Armenia’da Derebeylik ve Karin Savaşı (Erzurum-378)

SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ JoumaÎ ofSocialSciences

Sahibi Oıvner Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Adına İn ihe name of Atatürk Unimsity, Faculty of Arts S Sciences Prof,Dr Ümit DEMİR, Dekan Dean

Yayın Kurulu :r.d^':;^.2Î’r-ard

Frof.Dr.Kenan DEMİRAYAK Prot.Dr.Cevat BAŞARAN Doç.Dr.Yavuz ASLAN Doç.Dr.Kazım KÖKTEKİN Yrd.Doç.Dr.Cemal SEVİNDİ

Danışma Kurulu ;i<fauoıy ftur/ Prof.DrAra ALTUN (İstanbul Üniversitesi. Prof. Dr. Efrasiyap GEM ALMAZ (Atatürk [.¡vversıtesi'; Prof.Dr.Aii Osman GüNDOûAN (Muğıa Üniversitesi; Prof.Dr,Tuğrul İNAL (Hacettepe Üniversitesi) Prof.Dr.Aii ÖZÇAĞLAR (AnKara Üniversitesi)

Düzenleme Yrd Doç.Dr.Cemal SEVİNDİ

Kapak Düzenleme ÇşriYTtDesifin Uzfn.Yakup ÇİFTÇİ

Dizgice Baskı .PmuSaniiBM'Typem Atatürk Üniversitesi Ofset Tesisleri, Erzurum Atatürk University. Faculty ot Arts &:Sciences, Erzurum

Yazışma Adresi romsF?n£ng_ 4:ıdrsss Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanlığı 25240 Erzurum Tel: -■-90 442 236 09

46 Fax: +90 442 236 09 48 URL nttp: i7fakuittier.3taura.edu.tr/fenedebivay e-mail sbde'g;fid-r

© 2001 Atatürk Üniversitesi Fen-Edebivat Faküitesi. Her hakkı saklıdır. Dergide Yayınlanan, yazıların içeriğinden yazarlar sorumludur.

© 200! fltdtürf,Vniversityfacuity ofjf.ru Sİ Setime!. jiHrigRts mni'rf fInc n'etvs e.rpreısed m tikjoumaf afd tht rispohsimity oftki m£vuiua( autfhrs.

ISSN- 1300-9389

Sosyal Bilimler Dergisi joumafof SocialSciences

CiitVofume 8, SayijVumfer40. Kaziratr/Vıe 2008, ss 97-104

Armenia’da Derebeylik ve Karin Savaşı (Erzurum-378) Feodalisin in Eastern Anatolia and The ¡Var 0f Garin (Er:urum-378)

Mehmet ÖZMENLİ Atatürk Üniversitesi Scsyai Bilimler Enstitüsü mchmetozmenhiı hoi'tıaıi com

Özet Armenia, tarihin en eski zamanlarından bu vana sürekli verleşim merlvsi olma özelliğim taşımıştır. Bölge eskiçağlardan itibaren çeşitli toplulukların va yerleşim alanı ya da egemenlik kurmak maksadı ile bölgeve gelen çeşitli güçlü devletlerin mücadele alanı olmuştur. Bölgeye gelen çeşitli topluluklar burada derebeylikler meydana getirmişlerdir. Bu derebeyliklerin Avrupa'daki derebeylikler ile farkı ve ideolojileri Karın savaşı çerçevesinde ele alınmaya çalışılacaktır. Karın savaşında derebeylcr birbırlertyle mücadele etmişler vt- bu mücadeleden galip ayrılan Mamıkonyaniar bölgeyi hâkimiyetler, altına almışlardır Ermeni kökenli olduğu belirtilen derebeylerin tutumları ile bölgeye Asya dan geldiği belirtilen Mamıhonyaniarın tutumları arasındaki fark bariz bir şekilde görülmektedir.

Abstract Armenia has the feature of being a settlement since the ancient times. The region became either a settlement of various communities or a theatre of war among the nations who came to the region to dominate it. Various communities settling in the region formed feudal communities here The differences and ideologies between these feodal communities and feudal communutiis in Europe will be handled within the war of Karin Feudal lords fought each other in the region. The difference between the behaviours of feudal lords who are said to have had Armenian origin and those of Mawikoiuans who are said to have come from Asia can be seen clearly

Armenia (Yukar ı Memleket-ya da günce! tabir le Doğu Anadolu) tarihinin başlangıcından beri hem doğal fiziksel engellerden ve hem de dış tehditten dolayı feodal sosyal s istem olarak bilinen: özel sosya! askeri bir toplum gelişt i. Çeşit l i klanlar birbir ler inden fizikse! ve sosyal engeller ile ayr ıld ı (dağlar, nehirler, lehçeler ve görenekler). Klanlar halinde bu aynm Armenia’da derebeylik s istemini oluşturdu. Armenia 'da soylular ik i s ınıfa ayr ılıyordu. Bunlar büyük derebeyler ve nakhararlar1, küçük soylular veya azad sın ıfı. Eski klanlardan çıkmış olan büyük derebey sülaleler, babadan kalma mülklere sahip olma temeli üzerine kurulmuştu. Bu mülkler başkasına devredilmezdi. Babadan kalma mülkler sadece devreditmemekle kalmaz, her türlü vergiden de muaf tutulurdu. Bundan dolayı da, sahipleri kendiler ini prensler gibi, t ıpkı kral gibi mülkünün mutlak hâkimi olarak görürlerdi.2 Bu yüzden IV ve VII. yüzyıllardaki Armenia derebeylerinin krallık yönetiminden önce geldiğini söylemek abartı değild ir.

Tarımsal alanlar kral, kilise veya soylu sın ıflar arasında paylaşıldı. Prensler vilayetleri yönetirken, soylu s ınıflar ise vilayetlerin küçük parçalarına sahip oldular. Şehir veya köylere sahip olan daha az soylu s ın ıflarda vardı. Bütün bu aileler, güçlendir ilen büyük kalelerde yaşamaktayd ılar. Bu aileler in kökenleri ise çeşit lilik arz etmekteydi. Derebeylerin bazılar ın ın Ermeni kökenli olduğu belirt ilirken bazılar ı üzerinde halen daha tartışmalar devam etmektedir.

98 Mehmet ÖZMENLİ / Sosya Bılrmler Dergisi 8(40), 2008, 97-104

İV. yüzyılda Armenia 'nun soylu aileler inden olan MamıkonyanlannJ egemenlik alanları Taron (günümüze ait Muş), mevcut Bit lis’in bazı parçalar ı, Malazgirt, Eleşkirt, Bagrevand ve Arşharunik (Güney Kars)’t i. Onlar ın ana kalesi. Muş dağlık arazisinde olan Vorhagandı. Artzruni a ilesi. Van gölünün güneyindeki Vaspurakan vilayetine, Rıştuni a ilesi ise Van gölünün güneybatıs ına sahip oldu. Knııni ailesi, Van gölünün kuzeyi Spian vilayetinde egemenlik kurdu. Siuni ailesi prensleri, Siunik ve Zengezora sahip oldu. Kamsarakaıı ailesi, Vanand (Kars) vilayetine ve Şirak (Şüregei) bölgesine ve sonunda Bagraduni a ilesi. İspir, Maku ve Nahcivan dâhil büvük parçalara sahip oldu. Kraliyetle ilgili a ile de, Ararat vilayetleri ve Yerevan 'a sahipti. Derebeylerin en güçlüleri Mamıkonyan, Siuni, Bagratuni ve Ardzruni hanedanlarıyd ı.

Armenia’da bulunan derebeylerin ideolojis i, n ıerkezi otorite güçlü olduğu zamanlarda kralın otoritesini onaylamak, ona vergiler ini ödemek ve savaş larda kendi kuvvetleriyle krala katılmaktır. Ancak kralın otoritesi zayıflad ığı zaman ise başkaldırı en belirgin özelliklerinden olmuştur.

Bu yüzden kilise, derebeyleri manevi bir bağ ile bir arada tutmak için çalışt ı. Ahlaki bir ışık oldıı, u lusa! güçlendirme için alfabe önemli bir dayanak oldu. Kaba bencilliğin ortasında yeni bir ruhun sevgi, ivilik, kardeşlik ve eş it liğin ilkesini yaymaya çalıştı. Buna rağmen pek de başarılı olamadı. Kısa bir dönem bir liktelik sağlansa bile derebey tarzı yerleşmiş bu topluluklar da bir liktelik uzun ömürlü olmad ı. Feodal toplumun en önemli karakterist ik özelliklerinden bir i, ortak ve bireyse! haklan ayırmanın imkânsızlığıd ır. Bireysellik yerleşt iğinde asla s iyasal devamlılık söz konusu değildir

Armenia derebeylerindeki haklar ve özgürlükler, Avrupa’daki feodal lordlar ın hak ve özgürlüklerinden çok daha büyük ve daha genişti. Onlar bu toprakların her zaman, aileler inin malı olduğunu ve hiçbir şekilde merkezi bir gücün, onlar ın topraklarına egemen olamayacağı düşüncesindeydiler.

Mehmet ÖZMENLİ / Journal of Social Sciences 8(40), 2008, 97-104 99

Laurent 'in dikkat çektiği gibi: “Armenia soylu sınıfı, yaygın şiddetli kaosla, bu toprakların başlangıçta atalarının kraldan almış oldukları hediyeler olduğunu unutmuşlardı, ’6 Armenia topluluklarına göre bir muharebe ödülü olan vilayet, o derebeyinin menkul malı olarak ebedi leşmişt ir.

Avrupa’da kraldan tasdik r ica edilir, Armenia dercbeylerinde ise kralın tasdiğine iht iyaç yoktur. Çiinkü kralı ister lerse kabul etmiyorlardı. İstedikleri an krala karşı isyan edebiliyorlardı. Krallar da bundan dolayı derebeylerin topraklarına müdahale etmekte tereddüt ediyorlard ı. Armenia’da batı feodal sistemin abartılı b ir uyarlamasın ı buluruz.7 Derebeyleri Armeniada egemen olmak maksadıyla birbir ler iyie olduğu kadar merkezi kralla da çeşit li savaşlar yapmış lardır. Çok çabuk saf değiştiren derebeyier bölgede merkezi bir otoritenin oluşmas ını sürekli engellemiş lerdir. Çünkü burada bulunan derebeylerde L;Vatan ve millet duygusu yoktu.’’8 Armenia topluluklar ında kiliselerine s ık ı s ık;va bağlılıkları, vatan kavramın ın yerine din faktörünün ön plana çıkmasına sebebiyet vermişt ir. Siyasi yap ı olarak da bir bütünlük arz etmezler.

Derebeylerin birçoğu egemen güç olan Sasani ve Doğu Roma İmparatorlukların ın yan ında yer almış lardı. Bu iki imparatorluk bölgeyi sürekli olarak sömürmüşlerdir.9 Bunun sebebi yukarıda açıklamaya çalışt ığımız gibi merkezi yönetimlere s ıcak bakmayan ve sık saf değişt iren derebeylerin tutumlar ından kaynaklanmaktadır. Ancak çok da bağımlılık yanlısı olmayan Sasani ve Doğu Roma ya karşı tavır takınan Mamıkonvanlar ve onlara yardım eden Şüregel derebeyleri olan Kanısarakanlar vard ı. Bu isyankâr Armenia asiller i, ülkeleri iç in yaşamlar ın ı feda etmeye hazırdı, IV. yüzyılın en önemli olaylar ından bir i Mamıkonyaniar ın merkezi güç olma yolunda attıklar ı önemli bir adım kabul edilen Karin savaşında elde ett ik leri başarıd ır.

Roma İmparatoru Valens (364-378) Arşak ailesinden bir prensi II. Arşak ın yeğeni olan Varaztad’ı (374—378) Armenia’da hüküm sürmeğe yolladı. Sparebet Muşeğ Mamıkonyan’da Varaztad 'ın yanında ver a lıyor ve onu öğütleriyle yönlendiriyordu. Muşeğ Mamıkonyan dış polit ikada Roma İmparatorluğundan yana idi. Hatta Muşeğ İmparatora Sasani sald ır ılarına karşı korunabilmek için Sasani sınır ına iki müstahkem şatosu olan bir şehir kurmayı, masrafları imparatora ait olmak üzere, ülkeyi Sasani akınlarma karşı koruyabils inler diye soylular ı silahland ırmayı öneriyordu.10 İmparator bu öneriyi sevinçle kabul etmişt i. Çok geçmeden Muşeğ’in planı kendi a leyhine döndü. Çünkü kendisinin yükselmesinden rahatsız olan diğer nakhararlar Muşeğ in aleyhinde ift ira niteliğinde faaliyetlere başladılar. Pat Saharuni adındaki Arşak kralının lalası derebeylerin yönlendirmesi ile genç ve tecrübesiz imparatora Muşeğ hakkında İmparator Bab ’ın öldürülmesinde1' Roma ile işbirliği yaptığı, Sasani sın ır ına garnizonlar yaptırarak bölgeyi Romalılara vereceği, Roma ile bir olup Varaztad ’ı ö idürtmeyi planladığı gibi birçok iftira atlı. 12 Kral Varaztad Muşeğ’i yemeğe davet ett i ve iyi k ılıç kullanan askerleri ile Muşeğ’i ö ldürttü.1'’

100 Mehmet ÖZMENLİ / Sosyai Bilimler Dergisi 8(40), 2008, 57-104

Muşeğ 'in yerine Sparebet olarak Pat Saharuni’yi atad ı. Mamıkonyaniarm reisi olarak da kendisine daha az gölge edecek olan Vaçe'yi (330-339) tayin ett i.14 Vaçe bir müddet sonra yetkiler ini Manuel Mamıkonyan ’a bıraktı. Pavvıstos, Mamıkonyaniarm reis inin ağzından: "Soyumuz bütün Arşaguni hükümdarlarına en büyük hizmetlerde bulundu; kendimizi sîzler için feda ettik; sadece sîzler için yaşadık; atalarımız savaşlarda sîzler için can verdi, Muşeğ’in babası Vaşak, hükümdar Arşag ¡çiti öldü. Biz daima Arşaguni hanedanına hizmet ettik! Peki ya siz. Arşaguniler, bizi ödüllendireceğiniz yerde, düşmanın bile canını bağışladığı soyumuzdan olanları öldürtüyorsunuz. Ya yiğit Muşeğ. ağabeyim, o çocukluğundan itibaren bütün ömrünü sizin ailenize vakfetti, düşmanlarınıza meydan okudu ve onları darmadağın etti, düşman bile onu öldürmeyi asla başaramadı, sense onu bir şölen sırasında yakalatıp boğazlattın!... Bize gelince, bizler asla sizin vasatlarınız olmadık, sizin eşititıiziz hatta sizinkinden daha soylu bir soydanız, zira atalarımız vaktiyle Cen diyarının hükümdarları idiler.’'15

Mamıkonyanlar ile Arşaklar arasındaki bu çekişmeler sonunda bir iç savaş meydana gelmişt ir. Arşak birlikleri ile Mamıkonyanlar arasında Garin/Kann (Erzurum) yak ınlar ında bir meydan muharebesi (M.S 378) yapıldı. 16 Mamıkonyan ailesine yürekten bağlı bir kaynak olan Pawstos’un tarihi, bu sülaleyi övmek için burada araya bir destan parçası s ıkışt ır ıyor: “Hükümdar Varaztad ve Sbarabed Manuel ellerinde kargı, birbirlerine doğru yürüdüler. Hükümdar başını kaldırıp da Sbarabedin kendisine doğru geldiğini gürünce, tepeden tırnağa demir bir zırh kuşanmış hu muhteşem endamı ve soylu bir savaş atının üstünde hareketsiz dikilen bu sağlam vücudu görünce, bir an karşısında yüksek ve ulaşılmaz bir dağ duruyor zannetti. Sonra ölümü düşündü ve hayatı hiçe sayarak hasmına doğru atıldı. Hükümdar Varaztad, tecrübesiz bir genç adam olarak, düşmanım böyle silahlanmış görünce Manuel’in göğüs zırhını delebileceğinden umudu keserek, kargısını hiddetle onun ağzına sapladı. Ama Manuel kargıyı tutup hükümdarın elinden aldı ve birçok dişini de sökerek demiri yanağından kendisi çekip çıkardı. Bunun üzerine hükümdar Varaztad komutan Manuel'in karşısından kaçtı, o da peşine düştü. Manuel karşısıyla defalarca Varaztad’in tepesine'vura vura onu yaklaşık dört stadio1' mesafe boyunca kovaladı. Manuel’in oğulları, Hımayag ve Ardaşes, ellerinde kargılar, hükümdarı öldürmek için atıldılar, ama Manuel oğullarını geri çağırıp şövle

Mehmet ÖZMENLİ / Journal of Social Sciences 8(40), 2008, 97-104

dedi: “Hükümdar katili olmaktan sakının/" Babalar ının sesini duyar duymaz, yan yoldan döndüler. Hükümdarın ordusu o gün Manuel’in bir lik lerine böyfece yenik düştü.

Pavvstos’un aktardığı Mamıkonyaniarm kahramanlık destanı, hükümdarın canı bağış lanmış olsa da, galip klanın ciddi intikam eylemlerine gir işt iğini kabul ediyor. Hükümdar ın sancağın ı izlemiş olan derebeyler arasında, Rıştuni nahiyesi beyi Karekin ’de bulunuyordu. Hamazasp, attan düşen Karekin’i tanıd ı ve onu korumaları İçin askerlerine emanet ett i. Ama Karekin Mamıkonyaniarm başka askerleri tarafından katledilmekten gene de kurtulamadı. Hükümdar Varaztad 'ın eıı yakın dostu, kahraman Muşeğ’in ift iracıs ı ve katili Pat Saiıaruni'de oğluyla bir likt e galiplerin eline düştü. Manuel, babasını idam ettirmeden önce oğlunun onun gözler i önünde boğazlanmasın ı emrett i18.

Garin (Karin/Erzurum) muharebesi ve hükümdar Varazîad ’m kaçışı. Manuel Mamıkonyan ’ı Armenia 'ru ın fiili yöneticis i haline getirmişt i (378). Mamıkonyan klanı, Arşak hükümdarlık yönetimini fiilen saf d ışı b ırakmışt ı. Bu klanın övücüsü Pawstos üstü kapalı sözlere başvurmadan bunu ortaya koyar: “Arnıenia yöneticisi Manuel, bütün ülkeyi otoritesine tabi kıldıkları sonra, soyluları ve Armenia derebeylerini etrafında topladı ve başlatma geçip, her yerde asayişi yeniden tesis ederek ülkeyi hükümdarın yerine yönetti

Karin savaşı esnasında Doğu Roma’nm bölgeye müdahale edemeyiş sebebi ise Roma'yı yıkacak ordular Orta Aysa Türk bozkırmdan batıya gelen kavimler göçünün müsebbipleri Hım Türkleriydi. Hızlı ve kuvvetli hareket yeteneği kazanan atlı bir liklere sahip olan Gotlan yerler inden etmiş lerdir. Onlarmda Doğu Roma üzerinde gerçekleştirdikleri ve 378 yılında gir işt ikleri Edirne Muharebesinde (Adrianople Savaşı) Roma ordusuna olan üstünlükleri açıkça ortaya çıkt ı. 20 Roma İmparatoru tarafından daha Önce Balkanlar ın kuzeyinde yerleşt ir ilen Gotlar İmparator 'a başkaidırmış lard ı. Edirne'de Got Ordusu ile İmparator Valens 'it ı başında bulunduğu Roma ordusu Edirne'de karşılaştı, Valens'in emrinde 40.000 piyade ve 20.000 süvariden oluşan 60.000 kişilik bir ordu vardı. Gotlar ın lider i Fritigem'in 100.000 kişilik ordusunun ise 50.000 'i p iyade 50.000'i süvariydi. Ağır süvarilerden oluşan Got at lılar ı, kuşatmaya karşı daire şeklinde hazır lanmış olan araba konvoyuna (vvagenburg) yüklenen Romalılar ı önce iki yandan s ıkışt ırd ı ve sonunda tamamen kuşattı. Ağır süvariler in baskısı o kadar fazlayd ı k i, Romalılar tamamen sıkışmış, savaşamayacak duruma gelmişlerdi. Roma süvariler i durumu ilk fark edenler olarak muharebe alan ından uzaklaşırken, Roma lejyonerler i üstler indeki ağırlıklar ın arasında sıkış ıklıktan silahlar ın ı bile kald ıramayacak durumdaydılar. Kendiler ini

102 Mehmet ÖZMENLt / Sosyal Bilimler Dergisi 8(40), 2008, 97-104

savunamayacak hale gelen Romalılar ın çoğunun kaderini mızraklı Got süvariler i belir ledi. Ancak çoğu düştüğü zaman oluşan bir genleşme sayesind e oldukça azı daha Önce ayr ılan süvariler i izleyerek kaçmayı başarabildiler. Savaş sonunda Roma Ordusu yok edilirken İmparator Valens 'te dâhi! 40.000 Romal ı öldürülmüştü. '1

Karin savaşı sürecinde yaşananlar bize Armenia derebeylerinin genel durumunu açıkça gözler önüne sermektedir. Varazdat 'ın yaşamı kurtarıld ı ama ülke kargaşaya atıldı. İranhlar, kargaşadan faydaland ı ve Armenia 'yı istila etti. Ama onlar ın işgali, kısa ömürlü oldu. Shahpıır 11(310-379), 379'da öldü ve İranlıiar Armenia’yı boşaltt ı. Mamıkonyan olan Manuel (378-384), dinamik hareket için ulusal bir kuvveti toplamışt ı. Bu bölgenin yedisi olduğu belirtilen veya batıdan geldikleri kabul edilen derebeyler sürekli olarak güçlünün egemenliğinde iken, doğudan geldiği b irçok tar ihçi tarafından kabul edilen Mamıkonyanlar ise kimseye boyun eğmemeğe özen göstermiş ler ve gerektiğinde isyan etmiş lerdir . Kahramanlıkları destansı bir biçimde eserlerde yer almışt ır. İli. Asrır ı ilk yar ısında veya ortalarında Türkistan’dan gelen Konak ve Mamık adlı iki şehzade idaresinde siyasi mülteci olarak gelip Ahlât-Muş bölgesine yerleşen Mamıkonyanlar, Arşaklılardan sonra Kars iti‘ne hâkim olmuş lardır. Konak ve Mamık ateşe tapan Sasanilere karşı Arşaguni ülkesini Hırist iyanlığın merkezi haline getirmiş ler ve Hırist iyanlığın en büyük kurtarıcıs ı, kılıcı sayılan kahramanları oluşturmuşlardır '.

Sebcos da Göktürk elçisinin ağzından şunları yazmaktadır : Bunlar, Fart hükümdarı Artaban Î213- 226) ve Büvük Khosrov(2¡7- 252'j çağında Çenasdan 'dan gelmişlerdi Hükümdar Khosrov un nezdine Cen (,Kaşgar) hükümdarı tarafından elçi olarak gelen büyük bir şahsiyetten, bunların gelişleri hakkında bildiklerini sordum. O 'da şöyle anlattı: Yurdumuzdaki ozanların türkülerinde, ülkemizde hükümdardan sonra ikinci şahsiyet Karnama'nın Mamık ile Konak adlı iki oğlundan bahsedilir. Kamama ölünce karısını hükümdar alıyor ve bundan doğan oğlu, kendisinden sonra tahta geçiyor. Fakat bu Kaşgar hükümdarının ana bir kardeşleri olan Mamık ve Konak, onu öldürüp yerine geçmek için ordu topluyor. Bunu duyan Cen Bakıır ordu ile üzerlerine yürüyor. Asiler kolu bozulunca Mamık ile Konak, Kuşantar ülkesinde Bahl Şahasdan 'daki Arşaklı hükümdarına kaçıp sığınıyorlar. Cen Bakur rica ile asileri Arşaklılardan istedi. Arşaklı hükümdarı da onları batıya, dünyanın öbür ucuna, güneşin battığı yere gönderip, Kaşgar hükümdarına durumu bildirerek barışın bozulmamasını temin etti. Partlar hükümdarı bu şehzadeleri aile ve akrabalarıyla, Armenia topraklarında hüküm süren akrabası Arşaklı hükümdarına gönderdi. Sonraları Mamık ve Konak ’tan türeyen sülaleye Sbarabed (Sipeh-püd= çeri başlığı) rütbesi verildi,”2 '

Khorenatsi eserinde şöyle yazmaktadırr 'CVn Bakur (Chen-hakur) diye anılan Arbog’un himayesinde bulunan bir beğin Bldokh ve Mamgon adıyla anılan iki yönetici

' Veraset yoluyla satrap olan bu kişiler çoğu zaman tam bir özerkliğe sahiptiler.

Mehmet ÖZMENLİ / Journal of Social Sciences 8(40), 2008, 97-104 103

vardı. Bldokh 'un tezvirlerine kanan China ÎCen/Kaşgar.ı Hükümdarı Arbog, Mamgon 'un öldürülmesini emretti. Bunu duyan Mamgon da, ailesini ve buyruğundakileri alarak, Sasani hükümdarı Ardeşir'in yanma kaçtı. Arbog, Mamgon 'u isteyince Ardeşir, Cen hükümdarına karşı savaş açtı. Ardeşir'in ölümü üzerine yerine geçen oğlu 1. Şahpur Mamgon 'u bütün ailesini maiyetiyle birlikte Armenia'daki naiplerine gönderip yerleştirdi ve Kaş gar hükümdarına da: "Babam onu vermemeye yemin ettiğinde, size teslim edemezdim1:24 diye haber göndererek bar ışı sağladı. Mamgon ’un Anadolu ’ya geliş i Romalıların yardımıyla tahta geçen II. Tirdat’m yurda dönüşüne rastladı. Selguni (Slkunik) İlbeyleri Tirdat 'a isyan edince Ceııasdan’dan gelen Kaşgar soyundan Mamgon tarafından Öldürülüp yok edildiler, Taron (Muş) bunlara malikâne olarak verildi. Bundan böyle Armenia’da Derebeylerin en güçlüsü Mamıkonyaniar olmuştur. Mamıkonyanlar ın kökeni üzerine tartışmalar devam etse de geldikler i yerin Asya olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Asyalı ise ve Cen (Kaşgar) diyarından geldiler ise Kırzıoğlu ’nun ifadesi ile bunlar Türk’türler.

Annen İa derebeylerinin mücadeleleri, tarih boyunca hep kendiler ine zarar verecek şekilde olmuştur. Derebeylerin mücadeleleri sonras ında Armenia, Doğu Roma ve Sasani İmparatorluğu tarafından paylaşılmıştı. Armenia 'da güçlü sosyal ve polit ik bir kurum olan derebeylik bölgede bağımsızlık duygusunu da ortadan kaldırmıştı.

Kaynakça 10 P'avvstos, 1981, s. 238. 11 Gibbon, Lejyonerler tarafından öldürüldüğünü belirtmektedir. Gibbon, E., 1910, The Decline and Fail

ofthe Roman Empire, London, vol. II. p. 508-512 12 P'av.stos, 1981, s. 239. jJ P!awstos, 1981, s. 240. M P'avvstos, 1981, s. 243. 15 P'avvstos, 1981, s. 243,244; Adontz. 1938.. Histoire anciennc de I’Anneni«. Brüksel, s.312. 16 P'avvstos. 1981, s. 245; Grousset, 2005, s. 151. ! i Öreklerde 177,6 metrelik bir uzunluk ölçüsü. 18 P'avvstos, 1981, s. 245 -247; khorenats'i, 1980, History of the Armenians, (Çev,: Robert W.Thomson),

Harvard University Cabridge, Msssaehusetts, London. s.230- 231. ‘Van-stos. 1981, s 247. M Ostrogorsky, G.. 1995, Bizans Devleti 1 arihı, TTK, Ankara.,s. 48; Farac eserinde İmparator Valens'in

Gotlar tarafından sığındığı köyün yakılması sonucunda yanarak öldüğünü belirtir. Bar Hebraeus, 1999. 4bu’l-Farae Tarihi 1, çev. Ö. Rıza Doğrul Ankara, s. 140; Frye, Richard N., İ984, The History of Ancient Iran, Mtinehcn, s. 311-312. Oman, CAV.C., 2002 Ok, Balta ve Maııcıntk, (Çev.; İsmail Yavuz Alogan), Kitap

Yayın. İstanbul- s, 17; Perrett, B.. 1992., Ihe Battle Rook, Arms and Armour, Londra s. 14. “ Kirzıoğlu, M. F., 2000.,Dede Korkut Oğu/nameleri, Ankara, s.38- 45. "Kirzıoğlu verdiği bu bilginin Sebeos'uıı Rusça çev irisinde olduğunu belirtmektedir. Kirzıoğlu, M. F.. 1953., Kars Tarihi, İstanbul, s.170; Khorenatsi, .VI., 1980, s.230; BizanslI P'avvstos'da

Manııkonvanlarm Cen'den gelme olduğunu belirtir.

104 Mehmet ÖZMENLİ / Sosyai Bilimler Dergisi 8(40), 2008, 57-104

P'avvstos, 1981, s. 244. 24 Khorenatsi 1980, s.23i- 241; Kirzıoğlu Khorenats’i'nin Bldokh olarak yazdığını Pekhtokh şeklinde

okumaktadır. Bu ismin Siyenpi’li yabgu veya bir Hun boyu olan Pu-tu-ken olduğunu iddia etmektedir. Kirzıoğlu, 1953, s. 170; Kberhard Pu-tu-kenler’in Türkiere bağlı 85 boydan 63. sü olarak belirtmektedir. Eberhard, Dr. W., 1942.. Çin’in Şimal Komşuları, Ankara, s. 154.

* Grousset, R.. 2005.. Başlangıcından 1071 ‘e Ermeniierin Tarihi. İstanbul, s. 276. 277. ’ Mamıkonyanların Cen ülkesinden geldiklerini ö^eliıkk Lrıneni vekamüvistler açıkça belirtmektedirler.

P'awstos,B.. 1981 ..History ol’ the Armenians, (Trans.: Robert Bedrosian,

New York, (http://rbedrosian.com/sebl.htm 12.06.2007).i. 247. 4 P'awstos, 1981, s. 40. 5 Ghazar, P., 1985., History of Armenians, trans. Robert Bedrosian. New York (http://rbedrosian.com/sebl.htm 12.06.2007) .s. 2. 6 Laurent,B., 1919., L'Arménie entre Byzance et l’Islam, Paris, p. 68. 7 Laurent, 1919, p. 70. 8 Kaşgarlı, M. A, 1990., Kiiikya Tabi Ermeni Baronluğu Tarihi, Ankara, s. 61. 9 Ghazar, 1985, s. 8