Çarklar Arasında - Turuz...Hermann Hesse’nin Can Yayınları’ndaki diğer kitapları: Masallar, 1994 Doğu Yolculuğu, 2002 Kaplıcada Bir Konuk, 2002 Siddhartha, 2002 Demian,

Çarklar ArasındaHermann Hesse

Can Yayınları (2017)

Derecelendirme: ★★★★★Etiketler: Edebiyat, Roman

Hermann Hesse'nin kendi yaşam öyküsüyle de paralellikler taşıyan"Çarklar Arasında"nın kahramanı Hans Giebenrath, Almanya'nın küçükbir kasabasında yaşamaktadır. İçedönük ama çok yetenekli bir gençolan Hans, devletin açtığı yatılı okul sınavına kasabadangösterilebilecek tek adaydır. Snavda başarılı olmasının ardından Hans'ısıkı çalışma günleri bekler. Tek hedefi, başarılı olmak, küçükdüşmemek, ailesini ve çevresindekileri hayal kırıklığına uğratmamaktır.Oysa okulda tanıştığı Hermann, yaşamını ders çalışma üzerinekurmayan birisidir; Hans'ın bütün planlarını, yaşam felsefesinideğiştirir. Yirminci yüzyılın en önemli yazarlarından, 'Nobel EdebiyatÖdülü' sahibi Hermann Hesse'nin, yaşadığı yüzyılın ilk yarısında geçerlieğitim sistemini eleştirdiği "Çarklar Arasında", insanın, doğanınyarattığı haliyle hiçbir düzenin hüküm sürmediği bir cangıla benzediğidüşüncesinden yola çıkıyor, okullarda verilen eğitimin gençleritoplumun yararlı bir üyesi yapma ve bireye hiçbir özgürlük alanıtanımama çabasını eleştirirken doğal insanın belli sınırlar içinde zorlatutulmaya çalışmasına karşı çıkıyor. Hesse'nin insancıl ve barışseverfelsefesi, tüm yapıtlarında olduğu gibi "Çarklar Arasında"da ön sıradayer alıyor.

Çarklar Arasında Hermann Hesse

2


3

HERMANN HESSEÇARKLAR

ARASINDA


4

Unterm Rod, Hermann Hesse© 1906, Hermann Hesse© 2002, Can Sanat Yayınları A.Ş.Bu eserin Türkçe yayın hakları Suhrkamp Verlag Frankfurt am Mainve Onk Ajans Ltd. Şti. aracılığıyla alınmıştır.1. basım: 20026. basım: Nisan 2015, İstanbulBu kitabın 6. baskısı 1 000 adet yapılmıştır.Yayına hazırlayan: Yeşim Tükel KılıçKapak tasarımı: Ayşe Çelem DesignKapak resmi: © ShutterstockKapak baskı: Azra MatbaasıLitros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi D Blok 3. K,at No: 3-2Topkapı-Zeytinburnu, İstanbulSertifika No: 27857İç baskı ve cilt: Türkmenler MatbaasıMaltepe Mah. Gümüşsuyu Cad. No: 16, Zeytinburnu, İstanbulSertifika No: 12584ISBN 978-975-07-0186-3CAN SANAT YAYINLARIYAPIM VE DAĞITIM TİCARET VE SANAYİ A.Ş.Hayriye Caddesi No: 2, 34430 Galatasaray, İstanbulTelefon: (0212) 252 56 75 / 252 59 88 / 252 59 89 Faks: (0212) 252 7233canyayı[email protected] No: 31 730


5

HERMANN HESSEÇARKLAR

ARASINDAROMAN

1946 NOBEL EDEBİYAT ÖDÜLÜ

Almanca aslından çevirenKamuran Şipal


6

Hermann Hesse’nin Can Yayınları’ndaki diğer kitapları:

Masallar, 1994Doğu Yolculuğu, 2002Kaplıcada Bir Konuk, 2002Siddhartha, 2002Demian, 2003Peter Camenzind, 2003Gençlik Güzel Şey, 2012


7

HERMANN HESSE, l877’de Almanya’nın Baden-Württembergeyaleti, Calw kasabasında doğdu. İlk şiirini yirmi beş yaşındayazdı. Bunu Peter Camenzind, Çarklar Arasında, Gertrud, Rasshalde,Demian ve diğer romanları izledi. Jung’un öğrencisi Lang iledostluğu Hesse’nin ruhbilime ve Jung’a duyduğu ilgiyikörükleyerek şiirsel iç dünyasını zenginleştirdi. İnsancıllığı,barışseverliği ve insan yaşamını irdeleyen felsefesi Bozkırkurdu,Narziss ve Goldmund ile Siddhartha adlı romanlarında özelliklebelirgindir. Boncuk Oyunu adlı romanından sonra 1946’da NobelEdebiyat Ödülü de alan Hesse’nin Doğu edebiyatı ve mistisizminedüşkünlüğü, bireysel bunalımların çözümünü Doğu felsefesindearayışı, l960‘1ı yıllarda canlanan Budizm ve Zen Budizmakımlarının da yardımıyla onun, özellikle Amerikan hippi gençliğiarasında en çok okunan yazarlar arasına girmesini sağladı.Hermann Hesse, 1962 yılında öldü.

KÂMURAN ŞİPAL, 1926’da Adana’da doğdu. İstanbul ÜniversitesiEdebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi.Çağdaş Alman Hikâyesi / 1945’ten Sonra başlıklı bir incelemesi;Beyhan, Elbiseler Çarşısı, Büyük Yolculuk, Buhûrumeryem, Köpekİstasyonu adlı öykü kitapları yayımlandı. Bbiseciler Çarşısıyla, 1965Sait Faik Öykü Ödülü’nü, Sırrımsın Sırdaşımsın adlı romanıyla 2011‘de Orhan Kemal Roman Armağanı aldı. Rainer Maria Rilke, FranzKafka, Robert Musil, Heinrich Böll, Thomas Mann, Günter Grass,Ingeborg Bachmann, Sigmund Freud, Hans Bender gibi önemliyazarların eserlerini dilimize kazandırdı.


8

Birinci bölüm

Aracılık işiyle uğraşmanın yanı sıra bir firmanıntemsilciliğini de yapan Herr Joseph Giebenrath’ın kendisini,hemşerilerinden farklı kılan üstün bir meziyeti ya da özelliğiyoktu. O da diğerleri gibi irikıyım, sağlıklı bir adamdı. Ticaretişinde hayli becerikli, ayrıca para canlısıydı; ufak bir bahçeniniçinde küçük bir eve, mezarlıkta bir aile mezarlığına sahipti; batılinançlarından biraz arınmış, zamanla inandırıcılığını birazyitirmiş bir dindarlığı da vardı. Tanrı’ya ve devlet büyüklerinegereken saygıyı göstermekte kusur etmez, sarsılmaz yasalarınakörü körüne boyun eğerdi. Ara sıra bir tek atar ama hiç sarhoşolduğu görülmezdi. Zaman zaman biraz kirli işler de çevirir amayasal sınırların ötesine asla geçmezdi. Yoksullara açlıktan nefesikokanlar, zenginlere ise ne oldum delileri diyerek veriştirirdihep. Kasabadaki bir derneğin üyesiydi; cumaları “Adler”lokalinde bowling oynamaya gider, buradaki pasta ve çörek,yahni ve sosisli çorba günlerini de kaçırmazdı. İşbaşında ucuzpurolar içer, pazarları ise yemek üzerine iyi cins purolartüttürürdü.

İç dünyası, dar kafalı bir kimseninkinden farklı sayılmazdıJoseph Giebenrath’ın. Üzeri çoktan tozla örtülüp nasırlaşmışkalbinde geleneksel, katı bir aile oğluyla övünüpböbürlenmelerden ve bazen aklına esip yoksullara verdiğisadakalardan pek fazla şeye yer yoktu. Zekâ düzeyi, doğuştan


9

sınırlı bir açıkgözlülük sayesinde hesap işine biraz yatkınolmaktan öteye geçmezdi. Okuduğu tek şey gazeteydi; üyesiolduğu dernekçe her yıl sergilenen amatör tiyatro gösterisiniizlemek, arada bir kasabaya uğrayan bir sirkin kapısından içeriadımını atmak, sanat zevki ve gereksinimini gidermeyeyetiyordu.

Herr Joseph Giebenrath komşularından rastgele biriyle adınıve evini değiştirirse, durumda fark eden bir şey olmazdı.Ruhunun derinliklerinde saklı duygular, üstün kişilerle üstüngüçlere karşı hep tetikte bekleyen bir güvensizlik, olağandışı,özgür, ince ve manevi olan her şeye karşı kıskançlıktankaynaklanan içgüdüsel düşmanlık bakımından da yinekasabadaki öbür aile reislerine benziyordu.

Joseph Giebenrath hakkında söyleyeceklerimiz bu kadar.Onun yaşamını ve farkında olmadan yaşadığı bu dramı kalemealabilmek için insanın doğrusu güçlü bir mizah ustası olmasıgerekiyor. Ama Joseph Giebenrath ’ ın bir oğlu vardı ki, biz de işteasıl onun bu oğlundan söz edeceğiz.

Joseph Giebenrath’ın oğlu Hans Giebenrath, kuşkusuzyetenekli bir çocuktu; okuldaki öbür öğrenciler arasında onunnasıl incelikli davrandığını, kendini onlardan nasıl soyutlamayaçalıştığını görmek yeterdi bunu anlamaya. Kara Ormanlar’dakibu küçük kasabadan genellikle Hans gibileri pek çıkmazdı;şimdiye kadar burada doğup büyümüş tek kişi yoktu ki, gözlerikendi daracık çevresinden biraz ileriyi görebilmiş, başardığıişlerle kasabanın biraz dışında yankı uyandırmış olsun. Ciddibakışlarını, bir zekâ ifadesi taşıyan yüzünü, yürüyüşündekiincelik ve soyluluğu kimbilir nereden almıştı Hans! Annesindenmi yoksa? Öyle dikkati çeken bir kadın değildi annesi; öleli yıllarolmuş, sağlığında ise başını hastalıktan alamamış, gam ve kasvetiçinde yaşayıp gitmişti. Ne var ki, sözünü ettiğimiz özelliklerHans’a babasından da geçmiş olamazdı. Kısacası, sekiz-dokuz


10

yüzyıllık geçmişinde az çok becerikli, elinden iş gelir pek çokinsan yetiştirmiş, ama gerçekten yetenek sahibi ya da dâhidenebilecek bir kişiyi bağrından çıkaramamış bu eski kuytukasabadan nasıl olduysa Tanrı özel lütfunu esirgememişti.

Çağdaş bir araştırmacı, hastalıklı anneyi ve Giebenrathlarınhayli eski bir aile olduğunu göz önünde bulundurarak, böylesineyüksek bir zekâ düzeyini soysuzlaşma belirtisi olarakdeğerlendirebilirdi belki. Ama bu tür araştırmacıları sinesindebarındırmadığı için kasaba alabildiğine mutluydu. Memur veöğretmenler arasında yalnızca genç ve biraz uyanık kimseler,okudukları gazetelerden “çağdaş insan”ın varlığı konusunda pekde güvenilir sayılamayacak bilgilere sahipti. Zerdüşt’ünkonuşmaları bilinmeden de bu kasabada hâlâ yaşanabiliyor, ilimve irfan sahibi olunabiliyor, sağlam temellere dayanan mutluevlilikler kurulabiliyordu; kasabada hayat tümüyle modasıgeçmiş bir tarzda sürdürülmekteydi. Son yirmi yılda pek çoğuesnaflıktan fabrikatörlüğe yükselmiş işi tıkırında varlıklı kişiler,memur sınıfından kimselerle karşılaştıkça şapkalarını çıkarıponları selamlıyor, ayrıca onlarla dostluk kurmaya önem veriyorama kendi aralarında sefil dilenciler ve kâtip bozuntuları diyerekonları aşağılamaktan da geri kalmıyorlardı. Gelgelelim, işintuhafı yine de oğullarını okutup memur yapmaya can atıyorduhepsi. Ama ne yazık ki, bu istekleri hiçbir zaman gerçekleşmeyenbir düş olarak kalıyor, sevgili oğulcukları çokluk Latince okulunubile ıkına sıkına, ikide bir sınıfta kalarak zar zor bitirebiliyordu.

Hans’ın üstün yeteneği konusunda kuşkuya yer yoktu asla;okuldaki öğretmenler, okulun müdürü, konu komşu, kasabanınrahibi, öğrenci arkadaşları, herkes Hans’ın zeki bir çocukolduğunu, kısaca sıradan bir öğrenci sayılamayacağını kabuletmekteydi. Dolayısıyla, Hans’ı nasıl bir geleceğin beklediğiortadaydı, önceden belli bir şeydi bu, çünkü Schwabentopraklarında varlıklı ailelere mensup yetenekli çocukların


11

izleyeceği bir tek yol vardı ve daracık bir yoldu bu: devlet yatılısınavını verip manastır okuluna, oradan da Tübingen’dekiyüksekokula gitmek ve burayı bitirdikten sonra ya rahipler ya daöğretmenler topluluğu arasına karışmak. Her yıl ülkenin dört biryanından gelen otuz-kırk çocuk bu sessiz ve güvenilir yoluizliyor, konfirmasyon törenini[1] geride bırakıp kilise cemaatiiçine yeni kabul edilen, ders çalışmaktan canı çıkmış çelimsizoğlanlar Maulbronn Manastırı’ndaki yatılı okulda devlethesabına okuyup klasik dillerin çeşitli dallarında öğrenimgörüyor, sekiz-dokuz yıl gibi bir sürenin ardından yaşamlarınınçokluk daha uzun ikinci dönemine adım atıyor, devlettengördükleri nimetlerin karşılığını yine devlet hizmetindeçalışarak ödüyorlardı.

Bir-iki hafta sonra yine bir “devlet yatılı sınavı” açılacaktı.Devletin her yıl ülkede filizlenip boy veren zekâ çiçekleriarasından en güzellerini seçip aldığı bu büyük insan kıyımınınişte böyleydi adı ve bu kıyım süresince pek çok ailenin göğüsgeçirişinde, dua ve yakarışında, sınavın yapıldığı başkent olurduhep.

Hans Giebenrath, kasabanın o eziyetli yarışmaya yollamayıdüşündüğü tek adaydı. Bu hayli onurlandırıcıydı Hans için; amaböyle bir şeyin bedava kazanıldığı da söylenemezdi. Okuldaöğleden sonra saat dörde kadar süren normal dersleri müdürünverdiği özel Yunanca dersi izliyor, saat sekizde ise rahip efendilütfedip Latince ve din dersinde Hans’ı sınava hazırlıyor, haftadaiki kez de akşam yemeğinin ardından matematik öğretmenininbir saatlik dersi bunlara ekleniyordu. Yunanca’da kuraldışı fiillerbaşta olmak üzere cümleleri birbirine bağlayan bir sürü edatüzerinde duruluyordu daha çok. Latince’de üslup konusuişlenerek açık seçik, az ve öz ifadeler üzerinde çalışılıyor, özellikleo bir yığın vezin ve ritim incelikleri öğreniliyor, matematikte isekarmaşık üçlü hesaplara ağırlık veriliyordu. Matematik


12

öğretmeninin ikide bir belirttiğine göre, bu hesaplar ilerideHans’ı bekleyen hayat ve öğrenim için ilk bakışta değersizgörünse bile gerçekte çok önemliydi, hatta bazı temel derslerdendaha önemliydi, çünkü matematik mantık yürütme yeteneğinigeliştiren, duyguların etkisi altında kalmayan, başarıya götürenaçık seçik bir düşünce sisteminin belkemiğiydi.

Ancak, zihinsel bakımdan aşırı yük altında kalmamak,örneğin düşünsel çalışmalar yüzünden ruhun ihmal edilipkörelmesini önlemek için, Hans’ın her sabah okul başlamadanönce bir saat konfirmasyon adaylarının sınıfındaki derslere dekatılması zorunlu görülmüştü. Bu derste Brenz[2]

Kateşizmi’ndeki[3] soru ve yanıtları ezberletip söyleterekkonfirmasyon adaylarının körpe ruhlarına, onları zinde tutacakdinsel yaşamın taze nefesi üflenmekteydi. Ama ne yazık ki, Hansderslerin ruhu canlı tutan etkisinin kendisine kadar ulaşmasınıbizzat önlüyor, bu etkinin sağlayacağı yarar ve esenliktenkendisini bilerek yoksun bırakıyordu. Nasıl mı yapıyordu bunu?Kâğıt parçacıklarına Yunanca ve Latince sözcükler ya da grameralıştırmaları çiziktirip kateşizm kitabının sayfaları arasınagizliyor, hemen bütün ders saatini bu dünyevi bilimler üzerindeçalışmakla geçiriyordu. Ne var ki, vicdanı pek de nasırlaşmışolmadığından sürekli tedirginlik duyuyor ve içten içe bir korkuhissediyordu. Öğretmen kendisine doğru yaklaşmayagörsün,hele ismini söylemesin, ansızın irkiliyor, bir soruya cevapvermesi gerektiğinde alnında boncuk boncuk terler birikiyor,kalbi hızlı hızlı çarpmaya başlıyordu. Ama her zaman dakusursuz denecek kadar doğruydu verdiği cevaplar, Latincetelaffuzuna da diyecek yoktu ve öğretmen özellikle buna önemvermekteydi.

Bir dersin bitip öbür dersin başladığı bütün gün boyuncabiriken yazılacak, ezberlenecek, tekrar edilecek ve bir dahakiderse hazırlanacak ödevler ancak akşam geç vakitte evdeki


13

lambanın aşina ışığında yapılabiliyordu. Sınıf öğretmenininHans’ın üzerinde çok derin ve geliştirici bir etki göstereceğinisöylediği, evdeki huzur havasının koruyucu kanatları altında vesessizlik içinde yapılan bu çalışmalar, salı ve cumartesi gecelerigenellikle yaklaşık saat ona, öbür günlerde ise on bir-on ikiyekadar sürüyor ama bazen daha da geç vakte kadar sürdüğüoluyordu. Hans’ın babası geceleri fazla gazyağı tüketildiği içinzaman zaman kaşlarını çatsa da, oğlunun bu çalışmalarınıhoşnutlukla karşılıyor, bunlardan gurur duyuyordu. Ayrıca,arada boş bir vakit de geçirdiğinde, yaşamımızın nihayet yedinciparçasını oluşturan pazar günlerinde, okulda fırsat bulunupokutulamamış yazarların eserlerini mutlaka okuması vedilbilgisi konularını tazelemesi öğütlenmişti.

“Tabii, aşırıya kaçmadan, kesinlikle aşırıya kaçmadan!Haftada bir-iki defa şöyle çıkıp dolaşacak, gezeceksin. Bunundünya kadar yararı dokunacak sana. Baktın ki hava güzel, yanınabir de kitap alabilirsin. Göreceksin,açık havada ne kolay dersçalışabiliyor insan, ne kadar zevkle çalışıyor. Ama hepsindenönemlisi, cesaretini hiç kaybetmeyeceksin!”

Hans da cesaretini elden geldiğince kaybetmemeye çabaharcıyor, gezip tozarken de ders çalışmayı elden bırakmıyor,uyku sersemi bir yüz ve mor halkaların çevrelediği yorgungözlerle ürkek ürkek, kendi halinde dolaşıp duruyordu.

Sınıf öğretmeni bir ara müdür beye, “Ne düşünüyorsunuzbizim Hans Giebenrath için?” diye sordu.

“Sanırım üstesinden gelecek. Çok akıllı bir çocuk; bir bakınşöyle, yüzünde nasıl manevi bir hava esiyor.”

Bu son hafta içinde Hans’ın yüzündeki manevi ifade daha dabelirginleşmişti. O sevimli, narin, çocuksu simasında çukuragömülmüş, tedirgin gözler soluk bir ateşle yanıyordu, o düzgünalın yoğun bir zihinsel çalışmayı ele veren kırışıklıklarlaörtülmüştü, zaten incecik olan kol ve eller Botticelli’yi anımsatan


14

yorgun bir zarafetle vücudunun iki yanından aşağı sarkıyordu.Artık tamamdı. Ertesi sabah Hans babasıyla Stuttgart’a gidip

sınava girecek, Maulbronn Manastırı’nın kapısından içeri ayakatmaya layık biri olup olmadığını görecekti. Az önce vedalaşmakiçin müdür beye uğramıştı. Öğrencilerin genelde korkupçekindiği müdür, konuşmasının sonunda alabildiğine yumuşakbir dille, “Artık bu akşam çalışmazsın,” demişti. “Söz mü? Yarıntamamen zinde bir kafayla Stuttgart’ta olmalısın. Şimdi git birsaat daha gez dolaş şöyle, sonra eve dön, erkenden yatmaya bak.Gençler çok uyumalıdır çünkü.” İşiteceğinden korktuğu bir yığınöğüt yerine müdürden böyle yakınlık gördüğü için şaşıran Hans,okuldan ayrıldığında rahat bir nefes almıştı. Büyük ıhlamurağaçları sıcak ikindi güneşinde donuk donuk parıldıyor, pazaryerindeki şıpır şıpır sesler çıkaran iki çeşme ışıldıyor, evlerin eğribüğrü bir çizgi halinde uzayıp giden çatılarının üzerindenyakındaki çamlarla kaplı lacivert tepeler görülüyordu. Hans’a biran öyle geldi ki, sanki bütün bunları görmeyeli hayli zamanolmuş, her şey bu arada olağanüstü bir güzelliğe ve çekiciliğebürünmüştü. Başında bir ağrı hissediyordu ama nasılsa bugünsınav için ders çalışmak zorunda değildi. Acele etmeden, salınasalına pazar yerinden yürüdü, eski belediye binasını geridebıraktı, Pazar Sokağı’nın içinden geçip bıçakçı dükkânınınönünden eski köprüye saptı. Burada bir süre elini kolunusallayarak dolaştı, sonunda gidip köprünün korkuluğuna oturdu.Haftalar, hatta aylardır her gün dört kez buradan geçmiş, gözüne gotik üsluptaki o küçük köprü kilisesini, ne ırmağı, ne savağı,ne su bendini ne de değirmeni görmüştü. Irmakta yüzenlerinuzanıp yattığı çimenlere, söğüt ağaçlarıyla kaplı kıyılara bir gözatayım demeden yürüyüp gitmişti hep. Irmağın her ikitarafındaki bu söğütlük kıyılarda yan yana dizilmiş tabakhanelergörülüyordu. Sular bir göl gibi yeşildi buralarda ve durgundu,incecik söğüt dalları kıvrılıp bükülerek yukardan ta ırmağın


15

içine kadar sarkıyordu.O anda anımsadı Hans, bütün günü ya da günün yarısını

burada geçirdiği çok olmuştu; sık sık buralarda yüzmüş, sularadalıp çıkmış, oltayla balık tutup kayıkla dolaşmıştı. Şu oltaylabalık tutmak yok mu, tadına doyum olmazdı doğrusu! Hans pekçok şey gibi balık tutmayı da artık unutmuş, aklına getirmezolmuştu. Geçen yıl okuldaki sınavları dolayısıyla balık tutmasıyasaklandığı zaman iki gözü iki çeşme ağlamıştı. Balık tutmak!Bütün o uzun okul yıllarında bundan daha çok hoşlandığı bir şeyolmamıştı. Söğütlerin incecik gölgesinde durmak, yakındakisavaklardan dökülen suyun çağıltısı, derin ve durgun su! Veırmak üzerindeki ışık oyunu, uzun olta kamışının hafifçesallanışı, bir balığın oltaya vuruşu, oltaya asılmanın verdiğiheyecan, kuyruğunu oynatıp duran serincecik, tombul bir balığıelde tutmanın verdiği kendine özgü mutluluk!

Pek çok iri sazan çekmişti ırmaktan Hans, pek çok alabalık,barbunya, nefis yeşil sazan, güzelim renklerle bezenmiş pek çokgolyan balığı çekmişti. Gözlerini suya dikti, bu yeşil ırmakköşesinin manzarası karşısında düşüncelere daldı, hüzünlendi, ocanım özgür, haşarı ve çocuksu sevinçlerin hayli gerilerdekaldığını hissetti. Aklı başka yerlerde, elini cebine sokup birekmek parçası çıkardı, irili ufaklı yuvarlaklar yapıp suya attı,bunların nasıl ağır ağır suya gömüldüklerini, derken nasıl bir angelip balıklara yakalandıklarını izledi. İlkin küçük balıklarseğirtip geldiler ilerden, küçük parçaları iştahla yiyip yuttular,büyüklerini ise doymak bilmeyen ağızlarıyla bir sağdan birsoldan vura vura önleri sıra itip götürdüler. Derken irice bir balıketrafı kollayıp sakınarak yaklaştı ağır ağır, koyu renk geniş sırtısuyun dibinden pek ayırt edilemiyordu; bir ekmek parçasınınçevresinde dikkatle dolandıktan sonra ansızın açtı yuvarlakağzını, ekmek topağını bir anda yutuverdi. Tembel tembel akansudan nemli sıcak bir koku yükseliyor, aydınlık birkaç bulut


16

ırmağın yeşil yüzünde belli belirsiz yansıyordu. Değirmendendaire testerelerin iniltili sesleri geliyor, savaklardan akan serinsuların derinden gelen uğultuları birbirine karışıyordu. Hans,kısa süre önce bir pazar günü yapılan konfirmasyon töreninianımsadı. Törenin tam orta yerinde Yunanca bir fiilin çekiminizihninden geçirip belleğine iyice yerleştirmeye çalışırkenyakalamıştı kendisini. Son zamanlarda bu çok sık başına gelmiş,kafasındaki düşünceler hep birbirine karışmıştı, okuldayken deönündeki dersi bırakıp gerilerde kalan ya da ilerde yapılacak birderse gitmişti aklı. Sınav için ne de güzel bir davranıştı doğrusu!

Oturduğu yerden dalgın dalgın doğrulup kalktı Hans. Nereyegideceği konusunda kararsızdı. Güçlü bir elin omzuna yapıştığınıhissederek irkildi birden, bir erkeğin samimi bir ses tonuyla, “İyigünler, Hans! Benimle biraz yürümek ister miydin?” diyesorduğunu işitti.

Ayakkabıcı Flaig Usta’ydı bu. Hans, kimi akşamlar gidip birsaat kadar Flaig Usta’nın yanında vakit geçirirdi ama hanidirböyle bir şey yaptığı yoktu. Flaig Usta’yla yürümeye koyuldu, busofu piyetistin[4] konuştuklarını yarım kulakla dinledi. FlaigUsta yatılı sınavdan söz etti, iyi şanslar diledi kendisine, onucesaretlendirici sözler söyledi, sonunda da asıl konuya geldi:Hans’ı bekleyen sınav nihayet bir formaliteydi, yüzeysel, şansabağlı bir şeydi; sınavı başaramamanın utanılacak yanı yoktu, eniyi öğrencinin bile başına gelebilirdi bu; kendisi de böyle birbaşarısızlığa uğrarsa şunu düşünmeliydi ki, Tanrı’nın herkulunun izlemesini istediği yol birbirinden farklıydı.

Flaig Usta karşısında Hans’ın vicdanı pek rahat değildi. FlaigUsta’ya ve onun karşısındakini etkileyen kendinden emintavrına büyük bir saygı besliyordu. Ama piyetistler hakkındaanlatılan öyle çok nükte dinlemiş ve kendisi de başkalarıyla birolup bunlara öyle çok gülmüştü ki! Nüktelerin aslında gerçeğiyansıtmadığını bildiği halde yapmıştı bunu. Ayrıca,


17

ödlekliğinden utanç duymaktaydı, çünkü bir süredir FlaigUsta’yla karşılaşmaktan özellikle kaçıyor, onun çetin sorularınahedef olmak istemiyordu. Flaig Usta, öğretmenlerinin kendisiylegururlandıkları bir öğrenci olup biraz büyüklük taslamayabaşlayalı beri Hans’ı sık sık tuhaf bakışlarla süzmüş, onurunukıracak davranışlarda bulunmuştu. Zamanla bu iyi niyetli yolgöstericinin elinden Hans’ın çocuk ruhu, yavaş yavaş kayıpgitmişti. Hans, ruhsal gelişim sürecinde çocuksu bir dikbaşlılığınyeşerip filizlendiği bir dönemi yaşıyordu, onuruna ve benlikduygusuna yönelik her türlü tatsız saldırıya karşı son dereceduyarlıydı. Şimdi bile boyuna konuşup duran Flaig Usta’nın yanıbaşında yürürken, onun ne denli endişeyle ve iyi niyetlekendisine baktığını fark etmiyordu.

Krone Sokağı’nda kasabanın rahibine rastladılar. Flaig Usta,rahip efendiyi ağırbaşlı ve ölçülü bir tavırla selamladı; acele işiolduğunu bahane ederek ansızın çekip gitti, çünkü rahip efendiyeni moda din adamlarındandı, ölümden sonra dirilişe bile pekinanmadığı söyleniyordu. Hans, rahip efendiyle yalnız kalmıştı.

“Nasılsın bakayım?” diye sordu rahip efendi. “Eh, artık sınavgünü geldi, sevinmelisin.”

“Seviniyorum tabii.”“Sınavı başarmaya bak! Biliyorsun, bütün umudumuz sende.

Latince’den iyi bir not getirmeni bekliyorum, unutma!”“Ama ya başaramazsam?” dedi Hans çekinerek.“Başaramamak mı?” Hans’ın bu sözü hayli korkutmuştu rahip

efendiyi, birden olduğu yerde durdu. “Başaramamak diye bir şeyasla söz konusu olamaz! Asla! Çıkar bu düşünceyi kafandan!”

“Şey hani, olur ya, bakarsınız…”“İmkânsız Hans, imkânsız! İçin tamamen rahat olsun bu

konuda. Haydi hoşça kal, babana da selam söyle benden. Cesurol, cesur!”

Hans, rahip efendinin arkasından baktı; sonra başını çevirip


18

Flaig Usta’yı aradı gözleriyle. Ne demişti Flaig Usta? Yeter kiinsan dürüstlükten, doğruyoldan sapmasın, Tanrı korkusunueksik etmesindi kalbinden, Latince bilip bilmemesi o kadarönemli değildi. Evet, söylemesi dile kolaydı. Üstelik bir de şurahip efendi! Sınavı başaramadı mı, asla gözüne gözükmemekgerekiyordu.

Hans’ın içini sıkıntı basmıştı, kimselere görünmemeyeçalışarak eve geldi, bahçeye yöneldi hemen. Biraz meyillibahçede hanidir kullanılmayan bir kulübecik vardı; bir zaman bukulübenin içinde bir kümes yapmış, kümeste üç yıl boyuncatavşan beslemişti. Ama geçen güz mevsiminde tavşanlarıelinden almışlardı. Sınavlar yüzünden. Sınavlara hazırlanmak,gönlünce oyalanacağı hiç boş vakit bırakmamıştı ona.

Bahçeye de hanidir adımını attığı yoktu. Boş kulübe de yıkıkdökük haldeydi. Damlataşlardan duvarlarının bir köşesiçökmüştü; tahtadan küçük su değirmeni, su borusunun yanıbaşında çarpılıp yamulmuş, kırılıp dökülmüş duruyordu. Bütünbunları güle oynaya çattığı, ağaçtan oyup çıkardığı günleridüşündü Hans. Yalnızca iki yıl geçmişti üzerinden, oysa çokuzun yıllar öncesinde kalmış gibiydi. Eğilip değirmeni yerdenkaldırdı, eğip bükerek paramparça etti iyice, sonra parçaları çitinüzerinden dışarı savurdu. Artık yeri yoktu değirmenin burada,nasıl olsa her şey çoktan sona ermiş, geçmişe karışmıştı. Okularkadaşlarından August geldi aklına. Değirmenin yapımında vetavşan kümesinin çatılmasında kendisine yardım etmişti.Öğleden sonralarını burada oynayarak geçirmişler; sapanla taşatmış, kedileri kovalamış, çadır kurmuş, ikindi kahvaltısındabahçeden sarı sarı ham havuçlar çıkarıp yemişlerdi. Ama sonrabir baltaya sap olmak için uğraşıp didinme zamanı gelip çatmış,August bir yıl önce okuldan ayrılıp bir teknisyenin yanına çırakgirmişti. Hans, o günden beri iki kez görebilmişti arkadaşını. Nede olsa onun da vakti yoktu artık.


19

Bulutların gölgeleri ovanın üzerinden hızlı hızlı kayıpgeçiyordu. Giderek alçalan güneş karşı tepelere yaklaşmıştıçoktan. Bir ara kendini oracığa atıp hıçkıra hıçkıra ağlamak geldiHans’ın içinden ama kendini tuttu, sundurmadan baltayı alıpgeldi, sıska kollarıyla kaldırıp kaldırıp tavşan kümesine indirdi,belki yüzlerce parçaya ayrıldı kümes. Latalar ayrılıverdibirbirinden, çiviler garç gurç ederek eğilip büküldü, geçenyazdan kalmış bir avuç kokuşmuş tavşan yemi saçıldı çevreye.Ne varsa hepsinin üzerine baltayı indiriyordu Hans, sankiböylelikle tavşanlara, August’a ve bütün geride kalmış çocuksuheyecanlara duyduğu özlemi dindirebilecekti.

“Hey, hey, hey! Ne oluyor orada bakayım?” diye seslendibabası pencereden. “Ne yapıyorsun öyle?”

“Yakacak odun kırıyorum.”Hans, başka bir şey demeden elindeki baltayı kaldırıp bir

kenara attı, bahçeden ayrılarak sokağa çıktı, ırmak boyuncayürümeye koyuldu. Bira fabrikasının yanı başında kıyıya bağlıiki sal gördü. Böyle sallarla eskiden ırmaktan aşağı saatlerce yolalırdı; sıcak yaz ikindilerinde, aralardaki boşluklardan şap şuptomrukları döven suların bir ninni gibi gelen, bazen de insanıheyecanlandıran sesiyle sallar üzerinde yüreği çarparak yapılanyolculuklar! Hans suda sağa sola oynayan tomrukların üzerinesıçradı, bir söğüt yığınının üzerine uzandı, hayal kurdu, salınırmakta yol aldığını, bazen hızlı hızlı, bazen duraksayarak çayırçimenlerin, tarlaların, köylerin ve serin ormanların önünden,köprülerin altından ve kapakları açılmış savaklardan geçtiğinicanlandırdı gözlerinin önünde, kendisi de salın üzerindeuzanmış yatıyordu; her şey yine eskisi gibiydi, Kapf Tepesi’ndentavşanlar için yem devşirip getirdiği, tabakhanelerin ırmakkıyısındaki bahçelerinde oltayla balık avladığı, başının henüzağrımadığı ve dertsiz tasasız yaşayıp gittiği günlerdeki gibiyditıpkı.


20

Yorgun ve keyifsiz, akşam yemeği için eve döndü. Ertesi günsınav için Stuttgart’a gidilecekti, babası telaşından ne yapacağınıbilemiyordu; gereken kitapları bavullara yerleştiripyerleştirmediğini, giyeceği siyah giysiyi hazırlayıphazırlamadığını, yolda gramer kitapları üzerinde çalışıpçalışmayacağını, kendini iyi hissedip hissetmediğini belki yüzdefa sordu Hans’a. Hans da kısa kısa, hırçın ve hoyrat cevaplarverdi, birazcık bir şey yiyip iyi geceler diledi babasına.

“İyi geceler, Hans! İyi uyumaya bak! Sabah altıda kaldırırımseni, tamam mı! Sözlüğü de bavula koymayı unutmamışsındırumarım?”

“Hayır, unutmadım. İyi geceler!”Küçük odasında ışığı söndürdükten sonra daha uzun bir süre

uyumadan oturdu Hans. Şimdiye kadar şu sınav derdinin onasağladığı tek mutluluktu bu, kendi kendisinin efendisi olduğu vekimse tarafından rahatsız edilmediği küçük bir odası vardı artık;yorgunluk, uykusuzluk ve baş ağrılarıyla boğuşmuş, birikenSezar, Ksenophon, gramer kitapları, sözlükler ve matematiködevleri karşısında akşamları burada saatler geçirmişti;diretmiş, inat edip hırsla çalışmış ama pek çok kez umutsuzluğakapılacak gibi de olmuştu. Yine de bu odada, yitirdiği bütünçocuksu haz ve sevinçlerden daha değerli birkaç saat yaşamafırsatı bulmuştu; gurur, esriklik ve zafer havası esen düşsü tuhafbirkaç saat; okulu, sınavı ve başka ne varsa hepsini geride bırakıpdüşlerin peşine takılarak yüce varlıkların dünyasına adım attığı,böyle bir özlemle yanıp tutuştuğu saatler. Bu gibi saatlerdeyakışıksız, baş döndürücü bir duyguya kaptırırdı kendini; otombul yanaklı safdil arkadaşlarından gerçekten ayrı yaradılıştave daha değerli biri olduğunu, gün gelip onlara belli bir üstünlükduygusuyla yukarılardan bir yerden bakabileceğini düşünürdühep. Sanki bu küçük oda taptaze, serin bir havayla doluymuş gibişimdi de rahat bir nefes aldı, yatağın üzerine oturup hayallere


21

daldı birkaç saat, istekler ve sezgiler içinde gezindi. Yavaş yavaşaşırı çalışmadan yorgun düşmüş gözkapakları, iri gözlerininüzerine indi, sonra yeniden hafifçe açıldı, yeniden kapandı,solgun çocuksu yüzü cılız omzunun üzerine düştü, yorgundüşmüş incecik kollarını uzattı. Giysilerini çıkarmadanuyumuştu Hans; uykunun anne sevecenliğini içeren sessiz elitedirgin ruhundaki kabarmış azgın dalgaları yatıştırdı, o şirinalnındaki küçük kırışıklar çözüldü.

Görülmüş şey değildi: Okulun müdürü sabahın erken saatidemeyip zahmet buyurarak bizzat istasyona kadar gelmişti.Siyah bir redingot giymiş Herr Joseph Giebenrath heyecan,sevinç ve gururundan yerinde duramıyordu; ufak ve telaşlıadımlarla müdür beyle Hans’ın çevresinde sinirli sinirlidolanıyor, istasyon şefiyle gardaki tüm görevlilerin oğlununsınavıyla ilgili olarak iyi yolculuklar ve şans dileklerini kabulediyor, kaskatı küçük valizi bir elinden bir eline aktarıyordusürekli. Şemsiyeyi bazen koltuğuna bazen dizlerinin arasınasıkıştırıyordu; hatta birkaç kez elinden yere düşürdü, herseferinde de onu yerden alıp kaldırmak için bavulu bir kenarabıraktı. Sanki alt tarafı Stuttgart’ a gidiş dönüş bileti almamıştıda, Amerika’ya doğru bir yolculuğa çıkacaktı. Oğlu Hans’agelince, pek sakin görünse de gizli bir korku gırtlağına sarılmış,adeta boğmaya çalışıyordu.

Derken tren geldi, babayla oğul bindiler, müdür bey el salladı.Herr Giebenrath bir puro yaktı; az sonra kasabayla ırmakaşağılarda kalmış, ova gözden kaybolmuştu. Yolculuk, babaylaoğlun ikisi için de işkenceden farksızdı.

Stuttgart’ta baba ansızın canlandı, neşeli, centilmen, güleryüzlü birine dönüştü; birkaç günlüğüne başkente inen birtaşralının haz ve kıvancı doldurdu içini. Hans ise tersine dahaçok durgunlaştı, bir ürkeklik çöktü üzerine, kenti görür görmez


22

sıkıntı bastı ruhunu, bunalır gibi oldu; yüksek ve görkemlibinalar, uzayıp giden yorucu caddeler, atlı tramvaylar vesokaklardaki gürültü patırtı gözünü korkuttu, yüreğini bir sızıkapladı. Doğruca Stuttgart’taki halanın evine yollandılar. Evdekiyabancı odalar, güler yüzlü ve konuşkan hala, amaçsızca uzunzaman oturmalar, babasının bitip tükenmeyen cesaretlendiricisözleri Hans’ı büsbütün yılgınlığa sürükledi. Bu yabancı odadaşaşkın bir halde büzülmüş oturuyordu. Alışmadığı çevreyi,halayı ve onun şehirli giysisini, kocaman desenlerle bezenmişduvar kâğıtlarını, pandüllü konsol saatini, duvardaki resimleriinceleyip seyrederken ya da pencereden gürültülü sokağabakarken, adeta ihanete uğramış hissetti kendini, sanki evdenayrılalı pek çok zaman geçmiş, o vakte kadar bin bir çabaylaöğrenip belledikleri aklından tümüyle çıkıp gitmişti. Öğledensonra bir kez daha Yunanca edatlar üzerinde çalışacak olduysada, halası hep beraber kentte bir gezinti yapmalarını önerdi.Hans’ın hayalinde yeşil çayır çimenler ve uğultulu ormanlarcanlandı bir an, sevinçle kabul etti hemen. Ama çok geçmedengördü ki, bu büyük kentteki gezinti kendi kasabalarındakine hiçbenzemiyordu.

Hans, halasıyla tek başına çıkmıştı gezintiye; babasınınkentte uğrayacağı bazı ahbapları vardı. Daha merdivende başladıterslik. Birinci katta çalımından geçilmeyen şişman bir kadınlakarşılaştılar; halasının önünde eğilip selamladığı kadın, hemenbüyük bir cerbezeyle gevezeliğe başladı. On beş dakikadan fazlasürdü konuşma. Merdivenin korkuluğuna sıkışmış halde birkenarda dikilen Hans, kadının küçük köpeğinin orasını burasınıkoklayıp arada bir hırlamasına göğüs geriyor, konuşma sırasındakendisinden de söz edildiğini belli belirsiz seziyordu, çünküyabancı şişman kadın kelebek gözlüğüyle ikide bir tepedentırnağa onu süzmekteydi. Evden çıkıp sokağa henüz adımatmışlardı ki, hala bu sefer de bir dükkandan içeri daldı, uzun


23

süre de çıkmadı dışarı. Bu arada Hans ürkek bakışlara kaldırımınüzerinde dikiliyor, yoldan gelip geçenler tarafından itilipkakılıyor, sokak çocuklarının alaylı sözlerine hedef oluyordu.Neden sonra yine göründü hala hanım, Hans’ a bir çikolatauzattı; çikolatayı sevmeyen Hans yine de kibarca teşekkür etti.İlk köşe başında atlı bir tramvaya bindiler; tıklım tıklım doluydutramvay; sürekli zil vuruşları arasında bir caddeyi geride bırakıpbir başkasına girdiler, sonunda uzun bir ağaçlıklı yolda indilertramvaydan. Parklık bahçelik bir yerdi burası; bir havuzunfıskiyesinden sular fışkırıyor, etrafı çitlerle çevrili çiçek tarhlarıgörülüyor, küçük, yapay bir gölde kırmızı süs balıklarıyüzüyordu. Hans ile halası, kendileri gibi gezintiye çıkmışkişilerden oluşan kalabalık içinde bir aşağı bir yukarı gidipgeldiler; bir daire içinde dönüp durdular bazen, bir sürü yabancıyüzle karşılaştılar; şık giysiler, pek şık denemeyecek daha başkagiysiler, bisikletler, içinde hastalarla tekerlekli sandalyeler veçocuk arabaları gördüler, bir curcunadan farksız sesler işittiler,sıcak ve tozlu bir havayı soludular. Sonunda bir banktatanımadıkları insanların yanına oturdular. Bütün bu süre içindehala hanım hiç durmadan konuşmuştu; derken göğüs geçiripsevecen bir gülümsemeyle Hans’a baktı; eh, artık çikolatasınıyiyebileceğini söyledi ama Hans yemek istemiyordu.

“Aman Tanrım, utanıyor musun yoksa? Ye, haydi ye!”Hans çikolatayı cebinden çıkardı, jelatinini açmak için bir

süre uğraştı, sonunda ufak bir parça kopardı ucundan. Çikolatayısevmiyordu işte ama bunu halasına söylemeye de sıkılıyordu.Ağzına attığı parçayı emip güçbela yutmaya çalışırken, kalabalıkiçinde tanıdık birini gören halası yerinden fırladığı gibi koştu.

“Sen buradan bir yere ayrılma, ben şimdi dönerim!”Rahat bir nefes aldı Hans, fırsattan yararlanarak elindeki

çikolatayı çimenlerin uzak bir köşesine fırlattı. Oturduğu yerdeayaklarını hafifçe ileri geri sallamaya, çevresindeki insanları


24

incelemeye koyuldu, bir mutsuzluk çöktü üstüne. Kuraldışıfiilleri bir kez daha aklından geçirmeye çalıştı ama neredeysetümünü unuttuğunu görerek fena halde korktu. Hepsi dedüpedüz çıkıp gitmişti belleğinden! Oysa yarın sınava girecekti.

Hala hanım dönüp geldi sonunda; bu yıl yüz on sekiz adayınsınava gireceğini öğrenmişti ama içlerinden yalnızca otuz altısıalınacaktı okula. Bunu işiten Hans’ın morali iyice bozuldu, evedönerlerken yol boyunca tek söz çıkmadı ağzından. Evde başınabir ağrı yapıştı, yemeğe yine el sürmek istemedi; öylesine kolukanadı kırılmış bir hali vardı ki, babası tarafından bir güzelpaylandı, hatta halası da onun çekilmez bir çocuk olduğunusöyledi. Geceleyin uykusunda kıvranıp durdu Hans, kötü kötüdüşler gördü. Bir tanesinde yüz on yedi adayla sınav salonundaoturuyordu; sınavı yapacak öğretmen bazen kendikasabalarındaki rahip efendiye, bazen halasına benziyor veönüne dağ gibi çikolata yığıp bunları yemesini istiyordu. Hans,bir yandan ağlayıp bir yandan çikolataları yerken, öbüradayların yerlerinden birer birer kalkarak kapıdan çıkıpgittiklerini fark etti. Hepsi de önlerindeki tepeleme çikolatayıyiyip bitirmişti, oysa kendi önündekiler gözlerinin önündegiderek çoğalıyor, masanın ve sıranın üzerinden taşıp saçılıyor,onu adeta boğmaya çalışıyordu.

Ertesi sabah Hans kahvaltıda sınava geç kalmamak içingözlerini saatten ayırmaksızın kahvesini içerken, kasabasındakipek çok kişi onu düşünüyordu. İlkin ayakkabıcı Flaig Usta yaptıbunu; bütün aile üyeleri ile kalfalar ve iki çırak sabah çorbalarınıiçmek üzere masanın başındaki yerlerini aldığında, Flaig Ustaher zamanki kahvaltı duasına o gün şu sözleri de eklemeyiunutmadı: “Tanrım, öğrenci Hans Giebenrath’tan da yardımınıesirgeme, ne olur! Sınavda güç ver ona, günün birinde senin yüceadını çevresindekilere duyuracak biri yap, onun doğru yoldanayrılmayan, dürüst bir insan olmasını sağla!”


25

Rahip efendi kahvaltıda Hans için dua etmediyse de şöylesöyledi karısına: “Bizim Hans Giebenrath sınava giriyor şimdi.Büyük bir adam olacak ilerde, herkesin dikkatini üzerineçekecek. Eh, o zaman da kendisine yardım eli uzatıp Latince dersvermiş olmam boşa gitmiş sayılmaz.”

Sınıf öğretmeni ise derse başlamadan önce öğrencilerinkarşısında şöyle konuştu: “Evet, işte şu sırada Stuttgart’ta sınavbaşlıyor. Bizim Hans’a şans dileyelim hep beraber! Doğrusunuisterseniz, bizim bu dileğimize de ihtiyacı yok onun, sizin gibitembel, miskin heriflerin on tanesini cebinden çıkarır.” Hans’ınsınavı başarıp başaramayacağı konusunda bahse tutuşanlarbaşta olmak üzere bütün öğrenciler de Stuttgart’takiarkadaşlarını hatırlamaktan geri kalmadılar.

İçten dualar ve yürekten dilekler uzun mesafeleri kolaylıklageride bırakıp hayli uzaklarda etkisini gösterebileceğinden, Hansda kendi kasabasındaki tanıdıklarının aklından geçenlerihissetmekte gecikmemişti. Sabahleyin yanında babasıyla yolakoyulup sınav salonuna geldiğinde kalbi yerinden fırlayacakgibiydi, korkuyla ve çekine çekine sınav gözetmeninin gösterdiğiyere gidip oturdu; soluk yüzlü oğlanların doldurduğu genişsalona bir göz gezdirdi, kendini sanki işkence odasına kapatılanbir cani gibi hissediyordu. Sonunda sınavı yapacak öğretmengirdi salona, gürültüyü kesmelerini söyleyerek Latince sınavıiçin bir metin dikte ettirdi, metni kolay bulan Hans da rahat birnefes aldı. Hemen kolları sıvayıp adeta güle oynaya birmüsvedde hazırladı, sonra müsveddeyi özen ve dikkatle temizeçekerek götürüp teslim etti; sınav kağıdını ilk verip çıkanlararasındaydı. Sonradan her ne kadar yolu şaşırıp halasının evinibulamayarak iki saate yakın bir zaman kentin kızgıncaddelerinde orası senin burası benim dolanıp durduysa da, buonun yeniden düzelen moralini pek bozmadı; hatta halasıylababasından bir süre daha uzak kalabildiği için mutluydu,


26

yabancı başkentin gürültülü caddelerinde yürürken macerapeşinde koşup gözünü budaktan sakınmaz biri gibi hissettikendini. Sonunda ona buna sorarak güçlükle evi buldu, içeridehemen bir soru yağmuruyla karşılaştı.

“Nasıl geçti sınav? Nasıl oldu bakayım? Üstesinden gelebildinmi bari?”

“Kolay geçti,” dedi Hans kasılarak. “‘Verdikleri metni dahabeşinci sınıfta bile çevirebilirdim.”

Ardından iyice acıktığı için oturup yemeğini yedi.Öğleden sonra sınav yoktu. Babası Hans’ı yanına alıp kentteki

birkaç eşi dostu dolaştırdı. Bunlardan birinin evinde, üzerindesiyah bir giysi olan çekingen bir çocukla karşılaştılar. O da Hansgibi sınava girmek için Göppingen’den kalkıp gelmişti. Bir arayalnız kalan oğlanlar ürkek ve meraklı bakışlarla birbirlerinisüzdüler.

“Latince sınav nasıldı? Kolay değil mi?” diye sordu Hans.“Hem de nasıl! Ama işin kötü tarafı da bu ya, en çok hatayı

kolay sınavlarda yapar insan, pek dikkat etmez çünkü. Sonrabirtakım tuzaklar da mutlaka yerleştirilir kolay metnin içine.”

“Öyle mi dersin?”“Tabii. Adamları o kadar aptal mı sanıyorsun?”Hans biraz irkildi, düşünceli bir hal aldı. Sonra çekinerek

sordu: “Metin yanında mı?”Oğlan defterini alıp geldi; metni baştan sona, sözcük sözcük

ele alıp incelediler. Göppingenli oğlan cin gibi birine benziyordu,Latince’yi adeta yutmuştu, en azından iki kez öyle gramerterimleri kullandı ki, Hans o zamana kadar bunları hiçduymamıştı.

“Yarın sırada ne vardı?”“Yunanca ve kompozisyon.”Göppingenli oğlan, Hans’ın okulundan sınava kaç kişinin

geldiğini sordu.


27

“Bir tek ben,” diye cevapladı Hans.“Yapma! Oysa biz Göppingen’den on iki kişiyiz burada.

İçimizde üç kişi var, üçü de birbirinden zeki, sınavdan en yükseknotu onların alması bekleniyor. Geçen yıl sınav birincisi yineGöppingenli biriydi. Peki, diyelim sınavda çaktın, liseye migideceksin o zaman?”

Hansların evinde bu konu hiç gündeme gelmemişti.“Bilmem ki. .. Hayır, sanmıyorum.”“Demek öyle. Sınavı veremesem de benim okula devam

edeceğim kesin. Annem beni Ulm’a yollayacak, oradaokuyacağım.”

Bu sözler hayli etkilemişti Hans’ı; öte yandan, aralarında çokzeki üç öğrencinin de bulunduğu Göppingenli on iki öğrencigözünü korkutmuştu. Bu durumda sınavı kazanma şansı pek yokgibiydi.

Eve dönünce mi ile sonlanan Yunanca fiilleri yeniden gözdengeçirdi. Latince’den hiç ürkmemişti, o konuda kendindenemindi. Gelgelelim, Yunanca’da farklı bir durum söz konusuydu,sevmeye seviyordu bu dili, hatta bayılıyordu; ama yalnızcametinleri okuyup anlamaya yönelik bir sevgiydi bu. ÖzellikleKsenophon’un yazıları öyle güzel, öyle akıcı ve canlı bir üsluplakaleme alınmıştı, içlerinde öyle keyifli, hoş ve güçlü bir havaesiyordu ve öyle hayat dolu, özgür bir ruh taşıyorlardı ki, kolaycaanlaşılabiliyorlardı. Ama iş gramere ya da Almanca’danYunanca’ya çeviriye gelip dayandı mı, Hans sanki yolunuşaşırmış da birbiriyle çelişen kural ve kalıplardan bir labirentiçine düşmüş görüyordu kendini. Bu yabancı dil karşısında,henüz Yunanca harfleri bile okuyamadığı okuldaki ilk Yunancadersindekine benzer bir yılgınlık duyuyordu.

Ertesi gün gerçekten Yunanca sınavı vardı sırada, onuAlmanca kompozisyon izliyordu. Yunanca metin hayli uzunduve hiç kolay değildi, kompozisyon konusu içinse pek hoş


28

denemezdi, yanlış anlamalara açıktı. Sabah saat ondan sonraboğucu bir sıcak sınav salonunda kendini hissettirmeyebaşlamıştı. Hans’ın elindeki kalem iyi değildi, ancak iki yaprakkâğıdı berbat ettikten sonra Yunanca çeviriyi temize çekebildi.Sınavın kompozisyon bölümünde yanında oturan münasebetsizbir oğlan yüzünden hayli güç durumda kaldı; oğlan, üzerine birsoru çiziktirilmiş bir yaprak kâğıdı uzatarak dirseğiyle ikide birböğrüne vurup soruyu cevaplandırmaya zorluyordu onu. Oysasıra arkadaşlarıyla konuşmak kesinlikle yasaktı, yasağauymayanlar gözünün yaşına bakılmaksızın sınav salonundankapı dışarı ediliyordu. Korkudan titreyerek kâğıdın üzerine,“Rahat bırak beni!” diye yazdı Hans ve oğlana sırtını döndü.İçersi bir de sıcaktı ki! Kararlı ve düzenli adımlarla durupdinlenmeksizin salonda bir aşağı bir yukarı gidip gelen gözcü bilebirkaç kez cebinden mendilini çıkarıp yüzünde gezdirmedenyapamamıştı. Hans, o kalın konfirmasyon giysisi içinde terleyipduruyordu; üstelik başına bir ağrı yapışmıştı, sonunda mutsuzbir yüz ifadesiyle kâğıdını verip dışarı çıktı, sanki sınav kâğıdıyanlıştan geçilmiyormuş gibi bir duygu içindeydi.Başaramamıştı işte.

Evde sofraya oturduklarında hiç konuşmadı, bütün sorularıomuzlarını silkerek cevaplandırıp suç işlemiş biri gibi bir tavırtakındı. Halası avutmaya çalıştı onu ama babası kızıp kabadavrandı. Yemekten sonra Hans’ı alıp bitişik odaya kapanarakyeniden sorgulamadan geçirdi onu.

“Kötü geçti,” dedi Hans.“Neden gözünü açıp dikkat etmedin peki? Lanet olsun! İnsan

biraz sıkar dişini!”Hans sustu, babasının tersleyip çıkışması üzerine ateş bastı

yüzünü, “Sen Yunanca’dan ne anlarsın ki!” diyerek karşılık verdi.İşin en kötü yanı saat ikide sözlü sınav vardı ve bu da Hans’ı

hepsinden çok korkutuyordu. Kentin sıcakta yanıp kavrulan


29

kızgın yollarında yürürken durumu iyice kötüleşti; sıkıntı, korkuve baş dönmesinden gözleri pek bir şey seçemez hale geldi.

On dakika kadar kocaman yeşil bir masanın başında üç kişilikbir sınav kurulunun önünde oturdu. Latince birkaç cümleyiAlmanca’ya çevirdi, yöneltilen soruları cevaplandırdı.

Ardından on dakika kadar bir başka masadaki üç bayınkarşısında oturdu, Yunanca’dan Almanca’ya çeviri yaptı, yineçok çeşitli sorulara cevap verdi. Sonunda düzensiz çekilen birgeniş zaman kipini söylemesi istendi ama Hans yanıt veremedi.

“Buyurun çıkabilirsiniz! Oradan, sağdaki kapı.”Hans kalkıp yürüdü, tam kapıdan çıkacakken bir geniş zaman

kipi aklına geldi. Ansızın durdu.“Ne bekliyorsunuz, çıksanıza!” diye seslendiklerini işitti

odadakilerin. “Çıkın haydi, yoksa rahatsızlandınız mı?”“Hayır ama bir geniş zaman kipi geldi aklıma.”Ve geniş zaman kipini salondan içeri haykırdı, sınav kurulu

üyesi üç baydan birinin güldüğünü işitti, yüzü ateşler içindeyanarak kendini kapıdan dışarı attı. Sorulan sorularla verdiğicevapları anımsamaya çalıştı ama her şey zihninde birbirinekarışıyordu. Kocaman yeşil masa geliyordu gözünün önüne ikidebir; sırtlarında redingot, yüzlerinde ciddi bir ifadeyle üç yaşlıbeyefendi, masanın üzerinde açılmış duran kitap ve kitabınüzerindeki titreyen eli geliyordu. Tanrım, o nasıl cevaplardıverdiği! Büyük kentin yollarında yürürken sanki haftalardırburadaymış, bir daha da bu kentten çıkıp gidemeyecekmiş gibibir duyguya kapıldı. Evlerinin bahçesi, çamlarla kaplı yemyeşildağlar ve tepeler, ırmak kıyısında balık tuttuğu yerler çokuzaklarda, hayli öncelerde kalmış gibi göründü gözüne. Ah,keşke hemen şimdi evlerine, kendi kasabalarına dönebilselerdi!Burada daha fazla oyalanmalarının artık bir anlamı kalmamış,nasıl olsa sınavı yüzüne gözüne bulaştırmıştı.

Yolda bir çörek alıp yedi, babasıyla yüz yüze gelmek


30

istemediğinden bütün öğle sonrasını sokaklarda dolaşaraköldürdü. Sonunda dönüp geldi eve; evdekiler onu merak etmişti,bitkin ve perişan durumdaydı; önüne konulan çorbayı içer içmezyatağa yollandı. Ertesi sabah matematik ve din dersindengirecekti sınava; ardından yola çıkabilir, evlerine dönebilirdi.

Ertesi sabah çok iyi geçti sınav. Bir gün önce temel derslerdeuğradığı başarısızlıktan sonra bugünkülerden yüzünün akıylaçıkmasını kaderin kötü bir cilvesi olarak gördü Hans. Ama farketmezdi, artık burada daha fazla durmamalı, hemen yola çıkıpevlerine dönmeliydiler.

Evde, “Sınavlar bitti, artık yola çıkabiliriz,” dedi halasına.Babası o günü de kentte geçirmek niyetindeydi; birlikte

Canstatt’a gidip kaplıca parkında kahve içmelerini istiyordu.Ama Hans o kadar yalvarıp yakardı ki, sonunda babası o gün tekbaşına eve dönmesine izin verdi. Hans’ı istasyona götürüp trenebindirdiler, eline dönüş biletini tutuşturdular, halasından biröpücük ve yiyecek bir şeyler aldı, bitkin halde, bomboş birkafayla yeşil tepeler arasından eve doğru yol almaya koyuldu.Ancak çamlarla örtülü lacivert tepeler göründüğünde yüzügüldü, bir ferahlık duydu içinde. Yaşlı hizmetçi Anna’ya,odacığına, okulun müdürüne, o alışılmış alçak tavanlı sınıfına,kısacası bırakıp gittiği her şeye yeniden kavuşacağı içinsevinçliydi.

Neyse ki, istasyonda meraklı tanıdıklara rastlamadı, elindekiküçük paketle kimselere görünmeden seğirtip eve geldi.

“Nasıldı Stuttgart, güzel mi?” diye sordu Anna.“Güzel mi dedin? Sınav denen şeyi güzel mi sanıyorsun sen?

Tekrar buraya dönebildiğime şükrediyorum. Babam yarıngelecek.”

Ardından bir bardak süt içti Hans, pencerenin önünde asılımayosunu kaptığı gibi evden dışarı attı kendini ama herkesinplaj olarak kullandığı ırmak kıyısındaki çayıra gitmeyip kentin


31

hayli dışına çıktı, “su terazisi”nin oraya kadar uzandı; burada suderinleşiyor, yüksek çalılar arasından aheste aheste akıpgidiyordu. Giysilerini çıkaran Hans ilkin elini, sonra ayağını öncebir denemek ister gibi suya soktu, ürperir gibi oldu biraz,ardından sıçrayıp kendini suya attı. Hafif akıntıya karşı yavaşyavaş yüzmeye koyuldu, son günlerin ter ve sıkıntıları kayıp gittiüzerinden, ırmak sıska bedenini kucaklayıp serinletirken, tekrargüzel yurdunda olmanın verdiği haz kapladı tüm ruhunu. Dahahızlı yüzmeye başladı, durup dinlendi, sonra yeniden yüzdü, hoşbir serinlik ve yorgunlukla sarılıp sarmalandığını hissetti.Sırtüstü yatıp kendini sularla ırmaktan aşağı sürüklenmeyebıraktı, altın yaldızdan çemberler çizerek havada uçuşan akşamsineklerinin incecik vızıltısını dinledi; hızla kanat çırpan küçükkırlangıçlar, günün bu geç saatinde dağların ardında giderekgözden kaybolan güneşin pembemsi aydınlığına gömülmüşgökyüzünü delip geçiyordu. Hans sudan çıkıp giyinerek düşleriçinde evin yolunu tuttuğunda, ovanın dört bir yanına gölgelerinmişti.

Tüccar Sackmann’ın meyve bahçesinin önünden geçti. Küçükbir çocukken başka çocuklarla henüz olgunlaşmamış ham eriklerçalarlardı bahçeden. Doğramacı Herr Kirchner’in atölyesininönünden geçti daha sonra;sağda solda beyaz çam tomruklargörülüyordu; eskiden bu tomrukların altından balık avı içingerekli solucanları toplardı hep. Müfettiş Gessler’in evininönünden geçti derken; kızı Emma’ya iki yıl önce patenkayarlarken kur yapmayı ne çok istemişti! Kasabadaki okulun ennazlı, en zarif kızıydı Emma, aynı yaştaydılar ve Hans bir yolunubulup onunla konuşmak, onun elini tutabilmek özlemiyle yanıptutuşmuş, hiçbir şeyi bu kadar arzulamamıştı. Ama isteğine birtürlü kavuşamamış, aşırı sıkılganlığı ona engel olmuştu. Dahasonra da kız yatılı bir okula yollanmıştı. Görse belki artıktanıyamazdı kendisini. Ama çocukluk anıları birden yeniden


32

aklına gelmişti işte; çok, çok uzaklardan kopup gelmişlerdi, öylecanlı renkleri ve insanın içinde öyle tuhaf duygular uyandırankokuları vardı ki, o zamandan bu yana yaşanmış hiçbir şeylekıyaslanacak gibi değillerdi. Ne günlerdi Tanrım! AkşamlarıNascholdların evlerinin kapısının eşiğinde bir yandan patatessoymuş, bir yandan Liese’nin anlattıklarını dinlemiş, pazarlarısabahın köründe yola düşmüş, kötü bir iş yaptığını bile bilepaçalarını kıvırıp aşağı bendin orda yengeç yakalamış, golyanbalığı tutmuş, yabanlık giysisini sırılsıklam yapıp babasından birgüzel sopa yiyeceğini bile bile yapmıştı bunları. O dönemdegizemli ve acayip ne de çok şey, ne çok insan vardı! Ve aklındançıkıp gitmişti hepsi, hanidir bunları düşündüğü olmamıştı.Çarpık boynuyla şu ayakkabıcı ustası, kesinlikle karısınızehirlediğine inanılan Strohmeyer örneğin ve elinde sopa,sırtında azık çantası ülkeyi bir baştan bir başa gezip dolaşanmaceraperest “Beck Beyefendi”; kendisine beyefendi denmesi de,bir zamanlar varlıklı biri olup dört atlı bir arabayla dolaştığıiçindi. Hans’ın bu kişilerle ilgili olarak anımsadığı tek şeyadlarıydı; içten içe öyle hissediyordu ki, sokakların tekinolmayan bu küçük dünyası elinden çıkıp gitmiş ama şöyle diri veyaşanmaya değer bir başka şey de onun yerini alamamıştı.

Ertesi gün okul olmadığı için sabahleyin geç vakte kadaruyudu Hans, özgürlüğünün tadını çıkarmaya çalıştı. Öğleyingidip Stuttgart’ta geçirdiği zevkli anların mutluluğu içindeyüzen babasını istasyondan aldı.

Babasının keyfi yerindeydi, “Sınavda başarılı olduysan,benden bir şey dileyebilirsin,” dedi. “Düşün bakalım!”

“Hayır, hayır!” diyerek göğüs geçirdi Hans. “Başarısızolduğum kesin.”

“Saçmalama! Ne diye başarısız olacakmışsın? Dile benden birşey, sonra vazgeçerim bak.”

“Tatilde yine balık tutabilir miyim peki?”


33

“İyi, tutabilirsin, yeter ki sınavı vermiş ol.”Ertesi gün pazardı, fırtına çıktı, sağanak halinde yağmur

boşandı gökyüzünden; Hans saatlerce odasından dışarı adımınıatmayıp kitap okudu, düşüncelere daldı. Stuttgart’takisınavlarda yapabildiklerini bir kez daha inceden inceye aklındangeçirdi ama dönüp dolaşıp aynı karara vardı: Şansı hiç yavergitmemişti, aslında çok daha iyi sonuçlar alabilirdi. Bu kadarısınavı vermesine kesinlikle yeterli değildi. Şu lanet olası başağrısı! Yavaş yavaş bir korku büyüdü içinde, ruhunu sıkıntıbastı, sonunda endişeleri o kadar arttı ki, babasının yanına gitti.

“Şey, baba? ”“Ne var?”“Bir şey soracaktım. Şu dilekle ilgili. Balık tutmak istiyordum

hani, vazgeçtim.”“Ya? Peki nedenmiş o?”“Neden mi… Şey, sana sormak istiyordum, acaba…”“Haydi çıkar ağzından baklayı, dalga geçmiyoruz burada.

Söyle, ne soracaktın?”“Sınavı veremedim diyelim, liseye yollar mısın beni?”Herr Giebenrath’ın şaşkınlıktan ağzı açık kaldı.Sonra, “Nasıl? Liseye mi?” diye kükredi. “Liseye ha? Kim soktu

bunu senin kafana bakayım?”“Hiç kimse. Öyle sordum işte.”Yüzünde ölümcül bir korku okunuyordu Hans’ın ama babası

farkında değildi.Öfkeli öfkeli gülerek, “Sus, sus!” dedi. “Bırak bu deli

saçmalarını! Liseye ha? Sen beni para babası mı sanıyorsunyoksa!”

Babası elini, git gözüm görmesin seni, der gibi öyle sertbiçimde salladı ki, Hans pes edip kolu kanadı kırılmış bir haldeodadan çıktı.

Babası, “Şuna da bak!” diye söylendi arkasından. “Olacak şey


34

mi! Şimdi de liseye gitmek istiyormuş. Bekle gidersin.”Hans odasına çıkıp yarım saat kadar pencere pervazının

üzerinde oturdu, yeni silinip temizlenmiş döşeme tahtalarınadikti gözlerini, sınavı kazanamayıp manastırdaki okulagiremezse, liseye de yollanmadığı takdirde, kendisini nelerinbeklediğini hayalinde canlandırmaya çalıştı. Ya bir peynirtüccarının yanına çırak verilecek ya da büroya yerleştirilecek veartık ömür boyu o sıradan, o zavallı insanlardan biri olarakkalacaktı; oysa bu insanlara hep yukardan bakmıştı Hans,aralarında asla yer almak istememiş, hep üstlerinde olmakistemişti. Sevimli öğrenci yüzü öfke ve acıyla buruştu ansızın,hırsından deliye dönerek fırlayıp kalktı, tükürdü yere, oracıktaduran Latince antolojiyi kapıp var gücüyle karşı duvara fırlattı.Ardından koşarak çıktı evden. Dışarıda yağmur yağıyordu.

Pazartesi sabahı kalkıp yine okula gitti.Müdür bey Hans’ın elini sıkıp, “Nasılsın bakayım?” diye

sordu. “Dün belki bana uğrarsın diye düşünmüştüm. Nasıl geçtisınav?”

Hans, başını önüne eğdi.“O da nesi? Yoksa iyi değil mi?”“Sanırım öyle.”Yaşlı müdür, “Yo, o kadar çabuk karar verme!” dedi Hans’ı

avutmaya çalışarak. “Bakarsın hemen bu sabah Stuttgart’tanbildirirler sonucu.”

O gün öğleden önce zaman bir türlü geçmek bilmedi.Stuttgart’tan bir haber çıkmadı. Öğle yemeğinde lokmalar içi kanağlayan Hans’ın boğazına dizildi.

Öğleden sonra saat ikide sınıfın kapısından içeri adımınıattığında, öğretmen çoktan derse girmişti.

“Hans Giebenrath!” dedi öğretmen yüksek sesle.Hans yürüyüp öne çıktı. Öğretmen elini uzattı kendisine.“Kutlarım seni, Hans! Sınavında ikinci olmuşsun.”


35

Bunu görkemli bir sessizlik izledi. Derken kapı açılıp müdürbey girdi içeri.

“Kutlarım Hans! Ee, ne diyorsun şimdi bakayım?”Hans, şaşkınlık ve sevinçten neredeyse küçük dilini yutacaktı.“Bir şey söylemeyecek misin yani?”Sonunda, “Böyle olacağını bilseydim, rahat rahat birinci de

olabilirdim,” sözcükleri döküldü Hans’ın ağzından.“Şimdi doğru eve gidip babana haber ver durumu!” dedi

müdür bey. “Bundan böyle okula gelmene de gerek yok, zaten birhafta sonra tatil başlıyor.”

Okuldan çıkıp eve doğru yola koyuldu Hans. Başı dönüyordu.Ihlamurlar eskisi gibi yol kenarlarında dikilmiş duruyor, pazaryeri güneşin altında serilmiş yatıyordu; her şey eskisi gibiydiama biraz daha güzelleşmiş, biraz daha önem kazanmıştı şimdive daha sevindiriciydi. Sınavı vermişti Hans. Üstelik ikinciolmuştu. İlk sevinç dalgası geçip gittikten sonra sıcacık birşükran duygusu doldurdu içini. Artık rahip efendiyle yüz yüzegelmekten kaçınması için neden kalmamıştı. Artıkokuyabilecekti. Artık ne bir peynir tüccarının yanında ne debüroda çalışmaktan korkmasına gerek vardı.

Ve bundan böyle yine eskisi gibi gidip balık tutabilirdi. Evevardığında, babası kapıda durmuş bekliyordu.

“Ne oldu, anlat bakalım?” dedi babası yarım ağızla.“Anlatacak fazla bir şey yok. Okulla ilişiğimi kestiler.”“Nasıl? Nedenmiş o?”“Manastırdaki okulun öğrencisiyim artık.”“Bak sen! Sınavı kazandın mı yoksa?”Hans başıyla doğruladı.“Kaçıncı olmuşsun peki?”“İkinci.”Hans’ın babası bunu beklememişti. Ne diyeceğini bilemedi bir

türlü; Hans’ın omuzlarına vuruyor, gülüp başını sallıyordu.


36

Derken ağzını açıp bir şey söyleyecek oldu ama söyleyemedi,yeniden başını salladı sadece.

Sonunda, “Vay canına!” diye bağırdı. Ardından bir kez daha,“Vay canına!”

Hans içeri girip merdivenleri tırmanarak boş duran tavanarasına çıktı, bir gömme dolabı açtı, sağı solu karıştırıp çeşitlikutular, misinalar ve mantarlar bulup çıkardı. Bunlar, olta içingerekli malzemelerdi. Şimdi bütün iş, olta için güzel bir kamışkesmeye kalıyordu. Tekrar aşağı inip babasının yanına geldi.

“Baba, şu çakını biraz verir misin?”“Ne yapacaksın?”“Bir kamış keseceğim de. Balık tutmak için.”Babası elini cebine attı.“İşte sana iki mark,” dedi gözlerinin içi gülerek ve cömertçe,

“kendine bir çakı alırsın. Ama Hanfried’ e gitme sakın, ilerdekibıçakçıdan al!”

Hans yolda uçuyordu sanki. Bıçakçı sınavı sordu; mutluhaberi işitince, Hans’a pek nefis bir bıçak verdi. Irmağın aşağıkısmında, Brühel Köprüsü’nün altında ince uzun, güzelimkızılağaçlarla fındık ağaçları yer almaktaydı; uzun süre arayıptaradıktan sonra yay gibi eğilip bükülebilen düzgün ve sağlambir dal bulup kesti Hans, ardından koşa koşa eve döndü.

Yüzü al al olmuş, gözleri ışıl ışıl parıldayarak olta takımınıhazırlamaya koyuldu; neredeyse balık tutmak kadar hoşlandığıbir işti bu. Bütün öğle sonrasını ve akşamı bu iş üzerindeçalışarak geçirdi. Beyaz, kahverengi ve yeşil misinaları cinslerinegöre ayırdı, inceden inceye gözden geçirdi hepsini, kırık kopukyerlerini onardı, daha öncelerden kalmış kimi düğümleriniçözdü, dolaşık yerlerini açtı. Çeşitli biçimde ve boydamantarlarla tüyleri bir bir denedi, bazılarını yeniden çakıylayontup istenilen biçime soktu, iplerin ucuna bağlanacak değişikağırlıktaki kurşunları çekiçle döverek iki tarafı biraz çukur


37

kürelere dönüştürdü. Derken sıra iğnelere geldi, eskiden kalmaküçük bir iğne stoku vardı elinin altında. İğnelerin kimini dörtkatlı siyah dikiş ipliğine, kimini bir katgüt parçasına, kimini debükülmüş at kılından ipliklere tutturdu. Akşama doğru bütün işbitmişti. Hans yedi hafta sürecek uzun tatil boyunca hiç canınınsıkılmayacağından emindi artık; çünkü bütün günlerini elindeoltasıyla ırmak kenarında tek başına geçirebilirdi.


38

İkinci bölüm

Yaz tatili dediğin böyle olmalı! Dağların tepelerin üstündekantaron mavisi bir gökyüzü, haftalar boyu birbirini izleyen ışılışıl sıcak günler, arada kısa süren şiddetli bir fırtına.Kumtaşından pek çok kaya arasında, çamların gölgesinde vedaracık vadiler içinde akıp gitmesine karşın ırmağın suyu okadar ısınmıştı ki, akşam geç vakitlerde bile yüzülebiliyordu.Kasabayı çepçevre kuru ot ve ikinci kez biçilmiş çayırlarınkokusu sarmıştı; dar yollar halinde uzanan üç-beş tarladakiekinler sararmış, giderek kızıl kahverengi bir renk almıştı. Irmakkenarlarında baldıran türünden beyaz çiçekler açan bitkileryerden adam boyu fışkırıyor, şemsiye biçimindeki çiçeklerininüzeri minicik böceklerden geçilmiyor, içi oyuk sapları yontulupkavallar ve düdükler yapılabiliyordu. Orman kenarlarında sarırenkte havlı çiçekleriyle heybetli sığır kuyrukları uzun sıralarhalinde boydan boya görkemle uzanıyor, yakıotları ince amasağlam sapları üzerinde salınıp duruyor, bütün bayır veyamaçları mora çalan kırmızı bir renkle örtüyordu. İçerilerde,çamların altında ise dimdik yukarılara uzanan yüksükotları,köklerindeki gümüş rengindeki tüylü yapraklarla, güçlü saplarıve hayli yüksekteki o kıpkırmızı çanak yapraklı çiçekleriyle birağırbaşlılık ve görkem içinde süzülüyor, egzotik bir havataşıyordu. Yanlarında yörelerinde pek çok mantar vardı: kırmızıkırmızı parıldayan yalancı altın mantarlar, iri gövdeleriyle kuzu


39

mantarları, ilginç yabani iskorçinalar, pek çok boğumdan oluşankırmızı mercan mantarı, acayip bir renksizlik içinde hastalıklıdenecek kadar semiz ladin kuşkonmazı. Orman ve çayırarasındaki pek çok çalılıkta sapsarı renkleriyle alev alevparıldayan o yedi canlı katırtırnakları görülüyordu. Bunlarıeflatun renginde uzun süpürgeotları izliyor, daha sonra daçoğunlukla pek yakındaki ikinci kez biçilmeyi bekleyen çayırlargeliyor, çayırların üzerinde su tereleri, guguçiçekleri, adaçayları,uyuzotları rengârenk bir örtü oluşturuyordu. Yapraklıağaçlardan oluşan ormanda ispinozlar durup dinlenmedenötüşüyor, çam ormanında kahverengiye çalan kırmızı renklisincaplar ağaçların tepelerinde oradan oraya atlayıp sıçrıyor,çayırlarda, duvarların üzerinde ve kuru hendeklerde sıcaktaboylu boyunca uzanmış yatan yeşil kertenkeleler nefes alıpveriyor ve ışıl ışıl parıldıyordu. Cırcırböceklerinin öterkençıkardıkları, kulakları adeta sağır eden tiz sesleri dört bir yandayankılanıyor, bir türlü son bulmak bilmiyordu.

Bu mevsimde kasaba düpedüz köy gibi görünüyordu insana.Yollar ot yüklü arabalardan geçilmiyor, ot kokusu havayıdolduruyor, çekiçle dövülerek bilenen tırpanların sesi her yerisarıyordu. O iki fabrika da olmasa, insan gerçekten birköydeymiş sanabilirdi kendini.

İlk tatil gününün sabahı Hans erkenden yataktan fırlamış,mutfakta sabırsızlıkla kahvenin hazır olmasını bekliyordu; oysayaşlı hizmetçi Anna yeni kalkmıştı. Hans ateşi yakmasınayardım etti kadının, sonra koşup fırından ekmek aldı, taze sütkatarak soğuttuğu kahveyi bir solukta içip bitirdi, çantasına birparça ekmek koyup evden dışarı attı kendini. Demiryoludolgusunun yukarısında durdu, pantolon cebinden yuvarlak birteneke kutu çıkarıp harıl harıl çekirge yakalamaya koyuldu.Derken tren geçti önünden ama öyle rüzgâr gibi değil, güzelgüzel, acele etmeden, çünkü hayli dik bir rampayı tırmanıyordu;


40

bir sürü açık penceresi vardı trenin ve sadece birkaç yolcusu;havada keyifle salınan duman ve isten uzun bir iz bırakarakgeçip gitti. Hans arkasından baktı trenin, çıkardığı beyazımsıdumanın havada döne döne yükseldiğini ve çok geçmedensabahın taptaze güneşli havasında kaybolup gittiğini gördü.Bütün bunlara en son tanık olduğundan beri ne çok zamangeçmişti! Derin derin nefes aldı, sanki yitip gitmiş o güzelgünlerin acısını kat kat fazlasıyla çıkarmak, bir kez daha küçükbir çocuk olup hiçbir şeyi umursamaksızın tasa ve kaygıdan uzakyaşamak istiyordu.

Yüreği gizli bir haz ve avlanma heyecanıyla çarparak çekirgedolu kutuyla ve yeni olta takımıyla köprüyü geride bıraktı Hans,bahçeler arasından geçip ırmağın en derin bölgesi olanGaulsgumpen’e doğru ilerledi. Burada bir yer biliyordu, birsöğüdün gövdesine arkasını verip başka her yerden daha rahat,kimse tarafından rahatsız edilmeksizin avlanabilirdi. Kamışadolanmış misinayı çözüp ucuna küçük bir saçma tanesitutturdu, tombul bir çekirgeyi gözünün yaşına bakmadan iğneyegeçirdi ve oltayı var gücüyle ırmağın ortalarına doğru fırlattı. Oçok iyi bildiği eski oyun başladı yeniden: Küçük golyan balıklarıkalabalık sürüler halinde seğirtip gelerek yemin çevresindedolandılar, çekip çekiştirdiler yemi, biraz biraz koparıp aldılaryemden ve çok sürmedi, tümünü yiyip bitirdiler. Hans oltayaikinci bir çekirge taktı, bunu bir üçüncüsü izledi, sonra birdördüncüsü, ardından bir beşincisi. Her seferinde çekirgeleridaha dikkatle iğneye geçiriyordu. Sonunda oltanın ipine ikincibir saçma tanesi daha bağladı. Ansızın doğru dürüst ilk balıkgörünüp yemi bir yokladı şöyle, biraz asıldı, sonra bıraktı, sonrayeniden asıldı. Ve bu kez yuttu yemi. İyi bir balıkçı, ip ve kamışüzerinden gelerek parmaklarına ulaşan çırpınıştan anlar bunu!Hans ilkin ustaca şöyle bir çırptı oltayı, ardından büyük birdikkatle çekmeye koyuldu. Oltanın ucundaydı balık, derken su


41

yüzünde göründü; bir kızılkanat. Kızılkanatlar parlak açık sarı veenli gövdelerinden, üçgen biçimdeki kafalarından amahepsinden çok karın solungaçlarının gövdeye bitişikkısımlarının güzelliğinden ve pembe renklerinden tanınırhemen. Ağırlığı ne kadardı acaba? Gelgelelim, ağırlığını tahminetmeye kalmadan, balık can havliyle bir çırpındı şöyle, korkuylasuyun yüzünde döne döne kaçıp kurtuldu. Gümüş renginde birışıltı gibi suyun derinliklerine dalıp kaybolmadan üç-dört kezdaha suyun yüzünde taklalar attı.

Av tutkusuyla bütün dikkatini toplayan Hans’ı büyük birheyecan sardı o anda. Gözlerini bütün dikkatiyle oltanın incekahverengi ipine, ipin suya dokunduğu yere dikip bir dahaayırmadı oradan. Yanakları kızarmıştı; en aza indirgenmişdevinimlerinde bir çeviklik, bir kendine güven göze çarpıyordu.Az sonra oltaya takılan bir ikinci kızılkanadı, Hans bu kez sudançekip aldı dışarı. Ardından yavru bir sazan yakaladı, biraz acırgibi oldu sazana, sonra üç tane kayabalığı tuttu. Kayabalıklarınapek sevindi, babası yemeye bayılırdı bunları. Ufacık pullarlabezenmiş yağlı vücutları, komik denecek beyaz sakallı kocamankafaları vardı; gözleri küçük, gövdelerinin arka kısımları ince veuzundu. Yeşille kahverengi arasında değişen renkleri, karayaçıkmalarıyla çelik mavisine dönüşüyordu hemen.

Bu arada güneş yükselmişti, yukarı bentten dökülen sularınkar gibi bembeyaz köpüğü ışıl ışıl parıldıyordu; suyun üstündesıcak hava titreşiyor, Muck Tepesi’nde avuç içi büyüklüğündegöz kamaştıran birkaç bulut görülüyordu. Giderek ısınıyorduhava. Tam yaz ortasındaki bir günün sıcaklığını, ufukla mavigökyüzü arasındaki kımıldamadan duran, uzun süreseyredilemeyecek kadar göz kamaştırıcı ve ışığa doymuş birkaçsessiz sakin ak bulutçuktan başka hiçbir şey daha iyi dilegetiremez. Bu bulutlar olmadan havanın sıcaklık derecesinianlamanın, ne mavi gökyüzüne ne su yüzündeki ışıltıya bakarak


42

böyle bir şeyi kestirmenin yolu yoktur. Öğle vaktinin köpükbeyazlığındaki bu birkaç yelkenlisi gökyüzünde belirir belirmez,güneşin yakıp kavuran sıcaklığını hisseder insan, kendine gölgebir yer arar, elini nemli, ıslak alnında gezdirir.

Hans giderek oltaya dikkatini veremez olmuştu. Yorulmuştubiraz ama zaten öğleye doğru oltaya pek balık vurmazdı. Busaatlerde akbalıklar, en yaşlıları ve kodamanları da içlerindeolmak üzere suyun yüzüne çıkıp güneşlenirdi. Gölge gibigörünen kalabalık kümeler oluşturur, düşler içinde ırmaktanyukarılara doğru çıkarlar, suyun yüzüne yakın bir yerde kalır,bazen görünür bir neden olmaksızın ansızın ürker, bu saatlerdeoltaya pek gelmezlerdi.

Hans oltanın ipini bir söğüt dalının üzerinden geçirip suyasarkıttı, kendisi de yere oturup ırmağın yeşil sularına diktigözlerini. Balıklar ağır ağır yukarı çıkıyor, esmer sırtları peş peşesu yüzünde kendini gösteriyordu. Bu suyun diplerindenyukarılara sürüklenen, sakin sakin yüzen, büyülenmiş sessizkümeler! Suyun sıcak yüzeyinde rahatlarına diyecek yoktuanlaşılan. Hans, botlarını çıkarıp ayaklarını suya daldırdı; suyunüst kısmı epeyce ılıktı. Gözlerini tuttuğu balıklar üzerindegezdirdi; büyük bir bahçe kovasının içinde yüzüyor, aradahafifçe çırpınıp suda şıpırtılı sesler çıkarıyorlardı. Ne güzelşeylerdi, Tanrım! Kımıldadıkça pulları ve solungaçlarındakibeyaz, kahverengi, yeşil, gümüşsü, altınsı, mavi ve daha başkarenkleri ışıl ışıl yanıp sönüyordu.

Çıt çıkmıyordu ortalıkta. Köprüden geçen arabaların sesi pekişitilmiyor, değirmenin takur tukur gürültüsü de Hans’ınbulunduğu yerden ancak çok az duyulabiliyordu. Yalnızcabeyazlar içindeki savaktan dökülen suyun ardı arkası kesilmeyenyumuşacık çağıltısı çevreye sakinlik ve serinlik yayıyor, insandauyuma isteği uyandırıyordu, öte yandan salların tomruklarındagirdaplar oluşturarak akıp giden suyun sesi duyuluyordu.


43

Yunanca’ymış, Latince’ymiş, gramermiş, kompozisyonmuş,matematikmiş, ezbermiş, bütün bunlar, telaş ve tedirginlikleriçinde geçen uzun bir yılın insana rahat yüzü göstermeyenbütün bu hayhuyu, öğle saatinin insanın uykusunu getirensıcağına gömülüp kaybolmuştu. Hans’ın biraz başı ağrımaktaydıama eskisi gibi şiddetli değildi,ağrı, çünkü artık yine ırmakkenarlarında oturabiliyor, bentten dökülen suların köpürüpetrafa saçılışını izliyor, gözlerini kırpıştırıp oltanın ipinebakabiliyor, yanı başındaki kovada ise tuttuğu balıklar yüzüpduruyordu. Doğrusu enfes bir şeydi bu! Arada bir sınavıkazandığı ve sınavda ikinci olduğu aklına geldikçe çıplakayaklarını suya şap şup daldırıp çıkarıyor, ellerini pantolonununceplerine sokup ıslıkla rastgele bir melodi çalmaya başlıyordu.Hani doğru dürüst ıslık çalabildiği söylenemezdi ve bu daHans’ın öteden beri canını sıkıp durmuş, ıslık çalmayıbeceremediği için okuldaki arkadaşları onu yeterince alaykonusu yapmıştı. Ancak dişlerinin arasından kısık bir sesçıkararak ıslık çalabiliyordu ama bu da ona yetiyordu yalnızkenve şimdi nasıl olsa çevrede kendisini işitecek kimse yoktu.Arkadaşları o sıralarda okulda coğrafya dersindeydiler, bir tekkendisi dışarıda ve özgürdü. Arkadaşlarını geride bırakıp önegeçmişti, bundan böyle hepsinden üstün durumdaydı. Kendisineaz acı çektirmemişlerdi, August’tan başka içlerinden hiçbiriyledostluk kurmaya yanaşmamıştı, çünkü kavga dövüşlerinden veoyunlarından pek hoşlanmamıştı. Eh, şimdi avuçlarınıyalasınlardı bakalım, salaklar, kaz kafalılar! Onlardan öylesinenefret ediyordu ki, bir an ıslık çalmayı kesip dudak bükmedenduramadı. Ardından oltayı topladı, güldü kendini tutamayarak,çünkü iğnenin ucundaki yemin yerinde yeller esiyordu. Tenekekutudaki çekirgelerden artakalanlarını çıkarıp azat etti;hayvancıklar, sersemlemiş halde isteksiz isteksiz bir-iki sıçrayıpkısacık otların içine daldılar. Bitişik tabakhanedeki işçiler öğle


44

paydosu yapmıştı; Hans’ın da yemek için eve dönmesinin vaktigelmişti.

Sofrada fazla bir şey konuşulmadı.“Bir şey tutabildin mi bari?” diye sordu bir ara babası.“Beş tane.”“Bak sen! Ama dikkat et, büyüklerini yakalamayasın, sonra

yavrular yetişmez, balıkların nesli tükenir ırmakta.”Konuşma bu kadarla kalmıştı. Hava o kadar sıcaktı ki! Ne

yazık, yemeğin hemen ardından gidip yüzemeyecekti Hans.Nedendi sanki? Sağlığa zararlıymış! Ne zararlıydı, ne bir şey;babası kendisinden daha mı iyi bilecekti; Hans, yasak falandinlemeyerek kaç kez öğle yemeğinin ardından gidip yüzmüştüırmakta. Ama şimdilerde bunu hiç yapmıyordu, böyledensizliklere kalkışmayacak kadar büyümüştü. Tanrım, sınavdada “siz” demişlerdi kendisine.

Bahçeye çıkıp bir saat kadar alaçamın altına uzanmak da fenasayılmazdı hani. Çamın altı yeterince gölgeydi; yanına bir kitapalıp okuyabilir, olmazsa havada uçuşan kelebekleriseyredebilirdi. Saat ikiye kadar bahçedeki çamın altında uzanıpyattı, az kalsın uyuyakalıyordu. Eh, yüzmenin sırasıydı şimdi!Irmak kenarındaki çayırda birkaç küçük oğlan vardı yalnızca,büyükler henüz okuldaydı ve Hans doğrusu bunu asla çokgörmüyordu onlara. Hiç acele etmeden soyunup suya girdi.Dışarının sıcağıyla suyun serinliğinin sırayla tadını çıkardı birgüzel; bazen biraz yüzüyor, sonra dalıp çıkıyor, şapur şupuroynuyor sularla, bazen kıyıdaki çayıra yüzükoyun uzanıyor,sıcaktan hemen kuruyan cildi üzerinde güneşin yakıp kavuransıcaklığını hissediyordu. Küçük oğlanlar, sessiz sedasız vesaygıyla çevresinde dolanıyorlardı. Nasıl dolanmasınlardı ki,ünlü bir kişi olup çıkmıştı Hans! Dış görünüşü de ötekioğlanlardan o kadar farklıydı ki! Maddilikten soyutlanmış biryüz ve üstünlük ifadesi okunan gözleriyle soylu başı, incecik


45

esmer boynunun üzerinde özgür ve zarif bir biçimdeyükseliyordu. Öte yandan pek çelimsizdi, kolları ve bacaklarıince ve narindi, göğsündeki ve sırtındaki kaburgalarsayılabiliyordu, bacaklarında kas diye bir şey hemen hiç yoktu.

Neredeyse bütün öğle sonrasını güneşle su arasında mekikdokuyarak geçirdi. Saat dördü geçiyordu ki, sınıfarkadaşlarından pek çoğu ilerden aceleyle, bağırıp çağırarak koşakoşa yaklaştı.

“Vay Hans! Artık neşen yerinde bakıyorum.”Hans, keyifli keyifli uzanıp gerindi. “Biraz öyle, evet.”“Manastırdaki okula yolculuk ne zaman?”“Eylülde daha. Şimdi okul tatil.”Arkadaşlarını kıskandırmaktan hoşlanıyordu Hans. Onların

alaylı sözleri umurunda bile değildi. Derken içlerinden biriaşağıdaki dizeleri okudu:

Ah, Schulze Elisabeth gibiKim istemezdi yaşamakGün boyu yataktaYat uzan keyfine bak!

Hans yalnızca güldü bu dizelere. O arada arkadaşlarısoyunmuştu. Biri hemen atladı suya, ötekiler önce suyunsoğukluğuna yavaş yavaş kendilerini alıştırmak istedi, bazılarıda suya girmeden biraz uzanıp yattı otlara.İçlerinde güzel dalışyapan birinden övgülerini esirgemediler; arkadan itilip suyayuvarlanan korkak birinin imdat diye bağırdığı duyuldu;birbirlerini kovaladılar, koştular, yüzdüler, kıyıda güneşbanyosu yapanların üzerine su sıçrattılar. Su şapırtılarından,bağrışmalardan geçilmiyordu. Irmağı baştan aşağı ışıl ışılparıldayan ıslak vücutlar doldurmuştu.

Bir saat kadar sonra kalkıp yola düştü Hans. Balıkların yine


46

oltadaki yeme saldıracağı sıcak akşam saatleriydi. Yemekvaktine kadar köprüde avlandıysa da hemen hiçbir şey tutamadı.Balıklar yemin peşinde dolanıyor, bir solukta yemi yiyip yutuyorama içlerinde oltaya yakalanan olmuyordu. Hans oltanıniğnesine kiraz geçiriyordu ama besbelli fazla iriydi kirazlar vefazla yumuşak. Karar verdi sonunda, yemeğin ardından bir kezdaha şansını deneyecekti.

Yemekte bir sürü tanıdığın kendisini kutlamaya geldiğiniöğrendi. O gün çıkan haftalık gazeteyi gösterdi babası, gazetede“resmi haberler” başlığı altındaki sütunda şu haber yer almıştı:

“Yatılı okul sınavına kasabamız bu yıl yalnızca HansGiebenrath adında bir aday yollamıştır. Adayımızın sınavı ikinciolarak başardığını az önce kıvançla öğrenmiş bulunuyoruz.”

Hans gazeteyi katlayıp cebine soktu, ağzını açıp bir şeysöylemedi ama yüreği duyduğu gurur ve kıvançtan yerindenfırlayacak gibiydi. Yemekten sonra kalkıp yine balık tutmayagitti. Bu kez birkaç peynir kırıntısı aldı yanına; balıklar severdibu yemi; ayrıca alacakaranlıkta peyniri görebilmeleri dahakolaydı.

Hans kamışlı olta takımını evde bırakmış, basit bir el oltasıylayola düşmüştü. Hepsinden çok hoşuna gidiyordu böyle biroltayla avlanmak, kamışsız, mantarsız misinayı elinde tutmak;bütün olta misinayla iğneden oluşuyordu. Biraz dahazahmetliydi böyle avlanmak ama daha zevkliydi. İnsan yemdekien ufak kıpırtıyı denetleyebiliyor, balıkların yemi yoklayışını,dişlemelerini hissedebiliyor, misinanın titreşimlerini sankigözüyle görüyormuş gibi balıkları izleyebiliyordu. Kuşkusuz, buşekilde avlanmayı öğrenmek gerekiyordu ilkin, becerikliparmaklara sahip olmak, bir casus gibi her an uyanık kalmakgerekiyordu.

Irmağın içinde akıp gittiği, kıvrıla kıvrıla ilerleyen dar vederin vadiye alacakaranlık erken çökmüştü bu akşam. Köprü


47

altından su karanlığa gömülmüş, sessizce akıyordu, aşağıdeğirmende ışıklar çoktan yakılmıştı. Köprü ve sokaklardanşarkı ve türküler, konuşma sesleri yükseliyordu; hava basıktıbiraz, sudan her an koyu renkli bir balık fırlayıveriyordu havaya.Böyle akşamlar balıkları bir tuhaf telaş alır, zikzaklar çizerekhızla kayıp giderler suda, birdenbire yemin üzerine bilinçsizceatlarlar. Son peynir kırıntısı da tükendiğinde, Hans dört tanesazan çekmişti sudan; bunları alıp yarın rahibe götürecekti.

Nehirden aşağıya sıcak bir rüzgâr esiyordu. Karanlık iyiceçökmüştü ama gökyüzü henüz aydınlıktı. Yavaş yavaş karanlığagömülen kasabadan yalnızca kilisenin kulesiyle şatonun çatısıkeskin ve siyah hatlarla aydınlık gökyüzüne doğruyükselmekteydi. Çok uzaklarda bir yerde fırtına çıkmıştı besbelli,zaman zaman hayli ötelerden hafif bir gök gürültüsü işitiliyordu.

Saat onda yattı Hans, başıyla kol ve bacaklarını hanidiryaşamadığı pek tatlı bir yorgunluk sarmıştı, uyku gözündenakıyordu. Özgürlük içinde geçirilecek bir sürü güzel yaz günütüm ayartıcılığıyla kendisini bekliyor, gönlünü şenlendiriyordu;gezip tozmalar, yüzmeler, balık tutmalar ve düşlere dalmalarlageçirilecek günlerdi hepsi. Ne var ki, sınavda birinci olamayışıiçini bir kurt gibi kemirip durmaktaydı.

Sabahleyin erkenden Hans balıkları vermek üzere rahipefendinin evine doğru yola koyuldu. Rahip efendi, çalışmaodasından çıkıp geldi.

“Vay vay, kimi görüyorum, Hans Giebenrath! Günaydın Hans!Kutlarım seni, yürekten kutlarım. Nedir o elindeki bakayım?”

“Birkaç tane balık sadece. Dün yakalamıştım da.”“Bak sen! Çok teşekkür ederim. Ama orda durma öyle, hadi

içeri gel!”Hans, hiç yabancısı olmadığı çalışma odasından içeri girdi.

Doğrusu bir rahibin çalışma odasına benzemiyordu hiç. Nesaksılar içinde açan çiçeklerin kokusu geliyordu insanın


48

burnuna, ne de tütün kokusu. Kitaplıkta bir sürü kitap vardı amaneredeyse sırt kısımları yeni, tertemiz cilalanıp yaldızlanmışkitaplardı bunlar, normal olarak rahiplerin kitaplıklarında yeralan rengi atmış, eğilip yamulmuş, baştan aşağı lekelerle, kurtyenikleriyle kaplı ciltler yoktu aralarında. Ayrıca, daha dikkatlicebakıldığında, düzenli bir biçimde yerleştirilmiş bu kitaplarınadlarından bile, içlerinde yeni bir ruhun, soyu tükenen eskikuşak saygıdeğer rahiplerinkinden ayrı bir ruhun var olduğuseziliyordu. Bir rahip kitaplığında genellikle yer alan saygıdeğerseçkin kitaplar, Bengel’in, Ötinger’in, Steinhofer’in eserleri,ayrıca Mörike’nin Tunnhahn’da öve öve bitiremediği ilahiyazarlarının yapıtları burada yoktu ya da sayısız modern yapıtarasında kaybolup gitmişlerdi.

Sözün kısası, dergi koleksiyonları, yüksek kürsüsü ve üstükâğıt dolu kocaman masasıyla bir bilginin çalışma odasınabenzeyen odada vakur bir hava esiyor, içinde çok çalışılan bir odaolduğu izlenimini uyandırıyordu insanda. Ve gerçekten çokçalışmaktaydı ama vaazlardan, din derslerinden ve İncil okumasaatlerinden çok, dergi ve gazeteler için kaleme alınacakincelemelere, makalelere ve bizzat yazılması tasarlanan kitaplariçin ön araştırmalara yönelikti çalışmalar. Düşsü bir mistisizmeve sezgilere gömülü hayallere dalmalara kapıları kapalıydıodanın; bilim uçurumları üzerinden halkın susuzluk çekenruhuna sevgi ve acımayla el uzatan o bilimsellikten uzak gönülilahiyatı da yine bu odadan kapı dışarı edilmişti. Onların yeriniİncil eleştirisine yönelik titiz araştırma ve incelemeler almıştıİsa’nın “tarihsel kişiliği” nin ele geçirilmesi amaçlanıyordu.

Çünkü teolojide de öbür bilim dallarından değişik değildirdurum. Bir teoloji vardır, sanattır; bir teoloji vardır, bilimdir, enazından bilim olmaya çaba gösterir. Eskiden böyleydi, şimdi deböyle. Ve her zaman teolojiye bilimsel açıdan yaklaşanlaryeninin sevdasıyla eskiye boş vermiş, sanat gözüyle bakanlar ise,


49

içine düştükleri kimi yanılgıları fazla umursamayarak pek çokkişi için bir teselli ve kıvanç kaynağı olmuşlardır. Eleştiri ileyaratı, bilimle sanat arasında öteden beri sürüp gelen bir savaştırbu, birbirine denk sayılmayacak güçlerin savaşı; öyle bir savaş ki,bilim hep zaferle çıkar savaştan ama bunun kimseye yararıdokunmaz; oysa sanat dönüp dolaşıp inanç, sevgi, teselli,güzellik ve edebiyat sezgisinin tohumlarını saçar çevreye ve herzaman için de karşısında verimli topraklar bulur. Çünkü yaşamölümden daha güçlüdür, inanç ise kuşkudan daha kudretli.

Hans, yüksek kürsüyle pencere arasındaki deri koltukta ilkkez oturuyordu. Rahip efendi, alabildiğine nazik ve güleryüzlüydü. Tıpkı bir arkadaş gibi manastırdaki okuldan, okuldakieğitimden ve yaşam biçiminden söz ediyordu.

Konuşmasının sonunda, “Orada karşılaşacağın en önemliyenilik, Yunanca İncil konusundaki çalışmalar olacak,” dedi.“Ayrı bir dünyanın kapıları açılacak önünde, çalışmalardan, hazve kıvançlardan yana zengin bir dün

Çarklar Arasında - Turuz...Hermann Hesse’nin Can Yayınları’ndaki diğer kitapları: Masallar, 1994 Doğu Yolculuğu, 2002 Kaplıcada Bir Konuk, 2002 Siddhartha, 2002 Demian,

Documents