ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ Yerleşim Arkeolojisi EYLÜL 2016 ULUSAL ASTRONOMİ KONGRESİ 2016 ERZURUM AYŞE IRAZ ALPAY EYLÜL 2016
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
ULUSAL ASTRONOMİ KONGRESİ 2016ERZURUM
AYŞE IRAZ ALPAYEYLÜL 2016
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
İÇERİK
I. Arkeoastronomi
II. Örnek olay - Kerkenes
III. Tartışma
IV. Sonuç
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi
Tanım: Göksel olaylar ile ilişkilendirilmiş inanç ve gözlemleri inceleyen bilim dalı.
Disiplinler arası bir bilim dalı olan arkeoastronomi arkeoloji, antropoloji, etnografya, mitoloji ve astronomi gibi bir çok farklı bilim dalını içermektedir.
Araştırmaların genel amacı eski uygarlıkların gökyüzünü nasıl algıladıklarını, nasıl gözlem yaptıklarını, gözlemler ile elde ettikleri bilgiyi günlük yaşamlarına nasıl yansıttıklarını ve kültürlerini nasıl etkilediğine dair soruların yanıtlarını aramaktır.
‘Brown Archaeoastronomy’ – Kuzey Amerika ve Kolomb öncesi Mesoamerika‘Green Archaeoastronomy’ – Britanya’da ortaya çıkmıştır
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi
Gök olaylarına duyulan ilgi insanoğlunun doğaya olan bağımlılığından kaynaklanmaktadır.
Tarih öncesi toplulukların gökyüzünü nasıl algıladıkları ve nasıl kavramsallaştırdıkları
kültürleri ile doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle, belirli bir kültür içinde ortaya çıkmış ve gelişmiş
eski çağ astronomi bilgisi kültürel bir olgu olarak ele alınmaktadır.
Sembolik işaretler
Mitoloji
Sanat
Sosyal düzenlemeler
Mimari
Yerleşim düzeni
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi
Genel buluntu türleri: yapı yönelimi, ışık-gölge etkileşimi, sembolik tasvir, gök olayları ile ilişkilendirilmiş buluntular ve rasathaneler ile yazılı ve sözel kaynaklar
Arazi çalışması Arkeoastronomik bir çalışmada arkeolojik kalıntıların mümkün ise yerinde incelenmesi veri kaybının önüne geçilmesini sağladığı gibi buluntuların işleyişinin daha iyi anlaşılabilmesini de sağlamaktadır.
Yönelim Analizi (Güneş, Ay, yıldızlar ve gezegenler)Işık-Gölge Etkileşimi Analizi Sembolik Tasvir ve Buluntu Analizi
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi - Sembolik Tasvir ve Buluntu Analizi
Hayden, B., & Villeneuve, S. (2011). Astronomy in the UpperPalaeolithic?. Cambridge Archaeological Journal, 21(03), 331-355
Tarih öncesi çağlara ait kaya sanatı bilişsel buluntu olarak ele alınmaktadır.
Fransa Lascaux MağrasıGünümüzden 15.000 yıl öncesine tarihlendirlen boğa tasviri Taurus takım yıldızı - Pleiadesİlk planataryum
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi - Sembolik Tasvir ve Buluntu AnaliziFransa Abri Blanchard MağarasıBlanchard kemik plak (Üst Paleolithik, M.Ö. 32.000)
Hayden, B., & Villeneuve, S. (2011). Astronomy in the UpperPalaeolithic?. Cambridge Archaeological Journal, 21(03), 331-355.
Babil Astronomi Günlükleri Enuma-Anu-enilM.Ö. 747-734 MUL-Apin
http://www.nytimes.com/2016/01/29/science/babylonians-clay-tablets-geometry-astronomy-jupiter.html?_r=1
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi - Sembolik Tasvir ve Buluntu Analizi
http://www.tertullian.org/rpearse/mithras/images/cimrm31_lion-nemrud-dagh.jpghttp://www.holylandphotos.files.wordpress.com/2011/03/tcscep02.jpg
M.Ö. 13yy.’ın 2.yarısına tarihlendirilen Hitit anıtı Eflatun Pınar (Beyşehir’in 22km kuzeyi) boğa kafalı cinlerin gökyüzünü taşıdıkları tanrı figürleri
Nemrut DağıLeo takımyıldızını temsil eden aslan figürü ve yıldız simgesiyle temsil edilen Mars, Merkür ve Venüs gezegenleri M.Ö. 62, 6/7 Temmuz Antiochos I
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi - Işık-Gölge Etkileşimi Analizi
http://chestofbooks.com/architecture/Cyclopedia-Carpentry-Building-7-10/images/Fig-74-Restoration-of-Tower-of-the-Winds-Athens.jpg
http://media-2.web.britannica.com/eb-media/77/118577-004-6D015341.jpg
Kanatlar Kulesi, AtinaM.Ö. 2.yy ortası Helenistik Dönem
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi - Işık-Gölge Etkileşimi Analizi
McCluskey, S. C. (2015). Analyzing Light-and-Shadow Interactions. Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy, 435
Newgrange Neolithik mezar Boyne Vadisi, İrlandaM.Ö. 3200
Kış gündönümünde doğan Güneş’in ışıkları odanın sonunu aydınlatmakta
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi - Yönelim Analizi
http://www.andrewcollins.com/page/articles/Gobekli_Sirius.htmGöbekli Tepe M.Ö. 9500 - 9000 Şanlıurfa
http://arkeolojihaber.net/wp-content/gobekli-tepede-koruma-catisinin-alt-yapi-calismalari-tamamlandi.jpg
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi - Yönelim Analizi
Sarissa, Kuşaklı SivasM.Ö. 16.yy Eski Hitit Dönemi
Şehir planı Güneşin gün dönümlerindeki doğma ve batma noktaları göz önüne alınarak yapılmış. Şehrin Kuzey-Doğu ve Kuzey-Batı sur kapıları güneşim yaz gündönümünde doğma ve batma noktası doğrultusunda konumlandırılmış.
Müller-Karpe, A. Planning a Sacred Landscape. Examples from Sarissa andHattusha. In Sacred Landscapes of Hittites and Luwians: Proceedings of theInternational Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi Florence, February6th-8th 2014 (p. 83). Firenze University Press.
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
I. Arkeoastronomi - Yönelim Analizi
Karahan Tepe, Şanlıurfa M.Ö. 8500
Karahan Tepe’ye 1.6km mesafedeki Keçili Kuzey Tepe’nin Deneb yıldızını gözlemlemede kullanılan işaretleyici olarak kullanıldığı düşünülmektedir.
http://www.andrewcollins.com/page/articles/Karahan.htm
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
II. Kerkenes
Kerkenes Dağı Şahmuratlı ve İdrisli köyleri, Sorgun(39°45′00″N 35°03′56″E, 1,500m. yükseklikte)Yerleşim alanı yaklaşık 2.5 km2 bir alanı kaplamaktadır. 7km uzunluğunda savunma duvarı ile çevrili şehrin 7 giriş kapısı bulunmaktadır.
Karadeniz ile Akdenizi, Ege ile Pers topraklarını birleştiren kesişim noktasında bulunan yerleşim yerinin konumu jeopolitik bir öneme sahiptir.
M.Ö. 750 inşa edilmeye başlanan şehir henüz inşaatı tamamlanamadan M.Ö. 540’larda tamamen terk edilmiştir.
Kültürel olarak Frig izlerini taşıyor.
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
II. Kerkenes
A YapısıAshlar BinasıKabul SalonuAnıtsal GirişIdoller
Saray Yapı KompleksiŞehir Haritası
7 Şehir Kapısı
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
II. Kerkenes
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
http://www.kerkenes.metu.edu.tr/kerk1/16imfiles/photos/2010/10dpkc1715.html
http://www.kerkenes.metu.edu.tr/kerk1/16imfiles/photos/2010/10dpnd0304.html
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
II. Kerkenes
Veri analiz akışı
Yapıların jeolojik koordinatlarının ve yüksekliklerinin belirlenmesi
Yapının ana ekseninin belirlenmesi
Azimut değerinin ölçülmesi
Ufuk profilinin oluşturulması
Gözlem yapılabilecek minimum yükseklik değerinin belirlenmesi
M.Ö. 580 için gökyüzü görüntüsünün oluşturulması
Yapının azimut değeri göz önünde bulundurularak olası gök cisminin
doğma/batma noktasının belirlenmesi ve ilgili azimut yönündeki yüksekliğinin
tespiti
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
Tablo her bir yapının azimut ve minimum yükseklik değerleri ile olası gök cisimlerinin azimut ve yükseklik değerlerini göstermektedir.
East-North-East Gate
Az / Alt: +97° / -0° 1' 48"
Monumental Entrance
Az / Alt: +96 / -0° 3' 0"
Altair (α Aql)
Magnitude: 0.75 (B-V: 0.22)
RA / DE (of date): 17h43m17s / +5° 44' 28''
Az / Alt: +97° / +17° 17' 27'' (apparent)
Altair (α Aql)
Magnitude: 0.75 (B-V: 0.22)
RA / DE (of date): 17h43m17s / +5° 44' 28''
Az / Alt: +96° / + 16° 08' 55'' (apparent)
Jupiter
Magnitude: -2.06
RA / DE (of date): 12h32m10s / -2° 03' 43''
Az / Alt: +97° / + 5° 26' 51'' (apparent)
Jupiter
Magnitude: -2.06
RA / DE (of date): 12h32m10s / -2° 03' 43''
Az / Alt: +96° / + 4° 09' 13'' (apparent)
Saturn
Magnitude: 1.17
RA / DE (of date): 11h50m35s / + 3° 45' 38''
Az / Alt: +97° / +14° 36' 11'' (apparent)
Saturn
Magnitude: 1.17
RA / DE (of date): 11h50m35s / + 3° 45' 38''
Az / Alt: +96° / + 13° 04' 30'' (apparent)
Audience Hall
Az /Alt: +85° / -0° 18' 36"
Ashlar Building
Az /Alt: +84° / - 0° 20' 24"
Altair (α Aql)
Magnitude: 0.75 (B-V: 0.22)
RA / DE (of date): 17h43m17s / +5° 44' 28''
Az / Alt: +85° / +3° 11' 47'' (apparent)
Altair (α Aql)
Magnitude: 0.75 (B-V: 0.22)
RA / DE (of date): 17h43m17s / +5° 44' 28''
Az / Alt: +84° / + 2° 03' 40'' (apparent)
Saturn
Magnitude: 1.17
RA / DE (of date): 11h50m35s / + 3° 45' 38''
Az / Alt: +85° / +0° 24' 22'' (apparent)
Saturn
Magnitude: 1.17
RA / DE (of date): 11h50m35s / + 3° 45' 38''
Az / Alt: +84° / - 0° 35' 48'' (apparent)
Karabaş (North) Gate
Az / Alt: +49° / + 1° 51' 36"
North-East Gate
Az / Alt: +57° / +0° 6' 0"
Arcturus (α Boo)
Magnitude: 0.15 (B-V: 0.82)
RA / DE (of date): 12h15m32s / +34° 07' 40''
Az / Alt: +49° / + 5° 25' 54'' (apparent)
Arcturus (α Boo)
Magnitude: 0.15 (B-V: 0.82)
RA / DE (of date): 12h15m32s / +34° 07' 40''
Az / Alt: +57° / + 14° 04' 08'' (apparent)
Vega (α Lyr)
Magnitude: 0.00 (B-V: 0.00)
RA / DE (of date): 17h09m22s / +38° 58' 28''
Az / Alt: +49° / + 12° 22' 03'' (apparent)
Vega (α Lyr)
Magnitude: 0.00 (B-V: 0.00)
RA / DE (of date): 17h09m22s / +38° 58' 28''
Az / Alt: +57° / + 22° 11' 36'' (apparent)
Structure A
Az / Alt: +176° / + 1° 21' 3.99
Audience Hall
Az /Alt: +81° / -0° 18' 36"
Hadar (β Cen)
Magnitude: 0.55 (B-V: -0.03)
RA / DE (of date): 11h34m46s / -46° 34' 7''
Az / Alt: +176° / + 3° 44' 11'' (apparent)
Altair (α Aql)
Magnitude: 0.75 (B-V: 0.22)
RA / DE (of date): 17h43m17s / +5° 44' 28''
Az / Alt: +81° / - 1° 04' 35'' (apparent)
West Gate
Az / Alt: +273° / + 3° 17' 60"
Aldebaran (α Tau)
Magnitude: 0.85 (B-V: 1.55)
RA / DE (of date): 2h13m17s / +7° 45' 12''
Az / Alt: +273° / + 8° 39' 21'' (apparent)
Procyon (α CMi)
Magnitude: 0.40 (B-V: 0.44)
RA / DE (of date): 5h21m39s / +7° 55' 04''
Az / Alt: +273° / + 8° 54' 45'' (apparent)
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
II. Kerkenes
Yükseklik için eşik değeri < 2.5°.
A Yapısı :Az / Alt: +176° / + 1° 21' 3.99Hadar (β Cen) :Az / Alt: +176° / + 3° 44' 11'' (belirgin)
Ashlar Binası :Az / Alt: +84° / - 0° 20' 24"Altair (α Aql) :Az / Alt: +84° / + 2° 03' 40'' (belirgin)
Kabul Salonu :Az / Alt: +81° / - 0° 18' 36" Altair (α Aql) :Az / Alt: +81° / - 1° 04' 35'' (belirgin)
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
II. Kerkenes
Monuments Azimuth Altitude Mar 27 June 29 Sept 29 Dec 27
Structure A 176 1,350 - - - -
Monumental Entrance 96 -0,050 7,332222 - 7,333056 -
Ashlar Building 84 -0,410 -7,148333 - -7,083611 -
Audience Hall 81 -0,310 - - - -
Audience Hall 85 -0,310 -5,964444 - -5,905 -
Cappadocia Gate 143 -0,040 - - - -
Göz Baba Gate 224 2,860 - - - 12,52306
West Gate 273 3,300 -2,838333 - -3,608889 -
Karabaş/North Gate 49 1,860 - -8,66444 - -
North-East Gate 57 0,100 - -0,7563889 - -
East-North-East (Sinop Gate) 97 -0,030 8,490278 - 8,486389 -
East Gate 75 -0,260 - - - -
Gün dönümleri ve ekinoks dönemleri de incelenmiştir. M.Ö. 580 tarihi için tarihler 27 Mart, 29 Haziran, 29 Eylül ve 27 Aralık olarak tespit edilmiştir
Tablo her bir yapının azimut ve minimum yükseklik değerleri ile Güneşin belirlenen tarihlerdeki ilgili yapının azimut değerindeki yükseklik değerlerini göstermektedir.
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
III. Tartışma
Altair (Aquila – Kartal Takımyıldızı)
Bilinen en eski gözlemler Sümer ve Babillere dayanmaktadır. Babil astronomi metinlerinde adı geçen yıldıza Akkad metinlerinde de rastlanmaktadır. Ancak Akkadlar’ın Babbiler’denmi etkilendikleri yoksa Babillerin sistematiğinden esinlenerek kendi gözlemlerini mi kaydettikleri tartışma konusudur. Altair gözlemlerine Antik Yunan ve Roma dönemlerinde de devam edilmiştir.
Babil – Hitit ilişkiHitit – Frig ilişkisiAntik Yunan ve Roma – Mezopotamya ve Frig ilişkisi
Friglerin Altair yıldızını gözlemlediklerini destekleyen kültürel bir kanıt henüz bulunmamıştır.
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
III. Tartışma
Hadar - β Centauri (Centaurus - Erboğa Takımyıdızı)
α Centauri yıldızı ile birlikte Güney İşaretleyicileri olarak da adlandırılırlar ve Güney Haçı’nıbulmak için kullanılırlar.
Hadar Antik Trakyalılar tarafından gözlenmiş, M.Ö. 1000 yılında inşa edilen gömü yapılarının yönelimlerinin Güney Haçı ve Güney İşaretleyicileri doğrultusunda olduğu tespit edilmiştir.
Antik Trakya – Frig ilişkisi
A Yapısı’ın yöneliminin Hadar yıldızının ufuk düzlemindeki batma noktası doğrultusuna yönlendirilmiş olabileceği düşülmekte ve bu yönelim tercihinin Antik Trakya kültürünün Frigler üzerindeki etkisinin bir yansıması olarak yorumlanmaktadır.
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
III. Tartışma
Yaz Gündönümü
Gündönümleri Güneş’in yılık hareketi içinde en dikkat çekici olanıdır. Güneş bu dönemlerde ufuk çizgisi üzerinde aynı noktada birkaç gün gözlenmekte bu nedenle de mevsimlerin takibinde en sık gözlemlenen doğrultu noktalarıdır
Hitit, Antik Trakya ve Frigler’in yaz gündönümü doğrultusunda yönlendirilmiş yapı ve gömü örnekleri bulunmaktadır.
Ancak Kuzey-Doğu Kapısı’nın oldukça yalın yapı kalıntısı ve bulguyu desteleyecek kültürel bir kanıtın henüz bulunmamış olması nedeniyle yapı yöneliminin yaz gündönümü doğrultusunu amaçlayarak yönlendirildiğini iddia etmek oldukça zordur.
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Yerleşim ArkeolojisiEYLÜL 2016
IV. Sonuç
Gerek çalışma alanının oldukça sınırlı bir alanı kapsıyor olması gerekse tarih öncesi Anadolu uygarlıklarına ait arkeoastronomik çalışmaların henüz çok yeni ve bu nedenle de yeterli veri sağlayamaması nedeniyle
yapılan arkeoastronomik analizin anlamlı bulunan sonuçlarına dayanarak
Kerkenes Dağı üzerine inşa edilen şehrin yapımı sırasında göz önünde bulundurdukları ideal kent kavramının göksel olaylar ile ilişkilendirildiğini iddia etmek oldukça güç.
Sonuçlar her ne kadar iddiayı ispatlar nitelikte olmasa da konu ile ilgili yeni çalışmaların gerekliliğini vurgulamaktadır.
Teşekkür Ederim…
ARKEOASTRONOMİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ