-
Arresti kardiak Arresti kardiak (i njohur edhe si arrest
kardiopulmonar apo arrest cirkulator) sht ndalimi i qarkullimit t
gjakut nga pamundsia e zemrs pr tu kontraktuar si duhet, dhe nqs
kjo vjen pa pritur quhet arrest kardiak i papritur.
Ndalimi i qarkullimit gjakut pengon dhnien e oksigjenit n trup.
Mungesa e oksigjenit n tru jep humbjen e koshiencs, q pastaj jep
ndalim t frymmarjes apo frymmarje anormale. Dmtimi i trurit ndodh
nqs arresti kardiak nuk trajtohet pr m shum se pes minuta. Pr
shanse m t mira dhe prmirsim neurologjik, sht shum i rndsishm
trajtimi i menjhershm dhe i vendosur.
Trajtimi i arrestit kardiak sht reanimacioni kardiopulmonar
(CPR) pr t siguruar mbshtetje cirkulatore, q ndiqet nga debirilimi
nqs jan t pranishm ritme q i prgjigjen goditjes elektrike. Nqs kto
ritme nuk jan t pranishme pas CPR dhe ndrhyrjeve t tjera, vdekje
klinike sht e paevitueshme.
Patofiziologjia Vdekja e papritur nga zemra nga arresti kardiak
i papritur shkakton nj numr t konsiderueshm vdekjesh. Shumica e
tyre do t ndodh jasht spitalit. Shumica e ktyre pacientve sht midis
50 dhe 75 vjetve, me smundje t shprehura aterosklerotike. Smundjet
baz dhe faktort e tjer shoqrues ndikojn n metabolizmin e qelizs
prpara fillimit t iskemis kardiake dhe dmtojn aftsin e qeliz pr tu
shruar nga situata e zgjatura iskemike. Hipoksia apo hipotensioni
prpara arrestit kardiak, edhe pr periudha t shkurtra, japin acidoz
indore tek qelizat e smura, duke i br ato m rezistente ndaj
orvatjeve pr reanimim. Arresti kardiak jep nj ndalim t plot t
fluksit t gjakut n trup. Gati menjhetr fillon metabolizmi anaerob.
Fillon kaskada metabolike, ku bn pjes lirimi i kaliumit, prodhimi i
radikaleve t lira dhe aktivizimi i enzimave katabolike q dmton edhe
m shum qelizat e turpit. Truri sht organi q dmtohet m shum nga
mungesa e qarkullimit dhe vuan dmtime t pakthyeshme pas 5 minutashn
arrest kardiak. Rikthimi i funksionit neurologjik si ka qn para
arrestit rrall ndodh tek pacientt me arrest kardiak t pa trajtuar q
ka zjgatur m shum se 10 minuta. Zemra sht organi i dyt q e prson m
keq. Pacientt q kan kaluar arrest kardiak nga shkaqe jo kardiake
jan n rrezik iskemie kardiake sekondare n periudhn pas
reanimacionit. CPR-ja, edhe kur prdoren kompresionet maksimale t
gjoksit jep vetm 30% t debitit kardiak. Kshtu, periudha e
reanimacionit ende kontribuon n pasojat e iskemis globale.
-
Qllimi i CPR-s sht q t drejtoj fluksin n zemr dhe n tru me qllim
q t rikthj n mnyr efektive aktivitetin elektrik miokardial duke
minimizuar dmtimin iskemik cerebral. Ka dy teori kryesore q
spjegojn si ndodh kjo gj. N modelin e kompresionit kardiak, zemra
shtypet midis sternumit dhe kolons torakale duke krijuar nj
gradient presioni midis ventrikujve dhe enve t mdha t gjakut. Kjo
bn q gjaku t rrjedh n qarkullimin sistemik dhe at pulmonar. N
modelin e pomps torakale, kompresionet e gjoksit japin nj ritje n
presionet intratorakale dhe krijojn nj gradent presioni midis
shtratit vaskular arterial intratorakal dhe atij ekstratorakal, q
bn q gjaku t lviz sipas gradientit t presionit.
Klasifikimi
Arresti kardiak klasifikohet n at q "ka indikacion pr goditje
elektrike" dhe n at q "nuk ka indikacion pr goditje elektrike" n
baz t ritmit t zemrs n EKG. Dy ritmet e zemrs q kan indikacion pr
goditje elektrike jan fibrilacioni ventricular dhe takikardia
ventrikulare pa puls ndrsa dy ritmet q nuk kan indikacion pr
goditje elektrike jan asistolia dhe aktiviteti elektrik pa
puls.
Shenjat dhe simptomat
Arresti kardiak sht nj ndalim i menjhershm i funskionit pomp t
zemrs (si tregohet nga mungesa e pulsit t palpueshm). Kshtu, nga
perfuzioni cerebral i pamjaftueshm pacienti do t humb koshiencn dhe
do t ndaloj rymmarjen. Kriteri baz diagnostic i arrestit kardiak,
(ndryshe nga arresti respirator q ka disa veti t prbashkta), sht
mungesa e qarkullimit dhe kjo prcaktohet duke palpuar pulsin
karotid. E pranishme triada, mungesa e: pulsit karotid, koshiences
dhe respiracionit, ose respiracion agonal.
Shkaqet
Smundja koronare e zemrs sht shkaku kryesor i arrestit kardiak.
Shum patologji kardiake apo jo kardiake e shtojn rezikun.
Smundja koronare e zemrs
Afrsisht 60 70% t vdekjeve t papritura nga smundjet e zemrs
lidhet me smundjet koronare t zemrs (zokonisht faqet me fibrilacion
ventrikular) . Midis t riturve, smundja iskemike e zemrs sht shkaku
kryesor i arrestit ku 30% t autopsive t njerzve tregojn shenja t
infarktit t freskt miokardial.
Smundja jo iskemike e zemrs
-
Edhe anomali t tjera kardiake mund t shtojn rezikun e vdekjes s
papritur nga zemra ku hyjn: kardiomiopatit, rregullimet e ritmit t
zemrs, kardiopatia hypertensive, insuficienca kardiake
kongjestive.
Jo kardiake
Vdekja e papritur nga zemra nuk lidhet me probelemet kardiake n
34% (n prgjithsi faqet me asistoli) t rasteve. Shkaqet m t
zakonshme jo kardiake jan: trauma, hemoragjit q nuk lidhen me
traumn (si hemoragjit gastrointestinale, rupture e aorts dhe
hemoragjia intrakraniale), overdoza, mbytja dhe embolia
pulmonare.
Faktort e riskut
Faktort e riskut pr vdekjen e papritur jan t ngjashme me ato t
smundjes koronare t zemrs ku hyjn: duhani, jeta sedentare,
obeziteti, diabeti dhe anamneza familjare.
H-t dhe T-t
H-t dhe T-t jan memnoniket e prdorurra pr t ndihmuar mbajtjen
mend t shkaqeve t mundshme t arrestit kardiak.
H-t
Hipovolemia Mangsi e volumit t gjakut Hipoksia Mungesa e
oksigjenit Hidrogjeni [jonet] (Acidoza) Ulja e pH n trup
Hiperkalemia or Hipokalemia Edhe shtesa e dhe mungesa e kaliumit
krcnojn
jetn. Hipotermia Ulja e temperaturs s brendshme t trupit
Hipoglicemia or Hiperglicemia Glicemia e lart apo e ult
T-t
Tableta apo Toksina Tamponada e zemrs Likid rreth zemrs n
perikard Tension pulmonar nga pneumotoraksi Mushkri e kolabuar
Thromboza (Infarkti i Miokardit) Ataku i zemrs Tromboembolizmi
(Embolia pulmonare) Koagul n mushkri Trauma
-
Diagnoza
Kontrolli pr respiracion
Kontrolli i pulsit karotid
Arresti kardiak sht sinonim i vdekjes klinike
Nj arrest kardiak zakonisht diagnostikohet klinikisht nga
mungesa e pulsit. N shum raste mungesa e pulsit karotid (pulsi nw
arterien karotide e vendosur nw trigonumin karotidme kufij: pjesa e
mesme e pwrpashme e qafs, muskuli sternokleidomatoid, nofulla e
poshtwme) sht standarti i art pr diagnozn e arrestit kardiak, por
mungesa e pulsit periferik mund t shkaktohet edhe nga situate t
tjera. Megjithat ky duhet t meret n konsiderat edhe n lidhje me
simptomat e tjera.
Trajtimi
Arresti kardiak i menjhershm trajtohet me reanimim. Kjo kryhet
me an t udhzuesve t Mbshtetjes Jetike Baz (Basic Life Support[BLS])
/ Mbshtetjes t Avancuar Jetike pr Zemrn (Advanced Cardiac Life
Support [ACLS]), Mbshtetjen e Avancuar Jetike Pediatrike (Pediatric
Advanced Life Support [PALS]) apo Mbshtetjen e Avancuar Jetike t t
Porsalindurve (Neonatal Resuscitation Program[NRP])
Hallkat e mbijetess
-
Disa organizata kan nxjer iden e "hallkave t mbijetess". Hallkat
jan:
Kapja e menjhershme Nqs ka mundsi, kuptojeni smundjen prpa se t
bj pacienti arrest kardiak gj q do ta ljeoj "shptimtarin" q ta
shmang at. Kapja e hershme e faktit q ka ndodhur nj arrest kardiak
sht elsi i mbijetess pr do minut q zgjat arresti kardiak shanset e
mbijetess bien afrsisht 10%.
CPR e shpejt prmirson fluksin e gjakut dhe oksigjenimin e
organve vitale dhe sht nj komponent thelbsor i trajtimit t arrestit
kardiak. Veanrisht, duke e mbajtur trurin t furnizuar me gjak t
oksigjenuar, ulen shanset e dmtimit neurologjik.
Defibrilimi i shpejt sht efektiv pr trajtimin e fibrilacionit
ventrikulalr dhe takikardis ventrikulare pa puls. Nqs defibrilimi
vonohet ritmi mund t degjeneroj n asistoli ku prognoza sht e
keqe.
Kujdesi i hershm i avancuar ACLS e hershme sht hallka
prfundimtare e mbijetess.
Kujdes i integruar pas AK
Nqs nj apo m shum hallka nuk kryhen apo vonohen, shanset pr
mbijetes bien shum.
Reanimacioni kardiopulmonar
Reanimacioni kardiopulmonar tek nj manekin Reanimacioni
kardiopulmonar (CPR) sht nj procedur e urgjencs pr njerzit me
arrest kardiak n spital ose jo.
CPRja sot prfshin ndrhyrje fizike pr t krijuar qarkullim
artificial me an t shtypjes ritmike t gjoksit t pacientit pr t
pompuar manualisht gjakun n zemr, t quajtura shtypje t gjoksit dhe
zakonisht prfshin edhe reanimatorin q ekshalon tek pacienti (apo me
ndonj mjet q pr kt pun) pr t ventiluar mushkrit dhe pr t kaluar
oksigjenin n gjak, e quajtur respiracion aritificial.
Pavarsusht nga emri, CPR-ja ka mundsi q t filloje punn e zemrs:
qllimi i saj kryesor sht q t mbaj nj fluks gjaku t oksigjenuar pr
trurin dhe zemrn, q jan
-
organet m t rndsishme pr jetn e njeriut dhe q dmtohen m shum nga
mungesa e ooskigjenit (hipoksia). CRP-ja efktive ndihmon duke
vonuar vdekjen e indeve dhe e krijon nj dritare mundsie pr nj
reanimacion t suksesshm pa dmtim permanent t trurit. Mbshtetja e
Avancuar e Jets, prfshin drogat intravenoze dhe defibirilimin
(dhnia e nj goditjeje elektrike n zemr) q nevojitet zakonisht pr t
rivendosur nj ritm t zakonshm ose "perfuzues" t zemrs, nj ritm q do
t mbshtes jetn, Kjo vepron vetm tek pacientt me ritme t caktuara t
zemrs q jan fibrilacioni ventricular apo takikardia ventrikulare pa
puls, m shum se nj pacient asistolik me "vij t drejt", megjithse
CPR mund t ndihmoj n induktimin e nj ritmi q mund t goditet tek nj
pacient asistolik.
CPR-ja n prgjithsi vazhdon, zakonisht n pranin e mbshtetjes s
avancuar t jets (nga mjekt e EMS), derisa pacienti t rimar rahjet e
zemrs (e quajtur "rikthim i qarkullimit spontan") apo deklarohet i
vdekur.
Gjat CPR-s duhet t ndiqen kto stade: CAB
Circulation (Qarkullimii Gjakut) N nj pacient q dyshohet pr
arrest kardiopulmonar duhet t kontrollohet pulsi karotid, sepse ai
sht m centrali i arterieve periferike. Pulsi karotid ndihet edhe n
pranin e nj perfuzioni te keq. Nqs nuk ka puls, duhet t fillohen
kompresionet e gjoksit dhe pacienti duhet t vendoset n nj monitor
kardiak. Pr t kreer sa m mir kompresionet e gjoksit, fundi i pllmbs
do t vendoset n vijn e mesme n pjesn e poshtme t sternumit (sipr
nyjes ku brinjt takohen me sternumin.) Dora tjetr vendoset mbi t
parn dhe gishtrinjt grshetohen mbi tjetrin dhe vendosen mbi gjoks.
Poziciononi shpatullat mbi duar dhe drejtoni brrylat. Shtypni
sternumin 5 6 cm (t paktn 5cm) rreth 100 120 her n minut (t paktn
100 n minut), duke ljuar nj pjestar tjetr t ekipit t jap frymmarje
pr do tridhjet shtypje. Kompresionet e kryera si duhet japin nj
presion sistolin prej 60 mmHg. (Fig
Figura. Kompresionet e gjoksit N kt foto duhen korigjuar:
Shtypja 5 6 cm, frekuenca 100 120 n minut, raporti 30 : 2 (Shtypje
: Frymemarje)
-
Airway (Rrugt e Frymmarjes) Hapi i par n vlersimin e rrugve t
frymmarjes t pacientit sht t shihet pr aktivitet respirator, duke e
dgjuar pr frymmarje dhe duke ndjer shkmbimin e ajrit t pacientit
nga hunda dhe nga goja. Nqs pacienti nuk i prgjigjet pyetjeve,
mungesa e reflekseve mbrojtse t faringsit konfirmon pamundsin pr
mbrojtjen e rrugve t frymmarjes. Kur e keni par q pacienti nuk po
merr frym, duhet ti siguroni rrugt t frymamrjes. Nqs jeni vetm,
krkoni menjher ndihm dhe khteheni pacientin n pozicion shtrir nqs
nuk sht. Duhet t keni kujdes q nqs nuk e njihni pacientin apo keni
dyshin pr dmtim t kolons cervikale, mbani n nj vij kolonn cervikale
duke i vn dorn posht koks dhe qafs ndrsa me dorn tjetr rotulleni
pacientin. Kur pacienti sht pozicionuar si duhet, hapini rrugt e
frymmarjes. N kt rast duhet t prdoret manovra e ngritjes s nofulls.
Breathing (Frymmarja) Personat me arrest kardiopulmonar nuk marrin
frym vet. Pas vendosjes s koks n pozicionin e duhur dhe hapjes s
rrugve t frymmarjes, duhet t vlersohen lvizjet e gjoksit dhe prania
e eks-halimit. Nqs pacienti nuk merr frym apo respiracione t
pamjaftueshme, ndihmoheni pacientin me respiracion artificial. N
departmentin e urgjencs duhet t jet gati maska me balon. Prdorni t
njjtn teknik si manovra e ngritjes s nofulls, shtrydhni maskn me
gishta dhe me gishtat q mbeten ngrini nofulln. Nqs jeni n terren pa
asnj mjet ndihms mbyllni hundn e pacientit me njtn dor dhe puthitni
buzn me buzt e viktims dhe i jepni nj frymmarje. N rast se keni
balon do t veproni si n rastin e sigurimit t rrugve t frymamrjes. N
rast se prsri nuk arrini ta ventiloni pacientin ai mund t ket t
bllokuara rrugt e frymmarjes. Hapni gojn e pacientit duke kapur
edhe gjuhn edhe nofulln midis gishtit t madh dhe gishtrinjve t tjer
dhe pastaj ngrini mandibuln. Nqs shihni trupa t huaj q bllokojn,
hiqini me pincn e Mc Gillit nse e dispononi at. Nqs nuk e kni kt
pajisje, mundohuni ta hiqni me gisht duke prdorur gishtin si grep.
Kini kujds q t mos i shtyni m thell trupat e huaj. Nqs nuk mund ta
pastroni si duhet dhe t dyshoni pr bllokim, shtypni barkun.
Shtypjet n bark ngren diafragmn dhe shtojn presionin e rrugve t
frymmarjes. Dalja e ajrit me forc nga mushkrit mund t lviz trupat e
huaj bllokues dhe t pastroj rrugt e frymarjes. Pr t kryer kt
manovr, vendosni pjesn e poshtme t pllmbs midis krthizs dhe
procesit ksifoid. Vendosni dorn tjetr sipr saj dhe shtypni barkun
pes her sipr. Pastaj riprpiquni pr ventilim. Defibrilimi Arresti
kardiak nga nj etiologji primare kardiake paraqitet si fibrilacion
ventrikular (FV) dhe m rall si takikardi ventrikulare pa puls (TV).
N t dyja rastet trajtimi sht i njjt. Defibrilimi i menjhershm sht
mjeti q treguar se e ritmbijetesn e pacintve t till. Kur
defibrilimi mund t kryhet me sukses minutin e par apo t dyt, 90% e
pacientve kthehen n stausin neurologjik t mparshm. Sa m shum t
qndroj pacienti n arrest kardiak aq m pak ka sukses defibrilimi dhe
reanimacioni. Prqindja e mbijetess bie 10% kur defibrilimi vonohet
10 minuta apo m shum pas kolapsit t pacientit. Termi defibrilatori
automatik ekstern (AED) sht pr nj pajisje t sofistikuar dhe t
kompiuterizuar q ka nj sistem analize ritmi dhe nj sistem kshillues
pr shokun
-
goditjen elektrike. AED-t jan t planifikuar q t njohin FV dhe TV
dhe kshillojn prdoruesin pr t kryer nj goditje elektrike pr ta
konvertuar n nj ritm pa prefuzion n nj ritm ku fillon perfuzioni.
Vendosja e AED-ve n vende publike si aeroportet, stadiumet apo
restorantet lejon defibrilimin e shpejt shptimtar. Derisa mbijetesa
nga FV apo TV pa puls sht kaq e ndjeshme nga koha, defibrilimi kur
diagnostikohen kto patologji do t paraprij do ndrhyrje dhe vlersim
tjetr. Defibrilimi duhet br deri n tre goditje sapo t jet br
diagnoza, duke prdorur elektroda defibrilimi apo me xhel njra duhet
t vendoset n t djatht t sternumit posht klavikuls dhe njra n vijn e
mesme aksilare n nivelin e mamels. Duhet t ushtrohet presion i fort
n seciln nga elektrodat. Mnyr tjetr e vendosjes s elektrodave sht n
kurriz dhe n gjoks duke patur n mes zemrn. Defibrilimi i suksesshm
varet nga sasia e energjis elektrike q i transmetohet zemrs. Kjo
sht n prpjestim t drejt me debitin energjitik t defibrilatorit dhe
n prpjestim t zhdrejt me impendancn transtoralake, q varet nga
prmasat e gjoksit, faza e respiracionit dhe parametra t tjer.
Defibrilatort e sotm jan monofazik dhe nuk regullohen pr impendancn
transtorakale. Defibrilatort e par me val bifazike u aprovuan s
pari n vitin 1996. Forma bifazike e vals regullohet pr ndryshimet e
impendancs transtorakale, duke br q t ket m pak krkesa energjitike
pr defibrilim t suksesshm. Eksperienca e par klinike pr
defibrilimin me form bifazike t vals pr trajtimin e FV ishte shum
pozitive pr 150J.
Indikacionet
Trainimi i CPR-s: CPR-ja jepet kur nj tjetr reanimator pregatit
defibrilimin.
CPR n prgjithsi sht efektive vetm nqs bhet brenda 7 minutave t
para t ndalimit t gjakut. Edhe zemra e humb menjher shpejtsisn pr t
mbajtur rtitmin normal. Temperaturat e ulta, nganjher e zgjasin
kohn e vdekjes s trurit. Gjat arrestit kardiak, CPR efektive bn t
mundur q t arrij oksigjen i majftueshm n tru dhe t lejoj zemrn q ti
prgjigjet orvatjeve t defibrilimit.
Basic life support (BLS) Ndihma Bazike Jetike
BLS-ja sht nj nivel i kujdesit mjeksor q prdoret pr pacientt me
arrest kardiak dreri sa pacientit ti jepet kujdesi i plot mjeksor.
Mund t sigurohet nga personel mjeksor apo jo, q ka mar trainim pr
BLS. BLS-ja n prgjithsi prdoret n ambiente jasht spitalore pa
pajisje mjeksore.
-
Nj prparim i rndsishm n sigurimin e BLS-s sht prdorimi i
defibrilatorve automatik t jashtm (AED) q prmirson mbijetesn tek
pacientt me arrest kardiak.
Automated External Defibrillator (AED) Defibrilatori Automatik i
Jashtm
Nj AED i hapur dhe me fishat gati pr pun
AED sht nj pajisje portative elektronike q diagnostikon
automatikisht aritmit kardiake q krcnojn jetn si fibrilacioni
ventricular dhe takikardia ventrikulare tek nj pacient dhe mund ti
trajtoj ato me an t defibrilimit, aplikimit t goditjes elektrike
tek nj pacient q ndalon aritmin, duke e lejuar zemrn t rimar
ritmin.
AED-t jan t thjeshta n prdorim dhe prdorimi i tyre iu sht msuar
njrzve q meren me dhnien e ndihms s par dhe atyre q japin
BLS-n.
Prdorimi
Patologjit q trajtohen me AED
Nj AED prdoret n rastet e aritmive kardiake q krcnojn jetn q
japin arrest kardiak. Ritmet q AED ja trajton zakonisht jan
kufizuar n:
1. Takikardia Ventrikulare pa puls
-
2. Fibrilacioni ventricular
AED-t sit gjith defibrilatort, nuk jan t programuar pr t goditur
n asistoli (EKG me vij t drejt sepse kjo nuk do ta prmirsoj
prognozn. Pacienti asistolik ka shans mbijetes nga CPR-ja e
kombinuar me dorgat q stimulojn zemrn, deri t faqen ritmet q
prfitojn nga goditja elektrike, gj q bn shum t domozdoshme q CPR-ja
t filloj edhe prpara arritjes t defibrilatorit.
Efektet e trajtimit t vonuar
Nqs nuk korigjohen, kto patologji kardiake (FV, TV pa puls dhe
asistolia) mund t japin menjher dmtime t pakthyeshme n tru dhe
vdekje. Pas afrsisht tre deri n pes minutash, mund t ndodh dmtimi i
pakthyeshm i trurit/indeve. Pr do minut q arresti kardiak nuk
korrigjohet me sukses shansi i mbijetess ulet me 10%
Krkesat pr prdorim
AED-t duhet t prdoren nga persona t trainuar pr ta. Kjo ndryshon
shum nga defibirlatort e sofistikular manual apo gjysm automatik q
prdoren nga personeli shndetsor, q mund t prdoren edhe si
pace-maker nqs zemra ka freekuenc shum t ngadalt dhe kryejn
funksionet t tjera q krkojn mjeshtri n prdorim dhe q prdoruesi
duhet t njoh EKG-n.
Duhet t hiqen sendet metalike kur prdoret AED-ja pr t shmangur
interferencn.
Nj stacion AED-je
-
AED-t n prgjithsi mbahen nga ose nga persona t trainuar ose n
vende publike ku mblidhen shum njerz. Nj kit AED-je do t ket nj
mbrojtse t fytyrs q t mbroj futurn e shptimtarit gjat respiracionit
artificial; nj pal doreza gome; nj pal grshr traumash pr t prer
robat e viktims; nj peshqir t vogl pr t fshir djersn apo lagshtin
nga gjoksi i pacientit dhe nj brisk pr gjokset leshtore.
Mekanizmi i veprimit
Prdorimi i indikatorit t gjndjes dhe afati i skadimit t fishave
tek AED-ja. Nj AED sht i jashtm sepse operatori i vendos fishat e
elektrodave n gjoksin e zhveshur t viktims, ndryhse nga
defibrilatort e brendshm q i vendosen elektrodat n mnyr
kirurgjikale brnda n gjoksin e pacientit. Automatik thuhet se
pajisja mund t analizoj n mnyr t pavarur gjendjen e pacientit dhe
ta vlersoj at, shumica e tyre kan nj pajisje zri dhe disa kan ekran
ku faqet instruksioni pr prdoruesin. Kur hapet dhe vihet n pun,
AED-ja do t instruktoj prdoruesin t lidh elektrodat tek pacienti.
Kur ato jan vendosur, duhet t shmanget prekja e pacientit pr t
shmangur leximet fallso. Elektrodat do t lejojn q AED-ja t
egzaminoj debitin elektrik nga zemra dhe t prcaktoj nqs pacienti ka
ritme q prfitojn nga goditja elektrike. Nqs ka, do t ngarkohet
bateria pr goditje.
-
Figura 1. Vendosja e elektrodave t AED
Kur ngarkohet, pajisja instrukton prdoruesin t sigurohet q
askush nuk e ka prekur pacientin dhe pastaj shtyp butonin pr t dhn
goditjen. Sipas prodhimit dhe modelit, pas goditjes shumica e
pajisjeve do t analizojn pacientin dhe do t instruktojn n se do t
jepet CPR-ja apo do t goditet prsri.
Shum AED kan "kujtesn e ngjarjeve" q mban EKG-n e pacientit ne
kohn q sht aktivizuar dhe numrin dhe ngarkesn elektrike t goditjes
s dhn. Disa AED jepin edhe cilsin e kompresioneve t aplikuara nga
reanimatori.
Thjeshtsia e prdorimit
Vendosja e zakonshme e elektrodave n gjoks Ndryshe nga
defibrilatori normal, nj AED krkon trainim minimal.
Dhnia e BLS BLS tek t riturit
Sigurohuni q ambienti sht i sigurt.
Vlersoni nivelin e koshiencs s viktims duke e pyetur me z t jart
"A je mir?" dhe si i prgjigjet dhimbjes.
Aktivizoni EMS-n lokale duke i thn dikujt ti bjer telefonit. Nqs
ka ndonj AED aty pran aktivizojeni.
Nqs viktima nuk ka dyshim pr traum cervikale hapni rrugt e
frymmarjes duke prdorur manovrn ul kokn/ngri nofulln; Nqs ka dyshim
pr traum duhet t happen rrugt e frymmarjes vetm duke ngritur
nofulln. Nqs kjo nuk sht efektive duhet t prdoret manovra ul kokn
ngri nofulln me kujdes
Vlersoni rrugt e frymamrjes pr trupa t huaj dhe nqs duken
hiqinin ata.
Shihni dgjoni dhe ndjeni pr frymmarje pr s paku 5 sekonda dhe
deri n 15 sekonda.
Nqs pacienti nuk merr frym normalisht dhe shihet q ka arrest
defibrilimi i menjhershm sht trajtimi i zgjedhur.
-
Orvatuni t jepni dy frymmarje duke prdorur teknikn goj me goj,
apo goj me mask me balon. Verifikoni q gjoksi ngrihet dhe ulet; nqs
jo ripoziciononi pacientin dhe orvatuni prsri. Nqs ventilacioni sht
i pasukseshm dhe mund tket trupa t huaj filloni kompresionet e
gjoksit duke ndaluar pr do 30 kompresione, rishihet pr bllokim dhe
riorvatet ventilacioni.
Figura 2. Respiracioni artificial goj m goj
Figura 2. Respiracioni artificial me ambu
Nqs ventilacionet jan t suksesshm athere, vlersoni pr pranin e
pulsit n arterien karotide. Nqs kapet puls, pacienti duhet t mar
vetm ventilacion artificial dhe t transportohet. Ndryshe fillon CPR
me nj raport 30:2 kompresione ventilacion n 100 kompresione n minut
pr pes cikle.
Pas 5 ciklesh CPR, protokolli i BLS-s duhet t prsrtitet nga
fillimi duke vlersuar pr frymamrjes spontane dhe pr puls t
vetvetishm. Persona t tjer istruktohen q t kryejn vlersimin. Nqs
kemi AED pas 5 ciklesh CPR ai duhet t prdoret. Pas defibrilimit
duhet t kryen edhe pes cikle CPR dhe t prsritet rivlersimi
-
Protokolli i BLS vazhdon derisa (1) pacienti t rifitoj pulsing,
(2) reanimatori t zvendosohet nga nj tjetr, (3) reanimatori sht i
raskatitur apo (4) pacienti deklarohet i vdekur nga nj mjek.
N fund t pes cikleve CPR, gjithmon bhet defibrilimi dhe prsritet
vlersimi prpara se t bhen pes cikle t tjera.
CPR vazhdon derisa pacienti t ringjallt apo ti dorzohet nj
autoriteti m t lart mjeksor.
Cikli i CPR shpesh shkurtohet 30:2 (30 kompresione 2
ventilacione). Vini re pr t prosalindurit dhe fmijt prdoret 15:2
kur jan dy reanimator
Advanced life support (ALS) Ndihma e prparuar Jetike
Njsi shptimi pr ALS
ALS prfhsin at q mund t bj nj mjek urgjence.
N shumicn e rasteve ALS-ja i referohet mjeshtris q ka mjeku.
Procedurat invasive dhe jo invasive t saj prfshijn;
Monitorizimin e zemrs Defibirlimin kardiak Peisimin transkutan
Kanjulimi intravenoz (IV) Infuzionet itraoseoze dhe akcesin
intraoseoz (IO) Krikotomin kirugjikale Krikotomin me gjilpr
Dekompresionin me age t pneumotoraksit Dhnien e medikamenteve me
rrug enterale apo parenterale pr ALS.)
Advanced cardiac life support (ACLS) Ndihma e Maksimale Kardiake
pr Jetn
Ndihma q jepet n repartet e urgjencs apo n reanimacionet n
spital
-
ACLS sht vazhdimi i BLS, fillon me analizn q i bhet ritmit t
zemrs s pacientit pas monitorizimit me nj defribilator manual.
Ndryshe nga AED n BLS, ku mjeti vendos kur dhe sit godas pacientin,
drejtuesi i grupit t ACLS i merr kto vendime n baz t ritmeve t
monitorit dhe shenjave vitale t pacientit. Hapi tjetr n ACLS sht
vendosja e nj rruge intravenoze dhe sigurimi prfundimtar i rrugve t
frymmarjes. Drogat e prdorura m zakonisht n ACLS jan adrenalina,
atropine dhe amiodaroni. N kt koh personeli i ACLS krkon pr shkaqet
e mudnshme t arrestit kardiak. Sipas diagnozs jepet trajtimi m
specifik. Trajtimet mund t jen medikamentoz si injektimi iv i
antidotit t ndonj droge apo vendosja e ndonj tubi n gjoks si n
rastin e hemo apo pneumotoraksit.
Fibrilacioni Vetrikular (FV)
Fibrilacioni Ventrikular
EKG q tregon FV
FV sht nj patologji ku ka kontraksione t pakoordinuara t
muskulit kardiak t ventrikujve t zemrs duke i br ata m shum t
dridhen se t kontraktohen si duhet. Ndrsa ka aktivitet elektrik, ai
sht i pandjeshm n palpacion n pikat kryesore t pulsit (arteriet
karotide dhe femorale). Pra zemra ka aktivitet elektrik por jo
mekanik. Nj aritmi e till konfirmohet me EKG dhe krkon ndrhyrje me
BLS/ACLS sepse nqs kjo aritmi vazhdon edhe pak sekonda, do t
degjeneroj n asistoli (EKG vij e drejt pa aktivitet elektrik
kardiak, q zakonisht nuk i prgjigjet terapis nqs nuk ka ritm fin FV
t mbetur apo pacienti t jet me fat dhe t kthehet aktiviteti
elektrik). Kjo situat jep shok kardiogjen, ndalimin e qarkullimit
efektiv dhe vdekje t menjhershme q do t ndodh n pak minuta. Nqs
pacienti ringjallet n kohn e duhur (n temperaturn e dhoms pr
afrsisht 5 minuta), pacienti mund t psoj psoj dmtime trunore dhe
ndoshta vdekje t trurit (vdekja shpesh ndodh kur nuk ktheht ritmi n
90 sekonda nga fillimi i FV, veanrshit nqs nuk degjeneron m von n
asistoli).
Patofiziologjia
FV sht prshkruar si "aktivitet asinksron i fraksionuar kaotik i
zemrs" Moe dhe bp. 1964). Nj prkufizim m i plot sht q fibrilacioni
ventrikular sht nj "aktivitet i organizuar elektrik, turbulent i
zemrs n mnyr t till q defleksionet elektrokardiografike vazhdimisht
ndryshojn form, madhsi dhe drejtim".
FV ndodh m shpesh n zemra t smura dhe n shumicn e rasteve, sht
manifestim i nj smundjeje iskemike t zemrs. FV shihet edhe tek ata
me kardiomiopati, miokardit dhe patologji t tjera. Prve ktyre,
shihet n rregullimet elektrolitike dhe mbidozimet e
-
medikamenteve kardiotoksike. Duhet shnuar q FV ndodh edhe ku nuk
ka smundje t dukshme t zemrs apo ndonj shkak tjetr dhe quhet FV
idiopatik.
Fv e par n lidhjen II
Trajtimi
Defibrilimi
Defibrilatori elektrik
Situata shpesh mund t kthehet nga nj shkarkes elektrike e rryms
t drejtprdrejt nga nj defibrillator. Megjithse defibrilatort jan pr
t korrigjuar problemet dhe efekti mund t jet dramatic, nuk jan
gjithmon t suksesshm.
Goditja prekordiale
Nqs nuk kemi defibrillator, mund t bhet nj goditje prekordiale n
fillim t Fv pr pak shanse q mund t rifitoj funksionin. Megjithse
studiuesit kan treguar q goditja prekordiale nuk jep m shum se 30
joules energji (nga 200 360 J) ka pak shanse.
Medikamentet antiaritmike
Mund t ndihmojn medikamenetet antiaritmike si amiodaroni apo
lidokaina. Por gjithnj mbetet prioritet defibrilimi.
Pulseless electrical activity (PEA) Aktiviteti elektrik pa
puls
PEA (i njohur m par me termin disociacion elektromekanik apo
ritme jo perfuzuese) i referohet do ritmi t par n EKG por pa
prodhuar puls. Shakaku m i zakonshm sht hipovolemia.
Shkaqet
Shkaqet e mundshme jan 6H-t dhe 6T-t.
Trajtimi
-
Kur nuk i gjendet shkaku duhet t trajtohet njsoj si asistolia.
Adrenalin 1 mg do 3 minuta dhe nqs ritmi sht bradikardik, atropin
1mg deri n 0.04 mg/kg. T gjitha drogat do t jepen duke kryer
teknika e CPR.
Asistolia
Asistolia
ECG q tregon asistoli (vij e drejt)
N mjeksi, asistolia sht nj situat pa aktivitet elektrik dhe pa
aktivitet mekanik t miokardit. Assitolia sht nj situat q krkohet
nga nj mjek q t deklaroj vdekjen.
Shkaqet jan T-t dhe S-t
Algoritmet
CAB= Circulation, Airway, Breathing OMI= Oksigjenim, Monitorizim
(EKG), IV ICEM= IV, CPR, ET intubim, Monitorizim (EKG)
Fibrilacion Ventrikular / Takikardi ventrikulare pa puls
-
CAB OMI ICEM...IV access, CPR, ET intubim, Monitorizim Goditje
elektrike Ndrhyrje farmakologjike
o Defibrilim elektrik (1 her) o 360 J (monofazike) o 150-200 J
(bifazike me val eksponenciale t cunguar) o 120 joules (bifazike me
form vale rektilineare) o 200 joules (Form vale bifazike e
panjohur) o CPR pr 2 minuta, pastaj kontrolloni ritmin o Drogat
mund t jepen n lidhje me CPR! ! ! o Adrenalin 1 mg IV, mund t
prsritet do 3 5 minuta o OR (ose) o Vasopressin 40 units IV doz e
vetme o Defibrilo prsri po t mos kesh sukses o CPR pr 2 minuta,
pastaj shih ritmin o Amiodarone 300 mg IV bolus o OR (ose) o
Lidocaine rreth 1- 1.5 mg mg/kg (si 75 100mg) mund t prsritet 0.50
-
0.75 mg/kg n 5-10 min (Maksimumi: 3 mg/kg); nqs nevojitet
intratrakeal 2-4 mg/kg
o Defibrilo prsri nqs nuk ke suskes o CPR pr 2 minuta, pastaj
kontrollo ritmin o Mund t meret n konsiderat sulfati i magneziumit
1-2 gm in 10 mL
G5% nqs dyhsohet hipomagnezmia o Procainamid 30 mg. min IV
infuzion (Maksimumi: 17 mg/kg) o Defibrilo prsri nqs prsri nuk ke
sukses o Meret n konsiderat bikarbonati i natriumit (100 cc 8,4%
ose 1mmol/kg
IV, nqs dyshohet acidoza (kontrollo gazet n gjak).
Aktiviteti elektrik pa puls
-
CAB's ICEM Ndrhyrje farmakologjike CPR pr 2 minuta Adrenalin - 1
mg do 3-5 min apo Vasopressin- 40 U IV bolus nj doz CPR pr 2 minuta
Pushohen prpjekjet pas 10 minutash
Asystolia
CAB's ICEM konfirmohet ritmi n dy derivacione Ndrhyrje
farmakologjike CPR pr 2 minuta Adrenalin 1.0 mg IV bolus, prsritet
do 3-5 minuta apo Vasopressin- 40 U IV bolus, nj doz CPR pr 2
minuta Atropine 1.0 mg IV bolus
Pushojn prpjekjet pas 10 minutash.
Vrejtje pr prdorimin e algoritmeve t ACLS
Shkaku m i zakonshm q defibrilimi nuk ka sukses sht pamundsia e
reanimatorit pr t njohur dhe trajtuar shkakun e aritmis
Krkoni dhe korrigjoni shkaqet e mundshme t kthyeshme t arrestit
kardiak, bradi/takikardin.
Kujdes kur prdorni adrenalinn tek arrestet me kokain apo me
droga t tjera simpatomimetike.
Jepni atropin 1 mg pr asistoli apo PEA t ngadalshm (
-
Pr torsadn e majs. fibrilacionin ventricular refraktar tek
pacientt me toksiciteti nga digoksina apo hipomagnezemia, jepni
sulfat magnezi 8 mmol (16 ml solucion 25%)