ariadni_c1_u1

1

EΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Προγράμματα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης

Με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

ΑΡΙΑΔΝΗ:

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ «ΕΘΙΣΜΟΥ» ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ

ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ - ΠΡΟΣΗΛΥΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ. ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

ΈΓΚΥΡΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΟΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ

2

© Copyright 2011, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, για το πρόγραμμα

ΑΡΙΑΔΝΗ.

3

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ......................................................................................4 ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ .......................................................................................4 ΈΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ ....................................................................................................................4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ....................................................................................................5 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ - ΠΡΟΣΗΛΥΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ......................................6 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΚΥΒΕΡΝΟΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ...........................................................................26 ΣΥΝΟΨΗ .................................................................................................................................41 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ......................................................................................................................42 ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ...........................................................................43

4

Σκοπός της Διδακτικής Ενότητας

Σκοπός της διδακτικής ενότητας είναι να παρουσιαστεί το φαινόμενο του ρατσισμού και

του προσηλυτισμού μέσω διαδικτύου και η αντιμετώπισή τους, καθώς και η επίδραση

του διαδικτύου προς την αυτοκτονία ή προς την αποτροπή της.

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Όταν ολοκληρωθεί η παρουσίαση της ενότητας οι εκπαιδευόμενοι θα είναι σε θέση:

• να γνωρίζουν και να αναγνωρίζουν το φαινόμενο του ρατσισμού και του

προσηλυτισμού

• να είναι ενήμεροι για τους νομικούς λόγους που υπαγορεύουν την εξάλειψη του

ρατσισμού στην Ευρώπη

• να αναζητούν έγκυρες πληροφορίες στο διαδίκτυο

• να διαχωρίζουν τον διπλό ρόλο του διαδικτύου

• να αναγνωρίζουν το προφίλ του αυτοκτονικού εφήβου

• να καταδείξουν πότε το διαδίκτυο λειτουργεί ως αποτρεπτικό μέσο και πότε ως

καταλυτικό μέσο για την αυτοκτονία

Έννοιες Κλειδιά

• Ρατσισμός

• Προσηλυτισμός

• Ρατσιστικό και ξενοφοβικό υλικό

• Ποινικοποίηση του ρατσισμού

• Κυβερνοαυτοκτονία

• Σύμφωνο αυτοκτονίας

• Το προφίλ του αυτοκτονικού εφήβου

• Παράγοντες κινδύνου στο διαδίκτυο

5

Εισαγωγικές Παρατηρήσεις

Σε αυτήν τη διδακτική ενότητα γίνεται η αναλυτική παρουσίαση του φαινομένου του

ρατσισμού και του προσηλυτισμού μέσω του διαδικτύου και η επίδραση του διαδικτύου

αναφορικά με την αυτοκτονία. Η ενότητα χωρίζεται σε δύο υποενότητες. Η πρώτη

υποενότητα αναλύει τον ρατσισμό και τον προσηλυτισμό στο διαδίκτυο, τα νομικά

πλαίσια που διαφυλάσσουν στην αποτροπή τους, αλλά και ερωτήματα και τρόπους

αντιμετώπισής τους.

Στη δεύτερη υποενότητα καταδεικνύεται η κυβερνοαυτοκτονία με διάφορες περιπτώσεις

και αναφορές σε έρευνες, καθώς και το προφίλ του αυτοκτονικού εφήβου.

Η ενότητα βασίζεται σε υλικό που συνέγραψαν η κα. Φρέσκου Αλίκη, Ψυχολόγος-

Παιδοψυχολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης Μ.Ε.Υ., και η κα. Δάρα Μαρία, Ψυχολόγος-

Παιδοψυχολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης Μ.Ε.Υ.

6

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ - ΠΡΟΣΗΛΥΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Η υποενότητα αυτή παρουσιάζει:

το διαδίκτυο ως μέσο πληροφόρησης και επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων,

το φαινόμενο του ρατσισμού και του προσηλυτισμού μέσω διαδικτύου, τα νομικά

τους πλαίσια στον Ευρωπαϊκό χώρο και την αντιμετώπιση του ρατσισμού, και τέλος

τον τρόπο αναζήτησης έγκυρων πληροφοριών.

1.1 Το Διαδίκτυο ως μέσο πληροφόρησης και επικοινωνίας μεταξύ των

ανθρώπων

Οι σπουδαίες τεχνολογικές εξελίξεις στα μέσα επικοινωνίας, η ραγδαία ανάπτυξη του

διαδικτύου, η διάδοση της γνώσης είναι γεγονότα που προωθούν τον σύγχρονο

πολιτισμό. Το διαδίκτυο είναι ένας νέος κόσμος επικοινωνίας με πολύχρωμες εικόνες,

ήχους, παιχνίδια, γνώσεις, που συναρπάζει παιδιά και εφήβους, αφού με το πάτημα

ενός πλήκτρου μια ψηφιακή πραγματικότητα εκτυλίσσεται μπροστά τους. Αυτό το

ξεχωριστό τεχνολογικό μέσο αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο δημοφιλή εργαλεία στα

χέρια μικρών και μεγάλων.

Η σημαντικότερη ίσως υπηρεσία του Διαδικτύου είναι η διανομή των πληροφοριών στο

World Wide Web (WWW) όπου υπάρχουν πληροφορίες για οτιδήποτε επιθυμούν οι

άνθρωποι να ψάξουν στις μηχανές αναζήτησης. Οι μηχανές αναζήτησης

χρησιμοποιούνται για να ψάξουν γρήγορα μέσω των διαθέσιμων πηγών πληροφορίας,

ενώ μπορεί να κάνει την ανακάλυψη αυτών των πληροφοριών ένα εύχρηστο παιχνίδι.

Το Διαδίκτυο προσφέρει επίσης υπηρεσίες επικοινωνίας όπου οι άνθρωποι μπορούν να

χρησιμοποιήσουν για να έρθουν σε ζωντανή επαφή με άτομα που ζουν σε διαφορετικές

χώρες. Τέτοιες υπηρεσίες επικοινωνίας περιλαμβάνουν το MSN, το Skype και το Yahoo.

Τα δωμάτια συνομιλίας (chat rooms) είναι ένας άλλος τρόπος για επικοινωνία μέσω της

οποίας οι άνθρωποι έχουν την πιθανότητα να συνομιλήσουν με άλλους ανθρώπους

που δεν έχουν συναντήσει ποτέ πριν ή που ζουν σε διαφορετικά μέρη. Τα ηλεκτρονικά

ταχυδρομεία (e-mails) είναι μια άλλη μορφή για επικοινωνία με την οικογένεια, τους

φίλους και τους συνεργάτες, και έχουν αντικαταστήσει τις χειρόγραφες επιστολές.

Επιπλέον μια σύγχρονη μορφή επικοινωνίας είναι και οι περιοχές κοινωνικής δικτύωσης

(Social networking sites) που είναι ιστοχώροι οι οποίοι προσφέρουν στους ανθρώπους

την πιθανότητα να μοιραστούν προσωπικές πεποιθήσεις με άλλα άτομα, καθώς και να

περιγράψουν τις συμπάθειες, τις αντιπάθειες και τις προσδοκίες ενός προσώπου από

7

άλλους ανθρώπους. Ο σκοπός αυτών των σελίδων είναι να επιτρέπουν στα μέλη τους

να συναντήσουν άλλα μέλη για δημιουργία γνωριμιών, φιλιών και σχέσεων.

Επομένως, μέσω του διαδικτύου πολλοί άνθρωποι πλέον μπορούν να εκφράσουν

ελεύθερα την άποψη τους. Ωστόσο, αυτός ο εικονικός χώρος με τις απέραντες

δυνατότητες επικοινωνίας, ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας, όταν δεν είναι

ασφαλής δύναται να επιφυλάσσει πολλούς κινδύνους, οι οποίοι συχνά δεν γίνονται

αντιληπτοί από ένα παιδί ή έφηβο που ακόμα δεν έχει διαμορφώσει την αναγκαία κριτική

σκέψη προκειμένου να προστατεύσει τον εαυτό του.

Είναι γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι που συνομιλούν στο ίντερνετ με πολίτες άλλων

χωρών, μέσω κοινωνικών δικτύων, ή από γνωριμίες που έχουν γίνει μέσα από chat και

που συνήθως είναι άτομα νεαρής ηλικίας, έρχονται αντιμέτωποι με διάφορα μηνύματα

ρατσιστικού και βίαιου περιεχομένου που σκοπό έχουν να προσηλυτίσουν τους νέους.

Μπορεί οι σχέσεις ανάμεσα στα έθνη να έγιναν πιο στενές και η επικοινωνία να είναι

πλέον πολύ εύκολη, ωστόσο παρατηρείται ένα νέο φαινόμενο, αυτό του ρατσισμού στο

διαδίκτυο (cyber-racism). Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες είναι σίγουρα παράδοξο να

παρουσιάζεται και να εντείνεται το φαινόμενο του ρατσισμού και της λογοκρισίας στο

ίντερνετ που όχι μόνο δεν προωθεί τον πολιτισμό, αλλά αντίθετα τον οδηγεί σε

σκοταδισμό και οπισθοδρόμηση.

Σήμερα το διαδίκτυο είναι κι αυτό μία σύγχρονη μορφή κοινωνίας. Επομένως, δε θα

μπορούσαν να απουσιάζουν από τη διαδικτυακή πραγματικότητα τα φαινόμενα του

ρατσισμού και του προσηλυτισμού από μεμονωμένα άτομα ή από διάφορες

οργανώσεις. Δυστυχώς, το διαδίκτυο έχει γίνει κι αυτό ένα εργαλείο στην υπηρεσία του

ρατσισμού και των διακρίσεων, για αυτό προωθήθηκε το πρώτο επιπρόσθετο

πρωτόκολλο στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Εγκληματικότητα στο Διαδίκτυο

(Cybercriminalite) με την οποία διοργανώνεται η δίωξη όσων διαδίδουν ρατσιστικές

ιδέες και λόγους μέσω διαδικτύου. Στη συνέχεια θα δούμε τα φαινόμενα αυτά και τις

προεκτάσεις τους αναλυτικότερα.

1.2 Το φαινόμενο του ρατσισμού και του προσηλυτισμού μέσω διαδικτύου

Το Διαδίκτυο έχει αλλάξει τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι επικοινωνούσαν

μεταξύ τους, και έχει φέρει έναν γρήγορο τρόπο ανταλλαγής ιδεών και εικόνων μεταξύ

αναρίθμητων ατόμων από όλα τα μέρη του πλανήτη. Ενώ αυτή η ολοένα αυξανόμενη

ελευθερία της ενημέρωσης έπρεπε να χρησιμοποιηθεί μόνο θετικά, σε μερικές

περιπτώσεις τα άτομα μοιράζονται πληροφορίες με περιεχόμενο απειλητικό, βίαιο,

ρατσιστικό, υβριστικό για μεμονομένα άτομα ή ομάδες.

8

Στις μέρες μας το Διαδίκτυο μπορεί να θεωρηθεί ως ένας καθρέπτης της ποικιλίας των

ενδιαφερόντων, των συμπεριφορών και των αναγκών του ανθρώπινου είδους.

Επομένως η προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση είναι μέρος αυτού του κόσμου. Η

χρήση του Διαδικτύου με σκοπό τη διάδοση ρατσιστικής, αντισημιτικής και ξενοφοβικής

προπαγάνδας αυξάνεται σε όλο τον κόσμο. Οι στόχοι του μίσους μπορεί να ποικίλουν

από τόπο σε τόπο, αλλά καμία χώρα δεν έχει ανοσία στο πρόβλημα.

Ωστόσο στο Ίντερνετ η δυσκολία είναι ότι είναι πολύ δύσκολο να ανακαλύψεις ποιος

έδωσε μια συγκεκριμένη πληροφορία διαδικτυακά. Γι’ αυτό το ανεξέλεγκτο περιβάλλον

που χαρακτηρίζει το διαδίκτυο δίνει στους ρατσιστές πολλές δυνατότητες να πλησιάσουν

άτομα και να προσπαθήσουν να τα προσηλυτίσουν στις επικίνδυνες ιδέες τους.

Ας δούμε όμως τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο ρατσισμό1, πως αυτός διακρίνεται

διαδικτυακά και με ποιον τρόπο συγκεκριμένα μπορεί να διαδοθεί και να επηρεάσει

αρνητικά την ψυχοσυναισθηματική υγεία των ανθρώπων.

Ο ρατσισμός δεν είναι σημερινό φαινόμενο. Υπήρχε σε διάφορες μορφές και εκφράσεις

στη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπινων κοινωνιών, αλλά τα τελευταία χρόνια

απέκτησε ιδεολογικό υπόβαθρο.

Η υπεροψία και ο φόβος είναι συνήθως ένα από τα αίτια του ρατσισμού. Δηλαδή, από

τη μία αισθανόμαστε ότι η δική μας φυλή είναι ανώτερη, πιο καλλιεργημένη, πιο έξυπνη,

πιο πολιτισμένη κ.τ.λ., ενώ από την άλλη αισθανόμαστε ότι η άλλη φυλή με κάποιο

τρόπο μας απειλεί, είτε στρατιωτικά, είτε πολιτιστικά, είτε ακόμη και στο επίπεδο εξεύρεσης

εργασίας. Το αποτέλεσμα μέσα μας, είναι να βλέπουμε μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων

με εχθρότητα και προκατάληψη.

Οι αιτίες του ρατσισμού δημιουργούνται κυρίως από προκαταλήψεις που υπάρχουν ήδη

μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον που μεγαλώνει ένα παιδί και από την έλλειψη σωστής

παιδείας. Επίσης η αύξηση της ανεργίας που υπάρχει στις σύγχρονες κοινωνίες και η

οικονομική κρίση σπρώχνει τους ανθρώπους να σκέφτονται ρατσιστικά για τους

1 Ρατσισμός είναι η ανωτερότητα μιας φυλής και η κυριαρχία επί των άλλων. Ο όρος «ρατσισμός» χρησιμοποιείται διεθνώς (αγγλικά racism, γαλλικά racisme, γερμανικά rassismus). Η αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους, αλλά διαχωρίζονται σε ανώτερους και κατώτερους διακρινόμενοι είτε από το χρώμα του δέρματός τους, είτε από την εθνικότητά τους ή τη θρησκεία τους είναι ο ρατσισμός. Ο ρατσισμός είναι μια θεωρία που υποστηρίζει ότι η ανθρωπότητα χωρίζεται σε «ανώτερες» και «κατώτερες» φυλές ή ράτσες και βλέπει την «καθαρότητα» και την κυριαρχία των πρώτων πάνω στις δεύτερες με την εξέλιξη και την πρόοδο της ιστορίας. Με τον όρο ρατσισμός χαρακτηρίζονται επίσης τα κινήματα εκείνα που με περισσότερο ή λιγότερο βίαια μέσα, προσπαθούν να εφαρμόσουν στην πράξη τις θεωρίες αυτές. Επομένως ρατσισμός σημαίνει να διακρίνεις και να μεταχειρίζεσαι άσχημα έναν άνθρωπο λόγω εθνικότητας, φυλής ή θρησκευτικών πεποιθήσεων. Η άσχημη μεταχείριση ξεκινά από την αδικαιολόγητη αφαίρεση δικαιωμάτων από έναν άνθρωπο και φτάνει ως την ωμή βία. Ο ρατσισμός δεν προκύπτει από τη συμπεριφορά του κράτους αλλά από την πλευρά της κοινωνίας. Ξεκινά από τον άνθρωπο και απευθύνεται σε άλλον άνθρωπο. Έτσι, ο ρατσισμός ως συμπεριφορά αλλά και ως τρόπος σκέψης είναι επικίνδυνος και είναι δύσκολος να αντιμετωπισθεί.

9

«ξένους». Έτσι δημιουργείται και η λεγόμενη ξενοφοβία. Ο φόβος κάποιων ανθρώπων

για κάθε ξένο συνδέεται με τα ρατσιστικά τους συναισθήματα.

Κοντά στο φαινόμενο του ρατσισμού κινείται και η ξενοφοβία. Ο φόβος για τον ξένο σε

ακραίες περιπτώσεις μπορεί να εκδηλωθεί και με βία και να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος.

Στην απλή του μορφή, ο φόβος για τον ξένο αποτελεί συνήθως μια εσωτερική αρνητική

αντιμετώπιση του άλλου όταν αυτός μεταναστεύει, είναι φτωχός, ανήκει σε άλλη

εθνικότητα ή φυλή ή πιστεύει σε άλλη θρησκεία.

Αφού το διαδίκτυο σήμερα είναι μία σύγχρονη μορφή κοινωνίας, δε θα μπορούσαν να

λείπουν κι από αυτό το χώρο τα φαινόμενα του ρατσισμού. Τα τελευταία χρόνια το θέμα

του ρατσισμού έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις και μπορούμε να το δούμε και στο

ίντερνετ. Για παράδειγμα όλοι μας έχουμε γίνει αυτόπτες μάρτυρες διάφορων

μηνυμάτων ρατσιστικού περιεχομένου σε κάποιο φόρουμ ή blog, όπου διατυπώνονται

αρνητικά σχόλια για άτομα ή ομάδες. Οι σελίδες με ρατσιστικό περιεχόμενο στο

διαδίκτυο πολλαπλασιάζονται και συχνά οδηγούν τους νέους σε καταπάτηση των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σε εκφράσεις σκληρής βιαιότητας έναντι των

συνανθρώπων. Ο ρατσισμός μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, μπορεί δηλαδή να

είναι είτε κείμενο είτε εικόνα που δυσφημεί, μειώνει, υποτιμά ένα πρόσωπο ή μια

κοινωνική ομάδα βάσει διαφόρων χαρακτηριστικών της, όπως το φύλο, η θρησκεία και

η υπηκοότητα.

Ανησυχητική είναι και η πρόσβαση των παιδιών και των εφήβων σε βίαια, ρατσιστικά

ηλεκτρονικά παιχνίδια. Καθημερινά τα παιδιά παίζουν στα Internet Cafe παιχνίδια που ο

στόχος είναι ποιος θα σκοτώσει τους πιο πολλούς. Ο αριθμός των ιστοσελίδων που

έχουν περιεχόμενο ρατσιστικό έχει αυξηθεί πράγμα που ανησυχεί ιδιαίτερα χώρες όπως

π.χ. η Γερμανία που έχει προϊστορία στο θέμα του ναζισμού. Είναι άσχημο να περνούν

αυτά τα μηνύματα σε παιδιά που θα γίνουν οι αυριανοί πολίτες και θα αποτελέσουν το

στήριγμα της δημοκρατίας.

Ας δούμε στη συνέχεια τι εννοούμε με τον όρο προσηλυτισμό2. Ο προσηλυτισμός στο

διαδίκτυο γίνεται μέσω οργανώσεων και θρησκευτικών αιρέσεων που οδηγούν σε

θρησκευτική αδιαλλαξία. Πάντως είναι γεγονός ότι υπάρχουν ιστοσελίδες που κάνουν

θρησκευτική προπαγάνδα, που καλούν νέους να γίνουν καμικάζι αυτοκτονίας και άλλες

2 Προσηλυτισμός ονομάζεται η προσπάθεια παρακίνησης ατόμων να υιοθετήσουν συγκεκριμένες απόψεις, και κυρίως θρησκευτικές αξίες. Η λέξη προέρχεται ετυμολογικά από το «προς» και το «έρχομαι». Αν και ιστορικά χρησιμοποιήθηκε στην Καινή Διαθήκη για να περιγράψει τον εκχριστιανισμό των παγανιστών, σήμερα χρησιμοποιείται για να περιγράψει γενικότερα τις προσπάθειες άλλων θρησκειών να διαμορφώσουν τα πιστεύω ενός ατόμου, θρησκευόμενου ή μη, ώστε να υιοθετήσει την αντίστοιχη θρησκεία. Ο όρος έχει αρνητική σημασία και περιγράφει κυρίως τις βίαιες (σωματικά ή πνευματικά) προσπάθειες που χρησιμοποιούνται για να μεταπειστεί ένα άτομο.

10

που είναι ενάντια σε συγκεκριμένες θρησκευτικές μειονότητες. Το Σύνταγμα της Ελλάδος

στο άρθρο 13 παράγραφος 2 απαγορεύει τον προσηλυτισμό.

Επίσης σύμφωνα με το άρθρο 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των

Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, η απόλαυση των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών που αναγνωρίζονται στη

σύμβαση δεν μπορεί να είναι αντικείμενο καμίας διάκρισης φύλου, φυλής, χρώματος,

γλώσσας, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής

προέλευσης, συμμετοχής σε εθνική μειονότητα, περιουσίας, γέννησης ή άλλης

κατάστασης.

Επίσης, σύμφωνα με το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Σύμβασης για το Έγκλημα στον

Κυβερνοχώρο του Συμβουλίου της Ευρώπης, ομιλία μίσους ορίζεται το «ρατσιστικό και

ξενοφοβικό υλικό»3. Ωστόσο, στην πράξη προκύπτει μια σημαντική δυσκολία

προκειμένου να εφαρμοστούν αυτές οι συμβάσεις προστασίας ενάντια στον

διαδικτυακό ρατσισμό και προσηλυτισμό. Αυτή η δυσχέρεια αφορά την ανωνυμία που

χαρακτηρίζει τους χρήστες του διαδικτύου. Στην πραγματική ζωή είναι δικαίωμα του κάθε

πολίτη να εκφράζει την άποψή του χωρίς αυτή να φιμώνεται. Γνωρίζουμε όμως ποιος

εκφράζει αυτές τις ιδέες, σε αντίθεση με τον διαδικτυακό κόσμο όπου ο καθένας μπορεί

να κρυφτεί πίσω από ένα ψευδώνυμο. Ο κάθε χρήστης του διαδικτύου έχει το δικαίωμα

να «σερφάρει» όπου αυτός θέλει, εφόσον δεν κάνει κάτι το οποίο θεωρείται παράνομο.

Έτσι έρχεται σε επαφή με ρατσιστικές ιδέες που είναι επικίνδυνες αν τις ασπαστεί.

Επομένως παρατηρείται ότι τα αρνητικά της ανωνυμίας στο διαδίκτυο είναι μεγάλης

βαρύτητας και τα βιώνουμε καθημερινά. Πολλοί άνθρωποι που χρησιμοποιούν το

διαδίκτυο, είτε είναι απλοί χρήστες είτε δημοσιογράφοι, εκμεταλλευόμενοι της ανωνυμίας

αυτής διασπείρουν και διαδίδουν αβάσιμες και αναληθείς ειδήσεις, κατηγορούν και

επιτίθενται δημόσια σε άλλα πρόσωπα, αισχρολογούν και ενδυναμώνουν τον ρατσισμό

χωρίς κανένα τίμημα. Έτσι δημιουργούνται σκάνδαλα χωρίς κανένας να γνωρίζει τον

λόγο και την αίτια και τον υπεύθυνο για την έναρξη αυτών, ενώ παράλληλα ο

καταιγισμός πληροφοριών του διαδικτύου χάνει την αξιοπιστία του.

Έτσι παρατηρείται συχνά το φαινόμενο να γίνονται επιθέσεις εναντίον προσώπων ή

ομάδων μέσα από το διαδίκτυο που λόγω αυτής της ανωνυμίας μένουν ατιμώρητες. Η

ανωνυμία στο διαδίκτυο είναι ένα μεγάλο ζήτημα, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια με τη

3 Ως ρατσιστικό και ξενοφοβικό υλικό προσδιορίζεται κάθε είδους γραπτό κείμενο, εικόνα ή άλλη αναπαράσταση ιδεών και θεωριών που συνηγορεί, προωθεί ή προκαλεί έχθρα, διακρίσεις ή βία εις βάρος κάποιου ατόμου ή ομάδας ατόμων, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση για οποιαδήποτε από τις παραπάνω πράξεις τη φυλή, το χρώμα, την καταγωγή, την εθνική προέλευση και την θρησκεία.

11

δημιουργία των blogs. Θα ήταν σωστό να πούμε ότι πρέπει να γίνει άρση της

ανωνυμίας, αφού υπάρχουν πολλές περιπτώσεις καταχρήσεων;

Από τη μια, στα πλαίσια του νόμιμου, ο καθένας από εμάς θα πρέπει να είναι ελεύθερος

να εκφράζει την άποψή του σύμφωνα με την δημοκρατία και να μπορεί να κινείται στις

διάφορες ιστοσελίδες. Από την άλλη όμως, σε κακουργηματικές πράξεις, είναι αναγκαίο

να γίνεται άρση του απορρήτου και να εντοπίζονται, όσο αυτό είναι δυνατό, από τις

αρμόδιες αρχές τα «ίχνη» του διαδικτυακού παραβάτη. Επομένως, η πιο σωστή

απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι ότι το διαδίκτυο θα έπρεπε να είναι τόσο

ελεύθερο, όσο ελεύθερη είναι η ζωή, αλλά και ότι θα είναι τόσο νόμιμο, όσο νόμιμη είναι

και η ζωή.

Παρόλα αυτά κάποιες φορές τα όρια είναι δυσδιάκριτα και έτσι δεν είναι και λίγες οι

περιπτώσεις της λογοκρισίας όπου περιορίζεται η ελεύθερη έκφραση. Είναι απαραίτητο

να επισημανθεί ότι ο έλεγχος του ίντερνετ και γενικότερα των ΜΜΕ μπορεί να είναι ένα

μέσο για τον έλεγχο της εξουσίας. «Το μοντέλο ενός ίντερνετ που επιτρέπει την οικονομική

ανάπτυξη αλλά όχι την ελεύθερη έκφραση εξαπλώνεται με ανησυχητικό ρυθμό σε όλες

τις χώρες και αν δεν κάνουμε κάτι γι’ αυτό, το διαδίκτυο θα γίνει αγνώριστο στα επόμενα

χρόνια» όπως δήλωσε ο Τιμ Χάνκον μέλος της καμπάνιας για την ελευθερία του

διαδικτύου της Διεθνούς Αμνηστίας.

Αν και πολλές φορές η λογοκρισία εφαρμόζεται με καλές προθέσεις, οδηγεί τελικά σε

απόπειρες περιορισμού της ελευθερίας και γίνεται επικίνδυνη για τις αρχές της

σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας στην οποία ζούμε. Θα μπορούσε όμως να γίνει και

αλλιώς; Μήπως θα ήταν κάτι σαν μία άναρχη κοινωνία όπου ο καθένας θα μπορούσε

να λέει οτιδήποτε χωρίς συνέπειες; Τι γίνεται σε αυτή τη περίπτωση; Είναι φυσιολογικό να

αφαιρεθεί η ελευθερία του λόγου από τον χρήστη όσο μη-δημοκρατικό και αν φαίνεται.

Συνεπώς βρισκόμαστε σε ένα αδιέξοδο αφού από τη μία δε θέλουμε να περιοριστεί η

ελευθερία του χρήστη και από την άλλη θέλουμε να τον ελέγχουμε και να τον τιμωρούμε.

1.2.1 Κίνδυνοι για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη παιδιών και εφήβων

Σήμερα το διαδίκτυο αποτελεί το κυριότερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης και

πληροφόρησης για τον άνθρωπο. Όπως προείπαμε όμως, ένα σημαντικό

χαρακτηριστικό του είναι η ανωνυμία. Αναντίρρητα, η ανωνυμία που προσφέρει το

διαδίκτυο λειτουργεί απελευθερωτικά για πολλούς από τους χρήστες, ιδιαίτερα για

αυτούς που είναι κλειστοί στην πραγματική τους ζωή. Μπορούν να αναπτύξουν την

ιδιαίτερη ταυτότητά τους, να δημιουργήσουν, να πειραματιστούν και να ανοίξουν την

καρδιά τους χωρίς ταμπού και τον φόβο της υποτίμησης και του χλευασμού.

12

Ο χρήστης του διαδικτύου περικλείεται από την έννοια της ανωνυμίας. Έτσι, ο χρήστης

μπορεί άνετα να προβάλει πολλούς και διαφορετικούς εαυτούς που να έρχονται σε

αντίθεση με αυτό που πραγματικά είναι. Από την μια πλευρά αυτό δίνει τη δυνατότητα σε

άτομα να απελευθερωθούν, λέγοντας άφοβα τις απόψεις και τις ιδέες τους, χωρίς να

τους ενδιαφέρουν οι κοινωνικές επιβολές. Από την άλλη πλευρά, η ανωνυμία στο

διαδίκτυο απειλεί τα μέλη της πολιτείας.

Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά και οι έφηβοι που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο μπορεί να

βρεθούν αντιμέτωποι με κάποιον άγνωστο ο οποίος μπορεί να τους σχολιάσει αρνητικά,

να τους βρίσει και να τους προσβάλει εκμεταλλευόμενος κάποιο ευαίσθητο σημείο τους.

Συχνά παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα θυματοποίησης (cyber bullying) σε ιστοχώρους

κοινωνικής δικτύωσης όπου πολλοί έφηβοι χρησιμοποιούν ως μέσο επικοινωνίας με

άλλα άτομα. Τώρα ο θύτης δεν είναι ένα άτομο που βλέπουν στην πραγματική ζωή,

αλλά ένας ανώνυμος που τους απειλεί και αυτός ο φόβος τους παραλύει. Συχνά

αδυνατούν να μοιραστούν τέτοιες αρνητικές εμπειρίες με την οικογένειά τους από φόβο

με αποτέλεσμα αυτό το βάρος που βιώνουν να γίνεται ανυπόφορο και να νιώθουν

εγκλωβισμένοι σε μια άσχημη ψυχολογική κατάσταση.

Ένας άλλος κίνδυνος που ενέχει η ενασχόληση με το διαδίκτυο είναι ότι μπορεί να μπει

ένα παιδί ή ένας έφηβος κατά λάθος σε μια ιστοσελίδα με ακατάλληλο περιεχόμενο και

αυτό να προκαλέσει ένταση. Τέτοιο περιεχόμενο μπορεί να είναι βίαιο, ρατσιστικό ή

προσβλητικό. Η ένταση και η απόγνωση που μπορεί να προκληθεί από τέτοιο

περιεχόμενο μπορεί να οδηγήσει σε ποικίλες δυσάρεστες αντιδράσεις, άρα είναι καλή

ιδέα να το αντιμετωπίσουν με τη βοήθεια άλλων ατόμων που είναι ειδικοί σε τέτοια

θέματα.

Υπάρχουν πολλές οργανώσεις που σκοπό έχουν να προσηλυτίσουν άτομα νεαρής

ηλικίας που είναι ευκολόπιστα, έχουν έλλειψη σωστής κριτικής σκέψης, αδυνατούν να

ελέγξουν αν μια πληροφορία είναι έγκυρη και χαρακτηρίζονται από παρορμητικότητα

και από ανάγκη για πειραματισμό. Είναι εύκολο με αυτά τα χαρακτηριστικά να

επηρεάσουν τα νεαρά άτομα προς την κατεύθυνση που επιθυμούν προκειμένου να τα

φανατίσουν και να τα χρησιμοποιήσουν στους σκοπούς τους.

Εξάλλου οι έφηβοι αναζητούν ομάδες για να εισχωρήσουν ώστε να νιώσουν ότι

ανήκουν κάπου και ότι είναι ξεχωριστοί. Η προσέγγιση από τις ομάδες γίνεται σταδιακά

και χωρίς ξεκάθαρα μηνύματα από την αρχή ώστε ο έφηβος να τους εμπιστευτεί και να

θελήσει να πραγματοποιήσει τους σκοπούς τους. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι όταν ο

έφηβος έχει και κάποιο ψυχιατρικό υπόβαθρο στο ιστορικό του, γιατί τότε αδυνατεί να

έχει σωστή αντίληψη της κατάστασης και γίνεται πιο εύκολο θύμα στα χέρια κάποιων

13

αδίστακτων που κρύβουν την πραγματική τους ταυτότητα στο διαδικτυακό κόσμο.

Κάποια παραδείγματα περιπτώσεων ρατσιστικού και προσηλυτιστικού περιεχομένου στο

διαδίκτυο που είναι αρκετά επικίνδυνα για τις πεποιθήσεις που πρεσβεύουν θα δοθούν

στη συνέχεια.

1.2.2 Παραδείγματα περιπτώσεων ρατσιστικού και προσηλυτιστικού περιεχομένου στο

διαδίκτυο

Σήμερα, το Διαδίκτυο είναι ένα νέο μέσο προκειμένου να διαδοθούν οι ρατσιστικές ιδέες

κάποιων ατόμων και να προσηλυτίσουν όσο το δυνατόν περισσότερους οπαδούς.

Τέτοιες ρατσιστικές πεποιθήσεις παγκοσμίως γνωστές που προσπαθούν να φανατίσουν

τον κόσμο είναι για παράδειγμα οι νεοναζιστικές τάσεις στη Γερμανία αλλά και σε άλλες

χώρες, το μίσος μεταξύ Εβραίων και Παλαιστίνιων που διαιωνίζεται, η εχθρότητα μεταξύ

Αμερικανών και Αράβων, κ.ά. Μάλιστα την ολοένα αυξανόμενη χρήση του Διαδικτύου

ως μέσο προπαγάνδας, από ρατσιστές και τρομοκρατικές οργανώσεις, επισημαίνει

έκθεση του Simon Wiesenthal Center, ενός εβραϊκού οργανισμού για τα ανθρώπινα

δικαιώματα.

Οι άνθρωποι του οργανισμού παρακολουθούν περίπου 4.000 ιστοσελίδες εξτρεμιστικού

και ρατσιστικού περιεχομένου και τις ταξινομούν με βάση το περιεχόμενό τους. Οι

περισσότερες ιστοσελίδες καλούν τους επισκέπτες τους, και κυρίως τους νέους, σε

«ιερούς πολέμους» και τους παροτρύνουν να γίνουν καμικάζι αυτοκτονίας, άλλες

αποσκοπούν στη συγκέντρωση πόρων και τη προσέλκυση νέων οπαδών, ενώ πολλές

έχουν διαδικτυακά παιχνίδια, στα οποία ο χρήστης μπορεί να εξοντώσει μετανάστες,

καθώς και θρησκευτικές και φυλετικές μειονότητες.

Σύμφωνα με την έκθεση αυτή, πολλές από τις ιστοσελίδες χρησιμοποιούν τρόπους

συγκάλυψης, ενώ άλλες ισχυρίζονται πως, περιέχουν πληροφορίες για την Ιστορία ή τη

Θρησκεία. Μέσα από τις σελίδες του Δικτύου, διάφορες οργανώσεις, αλλά και

μεμονωμένα άτομα, προβάλλουν τα μηνύματά τους στο ευρύ κοινό και καλούν τους

επισκέπτες τους σε «συστράτευση». Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι ιστοσελίδες που

ερμηνεύουν την Ιστορία και τα γεγονότα μέσα από μια δική τους, ξεχωριστή, οπτική

γωνία.

Πιο συγκεκριμένα, κάποιες ιστοσελίδες αρνούνται το Ολοκαύτωμα, ορισμένες

αμαυρώνουν την εικόνα ιστορικών προσωπικοτήτων, ενώ ορισμένες δεν διστάζουν να

αποδώσουν τις επιθέσεις της 11 Σεπτεμβρίου του 2000 στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου,

στις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι ιστοσελίδες

ισλαμιστών, που υποστηρίζουν τον «ιερό πόλεμο» της Αλ - Κάιντα και παροτρύνουν

14

τους επισκέπτες τους να γίνουν «μάρτυρες στον αγώνα». Η έκθεση του Οργανισμού

καταλήγει, πως στόχος της διεθνούς κοινότητας πρέπει να είναι η ενημέρωση των

πολιτών, ενώ σε καμιά περίπτωση δεν προτείνεται το κλείσιμο των ιστοσελίδων και ο

περιορισμός της ελεύθερης έκφρασης μέσω του Διαδικτύου.

Ο ρατσισμός στο Διαδίκτυο απαιτεί, επίσης, μία αυστηρότερη προσέγγιση, όπως ζήτησε

η ΕΟΚΕ στη γνωμοδότησή της για την εγκληματικότητα στον κυβερνοχώρο. Στη

Γερμανία, η οποία διαθέτει ένα εσωτερικό σύστημα επαγρύπνησης και ορισμένους από

τους αυστηρότερους παγκοσμίως αντιρατσιστικούς νόμους, ο αριθμός των

ακροδεξιών ιστοσελίδων αυξήθηκε κατακόρυφα σε 330 το 2000, δηλαδή

δεκαπλασιάστηκε περίπου σε σύγκριση με τέσσερα χρόνια πριν, σύμφωνα με το

σύστημα επαγρύπνησης. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για το Ρατσισμό και την

Ξενοφοβία εντόπισε μία ρατσιστική ιστοσελίδα το 1995, 600 το 1997, 1430 τον Ιανουάριο

του 1999 και 2010 μέχρι τον Ιούλιο του ίδιου έτους. Τέτοιου είδους ιστοσελίδες μπορεί να

δέχονται 20000 με 30000 επισκέψεις ημερησίως. Ενενήντα τοις εκατό των εν λόγω

ιστοσελίδων λειτουργούν μέσω φορέων παροχής υπηρεσιών Διαδικτύου των ΗΠΑ,

έχοντας την εγγύηση ότι οι αρχές της ΕΕ δεν μπορούν να εξαναγκάσουν τους φορείς

των ΗΠΑ να αποκαλύψουν την ταυτότητα του παρόχου της ιστοσελίδας. Υπάρχουν

ενδείξεις ότι ο αριθμός των ρατσιστικών ιστοσελίδων αυξήθηκε μετά τις 11 Σεπτεμβρίου

και ότι οι ιστοσελίδες που υποστηρίζουν βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας φτάνουν

περίπου τις 100.

Παράδειγμα 1

Πρόσφατα ανταλλαγές ρατσιστικών απόψεων γίνονται και μέσω κοινωνικών δικτύων.

Δημιουργήθηκε μια σελίδα στο κοινωνικό δίκτυο που είχε μείνει «ζωντανή» για αρκετές

εβδομάδες, πριν αποσυρθεί με την παρέμβαση των διαχειριστών του Facebook, με τίτλο

«Τρίτη Ιντιφάντα των Παλαιστινίων» (Third Palestinian Intifada). Η σελίδα αυτή καλούσε

τους απανταχού Άραβες αλλά και όχι μόνο, σε «ξεσηκωμό κατά του Ισραήλ». Μάλιστα

να αναφέρουμε πως σε λίγες μόλις μέρες η σελίδα αυτή κατάφερε να συγκεντρώσει

340.000 «likes».

Ο Λάρι Κλέιμαν είναι δικηγόρος και αυτοπροσδιορίζεται ως «Αμερικανός πολίτης με

εβραϊκές ρίζες» και ως «ενεργό μέλος της κοινωνίας και υπερασπιστής της ασφάλειας

και της ακεραιότητας του Ισραήλ και των πολιτών του». Ωστόσο, κατηγορεί τους

υπευθύνους του κοινωνικού δικτύου, ότι δεν κατέβασαν άμεσα τη σελίδα και μάλιστα η

σελίδα αυτή λόγω της απήχησης της, «αύξησε τα έσοδα και την υπολογιζόμενη

εμπορική αξία της εταιρείας του Facebook», εξ ου και είχε «ιδιότυπη ασυλία». Τέλος από

την πλευρά των υπευθύνων του Facebook, ανακοίνωσαν πως η σελίδα κατέβηκε με το

15

που έγιναν κοινωνοί των διαμαρτυριών άλλων χρηστών, μεταξύ των οποίων και ενός

Ισραηλινού υπουργού. Επομένως παρατηρούμε ότι συχνά μπορεί να κρύβονται και

τεράστια οικονομικά οφέλη πίσω από τέτοιες ενέργειες ακόμα και από τις δυο πλευρές

των ιθυνόντων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πίσω από τις περισσότερες ρατσιστικές

πεποιθήσεις εξυπηρετούνται μεγάλα συμφέροντα.

Παράδειγμα 2

Ένα άλλο παράδειγμα μηνυμάτων ρατσιστικού περιεχομένου γεμάτα από προκατάληψη

μπορούμε να δούμε εάν στο YouTube αναζητήσουμε βίντεο με τον όρο «Μακεδονία».

Στα σχόλια που αναγράφονται έπειτα θα παρατηρήσουμε πάρα πολλά μηνύματα

ρατσιστικού και υβριστικού περιεχομένου και θα δούμε ότι εξελίσσεται ένας λεκτικός

πόλεμος. Όταν οι χρήστες του Διαδικτύου ξεπερνούν τα όρια της ελεύθερης έκφρασης τι

γίνεται; Το ότι κάποιος μπορεί να γράφει υβριστικά και ρατσιστικά μηνύματα χωρίς να

αποκαλύπτεται πλήρως η ταυτότητα του πόσο επικίνδυνο μπορεί να γίνει για τη

δημοκρατία του Διαδικτύου;

Παράδειγμα 3

Ένα άλλο παράδειγμα που μας αφορά ως λαό είναι η συνεχής διεθνής πολιτική

προπαγάνδα κατά της Ελλάδας και των Ελλήνων αυτή την περίοδο της οικονομικής

κρίσης, με τα αμέτρητα καθημερινά δημοσιεύματα, αλλά και τα σχετικά δελτία ειδήσεων

που φαίνεται πως έχει αποδώσει καρπούς. Νεαροί Έλληνες στις συνομιλίες τους σε

δίκτυα όπως το MSN, δέχονται προσβλητικές επιθέσεις, από άλλους νεαρούς

Ευρωπαίους. Το γεγονός είναι ότι αυτή η συνεχής συκοφάντηση των Ελλήνων έχει

καταφέρει να δημιουργήσει ένα άσχημο κλίμα εις βάρος μας στη διεθνή κοινότητα.

Κάτι που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε είναι ότι υπάρχει μια συνεχώς αυξανόμενη

ανησυχία ότι το διαδικτυακό μίσος μπορεί να προκαλέσει βία και να οδηγήσει σε

πραγματικά εγκλήματα μίσους. Εδώ θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και τα βίαια

περιστατικά που έγιναν στην Νορβηγία, τον Ιούλιο του 2011, όπου έχασαν την ζωή τους

δεκάδες έφηβοι. Σε αυτήν τη λυπηρή περίπτωση είδαμε πόσο εύκολο είναι ένα άτομο που

πάσχει από ψυχιατρικές διαταραχές να επηρεαστεί από ρατσιστικές πεποιθήσεις και να

σκορπίσει τον θάνατο σε τόσα πολλά αθώα θύματα

Επιπρόσθετα παρατηρούμε ότι και τα φαινόμενα του προσηλυτισμού μέσω διαδικτύου

έχουν αυξηθεί ιδιαίτερα. Υπάρχει παρουσία εκατοντάδων διαπιστωμένων αιρετικών και

παραθρησκευτικών ομάδων που λαμβάνουν χώρα στο διαδίκτυο, οι οποίες έντεχνα

αποκρύπτουν το πραγματικό τους θρησκευτικό πρόσωπο και προσπαθούν να

16

προσηλυτίσουν άτομα νεαράς ηλικίας, μιλώντας για «θετική σκέψη», «αυτοΐαση»,

διάφορες μεθόδους διαλογισμού, αστρικά ταξίδια, κ.ά. Αυτές οι αιρετικές ιστοσελίδες

που αποκρύπτουν την ταυτότητά τους είναι τόσο επικίνδυνες που μπορεί ακόμα να

οργανώσουν και ομαδικές αυτοκτονίες επικαλούμενες ότι πλησιάζει σύντομα το τέλος

του κόσμου και ότι οι «πιστοί» τους χρειάζεται να κερδίσουν την αιωνιότητα.

Ακόμα και αν είναι δύσκολο να εδραιωθεί ένας αιτιολογικός δεσμός, από τις παραπάνω

περιπτώσεις κατανοούμε ότι δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Διαδίκτυο μπορεί να

χρησιμοποιηθεί ώστε να ενισχύσει το εχθρικό κλίμα εναντίον συγκεκριμένων ομάδων.

Όταν όμως ανοίγουμε σελίδες με ρατσιστικό περιεχόμενο, πως θα μπορούσαμε να

κάνουμε καταγγελία και να διερευνηθεί το θέμα προκειμένου να προστατεύσουμε τις

ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα;

1.3 Νομικοί λόγοι που υπαγορεύουν την εξάλειψη του ρατσισμού στην

Ευρώπη

Ζούμε σε μια κοινωνία που η ανωνυμία έχει γίνει σύνηθες φαινόμενο σε πάρα πολλούς

τομείς της καθημερινότητάς μας. Από τους τομείς αυτούς δεν θα μπορούσε να λείπει το

Internet. Το διαδίκτυο είναι ένας χώρος όπου καθημερινά χρησιμοποιούν

δισεκατομμύρια ανθρώπων και μοιράζονται πληροφορίες ανώνυμες, αναξιόπιστες και

πολλές φορές προσβλητικές για κάποιους. Οι χρήστες του Ίντερνετ θα πρέπει να είναι

πολύ προσεκτικοί στις απόψεις που εκφράζουν σε ένα χώρο που τον επισκέπτονται

τόσοι πολλοί. Είναι απαραίτητο η ελευθερία έκφρασης να υπάρχει μέχρι εκεί που αρχίζει

η ελευθερία του άλλου.

Σήμερα στο διαδίκτυο η καταχώρηση πληροφοριών αυξάνει με ταχύτατους ρυθμούς.

Ωστόσο έχουν αρχίσει να δημιουργούνται προβληματισμοί για την αξιοπιστία των

πληροφοριών. Δυστυχώς κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει κατά πόσο μια

πληροφορία είναι αληθής. Ακόμη όμως κι αν επιβεβαιωθεί ότι δεν είναι αληθινή μια

πληροφορία κανείς δεν γνωρίζει ποιος ευθύνεται για τη διασπορά των ψευδών

ειδήσεων. Οι νέες παροχές του διαδικτύου όπως είναι τα blogs και οι προσωπικές

ιστοσελίδες δίνουν τη δυνατότητα σε χρήστες να μεταδίδουν πολλές πληροφορίες. Οι

χρήστες δεν έχουν καμία υποχρέωση να δηλώνουν την ακριβή τους ταυτότητα.

Η ανωνυμία λοιπόν που υπάρχει στο διαδίκτυο θέτει πια το ζήτημα για θέσπιση νέων

νόμων. Τα άτομα που ευθύνονται για τη διάδοση αβάσιμων και ψευδών πληροφοριών

θα πρέπει να αναζητούνται, να λογοδοτούν και να τιμωρούνται σύμφωνα με την κοινή

γνώμη. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι δεν πρέπει να παρεμποδιστεί το δικαίωμα στην

17

ελεύθερη έκφραση. Στην περίπτωση αυτή οι κυβερνήσεις των κρατών είναι αρμόδιες για

τις νομικές αποφάσεις που θα βάλουν τα όρια ανάμεσα στη διαδικτυακή κατάθεση της

σκέψης των πολιτών, είτε αυτοί είναι επώνυμοι είτε ανώνυμοι, και στην

παραπληροφόρηση από ανώνυμους που αναρτούν, εν γνώση τους, στο διαδίκτυο

ειδήσεις αναληθείς.

Αν και τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα αφού η διαχείριση ορισμένων ιστοσελίδων

γίνεται από πολλές χώρες και έτσι χρειάζεται σωστή συνεργασία μεταξύ αυτών, έχουν

εντοπιστεί, δικαστεί και καταδικαστεί χάκερ, παιδόφιλοι, καταχραστές και συκοφάντες.

Όλοι μπαίνουμε στο Internet μέσω ενός ΙSΡ4 παρόχου υπηρεσιών Διαδικτύου. Ο ΙSΡ

αυτός γνωρίζει την ταυτότητά μας (όνομα, στοιχεία αλλά κυρίως τη διαδικτυακή ΙΡ

διεύθυνσή μας) καθώς και τις κινήσεις μας. Δεσμεύεται από τον νόμο να προστατεύει

αυτά τα απόρρητα προσωπικά δεδομένα και να μην τα δημοσιοποιεί. Αλλά με

εισαγγελική εντολή μπορεί να αποκαλυφθούν τα στοιχεία μας με τον ίδιο τρόπο που

ανοίγονται οι τηλεφωνικές επικοινωνίες και οι τραπεζικοί λογαριασμοί. Το ίδιο ισχύει και

για τις εταιρείες που φιλοξενούν τα blogs.

Επομένως με τη βοήθεια εισαγγελικής παρέμβασης υπάρχει πάντα η δυνατότητα να

ανακαλύπτουμε τα πραγματικά στοιχεία ενός χρήστη και ας καταφεύγει στην ανωνυμία.

Παρακάτω θα εκθέσουμε και τους νομικούς λόγους που υπαγορεύουν την εξάλειψη του

ρατσισμού στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με το άρθρο 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προάσπιση των

Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών του Ανθρώπου, που

απαγορεύει τις διακρίσεις, η απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των

θεμελιωδών ελευθεριών που αναφέρονται στην σύμβαση δεν μπορεί να είναι αντικείμενο

καμίας διάκρισης σε κανένα τομέα, όπως φύλο, φυλή, χρώμα, γλώσσα, θρησκεία,

πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, εθνική ή κοινωνική προέλευση, συμμετοχή σε εθνική

μειονότητα, περιουσία, γέννηση ή άλλη κατάσταση.

Επιπλέον το πρόσθετο Πρωτόκολλο στη Σύμβαση για το Έγκλημα στον Κυβερνοχώρο

του Συμβουλίου της Ευρώπης, αφορά στην ποινικοποίηση πράξεων ρατσιστικής και

ξενοφοβικής φύσεως, οι οποίες έχουν διαπραχθεί μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Ομιλία μίσους ορίζεται το: «ρατσιστικό και ξενοφοβικό υλικό». Ρατσιστικό και ξενοφοβικό

υλικό προσδιορίζεται κάθε είδους γραπτό κείμενο, εικόνα ή άλλη αναπαράσταση ιδεών

και θεωριών που συνηγορεί, προωθεί ή προκαλεί έχθρα, διακρίσεις ή βία εις βάρος

κάποιου ατόμου ή ομάδας ατόμων, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση για οποιαδήποτε

4 Internet Service Provider.

18

από τις παραπάνω πράξεις τη φυλή, το χρώμα, την καταγωγή, την εθνική προέλευση και

τη θρησκεία.

Εκτός από τον σκοπό να εφαρμοστεί η αρχή της ίσης μεταχείρισης στην Ευρωπαϊκή

Ένωση ανεξάρτητα από την φυλετική και εθνική προέλευση του ατόμου, υιοθετήθηκε και

η οδηγία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 29ης Ιουνίου 2000. Η οδηγία καταπολεμά τις

διακρίσεις που βασίζονται στην φυλετική και εθνική καταγωγή. Συμπληρώνει και ενισχύει

τις ολοκληρωμένες εθνικές νομοθεσίες δίνοντας κοινό ορισμό των παράνομων

διακρίσεων. Αυτή η οδηγία απαγορεύει όλες τις διακρίσεις για λόγους φυλής και

εθνικότητας. Τέτοιου είδους διακρίσεις μπορούν να εκφραστούν με χειρότερη

συμπεριφορά προς το πρόσωπο στο οποίο απευθύνονται ή με οποιαδήποτε άλλη

διάθεση, κριτήρια ή πρακτικές που μπορεί να είναι ουδέτερες αρχικά αλλά μπορεί να

οδηγήσουν σε ανεπιθύμητες συνέπειες για ένα αποφασισμένο άτομο ή ομάδα

ανθρώπων. Έτσι τα κράτη μέλη υποχρεώνονται να εγγυηθούν ισότητα στην πρόσβαση

στην εργασία, την κατάρτιση, την εκπαίδευση, τις συνθήκες εργασίας, τη συμμετοχή σε

επαγγελματικές οργανώσεις, την προστασία και την κοινωνική ασφάλεια, την

πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή τους.

Σημείωση 1. Ερωτήματα σχετικά με την Ποινικοποίηση του Ρατσισμού στο Διαδίκτυο

Γνωρίζουμε ότι σωρεία ιστοσελίδων, κυρίως νεοναζιστών του εξωτερικού, κατακλύζονται

από υβριστικά σχόλια και απαράδεκτες απόψεις για τους μετανάστες και τους

αλλοδαπούς, σε σημείο που προωθούν και υποκινούν άμεσα την κάθε μορφής βία

εναντίον τους. Τα τελευταία χρόνια, με την αλματώδη αύξηση του μεταναστευτικού

ρεύματος προς την χώρα μας, παρατηρείται δραματική άνοδος των ξενοφοβικών

τάσεων και των ρατσιστικών ξεσπασμάτων βίας.

Θα μπορούσε να ποινικοποιηθεί ο διαδικτυακός ρατσισμός και να καταστεί ποινικό

αδίκημα η δημόσια υποκίνηση βίας μέσω του διαδικτύου κατά προσώπου ή ομάδας

λόγω της φυλής, καταγωγής, χρώματος ή θρησκείας του; Βέβαια, η πρόταση αυτή

διαπνέεται από ασάφειες και πολλά ερωτηματικά.

Ποια σχόλια θα θεωρούνται ότι υποκινούν δημόσια τη ρατσιστική βία και θα

ποινικοποιούνται; Ποια αρχή θα αξιολογεί εάν ένα σχόλιο υποκινεί τη βία; Ανεξάρτητη;

Κρατική; Κυβερνητική; Ποιο ρόλο θα έχουν οι αστυνομικές δυνάμεις και η δικαστική

εξουσία; Μήπως θα ποινικοποιείται και ένα απλό ξενοφοβικό σχόλιο σε ένα ιστολόγιο ή

και μία ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook; Με ποιον τρόπο θα

διαφυλαχθεί η ελευθερία της έκφρασης και το απόρρητο της επικοινωνίας;

Το να προσπαθήσουν οι κρατικοί μηχανισμοί να αξιολογήσουν εάν ένα ρατσιστικό

σχόλιο υποκινεί τη βία, φαντάζει δύσκολο και δαιδαλώδες εγχείρημα, που θα οδηγήσει με

19

μαθηματική ακρίβεια σε βεβιασμένες και αυταρχικές ενέργειες. Είναι δυνατόν να έχει

ποινική ευθύνη ο κάθε διαχειριστής ιστολογίου, λόγω ανεύθυνων ρατσιστικών σχολίων

που γράφει ο κάθε άγνωστος ανώνυμος σε αυτό;

Άρα, προκύπτει άμεσα η ανάγκη να προσδιοριστούν ποια θα είναι τα κριτήρια

αξιολόγησης και χαρακτηρισμού των υποκινητών, συνεργών και ηθικών αυτουργών της

απαράδεκτης ομολογουμένως ρατσιστικής βίας. Η πιθανή ποινικοποίηση της απλής

απέχθειας απέναντι στους αλλοδαπούς, αλλά και η ποινικοποίηση της απλής απέχθειας

απέναντι στους ρατσιστές, που δεν υποκινεί κατ’ ουδένα λόγο τη βία, αποτελεί κλασική

προσπάθεια εκφοβισμού της αντίθετης άποψης. Επίσης, περιορίζει ασφυκτικά τον

πυρήνα του δικαιώματος της ελευθερίας έκφρασης και υποκρύβει αυταρχικά και

αντιδημοκρατικά κίνητρα. Ο καθένας από εμάς δικαιούται, με βάση τις συνταγματικές

επιταγές, να εκφράζεται ελεύθερα στο διαδίκτυο, χωρίς φυσικά να προσβάλλει και να

επηρεάζει αρνητικά τα κατοχυρωμένα δικαιώματα του συνανθρώπου του και κάθε

προσπάθεια περιορισμού αυτής της ελευθερίας είναι απορριπτέα.

Αποτελεί αναντίρρητο γεγονός, ότι η υποκίνηση της ρατσιστικής βίας μέσω του

διαδικτύου είναι ασφαλώς κατακριτέα, καταδικαστέα, αλλά και τιμωρητέα. Εν τούτοις,

επιβάλλεται να τεθούν αυστηρά νομοθετικά κριτήρια στην εφαρμογή κάποιου σχετικού

νομοσχεδίου, ώστε το διαδίκτυο και τα ιστολόγιά του να μη χάσουν τον ελεύθερο,

αυθόρμητο και δημοκρατικό τους χαρακτήρα.

Στη Νορβηγία, ήδη από το 2002, πραγματοποιήθηκε η πρώτη καταδικαστική απόφαση

για ρατσιστική προπαγάνδα μέσω του Διαδικτύου. Σε 75 ημέρες φυλάκιση με διετή

αναστολή καταδικάστηκε από δικαστήριο της Νορβηγίας πολίτης, εις βάρος του οποίου

είχε ασκηθεί δίωξη για αντισημιτική προπαγάνδα μέσω του Διαδικτύου. Ειδικοί εκτιμούν

ότι η περίπτωση θα δημιουργήσει νομικό προηγούμενο στον αγώνα κατά του

διαδικτυακού ρατσισμού.

Πιο συγκεκριμένα, ο 59χρονος Τόρε Τβεντ, ιδρυτής της ακροδεξιάς οργάνωσης Vigrid,

κρίθηκε ένοχος για πέντε κατηγορίες, μεταξύ αυτών, παραβίαση του νορβηγικού νόμου

κατά του ρατσισμού, παραβίαση του νόμου περί οπλοφορίας και οπλοχρησίας καθώς

και ανάμειξη στο έργο της αστυνομίας. «Πρόκειται για ιστορική απόφαση, δεδομένου ότι

είναι η πρώτη φορά που κάποιος καταδικάζεται σε ποινή φυλάκισης επειδή έκανε

δηλώσεις ρατσιστικού περιεχομένου μέσω του Διαδικτύου» δήλωσε ο Χένρικ Λούντε,

εκπρόσωπος του Κέντρου κατά του Ρατσισμού στο Όσλο.

Στο δικτυακό τόπο της οργάνωσης Vigrid, ο Τβεντ δημιουργεί ένα δικό του δόγμα

λατρείας της αρχαίας θεότητας Όντιν, αναμειγνύοντας τη θρησκεία, το ρατσιστικό μίσος

και τις απόψεις των νεοναζί. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι χυδαία και σκληρή, ενώ

20

φτάνει στο σημείο να δημιουργεί και παραμύθια για μικρά παιδιά. Ο Τβεντ καταδικάστηκε

για πολλούς λόγους, αλλά κυρίως γιατί ο ίδιος ομολόγησε ότι είναι υπεύθυνος για τη

δημοσίευση του υλικού.

Από τα παραπάνω προκύπτει η αναγκαιότητα της ποινικοποίησης του διαδικτυακού

ρατσισμού και προσηλυτισμού προκειμένου ο καθένας να έρχεται αντιμέτωπος με τις

συνέπειες των πράξεών του ακόμα και στο διαδικτυακό κόσμο. Στη συνέχεια της

ενότητας θα μελετήσουμε κάποιες προτάσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου του

ρατσισμού.

1.4 Αντιμετώπιση του φαινομένου του ρατσισμού

Σε καμία περίπτωση δεν είναι σωστό να βλέπουμε την προσβολή και τον εξευτελισμό

συγκεκριμένων εθνικοτήτων ή θρησκειών μέσω του Διαδικτύου. Ποιος είναι όμως ο

τρόπος άμυνάς μας απέναντι σε αυτό το φαινόμενο; Σίγουρα η λογοκρισία ή το κλείσιμο

αυτό των σελίδων δεν είναι η λύση. Είναι σαν να κλείνεις μια ολόκληρη βιβλιοθήκη επειδή

μέσα σε αυτήν υπάρχει ένα «κακό» βιβλίο.

Η σωστή ενημέρωση και η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και ιδιαίτερα όσο αναφορά

τα νεαρά άτομα θα βοηθήσει στη μείωση αυτού του φαινομένου. Στόχος πρέπει να είναι

η ενημέρωση των πολιτών και σε καμία περίπτωση δεν προτείνεται το κλείσιμο των

ιστοσελίδων και ο περιορισμός της ελεύθερης έκφρασης μέσω του Διαδικτύου.

Μία πρόταση για αντιμετώπιση του προβλήματος είναι με την θεωρητική και έμπρακτη

απόκρουση των ρατσιστικών αντιλήψεων, από όπου κι αν προέρχονται, όποιον κι αν

αφορούν. Η παθητικότητα και πολύ περισσότερο η ανοχή εκκολάπτουν και

τροφοδοτούν τέτοιες καταστάσεις. Η αναβίωση του ρατσισμού και της λογοκρισίας στις

μέρες μας δείχνει πως το αίτημα για ισότιμες σχέσεις ανθρώπων και λαών, παραμένει

πάντα ανοιχτό και επίκαιρο.

Πώς μπορούμε όμως να αντιμετωπίσουμε αυτό το φαινόμενο; Θα είναι φυσιολογικό να

γεμίσουμε το διαδίκτυο με e-αστυφύλακες που θα περιπολούν κάθε γωνιά του;

Υπάρχουν χώρες που προσπαθούν εντονότερα από τις υπόλοιπες να ελέγξουν την

πληροφορία του Διαδικτύου, όπως για παράδειγμα η Κίνα, όπου η δίωξη ηλεκτρονικού

εγκλήματος μετρά πάνω από 30.000 άτομα προσωπικό. Τα σχόλια σε φόρουμ, blog και

μεγάλα ειδησεογραφικά site τα οποία ασκούν πολιτική κριτική συνήθως σβήνονται μέσα

σε λεπτά. Τον Μάρτιο του 2007 η Τουρκία απέκλεισε την πρόσβαση στην ιστοσελίδα

YouTube για δύο μέρες σύμφωνα με δικαστική απόφαση, γιατί αναρτήθηκαν κάποια

προσβλητικά προς τον Κεμάλ Ατατούρκ βίντεο.

21

Θα μπορούσαμε να περιορίζουμε ή και να κλείσουμε τελείως το διαδίκτυο αγνοώντας τα

άπειρα οφέλη του προκειμένου να περιορίσουμε τις σελίδες με επικίνδυνο περιεχόμενο;

Θα ήταν άραγε αυτό μια λύση στο πρόβλημα; Βεβαίως, και η απάντηση είναι αρνητική.

Η λύση στο φαινόμενο είναι κυρίως η παιδεία και η σωστή ενημέρωση. Τόσο η παιδεία

όσο και η ενημέρωση αποτελούν προστατευτικούς παράγοντες. Η οικογένεια και το

σχολείο είναι οι πρωταρχικοί φορείς που μπορούν να προφυλάξουν τα παιδιά από τα

φαινόμενα του ρατσισμού. Είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να μεγαλώνουν σε

οικογένειες χωρίς προκαταλήψεις και να εμπνέονται με ανθρωπιστικά ιδεώδη, όπως η

ισότητα, η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων.

Επίσης, μέσα στα πλαίσια της οικογένειας η επικοινωνία των μελών χρειάζεται να είναι

ευθεία και ξεκάθαρη και να διέπεται από σεβασμό και θετική ενίσχυση. Είναι απαραίτητο

οι γονείς να πληροφορούν σωστά τα παιδιά τους και να ανοίγουν διάλογο μαζί τους για

θέματα κοινωνικά, όπως αυτό του ρατσισμού και να τα ενημερώνουν για τις αρνητικές

συνέπειες του φαινομένου. Ακόμα χρειάζεται να συζητούν μαζί τους για την εγκυρότητα

των πληροφοριών στο Ίντερνετ καθώς και για τους κινδύνους που διατρέχουν στον

διαδικτυακό κόσμο.

Επιπρόσθετα το σχολείο χρειάζεται να κινείται και αυτό προς αυτή την κατεύθυνση, να

εμπνέει δηλαδή τα παιδιά με δημοκρατικά ιδεώδη και να ενισχύει την κριτική τους σκέψη

προκειμένου να είναι ικανά να προστατευθούν από ρατσιστικές ιδέες. Είναι σημαντικό να

γίνονται συζητήσεις στα πλαίσια των μαθημάτων που αφορούν την αρνητική επίδραση

του ρατσισμού, καθώς και να οργανώνονται εκδηλώσεις που θα μπορούν να

ενημερώσουν γονείς και μαθητές πως να προστατεύονται από άτομα που

προσπαθούν να τους προσηλυτίσουν και να τους δηλητηριάσουν με ρατσιστικές

πεποιθήσεις.

Σε παγκόσμια κλίμακα, τα κράτη αναπτύσσουν διάφορες δράσεις για την προστασία

των πολιτών τους. Μια από τις κύριες δραστηριότητες είναι η ενημέρωση των πολιτών,

τόσο των ίδιων των νέων όσο και των γονιών τους, για τις συνέπειες (θετικές /

κινδύνους) της χρήσης του Διαδικτύου. Μια ομάδα πολιτών στην οποία θα πρέπει να

δοθεί ιδιαίτερο βάρος, όσον αφορά την ενημέρωση και τη συνειδητοποίηση της

οντότητας του Διαδικτύου είναι οι γονείς. Κάποιοι γονείς μπορεί να αγνοούν πλήρως

τους κινδύνους από τη χρήση του Διαδικτύου, ενώ κάποιοι άλλοι να πιστεύουν ότι τους

γνωρίζουν όλους.

Επομένως η ενημέρωση των πολιτών λαμβάνει χώρα σε τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις

με διαφορετική στοχοθεσία και προσέγγιση για την κάθε ομάδα. Οι ομάδες αυτές είναι:

α) μαθητές, β) γονείς, γ) εκπαιδευτικοί. Προφανώς, τελικός στόχος είναι η προστασία

22

των νέων από τους κινδύνους που απορρέουν από τη χρήση του Διαδικτύου και οι

δράσεις που απευθύνονται προς αυτούς έχουν άμεσο και συμβουλευτικό χαρακτήρα.

Παράλληλα, όμως, η ενημέρωση των άλλων δύο φορέων είναι καθοριστική, γι’ αυτό και

οι δράσεις των χωρών δίνουν αντίστοιχο βάρος τόσο στην ενημέρωση των γονιών όσο

και στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.

Η καλύτερη πρακτική για την ενημέρωση των νέων και τη συνειδητοποίηση από μέρους

τους των κινδύνων κατά τη χρήση του Διαδικτύου είναι η προσέγγισή τους μέσω του

ίδιου του διαδικτυακού χώρου. Για να γίνει αυτό κατορθωτό, οι φορείς που έχουν αυτό το

ρόλο (γονείς, κοινωνικοί φορείς, εκπαιδευτικοί) θα πρέπει να εμπλουτίσουν τις γνώσεις

τους στον τομέα αυτό. Με τον τρόπο αυτό θα καταφέρουν να μειωθεί το χάσμα μεταξύ

τεχνολογικής ενημέρωσης μεγάλων και νέων.

Σημειώνεται ιδιαίτερα ο ρόλος των εκπαιδευτικών συστημάτων για τη συνειδητοποίηση

των κινδύνων κατά τη χρήση του Διαδικτύου. Θεωρείται αναγκαία η δημιουργία ενός

συστηματοποιημένου πλαισίου που θα ασχολείται με το θέμα. Η ένταξη δραστηριοτήτων

που να εμπλέκουν την ασφαλή χρήση του Διαδικτύου στο αναλυτικό σχολικό

πρόγραμμα προβάλλει ως επιτακτική ανάγκη. Η ανάγκη αυτή φαίνεται να έχει ιδιαίτερη

ανταπόκριση, τουλάχιστον στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου όλες οι χώρες

έχουν αναπτύξει και συνεχίζουν να αναπτύσσουν εκπαιδευτικά προγράμματα για την

ευαισθητοποίηση των μαθητών τους σε θέματα ασφάλειας στο Διαδίκτυο. Η Ευρωπαϊκή

Επιτροπή θέλοντας να ενισχύσει τις προσπάθειες των ευρωπαϊκών κρατών ανέπτυξε το

πρόγραμμα SaferInternet μέσα από το οποίο συγχρηματοδοτεί τα κράτη μέλη.

Όπως συνειδητοποιούμε λοιπόν ο κυριότερος άξονας στον οποίο επικεντρώνονται οι

δράσεις για την ασφάλεια στο Διαδίκτυο είναι αυτός της ενημέρωσης. Μια ιδιαίτερα

εξαιρετική προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση που χρειάζεται να τονιστεί είναι ένα

σημαντικό σεμινάριο πάνω στο ρατσισμό στο Διαδίκτυο (High Level Seminar on Racism

and the Internet - the 4th Session of the Intergovernmental Working Group on the

Effective Implementation of the Durban Declaration and Programme of Action) που

πραγματοποιήθηκε στη Γενεύη στις 16 και 17 Ιανουαρίου 2006. Ο Δρ. Yaman Akdeniz,

υπεύθυνος και ιδρυτής των Διαδικτυακών Δικαιωμάτων και Ελευθεριών (Cyber-Rights &

Cyber-Liberties) προετοίμασε μια αναφορά για το σεμινάριο με τίτλο «Stocktaking on

efforts to combat racism on the Internet». Η αναφορά κάνει μια προσπάθεια να

προσδιορίσει τις δυνατότητες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας χρήστης του

ίντερνετ στη μετάδοση και καταγραφή υλικού με ρατσιστικό περιεχόμενο. Προσπαθεί να

συνοψίσει τα θέματα υπό συζήτηση, εστιάζοντας στις πρωτοβουλίες αυτορρύθμισης

και συν-ρύθμισης ενάντια στο ρατσισμό στο διαδίκτυο.

23

Η αναφορά αυτή βρίσκει ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν ακόμα φτάσει σε μια πολιτική συμφωνία

στο πως θα εμποδιστεί η χρήση του ίντερνετ για ρατσιστικούς σκοπούς και στο πως θα

προωθηθεί η χρήση του στην καταπολέμηση του ρατσισμού. Επίσης βρίσκει ότι οι

προσπάθειες καταπολέμησης του ρατσισμού σε διεθνές επίπεδο δεν είναι συντονισμένες

σωστά έχοντας ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση της οριστικοποίησης των πολιτικών

που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα και επομένως την υλοποίηση αυτών των πολιτικών σε

εθνικό επίπεδο.

Παρόμοια σεμινάρια για την αντιμετώπιση του διαδικτυακού ρατσισμού έχουν

οργανωθεί και σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα στην Αυστραλία στις 27 Απριλίου

του 2010 από την Commission and the Internet Industry Association προκειμένου να

ενημερωθούν σχετικά με τον διαδικτυακό ρατσισμό. Ένας από τους στόχους που

τέθηκαν ήταν να εργαστούν προς την αξιοποίηση του θετικού δυναμικού του ίντερνετ

των κοινωνικών δικτύων και του κοινωνικού μάρκετινγκ προκειμένου να εκπαιδευτούν

καλύτερα οι κοινότητες των χρηστών σε θέματα ρατσισμού.

Τελικά η πρόληψη είναι ο καλύτερος τρόπος για την καταπολέμηση οποιουδήποτε

προβλήματος. Στους όρους του Διαδικτύου, η γνώση είναι αποδοτικότερη. Το διαδίκτυο

πρέπει να μάθουμε πώς να το χρησιμοποιήσουμε υπεύθυνα. Τα παιδιά σήμερα

χρησιμοποιούν το Ίντερνετ από την ηλικία των τεσσάρων και μετά. Κατά συνέπεια, στην

απλούστερη γλώσσα που ένα παιδί μπορεί να καταλάβει πρέπει να δοκιμάσουμε να το

εκπαιδεύσουμε σε κάθε κίνδυνο που βρίσκεται εκεί έξω έτσι ώστε να μπορεί να τον

αντιμετωπίσει. Στις νεαρές ηλικίες η χρήση του Διαδικτύου περιορίζεται στα παιχνίδια

κυρίως. Στην ηλικία των επτά και μετά, τα παιδιά είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν το

Διαδίκτυο για έρευνα πληροφοριών, για να συνομιλήσουν και για παιχνίδια. Η ποικιλία

των χρήσεων επεκτείνεται και με την αύξηση των κινδύνων. Κατά συνέπεια, είναι

σημαντικό να εκπαιδευτούν τα παιδιά για τους κινδύνους του Διαδικτύου και να ελεγχθεί

η χρήση τους μέσω διάφορων μέσων.

1.5 Αναζήτηση έγκυρων πληροφοριών στο διαδίκτυο

Αναμφισβήτητα το μεγαλύτερο όφελος του Διαδικτύου βρίσκεται στον εκπαιδευτικό

τομέα. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν με το υλικό εκμάθησης να προετοιμάσουν τις σειρές

μαθημάτων on-line και να παραδώσουν τις ακουστικές /οπτικές πληροφορίες στους

σπουδαστές. Για τους εκπαιδευτικούς λοιπόν είναι μια πολύτιμη πηγή για την ενίσχυση

της γνώσης των σπουδαστών τους. Το Διαδίκτυο παρέχει μια μεγάλη θέση για τη

σύσκεψη και τη συνεργασία με τους σπουδαστές από όλο τον κόσμο. Οι σπουδαστές

μπορούν να ψάξουν για τις πληροφορίες σχετικά με τις σχολικές σειρές μαθημάτων

24

τους μέσω των ηλεκτρονικών βιβλιοθηκών που προσφέρουν μια μεγάλη ποικιλία των

περιοδικών και των επιστημονικών άρθρων.

Επομένως, το διαδίκτυο αποτελεί μια ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών. Για την έρευνα

είναι απαραίτητη η αξιολόγηση των πηγών έτσι ώστε να μπορούν να αντληθούν μόνο οι

αξιόπιστες πληροφορίες. Σίγουρα δεν είναι όλες οι πληροφορίες που καταχωρούνται

στο Διαδίκτυο έγκυρες. Πολλές πληροφορίες δεν είναι μόνο αναληθείς ή εσφαλμένες

αλλά μπορεί επίσης να είναι επικίνδυνες (ρατσιστικές, προπαγανδιστικές, ενδέχεται να

προάγουν τη βία, το φανατισμό κλπ.). Η φιλοσοφία που διέπει το Διαδίκτυο, επιτρέπει

στον καθένα να διατυπώνει ιδέες και αντιλήψεις, ακόμα και αν αυτές είναι ακραίες.

Συνεπώς, η σωστή κριτική ικανότητα του χρήστη σε ό,τι αφορά κάθε διαθέσιμη

πληροφορία αναρτημένη στο Διαδίκτυο είναι απαραίτητη.

Ένα ερώτημα που προκύπτει είναι εάν το διαδίκτυο είναι αξιόπιστο από τη στιγμή που

συνυπάρχουν (και ανασύρονται από τις μηχανές αναζήτησης) ανακοινώσεις και άρθρα

επιστημόνων παρέα με τις υποκειμενικές απόψεις του οποιουδήποτε έχει τη δυνατότητα

μιας ιστοσελίδας ή ενός ιστολογίου. Γι’ αυτό λοιπόν στη συνέχεια θα εκθέσουμε κάποιες

πρακτικές αναζήτησης έγκυρων πληροφοριών οι οποίες είναι:

Αναζήτηση σε έγκυρες πηγές, π.χ. MEDLINE, Cochrane Library, CINAHL,

Scholar.google.com, Ask.com, Britannica.com, σελίδες πανεπιστημίων, ιδρυμάτων

και επιστημονικών άρθρων. Κυρίως πρέπει να αποφεύγεται η αναζήτηση

πληροφοριών σε προσωπικές ιστοσελίδες και blogs, των οποίων η εγκυρότητα δεν

μπορεί να εξακριβωθεί (εκτός από περιπτώσεις όπου έχει υπογράψει ο δημιουργός

και είναι ένα έγκριτο και γνωστό άτομο).

Αξιολόγηση της παρεχόμενης πληροφορίας. Ελέγχουμε αν αναφέρονται τα

στοιχεία του συγγραφέα, π.χ. η ιδιότητά του, ποιες είναι οι βιβλιογραφικές

παραπομπές του, ποια θέματα καλύπτονται και σε τι βάθος και ποια είναι η

προέλευση της ιστοσελίδας. Για το τελευταίο, η αξιολόγηση της TLD επέκτασης (Top

Level Domain) μπορεί να φανεί αρκετά χρήσιμη. Για παράδειγμα, μπορούμε

σαφώς να εμπιστευθούμε καταλήξεις .ac.(cy) από γενικές τύπου .com.

Αποχή από πληροφορίες που παρέχονται από ιδεολογικά ή οικονομικά οφέλη,

όπως για παράδειγμα διαφημίσεις στις ιστοσελίδες. Επίσης είναι σημαντικό να

υπάρχει η ημερομηνία δημιουργίας της πηγής μιας ιστοσελίδας και της τελευταίας

ανανέωσης της και να υπάρχει επιμελητής της ιστοσελίδας.

Επομένως, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, αυτά που διαβάζουμε ή βλέπουμε στο Διαδίκτυο

δεν είναι πάντοτε ορθά. Χρειάζεται να αξιολογούμε τις πληροφορίες που βρίσκουμε στο

Διαδίκτυο και να ελέγχουμε το συγγραφέα, την προέλευση της σελίδας και τη

25

βιβλιογραφία της πληροφορίας. Είναι αναγκαίο να χρησιμοποιούμε πολλαπλές πηγές

πληροφοριών και να διασταυρώνουμε τις πληροφορίες που βρίσκουμε στο Διαδίκτυο.

Κρίνεται απαραίτητο να εγκαθιστούμε λογισμικό φιλτραρίσματος πληροφοριών σε

υπολογιστές που χρησιμοποιούνται από παιδιά. Επίσης, καλό είναι να χρησιμοποιούμε

τη δυνατότητα του φυλλομετρητή μας που ονομάζεται «Αγαπημένα» για να

τοποθετήσουμε τις ιστοσελίδες που είναι ασφαλείς και επισκεπτόμαστε συχνά.

Εκτός όμως από τους γονείς που προσπαθούν με διάφορα μέσα, όπως τα φίλτρα

προστασίας, να ελέγξουν την καταλληλότητα και την εγκυρότητα των πληροφοριών του

Διαδικτύου ώστε να προστατεύσουν τα παιδιά τους, χρειάζεται να στραφεί και το

ενδιαφέρον της πολιτείας προς τον «ποιοτικό» έλεγχο της παρεχόμενης πληροφορίας

όσον αφορά την αξιοπιστία και την εγκυρότητά της, ειδικά σε θέματα ιατρικά και

ψυχολογικά που αφορούν την υγεία των πολιτών. Ποιότητα της πληροφορίας σημαίνει

ότι τα δεδομένα, τα στοιχεία, που αναζητούμε προέρχονται από τεκμηριωμένες και

αξιόπιστες πηγές, ικανές να εγγυηθούν για την εγκυρότητα μιας δεδομένης

πληροφορίας. Με τον τρόπο αυτόν η πληροφορία-γνώση μπορεί να χρησιμοποιηθεί

λ.χ. για τη συγγραφή επιστημονικής εργασίας, για την παροχή συμβουλών, για την

εκτίμηση χειρισμών, για τη λήψη αποφάσεων, για την ενημέρωση σε αμφιλεγόμενα

θέματα και, τέλος, για την ενημέρωση σε νέα επιτεύγματα.

Το Διαδίκτυο λοιπόν, είναι μια αστείρευτη πηγή γνώσης που σηματοδοτεί την εποχή μας

και που ίσως ακόμη δεν έχει εκτιμηθεί στο μέτρο που του αρμόζει. Το Internet όμως εξ

ορισμού έχει μια άναρχη δομή, είναι μια ανοιχτή πύλη ελεύθερης πρόσβασης για τους

χρήστες, συγχρόνως όμως δίνει και σε οποιονδήποτε τη δυνατότητα χωρίς λογοκρισία

και έλεγχο να διοχετεύει πληροφορίες, άλλοτε άχρηστες (spam) και κακόβουλες, άλλοτε

παρωχημένες και ανενημέρωτες και ενδεχομένως επικίνδυνες.

Γενικά, σήμερα γίνεται μια τεράστια προσπάθεια για να ακολουθήσει ο κυβερνοχώρος

ορισμένους κανόνες με στόχο να μπορέσει να εκτιμηθεί η αξιοπιστία μιας πληροφορίας-

γνώσης από αξιόλογες μηχανές αναζήτησης πληροφορίας. Φαίνεται, πάντως, ότι στο

μέλλον θα επικρατήσει η ανάπτυξη «εργαλείων» (λογισμικών) για την αυτόματη

αξιολόγηση της πληροφορίας από τον υπολογιστή, ώστε ο μέσος χρήστης να έχει τη

δυνατότητα να πληροφορείται για τον βαθμό αξιοπιστίας της πηγής της

πληροφόρησης χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, ώστε να γνωρίζει αν μια διαδικτυακή

πληροφορία είναι έγκυρη.

26

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΚΥΒΕΡΝΟΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ

Η πληθώρα αλλά και η ποικιλία των πληροφοριών που διατίθενται καθημερινά στον

κυβερνοχώρο είναι μια από τις πολλές εκφάνσεις της συνεχούς αυξανόμενης δυναμικής

που αναπτύσσει το διαδίκτυο στην εποχή μας. Στον όγκο αυτών των πληροφοριών

συμπεριλαμβάνονται και οι πληροφορίες σχετικά με την αυτοκτονία, ενώ η επιρροή του

διαδικτύου στη διάπραξη αυτοκτονίας, στο νεανικό κυρίως πληθυσμό, είναι ένα θέμα

που απασχολεί έντονα την επιστημονική κοινότητα. Η «κυβερνοαυτοκτονία» ή

«αυτοκτονία μέσω διαδικτύου» είναι ένας πρόσφατα επινοημένος όρος που αναφέρεται

στη συλλογή πληροφοριών σχετικά με την αυτοκτονία μέσω διαδικτύου ή/και στη

διαδικτυακή επαφή ατόμων με αυτοκτονικές τάσεις προκειμένου να διαπράξουν την

αυτοκτονία από κοινού.

2.1 Η επίδραση του διαδικτύου στην αυτοκτονία

Η κυβερνοαυτοκτονία έχει τραβήξει την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας καθώς

αυξάνονται συνεχώς τα καταγεγραμμένα περιστατικά αυτοκτονιών μέσω του διαδικτύου.

Έχει προταθεί ότι η χρήση του διαδικτύου και συγκεκριμένα ότι οι ιστοχώροι σχετικά με

την αυτοκτονία (π.χ. suicide websites) μπορεί να προωθούν την αυτοκτονία και έτσι να

συντελούν στην αύξηση των ποσοστών της κυβερνοαυτοκτονίας.

Περίπτωση 1

Η πρώτη υπόθεση που προκάλεσε το δημόσιο ενδιαφέρον και παρουσιάζει για πρώτη

φορά τη σύνδεση μεταξύ αυτοκτονίας και διαδικτύου ήταν η υπόθεση «Doctor Kiriko»

που συνέβη στην Ιαπωνία το 1998. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη περίπτωση, ένας

27χρονος άνδρας δημιούργησε έναν ιστοχώρο με το όνομα «The counselling Office of

Dr. Kiriko» μέσω του οποίου έστειλε ποτάσιο σε έξι άτομα που ήθελαν να

αυτοκτονήσουν, με αποτέλεσμα μια γυναίκα να πραγματοποιήσει την επιθυμία της με το

συγκεκριμένο δηλητήριο που της στάλθηκε (Chiκaκo, 2008). Έκτοτε, έχει παρουσιαστεί

σημαντικός αριθμός αναφορών για αυτοκτονίες που περιλαμβάνουν τη διαμεσολάβηση

του διαδικτύου.

Ένα νέο φαινόμενο που έκανε την εμφάνισή του επίσης στην Ιαπωνία στα τέλη του 2002

και έστρεψε την προσοχή τόσο της Ιαπωνικής κοινωνίας αλλά και της διεθνούς

κοινότητας είναι οι από κοινού αυτοκτονίες μέσω διαδικτύου (Internet joint Suicides). Σε

αυτή την περίπτωση, άτομα που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους έρχονται σε επαφή και

27

γνωρίζονται διαδικτυακά και έπειτα συγκεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο τόπο

προκειμένου να αυτοκτονήσουν από κοινού.

Περίπτωση 2

Η πρώτη περίπτωση του φαινομένου των από κοινού αυτοκτονιών μέσω διαδικτύου,

που πήρε μεγάλες διαστάσεις και προβλήθηκε εκτεταμένα, ήταν η υπόθεση αυτοκτονίας

τον Φεβρουάριο 2003 δύο γυναικών και ενός άνδρα μέσω δηλητηρίασης με μονοξείδιο

του άνθρακα. Ο άνδρας είχε προετοιμάσει το διαμέρισμά του και είχε προσκαλέσει μέσω

διαδικτύου άλλα άτομα για να δώσουν τέλος στη ζωή τους από κοινού. Υποστηρίζεται

ότι η υπόθεση αυτή συντέλεσε στην πραγματοποίηση και άλλων αλυσιδωτών

αυτοκτονιών με παρόμοιο τρόπο. Η πολυπληθέστερη υπόθεση από αυτές αφορά την

αυτοκτονία επτά νέων ανδρών και μιας γυναίκας που γνωρίστηκαν και επικοινώνησαν

διαδικτυακά τον Οκτώβριο 2004, οι οποίοι έδωσαν τέλος στη ζωή τους σε αυτοκίνητο

αεροστεγώς κλεισμένο με μονωτική ταινία, πάλι με δηλητηρίαση μονοξειδίου του

άνθρακα. Έκτοτε η από κοινού αυτοκτονία ατόμων που γνωρίστηκαν διαδικτυακά πήρε

μεγάλες διαστάσεις και η κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης για το συγκεκριμένο θέμα

ήταν εκτεταμένη, γεγονός που υποστηρίχθηκε ότι συντέλεσε στις αλυσιδωτές

αντιδράσεις επόμενων αυτοκτονιών (Sacamoto, 2011).

Το 2008 καταγράφηκε ένας σημαντικός αριθμός περιπτώσεων στις οποίες τα άτομα που

ήθελαν να τερματίσουν τη ζωή τους έμαθαν μέσω διαδικτύου πώς να παράγουν

υδρόθειο, ένα πολύ τοξικό και εύφλεκτο αέριο, προκειμένου να το χρησιμοποιήσουν για

να αυτοκτονήσουν (Sakamoto, 2011).

Εκτός από την από κοινού αυτοκτονία στο διαδίκτυο υπάρχει και η περίπτωση που

κάποιος χρήστης διαπράττει την πράξη αυτή ενώ είναι συνδεδεμένος στο διαδίκτυο και

άλλοι χρήστες τον παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο μέσω καμερών (βλ.

Περίπτωση 3).

Περίπτωση 3

Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής καταγράφηκε μία περίπτωση όπου 21χρονος νεαρός

αυτοκτόνησε παίρνοντας υπερβολική δόση ναρκωτικών χαπιών ενόσω οι «φίλοι» του

τον παρακολουθούσαν μέσω κάμερας, μερικοί αποθαρρύνοντας τον και μερικοί

προκαλώντας τον.

Με αφορμή τις παραπάνω και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, το θέμα της επίδρασης

του διαδικτύου στη διευκόλυνση των αυτοκτονιών έχει αρχίσει να συζητείται ενεργά. Σε

πρακτικό επίπεδο, η επιστημονική έρευνα αναφορικά με τις κυβερνοαυτοκτονίες

βρίσκεται ακόμα σε εκκολαπτόμενο στάδιο, ενώ τα εμπειρικά στοιχεία ότι το διαδίκτυο έχει

28

συντελέσει στην αύξηση των αυτοκτονιών είναι ελάχιστα. Παρόλα αυτά, το διαδίκτυο

φέρει κάποια χαρακτηριστικά που επιτρέπουν να υποθέσει κάποιος ότι μπορεί να

διευκολύνει τη διάπραξη αυτοκτονίας.

2.2 Το διαδίκτυο ως μέσο μαζικής ενημέρωσης

Το διαδίκτυο μπορεί να θεωρηθεί ένα μέσο μαζικής ενημέρωσης, με την έννοια ότι ο

χρήστης λαμβάνει μόνο πληροφορίες που έχουν αναρτηθεί σε διάφορους ιστοχώρους

ή λαμβάνει πληροφορίες μέσω της μαζικής διανομής ηλεκτρονικών μηνυμάτων. Μέσα

από την αναζήτηση λέξεων-κλειδιών εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε έναν

τεράστιο, παγκόσμιο και ποικίλο όγκο πληροφοριών.

Δεδομένου, λοιπόν, ότι το διαδίκτυο λειτουργεί ως μέσο μαζικής ενημέρωσης τα

παρακάτω χαρακτηριστικά μπορεί να συμβάλλουν στο φαινόμενο της αυτοκτονίας.

Αρχικά στο διαδίκτυο διατίθενται πληροφορίες που επικροτούν την ιδέα της διάπραξης

αυτοκτονίας. Περιέχει τεράστια ποσά πληροφοριών σχετικά με την αυτοκτονία και την

κυβερνοαυτοκτονία ενώ μπορεί να περιλαμβάνει και πληροφορίες που να επικροτούν

επιβεβαιώνοντας την πράξη αυτή. Επιπρόσθετα, οι χρήστες μπορούν να ενημερωθούν

και για προηγούμενες περιπτώσεις αυτοκτονιών και κυβερνοαυτοκτονιών. Ειδικότερα,

προηγούμενες πετυχημένες πράξεις αυτοκτονιών θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και

ως πρότυπο προς μίμηση για τα άτομα που θέλουν να διαπράξουν αυτή την πράξη

(Sacamoto, 2011).

Επίσης, το διαδίκτυο περιέχει άμεσα προσβάσιμες πληροφορίες σχετικά με τα μέσα και

τους τρόπους για τη διάπραξη αυτοκτονίας. Για παράδειγμα, όταν αναφέρθηκαν

περιπτώσεις διαδικτυακών αυτοκτονιών με τη χρήση πλίνθων από άνθρακα, η μέθοδος

αυτή παρουσιάστηκε και περιγράφηκε λεπτομερώς από τους ιστοχώρους που αφορούν

την αυτοκτονία.

Επιπλέον, τα εργαλεία για τη διάπραξη της αυτοκτονίας μπορούν να αποκτηθούν μέσω

του διαδικτύου. Η υπόθεση «Doctor Kiriko» που αναφέρθηκε παραπάνω επιβεβαιώνει

αυτό το γεγονός. Στην άλλη υπόθεση που μας έρχεται από την Ελλάδα και αποτελεί την

πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση αυτοκτονίας στη χώρα με οδηγίες μέσω διαδικτύου,

ένας 17χρονος που αναζήτησε στο διαδίκτυο τις καταλληλότερες μεθόδους αυτοκτονίας

τελικά έδωσε τέλος στη ζωή του με φυτοφάρμακο που του προτάθηκε ως χρήσιμο

εργαλείο για το σκοπό αυτό από άλλον διαδικτυακό χρήστη. Ακόμα, το διαδίκτυο δίνει τη

δυνατότητα στα άτομα που θέλουν να διαπράξουν αυτοκτονία να αναζητήσουν άλλους

που μοιράζονται την ίδια επιθυμία προκειμένου να αφαιρέσουν τη ζωή τους από κοινού.

Σε μερικές περιπτώσεις, τα άτομα που αναζητούν άλλους έχουν ήδη βρει τα μέσα και τα

29

εργαλεία για να τη διάπραξη της αυτοκτονίας, γεγονός που καθιστά πολύ εύκολη την

πρόσβαση στα συγκεκριμένα εργαλεία για τα άτομα που θα ακολουθήσουν μια τέτοια

πρόσκληση.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι οι πληροφορίες και τα εργαλεία για τη διάπραξη μιας αυτοκτονίας

μπορούν εύκολα να αποκτηθούν μέσω διαδικτύου. Αυτό δεν διευκολύνει μόνο την πράξη

της αυτοκτονίας καθεαυτή αλλά μπορεί ακόμα και να κατευθύνει τα άτομα που έχουν

φτάσει στο σημείο να σκέφτονται να πραγματοποιήσουν την αυτοκτονία (Sacamoto,

2011).

Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης όπως η τηλεόραση ή και τα περιοδικά μπορεί

επίσης να παρέχουν πληροφορίες που να δρουν προωθητικά για την αυτοκτονία όπως,

για παράδειγμα, να προβάλλουν την αυτοκτονία ενός διάσημου και αγαπητού στο κοινό

ατόμου, γεγονός που θα μπορούσε να λειτουργήσει μιμητικά σε άτομα που έχουν

αυτοκτονικές τάσεις (Holland, 2009). Προς υποστήριξη της συγκεκριμένης θέσης,

πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε αύξηση αυτοκτονιών με καύση άνθρακα μετά από

εκτεταμένη κάλυψη της συγκεκριμένης μεθόδου από τα μέσα ενημέρωσης (Au, Yip,

Chan & Law, 2004).

Το διαδίκτυο, όμως, έχει δύο χαρακτηριστικά που το διαφοροποιούν. Πρώτον, τα

παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας διευθύνονται συνήθως από οργανώσεις, με

αποτέλεσμα να μπορούν να εφαρμόσουν σύστημα λογοκρισίας για την εμπόδιση της

διαρροής πληροφοριών που ενθαρρύνουν την αυτοκτονία. Παρόλα αυτά, στην

περίπτωση του διαδικτύου, οι χρήστες μπορούν να ανταλλάσσουν πληροφορίες χωρίς

καμία λογοκρισία, και αυτό το χαρακτηριστικό δημιουργεί τις συνθήκες όπου οι

πληροφορίες που ενθαρρύνουν την αυτοκτονία να μπορούν εύκολα να διακινηθούν.

Δεύτερον, ενώ στα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας τα άτομα δέχονται μόνο

πληροφορίες, στην περίπτωση του διαδικτύου οι χρήστες μπορούν να αναζητήσουν

ενεργά και να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες και ενημερώσεις που επιθυμούν. Σαν

αποτέλεσμα, τα άτομα που θέλουν ή που σκέφτονται την αυτοκτονία μπορούν να

βρουν πληροφορίες που να επιβεβαιώνουν και να ενθαρρύνουν την επιλογή τους.

2.2.1 Το διαδίκτυο ως διαπροσωπικό μέσο

Το διαδίκτυο είναι ένα μέσο με το οποίο δύο ή περισσότερα άτομα μπορούν να

επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Σαν αποτέλεσμα, διαδικτυακοί χρήστες με αυτοκτονικές

επιθυμίες μπορούν να συναντήσουν και να συνομιλήσουν διαδικτυακά με άλλα άτομα

που μοιράζονται τις ίδιες τάσεις, ανεξάρτητα τη γεωγραφική περιοχή.

30

Για παράδειγμα, τα άτομα με τάσεις αυτοκτονίας μπορούν να αναζητήσουν και να

βρουν τα κατάλληλα ιστολόγια (blogs) που έχουν σχέση με το θέμα που

διαπραγματευόμαστε ώστε να ανταλλάξουν ιδέες και απόψεις με άλλα άτομα που

μοιράζονται τις ίδιες τάσεις. Επίσης, μέσω των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης (π.χ.

Facebook) και δωματίων συνομιλιών (chat rooms) που αποτελούν χώρους

συνάντησης και αλληλεπίδρασης μεταξύ ατόμων, οι άνθρωποι μπορούν εύκολα να

επικοινωνήσουν και να γνωρίσουν άλλους με σκοπό την ανταλλαγή πληροφοριών ή και

συναισθημάτων για τα θέματα που σχετίζονται με την αυτοκτονία.

Επιπλέον, το διαδίκτυο προσφέρει ένα περιβάλλον ανωνυμίας, με αποτέλεσμα οι

χρήστες να νιώθουν ενδεχομένως άνεση και ασφάλεια να αποκαλύψουν και να

μοιραστούν με ειλικρίνεια τις πιο ενδόμυχες σκέψεις και συναισθήματά τους (Cooper

(1998). Ακόμα, η επικοινωνία μέσω διαδικτύου δεν προϋποθέτει τη θέαση της εμφάνισης,

του παρουσιαστικού και των εκφράσεων του άλλου. Αυτό ενδεχομένως να διευκολύνει

τα άτομα να συζητήσουν γνώμες και συναισθήματα που σε μια κατά πρόσωπο

συνάντηση μπορεί να δημιουργούσαν ντροπή. Αποκαλύπτοντας, λοιπόν, τα βαθύτερα

συναισθήματα για την επιθυμία της διάπραξης αυτοκτονίας και λαμβάνοντας

υποστήριξη από άλλους για αυτό, τα άτομα με αυτοκτονικές τάσεις μπορεί να λάβουν

ισχυρά συναισθήματα επιβεβαίωσης για το σκοπό τους (Sacamoto, 2011).

Ακόμα, υπάρχει ο κίνδυνος οι διαδικτυακοί χρήστες να ερμηνεύουν τα διαδικτυακά

μηνύματα με έναν υπερβολικό ή και διαστρεβλωμένο τρόπο. Η συνομιλία μέσω

διαδικτύου βασίζεται κυρίως στην ανταλλαγή ηλεκτρονικών μηνυμάτων και στερείται

εξωλεκτικών μηνυμάτων, όπως ο τόνος της φωνής, οι εκφράσεις προσώπου,

χειρονομίες και η γλώσσα του σώματος. Καθώς τα άτομα με αυτοκτονικό ιδεασμό

αναζητούν έντονα την επιβεβαίωση για την αυτοκτονική τους επιθυμία, έχουν την τάση

να ερμηνεύουν τα μηνύματα κατά βούληση και ως επιβεβαιωτικά, ακόμα και αν αυτό δεν

ισχύει.

Έχει, επίσης, προταθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις ατόμων που συνομιλούν στο διαδίκτυο

υπάρχει η τάση εξιδανίκευσης άλλων χρηστών, με αποτέλεσμα οποιοδήποτε

επιβεβαιωτικό μήνυμα από τα άτομα αυτά να λειτουργήσει ως ενθαρρυντικός και

ενισχυτικός παράγοντας (Sacamoto, 2011).

Έχει υποστηριχθεί ότι η συντροφιά κάνει το άτομο να αισθάνεται λιγότερο δυστυχισμένο

για τη δική του αυτοκτονία. Μια μοναχική αυτοκτονία μοιάζει στα άλλα άτομα με την ίδια

επιθυμία ως μια δυστυχής και αξιολύπητη πράξη (Sacamoto, 2011) και αυτή η αντίληψη

μπορεί να δρα από μόνη της αποτρεπτικά για τη διάπραξη αυτοκτονίας. Έχουν,

άλλωστε, παρουσιαστεί δηλώσεις ατόμων που πήραν μέρος σε ομαδικές αυτοκτονίες

31

φράσεις όπως: «είμαι πολύ μόνος για να πεθάνω μόνος», ενώ οι προσκλήσεις για μια

από κοινού αυτοκτονία είναι συχνά σοκαριστικά απλές τύπου «υπάρχει κανείς που να

θέλει να πεθάνει μαζί μου γιατί δεν μπορώ να πεθάνω μόνος μου; Σας παρακαλώ, ας

πεθάνουμε μαζί» (Chiκaκo, 2008). Η μοναξιά και ο υπαρξιακός πόνος είναι συνήθως

κυρίαρχα και κεντρικά ζητήματα σε αυτοκτονικά άτομα που αναζητούν άλλους μέσω

διαδικτύου. Αντιθέτως, η ύπαρξη παρέας ατόμων με τον ίδιο σκοπό μειώνει τα

παραπάνω συναισθήματα, δίνει την αίσθηση της επαφής με τους άλλους, ενώ η

αυτοκτονία προσεγγίζεται ως ένας τρόπος «επούλωσης των πληγών», διευκολύνοντας

έτσι τη διάπραξή της.

Είναι, επίσης, πιθανό μια ομάδα ατόμων να έχει διαμορφώσει ένα σύμφωνο

αυτοκτονίας (suicide pact)5, μια ιδιαίτερη συνεννόηση δηλαδή ανάμεσα σε δύο ή και

περισσότερα άτομα να αυτοκτονήσουν μαζί στον ίδιο τόπο και την ίδια χρονική στιγμή.

Σε αντίθεση με την περίπτωση μαζικών αυτοκτονιών όπου μια μεγάλη ομάδα ατόμων

αποφασίζει να δώσει τέλος στη ζωή εξαιτίας, κυρίως, θρησκευτικών, ιδεολογικών ή

στρατιωτικών κινήτρων, στις περιπτώσεις των συμφώνων αυτοκτονίας τα άτομα μπορεί

να έχουν και στενή σχέση μεταξύ τους, όπως σχέση μεταξύ φίλων ή εραστών, και τα

κίνητρα είναι ποικίλα και συχνά πολύ προσωπικά στη φύση τους (Chiκaκo, 2008). Σε

αυτή την περίπτωση, λοιπόν, είναι πιθανό εάν κάποιο μέλος αλλάξει την απόφασή του

να μην μπορεί να ξεφύγει εξαιτίας της πίεσης που ασκεί η ομάδα. Υποστηρίζεται ότι

κάποιες αυτοκτονίες που έχουν διαπραχθεί έλαβαν χώρα επειδή ήταν περιπτώσεις

ομαδικών αυτοκτονιών, ενώ σε διαφορετική περίπτωση θα είχαν αποφευχθεί

(Sacamoto, 2011).

Με βάση τα παραπάνω, έχει προταθεί ότι η ύπαρξη ομάδων αυτοκτονίας ενθαρρύνει τη

διάπραξη αυτής και ότι το διαδίκτυο είναι ένα χρήσιμο μέσο για την εύρεση των ομάδων

αυτών.

2.3 Ιστοχώροι σχετικά με την αυτοκτονία

Στον κυβερνοχώρο υπάρχουν πάνω από 100.000 ιστοχώροι που περιλαμβάνουν

μεθόδους για τη διάπραξη αυτοκτονίας ενώ πολλοί από αυτούς δεν επιτρέπουν την

είσοδο σε μέλη που αποδοκιμάζουν την ιδέα της αυτοκτονίας (Dobson, 1999). Επιπλέον,

5 Το σύμφωνο αυτοκτονίας έχει συνδεθεί με μια σπάνια ψυχιατρική διαταραχή που ονομάζεται folie à deux, όπου δύο άτομα μοιράζονται τις ίδιες ή παρόμοιες παραληρητικές αντιλήψεις σχετικά με τη ζωή και τις εμπειρίες (Rajagopal, 2004). Τα άτομα με τη συγκεκριμένη ψυχωτική διαταραχή είναι συνήθως απομονωμένα από την υπόλοιπη κοινωνία. Όπως σε κάποιες περιπτώσεις συμφώνων αυτοκτονίας το αρχικό πλάνο υποκινείται από ένα μέλος, έτσι και στη διαταραχή folie à deux το πλάνο επιβάλλεται συνήθως από το πιο κυρίαρχο μέλος της σχέσης.

32

κάποιοι από αυτούς τους ιστοχώρους είναι πολύ περιγραφικοί σχετικά με τις μεθόδους,

προτείνουν τρόπους απόκτησης των εργαλείων και μπορεί να περιέχουν αντίγραφα από

αυτοκτονικές επιστολές ή και φωτογραφίες από άτομα που έχουν αφαιρέσει τη ζωή

τους.

Ο αριθμός των διαδικτυακών πληροφοριών σχετικά με την αυτοκτονία θα μπορούσε να

χαρακτηριστεί μεγάλος. Συγκεκριμένα, πληκτρολογώντας τη λέξη «αυτοκτονία» (suicide)

στη μηχανή αναζήτησης ο Johanson (2008) βρήκε 58 εκατομμύρια αναφορές. Η φράση

«βοήθεια αυτοκτονίας» (suicide assistance) έδωσε 10 εκατομμύρια αναφορές, η λέξη

«αυτοκτονώ» (commit suicide) έδωσε πάνω από 4,6 εκατομμύρια, το «σύμφωνο

αυτοκτονίας» (suicide pact) 2,5 εκατομμύρια και η φράση «υποβοηθούμενη αυτοκτονία»

(assisted suicide) παρήγε 1,3 εκατομμύρια αναφορών.

Σε πρόσφατη έρευνα σχετικά με τους ιστοχώρους που αφορούν την αυτοκτονία και το

είδος των πληροφοριών που παρέχουν (Biddle, Donovan, Hawton, Kapur, & Gunnell,

2008) βρέθηκε ότι:

σε σύνολο 480 ιστοχώρων, οι 90 ήταν αφιερωμένοι στην αυτοκτονία

οι μισοί από αυτούς ενθάρρυναν, προωθούσαν ή διευκόλυναν την αυτοκτονία

οι 43 περιελάμβαναν προσωπικές απόψεις για μεθόδους αυτοκτονίας, παρέχοντας

πληροφορίες και συζητώντας τα υπέρ και τα κατά, χωρίς άμεση ενθάρρυνση

12 ιστοχώροι αφορούσαν δωμάτια συνομιλιών (chat rooms) όπου τα μέλη

συζητούσαν για μεθόδους αυτοκτονίας.

Επιπλέον, η συγκεκριμένη έρευνα δείχνει ότι είναι αρκετά εύκολο να αποκτήσει κανείς

λεπτομερείς πληροφορίες για τις μεθόδους αυτοκτονίας όχι μόνο από τους ιστοχώρους

που αφορούν αποκλειστικά το συγκεκριμένο φαινόμενο αλλά και από ιστοχώρους που

παρέχουν γενικές πληροφορίες, όπως οι ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες (π.χ. Wikipedia).

Επιπρόσθετα, έχει υποστηριχθεί ότι τα διαδικτυακά φαρμακεία που εδρεύουν σε κάποιες

χώρες μπορούν να προμηθεύσουν άτομα με διάφορα ναρκωτικά ή και φάρμακα χωρίς

ιατρική συνταγή (Beatson, Hosty & Smith, 2000), αποτελώντας έτσι έναν επιπλέον

παράγοντα κινδύνου για τα άτομα με αυτοκτονικό ιδεασμό.

Αξίζει, επίσης, να προστεθεί ότι μέσω διαδικτύου μπορεί κανείς να αγοράσει και ταινίες

που αφορούν την αυτοκτονία. Τέτοια ταινία αποτελεί και η «Τελική έξοδος» (Final Exit)

όπου περιγράφεται διεξοδικά η μέθοδος αυτοκτονίας με χρήση ηλίου ενώ η ίδια η ταινία

διαφημίζεται ως «οδηγός για χρήση από ενηλίκους που επιθυμούν να αποφύγουν

περαιτέρω πόνο και αγωνία».

33

2.4 Εφηβικός πληθυσμός και Παράγοντες Κινδύνου

Η αυτοκτονία έχει θεωρηθεί ως μια από τις κυριότερες αιτίες θνησιμότητας στον εφηβικό

πληθυσμό παγκοσμίως (Wasserman, Cheng, & Jiang, 2005), ενώ η προβολή

αυτοκτονιών από τα μέσα ενημέρωσης, τις ειδήσεις και ψυχαγωγικά μέσα έχει βρεθεί να

συνδέεται με την αύξηση του ποσοστού των αυτοκτονιών στα νεαρά, κυρίως, άτομα

(Stack, 2003).

Υποστηρίζεται ότι τα νεαρά άτομα και οι έφηβοι είναι πιο ευάλωτοι και έχουν

περισσότερες πιθανότητες να επηρεαστούν από το διαδίκτυο για να διαπράξουν

αυτοκτονία συγκριτικά με τους μεγαλύτερους (Dobson, 1999). Αυτό μπορεί να συμβαίνει

γιατί οι νέοι παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Ακόμα,

οι έφηβοι που στερούνται υποστηρικτικού περιβάλλοντος, χρήστες ουσιών και με

καταθλιπτικό συναίσθημα μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι, καθώς τα ποσοστά

αυτοκτονιών στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά

είναι ιδιαίτερα υψηλά (Alao, A., Soderberg, Pohl & Alao., L., 2006).

Στους παράγοντες κινδύνου σχετικά με την αυτοκτονία στον εφηβικό πληθυσμό που

έχουν μελετηθεί περιλαμβάνονται οι γενετικές προδιαθέσεις, ψυχιατρικές διαταραχές,

χαμηλή αυτο-αποτελεσματικότητα και δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων, σεξουαλική ή

φυσική κακοποίηση, έντονοι προβληματισμοί σχετικά με τη σεξουαλική ταυτότητα και τον

σεξουαλικό προσανατολισμό, απώλεια, αναπηρία και η βίωση κάποιας σωματικής

ασθένειας που είναι χρόνια και καταληκτική. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι σχεδόν

όλοι οι έφηβοι που έχουν επιχειρήσει να τερματίσουν τη ζωή τους έχουν βιώσει κάποια

μορφή ψυχιατρικής διαταραχής, όπως διαταραχή του συναισθήματος και διαταραχή

συμπεριφοράς (Capuzzi & Gross, 2000).

Επιπλέον, η αυτοκτονία ενός μέλους της οικογενείας ή ενός στενού φίλου της

οικογενείας θα μπορούσε να αποτελέσει έναν ακόμα παράγοντα κινδύνου για την

εφηβική αυτοκτονία (Capuzzi & Gross, 2000). Έρευνες έχουν προτείνει ότι προηγούμενες

απόπειρες κλιμακώνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας καθώς το 40% των εφήβων που έχουν

αποπειραθεί θα αποπειραθούν στο μέλλον ξανά και το 10% με 14% από αυτούς θα

ολοκληρώσουν εν τέλει την αυτοκτονία (Diekstra, 1990 όπως αναφέρεται στους Capuzzi

& Gross, 2000).

Όσον αφορά τη σχέση της εφηβικής αυτοκτονίας με τα ηλεκτρονικά μέσα, έχει βρεθεί σε

πρόσφατη έρευνα ότι έφηβοι με αυτοκτονικές τάσεις τείνουν να αναζητούν και να

αποκτούν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με την αυτοκτονία και του

αυτοτραυματισμού μέσω διαδικτύου (Katsumata, Matsumoto, Kitani & Takeshima, 2008).

Στην ίδια έρευνα διαπιστώθηκε επίσης ότι ο αυτοκτονικός ιδεασμός στην εφηβική ηλικία

34

συνδέεται σημαντικά με εμπειρίες άγχους ή συναισθηματικού πόνου σχετιζόμενα με το

διαδίκτυο (συμπεριλαμβανομένου του εκφοβισμού μέσω διαδικτύου - cyberbullying) και

με την έλλειψη εμπιστοσύνης από την πλευρά των εφήβων στους ανθρώπους γύρω

τους. Φαίνεται ότι οι έφηβοι που είναι καχύποπτοι με τους γύρω τους είναι πιο πιθανό να

χρησιμοποιήσουν την ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο όταν νιώθουν την ανάγκη

να μιλήσουν σε άλλους για τα συναισθήματά τους, συμπεριλαμβανομένου του

αυτοκτονικού ιδεασμού (Katsumata et al., 2008).

Όσον αφορά τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης που είναι εξαιρετικά δημοφιλείς στους

εφήβους, έχουν βρεθεί να αποτελούν μια σημαντική πηγή πληροφόρησης σχετικά με την

αυτοκτονία στον εφηβικό πληθυσμό. Παρόλα αυτά σε πρόσφατη έρευνα δε βρέθηκε να

σχετίζονται σημαντικά με την αύξηση στον αυτοκτονικό ιδεασμό (Dunlop, More, &

Romer, 2011). Φαίνεται πως οι συγκεκριμένες σελίδες πέρα από τις ενδεχόμενα

επικίνδυνες πληροφορίες που παρέχουν, προσφέρουν και ένα μηχανισμό κοινωνικής

υποστήριξης σε εφήβους που αναζητούν τέτοιες πληροφορίες. Επιπλέον, ερευνητικά

δεδομένα υποστηρίζουν τις θετικές επιδράσεις της επικοινωνίας των εφήβων μέσω

αυτών των σελίδων και ιδίως του Facebook (Sheldon, 2008).

Αυτό που βρέθηκε να συνδέεται σημαντικά με την αύξηση του αυτοκτονικού ιδεασμού

στον εφηβικό πληθυσμό είναι η συμμετοχή σε συζητήσεις σε δωμάτια συνομιλιών (chat

rooms και online forums). Έχει άλλωστε υποστηριχθεί ότι οι ανώνυμες συζητήσεις με

άλλους για ποικίλα θέματα συμπεριλαμβανομένης της αυτοκτονίας μπορεί να

ενθαρρύνουν τους εφήβους που βρίσκονται σε σύγχυση προς τη διάπραξη

αυτοκτονίας (Becker & Schmidt, 2004).

Επίσης, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε εφήβους στον Ιαπωνικό πληθυσμό,

υποστηρίχθηκε ότι μετά την πρώτη αυτοκτονία από έφηβο με διοξείδιο του άνθρακα

αυξήθηκαν δραματικά οι αυτοκτονίες με την ίδια μέθοδο στον εφηβικό πληθυσμό και

αυτή η αύξηση αποδόθηκε στις πληροφορίες που δίδονται γα το συγκεκριμένο θέμα

στους διάφορους ιστοχώρους (Hagihara, Miyazaki & Tarumi, 2010).

Αξίζει, επίσης, να προστεθεί ότι έχει βρεθεί μια ισχυρή και σημαντική σύνδεση ανάμεσα

σε συμπεριφορές εξάρτησης στο διαδίκτυο και σε συμπεριφορές αυτοτραυματισμού,

που μπορεί να περιλαμβάνουν ή όχι αυτοκτονικό ιδεασμό, στον εφηβικό πληθυσμό

(Lam, Peng, Mai & Jing, 2009).

2.5 Αναγνωρίζοντας το προφίλ του αυτοκτονικού εφήβου

Σύμφωνα με τους Capuzzi και Gros (2000), υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός ειδικών

(π.χ. Beautrais et al., 1999) που πιστεύει ότι περίπου το 90% των εφήβων που

35

αυτοκτονούν δίνουν κάποια σημάδια στον περίγυρό τους εκ των προτέρων. Το κατά

πόσο τα σημάδια αυτά είναι περιορισμένα ή πολλά σε αριθμό εξαρτάται από τον ίδιο

τον έφηβο καθώς ο κάθε έφηβος έχει μια μοναδική οικογενειακή και κοινωνική ιστορία.

Είναι σημαντικό για τους ενηλίκους, τους νέους αλλά και τους επαγγελματίες που

ασχολούνται με την ευαίσθητη πληθυσμιακή ομάδα των εφήβων να είναι σε θέση να

αναγνωρίζουν τα συμπτώματα και τα σημάδια προκειμένου να διευκολυνθεί η

παρέμβαση όπου χρειάζεται.

Στα ακόλουθα υποεδάφια παρουσιάζονται τέσσερις περιοχές όπου περιλαμβάνουν

συμπεριφορικά, λεκτικά, γνωστικά σημάδια (κίνητρα και τρόποι σκέψης) καθώς και

χαρακτηριστικά προσωπικότητας του αυτοκτονικού εφήβου.

2.5.1 Συμπεριφορές

Στις συμπεριφορές του αυτοκτονικού εφήβου περιλαμβάνονται τα ακόλουθα:

Έλλειψη ενδιαφέροντος για την προσωπική ευημερία

Κάποιοι αυτοκτονικοί έφηβοι μπορεί να μην έχουν τη δυνατότητα να μιλήσουν για τα προβλήματά τους ή να δώσουν κάποια λεκτικά σημάδια ότι βρίσκονται σε κίνδυνο για να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας. Μερικές φορές, οι συγκεκριμένοι έφηβοι αρχίζουν να αδιαφορούν για την προσωπική τους ασφάλεια με την ελπίδα ότι κάποιος θα το αντιληφθεί. Ο πειραματισμός με φάρμακα, η αποδοχή τολμηρών και ριψοκίνδυνων συμπεριφορών που προκαλούνται από φίλους, η απερίσκεπτη οδήγηση αποτελούν τρόπους για να μάθουν οι άλλοι ότι «πονάω και δεν ξέρω πώς να συνεχίσω στη ζωή εάν τίποτα δεν αλλάξει».

Αλλαγές στην κοινωνική ζωή

Ασυνήθιστες ή ξαφνικές αλλαγές στην κοινωνική συμπεριφορά ενός εφήβου μπορεί να αποτελούν δυνατά σημάδια ότι νιώθει να βρίσκεται σε απόγνωση. Ένας συνεργάσιμος έφηβος μπορεί ξαφνικά να αρχίσει να σπάει τους οικογενειακούς κανόνες, ένας κοινωνικός έφηβος με πολλές δραστηριότητες μπορεί σταματήσει ξαφνικά δραστηριότητες που τον ευχαριστούσαν ή να διακόψει πολύχρονες φιλίες. Ένας σταθερός έφηβος μπορεί να ξεκινήσει να τσακώνεται με καθηγητές και σημαντικούς άλλους με τους οποίους προηγουμένως δεν είχε συμβεί καμία σύγκρουση. Τέτοιες μορφές συμπεριφοράς θα πρέπει να συζητηθούν με τον έφηβο που φαίνεται να συμπεριφέρεται τελείως διαφορετικά από ότι στο παρελθόν.

Μείωση των σχολικών επιδόσεων

Πολλές φορές οι έφηβοι που γίνονται όλο και περισσότερο καταθλιπτικοί και αυξάνουν την ενασχόληση με τις αυτοκτονικές σκέψεις αδυνατούν να αφιερώσουν χρόνο που απαιτείται για να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους και να διατηρήσουν τους βαθμούς τους. Εάν ένας έφηβος που πάντα έδειχνε ενδιαφέρον για τα μαθήματα και το σχολείο και διατηρούσε πάντα μια σταθερή βαθμολογία, η έλλειψη ενδιαφέροντος για τις ακαδημαϊκές επιδιώξεις μπορεί να αποτελεί μια ισχυρή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Το κλειδί για την αξιολόγηση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς είναι το χρονικό διάστημα που διαρκεί αυτή η μείωση.

36

Δυσκολίες στη συγκέντρωση και αλλαγές στον τρόπο σκέψης

Οι αυτοκτονικοί έφηβοι συχνά βιώνουν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης και τη λογική τους. Καθώς το άγχος και η δυσφορία αυξάνονται, η λογική επίλυση των προβλημάτων γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Είναι, λοιπόν, εύκολο να παραμείνουν συγκεντρωμένοι στην αυτοκτονία ως τη μοναδική λύση καθώς η λογική και η σκέψη γίνονται πιο μπερδεμένες.

Αλλαγές στις συνήθειες φαγητού και ύπνου

Ξαφνικές αυξήσεις ή μειώσεις στην όρεξη και το βάρος, δυσκολίες με τον ύπνο, ή η επιθυμία για ύπνο όλη την ημέρα μπορεί να είναι ενδεικτικά της ενασχόλησης με αυτοκτονικές σκέψεις.

Προσπάθειες να μπουν σε σειρά οι προσωπικές σχέσεις ή να τροποποιηθούν

Όταν έχει παρθεί η απόφαση για αυτοκτονία, οι έφηβοι πολύ συχνά κάνουν προσπάθειες της τελευταίας στιγμής να «τακτοποιήσουν» τις προσωπικές τους σχέσεις. Αυτές οι προσπάθειες μπορεί να έχουν πολλές κατευθύνσεις: προσπάθειες να τροποποιήσουν και να βελτιώσουν μια προβληματική σχέση, επαφή εκ νέου με μια παλιά ή παραμελημένη φιλία, χάρισμα πολύτιμων αποκτημάτων (π.χ. κοσμήματα, δίσκοι, συλλογές).

Χρήση ή κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών

Κάποιες φορές οι συγκεκριμένοι έφηβοι κάνουν χρήση ουσιών ή αλκοόλ προκειμένου να απαλύνουν τα συναισθήματα απόγνωσης. Αρχικά μπορεί να αισθάνονται ότι η χρήση ουσιών τους ενδυναμώνει στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα και ότι αυξάνεται η αυτοπεποίθησή τους. Δυστυχώς, η χρήση ναρκωτικών ουσιών μειώνει την ικανότητα της επικοινωνίας και της λογικής σκέψης όσον αφορά την επίλυση των προβλημάτων.

Ασυνήθιστο ενδιαφέρον για τα συναισθήματα των άλλων

Οι αυτοκτονικοί έφηβοι συνήθως εκφράζουν έντονο ενδιαφέρον στο πως αισθάνονται οι άλλοι. Καθώς βιώνουν πόνο αλλά αδυνατούν να εκφράσουν συναισθήματα και να ζητήσουν βοήθεια, πλησιάζουν άλλους ενηλίκους ή ανηλίκους που φαίνεται ότι χρειάζονται βοήθεια. Τέτοια ανταπόκριση στα συναισθήματα των άλλων εξυπηρετεί στο να απαλυνθούν τα δικά τους συναισθήματα αλλά και στην επικοινωνία «εύχομαι να με ρώταγες και για τον δικό μου πόνο» ή «δεν βλέπεις ότι και εγώ χρειάζομαι βοήθεια;».

Ενασχόληση με το θάνατο και τη βία

Το διάβασμα βιβλίων ή ποίησης στα οποία ο θάνατος, η βία και η αυτοκτονίας είναι το κυρίαρχο θέμα μπορεί να είναι από τις κύριες ασχολίες του αυτοκτονικού εφήβου που δυσκολεύονται να αποφασίσουν στο να διαλέξουν το θάνατο ή τη ζωή και αμφιταλαντεύονται σε αυτές τις επιλογές μέσω διαβάσματος τέτοιων θεμάτων. Άλλα παραδείγματα τέτοιας ενασχόλησης μπορεί να περιλαμβάνουν το άκουσμα βίαιης μουσικής, παίξιμο βίαιων ηλεκτρονικών παιχνιδιών, γράψιμο σύντομων ιστοριών σχετικά με το θάνατο, ζωγραφιές που να απεικονίζουν καταστροφές ή θέαση ταινιών ή βίντεο που δίνουν έμφαση στην καταστροφή του εαυτού ή του άλλου.

Ξαφνική βελτίωση μετά από μια περίοδο κατάθλιψης

Οι αυτοκτονικοί έφηβοι συνήθως καταφέρνουν να ξεγελάσουν γονείς, δασκάλους, και φίλους με το να εμφανίζονται εξαιρετικά καλά, μετά από μια περίοδο παρατεταμένης κατάθλιψης. Δεν είναι ασυνήθιστο ότι μια τέτοια αλλαγή είναι το αποτέλεσμα της απόφασης για αυτοκτονία και της διαμόρφωσης ενός

37

συγκεκριμένου αυτοκτονικού σχεδίου. Το σημαντικό σημείο για τους επαγγελματίες, γονείς και φίλους είναι να θυμούνται ότι δεν είναι λογικό να απαλύνονται τα αυτοκτονικά συμπτώματα τόσο ραγδαία.

Απρόσμενη ή ξαφνική σεξουαλικότητα

Δεν είναι ασυνήθιστο για έναν έφηβο να πειραματίζεται με το σεξ κατά τη διάρκεια των περιόδων της ενασχόλησης με αυτοκτονικές σκέψεις σαν μια προσπάθεια απάλυνσης των συναισθημάτων της απομόνωσης. Δυστυχώς, αυτό κάποιες φορές περιπλέκει την κατάσταση λόγω απρογραμμάτιστων κυήσεων ή της αύξησης των ενοχικών συναισθημάτων.

2.5.2 Λεκτικά Σημάδια

Δεν υπάρχει κάποια παγκόσμια γλώσσα ή τρόπος για να επικοινωνήσουν οι έφηβοι την

πρόθεση για αυτοκτονία. Κάποιοι έφηβοι μπορεί ανοιχτά και άμεσα να πουν κάτι τύπου

«θα αυτοκτονήσω» ή «σκέφτομαι να σταματήσω τη ζωή μου». Άλλοι δεν εκφράζονται

τόσο ανοιχτά και μπορεί να κάνουν δηλώσεις τύπου «πηγαίνω σπίτι», «αναρωτιέμαι πώς

να είναι ο θάνατος», «είμαι κουρασμένος», «θα μετανιώσει για τον τρόπο που μου

φέρθηκε», ή «κάποια μέρα θα δείξω σε όλους πόσο σοβαρός είμαι για κάποια

πράγματα που έχω πει».

Είναι σημαντικό για τους επαγγελματίες, συμβούλους, γονείς, δασκάλους και φίλους να

θυμούνται ότι όταν ένας έφηβος λέει κάτι που μπορεί να ερμηνευτεί με ποικίλους

τρόπους, είναι πάντα σωστό να ζητούνται διευκρινήσεις. Δεν είναι καλή ιδέα να γίνονται

υποθέσεις για το τι μπορεί να σημαίνει μια δήλωση ή να μειωθεί η σημαντικότητα αυτού

που επικοινωνεί. Οι αυτοκτονικοί έφηβοι έχουν συνήθως ιστορικών επικοινωνιακών

δυσκολιών. Έμμεσες δηλώσεις μπορεί να γίνονται με την ελπίδα ότι κάποιος θα

καταλάβει και θα ανταποκριθεί υποστηρικτικά και με ενδιαφέρον και θα διευκολύνει την

παραπομπή για επαγγελματική βοήθεια.

2.5.3 Τρόποι Σκέψης και Κίνητρα

Επιπρόσθετα με τις περιοχές που περιγράφηκαν παραπάνω οι τρόποι σκέψης και τα

κίνητρα των αυτοκτονικών εφήβων μπορούν επίσης να αξιολογηθούν. Όπως

επισημάνθηκε από ερευνητές τα κίνητρα των αυτοκτονικών εφήβων μπορεί να γίνουν

κατανοητά όταν ειδωθεί η αυτοκτονία ως αποτελούμενη από τρεις λειτουργίες:

1) τη λειτουργία αποφυγής, που προστατεύει το άτομο από τον πόνο,

2) τη λειτουργία ελέγχου, που βοηθά τον έφηβο να πιστεύει ότι έχει τον έλεγχο πάνω

σε κάποιον ή σε κάτι που θεωρούσε ανεξέλεγκτο, και

3) τη λειτουργία επικοινωνίας, που επιτρέπει στους άλλους να μάθουν ότι κάτι πήγε

στραβά ή ότι έχει συσσωρευτεί πολύς πόνος και πολλά τραύματα.

38

Οι αυτοκτονικοί έφηβοι συχνά διαστρεβλώνουν τη σκέψη τους σε συνδυασμό με της

λειτουργίες της αποφυγής, του ελέγχου και της επικοινωνίας έτσι ώστε να γίνει η

αυτοκτονία η καλύτερη και η μοναδική λύση. Αυτές οι διαστρεβλώσεις μπορεί να πάρουν

πολλές κατευθύνσεις και να καταλήξουν σε έναν εσωτερικό μονόλογο που γίνεται

ολοένα και περισσότερο αρνητικός και υποστηρικτικός σε κάποια από τα παρακάτω

κίνητρα:

Επιθυμία να δραπετεύσει από μια κατάσταση που φαίνεται (ή είναι) ανυπόφορη

(π.χ. σεξουαλική κακοποίηση, συγκρούσεις με φίλους ή καθηγητές, εγκυμοσύνη).

Επιθυμία να βρεθεί με κάποιον που έχει ήδη πεθάνει.

Επιθυμία να προσελκύσει την προσοχή των φίλων ή των γονέων.

Επιθυμία να χειριστεί κάποιον.

Επιθυμία να αποφύγει τιμωρία.

Επιθυμία να τιμωρηθεί.

Επιθυμία να ελέγξει το πότε ή το πώς θα συμβεί ο θάνατος (ένας έφηβος με

χρόνια ή καταληκτική ασθένεια μπορεί να ενεργοποιηθεί με αυτή τη σκέψη).

Επιθυμία να δώσει τέλος σε μια σύγκρουση που φαίνεται άλυτη.

Επιθυμία για εκδίκηση.

2.5.4 Χαρακτηριστικά Προσωπικότητας

Παρόλο που δεν υπάρχει κοινή συμφωνία για τα τυπικά χαρακτηριστικά

προσωπικότητας ενός εφήβου που διαπράττει αυτοκτονία, οι ερευνητές έχουν

συμφωνήσει σε έναν αριθμό χαρακτηριστικών που φαίνεται να είναι κοινός σε πολλούς

αυτοκτονικούς εφήβους:

Χαμηλή αυτοπεποίθηση.

Απελπισία/ αίσθηση αβοήθητου.

Απομόνωση6.

Υψηλό άγχος7.

Ανάγκη για δράση8.

6 Πολλοί, αν όχι όλοι, αυτοκτονικοί έφηβοι αναπτύσσουν ένα πολύ μικρό δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης. Αισθάνονται άβολα να κάνουν νέους φίλους και βασίζονται σε ένα μικρό αριθμό ανθρώπων για συμπαράσταση και παρέα. Αυτός μπορεί να είναι και ο λόγος που πολύ συχνά ο περίγυρος του εφήβου δεν αντιλαμβάνεται κάτι ασυνήθιστο στη συμπεριφορά του. Ο αυτοκτονικός έφηβος μπορεί να μη συνηθίζει να έχει στενές σχέσεις με άλλους και έτσι οι αλλαγές στη συμπεριφορά ή και την εμφάνισή του να μη γίνονται φανερές. 7 Το υψηλό στρες σε συνδυασμό με τη χαμηλή ικανότητα διαχείρισής του φαίνεται να χαρακτηρίζουν τον αυτοκτονικό έφηβο. 8 Συμπεριφορές όπως απουσίες στο σχολείο, άρνηση για συνεργασία στο σπίτι ή στο σχολείο, χρήση ή κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, και πειραματισμός με το σεξ όπως περιγράφηκε παραπάνω

39

Επιθυμία για επιτυχία9.

Φτωχές επικοινωνιακές ικανότητες10.

Εξωτερικό κέντρο ελέγχου11.

Ενοχές12.

Κατάθλιψη13.

Φτωχές ικανότητες επίλυσης προβλημάτων.

2.6 Το διαδίκτυο ως αποτρεπτικό μέσο για την αυτοκτονία

Πέρα από το ρόλο που διαδραματίζει το διαδίκτυο στη διευκόλυνση της αυτοκτονίας,

μπορεί να δράσει και ως αποτρεπτικό μέσο. Αυτό, κυρίως, γίνεται μέσω ιστοχώρων

αφιερωμένων στην πρόληψη της αυτοκτονίας αλλά και μέσω της παροχής βοήθειας και

υποστήριξης σε άτομα με αυτοκτονικό ιδεασμό. Τα άτομα αυτά μπορούν να στείλουν

ανώνυμα ηλεκτρονικό μήνυμα σε αυτούς τους ειδικά διαμορφωμένους ιστοχώρους και

να λάβουν απάντηση και υποστήριξη από ειδικούς. Η πρώτη τέτοια προσέγγιση έγινε

από τους «The Samaritans» (www.samaritans.org) και σύμφωνα με δημοσιευμένα

στοιχεία από το 1994 που ξεκίνησε έως το 2001 έχει λάβει 64,000 ηλεκτρονικά μηνύματα

(e mails).

Έχει υποστηριχθεί ότι το διαδίκτυο μπορεί μέσω της ανωνυμίας και κατ’ επέκταση μέσω

της έλλειψης της κοινωνικής πίεσης, να δώσει φωνή και να προσφέρει στήριξη σε άτομα

με αυτοκτονικό ιδεασμό και αυτό με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε ανακούφιση και

αντιμετώπιση του προβλήματος (Sacamoto, 2011).

Ακόμα, οι ιστοχώροι σχετικά με την αυτοκτονία, τα δωμάτια συνομιλίας και οι σελίδες

κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να λειτουργήσουν και με άλλο θετικό τρόπο. Ως

αποτελούν συχνές καταστάσεις στη ζωή ενός αυτοκτονικού εφήβου. Οι ενήλικοι συχνά επικεντρώνονται σε αυτές τις συμπεριφορές και πολλές φορές δεν παρατηρούν τα υποβόσκοντα καταθλιπτικά συναισθήματα. 9 Κάποιες φορές οι έφηβοι που είναι αυτοκτονικοί παρουσιάζουν επιθυμία για μεγάλες επιτυχίες. Αυτές οι επιτυχίες μπορεί να επικεντρώνονται στο να πάρουν υψηλή βαθμολογία, να γίνουν η «ψυχή» της παρέας να φοράνε τα καλύτερα ρούχα ή οτιδήποτε άλλο. Αυτή η έμφαση στην επιτυχία είναι συνήθως η «αποζημίωση» για τη χαμηλή αυτοπεποίθηση. 10 Οι αυτοκτονικοί έφηβοι έχουν συχνά δυσκολίες έκφρασης σκέψεων και συναισθημάτων ή στην αναγνώριση των συναισθημάτων. Δεν είναι ασυνήθιστο οι συγκεκριμένοι έφηβοι να έχουν βιώσει μια σειρά από απογοητεύσεις και απώλειες και να μην έχουν καταφέρει ποτέ να τα συζητήσουν και να τα επιλύσουν. 11 Οι περισσότεροι αυτοκτονικοί έφηβοι «κατευθύνονται» από εξωτερικά κίνητρα παρά από εσωτερικά. Λειτουργούν όπως οι άλλοι τους έχουν πει και όχι όπως πραγματικά είναι. Εκτιμούν και αξιολογούν αυτό που το εξωτερικό περιβάλλον τους έχει πει παρά αυτό που αποτελεί την προσωπική τους αξία. Αυτό το χαρακτηριστικό μπορεί να συνδέεται και με χαμηλή αυτοπεποίθηση και να οδηγεί σε συναισθήματα ανικανότητας ή αδυναμίας ελέγχου των καταστάσεων και των αλληλεπιδράσεων γύρω τους. 12 Οι ενοχές πολλές φορές συνδέονται με το κίνητρο της τιμωρίας για αυτοκτονία. «Τίποτα από όσα κάνω δεν φαίνεται να είναι αρκετό» ή «αισθάνομαι πολύ λυπημένος γιατί τους απογοήτευσα» ή «δεν θα έπρεπε να είχα πάρει αυτή την απόφαση και θα έπρεπε να ξέρω καλύτερα» είναι κοινές δηλώσεις αυτοκτονικών εφήβων που νιώθουν ενοχές. 13 Η κατάθλιψη είναι βασικό στοιχείο στο συνολικό προφίλ του αυτοκτονικού εφήβου.

40

διαδικτυακές κοινότητες όπου τα άτομα μπορούν να επικοινωνήσουν και όχι ως χώροι

όπου κλείνονται τα σύμφωνα αυτοκτονίας. Με άλλα λόγια, δίνουν το χώρο στα άτομα

που αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα να αυτο-αποκαλυφθούν και να εκφράσουν τα

συναισθήματά τους, όπως με παρόμοιο τρόπο συμβαίνει στις ομάδες αυτοβοήθειας

στον πραγματικό κόσμο (Matsueda, 2010).

2.7 Επίλογος

Το διαδίκτυο προσφέρει μια ταχύτατη μέθοδο επικοινωνίας. Παράλληλα όμως με τις

σημαντικές και ωφέλιμες εξελίξεις που εκτυλίσσονται στην τεχνολογία της επικοινωνίας,

εγκυμονούνται και διάφοροι κίνδυνοι.

Οι επαγγελματίες υγείας που ασχολούνται με ψυχικά τραυματισμένους ασθενείς αλλά

και ειδικοί που αντιμετωπίζουν εφήβους με αυτοκτονικές ή όχι τάσεις είναι καλό να είναι

εξοικειωμένοι με όλους τους κινδύνους αλλά και με τη δυνατότητα υποστήριξης που

παρέχει το διαδίκτυο.

41

Σύνοψη Μετά την ολοκλήρωση της ενότητας αυτής μάθατε ότι:

• το φαινόμενο του ρατσισμού και του προσηλυτισμού είναι υπαρκτά και η παρουσία

τους είναι αισθητή,

• τα νομικά πλαίσια προστατεύουν τους χρήστες του διαδικτύου,

• οι κίνδυνοι για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη παιδιών και εφήβων είναι ποικίλοι,

• υπάρχει δυνατότητα αναζήτησης έγκυρων πληροφοριών στο διαδίκτυο,

• ο ρόλος του διαδικτύου είναι ως μέσο μαζικής ενημέρωσης και ως διαπροσωπικό

μέσο,

• το προφίλ του αυτοκτονικού εφήβου είναι αναφορικό με: συμπεριφορικά, λεκτικά,

γνωστικά σημάδια (κίνητρα και τρόποι σκέψης) καθώς και χαρακτηριστικά της

προσωπικότητας του,

• πέρα από το ρόλο που διαδραματίζει το διαδίκτυο στη διευκόλυνση της αυτοκτονίας,

μπορεί να δράσει και ως αποτρεπτικό μέσο.

42

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Alao, A.,O., Soderberg, M., Pohl, E., & Alao, A., L. (2006). Cybersuicide: Review of the role of

the internet on suicide. CyberPsychology and Behavior, 9, 489-493.

• Au, J. S. K., Yip, P. S. F., Chan, C. L. W. & Law, Y. W. (2004). Newspaper reporting of suicide

cases in Hong Kong. Crisis, 25(4), 161-168.

• Beatson, S., Hosty, G.S., & Smith, S. (2000). Suicide and the Internet. Psychiatric Bulletin 24:434

• Becker, K., & Schmidt, M.H. (2004). When kids seek help on-line: Chat rooms and suicide.

American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 43, 246-247.

• Biddle, L., Donovan, J., Hawton, K., Kapur, N., & Gunnell, D. (2008). Suicide and the internet.

BMJ, 336, (np).

• Capuzzi, D., & Gross, D., R. (2000). I don’t want to live: The adolescent at risk of suicidal

behavior. Στο Youth at Risk, (σελ. 319-352). United States of America: American Counseling

Association.

• Chikako, O., S. (2008). Too lonely to die alone: Suicide Pacts and existential suffering in

Japan. Cult Med Psychiatry, 32, 516-551.

• Cooper, A. (1998). Sexuality and the Internet: Surfing into a new millennium.

CyberPsychology and Behavior, 1, 187-193.

• Cyber Racism: White Supremacy Online and the New Attack on Civil Rights (Perspectives on

a Multiracial America) by Jessie Daniels, Rowman & Littlefield Publishers, Inc, 2009

• Cybertypes: Race, Ethnicity, and Identity on the Internet by Lisa Nakamura, 2002

• Dobson, R. (1999). Internet sites may encourage suicide. British Medical Journal 319:337.

• Dunlop, S., M., More, E., & Romer, D. (2011). Where do youth learn about suicides on the

Internet, and what influence does this have on suicidal ideation? Journal of Child

Psychology and Psychiatry, 1-8.

• Hagihara, A., Miyazaki, s., & Tarumi, K. (2010). Internet use and suicide among younger ages

groups between 1989 and 2008 in Japan. Acta Psyciatr Scand, 121, 485-486.

• Holland, K. (2009). Suicide and the media: Identifying some blind spots. Communication,

Creativity and Global Citizenship, 287-306.

• Johanson, L. (2010). Teenager fatalities. Epidemiology and implications for prevention.

Aνασύρθηκε στις 1/7/2011 από την http://www.dissertations.se/dissertation/0bba1b4703/

• Katsumata, Y., Matsumoto, T., Kitani, M., & Takeshima, T. (2008). Electronic media use and

suicidal ideation in Japanese adolescents. Psychiatry and Clinical Neuroscienses, 62, 744-

746.

• Kids in Cyberspace: teaching anti-racism using the Internet in Britain, Spain and Sweden by

Chris Gaine (Editor), Gaby Weiner (Editor), 2005

43

• Lam,L.,T., Peng, Z., Mai, J., & Jing, J. (2009). The association between Internet addiction and

self-injurious behaviour among adolescents. Inj Prev, 15, 403-408.

• Matsueda, S. (2010). Do Suicide Websites really encourage suicide? Content analysis of

postings to Japanese suicide website. Ανασύρθηκε στις 5/7/2011 από την

https://journal.hass.tsukuba.ac.jp/interfaculty/article/view/4/6

• Racism on the Internet by Dr Yaman Akdeniz, Council of Europe Publishing, 2010

• Racism, hate, militancy sites proliferating via social networking, Network World, Simon

Wiesenthal Center for Tolerance by Ellen Messmer, Digital Terrorism and Hate, 2009

• Rajagopal, S. (2004). Suicide pacts and the Internet. BMJ, 329, 1298-1299.

• Sacamoto, A. (2011). The Internet and Suicide. Proceedings, 13, 65-71.

• Sheldon, P. (2008). The relationship between unwillingness to-communicate and students’

Facebook use. Media Psychology, 20, 67-75.

• Stack, S. (2003). Media coverage as a risk factor in suicide. Journal of Epidemiology and

Community Health, 57, 238-240.

• The World Conference against Racism, Racial Discrimination, Xenophobia and Related

Intolerance, United Nations, Durban Declaration and Program of Action, 2002

• Wasserman, D., Cheng, Q., & Jiang, G. (2005). Global suicide rates among young people

aged 15-19. World Psychiatry, 4,114-120.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

• http://motlc.wiesenthal.com/text/x32/xr3257.html

• http://www.aranet.org/

• http://www.cyber-rights.org/reports/ya_un_paper_int_06.pdf

• http://www.cyberracism.com/

• http://www.edri.org/edrigram/number4.2

• http://www.globalissues.org/HumanRights/Racism.asp

• http://www.nsdapmuseum.com

• www.saferinternet.gr