Asas ilmu tajwid

Ustaz Idris Bin Haji Ahmad

Pentauliahan Guru Pengajian Qur’an (QTRS)

Majlis Ugama Islam Singapura (MUIS)

TAKRIF :

Bahasa : Mengelokkan sesuatu Istilah : Mengeluarkan setiap huruf

daripada makhrajnya, serta memberikan haknya dan yang dihakkan kepadanya

( hak mendatang).

HAK HURUF : Sifatnya yang asal.

Iaitu sifat zat huruf yang ada pada huruf, seperti

sabdu

.dan lain-lain ( الغن(ة ) dengung (االس(تعأل ) tinggi ,(الش(دة )

Tidak boleh terpisah daripadanya. Sekiranya terpisah

daripadanya walaupun sedikit, maka salahlah

makhrajnya.

YANG DIHAKKAN KEPADANYA (HAK MENDATANG) :

Sifat yang mendatang (sifat yang sepatutnya) bagi

huruf.

Sifat-sifat yang berlaku daripada sifat-sifat huruf

itu sendiri, seperti bacaan secara tebal ( التفخيم ),

iaitu kalimah tersebut keluar daripada huruf yang

tinggi ( االستعأل ).

Mempelajarinya adalah fardhu

kifayah.

Beramal dengannya adalah fardhu ‘ain

atas

setiap pembaca Al-Quran Muslim dan

Muslimah.

Memelihara lidah daripada tersalah dalam

membaca Kalam Allah.

Kesalahan yang boleh mengubah makna atau boleh mencacatkan status Al-Quran.

Hukumnya adalah HARAM.

Bertukar atau mengubah makhraj huruf

Berubah sifat huruf

Berubah baris

Menambah huruf

Mengurangkan huruf

Menambah kalimah

Mengurangkan kalimah

Mewakafkan di tengah kalimah

Bernafas di tengah-tengah kalimah

Ibtida’ di tengah-tengah kalimah

Kesalahan yang tidak mengubah makna dan tidak mencacatkan status Al-Quran.

Hanya sekadar mengurangkan fasohah dan menghilangkan kesenian bacaan.

Bacaannya makruh dan tidak afdhal dijadikan Imam sembahyang.

Tidak sempurna makhraj atau sifat-sifat huruf.

Tidak tepat membunyikan baris (fathah,

kasrah, dhommah).

Tidak tepat membunyikan tarqiq, tafkhim, dan

taghliz.

Tidak tepat/tidak sempurna sifat-sifat

ghunnah.

Tidak sempurna pelaksanaan idgham, izhar,

dan iqlab.

Tidak seragam kaedah toriq, riwayat atau

Imam Qiraat.

TAKRIF :

Bahasa : Tempat keluar.

Istilah : Tempat keluar huruf.

Bilangan makhraj huruf ialah tujuh belas mengikut pendapat yang rojih.

Ia dibahagikan secara ringkas kepada lima bahagian

1. Al-Jauf ( الجوف ) – Rongga

2. Al-Halq ( ااحلق ) – Kerongkong

3. Al-Lisan ( اللسان ) – Lidah

4. As-Syafatan ( الشفتان ) – Dua bibir

5. Al-Khaisyum ( الخيشوم ) – Pangkal

hidung

Iaitu tempat kosong yang terdapat di antara

mulut dan halqum. Daripada tempat tersebut

keluarnya tiga huruf mad, iaitu : alif mati ( ا )

wau mati yang sebelumnya baris depan ( و )

dan ya mati yang sebelumnya baris bawah ( ي)

Keluar dari makhraj ini enam huruf iaitu :

خ غ ع ح ه ء

Makhraj ini dibahagikan pula kepada tiga bahagian.

i. .di hujung rongga (ke arah pangkal dada) ه dan ء

ii. .di tengah tekak ع dan ح

iii. .di pangkal rongga selepas daripada mulut غ dan خ

Daripada makhraj ini keluar lapan belas huruf. Iaitu ;

ط ر ن ل ض ي ش ج ك قث ذ ظ س ز ص ت د

Makhraj ini terbahagi kepada 10 makhraj kecil.

10 Makhraj kecil :

1. Makhraj huruf ق ialah di pangkal lidah

bersama naik ke lelangit atas.

2. Makhraj huruf ك ialah pangkal lidah bersama

naik ke lelangit atas di bawah sedikit daripada

makhraj ق .

3. Makhraj huruf ي ش ialah di tengah lidah ج

bertentangan dengan langit-langit.

4. Makhraj huruf ض ialah salah satu daripada tepi lidah

bertentang dengan gigi geraham atas di sebelah kiri

atau kanan.

5. Makhraj huruf ل ialah di antara dua tepi lidah selepas

daripada makhraj ض sehingga penghabisan hujung

lidah bertentangan dengan gusi gigi atas .

6. Makhraj huruf ن ialah hujung lidah bertentangan

dengan gusi dua gigi kapak sebelah atas di bawah

makhraj ل sedikit.

7. Makhraj huruf ر ialah di hujung lidah serta sedikit

belakang lidah bertentang dengan gusi gigi hadapan

(gigi kapak).

8. Makhraj huruf ت د ialah belakang hujung ط

lidah bertentangan dengan pangkal dua gigi kapak.

9. Makhraj huruf ز س ialah di hujung lidah ص

bersama hujung gigi bawah bertentangan

dengan dua gigi kapak.

10. Makhraj huruf ظ ذ ialah hujung lidah ث

bersama hujung gigi atas (dikeluarkan

lidah antara dua gigi).

Terdapat dua tempat keluar daripada

makhraj ini. Daripada kedua-duanya pula

keluar 4 huruf.

1. Perut bibir bawah bersama hujung gigi atas. Keluar

darinya huruf ف

2. Dua bibir yang keluar bersekali. Daripada kedua-dua

bibir tersebut keluar huruf م yang و dan ب

hidup.

Keluar daripadanya huruf-huruf

dengung iaitu nun mati atau tanwin

dan mim ketika didengungkan.

أح أج أث أت اب أأ

أس أز أر أذ أد أخ

أظ أط أض أص أش

أل اك أق أف أغ أع

أي أه أو أن أم

Takrif :

Bahasa : Nyata

Istilah : Mengeluarkan setiap huruf pada makhrajnya tanpa dengung pada huruf yang diizharkan.

Apabila Nun Mati atau Tanwin bertemu salah satu dari 6 huruf .

خعه أغح

Terdiri dari 6 huruf Halqiah (Tekak):

خ غ ح ع ه ء

خعه ( ) أغح

???

Cara bacaan adalah seperti bacaan Izhar Halqi.

Hurufnya ada 2 sahaja :ي dan و

الدنيا .1

بنيانهم .2

قنوان.3

صنوان .4

Takrif :

Bahasa : Memasukkan

Istilah : Bertemu huruf yang mati dengan huruf yang hidup sehingga dua huruf itu terbentuk satu huruf yang ditasydidkan. Diangkat lidah semasa menyebutnya.

Ma’al ghunnah = Beserta dengungDinamakan Idgham Naqis, iaitu tidak

sempurna kerana hanya hilang huruf nun mati dan tanwin tetapi masih tertinggal sifatnya iaitu dengung.

Apabila nun mati atau tanwin bertemu salah satu dari 4 huruf dalam dua kalimah.

و م ن ي

( ينمو )

???

Bila Ghunnah = Tiada dengung

Dinamakan Idgham Kamil, iaitu sempurna kerana hilang huruf yang pertama beserta sifatnya iaitu dengung.

Apabila Nun Mati atau Tanwin bertemu salah satu dari dua huruf .

ر ل

???

Takrif :

Bahasa : Menyembunyikan

Istilah : Menyembunyikan huruf dengan sifat di antara Izhar dengan Idgham dengan tidak bertasydid serta didengungkan pada huruf pertama iaitu nun mati dan tanwin.

Apabila nun mati atau tanwin bertemu salah satu dari

15 huruf.

???

Takrif :

Bahasa: Membalikkan sesuatu daripada permukaannya.

Istilah : Menjadikan huruf di tempat lain, iaitu ditukarkan nun yang mati dan tanwin kepada mim yang berada sebelum huruf ba dengan menjaga dengungnya serta diikhfa’kan mim.

Apabila nun mati atau tanwin

bertemu huruf ب

Dinamakan ikhfa’ Syafawi kerana huruf mim dan

ba sejenis tempat keluar dan sifat kedua-duanya:

(kedua-duanya keluar dari dua bibir).

Apabila mim mati bertemu dengan

huruf ب

Hukumnya wajib diikhfa’kan

???

Apabila mim mati berjumpa dengan mim hidup.

Dibaca dengan hukum idgham serta dengung.

???

Apabila mim mati berjumpa dengan 26 huruf selain huruf Ikhfa’ Syafawi dan Idgham Mithlain.

Wajib dibaca secara izhar.

???

Terbahagi kepada empat bahagian ; 

Tartil ( الترتيل ) iaitu bacaan yang sederhana, tenang dan mengeluarkan setiap huruf daripada makhrajnya dan memberikan haknya serta yang bersangkutan dengannya bersama ‘mentadabbur’ maknanya.

Tahqiq ( التحقيق ) iaitu bacan yang seperti Tartil ( الترتيل ) tetapi bacaan ini lebih tenang. Ia digunakan di dalam pengajian /pembelajaran.

Hadr ( الحدر) Iaitu cepat di dalam bacan dengan menjaga hukum-hukumnya.

Tadwir ( التدوير ) Iaitu martabat pertengahan di antara Tartil

.( الحدر ) dan Hadr ( الترتيل )

Bacaan Tartil adalah sebaik-baik bacaan kerana Al-

Quran diturunkan dengan bacaan ini sebagaimana

firman Allah SWT di dalam surah Al-Muzammil

ayat 4 yang berbunyi:

Maksudnya : …dan bacalah Al-Quran itu dengan tartil

Al-Alhan ( األلحان ) .1Membaca dengan lagu seperti nyanyian. Membaca dengan tarannum dibenarkan. Imam Syafie di dalam kitab Al-Mukhtasar menyatakan tidak mengapa membaca dengan lagu (taranum) selagi tidak keluar dari had Al-Quran. Tetapi jika terkeluar daripadanya maka haram cara bacaan yang tersebut.

  At-Tarqis ( الترقيص ) .2

Menarikan suara bacaannya serta menambahkan harakat mad dengan sebab memainkan peranan lagunya seolah seorang penari yang menggerak-gerakkan anggotanya semasa menari

At-Tar’id (الترعيد ) .3Membaca dengan cara menggetarkan suaranya seperti orang yang sangat sejuk atau suatu penyakit menimpanya. At-Tahrif (التحريف ) .4Membaca Al-Quran secara beramai-ramai secara serentak dan berhenti serentak. Di antara mereka membaca beberapa kalimah sahaja kemudian disambung oleh jemaah yang lain tanpa memikir mengenai Al-Quranul Karim.

Maksud bid’ah di sini ialah membaca Al-Quran dengan

cara yang tidak pernah Rasulullah SAW membacanya.

CONTOH :

1) Membaca bacaan dengan Lin ( لين ) dan Rakhawah ( رخاوة ) bererti melembutkan pada semua huruf dengan menyerupai bacaan orang malas.

2) Takalluf ( تكلف ) : Membaca dengan cara menekankan huruf sekuat-kuatnya. Seakan-akan orang sedang bergaduh.

3) Memotongkan huruf pada bahagian yang menyerupai saktah Selalunya perkara ini berlaku pada hukum-hukum .( سكتة )

Izhar .disebabkan hendak menjelaskannya ,( اظهار )

4) Tidak menjelaskan bunyi huruf-huruf yang dimulai dan juga huruf-huruf yang diwaqaf di atasnya.

5) Memanjangkan baris sehingga terjadi mad, ini boleh merosakkan makna.

6) Qalqalah ( قلقلة ) dibaca dengan kuat sehingga menyerupai baris hidup.

7) Mentafkhimkan ( تفخيم ) ra’ ( ر ) pada tempat yang sepatutnya di tarqiqkan( ترقيق ).

8) Mengikuti sifat huruf kepada huruf yang berdekatan, terkadang sifat huruf itu perlu ditarqiqkan ( ترقيق) tetapi oleh sebab berdekatan dengan huruf yang perlu ditafkhimkan ( تفخيم ) maka ia dibaca secara tafkhim juga.

9) Memanjangkan baris huruf-huruf yang sebelum huruf-huruf akhir yang diwaqaf sehingga terjadi huruf mad. Contohnya: به dibaca بيه

10) Menggantikan huruf dengan huruf yang lain contohnya seperti المسطقيم di baca المستقيم

11) Meringankan huruf-huruf yang bersabdu atau sebaliknya, terutama huruf yang dijadikan waqaf.

12) Menghidupkan huruf-huruf yang berbaris mati seperti الحمدلله dibaca الحمدلله

13) Menambahkan harakah Mad Tabiie lebih dari 2 harakat seperti

14) Mengurangkan harakat Mad Tabiie kurang dari 2 harakat

Rukun bacaan Al-Qur’an ada tiga :

السند :صحةSahih sanadnya: iaitu membaca dan mempelajari dari seorang guru yang mahir yang mana sanadnya bersambung terus kepada Nabi SAW. Hendaklah membaca dari awal sehingga khatam dengan guru tersebut.

Mengetahui Rasam ‘UthmaniMengetahui tulisan ‘Uthmani seperti maqtu’, mausul, dan lain-lain.

Muafakat bacaannya pada satu wajah di antara beberapa wajah nahu walaupun dengan wajah yang daif. Sekiranya mempelajari Al-Quran dengan guru yang mengetahui ilmu nahu, maka masih sah bacaannya, ini menurut pendapat yang sahih.

SEKIAN WASSALAM

Dan

Semoga Berjaya.