Atsuši Čitose, Ekonomskite teškotii i socijalnata zaštita za vreme na tranzicijata vo Makedonija

7/27/2019 Atsui itose, Ekonomskite tekotii i socijalnata zatita za vreme na tranzicijata vo Makedonija

1/23

Atsu{i ÎTOSE

EKONOMSKITE TE[KOTII I

SOCIJALNATA ZA[TITA ZA VREME NA

TRANZICIJATA VO MAKEDONIJA

D-r Atsu{i îtose

(Atsushi Chitose, PhD) e

profesor po razvojna

ekonomija na

Fakultetot za

politi~ki nauki i

ekonomija na

Univerzitetot Tokai,

Japonija; vo momentov

gostin-istraùva~ na

Institutot za

sociolo{ki i

politi~ko-pravni

istraùvawa vo Skopje.

Voved

zmina pove}e od edna decenijaotkako socijalisti~ite zemji od

centralna i isto~na Evropa pris-tapija kon transformacija od planski vopazarni ekonomii. Iako re~i si site zemjiza vreme na ranite godini od tranzicijatase sudrija so golem pad na nacionalniteekonomii, razlikata vo tranzicioniteperformansi pome|u ovie zemji stana

poizrazita od sredinata na 1990-te godini.Dodeka zemkite od centralna Evropa nap-ravija zna~aen napredok vo tranzicijatakon pazarna ekonomija i se na pragot napriklu~uvawe kon Evropskata Unija, zem-

jite od Jugoisto~na Evropa (JIE) s# u{tegi trpea posledicite od transformaci-

jata. Iako poslednive godini be{e napra-ven odreden napredok, pove}eto od zemjiteod Jugoisto~na Evropa seu{te go nemaat

dostignato ekonomskoto nivo od pred


2/23

116Atsu{i ÎTOSE

tranzicijata (EBOR, 2003). Vo zemjite na Jugoisto~na Evropa,

za vreme na tranzicijata, ivotniot standard zna~itelno opadna,stepenot na siroma{tija se zgolemi, a neednakvosta na prihoditese pro{iri (Milanovi}, 1997; Hutton and Redmond, 2000; WorldBank, 2000, 2002).

Celta na ovoj trud e da gi istraì ekonomskite te{kotii iodnesuvaweto na lu|eto vo sovladuvawe na vlo{enite ìvotniuslovi za vreme na tranzicijata, so Republika Makedonija kakoprimer za prou~uvawe (case study) od zemjite na Jugoisto~na Ev-ropa. Posebno, fokusot e staven na odlikite na ekonomskata

neednakvost i socijalnata za{tita vo makedonskoto op{testvovo tranzicija. Ovoj dokument e podreden na sledniot na~in: Sled-niot oddel dava kratka slika na makedonskata tranziciska eko-nomija. Tretiot oddel e posveten na analizata na ekonomskataneednakvost od region do region i od generacija do generacija.êtvrtiot oddel se zanimava so merkite {to gi prezemaat make-donskite gra|ani protiv raste~koto ekonomsko propa|awe odgledna to~ka i na nacionalnata i na semejnite ekonomii. Vopettiot oddel natamu se razgleduvaat merkite na naselenietovo ramkite na socijalnite za{titni sistemi vrz osnova na

institucionalniot analiti~ki priod, razvien od Douglas C. North(1990). Pregledot i zaklu~ocite se dadeni vo posledniot oddel.

Pregled na Makedonskata ekonomija za vreme na

tranzicijata

Od 1989-90 godina Makedonija go transformira svojot sto-panski sistem od planska vo pazarna ekonomija1. Za vreme na pro-cesot na transformacija Makedonija se sudri so golemi ekonom-

ski te{kotii. Kako i vo drugite tranzicioni zemji, tranzicijatazapo~na so nasleduvawe neefikasni proizvodni strukturi na jav-nite (op{testvenite) pretprijatija kombinirano so meko buxe-

1 Makedonskite istraùva~i se soglasuvaat deka periodot 1989-1993/94 eperiod povrzan so formiraweto na slobodna pazarna ekonomija (UNDP,2001: 15). Isto taka, Fisheri Sahay (1999)ja definiraat 1990 god. kako startnato~ka na reformite vo Makedonija vo nivnata analiza na tranzicioniteiskustva od zemja do zemja. Sepak, tie zabeleùvaat deka e kontroverznoda se odreduva po~etnata to~ka na tranzicijata za zemji koi ve}e voveledel od pazarnite mehanizmi vo socijalisti~kio reìm, kako {to se pora-

ne{na Jugoslavija i Ungarija.


3/23

117Ekonomskite te{kotii i socijalnata za{tita za vreme na ...

tirawe, tovar koj vode{e kon ekonomsko opa|awe. Zgora na toa,

ovoj trend be{e vlo{en i od faktori specifi~ni za zemjata,vklu~uvaj}i go gubeweto na sojuznite (federalnite) transferi,gubeweto pristap do pogolemiot, za{titen jugoslovenski pazar,kako i od nadvore{ni udari predizvikani od gra|anskite sudirivo sosednite zemji, sankciite na Obedinetite Nacii protivSojuzna Republika Jugoslavija (Srbija i Crna Gora), i od bloka-data na ju`nata granica, nametnata od Grcija (World Bank, 1998)2.Kako rezultat na toa, realniot BDP zna~itelno opadna i e seu{te pod nivoto od pred tranzicijata (okolu tri ~etvrtini od

nivoto vo 1989 godina), iako stopanstvoto od 1995 godina poste-peno se oporavuva.Tabelata 1 pretstavuva pregled na glavnite makroekonomski

pokazateli. Odlikite na makedonskata tranziciona ekonomijanajdobro moàt da se ilustriraat preku niskata inflacija,povolnata fiskalna ramnoteà, pogolema nevrabotenost i ogra-ni~ena pari~na masa vo optek. Niskite stapki na inflacija ipovolnata fiskalna ramnoteà od sredinata na 90-tite godinise tolkuvaa kako pokazatel na uspehot na programata za stabi-lizacija inicirana vo 1994 (World Bank, 1998). Vladata sprovedu-

va{e pretpazlivi fiskalni i monetarni politiki povrzani soreìm na fiksen kurs na stranskite valuti. Isto taka, niskotonivo na pari vo optek e posledica na restriktivnata monetarnapolitika; sepak, istovremeno se smeta deka toa e odraz na struk-turata na stopanstvoto koe se karakterizira so pregolema zavis-nost od stranskite valuti i so nesozrean doma{en pazar na pari.Postojano visokite stapki na nevrabotenost se pripi{uvaat naponiskata mobilnost na rabotnata sila, kako i na zna~itelnotonamaluvawe na pobaruva~kata za rabotna sila povrzano so

prevrabotenosta koja vle~e koren od institucionalnoto nasled-stvo od socijalisti~kiot period, vo ogromno namaluvawe naproizvodstvoto i na privatizacijata za vreme na tranzicijata.

2 Macours i Swinnen (2000a) gi nabrojuvaat pri~inite za zna~itelno opa|awena autputot vo po~etnite godini od tranzicijata vo zemjite na JI Evropakako {to se: izborot na reformskite politiki, inicijalnite uslovi,prekin na vrskite vo razmenata, regionalnite tenzii i konflikti istatisti~kite problemi. Od ovie faktori, inicijalnite uslovi, prekinotna vrskite vo razmenata i regionalnite tenzii i konflikti se smetaat za

glavni pri~ini za stesnuvawe na makedonskata ekonomija.


4/23

118Atsu{i ÎTOSE

Tabelata 2 gi pokaùva trendovite i indeksite (1990=100)na prose~nata neto plata i vkupniot nadomestok na vrabotenitena nacionalno nivo (nadnici i plati, dodatoci na plati,op{testveni pridonesi, danoci na plati i drugi nadomestoci)

za periodot 1989-2001 godina. Indeksot na tro{ocite za ìvot

Tabela 1

Makroekonomski performansi za vreme na tranzicijata

Tabela 2Nivoa na realni neto plati i nadomestoci na vrabotenitena tranzicijata

1989* 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001Indeks na realnataneto plata(1990=100)

123,6 100,0 87,5 58,4 75,3 67,6 64,7 65,0 65,1 67,5 70,0 69,8 68,5

Indeks na realnitenadomestoci navrabotenite(1990=100)

n.a. 100,0 90,3 62,6 70,1 74,2 70,1 71,6 60,8 64,7 69,6 67,1 61,9

Realni nadomestocina vrabotenite voBDP (%)

91,3 71,1 74,5 64,9 66,9 65,3 61,6 61,9 51,1 51,9 51,7 46,6 45,9

* Brojkite za 1989 se baziraat na statistikite presmetani po metodot na nacionalnite transferi

kako op{testveniot proizvod (namesto BDP) i primatelite od naselenieto (nadomestoci navrabotenite). Podatocite doa|aat od Statisti~kiot godi{nik na Republika Makedonija za 1993 (str. 191).

Izvor: Zavod za statistika na Republika Makedonija, Statisti~ki godi{nik na RepublikaMakedonija, razli~ni izdanija.

(vo %)

PeriodDevestirawe Stabili

ziraweOporavuvawe i rast

Godina 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Realna stapka na rastna BDP

0,9 -9,9 -7,0 -8,0 -9,1 -1,8 -1,2 1,2 1,4 3,4 4,3 4,5

Promena na cenite(potro{uva~ka)

1.246 608,4 114,9 1.664 338,4 126,5 16,4 2,5 0,8 2,3 -1,3 6,5

Stapka nanevrabotenost

n.a 18,5 19,2 27,8 28,3 31,4 37,7 31,9 36,0 34,5 32,4 32,2

Vladina potro{uva~ka

vo BDP

n.a n.a n.a 49,1 53,6 45,8 39,0 37,1 35,1 35,0 35,4 34,9

Fiskalen deficit voBDP

n.a n.a -4,5 -9,8 -13,4 -2,7 -1,0 -1,4 -0,4 -1,7 0,0 1,8

Tekovni transakcii voBDP

n.a -9,1 -5,5 -0,8 0,6 -5,3 -5,0 -6,5 -7,8 -7,5 -0,9 -2,1

M2 vo BDP n.a n.a n.a n.a 89,1 39,2 11,0 10,5 12,2 13,3 16,1 17.7

Izvor: EBOR, Tranziciski Izve{taj, razli~ni izdanija


5/23


vo trudov e koristen kako deflator (1990=100). Opa|aweto na

neto platata i na realniot nadomestok na vrabotenite pokaùvadeka za vreme na tranzicioniot period ìvotniot standard nanaselenieto se vlo{il. De fakto, visokiot stepen na siroma{-tija stana op{ta odlika na makedonskoto op{testvo. Stapkatana siroma{tija dostigna pove}e od 40% vo 2000-ta godina (EBRD,2002: 152), skokaj}i od 20% vo 1996 i 4% vo 1991 godina (WorldBank, 1999: ii).3

Ekonomskata neednakvost za vreme na tranzicijata

Me|uregionalna neednakvost

Vo Makedonija tranzicijata dovede do zna~itelno opa|awena nacionalnata ekonomija, no vlijanieto ne be{e podednakvood region do region. Tabelata 3 pretstavuva pregled na nekolkumerewa na neednkvosta na prihodite vrz baza na op{testveniotproizvod po glava na itel za porane{nite 34 op{tini, za peri-odot 1986-1995 godina. Podatocite proizleguvaat od razni oblas-ti vo Statisti~kiot godi{nik na Republika Makedonija, a

istraùvaniot period e ograni~en na ranite godini od tranzi-cijata poradi nekolku ograni~uvawa vo raspolo`livite poda-toci.4 Godi{niot prosek za periodot 1986-1988 (A) se smeta kako

3 Stapkata na siroma{tija varira vo raspolo`livata lieratura moèbi po-radi razlikite vo metodologiite (vklu~uvaj}i ja i definicijata na siro-ma{tijata) i od koristenite podatoci. Na primer, Dauti i Jovanovski(2002: 18) ukaùvaat deka 56,8% od populacijata vo 2002 iveeele pod lini-

jata na siroma{tijata, dodeka Nikolovska i Siljanovska-Davkova (2001:35) tvrdat deka indeksite na siroma{tijata bile 9% vo 1994, 21% vo 2000i 47,5% vo posledno vreme. Jakimovski (2002: 292) isto taka, tvrdi dekastapkata na siroma{tija (vo pogled na glava na ìtel indeksot) e 29,4%vo ruralnite oblasti i 22,0% vo Skopje vo 2000-tata.

4 Prvo, mereweto na vkupnata ekonomska aktivnost vo sredinata na 90-titese promeni od OP vo BDP. Dodeka statisti~kite podatoci od 1989 god.stanaa oficijalno dostapni, razdelot na op{tinsko nivo ostana nedos-tapen. Vtoro, makedonskiot lokalen administrativen sistem se promenivo 1996-ta rezultiraj}i so rekonfiguracija na lokalnata jurisdikcija na123 op{tini, {to sistemski ne korespondira na 34-te op{tini od pred1996. Kone~no, zbirnie statistiki za prihodot (bez ogled na merewata) se

nedostapni vo oficijalnite statistiki na op{tinsko nivo po 1995 godina.


6/23

120Atsu{i ÎTOSE

predtranziciska sostojba, a prosekot od srednite 90-ti (B) kako

indikator na tranzicionite efekti5. Pove}egodi{niot prosekse o~ekuva da ja kontrolira slu~ajnosta vo nekoja poedine~na godina.Soodnosot na sekoe merewe na needenakvosta za srednite 90-ti(B) nasproti ona od 1990 (C) isto taka e prikaàno kako referenca.

5 Fisheri Sahay (1999) ja postavuvaat 1988 (T-2) kako predtranziciska godinaza Makedonija, so ogled deka 1990 (T) e startna godina na tranzicijata voMakedonija. Isto taka, makedonskata ekonomija za vreme na raniot tran-ziciski period (1989-93) ima{e mnogu varirawa(vidi Tabela 1) poraditransformacijata kon pazarna ekonomija (vidi fusnota 1); ottamu, sta-

tistikite od ovie godini bi moèle da imaat golemi gre{ki vo merewata.

Tabela 3Regionalna neednakvost na prihodite za vreme natranzicijata

Tabelata 3 pokaùva deka na po~etokot na tranzicijata voMakedonija ve}e postoele golemi dispariteti vo prihodite odregion do region, dodeka so tekot na vremeto vakvite dispariteti

se pro{irile. Site presmetani merewa generalno pokaùvaatnagorni trendovi (B/A>1, B/C>1), sugeriraj}i deka dokazite zapro{iruvawe na me|uregionalnite dispariteti ne se ~uv-stvitelni na razli~nite merewa na neednakvosta.

1986-88Presek

[A]1989 1990

[C]1991 1992 1993 1994 1995

1994-95

Presek[B]

B/A B/C

Maks./min. 7,3 4,7 6,9 -11,51) 7,2 10,4 10,9 10,0 11,0 1,50 1,60

Koeficient na2)varijacija (n)

0,477 0,415 0,455 0,551 0,449 0,553 0,661 0,697 0,679 1,42 1,49

Koeficient navarijacija (w)

0,534 0,448 0,545 0,616 0,500 0,650 0,734 0,727 0,731 1,37 1,34

Gini koeficient (n) 0,255 0,230 0,233 0,287 0,247 0,259 0,283 0,297 0,290 1,14 1,24

Gini koeficient (w) 0,277 0,242 0,278 0,319 0,271 0,309 0,333 0,323 0,328 1,18 1,18

Theil Entropy indeks (n) 0,0459 0,0357 0,0407 0,0665 0,0426 0,0541 0,0690 0,0747 0,0718 1,57 1,77

Theil Entropyindeks

(w)0,0554 0,0403 0,0566 0,0765 0,0511 0,0735 0,0887 0,0848 0,0867 1,57 1,53

Zabele{ka:1) Op{testveniot proizvod vo Kavadarci bil -25,0 pri nacionalen prosek od 100.

2) (n) go pokaùva mereweto na neednakvosta presmetano koga na site op{tini im se davaednakva teìna (1/34), dodeka (w) go pokaùva mereweto na neednakvosta preku udelot na

sekoja op{tina vo nacionalnata populacija kako teìna.



7/23


0

50

100

150

200

250

300

350

400

0 50 100 150 200 250 300

Op{testvenproizvodpo`

itelvo1995

(nacionalniotprosek=100)

âir

Bitola

Gazi Baba

Karpo{

Tetovo

Kisela Voda

Centar

Op{testven proizvod po ìtel vo 1990(nacionalniot prosek = 100)

Grafikonot 1 ja ilustrira promenata na nivoto na rela-tivniot regionalen prihod na sekoja od 34-te porane{ni op{tinivo pogled na op{testveniot proizvod po glava na ìtel, prinacionalen prosek ednakov na 100 me|u dve godini, 1990 I 1995.Nabquduvawata locirani nad linijata od 45 stepeni gi pokaù-vaat op{tinite koi gi zgolemile regionalnite nivoa na prihodi

vo nacionalnata ekonomija, dodeka onie pod linijata od 45 ste-peni doìveale pad na nivoata na relativnite regionalni pri-hodi. Kako {to pokaùva grafikonot 1, samo osum op{tini gipodobrile nivoata na relativniot prihod, dodeka drugite 26 op-{tini doìveale pad na nivnite nivoa. Osumte op{tini {to gipoka~ile nivoata na relativen prihodi se pet op{tini na teri-tirijata na Skopje (Gazi Baba, Karpo{, Kisela Voda, Centar iâir), kako i Bitola, Gostivar i Tetovo. Specifi~no e dekaCentar zna~itelno ja zgolemile nivnata va`nost za nacio-nalnata ekonomija vo periodot 1990-1995 godina. Bidej}i vo ovoj

period nacionalniot prosek na op{testveniot proizvod po glava

Grafikon 1

Promeni vo nivoata na relativen prihod za porane{nite 34op{tini me|u 1990 i 1995


8/23

122Atsu{i ÎTOSE

na itel opadna za okolu edna ~etvrtina, evidentno e deka 26-te

op{tini bea soo~eni so zna~itelno opa|awe na realnite regio-nalni prihodi.

Pro{iruvaweto na me|uregionalnata neednakvost na pri-hodite moè da se karakterizira preku zgolemenata koncentra-cija na ekonomski aktivnosti od nacionalen karakter vo cen-tralnite delovi na Skopje6. Isto taka, se pokaà deka nekolkuop{tini koi imaat relativno golemi lokalni gradovi (Bitola,Gostivar i Tetovo), kako i ostanatite locirani vo Skopje (GaziBaba, Karpo{, Kisela Voda i air) moàt da gi izdràt tranzi-

ciskite udari, {to rezultira so pomalo opa|awe na nivoata naregionalniot prihod.Poradi nemo`nosta da se dobijat relevantni podatoci ne

mo`no da se napravi kvantitativna analiza na me|uregional-nata raspredelba na prihodot vo poslednive godini. Sepak, pos-tojanata tendencija za koncentrirawe na ekonomskite aktiv-nosti vo Skopje za vreme na tranzicioniot period, sugerira dekastepenot na me|uregionalnata neednakvost na prihodite malkuse promenila od sredinata na 90-te7.

Me|ugeneraciska neednakvost

Me|u|eneraciskata ekonomska neednakvost e istraùvanapreku sporedba na stapkite na nevrabotenost od edna do druga

6 Nie gi preocenivme merewata na neednakvosta (t.e.Gini koeficientite)so isklu~ok na Centar i Gazi Baba. Preocenuvaweto pokaà deka ne pos-tojat zna~itelni razliki vo Gini indeksite za vreme na nabquduvaniot pe-riod. Ovie rezultati potvrduvaat deka {ireweto na me|uregionalnata

neednakvost za vreme na nabquduvaniot period vo Makedonija prvenstvenose dolì na zgolemenata koncentracija na nacionalnite ekonomski aktiv-nosti vo Centar i Gazi Baba.

7 Ima podatoci koi sugeriraat na namaluvawe na me|uregionalnata need-nakvost na prihodite vo docnite 90-ti. Spored Jakimovski (2002: 292),ìvotnite uslovi pozna~itelno se vlo{ile vo Skopje otkolku vo rural-nite oblasti vo periodot 1997-2000. Stapkite na siroma{tija vo pogledna indeksot po glava na ìtel se 23,3% vo 1997 i 29, 4% vo 2000-ta za rural-nite oblasti, dodeka za Skopje tie iznesuvaat 12,5% i 22,0%. Isto taka, vodrugite urbani oblasti stapkata na siroma{tija opadnala od 20,3% vo 1997 na17,8% vo 2000-ta. Sepak, postoi i drug izve{taj koj pokaùva na preovladuvawetona golem jaz vo pojavata na siroma{tijata me|u urbanite i ruralnite oblasti

(3 pati pove}e vo ruralnite otkolku vo urbanite (EBOR, 2002: 91).


9/23


starosna grupa za vreme na tranzicijata. Bidej}i Izve{tajot za

rabotnata sila (vo soglasnost so metodata MOT) be{e iniciranvo 1996 godina, podatocite se ograni~eni na periodot od 1996 do2001 godina. Tabelata 4 pokaùva deka postoele golemi dispa-riteti vo vrabotenosta od generacija do generacija, no od drugastrana so tekot na vremeto tie se namaluvale. Vo 1997 godinastapkite na nevrabotenost kaj mladata generacija bea dosta viso-ki; 80,4% kaj starosnata grupa od 15-19 godini, 71,9% kaj grupata20-24, i 53,8% kaj starosnata grupa 25-29 godini. Sepak, stapkitena nevrabotenost kaj mladata generacija so tekot na vremeto se

namalile; 57,6 kaj 15-19, 55,7 kaj 20-24 i 44,1 kaj grupata 25-29godini vo 2001 godina. Od druga strana, stapkite na nevrabote-nost kaj starosnite grupi nad 30 godini generalno ne pokaùvaattrendovi na namaluvawe vo periodot od 1996 do 2001 godina.

Tabela 4Stapkite na nevrabotenost po starosni grupi za periodot1996-2001

Povisokite no namaluva~ki stapki na nevrabotenost kajmladata generacija se povrzani so promenata na pravata na vrabo-tenite za vreme na tranzicijata. Vo raniot period na tranzici-

jata, vrabotenite odrùvaa povisoko nivo na sigurnost na rabot-nite mesta poradi prorabotni~kiot sistem nasleden od socija-listi~kiot reìm. Vo ovoj kontekst, masovniot pad na pobaru-

va~kata za rabotna sila vo tranzicijata najprvin ja vlo{i situa-

(vo %)

1996 1997 1998 1999 2000 20012001/1996

15-19 76,7 80,4 76,6 66,3 60,7 57,6 0,75

20-24 66,6 71,9 68,8 61,7 59,6 55,7 0,84

25-29 48,2 53,8 51,8 51,2 49,7 44,1 0,91

30-34 34,5 37,5 38,2 36,2 36,0 36,0 1,05

35-39 21,9 26,9 23,0 26,5 25,5 26,0 1,19

40-44 15,8 20,2 19,8 18,0 21,6 20,8 1,32

45-49 14,8 18,0 15,9 15,9 17,7 16,9 1,15

50-54 10,3 13,8 16,9 17,8 16,9 16,8 1,63

55-59 9,3 12,0 15,8 15,5 18,4 14,3 1,53

60-64 10,1 77,0 8,1 8,8 11,3 10,8 1,07

65- 3,0 0,3 1,5 5,0 7,8 3,1 1,04

Nepoznato 11,7 28,2 - - - - -

Vkupno 31,9 36,0 34,5 32,4 32,2 30,5 0,96

Izvori: Zavod za statistika na Republika Makedonija, Statisti~ki godi{nik na RepublikaMakedonija, razli~ni izdanija.


10/23

124Atsu{i ÎTOSE

cijata so vrabotenosta na mladite lica. Ova e zatoa {to nevra-

botuvaweto novi rabotnici be{e najlesnata merka za firmiteda go namalat brojot na vrabotenite. Od sredinata na 90-tite,pak, pravata na vrabotenite stanaa zna~itelno poslabi poradinapu{taweto na prethodnata prorabotni~ka legislativa8. Kakorezultat na toa, otpu{tawata na rabotnicite stanaa mo`ni bezsoglasnost na vrabotenite.

Faktorite {to ne se od pravna priroda isto taka vlijaeavrz promenata na strukturata na nevrabotenosta od generacijado generacija vo vtorata polovina od 90-tite godini. Prvo, zabr-

zuvaweto na privatizacijata I namaluvaweto na brojot na vra-botenite vo javnata administracija zaedno sozdadoa masovni ot-pu{tawa na postari lica. Vtoro, strukturata na pobaruva~katana rabotna sila se promeni vo korist na mladata generacija sopostapnoto navleguvawe na pazarniot sistem i globalizacijatavo ekonomijata. Mladite rabotnici imaat pove}e izgledi dabidat barani vo raste~kiot sektor (na pr. komercijalniot i vodrugi uslu`ni dejnosti) zatoa {to se poprilagodlivi na novotobiznis opkruùvawe (na pr. modernata tehnologija i pazarnoorientiranata biznis kultura) i zatoa {to nivnite nadnici se

pomali.Postarite, isto taka, moè da se posmatraat i kako genera-

cija koja {to e ranliva od tranzicionite rizici. Dodeka nivotona starosnata penzija vo odnos na prose`nata neto plata be{e95% vo 1990 godina, taa opadna na 75% vo 1995-ta i na 71% vo1999-ta godina, poradi porastot na primatelite I ograni~enite

javni fondovi vo uslovi na postojana ekonomska stagnacija9.Sepak, se pokaùva deka postarata generacija e vo mnogu podobrasituacija vo pogled na li~noto bogatstvo vo sporedba so mladata

generacija. Mnogu lu|e na vozrast vo docnite 40-ti poseduvaat

8 Napu{taweto na socijalisti~kiot sistem za vreme na tranzicijata zna~i-telno ja potkopa sigurnosta na rabotnite mesta na vrabotenite. Za detaliteokolu zgolemenata nesigurnost na rabotnite mesta vidi Glava 3 odNationalHuman Development Report (UNDP, 2001: 31-49).

9 Nivoto na stariot penziski nadomest vo odnos na prose~nata neto platabazirano na presmetkite na avtorot za prose~nata isplata na starosnitepenzii po lice so koristewe na brojot na vkupnite korisnici i vkupnite

izdatoci dobieni od Statisti~kiot godi{nik na Republika Makedonija.


11/23


nekakov sopstven imot (osobeno, stamben) akumuliran od perio-

dot na socijalizmot se do ranite 90-ti godini. Vo po~etnite go-dini na tranzicijata nekoi od niv kupija stanovi vo prethodnaop{testvena sopstvenost vo koi{to iveeja vo socijalisti~kiotperiod po poniski ceni od pazarnite, dodeka drugi dobija akciiod porane{nite op{testveni pretprijatija kade {to bea vrabo-teni, pod pod povolni uslovi vo procesot na privatizacijata.Isto taka e vistina deka, iako tranzicijata prinudi mnoguminapostari rabotnici porano da se penzioniraat, na eden del od nivim bea ponudeni relativno dobri ispratnini pri penzioniraweto.

Zatoa, moè da se kaè deka mladite lica za vreme na tran-zicijata bea najmnogu o{teteni vo pogled na ekonomskite mo`-nosti (bilo tekovni ili kapitalni). Za vreme na tranzicijatapomladite lu|e se soo~ija so te{kotii vo nao|awe rabota; tie,istotaka, nemaa pravo da steknat del od porane{niot op{testvenkapital i imaat ograni~en pristap kon privilegiite na soci-

jalnoto osiguruvawe. Sepak, od sredinata na 90-tite, me|ugene-raciskata ekonomska neednakvost se namaluva{e kako rezultatna promenite vo rabotnoto zakonodavstvo i na strukturata napobaruva~kata na rabotna sila.

Merkite na naselenieto protiv ekonomskite

te{kotii za vreme na tranzicijata

Promeni vo nivoata na prihodite i na potro{uva~kataod gledna to~ka na nacionalnata ekonomija

Grafikonot 2 gi opi{uva trendovite na nadnicite i pla-tite, nadomestokot na vrabotenite i individualnata potro{u-

va~ka po konstantni ceni vo 1990 koi se presmetani so koristewena zbirnite podatoci za nacionalnite transakcii vo periodot1990-1996 godina. Tabelata 5 gi sumira bazi~nite statistiki(sredstvo; standardna devijacija, SD; i koeficient na devijacija,KD).

Grafikonot 2 pokaùva deka individualnata potro{uva~kabila pogolema bilo od nadnicite i platite bilo od nadomestokotna rabotnicite niz celiot period 1990-1996 godina. Iznenadu-va~ki, individualnata potro{uva~ka bila vo prosek za 50% po-golema od nadnicite i platite. Ova bi moèlo da se objasni preku

nekolku karakteristiki na makedonskata ekonomija: rasprostra-


12/23

126Atsu{i ^ITOSE

0

50

100

150

200

250

300

350

400

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996

Milionidenari

(ceninanivood1990)

netosta na neformalnite aktivnosti vo ekonomijata10; dobro

postavenite socijalni programi; pomalku razviena monetarnaekonomija; i prisustvo na drugi (formalni) mo`nosti za prihodosven tekovnite prihodi od plati (na pr. proda`ba na li~en imoti povlekuvawe na za{tedite).

Tabela5Promeni vo individualnata potro{uva~ka, nadomestoci navrabotenite i nadnicite i platite vo periodot 1990-1996

Grafikon 2Li~nata potro{uva~ka, kompenzaciite za vrabotenite inadnicite/platite vo periodot 1990 - 1996

10 Nikolovska i Siljanovska-Davkova(2001:18) tvrdata deka obemot na nefor-

malnite ekonomski aktivnosti iznesuvaat 30-40% od BDP.

1990 = 100

vo mil. denari(ceni vo 1990)

1995 1996 Prose~no SD CV % vo BDPna

plati/nadnici

Individualna

potro{uva~ka

84,5 88,0 304 22,7 0,07 73,4 1,46

Nadomestocina vrabotenite

70,1 71,6 277 43,9 0,16 66,8 1,33

Nadnici iplati

77,4 79,2 208 26,9 0,13 50,3 1,00

Izvor: Zavod za statistika na Republika Makedonija, Statisti~ki godi{nik naRepublika Makedonija, razli~ni izdanija


13/23


Kako {to e prikaàno vo Grafikonot 2 i vo Tabelata 5,

variraweto na individualnata potro{uva~ka za vreme na tran-zicijata be{e pomalo otkolku variraweto na nadnicite i pla-tite ili nadomestokot na vrabotenite. Ova go odrazuva odnesu-vaweto na lu|eto koi vo tekot na vremeto go stabiliziraat ni-voto na nivnata potro{uva~ka, i e vo soglasnost so ekonomskatateorija. Ova implicira deka makedonskiot narod se stremi dagi odrì predtranzicionite nivoa na potro{uva~ka kompenzi-raj}i go namaluvaweto vo tekovnite prihodi od plati preku pri-hodi od drugi izvori vo tranziciskiot period.

Promeni vo nivoata i strukturata na prihodite ipotro{uva~kata od gledna to~ka na ekonomijata nadoma}instvata

Tabelata 6 ja prikaùva zbirnata statistika na glavnitekomponeneti na godi{nite prihodi (raspolo`livite fondovi)i rashodi (iskoristeni fondovi) po lice za vreme na periodot1990-2001 godina za koja podatocite doa|aat od Izve{tajot zapotro{uva~kata na doma}instvata sproveduvan sekoja godina od

Zavodot za statistika na Republika Makedonija. Tabelata 6 suge-rira nekoi interesni odliki vo odnos na makedonskoto doma-}instvo. Prvo, ne postoi razlika vo varijaciite vo tekot na vre-meto me|u vkupnite prihodi i vkupnite rashodi (KV=0,12). Vtoro,prihodite od redovna rabota iznesuvaa pomalku od edna polovinaod vkupnite prihodi na doma}instvoto a, nivnoto varirawe votekot na vremeto be{e pogolemo, so KV od okolu 0,22. Treto, nama-luvaweto na prihodite od redovna rabota bea kompenzirani prekuzgolemuvawe na prihodite od drugi izvori kako na pr. prihodi

od vonredna rabota i prihodi od penzisko i drugi osiguruvawa.Ovoj obrazec na odnesuvawe e vo soglasnost so obrazecot iznajdenod od makroekonomskite podatoci kako {to e pogore navedeno.

Vo pogled na obrascite na odnesuvawe na doma}instvata voodnos na rashodite, najprvo e zabeleàno deka tie vo tekot na vre-meto ishranata u~estvuvala so okolu 40%. Realnite rshodi zaishrana znaìtelno opadnale vo ranite godini od tranzicijata;sepak, tie od sredinata na 90-tite pokaùvaat re~i si isti nivoa(okolu tri ~etvrtini od nivoto vo 1990 god.). Vtoro, udelot za domu-vawe vo vkupnite rashodi na doma}instvata be{e mnogu mal, so

okolu 2%. Ova e odraz na povisokata stapka na domuvawe vo sopstveni


14/23

128Atsu{i ^ITOSE

Tabela 6

Promeni vo nivoata i strukturata na prihodite itro{ocite kaj ekonomijata na doma}instvata vo periodot1990-2001 (1)

1990 = 100 vo denari (ceni od 1990)

1995 2001 Prose~no SD CV

%Vkupno

(prosek)

Vkupni prihodi (raspolo`livisredstva)

Pari~ni sredstvaPrihodi od redovna rabotaPrihodi od vonredna rabotaPrihodi od imot/du}an 2)

Prihodi od penzisko osiguruvaweDrugi prihodi od socijalno

osiguruvaweNamaluvawe na gotovinata vo

doma}instvotoDrugi prihodiVrednost na potro{uva~kata po

vidoviKrediti i zaemiPrihod po vidovi

70,8

68,755,7

128,054,0

82,1

226,5

-

51,6104,9

4,4-

69,9

67,954,3

148,980,3

109,2

259,2

-

22,0101,2

0,0-

13.556

12.5426. 657

6441.241

1.945

316

676

1.0631.001

212

1.669

1.6401.468

108314

341

138

451

508130

312

0,12

0,130,220,170,25

0,18

0,44

0,67

0,480,13

1,971,00

100,0

92,549,14,89,2

14,3

2,3

5,0

7,87,4

0,00,1

Vkupni tro{oci (koristenifondovi)

Li~na potro{uva~ka

HranaObleka i obuvkiOgrev i osvetlenieHigiena i zdravjeTransport i komunikaciiDomuvawe[tedewe

70,9

72,6

76,951,776,196,596,891,365,5

70,4

77,3

75,852,079,7

140,4110,079,538,4

13.518

11.414

5.589916

1.030672

1.028243

1.539

1.660

1.158

50523511086

16628

492

0,12

0,10

0,090,260,110,130,160,120,32

100,0

84,4

41,36,87,65,07,61,8

11,4

Zabele{ka)1) So isklu~ok na 1991 poradi nedostapnost na podatocite2) Od 2000, ova be{e zameneto so "neto prihodi od zemjodelstvo".


stanovi i na faktot deka pove}e generacii/semejstva vo Makedonijanajverojatno iveat zaedno. Treto, udelite za ogrev i osvetleniekako i za transport i komunikacii bea relativno visoki (7-8% odvkupnite rashodi na doma}instvata) so pomali varirawa vo tekotna vremeto. Ova sugerira deka elektri~nata energija i koris-teweto na avtomobili/avtobusi se potrebi vo sekojdnevniot i-vot na obi~niot Makedonec. ^etvrto, namalenoto nivo na ras-hodi za obleka i obuvki be{e zna~itelno, dodeka varirawata voniv vo tekot na vremeto bea golemi. Ova implicira deka lu|etoimaat tendencija da ja namalat potro{uva~kata soo~eni so opa-

|aweto na prihodite vo doma}instvoto za vreme na tranzicijata.


15/23


Kone~no, i pokraj nivnite golemi varirawa vo tekot na vre-

meto i zna~itelnoto nivno opa|awe poslednive godini, za{-tedite, vo prosek, so~inuvaa okolu 11% od site koristeni fon-dovi. Ova izgleda nekonzistentno so obrascite na odnesuvawena stranata na prihodite deka namaluvaweto na prihodite odredovna rabota delumno se nadomestuva so namaluvawe na goto-vinata ili so prihodi od imotot. Nekonzistentnosta bi moèlada proizleguva od problemot na agregacijata; imeno, pokazate-lite koristeni ovde se proseci po lice presmetani od siteprimeroci vo Izve{tajot za potro{uva~kata na doma}instvata.

Sepak, istovremeno, relativno povisokite za{tedi bi moèleda se smetaat kao izraz na op{tata sklonost na Makedoncite da{tedat {to, moèbi, e povrzano so makedonskata tradicija*.

Socijalna za{tita

Ovoj oddel ima za cel da gi prodiskutira merkite {to giprezema makedonskoto naselenie protiv ekonomskite te{kotiiza vreme na tranzicijata vo ramkite na socijalnata za{tita. Vrzosnova na priodot vo analizata na instituciite, razvien odNorth

(1990), socijalnata za{tita bi moèla da se klasificira voformalna i neformalna za{tita. Vo ovoj trud nie definiramedeka formalnata za{tita vo op{testvoto e funkcija na podelenrizik, izgradena vrz formalni pravila (zakoni i pravna regu-lativa), kako {to se programite za socijalna pomo{, dodekaneformalnata za{tita zna~i funkcija na podelen rizik voop{testvoto vo ramkite na neformalnite pravila, vklu~uvaj}igi tradiciite, obi~aite i normite na odnesuvawe.

Formalna za{tita

Kako i vo drugite zemji, postojnata formalna za{tita vo make-donskoto op{testvo pretstavuva sistem na socijalna pomo{, vklu-~uvaj}i gi zdravstvenoto osiguruvawe, osiguruvawe vo slu~aj na nev-rabotenost, penzii i socijalna pomo{ za posiroma{nite doma}in-stva. Javnite transferi vo razni formi nesomneno pridonesoada se ublaì vlo{uvaweto na socijalnata i ekonomskata sigurnost

* Ova moè da bide ilustrirano so frazata "ood pernica".


16/23

130Atsu{i ÎTOSE

za vreme na tranzicijata. Raste~koto zna~ewe na prihodite od pen-

ziskoto osiguruvawe i drugite osiguruvawa vo ekonomiite na doma-}instvata e jasno potvrdeno vo Tabelata 6 vo prethodniot oddel.

Na relativno dobro postaveniot sistem na socijalna pomo{se gleda kako na nasledstvo od socijalisti~koto op{testvo.Sepak, za{titata vo tekovniot period e vo process na tranzicija.Poradi raste~kata tekovna neramnoteà me|u prihodite i ras-hodite pri stagnantna ekonomija, Vladata pove}e nemoè da impruà na lu|eto privilegii koi se zasnovaat na prethodniotsistem na socijalna pomo{. U{te pove}e, neefikasnosta na sis-

temot osobeno se pokaà vo procesot na negovata primena. Seposo~uva deka onie koi ne se podobni da bidat korisnici dobi-vaat socijalni privilegii, dodeka onie koi se pogodni, niv negi dobivaat (World Bank, 1999: 62-63).

Vo vakva situacija ve}e se napraveni razni reformi vooblasta na zdravstvenata za{tita i vo rabotni~koto osiguruvawe(UNDP, 2001). Moè da se re~e deka Makedonija e vo proces nazamena na prethodnata formalna za{tita so za{tita koja bi tre-balo da bide poefikasna vo sproveduvaweto i poodr`liva vofinansiraweto. Sepak, neizbe`na posledica od toa }e bide toa

{to novite programi na socijalna pomo{ }e gi namalat obemoti dlabo~inata na socijalnata i ekonomskata sigurnost vo op-{testvoto.

Vo procesot na zamena na formalnata za{tita, vo Makedo-nija po~naa da se voveduvaat nekoi novi vidovi za{tita. Naimplementacijata na regionalniot razvoj bi moèlo da se gledakako na edna od takvite merki. Regionalniot razvoj ima cel da japodobri ruralnata ìvotna sredina preku obezbeduvawe soci-

jalna infrastruktura od pomali razmeri (vodovodi, pati{ta,

u~ili{ta, zdravstveni kliniki i dr.) vo stopanski nedovolnorazvienite podra~ja niz celata zemja. Se o~ekuva podobruvawetona uslovite za ìvot na go zgolemi povratot na nevrabotenitelica od urbanite sredini vo ruralnite podra~ja kade {to bilerodeni11. Dokolku ruralnite oblasti moàt da posluàt kako

11 Regionalniot razvoj ima pove}ekratni celi: zgolemuvawe na ruralnatanaselenost povrzano so namaluvawe na migracijata od ruralnite konurbanite oblasti, osobeno kon Skopje, revitalizacija na ruralnite eko-nomii, za{tita na zemji{teto vo ruralnite oblasti i nacionalnata

odbrana, osobeno vo ridsko-planinskite i pograni~nite oblasti.


17/23


za{tita vo opsorbiraweto na nevrabotenite od urbanite pod-

ra~ja pruàj}i im vtora {ansa vo nivnite ivoti, na regional-niot razvoj bi moèlo da se gleda kako na politika koja bi pri-donela vo ekspanzijata na za{titata vo op{testvoto12.

Va`no e da se prepoznae deka regionalniot razvoj moè dai pridodade novi funkcii na postoe`kata za{tita. Prvo, tojmoè da gi namali me|uregionalnite dispariteti koi postojatvo op{testvoto, kako {to e prikaàno vo tretiod oddel. Pos-tojnata formalna za{tita e ograni~ena na konvencionalnafunkcija kako {to se transferite na prihodite od generacija

do generacija i od doma}instvo do doma}instvo. Vtoro, toj moèda pridonese vo podobruvawe na odr`livosta na socijalnata za{-tita. Dodeka javnite transferi kaj konvencionalnata za{titasluàt kako terapija na kratok rok, regionalniot razvoj seo~ekuva da obezbedi stimulansi i pottik za avtonomen razvoj naruralnoto naselenie na sreden i dolg rok.

Neformalna za{tita

Za vreme na tranzicijata makedonskiot narod se stremi da

gi ublaì se pogolemoto ekonomsko opa|awe i nesigurnost prekusorabotka pome|u ~lenovite na semejstvoto pove}e otkolkupoedine~no da se borat so niv. Moè da se re~e deka semejniotsistem so silni rodninski vrski vo makedonskoto op{testvofunkcionira{e kako neformalna za{tita. Ova se gleda od poda-tokot deka tri ~etvrtini od nevrabotenite ne bea klasifi-cirani kako siroma{ni (World Bank, 1999: 29). Nesovpa|awetome|u nevrabotenosta i siroma{tijata mu se pripi{uva na pri-sustvoto na programite za socijalna pomo{ kako {to se privi-

legiite za nevrabotenite. Sepak, nesovpa|aweto isto taka upa-tuva na obrazecot na odnesuvawe na makedonskiot narod; {to }ere~e, lu|eto gi spodeluvaat raste~kite rizici pome|u ~lenovitena semejstvoto.

Semejniot sistem pridonese vo ublaùvawe na me|uregio-nalnata ekonomska neednakvost vo forma na transfer na pri-hodite spodeluvawe na li~nata sopstvenost od generacija do gene-

12 Sepak, posledniot izve{taj za golemiot jaz vo pojavata na siroma{tijatame|u ruralnite I urbanite oblasti (EBOR, 2002: 91) pokaùva deka dosega

efektite od planot za regionalen razvoj moèbi se ograni~eni.


18/23

132Atsu{i ÎTOSE

racija vo ramkite na semejnite edinici. Zabeleàno e deka pom-

ladite lu|e vo Makedonija moàt da za{tedat na izdatocite zadomuvawe iveej}i zaedno so nivnite roditeli. Duri i ako edenmlad diplomec ima sre}a da dobie redovna rabota, taa ili tojnemoàt da si dozvolat da platat kirija za stan od nejzinata/negovata plata vo gradovi kako Skopje. Ne e nevoobi~aeno mladibra~ni dvojki da odberat da ìveat so nivnite roditeli vo sta-novi sopstvenost na nivnite roditeli,ili vo ku}i izgradeni sopro{iruvawe ili renovirawe na ku}ite na nivnite roditeli.Ova se odrazuva so ponisko u~estvo na tro{ocite za domuvawe

vo vkupnite rashodi na doma}instvoto, kako {to be{e spomenatovo prethodniot oddel. Isto taka, rasporeduvaweto na izvoritena prihodi na doma}instvoto moè da stane vozmo`no preku me|u-sebna sorabotka na ~lenovite na semejstvoto i rodninite. Vsu{-nost, razmenata na informacii za rabotni mesta (koi ponekoga{vodat kon novo vrabotuvawe povrzano so nepotizam) i privatnitetransferi na privilegiite od socijalnata pomo{ (na pr. privi-legiite na starosnite penzii) se vr{at vrz osnova na rodninskivrski.

Me|usebnata kooperacija zasnovana na rodninski vrski ne

e ograni~ena samo na ~lenovite na semejstvoto koi iveat zaednovo isti ku}i. Sorabotkata e pro{irena na transfer na prihoditeod region vo region. Specifi~no, doznakite od ~lenovite nasemejstvoto koi rabotat vo stranstvo se prepoznaeni kako vaènizvor na prihodot na doma}instvata iako nivnata uloga vo ekono-mijata na doma}instvata ne e to~no poznata13. Zgora na toa, obez-beduvaweto hrana od ruralnite do urbanite doma}instva I goto-vinskite transferi od urbanite do ruralnite doma}instva, zas-novani na rodninski vrski, se tipi~no odnesuvawe vo Make-

donija. Se smeta deka ovie privatni transferi od region vo re-gion, do izvesen stepen pridonesle za ublaùvawe na me|uregio-nalnata ekonomska neednakvost.

13 Jakimovski (2002: 293) naveduva deka udelot navedenite doznaki vo vkupniteprihodi na doma}instvata e okolu 3% prose~no, me|u vkupniot primerokna doma}instva vo Izve{tajot za potro{uva~kata na doma}instvata za 2000-ta godina spored Zavodot za statistika na Republika Makedonija. Toj, istotaka, tvrdi deka aktuelnite doznaki poslednive godini moèbi seprikaàni vo pomal iznos i deka doznakite imaat pogolem udel vo vkupnite

prihodi vo albanskite zaednici.


19/23


Silnite rodninski vrski se makedonskata tradicija. Vo te-

kot na svojata istorija, pred vospostavuvaweto na jugosloven-skata federacija, Makedonija re~i si sekoga{ bila zastra{uvanaili okupirana od sosednite zemji. Vo ovoj kontekst, Makedonijamoèbi vostanovila menaxment na li~niot rizik zasnovan nasemejnite edinici vo podgotovka za nesigurnata idnina. Navis-tina, semejniot sistem odigra va`na uloga vo podnesuvaweto napadot na ivotniot standard i vo opstojuvaweto na ekonomskataneednakvost od region do region i od generacija do generacijaza vreme na tranzicijata na makedonskaoto op{testvo. Se raz-

bira, prepoznavaweto na va`nata uloga {to semejnite vrski jaodigraa vo sekojdnevniot ìvot moèbi nema tolku da pomognevo razbiraweto na makedonskoto odnesuvawe vo tekot na tran-zicijata; sepak, nivnoto ignorirawe bi dovelo do pristrasnogledawe na kapacitetot na tolerancija {to go ima makedonskotoop{testvo sprema ekonomskite te{kotii14.

Pregled i zaklu~oci

Ovoj trud ima za cel da gi istraì ekonomskite te{kotii i

odnesuvaweto na lu|eto vo spravuvaweto so vlo{enite usloviza ivot za vreme na trazicijata, so Republika Makedonija kakoprimer za prou~uvawe (case study). Fokusot e staven na karakte-ristikite na ekonomskata neednakvost i na merkite {to gi pre-zemaat lu|eto protiv ekonomskite te{kotii vo ramkite na soci-

jalnata za{tita.Se pokaà deka pome|u regionite opstojuva zna~itelni dis-

pariteti vo prihodite, prosledeno so koncentracija na eko-nomskite aktivnosti vo Skopje. Isto taka, od generacija do gene-

racija postoe{e golema ekonomska neednakvost; najserioznobe{e pogodena mladata generacija. Vo ovoj kontekst, lu|eto se

14 Ova bi moèlo da se objasni so nesovpa|aweto vo pogledite na ispitanicitei istraùva~ite navedeni vo Early Warning Report No.1, 2003 (UNDP).Makedonskiot narod na pra{awata na nevrabotenosta i siroma{tijata negledaat kako na zakana za obi~niot sekojdneven ìvot nitu vo sega{nostanitu vo idnina, dodeka istraùva~ite do{le do zaklu~ok deka problemiteso siroma{tijata i nevrabotenosta dostignale takvo kriti~no nivo {to

nivniot destabilizira~ki potencijal treba da se zeme seriozno (UNDP 2003:31).


20/23

134Atsu{i ÎTOSE

obiduvaat da go ublaàt vlo{uvaweto na ìvotniot standard

preku steknuvawe prihod od pove}e izvori (vklu~uvaj}i gi jav-nite transferi od najrazli~ni programi za socijalna pomo{,povlekuvawe na za{tedite i proda`ba na imotot), kako i prekunamaluvawe na dnevnite tro{oci kako {to se hranata, oblekatai obuvkite.

Vo Makedonija formalnata za{tita, kako {to se programiteza socijalna pomo{, nesomneno pomogna do, izvesen stepen, voodrùvaweto na ìvotniot standard za vreme na tranzicijata.Sepak, istovremeno semejniot system, koj se smeta kako nefor-

malna za{tita, odigra va`na uloga vo ublaùvaweto na padotna ivotniot standard kako i vo opstojuvaweto na ekonomskataneednakvost kako od region do region taka i od generacija dogeneracija za vreme na tranzicijata.

Semejniot sistem so silni rodninski vrski e posebna karak-teristika, op{toprisutna vo balkanskite op{testva. Zatoa, ana-liti~kata ramka zasnovana na socijalnata za{tita {to e prika-àna vo ovoj trud, se o~ekuva da dade korisen priod vo analizatana pra{awata za socijalnata i ekonomskata nesigurnost vo dru-gite zemji od jugoisto~na Evropa za vreme na tranzicijata.

Prevod od angliski:

Dobri Milevski


21/23


Rezime

Celta na ovoj trud e da giistraì ekonomskite te{ko-tii i odnesuvaweto na nasele-nieto vo spravuvaweto so vlo-{enite uslovi za ivot za vre-me na tranzicijata vo Republi-ka Makedonija. Se pokaà deka,za vreme na tranzicijata, ì-

votniot standard zna~itelnoopadna, dodeka niz regionite igeneraciite preovladea gole-ma ekonomska neednakvost. Voovoj kontekst, lu|eto se obidu-vaat se pogolemoto ekonomskoopa|awe i nesigurnost da gipodnesat preku ostvaruvaweprihodi od pove}e izvori ipreku namaluvawe na dnevnite

izdatoci. Vo Makedonija, for-malnata za{tita, kako {to sesocijalnite programi, nesom-neno pomogna vo izvesna merkada se odrì nivoto na ìvot-niot standard za vreme na tran-zicijata. Sepak, vo isto vreme,semejniot sistem, koj se smetakako neformalna za{tita,

odigra va`na uloga vo podnesu-vawe na vlo{eniot ìvotenstandard i opstojuva~kata eko-nomska neednakvost i od regiondo region i od generacija dogeneracija.

Atsushi CHITOSE

ECONOMIC HARDSHIP AND

SOCIAL SAFETY NET

DURING THE TRANSITION

IN MACEDONIA

Abstract

The objective of this paper is

to investigate economic hardshipand peoples behaviours in coping

with worsening living conditions

during the transition in the Republic

of Macedonia. It is found that the

living standard has substantially

declined while large economic

inequality has prevailed both across

regions and across generations in the

transition. In these contexts, people

try to alleviate the growing econo-mic decline and insecurity by gai-

ning income from multiple sources

and by reducing daily expenditures.

In Macedonia, a formal safety net

such as social welfare programs has

undoubtedly helped sustain the

levels of living standards to a certain

extent during the transition. Howe-

ver, at the same time the familysystem that is viewed as an informal

safety net has played an important

role in alleviating the deterioration

in living standards and the persis-

tence of economic inequality both

across regions and across genera-

tions during the transition.


22/23

136Atsu{i ^ITOSE

Referenci:

Cowell, F., 1995, Measuring Inequality (2nd ed.), London: Prentice

Hall/Harvester Wheatsheaf.

Dauti, D. and B. Jovanovski., 2002, The Challenge of Macedonias

New Beginning, K.S. Brown, P. Farisides, S. Ordanoski, and A. Fetahu

(eds), Ohrid and Beyond: A Cross-ethnic Investigation into the Macedonian

Crisis, London: Institute for War & Peace Reporting.

European Bank for Reconstruction and Development (EBRD),

Transition Report, various issues, London: European Bank for

Reconstruction and Development.Fisher, S. and R. Sahay, 1999, The Transition Economies after Ten

Years, a paper presented at the AEA meetings in Boston, January 2000

and at a conference on The Ten Years After: Transition and Growth in

Post-Communist Countries organised by the Center for Social and Economic

Research Foundation held in Warsaw, Poland, October, 1999.

Hutton, S. and G. Redmond (eds), 2000, Poverty in Transition

Economies, London: Routledge.

Jakimovski, J., 2002, Rural Poverty in the Republic of Macedonia,

Pesevski, M (eds), Collaboration among Balkan Countries in Development

of Agriculture and Food Production: Proceedings of the Paper Presentedon the First Scientific Meeting of Balkans Agricultural Economics 27 and

28 June 2002: Skopje, Society of Agricultural Economists of Republic of

Macedonia, 292-305.

Macours, K. and J.F.M. Swinnen, 2000, Causes of Output Decline

in Economic Transition: The Case of Central and Eastern European

Agriculture,Journal of Comparative Economics, Vo.28, No.1, 172-206.

Milanovic, B., 1997, Income, Inequality, and Poverty during the

Transition from Planned to Market Economy, Washington, DC: World Bank.

Nikolovska, N. and G. Siljanovska-Davkova, 2001, MacedonianTransition in Deficiency: From an Unitarian to a Bi-National State, Skopje:

Magor.

North, D.C, 1990, Institutions, Institutional Change and Economic

Performance, New York: Cambridge Univ. Press.

Statistical Office of the Republic of Macedonia, Statistical Yearbook

of the Republic of Macedonia, various issues, Skopje: Statistical Office of

the Republic of Macedonia.

United Nations Development Programme (UNDP), 2001, National

Human Development Report 2001: Social Exclusion and Human Insecurity

in Macedonia, Skopje: UNDP.


23/23


United Nations Development Programme (UNDP), 2003, Early

Warning Report: FYR Macedonia, No.1, 2003, Skopje: UNDP.World Bank,1998,FYR Macedonia, Country Economic Memorandum:

Enhancing Growth, World Bank.

World Bank,1999,Former Yugoslav Republic of Macedonia: Focusing

on the Poor, World Bank.

World Bank, 2000, Making Transition Work for Everyone: Poverty

and Inequality in Europe and Central Asia, Washington, DC: World Bank.

World Bank, 2002, Transition: The First Ten Years Analysis and

Lessons for Eastern Europe and the Former Soviet Union, Washington,

DC: World Bank.

Atsuši Čitose, Ekonomskite teškotii i socijalnata zaštita za vreme na tranzicijata vo Makedonija

Documents