Archives et bibliothèque diocésaine de Quimper et Léon Document ...

Archives et bibliothèque diocésaine de Quimper et Léon

Document numérisé Source : http://catholique-quimper.cef.fr/diocese/bibliotheque-et-archives.html

2011

-./

r '·,'1 ..

,,

.\

- .__.-_.;

;- 1- /

\

·-.,_

'

L' 11a· KROAZ AR VRETONED.

KELAouENN v~ziEK GANT· ·sKEunE1-INou

Relijion - Jstor Breiz - Marvailhou - Gwerziou ha Soniou- Buhez ar Vro ·

J'·: : .. - :E:'-ÊD.ACTJ:O~ ,

J.-M. :f'ER:?-01', Plouguerneau (F"") 1 Y. LE .MO AL, c;oadout, p• Guingamp

A:bMIN.ISTRATION'· 1\~DMINISTRATIÛN du -FEIZ HA- BREIZ :

FR. GEORG ELIN, Bres~-'- 4~·-rue du ChâtêaU- Brest

c/c 44-40 RENNES

du Bleu'i~r-Brùg et de l' Emgleo SantildUt . Y v. DREZEN,

J?BEST- 4, rue du Château--=-:- BREST C/C 3041 R~<NNJll~

ifBÔNNEMENTS INDIVIDUELS PUBLICITE • FEr~:f[.k BREIZ >l-et" KOR.N~Boun »

Bretagn~ ~-- _. 8 f. l'an Ft'ance--··. -.- .... 9f l'an

T.outes les _insertiqns sont faites

· Ett'-à.nger .. _-· • · . . . . 10 f. l'an Abonnements collectifs

Flli:.Z lia ilreiz -(seul)

·à t'a.'!!~ée Une page.-t;ntièrë . Une-demi-page ... Ut). qùart .àe page. .

300_-f~. 175 fr,.

lOO fr. (à.;parti~-·cte·5 exempt.). ~ f. l'~,rt

~~~

TA.Oi...EN:N. AR MIZ. - Petra c'hbule:rin ar. Gaioliked. _­J'· ~i:i:d_~b da eteo Nedeleg, BREizA.mG. - ·.Pedervet-ke:nStrtv3.deg

,-ar:· Û'hardinal Dubo~rg, J.-B .. MARTIN.-.......:: .Buhez Jerlovefa a ' v:r:~~~~ . - Tro Vreiz, G. F:.-----: Divinadennou.

• •:•<u.· ... ia-- u u u ••. u u u •• u •• ·~ u u •• u •

1. a 4, a

11' ~ 1~ •• 25 a

viz Vi~

··~ , . · Bloa\le? laouend'arVretoned~

}liapeoi:'h d'an holl dud \lad er bed!

SULIOU HA GOUELIOU MIZ .GENVER

3. E_izvede_.z. Nedeleg- H .. Z. p .. 225. ~ Eiz~·ectez an Innosanted sante! . Gou.e1

G·enver ... ·oen·ver. -;_,,

v!z. Genv.er hàno ,sautel Jezuz, p-.- 229.

---- Goue~. ar Rouan!3-z, p. 233, ....;...... ·~n. sul gaude a.r_Rouanez; p. _23_9: ...-- Ttede- sul g~u~e,_:~r Rouànez, p. ·24_4-.

.Vii'':Gehver. v·rz-: GéilYér~ .

'

'.-;•

•

-~-

Petra: c'boulenn ar Gatoliked

Prezegenn giaet da wàzed Eskopti Kémper ha Leon, e Kemper hag e, Folgoad, d'ar 7 ha d'an 8 a, viz Kerzu. diveza, gèmt· an A. MikDEC, person_ Goule hen.

AOTROU 'N ESKOB,

Teurvezet . eo; ganeoc'h, Breizad evel ma 'z omp holl -a ouenn, a galon hag à ~p_ered, ·e. savje ar Brez~meg-~e vouez_ evit difenn aman gwrrwu knsten hor BreiZ, M am eu~ aon, evit gwir, e ve gwall zist~r. a~ dif1en~our oc'h eus dibabet, da vihana,' eur wech muroc h, e rmt da yez hon tlld koz - a jomo hon hinil - skoazell eur garantez hag a Jaouennaïo kal6n an hoU Vretoned.

AOTRONEZ BELEIEN HA -KANNADED,

VA_ C'HENVROÏZ KER,

Morse m'aar vad, abaoe amzeriou euzus an Dispac'h . bras en'e krlsteù bor Bro ne dridas gant eur fb:ians ken .D.erz~s h~ ne grenas gant euii imor ker sautel...

Pion ez oinp-ni, da genta, ha perak eus an arvor hag ar gorre,· omp-ni diredet aman a vilierou? (1). .

Ni 'zo ··katoliked, D).ibien ·enn Ilis hag he deuz gw1r da veva etouez ar boblou, ganet ·ma 'z eo eus kalon ha -~ad eun Doue, harpet ma 'z eo War asant an uguent .mihar~ a gristenien a vevas dlndan he c'haz_el, war a~ant an tn c'hant milion a .gristenien a zo beo d1ndan he galloud.

-Ni zo katoliked mibien eun Ilis hag he deuz bet digant he C'.hrouer-Doue' urz ha gwir da breze~ d'an hoU ha~ e pep Iec'h an A viel, netra nemed an Av1el, met an A VIel

, penn· da benn gant e guzQ.liQU hag. 'e ehourc'hemenn?U· Ni zo katoliked, IIJlibien eun His h~g a la var deomp _:

menna rit en ·eur viret ar ·gour·c'hem~nnou-se, ober ho silvidigez 'etouez tud ar bed?_ Ho kwir eo. Fel~out a, ra deoc'h en em reï_d'ar M)e~tr,:korf hag erre, seven1 ar c ~u­zuliou a baourentez, a z·oujap.s. hag a furnez en deu~ kin­niget d'e wella diskibien, kazelia ho sempladurez dmdan reolenn eus gouent? Ho k'wir eo a berz Doue. Ar bed err deus ezom eus ho skoriou, ho labour hag ho pedennou hil. me ho -Mamm, a· ro deoc'h gant va_ c'hou.eka benn oz, skoazeh va galloud. ·

An Ilis evit trouc'lia herr, he deuz, a youl Doue, gwir da veva, 'gwir da gelenn, gwir da zevel breuriezou hag

{1) 20 000 den -a c'helle beza e Kemper hag 50.000. da neubeuta-, e Folgo3.t; eun Uhel-gomzerez a. gase sklêr .mou_ez ~r_prezeger beteg ar f;'elaouer llella dioutan. ' i

... - 3_&( Y?a;~/naa ni,. h~ .mj,bi_e~ •. ~pp_ ~i(o~ Jijdc·Jii~·;-.~~-. , · nemed· éVit gloar ·Dou·e ba- silvilfigez··._ar,

Bugale_ d'an Ilis, lli 'zo, war eun dro, sitoyaned a· Vro- · C'hall. Daon _c'halloud ~vit ar memie-z sujidi: ha mf zavo ket a· enebiez etrezo? N'eo -!ret dlèet p)e gwir, an. eil hag .egile, e tisken~ont enz ar memez· Doue evel diqu waz eus ar menieZ eien€ihn; _p'e gwir c'hoaz, da bèp unan, Doue en deus 'roud.ennet e dachenn: d'ar· Vro mad ar c'hûrfou, eu-.

. ruSted ar bed-man, - d'an lliz, mad an eneou, eurusted ar bed ali; p'e gwir,_ en divez, ar memez :koùstians, renerez ar c'hristen hag ar sitQyan, a zo gourc'hem'ennet q.ezi. ~ei -da Zone ar pez a zo dezan ha d'ar: Vro ar pez a zere outi. .

Bezomp dinec'h eta! ~r groaz hag an dra po n'~nt ket enebourien; breur ha c'hoar int hag unanet e tleont beza e kalon ar broad kristen .evel m'o gwelomp unanet a uz d'hon aoteriou. ·

••• J:Iogen, sitoyan-ed katolik, petra glàskomp ha pe:r:-ak

ellJian hon·- arme war zao? Ni a c'hoanta eun dra hepken: àr peoc'h, eur peoc'h

hag a ziouanfe eus leald'ed eun emgleo etre ar Vro hag an llis, eur peoé'h ha ne bell bleunia nemet dindan heol tomm ar Frankiz. ·

Oh! klevet a reomp, bep sul, en e brezegennou lik, bor c'henta. ministr, e zoui'Ii w·ar boull e galori hag e zaouia­gad warzu an oabl, _oc'h ~mbann: « M.e ' zo, emezan, eun hadei- ·a beo~'h, a garantez >>. Eun hader? Ma chomfe ar c'houer da brezeg war gleuz e bark, ne welje ket druz an eost war e ero! Met selaouit an danevell: d'eur. c'hil­hog kludie_t war Skourr· eur .vezenn, eul louarn ijinek, .ga­net e Treger, m:oar vat, a lavare, flour e voueZ: « diske·nn, br.eur, grêt eo ar peoc'h etre tud hor goUenn;- diskenn­ta dillo ma roïn did pok ar garantez! » Neuze ar c;hilhog; _eul leoniad: « Ah! te zo ivez eus lign1ez ar yer? Diskoùez da vion, kamalad !. »

Brema, aotroti IT~~inistr, an dud a ya buan da goZ: ar brezel en deus tennet meur a vlevenn diwar 0 fenn, p_a n'en deus ket ~anket meur a. dam rn plo umm ,en o dan vez. - « Peoc'h ha brendeuriez » a ganit-hu? Ni.~ zell ouz hoc'h- oberiou .. Hag hoc'h oberiou a zo milliget. ·

Epad 3.~ c'hantvejou tremenet, an llis a zo bet, dre emgleo, unariet gant' Bro-C'hall, evel .ma 'z eo unanet hi· rio gant meur a Stad eus an Europ hçi.g eus ar bed, evel m·a chom' unanet c'hOaz .gant eur rann-vro eus ar Frans, an Alzas~Lorren, hervez m'ben anzao eni lezenn douget

'd'ar 17 avis here 1919. · ,Met- petra· gla:sk ·hor mfnistr « ha der _a beoc'h »?- Teurel

1'

-.- _War.-dâl __ an ·Al·*~s- Yeo me~~ ·al 'i·~-z~n~Ou diz~u~; h~- fleg.,_,. - dre _Iierz, · dindan lezenn falkr an Disparti, hadenn _ a

gasoni, benve~ a. laeronsi hag a zismantr; astenn kraban ar framasO~ed war ilizou,- eskobtioù,. ·p:r;esbytalio\1, klqer­diou bras· ha bihan ·an Alzas; tenna digant -o -be.I€l_i'en-._-.an tammig paë dleet d_ezo 'hervez lezenn-. an Eiugleo, hâ · bet miret· clezo gant an Allemagn he unan·; torfed- esthammus: diframma digant an Anaon ar _pez .a ·c'horrenjont---evit kaout pedennou ar re vèn; teurel arc'herien ha· soudarded war an ilizou evit aber iv :ln tor · o madon; gwasoc'-h: di~ bezia, daouhanteri koustians hor c'henvroïs e\rit sounna, evit s·evel, rb. ar gellont, ar· _Edtoyan a eneb ar c'hristen hag a eneb an Ilis ... Labour: vrao, n'eo ket 'tâ a ·bers eun «.-·ha­der a beoc'h )) , labour eeun ·a-berz eur ministr ha:g a zo en e garg seveni ar promesaou solanel, ar promesaou ner­zus a· zoujans roet ken lies d'an Alzas gant .Joffre, Pétain, 1\tfimgin. ha -Gouraud~ gant -rClémenceau, Poincaré ha Mil­lerand, gant ar Frans, en ~ur ger!

Mf'her goulenn diganeoc'h, soudarded ar Viktor, pa ger­zemp euz an eil tache11111 d'eben, dreist korfou maro eur milion hilnter eus hor c'hamaladed, warzu meneziàu glaz ar Vosj, ha bet e oa evit sanka, gant broud hor baionnetez, al « lezennou laïk )) e kalon an Mzas?

Bretouned, evel ma lavare ker brao an aotrou Tremin­tin, hor Breiz hag an Alzas -a zo « diou askell ar Frans », ......:..._ diou askell l).ag a denn o nerz eus a be leC'h ma n'eo ket eus ar Feiz chamet birvidik en diou vro., 'fuz o yez koz bepred kom:zet, o giziou -bepred miret, -eus o franki­ziou karet muioc'h eged ar. vu hez: Ma tl da vis eost diveza, kannad an Alzas a -deuas ·da Roazon evit kemen d'ar Vretoned: << Breudeur, Feiz ha frankiziou an Alzas a zo en arvar; n'eur labourat evidomp e labourot evidoc'h: ha sevel a reot evit _ hor skoazella?

·warc'hoas; kalon an Alzas a drido pa glevo respont- ar Vretoned ...

•*• Torret U) eo bet am Emgleo .etre an Ilis hag ar FranS,

·ha brema~ war gein an Alzas,. é venner bi'uzuna an tamm diveza chamet en e bez.

Da vihan a, antronoz ar brezel, Bro .. C'hall he _ doa la­kaet he dourn e dourn hon tad· sautel ar Pab. An daon c'halloud o do a troket o c'haJ?,n::Ided eVit tei d'aÏ'. GatolL ked, gwella serviche:den a:s:_ Vro; eun testeni a zoujans · hag a anaoudegez vat, evit rei d'an Ili_s- ·e Frans_ eur reiz, eUr stumm-beVa diouz· he doare. Gwir ·eo. Met ne fazian

(1} Al lodenn ma euz -prezegenn- an aot. Madec n'eci bet displeget nag e Kemper nag e Folgoad, dre m'en doa an aot..Fortin dis­kouezet en e raok pegen talvoudus eo 1D.iret an emgleo etre an I~iz hag ar Frans. ! -

•

---5 .. -

ket · o ·)a:var~t.: ·-~a ~z eu d .. an _claon gannad eo- d s. :ouanet eur. ·vad_ eus~ da.rem.prèd

Pa veimas lio'r Èro r_e1! hoU, ma_d ar Frans. Strasbourg ha ·Metz ct' g udke ar V1ktpr, sev.el war k .b.ll . aouesobgane-le'h .o _a emand penaoS h d.. . c an daOn es­k:et kaset eur' c'hari , . de - IJe gellet hen ober ma n'he':· dij~ dà ginnig he goulen~a-da-V ant aotrou ~a::dinal Amette :__

.., · es r an Esk1b1en? - Mad ar Frans., y a h

zao-heol,. hano ar Fran~ a ep -~~r ebed. Du-hont, e bro ar i~n, sujidi an Ilis. Er Fra~o m:eu~et ga~t ar boblou kris­.difenn,- kefridi hag aJ k s. ~o. et fiz1et ar gefridi d'o dispàf, war he zal eur- gu~u~éenre he daouarn eur: galloud d'ar breze} yud gret aman d'an ~~· enor. Hogen, en despet tegez an Allemagn ha me V · 1s, en despet da c'hoan­Pab'ed, o deuz m·iret ha ~~:r~a ro ali, pion ma n'eo ket ar gevridi-se ken talvouduz? e etre daouarn bor Bro ar .

-Mad ar Frans?. Na petra t ' H . . . rok, .dre· nerz- eun emcrle ta. or ID1Sionerien, er Ma-

_1.912, hor misionerien ~ z~ â~~d· ga~t"l~.r Spagn er. bloavez Ma sao varc'hoaz enebiez etre and e 1 eun ~s_kob spagnol. gellet koumpeza ar rendaël h a: l aou Stad, penaos e vo a zo deon~.p, gant beleien g3J~ I e c'her, war ar rann-vro den ket kannad ar Frans d ' 'hevez?n ar Frans, ma ne P::tb, mes.tr ar Visionerien h:g car o~nbilt asan~ Ii T. S. ar

Ahl · _ o ou knsten? · pa weler eun tregont b k ·

evito da veza .protestant h e:na eus Stadou ar bed, _--- o prederia kement da v~r:~ ken payan kouls .ha katolik galloud an Ilis. o kreski hag - ~~naded e Rom, pa weler dre bevar c'horn an- douar .oc en .e:n astenn bemdez

-- mia neo ket dall; eur min"Îs~alta e gw1~IOnez, ha. tru bard dourn ar Frans enz dou 11. g a c hoanta d1framma rn an 1s.

Eur gomz a zo kouezet gwech l -. rai Bonapait: cc crrit- emez d' aI euz muzellou ar jene­evel pa en dije 2Ûü Ûoo d an e gannaded, grit d'ar Pab he ~i?as hirio da- ~'ir, eoe~e~ ~ezel }),_ Komz vrudet! EvH gou1ziek: « doujit' ar Pab ev el varet ... ~ant eur~ skrivagner (iarded ». pa en d1J e dek mi lion a zou-

... :'-n -emgleo dr.e gannad etrë- ar ·F . . .

evit hor bro eun herrez a beo 'h rans hag an -lhs a ·zo, H~nma ivez, an dispac'heriê- c ' ~ur benveg a levezou. Bro-C''hall, o deuz imor d'e nd:r~~ p~gne~, dre laer, e penn en_~ p'hreiz an dïsterra karantez 1. ïa VI~ana~ ~a vago.nt g~mt -da zeveni an ·unvniez etr . evl oc henvrmz, e poa­ret- al le\a_ld~~ e· ken ver an hol~ bu~ale ar Vro en eur . vi- . e memez sujidi, hevele lezenn '·_ en eur zougen, evid ~r Aze ema, aze eo bet ~- viskoa ou. ~1!1 _lezenn evid eur bobl! b:r:oadou. - s gwnZienn ar p.eoc'h evit ar

Siouazl A _vec'h m'eo ar Franmasoun . , _marmouz ar·

il li 1 !1

1 1 l { 1

l [

l l

-6-

'Frankiz, skrimpet war dron' Bro-C'hall, eus e imor e­tiroll lezennou ilskis. ·

Douget eo {1 a viS: Here 1901) al lezenn griz hanvet le-­zenn an emgloiou. Rannet ~r Fi'ansizien e daon rummad .. -Gwir-, hervez an artikl 2, _·gwir' da neb a ~gar d~_ zevel em-= gleo gant neb a garo, heb ma I'tlllkfe d.Ilskleri~ e venoz~ na goulenn aôt'rê. Grit erilgleo, _skolaerœn; gnt emgleo,_ framasouned, grit emgleo dispac'lli~rien ru~- wenn ha ruz­tan. Al Iezemi. a .zo brokus! Y a, met gweht an Itron vrao-· . a ra war eun dro noz ha deiz, sec'hor ha glao; a lavar,. dre ar memez lezenn, gwenn ha d1.1, pik ha bran, ya ha. nann. _,___ Frankiz d'an hall, emé~i, d'an. hall! Met ma.,: c'hoantâ kristenien en em voda, beva tri e goudor ar­mem-ez toenn hag ar memez reoletth evit .. pedi, Iabourat,~ studia, prezeg, kelenn ar vugale, .predena gant an dud .. koz pe glanv _ pe vac'hagnet, neuz~_ an !trou v~delezus a~, zâ'V war he zreid hag a c'hourdrop.t: liberte dar re ail,. met d'ar re-man difenn a. grenu, dif~hn krak -1?-a. ber~ d'e~, em. voda ... Kountell ar c'hilhotin n'eo ket pnmoc h da-. zibenna eun d-en.

Hag e rankint, ar relijiuzed "'- brasa ma~oberourien ar­bob! e diabars ar Vro, .brasa ma~Oberounen ar Vro en. tu-aU d'hon ar zou _______:_ kestal ar gwit. da veva war zouar o~ c'havell as-te·nn o dourn da genta :watzu ar -Gramb, warzw ar Seued g-oudez-e; ka out aotrê- eul ~èZenn digant stl_abeze-­rien lezennO'u, o enebourien touet. -vag e vo gwe!et neuze-: ~ war an 59 breuriez a blego da c houlenn aotre - e va.· gwelet eur ministr, kenta ministr Bro-C'hal!, Combes .e-: hano mili<Yet .o kemeret 55 evit o.r ... à··'.-~: na e tri rumm, evlt 0

fourra ::. __: hervez komzou Wald~k-Rousseau, tad aL lezenn ___:_ e tri zac'h evel chatal tmrnet d'ar maro hag ?" stlapa anezo er mor· da veuzi ..

Ha neuze - kals a glasko. enebi:_. e dra ' zo c'houek da bep unan, stag e chom ar galon d~'h a_n ti en deus ho_r­goudoret ____:____ neuze d~ heul eur Cb.omise~ hag eun di-­brenner dolo jou te11net enz ar g_aJ._wu, · d1rak poblado_~ tud an im·or eri o c'hreiz hag an_ daérou en o daoula_gad, ~ neuze - ruzia ran gant ar. vez -~·"\Î'it Bro-C'hall -:- dif~~-­nourien ar gwir,- smidarded ar Frans, a vo galvet da. ZI--­

framma eus o ehouentchou--ha, da denier war hent an·· harlu hor breudeur hag hor c'hoarezed!

•

:Breze! bihan' araog ar breze! hras.

Tremenet ar ·brezel bras a eneb ar Boche~:. digor a.~ . nevez -e _Frans, ar breze! yud a en-eh ar Fransizien.

~fut,, setu ama petra la var ar Skiant, da genta: ar wa­zed ar merC'hed-se, nac'het outo, hag outo hepken, ar­gwir 0 deuz _an holl da zevel breurieziou,.- ar wazed,

·.

-7-

ar m_erc'hed-se a zo ganet e Frans, douget e Frans war gabier -ar·-beo, gwarl,'Frans en o gwazÏ-ed;<paë3.- reont an tailhou evel an hoU; mont a reont. d'an armê pa vezçmt galvet da vont; sitoyaned int ha sitoyaned direbech; da Iezenn an em1gleviou grêt evit an oll, gant joa e plegint~ Met ar reolennou 13 ha 14 savet evit o skei a eneb ·al Iezenn gommun, ar reolennou-sê a_ zo eun torfed eneb ar gwir: Ni o brêvo!

Ar Gwir Il lav(_lr: bet e 'zeus, c Frans, gwazed ha m'er~ c'hed hag a c'houlenn ober skol. 0 micher eo.

N'ho deus na disenoret o spered na saôtret o buhez. N'eo ket warno eo e kouez dourn_at: barner. Fur int ha gouiziek re ouiziek. m'oarvat, rak o skoliou a oa gwall le un. En eur ober difenn d'ezo da gelenn e vreser o gwir, da ·genta. Ar vistri-se a skolie bugale: diarbennet war eun­dro gwir ar vugale da veza kelennet ganto. Ar vugale-ze oa het fiziet er vistri-ze -gant o c'herent: diarbennet ivez gwir ar gerent. Tiez skol a oa bét savét evit digemeret ar vugale-se; an daru vrasa zo bet laëret: diarbennet c'hoaz ar gwir en deuz ar perc'hen rwar e .dra. Eul lezenn evel al J~zenn 1904 hag a ziskar kement a wiriou, eun henvelep leze:pn a hreiz hag a -Yres, me lavar e c'hell kamit è'_hoàrezed e .Moscou: -n'eo ket mat ·evit Fransizien dis­huai_, nebeutoc'h c'hoas evit Bretoned digabestn ni he douaro! ,

Kristenien e Breiz evel ma 'z eo hor br-eudeur en Alzas· eveldo, ni fell deomp -kaout skoliou kristen lia mistrÎ kristen evit bugale gristen.

Oh! ;h'emaomp ket en amziyiri. Mennad hon renerien framasoun eo startaat c'hoaz las ar grotig war hor· fran~ k~ziou:- youl o deuz da ober eur skol hepken, ar sk6l unik,_ ·ar skol «_ national », mar plij_! war zigarez unani ar sperejou en eur rei d'ar vugale ar memez kelennadu­rez. Huilvrê diskiantt- Ar memez kelennadurez? Pehini? Kelennadurez ar skol -laïk ne 'z eo nemed eun hekleo eus. menoziou· ar C'houarnamani. Hogen ar C'houarnamant a chench. mevelien kell alies hag ar yar he flun pe an aër he c'hroc'hen. He skoliou bet hervéz Doue, a glaskas beza neutr da lavaret eo dizoue araok trei eneb Doue· radikal deê'h, sosialist hirio, da c'hortoz beZa kommu~ist · var­c'hoas, n'int ket gouest d_a u·nani, ne c'hellcmt nemet dibe'­

. _zia ar sperejou. Evit unani ar spei'ejou, n"eus bet kavet c'hoas ha ne vo ka v et morse nemet an llis · kat.olik dre ma neuz nemeti hag a c'hell-rei ar memez traou'da gredi,. ar memez Credo da gana dre ar berl. - « Skol national )) war he lâvar, skol ar Vro, ar skoi laïk-se hag a zo enllf

.1hirio an deiz - kreski reont! - 70.000 mestr pe vestre;!'; · nac'het ganto o bro gonde o Doue?. Gwir skol ar Vro eo an hini a skigno nlenoziou, kredennou ar Vro. Ho~ gen al loden vrasa, al lod.enn wella eus ar Fransizien a :Zo ch omet beo an· o C:'hreiz ar ·Feiz kristeD. ha karantez -.

-~-:F;~ns-.. ~wir,.~o.l ar Vro, dre-se,·eo;·~ar skol-Iibr a-zesk d'he .,bügale kâiëf ar' 'gr6az hag _:in/tirapo. Mf!· feU·" d'ar C'houarnamant- gouzqut hag eeun eo v·a c'homzou, n''eo ket dies: n'en deus da o~'er -nemet rei- d~ar skol -gr~sten, ga·nt ar Frankiz; he ldd eus kef ah Deskadurez, hé lod eus arc'hant ar Vro, tepnet eus godell an· holl. Neuze, dizalé, ar gao-lied laïk a Vezo dile~et; n·euze vo -gW"elet ·var be seurt gwezenn e nijo laboused bihan ar Frans:

* ** Ra blijo gant Doue - n'eus reket ebed dounnoc1h en

hor c'halonou ·kristen, rak · mall eo · ganeomp oll labour_at didrabas, il unan gant hor breudeur, evit hor Feiz hag hor Bretz, hor Familh hag bor :~Hcher -- ra blijo gant Doue e teufe dizalé renerien ar Vro da zelaou mouez ar skiant, hag al lealded ha da resteurel d'ar: gatoliked ar gwiriou roet heb marc'hata d'an oll zitoyaned all. M~ n'ber greont ket, ma chomont aheurtet en o c'ha­

soni, eur vouez a zo hag a drege'rno, m'oar vat, uhelloc'h eged o imor. Tavet eo kurun ar c'hanoliou; mouez ar brezel n~eo. ket m·ouget evdato. Kèit ha ma chomo eun elfenn a vuhez e -korf ar brezelour divêza, mou"e:z ar brczel ;_ne baouezo da youc'hal: neb a stourmas evit al libe'rte a dlc baie libr dre· ar bed ha zoken "\Var zouar. e vro. -D'an 2 a yis eost 1914, eur ministr a roas urz da zinerza ar reolennou direiz a stlabeze al lezenn gommun. - Peoc'h d'ar relijjused, emezan! Ah! en dro-ma n'eu,s nemed eul lezen·n · evit hoU vugale Bro-C'hall. --(\.n emgleo zantel a zo aozet. N'co k_et re abrcd p'e gwir erna e bole kloc'h ·an argad hag an drailh. Hogen, epadma klasko dek kan.fart - hirio ministred - eun toullig kloz bennak evit goudori o c'hroc'hen terrer, ar relijiuzed a zistroïo eus an harlu; dis~enll a raint e pri, e tan, e goad an em­gannou; 4.000 a zo maro evit Silvidigez ar Frans. Unan am eus anavezet, eun tad J esuit, skoet e kreiz eun asailh. · Beziet dillo, e vreC'h zehou, sounnet gant ~r maro, a zao .er. mez eus ar bez. Digant Doue hag an .dud, o ministre~ -kalonek, dourn ar manac'h-se astennet warzu an oabl a

·. c'houlenn digoll, a c'houlenn Frankiz ha lealded evit.. -e _vreudeur hag eVit holl gatoliked Bro-C'hall .

• ** Va c'henvroïs- ker; hor gwir a zo skier ha'g an-at. Met,

èvesaomp, ar peoc'h hor beus an youl zantel da ziazeza,· en hor ·Breiz da genta, war lezenn gommun. ar Frankh: hag· al lealded, ne anavezo ar gounid nemed ma_ ouezomp skoazia -hor- gwir gant nerz galloudek an emgleo.

Selaouit hag e klefot gwell a ze! Eur reolen~ nevez a zo da emh_ann, eviti da ·veza, war eun dro eeun ~~ kamm:

!

Unan. hag unan ·à r · 1 _ ~ . ~ -~·k·- ,- -: . , --- ,-. a pev;:tr .·:----;:- ·Pevar erne .,h >? ,- ..

mat en an evlt· n:eb a '··baë. ·f ll t:-- ' . "-J;: QU);~_ Ji:~ --~0. gaout _ Re · ' a ,,ava evit neb- en '-'tl.etis da·

· w1r eo · met pa -1 k · t , f en eur votez :met e 'peder - a ,eon -o evar droad,- nann met a-hed, p'en-- en,:t' lake~J.ae n erna. ket o c'hostou a-big zen unanet a dalv jJeVar" diStd. .Pe_.var? ~~ _.petra-t~!_ daon hag unan a ra daou dr ' g an ell dwuz egile. Unau dre ·,em-gleo. ~ gount, pevar hag ouspenn

Hogen, Soudarded va 'h 1 ni eun èm'gleo à zo' dig· ç ama laded a vrezel, evidomp­savet evit ha.rpa . . or, a gas nerzusa hini a zo bet

gw1rrou ar vrezel · e galleg: Union national d C ounenn ·goz. Hanvet eo· en ho parrez eur aevren~ es ombattants. Pa vo graet boct,et enni soo.ooO eus ho~us ban ~nvaniez, vras-ze a zp c'houi roïo d'ezi hoc'h hano· h re:d~u:, rn a~ selao?it, ar re a c'hounezas ar br~zel b a . reizi e reno menozrou gounit ar peoc'h. ' et espernet gant Doue evit

Bremaïk, urz an Aot 'n Esk b h ' hag an Ilis a . dregern~ E o ' or mestr a-berz Doue....-veza, -ne g:{vo, etouez a.n -::n::r r~zad k~~ta bete~ an di­ama~ német awa.zed· prest d ant mil kathohk bodet ·,h· - ..,, -t:> a veska nerz 0 d c alon ha, dioc'h red Iierz , . . . . · ~pere , nerz o kristen hor Breiz. ' · 0 Iz.'!h e_':It d1fenn ·gwiriou

Çiwech-all, pU welas tri c'h- t . . tumet en dro dezan hag an ~Il euz e genvroïz das­vir un-us », evit dishualaeno ob sav ;ve: eun den' (( __ quasi <( V\Tarc'hoas, emezan ro, au a youc'has d'ezo-: vezo .libr! >> ' araok ma vo uhel an heol, Israël a

Warc"hoas pa zeui tri c'h t 1 sentus da reÎ an dourn da g3_~~Ük~~ Breiz~d pennp~- hà net, kelennet gant 0 Esk"b" Bro-C hall sklenJen­iant ar c'hristen holl-vr~J:f·;:n,et war d?chenn ar vro naLI:, "\Varc'hoas ivez Bro-Vr:eiz h z eo a~ Jeneral. Castel­gabestr! · a Bro-C hall a vezo. di'-

-10-

EndP<:) da Et~~ Nedeteg

Derem mat ~tan Per

' ranou eun ti-soul kr op et din­War rib! koad ar C h t b' 'h.an eve! eu! lagrud ruz, k r ou E hrenes r 1 ' Goulou dan ar s ou ~ · ~ kDeiz tenvalijrenn an noz.

a ra eun toulhg skier e chou fulennou o s·evel en zo; tan ivez, IDen •e w~~r .~-;,'7eize:l Riskll ebet, a vat, ne êr .ctre c'henou ar c IIDI t c'h. eo sammet ar skour­gr'0o-f,ent •er c'hoad, rak g;n ~~g erc'h .a gouez tdre vare. rou~ erc'h a <l'holo ar pa~a~u~ant •e !abou<: .gaude bez an Ar goanv a zo~ ~rolg da or O'lazur gant reo, frim ha diwtsket ar meziOu, k:azet aleJ' breman war bep tra e skorn skubet an de hou, e N~d"l810' a zo na petra 'ta!

' h enn M·et noz ..,. o o ' 'h oz zae voug a gwr · 'helle Jret bezan kaeœoc n -Evi·t digemer an aotrou, ;n oahl glas ha digoumoul vez goanv eget ma zo fenoz, ~~uar kempennet a-nevez Jr.arget ,a stered aoŒr' an

gant 'eur van tell ~enn-kan~. ~ zo war c'hed eus ar ne-An dud i'vez, e ti. Ala:o~e e~dro d'an oaleld, nemet tan

vez en ti vras. Emal~t\l'o gweleou. Eun tantad tan, gan~ daou vihanan a zo e 'harre a zev en eur skraba eur pikol e-teo savet war c heloc'h 'Biget onantell 'ar hag en eu.r s}{,ei e deo~~:m r~z ~o unan a bep tu d'ar siminal. Daon bodad Jlstr odad. egHe a zn ouz g,laou. e·kichen an tad, e~ .eust• e%:ui gant' e zaou v.ab da

. ' ~g Olier V1san • ' ' d' ofe-treid an a~ezo '0' d l 0' da •C'hortoz ,m'O-nt an dremen bellhadeo Ne BI eo. uhel.an a zo ,d'ar te-man, renn hanter-noz. Ar c'hognou du d'ar fornigell. GWU'eg war ar bank-tos,ell, en dao~ôtr 'a zo azezet war eur Alan, e veœc'h ,hag e zao~l d. Hag an teodou a ya en­bank-tôl, a-hed gant :n ~~:n hag a!lesont hag en ·em dra: keleier d~stu,me_ ~cAlan a oa bet doo 'h er foar ; dremener an •ei·l Id eglle. o 're na ed da •hada : OUer a oa bet er 'b:ar_r~z nes a ~ Sonjit em eus ranket

--Ker eo -ar gvJ"Ini.z,. em·eza . " - --·-·-p-aea .65 lur ar c\hant-! zwr·e Alan, da hale·c''h ez

- Va Doue; e.me Soaz, ~ .ets b-aœa nemet en 'eur t d k~z? Hag aman n.ez eomp, U!

8 · ·r ar boue1d l

br ena! Seiz, berndez, 'Wla . f noz hnn trubuï.lhmf ·a-- Alo ! e·m·e Allan, lezom~ , _e - . h ar bloâz hag a

~- Nede·leg ne V·B'Z -nemet -e~r wec go.&vez. . d' _ .b.ez-a la-onen. c'hour-c'he.m:enn .e_omp ~ichen ar· goulou.:ha kan d'emn~p

. Deus aman, •Momg, el b nak I " Spoe•red ~akr 'ha ~li-eur werz p.e eun noue . en

vin>,, a!Jo !. .. 1 'h"ry flour, sedie·r h:a sk·anv_, a ·zava-s'i8 Mouez ar p -ac Io,

-11-

Œreiz siouide.d an :ti, an -ho.l.l o ve.zan .tavet da ze:I-aou. ~"Pa voe achu an diskan .ganti, -an tact a gro.gas Wair rhe ileœ.c'h, gant ~ur vouez kurun, ken .na gouez·e ar poultr

,'(iiouz tr.eustou •an doub (1) .

::Spered sakr ha divin, m'ho ped, reit d'eomp ar c'hras! ...

Va noue_! erne .Soaz, daoust .ha· red .eo huchai ke­·rn·ent-se war ·an Aotrou Dome? Dibuna '·ri ar vugal•e, d-a \Tihana ! ·

Monig ,a ·zavas ar paz aJ.I h.ag an ·eil e teujont warr.:.. ']erc'h egile, an ti o sk.Iokai bep tro 'g·ant an idiska:n •éi!d­'!lava:ret a-boue·z pen·n gant an· hoU.

E keit ze, eteo N ede:1eg, gant an teodou .ruz o Upat ~.anezan ra bep .tu -a oa kroget d-a tla.mina d'a vat rha:g a ···dôl~ ll81'r-z {}i,W!arnan 'vel ·di'w1ar .genou •eUr forn ·C'hôTet ; -r·ed evoe kas ar hank-tôl war drenv.·-Ar ·bôtred, barp o •C'·hein ouz ar gWe-Ieou, a jache .o d-iouh_ar ganta gweJ•ia ·ma he-lient.

- PebeZ eteo 1 ·e:me Olier; .ès eo -gouzout e·z o·mp .-.aman tost -d'ar c'hoajou -hag eo·AI1an eur c'heuneuta·er .wat 1

- Awechou! ·81Île Alan: Sonj az p.eus, em·ez,·an, en eur ·:zizrei Wiarzu e wrerg, ~eus -an efeo am Oa diga.set d'it ... "J)e.mz-ek v·loaz 'zp het abao-e disul ?

- Va Doue" 1 emezi ; biskoaz n'am eus bet gwasoc'·h .-ogaouad eg-et ·en noz_,z,e 1 ·

-:-"-- Petra 'ta ? erne ·ar .re yaouank, sav·e't o. -Skouar.n o:gaD.to; re un eteo penôs e oa hennez neuze ·?

- Oh ! 1eme Ala-n; eun et-eo seur:t n-e weiljoc\Q bis­_ikoaz, na rdeu ebe·t ivez. Evit gwir, n·'eo ket :eun 1eteo ~e ""--a •••

- Petra ~ta ? ·erne ar re. yaouank. --- Kont ze d'eo-mp c'hoaz! e1me Olier. Alan a ·groga·s er podad jistT, a i!'e·as 1eur j:ach wa·r­

."1fian ha, gaude- hezan grêt .eun toToh !d'·e vuzellou gant kill e zorn, e .stag.as -gan ti :

- Olier aman, •e·mezan, -en deus sonj .mat eu:s aJr .-reuz •a voe Rm:an, gwre-ch.a-11, .g;tut .ar hleizi. N·e d:remene cgoa,nvez ·ebet na viJ·e tiz.et ganta tud, buga,le, da vih.ana ..• ·Dont a rênt en noz er c':hêri-adenriou distro hag e- sam­ment_ ganta piou ~~ennak en em •gaye diWl8zrut o v·a'l-e, .IDemet •eur .gw_az e veze :hag eur henveg bennak ·en ~ zorn -<l'en em rzifenn ... Ar b.loaz .ma 'lavaran d',eoc~h, bio avez -.kriz ken ·e varve ai lann war ar .girzier, denved, :1-eueou, -.saoud ivez a oa bet koJilet èus ar -Par kou ;h·a hetek eus ar k·h~eier, aman, wardro d'ar e'hoad. Tud, zoken, a oa be·t e ·ri-s-kl o buhez- gant eur ble-i·z 1tmas, eur (<. bleiz ke­

_,zeg "1lag a l·ake ar -spouro.n dr·e bol!. 'Ne grale kB,t l<en ar mammou kas o ·bugale d'ar skol; ar merc'hed ne gre-.. _____ _

(1) ~n doub: le plafond.

~­r 1 [!

,- 12-~

dent ket ken bale.goude serr-noi;: ar bôtre·d, ·e· meur:a "di, .-a ranke kas boued d'ar ,m.o.c'h ha .d'ar zaoud diouz. ar beure ha d'an :noz.

An ô trou ·Pe-rson 8, zisklerias et gad-Oir, an -eH sul .eu's an Azvent, ne .vije ket lavar.et oferenn ~noz- N:edel-eg, -ra-k

' rie felle ket gan tan gwelet an dud o tant, .e riskH o buhez, d'an iliz da greiz -an -noz.: nevez a oa, eur bugel a oa bet sam-met di-w1ar dreujou ti !e ·d-ud, g.ant ar << bleiz ke:zeg >i~ Al loen-ze, k·81ID·ent hag eu-n auner vloaz, a oa bét -gWe­let, meur a we0h, ·e pev.ar c'ho-rn ar·. ba:rrez; n'en ,d'o-a­

. ket a on da v ale, zoken, war g-reiz an tdeîz k·aer, h.a da lamm-at war ar vêsaeri,fm ·koulz ha war o lo'ened·.

K!lask·et .e ,oa bet tizout aneza:Îl; ki ebet, aV.at, lle· gré­de mont waœnan hag .-an holl .chaseerien a oa dizroet. d'ar gêr gak. Digar-ez a-walc'h d'a:b. ô!Jrou Persa-n da glaza dar e iiliz ·d-a noi Neideleg.

Jfe·m·ent rak .se, me a fellas d'in aber ·ar goue1, gwerl-. la ;ma he.Uj.en, a-rr:Ian ·en ti. Bep Dloaz e -pour-ch-as•en, eur _pe-nnad a-rôk, eun ·ete.o Nedeleg ·eur rear gwezenn zero­hennak ·p-e-e-ur pez fao-put, ar seŒr:t--se ha -n'heU ket a:r­vouc'hal m·ont enno. Eur -z-atd.orn •d'abardaez, - en deiz. warler·c'h -e oa Pevare sul ..an Azvent, ~ ha ,me ha ta­·pout ·eur vouc'hal. traad ber.r hag .eur .za·Q''h a ze-rvije: _d'in da lakat va skodau e zonj mont ~da gevneuta._ Soa·z aman, o c'houzout p:e-1-ec'h ·e vennen mo_nt, a reas •h.e­se,iz po.suJ;ll evit der-c'hBil ac'hanon ·e·r gêr: · « Ba t- .ba r '·ni·on-me _! D'.ar .vugale e -vez grê-t -aon gant \ar hlei"z -1 M'et -da,vleiz-m-arc'h ne spont ker{ ac'hanon-m.e{ 'ma:r­:her c'·havan, me· ;lako .anezan e.m z.~c':.h. ))

Hagar pôtr :endro. Yen ·e na ken na -sui1he: er·C''h skor­net ha teo a oa war ·an -d'au ar- hag an a.mzr -a ua ·stummet ad-ar-t-e diouz aber erc'h. Al Joar .én he c'hann -a bi-gne­~du-hont, ruz-tan, dr-eiSt bolz -ar c'hoaj.o_u. Ar stered .a oa kr.og- Q,a ziouan en oabl, -e giz bleun :aour en ·el).r flou­renn .c'hHtz-. Tr-ouz ·ehet war ar .mêziou -na kristen .ebet wa-r val B •..

G-aude eur p.ennad kerzet, en em·.gavis ·el •l'anne-g-elec'h am -oa. ·tlôlet ev'ez ouz eur -c·hauch dero, noaz h:i kalet, :ctiwisk·et ar wignenn diw.arnan gant an :amzer -eyel· -ar c'hig dïwar eun -askorn. Lann hir, Uhel1oc'h kalz1 !eg-e­doun,. a garge- 8}1 l.anneg betek war -ar -c'ih-leuniou; eun .tammig gwenoj enn hepken, ·grêt gant. al . loened --op-a _d-eu~nt d'.ar peurL d'ar p-ark-se, a hede ar girzieii' tro-9-ro. Hag e sonjen, en e1ir ·dr.euzi al lann hag ·ar .st,Touez-: Aman ez -eus bo<denn·. vat ha fiank d'eur bleiz ha da. ~vel).I_'. a :hini. . . - ·

-Bale a ~raen ·eta ga:nt .evez, "va bouc'hal .e,;m--·d,dfn. Pa .v.oen arru gant ar chouch, .e ··renkis, k8n doun ha m.a oa ~an doufl.ez dindanan, kr.apat gant -ar_ harz,.da....gauut va zu warnan. Tenna ris an erc'.h ·diwÇJ,r e-. dr.o gant ·va

..,_ __

-13-

r--daouarn ha pa 'rn d. l t ' . _ . · . oe ' Izo. ae ar wrizienn vras 8 k · W1arni eun tôl pou.nner g.ant V·a bauc'hal Da',----· skols

.Ji.:•ent, ,eur yudadenn s - t h ... o.... e['-

.ilamma.s dious an .doufe~n ·~o.s~J·kag ~~:~ lo-en. po.u?ner a . • o a-z~-<,.._an va zrBIId hag ..,'3, zizroas warnan diou c'-hlao . • gwenn en e benn'. A.r bl .

1 uenn TUZ hag 'BUr skilfou

'- ~ll . · ~ •e1z. emon-m·e Jfa n.e ·voe k t --'P · .evit gouzout ·eo ar << bJ.eiz-kez•e-g ); , E 1'· n _e,

.~11. a .. reas war ar -c'hleun """'] afoa .. Ul .-I.am.m • •:nt? ma na e ·eur c'h" d ~,gOUElZ':l- \Viarnon a-ziadœenv. Ne. voen ket U , r, a .:tan o dam-mat dreist d'an -douf l 1 pe oc h e,g'le-,~·:~,n n~uze, e

1 brezoneg mat ~-z(( e A•l~,n~~%;, ·~~~~~av;;~~

· )) a çm ' emm •e zaoulagad va r · -va do-rn, war v·a bouc'hal, ne gre-n~ ket. ,e a o.a J.Vez :h:a

'--da ~r~~~~~~~c~h~~-~a~e~ropbeenrnad•dilg difinv, chauchet, ;pr'e.·s-t o o a :arre e !la-mm Va ho 'h 1

:~ yudas ker ,p,rim al! <hag 'hen tizas arôk m'~a Jo uc ta

•.•.e~~ .. yug:!e;r~d~o~~~a~et,~~0m~tm 'ane '~aa b~ht nem~~e.~ro-~~ • ' .L' .c oa-z va gwad

pf a zonJan!. .·. Ar bl·eiz-anarc':h a zizr.oas kreÎù~ ha rammas warnon · dio - d g a " gouezas ad ' u gamme· a-rdrenv ha v,a bauc'hal

· arTe w--:a-r e go-stau En d gwaso-c'h -ti-zet , k · · . ' ro-man, e oa b-et ·.boe ket .. ' _ra asiOup.a a reas war e- zivesker. N'.am ·•n e z a~z,er, koulskoude, -da -rei •Bun :ail d'-ezan· .ma oa

__ _. - av a wa·rnon ... Va ·zôl a cham b . . .ket anezan ,a-bi-o.În. Koueza ri . as 0' _er·r, ~e -diz,_as ·;ar bleiz e drei·d arôk wa.r va dio~-s~~~ ~a •o-l_In g.leŒdZ, .gant ··e ·alan enta t Sl · . · · z a, war va' remm lk.. 0'. • ne_ .. Œil a ris va fenn dinda-n ·e c'harr de-ho'' · re1:>1 en e gre1z a-dro vriad .ha da st ·d u, ..--ob er!... · ' · · ar a .ma m,üen

AJies em buhez em bOa êt k . _ . :-seu:i:t hi ni! Gwad ar ·bleiz ·a ~r ·ct rogou ~~ouren; biskoaz iv,ez, ,rak ·e ivinou :a ·skrahe re· e ,wa~ an erc'h ~a va :hini ~]{regi n'belle ket, dalc'het v~- c hem lha va d~ouvorzed. _nan stan.k e ailan .gant eve ~a oa Ua _red d ezan ten-:m-ou@a -a fel_lle d'.in, he:p b!za~cr.~d ·~.-i~~~~en~~r~~~ -Hekr .neuze ·e ski-lfoil o 'dijfi la•b - t H - ' ra .-str.ake ma .diouskoaz. , 'o oure· . ag e -sta:d,en ken e iv,erz. ·'N ·em zifr.eta r{·v~l ~er:;_ ;.ske~n ar hlBiz a S'trake

.. mat _diwar va :daouli-n , u 13:oul, •met .. ~e· oa ·harpet --o:an-t k t . . ha va zr·ei-d ha v-a ldrouvr.ec'h ne •Ioen ·vi~·.! ~ ;ou~t ~~~~dk~~~~aa! .~< IC'·hof~ri ',~! emeon _;

·-d',eoc'h t - erur foueriadenn :e- ~g e- ~ oskas --:- -resp-et _gant ar_ tlêr ... Poue·za ris 'O'.was~c·~a ma venn1s .stonka ::nerz a chom-e •em ·c'•halon ··h_ba~ lem . :-~as Sg.ant an hoU ~souden, dre ;e' -c'hea;l,entanei. oar ~:~ \·~· ' -antout a .ris ·va ,c'thein · ·e· benn a ~oue ' o . omm o vera war tennas. E~r ·,a·chade ~ za_s gantan ·hag .e gorf .a zis­flak e:t'r·e. va ~iauVr.e~~ p_e ~wu hag ~e~· -~rn •l'eza·s da v:ont ·.

-rl·renv9 M-e . d ·:· .._ ara oa ... Pwu ,_a :Ia.mm:as ~a-- :_ ~ounn~r-e.t '-a~dr;~z z~·~· .~~~:;egi ehm bouc'-~.al! ·Eun tôl , · oug :. ag ·e· 1rUI1lhas e benn

•

- 14-

en doufez ... Ar gwad a blominas .diouz ar gwazied trou­c'het ·hag à ruzias an erc'·h tro_~dr,o ...

M>e a deua-s -an derzien d'in neuze. Ve:l eur barr·deliou én em laki.s -da .fgrena, da .grena,_ m-a kouezis hanter­zem:plet 1d'an rdouar: a!"ru ·e oan e penn va ne,rz. Eun -dorriad -e~re'h sunet-"a dam-mou a .rea.s vad d'in; .m-et ma -vij-e 'n .em gavet eul loen.all war -an t6l, e oan êt .Sur e k ... b).eiz. ·

Eu:f. pennad e voeu o ümna va al(ln. Pa, 'n -em .gavis sounn adarre war va z;;tchou, e sonjis e -tlie Soaz ibe-zan nec'het ganin, dr-eist-holl .mar the doa klevet -ar bleiz o yudal, ha me tapout va zac'h ... Ya, m,et· ne oa eteo ebet ebarz? Mat, setu 8lrnan an hini a-m -eus ,disklons-et, pènn ar bJeiz. Teurel anezan er zac'h hagar za-c'h war va ehoug·ne badas· k·et pe.ll ouzin d'ober. (< D'ar gê\[' hre­rnan! 'mon-m,e. Va- c'halon a dride.; .nijal :am bij-e grêt ...

- N'eo k·et gWall d-eo an .eteo a zo déut :ganit! ·erne Soaz, p'am .gwe,las- o tont en ti gant va za-c'ha-dig.

-Mat! .S.tart-eo betda gaout, da_.vihanan! ------'-_Ne pe-us k'et k.levet ar b-leiz o yudal ? eme-zi, a·n

dour en he ·daoulagad. En ·eul la vaT et z·e,· he d-o-a .tap.et krog ,e los.t va zac.'·h

hag e tiskargas .anezan war le~~enn ~an ti. Va Doue ! P·ebez skrijadenn a d-euas gantil Da ·rei !da g.redi e .teue -~od. Lamm-at a reas .da :g.eTn an tart .en eur guzat' li-e daoulf.!,gad gant. he ct:aou ZOirn :

- Soaz! •SOaz! e.meon; gwelet a rez eo maro! Ne zi­from-ma;s ke:t ken na voe da za'Ou ·deiz gdUd·e ... N'-~b ket gWir, va gwr·eg ? . .

Ar bôtr·ed a oil "dirolilet da c'hoa'rzin ha-g ar r.e yaou-ank a z,e'lle gant doujans ouz an hini a Oa_ ·bet o c'houren g.a.nt ar hleLz-marc'h.

- Me ivez, elJle Alan, a -chomas eur p.enn_a·d .evel no­tet va izili ouzin ... N'eus fcJ.rz an -deiz ~arl-er.c'b, pa voe g.ouezet ·e oa m·a!f'to ar bleiz bras, 1an 'ho:n a voe s~tad ·enno. An ao-trou Persan ·a layaras e- vij>e grét ofer.enn hantér­noz.

-Y a, em•è -Soaz, hag eur bate.r a lavaras ·e;vidput ive e p·ron .an ofe-reim-br,ed.

- Reld e vue -d'in, eme Alan -c'hoaz, ·mont da '·ge.stal gant kroc'hen va ·bleiz. Da dri bloaz -goD;-d·e, n'-am boe ket ez.omm--d-a laza '.p-e.nmoc'·li ebet ... S.eurt de-J'lOU/ mat n'am •eus ket bet .-abaoe.

Unnek .eur· a zonas ·Ei traon an .ti. ,So.az à zav·as da .geT­c'bat .dour da ·deurel war eteo Nedeleg. Ar bôtr•e•d a za­vas ivez, kaoz -ar bleiz g:into bepred, hag _,a yea:s da of8-renn an hanter-noz.

Breizadi~.

!" r

--~-

- 15-

Petlervet kcnstrivadea ar G'hardinal nuboura Eur zell war al labouriou

Labouriou mat ha re fall am eus 'ka ho teveriou; er re falla gouskoud vet,kbugale etouez bennacr -a ad h e e vez avet eun dra ou

5zk' ar1~ pe:n ken~!; a;o:~:a~a~sn ae~~nt~:~e~~~~~r à ,~ostaq

o wu merc'hed Leon ha K · . skoliou paotre.d a. jÛm atao er~~ a Zigas deveriou; ar divorfilet sk l L monze ' unan hepken a zo bet digaset 55 do . _esDneven? hag evit- an taol ken ta he deus

ever. aoust ha bucrale a k 1. · ta pet klenved ar c'housket? 0 r ~ o wu ali o defe

Evel er bloaveziou ali kalz e · k a gemerit. Me a gave d'in h~ g no~ amm, tort ha luch em eus grêt. rei a ran deoc'h ptoa aou!agad mat_; fazia 1 d , . - e a an ah da cremeret 1 une ou. Gwelet a reot gweli 'h o t;!U

ge ·0

b oc penaos e vez skrivet ar n_ u, a ne gemerot ket ar re c'hallek evit -.zonek. ar re vre-

AL l,ABOURIOU

1. ~En ugent linenn, d'Gl' muia, .disple it

~~eb~g~~J:jz "j,~ce~e~~u~u~~tr c'henteliou kae/~~e: J:~:::; Ar goulenn ·a Iavar· buh J ·

velez; ha ·goulskoude ~n die: :zu: bug el ,ha. nann gini­mer bugaieach eyit crinivelezu re. eren a~ hanoc'h ·a ge­lennon hag e kollot noeubeu-R-oc.;bSelht eta piz ouz ar gou-

"""" .a. anlZer . . -· ~) Jezuz bugel. _ N'oa ke.t a ·

t b d. ezom da zua kalz pape"

ev1 _ en · 1splega. .. D'e zaouzeg vloaz ez ae; gant ~ant Jo. h .

~=~';' e~~u!:r~~·~~~c:;:~r~eliou pask. ~~li eth~ ~0~1

h=. wei et e furnez hag. e o ... , n z.emJ?I, estlammet holl o hag eno e tremenas e ~~~=~e~. l3.~zrei : ~eas da N~zar~th an .oad a dregont vloaz~ oura ag o senti beteg

b) Micherour _ Labou t _ . an dud. war b~ seurt m'ic~~r')a s:ae evel _an distera ~u..~ J ezu'z_, a zeskas gan tan a . b. _nt J ~se ph a oa kalvez, vara diouz <houezen e d:I. VIC er-se,_ hag a ~~hounezaS- e

c) Ar skoUeriou a ro deomp l) D' . beza sen tus e ken ver 0 zad b_ · • - ar vugale e te~k; e ki:n~ver ar vugale ali: Ê ve-a:~ o mamm; bez a madele~uS poanm da zeski lezen - e Jeruzalem a lavar_ d'ezo I_liz, d'ar c'hatekiz hepn. Dfiu:, beza _aketus· da vont d'an hent. ; se e ouz ·hirder ha skuisder an

-16-

2) Dent en oad e lavar d'eomp dre e labour, rei skoa­zell d'ar re o deüs hor rnaget hag hor savet. Da bep miche­rour kristen e tesk talvoudegez ha kaerder al labour. Pa en deus eun Doue labouret gant e zaouarn evit gounit e vara perag hon defe mez 0 rankout ob er eveltan?

II. - Ar skouei' full. a) Petra eo? b) Pegen bras eo an · torfed-se? Penaos rapari ar gaou graet?

a) Rei skouer fall a zo ober pe lavaret eun dra bennag a heU dongen an nesa da offansi Doue. Rei a helier eta skouer faU: dre oberiou, dre gomzou, dre leziregez pa lezer an dever da ob er. (An den a vez dougct da bec'h~, pa vez roet dezan kentelioli, aliou ha goufc'hemennou faU,

, pa vez meulet evit an droug a _ra, pa vez goapaet evit ar · vad à heulh, pa vez torret lezenn Doue~ dir.azan en eur

c'hiz bennag rag trOet oar da ober ar pez a weler ar re ali oc'h ober). A. CAER. - Kelennadurez kristen.

b) Ar pec'hed-se a zo grevus, rag an hini a rO skouer fall a laz buhez an cne hag a labour da garga an ifern. J ezuz _en d_euz lavaret anezan ·: mali oz d'an hini a ro skouer fall; gwelloc'h e vije d'ezan e vefe staget eur inaen milin ouz ,e c'houzoug, hag e vefe taolet e goueled ar mor.

Ar skouer fall gouskoude .n'co ket atao péc'hed marvel, beza ez eo .bras pc vihan hervez an dro-ug a ra. Kreski a ra a'-vat _herVez ar volontez en deus an hini hen ro da ober droug hag an ·anaoudegez en deus eus an droug a raio. Kreski a ra c'hoaz hervez sta'd an hini her ro. Eur skouer- faU roet gant ar ZJiperiored a zo a tao grevusoc'h dre ma t'euio buanoc'h ar re a zo dindanno d'ober cvelto.

c) An hini en deus roet skouer fall a dle goulenn par­don di-gan-t Doue eus e bec'-h.ed--h-a--z-ok-en. --etls ~r .. pechejou en deus lakaet da aber. Dizrei war an hent mat dre e skorie­riou hag e aliou kristen ar re en deuz lakaet da goueza, ~a d'an neubeuta :r}edi evita pa n'bell ket ober muioc'h.

. III. -Ar C'hateid;. a lavar de9mp: e tleom.p k_levet an fJ{erenn gaizt -evez ha devosion. =Pere eo an doareou gwella da z·ont a-benn a gement-se?

Aman ar rcsponChou n'int ket,eus ar gwella. Kalz ne reont ncmet cil- skriva ar pez a zo er c'hatekiz.

Lod ali a la var er giz--man: arabat cham hanter gousket war ar gador o trailha patcriou.- Beza ez eus tud, eme unan ali, a jorn· e toull an nor evJt mont kentoc'h er maez_. - Meur a hini, e1~1e eun trede, a zo en iliz evel peuliou~

Traou gwir a lavarit, hag _ar re a en em zalc'h er giz­se a ra_ goap eus an Aotrou Doue. N'oa ket a vat gÜulennet diganeoc'h penaos ·en em -_zerc' hel epad an oferenn, met penaos klevet an oferenn; n'co ket ar memez tra.

Evit kievet ~n ofe:.;-elln ez euz teir zoarc. ~ 1) An doare kenta _hag_ an aesa eo kemeret cul leor ofe­

renn, klask oferenn an- deiz hag heulia el leor ar peden-

'·'

~-:·

- 17-

nQu a .Javar ar beleg. Arabat mont re vuan, ober bep an am~er eur zell ouz ar bele cr evit e "heulia hag en em unani gwelloc'h a-Ze gantan. ~ 0

2') An eil doare eo lodenna an oferenn e peder · Iodenn. ~ a} Eus -an .Introït beteg an A Viel e c'heller adori Hor

Zalver, anzao hon neubeut a nerz, hacr e anaout evit ·h _ Mestr. b or

b) EUs an aviel beteg ai Gorreou, goulenn digantan ~ar pardon euz bor pechejou.

c) Eus ar Gorreou beteg ar Gommunion e _drùgarekaat. d) Gonde ar Gommunion goulenn digimtan · e c'hrasou. Sant Alphons ·a Ligori a alie kalz ar gristenien da t:!levet

an oferenn en -doare-se: ..___.

3) An trede doai-e eo sonja! e Pasion Hor Zalver. a) Ga?t ar _beleg e traein an aoter e welomp J ezuz stouet

ber J ardm Ohvez, pe o koueza dindan pouez pechejou ar

ed.

b) Ar beleg o vont eus an eil penn d'ecrile d'an aoter eo Jezuz kaset, euz an eil varn d'eben. · b

c) _Ar beleg o walc'hi 'e zaouarn eo Pilat o walc'hi e r .Jd) D'ar Gorreou pa zao ar beleg an Hosü e so~jomp e~

ezuz savet er groaz. ·

C) D'ar Baier e silaouomp komzou di~eza J_ezuz. f) D'ar Gonimunion gant ar Werc'hez e keme~omp truez

ou~ Jezuz lakaet er bez. Sàn-t Franses a Zal a gare kalz an doare-man.

Kelnerit an doare a blij' d'eoc'h Ur muÎa. Eun dra vat : ?h~nch bep an amzer; ne glevot an oferenn nemet gant

'hmoc h a evez, ~a ne dennot anezi nemet muioc'h a c rasou. · ·

IV. - ~n.iza, bugel .dievez .ha froudennuz he. deuz betl ar renie dweza er c' hatelâz;· Droug .enni e skuilh -mallo; w.ar ar vugale all ~a dreist holZ var he mesiTez. Reketi ~ ra e teuje ar mere hed da jorn berr en examin · e -vefenfr. klanv, n'hellfent mui deski tqmm_hag_e Vete kas;f-he mes~ trez da logota da venez Are.

Goulenn ·a raer: 1) Anna· hag hi he deus pec'hei marve ... lamant? 2) Ha blasfemet he· deus? Displegif.

D'ar goulenn-man C:z eus bet respontet fall du h pleget falloc'h c'hoas. Setu aman: u:han bennag eu's a~ ~!~= ponchon, hag an darn vrasa a zo er giz-se. _ Anna n'he .deuz gr~et nemet, dizenti - Anna n'he- deus ket a volon­tez parfet. ~ N he deus -ket graet eur pec'hed marvel rak- logo~a e ·Menez Are n'e.o ket eur· vicher eo. (An hOÛ -a oar an dr:a-ze). - Anna he ·deus graet eur pec'h d k · tai, an· A yi. · ·- e apt ...

,, li

- '18-

Blasfemet he deus dre m'.he deus gwall gomzet e~s. he Drouk pedennou he deus graet. Hag er n ar

mestre~.man hacr a zesko deoc'h kalz traoll: Ann·a he deuz respon - 'h "d marvel pe enr pec'hed veniel. Dai! setu crraet eur p.ec e b " spont -sklèr ha n'cm .befe ket ka v et Han. aze eur re _ · h • k t

Eun hevelep goulenn a oa nevez evidoc'h, a n ou~ e so~ezet ho pefe en cm zrnilhe-t ganti;. dont a ·reot uan da gemeret an tu da zibuna h~velep goulennou.

Setu aman eun doare da zont a-benn: , 1) Anna hag hi he deus pec'het marvelamant? Nanil.

2) Ha blasfemet he deus? Nann.

P ? - Teurel malloz ha c'hoantaat gwelet droug o erag · f 11 A c'hed se a zo bras tigouezout o-ant an nesa a zo- a ·· r pe -

pe vihan hervez ma torr kalz pe nebeud lezenn ar ga-rantez kristen. ·

Evit- ma teufe ar . màlloz-se da vez a eur blasfem e rau­ker en em gemeret ouz Doue· pe ouz an traou santel. .

Anna a c'hoanta e chomfe ar vugale ali berr -en ex~m~~· e vefe kas-et he mestrez da logota. Ar merc'~ed 1 ~ VIJte

oaniet o chom berr . en -exami~, .kement-se ou s o'-! e ~'eo kemeret gant den evit eun droug bras; Anna eta n_he deuz graet nemet eur pec'hed veniel.

N,h d k t blasfement . ken nebeut, ra!! n'he deus ket e eus e ..___, komzet nag a Zone nag a_ draou sautel.

V - Yvonig a laër bemdez d'eun den· pinvidik dti.ou · 1) Ha pec'hi a ra? 2) Pe seurt pec'hed? 3) La-

~:::::;_;g~e ra nemet eur p~ched veniel, ha dont a c'hell da veza eur pec'hed marvel?

Ar c'heaz Yvonig a zo bet lm·det- mat ïve ganeoc'h. · . Yvonig erne -unan en devezo graet- eur pec'hed marvel pa en devezo laer et tregont lur.

Dont a c'hell erne unan all da ober eur pèc'hed marvel g meur a bec'hed veniel a c'hell rei dap_vez eur pec'hed

:ar-v-el _ Fazi br3.s. Gw-elet ho peus, paotr, ar c'harotez n eur. park 0 trei e beterabez? Nann, na me kennebeul. ~r pec'hejou velliel a zigor hent d'ar .Pec'hed -~arve , _ .morse a vat pegen niverus' bennak e vez1nt ne ra1nt eur

pec'hed marvel. .. Ar respont eta a oa er giz""man. J) Ha pec'hi a ra?- Ya. .

2) Pe seurt pec'hed? - Pec'hed venieL 'hed marv:el? Ya ha

3) Dont a c'hell da veza eur pee nann.

p · ? _ Laërez a zo atao pec'hed, e c'hell beza avat bra:r;:-vihari. hervez ar· pez a l~ërer. - Pa raer meur a

1 .. -. · b"ha· n ga.rit ar volontez da gaout neubeut ha neu­aeronsi 1

-19-

be ut eur yalc'had vat, e ra er eur pec'hed marvel bep wech­ma ra er eul laëronsi vihan; rag- ar volontez a zo fall beteg ar pec'hed mtirvel, hag an holl Iaëronsiou bihan a zo holl unanet er volontez-se. Ma n'eri 9,eus ket ar volontez-se ar pec'hed a jomo atû veniel.

· Rag-se eta Yvonig a bec'h; ne ra avat -nemet eur pec'hed veniel, rag daon wenneg a zo neubeuf a dra.

Daoust ha- bolontez en deus da zestum nebeud ha ne­beurl eur zorilm vras._ Neuze e· ra eur pec'hed _marvel bep wech. Ma n'en. deus ket ar volollteZ-se, ma 'ne ra kement­se nemet dre c'ho?riellerez, e bec'hed pegen aJies ben-· nag a raio e Ia·ëronsi a jom9 _~tao veniel. \

VI. -Bar bugel a lavar deoc'h: disul emUIJ. ar· pardon ein: farrez, pebez plijadur!

](_aret a rit ar bugel-se hag ·evit ober dezan vad e tis-> plegit e berr gomzou: aj petra eo eur pardon, b) penaos en em brepari d'ar pardon, c) penaoz t_remen ar pUl'don.

Pep hini hervez e C'halloud en deuz respontet madik a-walc'h d'ar golllenn-man. Hall e kOndaOriit ar re ne welont er·pardon nemet an ·dro da ziskouez dilhad kaër, n'ho peus nemet disprij e:vit ar re a glask en deiz-se an dan­sou hag an ebat ou. Mat tre! Hini ac'hanoc'h avat ne feil de­zan mont d'ar gêr heb ober enD. dro var ar c'hezeg koat ha ~arga e c'hodellou a vadigou. Prenit madigou ma pli­jont deoc'h, ha kasit o- lod d'ho preudeur ha c'hoare2;ed a zo.- chamet er gêr. Met, me ho- ped, !ezit ar c'hezeg koat, h:i stalikou ali a gostez. N'eo -ket pec'hed mont warno na sellet Outo; masterenna a re'ont d'eomp avat hor par­doniou. Dizrei a reont an dud eus ar bedenn, ober a reont eun drouz m:i torront penn an holl, kemeret a reont ke­ment a hent ma en deuz bèc'h· ar brosesion o tr"emen ganto. Diwar hon tro an holl ·_vekanikou-ze deiz ar par­don; ha cham a raint pell ma karfe hoU vugale VreiZ cham heb mont warno, ha mont da zigeri 6 _genou dirazo ..

Petra eo eur pardon? - Ar pardon eo Gouel Si.tnt Pa­tron ar 'Barrez. Hen eo bor skciqe_r, lton difennour dirag Doue, en eur ger Hon Tad. Eur bugel a die enori e dad, hale war e· roUdon, evit-se e tle·omp bep bloaz aber d'ezan eur gouel kaër; setll ar- pardon .. An Tad-se a zo e zelLvar­nonip, deiz e c'houel dreist oU; en e zaouarn Doue en deuz laket grasou puilh; deomp da gaout hol lod oùto, hervez an aked a lakaimp da dremeh mat· ar pardon.

Penaos en ein brepari?- Lenn buh_ez hor· Zant·Patron; peb den er b.arrez a die anaoUt ar vuhez-se evit tenna . anezi skoue~iou talvoudus. Klaskomp ive hon. dilhad kaëra evit an deiz-se? Penaoz?. 0 vont da ·walc'hi hon ene e doUar ar hinijenn. ÈUn eil.e gwenn, kaëra gwiskamant evit­eur c'hristen hag a lakaio gant dudi dà.blliagad e D'ad da bara warnah. · ·

-~

-20-

D'eiz ar pardOn. ---::- Mont da ·gommunia, Doue en ho"' kalon hag ho Sant Patron ·e zell varnoc'h, c'houi ·a raioo­eun·· dervez inat. D'an oferenn-bred, an holl barrisioniz_ a.

· vez_o aze .·hag en -o c'hichen _ar gerent deuet ·d'o gwCiet_:. b•an deiz-se eo disk9uez ho mouez evit heulia an toniou~­

' kaëra, digeri ho tiskouarh evU klevet meuleudi ho Sant Patron, ha lakaat stard en ho penn ai' c'henteliou a rO<­

'deoc'h. Gonde an oferenn, buan d'ar ger da zebri ar pred; ara--­

bat d'ar gwazed chom da dhlaourenni en hosfaleriou,.._. na d'ar merc'hed lakaat eun hanter dervez etre pep plad. ma o deuz farde.t eun tamm pred herin ag.· Anez e ve:zo., gwelet an daolen:n. is}riz-man: (hag e vez gwelet e meur a barreZ) _·an· Hii::lelln, Chek'·d'an -ofCrenn bred,_ hanter c'houllo· d'ar gousperoU. · · · · ,_~#;

An -niz a dle beza 'ken leun d'ar gousperou ha d'an ofe­ren. Heuilhit mat ar. brosesion. Arabat chom ·da ober .. kae dezi," ha neubeutoc'h c'hoaz chom er prenestou eyel evit he' goapaat. ·

Gonde ar brosesion_ .e Iavarot c'hoaz eur bedenn en Iliz,_ -d.'eil eril -Iakaat dindan ·skoazell ar zant Patron ... ha d'ar

gear .-Pre na a c:'hellot mar kirit eun dra benn ag da gas lod: ar pardon -d'ar re a zo choumet er gear, met ouz.ar ~taliou.­sell ebet, hag ar gwella lod pardon a c'hellfec'h rei eo ar­pedennou c'houek ho _pezo lavaret evit an dud n'o deus­ket _gellet dont da enori ar zant Patron.

J.-B. MARTIN.

lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllnllllnlllllll!tlllllllllllllllllllllllulllltlllltlllllllllllllllllllllllllllllnlllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllll!llnm'

Ar baleer. - Pebez gwall amzer a zo adarre; an hoU a en em gletnm eus -ar glao!

Al labourer, -A ga v d'eoe'h? Goulennit ouz ar malfed ma n'fnt ket Iaouen o welet ar glao-se o koueza.

Eun den oajet hag eur plac'h yaouank. Ren. :- Ah 'ta An­naïg, gwall denval e kavan da-. benn hizi-o; o klask petra­emaout?

Hi. - 0 klask .an hent da· v-ont da Baris. ·

BUHaZ 1

JENOVEFA A VRABAN skriVet gantG,~O.DA 'R PRAT~ ha•skeridenn-et gaht an Diril_e­

zell O. DE VILLERS,_ loreet he ·labour· .gant Skol-veur-Ijinou=kaer Roazon. . ·

XII

Jenovefa a gouez klan.v

An Ankou, evit gwir, a den d'he zaludi Hag he mab a- c'hoanta merv el ive ianti. • Doue a gas_ eun êl. da_ rei d'ezi yec'hed -Ha. buhez ken na vo enibannet. he glanded •.

EUR ·a vlÜavez a dr-em·_e-nas .en doai',~-zè -,~vit J·enove_fa hag he: mab. Seiz goanV·ez a 09; a et __ 1ebwu · -d'ezi abao·e ma o.a-:--bet ·k·a-set". kuit eus kompa:gmunez an dud--a-11. Ar gO-a.nv· be­

-tek_neuze- ne oa bet mor.s1e ;re galet; -er blàavez--inan -a vat Je:novef:a he devo·e kalz ~po an da :C~houzanv· eus. ·B berz _Eur 'gwrskad teo a e-rc'h a •c':ho-loe ar·\c'hoâ:d;_,sko-ur:r-ou a;­g.W:ez ·a bi.e~e gant ar z·amm he·tek •an ·douar. J·enov.efa he do a poarpe-t ka-lz da stoufa toU:J.l d:o-r •ar -C'heo evit.-m-i­ret_ ouz -an -e_rc~h .d-a z?nt~ebar.s; ·en an er, _siouaz !_."Ka.er ·h-e· de.voa en -ern vo-u ta drrudan _berniou -mâfl .J.aka-et .garn_ ti da ohe~ he gwel·e, ne. -c'helle kEl-t mir·et he c~horf diouz ar yen-1~n. An do-mder -a deue eus .an hei-ez n'oa mui --a~walc'·h· anez1 da domma eul lèc'h s1kornat eVel ma oa ar -c'Iieo-

1

1

-22-

Hag er mêz, ar bleizi ·a yu d-e, -a'l lern a gl-emm'e,en noz lhag.· en deiz. Jenovefa ne gouske taken gant aon na de:uje .al 1lnened gouez d'o debri, hi hag he bugel. Be­noni a c'houzanvas kalz neheuto·c'h ~eg·et e vamm o vezl(l IIIl'oa bO'az diouz an di ene-z· n'en .d'oa ·gwe-let k~en. Je­novefa avat, savet ke-n dibik'ouz, a voe, .darb-et Ji'ezi mont da fall en toÛll-z·e ken tenv.al ha ·ker yen. Hag_ ·e onel-e, hag lre daelou, ker kent, a v·eze troet':e frim. ·

-- cr M'am biJe, emezi, -eun -taJmmi,g tan da vihana ! Gant p-eg·em·ent a an~oudeg-ez -vat ··e truga!'Bkafen Doue •evit ·eun hevelep mad.elez.! Gwelet a r.an, swuaz l e vezo ret d'in merve:l g·a-nt ar riOu pa 'z eu:s ke:m·ent a go-ad. ~endro d'iii !· Evel a gerot atô, va· Doue ! Ple.ga- a Tan a greiz ka1lon d'ar p·ez a f.el-l d'eoc'h. >J

·-Do·nt a r.e:as da veza .tr-eut ha drouk-'livet; he da-oula­-gad a oa êt doun en ·I;te_ fenn ~~ n''o d~a ken k_e·ment a Sked: Jenov-efa.n'oa roui warn1 ne-meL hou an -di·enez, ar· 'boan ·hag -ar r·euz.

_ << Peü'•a ho-c'h eus, ·mammig ? a lav-aras d'·ezi Be­·noni, :leun a anken ; n'oc''h roui :henvel, ouzoc'h ;~oc~h­unan ! Va Dou-e ! va Doue ! petra c'hoarvez ganeo·c h .. ))

-<<Va bugel ke,r, tir p·ez a c'hoarvez_,eo ez C!Ull klanv ha klan v br•as ... Me gr·e,d ema:on o vont d.a· vervel hep-·dale. )) _. .

- << Merv el ? ·erne :ar pôtr bihan, p-etra ·eo an dra-ze· ? 'Morse c'hoaz n'ho pEl-us· lavar-et .d'in p;e.tra ·eo rn·ervel. >>

_ << ·Merve'l a rin, da lavar-et eo ·ec'h en -em roin da gousket ·evit 1mad h::}. ne zihunin mui ·bîken ; ':a daou­lag-ad ne welint ·mui skl.erij en an h:e-o1l ha va d1skouarn ne glevint !IDUi d·a vouez sklêr o c'h~rvel ac'hanon ; va -c'horf ast-ennet war an douar nB. finvo roui h-ag -a vezo sklas·et. A-benn -eur .p-~nnad .e -teuio da vreina ha _da veska.-gant an .douar.>)

_«va ;rnam1m! va -rnamm· 1 arahat eo d'·euc'h m.er-:: 1 v el 1 .me ho p•ed 1hag hoc'·h ·asp·ed, ar abat. merv el -! )) a Iavâras B·e.noni u -tiroll da ouëla h•ag ü 'lampai fd.a bokat cd'·e vamm a--dro-vriad.

_ 'c< Bli·g.el k•er,. ar-abat ou ela -evel-s,e ; n'·ernan ke-t ern galloud na -beva na m·ervel hervez v-a c'hoànt : an traou- ( se •a zo ·etre ldaouarn ·an Otrbu Doue. )) . _ << Doue ? -eme ar bugel,' -lavaret hoc'h ·eus· atô d'in

,en dreist muzul -e vad-el.ez ... Ac'hanta~ .neuze eun dra -evel-se -ne c'hoarvezo ke-t, rak _me. ne -garfen k-et oher ;an disterra droug •d'·eoc'h; n'·eiD ·befe ·kiet .ar gal~n da laza .. eu:l labous-bihan zoken. n ,

-'-«Ar wirionez a zo ganez, va bugel, a ~:avar-as Jen~­·vef:a; ar pez ne .rafes-te ket. Doue he-r graw neheut~·c_h c'h'oaz. ·Mar b.evcimp ervad .war an dou·ar-man._·e ren,Irnp :gant-an da yiœViken en ·e varadoz. GVlelet ez peus ac .ha-

-:n-

non, va Il!::ib, o stl-epel va dilhad koz· hag o- wiska re ne­vez digaset 'd'.in ga:nt Doue ? Ac'hanta, -pa blijo gant' Doue iv·e e raio d'in lez-el ar c'horf truilkek-man da zi-, zec'ha ha da zi1zrei d'an douar .... Va ·en8, neuz-e avat, a zilammo, a ni'jo, da g.aout hon Tad eus an n-env; henn-ez a ro~? kaeroc'h d'in. N·etra ·da veza laka-et ·e kem:in gant an -eurusded .a v~·zo va lod .er B.ara.doz ; ·eno, n'.e:m bezo mui da ·C'houzanv a-ber.s ar goanv, ar yenien, nag ar c''hlenved ;- eno .ne skuilhin Kei a zaelou. n-e- huanadin ket, ne deuio 'koummoulerin ebet da denvalaa-t v.a zâ.rl. Di -eo ez a an d:Ud a, r-en buhez fur -hâ ·san tell war an douar.>>

- « Mat, va m•amrn, me a- y·elo ganeoc'h, ·a Ia:varas Benoni ; me ne jomin ket ;aman va-unan -e-tou-ez al Io.e­ne.d gouez ; ar .re·-.z·e ne gomzont k!et ouzin pa c'houlen­nan eun dra bennak outo. Me a zO o·vont da v·erv·e-l 'eve,l­-doc'h, -da ·deurel, Bvel a .livirit, va .gwiskarriant truilhek. i)

_____:_ << Nann, V'a -buge--1-ker, em·e J.enov·e·f.a, .rét -eo_ da bep unan gedal e eur : dont a ri divez·atoc'h d'am -.c'haout d'an .nenvou, ma talc'hes da .vez-a fur ha devot evel ez ·crut :Preman. Selaou 1m-at br-emarl ,ar pez am ·eus da lava­ret d'it. Pa weli ne gomzin mui pa 1!18 halanin kB-t -ken pa we1li ne finvo mui va da-oul~g-a·d em fenn ... neuz.e ~ v·ezin maro. -Goude e -chomi c',hoaz tri: .d.erve·z aman ha pa ~gle~i ·c'houez ar vr,einadurez gant va c'horf, -u~uze ·BZ l'ac han o v.ale dalb'hmat war-zu ar z-av-heol. Pa ·ez .pezo .baleet epad daou pe· dri _d-erve·z ·8 tigouBzi e p·enn ar c'hoad hr-as-·man hag c '7.T.e:Ji _eur pez plenenn dirazout. Eno ez ·e,us tud o. v-eva a villie-rou ... >) ,

- « A .villie·rou end_-·eün, · mamm ~? Me gave· d'in be­tek-heu n'o-a nemedomp hon daou a ·ctud o v·eva war an douar ! Asa, m'a mm,- p-érak ive 'ta n'ho .p·eus ket lava­ret ·an •dlia-ze ·d'in kentoc'h? Ma vijec'h kr·env a-walc'h n~ ,a yaje 1EHoc~htu da gaout an dud-s·e. l> '

- « ·Siouaz ! mab ker, ·an ·dud-se- ·eo o. deus diga'se-t ·ac'hanomp filman da verve! en ,diou er a bep tra.· >>

- « 0 nè'uz·~, ma-mm, lll'·em -eus ·ezom e'bet anezo ; ~ne a gr·e-de oa am holl made1lezus ·ev-eldoc'h. Livirit d'in, m-amm, daoust hag an dud-.se- ne dlecint ,t_e·t merv.ell .eun deiz a d·eui·o ? >> · ;;:;

- c< Eo, va •m:a:b, B-Jme J~novefa, den ne c'hello .tec'het di.rag ·ar- rnaro .

- << Ac'hanta neuz·e ne ·ouezont ket. ken nebeut -na. .ouien-me -.a-r,ôk hirio. 'Mont a r·run d'o -c'h,aout d'o sko­Ji.a. Me ~ I.avaro d'·eio : « Tudou, .c'houi a v.arvo, .ha ma ·na deuit ~ket da twellâ-t, ne 'z eot ket d-a 1rouantel<ez am TI:env. )) Ha neuze, ma klevfent va .c'hornzou ! ... ))

-------;' (( Pa-our kêz l •e,me -Jenovefa, PeU a zo-·0 deus kle­vet an dracze ha ne wellaont ket. Ne vank netra d'eZD, traou_ eus ar gw.ella o d-eus -da zibri ·ha rda eva, gwisket

l 1 1

i, ,, r: ;!-,, ;: Îi i

~ 24-

kaer int aHes zoken e· we-}er 1mein a da.lvoudegez ~'\'ras: 0 IJu-gêr~i w:ar 0 bruchedOU, •BVB} 'ma }U?·9rn .ar ~.tere(r en no-z e bol-z .ah D.env. Ne zalûn ket da zi<splega dIt pe­nô.s -sb 6 ziez_, o c'h;aJllbj-ou : tomme·t e vez ont rer _guanv ha ne vez ·mors-e a denvalij·en enno. An d-arn v:ma -eus an 1dud-se· koul-skoude nè zaleont ket' 21:n 'dis terra d.a dTu-. garekât DoUe evi(.donezonou ker ka-e~ .A.lie-s ·e_ veZ ont oc'h, ·en e·m heilhat o skei alll dl gant ·egile-, ke-r gwas ha ma. c'hellont .. Me-r~-e1·.a ra bemdez meur a -hini anezo ;/-ar re­a:li ne .r·eont-van ebet :Cvit-sec_hag a za1c'h da veva -en di-­zurs evé-I ma tlefent cham atô -er stad-se. »

_ (( Doue ra viro ouzin- da vont .m-orse •da jorn gant. tud •evel-se, a 'lavaras Benoni. Sotoc'•h int eget an heire~ hori: eus •az.e ha ne g.rev seurt ·eus ar pez .a .Iavaromp,.._ GweUoc'h •e kavan bev:a aman gaiTI't al lnened gouez, •eget mont da danva o fr·ejou .aozet gwella. Me •a jomo aman;­n'ez in ·biken da gaout an dud-s·e. ''

- (( Ret oB vezo· d'i<J, m·ont, va .mab ;- n'ec'h -BUS ,ezom· e'bet .da gaoul aon razo. Selaou mat ar rpez a jorn ga-_ nen da l•avare.L d'H c'hoaz. Betek-hen n'ec'h eus klev-et h.ano ganen nemet eus -~n Tad hon eus ·en nenv. Wal""' an douar ec'h eus .eun tad ivez ·evel ma 'z oun-Il).e da. vamm1. >>

_ Eun tad haO' a welin ·eve1doc'h, mamm ? Eun. tad· hO' a roio d'in e i'orn evel .-ma .rait <d'in hoc'·h hini bre-­m~all ·? >> .a c'hou.le"nna.s ar bu gel ,Jeun-barr a 'levenez.

_ << Y a, va tnab. Gw•elet. a ri .aüeza;n ha ko.ms a riou-­tan. n

_ <• 0 1 ~-erne ar bug;el, kom.s Ouz va zad ! Pe-rak )vez: 'ta mamm ne deu ·ket an tad--se •da welet a.c'h-anmnp ?· Pe~alk 8 le~ a·c'hanom·p aman. el lêc'h gouez-·man ? N'·eO>­ket hen koulskoude marvat ·eus an· dud fall-ze ho peus ko-mz·et. d'in anezo ? >>

- (( N•clnn, va bug-el, -eun :den Tpa:t, eo, a r::espontas .a-r:­vam•m · da dad ne oar ket -·e pe stad· emaomp:-ni aman; kredi -~ ra omp bet l.ak.aet -d'·ar maro : evita:n, .me eo •ar·· falla maOuez a zo b.et bisko•az war an douar. Tud fa!J..; fakrr o deus roèt ·an· dr a-ze- d'ez:an da gre:di, o lavar-et ge,__ vielf· spo•nt.us diwar va __ ferin. n r

- <• Lava-ret· gevier, mamŒri, p•etra ·eo .9-n dra-ze ? .,, . _ _(( Lavaret g-evier, •eme Jenovefa, a zo 1l-a-y3:r-et eve~:

gwir traou hag a oue-zer a zo a eneb .ar w1r10nez. ))j

. -_ << Daoust ha'g -ober .. a c'heUer kemerrt-_se ? 3: e'hûu­lenna·s ar bugel. Evidon-me n'em 1bije morse s.onJ1et aber-­an ·dra-ze. )).

_ " Mat, va mab, ev,el-se '80 lb et twet da dad <1a ober­droulg d'eomp. Hag e konta.s od'ez-an -P_~tr.a o_a .c'hoarv·e·.zB't-,..

. da vihana ar p•ez a 'Oa hervez ·e dam·m1g ·Ski1amt.

'

25-

- « Se,-Ü ouz ar '\\~alenn-·man, -emezi, da ldad ·eo. en.· -. .deus he .roe.t cf! in .

. --- ·<c Va z-ad ? ~éme· V~noni. 0 va mamm,. diskoue·ût .anezi d'in, mar- plij, m1 .s·elHn a-dast ou-ti. G-w;ele.t ·e~ eus bet.ek-h-en k.a.Iz tr-aou grêt gant vâ. Zad .eus an n-env, •eve!lLmra'z·eo an heol, ·alloar, ar-,stered, ·ar bok·edou, n'em -eus- g.wel·et netra c'hoaz. ha g--a ve -het grêt gant va za·d. -eUs •am douar. >>

Jenove-fa·a. la~mas 'h~·gw:ale·nn ,diwar he biz·hag··a .la,­kâs ·anezi =etre daouarn he ma big.

- <<_ Brao bras eo, ·emezan. Daoust hag hen ·eiJl deus c'hoaz va zad gvv1alii:üer-all, evel houm=an ? Ha kaout a ['-a -d'·eoc'h, m'iimm, ·e rofe unan -bennak d'in ? >>

- (( Y.a, va mab, 'Bm·e JènovB'fa: 'Ü lakâk Lar walenn -adar­re w:a:r -he bilz. N'•ankouna.c'ha ket kèmeret .ar braoig-,s-e diwar .ya biz pa vezin maro -da gas 4'az· tcid. Betek v·a ffiaro e -chom-_o aze, evel ,ma viri-n -a-t'ô •ar garantez ·em bo.a -touet -d'-ezan hag am eus mir·et a·tô ,divl-amm. Ar ga­rant·ez-,se -a oa glan 'ha di.gailhar eve) .an .aour a zo o'C'h -ober ·ar w-alemri-rman. D'ezan oun be·t ha d'ezan hepk:en, -evel eo be-t he·o-re-d ar w.a•lenri-ze '\V:ar va biz. Pa vezi rdÎ-gouezet e bro--an dud ,e c'houl·e:n.Ilï' ,gw:e'let ar -c'hont ,Si­froa, -hennez ·eo llano da dad. Goulenn outo kas ac'ha­nout. d'·e gaout ; ·arabat- ·e vezo ,d'it aval :laV8l'·et .da zen .a'll ebet -na pi ou out na petra glaske.s. Ha gant -a ri· .ctiouall .da ziskouez ar walenn da- zen. b'az tad e roi ane-zi hag e Uvi.ri d'ezan :

<< Va z·ad, setu aman gwalen'ri va m.a:mm ; hi he-unan ihe deus J:avaret d'in -dfgas ;a-riezi d'·eoc'll eyit ·ma welot <ez oun ho mab. M-arv·et eo br eman Jez -eus reùn toullad .drm;veziou. über ·a ra d'eo_c'h he ·gourc'hemennqu- diveza.· K?-r-get oun gaflti dà 1aV·ar-et d'eoc'h ez -Oa divl-am·m hag he deus pardonet ho torfed." Fizians. ,h_e deus d'en .e_m ::gaout gan-eoc'h a-darre -e bara·doz an· Otrou Doue, p'eo :gwir n'he·cteus ket bet an eurva•d-se war -ari douaT ar:Ok mervel. Pedi a r-a ac'hanoc'h da veva .bepreJd hervez ·le"'" ·zenn-ou Doue ha re an fliz, hag arab-at e Vczo .d'-eoc'h, .iemezi, gouela warni. Goulen·n_ a ra ouzo.c'h _karet -h'a se­---vel .ac'hanon· èv-e! he deus grêt h-e.- unan. 1>

<<Va bugel ker, a-rabat e vezo d'i.t, .dre-ist-oll, ankouna­·C'hat da-l•aV'areL d'ezan ·ez oa-n· div la-mm •h-a fidel, ha lavar ·d'ezan ive ·eo bet ar -re-ze va -c'homzou diveza o vervel ; lav-ar em eus karet ane.z;an b~t-ek va 'huanadenn zivez·a.

·Konta a ri d'eZan penô.s -em -eus bevet ha ·p-Einôs oun rilarvet ·el lêc'h ·.gouez-man .peU 'dioc'h an du{}._ Lavaret

,.a ri d'ezan ·e_ kwrf~n e ve •s-avet va b'horf •a-c'han d'e gas d'.a:n douar s-antel da gichen korfou.v-a zud varo, tak ne ,gred·an ket e-rï1 befe grêt morse netra hag -a -c'hellj,e·_.ober ;a,n disterra mez d'ezo. Eun· dDa-·an am eus c'hoaz da ..zes•ki d'it : bez' em eus war an douar, eveldout, tud h8:g

i :.

26

a -gar:an kenan. Va Doue-! pa zonjan ! n'ouzon ket ha gelfet o ·deus chom hep m-e-rvel mar o ,~eus kleV.et ar pe,z a zo het grêt 1d'in. Mar n'int ket m,aro ·a'hoaz·-e pedi da dad -da gas a·c'ha·nout ,betek enna, prima ma c'-hêllo : ar b:lijadur o .devezo o wei et Q mab-bi-han -a raio d'·ezq •ankou.;.. nac''hât seiz vloaz .anken. 0 va zad ! a !lavariaS J.Mov~f.a o tlrqll _d,a ouera dourek, -~nag a we.Ch ho .p.ezo-=hu hu ana-· det Warlerc'h ho mei'.c'h.! ha_ c'houi, mamm. dener, dize­c'het_ ho pezo eienen ho taelou o ou ela war stad reuzeu­dik ho mere'h .J-e-nov.efa ! Va_zud ker !. pegement e kaT­fen lavaret kenavo d'eoc'h c'hoaz ·er bed-1m:an ! 8iouaz ! lavaret a :rafec'h 'kem-ent':"".all rria-c'h oufec'h .ez -pun beo c'hoaz. Hogen, kredi a rit, 'hep m1ar, ez oun hezi,et p-eU ~ zo e·korn pe garn .ar gouelec'h. A drUgar·e Doue 1 du­ze·, ·er Bar-ado-z, ni a en em gcavo -l:loll adarre. Hep ar gwe·l a gemeŒit-se petra ve hor buttez w.ar an douar-·man? Re a boaniou hon ;dije h',ag an dize.sper a_ -c.'.houne-Sfe. hor c'halon ... o"uela a r·es, va 'bug el? DigiiT·ez ac'hanon m~ ran po an d'it. 0 ko-ll :d·a vam·m ·evit ·gwir -e k'olli k·alz, rak me .a gar ac'hano.ut kem-ent ha ma: c'hell ar vam1m welLa karet he bugel ; ho-gen, Doue a zo o vbnt -ct'.az tigol\1 o Toi d'it eun taid hag a .gar-o •ac'l.J_anout ev-el ·am eus-me grêt. Sec-'h eta da z-aerou, rak ranna a reont d'in va ·c'halon. Da od.ald a .garo ac'hanout -eus e hall galon; kem·eret à. r-aio, ac'hanout war e· varlenn hag e lakaio eur bern pokou terrer war da dal. Stard-a a J'lai ac'hanout WaT boull e. ga­lon o lavaret : ô va .mab kêz 1 Ha neuze e komzo ac'ha-:­non. hilg e c'.houlenno digan~-z Ütva.ret d'-ezan v·a doareou -dre ·am-an. 0 s'el'let_ ouzit ·8 .ouelo gant leven-ez .cta 'vez.a kavet ac'lhanout, e' oue.lo. ive, -siouaz! .gant keuz ha gant. glac'haY. da ve·za koUet ·ac'hanon-rme. ))

An da-erou -a viras ouz Jenovefa da zerc'hel_-da\ gotps pel'loc'h ; kou'eza ra reas wa.r he -gwe-l·e man hag eur pen­nad brao e ·chamas hep gellout lavaret. ger, ken. -diT,L~T-­zet. 'oa.

\

\'

•

XIII

Je:novefa war c'h-ed eus ar maro

M1e _eo ar n:iar'o _ kris, dinatur ha digar, '

N em eus truez ouz den; me zo dall ha bouzar· :Me n'em eus nep mignon, ha zoken n'am bo keÏ Rak den c'hoaz betek-hen n'ein eus be~ espérnet.

~EPDALE_koulskoude e torr.as ·ar yeniÈm -eun 8..li'J~ aveli.g .'dous a oa deuet da e'h. ouez:a .8 'rê-c'h ~tl~- avel v1z -ar goanv. Da greiz_.de e teue ar.c'heo

, -epa~ eur pennadig, bannou iklouar an heol. An erc h ha~ ar fnm d~e-ol·1 a deuze, klenv·ed J-enovef:a a vat a yea, s10uaz ! war ~rasât : ran Anrkou a zirede· -idàvet.i. K~emereL ~a reas ar gro-az ko-ad grêt g.anti he-u:nari hag h1 da l:akat he -ene e sta-d 1d•a vont dirak Doue.

- « S:Louaz ! en1•ezi,_ n'eus .1beleg ·ebet war v,a ·zro en eur-man, pa '_rn 'bije kement a ezom anezan d'am c1ho­ve~ ha da roi -d'in ·ar bara a vuhez.· Gwir èo emaoc'h dalc;-h-m,at t~st d'in, Otrou, c'houi a-r Beleg ra bep ·am­zer · Yia, e-kwhen an dud -e poan eo e Ueer ·dreist-oll klask a?'ha_noc'h. Dont a rit da welet ha d:a freahi a-n nep a c houzanv hag a c'•halv rac'hanoc'h. C'·houï eo 'ho .peus lavaret.: (( Se-tu -~.e o skei war ·an nor; an neb a gl-evo v·a mouez hag a z1goro d'in, hennez a welo ac'ha-­non o vont .da jorn gan tan~ )) ~aude he~-a lavaret kement-se, JenoVef,a ·a jorm·a·s pe.Jl

bras da l;led1 a galon, he daou-ar.n kroaziet gant devosion .... __. vras' hag' he daoulagad serret. '•'

, L li

r l' ,, 11

-28-

-Benoni a j om•e noz-ideiz war he z.ro. !fer samme·t oa e .ryal on .ma ne c'·helle ·mui na dibri nag eva. Lenn a re'a ·e :daoulagad e vamm -kement a fe'lle ~·ezi ~a,g -e v-~~e mall _gan tan se'Ilt-i ; obe:r -a ~ca eps ·e_ w~lla -evlt ma VIJB .e-~s _; ga-nt ·eur voza.d man-e üz·ec:'he a;l le1·~ded e:us ar mogerwu .evit na gouesje lket an· d1veradou warn1. Dastun1·et -en .doa eur bern m1an -epad an hanv ; ganta e r-eas eur gwele neveZ ha fresk d'e v-amm. A-weühou e tig.ase d'·e·zi dour e"us :ar feunteun en :e grogen : <<·N'ho peus ket a z-ec'hed, ma mm -? Tom:m -eo d'-eoc'h hag ho muze-1lo'u a zo -sèc'h! >>

a 1av-a;re-hen. Gaude e lampe -da· vriata e vamm : <( Va mamm ! va m~am.m ! -emezan, 'Il-a me -a·g-arj·e be•za klanv cen ho l}ec'.h! Mar g.eH-fen mervel ·evidoc'h! ·>>

Eun nosvez he 1doa kousk·et -eun lamm bennak, ha· pa ·deuas .ar beure, p-à zi.hunas, s-etu ec'h en ·eril ·f;1avas kalz .easoc'h. Epad he c'housk, J:enoveJa he do.a 1-ezet he c'hr'oazig da -goueza, ha breman -e.klask,e anezi. Ar 1nab .a -zivinas. 11 Petra •CO 1an dva:..ze, mamm ? >> ·em-ezan. • - 11 P.ell a zo, v•a mabig, em ·bije komz'et ·d'it ·eus· mis­ter hon Dasprenedigez, panefe ma kr eden e-m: iboa. :amzer -da -c'heda:l. G~le-Jet aran -eo ~arabat apell eun dra vat da· -ober. Gouzoout ;a res en .deus an Ta.d eur Mab henye.l ou--tan •e ·Pep tra. -Re yaouallk out ·C'ho-az da glevet ervatd ke-ment en ,d-eus grêt Mab Doue evi!domp. La·varet e.m eus d'it ez -eus war an -doUar -eur ma-read tud ; ar: dud-se n'iut ket holl ,leal ha,g eün. Klevet ec'h eus ganen petra e.o merve•l, ha gweJet a res -da vamm baour o c'hadal .ar m·a.ro. Ac'hanta; mont a 'ran da zisplega dir-a-zout ·a~ pep brasa eus ar p·ez en deus grêt ··Mta.b Doue evit ;:tn- -dud. N-euze e -ouezi perak e. k:aran kement -ar -c'hoad-man ·a zo ·eni do·tn.

J·enovefa 8., zisklerias •da Venoni mis ter br-as Das.prena­duvez -an dud. Pa laVaras 'd'he mab petra reas ar Yuze­vien-da Jezuz, Beno.ni .a zer.ras e zaouarn ha1g a 1-av-aras, -droug ennan :

- (( An dud fallak-r ! Penôs ive·· e lezas Doue Rri Tad . obef kement-1all -d'e Vab ? »

- u Va rnab, Jezuz ·e-vrn-an a beod-as e Daù da gao-ut truez ou-to : .-(( V:a -Zad-, er;ne·zan, bC"zct trnez outo, r,ak ne <mzont ket _p-etra I'eoht ! >l Marvet eo evit an ho'll, zoken .evit _:e v.ourrevien. E varo, va bugel ker, a oa eu..n dra re·t,, T.ak hep ar sak,rifis-'se den ebe-t na Yije ae:L d'ar Baradoz, n-a ni nag ar re-all. >J

An daerou a deue -eus daoulagad -ar pôtrig. Ar wech kenta oa d'ezan :da glevet an traou-s~, ha

-se Lu :p-erak e skoent kement e galori. - (( 0 peger mat ·eo Jezuz 1 -emez,an, o sec'ha e z.ae-

:rou. LiviriL d'in, -:mamm, Jezuz, n'eo ket 'ta ? a zo bre-rrn_ail en nenv ? » .

-·-"(<Y a, va Qugel ker, en nenv -eman a dr-a zur.'Pa var-_

\

- 29 -

Vas- e vOe ·dis'taget dioc'h ar groaz ha lakaet -en eur be~ henv-el a-iW-alc'1h marvat ouz ar c-'heo-man, neme·t e voe hOut'et e'll;r mên bras ~~a stanka témn an nor. Hog·en, Uri d'ervez goude e teua's -er mêz eus ar hez_ -anez·an e-unan~ leun a VUhez: An ho.ll,dud n'oant k·et drouk koul.skoude arahat é v-e <d'it kredi, darn zok.e,ri -a oa tud vat ·tud -eün ~ ar· r-e-man ·a zélaouas mouez ar -M·e-str hag a'deùas d~ V·eza gw,ello-c'h c'hoaz. En ·Biq -st'aiet oant ouz Hor Za1-Ve-r, hag e varo a d6las •anezo cri •anken. Pe'bez JeVehez: evito pa ·welj:ont ,anezan beo a-nev-éz ! Lavaret -a •re:as­d'-ezo -ez ea d'1an nenv da gaout ·e Dad. 0· klevet ·edo a dar_, re o vont di.ganto, an diskibien a ziroHas d-a ouela. Ha JezuZ a lavaras .d'ezo : 11 Na ouelit ket evel-se hag aralbat d'euc'h beza trubuilhet. Mont a rail da bourc.has ho ka­,C:Ioriou.-e-kichenik va Zad .. Grit ikement 1am eus gourc'he-.­mennet .d'eoc'h hag e teuot d'am .c'.haout ; eÎlo e viot · eÜrr-us e _grwi,rionez, ha den ne ·c'hello lamm·et ·diganeoc'h ,hoc'h éürusded. Mànt a nan hag -ev·elato e chomin ga""' neOc'h, en -doare ma -c'houzoc'h, keit ha. ma p-a.d:o ar:· be·d._ >)

J?enoni a j01me sebeze-t ken -·kaer e ·kave --an traqu-s-e·_ ~ cc Kement-s·e a oa dudius d;a_ welet h:8. tla glevet,.

emezan. -Asa, ·ma1mm; 1livirit d'in,··_,daoust -ha -~ouzout a ra ,J.ezliz emaomp Hlm·a:q o c'hou?anv, pel~ ldioc'h .ctaou­lagad ~an :dud ? Daoust ha ni. a yelo ive· eU.n deiz d'an nenv d-a '"~e-let Doue ? ))

.:.....____,_ ((Doue~ hep mar,- a w-el.a-c'hanomp aman eve.l .ma W•el ··PB'P tr.a : karout a r.ci ·_àc'hanomp, digas a ra ct:eomp m-enoziou mat hag e skoaze-ll a ro-.d'e'omp da vont watr· we·llât. Te-, Be.noni, .a zo e-ur bug-e-l' ·eus aJ:. re weU.a, h•a koulsko,u-.de n'·emaout ket e penn uhe'lla ar zantelez. Gwe­let a ri an dr a-ze dreizout da-unau, m'a ker e-s teuTel -evez •. Ma-r o dije an -d'ud lakàet .ac'h-arioUt d'ar maro, n'ez. pij.e· k~et pedet _evit_o, evel ma reas J-ezuz-Krîst ; J.avar·et ·e·c'h eus end-·eün .. ·ez pije bruzunet ·anezo :mar ,ez pije gellet. . N'out ket heg,ara-t ·eve'l M·ab Doue ·ha n•eo _ket ·da g-a-ran­te~ ker bras hag ,e hini. 1Ret ·eo d'eomp bal•e war Lrciudou Jezuz, ,mar feil d'eornp tizout -al Mc'h ·m'erril-an, da lava..: ret- e0 H tleomp ·beza eveldan dinamm kunv karantezus ha di·c':h-loar. Benoni, va bUgef ker, iouzou't a re:s bre­m-an _·per.a,k ·e k·aran ar groaz, pèrak e talc'han -ane'zi be­pre-ct e·m dorn : !digas a ra sonj d'in eus karante·z -an Hiùi a ·zo m-at.o w.arni evido"n; lav·a·ret -à ra ,d'in' eu dre ar boan hag 'ar maro. ez -eer d',ar baradoz. N'·em •eus netra­a:ll-.-da lez el ganez, bugeJ kêz, -evit kan ut ·envor. ac'ha­Iion ; __ pa- V,ezin maro e ·lam-mi oa:~1_.ezi eus tre va· 1daou'arn ·sklaset hag e viri ane,zi, hadivez-atoc'h, pa vezi bras ha gaUoudus, arabat :e vezo d'it ·kaout m·ez- o lakât anezi o,uz ·ar Voger, ·a-wei d'-an holl, ·en ez kambr ·kae-r.a. Son-

- jal -a ri, ben tro ma welLan.ezi, ___ e mad-elez divuzul -an

-30 ~

·Hi ni en deus ·r~-ét ·e vuh_~z e~idomp, ,.sonjal a. ~i iV-e· -en da vamm, a zo hirio o vont .da verveL

·Mar fe:Ll 'd'irt ob er· 'd'in -eur, :blijadur zivez·a, va- m·ab, :ro d'in da -c'her e làki aLô da tboan_ da _rren ,buhez--.ü'-hlan ha -P'iV'lamtm. Kar an-·dud :ha -gr-a d'ezo .ar ,ffiuia ma··C_'héllt .a vaJd ; ro zoken_da vuh-ez -evito, mar deo talvoudus bras ·kement-.se. -evi.to, ha· goude n'o diJe ta mm •anaoud:e·g"~ez v-at -ebet ·evit .kem-ent-'se. Ma teu c'hoant d'it da oher .an dra·,_:_ge- Ô .sélJet OU'Z kroaz ··d'a 'VMfliffi,. âr g.roaZ-S"B -a VBZO

talvoudusoc'h- d'it •eun tamm mat ·egef an ho-11 -denzoriou .a ·c'hello .da d·aJ. rroi- d'it eun !d·ervez. ))

Ar brez·egen hir-ze •a beu,r-zinerzas •ar pa our kêz- Jeno­vefa. _M\a_ .chom-as gou-d'e peU bras dilav.ar: Pa .ct.euas adar­rr-e eu-n · ta.mmi.g nerz hennak ld'·e-zi ,e ·lavaras :

- (( Gant ma .crhelli mont bete.k da da·d~ pôtr pao·ur ! N·e vezo ket eun dra ~eas rd'it mont eus at ·é'hoa·jou gonez­man. noue, ·gwi;r -eo, a Vezo ganez, hag h-en. ·e-unan ,eo a -gaSo ac'hanout betek ~an tad en .de\)..s roet -d'it war ·an douar. Ar abat e vez-a d'it ankounac'hât kas ganez eur lbanne m·at a !lez evit n'eiz pezo ket re a naon ; kas :ganez ive va .fenn.:..baz, ma c'-hell'i •en em zifen ouz ar bleizi, e·VB'l em eus grêt mè'va--unan. Buge.J kêz ! y;aouank out, ha .dinerz, hep mar ; "bez dienkrez, Doue eo ·ar M•estr ha kemeret a ray ac'·hanout ·,en ·e war-eZ. An nep a lakay e fi'zians ennan n'ez ·ay ket da goll. ·))

Gwasât a -re,as d'ezi wa,rdT.o ~ar p.ar-da,ez ; mil boan -!he doa o tenna he a'lan hag eur c'houezenm builh rh-a ye:n a zivere penn da benn h·e c'horf. Dastum a .eure neuze kement tamm nerz a jomre •g.anti hag he lavar<l·S ,d'he m•ab: ·

- (( D',an idaoulin, mabig kêz ! mont a r.an da r.oi d'it va benn01z, <ev-el ,m·a roas va mamm d'in h·e hini pa deuas evido·mp :eur an disparti. J>

tAi' bugel ·a .gouezas d'an daoulin en •eur ouela ha J.e·­novefa .a astennas war :e benn he d·aou zorn da lava·ret gant k•a!lonad :

-. <<. Va mab karet, ra vezi 1bennig.e.t gant Doue J· .Ra voezi b'leinet g.ant re Sper·ed-.Santel' ·betek ar bar.adoz ·el lêc'h·lllla vezimp hnanet da viken l ,,

Starda a rea·s ·anez'an war he •c'h·a·lon ha-g ·e pokas d':e-zan gant tenerirdigez. · ·

<< Arabat e vezo d'iL 'morse, va m·ab ·k!er, ke·m·er:e.t skouer war. an ·dud fa1l '! Bez'· atô devot ha ldinam.m. n

Siouaz ! ne c'hella.s ket lavai·,et hirroc'h : kouez·a a reas war •he .gw:e,le, skoe.t gant ez·e-nn ar ·m·aro.

Daoulinet toat d'.ezi, Benoni ne ouie ket p·e na kousik.e.t -e V!am·m pe hi ·a oa aet gant an btr_ou Doue .. Hag e'C'h' hirv.oudre", e tifronke·, e pede.:

- <( Otrou .Jezuz-Krist, ho pezet truez ouz v,a .mamm .. deui-t da zi'huna anézi ! J>

•

-31-

,.

XIV

Rann=galon Sifroa o kredi eo ntaro. Jenovefa

0 Jenovefa gêz, ranna 'ra va c;halon [ Penôs demeus ho perz kredi gedal pardon 1 .......... · ............... · ....... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Va glac'har, v~. ~;;:k~~ ..... · · · · · · Gonde m'am hezo gret eur binijen galet A e'hello marteze bihannât va fee'hed · Pa 'z eo gwir eo ker bras trngarez ho~ Doue ' . ·

· M'em heus fizians ganec'h monet d'ber gwelet d•an ne.

•

UR gouli grevus a zall_c'h.e Sî.fro:a prizoni·e.t ·en. ·e .· delt. Eur zac'had kounnatr a yeas ennan

pa o!-ennas t·am·allou gaou e eve.&a'er hra war · ·. · :an tôl'e •rna~s urz da ·zibénna •e ·.bried: Wolf, ·,e :s.Wou:ede.r hag e -gamarad brezel, .a .oa d'·ar c'houlz-s·a IP'eU ac'hano. Raktral ma tizr.aas .ez eas rda ·c'houlenri ke­rou di-gant 'B. ve.str eus doare :e yec'hed. Ar ü'hont a zis­pleg,a.s ld'!B'zan war-eün kement a ·sk.rive GolO ·d'ez·an ··eus ar gêr. Ar zervicheT koz a yeas 1all .o Jdevet kement-aH • / -::- <t 0 v.a_ ·m'estr l va_ mes.tr i ·em·ezan, petra ho peus.

gll'-et ? ..• .tou1 a ra.fren dwak Doue ·hra dWak .an dud n'he -d-eu·S' 1grêt. ho pried dr.oug ·ebet, pell arc'1hano lend-·eün.­Eun d-en save:t ·ev el m'eo bet J-enovefa, eur· pl·ac'rh: .ken de·­vot rh·a .ker fur ne c?heU ket en ·em l]:ezel da vont .men prim-·ze d'·alr· gwas·a dizursiôu. M'e a zo :koz, otrou kont,

hag. em eus gwelet. ke·m·ent-se. ;dalc'h-mat. SeHft, ho Kdl.o n'eo nemet -eun 1d•en faU.akr~·_pre fines·a, dre droiou Jouarn eo deuet a:::.:henn dâ·--c-'hounli.- 1hô" krad va·t._ Kr-edit ac'h·anon, otrou kollt, an -nep ho m~~ul -d•alc'hmat hag -a lavar << ya >) d'eoc'h bep:ret, hennez a ·zo .tr_ubard hag_ eo mall diou-àll-dioutaii : n'e·n deus ·e:vidoc'h nemet ·.disprij e goueled e ·galon ha ne :glask nem·et •e va-d e·-unan. 'Eur gwir v"ign-on a lavaro d'eü-c'h .atô ar wi·rionez eVBl m''e­rri-an, ·daoust ha ma ve{e ka-saüs da glev.et. 0 v·a mestr ker, en. han' Doue ! kl•evit :V·a f·ed-enn : Fr·euzit prima JID·a c'·hellot an u-rz hoc'h eus roet re vuan.· Ha .n'eo ket_ gwil" ne varnfe-c'h ke-t an- disberr.a eus ho ;SUjidi hep bez-a kle·­ket ;e zif·ennou ? Hag ho .peus kreldet, evel-.s.e, dre. -eun tô'l penn, eur froudenn, barn d'·ar .m-a_ro ho prie·d sari.te-l? Ha n'ho peu-s-hu ket bet an disterra .dou-etans ·.e- c'heUe­hi b_eza divla.mm ? ·noue ra viro, ôtr.ou_,-. ho pe·fe d-a ruzia g-ant -ar· vez h-a d-a skuilha da·er.ou gwad •evid an urz:..s_.e 'roe•t re vua:n ! ·

Aon ain ·eus na ve hreman dive·z-at evit miret ouz an torfed da c'hcia·rvezo-ù_t ! ... n

Sifroa a •anzaV-as ·na' ae.t gwa;N Vuan .gant e v.arnedi,gez .. Koulskoud-e, J·enove.fa pe C'holo, unau ·anezo o -daou a oa kablus .... Peihini ? N'oa ket_ BTVi·t lavaret pi ou. _

Lizer Go'.lo a oa .steuet gant -ge;vier ·liv-et ker brao hag a:l louarn en -doa ·d"ougét al lizer .en ldna desk•et ker mat e gent-e} m-a voe dallet ar p.aour kêz korit ken dou@et d'-ar· gwarizi ha d'ar vuane,gez·! -

Kerkent- Sif-roa a •gas.as eur c'hannad ,da -gem·ehn d'e eve.s-aer kloza Jenovef.a en. he c'hambchou ken na zi""' zroje eus a.r brezel, -elêc'h laza anezi. Ouspenn-se· e roe urz d'ezari d.a ober braoa ma c'hellje -d'ezi. E wella loe.n arnas d'ar c'hanna•d evit ma 'z 1aje di-fre hag eur ya:Jc'had mat a ·arc'hant .a roje d'ez-an, a lavare, m·a .tigouesj-e du­hont -albret a-walc'h ha ma tigasje d'.ezan endro ke·lou mat eus e dud.

T·ristidi·.gez ar c'hont R~ reas nemet kr,flskî .k~·.it<ha m-a vne ar m·eve.l oc'h .oher. e .dro. Gwech e kr.e·dé ;éi :Oa· -divJ.rumm e :bried, gwech-aH e kre.d-e,_ -~Ii. -eneb, ,e:ç. ·dna grêt re vrao d.a C'holo evit ma teuj e. br eman 'da c'hoari d'eza.n eun dro fal-l evel -;t10unnez. :N.e 'bade ket gant ·.a-f bo-an ·spered. OU:spenn· Qek gwec-h bemdez ··ez ea \Vo1f· èur pennad war an hent da welet· hag heu -e .Uzroe •ar. c'h~mnad : a·lies e tr-em-elle an noi en he hed hep -kous­kEit. takenn ebet. Eun -derv,ez benn·ak e tigouezas ·ar C'hannad gant k·elou fall, siouaz !_ Eve:l en .doa gourc'he­me·nnet .-an otrou, .an itron hag he •mab a oa het laz-et -e kuz en -e'ur -c'hoad bras. Ifement-man a voe •evel eun tôl orz skoet w-ar :b'enn ar c'hont. Atdalek neûze e .ct.al a deu-as ·da vez-a tenvalloc~h c'hoaz ha ·VVolf a vennas merv-el gant ar· c'hlac'har. Hall zorudar·ded Sif,wa bodel endro d'e

- :!3-

dell a douas a rajent da C'ho'lo paea ker e !dorfed -euzus.

Sifr.Oa a voe pe.ll c'hQoaz o c'houzanv· gant e e'1holi•li, s·eul bel.Ioe'h ma oa brasoc'h e c'hla-c'har hag e dristi­digez. Ker kent ha ma c'hellas -(~hom' en e z-av e c'houlen­nas dizrei .d"ar gêr, ha roet •e voe d'ez-an e· c'houlenn, p'eo gwif oa tre-c~het ar Vorianed. Dizrei a ·eure tenval e · benn, mantr·et e galon, Wolf hag e zoudarded war e :lerc'h.

Pardaez ba pa l.akâs •e dreid war douarou e zamani. · An ho-Il, p-ôtre·d, mer-c'hecd, buga;le, ·a deue er ,mêz eus o ziez da ·ze'llet outan .o trem·en. Ar c'hont a 'ziskennas diwar- e v.ar-c'h -da zal:udi ·anez·o ha da •lavaret eur gomz vat .da bep hini. Go1-üenn a reas gaude pe-tra oa tremenet keit ·ha ma oa ·bet pell ·eus .ar gêr. An -d'ud-1man -a r.eas holl meuleuçli Jenovef.a hag a zispakas .dizamant ·dna--reou -divalo· <;3-olo.. '

\~.rar ge·ment-se ar c'hont a ye.as larkoc'h, sacmmet mùibG'h-:mui. En noz-s-e zoken e' tig:ouez-as le,n _·e -gast•ell. A-n. pqll,,brene~tou_·a. oa -sklerij·ennet hag ar muzikou a r.ea.:eu.n, ,trQuz .. da youzar·a. N'-edod Jket war· ·c'hed '.eus an ?.tr.ou kont. koÙ'l.s·ko:ude. Gol-o eo a roe pr.ed br-as ·ci'e. vi­gnone·d feal. L-akaet en rd:oa ·en e b'enn e t'lie an otrou kont lnTerv·el er ·bfezel gant e c'houli hag ez ·ea, hen, Golo, da veza savet da vestr war leveou tS-ifroa Klask a­.rea ive mouga e kreiz an trouz klemmou · e _g·oustians bour!"evret. O'c'h ·e welet ouz -eun dôl servichet m.at, hi­ni-ennou a lav:are rehezo a-vouez ize-l: << Sur .a-wal-c'h e sailhfe Golo gant e vadou ma ti~ouesfe .d'hor mestr ker merveJ -l N'em eus ket a avi ou tan a vat. sen Cmz •e benn, pegen tenva!l eo ! GWa1ll grinet e rank heza gant a:q. -en­krez.- Gwir a-walc'h. a leveres, erne unan aH, -poezon a zo en holl blijadùrinfi ,a gem·er. Cho1m ·a ra zoken ser--· ret ·e .gald.n .·dirak ar hern friko .... man. Sell ou tan 'ta ! Azez'et eo -evei ·eun<:{ot:f•etour o .c''hedal eur. varrnedigez a

· varo J N'eo ,ket me a -garfe bez.a -en ·e groc'hen ! N'·eo. ket --··me:a,;gar,f~,.n:).oht. evj·tan.d'~r- he-d-:-all J )) .· ' -- _:·

·. P.a,~O;~_-digoù:eze-i- dir:ak dor ~ra's:·,ar,c'hasteli,. ar''-c'h-~'nt: a .ro:p.s .:ur:z d'a~ trmy:!'P_i.lhou d_a ·dregerni evit r~i -da _an3ou·t. oa. diz-ro. Ar zoudard .a r-ea ar gwa-Dd 'war v·eg an tour a ziskouezas en doa klevet. Ar frtkoterien ive o ~do a k'levet hag a j ornas rDantret, ~v el skoet gant ar gurun. « Af c'twnt ! ar c'ho_nt ! o)) •emrezo. 0 krena evel eur hern d·e­Uou, Golo a ziskennas hag a yeas lüst'bk .da gregi e ka-·· best marc'h Sifroa. Henman a rzeHas ·ou tan en e zaouia­-ga-d' hep-lavaret ger. Golo a blegas ·e b-enn; mar hen dije gellE)t ·nellze ·dislkenn en -douar r kredi 'a rea ·e lenned e ho"'l dorfejou skriv_et Wiar- e dal gant liz·er-ennou tân. H:ag. ec'h henohas _e ve·st-r a-dr-euz ar pOrz "Pras, 'e ziwesker oc'h horj e1lla ·dindannan. Mil boan ell do a ive o terc'hel,

1

'1 ,::

' '

i'!.

iar -'g.oulou ten e zorn. Ar ü'·hont- a -welas dN~-1Yll rou\Ïol.Il dispignou 'dir·eiz; an dizurz, _traou for-anet. Ne Wiele- ne.:­·mei pennon •estren, liotl ar ·sPont ·war:no. Eun toulladig­m·eveüen koz -a ·zalude anezan '0 -ou ela. 0 veza a·et ·er zal v.r.as, .SifJ,'oa a-"zisk8nna.s wiar- _an ,cÎcJ.l te dol}: houar.If· 'hag­·e glez-e ; ;g~oud'e e C_'.houi.ennas dig.ant G-olo roi d'ezan a.l­c'houeziou ar c'hasteH hag è kas as Wo'lf .da lakât serri ha ~diaouall -m-at an holl doriou, •evit n'ez ·aje den ·er mêz. Roi a .rea-s urz iv-e. da ble·a·l gante zoudarded,_ da Toi d'erzl)l k·ement. o doa ezom. N-euz·e e lava-ras d'ar re -a oa eudro-~d'-e-zan .mont diwar ·e dro. ·

Sifroa ra yeas w1ar-eün da g.arllbr Jenovefa : pi'ennet <>a bet gant Gol-o kerkent ha grbt gamtaii e dorfed hag· ·abaoe ne oa ket b-et -enni. Pep tra .a oa eno •evel ·en deiz. · m'oa laJka•et ar brinse·z er bac'h. Ar -c'·hont a ,gavas. ·eur­gurune.nn .lor·e hanter c'hraet .d'ezan ganti a-benn ma­t-euj e ·~n dro ~ ·e-ki-Cihen, tele non J·enovef-a ha-g ·eul leor k.a:iltikou saVet darn ane-zo g-anti h_e-unan; v-M' an dôl" 1edo an doubl1 eus al iliziri a ·skrive hi d'·e·zan : hini -ehe.t -anezo ne ·oa aet--mor.se betek ·ennari. S-ifro'a· -a :le_nn-as -at liziri-ze l·eun a g-arante,z tener. Jenovefa a .J-avare •e pede .. Doue bemd·ez evitan, he ·doa inaH :br.a_s- ld'·e- wel-et dizro· d'ar gêr hag ez aje d''hen dia.mbroug gant he bu&el (edo, war c'hed anez.an). La,.varet a rea -ousp-enn poegen -enkre­z·et oa g-an tan-o v-ez-a ne :skr'iv·e 1ffiODse .ger ebet. Hag evit gwir, Golo n'·e.n dcia ··mors-e roet d'ezi Hziri he frie.d k•en nebeut n'en doa lez·et d:a v.ont ·eus ar c'hastJell :Jiziri Jeno­vefa d'he fried,

Hrunt•er-noz oa. Sifroa lkoulskoude .a j-o.me -eno heuz.et ·en·e c'hla-c'ha-r . .Setu Bertha o .ti.geri hag o tont ~er·gamibr_ Lakât -a eure et-r-e daou:arn -an ot,rou a'l Uzer .skriv-e1t gant e bried e << Tour ar ·bec'·heri-en n. Di..s'koue-z a reas d'>8zan iv'e ar c'hoHier perlez. Sifroa hen anav·ezas raktal. Ha Bertha neuz·e- da ,gont.a- ke·me.nt he doa gw·elet ; n':her­gr·eas k·e-t :av-at hep -skuilha daerou puilh.

Glac'hàr -llir prin_s -a oa bet dîdrouz. betek eno ; neuz·e· avat ·e tar.z-as hag ·e· krügas da zifronka·l, ma 'z oa ·eun druez ·e welet. N'en d1oa ke-t a ezomm ·a 1ge-m·ent-·se 1evit kredi start oa. divlamiD ·e bried. Pokat a .reas kalonek d;x -lizer J·enovefa, ·hag e skoe War e ga1on, e :tamalle· ct•e­zan e-unan ·e dorfed. Sevel .a r·eas en -e zav hag· ·e c'hou­ilenn3Js ·e -glez·e evit -mont da Iaza. Go'lo .ràktal. Wolf, kou1Iskouide, .·a deua.~ a-henn da r-ei d'ez,an da glevet ne­c'.helle ket barn ·eun.den, n'eus fors peger fall eo, hep be-za ·e glevet, da vihan-a .

.Sif,roa ·a reas ·charl.enna ar faHakr war an .eur hag e­deur.el en t1oul1 .te.n.v-a.l ·el ·lêc'h -en doa bet e-unan ar~ gris.de-r ~d.a deurel pried fur ha .s-antël e brins. Kr.oget .e~ voe i'Ve· ·en .-e · gompagnunez.

Antron<lZ e voe digas·et Golo .dirak ar prins. 8ifroa ·ac zeHas ouz an evesa·er dig-alon gant ma-dellez ·ha dousder :'

~ 35-

. ~ c< Pe _seürt Jdroug,_-eme.zan, am ·eus -me g:rêt d'it evi,t. ~~ raJ-ez d'in ken ~cUyald ?· p,e s~eur.t odroug o d'oà _g:et dIt va -~-e~g ha. ya _.mab y-- N'oas ne:met :eur pao ur: kez buge.! emziVad pa z out JJe-t digemeret er c'hastell­man, ha:.g abao-e hon °deus grêt t:l'it an hoÜ v·ad :a -c'hei­~I~p. P·erak :ta_ _plliea a-c'hanonlp · gant ke·m,ent_. a faMo-­ocnou ? l) · _ · •

~Golo .a oa ~la:P c'hed .da gieve.t ar gurun 0 krnzal Cham· a reas mantr-et dinak ··etir b<l!sianted ker bras ha ke; siou1 ~bag ·e .lavaras ·a-.dreuz ·e z-aerou : .,..

. ~ « Sioua~ ! Otrou, dal·let oùn bet gant eur -c·;'hoanl dœmz. H? -pned ·a z•o fur •ha gl.an ~e-v·el eun êl. Me, fail ·evel an d1aoul, am eus po-aniet da·Ia<kât ·anezi da· g-ouez-a.

. er f.~nk, h-ag_ .o veza ma stourm·e atô o.uzin •em •eus grêt. d_'e.zi paea ker .. >) ·

· Sifroa a_ voe dizammet o klevet k·eon·ent~s.e. Golo •e-­unan ·a anzave o.a ·div.lamm Jenovefa ! _Kas a -reas ar b~unred ·d'an.di.s.h-eol :h•ag ·e tirollas -ad-arr-e dà zifr.o.:rikaL M11 .gwech :e ro-as ·e val1loz d'an ·f.iôl k-ounnar en -doa grêt d'ezan ibarn •e wr;eg san tel d'ar m.a_-ro.

Adàl·ek neuze 1Sifioa •a joma·S:. e-vel serret tEmval -e­b,enn,_ kl•oz ·e -c'hinou ha klan v e 1ga.Ion. A-wrecho~ e c'·hla­

<C har.-a rea d'-ezan a-Heri. E vigmoned, ôtroned_ -ar -c'hes-· tel.l .a dro-war--dro, a deue •gwech ha -gw:ech-.a-11 ld'e 'WiB-­·le~. koll a r•eant o foan oe-'h 'e-sa ·diroufenn-a ·e d-a!l. .Sifroa. a JOm·e. bre.man ·e kambr ·e bried ha ne deue .ac'b·ano ne-. met -evit m·o~nt d'a~r Chape.}. Kas a reas tud da WJask bez Je~ovefa -ev1t ma 'zraje -di -d-a hedi h;a da -ouel; ·ha·g ive· evit. sevel ·he ·c'horf h·a rei d'·ezan muio.c'·h -a !enor. Ne­voe kav·et netra, rak ·an daou ·z~n karge-t -gant Gol'i da 1l~za Jenovefa ·a oa a et pell •a oa e--:-mèz, ar vro ha den, n e:q_ d~a ·mo-r.s_e -abaoe lkJevèt <hano ·diauto-. .

Ar -c hont ,a_ -I1ak,as 'eur z-ervich bras. ·en iliz parr-ez .evit­Jenove.fa hag he mab. Daoust ma 'z oa bras an .iliz, -an darn vrasa 'eus an dud a rankfis cham ·er-mêz . .Sifroa •a Yoas alu~e_nnou br-as d'ar beori·en BI} :deiz-se ha_ sav•et •e ·voe en 1hz eur mên ibr-as kizeNet en. ·envor :eus -ar-briri·sez. ·

- 3() -

~--

Genet hon eus dont a..:benn da a'naout an hent a rae ·:ar re goz pa 'z aerut ,da _},:làrdon ~ar S.eiz-~allt;· pennadou -eus !RU hen't-.se ~ ·zo bet disp-ennet ha n'int ket -kalz _l·e-' dannoc'.h ken ·-eged eur -wenojenn, met pennadOu alr'a _jorn ·ivez hag a zo- _'ledan .evel baliou -eur -c'hastelrl ha goluet gant :Jeton flour h 1a gl.az; pa dremener 1dreizo m.'oar ket -evid en e.m viret da zonja.l er Vretoned o deus heui'llhet an hent sant,ell:....se edoug ar c'hantVejou tre-. -m&net, s:aludet ar e'hr-oaziou-·S"é goloet a ginvi :louet, -pe:det er chape1iou-se a zo o koueza, siouaz, an ,eH ,gaude eben, en o foull, diskaret gant .'av-el an dizouelez ltement h-a. gant ivinou yut an !amzer. An A. Chatlonl Ab­_graN ~eus a Gemper, hag e vig:q_on Lo-eiZ ar Guennee, a .z-o d1euet a-benn o daou d'a. ·c'houzout dre be hent e-tre:.:. mene gwechaH goz par,donerie;n ar Seiz.:..sa:nt, e Kerne hag e Leon azalek Kemper:Ie betek Pont-Menou. Eu$ a Wened da G~mper ec'h heulient an heu\ bras ledan hag -.eün bet graet breman 2.000 blloa·z, ga-nt ar Romaned.­En hanter· 'n he-ut e kav.Eint Ke.mperle, eur g-erig koant .azezet, etr-ê iliz Sant-Mikel hag iliz abati ar Groaz San­tel,_ o walc'hi he zreid e ·dour an Izol bag an. Elle; gou­deze ·e· tigouezent gant c1ha'pel an Dreinded e Me'lgwen, -ha _L-ok-.Mari.a an Hent, e Sant-Divy._ E Lok-Mai'ia e Wel·er ·c'1hoaz -eup_ 1aoter ·en enor -d'ar Seiz-Sailt, ·met :,Siouaz, dre eur fazi graet, n'eus ke·t a c'hwàll ·bellou, _gant tud ha ·ne anavez-Bnt ket eur ·seû.rt eus 'istof' o brb, _seiz. m1ab -salltez Perpetua- eo· -o -deus digadoriet ·seiz ·sant Breiz. Dre -ma tostaent ouz Kemp er e kavent, ·ep-ar­r·ez Efgue-Arm-el, klairVdi s•ante-z Anna ar Geilenll -sav~et _g-ant menec'h ·sant Yann J·erusalem; pemp pe c'houec'h klanvdi a oa e Kem-per·ct•o ;digem·Bret··ha cho-m ·a: c'hel­lent eun -derv.ez p-e zaou e ~er v:at sarut Ka'ûurintin. · -Kendocc'-hel·•a r:aen.t o ·hent. dre -Gerf.eunteun, Pehi-ti

-sant Ronan, ar Guelleri, .e Bri6g, el lec'h m.a we:Jet gw-e- • -chal-l skeudenn eur falz_,doue a ver:ke eur :marc'heg o tlastra unan ibennak, -dindan e ·dreid, eul_ 1lo-st aer ·d'ezan.

p.C:ÜoiC'hik, e. kavenrt chapeil ar Va-dalen, ra oa wa·r -lez ·e-un 'rtent !hanvet hent .rz hag a '.z -"ea eus a· iGer:aez da ,zouarne-nez; p.elloc'h -c'hoaz, ldre ma tOstaerut ouz reier ha chapel Ilijour e c'heNent kaout eun t-aol-l'ag.ad·,eus .ar IT',e gaBra war ar rrleneziou Du, :gourenez Kraozon, M·enez-Hom~ mor Douarnenez h·a -plas ar C'horn; ac'ha­no p·a vez an a•mzer en e -c'haer eo eun dudi s-ellet ouz Bro Gerne. __ __..

Goudeze .e·o'h en ·erri g-avent gant ·C'hapel Hron Varia .:ar Feunteuniou, e Gouez~g. eur gwir ·iliz, -e:J lec'h ma

,·

• ~ ·~

J'l 0 <( ~ 0 0::

'Q:; 0

- 38 __;.

.... ·--- tr,è,m.e.nas·'.h-a·_ ma··pe-das, .S-ant .EMVan hervez s~l-_idûu p.ro:... s.ez_ e -za:nlte1lez. · Goudé bez a ·chomet eur pennadig da _z:iskuiza d~ndan ·ar gW~e-z ·a -zo o waske>di ar e'l;li::i.J;fel ·hag . eVet .eur banne ·dour: fresk_ e feullteün ar Were'hez, :ar bardonerien a:-st'age d-a lbignat ar meneziou Du; ·Pa en Bm- gavent war o .c'b,erh e kav-êrnt 1di.razo eur gwea :i.n-eur dùdiüs: er ;peHd'er, e_trez·ek ar c'l:lu-z-lheol, m:ene·z Are hag; ouz- o . dis:Par>tiri.O' tdibutran, elin draonierri-n, ·ar ster Aon o r-ed-et -en h<S. c'h.:i'eiz. · -

Treuzi ta r:ae:i:It -ar.ster e Pont-Kobl·ank; hag ·e pignient da B.le.yheri·; p'e_p.._ em g.avent eno ne gaVent ket dir·azo

·,,an :îiliz_.ka·e;r·\a~ IW)8;'iomp br,eman, rak n'oa-ke.t savet c'hoaz, · :p;a_ k.ei{-:neheutd ·ar c'hàlvar . a -zo en he' .c'hichen, mert · ~·aouV a r.8..:e-nt eu.n iliz -all 1hag e pedent enni kei' IC'honek

.·. ,·· ··hag o ·d-ivije gDaet en hini vr·eman, ar -pez ne vire ket ô:Uto cda·jom a-zav pelloc'hik da za1udi Itron Varia La­-ti_e.Wii.

_ .Goud.e: bez a gra-et' ~ur bedenn en eur ehapel al-1 d'•ar · ~ V~_dailen, ~~n tu de hop., ·e treuz-ent ar ·pont-Br-as da vont

e 'Brasptai.'·z; 13n eur ··vont dre lann-eier ha meneziou .a.r ··. hàri'rez--:S-e e tesikent an oeil -d'•egHe ar c'hrenn-lavar o

ljaa deskelt gant ar re gaz :

_KOmpez~ ta·i'asp,arz, diveina _Berrien, dirad·ena p:Iouy,e ·A _.zo·:tri-dr:a ·tdreist ga1llloud an Aotr-ou Doue.

.~n &nl~eT;se, ·en iliz, ec'h_:fmôr·e{ c'ihoaz .ar gwir ba­tr·on.~ •S-ant Isparz; e-n deus roet- e ano d'ar barrez-. (Bre-Ity_R~~r.z; hre .= ·uhelenn', mene-z.) · 'l'Iii

· Hor pardoner:ien a gend·alc.'he o ·hell't 1dre GasteU .Du, -BO>drenna, RoqUinasrc ''h ha Roudouderc 'h, a-dreuz Gwa- ~

· ['emeler di<v-8il-t; el 1e-c'h- 1m:a tev an h.eo·l, ·en h:anv, ha ma suilh an- ave-1 ·er goanv; 1p\en .em gav·ent war- geril •ai

. menez e ··6ho.ment eur · p-e-rinad .da zi.skuiz·a ha da: z ellet ouz rBr.O..:iLeon à IW1ellent -en he fez, -dind~n .. o zreid, ha 1diouZ tOUr Krei~k·er.e oui·enk 1Jetek pegeit o doa da vont •eviod en em ·ga-oUt _e Kastell-Pao-l. . ·

N.e -l~kaent ke.t. kErment ·a· amzer ·da ziskenn---ar m-enez -.- ha; in'o de~--~_z-e i-ak•et rd'B bignat ha diza!l<e e-c''h -eri em ga­

veP-t .gant.kilanvdi 'Sant-Ya-nn Vougo, e Comanria, -e-llec'h m1@.: :oa: eur -c!hâpel, te ir vi lin hag _·eun ,dn_lm.en .eus ar· re ga;-èi'•a. ·Ar ba~rdonerien skuiz a -c'hene· c:hom .eno -da zis­kuTia' ;ha •da br·e-ja;,,_ert dra-·ma chome darn er Vougo, d:atn ali :a zisken.M: -betek Comanna hag eno ar barri­sioriiz hag ar veleien a re-a elis o gWeUa ._evi·d o dige-lffi$r-et. · - . ·

.-:A-tt:trono•z e rankent _loc'h abred, .rak a:..raok a.r ;par­!dae_z' -e 'r·anket en em ·gaout e Kaste11-Paol h:ag eur pen­naJdig ·l;lrao !~ val-e a zo .-etre Ko.n~anna ha ,KasteN-Papl.

i: Eur vro ·c'houez! lann -d'onV ha kerreg enni, ·a dreuzent a-raok pa.ka rmaner Koad-ar-Roc'h _:ha .ster a[' Pe-nz·e·; goud,ez.e ar vro a deue d·a veza :Sevenno.c'h; kaout a

'

raent war an· ·he·:rît .cha ·el S . - -eur mana ti .sa v et gant ab tnt-·))anva!]!la chape! Krist. ~op ti ·SGt:nJt-·Ma"Io ·.a oa ·e -c~·"a1 _·sant 1·a-~~~-:B-r -.;MQr"-;· \3n- es~·- . e ,Pleyber; e-l lèc'h ma -oa . pel E:r.I•st,.::_m.~r-eniia'à. raent doneri•en ·ha_ dioc'htu, ouà~ez_ eu~. c'h~arwAi .éyid àr -har:...­

.-act-.~r.re ·en·-:hent~ en- -a~un.;';d;.~~ _pre_q_-ec'-~)in _e~):>lftka;ent .· ;<~stetll-Paoll. Heulüt a •flaent .eÙîl ~~ ra~_~t: ·-~e>_·zivezat e

~- ~a ao Hent Kastel·( - - n eun ha: rlezdan han-E Tr·ebompe, e Sant-Sev . . .

• Po.mp·el .m·amm sanrt T ' e kav.ent ohap-el Bantez 'hoad, -koaj'ou .tro-.War-~?~u~~' ?ag·~ -_~reu~_ent _la-nn :Pen~ I'iag ne gerz~mt e . . d ezi,,. ble~zi. enrto ha -,gë't·· ...... , .

t d nm nemed -a va ct· . • - . u pe-rae? 1 r·e Lokmiké<l hag e· 'h .. -n etmadou·. ~<rrelhert-. .-â. geriadenn-se diazezet k c b en ·e;m:_ gav·ent e Penz8-· e··r· dour ct ' · - -e.r rao -etr d- · :·.l -.. - , ous hag an dau· r sali 'b -. e -an--· a-ou zour· an d' 1 · · · -ar: e 'h · · ' ·_· e~o a uz·en ha ·be-vans h - / re Irined' a: veze roet

·e-üzent P-ont-:Eon, ·Cha ef_gourde .eur. -~ennadig diSkuiz nan ha -c.hape'l rSamt-Gr~ ant: ~.ann, mouster -Plouë..: aber, evit kaaut a he'Illt, n~a\ PeU 'a aa n'a ldaa kién "d~ ker; noz •e v-eze peur:Iiesa -:.:n·~eqat (~uz beg tour Kreiz­rrnet ·daoust da-.se ·ez aent d·'-a· ?li? gav;ent er ger .san tel, zen~ ·ct:,a zaU-udi Jan Aotrou S'ann liiZ~v,eu,r. dr_e--ma,.tigouè:­muwc ha armze,r·da he-di di. t~P-aol; .. antronoz o deveze t~ aent d'a iL-andr·eg-er, d;e ·r~~~~- rEe.legou. ··Eus a Gas tell en ha -Montroulle-z .. ena . h ... - on •. P .. enz,e., a.r Vo"cta eb · r · ' · · e c omefilt ct· -1 ·. - w - -

lOU • v~ ar Feunteun ar Vi d-- . . R 'OJa; •ant['onoz ter, Pont_.M,e-Ïiou, P·l·estln ·h li al~~· Gat:Ian, Kerillous~

·vent, ,.a-nt an ili·z-v·'eur . :a an~uon ec'·h .. en .e.m a :daou Vreiza:d hag ·a ZO da~uVl~ ·SfOaZ-OUZ-•Skoaz, f.eJ·e%o;; sant ErW!ari. . zan . bras : sant Tu81dual ha

" " o. . Go P;e " .e h '' n ' .. y

, . Hen d'ezi. - Fan . - . . . bed evid ar-b . ez a ar 1 Ar' c.'hi . ,-- ._ .

il.oulenil ·aLuze~or;}-i:tn; op. ao_u···ez S.e.Uit! se.'f.~r dar- pl~_c'h·._·'.·-bourc'hiz-Se ha aon ouz ar kig brao. . aze - euu: tàffiiiL varet d'in e oagk:n deus la- anezan d:e~;!t?- -20.-t'lur-~ .:roa_rr nrel r Pilou!' ha_ . c.'helloc'h d'h me .lavaret a

- - . Pèti.S .. e- baeet ot mes.trez .ho .. - regont lur,

1

',, '

1 i

DIVINADENNOU 1925

ad.arre ett-.e hon aÙ_ l_ena·~:e!'ninenoubrnaesv~a ab~:g~ • Digeri a reomp d d1vm u

koz ha_ -yaouank, eu.r: gentst~iva. eg riz: k&er: 20 JiJria.d levri_ou seiz mlz hag e sta~~m~ ~U~l st~e}ed d'an eil, IJeb a 10 2l~r~r nevez flamm d'ar c en_a, t ha eb 11 . 20· realàd d'ar - . · d'an trede, pevare ha pe~Je ·moJ arabad eo d'ez:o cha~ ~uz

Ar re a fell d'e-z:o gounl pr~'ezo' .staga,_ na petra 'ta, ada .ek ebet hep resp?nt, ha re-d_ ~o-re zivez.at! Nt? zellimp nemed ouz

. ar miz kenta; anez_ e _vezif 1 l;'J.bour e miz Genver. Skridou ar re a stago gan a

!. DlliiNADENNOU MIZ GENVER -· . '·

· h am ha kein koad I. Kalon ou .- t d urn ha gant troad.

H:entchet gan ° . · l st Pabu. 20 p-. ar r. -Dig.aset ga~t y. Deme ,

. . 'r ster skanv war eun troad IL .......:... Treuz:I ra . ,· met eul lagad. , ,

. en e benn n eu_s t p Ab iv en PlOuneour. 20 p. ar r. Dlgaset -gan . , t

t dre ar meme-Z' hen II - Peder dimezell wen:p.t o nvoen.m la· zfent.! .,.__

I · M m ctouchfen , e 1 a en e Gour melen· plougaste· ·; · . Digaset gant Franseza '

20 p •. ar r~ , · , . 1, Daou vloaz a zo e -Gan

IV' - Yann a la v aras de, va~. edo ut hag ab-enn -bloaz eiz gwech ~o,_s-oc h g et pemp gw~tch! ,, Pe aman _ne vezm ken nem -? .

oàd o deus an tad hag ar mab . Dlgaset gant Tanguy Creignou, Cleder.

20p.arr. . . de . eur mesa er ·p.et danva n

V. Goulen ~~ raer ouz: deus. k t· mezan. mE!t mar o c'hon...: - ,, N'o~zoun . e -' e hotU·_ ~nan. m-ar o c'hon­tan daou ha_ d~o~ e curra·n. mar' 0 c'hontan pe­tan trî ha tn e c 0: .· - un:ari. mar·· 0 _c'hontan· V'ar' 'ha_ .pevar e c ho-:_. uriart'; m:ar o c.'hontan pemp 'ha ?emp' e c ~ e chom unan ;· met· mar c'houec'h ha_chhouec.~ ne;J'om hini_ebet Kent" 0 0 'hontan se1z a se Pet danvad en do a? _

, Digaset gant- mesaer 'Menez Are., 20· p. ar r~ · . . . f t . hou hag an cHvinadennou :nevez a gav e .

Digas ar responc _ . . . . . . , abenn ar 25 eus -ar nnz_ ~a. B i à PloUguerneau (Fimstère).

M. le Directeur du .Feaz: ha rez, , .

''~

Kenfa.bloavez 'ha Ir\ ugent Miz ê'houevrer 192!5 •.

Fefz ha Bréi z HA KROAZ AR VRETONED

KELAOUENN VIZIEK GANT SKEUDENNOU

Relijion Jstor. Breiz - MarvaiJhou - Gwerziou

ha Soniou,.- ·Buhez ar Vro

:R ::EnAC:T -ION

J.-M·. PERROT, Plouguerneau (F•-•) l ):"". LE MOAL, Coadout, P' Guing:-~mp

ADMINISTRATION du FEIZ HA BREIZ

F&. GEORGELIN, Brest- 4, rue du ChâtPau - Brest

C/C 44-.tO· RENN-ES

AfiONl'.;EIJ/ENTS /SfJ/I"IDUELS • Fuz HA HREI~ ~.et " KORN-BOUD ~

Bretagne. . . . . . France . ._ . ·. • • Etran'ger. . . . . . Abonnements collectifs

;Feiz ha Rreiz (!!'eul) (à parti_r de 5 exempl.);

8 Î. l'an 9 f l'an

10 f. l'an

5 f. l'an

AD_MINISTRATION du Bleun-Bru'g~tde l'Em.gleoSantildut

Yv. DREZEN, B.RRST- ~.rue du Château- A REST

c.'c 6236 R~<:NN~<:S

PUBLICITli: T<lUtes les ir1.sertions s-1nl faites

à l'annêe Une p~ge entière . Une demi-page. , Un quat·t de page .

300 fr, 175 fr, 100 fr.

TA_OLENN AR MIZ. ~ Kenstrivadeg-ou ar Bleun-BrU:g. ,---'­Pempvet kenstrivadeg ar C'hardinal Dubourg, L. AR GoFF. - Penao:; e teskas Fanchig Wegan ar vicher pôtr yaonank, BREIZADIK . .:._ Gwall nozVei, J. - Etre daou; 0. N. 0. -0 va Breiz, sa v! Y. K.__:_ Milzael Marion, G. P. ~ Labouriou a1· merc'hed wardro an- ti; TINTIN ANNA. - Buhe::~. Je'novefa a Vraban. ----:- Divinaden·nou.

SULIOU HA GOUELIOU IVIIZ C'HOUEVR~R

1 a viz C'houevrer. IV" sul gaude ar Rouanez. An ofe-renn p. 248; e levr an A. Ugueri. Gousperou ar Chand-elour, p. 650.

2 a viz c·'ho,u_evrer. 1. v. ar Chandelour, p. 651.

8 a viz C'houevre_r .. - Sul ar Septuajesim, p. 257.

15 a viz C'houevrer. Sul ar SeX:aj esim, P'· 262.

22 a viz C'houevrel', Sul ·an Ened, p. 268.

25 a viz C'houevrer. Mcrc'her al Iudu, p. 273~ ..

- 1,:!

. " Goueliou Bleun-Brug Gwengamp: 9 ha 1 o a viz ·Gwen golo 192S

KENSTRIYADEGOU r: - KOM~ .. PLEN. (Prose). Klevet ho peus, - ma n'ho

peus ket gwelet, - ,.penaos edo an traoi.I war ar mêz ·epad ar brezel bras; ar gwazed galvet da zifenn a1' vro; ne· jome er gê-r nemed ar merc'hed, ar vugale, ar re goz.

Grit, e· 2 pe 3 bajcnn, eun daqlerin eus doare· Breiz war ar mêz, epad ar bPezel. Diskouezit ar mere 'hed, ar re · goz, ar vugale, o labourat an douar. ·Poan a zo bet, met al labour n'eo ket chamet da aber.

II. - BARZONIEZ. - Sevel eur rimadell f.arsus, da zis­·penn ~ur c'lliz fall- bennak a welit oc'h en em ziJ,a ·en-dl'O Cl'eoc'h.

Ill. - KENSTRIVADEG AN AOTROU ROUDOT. (Enklask war yez ar vro). ·

Abaoe pegoulz, perak, penas? -Aberz pioti ha petra, eman ar brezoneg o koll tachcn en ho

parrez? Pen·aos diarbenn an >droug. euzus..,ze? -IV. - KENSTRIVADEG ARZUR DE LA BORDERIE. - Gril

clin daolenn eus an amzer rha vevc Breiz en -he frankiz ("4-60-!491);-

Am'zer ar Rouaned ( 460-938) ; -. Amzer an Duked '(938-149'1). V. - DISPLEGAD.ED. _-Ar pez a vo da zisplega· er bloaz-

man -eo " Dihunomp >), a gaver moulet aman warlerC'h. ' VI. - LENNADEG VREZONEG. - Evit bugale etre 12 ha

15 vloaZ. - Barnet e v~zint war eur pennad bennak a lennint e <~ Feiz ha Breiz n pe ·-« Arvorig, j.

VII. ·__:__ KENSTRIVADEG AR BREZEGEREZ (Concours d'éloquence). Ce concours inaugvré en 1921, aVec succès, comporte -tr.ois prix: un prerrùer de 2>QÜ fr., ctànné par le Feiz ha ·areiz, un se-cond de 150 fr. ,et un troisième de 100 fr.

Le jurJ-' d'éloquence sera présidé, comme toujours, par M. E. E_rnault, chevalier de la Légion d'honneur, professeur à la Faculté de Poitiers et président -de la B·reuriez-Veur- ar Brezoneg. · -

Le Concours d'éloquence est ouvert 'à tous .les jeunes Bre­tons de 17 à 25 ans, sans distinction, quel que soit le dialecte _ dont Us· -se servent. En l'honneur du GO~ anniversaire du_ Feiz ha Breiz et du 20e annf\:ersaire du Bleun-Brug nous d-érogeons à l'usage éi~'bli, et nous permettons ·à tous les anciens lauréats de participer à l'éiJreuve de cette année. Ce concours com­prend une épreuve écrite et- une épreun orale, sur le sujet suiv-ant -qui est imposé à .tous.

- DisjJlegit evel ma welit, -doare ar vuhez en ho parrez, d'ar zu1 ha war ar pemdez; gant petra e 1temer an dud.ar muia. pre der br eman, e ker .ha war ar. mêz; pe seurt vad ha pe se urt droug a gavit e doare-beva ho kenvroïz.

-43-

~t3s ùlx concurrents dont les épreuves écrites obtiennent les rrieilleure.s notes _peuvent seuls_ prendre part .. à l'épreuve. Orale .

. _, ·Les d1x concurrents admis à participer à 1 'épreuve oi-ale devront. se présenter devant 'les merrfures du Jur-y, à Guin~ ?amp, ~e. 10 septembre prochain et recev.ront à cet effét 'une mdemmte de dé-placement de 20 francs.' ;

-yrrr. -~ KENSTRIVADEG d. P. èAI..LOC'H : Priz a 500 lur ev~t ar c haera pez-c'hoarf, ev el warlene; sellit ouz Feiz. ha Breiz )) Genver 1922.

IX. - KENSTRIVADEG AR C'HAN a vo embannet er rniz a zeu. ·

· D' L. DUJARDIN, . . Rener ar « Bleun-Brug ».

Lenm~ mat. - Hol~ skridou ar· peder _genstrfvadeg lœnta ha re ar ze_1zvet ~ag an e1zvet a ranko beza -dîgouezet a-benn lian­ter-East da ZIVezala g.ant M. -le D1

• Dujardin préside t- ct « Bleun-Br·ug », Saint-Renan (~'inistère). ' n u

DIHUNOMP! 1 ...

tudehentil à Vro-C'hall ouz hor gwiskainanchou ! meur a Vreizad dali

Hi:r.io, tudchentil a Vro.:.Q'hall ... , . j Gant eur- ·c'horvacl droug .a -lay:ar:

ar ·IJenn ouz o seiaou, daol chupenn .g zadou .

Ankou cligor e askel an tu da skei warnomp · Giziou koz o vervèl ... '

hui1ûn1p. pôtred, dihu'nomp !

digor e askel an tu da skei warnomp Frankizi-ou. o vervel,

hunoJnp. p{itred, dihunomp!

<< Komzit galleg 'v el ar .re-ali f:'.'~ Ha kaout a rêr war hon douar 'l'ud hag a zilez o lavar.

An Ankou digor e askel A glask an tu da 1 skei warnomp '~an Yez hon Tadou o _vervel ' D1hunomp, pôtred, dihunomp!

' Hi'rio, tudChentil 'a Vro-Û-'hall En ~ shridou 'ver~ evelle'n: « Nes eus na Doue na bed-all! l)

Ha lod, o klevet o stultelln A vev, difeiz ha dibeden;il. '

An ankou dig~r e askel A glask an -tud da .skei wa'rnomp · 'l\~an ar Feiz kristen 0 v-e:rvel: ' D1hu~omp, pôtred, dihunolnp!

Hirio, tudchentil a Vro-C'hall A venn gwaskan an hoU draoÙ-ze 0 veza m'o deus grêt gwechall ' Enor Breiz hag he ner.z ive· Ha ni ''bleg evel bugale.. '

An Ankou digor e askel __ -; glask an tu da .skei warnomp .

·-.; ~an hor Mamm vroïg o vervel. .. D1hunomp, pôtred, dihunornp !_

d. P. Oal,loc'h.

-44-

Pempvet kenstrivadeg

ar C'hardinal Du bourg

Diwarbenn an traou a ranker kredi

RENTA GOULENN

Per Glabouser .a zo o tont eus ar foar. HeÜl bero a ra c'hoaz war· an hentchou-I;>ras hag ar c'helien a c'hoari. Broudct ganto, marc'h Per a zo en dihabaskder, sctu ma 'z eo eonennet holl. Ha Per en ·em laka da damall .da Zone. n'edo ket e skiant vat gantan pa grouas hc;velep loened, mat .hepken d'aber droug. '

M•hano e kemer tro da lavaret e 'z a fall-fall an traou er bed-man. Sklear co ma 'n dije bet An Aotrou Doue an· ·drederenn eus ar skiant en deU:s hen, P.er Glabouser, ar bed a vijc bet grêt dresoc'h eged an ·dra-se, ~ ha ne vijc ket g~elet a du~ fallakr o frita plijadur war billig an eü~usted, - ha ne vije ket gwelet a vrezellou etre- ar boblou, na pôtred yaouank kaër ha direbech falc'het ,dions klaz er brezellou-se kouls h~g al lampouned a zo a re war an douar, etc. . _

·Eun toulhid genaoueïcn a zo oc'h ober hent gantan, ha da're int da lounka komzou Per evcl krampoez lardet, pa en em Iaka Yann Pennkalet da enebi outan - da zifenn Providans an Aotrou Doue - da ziskoues petra 'zo' penn abeg ne ya ket ar bed atao war eün - da zislavaret hini hag hini kaoziou Per.

Gril an diviz etrez'b (pe ma k_irit lakit peil h~~i da gô~eal d'C dro). 40 p. da c'hounit.

EIL GOULENN

Da zeiz ar zabbat araok ar zul Fask, er bloavez 33,· ar zoudard Lonjin a- skriv d'eur mignoun c~s a Roum da lavaret d'ezan ar pcz en deus gwelet ha klevet en der­c'hent war menez Kalvar, e kichen Jerusalem.

Gril al lizer-se, 20 p.

Diwarbenn an traou da ober

TREDE GOULENN

Thivizio Landouar a zo tfafik.er kezeg. Eur marc'h 2n deus O"werzet 4.000 lur da Zesny P'agan. Nernet ar mârc'h

~ . t a oa tik ha Thivizio e_n deus gwerzet anezan evlt ma . Ar perc'hen nevez a feU d'ezan digas ar :marc'h en dro.

-45-

-Mat-eo! erne· Dhivizio. Set ~aman -an daon vil 'lur r-z peus roet d'in -evii ar. marc'h. . Pevar mil lur am eus. diyalc'het, erne Z'esny, pevar

'mil -lur a feil d'in ·kaont. An aff er a ya .dirak ar barnër. · Eno hep na y~ gal v ct

d'ben- ober, Thiviz-io a ·ctou D'en deus bet riern:et daou· vil lur.

Kondaonet eo_ goulskoude .h3.g o tont· eus al lez-varn e pec'h ·go"asoc'h- eget seiz ·aiaoul' hag e tou terri e zivesker ' ouz Sezny .Pagan. Dont a r:i d'en em zonjal ez afe inar.:. teze ·d'ar -galeou, ma rafe kement an,. hag e · cho:rit hep seveni e le.

'Klevet a ra eman ar c'houarna-mand o -v-mit ·:cta ·werza leve -ar .Zant eri e -barrez. Hâg héu d'ar 'werzid-igéz, -hep goulenn aotre den ebet, gand ar ·zonj da brena ·al leVe-ze, hag_ e gwirionez· prena a ra ane7!o an hant~r eus ar péz a: dalvezont rak ne voe ka v et den· ail ebet_ da 'denier ·warnan.

Distro d'ar gear, fouge ennan, ne-ehan d'en .e:rÙ bompadi diwar e daol k~ël"· E vab kosa a _gred gOùlskoude laVaret d'e dad n'en deus ket grêt mU:t. Thivi-zio "a ·ya en eg:}r h·ag a ro eur z~ëad yazadou d'ar. marmouz-ze a gred- 'kertJ.eret abeg en e dad ..

A : ei,iep. pe se urt goure' liemennou pee' h-el _Thiviz.io? 30' p.

·, ". '') ha' penaos ·en deus

PEVARE GOUI..ENN

· Klet Poulc'han a zo mear · e PoÙl-i'aniked. Arô-k mont d'ar vorc-'h e Javar d'a C'haïd, e .briE{d, enian

en e_ zonj kinilig -d'e guzùlier.ien ti.:..kear ober redadeg ha c'hoariou da_ zeiz pardon ar barrez, ev el ma ·vez giêt er pârreziou · dhyar dro: . · · ·- Pera? mil boulc'huik! a-1av-ar Gaït. ii-ag ec'h 'en-ein-laka

da~ ober d'he fried eur .breZegenn evel ma n'en deuz ·mOrse- -klevet ·na garit ·persoun na gant· kure:· -Gaït a -Zis~ kouez <;l'ezan· ne dlefe k.et ·be.za :grêt heVelep g~tieliOu l'aïk da zul, ha pave pardon-ha pa ne 'v'e-ket.--Ar·framasouned a zo. o poulza d'oher an-ezo ev_it lilërez -e zevez.,.sul digant Doue. Er vro-man ez· eont· war o -fouezig gand .a_pun.· da spounta. an dud. Krign_at a reûnt goulskotlde _a nebeudou ail __ dei:Z~sùl, ha, -ken)eiit _e c'hoariori.t :dre guz, ~·o ·Creus Iakêt. ar Yèàred katolik da hitio'rira't eVito .

. 'Ev·it Gaït ar _goueliou laî-k-se ·a--d"Iefe_ :beza hiket da 'ze:iz _pe:.:ndez;_ ha . nellze ar re o deus c'boaD.t -.da. _gemeret _0; hi­jaflq_r., J:îerc'h-èm~rfe di'war ·gou.st o amzer o-:imlih, ïi'_èo ket diW~fr 'gou.St àmz~r an Aotr6u DOue, hâ Ii'e ·ve neiîiêt-le:ll.

Laki~ __ emaO.c.'h e_lec'h_ Gaït" o prêze-g -d'he friëd~ p'tinôS e lavaP{êc'ke !ital da Giet Poule' han? 20 p.

- 46

ro sik.o.ur d'eomp d-en em zantifia Diwarbenn an traou a -'-----"---

PEMPVE! GOULENN t b t' o kovez. « N'ouzoün.

Tud;zo hag a lavar, pkatv~din e ~ichen ari ··dribÙnal dao. ket pegeït am eus ran e e -c'hortoz va zro. »

d kOmz eus an « dribunal »-Ha ne faziont ket an du -se o

pe al_l. esvarn?f .. t .ke! pio~ eo a. i'barner? Piou eo an·: Ha ma ne azzon • b?

hini ~ zo tamdllet? Pi ou _ _a zo tes.t en e cne . d. d'an hini,. Ha ne c'hellçr ket dre eno dzsko_uez eo :e d vihana· é--.:

en deus .c'hoimt da veza pardountH, kove,... a h;oll b-ec; he jou marvel? -30 P·

C'HOUEC'HVET GOULENN

Buan~buan, ·moereb Annà! Dedit ~~rim du-man; erne· Baulina Lestudy o tiroll. e ti Anna Kernen.

_ Petra 'zo ta Pauli11~? h' t . . aoun, .ne danvo roui ar c lS :.: _ Tin ·a ·zu-man, ~ni· ·eus toc'hor· eo··!

- èhê_! ' .:: A b 1 g a zo dalvet. Ya -an dersien- vras 'zo gan tan. r e e ok t -

- • · h t'k N'ouzoun e e-Moarvat Tin a vezo nouennet toue~r:-~ ~·~uzoun ket zok_en pelec'h erna ma f~nn; ne ga~n nb A'nna" bezit eta ar .va-­petra 'zo red da bourchas. ocre • h da ziGas-

d nt du-man da renka an traou a o delez a zo Ut evit an nouenn hag abeqn. ganeoc'h kcment a zo da g!lo 'h U T'n k~-ffimunid en. ma teuio an Aotrou Doue IVe, ma c e 1 . ·.

abardaez-man. _ k ' ri ti ha penaos e kem--

Petra ranko ar u.oerelJ ·--.Anna - as ,an -penno an traou e ti Baulina Lestudy? 20 p.

'k'nn1·~et. crant F~iz: KANT LEVR, nevez flamm, a zo 1 o . '? - ,

ha. Breiz ·d'ar gwella hlibouriou ha levr an hinl a 'c-hou--: nezo ar priz kenta a dalv-ezq 30 lur. ,

Ar vuga-l-e, azale.k 11 Vl_oaz .b_ete:k 16 vloaz, a ·C·hell la-:-bourat evid ar genstrivadeg-man. , . .

·La:ka-t. S'kler, e· penÙ peJp ·laibour, an a;d_rC!s _·pde~nn-d~;--1 1 ano an ano ar ·o-ena, en , .

benn, da lavar,et co a ez- '. , ·-ho 'h oUd haO'­barrez hacr ar bureo-vost; lakl"t ous-penn oc O"

a·r skol a heuliit. ma heuliit eu~ -skol !bennak. ' . . t crraet· ar

Dio-asit ho 1\.:bouriqu ker-kent ha ,ma vezin. _o _ '· a re zi~ezata a. tdl;: ·en- e:mM-g-~?u~b:--~~n~o~ --~~~:ei~;a de; viz mae. Va adt es eo. · a ·

· J'école libré de Lesneven·. L. AR .GOFF.

-- 47 ~

Penas e tesku Fanchig Wegan ar vicher patr yaauank

Eveilen ec'h ai-ruas gant Fanchig_ Wegan, deiz .pardon Sant Herbot ha, mar doa gwir enù, eo ken gwir atl aman. · Gaude al' gousperou, ar merc'lled Jrfrouailk a :yeas, c.vel kus::­tuin, d,a azeza .'\var, a.r girzier, -endro d'ar chipe!, da. c'heO.ai ma teuje Yann Gouer, gant eur '-Zalud der·eat, ela _hedi anezo­da vont d'aber eun tammig tro. _Perak ez eont, emedoc'h, ar merc'hedigoU, da azeza evelse war ar .c'hleuziou? Evit gel­lout gwelet pelloc'h-, m'oarvat, ha gouzout 1hai' ·hen e vez e

, ___ 'Yannig war an dachenn. Ar bôtred ·yaouank ivez a zo- a~soc'h

d'ezo aber o dibab, pa vèz evelse arenket mat ar ... varc'ha­dourez; 'n eUn tôl-Iagacl, ec'h olizunt p'eman Janedig eno pe -n'eman ket. · F.anchi-g Wegan a oa nevez êt da bÔ"tr ·yaouank: ·ne oa ket-eur­mi'Z' c'ho'az m'en,_ doa bet a;r skourjez digant e dad ha ma, -oa bet la=ket da bôtr harrwz. Kement ha lavaret 'eo ne oa ket gwan amp&rt _war an hini e oa e sonj slaga gaoti en deiz-

1man.

N'cm: denna a réas, ,gant claou pc dri gamf.!rad, da eva eur­chopinad ell cun deltenn stignet e harz ·evr wezenn gistin,_ d·em­dost d'ar cïlleuz ma_rellet ar stanka g?.nt bleuniou_ ar yaouan­kiz. Ac'hano e weljc ar bôtred o. tant heb eil, .d'ob et~ o -lez hag o goulennou, hag e tes1{je _ e herr- amzer __ penôS ,f\n em ge mer evit tostât_ ouz Janedig ha bezan digemeret mat.

Hoge·ri,- ;.Fap_cbig a chamas pell .da zellet. Eur chopinad a yeas gantan- hag eun a'll, ha dLtou c'hoa1Z, ha beprcd ne gave ket e du da zevel en .e zav ha da dostat ouz ar C'hleuz strafi­lhus> Ke-n-- lie& a- lagad a- b-a-re a.c'hano. war an· dacllenn! Blken n'hellje gouzanv kemen.d-all a zellou o koueza \:..·ame-Zan. Hag _ ar c'hôzio~ eta! - -(, Sell! n'co ket henncz 8'0 pôtrig Gwegan! Gwejl anezan pegen ab of eo! 0}1! ar pôtrig pao url Krogit unan bennak en e zorn, en l1an' Doue! Koll à ra e z·a-oulagad! ''

Ha Fanch'ig a c'lloulenne eur· cllopinatl all evit~.beuzi c abof­der.

Gouzout a rit, avat, peira a c'hoarvezas? E te'c'has a,n ho:ll. bleuniou a bep liou a s.teredenne war a_r girzier, endro dà. cha~ pel Sant-Herb'ot, kutuilhct,· · hini ha hini, gant d6rn pôtred yaouâ.pk- ha ne oant ket ken spontik ha FanCl:J:i.g ... Pa ne cho­mas .nemet -peder pe bem-p, hcman a 1;enkas ob er ùiouz mont pe ch?m. _-Mont a re_as -hag, ·e ctog .-en e zorn, e p·ectas -eur ve't'_­c'hig bleo du-pod, melkoniet kaer>. he laga.d, da vonet gantan d'oDer eun dro "yale. Houman_ a- ltwuenaas raktal ha ne c-'h:e-, das ket bezan · p-ed'et .eun eil gwech. Diskenn a reaS en éul

.. .-:, .. --1a.mm..-cliwru:_ar__c.:hlB.u;o~ ___ b.ag __ e__ ldnnigas.,._ ken ta· _J:i·a, ·he disk-la..,. ·vier da .r~a:q.chig (\a zo~gen. F,anChig .a grÛgas E:ni1an gant.

-48-

muioc'h c'hoaz a stad, a dra zur, eget ne reas er skonrjez pôtr-harnez en deiz ma voe kinniget d'ezan gant e da:d .. bt.-.rda reas eur penn anezan dindan é .vrec'h, ar penn all o '·Stoka uuz êrienn_e dog voulouzet, ha setu hen hag o kerner renk etouez ar re all ha da " gud'ellhi ", -ev el ma vez lavaret.

Neuze e kr~das ober ouz- e Janedig eur zellig .a-gostez. Fichet kaer e oa; eun tartan r-uz-moug, gant brouderez seiz, hag eur vroz voulouzennef, gant tri renkad voulouzennou; ar peZ· a dalveze da lavaret he doa ar verc'h- yaouank teir gwech mil 1ur "lf:ve. Kalon Fanchig a dridas en- e greiz o sonjal e oa kouezet brao evit e •dôL kenta ... 1\I'oa:rvat, eur ger bennak a oa diou tan lavaret ive d 'e zou sig · '' ? · Chileo a reas eur p'ennadig o klask klevet pesort kaoz a oa gant ar re-all, met daoust d'e skouarn da :vezan tano, ne voe lœt evit .tapout ger ebet eus RF pez a lavare pôtrcd ha merc'hed yaol!-ank o kuzulikat endro d'ezan. Red, koulskoude, ranna eur ger bennak; anez e ·kredje gant e " zousig , c oa kouezet gant eur pôtr hanter-vut. -Brao an amzer hirio! emez'an, goustadik! - Brao ken an! emezi. - Pell àc'halen e chomit? eme'zan. - Diou leo·· ben­nak! emezi.- Rent treuz ho peus da vouet d'ar gêr? ·-Tost d'eul leo, a-dreuz girzier ha brouskoajou ... ,

Arabad d'ip. displega hiroe'h· kôzeaclenn F'anchig ha Loeïza, - he bano e oa, - rak war an tôn-ze e padas penn-da-benn. Fanchig a ro.as da c'llouzoul d'ezi eri cloa daou vreur ha: teir c'hoar; lli a oa pelÎherez o cham gant he ma mm e K~rnebeu­dig. Ar pôtr ile glaskas ket gouzout diganti peel ka"rr houar­net a oa " war gornig leur he zad "; he zeir re.nkad voulon­zennou, Ile zartan bras seiz a· ziskoueze sklêr' hag anaL e oa eur ·benherez a-zoare. Pa doe grêt diou pe deir zro ha kri­gnet eu~ nepeut madigou, Fanèhig a lavaras, en eur zellet -quZ kuz-heol: -· <, Ma plij d'eoc'h,. me :yelo d'hà kas d'ar gèr? ·•) Ar benherez I).e la var as ket J·a raktaL Se tu int,.· ·ela vihan a, war hent Kernebeudig. - Gwir e oa kanz ar ,plac'hi.g-: henchou treuz, girzier, brouskoajou· da clreuZi; ·red eà m'he doa Loeïza Ker'n!3lJeudig kalz a z·evosion d'an aotrou Sant Herbot, 'benn ma teue, dre se urt henchou, da c 'houlenn digantan he me~nad.

Eun dro bennak e lavaras d'he c'honsort: (( Arru omp! >J

Eun· ti bras. glas a skede e brenestrou ,dirazo, ouz goulou kuz­heol, ha Fanchig a c'houezas e galon gant al lorc'h, o sonjal pelec-'h ec'h dé da vezan digemeret 'hag e teuas an dour en e·c'henou o sonjal pesort koan en divije çia zibri.- " C'houez Vat a zo J n emèzan, ha gv,,;ell a ze, rak naon d~ am eus! ')

Sell 'ta! Tréiil-eiiet Loei:za. di-rak an ti glas! P'elloc'hlk, eur foukenn harp ouz eun torr-kleuz, siminal iwacl d'ezi, 6 tivo­gedi dïndan· bodou eun ivînenn. Loeïza a zigor an 'nor hB., ker­kent, eur vouez a-ziabarz: ~ N'eo ket re .ab red! Pell ·ZJo a·-walc~, emaer bet o lclask

an dilhad-ze da gas d'ar gêr! ~ T'avil 'ta! màmm. ·erne Loeïza, goustadil~; ·eur pôtr·

yaommk lzo ·aze ouz .toull an nor!

49-

Ya 'vat., c~ornet oà· Fanchig bamet ouz toull an nor 0 klask ~ouzo~t. petra da. zonjal. .- Kas an dilhad-ze d'ar gê~? Neuze ta, evlti da vezan penherez, Loeïza · Kerneubeudig n'he deu

ket, zoken, he dilhad d'ezi hec'h unan? r N'eo ket 5

oa chamet e d"l ·'h · · · souezus e . .: I erc war ar c'hleuz, du-hont, e kichen--cha ell

San!-Herbot? Petra reio ben? l\fonet kuit? _ M t · I? a zo ouz an t · · e ar v.amm

1_ · . r~UJOU: "Deuit en ti,_pôtr_yaouank; nevez skubet'

~o. Ne zaotro~ h ket _ho potou! Koan a, vo bremaï}r, pa vo bet ou-~a!l o c horo bi.... Kouezet eo e v.eud en e zorn ant

Fanch~g. Soubenn al leaz gavr, en eur foulr·en:o. valan setJ ·'ta d:ce bet.ra e ti gor e vu hez pêitr vaouank 1 Ah 1 d . ' Gwaso 'h t . " . . rampe-ct e vo!

c ege pa en dij e diskaret e garr en deiz la:Ret ·d~ charretour 1 , ma voe

, Mo?·et ~ .r.a ~n ti, betek pan eo 1;apet, poulzeî ive c ho;int dibri eun: dra bennak - Az •t gant ar . . . . ez1 er c'hougn,· pôtr y'aouank; breman souden e vo prest koan!

Loeïza. a zo o c'horo bi aze, e korn al 1oc.henn. an hini goz ·gant he c'hrabanou du ha kromm, a ·zrailh kram~_ouez louedet er skudellou. Fanchig mezek, ne rann ger pleget e benn e tal an tan. ' -

- Eu~ banne sou~e~m vat! erne an 'hini go:z, p'eo bervet l~az ar bi. Brem~n~ n eus ken ne met ·eun dra d'aber; gouzout pw~ en do .ar skuclellad vrasa.' An hini a .lamrno ar pella erwêz dre1st d'an treujou, da hennez e vo! D'e()c'h da la~met d' gentan, pôtr yaouank! · · a

Fanchig a reas eur zell ou:z ar skudellad soubenn domm lJ&o· eun ail ouz Loeïza. Ar z_oubenn, ,da vihana ne oa ket ·hin~ tromp'lus·. '

.- Ne vo ket start d'in, a zonjas, gouriit ar skudellad vra­san l ~ ·K,oulskoude e tennas e chupenn evit gellout lammat pelloc h. Eun tôl hlsk ha se tu ben da greiz an hent ... Rrraou·r K~~koot serret -~n nor ba morailhet a-ziabarz, h~ c'hoarz "h~ s~r1gn gant Loe1za ·hag he mamm. Koustout a ra kêr de k" . VICher p6tr yaoüank 1 s I ar,

Fanchi~ ne gredas ket lakat re~eulzi e Kernebeud;g N'en doa ke_n, neuze, nemet mont ·d'ar gêr h'eb e goan ha.9' e. penn. ~ chu-

_ An noz a oa deut' hag ar pôtr a renke Zant-Herbot evit tapout hent <).r gêr.

(·Ar ·pennad diveza er miz a zeu).

dizrei war e giz da

Breizadig.

..

'~ Da -bard3.ez ar pelgeut, an j\.ot~ou h~g an Introun .n'oa~t

ket chomët da veilha _ e kOr:J?- an. oaled, en eur domma ,o · 'li -Skornet ouz tanflamm eteo N edel~g: ;~a et oant_ g o ~~-eh~ d'ar mare m"a Sav ·ar y er ·ct• a· g!ud, ,kalz abretoc;h ~get kÙstum. Eno, -sankct d-oun er _c holc beda~_ plunv, .chauchet mat dindaJ.I al linsel _wenn dantel~zet_ ha?- ar

'1 palennou gloan fetis, 'bor mi:histr bras Bernot a c hor-toze ar c'housked ..

War e ve_no, goimezet brao en devoa adarrc_ elin_ t.am­. d" kw"z ·gonde eU:n d.erv. eziad labo.ur evel an hnn en migisi, _ . -d'hl

devoa pe_urachuet, ha, drc ze, fiz1ans en · devoa a c e -lout ·wàri en eni ·rei ... daoust .d'an· tregas a gave __ e penn ar · c'houati"lamant,. <f'iàil tamallou a zastume war, e ano, d'ftr gouiü1ar·· a zave en ·e cneb. _ .

HOgen, kacr en ·ctevoa gedal, war -e zaoulagad kloz, ~r c'horisked ne deue k~.t; ha )iaer en devoa en em lak_~rt di­:zours"i, ar sonjou rte gwita~nt kct e spered. Ha_.pe~ez son­" ou! Sonjou trist o vont ha,g o tont, o_c'h_ en em v~nta hag ~c'h èn em dourta an cil eben. Son]OU du-pod o tansal,

k ha mesk ~a:nè} ar sonjou <:Jris-tenval! -Eur bern traou mes o . . o . d h ouez-kudennou_._:fouestlet, affe-riou divalo,. a z1re_ ~ ep P~ da zièza hon dén. Sio':las! muzul ~n d1chans ,n oa ket c hoaz barr awalc'h evelse, ha sctu _d e dro sac h ar boued o c'hoari_ da faU hag o vouzat.

« Asa •t3.! a zo.njas Herriot, pebcz pouez war va sto­» mog! Eur stomog yac'h, evel va hini me, n'co ke\ kouls-

koude eun tamm stomog dimezell! Sou~zusa tra. Gand : an aered a bep ment a roer ~'ih ke:n alles ?-~ lonka~ ne » c'houzanvan mbrse an_ distera poan, ha9, h~no, setu me >> d1streset net, marteze war ugare_z ·rn ero eus ~ebret

. d'am c'hoan eur bastellad kig le-ne rostet? Kern1el .an : diaoul! Emichans yun __ ha ·vijil an. Ili_z n'int }{_et graet :» diouz va seurt-me! Sorehennou. d1sk1ant e~ ar re z~, » goèst da- blijout ·d'ar sperejou bihan ha stn~, ~e~ di­» c'h'alloud-luenn war sperejou ker ]Jras ha va hm_1, d1gor,

:>> ledan- ha dierè .evel ma 'z co! D'eur -stomog vat, 1_1-'eo :>> ket falloc'h ar c'hig hiri_o eget eun dervez all ... H=: k_ou_l~~ » koude -ne fazian ket.! Nann, rak ne ehellan -mu1 faZia.

· Ni • o'ar vat ar gatoliked daon et-se eo a zo penn abeg .. · >> ' • 1 • <:f nd o.: c'har » eus an drubuilh man. ·Y a! ya. 1 o-p_nan, oa _ -» dinaled, 0 eskibien, o beleien, -o le?:ne_zc_d ~ Ha ne -ye :ket

· c'hoz manac'h- bennak. en diJe h1r10 strobmellet »CUI". ,_ ... ]]?K]I

'h non taolet warnon eun- aronez a _va oz ..•. · ev· :»a.ca • -- 1 TKl' » emaint holl o sini ar c'hleier: eur zon-ga_v_ eo.. e~er » ar brezel eor Sell !_ se~l 'ta. Pebez ~rme ~1~1ver o tont da -zailha ·wa-rnon o klask diskar va Repuhhk ....... »

--'.

--'- 51 -.)- .' ,,:) · .

. _,-Hag ar sonjon a _dtrie, ·a zaonlamme~ a 'Z~nse,· berri- -w·ar · ...Yern ... cc :-PrJ!'a _nevez ·e :Bro-Zaoz'!_, va· m,i_gn-_on __ k~z taolet -<d'an _traou-?· Pa· seurt- frdQdenn a zo eta e- ptnn ar_ Zaozon .:.:Ze'! ... ,»

Ho-gen, gand ·a~ skwizder, Ihalvennôu an Aotron a d"ene ... :1' ... da-. veza.' pounneroc'h.' Ha setu hot .ministr o tiskenn .-:é'· _-pÙns- a_r ,c'horis-ked._.Noz eo! .nOz_ ·t~nVal! ... Met, as:i ·~aJ -n'eo ket "Sioul""tamm ebet an- nozvez. Eun trbuz a zo,. ·hag ··enn-îompi,;· hag eur--jolori! Peadr:a- da youzara re v-ut pe .-!}a zihuna re varo! Brasoc'h. trouz ne glever ket en ifern ·:pa Vez an diaoulou .e kou~Jnar oc'h egari · ouz o mestr !_ .... J .

,:.Strakadeg daünarn -a zo, ha founn~s, ha pa dus l .Youc'ha­.dennon a zo ivez, ha ,ni verus ha skiltrus! «- Buhez hirr_ "d'bor mèstr! >> BiSkoaz den ne vOe en è vnhez ker brlldet ~·ba ke:f mèuiCt. A v.ec..'h enr Zntade-nn bennak .•.

~n eun taol~ an tolllhid meuléurien hag an dornad su­---terien o--devoa tec'het:· aet oant kwit evel m'oant deuet... .Kampi: an -depnleed· he un an he deVoa. tenze't. Klozoet gan­·tan e ]Jrezegenn, Herriot, an_ den helavar, konntant bras ".eus. e daol evel.b€:[}rC:d, a Iâ.oske e lev enez da nijal: « Pe­~» bfiz_ den a zo ac'hanon·! Pa varvin, ne vezo kf~t -dister ::» 3.r c'holl ·evid ar. Fr.ans hag f!-T bed a bez!_. »

Breman edo hen, e-unan:·pe:ùn, ·e k:feiz ar zioulded, kloz ~ha mUt e ziou vuzell. An dristidige.z a venze e galOn .. An ::hunvreou a grigne · e sj:>ei'ed. HnnVr-:eou ·faU, hunvreou --e'honero! EVelse e c'hoarvez peurvuia· gand· iu:_ glabouser. :pa rank dastum e strakerez !. .. Gwelet a reas- dirazan CUI' •

vri di vent, eur gompezenn hirr. ha ledan, hep kac ha Jdeuz, hep yeotenn nag edenn, met enni aman hag ahont ·toullou spontns, ha warni gwez diSkaret, dismanti'et ha _pulluc'het. Eun dacheiln J;)reiei, unan da ober aon hag' --enz ... · << Asa 'ta! oc'h obèr petra an diaoul, emaonn me » dre -aman, a zonje ar ministr. ))"

Ha presti~, e gal~n -gwàskct etre skilfon begok ar spont _ ..-o kregi ennan; e spered dian"ket diwar ·e zonjou pemde- ·, :.ziek. Herriot, er maez -anezan e un an, a youc'he: « Chan-» temps? Chautemps? e pc lec'h e_ chomes? 0! n'am

:» dilez ket -er vro c'houez~man. Te, ar .brezelonr-menr, » te a anavez aD.- traou man ·gwelloc'h CgedÜn-me; Den » a g~on, deus _da g_ennerzi da gamala·d koz! · Chaùteinps?

:-» Chautemps? ... » Respont ebct: na ger, nag grik. Hag Her­:riot, poulzet war ai-aog daoust d'ezan, e valee hep gou­.zout na ct·a be l€c'h na perak e kerze. Poan ha skwizder .en deyoa, erir bèc'h :Pri stag ouz e v.onton. War an doua!" .,glep, .. eut rinkladenn a reas ha setu e 'droad- distreset: . « Aï! -AH cmezaJ.?. ... »

- (( Petra zo 'ta; va c'halonig,, a- c'hoülennas --an intron, :» e wreg, dihunet gand eur griaden·fi' glemmus-..

- » Han? Ne d'co netra, netra ... Ar c'~ig rost, m'oarv'at,. .:» eo a zo adarre o waska ~c'-hanon. Pebez merzerenti,

·''.

·.,.

·~52

», mqop.e~ p_~_9ur!· PJ:K_ j~P.ft>. t~ ~ 'jQroP -g~_~_en· _bepJ,"e:,(l.~ e_vit » Y~: f.Jj~~J.z!:ti; _ ___,_____ » Ya ... SurJ ev:it ranna ,ganez;_ va:--lab~ùsig, 'koant,;., ar

''» boan hag al leveneZ, a lavaras aû durzunell. N'èus_ » ft>Fz-! · En:,-dro7m·~_n, .. ll~hoc· pe_u~-'i:d~en:. e:rp.:· g~.m~r.et :- n~rp.e~ >> ouzoeh hoc'-h- _ unan._ Pe:r.a_k: kvp_sJu~t_., at~o;:: eveL.~a r~t~ » wci't_ aù, tu-·ldeiz_1--Ep_r -v_oaz:;tpJ.ap._t-_falLhq _.pj~us aze!.~~·» __

A, benn eu_r .. mare, . ar c'honS~ecf- a- _z.izroas,- ha- g~ritan a darre an hllrivrêOÜ. Etin -eilvet· gweçhi hor: ministr ·a- oa e u-nari~ kOlieFe kre.iz an- da(1IIelln·:skrij~s~ d~an -'abardae~ .. Bi-\fmenn a gou-eze~ Eur-- c'hliûmn· skanv;- m~t padu~, ha téo,"teOt Ganti~_--an_noZ -a goueze war .. an-douar. En,·drem­Wel,_ netra__! Ar.-baleer-noz --en· ein-:.zante ev_el k~ozet en -eur prizon,~ graet -·he mogeriou -gant· gl:,:to; mogide.~J.-.ha tenva­lijenn. Ot ma c'·hellje_ da vThana- demwelet d~-ho~~ er pellder; ha pa ne .. vi je .nemet: eur ·. c'hoz. ostaleri:.. ar -fall~ · hini . 'unan-. dizoare, i.m3.n, flerius. zoken,- unan- o koueza en. he 'foull, in Ct -goeSt. c'hoaz da c'houd.ori eur pennad gand he lastez toenn .o' prenvedi war. dammori mo ger- Çlis~ trantel. Awalc'h.- hepken. evit terri nerz ~r beradennou glao! N'eus . .forz petra; an distera J-oc,hennig soul, leun :-~e diabarz a spern. hag· a loened. lous,· n~us· forz :petra ~~ ;':"IJe gweiloÇ'h_ eget prizo.n: ar vog~d.ell .. ~ -E.vel e;u.r hern· ~ehou hejet gand._ e!Jr sourrad ·avel, hon A9trou a gre~e;- lia~- e_ · z.ent gand ar spont a stra,ke. Da vihana mar geHJe:hrv;aret eur- gerig, disteurel eur·. you~~hadenn. Nann! ~ vuzellou, prennet, a, oa mu,t. E ziskouarn; deuet. a ·. daol. da veza

'bouzar ne glevent -nag an dent- o strakal nag ar galon ·O

lammeÎ. Pebez da,rvoud 1 Mut ar _·prezeger dispar! Hag en dro d'ez~n sioulded ar re vut, sioulded ar._ -marol Bor ministr bras, en- e stra-fuilh, en dije roet, a galon vat, _holl denzor.ÎOU: e VrO evit klevet fin distera trouz, trOUZ _ar vuiiez: eni-- g'weskle o koag~I; eu-n touseg_-o kri:,:tl; eur gaouenn o -lenva, eun delienn o kou~za. Siouaz!. _netra,. netra ... En eur vale, e droad a stokas ouz. eun dra .. _. Hag hèn soubla e gorf, ast~nn e _vrec'h ha·k~abanata·an douar. Kla'sk ha ka out. a reas, hag e tornatas... petra? eun as~ korn seac'h, askorn eun den--maro.

« Allaz.! èm-ezan, e pa_rk -an emgann eo einaoun adarre » evit do.are! _.Doue ra· viro. na ~stokfen beg va _bouton )) O.uz eur·voled-kanol.b_ennak. Tra gaer allezo.a dle beza » c'hoaz dre aman; hag -e_ tarzint pa_ vezo sonj_~t ~n ne~ » beuta Gwall inkinou an traou~ze! N'eus ket da c hoan » g~nto.!. ... »

Edo· e-anà e zonjou,_ pa reas eur sk:rijadenn :· e~n do rn pounner a boueze war e slwaz,· Dirazan, evel eur peul, eur brezelom: a oa ·plan tet, gan tan eur wiskamant pri kerÏtoc'h eget dilhad glaz. Eur c'horf hirr a zen', trent evel skbul, b_euzet en· eur. vantell re ledan ha tonll-didoull. En è .zremm, goloet a wad' ha--kailharet ·a loustoni, daon

53-

i~g-nd- bras,. gl~z-. wenn_, glac'-haret ·ha trist, ·dioU I:en·I): be~­·"Zét ·enFio· bag_ ar :fizians hag, al.Jevenez .... ·--DaouSt -d:an ·cten­·valijèrin, Herriot .6 . gwelas, haB" e venn~s ~rena. gal\d an ~·èrsienn ha koueza-.gand ,ar· ·spont.

· « Allo! erne ar zoudard-, la;k bullan da strak.erez eii . .:» ·'drÛ, ·ha komz .difazi! » -

0 bUrzrtd! Teod ar·._mi_nistr a oa- dist3gellet en e e'h~­-::nou·, hag e · ç'houlennas:

- « AC'hanta, soudard, pe seurt sonj a zo en_. da spered _:.:» evit beza, ken diwezat·all, b-pourmen ar In.aeZiou? Eùs ·.:.» a .belec'h e- teues?

» Eus a Baris. - » Ha _ _.pe haiio ac'h eus? - » Ber gouzout a ri, hep dale pell!' - >; Feiz! va mignon l!lat, na'c'h eus ket kalz doare eu'n

:» den eürus. >> Ne gaves ket?

- » Nann, sur! Ha souezet oun c vijes ken~ .. - » N'eus ket· a dro, koulskoude, -da yeza 'J:llantret: va

:.» buhez n'eo ket bet ·. atao eun ebat: graet em eus ar -=>> bre.7;el, me! · ·

- » Ar brezel ? -Eur pez kaer ! Selàou ! Me 'rn eus ::>> kalz gwellûc'b-: siellet em eus-'-p_r peoc'h .... »

Eur ehoarzade.nn clivent ha skiltrus a droc'h'as an diViz ·war ar ger;.ze: tarzet en de~oa a z_indan an douar, en . eur lakat ar -volzenn a bez da grena, ha brem an -a.n Jwkleo anezan a · gre.Ske heb ehan, a strake hep paouez, .-a .dregarne hep-termen. Hor ministr bras, cr strafuilh, en ,devoa kollet. ar skiant: henvel oa ouz eur vag distur, tao­Jet ha distaolet gand ar c'hoummoti diroll war eur mor .direiz. ·Ar zoudard, hen, ne reà van, ne finve -tamm:· sell" ..e za·oulagad, o para; a goueze, rust _evel hi~i eur barne_r,, ·.-;war an Aotrou; hag e Iavàras, pa voe ta v et ar c'hoarz: « Komz a reaut a beoc'h ·ha peoc'h ebet ne· oa... » -«- Ha- 'peoC~h ebet ne oa! » a respontas, ev el eun hekleo, moueziou diniver a zindan an douar.

- » Nag a v-Queziou! erne a:r: 'ministr, hardisaet eun :» tammig. Nag a voueziou!

___:_____ » Y a! , ri~_g a V~meziou; a respontas ar ~eu dard_ : :» L500~000 a zo anezO. N'a ·anavezez ket? Ar re ze kouls­:» kou de eo mouezioU an dud âz peus- laz~t!

- » Am eus laz et, me? · ----'------ » Ya!_ te· ha da genséurted; ga~d- ho polit~kerez.

:» diaohlek, · rannet ho poa- ar Frans e diou, gostezenn, ~» bemdez oc'h èn em zrailha .. Ha setu perak hon ertebou­::» rien a zonjas ·neuze dont·- da gemer.et pep hini- e damm.

- » Gevier, an ·dioiachou ze.!- Bi~koaz, ~·em -eus ého,an­:» taet lakat . va bro a · dammou. A tao va youl c'l).oueka :» a· zo bet ober unvaniez ar -sperejoù hâ.g ar c1Ialonou~.

' /

-54-

_ » Mat feiz! neuze ez peus ,.en- em gemeret fall._a­» Walc'h gant da iabour. Dist'hriziennet as peus ar fe1z, » gwella ma c'helles;_ euS_ kalÛJ]_ ar Fransiz.i,en hag h~det » az }Jens e :(>CP Jec'h greun ar vreinadurez. Petra zo » · c'hoarvezet? Ar Boched o deus lavaret: <<Allo! se~u_deuet » ar mare. Ar Frahs, dinerzet, ne c'hello m_u1 harpa » Ouzomp w~r an dac:henn. Bec'h d'ezi! » Faz1a o ,deus » graet bennoz da· Zone!· Met evit o sklerijenna, paea » hon ~us graet eur gwall briz, gloazet pe _lazet.

_ » 'Gaouiat, an taffiallou z~ t Eus ar breze~, ·me_ a zo » direbech ·kaer-! Goulennet em eus atao frankiZ ev1t pep » koustians! Lein"a ani eus graet, ouspenn' eur wech, e » serr al leanezed. Ar gato'liked o un an eo _.o /deus da genta » klasket trabas ...

_ » N~ petra 'ta! An- oan ivez _eo a zo b~t, m'oavat, » penn abeg mar deo bet lonkèt gand ar bleiz. Toull- eo __ » da zac'h,kanfard, ha re goz da istor •.. »

Ar c'h.oarzadeg skiltru,s a grozas _ad arre a zindaa an dOuar, a bignas beteg ar ministr", _a zailhas warnan,- evel Jario. ar mor war an aochou. Muzellou kuzet a skourne e ·jotou gand o_ alan. sklaSet, a c'houeze en e zisko.uarn ge­riou a valloz. Hogen ar zoudard, dizeblant, atao, a gen­dalc'he:

» Y a! pol~tik _allazei'èz, dei-c'hel a rez d'ezi hiri~-c~hoaz » N'eus nemet pemp pe c'~ouec'h v!oaz a~aoe m_eo tre­» menet ar drailh, .hag_ e roes dor z1gor: dar bleZI koun­». naret en dra ma' tiarbennes ar vesaerien. Gervel a res » dispa'c'herien eus 3.r Rlisi, enebourien euS an Almagn, >> hag e kasez da bqurmen kannad ar Pab. Den fallak~, » muntrer da vro, dioü wech. ~ » Gwir eo! gwir eo! erne ar moueziou, en eur y ou­

» c'hal inalloz. ~ » Ha klevet ·a reS 0 gourdrouzou? Dasprenet o ·deus

» ar re ze gant- priz d gwad, pep tachénn- eus an douar­» man. Ha te, en da t:illagriez, te a. zo «;1-ivergont awalc'h » evit diframma hiriô·-o··-zi hag o bro- digant.Jea_nezed ha » relijiuzed, kablus hepken da -veza· ped_et· ~vidout? Klev » 'ta·' Douar ar re va-ro a zo douar sakr. Te1r gwech mal­» laz- war an nep--a gaso 'diwarnail -an -d-~d::~ ,galon- c:::v.it » sacha warnan dizettourien ha- treïtourien! ~ ».'Y a! m_et ... -hag al-lezenn? Va dever d'in me eo la-

» kat an ·holl zujidi · da zouja d'ezi t " · ~»·AI lezenn? Te ra for.z, sur, anezi. _Selaou! 0-komz

» ev~l ma res, ne· d'out ;nemet eur fallakr dre zindaii~ » Etouez- ar re veo, n'l.e..ur a hini a gavèr-·_eus ar seurt-se;

· » n'eus ket eun unan · en hon touez-ni. » En ho touez il'eoc'h . c'houi? ~ » __ Y a! etouez ar re varo, sriudarded ar -brezel bra-s.

» Te zo- eta eus spes?

-55~

- » Ya! dont a ran eus bro an Anaoun; kargeLoun » gant va mignoned d'as.'taillau- ha d'az barn fenoz. A

· » vreman kondaonet out e lez-yarn :ar re. ·varo. Doue mar­» teze a vir evidout kastlzou all; evidomp-ni, ni a stlap » w:ïrnout_ 'malloz ha dismegans. Eur gwall zamm evidout, » n'·eo ket 'ta! Met n'eo ket re vras evid eun torfetour » eVeldout! An hini hel lavar d'il eo Zoudard Disano. » Kenavo !. .. »

An. Aotrou ministr a ·zihunas, eur c'houezenn sklaset o perJezenna war e dal. Sklerijenn morlivet ar c'henta goulou deiz en eni zile er gampr. En eul lamm, Herriot a-"-voe wa-r· zav. ·

· « M'~us a on,· va_ mignon, hO peus het eur gwan nozvez~ ·» eme an Introun? · " ·_- » Y a! ne 'rn· eus. kel geliet diskwiza-; hunvreou dis­

» kiant o deus torret d'in va fenn ha trelatet va spered: ·. » Ha siouaz! an abadenn n'eo ket aêhu. Bremaïk, e kampr » ah deputeed, Bergey,- Victor- Balanant hag ali a .hejo » dira.zon. eur spo:r:itailh: ar gatoliked 0. tihuria er c'hres-' >> deiz,. oc'h en em ·zevel du-hont· e Breiz Izel; 20.00_0 e, » Kemi_:,er, 50.000 er Follgoad-! ... C'houenn a vezo adarre

. » em lerou ... Ha! pebez mi cher ·faU èo V-a hini-me! KoU » a ray d'in va·yec'hed- ha va buhe:zt Ne gav·k.et d'eoc'h » e ve mali d'in rei va dilez??? ·

J. Jlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllll!lll[l.lllllllllllllllllllllllllllllllllliL

· BREURIEZ AR BREZONEG

1 • •

Petra eo BREURIEZ AR BREZONEG?-Bez 'ez eo eur.'Vr·eU­rie:li kristen ·savet etre..bug.ale vreton; etre 8 ha-·14 vlâ., da zeski' -lenn ha skrivan ·brezoneg ha da zes·ki ive toniou .hag istor BII"eiz, o Bro.

Peitra ·~o red 'vit mont _er VREURIEZ ? - ~s e hano, e oad, e_ chomaj hil 16· real, d'an Ao, Georgelin, 4, Ru ar C.'has­B-rest. · · ·

.Pe't-ra a c~honezer -0 vont er VREURIEZ? - to Eur gouma-narlt, boaz· da Feiz ha Bre-iz (20 real elec'h 8 ·Iur). _

2Q P"ertrz er prij'ou rOet eur we-ch ar bioaz da vihan~, e pep parrez, d'aT Vugale. desketan war al lenn. hag ar Skrivan bre­zoneg.

3Q Peurz e pedflr. ofere-nn ·ei: bloaz· lâret da Nedel~g, da -aue! an ,Anaon ha da ou.eliou S. ErWan ha 6antez Anna,. patron ha patronef _a.r _ Vre~rlez. . - - ;

4" P!plomou h~_-rnedaJennou kinniget en hano· an « Associa.;. tion b-:re.tonne )), (Breuriez Breiz) d'ar vuga:le d·esketan.

5~ Daou _vanniel, un-an 'vit ar- bôtred, eun aU -evit ar mer­c'hed, h'ag a vo roet da zougen.- epad eur· bloaz, d'ar pttl-rouziou o 'devG bet ar muian a boenchou.

56 -

Et re da ou (Penmid diwezan)

DIVIZ

FIL<\.NS-EZ

V~ c'henvroad a oa mab eur miliner a anavezen mat hag en doa gounezet forz arc'hant epad·ar brezel. Ar pôtr kaz n'oa ket eun diot hag, elec'h lakat e hoU vouneiz da brena. mêreriou d'e vab ha fanfarluchou d'e verc''hed, e lakUs heman-·war ar- studiou bras ... Dent e oa da Bariz d'a achui;. medesin ·aa e c'hoant bfizan.

.Eur pôtr évelsc-·n•am oa.mez ebet o pleustri gantan ·ruiou Pariz. Ar re ali a oa studieri,en ivez, nemet daon hag a oa micherourien eve1-doun. Pegwir ar seui:-t-se a ·grede anzav e oant Bretoned hag hen diskouez divorc'hed, - rak darn a--zouge gwiskamant Kerne,- mc oa mat -d'ill hen anzav ive· ... Met ar Breton e oan bet betek neuze, heb her gou­zout, a ranbis teurel e gaz kroc'hen! Eur bèrn traou a zes­ken bep wech ma 'z een d'bor bodadegou; ha bep -wech, o tizrei d'ar gêr, c veze eun tamm muioé'h a stad ennon o vezan Breton... c

KoRANTIN

Petra'ta a zeskes eno?

FRANSEZ

Pôtr kêz, n~oun ket ·evit-he-Irdiskleria e·-ken berr amzei'l Sell aman •hepkcn ar pez,a c'hellan. da lavaret. d'it: Kris­

. tof Kolomb, en deiz ma tizas a a chou an Am erik, ne- voe ket ken sebezet ha me dre ma save -dirak _va daoulagad mouge~n an .amzer dremenet, o tizoJoi, evit ar wech kenta, va .bro'-Vreiz! ...

Elln-dra..c'hoaz hag a rae plijadùr d'in oa o C'hlevet _o

lenn brczoncg ... Eur brezüneg tamm ebct kar d'an hiiü a go·mzer drc flman hag_ à Zo penscliet g~I?;t p_e.ziou _g_alleg: ...

KOHANTIN, 0 c'hoarzin

E Pariz ive c peu.s desket ar brezoneg'? Fentus mati Brezoncg Pa.rizl ! ...

FRA:'>l'SEZ

Na reZ -ket a· c'hoap, va c'hamarad; ra~. o. c!ho_arzjn _di­war-benn ar pez ne.ollezes ket, e .c'hoarzez diwar_da goust da U:nan. · · · · ..

KoRA~~N N'.am .eus c'hoant ebet_ d'aber "goap; kred -ac'hanon; ne­

met e ka van fentus evit eur_ Breton ·mont da zeski- brezo­neg ... da Ba~iz !. ..

-- 57-

FRANSEZ

• Desket· em. eus eno e oa eur brezoneg ha ne dleo netra dar _galleg.· Ar brezoneg-se, ha n'co ket anavezet ganeomp a zo bet adkavet gant tud gouiziek... '

KORANTIN

~i ri'omp kef tlld gouiziek ...

FRANSEZ

Eno eman bor sil Dall omp w~r hon _c'hont hon linan,. ~ell, ar hrezoneg-ze, a rez anezan ·trezone_g Pariz~ a zis­

ouez ez eus finv ha lusk c'hoaz en ene Breiz.. An Uhel a lavare: -·

Te, yez kÛz, eo buhez Breiz! Me lavar kentoc'h:

Te,. yez nevez, ,eo Duhez Breiz!

KoRANTJN

· Lava_r seurt a gari war ze, me IJ.C welan nemet _eun dra: kavet az poa eur Vreiz nevez .e Pariz, hag ivez eur t,ezo­n_eg nevez ha_g a blije d'it kenan; goulüt a rês frank da vuhez_; dare~pred ,mat az poa gant mignoned diouz da zoare, ..... pen,os e c hellez te dizrei d'ar vro-man?· Aman, pao ur ke~ F ransez, .ez -eus eur vuhez ail! Aman ne. gle · ket ~omz ~us Breiz ebet, na koz na nevez; -ar br~zon·eg v~ glevi a rew poan d'az_ tiskouarn ... Spered ·an dud n'eo k;n troet. nem·et gant traou dister: ::il Iabouriou hag ar ~ honversou ... Me gred, 'vit da blijad'ur; e Uejes kentoc'h heza chomJ!t e Pariz.

FRANSEZ

K~rantin! n'co ket va flijadur a glaskan o tizrei d'ar gêr. Ar c hentehou am eus tapet e -Pariz ne deuint ket da veza talvoudek nemet ·er Vro. Bezan em beus em c'hreiz eur menoz, evel eur blantenn, hag a feU d'in planta aman.

KORANTIN

;oan beva he do da blantenn J

FRANSEZ

Da c'houzout eO! Ne vè'zin ket_ va. unan Hep dai Vretonez h h d d k ' · e, eur . _ ~g e ~us es ·et eveldon -karout he bro e ?ariZ a demo da re1 an dor-n d'in ...

K-ORANTiN

An dra-ze eo! Da zimezi e teuez!

FRANSEZ

Ne zimesfen ket ma gas va m,eiloz da benn!

ne gavfen eno eur skoazell da

Pesort men oz eta? F:tlANSEZ

Ac'l,lanta, fellout a ra d~in, - h .. a da r" ali k , ""' , ra -n eJD.ao~

.}

58

ket. ·va uiian; .::...._ 'lakat da ·a'dkregi aman ar gwir -vuhez . vreton diaZe:zet. war ar spered breton _ ~-un~n gant ar feiz.

Va fried am zikouro; ·e skoaz labourat ha beva; ni a· zalc'ho sur hon buhëz pemdeziek- troet warzu: ar pal a fell d'eomp tizout; ne z_elliinp kèt pe.tra.raio· ar re all •. ne-·

. met hale war eün- gant hon hellt. · Va c'hamarad medisin a· deuio breman souden da

.chom. ivez· --demdost ri:man; eun all hag en deus studiet, e kenver gant e vicher·, ijinou kaer ar Gelted, a zavo eur stal leoriou e kêr, aman. Etrezomp hon zri, ni a zalc'ho · d~en em :Pen ti ha· da lakat da skedi, dre ·hon oberon,· ar menoz kuzet en hon c'hreiz. '

Sell aze, _em. godell, em be us paperOu skeudennet warno t~esou ha tôlerinou da gempenn va zi. ..•

KORANiTIN

Eun ti nevez a zavi.?

FRANSEZ

Nann; nemet kempenn a-neVez ari hini koz. _Diavêz ha diabarz, fellout a ra d~in e vefe -lavaret, pa hen gwelfed: « Setu aze ti eur. Breton! )) Sell aman · sk,eudenri eur puns ... Gwelet a rez ar· vardell:-ze, evel eun houarn marc'h, hà harpet warni teir herminig krommet, a zalc'h, egiz pez lein pe tôenn, eur men evel eun dolmen-? Eur groaz keltiek a zavin e toull va forz, dindan derveiJ.n. penn al liorz, l-iouiet war he. c'helf teir dôlenn eus buhez va fatron, Sant Er"':an4

KORAN~IN

Marvailhou eo a gantez d'in breman?

.FRANSEZ

Tra; ar wirionez penn-da'-be~n! ... Danvez va fried he deus desket c'hoari an -delenn, ha me, mar ouezen kanan gwechall, n'am beus ket ankounac'haet. ..

KÛRANTIN

Labourat a ri ivez?

FRANSEZ"

Labourat va douar, va mignon! Danzen ar pez a- ze­brin hag a evin ha kaout c'hoaz da zioueret ... N'em eus ket ankounac'haet va mi cher gwechall.- Mali eo ganen kregi e pao an :ilar ...

Sell, amzer am eus c'hoaz dirazoun em buhez· ha va he:rit · a_ Wèlari' sklêr. Doue arôk~ Korantin, ha ni war­

-lerc'h!. .. Gouzqut a rez petra a zigasan ganin a gàeran diouz Pariz? Ar spi!. .. Ne lavarez netra ken?

K.roRANTIN

Da gomzou o deus laket da zev~l em c'hreiz arvar ha melkoni. .. , N'ouzon ken ...

...,. 59 ~. . - . .

FnANSEZ~ o sèllet- er -·mêz ~ ~h! Sell erru gwet~r _ m~ c'J:ienderv Josoh d'am c.'her.:._

.chat ... -. J?eus, ganeomp _da e~a eur banne, arôk ma 'z eio pep- h1n1- ~c hanomp war e du, ha ro 'd'in an daru. da gas va· -mal ermêz!

· (~as a reont- ar mal er mêz ha- dizret war o- c'hi:t) • N'ankounac''haan netra?. (0 se/let). ,

KORANTIN

Gortoz 'ta! gortoz 'ta L~. Hen.man ... : ar mal~man ... FH.ANSEZ

Henllez a vo _ d'itl... N~eo ket? ... KOBANTIN, nec:het

Eo! eo! D'in-me eo!... · FRANSEZ

1

Deus! Erru Jozon! K_ORF..NTIN, o 'kregi soudeR en e val

Krog aman ganin etal FRANSEZ, souezet, a grog er mal

Dà belec'h ez ez? KORAN-TIN

Da Iakat anezan e ·karr Jozon! PÔTR AR GAR, o ton.t er zal.

Voyageurs pour· Paris, en Voiture! KORANTIN, 0 vont er mêz

Trugare! Ntan ·ket pelloc'h! (Da F;ansez). Te ez pezo ezomm eus eur ni eve]!

DIWEZ D.N.D

. Ar pinvidik. - C'houi a 1

o'hellfe -labourat rak n'oc'h na koz na klan v.

Ar paoÙ·r. - Ha c'houi a ·1 garfe, rnarteze, e kernerfen pla:s eun- tad eleiz a vugale d'ezan? _

An hini teo. ~ Penaos, I:l'ho pelis ·ket a aro'hant d'am faea; me ho lakaio da gaout J

An -hinl treut> .- Mat a­walo'h a rafec'h! Ma rit eur gavadenn vat e rannirrip anezi etrezomp;

ii!'i ' j!',

ii·

,:, :ljl

1.

-60-

0 oa Brei:z, ~

' ( !)

,'5

Solve vfncuta colli tui .... ,Torr ereou da c'houzoug~ ·Trede kentel Isai~s e kan ar Pelgent.

0 Breiz; sav, a-nevez, PeU ·~o ez üut ·.maro ; Eus daund1er yen ar bez, Sav, a-nevez, Va bro !

Hon Tadou ·koz, gwechall, Pa ;c'halves anezo, enep Saoz 'koulz ha Gall A voe, war zav, ato.

Bretoned, tu<d ·kalet, 0 'deus skuilhet o .gwad, Evildout, bro garet, . · . E kant ha kant stourmad

Siouas, mil .gwech siouaz, ,.: Eun d'eiz -e voe -klev.èt,_ Kleier o seni ,glaz ; -,~

Hor Bro a oa gwerzet.

Albaoe, tamm ha tanuil, Breiz, da vrud 'zo kouezet, A zo ankounac'hêt. Ha da ~mo, o M-amm,

Eur maen meur:b-e-d pounner­Zo het la_ket :warnOut, · Ha; lorc'hus, da vlliltrer A zifenn da garout.

C'hoant e_n def1e ·zQk~~ , .. Da zifenn ouz -DoUe') -<-~. _ <\;:~·, Ren war ar . .gristenien/\; ·iF~:;,

. . ,•:1. 'f/-Ha w;:tr o 1bugale. ' ·

Met ni zo tu.ct- a feiz Hag a zavo ar groaz War -gern uhela Breiz na lintra sp.lann wal'lc'hoa~z~

Ni gomzo hor yez koz, Hor bro n'eo ket maro Prestik 'vo -•r mez ar foz, Sav, a-rÏ·ev.ez, va Bro.

·Y. K.

(1) Eur: c'hermivad ugent vloaz en a zigas, evel derou- nlat, da' Feiz ha Breiz,- ar we'rz kaer-map, àr. genta, emezan, en d~us_-··klasket­

sevel. Evid .. e .daol kenta n'en deus ket skoet re faU; tud yaouank_ cvelse, nivertis hag unanet a zavo, er vann, ar pez a .zo })et laosket da goueza en e boull, gant o zadou. E Kemper hag e· Folgoad, 1p'en em vodas eno katoliked Eskopti _Kerne ~a Leon, d'~r 7 _ha d'an _8" a_ viz kerzu diveza n'eus ket bet marte'ze a gomzou hag a ·vije ,aet-. ken eün er sperejou, ken doon er c'halonou ha _laket kement a youc'h hag .a strakadeg dœouarn da revel evel re an A. Madee, Renei­ar « Militant '' pa ·'lavaras ano eus a Vreiz hag eus an ezom:m he d-evoa da zevel, war h_e zreid, da derri an ereou a wask he feiz: koulz hag ar _re a wask he broadelez; diwar ar c'homzou helavar-se-­

.eo. diouanet, n~'oarvat, gwerz hqr .mignon Y.-K. ha fizians hon eus.. ne Vezo ket ar ge~ta ha diveza;

Mikael Marion An hini a anavezas ar­

gwella Istar Breiz, Arzur de' la J:torderiê, a oa eun Oeiz o,. seUet ouz ;pa:perou koz lez hon Duked, mi:ret en Nao­ned,-pa gouezas e ·zaoulagacf war ano eur ü''hernevad. a, garas, en eun doare· .dispar,. e vro, hag a .oa ankouna­c'·h~·et ·a-.grenn gant e gen­vroiz, tust da ~evar. c'b-ant vloaz a oa. Adskriva a eure gant _preder, ar pez a·gavas" hagen eur emiba.nn kement: se goudeze e roas -da anaout penaos ar vro -a garle hon t~dou, .evel m'her greomp-· c hoaz, a drugarez Doue oa Breiz 'ha Breiz -hepken : ' , · : (( Hor paour keZ Breiz_.. emez-an·, ne voe morse ·8UI"

r~?antelez vras·; ne gasas,. tro- ehet, soudarded d'al" broiou pel! evit lakat tud ar­

.zenno dl . broiou-se da !blega d'he le-

ar_pe~'a :ag~~~d~~ ~~zr ~~od~,:~~~~~e~~:dfJ~iou; -~et eo '· ar pez -a ra eur vro eo /he ~c'ha-Io:ri u eve Se' hag a zo skeduso-c~h eget ·holl c'hloart'ohuag eudn ·d'l'a ali

an 1 ouar: an

'i

---' 62 -- .

enar. ·H_;ig ·e 'P~, ,le-c'h- e kavoa'h~ .-er_ beèl, eur·-Ouén*_. d_p.d; muioc'h a .galbn --èn o -c'hrè-iz ·ha>rriuiO'c'h a enor tvar- .o zal_ eged __ ar Vretoàed? E p~I-~_,/!b_ _e kavoc'-h -eu:f oùenn d~d ha.g_o- de.~s :$o'uezet rei ha-g én~ e·m -rei èvi_d ·a bro, al-Jéal:de:d-'-hag .... ~_r:-_fe·iz;, eveldO'.?' E ·pele~'h e kavnc'h eur oUen_ll~. -~;Ud. __ k8:leto:c?h. ouz :~:l' :ho an, ·startoc'h en -o meno­z'iou hàTro·êtoC'h--egefo_·_,Q_-'aD~.j', vwci.':ct•'ar re a garont? E

. pelec'h-·é -kavoc'h _ êur Orienri-~_dud da- g'em-ér_·et- ·-_~wH. ger o bro -ar: gêr-se_ ·h3:g a youc'.h àtao--ikerft.en,t-_-k3Jon ·a zo y8.c'h Pa· .glan.: he 1gwa-d :··Potius mori_ quam f~dari,

_ ken:toC.'11. ·rtie'rvel·-eged en ·em zaotra 'l P~{ zïskenner eus eun hevel0p -lignez 'n•eus ;k_B-t: a-·

ezomm da .gao~t !C_'lioant da Ziskenn eus eul lignez ·an, ·ra-g arabaod eo· hen·ank.ouna,.c~haat, epad mil--bloaz, aza­lek Ebestel ken ta an Arwor beteg aiL Dukez Anna ·hon tadou ne voent nem-e't Bretoned ha Iaket -o deus kèinent

.-. a vr·uct--{r.at da: g.oue·Za:.W~r .an· ano..,.se, m'o deus lammet evida tao .pep ;gwir digci.nd o bugale d'ben na·c~h, en am­zer da zont,_ daoust pegement a zi.ga:r-ez;ioU a ·c'hellfent ka;out -d'heu oiber. ))

Pa rankas dimezi_ gant Char1e.z VIII, roue_ Frans, an Dukez Anna a reas gwe_Ha ma e'hellas evit inirel·gwiriou ~ hor· IDro en o sa v; an diou.:vro; dr.e_ an_ d-îmezi-,se -a oa a-unan, ,m-et ne dlient morse_ be.za laket en unan.

Bre-iz a· viras- he .I-ezennou, h-e franki·ziou, he. galloud da ü'holiarn he_ danvez ;_ met petra eo ger· tud a zci? A:r roue. ne zaleas ket da. _.glas-k o:ber .e ve-str e bro e ·bried hag ar pe_z a . voe ·,s,ebezusa eo -gwelet neuie pennou brasa Breiz o s'toni, an -eil gaude egile,· dirak_ roue Paris; ar lbobl, ar V!JUt:•c'hizien, ar veleien, annobl~ns ·pàour a jomas~- strug mat ouz o Bro: hag o Duk, met, etouez' an noblans -pi:nviQ'il$:, tiegeziou bras· hag o ,_devoa heuliet betek neuze_ an hent e.ün, ,h_fmt an ènor, a en em __ gcillas; trei a rejont kein d'a brü evlt gounit arc'hari.t hag 'en e_m zevel, drei'st ar re all; _gwelet e voe tud, dre zindan o wérza Breiz; re ail her -greaS, a-we-1 d'an 1holl, ev el JUdas e v-estr! .En o ZOlWz, hag ,er pen11 kent'::,t; Bdü ao­trou Rohan; e Va'b, 16 ·vloaz he·pke·n d'ezall,. o- wele.t _ke­ment all a raDJkas ruzia gant _ar vez, met ne heulias ket skouer fall e d"'d; gant kement_ a galon iha kaloneka br-_ezelour a- zo !})et bis.koaz, daoust peger yao-u~ri:k'-oa, e Stour.ma.s, e Sant-Auhin du Cormier, - 1488-- ouz ar C'hallaoued renet gant e dad hag· herim-arr, ·d-iouz an noz pa glaskas e_ bôtr etbuez ar re_ !br.izoniet, .glazet ha m:lro, •go-ude bez a tur~e.t _peH, hag hir amzer a gavas an den yaouank tr:euzet -e gorf eve_l e_ur-sil, .dindtan eur bern korfou .maro. ·

Ar -gwir vreizad ha•g. a zo bet -dizoloe.t e 'anè hag e oberou gaht an, A. de l'a Bord8rie ne oa ket a ligneZ uhel ev~l -mab Aotrou Rohan :ha pa varvas ne voe ket kement

. ' - .

. -_:g~ony -énçiro ·d'e vez met k. : . ·_ao.troü -Y:anuanrk Roh a~ e ou er ske.d~s e voe e varo; ev el :_:_13_~~ t -_ BreiZ: e a no oa- tMikaele~s ~ei_- e wad th ag e· vu hez ~Ge~per; diske.tm a rae· eus arion;.~.g·i:r~·idik oa eus a

.·_~a_·_zo meur a diegez ane ar ~ou re -hizl'en ··-vreizad-se d d' ·· - zo en hor c'h ·. -- _ ·

.· u'-_. ~un ha leal, ·ne tc'helÎont k ... er~ou ùroz, ouenn __ wanzi. e.vel:ma ne ·-c'heU tket -an e~ beza. -ta,g-et gant a-r mergi, tud hag e leè'h be . . tdlr be~a taget gant ar. Jo·_c'h regeto a en ein gJ 1 'za 0 11&pen_n a:r re a zo uh-e--

. . ev ganta evit brasa ma-ct· ar_ vro.

MANER PENARGER

Gwelet a' ra-er ·c'hoaz . , p·er ha pa ;gemerer he~f~ z f~r er maez e.us a Gem_ eus a vaner Pena·r er· on- n-Abad' ar ~ez a ·am net Mikael ·Marion7 d~ ~~· war- a -l~verer, eo evoe Jga_ an douriibeH .a oa· ouz k ana, an ti-se a oa d'e dud .

--den~ anezi lbetek ennoe~ o~~ -hag a z~·- deuet eur ·s·keu~ an ti, ·en d-e.iz a ·hiziol n'e~ IJre~~an mu: ·en he sav, met pez ma oa gwe-chall h k gwall Zishenvei diouz ar naiou. "bras due.t gant :r -~:t a raer _en dia·barz, -chimi­kroa_zwu ,maen enna -kentoc'·~ed ha pren_echer ·ledan bet

1\Ilkael Marion, da g.enta , . . k?nwerz dre vor ha o ' a en em lakeas da aber dwuz ferro, tailhou ~au~:ze, _er bloaz f-483, e -kemeras atmzer-:se- an traoù a oa w:~ou an_ Dukerd e .Kerne. E~ a, oa dties ·en e_m denna -enni var h~g eun h-eve'lep karg ~~a~ ailiaoe ma ranket pada rt;;\~ oa ket a gant V'loaz . lll ?- o doa ·ket gellet en em I __ o~, ·e Breiz, hag an. baeent nemet dre heg ha voaza c ho~z diouto ha ne

g an nebeuta m~ c'hellent,

Mikael Marion a ouezas an tu d'en -em d·ellna braO>-­bras, rak er bloaz 1486-, e Voe roe~ ar gaf,g_.s_e -4'ez'3.n 3.:-­nevez evit:tri _blo.az. al1.

Er blo-avez: warler•c'h e strakas ar •brezel etr·e Br.eiz.: hag-ar Fran's; ar C'h-al1aoued o ·do·a laket O. zreid_ war­zouar ·hor Bro,_ ha, - ,gWasa pez a oa -;----- hon tudo·hen-­til vra1sa, -a_otroned Rohan,· Rieu, Avaugour,. Pont-'n-­Ahad, RostreneA- hag- all a -oa a-du ganta.

E Kerne, kostezerin ar O'hallaoue-d a oa galloudus,. rak aotroU Rohan hag aotrou .Rieu o devoa: dre eno eur· beru leveou ad1alek ·Penmarc'h •betek ster Elorn. Ar· VreLoned a jom-B staJg ouz kostezenn an Duk Fran­sez II a veze lavaret ·ct'ezo n'a devoa ken da c'hortoz ne­med al laeronsi pe ar niaro; Marion a glevas· ar gour:­drouzou-se, met n··e reas ket · eur- van evid .an d.ra_!s_e ; kendel<c'he:r a eure-da ·z-enti ouz gour.c'he-mennou an Duk: ha da vale, dindan e armou, el leü'h ma veze galvet da vont gant Mestr ar Vro.

·. Dal· ma klevas, -( deiziou ken ta miz ·mez even, edo ar­C'-hallaoued o vont da lakat ar .seziz war an Naoned ·e­welas e oa -mali <Cl!.'e__zaD. ·mont war raok; lez el a- eure a­gostez è vad e-unan, ·e garg hag e dud; gant an ta:ril­mig peadra en do a e savas 120 ibrezellour hag. eun -der­vtez, evit l8.1kat ar re a oa e Kem·per a-d-u gant kostez·enn ar C'hallaoued, da gounnari, e treuzas ker -e penn e­dud dindan o armou, darn· o tougen bannie lou Breiz ha daru .all o seni gant an drompil1h; .pi•gnat a eur-e gante­wazed war e le_str, ·ha ·dre n1a tiskenne an Odet an he­kleoiou tro-:war-•dro, a dr-egerne- e -Lraoniennou Er:ge-­Armel, ·Klohars h'a Plumelin .gant son an drompilholi hag ar'·,c'hanaouennou 'br-ezel.

E Benodet al l·estr a z.avas e lien- hag a gerzas etre­zeg ar Sav-heol. Marion a en em .gavas· en Naoned, dres. p'edà ar C'·hallaoued o staga gant o ·lrubour milliget_ Marion hag ·e dud ne lezjont ;ket eur c'lhr-o.gad da dre-­men hep kerner-et perz ennan; ne gÇtvent ket e oa -a­wal.c'h evita difenn ker diwar he mage-riou; ,pa gavent. an tu e.z aent war ar m-eaz d'en em .ganna ouz ar C'ha'l­laoued dreist..:.holl dira:k dor Sant-P'er ha war brad ar­Va•dalen. Marion ·hag e ·aerneviz .a Vieze kavet :itao a­penn 1pep .stour.mad; kavet e Vezent 1e kement korn ma veze eun taf?l -~-nnan -da rei P!3 da gaout; diwar o ·IestT­zoken e tennent- tenntm kanol war gamp a. enebourien ..

A-·benn daon viz, _potred Bro-C'hall, .skuiz maro ha. gwan bistiget, meur a hini anezo, a g_avas mat -en em ja·eha lo-stok, eun derVez, :kerkent ha sav-•heo-1.

Hâ Kern.E;viZ? -Kernf?viz o devoe ar ;c'haerâ. maro a c~hell-ent c'hoantaat; an daru _vrasa anezo -a .. gouezar& war dachenn an emgann, deuet da veza -evita eu,n aoter-­.e roerrt warni o _!buhez evit silvidigez o 1Jro ; kabiten

-65-

· .. aJ':IeStr a voe tiz·et O'a~t . -~:..:.unan; - to.~llet ganÎ ar e~n. \~~n· flizuJ hag a1 lestr~f

- _:ail do·qr~. Mikael Marion· o~ lJl~· a yeas da, sLrad ·.Iaoued · oc'h en em. den fl. ·C

8 as gw-elet .ar c··hal­. goUideze, re s1miz,et ha r na,:h~et -eun nebeut derve_ziou t~ou Doue a oa het mat :v~tanaz~t, e tr:menas; an. Ao- -d·_ezan ar.c'hras a-raok merv P ~ 0 gWir en devoa ro-et gilhet hag ar C'hall . d el da wel.et an Naoned di-

. ,Vretoned; __ ne ·lez as rke~~ue aloo dte'C'het, trec'h-et -gant_ ar anken· a rahn kalon an h _g. n a.veza ·s-wasket gant an ~:ri deus. kaf'iet ha dif lllit·a wei o tiskenn er-lbez ar pez M 'k ~ enne , nann pa b.

1 _ ael ·Marion d'an nenv Br ., . • , Ignas ene 'ka er :oa tbr-ao, an traou O'a-llti: k eJ~· _rn hel lavar d'eo-c'h a. roet e boan c amz~r e J re I a c'helle n'en doa kef.

'd ' _ , zanvez hag e h !3VI e vro hag ar &red vu rez, en auer van. o enn-se a laouenneas e dremen~

AN NAONED E AMZER HON D UKED

Mikael Marion en devoa roeL d' - ' ' ·-e vubez,- met-e-- hall :be~cti:·a "ha·· : le vro n, ~o ket hep ken

.ar bennlherez- a jo mC e K _ · n.e eze_-na ti nag oz o-ant Dispign-st.- .-en.- ct8vo· ·a- embp.er W·ar e )erc'li .. - . e>

V - _, e eadra Q\"'h --,....- ·, ar retone. de ·b ... ro G.er·n -. --'<- oa1p. a !Jwstezenn d ·· · · e o vaO'a 0 · k ud a vrezei a o·a ·deuet: g' _ te> '_ -W!s_ a.~ag o paea an doa ket -'bqt- â ezoni.ù}-··_an Duakn dan. c~s a Gpnp_er ha n·cn en d a r·e1 euP <Yu· • · . . ra ma rrrzr·e mo·. ..- - - -e>"rcnne.O' ev1to · , · ~. O'er10u an N 1 --- o , ~nebourien, _e Kem:pe;·.- _-- .-· -at?,rw_c gant e wad, e Jorn .. --' a v ac g.anto e ·skr· ·h , . e eus. ·?.e zan.vez· .. -·-:.. t · .. '---'. '-.- :~ a;,. ar pez a ' ,. - - ~, ues umc.L O'ant d, b vre_c h ha-'-setu -P:e-r.a& é ·- -k -_·e> -· _a_n,~_-___ re. _oan e zi-· wazed ha ·leze! e· :ve~~'hrdan as_ 0_q __ st~·m_., dl.c ·evit ·paea e. ·ena " l - - --.. . _a_ POue.za en ·eu . d' - ru.:; H:.·.~ e. \·ar·o ··)la 1 .. b-·- o . - -.--· - n. Ienez ken· o - · -mr. ras. ha& · - ·i -- -- ··

An duk-J?'f-a-nsèz-"I-I hag·'A ' , .. o,.B:)5a Qn ___ ,~-a:~· . .k€it tud- dianaoudek pel! ct· ·ll~a Vre;Iz·, -e··-VBr··e''h, n'oant ao· Il h . ' - . Iouz ena ·met o l 'h -o u o ag_ ar rpez a c'hella . d · ' ya •C a ·aa

. .an emzivadez da unau eus an ~k ·da o~er a voè dimezi Zf:to..z. s e .zekretounenj Fra:nsez &!".

H' i '.''i !·!·' ''•!' i-,! 'l·i':

-66-

n·vezato~·~ an _dukez Ailml a reas. e':lr grqaz_·war_ eur ber~· arc'-hant' a ·dl-ie Màrion diwar dallho~h~rg, 1Je~p.:''­hag .eu's al lizer a,sk_riv d~ Frail.s~z :r ~apz '--e~· d. :~sri:n­·evft kemenn d'~zo ar ,c helou ma -se eo A. de la Borderie tenne~ istdr ar C'-~emperad ki:t10n~k.

An A de la Borderie a laka -kenver ha ken-v.er:l~hka~l Marion--ha LeonMas, ar grek-se a ro~s -,ivez _e vuhez evi! diar.benn enebourien e vro: << .Tud Kerne, emezan, d l" tud Spart ha skouer vat Marion a zo ker ka er. hag. h~ '! Leonidas. c'hoant ain ·befe da lavaret/ zoken e_o

Ifil - • · . - prins · n'oa ne-kaeroc'h rak Marion n'oa na roue, na • b ' - , . , ket red ·d'ezan eta . eza ar

med etur bour-lc hhlaz; n';ooaa ket -red d'ezan ct·reist-holl .-rei c'llen a o va e - · d'd h d'e vro e zanvez hag e vuhe·z. Marvet eo 1 ro~z ep. bez a klasket ober n~tra ne_med ar_ pez a oa dleet. __ ))

Siouaz e tgenvroïz ·ne ·auezo_nt ke.t zO'ken e. ano, bre­man tri -~bloaz, -Bretoned vat, ~ c'houlenqas,- ~uzb ku~~d lierieu ti-kear Kem.per, ma VIJe roet e ano a . en

~ . hent Pont-'n-A'bad a zo har-p OQz ·:nane~ .P.e~a~~ê~~ Ha .gouzout a rit petra respontas ar.guzu~Ierien .. ?

- (( Perak mont da henvel _evelse ar ,pennad hent-se. , Biskoaz den dre aman n'en deus klevet ano eus a Va­rion ! n

B8tek hanter ar XVIIct kantve:d e oa tud o cham_ e maner Ker huet, e Plouneour-Lanvern hag _a zo;~~-- af, ano a Varion ·buO'ale villan oant da eun ni da 1 ae .

' " d - ·, dor vras ar ·marrer-se Rei a .feo-mp eur skeu enn eu~ t ·hag e -c'hell difertnour br-as an Naoned beza tremene drei.zL ,{.

G. P.

B Dl llJJ RED llJJ WARJOJRIOJ

AR MERC"HED AIN! 'fl

Kenteliou . Tintin Anna

III. - Kelennadùrez ar vugale (Kendalc'h) \.

Arabad eo morse d'ar re gaz en em randatÙa d'irak bu­-gale;- MamiD Finig- ~ gemenn~s d'ezi mont 'da gerc'hat dour, diou~ ar pardaez; eur. w.ech, diou wech e lavaras dioc'htu; ar verC'h ne zente kCt - : Pet gwech, ·erne ar varum e rankin lavaret d'it- mont? Mont a ranki kouS-koude! ·

- As~! erne ar varum goz, lez anezi 'ta, gwelet a res n'erna ket e chal da vont! eur gwall labour èo ivez an dra­ze d"ezi, d'he oad! ))

- C'houi a ve_z atao o seve! gant hounnez! met oqzin­me eo -e sento- er wech-man; Alo, kerz dillo!

Hag e krogas e dourn Finig d'he C"has etrezeg ar feun­teun:

- Mamm,_ erne bournan, perag e rankan me plega d'eoc'h pa ne zentit ket ouz ho mamm? Pa vezin brasoc'h, e c'hellit krèdi, ·ne rin ket ken_!

Da c'heda:I e pakas eur stav3.d; evelato he mamm. a an­zavas outi he-unan he doa roet skouer fall d'he m·erc'h, m·eur a Wech hag azalek an deiz-ze e taolas muioc'h a evez :war he c'hom_~ou.

Ar vugale a vezo eurus 'ha laouen ma welont bepred ilrz vat en ti, peoc'h ha karantez etre o zud, teneredigez en o c'henver. Met ·war zigarez beza m'at arabad· eo beza fall!

En amzer-man ez eus eleiz a gerent hag a hika o foan, o amzer hag o freder da ginkla ha da:- vigna o bugale; nC

--·.c-;v-ez han.o~ga_ntq_ morse_J!;:J,_g· a c'houdrOuz nag a gastiz; aouil o deus da zisplijout d'ar c'hrouadùr,'·-d,a..Iakat droug ennan, d'ben lakat ~a ouela hag ,e vez _grêt outan e hOU laVarbu; ar gerent-se ne ouezont ket mui goui'c'hemenn; ne ouezont neinet senti. An d-ra-man a ·c'hoarvez dreist­holl el lec'h ma ne vei nemed eur pennher pe eur benB­he:r.ez. Ar. re goz a lavare:

Neb en deuS kalz a vugale · A diz ob er d' ezo- ba le Neb n'en deus nemed eu'~ p~miher Tremen dioutan eo e breder!.

-68 . . . Hà g\vir' .eo1 en .tiegeZiou'e vei en~o "eùn Ùèiidadbric

~ale ne vez~~ ket a .-~~-~r· da_ Qber . t~_ao~~-- 1:ïg1:1s hag hega_s. .anezo, d'ober e ziviZiou ouz _pep· hini, ha gwelloc'h a-ze _ll€ vezont ken. -

Eur vaouez eus __ va farreZ he deus daouzoek bugel beo: (( Biskoaz, emezi, n'em'.eus bét displijadur .. gant hini ·anezo;

J:wll int sen tus, holl labourerien vat, sot int gant ar gêr, .eurus en' hor serr, ha ni eu rus dreizo! Arabad da zeil -dont da 1avaret d~în ·eo braoc'h stad an hini n'en deus nemed unan pe zaou; kemcnt-se a zo .gevier; anat a-·walc'h eo diouzomp 1 >>- ·

E kichen du-man ez eus ivez eun intanvcz, eur mab naontek vloaz d'ezi; hounnez avat a zo dister ar stal· ;ganti; he fotr a vez mezo bep sul ha bep Inn; gounidon :.mat en deus rak labourai a oar ... pa gar! Allas, ar gwen­neien .a vez ·lipet en· ostaleri. E vamm baoi.Ir a glasko .:a tao. elin di garez bennak evid e zidamall Eur ;opotr chen til .. co! Pa.nefe d'e. gamaraded e _vi je fur, met ne.-gred ket .trei 'kein d'ezo! E dad lia me n'hon doa. n'ellletan hag hon eus moumoun.et aneZ3.n, .evel just, illet, m~t 'mir en deus ka lon vat! ))

Pebez lœmm etre an daon diegez! et re bugale ni verUs ~ha savct mat hag e_u.r _pCnnher m:ignet ha kollet.

* ** Edon o kloza ar pennad-man p'eo en em gavet. va fil­

'}lorez, db:nezet n'eus ket a wall bellou, da zont d'am gwelet; )enn he deus ranket ya zamm-skrid hag he ·deuS:

j{riet ouzin: <(Oh! va lloun, ma.plij gant Doue .fiziout en­.noun eur c'hrouadur da zeVel ne· c'hellin · biken ob er .diouzoc'h ha beza ru:;t autan rak n'en· defe ast ebet ouz ·é Vamm! )}

(( Ra blijo gant Doue, m'oun me, rei eun niver bras a :vugalc d'it da zevel, Anna'ik, ha bez dinec11, sclil-vui ma

;vezi doujc( ganta,. Seul-vui e kreslw o _.c'har~ntez hag· o anaoudegez vat evidoù.t; kriStc"nicn dispnr: Breiziz diS­vount, labourerien ··kalonek, eno~· o bro-hag o farrez, setu ..aze al lezhahiou a renk:::mt da zougen~ Fizians am eus e ·'teui a-benn eus da labour. »

·.GWERZ; AR BREZEL BRAS.. N'omp ke.t evit mount· ar -werz-man, daoust peger kaer eo· he c'homzûu, rak .he ~on, eme .varnerien ar c'han, a. ziskenn wc~r eün eus a Vontmartr : gw,erziou brezonek a·. rank kaout· tonio,iJ brezonek; ·. an Ilini en .dJeus -savet ar werz-ze a zo goùest èla zevel traou all h.ag a vo ,graet eun dfgemer ·laoue'ii d'ezo· sur a-wa1c'll. · ··

Hiviz.iken ne e·nibanrthn:p; nemed an .tOr!.iou a vo bet kavet ~mat gant Lez-Varn ~r c'han.

-6W-

13UHE..Z' :J_ENOVEFA A .. VRA.BANi .sJi'r.J.vet ·gant GLAODA 'R p _. ... . . ... , . . .' ·

z~U. O. DE. VzLLERs a:-T· ht skeudennet·g~mt ·an ·Dfri:te;.­Ijinou~kaer Roazon: . ore~ . h~. labour gant Skoi~vet.Œ;-

:".

xv

Sifroa a gav Jen~vefa

Goulcnn a ra outi h h · Evit p~tra eo deuet e ano hag he hro, 0 sellet pis outi è g ~n eui lêc'h ken distrO 1 RaJz muioc':h eo c'h a on z,o mantret; '

oaz p her c'hlev o lavaret·· . -« Me a zo eur wr _, ·­Hag am hoa . eg pa our. a . V raban gi.nidik.

eureuJet d'eun ôtr . . 0 klevet e:un teod faU ou pmvidik; Ha e ka sas an . ur e. _kredas oan manket

· z ma VIJen distrujet.; ... »

-~' IFROA a jomaS meur a . l .. . "'. ~ _mèz eus e·,gasteii. ·wolfv oave:Z .hep mont ·er-. ~{~; ar vai"Ic'~heien e vi no ' e zerVlcher feal, h&g ..

. endro d'ezan ;na t~~asuned,_. a r~as ker brao" a-wechou da zistana -e. b da asant.I mont ganta :gouel bras en e vaner ha;nan.l ~na.n ane.zo a .ra.às ·eur Jaouen; unau-ali a reas eur ~ as ~ud da gana soniou -m'-oa ar· c'hii d'ar c'lhoulz-s c .htourmadBg armou, eV el

e e- o.uez an· duchentilou

- 70·-

-eun trede a bndas an8zan' 1da vont gan tan da jaseal. _Kement-man co ar pe'z. a blije ar m_uia d'-an ôtrou ~ont. Ha S'etU .. e·:-,Vhe(savet a lieS troiou Chase al. Sifrna e-unan a' be1das e- hci'u/:vignoùfted da ·eur 'éhase vra.s ·a vile .grèt .d'_ar 1c'ihenta _dervez kaer a deuje.

... An-~dervez-se. a zl:kouezaS; Kerkent -ha go-u\làu-deiz' ar ,c'hont a 1gemefas pe-nn an. hent., eur marea1d tuchentil .ouz e heul : hall e·ctont.·war :ge.ie:g ba· n'oa Jket eur .vez, o _gwelet; warlerc''h e teue ar vitizien gant ke·ze.g sam•met a vartc'hadourez, hag eun-toullmd 1mat a ·Ch.~s. ·

Hepldale evoe klevèt -~r. __ c'herniel o ·trE'gerni er e'hpad. Eur -bern youreh-Bd--)üt. moc'lh 1gouez a vde lC~,zet. Ar . c'hont a !Wehi-S_ eul. loen bennak-11-'a.g ·a yeaB pe.U,- -pell­war e 1erc'h. Al loenig a dec.'has -Wir reiet sounn -ha~g uJhel golo et a zTB"Z hag a _s.pern ha.g a -z:iskennas pri.m er IC'heo eldo enni Jenovefa lhrug be mab. Eun -l!eiCz 'oa.

An otrou .a ··z:is'kennas hilg a ,staga~ ~é varéh Ouz eur : -wè-zenn zaillr. Oc'h- beul- routdou an heiez -eas da welet -war an -erc'h fre's·k. e u.goue'zas iherpdale 'dirak dar ar .c~heo. PBgen soue-ieL '·c vo-e- o welet ,penn eun d·en er .c'·heo...:se, eun_ \den ,.trcut ·ha livet fali evel an ankou. ..Jenovefa n'oa kef m-arvet evel e kave d'ezi e'do o vont .d-a aber; ho,g-è.n, ker fall, ken toc'hor oa. chon~e_t' ma ne badj-e mui pell ken sur awalc'h.

- q DeUs :da.z·is-kouez da- 'benn' da skleri;jelln tin deiz mar èl'out·den !- >> a lavaras Sifrua eus toual:an or.

J enovefa a zen tas-. ra·ktal 1pa-kedet en :he c'hroc'hen_ -danvaü, he ,bleo hir o roüella war lhe diskoaz hag he .-c'hein ; hè divrêlc'.h ha'g ·he ·di\v·es·ker a o-a e noaz, ·ha _kr ena a rea 1gant an tderzien.

- « Piou o'uci-te ha ·penôs c tigouez d'it bez a· am-an ,da-unan? >> a -c'houlennas Sifroa o vont:war e giz-, spon­.tet, .. Sioua:z! ne deuas ket an dis terra douetans en e ,spe­xed -edo dir,ak e .bried r.cuzeudik. Jenovefa hi a vat- a ana-. ---v-eza-s .anezan raktal. ~ << 0 Sifroa ! -e:mezi, gant cur voue-z dinerzet hall,

Œ"ne· :eo ,da bried Jenovefa ac"h eus 1barnet ld'ar .mar o. Doue a oar e·z oun üinamm. >>

PioU: a ·1avaro peè.en estlammet e vo-e ·ar !}_)aour kêz !kant. o klevet .kement-;se-? ... Daoust 'ha .n'edo ;ket oc'li hunvreal ? . . . Difiziout a rea eus · e ibenn e-unan -rak 3.1baoe, .m'oa ~oue·zet warnan .an antken hag ar Velkoni · _en deveze a lies èvel eur gounimoulenn war e s1pered ... Kreldi a reas .gwelet dirazah teuz pe s·Pes Jen:ovefa tc­.c'het eus ar 'beld-a'1f evit rBbech d'eZan e dorfe·d. ·

- « Spes va frie-d ·meurbet ·karet, e.mezan gant eur vouez da fraillha enr. galon, perak dont tda damall d'in ar .gwa,d· am _eus skuilhet? Daoust hag aman eo -bet _grêt an tor~ed_? Daoust hag er c'h-eo-ze eO ? deus bet

-71-

~a·~~et da gorf <disvennet 9 y- ~ . lzih- a -'skrij en .douar.-nù,~ d ~< ,·~le we_l an dra-:-z:e·, dei .::SkeŒd a zo 'drouk kontari.t II ~k o ;bourreo kr1s-! Da -tost -d'ezan da viret ou . o 'Vez_a m.a kre:d-an dont ken' e(]_iouz'in, spered eürus e~It d~b ziskmza e· .pe?~'~·. p-ella

-_kaq_ut va ,c'housbans d'as a~ arad.oz A..:.wa'H~';fi- eO d'in ·da vro ar ,peoc~·h ha e:·.ri ourre~~- noz ha d-eiz;' Dizro n'_eus •mui plijadur e:.lct -~ue evit ·eur. reuzeudik :ha --vihana,. :mar (d'out eve.ld ev~ an war an 'douar. Pe, da _ke.mer eur stu,mm l on, ?.rf ha:g ·ene eun den beo . d'in ! aouennoc .h evit en em ziskoue;

. - « Sifroa ! va muia karet n'- .. -!(hrazout, da lbrie<d Jenovef l'A eo ket .eun teuz a zo <Golo d'am . s·kei o de a beat. n da ou zen -karget gant :il:mgel. .. . us , e truez ouzin _hag ouz va.

Ar c'ho:nt koulskoûid-e ne de . _gompeza, iker S•pontet oa gant uc. 1"'-et buan e spere·d da mouCA,h teo a oa d'irak e zaouiléùO" ar 'pez a wele : evel eur ;a~ -pez a lavare ·d'e:zan Jenov o_ad_ ha ne ;:sleve .netra eus -?lstaga ·ha koulsk(mde e kred efa '~ scllet a rea ou ti hep

Jenovcfa a O"ro .. ·gas en e a:to g_welet eur S'PB S • · · o e zorn aant d 1 :a Ja·chas anezan· _gan tan hacr· a J 'li~' e ez. Hen avat ~ «Lez a-c'hanon ! Lez a;,h . avaras en eur •grena :

set ev&l hini an An'kou 1 N ano:n J -Da zorn -a zo .skia-, lo,c'll co -d'it kas ac'lhan· l ann,_ no ;·an ·Jret :mat ; gwe'I-

maout o üho.m . I'ak .don ganez .ct ar bez e .lêc'h m'e . • ev1' on-me JJe -

;p_ounner, mervel a vije eUr ·c'h kva a ~o eur groaz . s·r , ras , aer evltdoun .- - (( I roa, ·va fried karet . . . ...

let ou tan gant 'daoula,,;, d d-' a -~~var.~s J-enovefa o sel-n'anav~-zez te iküt da b~~-d- 9 o~~:lle-vel_ re e~n .êl.; Sifroa, nove~ a .Setu aman ouz v-a lbÎz ~mat ouzin, rne eo Je­

. -?a, Z.·BIZ hon eured. K.rçd. a:c''l'L~nar wale~m az po a roet d'in '•üC h ·hunvreal. 0 va Douer ko o~n: _Sifroa, n'emaout ket

Eur pennald ,aouct'e s·r . mpezit. e spererdl_ l) o ' . , 1 roa a oa d ~

·8-Unan. Evel eun hunvre - , . eue[, a-darre ennan Koueza a reas .d'an dao tp?anms_ en doa grêt.

. ·8 iavaras : _ uhn e-hars treid Jenovefa hag

~ « Ya, te eo va frietl Jenovefa 1 >> -....

. Pell bras c .c.homas e zao 1 . .{listrQn.-·ket ar p•lac',h k dy ·B.Jgad da •bara war dremm

h Il en Ishenvel e · . · ~

- .gv..~e;c a . -Ker :gwas,ke_t oa e· l us ar p_ez ma ba . _ger. Hep dale avat e teua ga on ,_rna ne ·c'helle lavaret )a~ad, _'ha neuz·e c koillz!.eur stenad zour eu.s e ·zaou~

- « S.etu aman va frü~d '1. S . Hag -e pe .. stad . v. a Doue ' . ·ketu aman va Jenovefa 1 - 'h ,_ · · e , a·van a · 1 • . ~. -d3 oaz eo ·me a;m eus tt6let an . . nezi . Ha lavaret

, Nann, nann, ne har ket heol ezi er verzerepti .hir-ze J den-ail ker fall ha . . an Otrou -Doue war eun greda'll ket se·llet ouzi~e-D~ 0 J;e-novefa ! Jenoyefa ! ne zel•let c'hoaz ouzin rn. out st ha.g ar galon az pezo da.

· _, 8 •gan madelez ? ))

-72

__:_ « Sifroa, va frîed kar8t J em8- Jen.ovefa. o o.uela: i:ve, biskoaz_,n'ez·-eus--be'.t e·m C'halon an dis.herra drmig,_~

. 'Juz·it. N'em· eus ket paoù..ez:et "da gâ.ret- ac_:ha:nout,_ ra,k. ma ouien er:v:at_ ·ez. o-a 1bet hvè_t· gevier bras d'it . .Sa. v,- ha d·e:us war va c'h-alon ! OU.èla a- ran gant plij-adur·, keit.,., an· a zo e'm oa maill--da bokàt rd'i_t l'· ))

Ar c'~ont ne gred'e ket D'hoaz sellet outi. - _(< -Pried· kê:r' l. emezan,_ ne rebeohes keL d'in züken

va c'hrisder en da genve-r· rEl eus ar- baradoz l Ene glan ha •gweJ;.,-c'h ! Pa zonjan -e-m eus· gellet ober kement:...an­a boan d'it ! ))

-- R:Ro:--P'e-ac_'h,._ erne Jendvefa ; ,Do:ue a felle d'ezRn kame~t-.;S:é:-'--n~-gàs-et en deus ac'1hanolin pell eus· an d.ud gant ·Ëwn riuirtez,.e ne- vijen deu~t da goueza ~n-~droug~ gant an a•mzer, ha grèt en deus d'in en do are-se kaout lient ar zilv~digeZ. >> " - -

Benoni a zigouezas endra ma komze e vamrn evelse~ Di·anc''hen e_ kerze en erc'h, eun toullad yeot ga_ntan dindan -e gaze.ll; en e zorn ez oa eur 1c'hrizienn ·da zeiliJ:.i, ha debri a rea gant plij a dur.

Pa welas ar c'hont gwisket kaer, armou end,ro à'ezan, eun tok ·gant eur bluenn wenn, hir, ar pôtr a jo.ina_s man­tret. Presti-k avat e tivorfilas hag e lavaras :

- << Reman, m.a-mm, a zo unan eus an -dud fall-se hoc'-h. eus komzet -d'in anezo ? Daoust h-a deuet eo d'ho laza ?_ n

Hag_ e re·das ld'hy c'haout.-- <<· Ara,bat eo ël'eoC'h ouela, ma-mm, emezan, m-e a ·

ouezo .difenn- a-c'hanoc\h. A-rôk mont betek ennoc'-h en devo lazet mik ac'hanoun-'me. >>

- << Arabat eo d'it kaout aoun, va -bugel ker, a lava­ras Jenovefa gant.dousder. Sell out~n .ha deus da bokat d'e zorn, ne raio droug -e•bet •d'it, rak ben eo a-n tact. mat G~Jm eus ;komzet d'it anezan ken aüeS. Sell, ouela -a- r-a o we"let- a,c'haiwffi.p ken trui-lhek ! Doue en deus ·ben di­ga:set evit -hon tenna ~p~Hoc'h -a boan. >>

Ar bugel a droas da zellet ouz e -dad. Bez' ez oa e,­unan ar s.keudenn veo eus an ôtrou kont. 0 w;elet-· e vab, Sifro-a a zirollaS adarre -da ou ela .dirak kem-erit a_ ·reuz !. Ran·na a rea e 1galon. Ke·meret a reas ar·_ Dugel etre ·e z'iwrêc'h hag e pokas c'houek d'ezan hep gellout lav8.ret nemet :

-«Va :ma.ib! va mrub-! >> Bevel a eu;re neuze e zellou etrezek an nenv--ha gant

e vrèc'h dehou e reas an dro da .gorf -Jenovefa. - (( Va Doue J erne-zan, re. vraS elirus·ded a ·zigasit -..

d'in <War eun dro--! Se tu deuet e-vidoun. an· derv-ez ne gre­den mu-i ,gedal. Setu am:ari war v-a brêc'h ar mab a we­lan evit ar wech kerrta_, ·:ha 'setu aman en1 dorn-a1l ar

-7:3-

.Prt.ed ·ka-ranteiU.s .: · ·t d- · ·, a zigasi , '.in ev.el- pa lavarfen eus bro ~T--r-e varo. n

?. _ie~ove·fa a . .groa-Z-ias ,h~ daou-ar~ -h ·· . if'el-z- : : ag a lava-ras_ gànf-

- << ·Gouzout a rît ibr-ao ,bras va D "zer-"dtgoii ·bor ,c'halonou eus •bl'o·a - _one, e ·ne·beut am-

rez d' ~h - - vezwu poan 1 Truga • ~eoc . ' va Doue r evit ·ho ID3(delez· hep muz~-l r n . - .

le'r~~;h-~ev~:~:_a( a -reas evel ·e dud -hag a lavaras. w-ai'-

muzu{< !T>~uga-rêz d'eoc'h, va-Doue J evit ho .maciel·ez_ hep

Chom a rejont eur 'PB' d 1 _:~.~J~e~oep 'lavaret- ger : 'Pfo~a a -:~~eÏ·~; 1~~.:~~t dao~:~~;:~ nnou a oa en o s_pered ?- _

Jenovefa eo a gomzas da gent,a. - ·<< Daoust, emez-i ·h·a~o- •hen 80 ·b 'h

koz in~.; 'd-aoust lha n'~ d o ik t eo ·c _oaz va zud ? <f.hozni ? M'oarvat e:c'-h eus e. re_ a boanlOu da heul o dirdamm~ll ? Sifro-a -~ setue~s ?et ·]lavaret ·d'ezo ez oun

b · . -se1z v oa-z aibao" 111a , -eus et kelou e--bet diouto 1 n v n em - (( Ho tud a zo beo J f ha.O' '- . ' enove a, a ldrugarez Doue r o a oar ez hoc lh dldamm-all Bre:ma 'k . k . - .

-eus va ·mignone!d da gemenn d'~zo ar c'hl "loo. absm unan · J f · - v u ra-s. >>

'en ove a a zavas -war-,zu an nenv rhe daouarn D.a hag he daoula.ga-d leun a Jevenez hag . o kre-vat. , a .anaoudege,?.:

- .« Doue-Jeun -a va·dele·" · 1 va .h.oll fedennou roet hoc'hz, en;;_?.zl, se aouet hoc'h eus den ket ken gou'Ienn .. C'hou~us In ~oken ar pez ?-e gre­

, ar bre.ze-1 yac'-h ·h-a dihi-stilk .h~o a zizr~as va fned -eus . ~oa-·g-rêt netra fal-l -e-bet; C'houÏ e~ ~~s~.~s d'e-~an n'em ·1-I,~IDlil_O? ha pell-aet .ar maro diciuzin . , 'Jeus. orret va

. d-m -hiriO ·al •levenez ldispar ·da c'hell '. c hom eo a :o etre •diwrê'C'h e dad . 'h . out lakât va .mab1g

. w.ele.t c'hoaz va zud ,k.~r- ~~al eo adroio d.'it an eurvélld da D ·v~ r an ouar-•man r C'h · an oue karantezus 1 ya "' . . · OUI eo · · , ..., gw1nonez ! ))

Jenovefa ne c'h,elle mui her l rankas er c'heo. He fried a e ze d'~u~ ar rwu, mont a tret e voe o welet ar mocr :f as . e heul. Peger man­groaz koat goloet a van oerwu leizd! Gwelet a reas ar

&~ne\e~a~u~~:;~~ov~:~:~~:~a'::~.k!~e!Ii~~ ~e~~df~~~ C'ihregen kra on lb ra~ a ·dal~e~~rda a~ ~anerou brouan,. ar,"' azezet e-lh::ichen e--bned Sifr o ezou ... Hag o_ vez~-t. e varlenn. _ · ' oa a gemeras Benom war_

, - « 0 JenDvefa gêz, ·emezan -dre be seùrt b

:~~~t~~~~~~e~.~~~e:~r~a~~·:tn'ort e .bu hez key;_z~f =~ 'êl da zigas boued d'it -da zibr· : s·el_le elus an nenv eun - . 1 · e1z v oaz abaoe n'ec·'h

- 74-

eus ket_tanvaet ar h~ra 1- Ti:l;m,m tan da ,èl_o·m·ma- da izii,f sklase.t ! Na l'inse-l n·a .pallenn da ober· da wele-.!. Penô& e,C'-h· ·eus- géllet kou:.s"k:ef '! ,Da dreid noa,z en. B!"c'h ! .. -. Va. Doue ! va Doue ! .pebeus -burzud ! Ha lavf!,ret. eo· _m·erc'lh eun dlik a zo evel-se er vrasa. dienez 1 ·KalOri -deller· ha.

'bepret fi:de'l, penôs e_ e'helles _c'hoas karet .. an hini en' d~us. grêt. d'it· kemerit a .zroug '! '' ,. · ' · ·

"Jenovefa a droc'has· d~czan e liôz hag .a lava·ras gant dpusder eun èl·:,

• ~ -~< -Pried n1'e-Unbèt.-ker, .-p~oc'h· war an clra-ze hivi-----z-i1k--e-rr--!- _Ka-ve-t e·m- eus c · tk-reiz·- ·va.- foa-ni:ou .plijaduriou

c'houB'k •d'am- c'ihalon. Gouzout a-walc'h a rès n'eman ket at ô a-n eüru~ded o Clwm c tiez ar re· :binvi-dik. Lezo.m:p--­an ·dra..:.ze, va ,muia-'kare-t ! Sell ouz d:_t vab. pegen rus eo e ziou ch cid, pèger 'krcnv 'ha ·poger ya,c'·h eo r l)

N euze J enoyefa a gontas d'he fried penô.s oa deuet­Doue d'he_ si'kour, a:paoe ina welas an· heiez evit an dro·

· ge-nta. Ar ·c'honL ·ne zistage ke"t- e zaoulakad diwarni. Pa he :do a ec<hu e· lavara:s : ·

- << Providans Doue a zo- bras ! Bcpre-d e ikàv 1,11iL doare da brederia -ganeœnp. 0 va ma-big, ara-bat e vezo· d'it m-orse anko.una•c'hât kement-se. N'oas-' c'•hciaz rie­meL eun netr-aig -hwg e -oas gwall •gas et gant da ·da-ct ;

"edos o Vont da verve·l gant an dienez pa zi.g'asas Doue d'it ha d'az vam·m eun beiez ·kalz lêz ·ganti. Da va-m-m a. pa toc'hor, ha ,petra. vijes deuet· da ve:za da-unan dre­a·mrun e-touez al loene-d digernez '!Ne oa den ·dre aze da zi.Skleria d'in ho cbomaj lbag ho. ti enez va 'z ca ideuet an heiez-se d'en em ziskouez d'in ha da zilg;as a-c'hanouri bet-e.k ennoC'ih. Traou netra, a lavarfe-d, burz·udou a ia-­varan..:mC grêt evidom~p gant Doue en e vadelez· d'ar-· c'houlz hon -doa ar ,muia· -ezoJnm. Lwka ,_bepred da fiziansp. e Done, va bu-gel kBF, keft na· ina lezo âlc'ha:nout war -a111. dOuar. ))

.'i·

73

XVI

Jenovefa a zizro d'h . e c'ha.stell

AR c;'HEGINER

E- "d~e garfen sponta den, met g:w~lit an .. un Iaman aour k· e k dra-1nan::: Dalit, setu aze. N'e! renes t:-:n ar pes·k-man! Ken n'ho piJ·e, ôtrou, outan e zavet piz, sellet!

SIFROA

- " DQ_ue, 1\:rouer an nenv et -Eun deiz en1 boa roet .

1• P ra eo kement-man'r

1J'eoc'h-hu, Jenovefa g-.;·~ enn ha diaman.· .En eun tempi a· V 'b·pa. z omp bet eureujet

ra an • em hano co merket.

-- .••. .lE .c'heHent ket cham pellœ'h er •C'Iheo· dont~ '---- . - ~·1) -~CJO~nt eta (r-mêz .o 'daoul:ar~ad leù~ c'-boaz: ·_; ~-.•. }...!<t b~lft an daelou 0 rdoa skuillhet el lèc',h-s s·

froa a lgrogas er c'·hor ''l - e. l-e gostez lhag a -c'-houezas e.ba ·~ :r: a~c lant a zouge ouz e vi~g~noned~ Benoni a Jaunpa~~ ::~\ bae/v;il· .a~ ~u~hentil, dudi, lbÎ'~Ikoaz n'en doa ·kiev et ke~ent:..~}~ ~r ag_ ·an, reaz ,e-unan ar c'horn eus a . . · emeret a. kas iv~ -Son .gan tan. zao_uarn e dad ha_g e klas-

An !ôtronez. o 'k·levet kÜrn d k daru.-war druad d ~ _' a~ , u ' a hastas diredet,. b

' .am war varc h. Ho-Il· e--ch&mJ. <mt ez~t- o welet. eur wr.eg .ken .treut · livet f II. 1 - . s-e----- - , · a 1a gwi.Sk~t-,.

·'

• •

- 76-

. d Sifroa hag o wel.et eur buge!. ken trui'llhek, krog e onn - r'eJ·ont ar c'hel·c'h. endr-o . êc'h über a koant war. : vr . arede laVaret ,grig ebet .. d'ezan; hini anezl? ne :a- ·hel ,ha c'houi, ;mitizien fi:del,

- (( .Otronez a ouenn u '. fried Jenovefa ha. va -a lavai' as Bifroa, setu anJan ,.a . -

mrub Benoni ! )) . d' . stor vurzudus -e- bried. l{a:'-Ar •c'hont a tgontas .. e~o \ kenan ha daerou a deuas

Jonou a'll dud-se a voe s o~h- . ·naou_varc':heg a yeas ·zoken e ·_daoulaga~d ~~!h~da-d:n;~novefa hag eur, gaüor ·war an ~ur da vit - 'e o hie rol urz er c hastell ·d'he doUJgen. Lavaret e voe ~~ !mer et ar brinsez. Grêt e -·da lakât an traou e -tu da zi,~ ha pounChaset eur pred ·voe eun 'tantad war eur. rO'~ nâs eur .pallenn e-ki,che­-a...,.zoare. -~ifroa e-unan a a:sa~~za Gaude e tôlas e van­ni'k ·an tan da ·J_enovefa da ouel dantelezet war he .fenn. ·tel war he skoaz, ·h~g eur gh 1l dud·chentil a deuas ·pe•p -Anaout a reas Jep.o:ef~ a~ o l inni d'-eZi o gourc'he7 h" . "d'e dro da stoul dlrazi, ~a-g " g Wolf a ·.cteuas

lnl - _· kouez d'ezi o levenez. d l ·mennou, ha da ZIS· ·t· ·e~. poan a ·rea d'ezan ge a d: . nta à douez ar :IDl lZl '- . .

a ge . . . b t 110!! dud;ehen!Il. --ken na VIJB e an - k "lha ·daerou puilh war

. -.«Va itron vat, e~ezan, 0a~ ~~asa ·plijadur dq veza .he dorn, brem·;;tn ,eo e kll:van r Vorianed,":p'eo ~gwir e ra ·bet dioua-llet dw-c h :k,Ieze~er f t hirio e buhez. Br eman .e DoUe d'in ar c'hras d ho we e varvin e peo•c'h hag he~ ke~IZ, >> ·e ziwrèc'h hag e pokas

- Gaude e kemeras Benoni etre

·c'·houek d'ezan war bep .cho~b . 1 ker 1 Henvel mil out - << Ra vezi deuet. mat, ug~ro kaldnek eveldan ha

ouz d8.---dad ! -Ra. -vezi war eunldo o daou •madelezus ha dous evel da va:m:m·, hag, eve '

devot. » . _ . nec'h-et 0 welet kement-8Jl a Da genta, Benoni a ,. o~ . t e· kavas a darre e deod

dud gwisk~t kr an._ ~ep~a··~o~I:nnou -·war.gemerit a wele_ Je-mm- hag e rea eleiZ. a~ tra a skoas e ·spered a,voe a~ 'flvit an drQ genta. Kent an- duchertül war -varc h. Haa varc'•heien, da lavaret eo en em aaVas g.ant an du­-e tigoU:ezas gan-tan. ar pez aar varc'ha: é .kredas ne rea -dou ken ta a welas pôtred ,w 1 -.

c'h ne·met unan . -ar pôtr hag ar mar , . ket ez oa' t:ud o v ale- var

- u Tata ! emez~n, ne ouwn 1 .

bev.ar droad '· >> . • . nn:et diwar .. -- o loened: Unan . '1\.r ·vaN~he'len _·a ?a ~Iske l loen lkaer -œ-ar- pôtng ..

.an·ezo a ·deuas da glnn~ge·l~~'h ho ·peus ·,ka v et ·al' )oene·~­- <' Ta:d~ erne-zan,_ e .ph' . 8het ·eus ar ·seurt--se er

·se·? N'e.m beus gwelet II).l

-c'hoad. >>. , ' d - llet ouz ar -mal'c'h, ha·g_ P :Tostât a r~as tost o-c h ~e!~ :o-oarniset-- ,a ·aoür hag _a·

w-e.J.as :en e~~ -henou ar w~s tc; oU~ezet, rak .kredi a rea:s -e ..arc'hant, hag e·-voe meur_ e s

-77 -·

tebre ar .mar.c'-h ar westegn..,.ze. Souezeto-c'!h e voe c'IJOaz o welet. an tan.

--=------ !( Mamm, emezan~ daoust. hag· an dud o· deus ta­pet kro,g el Iuc'hed a deu eus- ar -,c'houmoul du: pe· roet int ibet d'ezo gant Doue ? Ka er a donezon a Zoue, erne­zan o '-Sel'let ouz an teodou tan hag o· tom-man outo_·e izili sklasèt. 0 ,mamm,_ :m·âr hon- dije- •gouezet, ni hon dije -pedet Doue da rei d'eomïp an dra-ze ive : vad 'fm dije grêt d'eomp er ·goany-man ! >)

Chom ·a reas ba1mmet o welet ar frouez ·kaer a zigaset da zirbri. Kro1g ez oa en eun a'Val a:our ha-g e lavaTas :

_ - (( Marvat, du-ze, ell ho pro, ne vez ke-t a_ c'hoanv, va zad ? 'p'eo ·gw~r ho peus d~gaset a,man ar frouez ka.er­ze ... Me gred e vezo bra6 d'in mont da jom ga·neoc'll! »

Gonde e sellas oui ·eur werenn ; ne grede !ket .lakât e .zorn warni, da .genta. Abenn eur ~Pennad e ùuoga.s enni hag e -chamas Jda zeHet ou ti, s·ouezet.

- (( Penôs e IC'helJ ·crhon:i hep teuzi, emezan; rak mart vat eo 1grêt gant sJkorn ! Doue 'velkent en ùeus grêt eur hern traou kaer 1ha ile anavezen ket •c'hoaz l J) Hag e s-el-las ouz Jenove-fa hagar :i:'e-all a-dreuz _e ·werenn.

Eur mevel bennak a zigasa-s dirak ar pôtr eur pla­di>g .hrug a luc';he kenan ; J3enoni a ~vela:s· e .benn ennan, ar pez a r~as aon d~eza:n da -genta.

An duohentH a c'hoarze gant pl-tjadur ha-g ar gerent a ankounac'hae a-ne1beudou o foaniou tremenet.

N'oa ket . .peur echu ar~pred l{)a en !3im .gavas ar mar-c'heg gant dilhad ar brinsez. Jenovefa a yeas er JC'heo,

. hag a gouezas d'an daoulin raktal da drugarekât an Otrou Doue. Goude ~.e w:iSikas he dühad. ü vont er mêz e 1kasas ganti ar groaz ikoat _golo-et a vân. Edo neuze gwiSJke-t a:darre evel eur .brinse.z vra_s ..

0 ve·za ma vij.e ret ob er eun dra vras gant _ar gador evit tizout hetek ar c'heo, ar vitisien o doa poaniet da oher eur c''hravaz._ .Ar c:ho'nt a lèdas pallennou kaer war ·ar ,c'•hra.vaz-s-e ha 1goude ec'h azezas warni e bried

· · hag e vab. Pa voe dastumet ha klozet pep tra, ar c'hont hag_e ,gompa•gnunez a loc'has da zizrei d'ar ·g-êr. E-dont hanter-hent ;pa -,gavjont ar ·gaùor-hent. J_enov-ef-a ha

: Itertorli a zavas enni. Dre-olJ e kavent eur ibern tud di­bep lèc'h 'da- rwelet ar .güntez ~at ·hag he_ mab,

ü'helou eürus a oa nijet dre -a·r c'1harter svel do_u-""o""" an av el. Ar goueriaded o do a le·zet ar parkei~r;

teuent gant o dilhajou kaera da ziam!broug· .o vat : eur- gouel dudïus evit ar rvro·. Seulvui e

enovefa ouz ar c.'hastell, .seulvui ·e kreske niVer deuet d'he gWeleL 'Daerou laouen a· oa e ikalz a 1

'zàtoula1gru•d hag eur maread tud a youc'he ,o strakal q E-touez ar bob! tud-se, eas oa gwelet daou

~h''""'•hi"i." )J1antellou hir ganto, lha war o fenn tokou .

78-

ledan, kre1geri Sant-Jakez ,tro-war-dro :d'ezo. Ganto o daou ez oa pep a benn·-<baz. Koueza a rejont d'an daon­lin diralk kador Jenovefa douget gant pt:var bôtr krehv. An daou-.ze a oa an >daou zen karget gant- Golo, seiz vloas a oa, da rei tôl ·ar maro da Jellovef-a ha d'hé -:bugel. 0 daou e c'houlennjont trugarez ·ctigant ar ~brinse:z, Konrad ·muioc'h küuls•koud-e eget egile ; .gwel- · Inc'h o dije grêi •. a lavarent, :he c'h~s da di he · zud, daoust da bep riskl, kenlO'c'h eget "tte zeurel 1er c'1hoajou. Lavaret a rej ont ct:ezi ü'hoaz e oant bet o welet bez Hor Zalver, o veza ma ne gredent ket cho.m tnst da -c'holo. Aon o doa ive rak ikounnar an ôtrOU kont, .ha setu pe­rak n'oant ket en ·em ziSkouezet nemet d'o zud. N'o dôa douetans ebet e o.a maro Jenovcfa hag .evit miret da zi­geri gémliou· koz o doa ,}nedet ez oa ar gwella tra da ober tevel' a-grenn war ar pez a oa 1c'hoarvezet. ' Jenûvefa, gant ffiade·lez, a astennas. ·he_ dorn d'ezo -da bok~t.

- -<< D'eoc'h, emezi, !gou:de Doue, eo e tleomp ar c'hras da vez a .beo c'hoaz. va 1ID::i.'b ha me. Trugareka an daou zen-man. Int-hi co.; sentuso-c'h ouz mouez. Doue eget ouz hi ni an dud, o deus lez et da goueza· d'an douar ar c'hleze a ·dlie skei ac'hanomp. N'eo ket gwir, -emezi, n'ho peus ket a geuz 11irio da veza. -leZet hm· buez ga-nemnp ? )) ·

- << Siouaz ! emezo, elin .ctra a dliem\l) aber : kas âe.'llano-c'h da di ho tud ! >>

Gaude -ez· ·ejont ·d'en em stdnka da ldreiid ar c'hont., da .c'boulenn pardon _autan ive. ha d'é drugarekat evit an hall vadoberou en doa skuilhet wâr o gwra.gez ha war o buiale. Raik klcve-t o dna, eme·Zo, gantsouez vras, be do a pedet J-enovefa· he f'rie·d da gaoüt true-z Outo hag en .ctoa selaÜUet he fedenn.

- << Me- né ouien ket, erne an ôtrou kant, petra ho poa grèt e'Vit va zrud muia karet., va go:m•z•as 'd'in euS ho tuid ezomme1k. Hep he~ .gouzoUt eta eo· em eU'S sevenet koriiz Hor Zalver Jezuz : ~< Bezit tru.garezus hag ·'e ka­vot hoc\h-unan trugarez. << It e peoc'h ha kredit n'hoc'h ankounac'hain ket. >> ,

0 dao'u .e _savjont hag e-z ejont da heul ar brinsez. - << Ankounac'haet ec'h eus, konsort., eme Ro.ger, ar

pcz a la varen d'it en deiz-se, << n'·eus ket a ezom· da gaout aon oc';h Oiber ar vad, 'e kaver digoll a-zoare evit-se a·bret pe zivezad ? » 1

To·st oant d'ar c''ha.stel·l :pa voe kle:vet ar 1C'•h·leier ·e bolc a bep tu. Ar ibobl eo. anezi he-unan, a oa o c'hedal gwelet .an duchentil o ton t' h~g a· o~ Ia.met ga·nt kerdenn ar •c'hleier ker1kent ha ma voent gwelet o tispaka. Eur bobl tud diniver a 'oa diredet,; o ,c'haout a read dre-holl: war an henchou, war ar :e'hl6uziou ha betBik ·e tble:nchou

-79-

arO'gv-._rez. Peb ui:Lan a fell-e d'ezan :gwelet ar- brinsez ka.r-et ~ ·oredeJd rrnaro 'pe·ll a oa. An -hoJl zellou a oa troet warni

Hment ·e youc'he ar bolbl he levenez ma 'z oa .goloei mouez ar -c'hleier gant .o re. ·h A·zezet en he •c'hador, Je~ovefa a blége -eun tammiO' · e_ fenn ~h~g a :n _em gave samŒ;net g.ant :ke-ment-se â en~r. _A-zehou d ez1 ed? .an ôtrou -kant, war varc'h, haoo a.-~l~IZ, Wolf, ar z~-I'VI1Cher koz ha fidel. An ·ct~wll ber~ c h1r1n a deue warlerc'h ; werlerc'h e teue ive an heiez hwg a zaoulatnpe evel eur c'hi bihan. -'d Jenovefa a gavas. bodet·er c'hastell bol! itroilezed ha

emezelled ar -c'l1arter d.iredet da aber enar .da vertuz ar !o~~~z s~nte-1. Gwisk~t_ ~. doa ,o dHhad ·kaera. Dirazo hao ar oz.o ·-~~ ,oa eur pl;;t·c~·hlg koant kenan eur e'hollier

_.perlez a lln:Iz "bras endro d'he ,g~:mzèn~g.-:;Do_uge-J]. a rea e~ ~e daouarn :eur gurune:ç~n .gr et ,gant- bokéd.otl: mouk. ~ Digem~r·~t.,_ Itr?n: e~me houm·an;'"hor ·c'llurutfènn- dis ter<

k oue a VII' d eoc h en nenv .eur gu'ruhenn euii tWm~in mat aeroiC',h. •> - •

. A~ plac'_h~g-_·~oant a -ouele dourek. Jen_ov:-ef.;;t.b'he ana­vezas, k~t diO-c ·htu hag a IC'hoülenriaz piou- oa Lavaret :oe d ·eZI ez o~ hounnez Bertha, an hini a- oa ;b~t ouz he o'Welet er rbwc h : p~varzek vloaz h-e do,a neuze. . D~nt a _r~as. da Jenove~a ar zonj eus an nosvez skri­JUS, ·an h1m ziVeza, he do a ·tremenet en- tour ·Stard reas ar :plac'hig vat-W:ar_ he 'C'halon . a a

d'a7 ~(.::a, a ffte ! emelli, n'edon .ket-~ zonj da zizrei 1ll1~1i ·. s .e_ -man pa voeu diframmet en· noz-.se eus

va f1 .. '1zon evit va ,c'has d'eur maro kris 1 ·C'h · 1. k a D · . · OUI 1ep en ~'h oue, ~-~me _p·e s-eurt enor- a vije 1grêt seiz vl-oaz gaud~

o servw e.rez ,zister. Mar deo ~-er lbras-w.ar an douar­man ar baeam'ant a rait d'ar re a vir ho lezenn petra root·d'ezo eta er bed-al·l, va Doue ? l> '

- (< Ar \virion·e~ -eo, a lavaras VVo-If. Koulskoude. an dud fur ha·_ sante·! ne ga vont iket atô er bed-man - 1 d()c'h, .. Itron, eun digoll kaer. Ar seurt ,gra·sou a zo 'r~~~z­end-eun, _'marvat evit _kreski hor santele-z war an do ' ha kae;rât hor ·C'hurunenn en nenv Otrou kont uar P t

·_- , e.mezan e_var-uge,;n_ vloaz a zo emaon o c:hom war an &mar'

ahes_ o.un diZr'oet d'ar c'hastell-I'nan o-ant 1 ' ·e 'b. 11 · ·o ore gounezetJ r ' 1 eze ou, rblslkoaz av at ·beteik-hen ·n'e lb 1 c'boa 1 - rn oa gwe et , .. .z our goue da ve•za •lakaet war ar renk ;ga.nt h

man. >> · e-- c< Ar gouel-man, va den mat, eme an ôtro.u kant a-

- zooosavet.gant Doue e-unan evit enori ar vertuz_ tamaJ·iet e. 0 aou. >>

Jenovefa a oa skuîz :b~.as gant kement a draou.kalo­nus.-~ant pege·me~t a ·hhJadur ·e we-las aidarre ar gam.br.:.;· se ez .Qa bet ken eu rus en ni- !- A-nevez e tru o-areka Otr.ou Doue hag ez eas d'he gW·ele. ~=> . as an

L.èz" :ar ·ic'.horil. koulskoud·e a jome e kanv ·evel-diarùk. WoH -a_ yeas ~ar- V.arc'11 da gyriienn da gerent ·Jenqyefa e-.o.akavet o mer.c'h. Pa en ~rn gavas._edo -an dud e ehapé1 ar ·maner o {kana seizvet servi·ch d·eiz ai bloaz maro Je­~novef~~_An ô trou. 'n esikŒh Itdlilf a: rene al lidou.

. Pi6.u à lavaro pe-tra ·odr:emenas e kalon an dud-man pa glf}vjont ez oa· beo Jenovefa .. Kemer.et a· rej ont war an eur' perin an hent da vont da wel'et o merc'-h, hag hepda-le o devoe an eurvat tda starda w-ar o ·C'ha·lon Je--novef~}la:g. he mab. ' lllllllllll~lllllll!lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllliullllllilllulllllllllilillllllllllllllll lllllllllllllllllllltlllll;llllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll

' " '· ' ' ' ' ' ' ' • • i- t • ' '

1. - RESPONCHOU DIVINADENNOU MIZ GENVER

I. - Eur wrierez. Il. -----:- Eun avaL - II. - Bannou eur vilin avel. IV. -'34.ha 6. V.-:-:- .301.

IL - DIVINADENNOU MIZ C'HOUEVRER

I. - Ken teo hag eur varrikenn _ Skanvoc'h eged eur bluenn.

20 -p. ar r~ Digaset g:ant sane lliou, ar,est.

•4,' II: - Petra n'en deus na penn na troad hag en_ e benn meur a lagad?

20. p. ar r. Digas~t gant Th.- Ol'livier, Plouneo-Ur-TreZ.

III. - Eur paotr . k-oZ war an hent l{eit e vara· hag e zent.

20 p-. ar r. Diga&et gant J: Th~mas, Plouider.

IV. - l\-~e 'm eus e·ur gamprig wenn A-lc'llOUezet en tctaou benn Ne' vern peseurt a ri Ne 'z i lœt 'blirz hep he zerrL 20 p. ar r. Digaeet gant E. B-oucher,

V. Eun tavarnou n'en deus nemet tri muzul, a· eiz kart 1,1nan 'a bemp k-art hag unan a c'hart. \

Penaos e 'rai an tava.rnour evit servicha hostizien eul litrad gant ar muzuliou-se.

'20 p. ar r. Dig,aset gant E. Boucher, Plouguerne.

Digas- ar responchou hag an divi-nadennou/flevez_ a gavfet abenn ar 25 __ eus.ar_mi_z-da:: /

-M.· le Directem~·ctu Feiz ha Breiz, à Plou9uerneau (FinistèreL,

---..

N° .. 3 1925.

elzha Breiz HA KROAZ AR VRETONED

KELAOUENN VIziEK GANT SKEUD.,NNOU

Relijion - 1 stor Breiz - Marvailhou _:__ Gwerziou

ha Soniou - Buhez ar Vro

RÉ:OACT:tON .

·J.~~· PERROT, Ploriguerne(,l.u (Fr•) l y LE MOAL ·co do t G .

7

' • a u , P' mngamp

ADMINISTRATION du FEIZ HA BREIZ :

Fa. GEORGELIN, Brest - 4, rue du Château _ Brest

' c/c_ 44-40 RENNES

ABONNEMENTS INDIVIDUELS ~ FEIZ HA BREIZ ~ et« KORN-BOUD,.

Bretagne . . 8 f. l'an Ft"ance ·- ·• 9 f l'an Etranger. . 10 f. l'an Abonnements coùeCtüS

Feiz ha Breiz (seul) (à partir de 5 exempl.). 5 f. l'an

ADMINISTRATION du Bleun-Brug et de l' Emg le(} Sant Ildut

Yv. DREZEN BREST - 4, rue du Châte~U - BREST

C/C 623ô RENNES

· PUBL~CITE Toutes_ les imertions sont faites

à l'annee -Une pa'ge entière . • ·: 300 fr. Une demi-pige. 175 fr. Un quart de page . 100 fr.

-_T AOLENN AR MIZ. - 1625 - Ar Zizun veur -'--- 1 . E. AR GARREC _ Gond K . _ . 925, J. BULEON hag A h . ·- e emper, ar Folgoat, etc -E A M

-, enn miZ :mae, EuR C'HUZULIER KOZ. _ PenQs ... ; t~ • • -

~~!m!~a~e:~ :~h:n!::r :r:~~knk~ BRE~ZADIG. _ _P::: ::~~= '- Jili Bre'z 1 ' UR LEUN-BRUGER, -- 1425

. Buh JI - f ~25; G. P. - Plijadur ha displijadur P Ta - - ez enove a a V raban. - Son ar hleo trouc'het , F . . ~OAL. - Keleier ar miz·. - Divinadennou. , . ' RANCIS . ·~- ....................... .. ...... .. _ .....

SULIOU HA GOUELIOU MIZ MEURZ

1 ·a viz Meurz. _

8 a viz Meurz. . 16 a viz _Meurz. 22 a viz Meurz. 2& Meu1rz,

·Meurz.

Kenta sul ar Ckoraïz. An o-fis p._ 281 e levr an A~ UgUell D'ar 4, 6 _ha 7,- Pev.a:f:e am-zer · Eil sul ,ar choraïz, p .. 288. . Trede sul ar C'horaïz, p._ -292, Pevare sul ar C'horaïz, p. 29s. Gouel Varia VeuDz, p. ,672. ·

Sul ar Basion, ,P· 303.

1625 Jlr Zizun veur .-1925 ;SU:fzuduSa tra P. welas

3 a _:viz meurz 162_5.

Yvon Nikolaz-ig _a voe d'al-lun.

Santez Anna a en em_ zis:_ koueZas d'ezari, ·en _deiz-:e, gant_ muioc'h- a sked ~ge~ biS­

koaz. sklerder vralii: -a da ole Al )un 3 a viz Meurz

• 1 en troiou aÙ, -ha n'eo ket an dra-zc ·diou ti, tu. ha tu, eve . , nt d'he heul, en eur gan a. hepken; elez a gleved ~vez o vo . En taol-mar~: e

· teue da lavaret he c'homzou pouezu­sa. dizrei a eure w~r ar pez he doa lavaret betek neu­ze . ne -c' hellet muÎ gedal pelloc'h; Yvon Nikolazig _a dlie dizrei raktal .da gaout e Berson da lavaret ~· ez~ e felle d' ezi d.-grenn. kaorzt eur chapel er Bosenpou hag edo o vont da ge­meret perz a-nevez e. Kéranna. Ha neuze emezi, teste­niou ho po, ne vo Jcet pell, hO.g a ~i's­kouezo splann pzou_

f . . t noc"h eur gefridi. " eo an hini he deus zzre e!1. · · e 'el-et, dizale,

Rei a eure da anaout,. dreist-h~lll, -~i~~J'h _'!?\ec'h .•m'e'dQ eur ehouJaouelln 0 sked1, eT par • a 1

en nan he Skeudenn .. goz. d'h 'hannad rei da ana-out ke~ Gourc'ihe.menn a eure e c anaoude ez crouest da rel

ment-ze holl da dud vat e~s e . . div~zat;c'h e des tou. skor hag ali d'ezan rStkta\ ~g a v_~e Pa zizroas e c'ho3.r a

Teir eur e parlas ~r w.e ,a :nn~z cilOmet ikeit-'àll; Nikola­c'houlennas outa~ e. ,pelee ha k~t chamet er maez ouspenn zig, hag a gave d ezan ne o . , as d'e gampr.

hanter eur, ne lavaras ger hag a )e ~ . . . . h t

Antronoz ha setu ben· e penn an en da vont da,Bluneret da gaout an. Aotro~

Ar meurz, 4 Persan, met ne falvezas ket ganta~ m~n . pe·di a eure Yann Lezuht, ag e-unan, .

~ oa e kuzul an iliz, da --~ont gan tan.

<,

....o83

,- .[).aoJist ha digtrm~r~t gw~llOc'h · •. e vue eri . tàot...:rit~n~_ b·àoust hag an Aotrou Pe:rson. a.raj_e ar

1peJ;_ a .<c'ho-UI~n-lleçl

Outan? Da vihanan, ar c'han.nad en· divije graet ·ar- pez .n ~ oa· .dleet_ ·ha -dive·c'hiet e _galon.

, Si6uaz;· ar Person ne voe ket ·dishenvel, en·, taol-mall, dlollz ar pez m'oa bet en- taol kenta ha ne ziskouezas Iaouenedigez .ebet da Nikolazig. -

Yvon a lavaras en devoa gwelet a-darre Sap.tez Anii~' hag e teue-d'e gaout, eus- he ferz, da e'houlenn- outan ma vtijé. adsavet he chape! e park 'ar Bosenn-ou.- An ·Aotrou Ro-d'u-èz a- voe ·kalet e gomzou: « Gaou a Tit oUzo.c'h bo-c'h unan, Yvon, emeiarî, hag ou.Zho tu·d, o vpnt d3.;·gredi sor­c'hennou evelse; betek th-en, e oac'h kemeret èvid eun den a :skiant vat; p-etra vo lavaret aç'-hano-c'h, ]liviziken, 'ho po kollet ho penn, ·hep mar ebet, h!\-- fië VO ket faziet ·ka1Iz? » · - 1

Droug a yeas ennan hag e •c'l~._o-llrdrouzas ~r :paourkez Nikolazig: « Ma ne- ehanît ket :da golmz eus an trao:u-z-e, e tifennin ouzoc'h, dizale, m-ont en· jliz; .ne--IIeZin ket ken ac'hanoc'h da dostaat ouz ar zalcramanèbou ha'. 1ma' var­vit; -er strud-ze, e vezoc'lh kaset ~d'ail "dOuar; •evél ·eur c'hi! »

Ar Person, evel ma ne ouesje· •ket _mat à-Wal-C'h· __ Tietra lavare, kement a zroug a· -oa • ~nnan, a _gendaiC~has· :­« -Da oust hag •ouz tud- eus ho stad eo e· .kotnz aii benY·? Ma 'n· deus eun dra bennak da lavaret e konizo )f:entoc'h ouz tud- gOuiziek ha ·sante! eged ouzoc'h c'hm.Ii. Sév:el eut ch~pe1? •Biken. Aman ·ez- eus chape!liou a-Willoc'h :h·a re · ent-eeun; hag en hent-se, roït peoc'h d·'am p~nn gàpt __ an' traou-ze; setu a~e va ger divez~: - ·,- ·

Nik-o:Iazig a ·jomas sioUl_h3.:g_ ·a_ ~Ii -~ITU d_e~fp.as_._•ganf -~ .vignon Lezulit; n'oa ket fallgalQnet;_-mar· __ :Kir.ït,:rak:_ gou­z-out a rea ervat e -teuj-e Santez- 'An pa a .!benn da gao1,It_.~e _ chaipel, •en. eun doate pe zoarë~ met tris{ pa kenan.

An noz eus ar 6 d'ar 7. D'ar Yaou da noz, Santez

Anna a deuas ·actarre cta greski e fi:iians, m'et, en hevelep amzer, e lavaras e

oa d'ezan oa' da staga da genta gant ar chape! nevez: « Ha neuze, emezi, n'ho peus ket a ezomm da veza nec'het, a bep tu e kavoc'h tud da rei an dourn ·d'eoc'h ». - · Nikolazig, ken eün ha tra, a lavaras. gant- doujans : , « Grit •eta, eur burzud benn:ak, va Mestrez vat, ma wello Sp-lann, .va ferson hag ar re an ho peus _c'hoant, e gwi­donez, e vefe labouret ·war ho chape!?---» · -:---- « Lakit ho ,fizians e Dioue hag ennoun emezi, traou buriudus a-walc'h a weloc'h ha niver divent an dud a cte-uio aman (l'am fedi a vezo ·ar hra~a. »

EYel ma n'oa ket evit gortoz 'ken~ ·Nikoiazig a en em · l<ikeos da glask, l'fi e S\l)ered, an d<iare gwella da gas al

' /

'

-84-

labour da benn hag ·e Nmas da -gredi e ·oa dleet "d'-ezan gWerza kement tammig leve .en doa evit kaout an arc'hant

en ldoa ·ezomm. ·· · Met Sautez Anna ne c'houlenne ket kemeilt-se Q'atan.

Antronoz, d'ar gwener 7 a viz

-Ar Gwener, 7

meurz, Gwilhamed ar. Ronz, e wreg, pa zihunas, a gavas war daol he c'hampr 12 pez arc'hant, renket brao -e

tri berD.; a belec'h e teue an arc'hant-ze; n'oa ket neuze ~ beziou henvel but-o en ti ha gouzout a rea ervat n'oa ket bet eur penn-kristen, en he c'her, epad an noz; Mont a eur.e, d'ai ·red, d'o diskouez d'he gw:az a oa kousket,

er gampr tosta. ' Nikolazig a greda.S dioç'htu e ranke 'Santez Anna; he-unau, beza bet o tigas 'd'ezan aD ai'C'hant-se evit ·ma c'hellje staga kerkent gant e. labour. Koulskoude · ne falvezas ket gan tan kregi enno; ·lavaret a reas d' e vaouez 0 ;lakat- hag 0 renk~a .ev-el m'he .. do a 0 c'havet;. gervel a -eure ·Lezulit hag e tisk.ouezas. d'ezan ·ai gavadenn ·edO o paouez .ober; raktaFe lakeas 1ar peziou en eur c'horn eus e v:puchouer a skonlmas warnezo hag -i, o daon .wdarre,

etreze-g ar prr-esbi tal. C'ho•ant o devoa da ziskouez ar peziou-ze da ·veleien o farrez, da genta, evit dj-geri -d'ezo o daoulagad, ha gou­deze da Dadou 'sant Fransez A1lre.

An Aotrou Roduez, -en deiz-Ze, n'edo ket er ·gêr; nf' gav-.jont, en ti, .nemed ar· c'hure, an ·Aotrou :rhominec; ker fall hag e berson e tigemeras anezO; gwall-gomz a re;gs zoken. ouz Nikolazig, o tamaH anezan da ·glask {ouclli an dud gant at;'" peziou-ze o oa m:U bell a oa eJ?. e armel. .

QMenec'h-·Alre .a: voe dereatoc'h ouz Yvon ·ha setu am:1.n petra leverjont .d'ezan: « N'ouzomp ket, emezo, pe ·ez eo Sautez Anna· en em ziskouezet d'eoc'h pe n'eo ket, met evid ar. pez ·a 'zo sur, eo, n'eus 'ket a Ie-c'h,- e doaT?. ebet, da zeVeJ. ar chapel a Uvirit, e park ar Bosenndu't >)

Nikoiazig a voe -souezet maro · 0 welet tud .'ker goniz,iek ha ker santd o tiskredi warnan ha poarniet e voe o welet e klaskent miret outan da zevel ai chapel,. a c~hàulenne outan e Vestrez V~t. [Penaos trem-en diouz ar .Zantez pa za-v:e an 'holl ·en e

eneb. Nikolazig a·· oa ken·'doaniet e .galqn ma ouelas, -met e fizians a jœne ataù ker ,start ha biskoaz ha p_'eo gw~r ne feUe ket d'an .d'Uid .e zelaou an nenv, sler eo go;IZOUt, a

deuje adarre war e zikour. , Pa zï.gouesjont diouz an .noz, ·~ ·xaranna, ka:lon Niko-

lazig'· a oa laouennaet; Lezulit en doa kement a fiziah-s hag e vignon, rak o kimiada diouz Yvon e lavaras d~~zan·: « Ha ,g~nt a re?c'h, arabàd èo d'ec.c'h chom -hep' gervel

ac'hanoùn da wclet ar purzud t »

85-

Nikolazig a roas d'ezan , anezan. e c hèr ne ankounac'haje ket

An noz e. t h d E_ r· pardaez-ze, war-. . · . . re ar_ 7 . ag an. ·s ' r,o -unnek eur; endra

m edo e vevelled -war

Nikolazig a oa, en e vele .zav .c'hoaz; e!-' gegiu, boaz d'ben ober, da c'hed~l o Iavar~t e, rozera, ev-el. m'oa

En eun taol e gamp ma tenJe d ezan ar· c'housket e el ' b '. r a en em ga ki .. . v rn oa et ahes. war a d 1 vas s eriJennet skedus meurbet' h;g ar Za~te:o o ~h wei eur c:houlaouen~ kent a· daolas warnaTI· ·eur c en em ziskouez ker­eur a c'hortoze; Sautez' Annzell _karan~ezu~; sonet oa an vouez c'houek ha tener. « a . a Iav~_ras d _ezan gant eur _amezeien eve[ ma· 'z . . bYvon Nzkolazig, gâlvit hoc'h anezo ganeoc~h da he~~s ret !av_aret d'e.oc'4, ha kasit hen.lcha a raio betek va .sk:u c hoCZz~ap~enn-:man; hoc'h vet ~n dud a welo pelloc'h denn_h~ pho pezo he,c'hfl­d' eoc hl » eo gwzr ~r pez a lavai en

Sautez Anna dai m'h .. ar c'houlaoll-enn a jo mas e dehvoe kom_zet a dec'has, met Nik 1 · war e lerc'h

0 aztg, e galon o trid 1 · • hag a en em wiskas ouz Ski:- dgant al levenez, ·a zava'i an neuz da jom d'e c'hed i pr er ar c'houlaouenn a rea ar c~houlaouenn a gerzas•d·.· a oa prest da vont er maez

d' , 1razan. p'e ' e . o ar c houlaouenn en· e r· k ' E n em gava_s er porz -d'ar Bosennou p3. deuâ.s' a.o ·, h ·hent edo da vont­·d'ezan kas teston gan tan. s~?J ~ ezan e oa bet laVar,et _gervel . a reas ·e vreur-ka~r ~rel. a reas eta. war e giz; Ivez,, war zav hag e lav'aoras d?uts ar. Rouz a oa c'hoaz gell; en eur vont ·e tihun·o' te~n dtgas. gantan eur bi­Fransez ar. Bloenneg y J nT ,o amezeien, Jak Lukas ·a:r . ' ann -anguy ha J 1" ' re-man a· zavas raktal Ar , . : u 1an Lezulit; -en hevelep- -lec'h hag a . d c houlaouenn a skede atao-c-'hl.chen. ar re 'ail dn aou vreur-kaer a deuas d'Il~

- 1 ' a eue warle c'h · '-· gwe et ar sklerijenn vurzudus r ' mil mali ganto .- E. pelec'h eman ·•ta? a ~·h . - .

. 'N;~kolazig a ziskouezas· anezi a ou~en.ne ar pevar, diek. gwelas -kerkent hag an da ~~t e VIZ; Paon aiiezo. ber ·za_ toc'h ec'_h anzavJ"ont ou ne wéljont netra. di·ve o-unan n 'h Il • -goulou-ze- çlre ma n'edont ket . e c e eut ket gwelet ar -,. -. Ha br.-eman t d - e stad a c'hras 'S ' u ou erne· N'k l . .

_ · pered Sant_el, _d'eomp e~ hent. 1 0 az~g, laouen evel ar

bag. -an Itron San-tez Annil' warlerc h an Aotrou Doue

Ar c'houlaouenn a gerz~s. mon med bennak en o ra ok. ha t'. t -__ à . rea pemzek kam-a? douar;·. kemeret a ;eas an ~roa~ad e oa dibrad diouz

- .- Tla~enn d-~ar feunteun ha ~~ ent-ka.r a yea eus ar ge­lerc.h ken eurus ha k 1 lg gouer!aded a deue war ·p'ed · t e eun a fizians h -_ · - , on gwechall · 0 kerz"et ·warler , - . ag ar rouaned ~chas da-graou ar Mab· J Ch ar- steredenn a dli-" r ~ - · tg e'zuz. "'

•

•

86-

Digouezet dirag a-f Bosenn?u ·u· c'houlaouenn a zavas er 'mrk- -dreist ar c'hlcuz ~ag a. l a-zioc'h an ed o tiouan gerzas - ' d bet war bet~g_ ai- lec'h rn .e o -n'a_n,.aLçll,.apei-goz. -.· Ar-_

. E. e chamas a-zav. -no · - atao o·

goueriaded hag a oa . het'­. daoula (rad o . para warni

<YWelaso neuze 9 sevel. h~:g ~ ~. k n teir <iwec·h diO.C btn,. bs en. o d deur-el evel evit lakat a · ,

. 'h a evez hag ec h en muwc . elll _gollas en douar. .

Nikolazig ha n'en . d~v~~­ket tennet eul lagad dlwa ktàl c'houlaouenn a redas ra

k al lec'h. m' oa en .em etreze . doti!lr· zanket ar goulou en d;

. . . {( Toull aze, emezan,. \( ha:g a .daolas e droad w:r;a~~et Louis ar Rouz ou_spenn vreur-kaer! )) N'en do a e; s ll . la voc klevet ev el trouz:

Pemp ne _c~houe_c'h taol pl~e nb . eg ·o ·-_skei ·warnano . - - k l seni gant ar en:v k

eun tannn o~t -o . ·' . a~t: koueze~- w_~r. ar s eu~-Holl- e kredJ~nt clwc htu e o . . .

dènu a glaske1U. - _ kl Nikolazig a lav3.ras da· Evel ma ne welent ket s er! i 'h t goulaouenn ar

t d'ar red da gere a . unan --anezo lpon . - goulaouenn venniget ar-

d 1 . Kement emezan, ._ . . 1

Chan e our._.<<. · ',hf tan d'he enaou1!_ )) Chandelour~-_-gant eur c eh' -Neuze ec'h en em lakejont

Graet e· Voe·evel_m_~ l~v ~te.kei peU evit tenna eus an: hOU' -da do ulla ha' ne vo,e kuzet- eno 900 vloaz a_ oa;.

. · - - k udén'n aoz a oa - • dbuar·cur s·e __ ·---0 ·---. - - · ·-nad~ê"lakejont anez1, . Gonde beza sellet out~, leur ro:~a .. !;Ouen e oant gant:.

gaôt- doujàns, war ar ~ h ~u~ gou~ket evit gellout dont o c'havàdenn hag ez eJOD a •. deiz 1 - .

. . d'he g~elet pa VIJe . kentoeh ?:ze < - aalon gant al levenez. . . - .

. ~··Nik6lhZig· a oa barr~le~m e t:;:o roàS ·ad arre d'~.r ··B()senno~-~ - Kérkèr;t ha _gou~o~~?elz e :: a darre, o kerC'hat _da ·zont. o-a_nt:e vignon Lezuht e o~ bt 'pen da zellet-- ouz_-M".--p_ez--. :antan· o· daon e chomJOD_ .-k· denn oa e gwirionez, o ' ---d·· ou aret. -eur s eu -· . ' - . be koa __ d. o"dev.oa· rz_: .. '.' ket--s.ou·_ez --he d __ aou~ nn~

1.~~ n t ha n eo- - ' ... · --· 1 t nêm-e4,.e··oa .&,U.g __ e·, .-- . ..en-douai- Ieiz; m:Ct eve_a ~­~eit .. ~ll. e, ·oa ~et, choUl.Ci -~DO, } _,h ehoaz- hag _a}- hVaJ: , oa -an at ar penJ1, braoik a-wa c . . e. 'h . zoketi, e meur a lee . . - , !-

'En! dro ma tcue tud Ker anna gan ..

t ail da welet- ar zantez Anna. 'tn tes ou d - - · ' Niko-· ·a··bet kavet. epa an ·Boz,_ - . Ar Zadorn, 8 go~ a_ ~ Le . l"t' a· ieas· ·adarre an droY laug ha zn 1 _ _..,_ .. _ 'l' d'egile ·

. clerc'b.erit .bag ·-è-lavarent,'" an el ,.. 0 devoa graet ·en

-87-

en -cur vont, .ne c'hellje ket ar:__ velcien, en taol-man, dwm hep- o c'hrcdi, ip'eo ~Vi'f, -o dcvoa, en taol-man"fficrkou' anat~ da ziskoucz· edo-ail Aotrou Doue a-.du ganto.

Yvon a ziskouczas, d'an Aotrou Pcrson, ar 'peziou ar · Ç'ha;nt 1-'i:t'~ri' -dûâ('ket gweJet c'hoai hag a. roas d'ezan d-1: · -3ii-'à:düf pcbez kavadcnn en doa graet, en, e bark, dirak teStoU-: __ ··<c- C'houec'h e oamp, emezüll; .ha Lezulit ·aman :J

oà' ganëom;p'l-'» Lezulit a r"arinas- eur 'ger bcnnak -da.harpa htv:lrou 'Nikol::t'zig. -

An Aot:1~oh -Roduez a· Zelaouas ·anczo o dnou;· met, -dies ep.-.gouzout, petra gredas, e gwirioncz, djwarbenn· o la­varou; ar pez a zo sur e reas- evel ma ne gredje netra;. kaletoc'h eget biskoaz · e voe . zoken ouZ Nikolazig p'ew gwir e kemeras anezan evid eun den chauchet hag ·eun toucHer: <e Ar peziou-arc'hant-ze, emezan, n:oa ket ·dies œeoc'h o c'haout, war ho taol, p'hO POa- o laket eno a­r8ok hag an tanun koad hrein-ze ho· _yeus'.'_ kavet 'p·I;l! douar, petra gav d'eoc'h a c'he1lfen-me_ da·.oher gantan. An diaoul eo a zo o lakat e go rn-- ei:t holl gudenn'ou-ze! ~

An Aotrou Thominec, evit diskouez edo a grenn a-du: gant e· berson, a Iavaras e oa red -h~;za disk-iant- evit· kredi hevelep nlarvailbou!

-:- '« -Aman, eme Nikolazig, n'eus" netra da ober! » hag ec'h en em· dennas, gallt doujans, hep ràn-na eur'' ger.

An daou dick :a gendalC'has o hent hag a yeas d'a- Aire dre welet an Aotrou Kerloguen. Nikolazig a: gav~. e oa· dleet d'ezan lavaret ano d'ezo eus e gavadenn p'eb g-.Vif oa àr ·mestr ha p'eo ·gwir ·en doa· lavaret e ·roje plas, 'pa vije c'hoant, da zevel ar- chape!.

An Aotrou Kcrloguen a- v oc skoct gant ar c'helou-ze, met pa gleVas penaos e Oa bet digem-erCt e verour gant perso.n_ __ Pluneiet,._ e ~ehuantcas komZ _eus . an nevezenti a oa o paoueZ -digoilezout- gant Menec'h sa rif ·ph~n~ez, . da welet petra lavarjent. ·

Selaou <:r rejont Nikolazig, met kende_rc'hel a r~jont da lavaret_ d'ezan ar pez ·o ùoa lavaret ~n· ~erc'hent:_ « N'Ga lec'h ebef'· atao, emezo, da zevel eur chapel nevez er-Bos{mnou! » · ·. , En 4izro, hag_ a-raol,c mont d'ar iêr, an- daou vignou .. :t

:C'lioante.as gy.r-ele_~ _a dar-re ar· skeuden go'z ha. ·setu i da dre~ men ebiou ~w Boseuno,u. ·

Eun tou1lad tuda oa eno;--èri ·o zonez, daou yele~-deuet a-ratoz kaer, an Abt-rou Yvon. Hichard, ens ar· geriadenn hag an·-· AotrOu Maiur, beleg al listri-brezel "a oa neuze war '·aoc·hoti Bro-Wened;- Oaoil' vanac'11 --eus ·a ürz sant

, Fransez a oa digou_e~et ello ivez, n'co ket eas gouzout perag._

-~j. pe~ a jacpe evelse an hou' o'a ar skelidenp .goz; b.r~­man pa oa gellet- he gw~lc'hi hag, P,e ë'hempenn e oa __ eas

__ gwelet. war,ni, 4.aoust pegcr prenv~!Iet e, oa -h~: daou bénn,

- 88 :_

_piegon he sae ha zûken, tra souezus, lion he dilhad, « gwenn ha glas »·-; tri droatad bennak a uhelder a c'helle kaout ha koad kalet kenan a oa bet laket d'hen ober. ·An daon dîek -a lakeas anezi en he Sav, war ar c'hleuz 'hag a yeas d-'al" ,gêr. · ·

· Ar zadornvez-ze; 8 a viz meurz, a oa bet, evel an der­-c'hent; skuizus bras evid Nikolazig ha daoust da vurz~ud bras a:n noz tremenet, n'oa doare ebet d'ezan c'hoaz da vez·a tost· da zont a-benn eus è daol, rak breman, p'eo gWir edo · menec'h _ Alre en e eneb, nerued esoc'h. a-ze e vije d'e berson derc'hel penn d'ezan muioc'h-mui.

TrubuilhuS e Oa buhez Nikolazig. An-

A Z 1 tronoz e c'hoarvezas gan tan- eun darvoud r . u, 9 gouest da rei da gredi 'da veur a hini edo an nenv e-unan' en e eneb;- en dervez-ze

e oa deuet kalz muioc'h a_ dud d'ar Bosennou eged en deiziou ali: ar zuL·a oa.

: Nilwlazig, e-unan, a oa o vont etrezeg ar Bosennou gant Jak ar Pelikart,_ e_ amezog; o lavaret ano d'ezan edo eus an trubuilhou en devoa bet en deiziou tremenet ha. J ak a- .ghiske e laüuennaat gwelia ma C'helle; en eun taol, onan bennak a-dre o c'hein a en em lakeas da youc'hal: « An ta11:! »

Yvon a zizroas œar red, war e giz: e lab eo a oa o tevi. Dont- a reas tud; klas~ a rejot laz·a an tan..:gwall; sllapet

e voe dour warnezan a-zoare; met kaer a-voe poania, an · tan o gendalc'he gwasoc'h gWas hag al. Iab a-bez a vo·e

pnlluc'het. An· darvoud-ze a lakeas an dud ·da gomz: « An Aotrou

Doue a den d'e gastiza », a-lavare_ meur a hiili, met an da:rn vrasa, b. sellet mat, a welas e oa _ eno eur burzud nevez. An tail en doa graet e labour ken dillo ha ker mat ma oa devet ar vein o-unan, met, dîouz .C:un tt(.an,- daon -vern ed hag a oa eno e kichen, barp el 1 lab, hag an av,,l a-du da gaS an tan warno, n'o devoe droug ebet. An hoU viilvi:ichou a oa ebarz al lab IlC oa ket graet an disterra gaou outo. ·

En dro ma troc an- dud e diou gostezenn, ·l\1-fkolaz_ig a welas dioc'htu~ perag e oa kouezet tan, an nenv . war e IaP; al Iali-ze -a oa. nevez flamm· hag .e dad evit he sev~l en- doa kemeret mein ar chape! goz; Doue n'en doa .ket a c'hoant -da welet 9 servichout d'eun ali mein hag a oa bet roet d'-ezan.

D'al Inn, diouz ·an· noz, eur sklerijenn Al Lun. 1 0 zouezus a leunas ar Bosenno'P- hag a ba­

. ras dreist-hol!· war ar skeudenn zanteL Meur a hini, cstreget Nikolazig, a welas

. ar burzud-ze hà klevet a rejod evel trouz eur bobl o valè er Bosennou pa. ne oa den ebet o· kerzet dre eno, met 'ke · inent-se a dlie en em gaout divezatoc'h.

89

Antronoz, en hevelep Ieéb. e voe- klevet allb.evelep trouz met. an taol-man e oa trouz, e awirio. nez· ar bardo · ' · d · · · t'> • nenen a Zire e n1verus ha n'-eo ket hepken eus ar parréziou tosta met eus a· bell.· · •

Pi ou .en doa gellet kas ar c'helon d'e.zo? ."Br_ud ·ar burzudou a --oa c'how··

vezet er Bosenn'ou. a' oa _.,aet ev~!,

eu! . luc'hedenn, betek penn 'peila BreiZ-Izel, betek lec'hiou keit dion:t Keranna ma ranke an Aotrbtl DoUe e-unan beza bet o. kas ar C•helon enno rak a-ne2; n'en divije ket .gel­let en em gaout ken trumm.

Darn eus ar birc'hirined a la­vare e oa'nt deuet eus ar uêr d'an deiz-ze, dres, ma oa bet kavet ar skeudenn, h<;~.g arabad kredi e teuent di, dre c'hoant gou:Zout pe­tra dremene ;· nann dont a reant da hedi ha da rei o' frofou.

A:i' peziou arc'hant rouz hag a;~ pezwu arc'hant gwenn a goueze, en eun douez, war eun tamm lien gwenn dispaket e-harz treid ar Z~nte.z. Frallsez ar Bloennec, a yeas de d1 da gerc'hat eur skaonig vi­han hag eur hladenn staen haa a _Iakea.S anezo e kichen ar .c'hl~uz da zestuin ar profou.

Kouls_k-onde ar c'helou edo 3.n dud o tiredet niverus da Geranlla a en em gavas dillo er Vourc'h · pa glevas ar Person ar pez a zi~· goueze ez ea~ e kounna,r vras_ ha war an taol, e kasas an A?trou Thominec, e gure, da ober d'an dud mont ac'hano dwc'htu, pep hinî d'e gêr. '

Ar ~_'hure :pa ·en em gavas, a_ zav-as ar gwad d'e benn. wa.r .eu~ ez eas da gaout ar skeuden'n goz hag e strinka~ anez1 d1w.ar ar c'hleuz · d'an dOuar hag 0 trei warzu ar skaon e tistagas epn -taol troad ganti hag e _kasas a · -p~adenn ~a~ arc'hant- hag ail, da rodella pell ac'h~!~~~ n~uze ec h en em lakeas da, c'hourdrouz Nikolazig dr~ rn en de,voa .bo~et ,ke~ent ali a dud eno; pedi a_ reas an du~:ze 4a Zizrei do .cher, _en enr- lavaret da re Bluneret _e VIJent eskum?-nuget ma ne garent diouall: « Beleg ebet emezan, ,ne r?10 an absolvenn- d'eoc'h ma ne zizroït kèf. raktal dar ger pe m'ho peus an h"ardisieaëz da zizreî aman c'hoaz! » ~

Ar é'hb~zou kasaüs-ze .a reas kalz trouz er barrez. Yvon N1kolazig~ hen, De ziskouezas k~t e Vije tamm

90-

· , 'h en " . 'd an -à-ra-ze· hep lavaret ger,_ ec droug ebet .ennan evi foti Îuilhet '-war,. an douar' an e~ lake as .da zestui? ·at\ ~~~el ~~ elia pel nevez. aluzenop_ ken ta da zikou - - - . -darre kalz pardonerien

En deiziou· warlerc'h ·e -~teuas_ a han hag o niver ne rea nemet kresk~ heQ ~. . .

~Dfwâr J. ~uleon hag E. ar Garrec.

1\11\ltlitl~lll,lllllllllllllilllllllll:ll~lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll~lllllllll~llllllllllllllllllliliilltll!lllllllll;lllllllllllliiiiiii;IIIÎIIIIlllllll;,t!lllllllll~llllllliiHIIIUII~II . ' . ' ;

Ooude. Kemper, Ar Folgoat, ·

.sant=Brieg, Roazon,

Gwened, An Naonect •••

. - . d'eoriip. ar ;c'helou -errraer o A·r c'hazetennou ~ zigas '. 1... as an hoU Unvaniezûu

d • Id ·e -Par1z ·pennou-ILJr _ , t vont\ a rv-o a ·d. , d'a!l 'Ia·bour -eo red, ha il"e­katoli-k -evit klask eu:H ~~.z:~mp ldërc'lhel hor ibro ~en h~ -men Œ'eid, obrer ma e - -1 . . - ldieg·ez tha:g -e ·bé_adra. sav ha, ;gant ar Vrü, pe:p n:n e K Pa·ri•z. (( Il ap~

. d krlv e ({ r-oaz » . War z·e, J. Guirau, a .s _. réfléchit et inte;I'\I).rèt•e

parti-~-n:t à tout .üath;o~~q~:h~~~~~er et ide d-éfinir, sinon IJ'e:x~pe:nen.ce -du pas~se 8 et leS conditions du lle contenu, du :mmns •la nature programme catholique )). · Pariz iha -n'eo

E ·kioh·en ar ·c'houar,n~m::!.:t ·z·~u~ ·l'l:Sabe.z _tud diem-·gouarnamant el.bet, ne

1 en uh'elan lk.argou ar vro.---

p,ennet -digouezet, ·dre aer; . katolli.k ·hounne·z a v-o · . ·unvrurnezou · , ' · votrude,g penn. ou tan mouez ha ka-Ion ar ;vro.

gwir Vro: g-an o- e vo , ar .. - . . sklêrijenn lealded hag, en

O_ic'lho;m•zou, ? diVlZ~~z a ~fa-sik ha 'd'islhêria a .raint an doaœe-·ze, ·B veztnt bu _.--- wir ved-Lsined hrug . o deus droug_ penn-ld_a-·benn evel, g zi-zolo ar :c'h1•enve.d, gwri­c.'h. oant da .r•el ar 1pare, ~1. ag a •·ha 'bo.II· Lakoat -a raint

· · n ·ev1t o0 zroc · · zi-enn- ha gwriziten , . h , -damant d-a z-en. na ·da ~netra, a-Oude an urz- da ren, ep ~le.c'-~ ~·o ldo·k,avet.e ~o dizurz. ' . ' t en hon toUez

d" rz bras 'h-on .deus mage Hq.gen, ~~n 1 l:'q - .- ·-1be'Vlet ihon !deue_ o tizanzav pep

~'b.aoe ni.ve.r a vl~v_,_ezwu. ~0--....,..-;ammœ:- ." a~ · · · , bro----e---va-mm-v ... ' .. u

. htni _ ac'1hap.o-,n~~~ ::na~n ctÎzurz ·gant :gre·d, gant malil-; vuhez; -ID:ag·e~ '. ko~lz ha taget ac'hano-mtp.

he:~a;~i ::~~u:ouden da Ba·riz, .ga;lvet gant ar jenera!l

~·91-

.a :Gcis:trellnaù, n·e 'z · alnt ket he!b o!be'r· eur ~'è-lll ipiz warn;6 ·<O-Uiian;,1(la ,~'-ho~zm,H ha ~ont )a_. r_a,~ga:p:t_fr~~k.m:!):e,iit:_a_,_ zo· · ·r-ed.ld'e'zo· ~-a rgaout 'v~t o 'labour, 'ha,-_ dà gè_ntah, ~a!ll,~ou-:-· ·dagez ha karamtez o Malmmcv.ro.

Bi:SJ.maz alba.Oe rm'rémati: Br-eiz' na1sket -:g-ant gan.t :ar Re­--volusi.on,- n'he ldoa :bet itu, evel-''hirio, (da .,.n .e-m ûfr:am·:iria 1diouz ~he reŒ'~OU. Eur ger. hepke-p_ da ·lava~et ·hag e 'V'!) z·eHet Jkragl Ida adlaka:t a:nezi en li-e fl.amm 'hwg ~r grer--z-8

--e-o ·he·m'an: An- Unva-lliez.ou k~itolik a vo-- bOJct.et-- dre· V:ro, .arôk ·:be-zan~ ullanet· War an. ,hBvelep ano: Frans. Re: hOn hun hr-o-ni, ada'lre!k Ni:tonéd lfretrerk Br·es·t, a zoug,'o hano _Breiz,Strollad' UrJvanie.zou k~tolik- Breiz.

E kemant 'bddillde-g vras ~zo het en hon .bro, e Ke-mp'e<'!", :.er Fo'l1goat, e Sant-Brie•g1 e Roazôn, meuleudi Breiz hag_ ~a·r Vretoneid a:· zo :strin:IDet ·eus muze-'llou hag eus \ka1.on .ar 'bi'IeJzeg_erien. Komzou, avat, n'-eo ket a-Walo-'h: Breiz, ar wez1emn-z·e ha,g he 'deus m·aget he. buga\le, a heb ·am­

. ze·r, ga-nt fr-ouez .k!en è 1'h'üue:k, ken yà-c''h, a zo 'krog da :·z·e'C'han; re'd ;eo 1rei buhez d'eû a-TI<eiVez-fla·m·m: ho.gen, :n'eo ket gant kom·zou, forz.,pegen ka·er: ~11~---p~gen flo'!l-r e· vezin-t •e v.o silet emni eur 'VU1hez neve-z. ·Obero·u Z() ezomm 'hà, rda -g-ent:a) ma vo anavezet ·hag ai'IZav·et Breiz. U:riva­nire·zou katolik bûid·et, er Fram.-s a-lbez,_ldre eskopti ·hep­ken, da lavaret ·eo, War dachenn· ar rélijion, 1daoU181t ha'g .awalc'h eo ? ~

Brezonerg ha F-ei'z 'zo breur h-a -c'hoa:r 'B Broiz. Da 'n -em heul _e,c'h -eont hep red, pe · ·e tlretmt·~mont, '1da viih:ana, -he:rovez ar wirione·z h1a-g al J.e:a'lid.ed. Daous-t haog an Unva-n1iez,ou kato:lik ne dll·eont 1ke·t ,eta, 'bezan ivez unvani-ez-ou ~bre-izad, ha rk·emeret Brei-z rda stern ?

Er ·mare ma _ve'Vo:mp, 1me '.gred · 1eo ken dlee-t. s·evre-l :é vouez ·ha lavaret e z.onj, eve!l ·m'eo dleet plBJga :ha senti -.d'ar 'p-ez -a- y,~z b-et diviz·et h:a. gour-c-'hemenne-t.

,Davaœe,t lam .eus eta- a•r !P-ez a zonj-'en diwarrb-erin eun -do are rda· ziazezan, our -w1e-ch s-ave•t, an Unvani·e-zou ka­to.Jik.

E.-A. M.

..... '

92

A .. benn miz; mae

-Y! a mignon a· laVaras d'in: _ . . _ Ma karés me :•gaso ac'hanout e-berr d'eur vqd~deg

seurt ·n·o~t bet'-biSkOaz ~n hini! . . : · _ ·Ha?-~ Cho.m -~ ris eur pènnad da zell~t outa,n,. kas

gouzout pesort bodadeg a ~'belle . beza hounnez. ---'--- Arabad d'.it klask; emezan, r-ak rie gavi ket! 0 welet ma -daouhigad dîspourbellet, e reas eur mous-

c'hoarz. ~ _ _ Ged ac'hanon e-berr ct·a noz; wardro eiz eur, ·me

'deuio d'à.z kerc'hat. _ LaVar d'in, da vihan an, eur ger bennak? _ Ac'hanta, gouzout a rez 'zo VOtadegou da. y~za~ er

bloaz-man. 'yit ·henvel ineared nevez ha · kuzuhenen ne­vez?

-Ya. _ Ac'hanta· eur vodadeg a zo da vezan e-_berr da v~ml­

c'han an abadenn-ze. Ha, m'ben tou d'it eno_ e vo dlb'l:l­net eur· gudenn ha . ne oa ket bet a· hano anezr abaoe pell 'zo. KenaVo e-berr!

* ** En eun ostaliri vras, e ru vrasan kêr. Eur zal distro,.

daouzek pe bemzek a dud bodet en~i, yaou~n~,, ~e~r­vuian, hag int a bep stad hag a,-be~ micher, bou~c hiZien gant chupennou blêvek, micherounen gant o -dllhad la-: hour. ·

Unan, pa voe dent ar c'houlz, a zavas en e -zav :t:_ag a bedas da zigas evaj ha da c'hou_ezan tan. Pa voe gret an eil hag egile, e pedas an holl _ d'en em dostat ha neuze e komzas. ev ellen, -e 'breZoneg yac'h:

« A~ôk staga da lavaret· d'eoç·'h ar pez a zell ispisial ouz bor· c'hêr, va lezit d'ober ~ur zell-tro, pea~ra da harpa: ha· da c'hronna ar pennad d1weza eus va c haozeadenn~

En eur c'horn 'zo eus an Europ, bet tôlet ar Gévredi­gez pe\sosiele -diwar an diazez- roet d'ezi· ga~t an nat~r ha gant.- Doue, hag ·eo krog eno ar bed d~ ':r~1na. A~ fier aneZan a zo ·dent betek ennomp. Gwasoc h vit ar fier· eo a dell' hirio · ar c'hontamm a zo en ém zilet en hor bro h~g ~n eni ~il mUioc'h-mui~ bemdeiz. ..

Seul êietoc'h, en em led ma .kav plenoch ha kénppesoc'h an hent diraû.m da lavaret eo, ma 'z eo · bet skubet gant lezennou ar Re~Olusion kement strollad ha: kevredigez a · zàlc'he gwechall Jod eus,- 0- nerz hag 0. gallol:l~ anezo 0-

·unan. A drugarez Doue, skouer an Alzas hag al Lorren

-93-

-en deUs roet 9'eomp da entent da betra te tai V ar. strolla­.dou-ze, da -rei .d'ari dud eun doare,- n'eo ket · hep:.keP nerz­-~usOc'h da dereatoc'h, -met ivez startoc'h ha ga,lloudu­soc'h. Ez-eün d'ar Rusi, henv~l ouz enr dhorf .maro_ taget

.-_.gant ar prenved, gant amprefaned ar « bolcheviked ·»-?"' -:.an Alzas hag al Lorrcn o . deus, ·diskouezet d'eomp eur --:skouer splann _a bobl, eün en he spered, gwerc_'h en· he ,c-'h3.lon, o kerzet f.'!-indan lezenn yac'h ,an -natur ha leze:r;m sakr Doue. Ouz- ar sklêrijerin a haras ac'hano d'hon daou­Jagad, hon eus bet gwe'let· pelec'h e oamp ni hon unan. ;pegen izel kouezet, pegen dinerz, pegen di,sunvan, pegen dibOurvez! (Ar binvidigez a bar a-ziavêz n'e'o nemet eur :seblant hag, e keinent ha m'eo eun dra bennak, ne ra nemet maga gwarizi e kalo_n darn ha, krizder e kalon darn ali). Harpet war skouer Alzasiz, evel war ellr- vrec'h, :krenv, hon eus divizet seve] en bor sav ha lakat, da stourm .onz breinadur ar Rusi, kement tamm nerz a c'helljenip .da .?'honnit ~a, da vihana, bor bolontez vat. ·

Setu eno a.U.-c:Jiazez ledan a zo bet-'+oet d'a~;--Gevr~.Qigez -vras :gatolik emaer o sevèl drc hoU er Frans"-'·lia\g"~ez:-·Omp ni hoU aman en em laket enni~ -~" .. · -

. HOgen, liienoz ar gevredigez-ze .. èo 'd'COitiJf"'ni~ laïked, _]Je_p hini diouz e- gostez, êsat kas ·anezan da benn: Evit .se, I:!Z eus kevredigeziou aH savet ·a-ratoz e pep bro hag evit pep bro. E . Bréiz, ez eus unan, he hano ar Bleun­JJrug. N'eus ket _gwelloc'h, ha n'helier ket, kaout gwel­loc'h eviti. Hervez spered.ar-gevredigez-ze co e fell d'camp :hirio boulc'ha, en hon c'hêr, eni labour a dle adarre ober __ gant Breiz, kêr ha kêr, bourk ha bourk, eur vro veo.

Bretoned omp hoU er gêr-man, nemet an dud-e-karg; · peurvuian e ou'ezer ar brezoneg; ni, da vihana, hag hon <d:eus stu.diet anezan gant aked, .her goar braoïk .a-walc'h, .ha_g .a anavez is_tOr bor (bro, gwechall ha breman. Eun ld_ra .bennak ·a . respont doun en ho_r c'hreiz, na petra 'tao pa _gomzet eus a Vreiz.

Gwasa pez _a zo, ne glev.omp nepred ano anezi Demet :pa en cim gavomp aman etrezomp. Hon c'hêr .hag he deus .eun istor ken brudet, en amzer.. ma oa Breiz digabestr, a zo,d;eut da, vezan, ne lavaran ket. g:ill,.-llwaret a ·ran eü .êt_ he spered.: da netra. · · .-.N•ag"oeid'uei~ai- hobl,' nag- etouez an --noblal\s; 41,ag etquez

.ar.: v9urc'~izie.n, ne glever a no, tro ebet, eus Breiz. S-ëllit -endro d'eoc'h ...

Bez an_ hon elis anoiou d'ho·r ruiou ; pet a~o :breton ·a _gavit en· o mesk?

BeiZan hon eus eun teâtr; pegoulz e vez ano -ennan ..a beziou-c'hoari, da vihana, tennet diouZ. hon istor?

. Bezan hon deUs eul leordi; ne gavit -ket ennan eul leor :.h-epken skrivet e 'brezoneg, na zoken, le-orion a gement a -d!itv skrivet e galleg,-- diwarbenn Breiz -hag -hon tadou-koz., ..ar GeJtcd..

-94.-

. Be zan hon-· ~tis vea~l ~~~~~nvraa:e~~ ~::~Èr~~~!ds~e~~!~n~~ tud vrudet er pe E. . d' hon eus ive met ne . o zonez? Unau. ~epken. ur_ mir. l-· • '-

avomp ket ennan ·eur c'horn evit BreiZ .. ; ~ g . . iskouez evelse d hon <!aoulagad~

K:ment,ht;: --~·=::::ne~ ~r mezeÙour_ kasaüs· e~s. traou ~~ n~~tcket ~ez d'eon;tP: -~raou hag a laka dispartl etre-. Zonip -hag hon bro c'hinidik... _ ,

, Sètu ma teu d'e?IDP c'ho~·nt da che~~h z~~~t e~rarr~~g Ret eo d'eomp en em voda etrezomp - . d. -d' b hl

. kuzulierien hàg _a· Toio da anaout ho~ menna ar o ~ omz ha dre skrid ... Setu aman, •en eur ge;, .... pet~a a ~·~~!ntaân: diabârZ ha diavêz, adsti.nnma _hor c her dwuz

ar pez ma ··z eo, eur'gêr vreton. __ · N'eus ezom'm ebét, evit se, da groui tram~. nevez, koustus

ha iabourus;' n'eus· Iiemet ober implij, e doa_re vat, kg~?: :~ ·e·z a zo Gant se prezegennou hon deus Ive, e r

- p . "t r bob'!· grèü'mp ma vo tennet eul lodenn vat , o-oanv, ev1 a . • _- .. · ~ us ,·stor douaroniez ha buhez. Breiz... . anezo e • ' ~ 1 k t

Evelse an "den-man _a. zisklêrias dirazomp pe~os a a . 1 emm Éreiz da bara dirak sellou an ho_ll__- hag. ec ~.ac huas. ~~ eur bedi. iem.ent a oa ouz ,her sela'"o:u d;:t zonJal ervat

Pa hon devo .emezan, _merket etrezomp en e gomzou. « • · beiek .- 'elec'h ha- pep, ô s. -e C'hellomp .b_ale, neu~e en em

. P n ei·I hacr egile da vruda hor menozwu h,ag e garg1mp, a t; _ • . · ·

-kinnigünp d'ar bobl v_oti Warno .... » . . Seder ha lanuen, ar zelaouerien en. em gwüaas, en eur

lavaret an eil d'egile .kenavo. . . . Va mïo-non en eur zizrei d'ar- gêr, a c'houlennas d~gani~

va ali·--~ M~ ive a va da brederia gant komzou a VI­

. mez an. stad -a vo ennon o veska va mouez gant gnon, e , , ho_ hini. »

Eur ·c• huzulier koz. .......... ,. ... , ..•.. KENSTRIVADEGOD AR BLEUN-BRUG (1)

PRIZIOu: _Tri briz a 25, 15 ha 10 Iut_e levri~u. pe e;,_ arc'hant, a v o. kinniget évit pep .hmr ·eus. ar pemp kenstrivadeg kenta ha 200 lunad levnou evid ar c'houec'hvet. ·

Ar mere' hed a c'hello kemeret perz en ho li gens~ trivadegou, zoken e kenslrivadeg ar brezegerez.

(1)- Senit Ouz Feiz ha Breiz ruiz c'houevr~r diveza, p. 4:.

- fl5-

PeJI~os e tesk~s Fanchig Wegan

~r vicher pôtr yao~ank

FanclÙg, e korf e chupenn divanch, a ·haste buan te­. c'het ermêz diouz ar gêria-denn, betegout nâ vij,e gwe­let. 'l'ec'he-t. a .rae zoken; diouz ar gwenojenn,ou.gant a-on d'en em gaout· gant tud eus e anaoudegez. Evel,s·e. ne v·oe ket ;pel-1_ evi.-L t;ei diwar e hent ...

SBtu hen :chome-t ·en arvar, war lein eur c'lrleuz, ha ne ya ken na vvar hu na war di-a. Se LI-et a 1·-a 'us-.d'e benn ha-g e weil, a hep tu, stered eleiz -kro.g da lintri. Al loar a zo slrlêr, nem·c1t eur gqumoulenn benriak a deu da dre­men warnî, p·oulzet gan1t an- av eL Ar r·e-ze a oar pelec'h o dens da vont;·Xànchig ne oar kct ... ·Se-tu du-'.·bont da vihana, ar c'hast·ell-karr b\'a·s; hennez 'a bar .bCoJJ noz, en oab:lou, dfek ti e dad; koulz mont warzu d'.ezan; su­roc'h eo d'en em gaout. Eu! lamm e-tr·aon diwar ar c'·h-le-uz ha ... boüdou1douf! s,etu horFanchig er fontigeU be tek e ziougr-o:azel. .. Ah! va Doue, 'll'·eo ket ~r .mo.r eo, m·e.t 'to·st da vat! Eur c'hreuneugell -goloe·t gant yeot flour ha m-an alaoure,t : 'eur groc'henenn \\'•ar •c'horre ; morfont din'dan. Fanchig, gant ·e .'boue·z, en deus freu­Zet ar gro-c'henenn, eve1l m'en -dij-e-, ·en eun tao-1 dorn, treuz·e_t eun deüen-n harper, ha seLu ben breman, ~evel ·eur rau, er faak bet-e'k e c'houzoug ... Rak ar c'hreuneu­gell a rank 1bezan ··doun; ·:dr.e -ma tifrink ·ar pôtr, o klask kaout tro!ad, e sant, gànt spowt, al leÛ'hM o tigeri dou­nuc'l;J,_tdoun dindanan. -- Alh! ·va Doue_! e'me Fanchig ; di•ge·m·erit va ene! Otrou S. Herbot, ho ·pet trùez ouzln ! ___:_ E -chupenn; da vihana, ne Vo Jœt ·ma-s'taret! An dr-a­ze a laouenn·a eun _ta mm bihan e -galon. Eur chupEmn ne-\,ez-fla·mm!- Ne vü ket mastare!t, a·1dra.zur; me1t ko!J_

· lét e-o; ha:g e vùhez email ·o vont da go l'! ivez ... Ârôk eun eur aman, kaer -en do klask harp -er bodennou y.eot ha man, e vo ,beit -Iounket gant ar c'hreuneugell treitour ... Ah! v-a zad paou-r; va rri:'amm gez! :pelee'h oc'h c'houi, ha .pelec'h ·eman ho m:aob ?

Ha· Fanchig en em ·naka -.da l-enva dourek, ha da vie­jal, z·oken ha :da c'harmat, 'hCJb aon ·e·bet da v-ezan klevet. Nemet ha tud' a zigouezfe, ne deuio ·ket :ermêz ·ac'han.o: {{ Sikour! o·h l la! sikour ! ... )) ·

N'e·o ket_ tud a zigouezas gant e griadennou, ·met unau benak a zig.oueza,s ·évelato, ha hennez a· vo-e eur bleiz, eur b1eiz- o klask 1irei·z, eul loen klanvae-t o kla·stk peadra ela zi'brî. F-anchig a wele ane:t;a:n o toUt g.ousta­di-k gant ar pra,d, - rak en eur foennog eo e o~ -be.t

96 :_

Iam·m·ct, - hrug e ouie a--walc'h n 'eo ket cun 'den e oa. Benn :neuz;e, n'en do a ken. ne met ·e benn h.ag eur skoaz .a zioc 'h d'ar -morf.ont ... Ar bl,eiz 3. do-st-ae, war e'r·ez, o -S1antou-t e. oa .skeudi'k .an tô'l gantan, rak n'eo ket -eur ~penn-.clanVald, kennellibeu-t, e{) .a '\Vlele: aze o trei l]ag o tistrei TBZ da doanenn ar prad.

Bi.Skoaz ·Fanchi;g n'·en doa .gweleL bleiz ehet, nemet kllevet ko1n1z aw3zo. 'Pa weias d•aoulagrud ruz -al· loen­.man, e slkil:füu -gv.~enn hag· e greo a-'bik, -e _ -s·avas en e · izi•li c'htoan•t :lnont da guz, -c'hoant mont .e-kuit ... PaOur kêz! "Ar pez a chome gantan ·a oa g-etlout ,O.fb-ab etre da ou se urt maro: hez an :lou.n'ket gant ar c'hreuneug-e'll p-e bez an lounket .gant ar bleiz. - Va Doue 1 va Doue! na p~bez .planedenn ! 0

· ·

Ar 1blêiz a oa tostaet ha gr-êt eur c'houé-s.a d'bor mi­gnon Fan1chig. Ne Oa ke1t ken gantan c'ho.uez ar zou­benn leaz, na c',houez ·vat ebet ive) német ar bleizi u'int k'et ke.n figus-ze,.ldreist hol), :pa o devez naon. Hor bleiz - eur blei·z_ marc'h, mar :plij! - en doa eur 'C~hama·rad bennak demldost, hag hen -da dr·ei e lost ha da lakat ·e droad en e c'henou d'her g8Tv-e'l da zont d'.ar Jriko da­Vetan: H6! lo! hô! ,lo! ... Piou a garsas :neuze tda Fan­ohig ar zonj_-ze·? An .otrou Sant Herbot, kredab'l! Kregi reas, 1kCr .prim ;ha lavar-et, e los-t hir ar lb'leiz troet warzu ennan, ·en -eu11 leU:skel eun hopadenn ski1tr evel ma rè war e ,gezek p-8. .o dij·e .d'o'ber eur gwell grog ben­nak: u Diu ! Diu l >> erne E'anchig. Berin neuze, e .oa · han!ter deu.t enrtêz; ar bleiz à .reas· eur jach all, hor fôtr 'P'eg en 8 lo··st gWasoc'·h gwaz ... Aha! ha ·&etu Fan­chig war leurenn ar pra!d, fank h-a labez 'hd1l, henvel .ouz eul ·l'eue nevez tolet gant B varrnm !_ DiJJoaniet e oa, ha-g •ar blelz, gan-t ar· 'Sipourort,-,a- de.:c-'he-d'-an·--ct~ou-lamm, -•e liJst gan tan eü·e e ziouhar ...

Beruiou foe-nn a o-a ·er {lraid; Fanchig_ -a gemeras dm·­nadou-d',en em -doNhan·h-aj goude, e tivizas n'ez aje k-et ;pello-c'h, ken na ;vij-e deiz, betègout ne -c'hoarv0zj;e gv.-~>a­

. so-'C'h gant'3.n. .Monlt ·,a ,.rea!S éta 1ha ,di-gas pevar •pe ·bémp be rn foeùn

·en .eur be-rn; er c'hr-eiz e re-as eun toull 'hag en em ba­. kas ·ennan da gousket. An -dro:..m.an, da _vi_hana; e oa fln d'e drubuilhou J Kenavo, Lo-eiia touellus, kenavo, ·kreu­neugel trait-our! Nag e ver brao en eue .lbern foenn pa vezer o paou6z t.e-è'het-diouz ~eur--poull lec'htd ha dioUz genou eur 'bleiz-:.:niar·c'·h 1 ·

Heb- e ~oan ~ha heb -e chu;p•enn, ·peH 1di-ouz -ar gêr, -e_,. urt,3!n, oen nO-z, e kreiz eur p'rad, Fanchig a z-0 "laouen eve1 eur roue hag ·en_ em ro da g.ou.sket evei ·eur bro'C'h.

P-egeit amz·eT e ·tiroc'has evel•se en e- wele foenn? Pa --Zî~iü.n.as, da vi'hana, ne 'Oa- kett;--ken···-·e-llnan er prad.-­

na.oust -ha \deiz e vefc h~-g an dwd arru ~--a-r o labour ?-

- 97-

Prim, F~nchig •a zig-as e -ben. . A • •

Noz eo lbepr-ed, u'hel a:I 'loa.r 'h8. f~ ermez, betek gwelet. .. -~n ld<Bus grêt -o kr-e'di e .oa tud emm ar s-Lereld; hunvreal J~·c.ha e benn gan tan p,ft wei tr e~d~rad. Eman ? vont da ki-ch·en e ve.rn foenn hao--. . el eun ,den o tigouezout << IS:eJoi aman .eur lbern maotleHkilev eur vouez -o llav.aret :. nen! >> Kerkellt e- .;el di . . . ·eman a rwnkan da gas ga­•mo·med goude - spaka eul ·lanldonou hir -'ha·o- eur

, ' en ·em zant p-ake-t t d. o• sav.•et ha :lruke-t fuenn 'ha()' ~l'l el le- r; . wuyre-c'h an den, al laer -en deu~ dastum·et' foe 1 a~! .onou; e diou vriad, man seltu hen ·da t d nu Biz ·e land.onou ha bre-- • • s ar· a e• vec'h - Ak Da!ibet eo da Fanchio> ·ho . aro sam·ma anezan,... v~:esa gwalenn e .gein~- Mef~~ab~~ ·~~:z~!lin al laer da PlOu oa-r ~hag ben ne r;af·e ket -a'l- l . . lavaret, ou~ ... En daare--ze, n'en ·deus nem ae~-z~. ·e stal d ezan ? penôs ·e •trbio .adar-.-.e an abadet reuzi d ·aber ha gortoz

_ _ .1· ' ' ·enn-man ? . Pôtr ar f:oenn a oa ·en -em lak t . .

m-a e v•e·c'-h ~Meur a ro- - . e war e zaoulin da zam­war e fri: ({. 'N em .fo:ltr?- a :z:e~s ha becp tro ·e kouezas

- zamm bara! )) Eun dro I a J:'ITI. ~mez,an, kas gounH ma setu !ben, w-ar ·e boue - JJennak •e ··c hellas- ld--igeina. ·ha koad e tu -traon d'ar ~re:à e~r ~,erm~·l, ~v~rzu eur brous­Fanchig .a-.de-nnas e zor~ -~r. a z -eas dreist -d'ar c'h~eun.~

'· -al-Ioar er •c'hoaJd ·dorn llo·n fmo'têz e~s ar bec'h. Pa voe êt . ' r -a i.u'B'o-e '!ba . amap., barz eur JJlantenn .du-h t o ·_ rz eur -sk-our.r

al laer, a j'ache. ldiouz eun t on ·:· G-waill .grogou evit diouz an tU-·a:m: << Ne deuin k ut :mt dma jache Fa-nchig e-rne b6tr ar foe-nn. IChom . ~ en ' f'e ar 'C'hoa,d-man!

N' ·ct , . - ·a .rm va foenn ·Ouz an dr-ez ! . en oa fln e•be.t -da O'ouez Id .d .

goueza a/darre. Eur VI.It"a a, r a 1 ermal, Ida z~cvel ha da ,1 · · ns ·eo e-mezan · • · h. ae_,r·ez .foenn 1 H . · • nIn .n...et ken 1da

• l) ag e stage ar 1b 'h Be.p .tro, Fanc'lüg a d'eue t ec a~nevez-nainm~ d t eun amm anezan e ê . P' oe apet t:enna e ziouvrèac'·h ha k . . rm z. en z. OYn, e pesras a- v r-iad en bi aout kr-og ;gant ,e· zaou 'h - ....,. - . - e·ur 1 alllt,enn r E c r-ogad diWe.zan hag a voe Iken - 0

• no e vo-e ar­mouga :gant -ar •O'ounnar p . t~nn n?a vennas ali .laer­he<e'h, pep \fiini a Yeas wa~ ·' a ZI.fl:upas ·B'anCihig diouz ar e gorf,dindan •e ve,è'h; Fan~h~u .. al .laer a gouezŒs, -s:tok ken .skanv hag eun beiez. , g a skamp-as war ·e Iê,rou

An deiz a c'houl.aoue. Fàn h. ·, . . di-chupenn, golo·e:t a fa~k .hw~ Ig a glaska•s hent ar gè.r~ go.une·zet gantan ivez eun -ten~ .. a foe:r.m ,ev el- ma oa, m·et evit ar p,eur-:rest ·éus e vuh . or a sklant-prena a-walc'h . ez.

Breizadig.

~·êl,, ~

•

- H8-

Pevar gourc'hemenn kenta an Emzao breizek

A damm da damm, dre studia ha prederia, ha, di-eist­hûli dr~ gemeret amzer ha lez el, ar menoziou d'über o hent, d'ober o c'hresk er sperejou, evel ma Ta an had 'harz an douar, ez eus krouet hirio, diwarbenn an Emzao breizek, eun- riebeut menoziou stur hag a zo digemeret, evel diazez labour, gant kement hini a d{}u da zigeri e zaoulagad ha da drei e zellou war Vreiz.

Tri anezo a welan cri eur strollad ha setu int aman:

1. Da gertta, Brei~ a zo eu.r gwir' Vro (nation). - N'en ket,- dre nah.1.r, eul lodenn bennak eus Bro-C'hall, eus ar Frans; - n'eo ket-, zoken, _ar pez a c'halver, e galleg, etir « province »; eur vro eo, eur vroàde1ez-, koulz ha n'eus fors pe vro all war an douar. An dra-ze ne c'heller ket ben dislavaret; skrivet eo ken doun en istor, hà war geH· lïes a .bajenn anezi, ma n'en deus den eb,~t galloud a­walc'h d-'ben diverkan. (Anez, e vije bet grêt peU aPLzer

'zo). Chomet eo ivez skrivet e kalon ar Vretoned: o yez o

deus miret, an testeni uhelan eus o broad-elez; .an hevelep korn-douar h;:t_g o deus pleustret, epad pell amzcr, eli o frankiz,- à zo beP:red ~indan o zreid hag a ro d'ezo beP,red bara, koulz ha gwechall; - ar relijion d'eut gant o zud koz, breman ez eus 140() vloaz a zo bep-red o relijion int. Breiz eta a .zalc'h da_ vezan eur Vro, daoust ma n'co ket

ken dig:ibestr. ·2. Staget" eo bei Breiz ouz Bro-C'hall, breman 'z _eus

tost da 400 vloaz. Ar skoulm grêt neuze a zo dent da starda war c'houzoug Breiz betek he mouga. Gouarila­mant Pariz, hirio benveg a zizurz-, a zispac'h, a waskerez, en deus muipc'h-mui bemdeiz pouezet war spered- ar Vro ha hirio eà dent a-benn da gas- ar speréd.:.ze hogo­zik da netra. Bretoned a zo ha ri'eus dalc'h e:bet kefl en o diabar.z hag a zo koulz ganto bezan Gallaoued evel Bretoned, ha Jwulz ganto b~zan Alamaned evel Gal­laoued, ha gwelloc'h ganto c'hoaz bezan. « ·citoyens âu monde »-! !... Da lavaret eo, bez an netra!

Ar « citoyen du inonde », hag a zq krouet e kalon kement den a nac'h e vro c'hinidik, eo ar -« sauvage civilisé » a gomzer anezan alïes ·hirio. Kentan merk a ro da anaout an den-,z·e eo ma n'ez eus netra hag en, defe

· talvoudegez evitan nemet an arc'hant hag ar pez a Zërvij,

d'ber gounit. An eil merk eo. m·a tec'h, forz pelec'h, « warlerc'h e

vara >>, ha ma ne chom stag ouz eur vro nemet 1.-:eit hi ma ro.d'ezan peadra da. garga e gof hag e c'hodell.

9H

~o~arnaman~ Pariz a zo o sevel ar « ·sauvage civilisé » e re1z ev el elec'h ail, e kement ha ma wask :spered B · ., hag he frankizJou· natur. . - reiz p N_e~z~ 't~, red eo en em zisJ}artia diouz gouarnamant

anz. ann; lakat an~zan en e renk, ha netra ken. Ar P;tent-man . a 1 vefe da studia_ piz_ etre Bretoned a zalc''h­d a Bro ha& a oar- ivez eo red kerner h:1_rp diwar ar _ pez a ..Z? ~yit_ mont ac'hano war wellaat. P'eo gWir hon e11s h.1.no darempred, hag e renkomP kaout o-ant Pa~iz penÔs eo dleet inteJil.t an darempred:-ze en amze/da iont'J :b•eom da bouezan war Bariz, e doare nia frankaïo .wa~ Vreiz.:.

Setu et.a daon venoz-stur: Breiz a zo eur Vro· .- B · a _zo, a-unau gant broiou ali, 'dindan eun doare ~enad~:~: benn~k ha? a_ zo da zivizout, dre ma 'z eo_ an hini hir"o falloc h evlt netra.

1

• 'An trede men oz eo heman :- Breiz, evit en em adsevel.

n hell ket en em lakat a-ziavêz d'ar relijion gatolik # , ~~~·~~lez ha relijion a zo. grêt evit kerzet harp-ouz-h~r;. l' _, 1 oe an ~eb a gred e c'hell_er hirio war- zigarez rn~ -~ e1,1sGtu~1di?redenn ~ Breiz, .adsevel ar Vro heb ·ar reli­J.l.OU. - • "'!'!e och eo! evlt al labour-:-ze, eun den hepken ant ar rehJion, eget ne'o dek mil hep reliJ"ion ebet A g denn Ze a d d' · · · r gre-- - eu en em zanka dounQc'h-douna e spered ar Vretoned. Gwaz a-ze pa n'eo ket êt 'h k , ha don 'h c oaz . renvoc h - - noe e penn milierou anezo. Mar en dï b t Bleun-B;ug_ e?r 100.00Q_ a izili dre Vl-eiz-Izel A: :rei~~ ~!~]? n ouzoc h ket p~tra en dijê gellet ober eri deiziÛu-

C'houi oar eo bet torret e Pariz al liam eire_ gouarnamartt- Bro-C'hall hag an T. S.- :. ~~~~z d~rae~ varet eo, gouarnam. ant Bro-C'hall 0 konta a v· ' t · lad evit netra d- - d · k- ~ . ' . r re one . ' a e~ a ZIS lena ne anzavomp ket ar relï. gatohk nag e-dwbarz ar v. ro nag a . . . H ]IOn bar V ' -ziavez. ogen e dia ~ m; ro, ar gatoliked, pa ne. roe ket goua;n:aman~ PariZ s~ol vat ?'e~o, o deus savet skoliou kristen e pep parrouz, - a-Zia.vez, goua:r:namant Pariz a embann -dirao­'~:~e~. hon· n'~o ket ~risten, en .eur derri etrezan hag a~ - - . IOu, aman, e Zislavaro, n'eo ket hepken dre k "d pe dre gomz, met en eur gas eur c'han.nad da Ro s n l ma 'z eo dleet?- Ar Vro hag ar vro hepken a c'hell hm,_ ebve evel m'he deus gr'ï en o er, \ d.. A e • war ~ glevan er Savoa . ev el ·m'he

IJe. gret Breiz, dre .vouez ar Bleun-Brug Àr g t l"k d ~ d1je bet kavet eno tu da ziskouez pege;·· mat ha

0 1 e

1. ~e~r=~z ~> ,"efe « Ar brezoneg hag ar Feiz breur haa c~~~=~ c·!~~~en·o~ b:rÛade~ en dijê bet kavet eno e zihÛn ar

neuZè, g~:; a;w~~io~1!z~:e:;~~nee~ ~u~ij~r~~a!al;:~ JaBva~e~ . , re.1.z.

Ar pevare menoz-stur a .zeÜ -ouz ar yez p • . ._ gemer am ' 1 b . . enos en em

an :n o er_ labour vat?. Diou wirionez a· Zo hag

•

•

100

a ziskouez d'eomp dre l!e hent c -tleomp. kas ar yez _evit ma teuio d'en cm gaout er pal m'emap__ -yezou_ ar broioü all. Disklêriet zo bet, ha gwir eo, e teu eur yez d'en em goll dre ma teu· d'cp. eln lodeniHt e re hoU a rm;m-yezou; eur yez, pa n~ vez nemet k6mzet, a den d'en cm zis:tresan e gellou an dud, diouz an. cil parrez d'eben, e doare ~a kaver êzetoc'h, 'benn ar fin, kerner, evel ma rêr, ar gal­leg evit en cm intent, ha rna tilezer ar brezoneg.

Kemend-all a c'hoarvez, diouz an_ tu all, ma klasker ober re brim, gant ar -brezoneg, eur yez m'ivan, tenna diouz ar rann-yezou, diouz ar brezoneg koz, diouz brezo­neg Breiz-:Veur,_-danvez ~ur yez,skrivet hag a voYez Breiz~ Skr~y~t e -_F'~-~\1 _,byZan; met ,ne -vo ket inty!ltet ha:; gant se~ IJ.è_., vo ket lfifnet, ·hag ar· Vretoned a 'iZalc'ho da vont muioc'h-mui d'ar galleg. "'~at bezan 'z_o, da vihana, etre daon, eun doare da la-

b::h"cillrat hag a. dec'h kou!lz diouz eur gari'eg 'Vel dioui: .· ebe.e; \{emer a ra diazez ar rann-yezou ledartaet, e kement ha ma é'hell beznn, hep tasounat dent al Jenner gant ge­riou ha ne intentfe ket dre ma vefenf lod eus eur br~zoneg

"' re triz pe eus éur brezoneg re ledan. Arabad diskenn re izel na skei re uhel; mont, a gamme jOu bihan, war~u ar­yez unvan, hounnez eo al lezenn wellan.

Setu ar pevar mCnoz a zo dent da vezan evel pevar­gourc'hemenn kent<;m an Emzao breizek. ·Re ali a vo kronet a hini da hini, dre ma- tenio ar Vretoned da vêrat muioc'h mui en o spcred an holl draou a zell ouz o Bro~

Ef.!.r Bleun-Bruger.

illlllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllillllllliiiiiiii1111111111111111111111!11111111111111111111111UIIIIlltllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliiiiÙIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII\IIIIIIIIIII . . . . ; ' ; ' ; ; ' ; . ;

Hen.- -:-. -1\Iai'ianna.: :morit a i·a da ob er· e:Ur · 'bale; nia téu unan bennak ·d'am ·c'hlask, c'houi a lavaro . d'ezan e ti­zroin da 4 eur.

Hi. - Y a, .. aotrou, met ma ne -deu den p_etra rankin da lavai·ct? '

Henman. __., Kea 'ta ebarz. Ma paeln eur bcihne d'it.

Egile. - Bennoz_ Doue, ne· 'm 'eus ket a. ze·c'hed, met mar keres, _ e kemerîn pemp boest.ad alumetez. . · ·

1425 JJL.J BREJZ 1925 Pa varwas Yann yvet ar

gwella ,eus, hon Duked' e Naoned d' ' n ' an 28 ·a viz eOst 1442, e 1-ez.e tri -ma·b ida Ja-nn a Frans, war ·e ~e-r.c'-h, Fran­sez, Per ha Jilli; an 1laou genta a voe dukeld eve! o zad; F~anse-z, bet -g.ilnet d'an 11 a Vlz mae 1414 a renàs a'da!l,BJk rniz eost 1442 ·bet-eg ar 17 a Viz -gouer·e 1450 ·hag a varvas disher daoust d'e­zan Ida v-e,za ibet -di'meze-t diou w-:ech; e vreur, Per II, .-be-t ganet -d'ar 7 a viz :gouere 1418, avoerdukwar-e lel'1c'th­adalek 1450, betek 1457 ; a~ tr,etde, Jih, a d:lie :m-e:r·vel en eun ldoa.r·e e.stlammus, ~Y.e'l eun torfetour, e. toull-iba:c'h tenvala eur .c~hoz :kastell

kuzet è k:rreiz ar ·c'_hoajou bras 1ha gouez.

Eur ·pôtr kaer oa :

Kaera ·mab .a wiske dilha-d , Ia_ouen, broku-s . ~hag eun tarn-rn ~kanv-ihe.nn, ,marteZe; e be-rzi-~u ma·t hag e ber-

zwu faU a lak:eas anezan rda goueza en eun is-lonk el ·

D'an nec'h, siell an Duk F Breiz; en traon ar pez . ransez; e "kreiz, golo bez· Jilf

' a Jorn eus kastell Guildo.

• -o a zo chomet moul·et e loc'h ma kavas e vara· hag ·e an eudika den a zo bet

. kalon ar Vretone.d evetl ana _reuz 1 war zouar Brmz. . 25 t Diskoaz. o va ·8 . . ' bloaz nevez 14. , ,me

d er bed waNlro ar · · , ·Ji li a , ·eua·s . . t _ , lc'h. ar pez a· zo sur, ne oue•zer ke:t ·pe .da zmz ma a;~-:z8Jn 'eo v.--:ai' eur skri•d

, -ken ta gwe·oh ;.ma w:eler: .·m-eneg 11!25 Kerner et a reomp savet ,d'ar 16 a viz ·c'houevrert ·bao'e e ·c'-hinivelez, evit

5ooet bloaz tremene a - - .-,. d - . tro eus .ar · ' , · . · ··" · arvoudou 'hag -e ru-. t d'·hor .c henvrmz, e z r-e~ da ·anaüu - -lmilhou se~bezus: . , kalz a dud -·yao_uank 'ha, he·p

Istar Jiili BreiZ eo Istar . b erez ·bresa lez.ennou Il <Y'las:k dre vra an•s ' - 'h u beza "fa!-, a ·o . ' u'd an eil r-e ha·g egi'le a-wec o •

Doue pe ·l·B'Z·CUUOU and '_ ' d ker mA,.>as ma teuer; k r t O"ou eze · · o • · • ha.g a .weoler as· Iz·e o ·t' bet aet e O'aou, kalz p-e

,daoust ma ouez·er ervat e o_an . t o nebetL,d, da gaout trnez ~bra.s ou o.

*** . "li ha.a a oa karet gant .e da-ct,

D'e zeiz vloaz hanter: Jill ~·ue kaset da Londre-z, ~ muioc'lh eged ·e vreu?eur a e~ adi r~en;et gant ar s'i_elte-r penn kanna•de.d _Brm:. a~e•let. ha goties't e vijed •da ·la-_ Yann a Va•les;tr01t, e'\ilt o.. . eo·c'h ,&ant· ar .Zaozon. kat ar C'thrullao. ued :da oher ar ·dp. _. 'hi daou 'skouejer

d karget .daou ve es1n, . . . . .. An Du.k •en · oa . · . · uank keit ha ma VlJB er da ,d,eure·i evez war ar ,pnns yao ma'ez eus ar gêr. . .. t d'-ezan .prof ou ,eus ar re-

Si~ller Breiz a yoe kinnig: n da "lakat ·an diou vro ~ gaera -met .ne ·deuas ket a-· en .ri'ns J.iÙ _war e 1-er.c'h, d'én em iglevet; •l·ez~l a r.~as :~ Î>uk Yanrt IV, eU dime-. aant ·e va·m:m goz, In tan'\·~ VI "roue Br.o-Zaüz; 1p·e­~e:t.·d·a• Herry IV, tad koz erry ko's·ac'h eget Jili; _an

· h !ken ·e oa henman · h d'en · var bloaz ep · - d'e-n em anaout a · ·daüu brins bihan a ·dena~ b~an a~ude •pa zizroas ,Jili da .em garet· ha daou vloaz a~ e{ ~ne-zan :da vont odiouican Vr·eiz, Herry 'YI ne, leza; : e out atao -gantan, 'hiviziken, nemét rei a raJ'e .e c ber -a _ga - -

· r re we-lla · · 1 darempre.dou. •BUiS a bl. z 1 44o e v.oe' ._sin et eu Pem'P bloaz goudeze, erB_. o~aoz h~ Yann yvet diwar

liz·er-màr.c'lhad etre :a~e M;l~- ~evii ma chomjent, hep benn ker ha porz a'll - bet kEm a:lie·.s ·gWe·c,h ha ma -mont a'-du gant kostez,enn e haa ar Zaozon. ha-g ar vije. ,breze'l e-tre a~ ·C'h~~~Laoue·~rnet' ar .g.êr !hag a.r -porz­Roue-a c'houlenne m'a VIJe gtoub karet Ji·li Breiz >>.

1h nderv ma · -a - dl. ze gant (( bor c _ e · · r ·ade-nn alaouret a '18

An dra z·e oa meU ·ke-p.ta a J voe. mouaet ga·n:ti ar d t :da ve-za ker pounne·r ma . . ,o .

on . bl un e yaouanklz. · d pao.urkez :pr:ms e ·e t ·tek Vtlo.az pa varva.s ,e da- ;

J-Hi n'e.n ;devoa neme sm dia:anta-n ·evî·d e lo-d, ar _pe·z 6.0QO il ur lev•e ~n. ~~voa bet. o hizio. keit ha m'oa heo a -d-alvezf~ eur l11ÜlO'll en deiZ a ' . .

- 103-

Yann V, Ji11i n'en e.m ,glemme ket, met pa bignas e yreur F-ransez·, war an tr.on, ec'h en em 1lakas da ran­dae·iat -an Duk nev.e.z, war, zigai:ez ma n'e'do ket e zaii­Vez e Breü ;· e ·gvv>ir-ionez ·e leveou a oa ·e 'bro Anjou; evit trem·en ·diou tan, Fransez ~her c'ha-saS, da. viz inezevèn 1443, '--da Vro-Zaoz, da ·c''ho'ule-nn ·mà 'viJe adro.et d'ezan ·doùarou Ri·c!h_einont, leveou 'bras hag .a oa -bet da Zuked :Breiz, en a-mz8'r g-oz, hag a -oa het Ja·mmet diganto a­c'-houdevez, gant :Rouail-ed Bro-Zaoz. He-rry·VI, he'p r·ei e c·~hotüenn d'eZan :dioc'htu, -a r-eas eun :dige;mer eus ar re gara·ntezll-sa da Ji-li; Chariez VII, i'oue F.raris, pa gle·­Vas an nevezenti-i·e, a voe 1kem·ent a zroug -ennan, ma· -laeras da Jili, daoust ma· oa mab e c'hbar,_ Cha'lit01se hag __ Ingrand, da l-avar_.et .eo an hon leveou ·en -de;y.oa e .. Frans.

E·- ·c'he)'lit krèdi- n'·eci ket ,fao.lipu -evel.se ·eo a deuje da, Ialkat Ji li 'da garet a;r C"ballaoued; d'her pellaat diouto, avat, ne lavaran ket; ar prins a jumas c'houec'h miz e Bro-Zaoz ha· re-i a eur·e ld'ar roue e c''her -da ge'rz.et d'ar ilr·ezel,_ :dinrda,n _ e urziou, zotk:8n a-eneb •ar Frans, gant

. ma roj.e rolle Bro-.Zaoz kement a -headra .d'e-z-an hag ·a oa l<3;mmet cti'gantan .gant hini F-rans.

Dai ma oa:- dizro d'ar gêr, Jili a zimezâs da Franseza Dinam, oaj·et a ·eiz vloaz 'he.p1ffien, pinvidika 1pennlherez a oa e Breiz, ·-P'eo ,gw-Îr e -oa 1·d'-ez·i, a-•le'V•e, ChMeaubriant, ·ar Bl,l.Hdo, Mo"ntafHant, an Ha.rdouinae, an ·HU.guetières, h·ag e Brsiz-Izel Gwikasnou, e Plougasnou ha · Bodis­ter, e Plourin~ - .A:r b·ennherez-ze a oa goule:nnet ivez da· zirrie·zi •gant m:eur a hini all, -d'rei·st~hoH gant_ -Arzur Mtmtaupan, eun toStenner; .mar· deu-s lb et urian, hag a oa: deuet mat drei-st d'an duk F'ranse·z, -dre' ma -oa ,eur

_ · po-tr koant hag -eu:r sp·ere:d ka er a z·en. Kounnar ruz a gr.og-aJs e·nnan pa -~:e.Ias e oa .het trB~c'•het garl.t Ji-Ii hag azale'k ne·uze e k·emera·s anezan evi!d e ·ene1bour ha ne -reas .~d'ezan ne-met gWasa ma c'he1·ll=ls .

JH-i; nelize, da we:let a oa- eun .dEm ·ha .lie vanke netra d'ezan; na yàeiuankiz, nà ye:c"hed, ·na _:danv.ez; eur mar­.C'h-eg ·oa a. 1avar .ct'eonip tud -e amz·er, eve.l ma ne vez ke-t gwelet kalz,. korfet bras ha ka er; ·eur 'be rn migno­-ned ·a veze_ war ·e··dro ha .g.wech e ve-z·e o .C'ha.m ganto er · c'hastelll;..man, ~-,ech ·er ·c'has1t·e1l-z-hont.

Karet e oa gant an hol:l, r.ak brokus oa ,ha·- mat da go·m·z ouz kem-ent hini a gave war .e he-nt; e _rumz·er vrasa a dr-eqiene, er Guirl-do, e ilü0henik 'Sant-M3:lo ; ac~hano_ e ,c'helle aes a-wa·l,c'h kaout keleier eus ·a Vro­_zaoz; erï amzer-ze, ar Za.ozon à -ra8. o mistri ·en.Nctr­mfm·di, hag a·c'·hano -e teue alies unan bennak- ·eus o c';ho-stezenn da ~lel·et ·an Aotrou Jili. evid ·e la-kat, na p'e.tra ta, da drei muioc'h-·rriui a du ganto.

Ji·li, eur pe-~naod a oa, il~en e.m greve ket kaer .gant

e vre.Ur hena; ce'hoant en d~vo: . . . rannet a-nevez al ,lev

:v~IJI~a c'he:Uje 'kaout .e ~ead~~ B. r·eiz- ha nann en AnJOU, e

e ' d R Frans lec'h m'oa aes , a oue -Lakat e g.raban'll!JU warnezan. , E-r bloaz 1445, - u.gent

- _ e kasas vloaz en d-oa neuze,_ . . a•& d eus e zourn, Thom eun ' en t roue-L Gwenn da gaou,

B~~~:Zaoz, '.evit gou.l·en~ o1utkant Du'k de a. a poueza war an E

da o,b~r autan e lav-~rou .. tr.ann al lizer- a gas•e -da Lon-­d Jili a r.oe da anaout da

Penn an Duk Fransez l H~e~z;y VI e v.ij;e a-du .gan tan h~--d r- l·e·d e keriou bras Brmz e ·c'hellje henman .lakat e zou a c

a vije War e •leve. _ , · 1 ze a yeas e kounnar ;: . . FranJs-ez, rpa :glevBJs ar _che .ou-"_ '•hellas. ·lakat emgloeO" Arzur Hi:chem~nt~ br,eur a~de~·:,.l~~~se ne lbaldas·ket peH~ etre an daou vreur; met . .o dl· ou. i e du da laka-t ' , ·rn crargas IVe, 1 '

Charleoz VII a en e:_ tl an·ctaou vreUr. trouz da z~evel .a-nevez .etrel 0' nt Yann Heng.ant e-

Eun dervez, Fransez a .g ·~va5s ba 6 000 ·soudard .saoz·. d . · · pa ·garJe 'PB • · lavare Ji•li .en , IVIJB,~ ' d' 0' ut al ludenn zanve-z_

ihag ·e •teujeo ganta ~a-:~~n~ o ~'l:'vae~ illeme:nt-se, Fran-sez a rdeue_ d'·ez,an-;_ ~t~a1 Ul

8 ·

111 :d'a;r 26 a viz ·me.z:even

a làkeas' tapa J'I'h en -e gasdte ct' ~d ~a1·1 haO' ,e :la!ka..t en t 11 'd sou ar. Q o tl

14_.46 .gant eun -' ou ~~ lbriant ha g-oudez~ e Mon-dishso1 da genta e Chateau' .'0 zu o .klask 'dont war ·e -contour; :SOL!ldard-ed ~sa~z, e~~es- ·ha'g a en e·m .glozas ·en zikour, a !ge·mera,s ker ?~g i.li 49 . h.e ,c'haste·lil d'ar 14 a VIZ -meurz 1 •

~ :105-

An duk Frans•e.z a glemma-s, m-et eus ·a Londrez e voe .responûet d'ezan ne vije ket r·estaol-et Fougères ,.j'.ez.an ken na en divU,e :l<ezet ·e vr·eu-r Ji!Ii da vai~e.

E loo'h •léz-el ka'bels.tr .gant :e vreur, Fran:s•ez a !lakeas dioua·l!l anezan gweH-o.c'•h ·1gwelJ.a hag en dra tm~·edo o 1klask idifr-a'm.ma 'Fougèr.e,s ·eus a 1dre daouarn ar Zao­Z-on en :devoe tro meur a "-iech da zislkouez .ar :gasoni en ùevé(a -ouz B ·vr·eur-·yaouank: c< LaouEm e vi-je, -a J.avaras eun d-erv-e·z Ida Olier •M-eei; m'her gwe.Ije -aet- d'ar hara­dozJ »

An Oli.er-z_e oa gouarner JiU hwg -ar 'Prins -a oa kilo­,z.et gai_n~an ù-Buze- ·en eun toull ·enk 'ha· tenval e kaste11

. .an Ha·r'douinwe, ·e· parrez 1\fer.ctri-gna.ic, ·e kre'iz ar- :goue­zeri; eno ar prinS yaouank -ne wele den hag evid en -'Bm :Zidui ·e c'hoarie wa-r 8-ur fl.eüt an t-oniou kaera -en .cte~oa doeslket ·eri ·e vug_wl.eaJCh. __ __ .

OJi.er M-eEil_a .oa eun ·den e11 ein werzet :da Arzur- Mo:ri­-tauban~ -en:OOciur ibra·sa JHi; ail daou :dorfetour ·euzus­Ze,- IPa weljont lffi·ab an· Duke-id dindan o ;gallou1d, a glas­]dts ·rak-tal en -e.m zizober ,anezan. "- Da genta e lklask­Jont dont a'-henn eus o zaal dore ar c'hohtamim; Arzur Montauban -a -gasa-s, ld-'an H-8.rct.ouiriace, tri druilhen,

-Roussel, Maletouche ha La Chai:se; .ar 're-·man, kent-a tra a- c~houlennjont ouz Olier Meel -a v·oe kas diwardro

'Jili ar_ z·ervic'heri-en ·a jome rgantàn .c'hoa-z ha cho-m hep ~reÎ d'ezan ne-me.d an nebeuta ;ina :c'hei•lj<ed •da zi.bri evit _ma e'hellje ar .c'·h-ontamn1 -e zi.skar ~ento:c'h a"'7ie.

Ar ,p-rins kez, -du gant an naon, a 'C'houlenne :da zi­_bfi, ·en·· an Doue, Ouz ar• re a dr-en1ene elbiou ..:..da voge­riou .e.'gampr vaen; ·eùr vaovez paour, war a Ievere·r, ~·-·~!gB:fi.I!S_~b~r_a oe!'~z-~n epad meur a vervez hag a ye-as da_­

_.g.erc"ha·t" eur- manwc'h eus a Zina;m >da zont d'·e govez. D'an 13 -pe d'ar 14 a viz ebrel 1450, Arzur Montau-

. ham a gasas ·d-a zibualle-ricn Ji li t-ri :bakad i.kontamm eus -.ar re w8.sa deueLd'•ezan·eus an Itali; .reet evo-e eus a:I 1--Üuzou-·ze 'da ~1el-et pegen n.erzus ·e -oa da 'Chas, da -gi­zter ha -da y e-r, .hag al loene.d-ze,. dai m'o deveze e· dan­vet a g-ontB·ze a-stolk ·korf d'an douar .maro-'mik.

Neuze, unan· ·eus ·.potrBid Monlauban, La Chaise, a ~ozas-eur banne s·oubenn vat a g.asas •da Jili gaude -beza Jaket -ênni eni· .meutad ·m-at .a gontrumm; ·ar prüi,s; lee­ment a naou- en devoa, a •1orrkas ar zoubcnn-z.e, od'ar red; klanv ·'bras e v-o-e, -met ne varvas ket ; n:enz·e ar.

. voui'revien a •lwkeas an hanter muio-c'h -a gontamm er --boued; an Aotrou a voe. klanv, met n'<en devoe droug·

· -ébet a-hent ait; al louzou, oda gredi ·eo, a oa re _:got. hag .en 'devoa ko~ne·t eus ·e nerz; kiQullskoude ne .-c'he.'llet ket Fezel an ·trâüu da jorn -en (joare..:ze; dont a rank·et a­

·eus an rtaol, n_,oa ket .cta-1ava:ret·na.Iüir-an ·Lr·-i--do:r~-.... deuet ~p-e·m·p_ àll War o sikour, Rageart, Oreüle-

- J0(j-

Pelue, Brerond, Satlomon ha Garspern, ~ hénman -di­veza, gini<dik eus a Blougonven, e kichen Montroulez, -a en em gl,evas evild ·en em zizober ·eus ar 1prins paour.

-En n:oz -etre ar Z!1 hag ~r 25 a. viz ·B!brel 1450 .ez. ejont didrousa ma ·c'hel'ljont en ·e gainpr; kousklet oa; teu-r~l _a fejorut eul lins el en dro d'e c'houzoug ha:g i 1da jwcha, pevar diouz eun .tu ha p-evar dioùz eun tu aU -evid e voüga; m.et Jili n'en· üevoa nem:et ~5 bloaz. ; stourri1 a· eure; -ge'llout a reaS tapa .peg en e:un t_am'm koad a -oa e-:penn e \vele hag 1eè'h en ,em lakeas üâ S'kei a-glejz hag. a z-ehou, en dra c'heile \\.~ar 1 e vou'tr-evien, ·met ar re-man -à oa re niveru.s; stl.e·p·el a rej ont ane­zan war- e wele; eur c'holc'hed a·lakejont warnezan- hag­a....:-boUez ·c·hom .da boueza vvarnezi eur penna-d mat, u eiz, e teujünt e:v·eiato, an dud gouez 'z anez-o, a-benn

d'e vouga. Gr a-et e oa an tol'fe·d 'ha gr a et en -eun- tdoar-e· _est_l~m-

- mus ha ne jom.e ·netra ken da ob er nemed -e ,-guzat @;·wei­la ma 'Vije -gellet o klask an tt;~. .da .r-eïda gr-e.di -d',an holl e oa maro Jili, -dre glenved, ha netra ken.

.. Ar vuntre-rien ·a_ wal·c'has ar c'horf maro, a stankas. e fri 'hag .e ziskouarn .da viret ouz ar gwad da r~·det hag­a la~keaS ànezan ker braoi•k ha tra adarre -en e we-le, evel ma vije kousket.

Olier M-e-el, ker:kent hag aù deh, a _yeas d'an ofeflenn. d'an iliz tosta -hag a j01m·as eno ·da _·bedi -ken ·d-evot ha. tra 'betek dek eur ken' na deua·s· eur floc'hi:g, en •eur oue-la -da gemenn d'czan edo an Aotrou Jili o paouez tremen; Meèl a· zis:kouezas .kerkent eur :c'·Ma-c'ha·r vras hag a zig:asaJs tud gantan d-a zeHout ouz ar c'_h<orf hag­o veza ma ~c'houlenne <:j.r re-·Inan .penaos e -oa 'marv·et e ·Iivaras d'·ezo en devoa het kem·ent a -rann-galon () k<l-evet e oa b-et trec'het a-r Zaozon e _F(}rmigrt-y, d':ar t5 a viz -ebrel 1450, ·ma n'oa ket het falvezet gantan· na dib ri nag eva -net ra aJbaoe; an dorf.etourien all a ye_as ivez eu.s ·o zu, kerkent ha goulou-·deiz da .re·det ar <C'_had d'ar -c'hoajou tosta, en aoun da v·e·za tamallet ·da veza. gra-et an tao\.

Menec'h Boqui-en, e p'arrez Pl.enee-Ju,gon, a .deuas; antronoz, -d-a gerc'·.hat ,Çtr ;C'.horf hag a z-elielias anezan,.­_gant lid, en. o Î'liz, .di·rag aiJ- acter- vras;. war ar bez e.la-. kej-ont sk·eudelln ar prins '!kiz·eHet .e koad; her -gw.e1et a -c'"heller c'hoaz en deiz -a hi:d-o, .'e :mirdi ·Sant-Brieg; ne·­virer 'ken skeudenn nemet hounnez eus -ar ;paourkez

Ji li. An d.uk FI"~ans-ez a û'a o stourm ouz ar Zaozon, e Avranches, ,p•a ·en em gavas gantan kelou ma,ro e vreur;. daouSt ·m'e·n -doa ioul d'e welet o vervel n'.en devoa ket · g.ourc'-hem·ennet e l-a-kat -·d'ar maro hag ·evel •ma lavare-t. ·d'ezan e oa maro dre ghmved, e .C'·helle- kre-di, marteze,. eri devoa an Ao-t'rou Doue selaouet. e bedenn:

- 107-

Kastell hon Duked en Naoned

Ar c'he'lou e ranke ar maro-ze dorfe·d a r·e·daJs koulskoude beza digouezet -dre ei~ penn d'egil·e da Vreiz· d ev~l eul.luc~h_edenn, eus an 1\!Ion~au'ban -da v-ez a grae-t a~n t a re~?d _dlrllo da damall J?uk a gemer-as penn an hent d·:·~l. tiik~Iz h~ klan':,. an ken ta mez even; t-rem·en a· 0 ?t dar ger e _de1z10u kael, ·Cl lec'h ma lakeas ka eure ebwu. m-enez Sant-Mi­e vreur. na eur zervwh vras evid e-ne·'

P'-edo o tremen an aod _ , Vas gantan war a lev •. war e varc h, eü'h e-n em ga-saet Ji li. h~g a g-eni-e:~:~· ~.~;mana•c'h en 1devoa kov·e­gaout .a-·benn 40 derv·ez l an e oa ga!lv.et d'en .em Duk a voe iker _strMuilh~i ezcr-_var.n ~n Ao-trou Doue. An reas ·e he.nt,. pell ha hir .' bourde ~~ weladenn-:-ze, ma. _grogas ennan. p'en enl ' -ep lavar.e-t ger; terzien -a

1 'h ' . _ gavas. e G'\V:ened

g anv a mervel a eure . · d · ' e •oa gwalil m 'e d - - · · ·eno · 'an 40vet de - · u evoa kavet -mana:c-'h" S t M·· . rvez goud-e

Fransez r·- a ~.a·r~ra·s . an - *ael war- e he.nt. Gwened, 84 dervez ·hep~{-:;s!~ll dan Hemninjg, e kichen a viz .·gouere 1450· n'.en d ;::, U·, e· e vre,ur Jili, d'ar 17 •eure dir.ag e Varne~ da oa nemet 36 vloaz; Mont a

t d respont eus ar

grae : '·e \IT·eur; n'oa •ket lb t . . ,pez en ·devoJ,t marteze en devoa -c'hoanta:t :t~o, mat. a-walc'·h ou tan; koulskoude e_ nep le-c'ih r"~10• -met, ne we1ler ket zen e laz a.' ' en c lYIJB gour.c'hem·e-nnet d~

108-

Waf e 1er•c'h, e vreur Per a az.ezas war dron Duketd 13reiz; war ali e eontr, Hiche.mont;·henman a lakeas r-a'k­•tal d1g·e:ri prosez ar Vuntrerien; Olier· Méel -a oa tec''het -eus ar vro hag :aet da guza:t d'ari Norman'di da di vreur kae·r Arzur ;Mont3.uban; met Rk.heimont ·a 1ak·e-rus -e da.pa eno e 'miz gwrengqlo 1450 hag eun··nebeud -miziou gou­deze_· evoe d:iib-enilet e Gwened; an truilhou ail o devoa moug,et' ar-.priris- a voB_lazet ivez hag ·a_ c'<horfou 1~ket a dai:nmou a voe• kas.et· ·a a geriou . ;brasa BreizJ tamm -d'ar ger-man~ tamm d'ar ·gêr-z-hont, !ha staget, -er

'v-ann, ouz tpeuliou~ gant -eur .Skritell outo da . .lavar-et perag e oant bet barnet d_'ar .mar.o.

. Garspern hepiken, gaude nao tbloaz prizon, a voe lé­zet da v ale; .m-et an I_Lorfetour brasa, Arzur Montauban, a .c';heUas .-chacha -e SlkaSou gantan; aet e oa 1da 'lez Charlez VII ;ha-k,ae-r en devoa Uük Breiz k_as ke-m'enna­dur.ez rl'ezan 'da zont d'e L-ez..:.varn ne .rae ket eur van ; en aoun ne deuj_~ R!\C"hemârit, .. eun-<d:e:i'z ..,;I\e ·z-eiz, .d'e dapa :pa rie vije k-et .war c'.hed,. eVè1 Olim···~M·e"el, ez eas da vanac'h; tos-t.ennat ker bra,o a ouezas ouz Louis XI,. -.m-a Voe an v et _(la alba-cl, gant .ar' Pab, e- -Redon, m.ef an Dti.k Fransez Il a viras· outan da lakat e dr-eid e Breiz ; neuze Louf.s Xl, e:Vitd e zigoll, a 1akeas anezan da vont da arc:,hes-kab da Vourdell, er hloaz iM58, .el 18'-c'h ma va:rvas er ;blOaz 1478; an Aotrou Doue hag •a zo div-ent e drugarez, en de-v-czo marteze digoret d'ezan· e va·ra­.doz, daoU!st •peger bras torfetour eo bet e penn kent a e

:aiDzer. · ·Fnl11S-eza Dinaun, intanvez d'he fevarzek vloaz, a zi-·tme-zas da C'hien XIV a Laval, trud Fransez a ·LaVa1, eun­idén ·yaouank ·hag èn <devoa he -goulennet a-raoik Jili -h-ag--:~-o-a-iv.e'Z kD-z·it-"Wal:e'h da vez a tad d'ezi.

Betu aze· istar druezus Ji li Breiz; ~re 'd-roet oa, -m-ar ldrit, gant ·ar z::i.ozon, :met e vreur a oa ken tro·e:t~ all _gant .ar C'hallaoued ha setu perag ne·-c'hellent ket e-n· e.m gleve-t; -evid 0 'brasa .gaou an en hag egi

1le anez,o 0

tlevoa graet di sb envel diouz o za·d .a oa: e -c'hcr: na saoz, Ra- ga}J, br-e:izad hepken ! - G. -P.

- iOU

ha dl:i~p]ijadur Gwerz a vr~ lverz~n tr t · ~e e brezen~

----N<> l euz k , d' ar 14 anaouenn ke-Jtiek k

i31:~=:~U~T,.tDumet hag eïltond ;::;

Andante - UCOUDRAY.

F@Co~=lE-- - --c . m . E ___ .=;~;t~˧3'~~~FTf.'~~= - · =-~ . ._.,._g_~- ~E ="""""~= . , -v-- ~=----=il!

. _ Tre ·mn strink an heol, d. om- er war

f,l~E~;~~ .4:~~~r~J:~1::c:g~ ~-~J· • mor 'o · ~-~----v~~~--:-

trou - zal, an_ dour doun - · a c'hell be ~ za ch() - met

~l=~~F~~'icca~-e;s_~r~ro:t~· yen ha ten- val 'Trema vezdremm il.n '· - , - .den 0 vous-c'hoar-zin la-

!JvDO~tr çn=f=':=:~ . · .. - ~±é~_.~t= ~~EL' n:~· . nue. E g•-lon a ~ ~· .;1 .... •0'~ . o ~~I. mh

' • 1 es a vez leun a an _ ken

1

, _~T're ma ,.strinlk an heol to d 1'--n dour_ doun a :c'hell be-z-~ ~r war ar mor à tr-ouzal,. Tr-e ma vez ·ctremm- an den c ~met re~ h-a tenva·l ;

E -galon a'lies a vez leu o vous~?. ho-arzin •Iaùuen n a anken. '

2_

P.lij.adureziou_· gwirion ha . ~ . A zi.zoue·z 'bep·· el·! , . poamou d1rlruez ..... warnom d K_alz a ,deu ne reont f P epa hon ho'l\l bullez N

orz· p'o d t ag euz a dr.u!buHho ' euz anvelt .pelb tra . . u nag euz a wir jota. '

3

~~-?a-lon~ p'he deus tanvet . . i--<To~_ ,eiel ~r skolir se-c'~he él:n t.rubui'lhou_. garo, K~~T ~~~- i~·etis ·strink-a ':n h~l~ndan,._ am ~_eoi.:~~~r~: Ar -~'~;our _maro,. siouaz., . - ·. _ _tdolnl det; h~ :.skteriJen,

·-- · · l· ne q, .y. e.UJH.o bike_ir·!

. \

-110-

.B.l.;:l:H EZ

JÈNOVEFA A'VRABA~ ' PRAT ha skeudenncl gant an Dtme­

.skrivet gant GLAODA R 1 ' t he labOur gant Skoi-veur zell 0. DE ·VILLERS, oree Ijinou-kaer Roazon.

---

XVII

-• .stor JenoVefa a. V raban Penôs ec'h "echu ---

• lDULF, eskob Trcv

. -d'am "'rad rùeurbet, -. ~ Ho menoz, Palatm,. aD~~e ra ·;o :nieuietl Hevelep c'hoant am oa, chapelig gwestlet, D'ar W erc'hez e vezo ar eomp vezo hanvet. )) Hag " Itron a pruez » gan

········· •.• P· •• , ••.•••.•.•.• ·; c'hoad- bras a stciue o skourrou

An holl gwez e . gant hast ar relegou: .. 'Vit dont ~a e~_on d gorf ar brinsez A,n e'vned a mJe uz ~ Evit kana d'ezi meuleudl en o Y~-

. . t J v·efa ne.p unau a .. OUDE m a 'z oa •diZrne- -eno ' _K- '""' -. , d rn ar bnnsez.- uWl.S- .

_f.elle d'ez~n gi\V~el~_t . rem enn ha •kalz a-mzer a -. · · ket e veze 'peurvuia e ~ t A'- e'houlbari

- ,gad or vourre . r . - · .. · - . drem·en~ e:n ~~r · êl hao- endro d'eZi. e· VIJB

. . 'd 8 evel h1n1 eun o t d· · ,anez1- a oa ou . . tëlez Da ~O'em-en en lavaret e sl<elde 'kel-c'h ·a.r zan . o . . . .

-1H-

deue d'he gwelet e ka·ve eUr gomz vat -da_ lavar:et; . hag ar c?.hmnzou-·ze a" jo-me skrivet, evel moulet, e· ka.lbn ar re .o .c'•hleve.

- (( 1Mignoned ker, :emezi, tplijadur a ra d'in- kenan

gWeH~t a:c'hanOc'h o ·tout d-'a•m zi: Bennoz Doué d'eO-è'h evid ar .garantez a zislkouèzit kaout evido-_un hag .eus ar perz a ge.merit koulz em poaniou hrug -em plijaduriou._, Da 1c'houzanv ho peus ive, m'her goar; hogeri, me hèL .Javar ld'·eo.c'h, lakit ho fizian.s e Doue. N'en .em .lezi.t

. morse 1da vont d'an diz-esper; hor Me.str a oar mir et e :dud 'dioc'.h an droug, hag evit ar_ re a .gat anezan, pep tra a dalv da gaerât o c'hurunennou. Gw-elet a rit sklêr

-- kement-se er pez a zo 1C':hoarveze-t .1ganen. Gri-t a galon vat gant. an neJbe-q.t -ho peus ; er vra,s·a paourentez e ü'-h;eJ•ler heza an eürusa : desket em· eus an dra-zé er c'hottjou g-ouez. -N'o-c'h ke•t paourü-(i'h ha ne .c'hellit k,et_ • ~.bez a ;pauuroc'h eget- llè oan._ Eun ,-ti-soul ho peus evit­ho ·koudori ha dilhad ·cta c'hOio hoc'h izili. Eur··gwele ho peus da •zislkuiza· en noz, hag er .goanv_ eur banne.

· ,soulbenn· .ha tan da -domm.a: ac'hanqc'•h. Mai-'-,à'oD'h fur, petra c'hoantaot en tu-hont · d<i-·zè evit 1beza · eüru-s ? Arwbat e0 d'eoe'h sta-ga ho- ikalon· ouz ~ina.dou ar 'bed­•m-3.n--; troft kento-c'h ho sellou -war-zu Do.ue. H.ellout a ra ·eus- eur mâre_ d'egHe ka-s da baour ar .pin'Vidika, evel

,. ·ma c'he·ll s-eve'l ar paoura den betelk uhell'la .paz·enn an ·,eno.riou hag ar binvidigez. Gwelit petra a zo ,en e-m ga­vet ganen hag ar ·pez a .zo en- em .gavet ganen a -,ç'he-11 ,en ,em 'gaout gant ne vern pio~.

<c Pedit a-lie.S- an Otrou Doue ha -grit eus ho ikwella -evit ma vezo bepred hp koustians e stad vat. Er bedenn · e.-ikavomp nerz tda. obe.r hon dev-er ; hi eo a v ir ouzomp .da tgoueza -pa '·man an .traou o ·stour.m ouzomp., ))

.Dre an a-Iiou fur-se ha kalz re-aJ.l 'henvel outo e klas­ke Jenovefa .lalkât he s1kiant prena da dalvezout d'ar re .a deu-e be tek enni. Alia start a r:ea ar priejou da ·gaout ldalc'hmat ti"zians an eil en egile. D'an ta.do..u '.ha mam­mon -e lavar-e sevel o lbuga:le e doujans -Doue.

---=-_ « Gwreg, e-mezi eun 'dervez da .eur pla•c'h ha-g a .zoU;ge eur bwge.I Kv~ar he brêc'h, n'ouzoc'h ket peha :e -téu-io ar lbugel-se 1da veza eun dervez. Gw"'Blit anezan br.eman o vous:c'hoai'zin rdi-zelb!lant ouz traou ar hed ; .eun rderLVe-z a deuio, ·ar rpenn-'ze- a vezo tenval, an dapu_­.1agad-ze k·el •laouen a :ouelo -dourek, e .s-avo. -roufennou wa:r- an tâl--ze. Gant a reot, sa vit ho krouadur, da viha­n·an, e douja-ns Doue:. ha: neuze e vezo -krenvoc'h da zou-

. :geu sa.m·mJQu ar. vuhez-man. -Pa edon -etre di"Wll'e-c'h va irrüimm, -hotimari, · -kre:a·arbl br8:s,_ ne ouie ket petra mn: bije da ·c'houzanv a .. •boaniou a .bep se urt e"pad ,seiz vloaz

--1eun·; lhog-en, B-Z-vihanik'he doa -desket d'in karet Doue ba Iakât ennan va holl fizians. Anez, penôs e ikav d'eoo~Ji

- 112 -

em bije geHet herzel ·? Petra vijen deuet da veza ? Petra. vije ar V)Jhez-Ipan hep ar feiz, an es-perans hag ·ar ga·­rantez ? Va mignoned, lakit feiz krenv e kalonou ho­pugale ·: n'ou!ec'h ket o1ber kaeroc'h d'ez_(), ·l)

Jenovefa he doa karget Benoni· .da -:r:ei euri donezon da'be.p bugel. Ke.ment a vadelez ·a-berz an itr-on a yeas war-eün da galon an· holl hag a -lakeas meur a hini da.

· skuilha claerou terrer. Skoueriou Jenovefa, he feiz, he fa-sia:ç_ted, a reas eur vad diSpar er vro a-lbez. Tiege­ziOu leun !l drDuz hag· a zizlirz ·beiek ]leUze a deuas· da vez a tiez 1a beoû'h, a garantez hag a eürus1ded.

Ar vugale a blij dezo gwal:et an traou a-d-ost; setu perak, goude lbeza ogwelet Jenovefa ha Benoni, o .dije· c'lhoant ive peurvuia da welet an 1heiez. Houma:n a veze lez et dishua-1 da voht ha -da zont dre borz ar -c'•h-asteH, hag a-wechou zoken, 'Pa droe en he fenn, e -save gant· an ctelez.ion.hag ez ·ea war eün :be tek kam-br- JenoVefa. Chom a rea eno ken na vije digoret d-'ezi. Ken dOnv oa ma ie­bre eus dorn n'eus fors piou. Ar chas he anaveze ha ne­reaut droug e'bet d'ezi. An lholl vugale o de·ze ·p.lijadur o -floura he c'heig hag he fenn hag o rei bara td'-ezi ..

- << Va Doue ! _a lavare ar man1mou, petra vije .deuet hor mistri da veza heib_ an heiez-ze rilarv:et ,e vijent o­daou du-ze ·gant an dienez. n

- << Se tu_ perak ive, e lavare ar -mev el a Veze --wardriJo _al loen dous, ne ·dleer.morse olber poan d'a-I loened. Pe­tra rafemp ma n'lhon dij e na .kezeg .da gas an al ar na .saout :da rei lêz d'eom.p? An -douar heb a'l I.oened a vije eur gouelec'h divent; nebeut a barkeier a vije labouret, hag ar c'haera prajeier n'a dije {alvoudegez ebet. Ra;k­Se 'ta, gant a reot, 1di,ouallit. da ve,za dro~k ouz al loened ha mirit anezo evel. ·eun donezori ka er -digant Doue. l)

Golo a ba bet barnet d'ar marO. Jenovef·a a lbedas ke­ment .h~ fr_ied -evitan ma voe tô-let er ha·c'b ibe-tek evaro~ Beva a reas c·'ihoaz meur- a vloavez a...:,c-'houdevez, :bour­revet 1gant ar -c,'heuz d'e .doHejou, er ·gwasa -dize·&per.

_Konta reer z-oken ,Q. pe-das unan bennak da rei :d'ezan tôl ·ar 1maro.

Ne ou9zer ket d'ar just betek rp~eit e vevas Jenovefa; ar pez a ouezer eo e vevas eüru-s hag e peoc'1h goude he­foaniou-hir ha.g e varvas -evel eur zantez. Ar peurrest eus. he 1mhez a vOe evel e-un nev-ez-amz.er gouda eur barr­arne hag a'vije padet .seiz vlo-az. He maro a voe. henVei ouz an heo-1 o lkuzat, a dôl ~ sklerij-enn dous -keit -ha .ma 'z eu-s eur b~mn ·ct irak h·on datmla·gad hag a zav a-nevez­e hroioÜ-all gant kèl!lent a sk~d ha 1biskoaz.

Eur bü-bl vras a d-ud a deua.s !d'he anterra-man-t. An holl a .skuilhas .daerou, den avat ev el a· reas .SifrOa ha Benoni. An_ beiez a hetiilhi:tS ar c'horf ·d'ar vere-d ; gour-

-- 113-

vez a e~ure war ar bez :ha kaer a . . . ne falvezas ket ganti dilbri eu - bv~e kmmg boued d'ezi, Jiavet maro gant. an na on ha r e~hald. Eur beure 8" voe

· . - g ar ·C 1ac'har Ar c'hont a reas seve-1 eur bez kaer da Je. . f

· Je , f h nove a. . nove a e doa goulenn t . . .gouent e) lê•c"h he do a be 't 8

, ouz ~e fr1ed sevel eur - .an !dud, ·er berdénn ha cr er ;~st epa~ ~s.eiz vloaz peH diouz

. .a-zehou d'ar ;C'heo . ~~ar ar mûa pl~IJB-I).n. Ar -chapel a oa .Jenovefa. Kroaz ko'at a b. . - gerwu e we.let livet bullez · · r 1 rmsez a voe 1 t gw1ska·d a our ha lakêt war a At go oe ,gant eur .'En tu kJeiz'd'ar c'heo d 1. no er ,goude maro Benoni

.--a_ d~ue.di a bep lèç'h ee p~r;~·~~rl~~~·c'h. ~ur mare ad- tud· .a z1splege ,d'ezo ar :burz· d , .J._ Pnan eu.s an tadou santel. Di-skouez a rea 'd'~l ou c hoarvezet war. al Iêc'lh ·.Jen:o_vefia ha;g ar._ feunteu~o ar lilla en' e ~aoulirue warnan dern ihe seC'_hed. Da echui e ,~ roas ? e-z~ •dour. fresk .da

·war ar ibrinsez sa·nt-el ha~ h avl~reh d e~o kte~·e-ret SkQuer ' o eu la · e- vertuzwu

Jenoy_efa a voe enoret eve-l ·eur ûmtez . . Kastell ar c'hont Sifroa lha . gellet herzel atô ouz tô!I"o Jenovefa n'en -dèus -ket 'h u an amzer · g 1 t

'D_ oaz evelato di·smantro ' we e a r.eer .Koulskoude devosion- aru ~~n~lzan ~~emdos·t da Goblentz. Jwuez!Bt gant àn auner .. sa: t , evit Jenovefa n'eo ket -ka er, ha kalz a verc'hed. a gee d zlo 'hbedt d'ezi zoken ilizou

n a e · a zougen he- hano.

•

- 114-

Son ~r bleo trouc'het (Evid ar rnerc:'hed)

, Andantino Son ha ton nevez,

~-n --='=--;;=r='-tf- =r ~- ~­f~==&:==f-=4:::=--==t=:~-.--:.---=----=-: =s:=t:=t::: ~' Er · vro 'z eus deu - et eur c'hiz ne - vez Di - ga- set

eu: Pa - riz pe Lon- drez Hag- e Kas - tell bre inari:- ar mere'

bed Zo. 'vel p• vi·- jent hoU di - roi - let.

1 Eur vro 'z eus déuet eur e'hiz nevez. Digaset 'eus· Paris pe Londrez: Hag e Kastcll breman ;·ar merc'hed Zo 'vel -pa vijent hOU dirollet.

2 Gwelet c vezont _o -pourmen kear, Soun o f€-nnou, o frion en car, 0 vousc'hoarzin h,ag_ Jô'. lavaret: - Sellit, sellit ouz va bleo trobc'het! »

3 •

Betek war ar ._m_ea~_iou, ar merc'herl Da drouc'ha-o .bleo--a zo -sta·get: ..

__, GWclef e. _veZOrtt o--sànt (r-at'~:pa_rk Gant o bleo troUc'het «-à la . .Trmn Dark » ..

4

- (( Breman ni gavo ga_nt hor bleo berr Tud a zoare d'lion- -digas d'ar _ger, Ha pa 'z aïmp ganta d'ar pardoniou, E vezimp karget a v:;t·digou. n

5 .Goulskoude, merc'hed, . son.i-it ervad, Ne ':""ezo ket cùeoc'h holl_ etm dra v ad: Mar ho peus -Ia'ou kuzet en ho penn, '\Var ho kouzo-.:g_ e teuint da bourmen!

6 Gant kalz ac'hanoc'h eman ar c'hiZ Goalc'hj ho kouzoug eur ,vech er miz: Allaz! breman, _gant h<_> pleo -trouc'het, Beni-dez e r;p\ko beza .-goalc'het! ..

115

7 Ha pa- -'z av ·kn,it m· c'hiz r l M'orvOad c'houi ·vezo n"c.'l<Itva o, D' b · · .._ 1e -rnaro·

o er bleo- ne:vcz Vo r•'l· d'- - '! . . Peb l . -~·--. ~c~.,.. -·----""< eoc 1' kaout a < en· < ons-en n a lostou-saout!

8 Selaoui( ' ta·, .Janig ha Janed. Mar ho peus c'hoa t . 1·· ' H ··'h - . n p lJOUt d'ar owazed (~ ·~ hoant da gaout eul labouret:' mat ' .. ezi o p~eo buan da hirr.aat. '

Françis l\IIOAL,

-~IIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIII!IIIIIIIIIIIIlllliiiiiiiiiiiii.JIIIIIIIIII_Iliii![IJ.!IIIIIIIIIIIIII!IIlllllllll.lii!UIIIIJIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIliJIIIIIIIIII_UIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIjlllll!llll

KELEJER AR MJZ

A-RAOK BLEUN-BRUG Gwt;:NGAMP

a reom. p en Arvor'g . , ~ nnz c~ houcvrer: ·Ne 'z k · ·.·- -- eus ·ont cr vro d 1 k G~vengamp, Udo alek Kalla& 'Bc~Cl~ e :. Spnt-Nikolas bctek

gouel a za B "' Kinhn, nem~".l eus· ar

·- . ~ver e. oulvria o· cra 1 ' · ~ o n «· Potred ar- c'helc'.:h kà-d

116

-"tolik », hag a lako holl vaouankiz hon faHouziou d'en em vodan, dre vil ha dre- vil, evit gwelet traoü ha n'int

"bet _biskoaz gwelet, nernet e Kem}Jer e vefe, er bloaz .tremen.

An devez kaer-ze 'zo han v et « Gouel ar Minibriag », •·.dre ma ·.vo enoret dotiarou,. kestell kaz ar Minibriag.

Unnek ·parrouz a vo skeudennet ardameziou Carffioi­Ties) o c'heriaderinou, kestell, maneriou, m~reriou, wai· Thannielou koant. douget gant pôtred ha merc'hed yaouank: -eus Boulvriag, Sant-Drien, Sant-Pever, Plijidi, Seriven­Lehart, Magor, Keriên, Sant-Neg~nt, Pont-Melvez, Mousteru

-.ha ~oadou. War bep hanni_el vo merket ha livet ana he c'hêrig. ·

Daou-c'hant plac'h- yaouank gwisket gant dilhad seiz 'ha voulouz, gant -koefou. bras danteleZet, vo ·merc'hed a .en or e kichen kant__ potr yaouank klasket e p"e_fJ parrouz o€vit dongen ar bannielûu e Boulvriag.

Gonde ar gouel, ar bannielou-ze· a vo kinniget iant ar yaouankiz_ da ilizou an unnek parrouz.

Tri-ugent marc'heg, pe ouspenn, gwisket evel soudar­-ded koz Breiz-lzel, a vo war varc'h. En o zonez e vo ana­veet kalz a dud vrudet, Derok, Gui Penteür (Guy de Pen­thièvre), Chariez- Bleaz hag e servicherien eus Plijidi ... , Duked Breiz.

War o lerc'h, bugale vihah kempennet braO, ha Sant .Briag hag e venec'h. . .

An amzer goz a vo · desrevelet ell de-ze en Boulvriag. Grêt e vo eul lid en iliz parrouz: ar bannielou ·a vo

binniget h~ gonde an hoU a rei tJ::o kêr. Er penn e vo ' muzik Boulvriag, h-ini P... sonerien binio}l ha bombard ·eus Keraez. ·

Krèiz al- leurenn _ v ras, dirak skeudenn ar Zoudarded, ar Vretoned maro er brezel diwean a vo saludet g-ant o <C'heri.tadou, e kreiz kân ha soniri Breiz-Izel.

Goùde eut pennad· amzer, pôtred Boulvriag a dihuno .eur· pez-c'hoari ·e brezoneg. Kaniri a vo c'h9az garit ka-· nerien ha Barzed ar_ Vro.

Biskoaz ·ne zo bet gwelet kemend all na gant ar re goz na gant ar re yaouank. Eur mor a dud a deuiO da welet gouel ~r Minibriag.

Perak eur gouel 'n eun- doare nevez? Kazetenn vihan Sant Briag a gas bep· sUn da 7'00 tiegez kelou ar barrouz, he buhez tremenet, istar ar parrouziou aU hag a oa meiC'h pe tost-kar d'ezi. Embannet he deus kalz a neventiou di­w·arbenn ar Vro hag, arôk ac_hui al labour-ze prizet gant lennerieil ar « C'hloc'hdi », 'zo dent e penn pôtred ar C'helc'h katolik sevel eur gouel· da lakat .an amzer dre­menet hag an amzer a-ren da rei dorn an eil-d'egile.

Kement-ze zo herve spered ar- vr·etoned. Gouel all ebet n'hellje ober kement a blijadur. Eur Breizad a· zo stag. ,o-llz e dud koz, ouz an amzèr dremenet dre ar chadenn

-117-

ha~vet an hengourt (tradition). Houman k t k ne dorro biken a:l v:~ vo av et ~nd, leoriou, skridou da zispakan buhe~

o ~:ntgo~~!-~an~ a stardo muioc'h c'hoaz ·ar Vretoned ouz digez 'ha dudf e~e~~ha~uz o y~z ... -l:akat a r~i ive frealzi-

. ;:'~~~!o hea B:~~~/iai~J~':,:~·:~~1~~~~:~fu"~s~~;"~~c:~::; Parrouziou ~li, G~engamp, !--aruen, a ~'houlenn kerner

peurz er gouel... Drgemer mat a vo grêt d'ezo ha d' holl gant ~, an

Pôtred Kelc"h katolik Bouluriag.

TOLIT EVEZ. - Reolenn ar g 1 vo_rig gandt miz meurs hag' a· vo 1::t ~v:~ =~bU:an~ e~.~r­mrgnone da vont , en deiz-.ze betek Boul ·. ., or c'hello. vnag, ar re a

ENEZ IVIOLENEZ HAG AR BREZONEG

A v el a-benn, ha red ari dour - . reier ha da strad ar mor A. n h' nie . gads nemet da do_urtal d

. 1

·•· eve ep our a c'hr D · wuz a lano pe an trec'h h • as one,

bemdez. Ha:g an avel a dr~ ~-ezav ag a dec'h diou wech An 1 P mare ...

ave gornaouok, a zo breman d . . ha glavachou, a ray bremaik A 1 R . a zrgas barr-amzer gaer hag an heol tomm... ve eter,. avel an a.mzer

Breman e -vo daon vlo gwall ha mor dia es ant az, en enez Molenez,- e oa av el bag ha martolod d g ·-h ar Brezo~e~; eun amzer da goll anaout ha karouÎ k~r:: =~aBr~~ hmr en _dije graet diouz veaz an ti :hag ar skol· hag an J~:g eh .d:abarz pe e dia­zoc'h eun enezenn disÏro·et w h a IZIO ho peus- dira­ac'hanoun ni a_ rayo d''ezi ar ar e tzu mat ... ha ma kredit

Selaouit kentoc'h .. e mi· Tl' maou hag hep marc'hata. d h

' z n.erzu ez eus bet ka t a anter-kant Soniou Feiz h . ve gwerz

blasa .Taldir hag e rn· G a Br~zz,. ugent Soniou po.~ ' rz enver, dmdan pèmz k d -

eus aet er maez ·talvoudegez 2·50 1 - 1 . e ez, ez Deuit ganin breman' d'ober tr uf. a devrwu brezonek ... deg; -goulennit t . 0 an 1~ez a vare ar veilha­sioul hizio en q~~n d'=;;o ':~ahg~u 'i!ha't_ perak emaint ker n_.ag a istorioU koant ... .rich~~;~~ kera ? A2;e. el levr-hras zud~s: re « E korn an Oaled, ev el :i~· ;~!chennou b?r: .ar c housker; re «ar Sac"had marvailh Y<;t~ ha hrni hag- ar, c'haper Droch; re Gw h ll ou » evel al_ L_abons Roue an Hiberrii (- .e e ec a fJO.z evel hrnr Mab hioc'h (peger farsus1).~ r br:ao) ha~ hmr· ar pevar troad

D'eomp en ti ali... _Etouez eur ber ... hag eur bern tud ·a iliz s-elaouo pn g_w~agez a rebJIOn, ar _Foll, Nikolazik, Drago~ Sant p:c A~l Alvte lenKn S_alaün pegen devot! : - t ' o rou erwlet., ..

-118- • D'eomp c'hoaz pelloC'h ... :amati eman an dud a· g3loun;

tana a reont « Yann Landevenneg a zo' ganto » JSormaned milligt:;t c'houi- a bakfe, ma ve red 1... Ar yaouankizou o unan a denera o c'haloun ... Mleur a Vab ,prodik" an·ezo -a gavo doare an distro o lenn Mouez ar Gwad.

Mefgwelloc'h eget an. dta-ze a zo. Skol Sant Mikael eo red lez el ganti Mestr an hoU vaouted! ' - _

Lennomp da genta war ar mogeriou anezi. « Skol &ant Mikêl... Pioll- a zo par da Zone! » D'eomp ebars ... ha gou­lenilom:P digant- ar beleg illestr-skol... eun tOI homm kail._ .. Dioustu, unan; daou, stagit, bugaligou! Gwir Vretoned, tud. a galoun wdr zaod. Dalc'h sonj 0 Breiz-Izel. ... Barz. an Arvor, lavar d'in me,. .• Dudi Maeziou Breiz, -Hirvoudou bro Skos~ A.ri heol ~ zo kuzet... ha kemend'-so; epad eun èur orolaj pe hirroc'h ri:J.a karit e vn distaget d'eoc'h gant ar Vartoloded vihan~ holl ganaouennou « Soniou Feiz ha

· Brei:z; )) , darn ~us a re J{ianaoueiUWU Kerne, eun_ il_ebeut eus Barzas Breiz ha meur a hini alf dastumet duman ha duhont~··

1Ma n'eo ket a-walc'h c'hoaz, gortozit an abardaez-noz ha ni a zistroio d'ar skol gristen da hoent an ·anjelus evit ar stuQ.i-n_oz. Eno e. tesker da dre"gont paôtr _yaouailk konta dres, gallegat brao, gouzout. m:at diollz ar verdaederez hag ivez anaout ha 'karotit -Breiz~ .. Pa blijQ ganeoc'h e ·-krogo adarre ar ganabuenn krenfoc'h ha nerzuzoc'h ... Kerz en hent,;·M.orvran benniget tra la l.a, kelrz en hend da bake pesked ... ô Bre.iz-lzel o kaera bro ha me a oar me ... ha da achui war zao holl da gana Bro· goz ma Zadou... Tra ma vor mor -vel-mur 'n he zro ... Ra vezo dtgabestr ma bro ...

Ne vank m:ui. d'eomp nemet mont abenn dï'sul d'an àfe­renn-bred da zelaou ar merc'-hed o kana ker flour ha ken devot ·Kantikou"Breiz ha da zikour ar Vartoloded (sikour ha n'o detis ket a ezomm)' da ziskana ·d'ezo nerzuz ha ka­lounek.

Ma· n'ho peus ket a C'hoant gant an ti'aou-se holl da gana. da -heul Molenez _pe da ·zeski hen ober, çhachit ho treid garieoc'h- dioilz ar vro-man ha kenavo hep distro. Met livirit d'in· at:aok oc'h bouzar, pe vut; pe goasoc'h c~hoaz digoinprCnn penn da benn.

Evidoun-me I'ne a -gano: ~nor da Vreton·ed Vat Molenez; Bevet ar Brezoneg en enezenn IHa bevet Breiz da virviken.

. Gwi-r eo _ar pez a la var unan desket eus Molenéz: « AmaTl di:Qaoue- pell am:zer, an dud a ra e galle'g ouz ar vugale, ha, respet d'eoc'h _ ouz ar chas ... Gwir . eo e klever a:;.~ yaouanldz o ç'hallegat _tre m~ c'hellont ... ha n'eo ket es­ton, met gwir eo ivez_, ne -zay ket ar galleg e sko~rr;ou war be.z. ar Brezoneg... Ar vartoloded a ra gant an eil hag egile ha tai oc'h-tal, ha gouzout a r~ont prizout .ar

- Hil-

pez_ ~. zo mat ha kaer en eÜ ha . Implu vat eus .« -Voèab l . g ~gl~e .... Ar vugale a ra ben d li u azre » an Aot 'K ·1. - nec; es i a reont istor- B . . ... o In eus a-.- Bla-C'hlênziou ... :hag ar vrasa ]i·rezz e levr an aotr. Alan ar er skol eo·lenn. dirazo -gw p .Jadur_ a c'hellfer aber d'ezo nella, Seziz GwenÙamp b. erziOu_ Barzas B.reiz eVel Fonta­gont, KanaOuenn al L ' .. osenn_ ElUant, stouTm an Tr" D

evzer -Ar re c'hl · - - ~­rouk-kinnig No·menoe a' b 1· - az, Janedik-Flam A

•.• ~ e eg forbw:m t t , r re-ze divezatoc'h' . - e ' e c ...

ha tud a benn ... gouest :;e~ok Bretoned vat, tud a galon evelse ouz ki an ti m !. • . et hepken da gomz e galleg , e Ive galleg dres b B . ouz ~r vugale a zlgaso DOue d;ezo. a_ rezoneg freas-

Eur hern en· ti. -_ ··· Eur hern e toull an nor.

-Dan vez kristenien d'an Ir sent d'ar Baradoz. Iz, difennourien d'ar vro, ba

Evelse- beze.t graet.

ER PONT-E-KROAZ D' :;us ~~t JJO'dadeg potred. y·aoua~~ ~~! ~5 a viz genver ez

ro 0 a oa ane·zo, de.ut da heŒl , IS en :er Pont. War-en e~ gav·et diouz ar min tin a-b . o belei,en. Darn a oa ne ug.ouezjont nemed gaud k e~n n~v ~ur, 'ha .ctarn all genn a o.a da ziv eur e rmz-den abenn ar br-eze~

Meur ·a bre·zegenn. . - -Ta d'hor bro al-lezenn~u of~lf:aret diwi8:rlb-en ·an dr.oug a kla~k di·skar ar relijion H lk fardet-:a ratoz-'ka-er-evH :ctre~st_ h~H an hini yao~ah~ avar. e oe ar preze-gerien, sknvst, .er nlliz tre~me-net a, Y. Eerouedan, en deus ha ~.reiz. 0 frez·egennou' :~r' werz ker c'lhouek ··e Felz

. a hhJas d'an holl botred' mpennet ha stummet lbrao ne ze· t k .. yaüuank Mes k ' · JOn et gou1skou·de t . . · · · •· pera- •en nan'h

.-: ~ _gallleg .eo ez oant d~spleg ~e betek gwele,d o -c'halon -ra:k mt ka lon ou yaouankizou ~~;-Pa vez •c';hoant da -C'hou­ar y;Hz o d-eus de.sket -wa b lbro ,e _ra·nk-er kümz d'ezo

: A î r ar enn o ma . . . ,._, . o rou persan ar Pont . .-- mm. . '

oar an dra-z·e pell ·zo. -R· 'kan aotro_u Koat-a·r.mana-c'h ·a ~:_ drugarekwt ar hotr·ed ·ya6u~~~ ~a _'zigwezas ar mar.e 'da

rus, _en d-.es[>et d'an amze-r fall a veza de~et ken nive-c<_ Brezoneg ')), A V·B'C'h m'-e-n ' e ___ reas ·e· b-r:e-ze:genn e k?n-~a ma .kroz·as· ar zal and .ctoa lav~ret ar •c'homzou d oa kavet ff:lrao ha ·seila~u.et a:~~r-akadeg daouar-n.-- Mar

pr-ez.egenn an aotrou p .g . - ev.ez a-r prez.eg-ennoti .. - - ket an.Jwunac'_hae-t e{s.on a oe kavet ·ctr-eis-t 'ha ·. p.a-rrezioU trd-war~;~n potre.dyaouank ar C',hap

Person_l Ho skolier ~o:- Bennoz Do.u-e d'.èoc'·h . - - e- pe:p. leü'h·' lzriaBnr·z_ hon. deUs, a vo heUi:J~

k , · ezoneg a dl f k enta e keme-nt ;lec'·h , '_- e ·e . aou-t

ma z eus -bod:adeg

Eur selaouer.

- 120-

I. - RESPONOHOU .DIVINADENNOU MIZ C'HOUEVRER

1~ - A~ skeud. ·Il. - Boubenn ·ar c'hg. Jll. - Eur bosad 'kaoc'h kezeg louet .. IV. - Eur vi. -cv. - Da. genta an tavar­nour ·.a Jeuno ar muzul 'a eiz; eUs- lan _hini ·a e-iz e taol pemp en hini ·a bemP, hag eus h!enman a bemp, trî' en hini a dri ; g_oullonderi la ra, ~n .-;dizro, an hini ;a_ dri en hini . a ·eiz hag e taol an daou a cham, en hini a bemp, en hini ·a dri; Jeuna a ra en ,dro ·an hini a bemp eus an _hini .a ,.eiz ?-ag eus· ail hini ·pemp unan evit peurleuna an hini tri, i?etu ma ne ·cham mui gan tan ,en hinl_a pemp neme.d .eul litra•d. · l '

JI. - DIVINADENNOU M(Z MEURZ

I. - Peseurt keillffi a zo etre ·eun ~reUour 'hag eur mellezour? 20 p. ar .r. Digaset 'ganlt J. :Abolivier, ·~ernou~~·

Il. - Pet~a ranker kaout da ob er eur 'c'hristen? 20 _p. ar ·r. Digaset_ gant· ·H. Roudaut, G-o·ulc'ht;m.

III.- Petra n'en -deus na-lioU na saour, ·j Red .d'ar piilvi,dik ha -d'ar- ;pa01ir'?

. ' 20 p. ar r-. Digaset _gant Gaby Pelleau, Plouguin.

IV. - Pa ,vez gan en !ll'her ·c'hlask )Jejlred; Pa ·'vez aet kuit, p'her c'hlask-an /ket.

20 ·p. ar r. ·Digaset g8.nt Eujen Abjean-Ug·uen, P.loun.eour-Trrez. V. -. Eur ·glaoustre, ,(glao·ustre '::::: pari, e ,gal·leg) a

la var He::rveig -.da ·Dinig, e welan .muioc'h pa zer­ran -eul ·1agad eget :ne weles-te gant da zaou lagad? , ' ....:...,. N'eo ket "gwir, ;3.vat, eme Dinig·, koU il ri. - Pa laya:ran d'it, em:.e Herve, Sko, aze 1 An _daou ·b_ôtrig o deus laket eur glaoustre _ha finig eo en deus kollet. •Penaos? 20 ~P'· ar r. Digaset gan:t ·vann _at" Go, 'Poulderg-at.

Digas ar .responchou ba.g !an divinadennou nev·eZ a gavfet 'a­benn ar 25 eus ar miz ,da: M. ile o·lrteeteul" _d·u · ·Feiz ha Bre.iz,

Plouguerneau '{-FinlstèN~). _

Er miz _:a zeü e Toimp anololl; 'ar re ·.o .deus bet ·ar m:uia po en-_ chou e· daou 'VÎZ- kenta ar bloaz nevez-man.

Ar 1 1vet, :Bovet ha 39vet .. iwar roll '.ar priz~ou warlene n'o deus ke:il tra dà pber nemet 'digas d'eümp ·-e. adres- evit 'kaout o

levr~ou, evel ar Te all.

Kenta hlàavez ha tri ugent Miz EBREL 1925.

Eei? ha Brei z . . -· ~

HA .. KROAZ AR VR:ETO,NED

KELAOUENN ... VIZIEK GANT SKEUDENNOU ·:

Re]iji9n - ·] stor Br~iz -' Marva"•lhou _ . GweTziou

·ha Soniou ~ Buhez aT Vro.

REDACT.ION

, J.-M. PERR~)'l', Plougueenean (F") 1 Y. ______ L_E_:\i_OAL,. Coadout, P' Gui~m-p

~DMINISTRATION du FEIZ HA BREIZ

FR. GEORGELIN Brelt- 4, rue du Château'- Brest

c/c 44--i-0 RENNES

. ADMIN-ISTRATION du Bleun-Brug·etde l" Emgleo Sant IÛlu

Yv. DREZEN Bnn:s·r - 4, rue dri Châte~u _

C/C 6238 RtŒNil:S IJR.ES

-ARONNEMENTS INDIVIDUELS PUBLICITE • Fli:IZ HA BREIZ ~ et" KORN·-BOUU,

Bretagne. . 8 f. l'an . 9f l'an

lOf. l'an

Tou,les leS insl!'l"lio_ns sont fit-iles

France • . Ett·anger. . Abonpements. collectifS

Fetz- ha Hl"etz (seul) (à partir de 5 exent pL). 5 f. l'an

à l'année Une page entière . Une demi-page Un ·quat·t de page _

300 f-r.

17~ fr. 100 fr.

TAOLE_[VN AR MIZ • .:_ Diou Frans • J U . TI-IENENAN Gouniou p d - ' : · - .!~tor Bre1z · · ·- e enn mart 1 d - ·' liou Tintin Anna - Da b h' . . o o .Molenez. '-- Ken te·

· ep mi e labour Lo - Murvonif," Keryell _ J J- . • EIZ AR FLOC'H •

. · a '-ez Quemnec G p J. U.- Houe al -Laz DIR-NA·D . ' •. · - Er Japon, ' OR - -Em bro ' koude, c. c. c. _ -Divin aden - · . emaoun J.;:o_uls· Iltud. ~ nou .. - Leorwu Emgleo Sant·

_ ........................... ~ ................. ...... ~ .................................... .. GOUELIOU M•z EBREL

5 a viz Ebrel. _ Ar Zul B'l . 12· a viz Eb 1 ' eumou, p. 309 ..

re· -- Sul bras Pa.sk 'H z 13 ha 14 a viz Ebrel.- Lun ha- Meurz F~sk. J. K., p. 377.,

19 a viz Ebrel. _ Sul ar C'ha . • p. 3'79 ha 381~, 25 a viz Ebrel . . SJmodo, ·p. 388.

· - Goucl ha prososion . p. 6'16. . Saht 1\Iarl.;,,

;26 a v•z Ebrel . .-- Eil sul gowle Pask,- p. 33!3,

122-

DIOU FRANS ·~---

. . , ra ar framasouned d•ar sko-- -U~a.n eus ar re-pech ou_ ~< Ar skoliou-ze a laka disparti.

Hou 'kristen eo hcn mÂ~ ·1 · 'd'ezo ez eUs en bor bro ·etre an du'd e Frans. a amour o' savet e -skoliou ar

d t d. da o-enta ar re a z daou seur · -u ·. o k' _,-1 d'ezo na.g eus Doue nag c'houarnamant, ne vez -~mz~ b h~z hejJ morit na war-

1 .. · ha <1 a oar reiZa o u ' · b t eus re_IJIOn, < o 1 · . h da c'houde ar re_ a zo c d-ro iliz- na v.:arrlro _be eg, :o bet desket.' d'ezo. o c'hatc­sn:vet er_ skohou knsten, a d lc'ho P'l vezint bras, da ~-- . . - l'.. ha 0' a aen a , . kiz hag o re 1

Jl00

• 0 0 f k d'obcr·· 0 deveriou kns-vont d'an ofcrenn, d'ober odu~~s~ ne c'hellint ··en em gle­fen. Biken. an d~ou ~u:r; e vo etrezo enebiez, brezel mar-v ct mat, .en em garet: e . heb ehan oc'·h en em

A a zo knsten1en a zo , tezç. r re ~ .. d'ezo' ar skoliou. Etïk, war o meno, glemm; ne bhJ ~etra f ~el et ar c'houarnamant o se­a zo fall, hag e kar ent g ivercront int ne ouzont vel d'ezo skoliou kristen. Na~n, d ~ t a g' innig d'ezo

'h 1 nont Ar- c houarnaman ket petra c ou en · .. - t k t d'ezo crwaz a-ze- evito ... skoliou neutr. Ma ne bhJon . e rô 'e ~anker klask lazn

. c'h hag un vantez er v , h Ev1t m~ vo p~o · T - . • an holl henvel, an holl ep 3.r skohou knsten. Neuze e ~o d en em craro, a e_n em rclijion ebe_t, ~~ag- hevelep u ::.orse tam; trouz, tamm zikouro evel. breudeur, ne vovo evcl ar baradoz. >> frcuz ebet etrezo, an douar a . h Il '\Va1'dE'k-

k nzou braô. Jul Ferry gwcc a ' < Setu aze 01. H '- . t ha cr e vi.:rnoned hoU cne-

Housseau, Comb~s, hag . e~ri~ cro~lz ev~lse, h'ag emaint bourien ar skohou ~rslte .'d b~ drou.:r d'ar re ne zon-atao o -klask digarezwu -evt- o er ~ .

jo nt ket cvel(lo e- pep tra. . - crer 'liberte, Tud fallakr n 'int ken. En ~ geno~t e~~f:i~~le~h:t an durl

,net ar _ger-ze n_'e_o )ava~ett gba~s~ ~~~~houri-en al liberte, ne 1. ·k'·mt· e crw1nonez m r

11 ( IS 1~ • _ ~ .. 1 · J"berte- didant ar re H • rrlaskoht nemct lemme o 1 b , -'t ~ <. , - ._ - - - ar '\Vidonez ·ha n eus ne ra

G'antd hepken, eme-zo, _eman ·g ez. _ma 'ufennont- k. onlZ t skoliou- war zt ar <

·yr~t ne me en ° · 1 · t ··lat -eo ar -re' ne ouzont ta mm eus _n· ·Zoué. Ar- vu ga e savke. n: desk~t d'czo traou al!.

1 . . b t E Ieeh kate tz, c vo · · kate {l_Z e (' ' • , ojO-'.·. - _ c'hallck-man ° e-vel n,J' pez·.-q_,verk. ar gnnaouçnn '. . <_ •

(( Nous voulons manger~ bmre, .Danser, ~ire et çhanter .. ;

··'"· ~·~ons ne voulons plus crmre, Mais savoir· et penser.-·))

· _ - zint bras a c'houzanvo Heve1ep bu gale a labouro, pa z~e fur a ·;n em ziwallo

P·oan heb en em glemm, a,ve, boi're') 'a zif;en;no ar vro t' ( ons vou ons • '· ' -

diouz ar: yesyen 1 n .. . kuilh 0

·awad evid ar frans pn vezo -ret, a vezoJaouen o s o (danser, rire et chanter)_.

- 123-

Ar baradûz a_ zo da gla·sk war .an donar-man, ha nann-. gonde· at maro. Setu aze ar relijio'n nevez, ar relijion laïk~ an hlni a .vez desket er skoliou dizoue.

Gand hcvelep rdijion, eo acS ·gwelct petra c'hoarvCZo. .Ma n''cz- Ciis Doüe cbet da ·lcrin cr C'halonou, da varii an

-·du'd ha' da rey da bep hini herVez m'en dezo gret,. petra­die an den obcr nemet klask plijadur, hag ar muia· nia· c'hello? Diskiant i1euzc an· hini ne oar ket en cm denn·a ~var an douar-ni an,· -an hini n'co ket pirtvidik, rak ·an

, doue a zo da adori eo an arc'h3.nt, p'e gWir galltan ··e c'hcll.er kaout pep ~ra. Arc'hant, ha kalz arc'hant, ha n'eus fors pen os,. evit ka out kalz -plijadur . .-Hà mat .a -reont · ' ar_ re a c'hcll laereZ· hep beza paket, ha- m:a z'eo· ret ·laza ·evit kaout arc'hant, perak ne ve kct gret?

Ne la varan ket. co tortefonricn. an -dud ho li a-- zo savct - hep .reÜjion. Bez ez eus tud hag a zo- doujalis Doue' en o ··

c'halon, hep ma oucsfent, a zo m~t, karantezus, leal, a zcnt ouz lezenn Doue skrivet en o spered, a vev evel tuil

·sautel, daoust m'o ·deus doare.da: veva he:p relijion. Met ctçuez an dud hep feiz eO e kav·er an niver ·brasa

a dud fall, a· Jaeron, a vuntrcrien; a hailhoncd. Ha n~eo ket souezus. An d-en a zo douget d'ali drOug gand e you-'

)ou, -ha- ma' ne harp ket outo, e tiskenno izel· è. ·fank ar pec'hcd. Ar rdijion, o lavaret . d'an ct en · tec'het ldiciuz ·au

~ droug, obcr ar vad, a zikour ·anezan da jom- wm·--ün hènt eün.

0 liavaret d'an· den e c'hell heulia., e: youlou, SeÎlti OuZ e natur, an doktored laïk a zigor an· nor d'a;n. ·droug; -d'ar pcc'hed, d'an holl draou meZus; ·

Ar v3rnerien a zo sp_ountet o weleLjH~gcù1:erît .ü· (lod~-:' jou a vt.•z graet bemdei, ·ha .gmit tud :y_Omtrik,-·gaht bugale' zoken . .Met g-...vasoc'h a welillt c'hoaz,· ha diZalè. Potred in drailh, ar ·freuz a gresk 'b€-mdez o niver, ·ha:- di.Skieria · a n·ont c raint· e. Frans ar peZ a ra er Ru-Si,· abaûe. c'houec'h vloaz, :m dispac'herien kriz. · ·

Vim~ Fnms! A dru gare Doue, ez eus· diou ~ranS. Setu- aiuan htd ·an, ha- stank e :FranS, .dishenvel ·k,:cim

_diouz potred. ar freuz hag an drailh: Sav.et ·e·- tie'Z _krfStcn ha gant mistri kristen ,abrcd o' deus deskef karet l)Oùe hag e· zcrvicha. Diüuz ·ar min tin ez :cont d'an daouliri- dà c''hc>ulenn .bennoz ·noue war al -laboUr o dt•u_<) ·d'aber ~P-ad

deiz. Dio.uz a-": noz e pedont "-ad arre, ·hag a-raok mont da .. gouslœt, e c'houlennont pai:-doun··_digant DOue eus- ·ar

· pec':Jlejgu. a c'·hellfent beza gr a et. Kregi. a reont el labour heb en em giemm, kinnig a reont da Zoue o- foa­

poaniou a goi'f, pOanioà a spered; hag o c'havont skfn~oc'h. Pa 'z a mat an traou ganto., int laouen

eürtrs~ ·pa z'cont faU, ma 'z int skoet.' gand eun drong e Iec'h koU_ o -f.enn;·~, Ia.-varont:' « Ho polontez,

Doue, bezet ~rftet. >)

,1 \

-'12.4-' 1 ' •• - ,, '

An ;dùd,.si, p:a _zorias_·ar :c'_Q1ei~-~· d~ G'helver· an.· lion -'eVit rnont-·._da.,zifenn,-ar-_ vro, _a.,v6e ._poaniet, _glac'.Q.a~et~_ skler e6, a_ gavàs . .di~- dileZ-er o __ zud, 0 ·labour, Iii et _rî:wP-t ·a. ~~ejont; h,ag obcr â.-.r_ejont 0_ dever penn _d:a-benn-. ,N'e(), k~t. i ~\ -:glà's­kas-._.cb-oll11 __ da guzat nag ober frèuz, .nàg: en.)-~lil _zeyél- ouz o "J,"~:lÏstri,_~na.·ch,on'i ·-hep se)lti, h~g _clbal_amol.lr ·d'a.n· drid-ze, tud -,~ .:~n:-z,, ~_ouda_rded' kalo_nek,_- ·e9 :hqr beuS _b.et----an ,_tr~c'-1' .·

. w~r. -_cncbqurien _ar- v_ro. · ._ _ · . __ , -_ _ Goude· ar'bkezel,- ar: r~, _anzeo"ll'il11 ket- :bet ~;iz~t _éVid- al

Fra·ns, a zo ·ctistr'oet' adarre· d~'al labo-ur. :a .:rea'nt ._.a-i·aok ar· bi-.M:el;·: Iod. -er c'li-erlOU an darn· ·vrasa w_ar·- ar· m~~Z; goulliL:a reont bara· d'o zud·, __ : n'emaint- _.ket' o 'c'hoùlenn 'o-.: boued-·digahd ar.ehouarnamal).t, pell __ ac'hanq,. rak sikdut a n~onfi ar--;c'hou3.~Tnarnant' o p·aea·.bep.· blbàz ·an tailhou, daoust:t>eger ·po uriner int. ._. - -:_ · ·

. Ar-- .pez_, :-a- :éhoulèmloîit hepken ;~~o- ai· .peOc'h· hag ~l li­-ber!·e; libert-e· :.d.~:-·zerv.icha -O_ n·oue;· liberte da zevel ·o bt}-_ gal~ e-:dbujaD::s--Dpù_,e, èrober, an·ezo kr!~tenien vat,- rna -V-e­ziiiLiV:e;::deu-èt da ·veza bi'aS,- -tud fur -h-3. tud- oueSt.

r)ïoü FranS a·_ zb."--. ·Y a, sio~az'! .. , D,ishenvël . diou~. _an du1l ./a beoC'h hag -:;i- urz, email in· 'dud hep ·f.ei~- na .-reiz;-. __ koùimunis_ted,. ne_·feU- :ket.-d'ezo' lab_ourat, ·met _hepken· ·ae­bri, .. =eva_,·ka{l!)~t plijad'ur.; ·hag a :c'houlenn rria ·.-v9_ làm;met 0--- Diad·ou ':di-gand aT· re:.hinVidik, ma· vo rahne't, cire nèri ba __ dioc'h ,tu,'. hoH. dan vez· ~r -yrO, hag e· c'hellef kredi,- n'e ke~- al--lodenn ·-vihal}a a gemerint; ni et an- ·hini vrasa. ·Ha-· nia tèufent '(Doue :ra·:virOI) da :Veza _ar .yistri er vro, ali ·dud-.onest-.a c'hellfe-en'_em lakat en hent ·evi:t mont a bel-bro,-·-._ralL,e ·:Fra~~·-_-n-e c'héllfent--ket beva. ·

P.iov-. Frans a zo._ :Met _pehini èo ar- W~lla? l{ement deri_--_a '~o:·_ eun·-tampj_,._fur.nèz _èn e--benn _a lavaro h~p- ·marC'bata:

«: Gwelloc:h eo ·_an-Jirz: vat- ege.d-ar ~fre~z hag an,-dfailh; :g-.yellpç'h __ eo ar garàJitez eg-ed :ar· gasoni; gW.elloc'h eo _;lr -~~-:p_teh~z ege-4 :ir· :f)ec'hed:._ GV!e1loc'h eo, eta . _ _eur·· Frans kriste-à_' eget .. eur -Frans digrist~n.- An: dra-_ze -a· zo ·,skl~-r:­evel an -deiz. ·»~

_Ar i-·e· a .Javar--,'d.iihellvel a :zo- ko1Iet ·_g_a.rito -o_ -skiant :vat, -hag,-,àr re, a _-I3.bour da la?;a. ai'. feiz·, e, kaion -·ar.--_ ~gale~ _a­ra. _Jabou:f -·ari dia oui,. ra~ an diao.J.Il _a,. zo · enebour· Doue abami àr pe11n' .ken ta<._; · ·

Po'ania: -a .clleOmp.-· :holl da .. ZalC-'her ar , feiZ -~start- en'_- hot bi'o. D~è he .fèiz eO·_ hè deûs- ar Frans· 'gr~ef·~traou:~aer en~· a011~e-r.: dr~m-~IJ.el: .. G.esta- .:I>ei_ -per- Fr_ancos, .laboqroU: <.Doue · d1~e _à'f·_· Fransiziè,n:,-_evei-·-ma laVtlred~:~gwe;;èhall. En- -arn-Zer· da -zOnt .ne :r.aio labOur ·vat 'ne:niet -àr~ ·ar ·fei-z::ken: rièbèUt·

EU:r: FranS:'èv-er:ma·-. C'hoàrita ·ober ·ar~-_framasOùri.Cd_ a eur~vro, KOunda·on.et· da ,Yèrvel- -:fl·ell -· disKouez ;a 'raittij_:).­

,J • .u ..

n"erriet · d;e~~ ·. ar·.Z!w.zoil.· N'eo.J<et. ·

a_n', dilbf;·. Jii<!t_ e_-J>.a'dfi.~

Hag· .o~spen·n-~e. ·-raûa k~lz a .rafec'4- D k_~é~i ne-_vei'e--' .h3.rluet ar- Vretoned knit -~us o bro nemet pa· goueze ban­dennadÜu. SaoZon, evel goalinier, ,W_ar an .. ene'ze:p.ri, __ evct gOÜde 3.r ·breZello_p bras _a:.p.: _e~s ·graét ano ,an~zo. Na:g a_ Qet ~gwech all ·ne c'hoarve_zas·- ·kef,_ zoken ·:er marem_l. a

·:oe-oc•h, garit -ko·rniadou-dOUar· beza breset ha dispennet,: _ keriadennou. beza pulluc'het ha disntantret,- hag _ .o -zu<l · lac'het pe-v.a~'haghet! Neuze eo e veze ~j'Velet familhùU a-bez ô t_estum' an n~-g.b.eut peadra a jome ganto, o la-\ a­rèt ·kenaxO da di o· c'havell,- evit -l~mét, ar buanna ·m~t c'hellent,' war o :bagou, hag . oC'h en em losker da vont evelsé, poulzet gant :in aVel, _etrezeg eur vro aU be~

.. '.-nak el lec'h m.a vije didorroc'h- ar vuhez ha laouenOc'h sklerijenn a·n heol. En doare-ze ~ c'h~ller lavaret, -heb aoun da ,fazia, e padas ar Vretoned da guitât an enezenn _ keit ha ma kendalc'has ar Zaozon da zont ebars, da la-

. varet eo eus ar bloaz 450 betek wai'dro ar bloavez 60-0 .. ~ Eur poent all hag a bedan ac'hanoc'h da dèU:rel ouhin

evez ·mat, évit kOmpren freaso,c'h a-ze ar pez a lennoc'b aman er gevrenn-man en troiou k-enta, eo an· dra-man: e penn ar strolladou Bretoned a zouare, koulz lavaret heb ehan, -var c'hourenez Arvor, né veze -ket atao prinsed.:na brez_ellourien vrudet, met ive alïes-3lies eskiblen pe ·ve.:.

- nec'h. Iliz_ Vreiz :Pe doa enebet startoc'h eget 'n'eus -forz­pe seurt galland ali ouz an divroïdi, ha poani~t .en dra c'helle da zelc'her broadelez Vreiz plomm .en he sav. N'eus l}euze netra zonez, ma weler gant pep. runimad ney..ez· ·a zigoue-z ·en Arvor eur zahL:bennak ouz o bleina hag OUZ,·-··o c'henne'rzi .en o gwall zarvoud.

Ha brem,ah taolomp, d'ar red, eun ta:ol lagad, diwar riij, var stad ;hor bro en amzeriou ma. en em skignas· dreizi ar Vretoned. ·

. Ar pez a la-kea nec'het ar Vretonéd, p'en èm g:;tve o bagou a-'wel- d'an Arvor, eo d.re ma ne -remerkent dirazo, n'eus forz p~ du · d'ezo trei .o ·daoulagad, ne_met eur

.. c'helcj}} -· teo ·a goajou tenval, l-edet dre-holl war an

ttochou.

, "gorièzidi "ifr"'"''"' -kpr~ pe· ·gO:(n eus ar .vro

"•'·stra!(ôliÏnlhe· ,oa. _etfezçv·- dareinpred ebet.~~Re ·re >} e~It a"stenn_. â.n __ dorn àn eil -Çl'egile ~r;;n;~:~~'"!ia~~c'~-~hot"-tozent kentoc'·h ·skoazell digant ar,. V'rè~:

. eus ? c'her .ha diga:Set gant· Doue heteg evJt beza,, evel-pa_·lavarfen,ar goell hag ar eus ar bobl nevez en doa- meno:Z da zev-el

vro-man... · ·- -· Hirio ne jorn mui tres ebet k · k 1· 'h · ·- d - . en, ou z lavaret eus ar c OaJOU ivent a c'holoe _ar vro wechall· ar ;e vra

·~,~ welomp _·breman (ev.el koat ar C'hranou, koat a~ Fore~~ ag ar re . aH). ne d'lnt -nem,et -bodennou e-skoaz r~ an

amzer goz. Selaouit ar pennadid istor-man hebk h . 'e weloc'h. -o ~n ag

E_ ~Ioavezïou kenta ar c'houec'hvet kant d , Am·ehan ·a deuas eus a V:reiz-Veur da v~ ' sant Paoi·

;~~~: ~u:i~h~~ut~r 0~e~i~d~nn ha . anve:~:.:~.~ ~~~~=~ m'edo ar c'hiz gant lea~e~e~refz m;~;c :id1-leiz. Hervez nec'h-se a yeas da 6b"er e ermitRdh en ,eus ar. ve-ha distro bennak pell an .1 d. . eur _e_ horn swul

-jou. Unan anezo' e ano el wuz eglle,. e kreiz. ar· c'hoa-kichennik eur fe~ntëun ~:~:a~:~u~oad sda;ektl e ~ochenn e sklêr· or d k -· · · 0 u 1 evet an dour

e e anezl. en eur zourral « Ali ' . sefu emaoun brao aman breman Va~ .. k o. erne Jaoua: Doue ha da ob cr in.. _ nam -penn, da bedt Siollaz! faL:ia 'rea; ar ppa~~~~eze s!'~o~h ha didrabas. » voa ha n'oa ket eus· ar r . . . ~ . ,un amezeg. en de­~u:r mellad taro, re~ped d':oJc~~h~_a·, h~ ?en asur d'eoeh. val gonez, beteg-hen roue ar y; n tni oa. Hag an ane­kout daou-hanteri da nt eur mano, -~ ,Y~S en egar o ran­chenn dreist-holl ; lakea _ ac d · r gwel eus-' al Io­Eun -deiz· Cta,; ma-'z ria aet a;a~an a vo~t e bre~kin. ·­leudiou an- Aotrou Doue cr· ra da hedi, ~a: -gana meu­ç!hole, _sa:vet friantiz en~a~an_d e ge.~:reudeur, setu ar paour, da zanka e gerniel e kretz zal ka v:-ar- al loc~ig gala toenn ha moCJeriou ta d- ar s 01:1rrou ha da 1n-

. "K . ,._. mm u-man tamm du-hont .- « oz tra fall, erne ar rnanac'h pa· d . . euas en dro, h:l

,c'na,rtoecteii,I a:,_, sant n_à~ ··evr pezüi_fi_.-§in: àr g-~o_az;. liag al . gou~z d'Rn _d_a:qu_._iamm da guz<it e do~nde~ _ar -~'h?~op..-·devez,_, morse 'dg_n ri'her-- gwel_as ken •.. » .

Goude-._beza _chom.et .. c'hÛ~z eun ,tachadig èl ledh-se,_ -· gârvet abao.e L~_nn-Baol: ar. zant a yeas·· ell_- hent .gant 'e

. ziskibien . evit gwelet doare ar VJ;O. Ar. ç'henta:- a, g~yjont var.·o·lie.nt a _voe eun denig bihan,· dioualler-moé'h_ eus e vichel'. Hen-man a .vleinas ar genseurted dte weno­fennori kamm-digamm, dre douez ar c'hoaj?u, beték -pa­lez ::tr roue Wizur, en Enez _Vaz ...

Ar penùadig istor-ze, pa ne ve k~n,- hag a c'hellit da . lenn e·n holl s]rridou kaz, a zo ·a-walc'h -evit kompren p~tra o~ _doare an Arvor ha stad ah Arvoriz ,Pa deuns. ar Vretoned ken ta er vro: an dQuarou holl gbldet a w~'l, hag an dud, rouez,. paour- ha dister, diouallerien chatal an darn vuia anezo.

_THÉNÉNAN GouRIOU.

Er .sko.l

-Herve Lagadeg, a c'houlenn ar ·mestr-skol, pegcmcnt a ra' pevar ha c'houec'h ?'

Unnck, a respont Herve I-agadég, c lagad dehou scr-rCt gantan, unnek aotr.ou.

·N'eo kct. Allo, pcvar ha c'houcc'h. Sonj mat 'ta. Daouzek. ' Nann. Na o. As~, genouek. Trizek peuze. :Merl, sa·c'h ar bier:, perak ne lavares ket dck. Pcvar

ba ,c'houec'h a ra elek, michans. N'·eo ket- posubl, eme Herve Lagadcg, · di gor fra.qk

-igantan c zam,lagad,. penaoz a gav d'eoc'h, pegwir pemp ba pcmp a ra, dija elek.

·Moletiez

to_nt~ a-_diz,_- ar st~red o. se v el dfdrous~meur ha pep. '!:ra o-\~~vei _dent ar c'houlz d'ar c'horf d' ;

.A,raLOil, war an d 1. - . .en em astertn . ~o~ m, martolod, d'ar bede-lm!.»

. -~ zo en nenv, Tad d'an holl Tad d'' téir o-wech 1 1 h ' In-me

- ·, b: - san e a- meulet noz ha de bien ch kalet -e V?-g; dirazoc'h daoulin·et'

martolod Bre!z, abarz ·mo'ni da ·gousk~t.

c'hoaz sonet Anjelus ~r :rÙintin . oan krog da b d' . e I,. em zav, war. ar ~'he d'

va daouarn tanet, sell, va divrec'h r m, a hed an deiz, ganto morzet em euS pcdet.

oun ha skuiz maro. va c'h f·, h

'· - or a zo brevet a dour-c'houez n'ouz •

kevell goullo ha kevell d·· ,oun pet gwech gle-rall, bemdez · - IVOUE1tet · [bi et·

, ~ swuaz, ha nebeud a besked. '

!. ma ·talv va labour, ma talv dU b. .. baean tamJU ebet re ·o-er va c'h ITIIJenn .

, o urunenn· pa z eo ar bara da c'hou 't k . ': . ' z t 'k · . - n·1 en dmes an omp ashzet gant .. ' an nenv ahes:

c'hadoriou goullo da zul d' f b II an o erenn - e a_ ar _pesked diouz ka vell hag h.

vlonset Doue a ra d' . Igenn, d' · e zourn seve!·

, ar pe_sketour, mor diaes, gwall ivel!

evel ar re illl, siouaz d'ar zul . 'zo bet · _Ive,

. -. er maez ha va zud en d . ar pec'hed ... ±ruez ouz ar peer;h-

'h 1· c er· e c o.u. IOn_. e gwad tàmm Ho!· , Zalver~

._- - .. _. . . . . · d~-ve;~d-l\liOi-ené_Z~·· -_'Va 'c"b:redenn ~0 ez .. ?n . '_ . -- kt va bez •..

. - , ol z cO 'va- _fark, -met, ne vo -e ., . , Ar: mor o ~ . ·. -Gwerc'hez- -steredcnn-vor,. Va dioualht~ e_n poz, .· p ;'_-.bcpred digor.­H:a v à. _·b,entC~it, en deiZ,· O- .QI z

· . L k-Mlaze ha .Porsall, . Etre K.ollk hag Eu_sa,o hoad. a iavar-- diouall-,

·D . ek· +our-Jan a· z o aou~ " . _ .· -E ldo gras Doue, ·

E . aoun rag -ar1'eier... ve . ' .- .. n · - - 'h d a vuo va cne. Diouz- hentchon ar ~p·ec __ c , - -· . - .

d ,. • va -Acl mat, Co en cm astcnn, koulz co m

Koulz . k 1'1 etre divrec'h va Zad, Dindan ~o houas cM, bouchet kloz em lien~ Ha wàr .barlen va l amm, c -

< .· d- da ziskuiza va fcnn. Ehana eur penna ' ,

. d 11 a ro · d'o bugalc, · Breman an ta ou a , . t d)o d\oYelc;

1 t mm. ha terrer a-barz mon ' . o Eur po { 0 , daoulagad,

- Me \ ranko, va~una?,, kloz~ va c'hàuek a ùad. Ba den ne rmo dm ap- ano

An -tri eÙcr am __ eus, du-zc, c 1\'lolencz,

0 d , .. d•o zad pokct gant levencz, evlJC . - 0 ~vele

DieÔkr-ez illt o zri, k_ousket ~;uo·arez D~uc! Beb an~out va foamo~, a o

V . lezl·t va JeZuz, m_e ivc'z ho pugcl,' a • t . g·wcch d ho trcid santcl~

D· bokat en noz-man, cir '. -~ . 1 lakat va muzell_ou,

l\{a c'hellm evl o,- _lei •t ho t~eid ()"ant an tachou. El lec'h m'co bct tou c . . o

Evelse bezet graet.

. ' ~-, ·Yid embann skddciu, heb anaout EUN ALI. - N omp ket c ' · _ ha goude

• r eta Treguren· da re1 _ . an llini o saY; pedl tt reomp k _ e wir ano pa z1gaso

f , - et d'eom_p he·p en, . .. ma ne--ve c nem . k. moula a raimp gant pllJadur e l'coffin eul labour all benna ,

< . . " . 1 t e vezont o-antan a-zoare. ·werzwu rak roe - o F. h. a

-. ' .: .,

dre dan-;· al î&bourerc<:dc)ua:i a ya en -bémde.z;; :heh_ ehari_a, n·em:ct da ·ztil. PQania a,;rà gant~

Zoke~ gant _plij~dur _evit beVa e. wreg -~ag :e· -vu-· eur gwenneg:- bennak;· met,_.eyel a:r m~-­

e· ran_k· beza' bouétet pe e chomo_ ·a;._zav krenn·. "''.''"'"' bet ·an eur Vat d'en. em gaout gant .eut :vaoucz

.kempenrf hag a glask atao_ e vrasa mad ·,e_ welo, gant laouenedigez, o tosta:af poent ar pr-ejop; gant eur vouez · -;terrer, ,e bried a c'ho~lenno .Outan ha n'eo .. ket re s.kuiz;1

Jakaat a_ raio, etre e zaouar_n~ eul lien fresk / evit terchi -.c'houezenn e dal, h_ag ab ·holl, bras ha bihan, a en. em

. :renko _ ouz hioi, gonde beza lavaret ar Benedicite. Seblalltout a ra d'in kievet- o diviz. ____,. <t Dige·ri a Ta

-va c'halon, _bep tio, ma aze zan aman da zibri, eme an -ozac'h; al Hstri-kegin a zo ken dilast~z; ar bou.ed a ve:z aozet gant kement a breder, ma ne zonjan mui em ~kuiz,..

·-der. Oh! Fevaïg, va muia karet, eur vaouez hep par Q.ut! )) - Eur vaouez .kempenn n'oufi ken, Fanch, hag·; a d~u­

,garez Doue, ez eus meur a hini cveldoun er barrez!. Ha~( ~r wreg, sef-eraet he -c'hàlon gant komzou he hini

Koz a stag da zes.Ki he merc'h hena: <t Kiev, Loeiza!·g, peger mat eo bet ouzomp an Aotrou Doue! En hor pa;­

:keier' e sav gwiniz, ker'c'-h, patatez, irvin; ·en hoi liorZou, kaoi, ognon, karotez ha pour; pep tra evid hor· maga, ni hag hol loened; pep tra a-- gavonip dinclan hon dourn; ·dour .skier ar feunfeun veur a red demdost d'an ti; pa feU œin ober krampoez c kavan pep tra dindan va dâurn: pa vez unan klanv bennak n'em ·eus_nemed ober eur garn­merl evit kaout vion fresk; er siminal ez e~s anduilh ha 1dg moc'h a-J?enn ar .pardon; boued. yac'hus, a dra zur, lia n'eus kct a ezomm da gaout aoun e r~fc droug rl'an <{lèn, evel eun darn vat eus a vouejou ar c'h~iou.

- Va mam:m, erne Yvonig', me a ga_rfC kaollt -kig, b3_p ]Jred; kig l;lruz, ken druz ma teuio ar c'hlaourenn eus va =genou.

.- Chom peoc'h~ pôtrig,. bez:i -ker m~rlonk-ze a zo di., valo d'eur c'hristen! Arabad eo d'eoc'h kredi eo red 'ka oUt

-.· "kig bemdez evit heva; ar c'hig a __ zo" nîat, met hèpdan e

.~ \32

1 , • 'h Ar venec'h a labour ail' c1Ieller beza krenv ha )~C bet morse· an Turked, bru­Jouar ne zebront tamm kig e t . h~ frouez poaz; au Jet' évid o ~erz a en em :~~ ;aa~k~~~ eo ar gwella; er Ja­.1ebeuta a g1g hag an ne~e

1 maèh ha koulskoude eno 0

pon ar bobl a v ev gaiJ egu. etis ar c'henta Daoust ' d ·ded ha labourenen · 'h ·

.iave'r sop ai b d tud kr.enfoc'h ha kaeroc en_nl, hag eur vro a zo er e ' V toned koi'n'oant 'ket dis­::ged e Breiz"l M'ben\ tou, ~r re da ober yod silet! Ar ve­kiant p'o d'eus kavet an o:re r gavadenn pa deuont da, desined a gred 0 deu.~ ~ta~d e~erc'h. « eur boued skanv alia ar re glanv da ZI r~I y n tadou o~ie an dra-z.e mil belt ha yac'hus eo. »' emezo. o .. · k. breman hag o veza m'her

k k lz hag ar re ouizie . . b a zo er ou d i ,1 t a-rtimm (la rumm da o er,. gouient eo o _deus ken a~~~~ eÛs _o- magadllrez:! ·» · eus a.,r yod sllet, ar(- pep ·; . b 'hat

~Echu eo ern-e an ozac'h;· kagr .. ez pezo,-~or ç. -.-----:- << · · ' -d en-d":ro. '

ne de~'Y ket.-ar yo · - . o"l • hao- ·a-zehou ne-·· -. << Sio.uaz! sota~t a ra an. dud,ta-~o~u,zba okafe. Me a.

d - g1g-ros vr - ·-· · glevorop ane- nem-e -,eus a_ . ' y'od n~e·a ket

· tud hacr a· lavar penaos ar oar" 'vat, ~z e';ls o neuze emezo, mantrus o~ an !Joued knstenren eo ha - ' · d' Milt me ·a lavar-

. ' - kollet oc'h- aoza yo . ' a· . amzer a 'veze d-ze -nemet digareziou _toull, z- ..

- d'eoc'h n_eus gant an_ du · 'h ·a ha ne glaSkont .. nemd .·· t ani mere e -- ·· · garezwu save _ g b _ h . ollo ar Ouenn ma ne vez-tee' hel diouz al la our, cyl ~ g - . 'h deskï a -ri ga-kef, gellel o dia~ben~. ~~~~~~~1' ~:~:~~ ~un tiegez,· rn~· nen pour cha-s . one ' 'hoa:Z eur ennad ganeoc'h,' met

. plij gant ,Doue ~?- lez_el, ~· ~'r wai ar billig,· na drailha ne zeskin, ket d rt frr~a Ig ~z -ker: -me a. ze-sko' d'it ob~r­kig leue, na s\rapa vwu · ~ g Ji · ~eur a zoare da boazat y.od, farz,· krta~p~~e~ii~o~o:~ntra~u lipous n'ber-- grin bi-patatez, me es - · . ken! >'i_ · · an e vez-.-· . - oant ar vamm-ze; en amzer .. m . -Ar wrnonez a .Zf? ·riou: koz ha koulskoude éleiz anezo ·a

'-graet fae war ai !p d. Jec'h n'int ket koulz; .waf'-t hac:r ar re a eu .en o K .zo ma o. - -, -klevet kement-man: « aera-.

··Ierli'h tud speredok_ em _eus. b b t . o é ·Bro-.-d d d vez savet bep bloaz, e ro e e ' e

-t~~n~1~t:e. ~astell-Paol h-a K~rlouan, ~~ J:~·~~n~;::efr;~.j dre .al laez, an ·darn vrasa eu~ ar, o . . . -silet bemdez 1 -)) .. . . . . - · C'h ,.,

. ét. em eus ano ivez eus·' eun dep koz eus a orr::. E-~ev ·t .. Ô t d- hanter a v_enf d'ezan hag a lavarc.

,I;,em~ •. pem:p r a a tri uc:rent am eus ha·-ma 'rn eus kement­« P.e~-~e~ vlo,~~ h:et -dr~ nia 'rn eus debret kig. eo, rak a ·J:-ec n~a-~ neuS tanvaet tamm; p.'ouzoun ket mu~oc'h pe· ~~~~-~e blaz _a zo gant l_~uzeier .ar vedesined, rak n oun .bet c:rwedl ebet war o zro. » , , _ . ::. - 'hed eo e ya· 'ar-Mâ n'eo nemet .dre- lezietegez ar .mere, -yod silet d'an traon e ·c'heller ·lavaret e chach ar· mer--

~'héd eur bec'h spontus · war o- c'hein hâ keiÏ ·ha.· --1~'.1 ..chomo, e Breiz, danvez_ eul lÛa yod e vezo ivez eur. v-atn:in ~_.goz bennak prest d3. gregi enni ha d'he .Zerri 'Yàr gein. ~r · merc'hed lezirek. ·

E penn kenta ar vagadurez e lakan al 'lez; ·mat eo d':u .-c'hrouadur~ d'an den· _klanv, d'an tad koz; hel lakaat -a -.c'heller er yod, er riz, er c'hrampoez, er c'hafe; gant· e -.:zlen e veZ graet an'lan ·h3g al lez-ribOt a zo mat tre da .-zouba; n'eus ket gwelloc'h da goan .eget boued lêz, eun tamm aman rouzet warnan. Ha c'hoaz ne gom·zan ket eus .al lez-gouedenn, nag e~s ar -<< fromaj » ker· magus ha tra.

'Var-lerc'h al lez é teu ar patatez; meur a zoare a zo od'o aoza; trouc'het a da-mmou- evit lakaat war ar boue­'jo~; frigaset-garit al' Ioa pe gemmesket gant lez evid o.ber yod pe·_ gouignou; poazet en o fez" evid ober kefalennou ,ganto pe laket ·er fàurn da grien enna gant eun tamm fre.i­Jmd, è pep giz e plijont d'an neb a zo digor e galon.

'Ar ,}üz, _ar f~.- b.a,g ar fa-munrid ·« î~_(lricots »·, ~ galleg, -·:a z6 traùu blendek ha fetiz, magadu:i-ez eus ar· gw_ella

enna; pell. e Vezont _o poazat, met n'eo ket 1diaes, er ~_goanv,~.dreist7~oll, o lakaat, war an tan, diouz an noz, pa -vez an dlld en dro d'an Oaled, pe e --ki chen ar· pod-- bras, -en· eur pod- pri, goloet evit tr-erri!en an noz; antronoz e

. ·lever:oC'h d'in- me ha ne deuzint ket en ho ken ou evcl ~man rous? 0 frita a rankoc'h da gent3., gant soa pe lard; pe c'hoaz grit soubilh rous, gant eun tamm ognon_ --pe chalotez ebarz, ma 'fezo blazet gwelloc'h.

Giz ar c'hafe a zO deuet re stank en hoU etouez an dud; n-e~-Iàv-aran ket e vefe faU eva ·kafe eur wech an amzer, lakeomp bemdez da verenn; met- n'eo ket e.'ur boued krenv ba .. gaou bras a c'hell da aber ouz m.eur ·a hini rak skei a

-ra war ·an -nervennou; n'oa ket dleet e vefe roet· d'ar Vu­gale ha breinan kerkent ha ~ vezont deuet war an douar .;ema.er o strani rei kafe d'-ezo. Adarre e_ leveroc'h :ne ran n~met mellli an am.zer goz; mat an dud a oa krenfoc'h ·neu~e · eget _ n'hit bi-eman. Bara ar gêr a oa founusoc'h ·eged ar bar.a _prena ha diwar boued Iêz pe zoubenn ar c-Wàzed a oa ·gw-eUoc'h da labourai. Ar fourniou, w~x- ar ri:J.êz, a. :~o koue·zet ·en. o foull; n~eo ket gwelhiet kali àr

·-getfstenefin :gari~o.c'h ,,:·abào~; -m·erè'~ed, -:méf da vihana nia Jiarfec'h.poaD.ia da aoza soubenn· vat' ez afe ar c.'hafe wâr ,e g~z hag -ho tud a vefe yac'-hoc'b.

An hoU ·a mir ·Iakât · fir pod war an tan .met an hoU ne '()uezont ket 'ober soubenn vat. ""' - ·

_:pa vez unari klanv pe vlank en ti, neuze dreist-hoH! .eO _e c_'hoantaer kaout soubenn skanv da rei d'ezan.

Prenit e ti ar- è'higer eun tam'n kig sa oui; ma· kavit .<eun, tainm -askourn· heoC'h pe ]eue n'ho pezo ket a ezomm kem'ent a gig. Seiz pe eiz eur a zo. r:ed·_ evid aber soubenn Vat; en eur pod pri pe houarn e lakeoc'h dour; an dour

•

::_.~,-~ifU{lTitcun a zo .,·weiloc'h ha skanfoc;h eged an dour puns_;. ·k~iÜ~nt a litra

0ù douY a lakcoc'h hag a !ur gig pe- as­

_küu:rn-; holen!l· à ve?: laket . dioc'htu· gaUde ma vez a et ~r 'c'hig ei· poù; arabad ober re a dan, pe a hent ~~~ e lee h. fuilha e zun, en dour:, ar c'hig a deuio da boazat re vuan hà 'd'en em starda-- ha: ne ·vezo ~ket kcrkoulz Jœri ar zou­

. berin, Dieonénnit ho soubenn abarZ ·ma vervo an dOur ha Iakit neuze legumach, dri.. lavaret Co t-eir pe heder garo-tezenn ha kemenLaU·_a hour, clin ognoneJ;In pc 'ziou, eun irVinenn pc -zlou; ma :vez laket re a irvin e vczo goular ar zoubenn. 'Kignenn ha, kaol a Zo mat ivez, met neuze· ne vez ket koulz d'ar 1;e glanv hag e teu buanoc'h Ja drenka gant ar c•ha-ol a zo enni.

Pa 'vez c'hoant da.- ober soubenn .vijel e ve·z laket lcgü­Inach a· bep seurt ·-er ·pod: karotez; ognon, irvin, patate~:,. kaol, fa hag eur banezenn ouspenn; seul-vui e vez laket. tram.i enni •ha scul-Wèlloc'h· c vez ar zoubenn; pa vezont. P.oa.z e lakcr eu·n ,tamm aman' p-e Iàrd cr pod, hag e _lc('er anezi enn hanter el,lr all da virvi. Alia a _ran ac'hanoc'h da rtoza- eur pod.ad dioc-'htu: soubenn ar vijel a zo divi-­soc'h Jmlz eget soubenn ar c'hig ha gwelloc'h gwella e teu da. veza dre ma vez astommet.

:Ëvit çhench e c'heller d·railha cur- guChenn b6ur g·wenn. .h:è!-g irvln, o frita gant euh ta mm: am_apn ..rouzet ha? .o zen­rel en- dour.- bero ha sail. _.A-wechou alle c'helloc'h mala. karotez hag ober· ·ganto ev:el ma lavaran uheiOc'h dhvar-· be-nn an irvi-n.-.

Ijin a-walc'h he--deus eur vaouez,o pa gar, cvit rei traou dishenvel bep iJred, ha lakaat an_ dud da gredi. ec'h aoz: 3.r pez. a gay gwella pep .hini. Rak-se -mc ga:rfe e c'hellfc

.ivez bihanaat-,Plas ar c'haf.e en he c'her; ar -su_ki" a·zo·ker, ar c'hafe .a,-zo k.er ha-n:.eo _ket Souezn-s cp'eo gwir- e teuor.-t e~1s ar bro.i:ou estr-en! -M~ vi je ~v et. nebeutoc'h ·a. gafe, dc­bret ncbeutoc'h a zuJu, e teufe o friziou d'an- traon.

Gw-elit _ eta c pebez gaUoud he deqs eur vaouczl Lod a: lavar._:-,Di~s e: kavan anzav art1<:~n ar pcz ain-·ells klevet. Mat, lod a lavar cd .'(( -dre lipouzerez ar merc'hed co _:_ez eo, dçuet ar c'hafc da goll ar stal, cr vro! N'co :kct gwir, cv'l~­lato! _.-Le-~iregez ha lipouzerez! 0 Santez Anna, -va fatro­pez; _pebez brud· o _deus·tapct merc'hed Breiz; en .an ' D.ouc\ ·roït ho skoazcll d'czo ma -c'hellint diarbenh.an· dao;.1 vank-s-e, pe anez, dizale, ne gavoc'_h ket gwan enorus 'bcza· an v et << ).fa mm ar Vretoncd )) .

D.eskm~p ar re ·yaoUank da ober pep tra a-galon val";.___ an hini- a_, vez en· dcsnct d,'.ezan o IabOurat -ne ra nemet eur

-]abour didalvcz. - ' Doue m'en deus laket eun · dever e pep plijadur en den$

laket ivez ·em·· blijaduF e pep- dcver.

- 1:15-

E ·pep stad en deus Czomm tud da labourai ev_itan, eve! ma rank an hini a c'hoanta sevel ti kaout danvez hi bin­viajou evit dont 'a-benn eus c daol.

-{( N'eus dever dîste~ ebet pa vez_ont hoU. her-Yez ioul Doue J), sctu aze komzou hag a ranker sanka ·ab red e penn ar vugale, dreist holl e p-enn ar merc'hed yaouank, rak evel ma 'rn eus lavaret ·c'hoaz: « mar d'co~ diazezet an- -tiegez war be var. bost, ar vaouez a z() ·krog e tri )) , :1r pez a ziniti e eheder diouti ina rafc al lodcnn vrasa eus

. al labour. ' An ·hevclep labour, a c'hell ·beza skuizusoc'h pe skar..­

foc'h, hervez an hini · her gr a; el levrig am eus lavaret ·ano anezan c'hoaz ama-ri, e·m ·eus lennct:

Diou blac'h yaouank a oa o walc'hi dilhad cr memez poull; c miz du edod;_ an avel-biz a yude -wardro ar gwpz btas _hag a lake"a o skourrou .da blega; a-dra-zur n'oa ket l'C vrao beza cr poull, en dervez-ie!

Unan eus an diou blac'h a gane hag ·eben ·a glcmme: (( Te a _zo brao d'it, a hivare ar glemmerez, pa .n'emaout ket diouz tù an· avel ha pa 'z out kalet Ouz ar riou! »

- J.>erag n'out ket dcuet em lec'h 't~, · Janig: erne eben, p'eo gwir edos da genta er poull? Evelato, ma '·z eo g,vell ganez, deus br eman c'hoai, mar keres 1

Ha setu ar 1plac'hed o chen ch plas, niet, a-beiln .eur pen­nad Janig a zav he mouez a darre: « Ar maen-man a zo diskompcz_! an dilhad ne rinsont ket; da zavon te a zo gwelloc'h eget va hini-me, n'mm ket llec'hct! »

__,_ (( Nann! ~a.nig, eme ar ganerez,.met c:hoant e p~ns da g~cvet ar winonez; en despet d'it emaout o walc'hi· ba me a ·zo. a-galon vat; lorc'h a zo enrionn o sonjal oun bet g<,mest da ober al labour-man _e lec'h va mamm, he deuti an hanter re da ob er er_ gêr! ·Ma karfcs ka ria eveldm-i.n e lec'h gOuela ne gavje's ket- kcit an amz:er! » · '

, ·!anig ne zentas ket _ha dibuz an noz n'he doa ket gwal­c he-t an dredercnn eus he dilhad.

$f~tu aze hag a ziskàuez _splann pegen talvoudek eo .st,aga d'al labou_r ~-galon vat; an_ diou blac'h yaouallk-ze n o doa na mmoe h na nebeutoc'h da ober an cil egcrl e_ben; n~a kroge a:· riou c Janig, he c'hamaradez a c'hel­ht krerl1 a zante 1vez e oa kropet h.e daouarn ha skour-· n,et ~e disko~z! M\et, gant, n·erz-kalon, e lavare: ((·Va c horf eo serv1chcr va spered. ha m·e a feU d'in e chomfe aman ken n'.mn hezo _echu va labour; jra"ouank oun, va

. m.annn a zo koz, d'in me .eo labouraH » ha ne ehane kct ela gana. A.n tenna labour hag an distera· micher e teuer a-benn :mezo p'en cm roer rl'ezo' a-zevri; an hini a· zo .boaz .da zeveni e zever penirleziek o-ant Iaouelledio-cz a gnvo pl.ijadur en e lnbour. '

0 0

'

TiNTIN ANNA.

- 136-

Da bep hini e labour ----Ql-

Breman ez eus -\Var-drO eun tri-ugent vloaz, edo o veva e Kerlapig, Fanch ar Roudons hag e w_reg Kat.ou Rilhen Fanch DoUe r'e bardouno, a oa eun- diskramru.lh

:h · gand an dra-ze eur mar.c'h-labour. Ar baourez a zen, a f · d -vas gaud· .. k Ka:tou gwalt- gaset gant he ne , a va... OJ

ez 'hl n' ed hir n'he devoa ket ehoaz tregont vloa:l;. eur c e v • · bAt · gwe Tri bugel a le.ze war divrec'h he gwaz,lri o ng -

zel. · · t ouz Fanch, daOust d'ezah beza bel kriz ha r~ z1zaman . wreg daon vloaz gaude maro Katou, .a z_Imezas ada~re,

!n taoi-man da Jan ton Mouren, intanvez lVCZ gant ·_diOU

veré'hicr koant evel .eledigou. Janton a anaveze m_at do~­reou F~nch, n'oa ket hep go~zout edo, o .vont e-serr ~_ur .glaouch, bag e vije red d'czr mont d _ar park ken abes ha bemdez da heul he gwaz.

Eun dervez .lanton a rankas chom en- he gw~le, n'e~ em- (J"ave kct war he zu. Fanc):t _ a-raok mont. dar par diou~ ar mintin a lavaras d'ezi ne c'houz~nvJ~ ket pen (J"anti he gwelout 0 chom da domrna he hserwu ha da ~aga c'hoenn en he gwele. (( Emichans evelato gonde niei"enn e teuot da gas ar c'hezeg d'in-me da arat, an dra­ze n'eman ket dreist ho kalioud, pe. ~a 'z

1 eman ne

dalvezit ket nemeur a dra war-dro eun tlegez .. )> •

_.Mont a rin, ffiar gallan, ha da c'hort~z;· ~t da _lava-__ rout da Chefig an- ti-all -dont da ·oher·-a1 lab~ur Wat-dra an ti rak' sur oun n'ballin ket sevel a-raok _merenn, te~­zien~ .am .eus ha k-renie:n~ kenan .. Fanch en eur v:m! d'ar park, a_ droas e ti- e amezogez, .• hag a gemennas_ d ezt

t d' di a ra ok merenn: da ober war-dro- an tl, rak mon e - . - 'h Il k t e'vel a-Janton a oa gan(! an derzten~ ha n a e ~ s ra·ok -kreisteiz. (( Penaos a · nt, J anton, a c houlennas Chefia pa voe digouezet e ti Fanch ar Roudons.

0

M Chefig-"n~oun ket klanv, m-et c'hoan.t .. am eus da~en~~. elm taoJ .. -.chiliboUr.d-oun-.,da- Fanc_h,._ ha_g ohe~...-

. C'hoant am eus i.vcz da barca va frteù dwuz ar a nn. d' • etra da c'hlenved en deus. Fan ch a ga v ezan n eus !1_ ober war-dro eun ti, ha--gantan, pa _ne vezer ,ket bet er park 0 palat pc o ,,arra!, ne vez graet netra n boil, ne vezor ncmed eun dra d~dalvez. . · ·

_ Kalz gwazed a zo· henvel ouz Fan ch! War o _meno n'eus nCmeio 0 labourat,. o· gwr:agez ne dalvezont ket eur p.enn pour. Ha koulskoude!... .... ~

--'- .Just a-walc'h, _Chefig!... Emberr, ma vez re a. c hl~~ bous--war·-e c'henoll, ·me a··}avnro d'çzan chom er _get: -~ dR ober al labour ha· me a vezo laouen o vont en e lec'h d'~r .park da Obà ar pez a Zo da ober en nan.

137-

Fanch,. da unneg eur a deuas d'e yod-kerc'h, ha ten-Val e benn e tostaas ouz .gwele e bried. ,

« Hag an derzienn-ze? a c'houlennas, grons. - Torr-et co warnoun, ·eun tamm, Fanch, met evelatO

n'oun ket barrek da zevel, evit c'hoaz! ... ha marteze e ve gwelloc'h gervel .ar medisin _d'in. , - Alo! Kama:rn,bre !... A er yac'h ha netra ken da gas

3.n derzienn-ze da va'le da Venez-Are! ... Medisined! ... da c'.Q.ourc'hemen·n d'eoc'h chom e-doug eiz dez en ho

. kwele da lonka son jou! nann, nann!

f\n noz à deuas, ha Fanch pa ne wele ket ken ·a skle­rijen da labourai. er park, a reas e zonj da vont d'al,"' gêr. Al labour a oa graet gant Chefig, ar zaoud hag ar ID.oC'h a oa koaniet, hag ar gazeg koz a Oa boued en he laouer ouz he gortoz pa deuje .eus ar ·park.

Gonde m'en dev-oa debr_et Fanch ·e yod fritet d'ezan War eur billig lostennek, e lavaras: « Breman emoun brao ganti, pa rankan maga ' ha paea eur plac'h evid ober ho labour-c'houi Janton!... ha m'ar teufe d'e0c'h rankout chom peU _c'hoaz en toull-ze, ne vezin ket pell evit mont d'ar hern ganeoc'h !. .. ha c'hoaz e livirit klask medisin- d'eoc'h? ... met eur rivin e ve!

- Marteie, Fanch, e c'hallin sevel warc'hoaz vintin hag ob er· eun draïg .bennak war-dro an ti. Ma c'hallan­kousket mat en noz-m,an, tan an derzienn a- zisk(}nno,. a zonjan,

- Salo e rafe a vat! rak dienez am eus diouzoc'h; pa rankan . rei he boued ha pemp gwenneg bemdez da Che­fig evit 1abourat en ho lec'h! ... :Ffag ar pez a zo da ober war-dro an ti-man· n'co ket tenn, tra!

- Me gav d'in, Fanch e roit d'in eun ali mat, pa livi­rit d'în morit d'ar park da aveJa va fenn, ha sonjal a ran éveldoc'h _ e tremeno buanoc'h va zerzienn en _ aer­yac'h eged en toull-b3.c'h-man.

-;·Petra ta! ... petra ta!- JantOn. -· Warc'hoaz vintin ar park a vezo d'in, _ha labour

·an ti a vezo d'eoc'h. Dioustu- ma savot, c'houi a c'horoiO ar zaoud, o· c'haso da bark ar Bugn. Ar--gazeg koz a gasot-' da zirounna he izili da warem'm Inistien. Goudeze e tamouezot hag -e lakeot an toaz e gô. :p~ho pezo achuet gand an dra-ze e ribotot, e Iakeat ho ribot war an oaled 'e-tal ar regedenn, ha dioustu goude e c'hallot aoza -enr­

yod evit :m:erenn, ha ra vezo dare ganeoc'h wà!-... ~~'- <lil'<>·~uJono'!},em". ..

wi-z kOz a·,c'hallot da leze! -.er-maez gand he zor­rad moc'h. bi.han, an aer-yac'h a ra vad d'ar chatal koulz evel d'an dud, evel a ouzoc'h, Fanch. · ~ - An dervez warc'hoaz a vezo evidomp hoU eun_ der ..

-vez aes, rak me a vezo ebat va doare war-dro an ti, ha

•

t

- 13B

c'houi ne vezo ket brevet ho korf o touara ar patatez~ ha pa viot peder oc'h ober al labour-ze ec'h ententan e vezo a chu ganeoc'h a-benil ho merenn, hein!

Antronoz, kerkcnt ha goulo"u-deiz, Janton a oa wai·­. zao, pare klok pa n'oa ket b-et klailv. Eur skudellad sou­benn -ar brignenli a. skarzas, ha yao d'ar park da zouara patatez gant teir inaouez. all goulennet evid an deiz-ze.

Fan ch a reas' e ·gousk min tin, rak sonja! a rae ne vije ket ·pell evit dibrada al labour gourc'heinennet d'ezan da ober gand c hanter-diegcz.

Evelato e savas, e lipas c skudellad, hag e-tal ar rege­denri c lak_eas an tan war e· vutün en eur zonjal· er pez en devoa da ·ober. Tapant _a reas eur bodez-pri, ha yao da c'horo c ziou Vioc'h .. Pa voc goroet ar vioc'h ruz e tiga.sas al lacz d'an ti, hen lakeas war an daol. Kerner a reas cnr bodez all, ha trumm da c'horo. ar. vioc'h iu, mar gouie! Pa voe · o tont eus ar c'hiaou d'an ti gand .c laez, c welas cul laer, eur c'hrcnnard o redek gant ped&r anduilhenn laeret! Fanch ne TCas nag unau na daon; lezel a eure e bodezad leaz. war ar bern teil, hag en hent war-lcrc'h al laer bihan. Siouaz evitan, ·e amzer en devoa k.ollet, rak al laer n'en devoa ket gallet da da­vout. Pa v,oc distroet d'ar gèr, e welas daoli gi a-zevrl o tis.kampa gonde beza evct al laez· ha torret ar bodez-

pri a oa -..var an teil. Imor ennan ez -eas d'an ti, da welout ar bodez all

goùllo, ha Minous e-tal an tan o lipat e vourrou k-en rlirebech ha· tra!

Kollet ar c'horoad-enn vin tin!... ha n3.v-eur a -oa o seni. Fanch, diaes e spered, ha pion ne vije ..ket, a zis­tagas e zaoud, ha yao ganto da bark ar Bugn! pocnt oa! Ar gazeg koz a O~l kaset d'an daou ... lamm, Fanch war gein, da waremm Inistien. ·

Eun dervez a walleur C ranke beza an dervez-ze evif Fanch, rak p'edo o vont da lakat an ·toaz e go, .taolet gantan e zour klouar war ar bleud, e klevas ar yar go.z er va oz o ragachat hag o wikal- en-dra c'halle! Fan ch. a deuas da welet petra oa a-nevez gand e yar goz, ha stra­fuilhet holl oa bct o welout edo Lanig al louarn o tec'hotJt gant cul labous bihan- "a-dreuz en e· c'henou ha ~aou all lazet g'a~tan ha lezet. 'e-tal ar c'harz.

Fan ch neuze a gemeras eur 'bellenn neud, a stagas a­ûbouez o divesker ar c'houec'h labous bih~n a jome c'hoaz gantan ouz lost o mamm .. Tapout a reas ar c'hil­hog koz, hag hen staga a re~s a-zibo~tez e c'har ouz gar mamm al laboused bihan. La! a lavaraz Fan ch o ·sel­lout ouz e labour, en doare-ze ar 're vihan ne déc'h'int ket pell diouz an daon goz, ha mar 'feufe d'al .loua-rn .an hunvre da Zont . a darre da glask danvez friko, e kavo eiz beg ·d'hen taga. ha d'hen -disvlevi.

.13(1 -

Hn- Fanch d'an ti da wclout d .aman kempennou d'in-Ii~·e a,v·lt' ;,. aruoezdadcnn! . Scd bous bihan }azet va

0 -~ ••·• en va our, tn la­

c'hizier! 0 va -D~uc'· ~ ~oa~-:_nn e kof ar chas hag ar -e klevin v·~ arro mat.i· r;mal. pa d.euy .. Jan ton d'ar gêr Fanch a 'n- cm lak~a·;··w a_ no bve~_Jct a--raok ar poent!

··ha trumm dour cr <:s·wtea~ de ubc a ober tan en oaled o• r ' a o er toaz Pa aave d'

Da tomm a-walc'h e .zonr he t' l < • - o . . ezan c'n toull graet' e-kreiz ar 'ble n ct~. as war an hmr yen a-walc'h a zoui· ela ob·c< tud. Srouaz, m(a oa a-raok - · · - • r an oaz e o b ·-ter re ha va de k ' a remnn eun han-

' n, aer en devoa m·eza ha d' nemct kaod re,- dan'o hag , k fl . lVCza, .ne rae Kollet . an · toaz kùll~t ;tl' ~ ou nar-ruz. e serr_as an daol. da rCi d'ar m'oc'h! h·a set~~a, eun arreva1 en e bez· mat

Dcg-cur ha kart eme Fan ·h ll ·e feac'h mali ·Co d'in lakat c 'do_ se out o_nz an orolach! an renn er r'rbot ha d war an tan.!... 0 va Doue 1 b .. k va yo ·o klask o merenn ha 1, · remm eman an dud er gêr

• , •· < amm prest· ne vezo d'ezo! . Fan ch tiz warnan, a zigoras an nrm l .

·dwu bodezad dienn er ribot h cr e. _goz, a daolas au led. Trumm ha trumm -nod ', a_o ar- nbot war an oa­-'tan lann ha bec'h d-' . ~ ·.bar ~od .a oa laket ~ar an · · ' ar vaz-n ot ha d' d --a-gevred. < ar vaz-yo o diou

(( _Va yod, pa lavaran, a vczO dare va nbotadenn cm!ichans ~an c-unan! a vezo ivez, a

da unneg eur, ha lavare ·Fan ch on-

Edo Fanch a-zevri 0 h . . :ar c'hilhog hag ar yarsa~o: ~rar c zwu vaz, pa gle'-:as louarn a ranke bezU o kl g k karnachat er . va oz! Al maez mar aouie! An d as e verenn! Ha va ozac'h cr­-Lanig al Lo~.arn. a oa a?ut, _labous koz strafuilhet gant

h ' ' DI] e war-crorre a 'h

ag evel just, p'e crwir oant -~ . ~ c raou~kezeg, -ç'houec'h labous bihan a· -- stao d,m erl -ouz egrle, ar eur muzik kaer war

1 . oa , ac~ a heul, setu ma c.x

·kas d'o dichoual da deemuralr tc hraou, Fan ch a 'n em la-. - · .. .., - ' c ammon mo d d

setu va 1aboused war ar c'hard" .. d" u e warno, hl · 1 ' DIJet rwar ar marchosi

Fanch ne .gavas netra ell 'h " . war o lerc'h ha

1 gw oc da ober eget 'mont

, se u ar yer diwar. a 'h d' ·al leur. Fanch a redas wa 1 'h. cr c a!·- 1 e park h d' · r o cre da crlas.K t

ag. o , rgas gan tan d'an ti ell d. . .o . o zapou Si oua~ berr oa b t h ' P wuz skiUou, al louant.

e ' a pa erruas en ï k -pilet en tim ha cr e ribot _ ·t k

1 e avas e yod .. · k 0 a s o e gorf war leur t"

WIZ oz hag an eiz pemoc'h b .h an 1, ar _o mourrou diwar ar vod ha rd_an a_ oa a~zevri o lipat ket bet dare' d'ezo teè''houÏ c . r.war . an drenn ha n'o.::t -en ti; ha ne hoc'hent ket nebe v:t ?;el~ut Fanch o tont -ar gonn'nar~ruz a oa -enn - u ~c evrt-se! :fan ch ganù

~a zistagas eur mestaol uaan,da ap~s krog er' vaz ribot, K. o n · ar wrz ko d' h

,- en he ledas war ai' plas 1• F h z rwar e fri -voa. graet a astennas e b~ an~b"lo welout pelra en de­

var 1 I war ar bank e-tal c

140-

wele, hag a zirollas da ouela. Eur c'hart·enr -gaude..,. Chanton bag an teir · maouez all naon-du d'ezo, a oa deUet da glask o merenn. . « Petra zo digouezet ganeoC'h ta, Fanch? ... e pe lec'k eman ar yod? Petrazo c'hÛarvezet gand ar wiz koz? »

- Ah!. .. _Chanton, va Chanton gez; roït peoc'h d'in~ n'am gourdrouzit ket en. ana Doue, :r;ak keuz am eus! Aman ez eus aet perler anduilhenn gand al laer abaoe ar min tin-man! An diou borlez a zo torret, al laez a et e koï ar ·é'hizier hag ar' chas. Aet al laboused gand al louarn, .. ar yod pilet en tan hag ar ribotadenn findaonet d'an douar gand ar moc'h deuet en .ti keit ha ma oan o klask:: sà~;et,e,~~:ya,r;y:erf:.-4,i-ouz .. skilfou- al louarn da~p.et a· zo bet er· niiirH'Ii-man war'-dro aze.

Hag _.an toaz, lakaet ~q ~ gô? ,Ya, ya! lakaet eo e gô, .. met màarvaf! ... hum! Heum petra! ... mec'hiok paour!.:. dec'h- da noz:

cdoc'h o lavarout gant ho kenou glapez e vij-e-ch aet. buan d'ar hern ganen-me, ~a vijen chomet re bell em gwele gand an derzienn, ha padal me eo a vezo kaset war~ an teil ganeoc'h c'houi, mar · kendalc'hit .da c'houlenn· chom da ober labour ar gêr.

-Ne rin ket!. .. ne rin ket!. .. va Jantonig kez! ... me œ zo dizonet en eun taol diouz labour an ti, ha brem,IB.n e'· welan ·sklêr- talvoudcgez lagad eur vaouez ·war-dro eun· ti, hag hiviziken labour ar parkeier a gavin skanv! ~ Labour V3.t hoc'h eus graet, hag evid an dro genta:

n'eo ket falll }azet ar pemoc'h, skuilhef ar ribotadenn~ tamm da verenn. ganeoc'h, va yer e kof aJ louarn, va laez.·. en teil ha va anduilh.lipetl Hop a lat·

- N'am gourdrouzit ket muioc'h, Chanton, rak breman·· ~ · c'houzon ez e_o red da bep hini chom da ober al labour­~- oar da ober, ar ·gwazed er parkeier hag ar merc'heŒ war-dro hag e diabar~ an ti.

LOEI? ."AR .fLOC~_H.

!IIÙI\Inl.llll111\111111111111111111111111111\llllllll11111111111111111111lllllllllllllllllllllll111111lllltlllllllllll111 1111111111111111.1111111111\11111\llllllllllllllll\ lli111lllli11illii\1Hlllllllllli'r·

• Gonde JENOVEFA A VRABAN a blijas kemenf: d'eoc'h, lennit breman

Roùe .al Laz Kaera marvailh a zo bet savet biskoaz, war amzeF an Dispac'h.

Ar pennad kenta anezan a voul(lmp er miz-man-

- 141

1VtARVONIG KERYEL.L. (1)

---

· ·.. ·. r- .~1§11 ·. E Ker-.yell 'zeus eur pla-c;hig M . · •..:_. .Ç

' ar - vo ~ n1g, va dou sig

Ker-y~l1 'zeus eur pla-c'hig , • . . • gar va c'ha-lo

'z euS eur plac'hig, c'haionig.

'vel an heol pa b ar, war- an douar.

eo eged ar roz gant ar gliz-noz.

h{i ker moan,

skanv eo he zroad . ha glas he Jagad ..

'zo hir ha mel~n c'halon Iaouen. '

zo birvidik hini 'n eostig.

a'·'Zo ruz-wenn dioù rozenn.

'zo vel diou renkad gwenn 'n eur pràd.

he balan 'z eus c'hOuez vat spern-gwenn ar c'hoad.

' • nig, • gar va c'ha-lo nig.

Braoa nia vez da_ welet D.a zul en ofern-bred.'

. Koef dantelez w~r he fenn K;roa.z aour en he c'h. 'h ' erc enn.

En holl harreziou tro-dro N'eus ket eun all er vro.-'

Ker koant, ker fur ha 1\fohig, 1\furvonig, va do?-sig.

Emaoun krog Cm,: ugent vi~az Soudard_ e vin warc'hoaz. '

Oh! ra hlijo _gant -Doue, Va diouall en arme.

Ma t~zroïn ker seder Ha· m'oun hreman d'~r gêr.

Ar Persoll hor badezas _Hor skoulm_o neuze c'hoaz.

Dirag aoter bor parrez- , Dindan sell ar WerC'h~z . Hag Keit

e chomimp un3.net ha ma vhnp er bed.

- (1) Al· _zon-man eo hini Yvo .. nemet eo krennet ha k - na Gerizel, savet gant_ F -M Uh he -c'han'a empennet eun ta . . . · · an el~ Duhamel e:~r 1:;n::li:up~r a~ .. :.Oniou kae~md!~t~~~ =tv:O le~lMet

..... aouennou Breiz-Izez. · · ~

E

~, '

n.: "

Jakez Queinnec (175.5·1817)

ELre Penze hà rnogeriou hanter g~uczeL- kastel~ kaz P-enhoat, "'war eur g.re·c h-er:n a zav he fe·nn, ·en t-u klel~, ·a-zioc'h ar .ster lz~rnm dl­O"amm a re-d a.--dreu~ ar

. foennei-er' ev el cu.r zeize.nn arc'-hantet, m.aner Kcrvor-van a ziskoucz -c'hoaz. e vo­mcriou kinv.icL hag e liorzou -~1at da -roi frouez gvvechall h n'eüs nCme•d ed enna a - , s hreman. Daoust .rna z eu staO"et eun douri,bel.l goat oüt~n n'-eo mui netra e­skoaz .m'co be-L gw.echalL Eur marrer ka•e.r a oa :;ne­zan· .p'edo aotroned Boise?n (a wel.er o ~koucd W3.1I'

· - ar c'hroaz-hent groaz ruz to sta, haO' ar Bourdon?-aye

! 0 . \ 0"8Z o cham _ennan: eun . IBo

diwar -ar mêz n'oa 'ken p_a va-rvas ennan, d'RI' 26._ a VTZ

oost i817' ,Ja-kez Queinnec, unan eus ar ganna,ded _a _oa

. bet }{a set .gant a.r <' FiniS-

ter >> ,da lffibourat war -dra~u ar vro, e G-ampr -a an;-et_

Conventi-on n.atw-neuze << n-a.le >>. ; b t

~ ·_ -b ut bloaveziou araok ar br·czcl ez eu-~ - ee.·· Eun ne e . "1·,. :- bet- .;;krivet O"ant.an hag

moulot cun. 1oull·acllg l~jlll ~ o

- 143-

· wc-lor dreîzo pe-gement a clrubuilh a gouezas·, epad am­. .zor an Disp::i-c'h, war gein an den kêz-.ze a vo·e da;re d'ozan r bczan di"be-nnel, gant. ·ar bourreo Samso·n; evid an torfed · e,n -·.q.oa _gr act o chorn hep y,oti -mar-o ar -roue Loeiz XVI.

-~a.kcz Queiimoe a vor=r ganet e Iü,-rbolot; -o Gwirniliau, d'an 23 a viz mcurz 1755: An Ao-tr·ou -Yvon ar Bras, pür'son Berhet, e es-lw-pU Tr·eger, a oa e baeron hag a 1-a­l;:.eas- anezan da· obèr c: studi e skolach Landregcr. Er bloa:z 1779, -d'e bc""ar hloaz .war nugent -c -timezas da' L6ui-sà M"adcc, eus a BJOuncou.r-Mcnez hag oz a·es da jorn di; c-no edo pa voc 'di;ba-bet g.a"nt. -c genvroïz da ·v-ont, en o ano rda Ba,riz, e1· bloaz 1192, rak ncuze, ar Vreto­ned a oa ken dall ma ""oant. -deuet fla gredi ·ne -c'hcllet lect dib-qna -ervat kudcnnou Brcii neme-t kas-et e vijent da Bariz; .a-baoe e ü'a·r ·deuet. d-a vvc:lot ar f-azi bras\.a reas, hon t-arlou, me-t ·an l.raou, ma v·ez-onL troet -dillo war an tu eneb, a ra-nker Iarkat poa-n hag amZ:er d'o zrci; a-ne­vez, ·war a·n tu n1at.

Eun n-ebeut sizuniou gaude, -p-a voe- graet p-r-osez ar toue, gant a-r ·re hag a oa '\Var •Cun dro, hervez g-er bru­det'.De sè-ze, -e dama.llerien hag e varncri-en, Queinne-c, evid.·e ··ziframma eus a -d1'C rdaouar.n e onebouri-en Louet, a c'houlennas, -evcl kannad-e-d al-I kost.e:zenn wella ar Gampr, ma vijc gr-aoL -d'ez-an mont er maer. ·eu-s ar vro; en ·doare-zc d-à vihana, ar F·rans -he divije eun t-o·rfed -euzus nebeutoc'h w-ar he -c'-halon.

Azalek an -dciz-z-e, bleizi ar Gampr a gemcras -a,l leo­ùa-d evi-d eun ene:hour, ha -d'an 9 a 'v"iz be·ee 1T93 pa -c'houle-nnas ·Ama.r prüonia 7:3 ~ous de-put·ee.d ar goste­.zen-n ·vat e lake'as ano Jakez Queinnec war ar ro.ll, g-ant

_unan -eus ar re .génta. Kerkent, - -rag an noriou a o-a diouallo.t gant soudar.de-d,- an -deputee·d anv.et a voe •ta­pet p-eg enno 'ha laiket en eur c'hloz da -c'ho.rtoz ma l-a var­je Ro-béspi-e-r·re,- a -oa rie uze oc'h -a-ber ·eo v-estr ,e P:ariz, -·pet-ra ·-ct-a·.-ober outo; -c''houe·c'h cur .diouz an noz e· c'hel­le heza ha n'o doa hot t.amm ·Bbct c'hoaz d'o nT.eTenn ; diioU:s-t- peg.er strafuîlhct -e oant e kemerjont ar pez a :hgasjot d'ezo; Cn-dre m'edO o tibfi e- -g:dan, ar C'-he-in­nec a gl-evas eur v-aouez, a oa o s-ellct autan a:--drcuz ~loue-ct· houarn e -brcnestr, o lavar-et ·d'he amezoge.z :· <(Tiens! .ces j.f. ·de -conspirateur-s, :c'e-st qu'ils mang-ent' bi-en ! >>

Da eun_ eur gaude a-nko.noz, goude bez a --choine:t. eno epaid -a-n hol-l anu-er, en o sav, drc_·ma ne oa na -p]as, na ne.tra _-da .aze-?: a, c voent ·kas et d'an_ U-·kêr, peder- Tenken­Iia-cJ. arch.erien ·war Joan ha .soudarde-d gant fuzuliou o kil ha anezo; gou.lou, clouget -aman hag ·a-h ont, a skle­,'rijenn_e -a•n ·hcnt. ha-g a,r holll a g-erzH -da heu! en our youc'1ha.l ma o•a skr-ijus he c'hlevet.. Digouezet en ti kêr, e ·voe -lammet. -d~-ganto 0 manlellou h3g 0 -c'hartonnou a

- 144-

zcputeed hag e voent kraouiet ·en eu·r ·zolier 1goloet ·a blas·tT, ·el .l;ec'h ·ma oa 60 bennak a:Ll ·en o raok. Eun no'i­ve·z wenn a .ctrem•enj10nt; a:ntron-oz e voe roet, d:a bep-· hini anez-o, eur gW1ennega·d· .bara hag ·eun hantoc vou­taüha.ct Wlin f<ill ha gaude heza. o ·C'haset, pep hini Q.'·ar gampr en devoa -e ker, ·e'Vit gwelet :lak•at ar ·si.e·ll w1ar D· fa-periou, e voent ka-s·et ld'ar p·rizon anyet. La Force, ha klozet -eno ·BU -eun ti nev-ez s.av·et d'al lae.ron ha d'ar­vuntreri-en. Red ·e voe. ~d':ezo ·pign-at -d'ar pevare -estaCh hag en eni .renka -eno 80, gw,ena .ma ü'heUent; -ar -re_ a. c'hel:las -tapa golc'tte-joou a le-das 'anezo, war .a;r z.a.lier,. h-ag a •c'ho.urvezas- war.ne~o; a-r -r.e a'll ·a rankas· gourv-ez· war ar··e'halet, ·pe jorn ;en a .s.av;.eo·ar C'heinnec .a aà eus­ar re-z•e; d'aT· pBmpvet_ ·dervez goude •ma oant ·en em gavet ena ·e .c'"hellas kaout eun t-amm -gwele -distranteU d::t-·l·akaat dindannan. Wa.r.dra dek •eur, .ar r.e -a oa -kar­get_ d'a ·di-aua1l a deuas, hanter-vez-a, .chas drouk ouz 9' heul, -da c'-herve:l -a1r brizonieri.en, ha gaude. hez a gwe­let ·ne v-anke hini ·e>e'h en em lde:nnjant •en eur alc.'·-hou-ezi: an nor -gan_t -eun 1trouz bras.

4,ntronoz vintin, ar ·fbrizonieriel;l -:a r-ankas dis'kenn ·ha·-­mont dindan euri disc'hlaV~enn ·Bnk -ha -tenv.al, mogeriou­uhe-1 en dro d'-ezi, ;go•loet a_ hol·enn-·m·og-er -hag a ginvL Aer a-r .porz-ze a .oa kontammet gant ·ar fl-ae-r .a tant ·eu-; ar privezou, a oa -en -eur c'hO'rn, hag -a oà ker pounne .. ~ ma teue -an dour g-ant-an -en daoulag-a1d. En toull lous-ze,.. ha war ;lll ·-ct-ouar _p·e .ar y.ei-n da daol, ·80 e rankas an de­puteed dilbri o f~.ed. E .c'hellit kredi,. ne oant ket heb­enkrez·; •anaolit •mat a -rae.nt -o -eneiDaurie-n ha gouzourt. a ·raent n-e c'·heUet .gedal diauto ria truez; na l·ealdedr rak gwasoc'h .e .oant egBt loene-d gonez. En o- ·sol~er,_ e­kicthen .an no-r, -e oa eur bailh da oher ennan ·O ·ezom­mou hag a oa ·e-q.n donj-er ·evita e· ·ga.out 'en -o ü'hi-chen ;:­diauz ·ma veze -se:rr pe -zigor ar pre:çtestr ·a oa a-zioc'h o fenn e vez•ent devet -gant ar c'hor pe zuilhet 1g.ant ar·

-r'iou. ·-~~ . Eun neb-eut. deiziou @Oudeze, :dNl ma kr-eske ata.o ni­

v.er ar brizonierien$ e vae·-ranket -lakat 14 ·da ziskenn, -· -ar .C'heinnec a oa un an anezo, :..-- .en eun toull· -keo e:I · J.ec'h ma oa daou z.en lla d-aou gi -d~o .ctiouall; ·eur .glo-ued­'houarn -a oa o -s·U8mka 1ar .c'heo ,ha -sHtu ma o-ant mm ,ev·eŒ e.n -eur gaoued a ·s ·mBtT --hed war 5 metr :1-ec'hed. Evid chom ,eno-.. e rankent pa-ea 15 -lur er miz, dre benn, ['ak misbri an Di.Spac'h· !_le- brizonient ket an dud evit b-e·n,_

. noz Doue. Unan eus ap. ·de-pute.ed ke-iz, Do1,1bfet, 'eul lla­}:touter-douar ·eus .an No·r·m,andi, a grogas -eup_ derzi-ep:n vras .enna-n; ·e·p:a-d ·teir ziz-un .e voe .da1c'het eno_.da ver­zeTia; medesin OOet ne voe dig.aset :ct•-ezan =ha -tamm J..ou­zou ebet ne voe· -r.oet d'ezan.

-Pa v-oe wa.r e dr-em.enva·n e voe doug-e.t d'ar c'hlanvdi

- 145-

~1 lec'b ma'va-rvas -e·n eur . - . en ·eu,r youc'hal: (( Pe~ faJ:~ 1:~s~a, .p~aniou ·skrijus hag

:c eo a laz ac'-hanoun! )) - o e&p~erre m-a,_ 'z out; te ~.:." <- Tra mem·et ~-en nem·et kl . - ' . . ;a !lake-~ -ar brizonierien da ~~e~ ·.a~o eus ar ·c'hlanvdi-z-e

nan, .n en -doa ken Jo d r~Ja.' .ar ·medesin a Oa " ba t' - uz-ou ' a ·re1 d' h · n­-- '· n.~e Izan.-; e gla:nvourie~ a . , an . oH nerned eur

, .o :h:eJou donJe.rus. ar C'h . veze -gantan :w:ar c'hol ihag una

1 ' mnnec a "Wlelas e -·; ;~ n •g"'\\'ia 1 .g.Janv .gourvez t . d no u.nan maro

. e, eur m-evel a- deuas 1. . . e o ' aou er memez ~:e­-.e !dr·emenvan ctr·e e d {~dmere~ a .reas -an hini a oa WP hag e l ' rei- ' ·evid e jach d' .._..-r __ . v_e- ma enebe: (( 8-ell 'ta . : a , -I'W!ar 1e 'Wfele'

. an hmi mara; ·perak ne - ' em-ezan, n eo_ ke-t te eo peus k~t ·komzet kent.oc'h? ))

Koueizt Karm.ez e Pariz

aneT ·oo e .Skriv-e an d t egil~nda -c'houlenn beeiau ke·ed, l;:l~nfoc'h ·hol1 an :ba-rea; :rener-ien . .a.n::-~Di : ,.,a~.et _da eun ti alllben­

.a ·zreid -er porizon s:pa_c_ P- ne vez-e ·ke-t dare 6a·enna:n;· dont a raant he ke,'· k.J;ment a c'houez fall a

vous'ûra w:ar o fri .~ r n ~ar an treujou 'ha-g -euo ·evit o sponta e 1 a,en goap eus ar briz-oni.e~

Vfl - a\-arent arro d' . a.s (( 1-e ras.air n t. - Irazo eus an ganti, d'an 31 ·a vizahwnal )) :edo-d o paotiez di­·k t ' ere 1793 o3 d .

-: os ezenn !ir Jirondined. • "" epute a o_'a de.rv~z, ~wtrieh,- eur c'her. brasa tl.Ispac'-h'erien p . . e. ALaman, unan e-o's

brizoni··l,rien ariz, a .deuas d' · a glammas d. . o gwel"t · zavon da oher a 'ba· . wazan. ·drer·,ma. ·ri'o devo~

d k t ro: (( Oh' mat es e d'eoc'h diskar· h . '-emezan, d_iza.-I-e· . . o paro hep dour! , hag "

- 14d

t \\ nan eus ar 'l.jri-. , Jammct digan •1 • "oudr bcza ll , bleo tee 1as, o - n da r-o·de a ai ' ·

zonierien .eun houar . -. 1·- -·CL üa b-rizon ((La -De tl e n.

D'ar 7 a viz 1iorz~ e v~e~t- "~~'hampreier a oa kacr h;;t. oa Dravoc'hlk beza, al d. h· l da eur -porz b.ra_s,

Eno e ·d .· , '!ilh -a roe- IS eo . cr ·-pl ma tc ir renkenna- '' cz -1 t . fall ken nebcuL hao C\ ~ . t ar prej.ou ne vezent z? r~iouall •da v·ont. ouz taol b: o,

dent ar re a veze ouz o,. , . kaout a:Œer out o. Ioas ~~ rc-n1an ft veze acsoc h ~~z~ispa.c"h hag ouz -o l~~n, a racnt d'czo -kazcLennou bot an '{raou da vont. en. _r.o.

\v.rlent ne w.cJ-l.ae t_amm .c - '>r.e Dùchêne ll, Hebe~ t, _an ~n eur gazet-enn a_nvet ar <t p:u ol.bcr ·d'a·r bei~omenen

. a sknve c oa rn . . ~ct. <t Keit ha ma den gourz,. b~L O"racL ·d'ar .Tlrondine. . . cr one cl weHa ar .p-ez a .oa "-· o . . , _ 81nrzan, n11 0 n .

. brizomenen-ze, · · .. da zi'bn ! J> chomo bea al ,0 do keL a vara .. ar bobl, les sans-culottes, ~-- diaoret ra-ldal .o frosez ;

,Eleiz a c'houlcnne ma ';]J·~d 'cf PaTi.Z a glaske .laka:t H~nt'iot. jeneral .pras sou·. a~ -l~e :doa gl:aet. e miz -gwe~l­

:.-bohl,da ne:vezian torfe·Jâ . feuler cvez, .gant a raJe, ag61o. di'.'·eza en eur .lavaret eoz\mezan. e-man hor brasf!.

· .. ·ou ra V' << en ·· ' · \-v-a.r ar_ :pnzan1 , . o . , -1.

e·nebourien! :1 . • .·_ n a veze at.ao war c .heL

EP-a·d daou viz, ar bn,zon~\~I.~~·it kaout. berroc'h o _-am-:-lna\,0. koulslkoud.e, ev; . 'r 'pe·•iou ga·nt la. Ul-:--eus_ ·O · · ' - 1 rl c'hoan '--' ' t

, e·c'h en 0Ih lakr.n, ,-a . . -. r ua veze gla·9 e ~ae_:; zer, . -kl .t.· er c harnp·reie ' - , . -l ,o·wcrzwu. mou maen-~ en_, 'h :en cm laket ,da zc\e o -a~­c'hoari-ou- aU, pe ccl _ _. .. ar c'hilhot.in, ec'h en cm. da 1

E .· d en -em voaza t wuz ' 1 1 t eur penn aneZI . "

1 daol -a veze , a œ · · · tennccl wa'I' cu~ · · winta. d slrisaat setu ma tou-

a deuas a ' · t re a A-n urziou warno ' falla an traou CVl o; ar . ·J·onl da .grcdi ez ae falloc h t 1aaâ-d ·C!boL diwarno ken '

d' all ne -·dennen · o t ,ennecr ·cbet oa ouz o · wu. 1 c'h. ne v·ez·e ·leze g~.- . '0 d -c'-houi.lia a ra-ct e pepd ~le~rv.' de-put-e a·r << C'hô! es-• ,uf. a nt den. Eur penna ' . . . ~h nt an holl ,ouz c guza N~r-d ;), a c'-hcllas sav·et.CI aerl.t~e :1. o·wer hag .ar c:-hoat :

· · r mellezoul' - · o kl 1 1üz a v-o:e a-d re kc1n eu. . 1 ..,. 9 11 enn en as z . t d'·ar 6 a viz -meze\· e?- ' t ' me.. lnndizol-oe, d ·

ar act ·ha.g ar .guzar c ·. ·d·eU o-ant .. eün. t?ulla· sou-:­o Eun. nozvez, eun ev:sael ar br,izoonierien; n -c'~l?n~elll d rded da :lc.mm-cl -digant a. - outo .la:kat. -d-Ig-as o

a 0' .o' aoL.ennou; difennet_ c- voe rankent bez-a evel ar lblao·~cd ·.eUs an -diavèz; s·erlvrb.chmelr.leez ·eun hailter vou-ta il-.

. . ·Il , r pree e ' brizom-cnen a ' eu kia aant -eur gucheJ?-n .legu"'""" had~win 30 gr:amm. 0 o- d'flaus ücn ·C oa .ar ,hanter v.'rein; ,daoust. ·pc.genl· .l oe\)ad ma ·Ch. omas eno

··ct c voued 1ag' · t · el ·ne v n'oa ke!. ·eVI; - ec''h. ne _vez·e k~e r o · 0, • cran t ha·ra- s. , ct·' -aT rankas tremen o_ lê' na d'a-r r.e gaz, •na

. ·t zoken -eur. hannc z, . SC-lll , ---

1 - · 'h a o-ave ··e .ra et. g anY. mis tri an 'Dl3pac b Daoust; da-ZE\

'- 147-

' \lr!'a.o c'hoaz d'an dcpute·cd; -d'an .19 a viz gouere '.e voe kemennet cl'ezo· C· vijéri.L kasct, <anlronoz ·da brizOn ar (( Ma-dclonneftes >) unan eus pl'izoniou lousa Pa-riz.

Eno, pa ne roet netr·a ;d'-ezo da zibri, e f..isk{mnjont ·ër p.orz da lo.unka ave-l; ar por·Z-ze en doa 23 m·ct.r war. -17 ha ne· oa k·en porz nemelan da 316 prizonicr; pa d-eua-s an rioz c r-enkjont en e·m ast.enn v\rar ari _derer.iou, etouez: ·aJ· lous toni; Ine-ur a·. nozvez .a ·rankjorit ·ela drcmen m·el­-Se d_,a_ c'hortoz -aber plas d':ezo en eun tu .bcnnak ail.

·Er p!'izon-z-e, an -depute:ed a .veze -graet. gwasa ma c'llerlcçl d'c;.::.o; ·lak-et c oant: c-no,_ eT nwmcz r·enl;:, gant al .lam·.on hag- an dorfetourien.; ne c'hene·d lakat. digas net .. ra -elis an diavêz; dihr:i a r:ank-c-d"·er memez pla·d gant Luri .!Ja-g o ·dev·oa _ldenvejou._ s·pegu&; ne c'hel-Ie.d sk;riva d'ar gêr nr-m8-d evit _goulenn dilha-cl; ar pez .a\ skrived a .hcnL a·ll a ver.;e ro-gJ'L· pe ziver-ket. · ~-D'an 22 -a viz- goUf'-'-'e_ er iiri1 -d"aoü eus, p·enno.u. hras

àn Dispac.~h;- ·Am·ar ha Vouland-, a_ -deua,-s da _welet ar brizonie.ricn; ,-da ou r.·en "kriz ha digal:on ·e oant :tJ.Ej, daoust d,a: -ze c teua·s a-1Y ·da-elou ;e_n o clâqufâga·d o .welét -e .pe stad trist e ·oa laket. an -d·eputecd ·ha:g e rojont urz d'o

. .c~h-a:s d'rur ·prizon an el loc'h ma vije- ·bravoq'hik o &la-re.· ·

A_n:!ronoz, e _gwirîbnez, aT brizonierien a voe kas et da gouent ·menec'lr .saoz .. Sant.-BPne-at, ·C ki·chen ar Val-de­

·Gtàce; euS .. .ar· zolier nhol, el lec'h ma voe gra·ef. d'ezo Pfgfl,at, e 'w·e-let ar mêziou a-:bc-l:l hag ar gwel..:ze, gaude ifern ar·« Madelonnettes ll, -a I 1eas. da Jakez Queinnec­kas c sp·rr·ccl warzu traon.iennou glas G\vimiliau ha PTounéour. Eul Jiorz bras, dl'shcol ennan 1a- oa a-dre­kein an, -ti; _!en -e-ur baradoz eo e -oa k~u.er.-ct ar brizo­ni_crien _gaude ar pc.z o doa gouzm1vet edoug ar miziou t-r-emen; ar brizonieri·en a!l, S-aor.on, an da rn v.ras·a ane­zo,. a o•a mat outo; •ke·m;ent -a --drubui.J-hou a oa kouezet :bet~k neuz.e w•ar o diskoaz, ma ·-touent., ·o welet -ar 'pez a. zigoueze, -da .gemer.et flzians; m·et n'oant. ket .en ·c·m ga-v.c! c~hoaz 'W-ar leîn o'.c'·halvar. ·

-D'ar 27 a-viz gou.er·e, gaude krcist-eiz, '0 voc gwelet o· t-ont. d'ar prizon, .eun toullact· souQ.arct·eri 1a ·en ·em ·lakeas da ohe.r -tro ar c'hampreie·r, ·o •c'h.leze noaz -gant.o .en o· .do,ur:n; da eiz eur -diouz an noz ar· 'brizonie.rien a voe­graet d'ezo mont d'o gw.e-J.eou ha lez·el al·c'houe,z a c'h,a-mpr .en nor; Ju.erli a raent edo o 'eur ûveza warnez ' seni; hini anezo ne- zenas cul 1a:ga·d. ncm·et ·ar O'hOrhel en ·dÇJa. prenet., ·e-vid •en e·m laouennaat, eul lit.rad:---ko­'gnag hag en do a. ~ev.\3-t 'anez-'an --en -e bez; 1astennet war e wèJe, c _:mc'has_ epad an t;wz; ar-r•e a.Il a lœkea ,o skouarn en noriou pc' el· prene·chcr :cta ·z·ela-ou ari trouz a deue :Cus. an -di1avêz.

·Da 10 .eur:, 'kloc'h a-n tan-.g\vall a zonas -e Louriou i·li­,~-ou lrcr; a,n Laboulinou -hag an trompilhou a gl·eved o

-.!48-

1akat ià.r i'uiNl da. ,dreg~rni; hép-.m3.r. ebet, nozv-ez z-iv-e·za · ar brizonierien 13. oa digouez-et; klf)vet .a r-eorit -eun _()f\­·s-er, e·iliorz i3-i'_prizon, o-'1avarêt' d'•ar zoudar-d:eid~ 1karga _o

-:armou ·ha bez a prest: t<_ D'an t~or a hahter- n.oZ, _emezQ..Ilt e --v-ezin t' -diskar-et-··hoU ·'hag arabad e; .c'hel~fe euri p.naù tec-'h-et.:rak ll'int-nem-et truillhou! ))

. Eun noz-vez ·skrijus -e _vo.e: an nozv.ez-ze evid .-ar _ibrizo-

ni·eriert, ·a c'h~el:lit kredi; --trouz · ar c'hailo-liou~ strap an dromp1lh, .tournf an tabOulinou, s_on .ar- -c'hleier, youc'-h ar hobl,-tp.ep--·tra.-a:Iavare _d'ezo édod·Ü vont_ da,-goll:é-Za· v.iarono; En -em _v,od.a· a r-ej ont -ha -toui -a rej.(}nt ec'h -en-_ :e-m zif-ennj.e.nt- ~Qs o .gWlella, ouz .. a:r re_::). deue d'a la kat .d'aT .maro. Antronoz ·a zoD.a;s' ha den .. n~ -deU!as; -klOO'·h an' ta,n~gwaU, -~Jk.QulSk,Qude,. -a ;zOne'- a tao -ha:.- !you_é 'h- -an ·dud, __ er-- rUiou,.,--a·· glev:ed·· ~e}.l;r-e4-,, D~-~---he·jnp · .e~ûr . a-I;. ·b_t-i~O.:.. ni-eri-en-a~welas e-•Oa.-aet !ar_ zbud.lrded kuit ha· ne_.jdrffi.>e,

· -war 6 ·zro, .neme'j:f o dioua.Ueri·en; -Wardr-o :1.0 eüt e··kle·­,, vont _-eur _1g:we•:r;zer lka·Z·etennou:-o y-ou-c~ç_,âi':· ((_ Diskà:oret ·e-o

Rob~spi;Br·re ·hag_ ·e ge;ll'S-e'urt-ed t )) An neve.z!3'nti-z·e a zoue·zas -ane_zo ke.m.en:t _ma o··deVOâ

-:poan .ouz her ·-c'hr.edi, met;-__ ·.goud_e 1tr-esteiz:, -e Wte:ljont--w1ar ar .ru, .gwr~g ar Merci•er; uDJan--ari.ezO, ·o ·:fi.èha ·eur ,skour ,gJaz; .evit·Tei ilzianà_.d'-ezO: d'a:-U-_29 a vlz 'gOUer-e, ·unan 1Di:mnak .eus -el).n ti:. ·e·ki-cbèn 0_ ·fri:zOii,_ ~ .. zts-p·_~l,i3.-S -dirazo- -eu-r gaz-etenn e_ •C'h·elled ]enn __ war-ni ·.e liz·êi'elJ.-llOU bras: Barnedlgez ha il)aro Robespierre, Couthon, Saint.:.

·.sR··

At Japon n'co ket eur vrn -gristên., Kristeiüen a zà -enni, ha· kristenien·v.at, _me-t an· d~.r:Q. 'vra'sa :eus ·an dud o; déJis_ falS:-kredennou. Sant Fra-nSez- :Xavier _gwecha}l a br-ezegas_ eno an ·Aviel hhg a c'hounezas eun" niver bras .a' dud d'ar 'f-eiz. Dont a_reas da. c'hou_d·e,. ~iouazl eur bn·zd braS bà kriz war ar gristenien; eur c'halz à'ne'ï;O ·a vce' laket d'3.i- -mato, ·lia· Màzerien ar ~~pon o deus kresket

niver Merzerien_ an Iliz. -Epad daon c'hant vloaz :eo bet evel maro ar relijion

_gristén er Japo·n. Et ·c'hantved di-vezà ez eus bef' act di, .a-neve~, misïorier_ien_ da- brezeg an A-viel. Kavet _o deus bugale Vihan d'ar g"ristenien, d'ar vcrzerien a~wecball, hag a anaveze kalz traou diwarbenn relijion Je·zuz-Krist; di­warbenn ar Werc'hez Vari, ar vcleicn. Aes-e voe o ·gon­nlt d'ar feiz, h3.g hirio ez eus· kalz kristenien .er Japon. Er gear-benn, Tàkib, cz eus eur skol vi:as, han v et Stere­denn ar M-i_ntin, gouarnet gant Reli.iiuzed eus Frans, hag. a zo enni pem~ek -kant bennak a vugale hag a _d_ud

yaouank. · Eur c'halz eus ar re a zo bèt er skol-ze a zo kristenieh

vat ~ag .a zoe savet e kargou uhela ar -vi"o. Er bloaz 1916 o deq.s grêt e Tokio eun Unvaniez yaouan­

kiz '-kristen .a zo enni hirio pcmp kant c'houezek den yaoua,nk, Poania _a rcont da startat ·en o ep_eou. ar fei?.· kriste:h ha da c:hounit o c'henvroiz da relijion Krist. 0 rener eo an àmiral Yairiom,oto a zo bet meur vloaz e Frans hag en deus laket e hano e_ Tredc Urz

Fransez. En tan et e galon gant Un youl en_ deÙs da c'honnii-

vreudeur payan da _.lezuz-Krist, e skriv viZiek, Tokio--Seinen~Koi, a vez enni hag a zo gret evid ar bayaD.ed _desket, sp~red. __ Ouspenn-zc, abaoe daon vlo,az, ez eus ·eur lriouenn ·_aiL ·bep -l~emzek_- dervez, evid_ a~· giistenien.

d.àOuar~,a)··_,vugale~· ~ll h ar g· t .l- . -. -· : .9r

fl~~~!~1~~·~:~;::~ e k · ·· e~ e · a-- goxnz ··eus/' cte1rer·ioil . - enver ar re a 'elïomir , . _-- . . - -- .

souezet,_ a ziskouezas d'è. d ·_ n ar vr~. __ Hag :ar:: an_ !)epute~d Ji ·_ ro ar c'hatekiz. da

griStenien; 'kf:l~nn:3ur: y~u\as . ~alz _kelennadd~ da- zalc'her ari urz vat ~- u e -- ha fur ~eurbet ·ba,

an d -- _ er vro.--ra-,ze, penaos ne zeuf , k_· t

' ~;!:;;~~~:i~~p~e~z0 ~a dre·men· e bro- p . ~ Ge . hor spered da oc_'h en em- h·ar rans. w~let a reomp ar.

zoken -·potred fa war ar zosialisted ar . 2ont nemet eus ran~â .an d ar reuz, _an drailh, ne. g~m-1\!Ignoned int ~d'ar c'h an vez,- kregi 'e mad ou ar re an ene.bourien d'an ,Iliz ,ouarnamant evelato, 0 veza in'int

Met ar re a zo krisÏe . . ~reze!, fallagriez, disle~l~~d v~ ~·~ d~us da c'hedal nemet

a veza touzct, setu stad . a. - a . aea an tailhou mat soned. ar gristenien -e bro ar f' H ram:-t-

. ~ g~ulskoude e é'hellont l . , (( Lenmt ha gwelÜ S t . ava_r,et Iv-e cta viniStred o b . dao · eu aze. ar c'hat k" ro.

ua rn ar vu a-ale -en ,·J· h e IZ a vez laket ctr ., z th b IZ ao- er skol' k · e ~ - .o ma a san tel - b_ - wu nsten K . K,en;tent a zo fall a a z~o,Ji~~~~'hememie! gant ar ~'h:t'::~i~: ~ar ge!ennadurez-ze a rraro et. Ar ;ugale a zalc'ho, mat /

Ivezatoc'h tud fur, a laboura ar p~oc h,_ an urz vat, a- vo ~ vo enar h?- nerz ~lr vro )) ' ne olaskmt trabaz ouz den·,

Tenna ar c'hatek" c 1 'h 1 · IZ eus daouarn ec evnou a gon1zo d' . - ar vugale evit rei en a zo beza diski" nt Ha ezo eus pep tra nemet eus Do h · · - · S. an dra _ ue mi en deus daoulao-ad d -rn,. ':ln a zo skler cvit kemeYI!.

o a wc et. ·

J. u.

>> eus amzer an Dispac'h· " roman

.. - .danevell nevëz-man, eo . EUit· helJ.ilh penJ1-da-[?enn a~t gwechall .'gant Kroal ar­

. . t an hini a voe mou· 'red arwou _ K ôzon Vretoned,_ 'K!._oareg ers . «. Kloareg Kersôzon ».

Se tu aman, berr ha berl'

barnet gant lezvarn 'La-; · urs 1793, ez eo b t ·pakel D'ar 27 a vzz me ~ s maner .Kersôzon, e !mon Kloareg Kersozon, eu j. Kevareg e ano. en deus:· geint ar Re C'hlas.' E, vreur-~~;r~ daouarll an dispac'he--touet. e tennje ar c h oareg .

. . da welet ar varnedz-rze~~an eno, gant kamaraded~,., d~utav an dro da gemeret­. gez. P'eo digas'e~ e vreur erm;~· ut kuif gantan 'trezek eur

keze,g an archerzen ha da d~c o

c?hoad du-ze, warzu Ploub;r. ull-rut-Houc'h, hag eo r_%l Eno ez eus ·eun toull ku;(., To t Di e c'hellont en em:

t Pelec'h eman 'benn. e-gaou. anaou · 'he1•zen · h arôk an dzspac · · ll eur c'hemener~ -

· JŒ~lf~~ a-vet' h int dj~!e~~~!a:~~1}~~ ~emez pla~· hdo.-dk~~r~. ·baur de Gevrrreg a zav evzt _ zs .

ene hag a oa Iwzet demdost,henod, o tzirchal. ·Mo_ nt a feil" - h · 1 a ""O er c oa d nian. anezo d'an arc erzel d ~welet ianig, he zousig, a go ' t(. d'ezan, koulskoude,, a . a zigouez Kevareg en. ,, d'e'fi an dom·eou. EIJ.o em,an,t lfrerkent rak an arcJterzen. d' e~ ciro nemet e rank tee he ' bei 'd'igeffiennet cf ezan.

. a zo ·w~r e zeuliou, herve~ m/u~i' ·ar c'h·emùr;er _eo. ~ Z6>·

gant eur c'hanfard. Se tu r e.o arch~rie;n_ -o deus _dzs~zzwns_­]ravet en ti ha pakei gan a~. -mm~t e zaouarn, pa zzgouez wtezan. Eman o vont ganh_ ~o. -zt da c'hedal beteg !JouzouE

o hent Kevareg c ame warl· f ·tan petra a'hoarves e. _ . . 'hemener, Kêvareg gan . . c

'o welet stad true-..us_ a~a,c diou:::. tennan anezan Cf-.dle

."er-: spon_tns en deus, aE J ·z· .d'a" gêr ·l{evareg a ZlZ1'0 •c ~ C' hl as t u zg ~. ' daorwrn an daou - . . . ,

sant G"oel<tas; v'ir ··:f:enzor ·ar .... VZ.etOlzed .

. disklêrl.et k.ement:Ze da.-.zi:wzi -~;us. e e keit m.a ·~On ar. ré.-all. koUsket, .ma, ~iied-a'll

oa er c'h'oad o-c'h obei'_- gward:· ·An .tanr·.-elneZaiz, . :-. An tâli a flamin war leiJ1. tour 'Uhe-l.an. kast.ell

n::~~'a:~'''JI, sebl.:;mt ez eus """'bec'h ,lLiar an ~_dùd Q ZO, chomet' ::;' Hogen, c'hoar ar C'hloareg _a zo uzi.an. anezo ...

a oa lciriek mU 'oa êi:.pr Ri! C'hla$ da gla~k- kem~r" c'hastâl? Ar c'helnener, irliêt gant e va,m.m, a. oa 'bet

LdmioT? -.da gere' hal ar zoudarded 'Iwg èn doa diga­betek toull qr m._aner. Ar bôtr;ed a oa 'e· diabarz·

war evez ha, pa zigorjont an nor d'ar Re C'hlas, · .(èus.kel chas warne!fo eo a rejont. Sevel a rea$ eun em{Jam~ >s'pontus. Unan eus ·ar mevelien· a c'houezas-nenze an tân -er ·c'heuneud war dOur kasielt K'ersôzon, hervez ma oa

·.'bel divize.t, da c'hervei silwur. Kevarefl hag e bôtred o · iiredek buana ma _c'hellont a gav ar 'c'heineiler o- toni ,'end~à lwg a zigas ariezan ganta. ,Ar gann ne bad ket pel/ -ken;· aiz trec'h a zo da .Cevareg. Nemet pa uoe · klasket .Julig. ·aa vont da c'houzout ha gallet he doa an dimezell Kërsôzon kemei an tec'h, den n'en do.a gwelet ro-nd une­zan. SJ;amj)et e oa a darre ha lezet_ ar re all d'en .em jaclwll. ~E zonj a oa- mont da. di Janig ha mont a reas, Tt-Janig, aval, a· oa goullo; ll'e~nenet 'e oa- ar Re C'hlas dre eno : Âr c'hemener, glac'haret bras·, a glaskas he roudOu hag e kavas war eur ·c'hlemz .eur bakadezm hag e oa enni dlihad plac'h : ar ·Re C'·hlas o doa laket Janig_ en zoudard, kuit ,d'ezi da vezan anOiVezef! Ha Jnlig adarre' wp_rlerc'h, ar ~bŒkadenn dindf!-n e vrec'h. Met n'eo ket gant ar, Re C'hlas_ -eo en em .gavris; gant bandenzz Kf!Vanig an hini voe,; ar _fe-man q oa o tizr_ei da Doull-an-Hbuc'h. Julig en em zi[as en eur par!cad~ balan hag eno,· na petra 'tale wiskas

>dilhad '.[ahig, en a mm· ne vijë· anavezet gant pôtred Keva­rek .hag 'en doa di garez· a-walc'h da dec'het dirazo. D'an

.;daon: bôtr dent w'ar he lerc'l) e res pontas. eta ·an << hini . ·,,JJoz )l he doa gwelet .lulig ÇJ.r c:hemener o tee' ho ut ebiou~

-dre ar.parkad balan. 'N em jachet en doa c'hoa:z eur wech. Eag ·he~ da zac' hel gant e hent liag o kou"ezan hepdale .War ai' Re .. C'hlas bodel en harz eur c'hleuz qa zibric.eun .. _,,,, .. Eur zoudard yaouank a oa ganto ha ne zebre ket:

.... / ......... :·· .... -.... · .. ····· .- .... /.: ~ . .--._ .. -,_. ·-~~--. ·. ~---·-. ~ .--~ .Dont re.as, da---vihaiwn,' art- tôt -da. val,:- ha jOJlig a,,._vt.e­

di{farrurtet" digànt- ,ar- zo.U·darded • . Kev{li"eg .a Ji a n~uze- der DOlûZ:-an-Houc'h .hag ac'hœio da·_-Ger.sôztm ,da gJâsk k~lo_u eus O.n-dimezel._--Te<_het e oa _gant_ eut mevel, di'e ~un iwr_ -guz,--_da vont da R'oz-an-_Ivinenn, da di eur mêrei-, nemet abooe ne ·aa· -bet · ke_lo-u ·ebet .. Ar c' he mener· _en deuoa dis~ kuliel d'ar zolidnrded ·an nor guz! ...

Setu hon tud 'treflek ROz-an-Jvinenn, Arru demdost, -ar c' hlolireif a y a da glevet Un- doare, o lezel e. v·ig:[J.on_eà" · kuzet en eur ptirk. Ne oa ket êt a-bell, pa welas souden trf zou"dard glas o tout eus adi'_ê eur -roc'hell. Pelec'h en e1n

.-guzet ? Linseliou a oa (mo o sec'.ha astennet war vegou ar­bodennadou lann. Ar e;'hl_Oareg- a bilegas _hag a en em zilas­dindan eul linseLNebeut goude,- eur plac'h yaouank a deuas evit serri al linseliou hag ar zoudm·ded ·en em zi's-­·kouezas d'ezi da c'houlen diganti henl Lan-uon. Diouz lie. mouez, ar crhloareg a anaVezas e c'hoar. E oa o tont der zepel al linsel e oU ku.zet dindani ... ........... •, ................................. ·-• ....... .

An -dro-man adarr~-- an traou a droas mii.t; a-benn eur Pennaç!ig, qr c'h.loareg, e vreu_r-mager, Janig, h·oll e- oanr e Roz-an-Ivinenn. ·

An noz-ze, e voe o(erenn er vÙeri lavaret gant eur~ beleg a oa dindan guz -er vro. Setu n-ia c'houleimas Keva-­r'!g digant Janig ha bezan 'vije hounnez o o{erenn-eured. Ne ·lavaras ket nann; en doare-ze è voe Jcempennet an: traou dio~lZ ober eun tamm lip-e-bao. gonde- an--oferenn.

Julig ar c'hemener -a oa d_eut. ive' war ar c'ho"uez, sioüa: d(ezan, rak aman e tapas e {atl. A;r Re C'hlas, deut dœ !}lask tizout ar beleg, a gavas ar pao ur kêz war o hent, · pa oa o- tont da rd kelou_ da dud- ar v'êred, Jtag hen skoa~­a bevar dôl_kleze. Eur gann skrijus a voe ~dàrre, gwŒ-~ soc'h 'vit _an hini a oa bet e' KerSôzon.

1Varlerc'h ar gann, ar inêrer a rous daou ens _e vibierr da vont lfar stbUrnwd. Hep ·aale' pelloc'-'It, ar c~hloarew hqg e dud Cl ua en hent.

, erne heman~ o tih ,___ )e<>II'..,.;'•"' eur zac!.had ed ~na, morgousk--et

bennak 0 c'Ïter~~~re~hl am eUs , betek an ac an on?

stered a lintre e holz nor hag o tiglan.chedi evel pa ne vije ket an nenv ken stPlann ha tiwaska poaniou a, ba be var bloâz abaoe m'edO.

h:üiboset ken n'o doa pl~fa~~~rtb, trnbuilhet, gwall­ne zellas ket ouz k 'h e et ken o veva

zen rec · e ~ · H ou, en eur zelaolf gant ' pep Kor.n ar porz en neuze o kuitat toull an evez. Trouz na glav

eun dro er porz ha ~or hag o vont gous-vale. Ne veze klevet g el hor..z. Ne oa ket eur­

dour o tiruilh war a n-e_met tak tak ar vilin ha dre ar c'h r ro]ou hag o t Ar ski . an mein toullet dind von gant kas

ar rd~~o~zoa roloet, da oust ma :~:;e Aà~ ~~ur a oa an eil tu d'egile(d~' pl~ntet kammed ha kwu rod;

b · · ar ster · ammed r]lan eus o fennou e '~ne zrskouezent nemet eu ..

3;vel~t en eun tôl-1ag~ez an dour. Ar miliner e~ ' '"chen e vihn_ en eur c'hrozm::l~t oap de~ en tu-ze hag e • an treuJou e c'h · a z1gouezas

nor-ze hag en d i enou a chomas- d~ • a vat, e nak er vi lin oa ezet di gor a oa serret. ê;go-r- ga-n tan-: an

, D , ·. ' e oa unan ben-~ ampsrk! cmezan. h a d' - ' oun1an 0 1 'h oa rgor breman soude eo c oari ebet' An:

.ar. Skailh, mab Pi i - ?~ ken gwir hag eo_ me ;raon ar Run !... p Smlh, miliner 'n ern rôk e·~

c homzou-ze a oa d -N eut· gan tan a - . l. euze e savas kl~nehed ,vouez uhel, hep son-

;:~~e~ ~~u~~J·o:n eur ~eUet pi~n a n~~p ~t~g __ -~e'hfi eas o tont d' o vont en-dr F · e nve

·- - ... azeza war e zaC'had d o, ·anch ar- Skailh .eur nuhner ali 'n e oo3z e • _pa welas, en amc'ho ma tostae. - ~ e 'yarnan hacr 0 selle! u-, - -~ outan.

a hurusunas hacr e. ben?·. Sonj a deua;·d~ezantas, e- vl~o o seve] a-bik ar mlhner-ze Ii''halle h zan _d. ob er ç zin ar gr _de~t .da c'·houlenn pooeC::~u.nemet e- ·dad pe. e :._1aJ~.

' '

156-

Egile -a- zavas n~uze en e zav: - N'ho pet aon ebet, emezan, ha ·sellit ouzin ervati Eun den bihan kruset, dilhad dister war c gein hag i

,goloet a vleud. Fanch ne rannt:: ger.- Hag egile adarre: - N'ho peus· ket a ezomm, emezan, eus -eur pm·tezer?

._ - Eur portezer? eme ar miliner -dineehet eun .tam!mc; '· -c'houi a-oar eo êt -\ra fo,rtezer e-kuit?

-'-- Me a oa marc'hadour reun betek vre.mlin; met at.· ·vi cher n'eo ket mat evidon lœn!

--·Bah! erne -Fanch; c'houi eo an ôtroU kure! - Hag

hçil o tenna e voned. ·---r Y a, Fanch, ouspenn--d'in-me e·rafec'h vad, ·rp.ar .karit_

va c'hemer en ho ti.' Evelse, me a c'fu.ello derc'hel d'ober -en ho touez va c'harg a velcg. N'ho 1peus ket a on'? ... Rak hreman souden 'm eus ar gredenn ec'h arr'uo soudarded war vâ lerè'h. Setu perak am ·ens laket bleud war va dremm ha war va ·ctühad... '

C'houi a oa o c'herveJ ac'hano'n bi-eman· souden? ----:-.Me a oa, hag a zo dent- er vilin keit ma oac'fu. oc'h

· --ober -ho tro ... Selaouit! 0-daou ec'h ejont da dotill an nor· -da selaou, e kr.eiz

· .sioulded an noz. - Netra, œne ar beleg; koulskoude; o deus henilhet

ac-~-hanon eur _pennad. mat. Va za<;~h am- eus t6lct cr stêr ha va baz ... Abaoe· m'o_un tet e Roz-an-Ivinenn -war c'he'd noz-dciz. Gouzoul a re-ont oun reun .... Setu 1Jerak e renkan chench . Fancih! ·

-- Mat coL erne Fanch; -wa-rc'hoaz e stagoc'h da _da bo'rteza, Aotrou Kure, ha ~etu petra a g6ntin- me ·dud diwarbenn ·ze. C'houi 'oa eur botaouaer, çun kat d'in, o cihom gant e ·wreg e lwajou Koad-an-noz ...

-Kwreg .a zo maro hàg oc'h dent -.da glask repu gant ho ·niz .. , - C'hanta mat! erne an ôtrou kui:e, en eut vou.s c'l,oar··'

.zin. Mignoned e vezimp, -da vihana, na pa ne vefemp

'kerent. Da- c'hortoz an deii, me garje aber .eun tamnr "''"·w,,

rak chench neiz-- a rcnkan d'aber alïes hep. K<ll' JSJ{et

hini..·. · ·- Dent; me 'va da ziskouez~ d'eoc:h h:o kwe ... Eun _hanter_-- e-~s ar ger:·-·a choi:na.s ~n_- e. èhcnou.

· trouz ttreid o tant -d'ar pev.ar-lamin a dreuzas · noz h?g a-rôk JJ!-'o doa gellet an daou. zen en cm an· nor a zigoras -'vel gant eur gaouad avel ha tri, c'hOue;c'h pôtr ha diou blac'h a dcuas er vilin la1m!ID- · · .

1

- ·

-----: Tremen a c'heller, Fanch? erne unail anezo. ~ Kevareg! erne ar milincr. Pion a z6 --~var--· da - _Ugent, tregont, me oar .ped Glazardt· Touet ·6

1{aout va ·c'Jwoc'hen; rak ll:er e talvezfe d'ezo! Lavar "ta ha gellout a rêr tren1el1 ar sklujon '? ·

- 157-

-~·_Dent! eme ar miliner. Tr-emen an (wu blac'ih-man... · sur a rcoc'h ... nemct

- Unan war ma choug· cb . d.a ziskoucz d'eonl!p! Mali ' ' c~f war choug cu'n ali! Dc·<rs Zlmip tremenet, serr an da~J~"ki _a .breman souden, pa ve­

. Ar. bclcg a- oa ch omet war d~z. ~<;! kerz da gousket... ùo·a anavczet ·mezan Oh - euJou a,.r vilin·; den n'en

~ · · er a reas sin . pa oant o tec'het

0 c'ho 'h d ai groaz \va rn ezo

Ri wall ha p.. K . · uec. ' aou bôtr ar mêt·er T ., t . Cl' ev~u:eg haO' ar c'hl <5 • cpo '

d_mtlczell l<er~<>ôzon. t:o oare;:,, Jamg hag an Eur ÎJcnnadig <fOnde· a ;r" _ "" omczan -N .... ;::, ' r nn In er a zizroas: (( Ft · t 1

• 1 euze e seiT'tS an da·n. Il .. -Ill . dour a greskas hag a c'ho'l '

1 ~ i oz ha --ker kent an oas ar vem k . 1 oa ncmet eun eonenn ·e tu tra , ' as _gan an- lu•n ne . - Dont a c'hell ar Re C'hl on dar sklujou. ner; met ne ·vo kct malet ~ as, ma karont, eme ar m-ili-

:\I Il · .o arreval -d'ezo f , , a e oa Iilont d'ar awel k . "' en oz ...

Ar miliner a zihmias : c, !mt avat, da zerri l.agad cbct

V ' wr-eg 1ag a o·onta d' · · ·

-- _a Doue! emczi· lmz ,10

At h s · czt an doare. -- Nann, cme ar· l;lÎline;· O""?e rou Kure, da vihan~m! ...

net~ze, C\lllezan, n'eus ket a'm~ ,n eo chœn, war zav: Ha o tJslœn he nt ar roz 1 zer. IUevet a- rez? Ema-ent

Kerkent_ e :strakas (Ïor an ti ·gant

(Da henilh). an tôliou fust fuzuilh .. ,

DIR-NA.-Don.

1~1-ll~llllllll~llllllllllllllllll~lll~lll:llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllltlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll • • • • , ,nrrrrnrnrrrrrrr;wrrrtrrrrrrrm 11~1111J 1111111111111111

. ' .,

Kanaouenn an alc'houeder

_ _Sant Pe~·, diO"or d'J'n B'k

0 ' ~·en mui -.ne bec'hin

D~gor ' t~·- digoi-, ' J?1gor -d'in da zor; h.eme1~ truez. anzin Pc va. gouzoug. a dorrin.

. Sell an douar, pegcn izci Ha me p,egcp uhell Bouzar out Pe n'ez out Mouzat a_ rez,

__ Hag e rez? .Mat, . Per' gr a da benn Me zo ' vont· da zisk~nn fl:ag a darre e pec'hin ·' ~ag e' rin,. rin rin _ '

' ' .... YANN

persouu. GU~RE, ,Kas tellin.

:·.: .. ,,,, -i

T -~ " Bm bro emaoun k:oulsk;:oude

Eur c'hernevad yaouank, desket gantan · e viCher man~ soYùit' : a: \reaS: > dti .. -{):à'stcn~Pa-Ol"'• dri glask laboUr'_. 0- V(-:'l'.fl

klê'\·éÎ;;'1aV1ii~èf' ê ôà::-ehi bél·n -b:bouriou dà ober "\vaTdn~ \ cm:. -hti-"'ln~·o-' g\,Yir· 'é'D: C'igorrt'-bi:-o' ne c'hcllc ket gounit n vai~~i. 1 ' -

E'ri-·'Clii··izfg'dtiëZOiit Ç ,Ka-stell," t::·welas eur marcad tud o Jabbü-thl ,\;~ii~'-Cul-{ tî;·'he,j/ m~u>C'hata ci cas da_ c'houlenn tle~:i -kèn~ciCt :en ·{)··-zotlé:z:· DfeS·;·-e- vanke unan, a ·gcmeri­nas (l'ezan ar mcstr, hag ~ roas urz d'ezan da grcgi diÜb'htU·_ !ga_nt ··a1_.:.1Ub9ùr.: · _:;_ : -,_ _ ·

SOuè'iCt 'c".v06- a:( pôtr divC'htu, ·war an taol, o wcld an·· hoir •Vïthei:'Oilri~_Jl :6' kOnl'Z_ -gâJleg_ ken ctrezo; ou tan_ e­u nan zoken e·'HiViù··~-: ··<( baüust' ha- n'emaoun ket mui t!lll

brd?i:)j r-- . ·--~· Kaout a -rèa·:.a'Cià'ri~":koulSKOtide, e ranke bcza an dud.­

zc ~'B~e'i#Z··_p'ciüj~kill~ia-'fi·6àd __ ~·'pep giZ, diouz o drcmm; o g\~~iskanianf~ ~nhg~·iV:ei_ diou_z o' doarc da gomz gallcg.

0c· Zl.lldrs' kct ·::l.i·~·pôh~-.-yaouililk da c'houzout c oa ar ·. meS6· :eù·r galf Wf ile eriterite· ·seild en bOr yez-ni ha. gnnt

aOifb' :o~d'ivljc···:ir'"viC:hcro'ui~fen· ·gr·et goap an·ezan e c'hour­c'liemennas d.'ezo Iwinz holl c_ yez ar C'hallaoued keit m.a ~ij-Cii{·, w"üi:-· Ci'1iüOoùr. 'Al:_.- C'hCrncvad yaouank-ze en ùijc __ ka~e.t ~ epso.c'h) koulskoude, komz ycz c_ duù, yez e vr_o, ar ·yez-zc hag en ctevoa komzet ben:tdez azalek e

gay~l1 ·,b~~ek .. J~t:LlJ-~•- !llC.t,. ouz red

... : n'~usdouzolJ· _eb~,t. ha sctu ma· seii.his,-'-~Vèl c genvi·oïz, çn cur zistaga hom­mou ga1lek ivez gwcUa m~f c'hcHe.

Eun dervez, unan eus nr vansonerien, an hini a oa o latiourat a-gevreél'':gfi.TIFai-· ':-r)ôtr::yaùliank ·a 1avaras d'ezan:

<< En\•oyez-rnoi l'équerre!_:.J) ar, c'hernevad tregaset evel ma oa gant e labour ne ·éritenùùi:ket mat a-"!alc'h ar pez a c'houlcnncd ou tan h:{ i1e ·gi·-e_d~s _ket ivez goulenn evid eun eil gwech; dirazan c 9_a ·_é·tW rilaen kizellet; astenn a reas anczan d'e gcnscurt; a(_ mestr test a gement-sc ·a yens d'ar red, rnktal, beteg 'ar' wànsoner yàouank en eu!· lavaret d'ezan cveiLe'U·;- _.<< ... Cmü_ùl'eflt, tu ne. connais pas encore les noms dC 'tcs'.oùtlls?· ~-

Ha ke1~kcnt ar pôtr yaoiùlhk ii Javaras d'·Gzan ken ha­bask ha tra: (( Pardon, Monsieur, je n'_ai z)as enCore tra­rwiUé en fran~·ais et je n'ai guère l'i1ltenticp11 de le faire », hag en eur ziskoucz d'ezan, g-a:ht e viz, k~stcll, touriou hag_ ilizou ker, c kendalc'has: . (( RegardeZ, _ces édifice::;: adm_irez leur solidité; ·j('âéfièJi(·l-es. siécl~s.: ils ont été construits en bretori;' 'dé:s~_chèfS-l1'œnvre comme ceux-là on n'en fait pas en fra:ilç_-~is:, ·. ·

An Aotrou. a joDJ.::tS abftfèt ,·ha dhvar 'a ri· dervez.-zc al Jabourcdé'ri- iL c':jielfas ~omz brezoneg, evel ma k3rent.

.E-, b'o ;;:;·. ~:;r: · c. c. c.

Kenla bloavez ~· lri ugenl Miz MAE 1925.

Feiz ha Brei z HA KROAZ AR VRETONED

KELAOUENN- VIZIEK GANT SKEUDENNOU.

Relijion ~ lstor Breiz ~ MarvaJ"Ihou· - Qwerziou ha Soniou - àuhez ar. Vro

RÉDA.CT.ION

J:-M. PERRÜT, Plouguerneau (F••)I Y. LE MOAL t: d . ~ , _7.oa ont, P' G-umgamp

-----ADMINISTRATION ADMINISTRATION

du FEIZ HA BREIZ : Fa. GEORGELIN

Brest- 4, rue d'tl _Château'- iirest Cie\ 44--i,O RENNES

du Bleun-Brug P-tdel'Em_gleoSant Ildu Yv. DREZEN

Bit EST - 4, rue du Châte~u- BaEST C/C 6230 R~NNES

PUBLICITE ABONNEMENTS INDIVIiJUÊLS "~EIZ HA BREI_Z ~ et u KOitN-BOUD,. Bretagne~ 8 f. l'an

9 f l'an 10 f. l'an

Toutes les insertions sont faites F_rance ! : · Etranger .. - . : Abonp.ements coùeC:tif~

F.etz ha RreiZ (seul) (àpartirde5ex:empl.). 5 f.l'an

â l'anrtée Une page entière . Une demi-pag~-- · Un quart de page .

300 fr, 175- fr. 100 fr;'

·~----........__~~~ ~

TAOLENN AR MIZ. - Distro . . . Penaos e_voe bemeret Pont-ar-Ve ada gevier! E. AR MoA:r_.-DIR~NA-DoR.-----" Paotr ha t uzenn,. G. P.- Roue al Laz

TMark, :F1UN TEST. - Hor c:~d~~~o:' ·-JR, - P~osesion sani

errel, AL LABOURER D ll ' · A. - h. en tel an A Levri_ou nevez, D.-N.-·0 --:.._ a et g~nt ar gasoni, J. u. ___: ANNA._ - Divinadennou: Labourwu ar merc'heds TINTIN ....................... ...... .. .. .. .. .. .

SULIOU KA GOUELIOU MIZ MAE

3 a ·viz Mae, ~ Ill" 1 su - goude Pask. Gouel ar groaz kavet . p. 669 e le.vr ·an A. Uguen. ·- •

J Ob~ a c'he'ller hizio ivez gouel sant

10 osep , patl."ion au Lliz, p. 66!.

a viz Maè. - IV" 1 su gonde P.ask. Ob er a c 'heU gou-e:I Sanrtez Jann d'A er hizio

17 a- 'Viz Mae. ~ yet -sul gonde Pask \l'C, p. 673. a viE 1Mae G _ • p. 393.

. • - ouel a.r Yaou-Bask, -p. 402. a .v~z Mae. - Ar zul goude ar Ya.Gu-Bàsk a -VIZ :Mae. i-- Sul bras ar Pant k ' p. 407. e ost, .p. 411.

Distroada ' Abaoe ar bloaz 1877, eur gevreJdigez dent, er -mar e-ze,

da vestrez war Vro_-Frans; kevredigez ar franmasouned, he deus troadet mil ha mil gaou ·evit toueHa ar hobi ha~ aber diouz skarza, eus buhez ar vro,. D'one. Bar·rek e veze, diouz an eil pevar bloaz d'egile; diwar c'lb:orr-e !Pe dre zin­dan, an tu krenv a veze bepred ganti hag -ez eo b_et betek lhirio hag ez eo hirio muio·c''h eget biskoaz, .pegwir ez eus er- Gambr 232 kannad franmasori ha 10 ministi-. •

Ha kouskon.de, kaer o d~us bezan krenv, dent int da grena, rak krog emaer da zistroada o gevier.

.AT pep brasa anezo o -doa: silet en· eun nebeut lezennou hag e oa chadennet ganta ar p_aou~ kez tud ma 'z omp, lezenn· ar skoliou hag a zizorne ar gerent; -·al lezenn diWarbenn terri ar· briedelez hag a zizorn ar prieJou, an ei-1 e kenver egile; - lezenn an disparti hag a ra ac'ha­nomp dirak ·ar bed holl, eur bobl digredenn, -bezet droug ha mad ganeomp ... Bezan eo al lezennou-ze 'vel ken lïes J.

. dori:i'-krenv savet gant ar franmasonerez,- Iliz Satan, ev-el m'eo bet hanvet, --:- e kreiz hor bro, evit dont a-·penn. da veza mestrez enni evit atao. Arabad e oa da zen. stoka ar biz, outo, rak disklêriet e oant bet sakr « intangibles )).

Hogen, d'an 10. a viz meui:'z, Kardin3.l hag Aarc'heskibiell Frans, bodel e Pariz, o deus skoet gant al lezennou-ze _gwasa tôl a zo bet darc'haoet ganto biskoaz ha distroadet ar gevier zo' keit 'zo O'C'h ober diazez dindano.

Tridal a reas en e greiZ kalon P'ep _den reiz. ha, dreist­holl, kalçm 'PeJP mab :inat d'an Iliz katolik, Iliz an Urz hag ar. Sklêri}enn, o welet dizoloï gwiriziou hu dur al le~ennou Iaïk, ha t:rouc'~a anèzo e dQare m3: n'o do ket a grog ken. war s-pered den ouest ha poellek ebet.

... Alïes, e ker:i ar c'hantvejou, ez eus bet ezoin:m .bras· da

zispartia ar gwir diouz ar gaou; biskoaz muio>C'h eget hirio, rak en eun ll:ievelep spered den, zoken, c'houî 'ga-v· alïes ar gwir hag ar gaou -kemmes-ket, en eun doare sebe-

zus. Eur· c'houlz ·a den neuze, vez re zislivet bQU ar wirio-

nez gant ar -gaou, _'hag· ar bed n'hall ket ken beva, henvel quz eun den hag en eni gavfe mouget gant eun ê2.enn

ibunumus·. · Neuze -eo red dispartia. iM·et _ JPÎOU her -g~aio? Pa oa ar brasa ezomrm 'z.o bet biskoaz d'ober an dis­

rann-~e, Dône eo a deuas, hen e-unan, rak re vras labour

-163 ~

3' oa evi t eun den . Ab d

· · aoe en deus dai 'h pa en: ' eus- kuitaet ar b d_ c et d'ben oher h3. da varn en . e Ie~'!h !. e ' en .:J.eus karget an Iliz kat rk c'h 11 d 1a roet d'e'Zi w o 1 ih a .ou ' ar sklêrijenn d'he b ' ~r an dro gant ar

ep.di rak n'eus nemeti ha n o er: N helier ket tremen G t . g a -aar d1srann

:· . an se_·, m, -katdliked a .c'hel . . Fei~ hag hor c'hréden~ ar 1 fag a rank lavaret e.o hor z~c h .er ped sklêrijenn ar :v~ ?- ez eus nemeto, rak int a c_ redennou ali ha~ dre forz ~non~z ha lezenn ar va:d. Ar ~ zo en, em zavet a-ratoz en h ostez~-:.__'.1- ~-o tec'het diouti pe · en_nou. · e ent:IJJ n Int nemet falz-kre-

. Anez anzav kement-ze e \ Dou_e 'var an douar· 'vel' eunseblant?m;p sellet done:digez vedigez an Iliz katolik 'vel - drha ,c_,hret en aner ha gal-

N' eun unvre pe ot;tz~m ket ha bez ez eus h. . . ' eur waskerez.

te~; hirw,_ ha zav e kalon J-e Irio br~soc'h merk a ial'len­dishenvel o troïdellat di~a& ·~e~, dirak ken lïes a venoz enkrezus _: « Da oust ha iou ~ da~mlagad, ar goulenn nez? )) hiri·o ·pa 'z k.p a ziZololO œeomp ar w· . · ' eus en r 1r10 d'eomlp, pep hini d' Ies a falz-profed hag a 1 -ne

1 h" Iouz e .du· « Gan. avar

z. ; . Irio, gwasoc'h c~hoaz. . , . en t!J~an ar wïrio-val den em .'leda war ar ' pa -deu _eur vOugenn d.en­~et h€jpk~p sklêrijenn ar r:~d ha rda glask mougan 'n'eo

Y a, dreist d'ar v h . ' met 'Pe;p sklêrijenn n'atur . 1 ezou a d' b · · oud. n~vez sav.et a~ gas ac'han~r roadeleziou, eur c'hal-

a? dismantr diweza ha n'eus . ~ warzu an dizurz bras d.IZn-rz ha dismantr ganet di:Ini eb~t ken e tu ali d'ezan; eil e ken ver peadra. egile 'l.abr ali liberte rik: liberte an

· l"b ' I• er e ar · d I erte ar hugel e kenv.er t d h pne e kenver e

« ,ch:d!:~v:r aev;r~dr~~~·;::. an haon : ::~:; 1

g':~!~ ~: C hrouer,- an hevelep re int a~ d~d, re an natur ha re ar

a vo eur wir . chadenn n'e em~t e vo gofeliet unau nag a -beurz Doue ~n hi:~ ennt' netra nag, a-beur~

keit ouz ar., Gou;rnaman~ ~ s a go àc'hanomip holl omp digouezet er pal ' o;:e, an '* Etat- » .

enen-n.ai!Ir a zoug an ari-o a ~a red_ d'ar C'ha'Hourd eo, breinet awalc'h ~ ommumsme )) eo dare

erea anezo evel sklaved - D alon ar poblou, >da c'hel~ eo hem an? Stum·ma rai da oust hag an emgann di-

·"'""'"' gant b e a veza >da "h . pe ez kounnar 'à t ' . '!"I ana, .dwuz s ag ganti _potred an dis-

ac.·w,tlc'har hed, mar n'en ern cravf k selaouet a-walc'h l de ~t eur v_ouez ilerzus , Gwir hag ar Gaou' Ê a roc ha breman raktal

vefe beuzet a;· bropaodui]J ~ogor ar « c'homlmu~ d

e ,eziOu 1

rugarez Doue ho Il' h . ket koac'.het· 'niz nB ~~ ag he c'helennadurez n'o bre ' ro-rrans an ·n· · man zo dek vloaz e - ' 1 IDI a zo "a:darre

• ::rn<JU<,., ' - penn ar stou d ' ;":-": eur vouez hag a vo bet ki - rma eg, a zav evet dre ar hed holl.

'

- 164-

. et frouez fa'll d~ zasturo ~iwar al Lavaret a ra n'eus nem h d o diskarr ... .. k h g eo dleet a r-e c

lezennou lat ' ~ ez t • • ellet disklê-Kaera. t barnelébg . t Kr~denn (he dtJe g l'k HI' . . . ·pesor· v . rr kata 1 • Pesort ReluwnÀ.: t eo n'eus nemet an tz h g endro

ria kema~l~~ a~Jnd:na hon zrèid ar\ ~~~~~n~. :or yezou eo a z "r hoii deus ezomm evt f . - hag ar gredenn d'eomp an e. . Hi eo eta ar eiZ hag hon broadeleziO_ll. .

t hl·r,·o·, ne vo nemeti n 'eus rteme 0 · • · nemeti d ec'!h ·, n eus · N'oa nemeti

warc'hoaz. ' 1

. êt droug bras ennan ;P en Ar ministr Hern~t a zo bet dinaled. An -den-z~ hag en

b rneidtgez ar ga~ ;t... g enonou a zo deus 'lennet . a 't kaout mad ou 'ua . . 'll c'h em werzet evl , z da diZant pe 0

d~us ~n kador ar Gampr' d e voue e -oa Iliz Fraris eun ptgne e c'het a-houez penn hag .en dents d~~.~ -dud a aDc'hant!... Iaïk lezennou Jrz gwerze t al Iezennou

1 'he deus lavare eo b t? Kalz -dismegans A:baoe m _ t gopr he deus e. dinatur daoust pe_sor r wirion.ez ha goa~perez.... . . bennak a la var a t hag

Goulennit digant lpwu d'ezan e gomzou? Daous esort frouez a 4~ vez e c'iliode'll? _/')

~rc'hant a gonez ac hano .e~ a la'k da skedi .adarre ~van Komz ~r mi~istr ~TII~o katolik, he faourente~~~:~. ~~

eus merkou kaera ~dell •hec'ih eüuded, he rllei .hag-, ili~ k d breroan sou . . b t k he dhape ou ~-,:o:enchou, he c'hloendwu, rv:j ehirio da- loja pi ou? ... ar

. -bet-Iaeret hag a_ze zou a :w 11 d'. i he madon!... ·. "l re .a da-mla :z galon dirak eur seurt to en3··~o . disklêfia

Sevel a ra a t ' Mui eget biskoaz, !e - -d' . D'eus Na davomp ket. e a. . ha ipenôs, a-zmvez ezl /

n'eus nem.e t an Illmlz k'ibatoluik buhez a-lastrez ba maro. h de c' ao ' neibet gaou a - E. AR MoAL.

ll\ll\11\lllllllllllll!lllllillllllil!llll,.llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!llll!lllll!l~lll~l:lllllllll!lillll!lllll!lllllllllll!~l;li!~II!I,IÏ!illll!lllll~llll!ll'll!lllll!!ll!lllllll;llll;llll~. ~. '. :

· 'ovvenga.np Bteun=Brug !-· ~

· 5 {1 ar Bl,,un'· .·, . Gwéngolo 192 , ema . D'an 9 ha 10 a vzz . zeu e vo embannet

p. er mzz a . ner•ed•~k;• Brug e Gwengam ' h d. tud yaouank s lenn ar goueliou hed·a- e ' t evidoc'h c'houi hag

l . uze a ·zo save . it d'ar goue zo • da adsevel Brezz

t da rei an dourn zo goues . . 1 'h eget n'eo bet br.skoaz . roc .

-165-

.Penaos e voe kemeret ·Milio Pouldrierenn Pont ar Veuzenn

gand ar chouallted er bloavez 1795 . D~ar 16 -a viz -mezeven 1795; pe, eve! .ma veze lavaret

...d'ar mare-zel d;an 28 << prairial »,an trede bloaz' d'ar Republik da ren war ar V(["o, e tigouezas eun dra zoue­

..zlis .gant René-.Mari Ai' Soueff, koueriad- _on est ·eus Kas­trm-nevez-ar-Faou, etre Kastellin ha Keraez. Aet oa d'ar foar da Roudoualleg, war h~rzou Bro-We~ed, gand_ ar -.c'h:oanLgouzout pe briz_ e yae· al Ioeneq .. Eno, e voo -lava·· :ret d'ezan e kavje kezeg da. brena e mereri kastell Kersa­Jaün e -Parrez Leuhan; eno e oa beteg ar Revolusion kalz a _ge-zeg da Werza. Anaout a rae merour ar c'hastell, ar .Floc'h a raed: anezan, hag hen dillo di.

Kersalaün a oa -eun ti bras ha teilval eus ar XVIIet kant­y,_-,_, .,a v et ctre eul lenn vras hag :ir ster· O<let, e-harz ..meneziou- Laz. Ar c'hastell-man a oa neuze etre krabanou ...ar -c'houarnamant, laeret ma 'z oa 'hét da · varkiz koz Kersalaün ha d~e vugale aet da, ziavaez-bro. An· Aotrou

_Euzénou Kersalaün en doa gwechall taolet brud- war e' ano dr:e m'en d_oa difennet kalonek gwiriou Breiz; pri~ zoniet oa bet e[ Bas_tille, er blQaz 1788. Pa zizroas da Vreiz, e voe digeret mlat e pep lec"h, -._ha · qr~ist-holl !; Kemp er- gant kalz a levenez hag a anaoudegez. vat. Diwe­.:zatoc'h, koulskoude, ar gêr-ze hag he devoe graet d'ezan .eur c'haer a zigemer, a daolas .dismègans warnan, h3.~ . a. reas d'ezan tec'hout _diOuti en aon na vije ·lakae_t d'_ar

,,maro ha kem-ént-se dre ma kendalc'has da zifenn· dirag -ar Republik koulz ha dirag ar Roue, gWiriou Breiz. Drè · ma 'z _oa dent niat d'an holl, n'oa ket bet . .-red ct:ezan_-te­c~hout da 'z-iavaez-bro. Mont a reas da jorn da Baris. Pa

· .ziskleria.s dirak penn ou ·bras ar Republik pion _e oa, e Javaras d'ezô e oa gwechall penn Rener Lez-Varn Breiz. Ar skrivagnou·r gand an diegi skriva kemend a draou

<::'_ne lakeas nem:ed an dra-man: Kersalaün, skrivagnour . . Ar markiz koz, a dleas da ziegi ai- skrivagnoui"-ze, .beza k~­-meret evid eur- c'hoz skrivagnour dizrouk hag a zalc'has e· benn sounn war e ziûuskoaz. Mervel a reas oajet tost,

·<da gant -vloaz, e 1819, gonde beza gwelet ar Vour-)lOI)-ed o pignat adarre war. an tron. -. ·

A1~ c'hastell a oa, eta, e 1795, dilezet ha .rdig~nvez; brud avat, a ba kouezet warnan, ha tud ar vro e -bella:_e

:~1;o;:;::~;·,.~La:e:vaJ;"out a read e feue, awechou, epad an noz. -~-~ anezan da sklerijenna; gwelet a :raed te.uzo~1

ober an dro d'ar c'hoajou; anavezet oa bet zo-ken eus mibien· -ar in:arkiz hag a oa aet k01lskoude da

Ar Sotieff, moarvat, n-'ouie netra en holl- a ge-

-166-

gwiskamant parr:ez Baud,

ment-se, rak dinec'h e yeas­dre ar vali; lammout a r~as. a-dreuz ar_ vllin ha yao d ar­vereri, pa zigouezas- gan tan: pevar zen livet fall o ~remm, o-anto fuzuilhou ha, pistolen-­~ou uwisket :e giz Gwen~d._ Seb;z;t-maro,-- edo. o vont da- , jacha e skasou gantan­Siouaz d'ezan, tapet ~ voe-· krog en e -choug ha bu~tet e porz ar c'hastell. E~o, ~ komprenas petra a oa c-haar­vezet gan tan: kouez.et oa_ -e-­tre krabanou ar Chouanted~ ar­ŒWall-dud -ze a gom;zed' anezo _· kement. hag a oa keme~~ a: a on razo e Kerne ï betek-?e~-­n'o devoa ket c'hoaz lakaei' o z'reid en·· hot rann-brm Bex· ' e oa eno, wardro eur pemp-' pe c'houec'h Kant dén, hall paotred krenv· ha start war· 0 di:-.vesker' 0 zar _dis_pont '~a­craro d'ezO bara h:a bleo· lin·, gan-t~ peb a fiizuil~ a zaou­denn ouz u fiandenn, e~r bistolenn krog o~z. 0 .~ go~trl~. vezer marelTet'j' drche·~ oa an __ . doare anezo gand- o. chupennl v·err o jiletenn -_ 'digor:..br-as·. hag ' o bragez- lîen gwenn. __ HoU, koulz Tavaret, e tou~e.nt

ha '\var o- fenn e' oa· ganto eu:r-

- 167-

mcllaû tok du. Diouz o gwclou,t, e vije lavaret o'c'h ober eur pennad-ehan, gou·vezet en wa·r al leurenn vaen, o komz a vouez izel an egile.

e oant disheol, eil ouz

Ar re o devoa kroget er Soueff_ her c'hasas en eul lec'h distro a oa ennan dija daou hrizoniad, eur goueriadez gwiskèt farzus e goaz hag eun denig all a oa, emezan, skriv·agnour e parrez ar Zant, e Bro-\Vened.

Setu- aze penaos e teuas koueriad Kastel-nevez-ar-I~'aou da veza lakaet, d:i-e' heg, e-mesk chouanted LanÜvy evid ober ganto ar- sezis war bouldrîerenn Pont-ar-Veuzenn, e_ Sant-S.egiil; n',eus ket kalz a daoliou brezel a· vije het par d'hEinnez en hor bro· e-pa:d ar Revolusion. Soudarded Tinteniac ha Kladoudal a oa be'rr ar binviou brezel garito ha' n'hellent ket dont' war zikour ar re a oa aet' da zia­v3.ez-bro hag a dlee - siouaz d'eZo - -eur perinadig gonde ober o diskenn e pleg-mor. Kiberon. Ar pennon-bras anezo en em glevas·ken etrezo: ·« lv[at, erne L'antivy, p'eo gwir n'hon eus ket a boultr, mar kirit ez in da gerc'hat e lec'h 1üa 'z eus )) . Hag hen rakaLda gempenn e alou­bad-enn ha yao' en hent ken dillo ma teuas a-benn- eus e -daol.

Ouz e heul edo Leissègues, Kers-alaün, mab Kerstrat, daon vah Keroulas, tri veleg n'o doa ket touet; ar ·re-man n'oa ket a fuzuiJhou ganto, met bizier; ganto e oa ivez pemp · pe c'houec'h kant den dispont ha n'o devoa ·ket a aon da laza ar re-aU rre ma 't oant prest o-unan da goll o _buhez evit difenn 0 feiz hag o bro. HoU e oanf war zroad ha kalz anezo, zoken diarc'henn, nemed _art Aotrou Lantivy a yae war varc'h en- o raog. Unau pe zaou ·eus ar vro a ziskoueze an hent d'ezo.

Ar Soueff ne zalaas ket da c'houzout envat pebez taol a oa c'hoarvezet gan tan~ rak kerkent ar chou_ânted ·en em rannas a-stroUadou hag a dec'has diouz Kersalaün, Graet e voe d'ezan ·hale en adrenv gant .skrivagnour ar Zant. Ar vaçnez, ·a oe gwisket e koueriad, a ziskoueze beza unan eus ar -re a oa e penn ar. stroUadou ha red O.a d'ezi ivez an aout mat doareou ar vro. Gonde tri gilometr war _ vale e tig'ouezjont e Tregourez. An dud holl .a -dec'ha,s raktal diouz ar vrq; turiet e voe tiez mignoned ar -ReVolusion ha moarvat ma vijent bet tapet e vije bet graet ganto. Met' nijet oa al. laboused eus o _c'haoued; o arrebeuri a

· vo-e goullonderet hag o armou kemeret. · Neuze, e kendalc'hjont gand- o hent hag e kerzjont­

warzu Edern, diou leo eus Tregourez. War-di'O pemp eur ar choua:hted a oa war dreuzou _ milin kastell ar Veuzit. Tapont a rejont mab ar miliner Lorariz Sizun hag e re-jont d'ezan hale en o raog evit diskouez d'ezo an hent. .AA. Ke:rsalaün, Kerstrat hag euil ilebeudig all ganto a zlgouezas araog ar -c'halz. eus ar strolladon- ail war leu­renn ger Edern. Kaout a rejont eno, eur. c'hoz mestr-s·kol,

-168-

ar Predour. Al labous-man oa ·e vicher diskuUa: ar ve:­leien chomet feal d'o Doue hag ar gatoliked o-unan, ha dre ma n' oa ket evid ar c'lh.labous a oa gand e c~henou e c'houlennas diganto o faperiou: Ha,g ez an d'o diSkouez

_ d'it, erne Gersalaün, en eur zar-c'haoui gantan ·eun taol sabt:_ war e benn epad m'edo 1\Jerstvat (a voe diwezatoc'h fuzuil­het e Brest evid an torfid,..ze) o tenna warnan eun taol fuzuilh a ledas anezan war gwenn e groc'hen. Troùc'ha a relont gwezenn al Liberte ha goullondéri a rejont ivez

tiez mignoned an Dis~ac'h. -E Brieg e oa eur beleg touer. -e ana oa Go raguer; heb

an distera difi.zians e kerze e1i deiz-se hâg ez_ edo dres war hent Edern pa zigouezas warnan ar chouanted. Tapet e voe krog ennan: << Kas ac'hanomp d'az ti, erne ar ,vistri d'ezan, ha laka d:a ~ne e stad da vont da welOut Doue ». Mont a reas ganto d'ar presbital hag e roas d'.ezo an al­c'houeziott; lavarout a ·reas d'e blac'h: « Ke:mleril va dil­had ha va zae zn, rak dizale e vezo graet gaileil )) . Dis­],< eup_ e reas er porz, ouz e heul daon chouand. Neuze, ~ blaeh a glevas eun tenu fuz-uilh hag eur· yQuc'hadenn skiltrus. Pa ziskennas da welout petra Oa c'hoarvezet, ·e kavas he mestr maro.,mik, e benn treuzel gand eun tenn hag e go( treuzel gand eun taol sabr. -

Ar chouanted o devoa eleiz a vignoned e Brieg, en o zonez Darcilloll eus a Gerennou hag ar Ster eus a Goal­kain a zeuas d'o c'haout di. Mont a rejont ei.In nebeudig

1

dre fâzi m'earvat, war henl Kemiper, hag_ a greiz-holl. e teuas en o fenn tr·~i war-zu .Pleyben. An no·z a deue d'an daou-lamm 'hag ec'h en eum _vOdjont e meur a Iec'k. Kredi a··ran ec'h en em vodjont dreist-holl e kichen cha­pel I. V. ar Feunteuniou, e Gouezeg, eun iliz kaer eri­dro d'ezi gwez fao ha dero. Hep mar ebet, n'oa ket eur fall kousket war ar C'hinvi hag al leton:enn fresk. Met, kerkenl ha ma c'houlaouas an deiz - ha buan e tarz an deiz e ruiz mezeveri - e oant adarre war zav. D'ai· 17 a viz mezeven, da 4 eur diouz ar mintin, mear Goue­zeg, Rene Brent a welas o tont d''e di, gand o armou, 16 den ha ne anaveze ket: Arabad eo d'it kaout aon, a lavaras_ unau bennak d'ezan hag a dlie beZa eun « Ao­trou )) . Ha karout a rez da vro?

- Y a, emezan - ya, eVel Charett, a lavaras eh' eur c'hoarzin un'an eus all dud-se. - Ha mear out er bar­rez-man? - Ya - Na 'z pe aon ebet; ne reomp kel aa, distera· -droug d'il. Ro d'eomp -h_epken eun dra bennak 'da z·ebri ha- kas eur zailhad mat a gerc'h d~am lo:ttn. Gwelet ~z peus c'hoas tud divroet? - Nann - Hirio e welez-'hiniennou anezo )). - Ha Lantivy a' ye'as en ti gaude beza Iakaet tri c'hedour t~kichen an noriou; ar paour ·kaez mear ·a oa m:all gantan digas 'var an -daol ka.: ment ~ra en devOa: bara, amann,- kig, krampoez, laez ha

- 169-

chistr- ar Ch b ' ouanted o Ionk.as eteg an tamm diw'eza - « Ha

~?nt a rez- da oferenn bê~ lexen touerien? a eho 1 Lant · · u ennas

. IVY, an tamm ·en e c'henou - Ya, aotrou A d d 1_ d _'--. - . n ra-ze ne.

a v . a neira; na da mui! » , Goulenn a reas ka out e fuzuil'h « llou~an a zo mat; he derc'heÎ a, ran » • Hag .en dizto e da roos

r mear eur uoz h · . al! b d o xm. Bun e e as da ·rei d'

eur roched ezan 'h • eun ail ugent skoed arc ant .. Renan Brent diskouezet n'en d o vel;a

Pa evoa _ nemet per, ar . chouan ne zellas ket

outo hag. a dechas droug ennan.

Gonde beza debret mat darn anezo en dre 1. ' re -ah d' - - ma xskenne ar

a Bont-Koblank a ~~::.-:e~a buz~~a ~r person to'uer.

avx . Hem.an pa zi gouezas ar Chouanted ~~ a oa oto t · - warnan t l n er maez eus -e bresbi-a eur voulailh gantan en e

zourn. ~emeret a reas an dud-man evxd eur h hag e klask gue en~ laeroun ginnig d'e a~ o gounxt en- eur

d zo . a eva eus ar gwin e o o paouez prena. Met ar. Chouanted a reas d'e . gnat en e . zan pi· h -- . · g~mpr, rex e arc'-hant

.a dxskregx eus e alc'h zxou. g d oue­n . ' ou eze e tennjont war-~n eun taol fusuilh. tiz t

belega. ·' e,ar grogaz en eur groaz en em daolas ' h . war an dereziOtl

ag a ruxlhas d'an traon an tre · - war­va UJOU! èno ar mear e ga-

s ~ro eun eur ac'houdevez e k~exz e ~rrebeuri btuzunet hag'

- e zi!had mgalet T d . · u ar barrez Chou . t d spontet o de t ' an e a gemeras e voa ·ec'het; ar c henseurted. varc'h hag a zeuas davyd 0

En eur g"\litât Pont-Kobla k ' . henl .etrezek Pleyben ar C~ , elec h kendelc'her gand o v~nez ar Ster-Aon e~it k ouanted a droas a greiz dre

gase . emeret an hent k. h . . • a ZIOu leo hanter ac'h . . . oz a dxaes a

ha J{oatiliger . da YOurc'h sano,. dre Lxnlouet, ar Mouster ' ant Segal. Ar pennad baie a .

)

- 170-

ua ~kalet. Setu perak ne zigouezjont e penn o beaj war­dro kreisteiz nemet-ken. Evel kent ez ejont war-eeun d'ar presbital a oa ennan, d'ar c'houlz, ar person touer ar Guillon o tebri e vern gant skolaer _ Kast. Kroget e voe enno; stlejet e voent war alleur-gêr hag eno 'ar Chouantefl a drouc'has gwezenn al Liberte hag a reas d'o daon fri­sonier daoulina evit beza _ fuzuli et. Met eur c'hrenna'rd eus ar vandenn o veza diskleriet ne zelleze ket ar sko-laer, ar maro, heman a' -voe laos·ket ha kemennet e voe d'ezan tec'het dioùstu ha dillo. Gonde beza roet taol ar maro d'ar persan r-euzeudik, ar Chouanted ·a fur chas .e di, a zammas e galur' hag e arc'hant hag a breizas unarn bennak ei:rs tiez mignoned gouarnamant Pariz. Epad' an amzer-ze, ar vistri a zrebe e ti Herri Vigouroux a voe lon-ket d'ezan e hoU vevans; neuze e c'hour.c'hemenjont da Youen Milin ha da Loiz Vigouroux o heulia betek Pon~­ar-Veuzenn, eul loan gant pep hini ha sier, evit kemeret

poultr. Tostaat a raed ouz diwez an aloubadenn,_ hag hep mar -

ebet ~antiVy, Kersalaün ha Kerstrat a wele pella zoo defe eur gwaU-grogad gand ar soudarded a ziwalle ar boul­drierenn. Bournan a zo azezet ·wardro eul leo eJIS Sant Segal e traoniènn doun an Doufin. Hizio, ha dreist holl ·abaoe ar brez-el, eo dent da veza eul lahottradeg vras, met neuze ne doa c'hoaz nemed eur stalig vihan n'oa ket _ enni muioc'h eged eur eharit micherour 0 labourai. 0 tigouezout · war ar menez a weler diw3.rnah ar vilin-_ boultr, Lantivy a gasas tennaterien en eur c'hOad a oa dem-stag ouz- he mogeriou gand urz da- denna war gement hini en -em z.iskouezfe el leuriou. Strafuliet gand an tennou a- zeuas ken trumin warno, ar vicherou­rien en em guzas: ar zoudarded, a ziwalle ar _bouldrierenn ne enebjont ket muioc'h, setu ma- voe lakaet an dourn warni hep m'he defe redet eur ve·radenn wad. Lantivy a yeas e. ti _an hini en devoa -da welet war ar poultr, eur bistolenn -en e zourn, hag· ·a ginnfgas d'ezan e lezel e peoc'h ma rofe alc'houeziou grignoliou ar poultr. Egile a blegas, n'belle ober netra welloc'h .. Ar Chouanted a sammas kemeni ha mâ c'hellent a boultr, kement ha ma -'c'hellent dongen wa-r: o diskoaz ha lakaat war gein O. c'hezeg, hag evelSe o devoa c'hciuec'h pe seiz mil }ur. Teurel a rej ont ar pez a jo:tne, daouzek pe drizek mil Iur.

e aoz ar vilin. Da 4 eur, lorc'hus eus o · zaol ha la ouen dre m'oa bet

kaset da benn ganto, e kreiz eur vro treuzet dre-holl gand armeou ar Republik, eul leo ~rennak diouz Brest, ar chcmanted a oa di~ro da Zant-' Seg-al. Gourc'hemenn a re]ont da Henri Vigouroux starna e 'gezeg ouz an tri garr a oa berniet enno sier leun_ a boultr. Red oa d'eze- bi'f':­man digOuezout er M;orbihan -disbitik, eno edo an dal~'h. ·ha dre· m'o.a ·aet ar strollz anezo dre ar vro a-bez adalek Tré-

-171-

;gourez betek Gouezeg _e oa red d' .evid an distro; ar vistri o de.v~a ezo ·;klask eun hent aH Hag hep koll an distera taolet evez ·ouz pep tra~ h.ent h k . . amzer ec"h en e 1 k . ag e erzJont warzu ar ·C'hl . · rn a- aJOUt en an hent-ze a ya war eü t oastr ha :Plonevez-ar-Faou :a l . ' n e rezeg eun doro- h · anneler hag ·a warim· D - ~enn u el goloet

h Il Ier. re eno d'a .

o , e c'helled bal h- • . r mare-ze dreist­den. e Ir-amzer hep digouezouf gant

Pcm·p leo a zo eus Sant S. veza m'oa leun-tenn o ·c'hii~rttal da Blonevez-ar-Faou. 0 evez mat, ar Chouante-d a 1 k a~ o _veza m'oa red teurel ar pennad bale~ze· mo t a eas seiz eur horolaj d'ober nemed a vouez . i~el· n. a rfaent sioulig, n'hellent ko~z

k . ' en o enn e ker 1 anezo o lask <:rouzout . _ ' ze eu lodennio-

gwelet soudard~ ct 0 tre~e~epE ·k:_o~~hent ha n'oa ket bel

lavaret d'ezo e oant 0

p · IC en ar C'hloastr e voé Awalc''h oa' ze evid ar c~~::~:;ern~n pemp minud a oa. hanter-noz -edbnt e bourc'h d, frank oant adarr~. Da vro-ze c. oant -anav-ezet mat flo~evdez-ar-Faou; eno~ er .devoa kas ouz ar Revo1 . · n u eus ar barrez-ze

0

h b USIOn a zamme 'h -.ou re ounner ha. adale<:r bl o c ein gant tail­

a. ziskuilhc ar bai·rez ~ -~r o-az 1793 korn-vro-Kei'aez · -ze egiZ « • :

, _hag· an p_ini a dlied da zmi" . ar -w_asa eus -ar -r_ann-vro ·.da ou archer o devo

1 k l ,ar muia >> • Er bloaz 1794

f 1 d' - a a aet o c'hr b ' ea e Zoue an A C a an war eur beleg

-ko . d d ' . evaer eus Pleybe uena e ganta bizier h f 'h" ' n; cur stroUad zonü}d diganto ha o-oud ~ erc ICr a ziframmas ar pri-' bizier ha ferc'hicr ~o. e 1eza hru~unet o iziJi-·a daoliou .d . zao as en- dour. b 'h

evoe o klask tap ut ar ze 'h 0 ' ec awalc'h 0

:ar v:ourc'h o dige eras e <:r'c . -.-· welet ·kemend ail tud d'ezo hara krarnpoe -oiZ mignoned. Servichet ~ voe

d · ' amann ha chistr 1 · d · rrazo al labo li evi d. k . e- eiZ: Igor-et e voe

skuiz-maro .aand an 1

1~ mz war ar c'holo o diwesker 0

rmou hale bir E · -.- e oa trouc'het gweze n al Liberte h -z.e~ , c:'hellit kredi het ar person, Jiaou c eo d _ 1 - a ma n oa ket fuzuil­risioniz,- bloaz e ;a '-~ Il r~ rn en devoa dilezet e bar­ganta e meur a zoafe. ra_ gaset h\ag harluet ma 'z oa bet

D'an deiz warlerc'h 18 · ar mintill an _A·. Lan'tiv a aVIZ mezeverr, da eiz eur diouz . Red oa d'ezo tizout La:d l gemenijlaS oa ,poent loc'ha. -ha mont .d"illo rak h"" e eau, eul Ieo hanter ac'han• b 1 k ' ' ._p mar ·ebet so'ud d d e aset kelou d'ezo d ' ar e Keraez oa

:- C'houarnamant. Ke. rzoulepa edan noz gant mignoned ar · c'h" · 1 - a ra atao en h 1 Irri eun a ·boultr e kr . eve ep urz, ar ·.:fenn 'eVit ~ÏSkOUCZ an h.ent~lZ ar strolla_.d ha lod ali efl 0

::. - Ar Soueff' ar: prizoniad e ad ' , , .. o c'housk, a de-c'has h g' p . rn edo ar re ali o kemeret . · d' · ,.. a~ a ziZroas d'an d · ·. ar ger. Ar vro a oa tor · aou-lamm ruz

he- zreuzi kalz a draonfeennek, goloet a go ajou hag ouz chouanted <;t. zigouezas· e nn~u. d ~tre 10 ha 11 eur, ar an. e ,eau. Ar beleg IQuer

-172-

d nnet ganto da, genta, met dûuetus­ar·Bris eo ~ voe gwela e n drouk hag- e genvreudeur rak bras ne dhe ket beza ke . E di a voe turiet eus eur ne v~e ket raktallak-aet d'ar maro~nnan a gasjont ganto, al penn d'egile hag an traou :e~~ch a rejont d'ezan e vuhez

- lienaj, e banaf, ar. bevanst_ a ri aneomp, emezo,. te ·ha da fall gand e blac'h. « !>on ' g i nad war marc'h ·per­bl~c'h >> ._ Hag .e la~~rJ~nt ~a:~a:J:.e~an d'ezo, koulz eo m:.l . son Gouezeg. « Ma edr va g~t va laza war varc'h » • ven lazet war an ouar e Diwezatoc'h e welimp p~tr~ d"ober ouzit, e respontJOD d'ezan hag e kerzas- ganto. ' . . E -traon menez Landeleau, ar strollad a\ dreuz_as ster. Aon, e Pontrifen, h~g a geme­ras hent Sant-Hernin war-~ro 2 O:fi.serien ar Repubhk, eur. . K z war varc'h, a zeue eus erae '

l et 0 tont da Landeleau. a we , _ d' 0

• Eur vaouez a lavaras ez . « ar chouanted o det;ts .kemeret hent Pontrifen; heudhit anezo,, , , ket gwall-bell abaoe n eus t n'int tr.emenet dre eno » me ' dre ma n'o devoa ket kalz a c'hoant d'ober eur c'hroga~ ant gwall bôtred ar Morbl­~an an ofiserien a respontas o d-~voa urz da vont da Gas­tel-Nevez a oa en tu _e.nep hag ar zoudarded dent di da ge;i

- zas ganto hag a lezas a goe an dro vat a gavent da gem -_ ret ar c'hirri leun a b~ultr.

Epad an anizer-ze, ar · ze war-chouanted a zigoue .

dro î enr gonde kreiz-deiz

- 173~

..bour.c'h Sant-Her.nin. Ehana a rejont da zebri. En em gle­vet a. rej6nt ken etrezo evit gouzout ma tliet fuzulia ar Briz: met, .Persan koz Sant,..Hernin hag en doa ive_ touet .a zfiuas da .zaludi an A. Lantivy. a hedas evid e genvreur

· .hag her ·Sa;veteas. -· Yann ar Bihan, eus Sant-Segal dent ganto da vleina.

~_.unau eus ar. ·c'hirri a voe lezet da zizrei d'ar gêr.· Da 3 eur e.Jlant adarre war hent _Les-cleden. Da bemp

-eur diouz .an noz~ ar chouanted a dremene dre Votreff. _lll_oln a rej ont -e. ti Loeiz Guillemot, kuzulier an ti kêr bag e tebrjont kement ta~ kig-moc'h, bara ha kram.­.JWez a oa en ti, hag e kendalc'hjont· da vont dre vaner Brenolo.

0 c'houzout n'oa k~t a zoudarded e Keraez, ar vistri :..a zonjas eur p'ennad ha mont a rejont d'aber ar .rins er gêr-ze. An dud eveziek en o zonez a roas d'ezo da· .entent. edont dent a-benn eus o c'hefridi: kemeret o d:e­voa·_poultr Pont-at-Veuzenn. AraJ;>ad -~ Vije d'ezo eta klask _;traba.s ouz Keraez. An taol a hallje trei da fall. Goulen.:.­·met e voe digand ar Bris ar pez a zonje war gementse. Heman o alias da j-Om hep stourm ouz Keraez dre m'oa eno, emezan; kalz a-·zoudarded; E ali a voe heuliet hag ez ejont

ar Finister evit digouezout epad an nOz e Plevin e · ' · . : Ker louët· ha goudeze e kastell Tr.egarantec e lfel-

Jionneg .a '11~ toullou-kuz chouànted ar vro; e kaviou ar c1Iastell e_ Iakajorit ar poultr o devoa kemeret dre gemenf .a nerz-kaloll. ·

Setu aze oenaOs ec·'h echùas an abadenn he devoa tao­ar strafÙilh hag ar spont e-mesk pennoll-bras · ar vre ar zoud,arded eus ar Finister, ·kel lorc'l;ms. betek-hen

v.ez...~ mir et ar vro ouz << dismantrou an dispac'herien )) . Kaset e voe· d"an daou-lamm soudarded ._eus Brest ha

da Bont-ar-Veuzenn ha da ·Geraez, met re ziwe-:-al laboused a oa, ni jet. · \

e kavfot ar chouanted· dÙlruez kenan o veza evelse fuzuilhet ar mestr-skol hag an tri zen a· raent evelse, en o _giz, kemend a veleien vat

·~isJ<J!i!ilel, harluet,_ dibennet pe vara en eur stad reuzeu-a~~~:e;";;~~~~b~a~c'h, kemen.d a dud- onest prizoniet, di­fi diganto ha kaset d'an harlu pe 1Par

"""lrmt a:r gwad o redek, o c'halonon a Oa evel dir hag e .tis·karent didruez: evel

binimus ar re anezo a dremene evit beza:· o enebourien. A hend aU, ne r3.jont- taol fallagriez Plevin, Milin ha- Vigouroux a- ballas kerzout e

o c'hezeg. Paet e voe,ut zoken ganta". Per-· Landel<•au e-unan hag e blac'h feal a oa lezet en n­

Gand ar v·an o devoe da zigouezout en o bro e o hfmt hag e valejont e kreiz Iagenn ar geuniou,

c'hoaz- da ga out war o hent eun tiig a roas bod epad an noz. Antran oz- vintin e ti~ollezjont et .gêr.

174

Ar Br~z ne zaleas ket da ·vont "da Gèm:per da zisplega ~ zo:;treou ha .da c'houlenn ma.vijè digollet etin tammig rak e . .arrebeuri a oa bet graet ar rins warno.

Da oust d'ar gounnar ruz a Ci a ,e kalonop_ an dud a oa. ~ penn ar vro ha daoust d'o c'homzou garo a-eneb ar­chauanted dent da zigas. ax: freuz hag allazerez en 0 mae­z;iou didrouz, _·eur c'halz eus koueriaded Kerne a lavare· c'hoaz ken etrezo ar gànaouenn vrudet-man savet gant~ Guillon ar Vern:

Ar Chouanted a zo tud vad, a z-o gwir kristenien Sa v et da zifenn hon bro koulz ev el hon beleien; M'ar skoo-nt var tal ho tor, m'ho ped, di'goret d'he: Doue evelsc, ma zud vad, digoro d'hoc'h, eun de.

G. P.

1UI\lllll\l!\ll\ill!lllllllllllillltlllllllllllllhlllllllllllllllllllli\llllllllllllllll!llllllllilllllll\llllllilllllllllllllllllllllllllllll!llllllllllinlili1WIIil\lll'liilllllllllllillllllll'dllllillllll .. . . . ......

.Eur mor a ~al? --œ- 1

Selaouit hoU ha selaouit mat; d'an 10 a viz gWengolo· a zen eman at « BLEUN-BRUG » e Gwengamp; Breiz:­Uhel ha ]3reiz-Izel, Breiz-Viha·n ha Breiz-Veur, a vo eno; kêr Intron Varia '!r Wir-Zikour a d-regern(), en deiz-z-e,. gant kanaouennon kaera hor bro: GWENGAMP A VO•

EUR MOR A GAN. ' Kanerien ha kanerezed Breiz, prenit eta dillo­

KANAOUENNOU . BLEUN-BRUG 1925 ma feil d'eoc'b Jiont da gana d'ar goueliou dispar-ze. Evid 16 real kaset d'eoc'h, levr kanouennou nevez ar ar post; goulennit anCzan hep dale en eur skriva A. Drezert, 4, rue du -Ghàteau, Brest. C/C 6238, Rennes'·-.

Hepdale e vi> kavet da brena

" Lizer an hini maro GANT J. RIOU

Eul !eor kaer meurbet euid eiz real

Kas an anoiou diwar-vreman da œ E:rrtfl[e:o"Somt·-,

Iltud >>, 4, rue du Chât~au, Brest,

-:- 175

ROUE AL LAZ. (Kendalc'h)

--œ--·

Ar miliner a lavaras d'c ·wrecr· S o· -::-:--- av, eme·zan, rak ar re_-iltan a . breman soudcn. Gant a ri o-rU -dio fQI~ d,arbar ,d'comp c'!b.oulennint. t. .' uz re1 d ezo ar pez a

Hag_.ar mUiner da ziaeri hante . k seve1 eus e .wele 0 ' · r WlS et, evel eun den 0

- En- allo al Îezenn! a vouc'he ali ·d'an nor. v eun ofiser bih-an e tU

l-':- :~eut ebarz! de ut ebarz, tudo~ erne .0,. JVIJC ~ .1\iet serret an nor mar b". ar miliner.~'am em gaout fenoz! am I]e gouezeiÏ e tieec'h en

·- - 'N em aaout fcnoz·~ MT · zoudar.d· ob:r a f . ···· Imer an tanfoeltri eme- eur __ M ' ra e goap a'C'Ihanorll[p!

o, eme an ofise-r pa 'z 0 t 1 . d'ar zitoïa:ned~man ha ~·o d u b ;;:en seven, gra da zibri -warlerc'h ,da chouanted D' eus et koan ebet kas redek

k 1 ••• aoust h-ag hen d 'h

.guz-ez u·el~ an_;an -hini cbet anezo? ' a VI ana, ne - u-tl In 1raon-ar-rün ai Re~publik!... na ro ket a repu da enebourien

. - Pevar den d'ob er ar fu h . . bilhan, ken têr e Iaaald ha . re . raktal! eme ail ofiser

Mar klaskon_ t te-c'h~t- ho tmda oba drouk-livet e c'henou ko t d ' n Ul ao- a zo w' · u ro~ ro a dap-o arre 1 ' t1 ar evez er })_ar-

A .1

zo ....

. d:ol kig, aman bara h .. t Jag he do a laket -~var an . ~ r .vi inerez a oa diskenne.t 1

-Sta o 1 ' a JIS r. · g JlliP • ern-e ar mesltr rak ' k ,: aman -da voredi, mar deo êt h l nl ~o . et dâ d'eomp chom

E oa o trei ouz ar mili , o. apçused pelloc'h ... t:;,'henou, pa deuas ar peva~·er~o~~r âoulenr: bennak en e ganto en o rôk. .• ar

1

en ti hag eun den

~1 _An den-man, emezo hon . we e. ' deus kavet kousket en e

- Va fortezer! erne ar mT G~Hout .a rit leuskel anezan rdmer.l~un- den koz diznmk 1 ~ G 1 - a va e! · we omp da oenta ser. o ar stumm, anezan! erne an o:fi.-

. An ô trou· kure a deuas d , ~elias piz outan. a greiz an ti hag an ofiser-- a

- Da borte.zet emezan n'·eo zac'had ed. ' . ' k~t harrek ~a __ zamma eur

- Koz eo ha bou:taouaer eo arnzer. bet er: penn kenta cllz- e

. Ar ~portezer ne lavare orik eus .ar re a oa di raz an "D ' rakhanaout a rea hinicn n -:"m

'. . ··· aoust ae: .... anavezet e vije ive?

- 176

- Me a oar doare eus iman hennak ,eJIUe eur Zbudard, ·hag a dle beza tost-kar d'ar 1iortezer-man •..

.Hag e lavaras eur ger ouz skouarn an ofiser. .,....--- Azez, pôtr .koz, rune heman, ken n'hon do debret hag-

evet. E lagad :i yae eus an eil d'egile -d:a dud an ti h~g e

w.elas hè' doa ar _vaouez cl:lènchet lion. · ---'- Peur et mat hon deus ,..'n ez ti, miliner. Peb a damm:

a yelo ganeomp d'hon td'd -a: zo oé'h aber ged ermêz bag ar pôtr -koz a ~ougo ar zain11n, ·pegwir eo pqrtezer! Destum prim en eur zac'h bara, kig, am:an ha jistr.:. ba war rôk!

-:- Va fort~zer a ya ganeoc'h? eine Fauch Skailh. - 0! ellie an ofiser, dizrei a raio, inarteze, p'en do

roet ~lou d'eomp eUs ... e vreur a oa kure g\yechall er

barre? nesa. \ Brema, ni ya da dreuzi ar stêr ... Ke'a 'rôk gant da zamm,

portezer! - An dour a zo krenv·· hag a .eholo ar sklujou. - Sa v an dailh eta, miliner l Ne .oa ket da chom da zigarezi. ,Eur pennadig goude, ar vein en em zîskouezas ouz

Sked al loar. - N'am oa ket lavaret d'it? e\me an ofisêr glas. A!

emezan, aanan e rank bez a ku:ziadellou !... Ghomit aJnan pevar aoc'hanoc'h, l;t·a bezit war évez ouz kement -~am­med a raio ar miliner-man!. Ni a "zroio e-b.en·, a-benn kuz-heol, ha mar ne reom:p ket, keme 't hent ar gêr ha kasit ai" miliner ganeoc'h... r

'..-\1- portezer a oa êt war ar_, sklujou, e zac ouz e gein.. Ar milïner a zizro::ls d'e dL pevar sou:dar.d- uz e .. h;eul;

enkrez a-leiz e· greiz. Ar Re C'h'las, ha na oant ket bet o tibrî, en em lakas

ouz taol, d'o zro, ha ·da baka boed, e_vel dre lent. An deiz a oa o tarza, eul -lion dudius war an o3:bl, dû­

ze~. liotî roz tener evel ma vez ~ kerc'hen ar yaouankiz. Diwar dreujou e zor, Fanch a zell ouz ar sklêrijenn o kreski hag e sant gwas-oc'h e .boan;·. ·paour kêz ma 'z ee prizoniet en e- di. Nag an aotfou kure'? Tôl chans ~ar gell en- em jacha ac'hano ...

Betek hen, Fan ch,· pa 'z· ae d'ar vourc~h pe e kêr, a gleve komz eus an dispae'herien; e Traon-ar-run, aval:., an traou o devoa dalc'het berpred da gerzet evel gweclhall.~.

Setu, ell eun· taol kount, all draoniennig sioul ha distr6 dihunet, d'he zro, gant safar ha gourdrouzou an .ctispa-c'he-1-ien,, tud ar Treuz hag ân dismantr. .

Klevet an dud-ze o vallozi aze, 'en e di, -ha n'hel! nctra d'o argas, kement-ze a deu ·da leski kalon ar miline.r evel pa vefe eur éhlaouenn dan en e greiz. E vu@lle a -zo sa­vet h~g a \vel an dra-ze; o dabulagad glan, o· diskouarn tener a zo sôtret gant leo.u-douet ha komzou flêrius.u

-177-

E bried, 0- vont ha v o ai"Cihedet... Ha kouhk~ud ton.! dre an ti 'zo 'vel eun den -rJee mont e-berr -gant an ~in =~'h de?s ke~ lavaret -d'ezi e

.. ~aro, marteze, eve} ka'lz a ~ allie~~~· d ar prizon ... d'ar n taol-ze, .a grede d'ezan ·. I ennet, ben, Fauch?

. noblans, .ar veleien. an ctud -?-e 1 Zigoueze neruet gand an ~arno, pa n'o doa ~etra da -g I~e ne gouezje_ ket ar boc'h ar bobl koulz ha (l' an nobl . o k nemet o ;buhez ... Ac'hanta ta-pet, dindan gw:sk an Di·:n!~· ~~lz h-ag ar veleien, à o; n.e c houlenne nemet boedp fo~' kon~e~l a,n dic~hougerez

'• En eur lakat e vilin da v~nt en- pehini ... !J)]Ou a gaso ar bleud d'ar gêr dijro, ~a?ch a zonj daoust en doa kavet eur porteze e oshzien_. Sonja} penôs vo _ken na por.teze:r na r:{u en ~OZ-fDlan,. ha brem.aïk ne Gwn .eo eta, nemet re wi ner .... A! Dispac'h milligett Vro hag an dud gwasket g:n~~ e~mla~ ar reveulzi vras e;

. Ha ne zavfent ket ,d'en . e oened mut! 1

skoer gantO? Eo pa ·, e~ zifenn o~z an tôliou yud Gwell mil -c:h' n eo et dour a zo e . a dlld , gwe . ~'?erve}, ar fuzuilh en n. o ~azied.

.' e Vro, e rehJIOn," eaet kl ,-h e zorn, o bfenn e U.an pao an dud divadez~ uc a ~vel eur yar-dOur diu­tenu hep ken en o serr! man eun diZenor cho.m eur vunu-

-~or e benn! Ke~toc·'·h me - ' den~ ket, en eur-mall e. . r:eL ... Evurus an neb n'en . rank ket dhom, eve} a'l. 1~~ he gez da vaga l . Hennez ne r "h · - -.t'ous war · e VI . an ouz ar sparfeH. . e neiz,- da zifenn~

SonJ Kevareg ha KI d F

oareg Kersozô s.pere- . ancb. P-elec'h emai t-. b - n a den neuze war D n I rffillan~ . . iaou eus ar Re C'hl -- . ~zez-et e kreiz ?r porz a ~~ a zo êt . da -gousket; daon all war 'o morz_ed. Konta ha b;:r req, o-.fuzuilh barp ganto

. deus am]Zer gaer. ga a reont evel tud hag 0

Sell 'ta e . . . ' me unan anezo . 'JDiO,us- o treuzi ar stêr dre' ar ~ greiz c'hoarzin, eur

. a_d-eufe a~bers ar c'habit ~ skJujou! Daoust ha hennez ~-~ n. . -' I gwir, eur pôtrig diarc'h

dan, e vrec'h kleiz a lam .. en, ga.nt e ziou votez din-·voe bep dale e kreiz po~-~ a~us ... an ~Jl men d'egile ha.g a _zet da zellet ouz ar zoudarded~erer:t. Chom a reas soue-

Ar re--man a c'hal ~ . pstt! pstt!. hag a wign:as d~nez-an ev el gervel eur c'hi :

Pei . s ·ezan tostat outo. ~ E r.a zo ganit azelm'annouz fan~ : ~ ur zac'h, eme ar -"f _ ·

d'am mamm. _.. po r' da gere'hat bleud kerc'h

. ~'Yod a vo da leip e:--berr? . - Nann, warc'lhoaz! Varc"hoaz An da ou zoudard a zellas . . ; eman ar gweller!

)às da c'hoarzin; an ell ouz egile hag a zirol-

Ar gwen er? _eme unall. · / k-oz! Kiev 'ta m3big ',arna~ e vez bepred gahd ~r

' ' n eus en na gwener~ na sul.

) -178-

Ar Republik he deus chenchet -~m traou-ze holl! La'var ze

d'az mam!nl ha debr kig ·bemdez pa gavi. Ar pôtrig a reas o,uz an daou den eur zell tr_euz gant e

zaoulagad glas bag a redas gant e zac'h d'ar yilin. Neuze, ,prim, e' tennas eur paper eus e vrucher hag hen roas d'ar miliner. Hem an a zerras anezan ken prim all, rheb eur ger; n'en doe nemet a1n•er <da gregi ùeuze e bisac'h ar hugel pa deuas an daon zoudard er vilin. Se)let a rejont ouz ar miliner o karga ar val hag _e kasjont ar :pôtrig beteg ar sklujou war e giz, en eur jl>cha war · e skouarn vit ober d'ezan derc"hel sonj ne oa ket ken na sizunvaniez,

na sul, na gwener ... E keit ze, Fan.ch, kuzet drek eur gern, a lenn c baper. skrivet-oa warnan gant beg eun ibi~lh bet trempet en eun

dra ruz bennak, gwad marteze. « Ar Re C'hlas o deÙS- lazct va mamm ha chadennet ar

beleg. E~berr e veziht du-ze. Ni 'v'O_ ive. . '· J(EVARElL

0 sêvel e gein, Fanch a skoas ar _paper e kreiz ar ger­

niad ed. :. . Kloar·eg Keiïsôzon hag e vignoned, p'o devoe treuzet ar

'Stêr e Traon-ar-Run, a en em zispartias e diou vandenn: _daon bôtr ar m,êrer Tepot, gant Riwall ha Per, a voe

kaset da gerc'hat armou, plom ha boulï · da DouU-an­Houc'·h. 'N ero gaout a dleent da zerr-n el lec'h :rha oant en em zisparhet o eiz; ·ar pevar all, c'hloareg, e vreur­mager hag an diou blac''h a sk s warzu Kerbeniti, parrez Ploulec'h~ elec'h: ma oa am'l11 Kevareg o chom. C'hoant en doa heman da c'h zout eus he c'helou ha da

ziSkouez d'ezi e bried. Dre forz 'n e·m guz, tro-fata, h:i bale dre -an hench-ou treuz, -,n'en em gavjont er gêriadenn nemet gonde kreiz­teiz. Ti ar vaouez ·kaz a oa e-unan-, eun tam\lllik distag diouz ar -re all. Mont. ci rejont. d'ezan war eün. Ar chimi-

rual ne zivogede ket. Perag e kavas da Gevareg e oa eno eur sehlaÙt fall? As-tenu a reas e .gammed. Arru ouz an treujou, e voe. dai-· c'het eno gand ar spont. Hen, an de Ji , kr-env, a r.ankas klask harp ouz ar v oger: klevet a -rê en ti mQueziou o pedi hag anavezout e rê ·hini ar baourez· ko~ a lavare ·ar pedennou gan<i ar re varo .. Otber a reas eur gammed en ti, . hep ~ouzout mat awalc'h petra rê hag e ,kouezas, koulz 1

lavaret, e, harz treid. e vamm astennet war a:t varv-skaon. An dioÙ pe der wreg a oa ena daoulinet a zouzas a- · ·

d.renv SlPont.et ... Ar c''hloareg hag an diol!- J:llac'h a oa cho- : met mantret ouz an treujou; hen,· at mab, stouet e harz · an dôl, a denne diouz e gr-eiz huanadennou ken glac'ha~ rus ma strinkas an dae'rou diouz daoulagad an ll?ll. Sou~ ·

- 1.)\J -

'de:p, e savas e be d rrn a de , l ret -an- hini he ,q_evoa roet d~e eur zell, war dremm ka­

.gwelet e zaoulaga~d o tiio ~zan a~ vuhez. Kel-kent e voe :;tstennet, ev el da guzat erin n da,_r en e benn Iiag e, -vr·ec'h -l!_as,- gant eur vouez y oUst ha o::~n _fro~mus, e ~'houlen. ~ Petra? Kouczet an. _ ,, _he z~l!... ... eo het ~ Frailhe1!... frailhet h ~ ...

- r vaouez koz, unan eus a . . vas en he sa v. ., r re a o;a en ti 0 ped"

N

· - . 1, a za----..

,__ anh va ru b b"h . grêi r... ' a l' an, eunezi; laz a anezi :d'it o deus

- Pi ou? eme_zan -(j d nas an dôl o oa ;.,, t:oa~l eur vouez ker srpontus ter maouez en e-u rarni astennet ar c'horf maro' 'ma kre-

- • vouez· a · Hag an - Ar Re Gtb_tlas!... ' respontas:

Neuze e voe u. 1 · ..zellou d"isliou · J:-~~~~ soublda tai gouliet :' • gan

e c'hlin hag o tostat e vu­eun dousder ,_ dispar, d'an

· - . Selaouit, emezan -tai hag eur barner, ·hag ee:: eur ad-sevel, ker sounn rak-

:ar c'ho-? maro, selaouit J eur asten e- vreG'h 'us da benn

-Me c'houle .. fi'an douar korf U:a ~.an Doue d~ dest ne vo ket kaset zorfetourien 11 p· am~ ken nam hezo- bet buhez he

. .. .•. -:-- lOU IDf~ Ar meflc'hed d - · ... ped e oant?~ ... J<a h d - a roas ouz an h. . s - c orn war brec'h K mi gosa. Houman a la-n· evarect·

-- Igouezet int aze, emez· t:• vamm o paouez lakat he za~' -w ardro kreizteiz, pa oa da _a. oa en ti, dent da gas d'"ez· rn merenn war an tan Me ~l~a';{. sellou sparfell en ,e ;e~~r ba~:e leaz ... Eun ·~fuer ~·~= ~~~ "{;fa:~~~~ "ct"a if;~~;:t~ ~:va~~!;nnas M:et e!f:;~i: Kev~~=!~; t~n douar, faoutet he e::,rn;e~a o~spenn; raktaÎ

. yudade"nn a as e _zorn war e zarm!aoad ~ eun tol kleze. • · · 0 ag a loskas eur

eu-cr«. Me, erne ar vaoùez koz A

d r 'orial forz. An ofiser yu da ' el eJJU dolaswarnezi en . ~o. ll ha kerkent e skarzjo ts ~ avaras d'e dud: « En~

- Ped e oant? n ·ep ger ebet ouspe~n. - Nao, dek dao k ·oas e dol' ' uze marteze N euze " ~ n ar vaouez koz. · ll.Jevareg a gro-- Trugarez 1 erne ·

:anezi betek w~oc'ho=an, 'trugarez!... Ha aman, -nemet mar z ,dar c'!boulz-ùllan ' o e vefen!: )) ·

bren;tan, beilhit Me n em gavo

D:a Zoazig, e bried ..... ·an dôl, e lavaras 'n' e~rot ~ouh~e~ o tifronkal ouz penn

- Ged ac'hanon 1 Me o. at d ezl: - Me a chomo g. a t' 1 deuw warc'hoaz!

D nI. erne an d' 1; - eomp ni 'ta 1 . , rmeze l .Kersaoz .

'?-dtaou é !ôljont do~r e:~n~gevtareg. Ar c'hloareg h~~·hen .JOU erm-ez. e war ar <"'horf h ~ _ -, · - ag e .tec'h" ·

! '

-,iSO -.

Ouz toull an nor, ·eur plac'h, hag, a oa .eur -pen nad. ·a Oa o c~hedal apezo, o galvas pa oant o t:i-emen:

---:--- Kevaregl Me 'rn eus da go:m.Z ·gane6c'b. Eur c'hrennàrd a oa en he_ c'hichen_ hag; a zavas -war:.

an daon deil sellou dispont. - Heman, emezi, goustadik, a oa o' vêsa ar vioc'h er·

park, aze, e tu all d'an heht, pa 'z eo erruet ar Re Chlas .. ~ Eur beleg dizroet a zo· ganto, herve ma la-var •..

- Eur beleg1 - Ya; erne ar pô~rig. Gouleimet -fr deus digalltaii ha·

beleg .e. oa bag- en deus lavaret ya:._ Me- oa krapet _war a..­c'hleun da selao11.

- Ya, ar beleg-.se en deUs roet an· absolvenn d'hG manun, erne ar wreg, p'en d~us gwelet anezi o koueza. N'eo ket 'ta peus klevet, Per~g!

- Y a, hag en doar-e-ze o fleus a,navezet e o~ ·beleg. ,Ar c'hloareg ha Kersôzon,. 0 sonja! e kement a die be-

za digol!ezet, na voent ket it harz da ·skuil!h daerou. - Ha gonde? erne G~rsôzo . -

1 Gonde en deus lavar t ar- c'b.abiten liamma e

zaouarn œar beleg ha lakat e n nask d'ezari ouz e _vrec'h ha kregi. un an e penn an nask ze. Ha neuze -•n deus lava­ret c'hoaz. (( Ha breman, d'ar ·vi.Un! » .

Eun devez mat, emezan, ho deus gr·êt! » Eur zoudard~ en deus ~espontet neuze: (( K: iten, n'eo ket noz c'hoaz! » - - Nann, em·e Gevareg, an tan o virvi en e zellou, n'eo­ket noz c'ho_azL .. D'ar vilin ipt êt, emezan. Ar vil-in-ze a' rank bezari miliri Traon-ar-Run; an hent-ze o doa keme­ret dec"h da noz war hol leDc"h... Klev- ta, -pôtrig. Ha te 'oar dre belec'h -II\O:nt di? ·

- Y a, sur, erne ar vamro, P~h· ez a bep sup_ ·d-a gei> c'hat tam·mou bleud. '

- Mat! erne Gfvareg. Kerner eur zac'h da gerc'hat bleud; ha ro. ar paper-man d'ar miliner. Tôl evez na ves: gwelet! Miarteze e kavint a·c'hanout o tizrei.

Kevareg a ziskouezas ar paper d'ar c'hloareg. Heman a· reas eur zin gand e benn ha na lavaras netra:

Ar pôtrig a yeas da _gerc'hat eUr biS9.c'h, hag o zri, e­~emerjont penn an hent- etrezek milin Traon-ar-Run. ,

(Da heulia). D. N. D.

, llll\1\ll\lllll\1!\llllllll\lllllllllllllllllllll\llllllll\I!IIUII!IllllllllllllliUIIII\llllllllllllllllllilllllllllillllllllllllllllllllllliiÙIIII\IIIIIllllllllllltll(llll\llllllllllllllllllllliUillllllllllil

AR VOTADEOOU .~

Bretoned,. lakit Bretoned e penn hO' tîez.J<êr; an diavezidi m'o deus c'hoant da gaout gwir, war eun dra bennak, n'o deus ken da· ober nemèt dizrei cf& bro!

.)

-. 181

P~otr ha. pao trez; Sôn a Vre-SJtes tre>et e_ brezeneg

---$---

;§~:;g }' Aft=kj:::€~~ , Ma ti-gouez Yan-nig gant Ja _ai ..,,, . b.!

, r1 ou ar ster

- Ha ma teu

fiblZ28l-1cçc;db/EI!-=F]:p-t r ;:: , 1 --~il: m~~"'l

Pep plac'h ya-ouankl deuz Ile mi-gno• N -, llRB e- me Jun-Y-vonn; Gwir

f:l:iil'==~~- -~-'='---'."'· ~=bt:_.l"Ë~~~î "i~r ~fr="~~·~§· ~~ P="=--P=ii:==•· Ëh JI J. §

eo ar bao - tred o 'tre - men A c'b.oarz 011. • ~-D. la _ oUen 1

I

Ma"tigouez Yannig gant Jan-i War riblon ar ster Ha ma ·teu da bok"t de ' N 1 . -a Zl, a avarit ger.

BIS-KAN

Pep plac'h yaouank_, deus he mignon. -----::: .« Nann! erne Jann- Yvonn· · Gw~r eo ar b~otred o tremen ' A c hoarz ouzm laouen1 >>

II

~a tigouez Yannig gant Jani Barz er c'hêriou bras Ha ma. chom gan ti. d~ strani Na youebit kef c'hoaz' - '

III D'am mignon ki;)·ilnt _me A la var J anned 'Met nag e vro nag e- ano N'o lav;:~.rin. ket. '

7iÎmezo

P. TR.

- 182-

M k b · ar Rogasionou Prosesion sant ar ag · ~~rel ha d'ar "lr2-5aV1ZC"-'' k)

Da zeiz (jouel sant Mark avie e•her araog ar Yaou-Bas ~ (1 n meurz ha -mere . binijenn en

Rogasionm~ e~ hon barreziou, pros~tsi~n:~a abennoz Doue e vez grae . . n Holl-Zent ev1 e eur gan a Litanwu a ad ou an douar. are war an tiegeziou ha war ~et kantved e veze ~graet, a ;one

E Rom wardro ar\bemp . . . evit tenna benn oz ·da vare, eur prosesion a biniJ:a\dou. Sant Gregor ~ pap --war ar gristcnien ha war (j~aet hiviziken ar proseswn-z~ (590-604) a Iavaras e ~efe ~ 'h pa 'z eo bet savet goue

b 1 D1wezatoc , ·on a den-d' 25 a viz e re . . b"rel ar proses1 ~ a~ Mark ha lakaet d'ar 25 a V1Z eaD. h~vele;p deiz hag a zo

~~c'has da veza gr a et da. ge~s~~~ sant Mark. A viskoaz e! deuet da vez a 1;-.~?tve~o%_ o~a genver an deiz-Bsek. a~ ~~:ns eus bet graet V1J1 e a 'z oa en amzer as . . a-

bet lez et a gostez dre m t abaoe amzer an 1IDJ? .. , zo z (jraet neme L n ar V1Jl ar prosesion ne ve o dro ar bloavez 800. ~zen laèr Char lez Veur. Wa~ bete(j an amzer ziweza. F s

a zo bet m~r:: ~:~a:ion~~ a zo bet savdet:;~:~~~rant~~a: Proses 0 k · ar bem1pve d a

~hr . zdeiz e reiz 'hemennas 3 ervez tu ar c ' (t 474) a c'hourc D ue a

rt eskop Tienn . d. ar benn buanegez o . med ' hag binijenn ev1t 1 î. dibab a reas an tu be enn w/ et war e eskop 1 • 11 (femeras zeblante beza Yzaou Bask. An eskibien· a R?~g~asionou d vez araog ar beud amzer ar Il er ha(f a zindan ne d ar broiou a sk~:e~::~~e~nas d:e ar Frans :;b~~o~~ez r;11 e weloU:P a d' . E Konsü Orleans, . '1 da dri dervez dr tost e~~heroennet ar yûn hag ar v~ken d'ar vistri Iezel oa gour 'hemenn a reer z er perz er Rogasionou, _gour~ g ar vicherourien da gel~ 5 6 eur

devezounen a ·on a ba1de a 1es ' 1.

an E ad ar proses1 • ~ ou ha kan 1-pedennou-ze. p kanet al Litaniou, psalml deiz hag d . 111 renk e veze "bl se da c'hou ou

wc Ml ' ar •proseswn a Z1 a . "ta 13 iliz d'al lun kou. E 1 an 3 (joude kreisteiz o v1Zl diaoc'henn, a bade betek 11c~~a; merc'her. An holl a ger~:nna o 'botou 9 d'ar -meurz, ken ar rouaned o P;nan o rae an im-(fwelout- a reer zo mesk 0 zuiidl, evelse _e • sant . hag o heuilh .ar- groaz e Santez Elizabeth \a Hong~~· c'h -

1 .. Char lez: Veur' M"l E meur a e pa aer arC'heskop 1 an... k d"blas' , Chariez Borrome, b u an dud arao 1 - '

t ludu war enno veze lakae '' da Ver~c'her al lUldU. h l" don a ma reer breman r Rogasionou en . e 1 '

Hom, pa zigemeras a' en amze,r hag a A dre·-ma z oar . a gostez- ar yun, · · · ··-il En amzenou

c'hemennas hep ken, ar d:~\ da veza ken lezir_e~ da;cml.encn. d ud en hor bro a zo b t d da galz a esk1b1en ~

... 1 a 'z eo e re "d. Iez.enn ar V1Jl m diwar o ZU]l 1. ma vefe savet al lezenn-ze

~ 18:1-

N'eus ket c'hoaz peH ar prosesionou-man a veze heullhet gand eun niver bras a dud, pep penn tiegez a gase U:nan bennak eus e di, ma ne c'helle ket mont e unau, da c'hou- ' len ouz ar zent a zo brmllan en nenv teuler eur zell a· dru­garez war o breudeur a zo c'hoaz war an douar, ha pedi D.oue da skuil!ha e , vennoz war ar re man evit ma c'ihel­lint ive d'-o zro tizout au eürusted peur!badlls. En hon amt.Zer, siouaz, e Walomp bep -bloaz an dud o Iaoskaat war ar poent-se, ha koulskoude, hirio evel gwechall, Doue a _gl<ev ar pedennou a gaser d'ezan hag _a skuillh e c'hrasou

-·· War e zervicherien evid o zikour da ren eur vuhez e gwi-1- rio nez · kristen. Setu aman eur merk sklear a ger~ent-se:

n•·ar 25 a viz ebrel 1907, en eur barrez a vro Gerne, e oa vestrez tiegez, ha n'eo bet morse falvezet ganti chom he:p ,kas unan eus he zi da heuilh ar -.pr9Sesionou-ze pa ne

"e'helle ket mont he unan; ·da zeiz gouel sant Mark eta e sav mintin mat, pell araok goulou deiz, evit ober he lahour wardro he zi, · rak n'lte deus na matez, na mevel, hag "ar vugale a ZO- ehoaz bi;hanik. Kas a ra 0 boued d'ar moc'h, o gwellien d'al Ieueou bihan, meska ra an dien, · goro ra.-ar zaout, renka ra ar zoubenn evit ma c~hella an tad aoza lein d'ar vugale ha mont-d'ar park pa vezo deuet ar. mare. ~ Goulde lein, ar c'hosa eus ar vugale, oajet_ ·a 9 bloaz a .z-eu da luskellat ha da c'hoari d'e vreur bihan oajet a 5 pe 6 miz, an tad a ya da gas ar zaout er maëz, pa oa o vont _gand ar gaz·eg d'ar park e tremenas dre gichenn ar p"uns, .an eb<eul, ha ne wele ket c'hoaz gwaU sklear, n'hen_ ·doa nemet tri dervez, a· stokaS' e vrudhed mlz -pe~n mo ger ar

; pa ne c'helle ket mont larkorc'h e savas war e dreitd '"'·&drenv hag -e klaskas lammet dreist ar pez- a vire outan

da heuill e varum, hag, evel a c'hellit kredi, e Iammas war e benn er pu-ns-. Ar paotrig a oa o sel"ltmt. dre ar pre­nestr hag a welas an darvoud o -e'hoarvezout; strafuilhet holl e_teuas er maëz en eur Ienva; kredi rae e c'helle ober e gaonv d'an ebeul bi~-an, )""ak ar puns en deus 60 troàtad dounrder. An ta~, o t~Zr:ei da gas ar gazeg end·~-0 d'!he

· c'hraoU, .a Iavaras d'ezan: « Kit buhan, va rnab paour, da c"houlènn skoazell eus eun ~u benn a-g >>. Hag _ evit gwir p~tra- c'helle eur c"hrouadur 9 bloaz nemet kas kelou d'an

·. amezeien. Ar paotr bihan a ieas eta en eur zifruka betek kear e arnezeien wella; ar vestrez p'e welas o tont el leur a ziskredas raktal war eun darvoud bennak, buan e teu d'e· gaout da c'•houlenn petra oa erruet. Kerke.nt ha m'en doa gellet ar ·mousig rei d'ezi da intent petra oa digouezet ·e c'ha:lvas he faotred, hag e- klaskas Iakaat eun tamm-ig

e ,kalon ar paotrig •paour, glac'haret bras, en eur d'ezan e vefe bet tennet an ebeul er maëz araok

defe amzer da verve! en dour. An tad kennebeut ne jome ket da vai'c'hata na da skra- ·

e benn, rak, evid eun tiegez p,aour, _koll eun ebeùl

' 1

1

l' 1.

.. 1 v~eZo -d~Ic1i~'·~~·~.b~a~r~a=~~~~~f~~,~~~

bâ ·ka set·- ar-·:!tàl ~-:É -tiDan._.er ·gear,_ .a~ tad_--~::-~giaSk~~- ~diSkeiin ér· ·.pu*s

ken ta ·_~a- . è'hellas;;- gwasa zo ar. Voget _ n~. y a, neJAèt .~ete~: ,an-ha:riter{S:oll;d~ ar:pun5: _3.- zp·-.ledan ·bras,--~r .govdenn. o~ ouz ar ·nrarp '.èyit tenna dour n'pa ],tet kreilv ·awalc'h_·_ evit ·_;_;. dOngen ·eun den·; red.·mat- oa :d'eza:D. dont er·m·aëZ, hag o·­"Wielout _ne zerie den -c'hoaz ez-/eas en eur red3.denn beteg ar geriadenn dosta ... Tu'd ar geriadenn:,. -o zrt el leur, a. gemeras kerdin- hag' a zeuas buana .ma .eheljont. Pa oa-' · .skoubnet ar c'herdin g'anto~; e oa eur paotr _ yaoûank eus ar gearialdenn an (bet· gal_vet gant ar. paotrig bihan) (f tont et porz ... ·Breman n~oa -roui nem·et diske:hn ar ni'estr er. pnns evit staga an-ebeul bihan, an' amiezeien _hen tenno er

, :inaëz buana ma c'hellint~ _./ ' Pa oa disk.enn:et ar mestr er puns e welas e ebeul ·bihari

en, e zav, dibistig ha· divac'lhta:gn, an doUr n'oa _k~t doun, eun troatad hanter ,pe zaou, awalc'h evit dont da douch ouz.kor' an eb'eul. Pa Welas e pe stad--oa e Joan pa'laoun­naet e ga•lon, eun tamlmig :fizians a gemeras, hag e c;hou­lennas sier ha lif:leriou da.lakaat endro ;da gorf ar paour­kaëz Joan· evit galloud her ·staga hep ben diaeza r~; Gant kerner kalz a evez_ e. oa tennet an, ebeul er maëz hep ober­r·e a zroug d'.ezan. Pa oad octb. hen tenna war ar porz ... edC? ar pa trig o tigo"uezout an daëloU cfuoa-z en e zaoulagad, m:et bu e teu:is al laouenid.igez da bara war e dal o we­lout ·n'oa zet. dr.oug ebet. Kerkent ha ina oa dis­koulmet ar c'herdin ha tennet kuit 'ar sier a oa end'i·o d'e gort, an eheul a zavas ànezan e unan hag â· c'halvas e ·vamm en e yez, edo o vont en ti pa yeas unan ·d'e vléina ~'ar c"hr3.ou; en eUl' erruouit e ki-clhen e vamltn ec'h en em lake as da zena,_ hag, e gwirionez,. "sec'het a ehelle kaout, rak m·e gred oa bet tommet oc'h ober eun hevele[J tro, hag an dour e stn_td ar puns a oa div laz e kichen ]aëz ar gazeg. An dud oa en em gavet waT al Iec'h a jomas~ evel sebezet, eur pennadig da ·zellout outan, ne c'hellent ket komPren penaos- en doa gellet eun ebeul a -dri _Q.ervez dont euz eun toul ev-else hep an, distera kignadenn, holl ec'h anzavent e oa enQ eun dra Vllrzudus hag a zo dreist galloud tud ar bed ma, « rak gonde kerner ar brasa. evez, emezo, ne c"he<llfemp két- diskenn an ebeul endro er puns hag e -denna er roaëz hèp ober muioc'h a zroug d'ez-an, e riskl -e vemp d'1her mouga. ))-

Gou de e oa red tenna ~r :ffiestr e Un an er maëz; heman ne oueze penaos turgarekaat_ awalc'h e amezeien evid ar s:koazell o doa roet d'ezan. Eur pennadig gonde oa kaset ar gazeg hag an ebeul da bark al leur;- an amzer oa _eûS ar bra:oa.' Nebeutoc'h èged_ eun hanter eur e oa pàdet ai­reuz bras-se.

_eun test.

paJ'l·ez Plogonnec eo e- . • • .<.. eo dtgouezet

· ar pez um eus lavaret ~ ra{l a.man ruwtou 6Ut

; Corre, Plogonnec. leS'l'ol! EL zo c'hof:tz beo: ris, Plogo.nitec. •

·~~"'-Fn=<oai's Le _Bris, Guengat· CorTe, Plogonnec'( 1 zeman n'en d -0 j nemet 4 bloa.z

Diwar-benn hor pardoniou

. t ko:t holl doujet , ! ,; Tadou ar Vro,_ c'hO~l Se~ eus hon tt-ubuîlhou holl~

. . .- -elis hm: 1nez, Ho pent ~onJ _ la -voiü da goll "· . ~a lezit kf.it hor Bro c J.-P. CALI.OCH.

zo gwriziennet . d diou o·arântez a E kalon- pep Brclza ' .. c

an eil hag ebenn. ken doun -. D e ha·karantez ai' Vro. Doue .hag an

Karantez ou d' ezet war garantez Ar •rarantez-vro . zo Iaz .

eil nec gerz ket mlat h~b e~e:u~· ha traou ar Vro: hor fap-Karout ar vro eo are - 'h. u du di us -ma vevom "lh hÛr c'henvroiz; al_ lee w ar yez hon eus'desket

nu , b . ene ar vro-ze, O"C hon en no hor bro a ez, - o:r,viskamanchou a zouo --

. . b' arlenn hor nlamm, ar ob war o spercd se der ha ·war , . h 11 r feiz a are • d eo tadou ha dreist o a . . buhez an· holl va ou-ze l ' haO" a reizent dwub o ' aouen o 1 . k z a ·

dl mp ~aaron . t rak d1s Toue a eo :::' . dlcomp da ga~ou '. h - 'Bro eo-Hor par wu a- _ - d n ar feiZ en O.L ' -·

orlt n'eo ke brein-pezell ha :nha o-ieb c'hoaz gand o . re ~· ar Zent enni· 0 diskoucz ~ fresk-beo .rou . . . dio-oret (fant_ poan,_ uvl . eus o o . . c"houezenn an.. cr t holl giziou hor Breiz. b evit ,, reont om.p troet oa~ nent (fwechall dre bor .ro f

.An dia--vezidi, pa . re~ue c ali'es sebezet oc~h- arves ~· - ·:. welet he doareou;· a JOlll vae a strolladou, a van en- .

-~ellet- a-ban ouz hÇJ_n tu~i:rC•henn, diskabell kaër, he&., nadou d'ar }Jardor:-!ou,denn nag eus avel yut, nageus -- . ·; ober van nag eus klona ' , .. nOn bero an -heoL ent o welet traOu ha n'oant bet.

. :Mantret, so'-:ezet ehcho::' c'hellent, hep mar, lavare! d morse boaz dwuto a~. . << Ar Vretoned a Z<? u

'hom zou ka er-man. etrezo ar c -feiz )) . h tad~u pe zeuent d'ar P_'ar.d_lorncm· ..

Tud a-- fciz e oant: on dour meur ar biTilJCTill akramante peurliesa hag e kailharet hag ennan

a z l 'hent o eneou - 1" t a kouezient, e wa '? d . o zae badiziant a. _m re

<SWir bar on » • k erc'h kavent « ar o . - d veze g\Venn- ann-- . vez sked-qs, deuct a~aTr~az,~ezet an oferenn a glevent

War eun dachennig g. klevet moueziou drant ?a a heuilhent: eun drugar ~aed ar vugaligou,- mouezwu

. zus ar· gwazed, a: mere a u~van evit meuli o D,oue, bobÏad tud toueziet hag - farrez patron o bro.

l d . aloar IJatron ° ' d ar kana meu eu 1, o . 3.eZiou tro .. war- ro; t d dre(fern1 ar m d" dao,urnegt kaàt a raen a :::. . eblante <1ouesta 1g

non ed melen 0 tarev~ua a~ mor di~dan c'l>ouez h a rodella evel koumm h . t "an.d eur mouth .. t bet e]C o ziou e<giz pa Vl]en kïdrei o C'boari an dro,. o brao oa. gwelet o l - 'd. 1nn sked an heol, evel eur ster arc'hantet lfl(

- -187 -

sionou hirr gand o banielou dantelezet aour .ha seizennet kaër, stümmet· warJto dremmou Sent Breiz, ·a oa douget gant goazed gwenv, merc'hed ha bugale divorfil, pep hini gand e Wiskamant mareiiet, dishenvel a lion ha ker kaër· a zoaf·e ma tride, ma Ia~m.'e gand ar joa hag al Ievenez. kalon kement Br'eizad a garie tanva c'houekder, dousder· eur pardon. . Ar re, a feil d'ezo, eme_ar Harz, gouzout petra zo e goue­led-' eneou ar Vretoned, n'o deus ken nemet mont ·d'al, lidon katolik Iec'h m'eman daoulinet goazed ha mer_c'hed hor par'reziou, goulou ar bedenn war o zal... neuze ·e kom-preniht marteze... ·

En doare-ze eo e pardone eur c'halz eus an dud gwe­chall; a_ drug-are Doue, n'omp ket evit kredi e.- · ve aet da· hesk, e ve dizec'het ar ouenn eus an dud-ze, ha bez-·' ez eus c'hoaz lec'hiÜu benniget ma •teuer da bardona enno er c'hiz-se en hor Bro, met war ziskar ez eont ...

Klevout a reomp hirio, e pèp lec'h, hirvoudou doa·nius; --: ha klemnîpu truezus, ha tro a zb, e gwirionez, da- hua-,

na di. N'eus ket g'vall bellou e lennen war an Arvorig ar·

c'hOmZou-man: « Sevel a ran_ gant nerz, em.e ar Yeodet, encp d'ar pleg·

fall kemeret gant re a d-tid eus hor bro, hirio. Mont d'eur pardon n'eo -ket mont d'ober eur valeadenn eo. Neb a.

·_va d'eur par-don a die mont dre zevosion. ~ \ . _, .

Hogen, eur c'hristen hag a ya d'eur pardon n'heU . .e bardon dongen frouez ha talvezout d'ezan nemed ober a. rafe en nan e. zevosionou. Er stumm-ze hag · er stumm-ze· he:Pken e vez graet eur pelerinaj, e vez heuliet éur par­don, e. vez dai'empredet chapeliou ar zent. Mont d'eur·

a hend ali, n'eo nemed eur pleg fall, a. lamm eus . ar Breizad karantez ar pardoniou evid ober outan

eun « toy.riste » , eur paotr hag a yelo da vale ha nann da bardona, eur paotr hag a yelo da- redek .hro ha nann da· welet ar zent 'en o chapeliou brudet.

An dra-ze, Bretoned, a zo fall ». . . Dre ma 'Z a ar feiz- eus hor pardoniou e welomp gone­lioii safarus ha dizurziou stronsus a bep seur!' o vouga,

pardoniou hag o -kemere! o flas. - N'ens ket eur Breizad kalonek, nec'het maro o welet

an darvoudou a c'hoarvez gand e vro hag a ven·n he dis-­kar a nebeudou, hag a jomfe evelse dizeblant hep kas· da­

.· ·-:v-et lior Sent ar bedenn glac'harus man: « Gouzout a rit, o Sent Breiz-Izel, gouzout a rit petra eo deUet d':l

pardoniou, ar pardoniou-ze m'en em zispake­ledan ha ker splann, .en o c'haer, feiz, spered'

hor ouenn. Ma ile deuit ket d'bor skoazella, ma ket dfa.r red d'hon harpa, hor pardoniou ne ve'zint

nemet goueliou distrantell, goueliou trouzus evel- ar--\ a_. weler e- pep korn -bro, gant redadegou a bep seurt;.

-188-

.c'hoariellou divalo gouest da v.Ouzara tud, ha .gwasoc~ da lakaat sperejou ., ar ·yaouankizou, zo- siouas krog enno klenved ar skanvadurez da drelli, hag o c'halonou d'a ziaela .diwar -an helit eün mà' ne de'!l-ont ket Zoken d'o c'hailhara, -d.'o zaotri gand ar :strodenn louZ a strinkont hag a lezont

War o lerc'h. ' Teurvezit, o Sent Breiz, ni ho ped, mirout hor pardo-

nion, ha grit na vezint. morse lakaet mesk ha mesk, toue­.. ziet gand ar goueliou a lez war o le'rc'h etir v laz- c'houero: goueliou donjerù·s ha danjerus n'iut ken, o veza ma 'z int

-digristen ha divreizad ». « Tadon ar vro, c'houi Sent koz holl doujet. Ho pezit

sonj eus hor mez, eus hon trubnilhou hoU. True·z, na lezit,

:ket_ hor Bro da von~ da goll. » ;Na lezit ket bor Bro da _vont da goU ... hag evit d~arbenn

-eun darvoud- ker spontus, Breiziz, evit derc'hel divlamm~ digemmesk ho pard_oniou, sankit doun ên ho pen:n ez eus, ,dreist an heol a bar skedus e· kreiz an- nenv glas, eun heol skedusoc'h c'hoaz hag a die para en: ho _spered, hag all

-beol-se eo ar feiz. An heol-se, ma:r_ sklerijenn ho- spered .a dle ouspenn tommât, entana hO kalon· ouz_ traOu ho P.ro.

Lavaret a eer, ha n'eo ket heb abeg, sur awalc'h, eo dies kemin kar t'" eun dra benn.ak pa ne vez tamtm anaou­degez' ebet ane n: « tra dianaVezet n'hell ket bez a

Karet. :Mar deo gwir kement-se, d~sk.it buhez Sent ho 'Pro .deskit pebez galloud dispar o ,deus ar Zent-se war galon ,dener an AotrOu Doue, pebez c'hoant o deus da skora, da harpa, da skoazella ac'ha~oc'h war an douar, pebez youl vras o deus da veza enoret, meulet, pedet ganeoc'h.- Evit

m'ho pezo gwelloc'h a1:1aoudegez eus 'ho Sent, e saver bremaH. e meur a lec'h, peziou c'hoari a zis_pleger enno burzudou ar z;ent, Sent hor Bro. Dounoc'h è chom er spered ar yez ·a weler gand an daoulagad eged ar pez· ne reer nemet k.leyet gand an dionskouarn. Kit eta d-a w.elet an traou -kaër ze hag ho kelenno war buhez ho Sent ho peus ezomm. da anaout ma feil d'eoc'h kar~t. ar pardoniou a zalc'h

oenvor ens ar Zent o deus hadet ar feiz en hor Bro. Anez, e c'hellim.p abarz nemeur mont da glask hor pardoniou, ne gavimp roud" .ebet anezo ken, lazet e vezint didruez, ·monget dindan ar. goueliou ma 'z -eer _ enno dorn-ouz-dorn, kazel-onz-kazel, lec'h ma 'z eer evit beza gwelet hag evit gwelet, ha gwasa pez a zo evid en em vezvi, -evit koroll. hag evelse, diouz _ma lavare. eur c~hantik a ganed gwe­,_c.hall e Bro Gwened, e lec'h ka out, ar pardon e kaved ena an daonasion. Red eO trei kein a-grenU d'ar goueiiou-se,_ -goueVon eneb ~r feiz ha dreze enep Breiz.

Gwelet e· vro :kaer-gwisket gant he farkeier leun a eost, be zraonienn.ou, ]le stankenno:u didrouz, he m-enezio~,I . gand o lanne1er -alaouret hag o mantellou brug_ ruz, gand '"a!' m-or bràs a gelc'h ân'eii, a -ruilh e darziôu_ tro~drO:

-189-

d'ezi, a zoug ar Breizad d kalonekoc"h anezi G

1 a f?ugeal, _da garout startoc'h ha

hon tudou d" k. . w'e et ·lVez gws.k.amanchou marellet' Ispa et o tilou d d .

dong da garout rn '· 'h e a eiz ar pardoniou, hon. m . -~h UIOC traou hor B

UIOC. ' .aliesoc'h hor pardo . - ro, da zarempredi c.hou ar vro, warlerc'h gwi:-ou. Warlerc'h gwiska:ill.an­ven~~nt koueza d'an traou :unanchou ar parreziou e'·

. ::.~,~~~o~~ ::~m~r~a "tr~= '1~ ;.:~·c·t>':~w:::~g-:::~ . ~ouz~mt a nt eo diboell di ~:~ kein da gement tra 'e~ d:oue~ ~pered ar re a· zonj

c. entadou. En doare-ze ~s ao et brud vat war o merc'hed pa zon ·Ï • e hskouezit beza be ' ma teufe' d'eoc'hl~p:~ef'~!loce'h gwiska dilhajou :;;:!~i ZIOu a g~ver eno o rodella w g ned g~nd ar c'hoz trao'ue--

" Ma oui je ar Vretonezed- n'e~ an dispalu, , klask, tud, merc'hed hag o (I·· s, ke nep lec'h, kaër o dije­egedo p'o deus gwisket o rn IJ-e aeroc'h gwiskam'anchou hr_o-,uhdet,_ o lostennou pe o bor~czh,. ouero.u hirr, o- zavanjerou arc ant ma 0 f - · ou se1z- rible 1 , - • u ent pegen d ct· nne aour pe. o c hornetennou dantelezet- u lUS eo ar gwel anezo gand.

~~!~~u~n ~r -pez a ehoanta ~;r~~t ~~ gred~: ket _e tilez·· . . - :M!erc'h:d ep tra, da lavaret eO: o ge:eeJc . ed ar pella,.

'h. d ' goazed, dalc'hit d'h k . . . ~ It "h.o kened; ailéz, hor B . o WI.skamanchou, dal-:­'. or Breiz ne vo mui h B r~IZ a vo dishenvel·he do

'eben!Cliet or reiZ p'o d are, _;,. . o gwiskamanch h . - evezo an ~dud enn. zet. gwiskamanchou ar pa~~o a_ dreist hoU p'o deveze dile~-

Dalc'homp eta mort da c'h~I~u. -ober eo red aman adarre derc'IZiou hor ,Bro; met evit_ heD­an dud yaouank da bennfolli ~el _:fat d _ar feiz, rak ma teu.

hag a diz warlerc'h a_ a redek gant kemend. a -holl -warlerc'·h ar eho . ar ficherez- displed ha d . t sempl t anou eo 0 v , reis - aa ' o l~oskat, o koll ' h eza m eman ar feiz o war ar spereJOU Eno eus e levezou eus he h 1 . · eo ·erna ' nerz-_

o 1 zizutziou-ze. n penn abeg hag eienenn ·

eta ho feiz ha neuze boaziou fall a z-eù a? ~evezentiou touellus ha-e h a Ziavaez-bro . ? or Breiz. Pedit ivez r- _ne gavint dige--c houek ha kal k -a Ies Sent ho Pro e

selaou ha ma ads~~~nt n: t~rekdînt eus lez an ~!,;:­adnevezet he ene d reiZ - er splann ha gwe .

. SJ>e"erl·· gant" • a nevez-et he --I, est1ammi- a ra v c'hoa . . ~erz, adkavet he· u z ar bed koz gant he-

ket hor· Bro da vont d. a goll >.

E .. ~.

-190-

Kentel an Aotrou Terrel·

boued a deu -eus an douar. An d en a rank debri, hag ar t pe e vanko boued

d beza laboure , / J-Iacr e tle eta an ouar • . . cl~droeft da zebn. _ n hall 0 labourai, rn - a z• N'eo .ket red e ve a A Ar mekanikou nevez 'lt

a-walc'h a dud. war tr .:e:i labour a vez gret ba~~n~~za breman stank e pepd ec d;ar mekanikou e rank

'h met en ro hag aesoc • · - k · r evit tud ha- kalz tud. •h e teuer da zilezel ar par ele .

Hagen, e pep _lee ' . k .

moEnt Ad!:r~~e~~o~Ïadou-Unanet, e~s l;1~e~: ii2!a~ f~o, -n - ' dud war ar mez

l eo deuet an v oaz, 1907 n~ez e lec'h 33 1882 42 'War 100, hag e

En Alhnagn, ez oa e . . nemet 20 war 100. enn 300 vloaz,· abaoue

oa EmBu:o-Zaoz, ez eus pell ~m;er~~::pd'ar c'heriou. Hirio, ~ . ' em Jakeet an du a et euS an dud o veva

':r~~z~~z, ,n'eu~ '::~~~e:':~ ~~. ~~;i:u. Rak-s:d d~u:;b~r:~ war ar mez. !ec'h an drederenn eus a~ ~~~ec'h war vor,

~:~: a 3~0

:pad ai- brezel, :~.:z: 'i::; a erankfe soubla d'tl - - n a vankfe boue

ar Zao _u , . be bloaz ar eneboune ive war hor c hlZ, ha p ar mêz

E Fran~, ez t ar c'heriou. E 1850, ez ?a wa;t 59 ·dre meziou a goll gan -tl d E 1901, n'ez oa -mut nem k ndalc'h 75 dre 100 ~~s an e~1S. a vec'h· an hanter._ M~ ·~ a dud . 100 ·. hag htriO ez d" le e vo kalz muwc .

. ' d vont evelse, IZa -an traou a " -- dud da e kêr eget war ar mez. 'hlenved-ze a laka -an t

Red eo enebi ouz ar ~ 'h a dud a vo o laboura zilezel ar tnêzio~. _Seul-vuwc ar vro. Boued. a vo ~a douar seul binvtdtkoc'h e ~o d'an Amerikaned. evlt.

r 'c'hant :rie vo ket roe vo iv-e rak peurhesa, an a t a furnez a ' t" 'int d. m:uioc'h a urz va ' a ar chom en 1 rn ere .'à. zo o labourat douart hdagfur g tud a gar ar pe. odc'h

re se a zo u ' m'o eus ~:\:;:::~;;c'h -int ,ive·_alies~ ~ee:a_v:e ~o:~:~u tenval vat, è lec'h tud ar c h~r;~u~ izili, a goll buan o chou, heP ~uval a-wa c kollorit o furnez o vont

ec'hed ouspenn ma .. oy 'hoandrailh. 1.-'hen tud ar freuz ao dlefe sonjal muiOC .

Ar c'houarnamant a "t dalc'her. an dud war ar ober- ar pez a c'hell ,evl teliou a c'hellfe lakat ar Ar vistri-skol, dre_ o c;:~ouez d'ezo ez int euri tamm_ da garet ar parkeier,~ leget er c'heriou. mez eürusoc'h wbar ~~ cl:e~akat -~m dud da jomA~~~urum:

Ar re a oan1 ru. . ï mad ar vro. labourou ev1

- 191-

Dallet gand ar gasoni ~œ--

Evel ma skrive ·Aotrou 'n- eskob Kemper en e Lizer ko- · .. rai.i diweza, ar f;ramasoned a zo en o c'halon eur gasoni spo,11tus, diaoulek. KemCnt a zigas d'ezo da zonj eus a

.Zone, eus e · lliz, o laka e kounnar, hag o flijadur eo skei \-Va~ al Leanezed, me:roc'h"ed santel ha didrouz, ne ehou­

.'-l,ennont nemed ar peoc'h evit pedi ha servicha an Aotrou .DOue.

Gwelet eb bet adarre an dra-ze warlene, kerkent ha krogas ar · framasoned e stur ar Frans, gotiçle elek­

an unnek a vae. Dioc'htu ec'h en em gemerjont al Leanezed hag e klaskjçmt kas adarre d'an ha:rlu,

'-Cus Alenson hag Evian, -Leanezed eus ··a urz Santez Klara. Pei"ak e reant kement-se? Heb abeg ehet. Evit senti ouz fallagriez, ouz_ ar gasoni a oa -en o c'halon enep .mer­

''·' .e'toed a gare ar relijion gristen. Ouz an A_Jamanted e kom­goustadik ha zoken gant doujans, met rok int ha- di­oui meré"hed dinerz n'o _deus d'en em zifenn nemed

feiz. Tud kriz ha . dinatur, hardis hepken ·ouz Doue, tu-d dis­

digalon·, setu petra eo ar framasoned. holl dud onest e Frans a ._voe. glac'haret ha poaniet

glevjont edo adarre ar c'houarnamant o vont d'ober '' l""'""' d'ar c'hou6chou, hag er broîou ali an dud a voe 2.'';otteloet ive· hag a lavare: « Eman adarre kollet he· fenn

gand ar Fraps ... Ha gand ar vez, ·ar c'hournamant ._a

e peoc'h. al Leanezed, evid eur pènnadig da vi-

Klevit breman petra o deus gret" Leanezed eus urz San-Klara, nann re Alençon na re Evian, met re ali eus

c'hoarezeq_ d'ezo. (( Ni ive hon eus gret ar brezel. TI~rl~::~,~er~0~Beljik, omp bet, e mîz east 1914, dindan bo­

.:~ an Alamanted; bevet hon elis e kreiz ar hag an ankenr' ·etouez ene!_>ourien kriz ha lorc'hus.

ti_.i bloaz hanter. Gret hon ~eus ar brezel o rei si­cl.a zoudarded ·Frans chomtet war an dachenn gonde stourmad an 23 a viz eost e D ... er Beljik.

omp chomet sioul, n'bor. beus lavaret ger ar garaJ;Itez h"On eus diskouezet e kenver bor breu­mac'hagnet. Evit -Doue hag bor bro eo e labouremp,

bije ket kom,zet eus an dra-man, ·paneve an a zo c'hoa·rvezet e Alençon. Leanezed a urz Santez Klara; harluet gant Iezennou

ar bloàz 't901, hon eus saveteet o buhez da Ous-80 Sop_dard a Frans, chomet war an dacheJ]n a An Alamanted 0-unan o deus lavaret d'eomp: « Ma

;~;~~;!:!~J:~n!ko~e·~t,;;,e chomint aze da , verve!... Ho li in! bet ::~ digaset d'hon ti; hag hon- eus gret

\ ~.

d'ezo gw~lla ma c'hellem;P.Ar ge~r !Ilzedoin.p enni o a mi bèt -laeret _.ha -devet-. ousp_enn. an,~ hailler

·_ b:Oail· bor Î>Pll o', k~opt eun ·.faînlJl boue.d._· Tri <l••rl•• n<m~ çla~e'iln omP_ èhO:rtJ.el hep· -debri --t~fu.m,_ ne ___ g~!J:!~rem'p ni_et dour, -evit g~llout -.rei peadra d'at_ zoudarded". epad --dek _pe zaouZek Q_ervez hon _eus .kousket war douar pe-war eur.plankenu,_ hOJ;/penn harpet wa:rdisl<uilz~ dor pe\ delezenn ·eur· skalier, ·hag e è'helle~p eun tamniig; dindan ar_ zoudatded edo kement- a:·

-hOn ti. · · · J+· ·:_

Klévet. a ra]O:inp, B~lj~d o lavar_e~ d'eOmp « A! Ar FransiZien'. o deus ho kaset er mez eus ar

· gweCiwll. Breman~int··eürus o kaout ac'hanoc'h d'o zaour ha da entent outo ».

Eat o:rilp beteg. en em lakat · e _riskl sikonr ar brizonetien da zistrei d'o bro. dre ar o reL d'ezo dilhad a reamp ep"ad an noz en eur lakat pallenn dirag ar prenestr eVit kuzat sklerijenn ar lou, rak- difennet oa kaout sklerijenn epad an noz.

Unan eus ar brizonierlen a oa eus Reims:. aoè bloaz er Beljik; eun ail a oa eus

ve bet gouezet petra reamp, e vij~mp m o ... n· oaset orop bet d'ar Frans dr~ ar Suiss gand an mante e 1917, blûaz araok fin ar brezel,; ha resevet voemp er ans: ben diskleria a rankomp evit m'euli c'houarnamant a oa neuze... Met ar c'houarnamant birio a glask en em c'holo a vez o paea dre an harlu pez hon eus gret dà zoudarded Frans. Met, e kredi, n'ez aimp kuit nemet dre nerz; ar c']101aarnaurrant: a c'hel16, ma kar, hOn dougenn er ru, en eus douget ar zoudarded diwar an dachenn tek leandi evit louzaoui anezo. Bvelse e vo gwelet roc'h pegen dianaoudek e vo bet ar c'houarnamant

bor c'henver » • Setu aze petra skriv ,Leanezed Sautez Klara, nann en ero veuli, JI}jet evit sevel eun tam:mig o mouez , em glem\m. Rak, lec'h o deuS d'en em glemm.

Penaos'.? An dud faU, ar re o deus ·en em guzet epad brezel, ar re zoken o deus labouret eneb o bro, a zo aotre d'ezo da zistrei e Frans 1 Ha merc'hed d-eus kemeret kemend a breder gant hor zoudarded­c'bagnet, ne c'hellint ket chom e Frans da bedi ha

-veuli Doue 1 Al lezenn a zifenn, em.e- ar framasoned. N'ho plms ket a y:Cz o komz evelse'l }fil 'z eus

nou ·da zif-enn kement~se, al le~ennou~ze n'o_ deus degez ebet. Torr-et hag eünet ~ r~nk.ont beza, ha rak mezus iut. evid ar -vro be deus o douget.

··x• .. ·. Li!;VJ:Ù()u NÊVEz •·.

D. N. D.

E gwe-rz e ti: M. F. Vallée 23> rue St'--Benoît, St-Brieuc.

-194-

At:las linguistique B B eta aue par· p_. Le ROux,.

Atlas linguistique de la_ ass:- 1; Fa~ulÎé ,des- Lettres du l:hargé du cours de celtique a

Rennes. _ -. t Hom~ay 5 rue Motte-Fablet,_ ;En vente- chez Phho~ e 5 uai ~IaÎaquais, Pari::;.

Hennes_ et chez Champi~n, t;n Qhini er stamm-ze a zo bet Ar pikol ~abour-man, n e~OO kartenn geriou pe zoareou-­

savet e Breiz, a z? en~a . o-er alan, hale_ine, a zo m~r-­lavar brezonek. _Gant ze, _ai a~ doare ma tistager anezan kct war eur gaitdenlnkB:~~z·.- ar Morbih<in betek .. Brest ha_ . 77 )Jarrouz a a e Inizl ~ 'n 'l anal anar etc. Plouha: ·alan, e ont ' ' t 134 ger pe zoare ·

Al labour-ze, a zo ka se~ da benn vi

l~war. · iingaistique )) a zo rrioulet. Kentan lodenn an <( Atlas

bag a zo e gwerz. t n dud gouizieka:. elec'h 'n La ouen e vezer o welou 0' at ezou all o lakat o studi

em -drei aa-nt ar galleg pe ::.an y ::.. d - dnevezit o yez o-unan.

hag o amzer , a a L RouX -en ··-deus gouestlét kemcnL -Trugarez dan Ao. P .. ~· V toned tu da anaout g'vel-

:~ ijin ·hag a boan da rel ar re . lc-c'h o yez. 'l'

BRETONNE *~onfkrence sur l'!fistoire. de NATfiOtN . Qui·mper \e 8 septembre 1924, par 1\IL Je ..

Bret O'ne ai e a ' . · l'U R B · marqu· 'de l'Estoulrbe5i!Olon, ~r;~l~~=~tle~e 100 .ex.".: 4o' fr.

I' . r 50· es· ex. . ., d e __.ex. . . . ' excellente brochure de propagan ~ n

Demander cette d l'E t rbeillon 4 rue du V1eux écrivant à l'Auteur~ M. e s ou ' ' COlombier, à Paris. • **

TAD KOZ, Récits et souvenirs, par Je D'. V. Thésée.~

Prix: 7 fr. ·50. 41 d a. J'ense1·e:ne de l'hermine, ' Le deman ·er ,___,

sino, Dinard. • •• LA MORT EN

195-

AR MER~HED: LABDIJRIDI!JI WARD RD ANI Ti

Kenteliou Tint:in Anna

V" PE'NNAD

An Bvach

Dimerc'her~ ez eus ·1bet pemzek dervéz, edon gand ar zao ut hag e sonjen penaos e c'hellfen _ trei _ ar pen;nad marvailhou-man, pa deuas davedoun Jakou, potr ar post •.

"eul lizer gan tan en e zourn. . ~ <( Aman 'z eus· eul liz"er d'eoeh, tin!tin, digant ho

nizez viha:n, me ' .gred '». Kregi a ris er paper, lakaat a. ris va lunedou, ·ha setu aman petra '--lennis:

VA· ?rNTIN ANNA,

E-doug ar wech em eus bet fizialls ~nnoc'h; rak-se e· teuim hizio, gant hardisege.z, d'ho kaout dre al lizer-man.

Meur a dro hoc'h eus va frealzet; konta ' rin d'eoc'h-. eta ·va nec'hamant, evel rn~ ra en p' oan yaouanikik; neuze

hoc'h eus sonj, e I3.kêc'h ho tourn war va fenil, ha­. gant teneredigez e c'houlennec'h ouzin: « Petra ' c'hoar-: vez ga' nez, merc'hig? >) Hizio· koulz ·ha gwech-all, e res­pantin freaz: Daon vloaz a zO abaoe emaoun ·aman di­'mezet d'eni labourer yac'h ha kreriv, mat em c'henver ... ""'"""7 va Zonj, Glaoda n'en den!? si :ebet;_ ne deo ket ail­

.- kellljpenna,ma c'hell, e ra,_ koulz ha me,. gand an ne­hon· eus: derc'hel tiegez a goust hir,· forz pegen disM

e vez, hag eur maread mizôu hon eus bet betek--hen. . .An traou a zo dilastez ga:nen, ar prejou aozet mat; eur Skudellad· laez dirak pep hini; eur picher · neat ha bra_o. ·

·. · tlalc'hmat e ki chen eur podacJ_ dour ·feunteun. ' '· Hogen, va zirttin, eno eman an dalc'h! Glaoda; hep beza

lonk~r, a gav mat ar. banneo'u, h:ig er gêr, ·evel just, deus ket .. Ncc'het oun 1 pe rei _eva ch. d"ezan pe cùom

hen ober. _Ma roa.n, eman va gwaz e riskl d'aber eur-m''"'ie:r, kemere~ a ray ar voaz fall da eva er gêr! Ma ne

eo ker · gwaz ail rak eva a ray e lec'h aU pa 'n: tro: Eur wech bennak em eus gwelet n'edo ket·

yun oc'h en em gaout er ·gêr; ha disul da rioz, da hen nac'h,- oa anet ·warnan·! Roit eun ali d'in, me-.

ha pedit ·Doue evit ho nizez vihan a-·wel -da veza reuzeudik:. » '

pennad oun c.homet mantret! Eun dizenez eus va. Çh~jJ1,eJ,ed am eus lavaret raktal evid ar wreg yaouank-se~.

! -

i 1 1

"

'[1

1

~ ~a ,dit>uz ah·, -no_~; Pt~·:l -~~~U.."'*a_. l;w_~:~:f-:,·gari~n-;_:-~ ·_e~~:: " __ .-ket--e_ur blu~n:n, .·eu_Ii ta~lll-. paper gW~n·n:-- hagt:o-u~-rar gou-... 7

:Jou; -~ _ ~:etiil an daol. -'_eiP; · -~us, ~ae~ ~-a~,l-~~p,~n:t-:mmj·:. . ._ « -_iMa~C'hàtidig! niial 'J 1'9. va c'h~IOn , wai:-zur enn~ut:

.ne ··vezf biken dilezet ·gant da. Voer-eb goz. Evelato: ·e keme- · ·,rez re a boan-spered,_ rak: J?.e' d:eo ket ".k?llet ar s~~l ~'dru­'garez -DoUe. Glaoda -~ zo- eun den fur-: ne day -ket __ dillo .d'ober mignoniez gan~ lokerien ha re gempenn··eo ·-ouz ~-wenneien d'aber e-unan kofajou en osteleri!- · · ' ~Hep mar ne feil ket -d'in ·gwall-gO~z ens an dour. 'Ben:­

;noz da Zone, pa ~n /deus lakêt en douar eienennou fresk. · evit -terri hor sec'hed! Bemdez .ec'h en em $ervichomp eus . .an dour_: yen .pe vervet, er c'hafe pe er soube'nn e· reomp i:rÙpli anezan, .ha .ne sonjom\p ket a-walc'h trugarekaat :hor C'brouer:· eus e zonezon ka1er. Ha, koùlskoude~ petra ' rafem·p· hep" dour? An douar sec'h,-korn a deufe dillo ela veza ker skarnilet ma varfe _an traou warnan, rak :,ln dud ::.koulz hag an- a·ne"valed hag an distera yeotenn a rank- kaout dour evit chom beo ha beza seder da labourat. Mat e rez:. -eta, kerc'het bemdéz en ti eur podad dour feunteun, :skanvoc'h eget dour puns; met ... estreget dour -a· c'hel­lei= da eva. Er gwin ez eus dour ive -hag eur banne .gwi~, pep an amzer a ra vad, gant ma ne ever ket ·re- 3.nezan. Ar · a ~:i~kuiz hag a gennerz an den, _ hag a laouenna

.ar galo Evel a ar kanaouenn· trede Arvest Mouez ar Gwad .a

;zo gwir: Ar -gwin a ro nerz d'an dud keiz.

Lakit gwin ruz, lakit gwin gwenm, Kien· a vo karget ar werenn, Ar gwjn a fuilh spered er pena Kanomp holl 'ta breman t "Ohe! ohe! yec'hed d'eoc'h c'ho-ui!

Mestr eus an ti Ha d'ar vestrez yec'hed ivez Ohe! ohe! yec'hed d'eoc'h c'houi,

M\est'r eÙs an ti Ha levenez hed ho puhez! ·

Y a, ya, Marc'haridig, ro gwin d'az .kwaz heh aon! Eni' 1itr-ad, pep sul, a- lakaio anezan eürusoc'h -er gêr: hag e -hellaio, diouz· an osteleriou. Gwin a· la varan a vat _pe c%oaz chistr ha nann gw'in-ardant. Ne oa ket da d'ln end~ ·eeun hen henvel aman na kou-ta d"it ar c'jtant mil torferl ·graet gan tan.- Ma ra v ad eur banne gwin, ma- tiskenn· ar l>oUed d'an traon gand eur picherad chistr, an « hini, ·krenv » ne ra nemef droug. Kontamrni a ra ar gwad, seve! a ra d'ar penn, diskà.r 'ra ar yec'hed hag an -tiegez; odis­.kianta 'ra an den. Hag -a bet a c'hellfe beza kizellet war _ o :maen-bez ar c'homzou-man: « lazet gand an alkôl l> ._ Hag

' ! : : l

i 1

1

1 '. 1

. '

., 1whdè _' eW: --eus ·süéi:·. an;_ tdOitf: Jireb.n ·

·an tail ·a-a .. vit~i -epad_-._di~u ·eur:-·all; met; m'""'" p_OQ.--·War :an tan_ evi&-~li_ ·eu- gwech"e~ ._c, .. ·~~··e.c dàou-·'lur bleud-louzou, anvet: -'~<fekul ~­c'h~_rtOr.on • houpez. (1~) am bo'à .ka>vet e

--_;gand ,aon e vijent._poulOudet em..- eps o c'he~m!es-ke_t _en eur volemL Abimn diou -eur; em eUs là·m­:r,net :va fod diwar an tim, d:l .y ella h_a divèsket. en eilr :s:ku­dell éun tamm goell-bier ·"abarz .ben teur.el etouez _an traou· all. --: · · ·. '·.

EchÛ oa: . en eur varike.Ùn pe eun tônnellig' _ neat em:an va bi er a C'hiz neVez. da C'hedal ma vezo .13.kaet ··er boU­tailhou. Ne lakan stouvell ebet war ·ar varikenn. Kentoc"h a ze e te_u ·ar goadur, ·me ' gred.

··c'han ' -ta t derc'h_el a ri ·--sonj? , E-lec'h ·respont, M1arc'haridig a: da pas peg em fluenll,

em faper-lizer hàg a gemeras ar pez am boa 'diskleriet, gand aon da ankounac'haat.

- « Souezet oun garieoc'h, moereb! Emaoc'h o vOnt d'obe'r piketez, ha 'ne- wel~ri tamm. rezin ebet en ti!

- <( Dioterez a leverez! ar re o· deus rezin pe avalon a ra anto: ·ar re n'o deus ket a raJ?.k ... ob er gant traou all Pa 'z pezo drebet da Verenn e tigasi d'in ar pakad

eliOu, a zo er zQlier, em frez ». · Pa deuas d'an traon gant he c'hefridi, eur _mousc'hoarz

goapaüs war he muzellou,_ Marc'harid a c'houiennas: « Pe seurt deliou eo ar re-man, maeronez va mamm? - « Deliou-ôn merc'h vihan. BeC'h az peus o kredi

ar re goz ' ta? "Kea bremari, d'ar red, beteg ar feunteun gaud ar zailh; ne deni -ket ken -dillo en dro bez ' sur rak an -dour skanv a zo pounaer; Pa •·z pezo karget da zailh seiz -pe eiz gwech e vezo deuet kant litrad bennak ganez. Dindan an amzer'-ze em hezo niveret kant delienn ac'ha­len; neuze e lakaim,P anezo en eur pod daon pe dri li trad dour ganta;. hag ouspenn, da rei li ou, eun hanter pakad chikore e-touez eun tamm lien fresk, skoulmet -mat evel eur zae'had farz.

C'houez an tan breman ma vervo ar re-man epad dion eur; lakeomp hanter -ieun a zour ·er varikenn. _______. En ar­mel e ka vi nav lur sukr malet: laka anezo en eur borlez vras da deuzi gand eur ba-nne dour tom·rrl ha kerner da stamm mar kerez; me a zo o vont da c'horo · ».

Noz oa dija pa deuas -ar mare da gemmesk an dour diwar an deliou, silet evel just, hag ar sukr teuzet mat. Evit kaout an hall sun a zo ebarz an deliou e lakin ·anezo war an tan evid an eil gwech gant dour fresk.

- « Gortoz, eme-ve'; araog ·a lakaat er varikenn, ez an da gemmesk en eur skudell: dek gr~mm goell-bier ha dek gramnl ha pevar ugent eus eullouzou ali anV-et: « acide

(1) Houpez: houblon, e galleg.'

», ·etci~ez.·'eu · -b _ ·_ ' .. · '··· ·_·. . , · -1

· A- -- .r anne dour· ·k - · .· ;.--=· \' .akat- gant' ):ür- ti-a où- an ' -' ' . ~n.- ~ v,ezin,t_ ~àii_ô.

·do_ c1h~~esk- .adarr_e. - __ eB:-da_·glask: __ etm· .è'H')l!lia . pa vezint ~n , -Qonèlr

distriuv,: eveL -ni~L , · _ _ . ' ' ·_._ · pe ~emzek dervez. ::-c·~~~~l~ê~- c:l:'ar :hier~ h_~ rezin ha -va hier ~rè'hà.cl - ont da danva Va . ma ne deo k t" k- . mat. -

~o ·brasoc'h? e ement ar varikenn du-m~D Gmaouegez e lak' . · ' I~ IDUIOC'h

an troad ar votez » .Ml P~- n~beutoc'h kre~ e laki dao)! c'han't /f 1 ': heliez lakât daon

ail;. I11j3. ne deus 'tro da 1 kA~ Ienn, trhyec'h lur kant delienn~ôn pa a lne~et h~nter kant

henvel ». : evar ur hanter a zukr

·.· .va nizez a yeas d'ar êr ha ~ al liZer-man: « T' 1. g. '·. dec'h e.m eus bet

.. . kr d" '- ID ID garet p • [\ . e I, d-ober an d , :. oania n _eus graet . kerkent ha m'oun e:o:n:e":rt evach hoc'h eus -desket

kalz hetek gouzout ha l~~vet aman. N'em· boa ket . ~ n'en -dije ket ez6mm ~,IJOut a r~fe: diouz klevet

oc'h ali ha plantet' gWin d·~ zanva. Setu 'm eus heu-. h?-nteret ar voutailh c'h hzan war an daol; ne deo '· lonket dija Va zud k oaz, a meur a litrad hie .

a st · k. • - aer a zo Il , r en rm -evel gwin Ch gwe oc h~ ganta "k , :-]j~onad. Dizale- e rankin a~~~g:, hag ~ zo koulz blaJti -he; gwin eur wech an amzer T~e a gwaz da eva eur banne

. ar vourc'h hep chci~ a z~en e~ deus graet diou wech ~~as d'ezah da genderc'h:l~ kichen ar bod lore mil­

daoulagad va lei:m . · ne deo ket dre m'o de!~I~~ em eus lakêt al Iizeri

è' dennnvaouez bennak eveziek o a voudegez, met m·arteze -e~r gentel eviti, a glasko u~b eurusted he ziegez- a

gre! betek hirio ga t . . er gwe!loc'h eget m'he m:ar geU! » ' n mniOc'h a gempennadur~z-

TINTIN ANNA.

,PIVIN~DE:NNOU

~ AnR dESPONCHOU DIVINADENNOU · our -er· viii II An d' n. , -An

MIZ EBREL · amzer Ill . , Ienn. v. _ Aze-za.

; - EVIT RESPONOHOU

deus · bet aoo poe nt

q-witalmeze.

· · - Sevel egne.

TRI MIZ KENTA AR BLOAZ J .. B. ar Goff, St"Th~ VJC.tor Gourion St T onne:c. Ch. ar Gue L' - onan. Euj. Gu'll n, amhezellBc.

~nt:~~i~rJZ\t~~f~~~~·r. Ma.ri K an_, Pont-Melvez

ervella, PJougasteU.

: i

'. 1

260-

L. Lars, Plouzané .. Mari Laurent, -Guipavas. F. Mear, Tré7lilidé. Felix Moal~ Enez Vaz. J p Moal T.re.garv~n. p'enn"-K.alet: Gwitalm19ze. Yann Perrot, Ro-sko. M Poste,0, St-Thonan .. Fr . Pouliquen, St-Thegonnec. 1~. RoUan~ .• _ Mayenne. J · M Sala un An Trehou. M. A. Ségalen, Gouesnou.

0- deus bet 260 p-oent : August Abrurnou -,Plou;Ç"ien. F Evill:ird Kastell-PaoL Mari ar G:ill, Plougas-tel. Fr GoUr:melon, PlougasteL yânn Guerc'h, K-aste:ll-Pa.ol. Azilis Kerrien, ~louenan. G. Kersimon, P.Iabe._nne'C. Henri Madec, St-D~vy.

0 deus be-t 240 poent Yann Cadiou, Kas~ell-.Paol. Hekle.o·, Lannurv.aJ?-. Henri Lar'V'or, Meililrs. . J oserphina Lossouarn, Gmsse.ny.

Annalg ar stum -Plougastell. J~nn Tanguy, s't-Thago.nnec. Nijerien Br-eiz, Tours. u. B., Kastell-Paol. : , Tanguy Creignou, Cleder. J- F. Diverrès, An Trehou ..

<Mic-hel Drevès-, Plouzane. J M. G., Goulven. J. ar Goff, Pouldergat. . Nüel Joly, Cle~en-Cap-SI'ZJUR. Marie Lalost, S1z~n. W. L. V., Sant-Ntk. Fr Lucas, Lesnev.en. Pe'z Lez-Herve,. Lanhouar-ne. p. Pinvidî-c, Gw1kar.

0 deus bet 220 poen~ :

st. Boucher, ·Plougern_e .. Ma ri· Kermarree, . St-DIYY · J. Thomas, Plo md er.

0 deus bet 200 poelit

Eujen AbjeRn-Uguen, Plou-neour.

Yv. Deniel, St-Pabu .. Jann Diverrès, An Trehou. J M Queff-. Kastell-P.aol. E·un ·Tregorad, Plougoulm.

III. _ DIVINADENNOU MlZ MA·E

I. Eun tflld a c'houlen~ -O~ e v.ab Lavar d'in 'ta-, Pe-rig, va maib, Piou an hini a ya en hent ?

hag a gerz a tao· war e zen t . 2ô p. ar r. Digas&t gant F.--Lucas, ~esneven.

II. --'- Bi.zied he deus hag eun ~road Met n'he deus na penn n_a ~agad Ha kouls.koude, d:a bep frllt,û', e lmv an h-enrt da Vl()'O.t atae. 20 p. ar r. Digaset gant F. ar sorgn,,

rt k mm a· Zû etre eur bizenn, III. - Pesen e. hag eun az.~n.n? t Yv oeniel sant .. Pabu; 20 p. ar r. 01gaset gan • '

~ A vez k·e[11)1nesket bemdœ IV. Gwenn- ha du .asMiliblez.

v. 20 p. ar r. Digaset. gant Tanguy

1' er ar vamm a An Tad a zo rouz, touz, m1 m -' _ . 1 rouiez, Wuzez, miline'fe~, h~g ar vu:ga e

holl rouzien, tl()•u:zien, mmneri.en~ 20 p. ar r. Digase.t gant J. Nicolas,

•• regnv.mc,ho'u hag an divinadennou ne.vez Digas -~ ""t'~

benn ar 25 eus ar mi da:. · . (Firoist.èr<o); Mou le DÏl'·ecteur du' Feiz ha Breiz, a Plougner,teau

Kenla hloavez ~~ lrl ugenl Miz MEZEVEN 1925J

'Feiz ha Breiz HA KROAZ AR VRETONED

KELAOUENN VIZIEK GANT SKEUDENNOU

~elijion - ·lstor Breiz '--. Marvailhou - Gwerziou

ha Soniou - Buhez ar Vro

R:ÊDACTl:ON"

J.-M;. PER~OT, Plouguerneaq (F'") J Y. LE MOAL, Coadout, P' Guingamp

ADMINISTRATION d~ FEIZ . HA BREIZ

FR. 0-EORGÈ:LIN,

ADMINISTRATION

Brest- 4, rtie du Château - Brest C/C l4;W RENNES

do Bleun-Brug et de l' Emr)leo Santildu Yv. DREZEN,

BREST- _4, rue du Château- BREST. c/c_ 6230 R~NN~<S

4.ROJ!INEMENTS INDIVIDUELS PUBLICITÉ ~ _F~IZ BA BREiz, -.- et " KORN-BOUD ,.

Bretagne . . . . . . 8 f. l'an France . . . . . . 9 f l'an ·Etrap.ger. . . . . . 10 f. l'an Abonnements collectifs

Toutes les insertions sont faites à l'année

Une page entière . ·Une demi-page. . Un quart de page .

300 fr. 175Ir. 100 n·;

Feiz ha Breiz (seul) · (~_partir4e 5 ex:empl.). -5 f. J'an

TAOLENN AR MIZ. - Petra eo gouel ar Bleun-Brug, . E. AR MOAL.- Kimiad da Viz mae, J. L'HELGOUAC'H . ...:.. Ar

~c'houiled, AL LABOURER.- Guy-Ed,er' Fontanella, K. P. -Istar Breiz; TENENAN GouRIOu.- Ar pez a welas Marijanhig Truten.- Roue al:J;_.az, DIR-NA-DOR.- Labouriou ar merc'hed, .TINTIN ANNA. - Keleier ar miz. - Divinadennou. ..........................................

1 • 7 a . '4 a

1-9 .a ·,21 a

~· .~a

. } .

SULIOU HA GOUELIOU MIZ ,M,EZEVEN ·~

vezeven •

veJ.erven. Yo8Zieven.

vezeven. vezeven. vezeven.

vezeven.

Lun. ar Pantekos.t . .Go-uel devo.sion, e .Jevr_ an A. Uguen. An o:fis p. 417.

Sul an Dreinded, p. 421. Sul bras àr Z.akr:acr-qant, :p. 42·7 .

- Ar Galon- Z.akr. Goue] d~vQos.i'on, p. 681. - Sul_ .ar Galon ,Zakr~ p. 681.

Ginivel~ -sant Yann V-adezour. Gouel N-ede­leg 1an hanv, p. 68-.6:

Pevare sul go.ude ar Pantekost. An oferep.ti, p. 446. G-ouspero.u kenta an Elb~Sit-el

_ Per .h~ ~ao-1; .P· 692 .

';' :; 'i'

• -202

Petra eo gouel ar Bleun-Brug?

Bez an l)Dn eus digarez d"). .gredi ha,, gant ·se, tu da lava­reJ, n'euS 'ket eur c'hendalc'h, eur~gôuel grêt e Breiz, e kerz ar bloaz, hag en defe _talvoùdegez gouel at _Bleun-

Bru(/. Re nebeut anavezet eo ar Bleun-Brug; pa vo muioc'h,

an holl.Vtetoned a ziredo davetan. '·· ' Kentan ·: hii:ti a· entt;!ntas· mat p_esort · pouez en doa _ar

Bleun-Bru_g eo an Ao. de Mun. Ezomm ebet da lavaret piou ' oa an AO. de M'un. Eun· enor eo kaout eur seurt -den da baerOrt. Be_zan e voe paeron ha skoazeller_ feal ha kalonek ar Bleun-Brug, p'edo oc'h ober e gammejou ke:ritah.

Petra eta a vaP. a gave en nan'? Eun den brudet, ar chàloni StePhen Coubé, a skrive keniep.t-man, eur pennad a-rôk ar. brezel, diwarbenn Kann3.d '-lLeoniz er Gàn:ilir: « Bremail •z ·eus eur 25 .bloaz .bennak, mar elll-b.eus sonj mat, ail Aô. de Mun a glaskas sevel, etre ·_ar gatOliked, · eur gost.e-zerin vras hall v et ar·« Contre-;Révolution ». Eur: rtl e­n oz kaer ha mat e oa hennez. Mar vije obet -kaset da benn, en dije bet salvet 'ar vro -kalz gw_ellüc'h egét an « ActiOn libérale populaire... » -

An Ao. ColJ.bé a· damall goude ar ·re. o :doa bet _distroet ·an Ao. de .Muli _ha grêt d'ezan:_dilezel eur menoz.ken', Y,ac'h,

ken eün, ken kristep.. Ar pez a- feUe d'an Ao. de MUn <)ber e_z-vras- ev-id ar

Frans ·a-bez, her c'havas bortlc'het e Bre_iz, _dre·.~r _B_leun­Brug. Sétll -perak· e:t?- em stagas· :mitan.

Sper_ejou tçmgti, pent.i:ou· ezenn' saVét .ha _)j].agét :e skO'liou ar gouafnamant, er skol laïk, pa-. _glevont kolnz eus Bteiz, eus· :héc'h istor -hag he. bi-ud gwécha11, a youc'h _a,.-houez penn e veze·r o klask « diztei d'ar « Moyen .ftgt_ ».. o klask « diskar ar RepWJlik », o klask . lakat <: J\Oblims ha beleien da ren a-nevez war ar vro.;~ >> E · g~;•,'idoncz, an dud-ze a zo· inibien· d'at :Revolusiop -hag e feU d'ezo kas anezi. da benn, dre ar -Republik dizoue - harpet war « Les Droits de l'Homme » ,_ ~- · dre ar « Socialisme ~·, gonde, hag erfin, dre ar << Co:turilùnisme ». Evito· n'eus )i_en na Hro, na tieg_ez - her gwelet hon deus ·e-·kérz at'

_ vot~d~g-man!·- n'eus neinet ar politikerez d-iwirion. lü treitour. -

Eneb d'ar re-ze, en- em· zav ar Bleun-Brug,- o -ve:zan ma;· kfask da vuhez an den pep diazez- gw}rion; ~Breiz,.-ba ·gant­Bre:iz_, an -T~egez; gant ·an Tiegez, ar Berc'heniez ha, da genta ·ha . d'an-_ diw~za, ar _ ReHjiOn,- a ·gloz en-he -c'hreiZ.­hag·a vag-an hOll frankizi'ou e-v_el ma vag ar mor ar pesked.

An Ao; -de MUn â welas er Bleun~Brug-eur «- Gontre--:.:aé·-

-203-

.. _vplution .»_ .beo- anat h . h.d:~f d.~ep, _eut yuh;z ~~:e:!~:::e~~t kreski evi-t ad ob er

,Iazezou. ~ -- . . o~pouezet . War he

. Se_tu _p-erak an Ao: d - - ' . _e.vel Ill:a talc'h eun den ed'Mun. a zalc'he d'ar Bleun-B;u na. Gwelet a rê drezan n':ogr:dennou, d'e venoziou ·do!: ~rn adober,_ met, kentoc'h . et eur Vreiz--neVez oilz _en e frankiz-, e én~, dre V . • an de:n o. adkaout e . c'halloud re1z... ,

. , . ••

i

-204-

a: zo S:'!-V~t.:da rei tôn d'ar ·yez ha d'ar muzik brezonek; da · rei ive· da ana6ut ar Bleuri-Brug; brudet ma vezo gant ar

_re a vo _bet loreet gan tan. IV. Ar gouel poblus. ___ Red_eo ive eun dra bennak.evit

an daoulagad, .eun dra hag -à s~oio -war ar spered, hëp .skwiza ar penn:_ ~u~ ambrougad,eg veur (cortège histori­que), eur pez-C'hoari, kanaouennou, toniou mu~ik. Ma oa an devez kentà evit , eun dib ab, heman a zo evît tizout kement hini n'co ket eun enebour, evel ma tigouez -hiri(} da veur a hini bezan. Aman n'eus ken nemet diduamant, en cun. do'are breton, aval. - Pedi, studia, labourat, kerner e blijadrir, setu ar vuhez ·penn-da-benn.

Netra ·nemet. a-ziavêz evelse, kendalc'h ar B.-..:B. a zo eta evel eur fiamm a vuheZ yac'h ha reiz, .stumm'et m'eo dï'ouz

lezenn Doue ha -hini ar Vro. · Hep poueza hiroc'h e lavarin, en _eur _gloza, ~r. _ _pez am .

eus lavaret en eur gregi: ar Blep.n-Brug, pa vezo.- ariavezet gwelloc'h, ·ar Vretoned a. ziredo a-leiz ·aavet3.ll!

E.-A.. MoAL.

'\

!Il 1 1 ll\lillllllllllllllllllllllll\llllllllllllll\llllllllllilllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll\iilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll

GoUÎenn e ti Emgleo Sant Iltud, 4 st.reat ar C'hast€11

Bi'est: Manuel pour l'étude du français par les Bretons

gànd an aotrou Ernault. Eu! levr nevez eo hag a zo galvet d'über ka:lz a: vad ·d'hor. skoliou. Harp a roio d':ir _vistrL ha d"ar mestrezed-_skol d'ober -gand ar brezon-eg eVit -ple­naat d'ar vugale diêsteriou ar galleg. Bren,m_ dir.ak seurt diêsteriou en- em ga v re ziharp a.r' bugel-skol. N'hall_ ket o zrec'hi .,dree nerzig e-unan, ha kement-se ·a zo kirièk'd'ezan da ziski, e-lec'P- galleg reiz~ eur vriz-yez iskis -ma. rae ·Bri-

:zeux goap anezi: Un langage incorrect et d'un ~élange amer.

Gand aJ. levr nevez e vo aesaet d'ar .meStr dil.uzia d'ar vugale kudenn an diou yez ma teufent d'o rouestla,-"hag e

vo tizei ar pal: · Komzomp ha' skrivomp holl e Breiz Br~:ljoneg_ yac'h ha ga-1leg reiz.

·rEUs ·aT gwella en deus an aotrou Ernault kasert ·aa_:::benn~- -«.Ce livre est un petit clief-d'œlÎvre »- a· skrive d'eomp unan eus hor barreka inistri. Ha n'erna ket ar veu-J,.elldi ·en tu-hont da zellid al levr. .. ·

Fizions hOn eus e vo. heb-dale ar « Manuel )) etre <<e<mtat"IJ

kemenf·hin.i en deus da errreHout en hor Bro eris desk:,d1J:

rez ar vugale, ·

- 20èi -

KiJ11iad da viz,.Mae

-~ MIZ ~· buan kuit out aet a va c alon -a .zo f.aoutet '

~ nep l-~c·~ ne . ela wel;an k~n ... a va chal on ' zo en anken.

C'houek, o -Miz Ma~, eo da ano Va mouez, hep eh""n d ' D ~" , a gano M~ gan a a ray_, .... deiz ha- noz ' l lZ a c'hened, ruiz a ·vennoz'

War da dal, o Mdz he -da ba Heol ar beure skedus pa- b r, :!ir _da jod an abardaez. ::~

da,ol aour ·e vanno!l lufrus.

War ar bleun dih~n er J·a d" Pulh k · r 1n H ~ e._s mlhes _gliz ar mintin

?t> el horz eus pep roze ' Da b k nn 0 a ra eur berlezenn

Da .ebi3.o· sk.an~ h -.d'- • D'an had a a· gouinmpu-gor _H - ' er park, a- ro digor

~gJ-~n- deli_où, ouz an .-avel D ar fr?uez -e toulles eur c~havell. \Var ar prad h .A h d . . a war ar waremm T- ~ ar goanv, skornet o dremm'

amm gonde tamm, sioul e 1 d ' Eur vantell glasoc'h-glàS bem:e·zez

~ ster 'ganez dig~bestret . arz? ar mor, laouen a 'red

Ha dibrennet an nor de ·- ' !.Arv - Zl . _a__tp.m.lmn .a. ]aJJ.lm. .enz he .zi.

War gein .dizolo ar ~·weu 1 ~'az !teul, .e. koUez boke<i~ paour,

. :Hag outo ar- c'hinvi Voulon~. aout .A zell gant eu! la"ad· . l . . o Ja ons.

-206-

Laboused nijèt da. bell bro, En hon touez, _ganez a ~ist_ro . . Ha·.de_c'h. O- ê~hlev.en,_ .. gant dudi; 'Hall o ~ana da veuleudi.

_MiZ_ Mae;·~-)iaer. ·d_reist ~-i~ziôu ar -blOaz;~. Dig3nill -e:Jaines -:v:a, .. _gloaz_-. ·na doun ·ent ·e'.ftalon·-e. fe~nez _DOUr· ·treaJzUS-. da .levenez.-

. -·-- · ·--M~t 'd'in~·.Mrz -Mae, kaê_rOC'h c'ho_az out,.. Dre ma teu d'in, bep bloaz, ~reizout Deiziou _ laoueiJ., deiziou gouestlet Da RouAnez kae~ an · Eled.

Gouestlet hoU da Vari dinamm, Mamm _va Jesus, ivez va Mamm·, Hag en o -fad, bleun ha pedenn, A zougan dirak ·he skeudenn.

Y a, Miz iMa_e, c'houek eo da an_o Hao- hep paouez me da gano, Met', gant eur galon ledanoc'~, Mari, e kanin ac'hanoc'-h. ·

Ho kana, o -GWlerc'hez, ;a rin, Bem\dez dizehan ho k:irin HÛ kàrout a· <rin muioc'h c'hoaz, Pa deuot d'am c'herc'hat warc'hoaz.

Pa z'in ganeoc'h du;.hont d'ho Pro, Pell diouz stourm an harlu garo E liorz an n·e:nV, er gwasked, Da gutuilh -bleun ne e"'hwenvint ket,

Ha pa c'hellin, 0 -Mamm, ganto, A hed ar Mae- a bad ato, Pleza mil. ha -mil kurunenn A vo kinniget d'eo.c'h ganeil.

J. L'HELGOUAC~, o. M. 1.

Hepdale e vo kavet da brena

,, l;izeP an ·hi ni· .. maro

GAN.l' J. RIOU

Eulleor kaer meurbet evid eiz real

' Kas ~n ·anoioti ·diwar-vreman da « Emgleo-Sant­Iltud "• 4, rue dq Châté au, Brest.

- 207.-

AR C'HOUILED

E penn -kenta -an hanv, ar vugale o deus plijadur o C'hoa'ri gand ar ehouiled. Redek a reoni war. o· Jerc'h, ha mat a reont. Ra Iazint ar muia -ma ehellint anezo, ra·k

"k-ement"Se nebeutàc'h a enebourien a jomo- gand al la­-bourer. Ar c'houiled a zo loened eus ar re falla a ra droug br::ts d'an traou a zo en douar. . '

Ar c'houiled a bad tri bloaz o buhez. N'iut ket c'houi­·Jed epàd tri bloaz, met hepken epad al lodenn ziveza eus o buhez.

Ar c'houiled,- ar parezed, a zov vion araok -mervel. Dozvi -a c'hellont, e diou pe deir gwech, betek .pevar­

Vi. Lakat a: reont ar viou-ze dounna ma c'hellont en douar. Goude 2~ derv-ez pe wardro, e teu eus ar vi eur prenv gwenn, penn kalet d'ezan ha gotiest, gand e

da zifr~mma kalz traou. Buan e kresk, rak debl'l a' ra gWella ma c'hell. E groc'hen, gwak da genta, a: pebeudou a z-eu da galedi. Beva a ra -en d"ouar. Pa vez

· :: skorn, e tiskenn do un, met d'an -hevez-amzer, e sa v war c'llOITe an douar, hag. e tebr an holl -~'hwriziou a gav, ha·

en et.!_r park eun niver bras a brenved, e vo droug

a ra evelse, ·evel pienv, daon vloaz. D'ail trede a:r prenv, _ leun e gof, en em .laka en eun toull en

, _ne loc'h mui; eus e .gûrf e teu eur seurd eol pe danvez d'ober dilhad nevez; dont a· ra d'ezan a­

~:~~~ll.o~ eskell, hag abenn eun- eiz ruiz bennak eman :,i: Pa zeuio torn_m an heol, e fin miz mae, e meze-

e wèlot ar c'houil o nijal eus eur we~eim d'eun ail, e gof .. gand ·an dfliou Ira-- broustriu- -a- zebF. En em

a ·ra, dreisf·holl, war ar ·gwez-dero, hag abala­da-ze eo hanVet ar c'houil-m.elen,- c'houil dero. c'h_ouil ne- vez, ·o. nijal, nemJet· eun ugent .dervez

;J;ell,mtk. Da c'houd~ e varv, met ar vion a jomo war e lakaio prenved tia c'houiled ali da zont. · bet, eta, eur bloavez c'houiled, e c'hellot gedal, da c'houde, ka:Iz c'houiled adarre. nebeutoc'h a · vezo ma karif laza c'houiled- ar

ma c'hellot. n'eu ket IibO~r goUet al 'labour. t~eiD.Cnet o laza

Ç'ltottU.,d. Mat e_ ve zoken da labourerien eur barrez en d'ben ober.

ar mintin_, pa vez c'h-oaz ar c-'houiled hanter­n'eus k~n cnemet hej3,- gant bizier, skourrou ar

hag e laker ar c'houiled da goue'za stank d'an Da -c'houde e ranker· o dastu_nl e sier hag o laza

bero, pe ·gand .. dour raz, pe eil eu-r c'hiz ali

-208-

Karantez evit Breiz=Izel --b . d ebet ken 0 karet Breiz-Izel, N'eus reiZa . 11 ---:- , - vro 'zo a et gand an ave . Karantez ar vamm- - . 1. h f .

k aoullo kom·zou diboel . a aos -ie~~eze~me~osu ao c'he~ou eur Gallig p~ eur Zaoz.

. · aochou Breiz-Izel Gwelit 'ta ar re1er war . f? Pion 'n déus gellet 0 ~oc'~a~r a:C~oJe B~~iz~I:ef _ Keit ha ma vo re1er , E vO ivèz Breiziz o karet o c havel.

Gwelit_ lann ~r c'hleuziou. gand. o bleuni~u melen H l'virit d'in. peur ne vmt k~t gwel~t en ... _a ~eit ha ·ma vo melen lan~eier BreiZ-lzel

. . Brel· ziz o karet o c havel. E vo lVCZ

Pa .vo" aet ar reier e~s aocho~ Bre~~~z~~rr-avel, Loc'het :(fand eun tarz-mor pe band . l

o mui kavet .ebarz ar c'hoa]OU g as Pa J;IC vo . , . d aber eur penn-baz. Eun tamm trnJenn zero VI

_Pa lle vo roui gwelet. ebarz ar menez~ ou ÀI lanneîer melen o _tiskouez o bleu~uou Néuze me a gi'edo, 'vel komz an _Aviel N . . a Vrciziz 0 karet Bre1z-lzel. e vo·mui . . 11 rak en hor c'halonou -~~ e:esi~~~~o:z z~afaent'ez 'vit bro. g~n· hondTadou,

, . d d diou pe deir ver~ cnn _'N hor gwazicG ,let rde: koz o deus krouct hot goucn·n. Eus gwad ar c e . .

Karomp hor hro, ·BBrei_~iz,h g:n~o:u·~:;; i;~rzant~z, Karonip ervat. bor reiZ a~.

H marteze ne vo .. -mu1 .lavaret. a neuze - · v etoned N ' s ket a garantez etouez-.ar r - . . -

eu ,,- E. DOURMAP; . . .

B . d 16 vloaz eus a Lanarvzly:. rezza .

- 209 ~-

Guy-Eder FONTANELLA Spontailh Breiz-lzel ( 1 Su- 1 6o2)

Marteze e yije bet gwelloc'h d'in displega d'eoc'h buhez · tud h3g a zo bet, dre o c'halon,- drè o spered, pc dre o

zantelez, enQr ha skûazell Brei-Izel. Hogen istor eur _vro n'co .ket graet hepken eus· he eurusted tl'emenet nag eus oberiou kaer he bugale. Graet cO ive ·siouaz eus he gwal­leuriou hag ·a-wechou zoken eus he zorfejou pe eus torfe­joii ·he bugale. Pegwir eta eo mat ec'h anefezfemp kement tra· a zo tremenet en hor c'horn-douar en amzeriou koz,

e feil d'in hiri6' rei d'eoc'h buhez unan eus bor c'hen­vroïz ha n'co brudet nemed abalamour m'co bet eun tor­fetour bras: hennez eo. Fontanella, spontailh Breiz-Izel.

E ano gwidon ' Oa Guy ~der, eus a lignez Beaumanoir­Eder. E dud a oa o < chom e kastell Beaumanoir e kjchen Kintin e Gorre_-K3rne. Eno e voe bet ganet war dro ar bloaz- 1574 an hini a· dlie beza dre e vuhez diroll ha f:ll-

. ·Iakr, rann-galon e gerent, ha mez e- vro. Kaset e voe abred da skolach Boncourt e Pariz. Ha kerkent ec'h en cm zls­kouezas a~ -pez e tlie bez a divezatoc'h. A tao e veze o k.lask trouz ouz unan-bennak, hag 0 c'hourin ouz e genseurted, ha p urliesa an émgann a yea ·beteg ar gwad. Yaouank-flamm oa c'hoaz pa ziskoueze ar galon griz a dlie lakaat kemend

-a zisma-ntr e Breiz-Izel. Eur seurt kalon-den n'belle ka­rqut ar skol. Setu ma werz~s e holl levriou hag ive _e zilhad-skol eyit _prena eur c'hl_eze hag eur c'hour-gleze; en em ski'aba 'reas d:re guz diouz ar skolach, ha st"lu hen el leo (1) war du Orleans evit mont da gaout arme an . Duk .a Vayenne, kabiten ar gatoliked. Hogen ile -deas ket pell :eun toullad- laerori a zigouezas warnan,· a Jammas digantan kemend en doa hag e loskas paour-Jobo An dienez ber· bun tas a-nevez da Bariz. Ne jomas ket

· pell--eno; hep dale e teuas da Vreiz. D'ar mare ma oa evelse o redek 3.n henchou, Guy Eder n'én doa c'hoaz

· nemet pemzek pe c'houezek bloaz. Hogen d'ar mareou-ze an Duk de Guise a voe lazet _tfre

· vuntrerez .. Ha k.emend ali a c'hoarvezas gant Roue Bro­C'hall, Herri III. Pion ' vi je roue en e lec'h? An to.sta kar· da lignez ar roued. oa a dra-zur Herri a Vourbon, roue Navarr. Met heman a oa protestant ha Bro-C'h3Jl, _bro gatolik, ne falveze ket d'eZi a briz ebet kaout r-vit mestr· eur roue' heretik, hag evit miret ouz kement-se ar gafoliked eD em unanas .etrezo evit brezelli a enep

;_..,,re, ~!a'•aJF·F·- Anvet-- e- oa-nt- «- ar re--: unailet »-, « l_e:s· Li­Wieurs » e galleg. ~ement-se a rannas ar Vro e diou gos ... tezenn a reas breze! an eil d'eben, epad dek vloaz.

' (1) 1. El Ieo » = « en hent :0•

- 210-

Neuze eo ec'h erruas Guy Eder' e .. Breiz,_-ha kerkent en em lake as _etouez ar re a oa dindan . an armou evid an tu katolik. Ar re-man laouen bras o welet en o zonez eun den eus -eul lignez· brudet, hag, eus ar vro, hag o

. welet e oa eur _paotr dispount a ouïe gourc'hemenn, a zellte· outan gailt plijadur. ~euze e kemeras an ano a Fontanella abalamour m'en doa eun tamm leve· hag a zouge an ario-ze.· Destmn a. reas dâ. vont d'e he':ll eun nebeut mevelièn --eus t_i e vr{mr hag ive eur strollad. ailho­n cd eus· e barrez.

Hardiz ha dispount, prest d'obei' kement tra a dremene dre c spered, Fontanella a stagas da genta da Iaërez ar vourc'hadennou, da dapa prizonerien n'eus fo.rz a be du e _vezent, ha m'o deze arc'hant e veze tennet daspren pe ranson diganto. Kement dispac'her ha kem(mt torfe­tour a oa er vro en em- v Ode en. dro d'ezan. Niver ar vandènn a greske belndez hag hep dale e reas troïou tro­war-dro, zoken· en ëskoptiou sant Brieg ha Treger; meur- a Wech Gwepgamp, a zalc'he d'ar roue, he devoe da ~vesaat. Fontanella en dije karet kaout ar gêr-ze, hogen · ·dre, ma n'belle ·ket dont a-bell.n _eus e daol, e troas e· zellou war-zu kastell Koëtfrek e parrez Plouber, barp ouz Lanhuon. Krenvaat a reas al lec'h-se evel ma c'hellâ.s hag eus ac'hano .e tirede· de zismantri -Lanhuon, Pémpol ha meur a gêr an; Mont a reas zoken betek Le.on; Landerne. a voe graet skrab ·enni; goueled-Leon ive her gwelas. Met buan e tistroas da Goëtfrek, rak aon en doa rak sou.;. darded Brest a oa eus tu ar Roue. 0 welet peseurt dis­mantr a oa digaset er Vro garit Fontanella, -holl dud a vrezel Treger en em glevas evit lakaat seziz war Goëtfrek; ha Fontanella d'e dro a voe trec'het. Kuitaat a ra neuze Treger -hag e teu da Gerne,_ da Geraës. über a ra eus ·mz sant Tremeur eur c'hastell ·krenv, eno ·e kavo repu gonde bep tro a raio evit laerez ha preiza ,ar vro, ha ·koulskoude ar vro'-ze an holl a zo a du gan tan .. Met- gant ma c'hello -lac­rez ha lazà, ne ra ket a forz pi()u a gouezo dindan e graban ha dindan e glezé. -

Fontanella gonde beza _ lakàet ar freuz -ha digaset ar gernez en eur vro, a yae larkoc'h evit kaout adarre traou da laëre:t, droug da ober, ha tud da laza. Pa zigoueze .en eu-1 lec'h pinvidik, ar c'henta a rae oa beza- inestr war eur c'hastell krenv bennak, evit gellout en eni gnzat ennàn ma teuje re a vec'h _ warnan~ Set il ~a klaskas- da viz mezeven 1593 teuler e graban war ar Gi:anek e parrez_ Plonevez-ar-Faou, e treo KOllo:rek d'an ·am~er-:ze. Ar c'has­tell-ze a oa krénv meurhet ha difennet .mat, ha Fontanella n'oa _ket bras--awalc'h niver e zoudarded e:yid_-ober eur seurt taol. Petra ober? Kila? 0 nann, Fontanella ~n doa meur a dro en e zac'h. Peurvl]_-ia pa ne veze ket mestr dre nerz, e veze mestr dre· "laer -ha dre drtibarderez. -Ha setu anian peilaos ec'h en, em. geinefas eyit kaout ar Granek.

/

-211-

Aotrou ar Gran~k. hag ·an aotrou, ROsampo,ul gouarner M~ntroulez a oa m1gnoned vras, ha _Fontanella- her go'uie "6-onzout a ~ae ive e teuje Rosampour da zikour ar Granek .t:erkent ha ma vef-e lakaet .seziz w-arnan h3. biken Fén­.:tanell~. n'oa _gouest da stourm ouz _kemen'd' a enebourfen­-_~eJe e t~uas- eur zonj -ijinus en e _spered: kas a ra dek ..sou ç:t~d dmag ar_ Granek gand_ urz .da rei da glevout' e 1:euont eu_s a berz .an a_otrou Rosampoul en deus, war 0

_ .meno, kl.evet e lakje F:ontanella ar seziz war ar c'hasteli .a~aok tn. devez, . ha__ abalamour da-ze e tigas sikour evit -d~puall dwuz al laer bras. -An- dek soudard a ya S:anct ..art n.rz faoz dirak dor vras ar c'hastell. An- aotrou, re .he­og;edik eun tamm, a ro urz da ziskar ar pont, laollen ma . :z eo o wele! skoazell o tont d',ezan hep m'én defe goulen­:net, a ro d ezo d~nf ebarz, a ro urz da rei lein d'ezo. '

Soudar-ded a_r c hastell o kredi e_ oa an dek-man -migno-- :ne~,. a lezas o armou en ti-gward war eun. daol. Met an -oshz1e~ nevez a zalc'he atao o re war o _ diouskoaz, ha _:pa_ w:elJont ne dao le den ebet evez, e tapjont. krog brian oe .armou an fi-_gward, o zaoljont du-man du-hont, hag e reJont tro an h prest da denna war ar c'henta a finvje An _aotr,ou hag hoU dud ar c'hastell a voe liammet h~ -taol~t en dourell v-ras:<< Prizonerien ez _ oc'h,- enie :,1; ri­l>leqen, ~ak ni zo soudarded Fontanella, hag . en e ano .eo e talc homp o maner. » Ar c'helou a voe kaset bu3.n -da Fontanella, erruout a reas tri pe . bevar -devez gonde ~a daoust. ma oa aotrou ar Granek ~a ben eus an· heve:

-Jep kostezenn, da lavaret eo _ eus tu _ar Re~Unanet an­:-aotrou a gollas ke!flent tra en doa, arl-ebeuri kaer h~ ke­.ment a zo re~ .evit brezelli,- hag e-nnan e voe taolet er­:maez eus e d1.

War ~ro_ eur ~iz g~ud~ ma_· oa Fontanella .m'estr er ~ra?ek, ar J?errezwu tro-war-êlro e.D. em _-Jmanas h~g a ,gele bas a_r_ c ha~tell;_ gpuzout _a raent_ n'oa ket kalz_- a d-ud .ennan ev1d .-e .pfenn; _ chom _.a rej ont eta dirazan eiz pe 2ek devez en esper trec'hi dÎ'e an naon hag an dienPz.

~ ~ogen eun nozvez ma oa ar goueriaded an n-ebeuta war e hed ha ~a kouskent .hoU, setu Guy Eder ·g_:int hanter kant _pe _dn.- ngent marc'heg.- o :tont --eus tu Montroulez

0 ..koueza _w~rllo en eun ta:D:l..,kount,- eun hanter-eur" ar~ok

~ ,_goulon deu;. Allazadeg a voe skrijus, .700 ·pe 800 __ a jomas :war ·:an_ da,ch~n, ha panefe ar gwez. hag ar c'hleuziou a· ,-guze· ar_ gouenaded e vije bet lazet inuioc'h_ c'hoaz. Kriz­-de:.:- l"on_tanella a voe. ker, bràs ma __ ne r_oas ·:-ke! -aoh-è ··da gerent ar; reJazet da. zont da ,gerc'hat. ar .c'horfon,·ha -,da :an:--vez.~_ut ar. re __ ,varo~ Urz a · roas d'o .. diouall :·noz~deiz ~y1t .. IDlr.ou~. na vijent beziet;. chom a rejont; ·et.a !War

-c h<>rl.'.e.,. ,P.-r douar noaz ha ·den· n~ grede lavaret grik:1 Eur -··ywe~h. k-QJ,dskQ:ude unan bennag à lavaras· d'ezan·. « -P

.nao.s __ e c'hellit.,.hu gouzanv- ar Jler a- _zav .~us:.-ar ~'hQrfo~ brem-ze? » Hag. an den kriz-se a respountas: « Di~uz

2l2 -

·korf eun enebour niaro e teu -c'houez vat atao- ! »~ Emi druez -oa gwelet ar gorieriaded keiz laz et ha laosket da vreina h!i da vez a debret gand ar· chas epad an de ba-:. ga:rid ar bleiZi epad an noz. Ha ma klaske unan bennak dOnt da gerc'hat eur c'lwrf maro e veze lazet raktal.

Fontanella o veza méstr war ar c'hastell, ber c'hre[.I-·· vaas én- eur ledanaat hag en eur zounaat ar foziou. Foeltra_ a reas ar c'hoajou-uhel tro-war-dro evid ober savenqou...:­douar en -dro d'ar c'hastell. Eus· ~n _ neiz kaer-ze, ,al laer bras ·a reas e di, en- eur. vro n'oa ket c'hoaz :ivinet hag:· en eul lec'h ma oa kalz tud pinvidik. An eskoph a-bez a _oa en e c'halloud, rak kastell Kremenec'h e kichen ar Faouet ba hini Korlay :i oa d'ezan ive, ha- bep mare ez ae eus­an eil kastell d'egile. Kalz dismantrou a reas d-re-~oll,. hag 'atao. gant nebeut a enar, rak morse n'en em r~skle­·a eneh -.an dud a vrezel, met atao a eneb an dud dlwar-ar m-aez 1?-~ -_atao dre douellerez. .

K. -m.iz gwe_ngoio- 1594, gouarne; Bre1z a de~as d'ar Grânnek hag a lakeas an t'an er c hastell: an netz _a- voe­devet met al louarn n'oa-ket lesket. -Fontanella a gendal-'-­-c'has' è' laeronsiou kaeroc'h eget -biskoaz. Eus Lanhuon ez eas da Rosko- a oa pinvidik.:.mer d'an ampoent. Eno., -e tigouezas -gant Magnan, 'eul laer bras ail. Al laeron n'int-. kef ataO mignoried, dreist-holl pa zigouezont war an he-­velep sac'h. Al}- daou-man a laeras e kevred, met pa ~euas. . ar mare da ranna al laeradenn, e savas trouz etrezo hag~ e lakejont ·o ioudarded d'en em ganna e Pontplenkoet e· pa_rrez Plougoulm. Kalz tud a voe lazet adarre. N'oa ket awalc'h evit FOntanella, araok kuitaat bro Leon e labou­ras èvel eur c'higer -etouez ar goueriaded.

E- Kerne, ar ·rivin a- oa ker bras_ ma n'helier ket hen diskl~ria dre gomzou; _n'oa espernet na tud, na loene4-r nà tiez. An dU.d n'oant ket lazet a ranke en em _guzat el Iallneier, etouez- ar reier, ar balan hag ar strouez, hag enO e v'arvent gand an ua on hag an an oued._ Ar bleizi a-. deue d'o debri awecho~ zoken araoK ma vezent maro.

Fontanella en Enezenn Tristan.- - Da fiu- mîz mae--1595. Fontanella a gwiteas Kremenec'h gand e zoudar-­ded,' tremen · a reas dre Lokout:nan hag- hep dale e- tigoue­zas e _pouarnenez hag en··enezenn: Tristan·. Gwad a redas adarre evel just, tud a vo_e krOug~t evel :kustum. ·Douar­nenez evid · ar :roue, a- voe- -t~Pfl en e wele ha prizoi:liet ivez.- Fonta:ri-elJa a gavas e Dou,3.rfl.epez kalz. preiz, _ _arc'hant, ai:'rebeuri ·ka er ha bep se urt tt:*QU all. Af brizôner.ien ~ voe skrijus o doare, -bep seurt p~niou o doa. da c'~ou­·zan:v,- rak Guy Eder a_; gl.11-ske dre.:z.e_ tenna: ar muia- l'an-· -soun 'diouto. -Mervel a raent reuzeudik er bac'hou douiL ha tenval~ h3.g en tollilou brein. Ar re ·a baee daspren. a: :·

'deue ·er maez ·hanter..:v;tro, henvel ouz teuzoU euzus, kat­gef a fter hag a 1astez, hag hep dale e varvent.

-213-

· . Fontan elia 'n , ~oa merzet Oa enezenn Tristan elli Iec'h ~1stro hag e ,oa es en em- zifenn emii. Dont a ra eta euS Kremene~'h gand. armou, benvijoU ha kemend en doa, evit :dont da_ JOrn en e_nezenn. Ar goueriaded diwar dro, spon­tet boU ? velet Fontanella o chom en o c'hichen, en em IakeJas dmdan an ~rmou ev_it _dont d'e garina. Ar gQneria­ded en em ~nanas .e .PIQ$a:;;tell-~ant-J.ermen. Spiel-ien

_.Fontan el-la a_ z1gasas buan ·ar c'helou-ze d'o mestr ha -Jrerkent :C teuas d'o dia,mbroug gand- an _niver brasa' eus---e. zoudarded, gouzout a rae ervat pegen dister eo .koue--

. ~naded enep _!nd· a vrezel. E dud a gerze etre ar·-·gii-zier ~hag a(j_r~v ~r c'hleuziou .evit chom kuzet; 10 pe 12 hen­::ken. a gep;e :;traok evit trourripla ar goueriaded hag 0 s~­

.. ~.cha w:ar _al lanneg e kichen. Kerkent ha ma welchont an 10 pe 1~ .màrc'heg, -an dud kez heb rirz na furnez, mesk­~-mesk, a redas war-lerc'h an enebourien-ze en eur vle.:. Jal a houez o fenn evel ~ustum, hep sonj3.1 e c'helle bez ~'_ho~~-- cpe~ourien ali kuzet tro:-war-dro. Ar· zoudarded ~ wel~t ·ar v.-Jgp~de,nned. war o leFc_~h a<,_ra,~~-van. da . gaout -~o_n hag ~- deb-_h kuit-_buan. Pa oant-hOll-e kr~jz _.--al-lannecr( :etu 300 .. pe -~00 s.~:m_,~ard war varc'h oc'h en- em.· 'Strinka :warno, h.ag- er we?h-man adarre tud· -Font3nella a· reas :e\d la_zad~g spountus. Lazet e Voe ouspenn 1500 kouer; :::ar re aU n em zaveteas gant skoazell ar girzier. Gonde :~n taol-man ne gredchont mui enebi ouz Fontanella a ·:v_oe· neuze .e-unan eneb ar ro_ue. Le~n a. lorc~h al laer bras .:a zavas tallhou war an holl barreziou 6 hà"T Ieo tro-dro.

_ Fontanella e Penmarc'll. -- Penmarc'h a oa en am­·-zer-ze eur ger vras ha pinvidik. Marteze e -c'helle kaout _"2.500. soudard, a_-walc'h evid en em zifènn miz kalz ene-'·

. "bounen. Hogen tud ~enmarc'h a zavas c'ho"ant ganto beza h~ beza ~vel eur vroïg mestrez "d'ezi hec'h-unan.

hag Ive.z ev1d en em ziJenn ouz Foiltanella,- e rejont grenvlec h pe daon gastell, unan eus iliz--Treoultre e Keri-ty, hag e laK.echont o holl danvez er c'hestell~

__ .. ~:.ze. Fontanella .a glevas ar c'helou. über ' reas ·van da . _ve_za o brasa mignon hag e teuas eun deiz d'o gwelet crand <e_un nebeud eus e dud. Komz- :;1 reas ker brao ha_ker flour ~!l kred~hont anczan. E:v.a- _' reas ganto ha ·zoken · c'hoari ._: reas._ k1~q,()u ga~to_ ~vit ~ellout o _ sti"obi~:ena gwelloc!h. .Hag e kelt-se e vevehen·.:a _zene· o~z .ar ç'he~tell evit go-u­._zol}t e pe stad._ e oant, peger kren~ e oant/p_egemend: a . çlr_aou a oa enno ha pegemend a z1fennourien · a c'hellen-t )mout. _ · .

Eun

-214-

. An enebourien a bignas neuze-an tu ali hep difennour. . . k b ·- gw-elet .- . zavas war· at mogerwu arao eza

dre- an tu-ze, a . h . - 'h ljont Mont a rej ont . goude­hag a l~zas _ke_~ent a ma <:" ~ re~tas kerkent: Ar ·preiZ::­da gastell Ker~ty; he_man e~l e a laeras· ·300· bag, o c'har­a voe bras kenan. Foll~ane ~ag a deuaS ·ganta da Zouar;._ gas gant frouez e laera enn,

nenez. gêr gaer hag a rae kalz:. Penmarc'h a oa er mare-ze eur D d. o ' oa

d r Spagn ha Bro-Zaoz. a gre 1 e kemwerz gan a 'z eo Kemper hirio. Fontanella he dis­ker bras ha ma 'hleze. laz et e voe ouspenn• mantras dre an tan hag ar c 2 ooO ti Biskoaz abaoe, ar 5 OOO az ha devet ouspenn · • , • -s: v!:.-s; n'he Geus gellet sevel eus he _Indu,_ ha n eo ~UI. b_~~io nemed eur vourc'hadennig_~ Ar vein ~klgnet en ro d'ezi a ziskouez he brasder tremenet.

. ~ Ar C'hap a jome en e-Fontanello e POnt-Krf!_a.z. ,

1 ket c'hÜaz bel sanket

b k lfou yud ar BleiZ n oan ez; s 1 ' k t heb aon gouzout a rae er-enna~"Hogen ar-~~ no~:oz.~ Setu -perak -tud ar C'hap ~n vat p_~_t~~- oa ouz g t ili""· Intron Varia Roskudon, e· em- làke<'.\s da gr~~v~a _ _ 'h; doa _ ket a vogetiou. Fonta--­Pont-Kroa-z,--.rag ar ... ger __ n --- n trouz-se .- eri em lakeas -en

ella o klevet meneg eus ·a ' . d d n ' d- holl zoudarded Kerkent ar gouena e · a zo ... hent gan e · . dro. hag a zi-ar c'hleier en holl parrezlOU tro-war- • f nads . . d'ar Pont. Stan.ka ~ rejont an hen~hou- ev~ re as n1verus 11 t 1 an enebour a Zl-ma c•hCllj(Ult, foziou a voe tou e -, me d k 't.

~ gOue:~s ·!age~ s~~~!~!~~s ea:: ~~~ ~~o~~~~o~n a :ezo~ezu~~ ;~~rou Villerouault, kabiten ar goueriaded J:a?d~n :~!r~~­Yann Kosker, person Pouldreuzik, a oa gini_ 1 -.

Pon:. Tri c'hant vloaz divezat0c'h e voe gwelèt- a~ nevez-. .'~tekruziz war Zàv • hag eur strollad paotred ya?u~nk

p~ h 1 b iliz o sellet ouz hent bras Douarnenez, hag e f~~~h~I ear maeziou evit gwelet peur e· vije soudarded ~ ~ont er pellder. N'eo ket Fontanella _a c'hortozeld 1 an drod·

an met arme Bro-C'hall a deu(! da denier a. eaneze . :-m'aez eus 0 zi, Hag evel ar wech kenta nerz an_ armm_I' a voe trec'h d~ ~erz-'-kalo11.: Pontek~uziz.l Ne ,gred_an ~et, e_'

· · · · -...1 - d 'd hàg- . archenen ·Bro-C hall mutoc h c'h6uneza-s -~ouuar e · b G Ed Fon a enor en deiz-se eget na reas al laer ras uy er -tanella tri c'hant vloaz kentoc'h... ,. h

Fontanella ela a deüas -buan da veza ~~str war ger ag eus ar goueriaded chamet_ et maez; dont_ a reas_ neuze da

elc'hia an iliz. Dies e -vi je bel d'ezan dont a-ben~ eu~--~ : âaol m'o dije bel -an difennourien _armou _ awalc h, hagc ·ve muioc'h .a nerz-kalon. Met strafmlhet oant_ holl o we-_-. ~et pegeii. nebeud oant enep kemei:Lt â zoudarded. A~arz rieineur doriou an iliz a gouezas; an en:gann k?uls~oude­ne Bchuas ket evit-se·1 rak an difenn~ur1en a b1gnas hoU

en tour. Eno e c'hellent beza dinec'h, aes ' oa d'ezo en em - iifenn, rak dor an tour a -oa striz kenan. En -aner, e klas­'kas Fontanella stourm, e zoudarded n'hellent "p.ighat ne:.. met beb. eil ari_ dereziOu striz, hag a veze. buntet kuit dre· ma -tigouezent C toUll an nor. Ne uze an enebour. a c'houe­zas --tan en dereziou gant balan glas -o sonjal dre.:.ze mo­gedï' ha. mouga an dud kez. Ne Vo-e tamm gwelloc'h: _ar­moged a· zave dre an tour heb o.ber droug ebet. 0 veza ina n'belle dont .a-benn- dre heg pegwir n'eit doa pez ka--· nol ebet evit·diskar an tour, e sonjas beza mestr dre gàer­ha di'e finesaou. B.ei a· reas da glevout ~'an dud e __ c'hel 6

lent· d'iskenn, ne vije grae:t droug ebet- d'ezo, hag ar muit­trer bras a douas- war e le e· talc'hche d'e c'her. Kerkent' an aotrou Vineroua~lt hag e wreg a ziêkenn,- d'o heul e\

teu ar re ali, hag ez eont da zi.tludi Fontanella en dra ma ra. e zoudarded ar rins w1ar ge.ment a. zo en iliz. Kalz traou a

/ gavchont rak tud ar Pont o doa digasét en iliz :kement "tra · vat o doa, en esper ina vijent eS:pernet ·_eno. Hagen ar· zoudarded a laeras hall, ha ne jomas netra war o diler<'-'h ...

Ar pez a ·aa- gwâ.soc'h, Fontanella a· yeas a enep d~e: c'her hag a roas urz da grouga war an eur Villerouault,." an aotrou Kosker hag eun nebeud re aiL Ar pe-z a voe graet: an dud-man a-voe krouget oriz gwez ar vered, .hag an- lntron Villerouault a voe graet d'ezi a bep seurt d~sme­gansou · dindan daoulagad he fried.

An dud ali a oa kouezet etre daouarii Fontan ella a· voe ive lazet Pe_ stlejet da enezenn Ti-ist~m, ,e lec'h. m'o devoe kemend a boan d-a c'houzanv ma vije bel gwelloc'h evitO beza marvet evel ar re an: Kalz a varvas en eun' doare. reuzeudik er prizoniou ter~:val ha flerius, gou~e

_ beza gouz:lnvet poaniou skrijus _bemde. Lakaet e veZent da azeza e noaz war trebeziou tomm-ruZ o deve· beteg an eskern, a-wechou-all, e kreiz ar g~a-nv,_ e vezent lakaef e nciaz e barrikennou dour: skornet. Ker stank oant er pri­zOn, -ma ·n'o. dÜa ket a bias da c'hourvez na. da drei, neÏnet war o zeil hag a-~echou ~ vezent ennan beteg o daoulin. Gonde. o maro n'o doa· gwered all nemet kof ar pesked, rak ~erkent ma vezent tremenet, o c'henseurted a ranke o: ~-~urel er mor, pe o derc'hel da vreina en o- zopez. Hag ar re a stleje -evelse ar 'è~hôrfou maro, a veze ·snejet . d'o zro eun nebeud devez ion. gonde. . :

· Setu aze oberiou Guy Eder Fontanella hag e dud mil­liget, pe gentoc'h e vandennad vl·eizi. Ar vro a bez a voe dismantret ganta betek 1597. Ha koulskoude â.r vro-man a oa a du gant ·Merkœur hag ar Re-Unanet, ha Fonta­nella iye -a lavare ' oa a du gand ar re-man. Petra vi je bet neuze ma- ne vije ket het a du ganta? _

, _ · Abaoe m'en doa eur c'ha_stell krenv e Tristan, spontailh JKerne a oa dent da veza hardiz. N'en doa.-- aon rak den ,na' rak 'netra. Ne félle roui 4'ezan beza -dindan den ebet~ ha D,e zelaoue ket kalz urz.iou an duk Merkœur.

-216-

Dre guz a reas eun dro e bro Leon, hag- e skOas betek maner Mezarnou e parrez Gwiniventer. Ne ~ava.s eno nag a.our nag arc'hant da }aerez, rak ar maner a oa bet laeret eun iammig ara ok, met kaout a reas e_ur plac'hig. ko~~t, Mari ar Chevoir, eur bennherez daouzek vloaz, pmv1d1k bras. Guy Eder he diframmas digand he .zud hag a g~sas anezi gant-an da enezenn Tristan, ha dem-goude he c he-meras da bried,_ " --. _- . •

Gonde beza )aeret war zouar, e SOJ?.jas lac~ez I_ve war v or; Setu mac'h armas listri gant laeron evlt redek ar 'moi-. Eun nebeud listri saoz a voe t~pet? ,Jaeret,. ar ~ar~ tolOded a voe stlapet er mor, ha-g al hstn Jeun a v arc ha­d.ourez presius a-. voe digaset da Dristan.

C'hoant a zav gantan .ober eur v-eaeh _d'an Naon~d, evit ifwelet an duk M"erkœur, marte~e ·aba~~mour m_a oa ke­nîënnet;d!ezan mont, kentoc'h ev1d e bl~Jadur, ev1d __ e;n: ~m ziskouez. Mont a reas dre v or. Hag ev1d en em Ziskou-ez gwelloc•h e lakeas ober dilhad ~aer ha koustus. Beza en doa dreist-holl eur vantell eus an dib~b, stro_bet g~nd -erininik, goloet a berl~z hag a vein presms. Gw1sket~ oa ]meroC'h e(~ed eur- roue. 0 welet kemend all, an Duk a ]avaras d'e~aÎl en eur c'hoapaat: «- Aotrou Fontanella, perl den o deus sikouret pa ca da vantell 1 » Al laer a vous-c'hoarzas ha ne respountas netra. _ , · ·Lakaet c voe seziz meur a wech war Dristan. Ar c'hcnta

-er bloaz- 1595. Ar roue a roas. urz d'an Ao. Sourdeak, -go'uarner Brest, da _vouta Fontanella kuit. Sourdeak a C'houlennas soudarded Gwengamp, Tonkedek, Lanhuon, Montroulez, Korlay, Landreger, Sant-Brieg, Konk-Kernc _ha Keffiper, dre holl 4.000 den, koulz vv;ar droad _ha war Varc'h. Ganto ha gand eun n_ebeud pcziou kanol e kel­.c'hias Tristan. Da gcnta "e· fellas d'ezan bez~ mestr war­Gedty-Pcnmarc'h, el lec'h -m'en doa Fonntan_ella s()udar­ded, gand aon na vije dent ar re-man da ske1 ·warnan a­di:env-kein. Holl koulz lavaret e -.oant lazet epad an_ em­gann, hag ar rc-nll a voe krouget. Evclse cd~ ar c'~iz.

Seziz Tristan '·a. O'endalc'-has epad 5 pe 6 s1zun. Du' nez a voe e'tm.iez tU:d F6riianella, h'ag ober a _raent- o zonj d'en em renta, pegwi.:t: n'o doa·- esper~- ebèt -da gaout skoaze!l eus a n-ep lec'h, pa weljont Sourdeak o sevel ar sezu; Koulskoudc m'en dije_ gouezct Sourdcak · oa act bihan ~r boued c Kastell Tristan, e vije dent a-benn eus al laeJt bras .en dro~lnan, met" ne ouie ket oa krog ar gernez en ene­zenn. Ar sCziz a gouslas ker mcurbed, kêr Kemper a r::tn­--kas paea an dlc, hag e voc 15 pe 16 vloaz abarz gallout e baea a-bez.

Fontanella a glask 'kemer Kemper. ~ 0 wclet _ n'oa den all km·· krenv ·hag hen, Fontanella ·a droas e zeUou war Kcmper. Klao$k ~--reas- .beza a-unan _gand eur· brez·e­lour a Gemper evit bcza aesoc-'h d'ezan ober e daol. Ar

~ 217

c-'h~biten de Clou, evit kaout arc'hant emich_ans, a ze­laouas e .ginnig. Hogen an aotrou de Saint-Luc a zouetas oa- eun dra bennak etre ar ·c'habiten ha laer T_ristan ..

·. Neuze de Clou evid en em zidammall a .douas e rafe Fori­tanella prizonier. über ' ra van da geDdelc'her da dru­bBrdi: h-ag e skriv da Guy Eder- da zont d'e gaout en eul léc'h hag eun eur merket evid en em glevout g;:tit~an. Pedi ' ra flnezan da zont dre guz hep den d'e heul. Fontanella

·a brometas dont: Neuz·e de Clou a gasas -epad an noz el leC'h· e tlie an daon genseurd en. em gaorit an deiz war lerc'h, eun 30 soudard bennak en em guzas a-drenv ~r girzier -tro-WaJ:-dro. De Clou a zigouezas d'an eur mer­ket,- hag ive Fontanella gant la Boulle, e vevel bras. Gonde beza poket -RJl eil d'egile evel kustum, de -.CloU' hag al laer a grogas da gomz diwar-benn · Kemp er .. Ker kent -·ar zou-. darded kuzet a zilammas a bep tu en eur denna, hag en eur youc'h_al. La Boulle hag ar mev~lien ali Spountet-holl, · a redas kmt, la Boulle war-warc'h, ar re· ail e_vel ma c'hel­

;jorit. Ha Fontanella, laer ha mtintrer, a oa tapet ha liam-. met. Di'gaset e. voe da Gemper- dirag an a9. de Saint Luc.

Ar vro a-bez a voe eurus eus eur seurt taol, rak an hoU a zonje e yije kondaonet Fontanella _d'ar· groug, evid an bOil dorfejou en doa graét. Ya, ·met an ao. de Saint-Luc a gàre an arc'hant; el lec'h kas e brizOnier da Roazon, evit beza kondaonet, e kavas- gwelloc'h tenna dioutan eur rallsoun vras hag e lezel da vont d'ar gêr dibreder. ·

Distro da Dristan goude beza pact, e ransouft, Fonta-. nella n~eus ken eur zonj en e spered: en em venji. E -youl_ eo bez a, mestr war Gemper evid he· freiza, he laerez hag hC dismanti-i. « Eno e -Jmvin, emezan, muioc'h a ::trC'hant

_hag a· draou eget n'am eus ranket rei evit kaout 'va fran­ki.Z. >> E ofiserien hen alie ive, abalamour d'ezo da veza piri_Vidik ·da viken· gant preiz _ar gêr-ze.

E' miz ebrel 1597, Fontanella a glaskas mont e Kem­pe!-' e, kreiz an noz dre finesaou. Met Kemperiz a Oa wa:r­evez, _ha'g an taol a voe manket~--Ne-uze_ e klaskas bez-a ·nlestr 'dre nerz, e kreiZ: an deiz. D'an 3.0 a ,viz iuae 1597,

mat Fontanella a gerzas war Gemper gant 1.20(} den. War e veno, oa sur da gaout ar- gounid; kas a reas. zoken dre vor eur marèad bag'ou, ha kalz kirri a zi~as~s

dre zouar evit karga an traou a oa e sonj laerez; eur, 'ar gedourien diwar ;mOgeriou kêr a we.Jas

solld,>rdled Fontanella e kichen Pratànras. Kerkeilt Kem­a yeas d'ar mogeriou evit"" difenà. kêr eneb

Heman o veza digouezet e kichen_ chapet (el-lec'h eman hirio skolach ar· merc'he-d),_

a ziskênn:is; diwa·r_ varc'h hag a deuas .betek Sant Vàze. Hogen, paotred yaouank K·emper a .

er-maez evit diambroug laeron Tristan hag gant kemend a· gol.lnii~r _ma rankas an enebottr ·

eur leze! war '!_U dachenn eun .niver bras a du<l

- 218

. - ' 'hoa~ a dud gloazet. Ar re-man a , .a lazct, ha mmoch ~ . k at ·an traoti_laeret, ha Fon-k. arg. et et c'hirri dent evlt la a hep beza gellet kaout

· t as da Zouarnenez . k t~anella a ZlS ro dra-ze evit Kempenz, ra an trec'h. Eun eurvad e voe a~è zoudarded da. laza holl ·Fontanella en doa roet urz ar merc'hed evito. ' -gwazed Kemp er ha da ~emer rne a reas c'hoaz ar, rins

Droug ennan, _spontalll,l KePlonevez-Porzay' Plo ar.~ ha war Blogonnek, Lokournan,l 'h netra met Indu, ha tud

d t Ne J'ornas var e erc Poul er ga · D. ar c'horfou maro a vr'ln­a-istribilh ouz ar. groug. wuz 'heÙed ·heuilh roudon an sio-elle- ouz skourrou-ar gwez e c

b •

-den kn~. b l a baouezas er Frans a-bez, . rak D'~r mare-ze·, ,ar rez~hraet katolik. Hag e voe ~el~t

Hern IV a oa n em c ella ar brasa torfetour -a zo Fontanella ar mu~trer, Fon~an ut an hardizegez da c'hou-be.t biskoaz e Breiz-Izel, 0 __ ao H · IV aet skuiz o

- d" d ·ar roue ern - lenn e. bardon Igan k ut ~r peoc'h ber pardon_as

t rm ha maU gan tan _ ao sou ' k . ·da c'houarner Douarnenez. hai h~~o a~v~~r~~joe: euzus n'oant ket ankounac'haet~ h_ag

v:r a c•hastiz a zonas pevar bloaz diwezatoc'h. Ar rou; eur k Guy Eder, ar pez a vo~ grae • a roas urz da dapa roghe ac'hano da Bariz .. Tamallet é-­_!{aset e voe da Roazon ag lev out gand an duk Biron evit voe da ;eza. kl~sket en e~hl~t e voe ive da veza gra:et a bep trub;rt-1 Brog~~~~!;;~:tron Villerouault e Pqnt.:.Kroaz. Ha sen Is~e . . ze e voe kondaonet d'ar maro. war an dwu Zig~~ez- erit-et- ·en doa. Stlejet ' voe war eur

E varo a vo_e knz, ~ oude ' voe ledet war eur rod glotied dre rmou Pan~ ta. gT E basion a badas eun eur

~a~:;r~~~e: g~:r::.:ed 0

eiz1

~;~~z ;"'~~e~n ;.r;~~~o~e~: ~::= ta.get, diouz e gorf dbr.~s a ;:._ê~e e~i~ diskouez d'an holl oa .:tet ouz un-an eus orwu . B . I 1 :;::, G Eder Fontanella, spontallh reiz- ze . maro _uy - k ha a a· oa dent d'e garet kenan_ war

E bned yaouan ' d:mm gonde gand ar vez hag -ar a leverer' a varvas . k 1 Hag - . N'h doa c'hoaz nemet selle v oaz. . ~~n~~gg~lo~iha_n :e zaleas ket da betllia e vamm er bez.

- KAO-RANTIN p ...

- 219-

IST()1R

Ar Vretoned o font en Arooz

-·0 .stad d'an ampoent ; oyez, o giziou

Gwelet hor beus, er miz tremenet, e pe zoare_ eq_o an .Arvor d'ar marff ma en em lakeas ar Vretoned da ·zont

. :-enni da jorn.

Dizroomp breman hon daoulagad da zellet ouz stad ar ·vl'letonecl-se, da welet peseurt yez (langach) a gomzent, ,;peseurt giziou a devoa, ha p-eseurt relijion a heulîe~t.

Enez-Vreiz, meur a gant vloaz a-raok ma tirollas er vra _gouezidi an hanter-naz, a oa bet perc'hennet gant ar. Ro­~maned, eur hobl tud gall ou dus kenim eus a rouantelez Rom.· .Ar re-man evit gwir o doa astennet a beli (o galloudJ 'Y"ar -il.n darnvuia eus ar broiou anavezet d'ar poent-se: war -vro-C'hall, ar Jerniania, ar Spagn, an Afrik hag all. Hag .e pep bro ma kemerent, e reant -d'an dud komz o yez ~{al_ Iatill), heulia o giziou ha ple·ga d'o reizou; n'oa ne­:med ar -relijion hag a loskent didrabas, ha c'hoaz · a-we­-chou. Ar broiou kabestret, -elec'h enebi, a gave gwelloc'h :soubla d'o renkou, Ar Vretoned ne rejont ket evel ar re.­.all. Biskoaz ar Romaned, - kaer o àëvae ingala korden~ nadou soudarded dre bevar c'horn ar vr<>, kaer n devoé

D_oda armeau brez{)'lourien e teir gêr Vrasa an Enezenn, ·(York, Chester ha K3.er-Lean), kaer o devoe sevel tiez, Eaneriou ha kêriau -bras zoken, ha digeri henchou n'eus· forz _ pegement, - at Ro:in:aned biskoaz ne -deujont a· "benn da c'hounit kàlonou :à:r Vretoned. Ar re-man a jo­_·!flas· ·ar pe~ ma. 'z aant:_ Bretoned penn-kil-ha-troad. Der­:~~b-Cl a :rejont d'o yez, derc'hel a re'jont œo giZ-iou.

·. -.0 YEz da- genta. An hall urziou a veze rû_et -gan_t ar vjs­-}ti·i e- yez Rani, e latiii;· an 'h6ll- eniba-nnqu a- veze gret e' -latin; an holl nevezentiou /a .vez_e skrivet e latin. 'Met tud - :ar vro, ma kemerjont _ eur gerig bennag eus yez o aotrou-

- 210

nez- da .douezia. gant. o hiJi-i,--a ge_i:Idalc'has kén etrezo ·da;_ gom~ keltieg pe -vrezOneg. Hag ~ur- wech _·ar Romaned, en­_em dennet. kuit,- e kouezas dà netra koulz lavaret. al la ti.;._ nerez dre ar vro. Ha rn~ vèze .gwelet a-we~ho'u. ·eur bra-:-banser bennag o ___ kemeret dre lû:fc'h anoiou latin hag a dinte brao d'o diouskouarn, -evel ,Aurelianus, Pelagius .. Pafernus, - evel ma 'z· eus hido en hon toüez tud o rei .d'cr-bugaligou koz:anoiou parizian, evel Narcisse, Anastasie: ha Louséphrie - ez oa rouez ar fougeeriert-'ze etûuez ar bob! hag e veze gret d'ezo hejou-skoaz ... Ma komze a-we­chou Bretoned Breiz-Veur yez Rom, ma 'c'h en em roenL a wi,r-galc_m __ d'al latin en eun tu bennag, oa e diabars an i~iZ?J.I:;_:·--e;v.iL-:(te(!L· Doue ha kana e veule1;1d-~ .. :' EVit-' àr·:pez' a~ zell ouz ·0 GIZI,OU, 0 stum.:.beva, oa ar me­mez~·t'ra. Ar Romaned, evit ren esoc'h a-ze ar vro, o doa­digaset ar c'hiz nevez da lakât e penn pep kêr eur maer hag eur c'honseilh dibabet · ganto. Ar pennon bras-se o de-­·voa da welef war gêr _l).a war ar mêziou tro-war-dro .. Met ar- Vretoned ne Dlegjont morse da reizou estren evelse. Ha kerrient-se evit daon a:Oeg: da· genta, abalamour ;;tr:·

seurt kuzu,liou ti-kêr-ze a lake -ato ar c'hêr1ou dreist ar mêziou, hag ar Vretoned a oa troetoc'h ··gant· ar me­ziou eget gant ar c'hêriou; - d'an eil, abala-mour· ar c'huzuliou-ze a zi~zeze pep · galloud war "lezennou aozet ganto, e-skoaz ar Vretoned ne feUe d'ezo anaout nemed lezennou ar·· gwad. - Rak-se ne gavom):> roud e Breiz­Veur nemed eus eun ugenJ kuzul ti-kêr benri3.g, epad holl vestroniez ar· Homaned.

TU:d ar vro a gave gwelloc'h- en em voda dre Veuriadou:. _ha dre genedellou. Ar meuriad· (tribu e galleg) a oa eun Ùnvaniez start etre kerent tost. Ar meuriadou a en em_ unane d'o zro en eur gevredigez vrasoc'h hag a read anezi kenedel (clar{ e galleg). Er gene-del n'ez oa nemed"· tud eus en hevelep gorienn, eus an hevelep gwad, beteg. an navet lignez eus an. diou gostezenn. E penn ar gene-­del edo ·ar c'hosa den g<:ni~st eus ar gerentiaj. Ar peiln-­kened~l en devoa kalz galloud: ,gourc"hemenn a rea 'war-· ar genedel a-bez, difenn _ a· rea ·he gwiriou, ob er a r_ea· eviti dirak bodadennou bras ar: vro. Rak-se ez oa don] et ha skoret mat gant e dûd. ·

Setu aze stad ar Vretoned e Breiz-Veur araok ma 'c'h:­en em lâkejont da dreuzi ar n:ior evit dont en Arvor. Gwa-­zed oant, .evel ma welit, hag -a onie del-c'hel start d'an­diou dalvoudusa pinvidigez he deus - gonde he feiz -eur bob] war ·an douar-man: he yez hag he broadelez.

T:ÈN:ENAN GOURIO"U.

. ----.__.!+<"llo.---

-221-

Ar pez a welas Marijannig Truten da hanter:noz e Iliz Sant-Per-Gwiskri

:ur vB:buez fUr. ha san tel eo- Marijann T~uten ::- .e zeod •. moarvat, n'-ema ket stag diouz an dao~ , M-et ma hgouez ·g.antan penseliat an benp,.,.,

' Evit ped'.D , . ' nesa, :_ •• 1 oue ya en.-dro 'd.reist pep tra" 1 -.· Bur bhJ.adur, fl~ac'P, paour, eo bet d'in a vi~ko .. He ?welet ·e:n Ihz oc'h ob er Rent ar Groaz az .. ;Ot'slonkpateriou ken .dibilh ,ha k·er brad :::~ma hve~:an éteenn·;.f?'olJdl:l·-.eu_r.,ga?uad glao: .

I a . b~ut $'Welet !. .. Ma neve ri.e.meti f Y~ an tr::ou ha siartoc'h eo p-ed!Ï ...

a ."·ech, swuaz ! e tigouez d'ei kouSket ya·r he -e'hador, e kreiz. eur chapeled. '

nozvez, plac'hig _paour, Marijann 'oa ken skuiz ouspenn-s·e e oa ken didrouz a· T , h. 'h TI 1 IZ,

. I ·eur c ousk, eur c'housk ·hir ha r diOilet •an Angelus, .aet ai> ü'hloc'her ·d'ar gef ·. pounner

gwelet nemet a:I Jamp bras o ,Juc'ha' e klevet nem•eLrMar'jann o tir.oc'ha '

he defe bet, me· gred, tre d'ar mi~tin . wardro ~ante·r-noz, setu eun trouz sklinÜn

an Ihz ha ... Marij.ann ive . , ""'"'''h , sklerijenn a ·lugern, va bo~e !

get ar goulou da- noz an N-e.delecr . ;.·OlàJcijann 'chom s~ontet h~ digor.:kaer he. beg~

g_rena, pl ac h paour- hi he -deus hel lar.e-t -an traou souezus he d·oa neuze gwelet ...

Wwe.let li·e doà, pa voe" snnet an· daüuzek taoJ sant .eus an Iliz : ha ·sant P·er, ha sant P-~ I I.ubin,. sant Anton, Sant Loeiz, sant Korne~i'

dw,uz o ~fl~s )mg o tont pep hini ' ' le'C h er c heur---..,... eve! ar vel.eien

êOJ'''"m dar gousperou gant o ·cc surplisou.·>) gwen­mrem•ez .amz.er, se tu dr·e an noriou

r.u>mn '' _·holl ar -sent a· zo er -chap~liou. : ~1er w~r e varc'h,-.sant Tudal sant ·varzin

wenael, s.ant V~ude, s.~nt D;eo, .·sant MatiUn Anton, .sant Mons ha tri pe bevar c'ho . " eo -?ant?. ar c'heur evel d'ar goueliou a:r~z 'I ~me VariJann << Poan. ·am boa .a kr.e.di-keme~t a zent war zouar.ou GwiSi:kri J)

.e~n.amt ·digouezet hoJI, sant Per, ve,l ar P~tron las ,er ~'hreiZ, 'lec'h e v·e ar P·erson .; , en· 8 gwhen, gant eur pikol kaier ·

tro-war-dro .. , '

222-

· :Nerize· e komz- sant Fer : ;(<_

1 Eun -El, .a ~erz sant Va.e, pers_~ptour an n~nvou,

-n En deus digaset d'in.'vit·goulenn bor -c'honch_ou J>> Eun tammig-p.ape·r ,glas; divezat om~p tapet ~> Hasto.mp eta; breudeur, dispaka 'vel m'eo dleet ot> Dirazan bOr -e'ho-hchou,. holl düare ,ar ·barrez­n Va m-ignon Paol, eun den a zeskadurez, · ~> A verko holl an traou lr.e-r brao war ar pa-p·_er ~ "l> Da genta ar prdfoh 1 >>

Ar -moc'h· a zo-·bet kér .(( Ha dihadet 0 d-eUS/ a· l~avir sant Anton, » Muioc'h eget biskoaz. Evit va daou barctè'R ,,_ Me am eus d"astum:et wa:rdro pevar c'hant skoued >>.

-· -- Eun tamnfiJg-war ma lerc·'h, rak-pJ~1m:p kant :l'rn eus bet, n A Jar, en eur .c;hoarziti,- Ale·r sarit ar c'hez-e:g. --Va yalc'h-m·e a zo skanv :kant lur 'met -dek gwenneg.­,, E;me sant Mat.ilin, rak n·'am eus .cta ziouaH .,, Nem-ed an dud, siOuaz! eur varc'hadourez fall ,, p,e gwir n'.o déus ken sonj nemet .euz traou ar hed : ,, An en'e n'leo netra, muioc'h a da:.lv 'loen-ed I _,_Eva .c'harter Pont-Moen, a. 'lar Tudal neuze, ,, Erna ker pa our an traou ha tre keri stag· ive ,, Ar c'hroc'hen ouz o c'hein ... Eurus c'hÜaz na v·e kin

-.)) Lapouse·d 'vel Kola ( 1) 'vit oher goap.-ouzin. ,, 1IoH ar zent all, p·ep hini· d'e dro a zis.pak, _ A c'boUlondr ·war an daol oyalc'hou do un ha flak t' P'·en deus kontet sant Paol an argand ha .skrivet, :S~nt Per ·a zav 'darre hag a l_ar :

({ Gwelet 'ret _,, Erna gwall-biz an dud hi-rio, erna -star-ct ·bras -iJ über d'e disp-ega diouz o .faper, siouaz ! .,, N'hon -.eus ket ni ezomm euz traou ken di·dalvez, .,, Met ar tprofou gret d'eomp da vi'hana 'zisk_ouez .,, E hellont distaga o c'h.alon a-wechou, .,, Labourat vit-an nenv ba dastum gwir vadou: i> Ar re'-z-e, v·a b:neud-eur, n'int ket stank ·e G:wiskri !

- -n Met kendalc'homp br eman, mar pliclr, ,gant hon stu_di, ,, Gwelomp an .dqareou eus ar vu hez :kristen : · >l Ma zeu an dud -bep-1sul ha goue.l d'an -ofe·renn, ,, Ma il'-eus ket da we1et er barrez ·dizurzou ... ,, _Aze'et ar Patron ha klevet e _gomzou, _An ·ei1l war ·egile- holl ar z·e:nt a dao la-s ,Bellou diskonfortet, sellou glac'haret bras, Evlt komans ar c'blen:lm; n'ez ·.eus .prez wa_r hini Rak, ----'- koulz eo he-l l'aret, - e pep korn ·eus Gwiskri, ·NiveruS -eo .Rr re ha ·n•o deus sonj ebet · "Eus oferenn ar zu1l.

(t) Meneg eus eun den gwan-vrudet ba goapaer.dtskredik.

- 223

Gwenael a ziskJeri : {( An d~~n! eur vo~ez trist meurbet n Ma n'·ez eont ket d'a us va charter, r vourc'h eo k -, Kalz outo koulskoud • ra •emamt k!en pell - Ma re, a lar Anto ~ a y a da Sant_-Thurien (1). ,

L n n, ve e LanveneJen (!)

- o""~ a zeu tre d'ar vourc'h . , Chom a reont e.l ({Loch K 'da Iar neuze Sa.nt-Per. J> Hag eno, a dra sur em~ k~a >> .~2) a zoe penn-tr~aon » Fentusoc'h ar zer~on ha eroc ar C,'han. [ker, .Ar rmerzer Sant Mo ris a za ·:. kdrenvoc h ,an organ ! i>

E v Ive 'e dro ·

,, un nebeud~g merc'hed n' . >> A zigoueze bep sul go d ez eus ket c'hoaz pell-zo,

Da ziskuiz 8

' . u e ~~e~z an aman Ha da c'hort~~ !a~m~g en Ilizig vihan (3)' Gre:t e voe goap oput~c h ar fin eus ar z,ermon : Ha breman e chomontg~n an Aotrou Pers on ... Keit ma ve ar ·re ali ~~-gemer ar << c'hafe ,,

- ' en I IZ gant Doue. >>

Ka·lz a draou a verk t · piw-arbenn an dud,·p~so~~n Pao·l wa~ ~ gaier ,

,:_· -:yit miret·ar -suliou ·vit a1z~. ken d1b.reder. .- ,:-v~t lez el al labour herv:ze~: . a-l L,ezenn, ·:.;VIt :peuilh ar vïil" h . goure h_emenn --~;:.Vit ·r-ei d'ar , J. wu ag Ive ar yunwu. ::·:Red 'oa· d'ei;~ ;~~~na ~k~uer v_at ;h-a kenteliou.

- d · .a z mm oc h a draou c'h . .. - ret a anaout - do-areou t . i . oaz, , dizurzou· mezu f ris , swuaz ! _

.. lak. . s, estou-noz ha dansou ar yaouankiz eus holl ar -e'hart r

vont da ,goll hep nec'h d' k e wu ha .f , . an ouat hep dale '!rnez !. ..

_N.e g.aver, e pep he.ilt 'met<~ Ya,_·e:ne Sant Vaude, Gant tud sot ha_diroÜ- h avarnwu Ieuniet 0 lammat vel loened d a pôtred ha merc'hed -H ]]

epa ma 'ya en dro . o zonerez .an diaoul b. . .- -

C'h<Qant mat am ' IniOù ha pmno . . an h t. befe me, a lavar .Sant V:a-rzin

an er-mante·l a zo ch t . ' Da rei eun tam·m benn~k d' . orne .ga~In,

~vit hirrat 0

bro'ziou h k ar ~m-e-rc'hed dtvezet --­a uzat 0 bruched r ))

'voe ·e-chu an 'trao bep t . u, pa voe tao let eur sell ra, -war bep kor • ·t t

Per, goude an holl n, VI enna ar gentel G ~- · , a zavas c'hoaz e

w1r .eo .e vê kavet re· k _ t vouez : Iz ns en ha furnez

~{l,Jllk'i-l:T'hu:riEm, Lanve~ejen: diou barrez douar ouz douar gant

cr Loch-Koa~ Jl : l;laraq·~è, salle de danse. ili:'-nim"·'eh;a.n: -ch-aJ)el-an I V -a Dr an oferenn~u~ n~beu(_nier"c'heci ~~s;:~\ :\~~!i<!utgzrt

_:_ 224 -

l) -E :triéSik -an dirollaj ha gwir_ eo 18Z eus IC'hoaz

>> Er barrez-mari-, bre·udeur, e~eou ,sante-1-bras • • , . :Met ail nivPr out-o a-·Vihana bemdeo >> A.!-~ _:peleÛ'h emaint .ta, e· peiec'h va Doue_! ,, Tud fur an a-mzer~goz-_'l Ne vijent ket spontet >> Dirak diou leo -d'ober -vit an ofer-enfi-bted ! » Ar _c'hoazed· eus gwechall, gant o_ brag·e-ie·r-lin ,, A ·:oui:e· c~hoaz· 'n ëm ·.ela d-l gant f.eiz war an ldaou'lin -; )) Ar merc'hed. a ouïe, gant -o c'hapou ken doun ,, 0 zavanCher ·gloan-ro-:uz. -'miret en o c'haloun » Ar ver.tuziou kristen ...

<< P-edoinb, va -mignonedy >> Ma vl·eùnio vel gwe.chall, en bor _parrez karet, >>.Ar feiz; ar garant~,z, _ holl a·r mad ou :hep 'par ,, --Dig.aset gant bor .M.éstr 'n eur zont war an ct:oua-r: , Vido-mp-ni, kenda1c'homb, gant ·hor -skeudennou mein ,, Da ·chom evel c'hoalen e mesk traou lous ha brein, ,, pa vout d;an holl -eur S"kouer vit i:l dougen d'ar mad,. .. ,, b·a Dedi hon tSalv-er ·ha d'ben pédi dalc'hm-at. » Ma!'ijann a chomas, goude ari nozvez-se Eiz -de gant an derzien, kousket wa·r he gw.ele, An ·anoued, an 3.Qun hag ive -àr c'hlac'har· 0 klevet holl an droug a·zo war an"douar, En doa g.oasket he c'halûnig da ·-varij.ann ; Met eur wech -par.eet, gant an aked vr-asan Ha hep klask bout gwelet, e vije ev el kent .. o·pedi en·IJi-Z, dirak sk-eudenn ar- Zent; 0 pedi heb ehan, hep kousket ; o pedi, Unanet gant ar Zent, evit parrez Gwiskri !

Hizio hep mank kasit hoc'h arro dl1 F. Vallée, 23, streat St-Benoît, San-f-

Brieg, da rakprener Trede levr ar SKETLA SEGOBRANI

brav.oc'h c'hoaz .eged al levriou kenta. Etre kant ha kant­a d-ra ou marzus all e vo .t-aolen!let ennan an _te ir linvadenn •. Mar deo barzoniuS: linvâd-enn kêr Is gand ar Vretoned·, na . pegell b~rzoniusoc'h n'eo ket an teir linv:adenn gaii_d ar--

Gelted koz! Mar karolnp ;SeVel hol lenne.gez, s-ellomp oùz hon Amzer- -·

Goz: ' Hon Am7ier-Goz Ev el an __ noz Leun-holl a stered!

Ar stered-ze· eo a sklerijenno d'eomp ~hent hon Auazo,r­da-zont, ha neket fals-loar briz-faoute:t ha mergl~t-ar laoued! ·

Prenom,p ha Jennomp hoU ar SKETLA SEGOBRANI 7 lur hepken evid ar rakpr-enerien

ROUE AL (Kendalc'h) --

LAZ

226-

1\{jet pa~oant, ar c'h~o.areg er penn araok, o tanzen klask o hent dre douez ar streujaj, eun trouz, trouz_ 'ar bodou. o fi-_ega,_- iz~loc'h egéto, a ·reas d'ezo. ~hom krCnii ·a-zav .•

~-- Gourvezorrip! erne ~r c'hloareg. · · , 'N em lakat a rejont war o c'hrabanou da Zellet. Keva-

reg, dii genta, a anavezas- an hini a oa · o toi:Lt. ·_. · - Piérig f-· erne zan._ Hag heil gahras demg6ustad, pa;

voe- arru en uhelde;r gailto. Pierig! ·

Ar _pôtrig a ebauchas 'kerkent. N:a,z pez ket a on! Ni eo! Petra: c'hoarvez: a-

nevez? - Gwelet em eus ·brema-rr souden an hini en deus la'--

zet bQ- mamm o tremen aze en draonienn. Soudarded a oa gan tan; nao, dek am eus kontet ... Ar

bèleg a oa ivez gant eur gordenn ouz e vrec'h. Kevareg, lion eim den archedet en e; gerc'hen~ a la-.

varas. -- 0 vo~t d'ar vilin, ernaïnt t Ha ni, diskennomp· da

gaout hon tud! Dent eo a·n eur! Pier~g a zelle_ outo, ~ec_'het. -- Gra a giri, erne Geyareg; chom ganeomp, .mar ke,-,

rez, betegout na gavfes c'hoaz gwall dud war da hent~ Varc'hoaz, ni a gaso ac'hanout .d'ar gê!-.-..

Tridal a i'eas ar pôtrig. pa glevas e -c'helle chom gant e vignoned~ ha se tu 'ben da heul . d'ar paz-ki, gant e za­c'had bleud kerc'h bepred- var e skoaz.

·' Eur pe"nnadig baie · dre wenojennou ar c'hoad hag en em gavjont o zri el lec'h merket, er beure, .en eun ene­zennig krouet gant kas eur wazig<' dour; Gourvez a rej ont eno dfndan ar skourro.u, ,pep hini anezo -troet e · zellou. war eun tu da c'hedal. ·

- Me 'glev tud o korn.z! erne Berig,. sOuden, o seVel e _ · --benn.

-:-- En ern gUz! em_e ar c'hloareg. -.... A-benn eur pennadig, eun den o treuzi gant eve.z, eus.

an eil gwezenn d'eben, a en ern ziskouezas; plega -â reas da zellèt dindan ar bodou.

Riwall, erne ar c'hloareg, oc'h anaout anezan, pe-Iec'h eo ch omet ar re ali? \ ·

- Emaint pelloc'h, gant an armou, o · c'hedal ma 'rn· bo kavet ac'hanoc'J:t.

,.;:.._ Gra d'ezo eta dont aman, erne Gevareg, pe kas ac'ha:--nomp d'o c'haout, rak IJiall eo mont etrezek ar vilin!

- Deuit gan en! erne, RiwaU. -über a rejont daou-c'hant kamm1ed, a gilWid kaer

ar c'hoad. Riwall neuze, a -sko_as adreuz d'eun torkad hir ha teo. Drek an torkad ·la.nn-ze, klenk ba ku~ evel drek eur ·gleiilourenn, edo Per hag an d:;..qu Dlle]J01:;' fuzuilhoil, s:lbrinier, pist9leD.nou ha saC'hadou poultr bouliji a oa ganto ouz o zreid.

-227

- N'eo kt b e et al laer e T cl9lbar.eg, oull_-an-Houc'h? erne- 3 ~ ... ___,.. ,Nann emezo. sa t G - - . -

traou. . ' ' n -:· .. we-I_tas en deus mêsaet màt hon

D~e~m ar c'hloa~og a zederaiui' , - - wragez 0 kannan ho ' d . -

erne Ber, hag o deus ,n eus kavet war hon hent lazerien tud! » Darn ay~~ch:et ;~varnomp: « Chouantedf c'henver. Koulskoude .- . n Int- ket troet mat en ho~ em zi-feJ1-n... ' ni ne lazomp .den nemet evit ell-

. - BeZit dinec'h! eme ar c'hl . . , . rit, ho relijion, ho peadra • h k oareg;_ difenn ho pro a· k~ kaeroc'h labour. Trdt~ur~en erent, ho pugale ... N'eus. digalon ive; ne gavfot -ket t a gavfot er gêr ha tud

- D'eo.mp war 'r·aok' erne o~ez ar chouanted. -e _gostez poun_nera sabr~nn ae'oa evareg, en doa sta.get ouz:

- ~ur penn-baz a zo dent . . Thepot, unan sec'h ha a- k ganeomp I-Vez,_. erne eun ?-ag houarn. Da ·bion e ~o ~ zo en kalet ha ken pounner

· - Deus aman anezan 'ct•· Hag e t~rc'hoas gantan e~~· t~~e Gevareg.

chen, goloet a drouskan A - . w~r eur men, en e· gi.;~-' 'bez. - · r m~n a voe. fanuté! en -da oU.

;-- Dao d'ezo! emezan e zell. - . . -. ep h omp? C'houec'h? Poultr hou o VI~-~I en e benn. Pecf forz pegemenff Sin ar roaz, a ?ouhJI hon deus, n'eus-

Doue araok! emezi!t h iJ potre_d, ha Doue a-raokr ~ Ar He C'hlas marteze o- .

erne .ar C'hloareg· m~t zo kalz niwerusoc'h eaè­zeller ket, .n-emet ke~zet ,b pa vezer o tifenn ar gwÎr,.

ne~ a 9ar Doue, epred. An trec'h· a zo d<:l'

~r. c hloareg a lava ras c'hoaz " en emgann a gavje-·digo.r er b r dpenos an hini a varvje­

Kalz a draou en d'" k . a a oz. k IJe aret c'hoa ' t ra red e- oa 'n em gao t d z, me ne oa ket ar'" Mont a rejont eta en ~ te~~os.t d'ar vilin a-raok

Oa Iake't- da reD ar v ean d~ Ierig da- genta, Iorc'h vi<o••"' a 1 'b n enn. -za c e bepred w k d'3r gêr, emezim·:· are s oaz.da gas ar blèucf

e oa d~o_.Q~r -er c'hoad ka . kas a reas e'-dud-ida-'1 .. nt. h~ kant tro, o_ klask

hag e welent ac~~n--eur-pikern g9loet a vrug-reiz ha tra. ano porz ha toull dor ar--..

Gello>ut a rejont konta seiz soudard t'b . . o fuzuilhou ha d 0 1 ri ~harz ar porz

e-._, • aou pe dr1' all ' u-e an ti haa a:r '" K . . O vont hag 0'

mar-t_eze oiispe~n. mez_. emend an a oa en ti, ma:r..-

Azezomp eur pennad d'en em . _glevet! erne ar c'hloa-

((Da heuilh).

' . l

228

AR ME'Rt:•MED AINl 1'1

l.AIBllilU IFUDUI WARD RD

Kuzuliou Tintin Anna

V•' PENiNAD

AN NETAOUREZ

Nag eurus eo ar merc'hed a c'hell kaout dour-red da --walc'hi: ster pe c'houer a lakaiO netoc'h an dilhad a tao .,eged ar poull; pa gomzan eus ar. poull n'em eus c'~oant ~bet da lavaret ano eus ar -poulrou a zo war ar rriaez ha _ne vez- nemet·'-daoU ,pe dri rujmn-- o ::W1alc'hi, en no, met eus _ar re -a welet -er_ :c•heriou, p'eo g.wir, :'eur -m-aread~ tud,. :kentoc'h eget mont war o zro,_ da -ziko"L!r-difr3:nnp.a o nesa, gand ar· re all, a zo gwelloc~h ganto, gwalc'hi- 0 "dilhad,.

.. en eur /bailh pe en eur zailh, en o zoullou.:.kampr; hua­nadi a dleont alies, me grëd, en eur- zonjal en o C'hêr, el Jec'b m'eo ken aes kanna an ,.dilhad, en dour skier; hag -.o lakat da zec'ha war ar c'harz el lec'h ma . par an heol ~ha ma c'houez an avel. -

Gant pebez plijadur e wélan, ·bep sizun_, Va amezogez -tosta ~o treuzi al leur, d-rant ha skanv; eur -ganaouehn, en :he genou, eur mousc'hoàrz war he muzellou; lavar~t a rafen e vefe o vônt d'eur pardon pe d'eur pante (1) ben­-nak~ ma ne weH'en k:et war he fenn ... eur boutegad dilhall_ fank. Eus va frenestr e welan anezi o, pu cha war _ eur -maen plat, e ribl ar ster, hag o tistronsa he manchon; dis­·paka a ra eur pez dilhad hag e soub anezan en dour yen goude beza e drOet war an tu eneb, evel just; daon -damm --soavon a zo denet ganti; eun tamin soavon gwenn evid an traou tano,· hag eun tamm .glas, bouk, evid ·an dilhad -teo; en hennez ez eus .muioc'h a botas (2). Frota a ra_soa---yon·ouz he dilhad;-o- rinsÇt a ra en -dour.;_ sk_ei a ra· wârno gant he- golvaz-·ha' p'he d8Us_. :() gw_asket mat e la~a;, .:;tnezo

·-en he c'·hichen·;~--pa dosta ar .poent da :aoza· af --pred,-·Va amezogez a zav,-en he sav, hag a gemte_r heitt ar gêr·, atao

·&el laouen ha-__ tra; n'he deus ket ·ko)let he amzer, evit odoare; laVar_et. e vije .graet e-z eus breman eur boutegad -erc'h war he fenn .pa bar an heol war ·an dilh3.d fresk.

N'em eus ket a c'hoant ~â gredi e c'hellfen deski netra' . .

(1) Pante, panteou, ger anavezet gant an hoU e Gorre-Leon -a -dalv,. e brezoneg;·keit hag-_ai- ger « assemblée » e galleg.

-(2) Ar ger potas, eus .aÎ-'.-ger alaffianèk pottq.sdte,. ·da ÏaVaret

'judU-pod.

- 229

-d-a--zen -diwarbenn- ar ~alc1ii· -- - -oun bet, meur a wech o e- ti ' evelat? e- _rankan lavaret_

ar J??ent d~ar wreis da v~~i am_ez~Ien, gonde lein,- p:t. ne c'liellen_ ket dizaotra e-lln- tar _c hhouez; Pleur a dror ~ouchouer em eus e d avanc er, eur .c'hoef pe·

d · . ' ' n · espet d'a d 1ganh; an aliou-ze a lak' . rn oa , goulennet. ë'hellinl:. talvezoul da u·na· bm aman lZeloc_'h; marteze e·

- n ennak . Gwechall e veze laket l' h . _ket mat pep Indu da ober If· ~u war an dilhad; met n'eQ>­

. -tre; hini -ar c'histin ne d ic ou; Indu an dero a zo mat :-,: brena eul louzou hanvet a vk ~etra;. breman e kaver d~ r h d ((· nsto )) hag k re ou . a rinsa an dilliad; arabad b a zo oulz hag

. -rak ma ra vad éun nebeud eza re vrokus gantan An dilhad . - anezan, re a ra'fe droug.

a vez kailharet peu r gwad pe zoa a ~e . r Iesa gant douar pe

genta ha laket da vi;vi d z?h gwalc'het en dour yen mat .soavon outo e tiint ~ tc onde; gant ma vezo fro-

A nn. r c'hoar hàg ar- ronchin a .

c allkorol, pe zour Koloan ha do y a kuit gant terebantin,. .-~:~ ur soavon da echui

eun tachad mercrlet lakit l 1 . trichin. Glepiit an ~:~tach d da ouzop_ hanvet c'hoa-

~~;;~~~~~:~;~~a-~w~:a~rnan ha tr~ii a~ g:.nlhta,·d lakit eur meu-' 1 a ouz an heol· ne c 'heU- beza graet nemet pa vez di.,

amzer. · - -a zo aet lard k r -

ha gwaiC'he't ·go da. r outo a vez rinset gant A u e.

, . r gw_in hag ar frouez a ·zo d. d an "dilhad ~s-aotret gant laes- a gas·kuit; evit kem-

soufr, klor pe ammoniak~n traou-ze gwalc'hit anezo-

AD. dilhad întret pe loue-t- a 'h . -,.pe lile.z-ribod hag o lak tc el~er da rinsa gant laez loereier gloan du a . en · eol da c''houde. .

a vez gwalc'h t · _ -goton pe ... zeiz, en dour yen e en dour. klouar;

Estreged ar c'h · '· met arabad o gwaska . rezwu- a rank bez t . -. eus merk~oai· . a ne ; en _ti, evel ma

ket hepken al Iistri-ke e i~ank pep tra beza dilastez! an arrebeuri, ar sklasen g • an daol, an_ oaled, met

'tolOI·iou 'hag ail. nou, an taolennou, ar c'han-

b.lbaZ nevez ez eus b t d ···~--··· d 1 · e eu et eun niz d'' ·a• · -- a OJ_a e oa chamet ha dioc' lU, am em eus goulenn'et- digantan. ~ an noz, e korn an da vont d'az friko c'ho ;t << YN out. ket deuet d'am

'h 'h . az a, von1g? » ernraore'·h n oc eus nemet va frik d' . _' ris~l -da verve} trent! »o ho larda, emezan_..

Mil'<o'h••"- koant- ha- fui! a- zo.-. e & . ••.•" ''mana~ 'hin~--a-lako da.galon .. dae~;i;!i?m~e- P~­

dic hoarz. « Si oua ' k . mui-! Selao~it ac'hanz~u~n ;nl~t ~C! va c'halon ha

doa laket hor sonJ· e· d.' ·- e~hoc h: va breur ha wu c oar, potrezed di-

230 _;_

.bistik, devot ha savet mat. Va ma'mm a lavare alïes: Diouallit, potred da veza tapet; eves.aït mat, pa n'eo :ket re . zivezat ha n'it ket da ûgas aman merc'hed diskem­_penn ha lezirekl » Ni ne zonjemp ket keit-se! Da zul, pa 'z aemp di, veze aozet d'eomp eun alumenn-viou ha dis-­karget meur a vanne; ar merc'hed a veze la ouen ouzonip hag epad ar zizun n'hon.- doa preder nemet ganL hol la­bour. Derc'hent fom.·~an-nec'h, e Montroulez e sonji·s ·mont ebiou ti va muia karet, rak he zad a oa d'ezan mont ivez .g~nd eur· g_azeg tri bloaz, Wardrro poent merenn _edon

.oc'h .en em gaûut. - ·noue r'ho pennigo, emoun-me! - Bennoz Doue -d~it pôtr! erne an ozac'h; azez aze,

:sell, ha dehr eun tamm, ganeomp! Va dousig a redas da glask d'in eur vei:'enn hag eur

volenn, met, keikent ha m'he doa o laket dirazoun, e ·sa­.·vas an heug em genou; ar.verenn a cia tenval ha spegus;

-e diabarz ar volenn e oa chomet reudou he meudon .. Ha .pebez meudon! o sent Breiz! feunteunion- a-walc'h ho peus -kavet ha dizoloet war. hon dol,lar bep.niget, ko~skoude, ha

N'eus nemed eur banne dour Bti·e net ha loudour.

Salaün ar Foll a zoube bemdez e gorf -bras· en dour yen, hag ar bizied-man, ·n•oun ket nec'het, n'o doa· ket .· gwelet an dour abaoe ar zul a-raok. N euze. e. sellis, en dto -d'in; gwiad kivnid, e pep korn !. traou torret ha loù"stonï" din.dan ar gweleou; am.an, ar c'J;taol d:l rei d'ar moc'h; · .a-hont, tammou yod louet eri- eur bodezl

Ar skeU.dennou hag ar e'hallfplor:iou a oa war ar simi­nal a oa brao diouz. eun tu ha poultrennet · pe v·e_rglet, en tu all! Toull va güuzoug a oa stanket gand aD. displijadur; ·ne c'helleri na dibri tamm nag ~va ban~e!

- Mont a ran ataO, en lient. emeve d'an ozac'h;

;zaleoc'h ket d'am faka! "-'" Hag e valeis warzu an nor, gonde beza bet riklet, diou···

-pe deir gwech, gant va bouton-1er, war alleur-.zi, .ken lori,s;

. e oa:! Va hini goz a deuas War va lerc')i er maez: « Petrb.

.en em gavet ganez, Yvonig? Chench lion eZ peus graet! « Eun tamm:ig eman va c'halon war neunv, met

:ar bale hag eur ·zïgaretenn; an. dra-ze. a/drenienot »

« Ken3.vo- disul, a tao, emezi! )) « Y a 1 emeve, kenavo disul! Met disul e ranki

betek du-man, rak ·me a zo en oferenn vintin ha va he de~s.·liziri Breuriez ar Peiz da rei d'it; gant va __ 1wz klanv war e' wele, n•e·o ket ·ae~ d'ezi m'ont eUS

gêr )), . Ha me, yao, warz~1 MontrOulez, da foar-an-nec'h.

-131--

. Dfaes oa va ienn- ' . . edotm o 'h b e c hellit kredi. bi l' . . c o er eur ewall h ' se an tout a rea d'' lVrltdwuz eur Vaoue~ disk unvre: « Sant Erwan va ~!! ~o~0o ~~~~a~~~: ~~!~~~eÇD~~~e~~~f;~~~~a :~~îi:p~~",.~ •O O O O :, O 0 0 0 0 • O O O O ·• .• O O • O O O O • .Y /

p~ 'rn oa lavaret d'am c~· ...... ·. ~ · · · · · · · · · · · • · · · · · · • ce.m oa eur menoz. Klevet e rrantez dont du-man da zul tm, penaos e veze graet rn .oa graet ganeoc'h v · .. ' wreg neVez evid . gwechall, en tiez ' a Zlfi· .skubellenn 'a ar w~ch kenta d'he •h P::!- deue eui--d.·elle en t' veze taolet a.:.dr'euz' e k' ch er nevez: eur d. 1, e ranke he sev 1 ' lC en an nor· e~o~z ma rae e veze harne~; :;,: ~~er eur gammed drei~~ drèis~ fias, e oa eul labourerez k.e:re enm, evit he lakat

• t: oa eur vaouez 1 penn, met ma ' ·

~~~:f ~r~~~~~-lm ~e:koMU:~~~~~i:. ;ii!~~!er~a~n;,a; ~~~; 'z feus ke " « an, etneve 1 elire dre1sh, loc'h· deS~ie~t~~tbet ar gentel; n~ feÎJ a~=~ ~~n ganez; na Tez d . I rem-an, diwar d . ln mont pel­poan :: eus ar vertuziou reta d~ go_u:st, eo an netadu­..l eus war da zikour h . . ur vaouez da gaoul· uro piac'h yaouank eb t k ag hiviziken ne 'z ,·n ' Vb e en» war-

a reur 'n en de k . -a· ze d'ezan! » us et kredet dont war a-dre

Y

. ,gwaz

vomg a oa d kalz en an . aerou en ·e zaoulagad h d_aoust pepg alos .e frealzi: << Mat ez· a me ne ouien

.b en enn ez peu k . peus o-raet emt

et nemet -reuzeudik s . avet ober- freuz-Ïaol·' . ~ye. dalc'h ga t . e serr ar verc'h , ne V1Jes

, n ar boazwu. fall h yaouank-ze ma k e P,ellfen rei skoazell d'it· e deus kemeret. Evelato en­Warc'hoaz e k . • marteze n'eo k t . • ma ma ·vez le t -~Sln lizer d'he zad d'he f ct·" dre zivezat! "

ze u.a zont e · e 1 a zont am . an arreb ; · poanm ganti; de k' . an.

kpiz al lis_tri-ke~::' 1;:;t a~n tdaol hag ar :o1

1

ie~, r;a~;~~~ orn a zo en ti' . raon da luia -sk b- k ' • » ' u a ement

« Espernit ho poan Ti t' -diizemez:· t • n m Anna e . me vad a c'h·ellit da b' m.e va ill, me a jomo

gouest da zerc'hei o er da veur a hini eus klevet g:inen. Ma~i e~; bl~elin, displegit ai-'.;:

en_ em anavezo enr{o ha gant-ul~:rde~a l~nn ho skridoù E ec h anzavo.

l. ~ec' h ma uank • Ne ]Om ket beo netadurez

ar garantez.

TINTIN ANNA.

- 232

.KELElER l\R M1Z

Z k mant e Roazon Gouel meur ar a ra . . . . - ., -die ober d'ar 5-a-vtz Gouere . -Roazon, ker~benn hor bX?~ra Z~kl"arila~t evel ma n'eus.ket a zen, eur gouel en -eno~" ouel hag a ziskou.ezo dtrag. bet;. gwelet c'hoaz_ e Br-etz, eurei~-I~el koulz ha Breiz-Ub,el,_ ar' bed-holl, Bre~z a-bez, ~r k mant an Aoter, meulet ra

. stollet dirak fior Zalver e a ra "

vezo. rosesion bras a raio tro ker-Ioul a zo e vefe. ~no eur 1z-Izel douget gant pôtred _ha

gant bannielou pnsmsa B,re eler gwisket e pardontou merc'hed gwis•ket ev el m lo s~"':tez Anna ar Palud ha San­bras ar Folgoad, Rumengo ' tez Anna W·ened. ' d da glask tud 'da vont

P,edi a rear an Aotroned pe~s~n~ez.el hini en o zonez ha d'ar goll.el hep par-ze-m;et a~a ra bro ne zougfe . ket gwiskama_D;t ~lla o deus da ober eo keme,;._

Tud Leon evit mont dl, gw 1, c'h eus a V rest da 20 ret d'ar zadorn da noz an ~en ~n ~a hanter no~ 47. Tud . ,_eur 20 hag a en em gav e 1 oa,zh eus a Gemper da 19 eur­Kerne o kemeret an tren a oc 33 Mont a c'hellint rak.-27 a vezo e-'Roazon d~ h:~t~~h~~~u Mat, el lec'-h m~_ c'hel­tal da iliz ll}tron ,V ana mmunia raktal.

-lint kao~t oferenn ha ko c'hellint dizrei d'ar _gêr. An A .. En deiz.,ze, end-eeun, e d -- Frout Quimper; hag an A~

Chalo ni Le Roy' 23, rue uJ M'ac. e· Brest a glasko tud, · · t 14 rue ean- • - ' d ·cha. Joni Cardahague • • d rel· diO"emer _dereat a . em o-argo a ~ ·e Roazon hag_a_ en ::.

. Vretoned Breiz-lzel.

Skor d'an Emgleoiou breizek . . . a Aberclydac'h a zo o paouez:-

Miss Malt Wilhams, eus d' Aotrou Jaffrennou da rei, adarre, eun aluze~ g~er -a:·nc'helaouennou a labour.­

___ rannl:!. etrre a_n emgleoiOu . ag ar muia evid adseve1 BreiZÈ- g hag Emf,leo San( Iltud o.

Feiz ha Breiz, ar Bleun .ru

deus bet 250 lur · Sent BreiZ War ar Vretonez Bennoz Doue ha

zus-ze. Ar Basion e Kastell-Paol

. d GasteÙ ') -Ma ouf es peg~r brai). Ac'hantai Mont a r; ;. ei B~mde-z an heve1ep J:c.om•·

eo.I Evidoun me a ga~ e. IZr o~.k.ei:t. anG.---er har.r.ez..wom.eL~ zou,- an hevelep kaoz~n- ne. Merc'hed ar vourc'h U11Cloe1 diwarbenn ar « ~aswn ~~ chanet da war dreuzou o ziez -a mzen-t ken nemed eus non_ -an dud -,-ha_.·neHgowar._ar maez, entiez, en ]mer o doa g'welet... a

-233-

poullou, er parkeier, dre hon, an teodou a ·yae en dro .. Ma:rc'harid a zane.velle da Vari kein!ent tra he doa gwelet ·. ha Mari gounezet a rpe -he ger da vont ive d'ar zul war-

. lerc'h. , ....:...,.1 Ne- oa ket- em sonj mont er bloaz-man. Met kemen:t a

d:r:aou 'à g1even, a gleiz hag a zehou, ma sa-vas c'hoant ·ennoun da vont da welet; hag. erin eiz de_z gonde eu.r .c'harr-:-dre-dan_ am _q'hase ~ar hent Kastel.

Petra 'rn euS gwelet? -Petra 'm eus klevet? Klevet ha gw.elet em eus h-aou k~aer -meurbet, traou ha na sonjell na ]devet na gwelet. Gwelet em eus J ezuz o tremen dre ruiou Jei'uzalem, azezet war an azeim hagar bobl dibradet gan~­eur barr lev enez a · ganc, .. _a_1 youc'he-, a da ole -:p:aJI~Iinou. ha dilhad war' e hent. Hen heuliet, em eus· betek Bétani bag. eno e-harz e dreid ar Vadalen he -deus skuillet daeroll a geuz hag a binijenn. D'e heul omp dizroet da Jeruzalem,. ha kammed ha kamnied hon eus kerzet war e lerc'h. Er gambr-lid dirag e ziskibien en deus debret ar goan ziweza, i':annet ar 9ara, kinniget ar gwin; 'er Jardin--ûlived· skuilhet daerou c'houero ha ehouezet eur c'houezenn a wad; dirâk Kaïfiaz, Herodez ha Pilat, gouzanvet goaperez ar Bobl h:i.g .:ar zoudarded; war he nt ar Golgotha kerzet daougrommct <lin dan pouez e Groaz; war ar C'halvar diwasket heP

Jdemm .poaniou. kalet ha yut ... An holl daolennou dis:Par•ze a zo tremenet, an eil gonde

-eben, dirak hon daoulagad -hep paouez, a-hed pemp eur hotolaj. D're ma kerze an traou,- goueliou a zave, a ziskenne hag a ·zïspake dirag ar gwel, eur c'horn nevez eus a gear, ~un dachenn nevez eus at vro, en eur ger an holl lec'lliou 'ma tremene J ezuz dreizo. Hag al leurenn c'hoari, tro ha tro beuzet en denvalijenn pe en tenvalder, a geme"re stum­mou: ha doareou dishenvel hervez m'ho goulenne ali_ traou an amzer _h·a,g an dud ... Judaz a youc'h é zizesper e krf~iz an ~oz tenval ha dre ma kouez muioc'h-:mni etre skilfou :àn dispi, dre .ma nac'h selaou- mouez. e gonstians --ha ma venn .-mçnig~--;:ar. _JI,l_gnp_7;_iou,,_·a -ge~~:a gl~sk scy el en -e _gal~n.

-eur·sklerijenn damruz-en em zil en dcnvalijenn, ha nebl·ut -ha ·nebeut, dre ma 'c'h as-tenn an diaoul a grabanou---war ar c'haez Abostol, ar sklerijenn a Ya war.gresk hag a fuilh tro-war-dro evel çur skoleur-iferii ... Jezuz a varv dindan cun· 'oabl komnoulet 'ha pa denn e huanad diweza al luc'hed

darz, an deiz a varv, ar gurun a strak ... Eun strollad c'hoaricrien ha_ c'hoarierezed a beb oad, 'a

ment, _a bep stad .a lakae -buh~z ha finv. en holl arves­hag ar musik a zone hep paouez, gwech, krenv, nerzus,

_goustad,. izel, damvouget- hU doanius. ca v arc da vare -,a_ roe eur gente}, __ a z~splege

-à· domme ar 'galon ... eiz eur cc'h c.chuas ... An dorîou a·-. zistaolas tud a

V<lrn110u. 'Var ar Ièur-gêr ar c'hirri-dre-dan a voudas. D'ar e kerzen da glask va hini. Eur mignon, eur paotr

- 23~-

yaouank, breizad ka~onek ha dispÛnt a ga':an war va beni:~ « Petra leverez Youenn '? » ~ Eur marz va faotr t Fizians. n.'eo ket c'hoaz mai:"O ar brezoneg!. .. »

fizians! N'eo ket c'hoaz---_niaro ar b:tezonég.· Ar c'hom­zou-ze a ruilhas hag a ziruilhas em penn endra ma tizroen war hent ar gear Jindan eur glao-dour-bil, ha dr_e ma son­jen enno e tiwane ~rn ·spered hunvreou C'houek, hunvremL a fi.zians. Gwe~et a raen o- sevel e _pep korn a Vreiz strolla­dou c'hoarierien; leurr barr 0 c'halOnoi..I a ·garantez vl-o­hag a feiz kristen;~troUadou tud yaûuank hag_ a zisp~egO> d~rag ar Bobl oberon meur hon Tadou,_ burzudou bor Zent ],roz ... Hag .ahont pe~l-pell, damguz-et c'hoaz e mOugenn an a~zer da zont e v.relen' 6 sevel eur Vreiz nevez, kaeroc'h,. :l:rre·nvoc'h, skedusoc'h c'hoad eged an hini · goz. x ...

Eur gouel breizek. - Gouel ar Minibriag

Af Mirribriag! Setu aze eun arro brudet gwechall en Breiz-Izel ha ne­

oa ken arravez·et nemet gant an dud desket, ha c'hoaz,. gant ped anezo 1 Dre studi, dre labour ha dre ampartiz..

_ enr beleg hag eur Breizad kalonek, an AOtrou Loyer, bar~ pet gant -mignoned ev el an aotroneZ Cadoudal,. Coll-eter-­~a kalz all, _pôtred kelc'h katolik_ BoulVriak;-· arrO_ -aÎ- Mini~ briag a zo breman -e genou an holl Vretorted.

Etil labour vras e vefe disklêria ·penaos eo bet--deut dao; vat ar·-" penn-ober-ze, adal-ek. niverenn. geritil ·ar-· gazetenil­parrouz · « Le cloch_er d·e Saint-Briak » .ma .voe -komzet enni . eus ar Minibriag~ betek lun-fask_ diveza, pa voe­gwelet oc'h adveva adarre dirak an daoulagad.

An 1\o. Loyer skoazellet _.gant e- berson,.,an Aoo Guillou,..­ken anaoudek waT gement a zell ouz Breiz, a furchas ar­pap·erou;-koz-, koulx- e·_Sarrt-Brieg-·(archive5--·d.éparte:rrrentales)'

. evel e par~ouziou ar. c'hanton, ha pelloC'h, hag a dan1m~ da Qamm e weljod o s-ev-el evelse .skeud ar M-inibriag gant e gestell ha-g e 'diegeziou ko~ eo b.et miret an -envor a galz-­anezo en istor-- Breiz._. :Mleu,r -a vlo~vei e ·padas ar studi-ze­moulet a bennadou er (( Clocher de .St-;Briak »~

War Ze, e tigouezas goueliou keltiek· Kemper:, Eno, an' Ao. l'Estourbeillon, rener Kevredigez .Breiz, en devoa -ta-, ket ober « gouel an drapoiou » hag e oa merket war bep, hini -anezo ano unan eus rann-vroiou koz _Breiz._ Er gouel­ze en ,em: gavas eur -mor a Vretoned,. ~n o .zonez an aotrO-' qez Loyer ha Cadoudal. Adalek an deiz-ze e_ savas c'hoant­ganto . d'obei- evit -ar Minibriag ar pez a- oa bef grêt, e­Kemp-er, evit Brei~ a-bez. Ha dizro d_'ar gêr, da staga gant _ al labour.

Arabad klask niveri eus· a bed ha pe_~ tu ._e tenâ.s zi-kou:r:_ eun- dra hen rOe da c'houzout dilun; kaeroc'h evi!' an holl · gomzou: an doare ma ·oa kempCnnet,- garlante­zennët hoU -diez hag hoU ruiou Boulvriak. C'houéc'h

1 '

1

1 1

'

1 r

-236-

~oJ::~~~r":at~'"J.e:~ ~"; ;:;z~i !::~~u~e~:~~P v~:~:::. a DIR-NA-DOR. -

An A. Loeiz Nihuellou

n:ar 15 a viz '~brael~~v1:1~1J::d;a~~~~::~~~~îo~ .~:=i~~ :amzer o tregernr, oaJ? . _ harz eus ar re speredeka Izel, e varvas, e Gwrskp, ~~;la daoust ma ·n'en dcut ket -hag eur_ beleg e~s ar re _Zia l 'h 'Loeîz~NÙmellou; _eùn den --c'hoaz a 30 ·_;Ioa.z, mat a-::rc ~nan eUs ar re genta en è --oa hag_ a VIJe .. bet, hep ''hed d'ezan <fant. an Aotrou -.eskoi_}ti ma VlJC bet roet yec . e> •. .-

·noue. -~ . b 1 - 1 e hon· do a monlet . . Wa.·r Feiz ha Bi-eiz mrz E re wa,r en- .

k t e oa gantan; ertm Pede-nn à'r C' hlanvour yaouan . ; save .-.e kavorop ar poz-man:

Me a zell~ ~uzoc'h, J ezuz _ _stag ouz ho kroaz. Ha blotoc'h e ka vin va gwelet a ghnvour' . ·Diouz'ho re, va_foaniou, zo vel d~ouz ar mor bras

An d.istera 1omm dour.

W Gorn-boud miz c'houevrer dïveza e voulemp e~r ar_ - . evid an eureujou hag er miZ-

..C'hantik savet_ gantan , . a welas Marijannig Truten, ~n~n ~~'h embanndomdp h~r t~=~u e barrez troet gan tan eus .eor vo]~nn war u . /

_ar braoa. ··. 1 1 ig kantikou evit chapeliou ha -sent Savet en doa eu evr , mezan ecret kantikou ·

..(Jwiskri: « N etr~h· gwle.lloc :~ ~iret et~ue"z· hor c'hristenien .

.ar Zent ·hag ar ç _ape w-q. ·

.ar "':ir zevosion. -~ . ez Kantikoil Eskopti Gwened diouz,. ·, .:1 -KemBpreon~e~u~in :aa(j l:r FaoUet hag en eur zigas al1abour- .

-uoare . " . k · d'ezan . da Hener Feiz ha. Brezz e s nve . .~e , · wir •eman ~kont ar c'hantik()u,_ P~~~k -~1:s;~t ~eve1 eivd··all ·,tri eskopti_ ~un hevelep J_eOr kou ha ka out~ diOuz red,. e_ pep hmi, ~ur penna .-iikou dishenvel hervez giziou, devo:~()nO~e ht~l~oudus jou » e bro" S.etu aze . eur menna a -_c'ha& da pvad! ~ur mennad ha n'eo ket, m'oar~.at:, :eu~ nevez evidoc'h! » · ··· - b d pe.· M. . d Loeiz Nihuellou a vezo sevenet, a re

enna. deske.t pelloc'h,. ar . brezoneg e· k~ment zat, pa Bve~? . abe'nn ··neuze e vo be.t re. d_ da. veur a a zo e reiz·, · · . . · eldomp 'hoa~ stourtn ha _gant. trisbdigez eo. e w . .

.c._ , .k.ment da ober .- o kullaat eun gnon - pa zeus e · . ' u., ~.,,rvo>Z< ' . ' d' .. bet .graet enn1 labour vat ... .,_..,.. ,chenn .en IVl}C. b d 11 gl'z e rt•·nr!•re>

t Abtrou· Doue 'lakaat,_ er, e -a •.· I .. -gan an 1h war e ene ha labourenen.· nev.ez da goueza . pui . . . 1 d. an ..merel: ~e bluenn hag e lec'h en IZe ve -rn .t:

·-.237-

1 vonig Picard D.'an dek a viz ebrel, d~iz Gwener ar Groaz, e rôe ar-­

Barz lvonig Picard e ene da ~one en eur c'hl,anvdi a ,Roazon.

·Ganet e oa e doun 'Kerne, er F'ouilhez, eus eun tiegez ·mat ha breiz.at. ~-vihanik e oa ennan danvez eur harz, nemet. e_ c'hoi:toz~s: pell kent hel Ia~aat da. dalvout. _ ;Eur, harlu a veur· a yloaz· en Normandi, e lec'h ez oa bet han­vet- -da>gelem:;t.er, eo e zivoredas.· Pa voe hanvet, goudeze; .aman.e Sant-Bri_eg,. e reas. ·e venoz da.rei da.Vreiz e.holl a,rn!zer ,vak; da .ûskf skriva .e brezoneg reiz, da zevel -d'e vro è'henidik bar.zoniezou m'a lakaje enno e holl spered, e holl galon. '

Ha .. dalc'het en deus d'-e c'her! Peger start e stagas da studia e c'hell~n hel lavarout p'am: eus e heuliet en e

. ·studi. . w·ar ar zizun pa leze. e labour-skol eun nebeut eur­veziou gantan, pe zoken da zul gonde merenn, _en e:ri:I rôe !la glask ken tel ar . yezadur, da fur cha ar geriadur pe da lenn an << Notennou diwar-benn ar Gelted koz ». Er go an v diWeza; hag hen gwall-dizet gand -e glenved, e tremenas bemdez an nozvez ganen o reiza notennou war ,geNou Leon ha K·erne. -- -E génta levrig (c KanaOuennou Brezel )) a voe graet a beziou · bet monlet war << Groaz ar Vretoned » e-pad

1 ar

brezel. En o ·zonez ez eus eun taol-micher « Kenavo eur zoudard territorial d'e varc'h ~aou », .-dam-henvel ar me­noz anezan ouz an hini a gaver e « Maro Columcille » .e levr ·an Aotrou Dottin « Les littératures Celtiques ))·. Spe­

.-red ke_l.tiek ar Barz breizad en deus. graet d'ezan keja gant ·"Barz 'Iwerzon. ·

E-levriou · embannef da heul: ·« E menez Ari'e )) , « Gl6an ha. Pilhol.:i' )) , « E 'skeùd roc'h Trevezel » a dalv c'hoaz war .an hini kenta· Picard a gave enno, p'oant savet da V:reiz. · he:Pken, ."~elloc11 ha dereato.c'h poellad d'·e spe­-,I:ed ha· d'e galon .. Peziou eus ar ·c'haera a zo el levrïou-ze,

- dreist-holl taolennou: mi cheri bu, anevaled, lec'hiou bru-det, labouriou ar. goueriaded, lidon an· Iliz, hag ali.

En .tu-hont ma 'z eus anezan eun taolenner piz hag arn.­::·part •. e sauter en e oberon eun ene uhel ha kristen. Ken­telia, ha neket didui hepkén, ·eo e vennad-skrivagner. Kelenn a glevomp gantan diwar-benn· ar garantez-vro,

-'aii d·erc'hel. d'ar giziou mat, an nerz-kalon . hag an dal­·~c'husted el lbour, an habaskted e-kreiz poaniou ar vu}lez,

sentidigez ouz ·noue. hag ar :fi.zians. èn e Vadelez. Dre . a~0~~v"V:;:k~e,:n~t:elius uhel- ha di-eist ariezo--e tellezfe oberon

· Iv()nig beza digemeret en-·'1;1.011 skoliou Breiz. Ha seul·- aeSoc'h e vefe hen ob.er. ma sKrive hor mignon,

"zoken pà zave peziüuigou d'e gornad ·a Gerne, 'n-eket- e eur geriadenn a Vreiz-Izel, hogen ·e yez reiz · ha~

-~nvàn al ~lennegez. Gouezet en deus en em ziwall diouz • fazl Bleiffior .o skriva e levr dispa-i e yez e enezenn. ~kouer

-238-

Picard a zo da heulia -gan-d_"-a_n.-h:oll· skrivagn~rien ha bar­zed a.Vreiz. -Anez dOnt da skriva eur yez rer~_hag ~:mvau

· lletra: da:. c'hortoZ nag evid hon lennegez n~g · evrd an 'diSki, ar biezoneg er-- skoliOul' · _ - ..

Eur skouer-vat aH -r.ôet gant Picard:_ :_pleustret en deus, :evel ni'eii dcia g-r.aet en ·e naog MiliO: e~Leün, _Luzel- ~ Tre­-ger~ wa·r zastum --hon da:rïev~_nowpobl, 'enno -eun ténzo~-­evid hon ]en-negez_--d<:t~.- zont._ :An :neb :P her ·-g~el- k~t h~c

· n'anav il ag himd~d na talVou~egez. a~_ ~anevellou-pobl- leu-_ -net allevr.nevez-embannet ga:h.t Gedeo~ ~~~~- .. «._Les Cont~s populai:res, >)· •• '.<~ Bez ' éz -eus, emë an- d-en gourz_rek~~an en en eur gloza e Ievr, en danevellou'-pobl-ze ~-dr,~~en a-T=:

, d:l re kant'vedoq ha kantvedou a -zo, tenzonou ·a Arz ha,., a Awen d'an neb a ouio o frizout hag ober ga~to ))._

Goulenn· a rail .da en_e- va m~gn~n -pedennou an· -holl ·vreiziz am lertnù, p'-en deus; ar BreiZad mat a -oa anez~n, oouestlet da Vi'eiz ar pep gwella eus -e· amzer, eus e nerz, 0

eus e erre. -. d d' E 1 ali e raen meneg· eus -e venn_a l-i n -eur f?e aouenn_

weza: Savit hepk·en warnoun eut _groazig keltiek_·

Perak na refemp ket etrezomp-ii.i · hol~, . Br.etoned, eur d st da- zeverii âr· m.ennad-za, d'ar Bar..z en deus· lez_et ga­~~Qmp, war e lerc'h; a-r vrava skouer a-unan gan4 ar brava oberon?-

• • **' A.H.

KROAZ KELTIEK.- Ar re o defe c~hoant da te-i:dourn da zevel eur _grOaz keltiek ·War bez hor c;henlabou~~r _mat Ivo'Iiig Pi'cart a zo pe.de~;da_gas o· frof dan A. Vahee,_23, rue Sairit::Bei:zoit, Saint~Brieuc.

F. h. B.

lenla hloavez ha tri ugenl Miz GouERE 1925 ..

Feiz ha Brefz '

HA KROAZ AR VRETONED

. KELAOUENN VIZIEK GANT SKJ;;UDENNOU

Relijion 1 stor Breiz - MarvaHhou - Gwerziou

ha Soniou ---; Buhez ar -vro

RÊD.A.CTrON

J.iM. PERROT, PlOuguerneau (F••) 1 Y. LE MO:A.L, Coado.ut, p•_Guingamp

ADMINISTRATION du FEIZ ,_HA _B_REIZ

Fa. GEORG-ELIN, - Brest- 4, rue du Château - Brest

c/c 44-40 RENN~S

. ÂBONNEÀIBNTS INDIVIDUELS .i 'FEIZ HA BREIZ • et u KORN- Boqn " B~etagne . . , . . . 8 f. l'an France . . . . . . 9 f l'an Etranger. . . . . . 10 f. l'an Abonnements collectifs

Feiz ha Breiz. {seul) (âpartirde 5 exèmpl.). · 5 f. J'an

ADMINISTRATION du Bleun-Bru_q et del" Emgleo Sant lldu

Yv: DREZJ!:N, BREST _: 4, rue du Château:---- BREST

C/C 6231:1 R!<:NNF.S

,PUBLICITE Toutes les insertions -sonl_ faites

à !'année Un~ page entière . 300 fr. Une demi-page. : . 175 fr. Un quart de page 100 fr .

~-~ ............. ~"""" ....... ~~~~. TAOLENN AR MIZ. - Congrès du Bleun-Brug de Guin­

gamp. - Mauris Tresiguidy, G. P. - Ev:el m'emaïnt, Dm­NA-DOR. - Pardon sant Erwan e 'rours, EUR B'REIZAD •. -

Viktoria Konan li Zant"LUk, J. U.- Labouriou ar merc1led, TINTIN ANNA.- Roue al Laz, D. N. D. - Di'Vinadennou .

......... .. .. - .. - .. -............................. .

Gouere.

Gouere. viz Goue:re.

SULIOU MIZ GOUERE

yvct sul goude ar Pantekost. En iliz Gouei sant Per ha ·sant Paol. p. 692 e levr an A. Uguen .

.vrvct ..sul gaude ar Pant. p. 454.

ynvet sul gonde él:l' P.ant. IP'. 458. VIIIvet •SUl goude a.!" Pant. S~ntez Anna,

Mamm a We:rc 'hez Vari ha Patro ... nez Brei:z. ip,, 796.

26 a vlz Goue·re, pardon bras SanteZ Anna· Wened, f)a· an 3oovet bloaz m'eo en em 'ziskouez~ Mamm Goz

da Yvon Nikolazig ~vit goulenn digantan adsevel ar doa er Bosennou.

a-bez a vo en d.elz-ze e K&rB!nna •.

-242-

Congrès- du Bleun-Bmg de ·Guingamp 8, 9, 10 septembre 1925

Sous la haute présidence de S. G. Mgr Serrand, . _ EvêqPe de ·st-Bri~:uc_ et de Trég\1-~er._

P1Ü)GRAMME

'L;tJN:PI _7, à 18 h.- OuvertUre de Ja retraite-congrès_par M~: l'abbé J.-M. Perrot, Directeur de Feiz ha Breiz.

Exercices de ia retraite ·et Causeries par_ M~ l'abbé BrO­che'n, D_irecteur a"!} Grand_ Séminaire de Saint-Brieuc.

·oMARDl 8 .. '-- 6 h. 1/2.. Méd.itation. ·, 7·11, M&se. ·

9 K- Sernion." 1a h. 1/2. -'Causerie sur les Conférenciers -populaires bretons·Srius la présiside·nce de M,. A. Bocher, dP ·st-S~~~is;

12 _h. Repas en commun. -·

15 h. Sermon. 16 h. .. Causeriè sur_ le' théâtre populaire breton sous, la

préSïdeiicè 'de· M. J; Mar.éc_h~l vicaire de la Cathédrale ~e Vannes. ·

18 'h: 1/2. Prières et 8alui du· T.-S. Sacrement.

19 h. Souper. 20 h. 1/2. Allocution bretonne p:;tr le. conférencier popn-:

laire <<Ar Yeodet ».Confér-ence par M. G. Le Douarec, de St-Brieuc: Valeur- écononlique du· mouvement breton.

Braoan merc'h ar barrouz, saynète comique de M. l'abbé :l. Le Bayon-, .interprétée par la Troupe de .Prat.

MERCREDI 9. - 7 h. Messe de communion. à la basilique. Sermon par M. l'abbé: Coetmeur, Directeur au Grand Sé-

~inaire de Vannes.

- 243-

. -9 h. Séance. d'étude. C d~nt. - ompte-rendll annu 1 d · e · u prési-

·-·"'--'"-- .f :,~j

1 . Clichê de la « Bretagné ·touristiqUe»

· .V. Wir-Zil~our tr . ' pa. onez Gweugamp

1 o Org;:.tnisation régionale. d - -l'abbé Brochen, Directeur a~ ~~au_::-Br'!-g .. R~pp_ort de.

2 du Bleun-Brug réaionai de T , ..• d Semmaire, prési-

o Breuriez ar Brez6né . · , regu_1er-Goelo; g. sa necesslté, son program . me.

:._ 244

Rapport de _Ml. l'abbé Cocaign:, vice-président du Bleun­Brug ·régional de Tréguier-Goelo.

' 12 h. Repas en commun. . • . 14 li. 1 o· Les i-evendicatiÔns bi-etonnes et la manière pra­

tique ~e les faire aboutir. Rapport de -M. Ollivier Chevil­lotte, de Brélès .

. 2o Les droits de la nationalité et ies droits de la famille, rapport de M. Achiile G;lorieux, de ·Roubaix. . 20 h .. 1/2. Repré-sentation bretonne, Kereno_r, ·drame his­

torique en 3 1actes, interprété par la troupe de Bourbriac. '· Ent:r-'actes: Mélodies bretonnes.

JEUDI 10. - 8 h. Grand'Messe solennelle à la basilique. 9 h. Concours div' ers: choralés, déciamatio~, éloquence,

lecture, etc. 1l h. 1/2. Banquet. 13 h._ Cortège historique représentant l'entrée de la du­

cheSse Anné à Guinga:rp_p. Défilé des drapeaux armoriés et _des anciens costumes de la région Treguier et Goelo.

14 h. Grande séance à la salle municipale. Santez Tri/ina, pièce en 3 actes, interprétée par la troupe

de Beile-Isle-en-Terre, sous la direction de l'auteur. , Dans les entr'actes, exécution des morceaux couronnés. 16 h. 1/2. Proclamation des lauréats des divers con­

cours: 17 h. Clôture du XV'.- Congrès. SaJut du Saint-Sacrement

à-la basilique de Notre-Dame.

• •• DEJZIOU BRAS BREIZ . ...:_ Pôtred yaouank ha c'houi hoU·

hag a- fell d'eoc'h rei an dourn, da lakaat amzer da zont ho'r· BI:-eiz da veza faouennoc'h eged an amzer-vreman, . bezit holl e GwpngamP d'ar 7 a viz Gwengolo a zeu ha chomit eno beteg ar .yaou da noz. 15 !ur 10 gwenneg bem­dez hepken ho pczo da baea, evit beza digemeret dreist

·, e -skolach Itron Varia wir zikour; chistr -ha gwin ho pezo. ,· bep pred ha kafe da lein ha dà verenn; en am-zer-man, evit ken nebeud all, ne c'hellit ket beza digmeret ·.koulz e iiep i·ec'h; rak-se ·•ta kasit hoc'h arro, ar c'henta 'r gwella d'an A. Clerc, Administrateur d' Arvorig, 15, r~e des_ Capucins, Guingamp.

_..:. 245

An Otrou 'n Eskob a vo e Gwengamp ' d'an 10 a viz gwengolo

e penn ·gouel ar BLEUN-BRUG

An Otrou 'n EskOb en deus bet ar vade!ez da ctas da re~er. ar Bleun-Brug al lizet-tnan da rei d'e d. b -e tema da w d an. a anaout

. . engamp, a ren gotiel ar Bleun-Brug an 10 ;a v1z gwengolo-. '

EVÊÇHÊ DE SAINT-BR:IEUC

ET Tl\ÉGUIER

Saint-Brieuc; le -11 juin 1925.·

CHER MONSIEUR LE :PRÉSIDENT,

-~è ~'aurais pas ~a joie ae_ pouvoir présider volre Con­gresS ~sE son;_ en!zer~ _Les ~eux premiers jours, je sera.i a~ , am.- sprzt, a Saznt-Brzeuc, et à Broons our Ile ceremonzes de pro fe. sslon que 1·'ai prom· ,·, de p ._ "d s

· · b · - · · presz er

{Je. seraz zen volontie_rs vôtre le dernfer -jou'r . azs. les vœz:x .. les plus ardents ,pour .le plein .Succès

Ve~"il.le7. et. bems af{ecf;ueusement vos efforts. b. agreer, Cher Mop_sieur le Président, l'assurance

zen respectueux et tout déVoués o;eiitimentS

t FRANÇOIS-JE<\N-M.ARIE •

. Kanaouennou Bleun-Bru~ 1925 16 real a1 levr her goulcnil ouz M Drezen Adin· . t

d'E .s 1 4 A • , Inis r-a-.. . • .• • rue du Chateau Brest C/C 6238 R ' . _ . ennes.

'''GWALARN''

)

-246-

Mauris T resiguidy (1325-1402)

Ar C'hallaoued o deus bet ezmum abred -euS ar Yretoned: da rei dourn d'ezo da zio~all o bro ouz ar re- a glaske he·lae­rez diganto; er xtV"t kantvedé eleiz eus ar varc'heien a vre­zèlekeas evito gant Bertran ar· Gwesklen o deus bet btud bras: evel ar-Mauny, ar Bud, hag ar· ~C'herlouet; _ unan a zo, kouls-­koude ha, daoust ma n'eus ket-­kemeiit a ano anezan hag ar re-z-e, en deus graet :tnuioc'h a~ daoliou ·ka er e'geto; Mau:ds Tre-· sigùidy oa e ano; genel -a eure e Pleyben wardro ar bloaz: 1325; daoust ma- ne zisktùine· ket a lignez uhel e teuas, dre­e ne:rz-spered . bag e nerz-kalon· da veza nnan eus an dud gwe­let gwella a oa e lez roue Frans; Fr:oissart, .en -e istor en deus-. skrivet eur ger bennak diwar­e benn; an A.. Breil a Bont~· Briant en deus graet eun en­klask .~ar e vulîez ba diwar e-· studiaden eo e livirimp d'eoc'h ar pez a ouezer _ war an hini a oa lezanvet gant eur skrivagner­eus ar Bourgogn « Kaloneka· marc'beg a oa e Breiz ». ...

Evel m'hon eus lavaret ubeloC'h, Mauris Tresiguidy !l'!

- 147-

_ voe ganet wardro ar bloaz 1325 e maner Tresiguidy, é: parfez Pleyben eun eontr koz d'ezan, ~auris Tresigllidy eveldan, a oa bet eskob e Roazon eus ar bloaz 1263 d'ar bloaz 1282.

'Var e ~koued ·alaouret e wcled tri aval pin ruz. AotPo­ned ar Rusquec, •e Lokeffret ha Pengwern e Loperec, a ziskenne ivez eus a lignez Aotroned Tresiguidy hag o · devoa eveldo tti aval pin war o skoued; dirak man er han­ter ziskaret ar Rus.quec; e· kichen Sant Herbot, e weler ' c'hpaz eur pez laouer vaen, eur-: reiik•ennad avalon pill kizellet kaer, oc'h ober ari dro d'ezi.

Ne ouezer ket ano tad ha mam\m Maur-is, met da gr_edi eo e voe savet e Kemper ha skoliet,- -sur a:-walc'h, gant Tadou sant Fr"ansez, rak anaoudeg-ez :vqt- à .-zalc'has d'ezo hag eun- d<ra bennak a roas d'ezo,_ d-re: destam-ari-t; e ge~ rent ivez a ·voe sebeliet en iliz an hevelep -T_adou';

Yaouank oa c'hoaz,- m'oarv-at n'ei:t -doa"ket a 25 b16az -- pa -yoe dibabet gant _Yann Beaumaiî<lir-: gant-9, VarC'heg hag 20 .skoueder eus a gazarn PlOermel èvit beza-:- unan eus brezelourien Emgwm -an Tregont~ _-an_ emgililn -brüdef~ ze 'a zavas, eti'e tregont -brezeiour eus -kOstéùmri Y·ann Vont:· forf ha tregont brezelour eus- ko&tezénn Chadez · Bleàs, ·e dervenn an hanter 'n hent, etre Ploermel ha.: J osslin d'ar 27 a viz meurz 1351.

Eur ·skrivagner koz a la var:

Choisy a Beaumanoir, ainsjj come vo.zls ·ay __ dit Guiffray Le Poulart, Morts de- Tresguidy. -

Eno ·eo e kavomp meneg, evid ar wech _ken ta, eus a V oris; Gi·en ar. Borgna lavare voe unan èùs_ ar re a stour­

_m:as, ar gwello, diouz kostezenn Chariez Bleas. E gamarad. Jaffres ar Poulart a voe laz'et :hag ben .e-unan ne dec'has két eus a vez-ar-stourm hep gouli p'co gwir ne oa hinï;

--e nep tu, ha ne vije goloet a c'hlaziOu penn-hil-ha-troad -kep ga'ro e oa bet an e~ann. ·

Endra ma harp-e,- gwella ma c'helle, ko-stezenn Chariez" e vreur Yvon- Tresiguidy a barp~ koStezenn Yann

Vontfort; e gaout a rear e Horibont, er bloaz 1342; 0 rei skoazell da Janedig Flamm, e Kempèrle, gant Loeiz ar. Spagn, hag e da ou zeziz Gwened gant Edouard· III hel -Robert a Artois. Divezatoc'h e. ka ver anezan' c'hoaz e

· -Mauron (1352) o taouarc'henna hag o tismantri; gant ka­- bitened- ali kostezenn Montfort, soudarded _,Cbarl~z -Bleas

. Er_ bloaz f3_57 e k~vomp Mauris Tresiguidy--_e· Vitre; eo a tao; m''oarvat eo dre ma 'z- eo rè. ba our evit

da varc'heg, met-. koulskollde · é- ka ver eur ha pevar gWareger dindan e urziou.

bioaz 1363 kaset gant Amaury Kr-àon, letanant ar roue, dà vrezelekaat d'an Anjou, e kollas 'eno e laert;- evid' e··.zigoll e _voe roét 50 lllr en ac·lir d'ezan; ér bloaz war~

,.

-248-

lerc·'h e stoun"QaS e Cocherel, dindan urziou ar Gwesklen · hag erio e lakeas ar roue nevez- Chariez V da c'hounid e genta viktor; nebeut goude, e '\Veler e ·oa marc'heg; m:O.r­teze e oa bet graet an ·enor-ze d'ezan, d'e drugarekaat eus an nerz-kalon en do a diskouezet er brezel; kreski a curt raktal •e gimpagp.unez, rak d'an 20 a viz gwengolo 1364, pa ziskouezas anezi e Onssoy e oa gantan 5 skouejer ha pevar gware·ger. Nao dervez gonde, edo emgann Aire, el lec'h ma voe lazet Chariez Bleas; Mauris n'edo ket cno; o vrezelekaat •edo, en eun tu benn3.k, e kichenik Cha.rtr.

Pa voe lezet e frankfz gand ar Gwesklen ha pa Voe laket e penn ar -G'hompagzmn.eziou bras, -ar zoudarded­ze, a rea brezel evito -o-unan, ha gwella ma oant oa da laerez, - evid o c'has d'ar Spagn, ,ar marc'heg breizad -a yeas d'e heul, gand eleiz euS e .genseurted. Evel a -ou­zoc'h, ar Gwesklen trec'het ha prîzoniet e Navarette, ha lezet da redet p'en doa- Chariez V: roet eur ya]«;'had vat a aour d'ar prîns du , a c'hellas en cm dapa ha ne zizroas c Frans· nemet gonde In~en doa lazet ar prîns Per ha ~a:-' ket, len e Iec'h war drém ar Ç'hastilh, ar prîns Herrî Tr:anstamarre; Tresîguidy a deuas en- dro gand e vestr-, :hag o treuzi an Anjou -gantan, e kavas tro da ober em gwaska d'ar Zaozon a oa dre eno: ~ une belle déconfiture d'Anglais n ·a lavar Froissart. 'Ar re-man o doa kemcret kastell Beaufort hag hini Prilly ha laerez a raent ar mae­zioh tro-war-dro; o veza klcvet e tlîc SaoZôn Prîlly hale war Zaumur, ar Gwesklen _ a c~hoarîas d'ezo un an eus an troiou karilm.-ze a blije d'ez'an kement; en cm guzat a cure gand e dud, ~n eur-. c'hoad tost d'an hent, ha pa en em. --\ gavas eno an 800 Saoz,:ec'h-·en cm lakej-ont da skeî warno; ar re-man o kredi e oani __ kalz nîverusoc'h a ziskennas dîwar o c'hczeg e\lit stourm ·gwelloc'h a-ze, met en dra· rna skoent, ·eus o gw·ella, Maurîs_ Tresîguidy, Jaffrcs Ri­cou ha Jaffres KerîmeJ a go~ezas warno diouz an a-dre gant GO den War varc'h _roet d'ezo, gant ar Gwcsklcn, evîd ober al labour-z·e. Ar _Zao:wn strafuilhct a dec'has. o lezcl ouspcnn 300 eus o_rzud war 3n dachenn. Pa vo~ laket ar GWesklen da v·estr-bras war ho-11 armeou Bro­C'hall, Maurîs Tresiguîdy a ycas d'e heul; diskouéz a eure e a~partîz e krogad Potitvallain (1370) hag er bloaz warlerc'h endra ma tiframment eus- a-dr~ kraban ar Z,aozon ar Poatou hag an Auv'ergn.

Daon vloaz ·gaude, ar breizaà kalonek, dlzro en e vro, a voe laket, da ç'houarner Dinam, gand an Duk Yann IV. E Breîz. edo neuze, siouas, ar Z.aozo.n hag ar C'haHaoued, oc'h ober o bres, muia ma c'hellent; an Duk Yann a oa troetoc'h ouz ar Zaozon eged ôuz ar C'hallaoued; ar re­man gw'arizî enno o welet: kement-se a. drabasas anezan kement ma rankas tec'het da Vro-Zaoz. - 'Eur wecir tec'het an Duk, ar C'hallaoued a gredas n'o doa netra ken (ta ober nemet lakat o ehrabanou war Vrelz. Dilk Hour-

- 249

bon, gand e zoudarde~, a gemeras kastell Jugon hag hîni Tinteniac; mont a eure zoken betek Dînam · Tresiguidy hag e letananl Ploesqueléc, pa weljont al lîzirî a oa gantan a eneb an Duk a · zîgoras d'ezan doriou o c'hêi'; ne­beut goude, pa gemera.s· ar Gwesklen Henbcmt, e lakeas :\lauris Tresiguidy da c'houarner ar gêr-ze; eun deiz, koulskoude, e savas Iriez gant :\'lauris ha gant e vestr, o welet edont o stourm ouz o bro hag ez ejont da _ ob!."'r brezel d~o

enebourîen goz, ar Zao­zen.

E sezig Ber~erac edo r bloaz 1377_; ke:riler.et a ~eure meur a, gêr alJ. hag ' e tîzi'oas adarre da Hen­bont.

Estreget brezeleka,at a ouie ·d'ober; roué Frqns a gasas anezan, evel. kan­·na.d d'an Aragon ha d'ar Spagn er bloaz 1379; mai·­teze. eÎl doa- goulennet tec'hoùt diouz e vro evit ma n'·en divije kef a ezomm da vont da heul e vestr, G~resklen an treî-

a oa. neuze o kfask gwerz.a Breiz d'ar C'hallaoued· da vihanan, Yann· Tresîguîdv a <Ya:fîe ·e· vro a~ galon, rak sin a a eure d'ar,~ 25- a

0

Vîz eost 1'379 Enl,qleo zw.blwls Br·eiz savet da ·viret ouz- ar C'hallaoued

·hor bro hag er bloaz 1381 e kavas- skiid­G'werrann, mat evel m'edo.

d~uaS ar Gwesklen ennan e-unah ha pa 'z e,as a­da stourm ouz ar Zaozon, -Mauris a gerza-s d 'e lieul.

~:::;:;~:~~d~ ar Gw_esklen a voe lazet e Chateauneuf-de- · :F gonde beza gouelet d'ezan a gemeras

an . da_ vont da bardona da Je:rusalem~ marteze se':en1 eul le graet gand -e l;Cstr a-raok mer'vel. Graet ganta~ e dro e bro _Hor Zaiver, er bloaz 1381; Du­

ar Bourgogn hag an Anjou, o welet e oa diaes dei'­. _a,r peoc~h .. er_ vro, ker yaouank -oa ar rorie Char-VI, a anv.as anezan da c'-houarner Paris; er bloaz 1387,

: !'

250--

ez cas gand ar roue bihan da rei harp da gont ar _Flandr gwasket· gant Philip Artevile; ar· pez a oa en e garg oa diouall banniel sant Denez. Pa_ c'hounezas ar C"hallaoued e Rosbe.cque, (1382), Mlauris a oa -ganto.

Daou vloaz ha tregont a oa edo,. hep _ paouez, o vrezele­kaat, gwech e Bro-C'hall, gwech er Spagn hag er Flandr; maU oa d'ezan ·diskuiza; koulskoude e viras atao _e .garg a -c'houarner- Paris hag a guzulier ar roue; _Charlez VI evit diskouez d'ezan e anaoudegeZ vat a roas œezan kastell Anneville, en N ormandi, a oa nevez bet diframmet digant eur-- maic'heg sa oz. ·

Moris Tresigi.J:idy a varvas __ e ·paris er bloaz 1402;- -dre an testamant en doa graet d"an 30 a viz eost 1399 en doa goulenneit beza. sebeliet e iliz sant Erwan ar Vretoned, el lec'h m'en doa savet eur cbapel da zant Mauris, e baeron~ An- testamant-ze a ziskouez peger pinvidik :a oa bet ha peger kristen e oa chamet; goulenn a rae ennan ma Vije lavaret 10.000 oferenn ·Requie_m evid e ene.

Broudet e c'helle beza !e galon gant meur a-bec'hed en doa graet o redet euS an eil brezel d'egile hag e klask.3' evelse lakaat trugarez an Ao~rou Doue da güue-za war e ene.

Ouspenn ar ped.ennou _ ~- lakea e Paris, e roe arc'han-i E:ur zervich er bloa-z.da--'VI~nec'h sant Fransez Roazon, an Naoned, Gwengàmp l1a Kern:per, da venec'h sant Dominik Kemperle, Montroule:Z hi. Gwengamp, da venec'h Karmd Henbont, Kastell-Paol ha Pont 'n Abad, da venec'h sant ~ugustin Lanhuon ~ha Kerhae-z. ·

über a eure ivez aluzennou bras d'ar heorien, d'ar 'beorien, d'ar c'hlanv~iou, d'e vevelien, d'e vignoned, met,­tra Sebezus, ne·-roas koulz lav:aret netra d'e vugale; ne j'orne ·war e lerc'h nemet diou. verc'h, rag e vab- Yan~ hag e, -,..-erc'h kaer Jenovefa a ua :m,aro en e raok; -~'ar yaouanka -eus e verc'hed ne lezas _nemet 1000 skoued aour hag' eu ·doa roet urz zoken da -jorn hep rei n:etra 'Îl holl d'ezi, -d'an distera ma klemmjé elis he lod; da gredi eo e ranke­b.eza dirtrezet da unan bennak, lieb _e asant; e verc'h hemt,_ ·he doa bet, emezan, ar pez a oa dleet . d'ezi ka out hag ~t;abad e oa. d'eii gedal ken.

Mauris n'eo ket bet biskoaz perc'hen d'ar geriadenn a zoug e ano; d'e vreur- hemt " oa an douar-ze; merc'h vi~ ·han henman, Kateil Tresiguidy a zimez-as da Aotrou Ki­merc'h; -çlre zimeziou o bugale, douar TresigQ.idy a goueza,s goud"e gant · Aoti.-oned ar Palud, Montdragon ha , ' -Mont~orellcy. . - ·.

Eus kastell kaz Tresigui'dy a oa Perc'hennet er Kantved gant Paal Kerlec'h ar C'hastell, skouejour mar­chosi ar roue, ne- joml mui nemed eur _ pennad moger bennak a zo savet warno eun ti nevez ha neus netra · -verka eo bef ganet enmin gw~chall goz gouarner P·aris,

-251-

.en iliz sant' Erwan ar Vretoned - - _ . J>it-voe fi-euzet, er bloaz 1796 pei} ;uo sant Ja~ez~ e Parist k.-~~ •enni eus ·eve~: tremen 'ra pep -t:a_fe we et roud ebet

G. P.

-'!"''!nuummn~Hir~lllr;nrnrrHHrrr;nrr;rHrHrrr;rllr;lllrllllr;rllr;rnrurrrrnH:IIIrurrrrHmrnrnrrnrrrrHrrrrHmrnrunrrnrrunrHrrr~rrHrrnHriiHIIIrumwHIIIIIIIIHIIIIIIIIllr - i i. i i' ii ii'

N'EUS . BET Hl NI BISKOAZ ---œ--,--

f~?P~R E --•·. -~ -"-93==B4· Çl ~

Koulz ha me d'a 'h . . rn c oue-zek vloaz, Tra-ma_ li _ ra, _ lan_ lè. re.

·q;~ag~~CfTEt~MJ koulz ha me d' 'h -am. c oue-zek vloaz, n'eus -bet hi - ni. bis. koaz.

1

K?ulz -ha m.e d'am c'houezek 1 N'eus bet hini biskoaz !, v oaz,

2

Nag er fest, nag er pante (1) N'oa ket eveldon-m_e-.

3 Ar zonerien a, zone Ha skanv me a zailhe.

4

A-r bal hag al laride., Ar rigodon iv-e.

5 Ar yaouankiz. a dremn Evel bleun ar flouren~.-

6 , Met, me betek ·va maro Hep paouez a gano. -

Tennet eus pez k,...er. an A 1 B ..., o rou agon a: BRAOA MERC'H AR -BARREZ »,

Pante: assemblée, e galleg; e e Gorre-Leon. ur ger hag a zo anavezet gand -an

-252-

Evel m~emaïnt !

Ar ~; homunist. ·Ar mestr-skol.

FancA Kouer, !. labou·rerien ha pesket.aerien. y an.n Go uer; Pipi Gouer, -.

E ·ti ar mestr-skol. Noz eo.

DIVlZ I

AR· CHOMUNIST, eur zac'h lêr ouz e zorn Dre ar falz hag ar morZol! Salud, kamarad mestr-skoH

. AR MESTR-SK:OL, gant doujans Salud kamarad ... n'ouzon ket hoc'h ano!

' AR c'HOMMUNlST, eur paper 'n e __ zorn Ne vern! ·Kamarad ha ne~ra ~en! Sell aman Sin ar­

~estr !... Eur gwele e. peus ev1don. AR MESTR SKOL, o seUet ouz ar paper

IDa ou, mar bez red! An c'HOMUNIST

Tôl evez na ouesfe den· oun dent en A~ MESTR -SKOL

Den ne ouezo. An c'HOMUNIST

ez ti!

!Me ' yelo kuit a-raok an_ deiz. , · . ,. ? \Grêt ez peus ar pez a oa be_t goure hemennet d Ii.

AR MESTR SKOL

eur « societe » pesketaerien · ha bo-­Y a, savet em eus det enni dek pe daouzek eus pennou~tiegez ar gomun.

AR c'HOMUNIST

Mat eo! Ke1enn a rez -aneio? .

-253

AR ME.STR SKOL

Alïes. en em· Vodont amà-n,_ ti-i;· pevar, gonde k:Oan,- h-ag ~ teskan d'ezo an a,._b, c -eU_s -.Jeze~n nevez ar -« falz J_lag _.ar morzol » •.

Kregi a ra?

AR- MESTR SkoL· Ev el en· eur .c'hoari l ar. Republik. framiiulson he- d-êus

···o diVaâe*et,_ hep gotizout d'ezo'; setl} rii'eo· digOr an: ·nor <d'ebmp· .. _. · .-- ' · ·

ÀR C'n«;)MlrNIST

~a petra lavarez d'ezo?

AR MESTR SKOL

Ez eo ar Repll:blik ar gouarnamant n'eus nemetan; an :bini a lez pep 'bini d'.Oper e b-enn; ·an. hini ne gasket an dud heli o·fri; an-- hini a --ro -pansionou d'an h-oU; -a:u- hini a \

·:;gres.k.. ar pae ha:g a_ Verra .-an deyez -laboUr.· .. Ha .IieUze e 1

lav-aran d'eio penos· -gWechaU e oa ar c'hontrol . gaP,f _gouarnamant an noblans h~g ar veleien-; heman -a zalc'h :an_ ~ild--stag, a gas anezO heli o _fri; a ra d'ezo-Jabourat­noz deiz evit netra; ne 'ro na sikour na pansion ebet ne.:.

.met d'ai- re binvidik!. .. C'hanta, •emeon, eur gou~rnamant aU a zO c'hoaz hag

;a ___ zo dreist da--hini a·r.repubÜk:. an·hini a lako ·a:.:- c'hal-. lotid, an arc'hant, an enoriou etre -·daouarn an dud a: -vi­

cher,- ar re a c'honit o bara war houez o diouvrec'h, etre daouarn ar re a zoug ar benviou sakr, ar falz ·hag a-r- mor-

~ol... · · · -Hag e lavaran d'ezo c'hoaz·: ar lbeleg a zoug ar -groaz.

'Peso.rf serVij a i-e1,1t ar gro_az da :_.vaga ar bed? Da. betra­.-eo :mat----- a.r heleg? ... _Ar skrivagner a zoug_ ar biuenn, hag -e ra .. petra ganti_? Mastari paper. Da betra e -servij ar .:bluenn, pa VO k0mzet eus maga 'an dud?

Dreist- ,d''an hOU eman al labourer hag ar· micherour! . lfag. an 1;1-~b ne labour -ket gant e 'zaqu zorn ne dl.e ket '<rlihri ! ...

AR ·c'ifOMl!NIST

Ha hini ebet ne zislavar ac'han6ut?

AR MESTR SKOL

Unan, ,eur wech, a respontas d'in penôS an dud b' doa -o-uspènn eur c'horf da :vaga, o doa ive eur spered hag eun :en'e hag ~ oa dreist d'~r .c'horf. G_ant se, .ar blue11n hag ar groaz a· oa .peU dreist d'ar falz· ~a d'ar morzol.

An c'HOMUNIST

-Eun den danjerus, .henp_e2;! . Petra ez _po~ res.pontet ..q'ezan?

Me lavaras d'ezan AR MESTR SKOL ~~· ne gerze k;et gant e amzer ha ne 01!-

Klevit! Lake! ~rn eus pa 'rn eus gallet,\ enebiez_ da zevel etre ar farnilhou, etre an arnezeien; laket sevel brujou faU diwarbenn hemarr; hen-hont, ·gopraet an teodou .fall.a -· ar merc'hed a zo dr-eist evit ze! . .--.-: da embann _gev1er a ·bep tu. E ki chen pep den on est, didrcius, 'rn .. eus. klasket eun ameZeg da enebi outan, da evesaat .e gammeJOU, hag_ em eus laket er ger-man da redet: « N'eo ket brao bezan pa our e ki eben eür ·pinvidik )) .

AR c'Ù-o:M:uNlST

Eur galon kom.unist az peus, kam~rad! Bec'h d'ezi hag ar bed a yelo bremaïk war an tu gm-!

AR MESTR ·SKOi.

Trugai:ez 'vit hO kourc'hèmennmt! Ar gWasa zot arc'hànt a fell d'hOn tud.:.

AR c'HOMUNIST

Lavar d'ezo e vo kemeret e godell ·ar .re binvidik.Met diouz hon god:Cll, netra! , An n-e~eu~a; . ar -~wella !. Peadra d'o derc'hel ganeom:p 11a netra ken. JO c hoarzm). Ara­bad eo, evel ma lavar -àn A viel koz, teurel boued -af vu-

ga~e d'ar <;has. Hogen, ar re-man a zo oc'h ohe!' chas , ·gan_eoiùp .da daga o breudeut,_ bmjrC'hizi~n, kristenien ,h~g ail; gonde, avat, ma vo grêt o labour, ar chas ,a vezo staget .. .- EVel er RùSi, an_ eskern a vo mata-walc'h evito!_

· (Klevet a- rêr_ troliz). · Pion. a _deu-aze? Arabad C o'ue.sfé dell o.un Ihé ct·eût- d'aZ

ti, rak arabad -d~ezo goUzout. ez int kaset ganeomp helio fri~ seurt ll'int bet biskoaz-J

(C'hoarzin a ra). AR MESTR SK'OL

N'eus den, evit C'}loaz. 'Breman· squden,- ·avat-; ec'h- ar­ruo daon pe dri eus h.on ... _ chas. M!ar kirit kOach· aze drek ar stala~, e klev-fet hag e -welfet kement a dremeno.

(Klevet a i'êr trouz). ArrU irit!

(Ar c'hoinUJiist a ya da<(JuZat).

DIVIZ II

PIPI, FANCH, YANN GOUER, AR MESTR-SKOL

PIPI, F ANÇH, YANN

·~alud! SaJud, _. ôtrou ·ffiestr-skol!

AR MESTR SK20L

Sàlud d'ac'h, tu don 1 Azezit! Pevez- mat ho_ peus, grêi:, Yann? Tapef az peus _kalz a_besked?

YANN

Saperbie! Hini ebet! Ne grog·ont ket ken ha-; koulsk6ude, e komz"an bra9 out6!

FAN CH

mat an higenn, tro pe dro- e renkàrit ermêz!...

PIPI, tomm d' ezan Oh! Ya sur, avat!

An MESTR SKOL

Bvit peb a vanne jistr, .ha gonde ni a gôzeo! D'ho _yec·'hed !.. ·

Arsa, Yann, te hag a oa karget da glask an tri diw-eza. doa -eZOf!liD da zougen ar ~an niel ruz, er votadeg

,>-.•eJnt<l, ha ka v et ez peus anezo?

"YANN

Kavet em boa; nemet irit bet te~'het kuit ...

AR MESTR SK·OL

YANN"

d'ez9 d.a gre di e oamp ni kmnmunisted.' -Ho­ar « gomunisted », .c'houi oar, a -zo gwelet fallo.c'h

_e'ged ar (( chou-anted )) •

-.250 :._

AR MESTR S~OL.

Evit ar bobl, bezomp rep~blik:lned ha neira ken! -Ara­bad klask. mont_ pelloc'h ëVit _lie c'hellçr. -Prezegit 'vel eur c'homliriist, (net ta vit ho ano;- .ha pa Vezit t~mallet, >na--. c'hit krenn.

Ob er' d.iouz an· dud,- ha nanil mont a-Demi_ d'èzo. Kie:.. vet a rez, Pip_i?

PI.PI Oh! Ya sur, av-at!

AR_ MESTR SKOL

'c'ho·arzi:ll ouz- hon énebo.Ûrien, Pa ve~e'r cÜi-aZO, ·kOmz br.ao auto,_ starda d'ezo o daollârll, lavaret Q'èzo omp -holl kamaraded, bCt a-viskoaz hag e vezimp da virVikell! ... · Ha pa vo _troét o c'hein, lard_a anezo ~ a-zoare, ·ober -goap anezo!... · ·

YANN

Ena 'man 'n taol! AR MESTR SKOL-

Ainàn e' tènkOmp' -c'hüarr' eVets~; ken na 'véiiinp · krtm­voc''h. Koulskoude, mat eo._a-we,chou ive spounta hon ene­bourien ...

-YANN

~ipi aman zo mat da· ze! PIPI

Oh! _Y a, sur, "avaH FAN CH

KÎ'abich ar Gô en Q_oa huohet ·disul:. A' bas la. calotte-! war zioll blac'h an otrou mêr.

YANN

Ha Soaïk Saba tu en. doa roet e laz da :bôtr ar· zakrist, · disadorn da noz.

AR MESTR SK'OL

'Evelse! C'hoari en eil stumm hag ében. Ha lakat mesk-: __ ., abalamoilr d'eomp! .Lakat kôzeal ac'hanompl ... Ha grêt ho . peus ive diouz sevel brujou faU .diwar goust ar chouanted?

YÀNN

Bezan zo·tud ·hag eo .diês d'ezo dont ganeomp, ove-_·. zan m:emaint mat gant o amezeien -hag a ·zO 'harz an tu ali. ~i a glask digarez d'ezo neuze da chen.ch tu. Ni lak ta::6ut da zevel etrezo, a:balamour da zaoud, pe da yer, pe da gi pe da gaz; pe da zév:..éiioU hent bras, pe da « sou­tien de famille >>, pe -Ifl:e oar~~ ..

AR MESTR SKOL

Da ou am eu·s gounezet · éi' stumm-ze! Ar re 0 deus pansionou, roit ,d'ezo- da· gredi· e ve'zint ·

tennet diganto, mar ne votoi?-t ket evidomp; hag ar :re deus ket, tbuit d'ezo o devo, mar·-votont en· hon .. tu.-..

'257 ·-

. Had~, ·'n , eur c·'h~arzin, ·.g-é'Vi~·r ha kasoni,_ met chom s~oul war ~ c horre, n1, _ ar pe_nnou-bras; .-- Ie-zel ar brud hag an tabu.t- gant ar gr.ennarded ha boUta anezO_ ·dr'e zin ... dan ...

1La.varlt ze d'hon •mignoned. H~ gant a· reot, poaniit,. · :J'ost::tt .a ra devez bras ar votadeg!

FANCH

teu· ail trec'h ganeom_p evel a vo d'abardaez-noz! ~·-e~ kèt-

FANCH.

ma 'ta,.

Prest eo an drapo ru,· va merc'h h d ' _ e eus gwr1et ane-; va -gwreg he doa prenet an danvez ...

YANN dougo! D'lee{ eO d'it!

FANCH

Yann J?roll o· .deus desket ·an-<< Intérnatio­ra-ok! Dao d'ar p-ersan! Da ô d'ar chouan-

An MESTR -SK'OL

gwerzan kroc'henn S:r b,leiz Gounezorilp moueziou ~bepred

' zo gw!asoc'h 'vit ma:rc'had; red YANN EO FANCH

a raimp! . / PIPI

sur, avat! AR MESTR SKOL

a-:raok ma · vo bet :forz dre-: _benôs t: eo arruout!

d'ezi 'ta! Kenav~ varc'hoaz, kamaraded!

0 Zru varc'hoaz, ôtrou m'estr.,.skof!

(M.ont a reont ermêz) ..

DIWZ III

AR MESTR ,SKOL,. AR C'HOMUNIST

AR c'HOMUNIST, o selle.t ouz an· nor bec'lh d'ezi! Me a ;g'as a-C'hanoc'h Cvel bleizi etouez::

den-ved! (D'ar meslr-sko{),

Illestr-skol; deomp da gousket; Me 'gred hep ar <c falz hag ar morzol » a renta darbar da­

groaz!

DIR-NA-DOR_

Pardon San~ Erwan e Tours

])'ar zul_24 a ~viz Ma~, B~e't<)lle-d Tours ·a H?é_ g~~~ei s~nt Er~an; youl --d'ezo _da. j.om Br'étoned- zok~n e~ mez .eus o. -c'hêr, ez inf en em v odet .da ze~.el gouel;ou. ka c-r ev el il~ re a, rea o levenez en amzer ~n edont ~ hoaz en _o bro~ etoucz ar goueliou-ze, ar :pardomou a _zalc h ar penn-ke~t~, ar -Te-man 0 dcus-_graet-· en .amzer dremenet hag .. a ra. hi;riO, c'hoaZ brud vat hor bro; pep Breizad o c'~ar ev el ar pep Wella eus e vuihez, .delc'her a ra_ dezo_ evel.d e vrasa tenz<?'r._

Wardro 11 eur 1/2, Bretoned T·ours a zo bodet e"?-_!h_z­Veur, evit klevout an oferenn l~':'aret gand eur b~leg _gm1d1k. eus o bro; ar c~hreiz-··euis an_Jhz a zo le~n, g'o\ielct ~ raei am'an !hag ahont kals koefou- eus ar Vro, dishenvel a stumm b_ag a vrouderez, met kaer at_ao,_ hag ive mo~chouerou h.t tavancherou a li ou; er c'heur ez eus cur _ s.Ho~lad Breto~--

d d J.n vrasa ane'ZO gwisket gant dlllaJOU 0 bro, ne , an a . _ , ·z ez dreist-holll gwiska:manchou Gou_eled Kerne, en o zo~c -eus tud. a bep oad ha:g iVe me_ur a zoudar-C!-; ,fre~~rm a r~ .::ranto an Iliz-Veut

1pa stagont- gand ~r chantlg-brnde~. _

~ Nons venons enc~r; du- pays d'Arvor ... '' kanet e b.ou~c: 1 ·' an oferenn; ar mer-c''hed a re~i_[)oun~ hag eU[I dud1 PO :

c'hlcve~; kredi a vije graet emaom_IP en. l!nan en~ Uiz'oÙ diwal:- ·ar_ maez, e. kavcr. enno ~amn ke,.r h:.ao, drdSt-hbll unvaniez .a galor: ev1t meul; Doue. hantlk' San­lez Ann3., -(< Sainte A"îiJW, o bonne J?lere ·»--'a ganoml) a-niok m'co savet an Aviel. · · .; . .

Ha setn ar~ brezegenn; kiarout hon dl]e. graei, m ~Jccrzu;, . gwelet eur Breizad o_ s'evel er gador e,vlt ~~varet >ootc.e'h­eÙr ge11• bennag en hm·--yez; an oferenfi a VlJC ,.bet -<Y

dhoaz rl'ar galon, hag ar brezegen-n gr~:t e brezone~ vije bet ganti blaz ar gêr;. kredi hon -~IJC g~aet beza zevri --en hor Brü. A.:)._ Persoun an Ihz-Vem :gomz' 'd'eomp a oar an dra-ze ·ha ;staga a ra e~ lenn diganeom.p digarez- ,da veza ~emeret em d'eun ·aH. E brezegeiln n'co ket illll'~r~ goude. beza_ dcomp e reamp mat -delc'hcr ~'ar giZIOU a ,teiZ hag jion a zo ker-c'houek d'bor bro _ _, e p~das _ac hanomp heh ehan pedennou d'·hor sent, dre1st-holl da zant ha da Sautez Anna, ·patron ha patronez ar ; a r~as ac'hanomp ive ·da jorn s-~art ouz Bro-C ~~Il vezo hor feiz hag bor giziou knsten evel ar- goell a ~.r" Vto. da zevel war he -diazez kristen ... ~{~mz_ou k~mzoli ftir- aet int betek ;kalon pep hm1 ha rlelc'lleJc'à

- t dezo Ar Gredo a zo kanet goudeze; ra1mp ma · . d 1 t m'eo 'echu ma· teu kleier ar gor.reou a , avare

an ·Hor Zalver -o vont da -ziskenn- war an ~Adoromp Ifo~l )> hag araok kuitaat ~ Pa.lroneZ Folgoat >> à ganom!J c'boaz ... Eul << Lz,bera >) a !o ivè evid an holl Vretoned maro er ·Brezel: Edou0 .an-

og·r·ou a zisp-le«as -dirazomp tmuou __ dudn1s renn an c o · v t · d hini « KÜiisk, "13ro Goz, ma Zadou ha gwzr t re one >).

- 259.-.,...

. _ -Edlu- ~o. _an_._ Qf_é.r,e~:rln, ·_hàj)_ep~ hi ii( a_· Y a _en -_e hent da ze-..: bri _-eun ·tamm bennak, rak n'éus :ket- -a ariizer -da gÜIL Gollde lein ar _goueL.a g_~ndaleh. , . :_ .. _ --~ . · . · _Eur. ___ {rap_.a,d~_g_ . .a oa _ abaoe. ~p.'pad _ s~_a_get da · e:niball:n

_gouell--. Sf:l_nt Erwan; , ar_ c'!llelao-uennou: _ô devO_a 'kà·set . ar hr:ud anezan ct_re- _ar ·vro- _h<lg .·e~if ·J_{er_ T_o1J~S- .ll~g -~i-- :é_'h~ria­dennot~ _tro-yvar~dro,_a o~. go~oet o ,_mo_geriou gan_(an· 'em­bann anezaÎl. W.ardro 1. eur hanJer d-a voitt- da .2.- et(r; ah holl a zo·w_ar .c'hed;. deus '3r __ pount a_ ~n e111 1:ed ker_brao war al _ « Loire >) _bet~k liorzoU Gr:anlm:_ont dre . ar Streat Natioii_ale 'ha Streat_ Gra,mmont,- _ez eus be~r-Jliou tud ·o c'he­dal, e_nk mat an ei~. O'Q-Z egHe. A_n neb __ a_ ai1ave:z TOUrS a riar ez. eus tostik d'eul led _eus .ar __ pount. betek 1iorz Gra:rii~ · mont; diou c'harz\ad vat a·. d,u(I_' a,;w ,a. be:p- tu_. d'an belli -ha dr:e ze eo aes _gwe.Iet- ar mQr-a dud -~ zo deuet da welet a·r gouel; pep· h!n_i a feil dezan drei~~-hÜ1l g.weiet an .ambrou-, gudeg em-bann.et: Chariez -VJII Roue Bi-o-C~hall haa Anna D.ukez· Breiz, a zo beLe1,1re_ujet e Langeais; erruOiit '; reon't e·Tours gand o zud. Setu petra '_c'heder,_ ha_ setu petra _'n deus ·:renket kemend a. rlud bed_ an hent ·_ àn amzcr daoust d;ezan -da vcza bCt _faÜ .chi èn. dervez a-raok ha ker f~ll- ali, en dervez wa:dearc'h, .a jom braoYk a-Walc'h; -Sant Envan .a ioa war evez habe,nnoz a 1avàt:om_p·_Qêzan; gouzout a rea n'eo ket evit c'hoari -n.emet ken oarsavet ar goliel-'ze; ma c'hellf_er avat _kaout dreizan eun -nebetl­dik _g"vnenncien evit. gellout. sevel eun ti dU Vretoned Tours; se tu aze hag a vi je mat!

Prest. gonde 2 enr e loc'h an amJ:ù·ougadeg; er penn ken ta .e kavomp. Bahnicl Breiz .herminiget du war gwenil; k~er eo, douget _gand eur paotr yaouan.k 'var Iûan, ·gwis­ket ive 0 daou,_ loan ha den, .en o c'haer; elir stro1lad -var-

-- c'heien a- deu. warlerc'h; c'hO_ari a reorit d'eomp eur_wech ----an amzer eun ·taol kor-n-boud, ha se tu an Dukez _ hag ar

Roue; kaer _int o _daon, dreist-holl an Dukez gwisket gant dillhajou a briz, goloet a herminigou; dem.dost dezo eman an ,dud enor, p.otred ha plac'hed a ra d'ar brinsed eui­c'helc'h dudius; eun ta mm · a-Taok eniail tudjentil Breiz gand o drapojou:_-- 9 pe 10 a _zo anezo ha -gweiet .. a ran

· dreist-holl re Bont 'n .Abad, Kemper, Konk-Kerne, Gweri-­ga~p, ar Roc'h-Bernard,_ Boulvriak hag_ ali... Holl emaint' war loan_, warnO paLlen_nou :k,aer. Warlerc'h bleinet gand

-ar Biniou hag ar Vombard, ar YJ'etoned hag ar Vretone--zed en o gwiskamanchou }iaer. N'int ket _gwall _-iiiveru'S m~t kaer kemend ha _nia z'int, ha dre ma tremenont ar -strakadeg daouarn a ra dezo ar g'wella dige~er; gwelet

_cm eus zoken- er Strcat National,. eus u·nan eus an uhella p-renestrer, eun ·-ïntroun o -teurel hleuniou war o henct. 'An holl- a. oa laouen hag .a jo:rlle a"ban dreist-holl ctirag ar gwiskamanchou kaer dougennet gallt tud ar Vro. Mont a reojlt war ararig ha dre ma kerZo pt an· holl a y à d'o heul~ ehachet evelma 'z int gaJ1-d an tr.am~ kaer a g;avont en am~

1

1

-260-

bfouga-deg; evel-se pa zigoue~omp e tai liorz Grammont: ez eus eur hern tud 0- c'·hedal mont ebars evit kefuereB-perz er gotiel. :- ·

DioU_. zor a z.o evit ·mt) nt el liorz; dre ar genta ez a an holll Vretoned o deus kemeret.. perz en· ~ffibrOUgadeg; a­raok av-at e -kavomp, ~un daolennig koant dreist: eur $frpl­lad :Bfètoried iia :BretOrtezed vihan a ra d'an Dukez eun dig~mer eus ar re vraoa; .goude beza lavaret ·deZi eur ge--­i'ig, è _ kano nt ouspénn "èun nebeudig kanaouennou, hag · eur blij_a-dur eo O- c'hlevet. E-pad an· anmzer-ze an dud a ya· elliorz ct·re an eil d~>r. Pevar bil!hed Ioteri a ro urz da vont· ebars, stris a-walc'h eo an hent ha c'hoari 'zo o c'houzout­piou a yel da ·genta; .a-nebeudou an -dp.q _a errti hag -~lliors daoust d'ezan da veza bras..:tre, a zo leun brao. Aman e· l;taver_ ç'hoariO.u- ha st:l1iou a bep· seurt. /

En unall eus ·ar stalioù kenfa, setu c'hoari :lr « Cham­pagne breton »; d.aou -vreizad c'hÜuek a zo ga n'ti: bez o.­deus eur· hern ruilhennou, 2 pe 3 renkad boutailhou ha­dao d~zi. 'àn ne!J a laka ar ·ruilh e gouZoug ar volltailh he•~ _ gounid; youc'hal a reont kement ma 'z euS dalc'hmat k,als: · tud war_ o zro. Hemdost eman stal ar boà~ez- eus Kem-­per; enni e .kaver poJou pri, -plajou ha faïans a lion a­bep seurt; e· kichen ive, stal ar vrouderez: peziou dan,te--. Ie1 eus ar re vraoa a gaver enni. E:un tammik pelloc'h setu­stal 'chistr Fouesna-nt; kals p:fes a zo cinni; en he c'hi-

. chen eman gwin -Rouvray ha pelloc'h kramp_oez Kerne :: Rr stal-man a .iach al muia-tnd, rak pep hini a feU d'eZari tanvâ ar c'hram)poez.

E kreiz · éz eus eur strollad Bretoned ha Breton eze<!' gwis·ket'e giz ar Vro; ar Biniou hagar Bombard a zo ganto ha diskouez a reont da dud Tours kOrollou (1)- -kaer ar· Vro; di}?itlls eo gwellet ar c'horolloll-ze o vont da goH- a­nebeudou en- amzer ·a hirio rag ouspenn- ma-Z'int ka er ez­int onest, ar pez-ne c'h,eller ·ket lavaret eu~ holl gorol-­lou an amzer vreman.

Edoug-_ar gouel ez ·eus bet kanaouenn: eur stro-llarl ka­llerien galivet evid an dra-ze- .o deus kanet deomp- ~..~ Bro Boz ma Zadou >> ha soniou ail evel-se.

An dukez Anna he deus- tremenet ive. dii·ag ar. staliou· gand he flac'hed-enor.

:Gouel kaer é gW-irione~, . dre ·ha keit ha ma -~-z eû--' c.homet gouèl bretOn: Rreiziz Tours o deus kaset ar b-r_ud anezo; roet o ·deus da ariaout d'ar re n'oant kef­c'hoaz_ bodet ez eus eun emgleo vreizek e Tours, ha dis-­kouez o deUs graet o bolontez da jorn upanet. Ra vezin-t niverusoC'h c'hoaz, ha ra- o dezo bep bloaz eur gouel eve!' hini.miz Mae 19251

P. S.~ D'an_28 a viz gouere e vezo tennet ar billeji lo- · teri ha w.ardro ar mem.ez rilareou e vezo ar c'henstrivade­gou (lenn istar, gramm1al;leg) · evid ar vrigale.

Eur Breizad divroet evi~ el!-r pennadz'g ...

' (1) = danses; koroll = danser.

- 261-

VIKTORIA KONAN A . ZANT -LUK(l)· . Lea.,e:; e Retred Kemper .

gilhotinet e Pari,s d'an 21 .a vi:; Gotteie 1794 -.-.-.-

An tie_z a retred

An . hoU a oar petra eo an tieZ a Ret:red. E _ Kemp er ... Kem,pe~le, Brest, Lesneven, ez eus allezo. Retrejou a vez-~

. roet .ev1d ar wazed, ar merc'hed, meur a wech_ ar- bloai,. hE~; n ;u~ }!e~ra-,g~elloc:h ,evit .petât ha krenvât- an eneou,_ re1 ~ ·ezo eun ~-erz ·nevez. da gar.et ha da -zervicha Doue.­Kalz- vad o deus gret -..ar retr-ejou-ze en bor brO.

. Diou v~aouez. eus Gwep_ed, an dimez·ell a Gelen hag· an d1m~zell de Fr-ancheville, eur Jesuist, an Tad Huby- hag_: eur beleg,. an -aotrou a Gerlivio, eo o deus laket en 0 ' fenn sevel an hez a Retred. An ti' kenta, e Gwened, a. voe gret

. er bloaz 1674, e Raozoun e 1678, e Kemper e 1678, e Kas-~ ·tel-Pao! e .1680, e Naoned e 1689.

Eur retred . .a bade eiz derve:z. Diou brezegenn benidez a. ''''"''""unan dH~uz ar mintin, eun .ali d'ar pàrdaez. Al 'Lea-­

a b~an1e gand an dud à vez-e er retred, a lenne-, . leo;wu san tel,_ a roe d'ezo aliou, kenteliou in:at, a. Zlsplege d1razo an tao1ennou evel m'en doa !lret M'k 1 · Nobletz. t> 1 e an.

E Kemp~r e veze a-wechou retr;ejou gallek, hag a.Ji.e-retreJOU br-ezonek. . . ,

··,-' E gwkionez, Le~nezed ar. Re.tred n'oant ket· Loo~ezed~ B.eva a e:vel al Le_anezed, eur vuhez ·santel, met ne-

. . outo ober v eu ·ebet. Hanvet e vezent. 1IIifcmrie2:ed pe Zimezelled ar Retred. über a c'heUent evel

lœt pell, an lliz lie deus lalî-et', war roll ~ dud _ eürus­. b;eanezed a Urz Ka1•mez eus Kompiegn, betl dibennet e­

d'~J- oaz 1794. Er -bloaz-'man, Lean-ezed eus kêr Oranj a va ez9D ~un hevelep enar, rak merv el a re joni ive evi-d 0 fei:r

an ~ zspac'h bras. - -dizale. tro. ar veleien a zo bel mac:'hagnet e PariS tl'"

ha pnzonwu .all, e miz gwe_ngo-lo 1792 hag a oa p· ti-eus ho-r bro. - ' zo- c:'hoaz ha !'-iverus, a zo bet dibeilnet aman hag a-hànr ouz Jes~.~-K1·zst hag -O -deus skuilhe., o gwad evÛJ. 0 fei:t~

l!Jlkounac had gand an Iliz. -e kim;-igomp (la lennerien F. H, B. eun diverra eus. euT

~:;,,),~~;;;~ sk,rwet gand an aQtrou Cro-snier, beleg eus a Angers, Jzafi· -"' Z t t ezo- buhez eur zantez ha merzerez a Vreiz Viktoria Ko­

an, uk. N'eo ket _e'hoaz laket e renk'an dud eiÎrus Met dant he_;ro. Hon lennerien a ray eur bedenn evit ma uo 'gr'et- d'ezir a zale, an en~:n--ze. a vo ive eun eno-r bras evid ar vro-il-bez an A. C1~osnrer, a zo e 'gwerz. e ti: Gabriel Beauche:.ne u-

d-e·Rennes, Paris. ' ,.,..

1nâ lcirèrit -elis-' ty·. ~'anv'ez. ,-J:)Bll.Ü; à:/i;ant_,c, otlz -- ~n:-- bin-~ a ·c'houàrlle an ii;-pe-Cli ;~reant ·a-~ùa:n.·; eri eut ger, benvel ·oan\- ouz Leane·zeq.L P,ep ~-~za_.,Legnezed. _-gv.ririon. · - Er ,verin ken ta· Itr-~une:ied ~ar. Retred. __ a oa . hoU eus .fa­milhOl.r 1ild~chéntn. · N·'o~mi'·kèt_ rilvëiùs.· ·'E GW-êrtèd ·ez :oa

··eun dek bennak,. e l\.,emper pemp -pc c'houec'h he_pken, met daoust da-ze, dre -o ner-z-kalon; o aked, e reant labour ·vat, :ha Doue hepk~n.- .-a,apavez p_ege1pent a elleou--a zo bet ·santelaet en o zie_z.

"He-· zad, Jili. Kon-an -a .Zailt Luk_, _a oa den a ·lez8nn, ·kuzulier e Lez-Uhel Ra.ozoun. He ma:mm a o_aFranscza ai·· Bot eus marrer ·ar Bùt, e Kiiner-c'h. Viktoria' a zo. bet "gând e-Ra<noun>d'ar ·-27 a "{iz _geD.ver-176-1. ·Badeze._t ·e·vqe··gand h-e eontr; chàlàni a .RoazOrin, hag- a zo· het e'skob e Ke_m.:. j_)er ·eus- ·17'73 beteK '1790. Teïr· c'hÛar .. he ci-evoe 00 daûu·

.:vreur. · · · · Eun tiegez kriSten meurbet oa hiiii. Konan .a Zant Luk. ·

An tad- hag at vamm a_ oa·_ tri.d sant"ef_ hag a_ zouj.ans- D.oue. -A-r ·vamm a _vage he.:.ufl-an he bugale- hag a en __ cm lake

abred- -da zêski d'ezn-.o 1-edénnou ha ·gwirio'ileziou ar fèiz, ha skol a roe :a•ezo; DuSpenn, war bep ·tra:.

Tre~rrcn a raent o amzer. e Raozotin h"ag .e _KimerC'h, ·e marrer ar Bot. Enn deiz, epad eur ·veach· e Breiz-Iz'el, Viktoria a glevas an ·Tad Corr-et, eUs a ,~:..~1: ar Jesuisted; o lavaret ·ct'ezi ar c'homzou-rrian! ((·Viktoria, va· merc'hîg, c'houi ho -pezo ar ·viktor .var -ho te-chou falt ->>·Ne entelltas, ket neuZe -:ar c'homzou.:.ze, _met· divezatoc'h ec~h ententas

anezo. ) Viktoria, ez:..vih::rn, -a oa leun a "\ruez, hedro, bua~ok,

mèt kenteliou he mmum_ ha re he ecintr, a teas d'ezi en·· ·cm zizober a-nebeudou eus he -zechou fall. N'he doa ket c'hoaz nao bloaz, pa voe 1aket e skol Leanezed ar Vizi­tasion e Raozoun; He_ ·mamm' il'ez ae nemed eur we·ch an amze.r d'he -gw-elet, .rak c'hoallt he d~a e vije eünet he_ merc'li gand al Leanezed ka.rget d'he skolia. Hag ar· pei a c'hoantae en cm gavas. Viktoria a blegas, -a z~skaS sellti,

·a voe ·ken- inat da .be di, ma voe ka v et din da gommunia da .zeiz Nedeleg 1770, araok ln'h'e do~. c'hoaz dek vloaz, ar pez ne c'hoarv-eze ket alie_s ·en amZcr--ze. ·

Setu aman al lizer a skriVas d'ezi he mamm,lizer a ' kouez p~bez m-aouez oa ar· Vamm-zC. ·

« Va merc'h ker, 'klevet em eus _gand ar vrasa l~venez ha frealzidigez 'ho pe-zo an -,eur-vad- da- gômm'tinia- da zeiz santel Nedeleg. Ahl :c"houi a vo ken eürus hag an Ele~; Ar ·re-man,_ en Nenv, -a '\Vel Doue; -met C'hou-i a -zongD ho Toue en ho- kalon. Pretmrit d'ezaÏl- enr c'havell det·eàt. _'Gouzout

:~-: TitJ · dre garantez ·evidü"c-'h, -ev id. b9 ·- tenna ens-· da:ouarn ~ ,d.rouk-s~ered; __ ,an Doue,·-Hol_l-c'halll;)ud.ek;. ~n eÜ.-P.èi,-SOll" '--:'Us .an Dremded,. a :zo· _-en em c'hFet- den·. aanet - _- · -en cun t"- · 'd'k 1 , .. · - -•--o eo_,. nann

. _ 1 pm~1 1 , · e -. lee -h- ma VIJ_e bet gret stad.;d'ezan, met en eur c hraou, war_ . eun dournad foenn Ah r · ·mer~'h ker, pegen 'teneraet. e vez ar o:alon--pa···~ü'nje~ :~ Mab1g J cs us o c'honzanv y.eni-enn .ha :~3.ou~entez!

Man.er ar BOt, .c Kimerc'h

. « D;e ho santelez g:ü eus ho kaÎm{ ·eur c'bavell da- bli­J~ut d ez~n. ~r ve:;_;tuzwu a ziskouezot a die beza ar bleu"' nwu a gmn1got d ezan:_ habaskted, sentidi&ez izelded a ~a~n~ Hak Doue n~. gar ket an dud_ lorc'hus~ B~zit mat da

e 1• _ra hvo ho pedennou eün ha didroldcll, ra zeuint eus - a. gre1z o ka:ton, rak ho kalon co a die_ komz ouz Doue.

/R.ak-se, hep d1skouez d;ar r~.·all,- savit alies ho kalon war­zu Doue e doug an deiZ, ha lavarit d'ezan ennoC'h hoc'h­unar;: «V~ Doue, va c'halon a zo war_c'hed.ac'hanoc'h.

__ · De~1t, Bugel k~~ante~_us, ·ha digasit d'in an holl Vertuziou a c bell ob_er d_m phJont ·d'eoc'h. >> A-wechou aJl_ e -c'hel­l_~t lavaFet-. cc pemt, va Jesus, ha preparit hoc'h-unan va chalon. Gouzout a rit n'em eus netra -Met 'h · Holl C'h JI d '· . · · ' c OUI eo an - a ou Cl:!., ha va '·c'har.et a rit: a-walc'h eo b t :-1 Leanèzed- .,sautel a ~a skol d'eoc'h, hag hoc:h eontr ·d~ ~o· a zesko d eoc'h, I<alz gwelloc'h e_aedon ar pez a

· _elt_ ohe~_ ha lav~re~. Ma 'rn eus skrivet 0d'eoc;h al lizer­

~:n, e~ ._o :;cza: rn onn laouen- -abalamo_ur d'ar: grasou a rO · ue d.eoc h, hag o ve-z_a m'emaoun a:..spered aaneoc'h

_cc Erbedet em_- eus ac'hanoc'-h d'~r VVérc'he: V ~ri. hor ;Patronez ha Houane-z an _Nen_v. _Goulennet em eus evidoc'h

1

-264-)

~un ofer·en·n en eur chape! vurzurdus a zo -eul leo -ac'han­Goulennet em eus diganti rna -skuilho warno~'h, gand -ao­tre he -_Mab- ~antel,- an hoU grasou, -an hon· furnez <ba don­jans noue ho pCus ezomm -evit plijout d'ezan. Pedet em eus ar·Werc'hez Vari da ge:ri:Ieret ac'hanoc'h ev~d hC. bugel­Araok m'oac'h ganet, em boa erbedet- a.e'hanoc'h d'ezi. Fi­ziet oc'h bet enni ganen~ P-edit ive, _c'houï; ar Werc'hez, ma vezo en ho kalon! ar fefz, ar giarantez he doa pa ·zougë a:r­Mabig Jesus, an .llini a re~evot da -zeiz santE?l Nedeleg.

« Kenavo, va merc'h ker. Karit Doue a greiz )talon, hag: e vezot benniget gantan. Ar brasa tenzor eo kaout- Doue-­e-r galon. Hag an tenzor-ze eo a hetan d'eoc'h, o .veza m'am... eus evidoc'h ·ar vrasa karantez. » '

Lavaret a r.er, en, deiz ma--kommunias, d·_a c'honel Nede--;· leg 1770, Viktori3. a lakeas en ·Ile _fenn mont da Leanez.

Ne joltl!as e 'skol al Leane:zed'·"nemet bloaz hanter •. Da:. c'houde he mamm en em _gargas da beurzeski anezi. Chollk ,a ··reas eun nebeut bloavèziou e Raozoun, -nemed epad an:. han-v e teue da vaner ar Bot, da Gimerc'h. El: bloaz 1771; d'he _dek vloa.z, ez ·eoas gmld -he_ .ffi.amm hag unan èus he~ c'hoarezed da Vll'est, _da_ welet eun itrouil., ·mignonez d'he­familh. E,mi deiz,' an itroun-ze a bedas ar vamm da vont d'ar c'hoarilec'h da welet eur pez-c'hoari. An itroun Ka­nan a Zant 'Luk ne·falvezas ket d'ezi mont. « Da vihan~ lezit ho, tian· verc.'h da zo~t~ _pl~jadur' o dezo, ha traou de-· reat hepken a vo diskouezet er c'hoari-lec'h. » Evit kaOut­peoc'h an itroun Konan a Zant L~~ a respouritas. «-_Mat,_ ma lav,ar va dioü verc'h o deus c'hoant mont, e roan va_ aotre. » An -itroun eus Brest a gaVe d'ezi· e vije laouen ar­vugaJ.e .o veza· pedet, hag ·è lavarfent y.a hep m:a,rc'hata. Met-- Viktoria a lavaras nann hep troïde!lat. He c'hoar,_ yaouankoc'h_-, a oa nec'het, ne o~ie ket pe•tra da ·respont: <cPenos? em·e Viktoria, hag ez afes, va c'hQar, da veza tOuel-. let gant plijadureziou ,a_.r bed? Gouzout ,a_ re-z· hon eus,. dre· ho·r BadiziaTht, troet kein d'ezo-? Hor mamm a ·ro aotre­d'~p da ,lavaret ya 'pe nann, o veza ma kred omp poel•­lek a-wale:'h evH o_ber ar pez .a zo ·gwella. Heuilhomp he· skouer hag he c'hent~liou ... ' Abred, evel a weler, .e tiskouezas_ he nerz-kalon. Ken­delc'her a -reas da studia- evit .pinvidikat he spered·, hent-­chet gand he mamm ha mistri ali a zikoure ·ar vamm, rak ar vamm, o veza m'4e doa da_ entent ouz· kalz a vtigale,_ ne gave ket a ~mzer a-w.alc'h evit .ren he-unan deskadurez. Viktoria :hag he bugale -aU. An eontr, beleg ha chaloni, ,

.a-raok beza han-vet da e.s:kob- e Kemp-er, a zikouras- iv-e· Viktori~ -da zeski he relijion- ha- skianchou ·an.

E'-Raozoun, 0 veza m"edo an tad en eur garg uhel, ar-­familh- :S. onan a- Zant Luk a oa brudet; h3g herve_z ar: cbiz:o­e rwpkent digeme-ret ·en o zi kalz tud, pedi da leina alies., a-walc'h, hag o-unan c ver -nt pedet ive. Pa· do.steas ou~.

- 265-

?fe~:~;;~~zha, -~iktorlia a .hleuilie a.-~echot.i he c'h.erent d'-ar • ' l:> eve ar. p ac'bed_ ali h d

.ket da:~a.n~al. :Eur. lac'h k _- eus ... e oa ;·e vo:e.Ia· •0" vont d'ar f.estou·1.~- da -QaAtt~--~a ·P.luad!!r. a ge:t:n.eras

.. -e .. ~as. _kas PlijQ.ut. d•ar bed z;:thns~., .kvel_ hoU- ver_ç~hed_·.· EVa, k h · · · · ' ag e are kaout d•lood k .. empenn e bleo :braoa· ma é'heÜ h k .. 1 - aer,

.re.nka he c'hoef A - · .... e. -a" a z amzer .a ·galle o · r vamm a oa war · h 1· · ·

·h_e in_erc'h da- gall .h - f ' - ·_ -evez, .--a ne . ezas.- -k,et :c'hentelio ·h. d . . .e enn. Gant nî_a~elez e. 'roas d'ezi .ar.

u e_ oa-ezomm da :glev t-h. V'k-. . ' ~kent sklerij_€*llet he spered. N'h e d _a ~ .to.:~·Ia _a _.v.oe -kèr­-eve1ato ·e tetias kèaz braS d' ~ Ee d o~ .~ret net~a fall, met

· H eZI... .on o vont __ d en em goll :~~:~ ;ao·~!n~l:.nv.as ,dou_rek ~~r_. a~ pez a c'halv_é follen~

· _ D~a ~n âr" bloàz --i775, an tad a· rûas -··. . . . _ .. bag a _zeuas da· jorn evit rriat d- ·. . . an dilez eus e garg, 'Tostât a r{le _·evei.S'e ·a~z e vr'-. a ~aner _ar Bot, _.e ~imerç'h. Kempér 'Eu:r b. r - · ::, ... e_~r an':et, e 177.3 da eskob e . · · _ · .- . -. e eg, an aotro11 a Bennanro · ·. · · vaner ar Bot ev.it lavaret. :ln ·r· . . • h--:- - s, _a ze.uas q_a h d . h ~-· ' 0. erenn a kelenn ar vug' ai :a r~I~t- o.I an daou-baotr. GWe.Chall o b- -·---. -;,· '·-~,

:-- Urz ar Jezurs.ted a oa 'bet di k--t F-a .-et _Jezwst, met

.:.~~:;;~:~g arJezuisted a_;a:~:; ~O_u~a·~~~~::~dt:~~~e · ~z~ ezomm ·anë"ZO. · ·; . , ~ -

Ar vuhez.- peindeZie'k e li . · .· · . ~-waic.~h · ?.uz _·ar· v~hei -à ·~e~ _a~n~~n:~·hB~~ -:~lQ!e~:g;er ~-tra a ~eze g:ret dan eur me-:rket gand ar c'hl 'h. n'· P~p eur dwuz ar mintin, an Itrôun . z - - O<: , - a z,eiz

. c~a:rei_ gand- he fami~h;. lavaret _a :ae :~tp~~ a v~~e: er

-~3~0~~e a~~~~:ne·_ ~r-_p·en-n:-td eus- eul leor:: 8a~~cl,0~eri~a~a

b - a ennanros -a lavare fm of - -. _- G ' ·.kre~steiz, ·a-raok -kregf el-labo . . -1 - er~n~. oude ar Zent pfi'eul lenr all ha: d·ur, a~ 1 ~OUD' a lenne Bubez ]wan, -e veze bodet ·an- 'ctu:d a: wuz_.an n.;oz: eun eu~ a-r~ok lavaret ar -chapeled· ha· gf t dx-~e ~r chapel.- Eno e veze eul leor saritei. Eun. eur .eouaP~rre .eur pennad·Ienn.en pedennOu diou_~ .1n 'noz, g:f~t _ d ~ _.koan, e ve_~e _-lav-aret _;:tr gale, ·a-raok m'ont d'a- ·-el t:U_:r:-.pennad lenn,_ hagar vu­-evit- beza benriiget ganf: c~he~~n~~ lake \var o daoulin

;: Edoug -~n · deiz peb- hini a: rae e 1 b - _ ·- . : __ / -a. veze o stùdia·e kichell 0' --)b_ 1 a our._ An_daou baotr

evcz war _c 'iOuarou hacr al I3cb. ". enneAr~ An tad _a·· daole o d h · · , · · · ::. ·_ . - ourou. r va mm a boan · ~an_ D e :werc hed evit peurzeski ·anez6 ha lakât do '-un· do re 1 Jans _ oue.en o c'halon. Ous.Pe ..: - · . -- u­·dud a v eVe endro d'ar mallenn Dz~, poania- a rae gand an

; - r. rouz ar mintin bug 1 · :ar verounen ha re' aU a zirede d'ar · · . ' ' . a e

·:,-_ .. - a zeske d'ezo o fedennou hag o c'hate~:n~:.ktlia~ an --~~roun ->. he ~amm. el 'labour sàntEil-ze. ··He· zikou~ ai r~:I~ a~ ~ure

·-·--.:za'ffii.I·ar,---r-e.:-gia-nv.- D'ar -mar-e-ze-- n'-e li' - . Ive .a ou-war . .- ar -inaez;' hao an- dud -kl _ b-a :et k~lz _-a -y-e~Isin-ed

1. _ t:~ • ·an v ·a gouhet a veze Iou-zaouet a 1es gand- an. 1trounezed- t . . · -,:r'kt - . h d -· va a ve:ve ·er --manenou "I ana ~-- eze 'P,lijadur v~as oc'h entent. ou'z ar re ·glaii)r: .

1

1

1

1

1 '

1 1 1!

- 200 -

hag en. eur louzaotii aÎléio, e kave komzm.u k:ar-antezüs_ dUt lav~ret ·_d';é'zo ·ev id : o c'lwn:ne:r:z;~ hag-_ b frealzi.

-!{a_!-et rioQ~ ha _karet--an_· riesa.' · Setü _'azè allezelln gristen .. · Al.J.eZenll-ze -a: .oi -h'eiiliet·:~ 'ill-aner-·3.Y Bot'."Àr e'hii a oa dà ga_.;ut :er.:~TI.-ari~r':-~u(j?:lotir:, )>_aour_- ar·_-maher;. a v;eze :Qevet. ha ·Jojet"-en-o~ Pa'varVe umlri, e veze kem:er.et'--eun .-au.- · ·ouSpenn~ da ~_l'Ir _p~~~r,- e. Y~ze _:gr~ ~l~zeh-~~ _p~ ze:rvez~C?-Ù

-merket e .v:eze. digemeref.arbeorien· er maner .ha.roet d'ezo·• soubeim. ha dilhad. -'An : dervèzîou~Ze ·a.- veze _aerveziou. -alevenCz_ evît_ Viktod<i hag :he c'.J:lo;Irezed a Vez·e karget ~a~ zer-vicha. -~ · beori~n~ · · · ·

Ma z'eus·"bet, etOuez-.an .dud-chentil gweeh:aU,._hiniennotll hag a o~a: fall, kriZ_. digalon, -re all, evel_ a -:w.eler,_. ha-.stank.. c'hoaz,:a, oa _ptat, kàtantezlls, hag ar- __ ·gouerien _a-, veve din-­dam;to · a v eve_ eürus ~n:ieurbet. Me~r. a hilli euS. -tud plnvj-'­·.d_ik an amzer hirio; r leè~!I -dispe~n an· '-dlHL>-cttèritil-- gwe­chall, · ~ i-afe gwell~c'~ kenleret s"ouer- _Warn.O hag eil- em: ziSkc;mez ·cveldo. I_nade.lezus ·e ken,r~r ? :ne~a~-:. _· _,

Eskop _Kemper -a- -zeue bep: :an ·amze.r .da -v:alrer a.r. ~ot ... , Epad: ma ·chome, .. e -veze c'hoaz muioK'h a be_dennou er~ marier .. Kov-ez a rea ar -v:istri---hag· ar zer.v-icherien hag---- ec"h alie- .anezo da garet· saktamant. an- Aoter. Viktoria a zigot'e· _he c'houstians- <l'he . eontr, _ a c'houleniH~-- kuzul. digantan,.. rak _kizidik oa Dellzè _-he c_'houSti-ânS~ a-on' .he' doa -atO da: vezà -gret .e11r · p_èC'hed. ben:q.a"k. · · ._ · ·

D'an oad a bemzek vloaz, Viktoria a rea& he. zonj_' dlli v.eza LeaneZ .. He spered a droe :wardu.Le-ariezed s_ànt ·.Fritll­sez a Z3.1 e lean di ar Vizitasion 1C Raozoun, el leç'h m'oa­bet gwechall er skoL Met, o .vezll bet- eun nebeut amzer e· Rêmper-. evid jubile .1_:776,- e -klevas_ ano ens Lea:~rezed ar­Retr~d ha méuli ar vad a reaiit. Goulenn a re:as _penos e­tre~enent d anizer, :rpo~~ a reas d'o zi;. g'\-velet a ·re_aS <<:Pi-­mCzelled » ar Retr._ed.-<H-ag .. o_ so_nj-al .el labour sautel gr~t en ti~ze,- Vikto_ria :i:·lav:a_tas·.~nni. he-u:rran:: «- Ober,·Jaboq_r· an ebestel, -sikour--- an :--\~'h~éou d'eft Cm zaVetei, 'petia _zo kae:i-oc'h! Ha_ ma. ~z .~fen;-_-; me ive· da veva gant :01mez~lle'd:-

'ar Retred?- » - - · · Goulenn à -reàs ~u_zul digant he eontr. An aotrou !n Es­

kOb-- a ·1-avar.as d'ezi komzQu ar profed Daniel: << Ai re a vff bet desket _ a _ vo _ iu,g~~:nlls _ ev el si:t-ed _an oabl, hag ar· re o _dezo hentÇhet kalz--rë-- all war he nt ar widonez a v_O:· evel stere'd peurbadus. »- ·

·Gonde 3r C'homzoU-ze, Viktoria ne voe mui en arvar .. D'ar Retred eo_ ez.aio

Distro .. d'ar ge·ar, _e_-lav.aras d'he c'herent pett:a ··c'hoantae ... Ar v am ni a roas ker kent he asant.. He zad, hep lavaret nanh,. marteze evit ·gwelet ha start oa. mennOz he Vei-c'h, marteze­ivç ·glac'haref àa. goll anezi;- a zisklerias: d'ezi n'eZ: afe ·d'ar Retr_ed ne~et p'he dije e_nr bloaz war 'n ugent leun.

·-.2ti7-

._ · Viktoria ::t· reas- -meur a- . d . . _ -•,s·kmlllâs .Iillb(aiel~li e~·t' :-'~:ve ):a; ~~ea~ -~1HfJ~~ln?_u: ~-r_as} _a; d'ar. Re-tred; DOue. a. fellie d~out. aotrle-. h~. ·zgd ·.da -vont :bu~ la

• • · ·· · ·, -. "ezan. eve se startat an ene k -') ze~ VIktona, hep -tan..:gâloni~-·a·,·Je'n-d~lè'.hlt· ::.tl· . aer-~aok,, d~ zikour he mamm,- d'ober- skol d'~e- ~·~~~~e:;~l :;

a vuga e ar _vro, -da entent ouz ar: re ·glanv ha b -d'en em: .z:antelaat- ·muioç'h .'mui hemdez _Qg_~ eorren, veze e Ke_mper -aiou wech mui~C·h , , __ : _, -~~-_,c;,. PŒzout e­eget a. retre_jou gallek ec'h en . 1 ka retreJqu b~ezonek-_ ar brezOlleff, pt~ ry9_o~J.~ ket. m~~~~,:al~~~ ;;z;:~~z_:_~,~~:~~ n~Eanveolsaede trdeJ?enas, ht: amzer d~- c-'he'd:il ·~nont d'ar Retred

a rwuec h vloaz h- • . .,_ c'hoarezed, Viktoria. a c~ho~le~;:z a~n ~J delJ,s diskleriet he­zerez. « Mery-el da d _-·hl· · _ -h·- - . hras ~a v.eza _mer­

. ha ·merv el merzere;.t...r~) -A~apz eZ ~ t~zgonl t ev el .J ezuz-Krist d'ezi gant DoUe.. · · · -. ·-- e._ ou e~_n.e a Z? bet roet:

Al laer. Da ·arc'hant buan, P.~ anez me a. zo o--vont da der-n da benn ouzit.

An tremeni~d: . _ Koueza fall- a res, paourk-ez, rag 0 paouez · paea va zailhou em.aoun ha brem·an n·e jorn _ket eu.l liard t~ull ganen ken:

J • .u.

An ltron. - Petra ho peus graet, l\-lari,- evit Iouza an ta­va_ncher-ze_ am eus_roet d~eoc'h ez-fresk egen1~ou. --

Ar pla<;'h. ----: 0 kempenn ho-_ kampr -d'eoc'h c'floni Itron eo· em eus lauzet ane~· zan eve.lse! -

1

1

1 1

1

1

268-

AR. · MŒRib•Ht~tD ' ' - - . ·LA B DU ll'UD lUI

W.AR.DR.D A!Nl Tt

Kuzùliou. Tintin Ann.a

VVardro ar re gla-nv.

. N'co hepke:o. ar garantez, ~et .zok·e~ ar, yec'hed. eo ~-11 ya - .. n ti pa ne vez .ket dale het kempenn. ·

- ...er :ae~z e~~ ':nat beza neat ;ha. derc'hel- di~a~tez ,an. traou ,-en ti,·p~ vezer- yac'h, ez oo red bez~ netoc_h ~-~oaz, pa -vez unan -ben-nak klan v. "--- î • • b t · ·

Ar· c'bJenved a gonez w.arnomp pa zonJOIDP an. ne ~~ a? ./ :met dipooc'h e ·spego e tud eun ti louz eged e re .. enn tl

neaL . 1 · d zont en ti· · · An neladurez a vir ouz _k,alz. a g en_veJOU _ ~. , , • _ hd lavaret am: eus c'hoaz, ·a-.r, -vugale v1han ,a VIJC y ac hoc h ha krenfoe'h ma vijent dale het neat, da~c h mat. _ . -h - . Afabàd eo d'eur vamm beza- souezet ma teu penn e

- c'-hrouadur da glen v el gant an· dogen: .hante-r-am~e~h ~ v:zo ·bet ki!riek· d'an dra-ze, hi he-unan. Ma karfe gwa c r a res e· benn gant soavon ha dour klouar, brosa: e -~r~eo_.?..a:r~t ... ~~r

--'bros gw-enn,_--eri.t hanne .éol-dous outan, ne zavje ket warrian -. · · · ···'· divalo-ze _a zo ken hudur da welet ha ken . .an tro~ennou . dia es da barea. - 'h -· --· · 1 'h -

P'en em gav _unan: benna~ _da droue ~ e VlZ, e ,ec _. ~-kt·e i en torch-Hstri -pe en eun tamm_ trullhou ?a- d~rc~u .:e~c)Î1ouli, e 1ec'h klas~ stanka~.ar gw:,ld gant ~md-k1r~n~~ '·-p~ ùZul, pe draoul aU ·be1,1gusoc'h c~l~ _ _o.a~, e ·vi]~ gw-e __ 9c ;--d'aT varnm pe d'a-~ wre_g-~erc'hat eur banne ~our -be_t be~­

-:" 't. d alC'hi ar· biz ala:z.et hag _eun tamm ben fresk de -·-ve a w - · 0

- k · · · f -lot· ha koenv ·baka ·· allez ab enD. eurt dervez bènna , e VI Je u - ,. _- _ . . ;·:een_ d;-o d'a~ gouli, h~ pO:.Un da_ gao ut marteze epa_q terr zr-

Zun pe ouspenn! .. _ _ .. , · :Me. 'mir ·n'eo ket a es -k.aout a tao d,aouar,n .. gwe,n!!-; -_war .~r. _ .. . mêz, m·et .ëvelato.- ma-vijent -gwalc het ahesoc lük_ ~ _VI}-f

. -_rouesoc'h. ar· biii~doù; _:ar. vi~kouJ, an .droer.~z h:;tg an.. z --: -Ar bO.aTI.-dent,_ p·oan. eus ar re egasusa, e vr]e pe~laet rve , :.

" ~"aic'het ar c'henoll bemdez gand eur bannne-·1na VIJe 5"" ' dour bervet. . . . ". · b - k

Ha pa vez eni ·c'hlenved spegus gand _nnan enna ---:an ti, .ma vije graet · diouz ar I_lledesin, da iavaret eo -v.ije .dispactiet _..ar c'hlanv.our diouz ar re _ali, : zilhad disparti dioc!h ·re ar re a~, ~aket en eun douar, ar- pez_ a deu dioutan ~ sarlh an dour f~nk,

;-f;.tanket e hent ou~ an. Ankou.

2ü9

••• Fur vaouez vat ha kemJ_Jenn a skuho alïes he zi, a zigoro,

:Jr prenecher da rei ear, bemdez, gonde m'he devezo fichet · ar gweieou; aoza a raio boued yac'hus;· war evez e vezo. dà rei d'ar re a zo ell he·serr, dilhad tOmm, er goanv, dilhad tanO, en hanv.

'I1ri gwaz· a oa dindan an amzer oc'h ober an hevelep -la­bour: o freuza·eur-waremm diwar o dispign edont. Gwall-. av el ha barrou kazarc'h a skoe warnezo :. « Ni a bako ho!'" · 'rnaro aman, a ·Javaias ar c'he-nta! » Ne lavare ket a c'he....:. vier: alltrono;7. e chomas wa'r e wele, treC'het gan_d ar paz; an eil a bakas si fern hag an_ trede nètra; perâk?

Ar c'henta en -doa e-ur vaouez ·lezirek; n'oa ket dare e· i·ein d'ezan pa loc'has da vont d'e -zervez hag an hoU her­goar: mont war yun d'al labour a zo digeri an nor d'ar· _c'hlenvejou; an eil a oa toull e chupenn, freuzet he _gloa­nenn hag an hent-se e pakas riou; g,wreg an tr:ede he doa poaniet da bourchas boued tomm d'he gwaz, aliet he doa anezan da lakaat e zae-stamm; _fourra he dpa gr a et en e­vjsaC'h, eun t;::~.mln kig rnoc'h hag eur chopinad gwin; evelse e c'hella_,s derc'hei: penh d'an amzer fall. ~rabad e vefe d'ar wazed k-emeret tro eus an. ·danevell­

man evit tamall d'o merc'hed n'eus fors petra a en em ga_v gan.~o, met eun ali eo d'ar merc'hed da ober kement a vezo e? ... o galloud, evit derc'hel ar peoc'h hag ar yec'hed en o c ber. ,

En despet d'o foeil ha d'o freder, ma teu-, Doue ra viro,. ar c'hlenved da dizout unan pe unan eus o zi, e rankint beza war evez mUioc'h C'hoaz, dreist hoU ma 'z eo eur· c'hlenved spegns.

Ar c'hlanvoUr a ve.zo kas et d'a-I' zolier · ha laket en eur gwele reas; hep trouz e vo red entent outan; red- e vo hale­

. d,iarc'hen, .komz a vouez izel, renka an traou Sioul, ha -di­geri an nor hag ar prenecher, _goustata_lllja- c~heller. Am­bad e vezo _debri e kichen e wele, na ·lezel tost d'ezan al louzeie:r:,Pe an tarnmou boued a jomo eus ~ zilerc'h;· gor­rennet e rankonfheza ha kinniget er poent ma vezo-ezomm anezo; ar c'hig, an amann, ar sukr ha pep tra a vezo go-­loet en aoun rie 'z afe ar. c'helien warnezo· .

Pa vezo unan bennak, en Ii, ha· n_'eman ket, war e du, _-ar vaouez vat a c'halvo ar medesin a-raok ma vezo re zi­

. :vezat; nag_ a bed a vije bet say_etaet, ma vijé bet deuet-ar - p:redesin kentoc'hik d'o gwe1et. E meur a lec'h e ranker· ~_bez-a torc'hor a-raok ma Vezo sonjet e glask!" An dra-ze _ n'eo ket beza soursius eus an dud eol mankout d'eun dever

.,_ · eo, rag ar vuhez eo ·ar brasa mad a zo roet d'eomp gand àn Aotrou. Doue ha n'hon eus ket a urz da Veza lezirek_

ano d'he diouall. g9.vo ar. :t:nedesin e lavaro petra- en deus ar Pe seurt louzeier en deus ezomm, p'eo mat tei

l1

i'

1 1 ,1 1

!1

1:' 1 i 1

1, i li

2~0-

lwued d'ezan pe n'eo ket .. Heu~ia a r:nc~~~e~;:;-~~~~~~~ :gourc'hemennou ar medesm; dw~.z a z oc'h entent autan :-ar c'hlanvour' a-walc'h eo bez a -Ieve

-evid e laza. A ·us kalz hag a gred· e ranker réi poued War ar mez ez e . . d' 'h d Ar

·d'ar re o deus ter~i~~~t~~:O~o 3° 1~8~:~ta~~ay~c di:b~rz;

.boued-ze ne r~ va ct' . t-hoU gand ar re a zo klanv an dra-ze a y hoarvez reis . ~

gand an derzienne domm. - - t d'ezan- a c'hou-. Ar c'hlanvour,.kerkent ha ma vez esae ha n'co ket lenn boued; kaout a ra d'ezan en. deus. na?un,, boued

{_' st da c'houzanv boued; e vouzeUou, e zac ,h ar k • ,gt>~~~l skuizet gand· ar C'h~enved a. zo re den er c hoaz, zo en . k ' ,evit traou s an v·. d'in eus eur pôtr yaouank ugent v~oaz;

D~lnt la ra s~~Jbet ha brelJlan p'oa kouezet an derzienn, :gwa g an v e . b d z. eun dro da boent merenn, e save eur pennadigk em : 't d'an· oaied o sel-let ouz ar -edo azezet, war ar s ~on, os,

1 d k~~t war ar :billig

- 1 'h e dad a oa mtanv, - 0 e a :P' ac ' ...,.....-- . E n debrer krampo.uez, eveldon-;O.a ob er krampouez · « u k h · · 1 »

. an a ranko kaout :eun tamm benn a IZIO. -me, emez ct' . d·eus -difennet·ouZit, debri boued, evelse, « Ar me es1n en

.Ja~m;:~edesin· n'~er gouezo ~et! hennez -à zo ·a~le~~e!z~~~ Jl'.en deUs leun è gof; me em eus naoun ev el eur

k d'in' » · :gas rampouez ,· 'h . eur cralon dener a vaouez, -

. « Matk em~ :~:m a~eb ober ouzit. da lavaron; ar medi~in -draes e ava 1 t ho1l .rag ar boued· a ra vad dan îvez a dle beza re ga e en • ·neb en deus c'hoant~debri. » ~t . ·Chaoket dion ~grampouezenn amanennet gand ar po r

h urn da a:regi en eun ali, pa yaouank edo oc' ast~nn e zo ~ .. 1

...,

-gouezas War al leur-zi, maro-mik. . . 'h. H a zo K 1 toc'h egèd ar medesin oa bet ar plac ' pe

a e · . ·t an hag em eus graet pevar .:abaoe, rak nevez deue oan am "ha daoust da-ze n'em eus marc'had nao bloaz a-vreman, b k a la

"ket ankoMunac:~aebtetc'bheooaze ~~:~r~:edi!ijea~to:;~:t outa~ -v are: « a VIJe ~

Dag en divije pleget! » Oll a zo ker sol breman d~ N' ouzoun ket, rag ar mamm

;ober divizou o bugale! . G na 'zo .d'ober eo senti ouz ar medesm.

we ·. . 'h ker dre urz ar Kén diaes ali . e vez pe zmesoc _pa ran . ' b . d

:~d~~~~~ h;e d~~U!u~r d~~~~~::j~~ ~·ove~~u~e~:~~e d~~je~ -ouz ar b6ued. ~ . d · ket a nerz

Debri a rankont koulskoude pe ne euiO

d''eZo! k.. cr pe ar varum aoza Gand ar brasa preder e ran. o ar wreo . . k d l

ar meujou· arabad e vefe d'ezi mont da gmfg-~eur s.: euÏ lad voued 'bero d'ar c'hlanvOur kizidi~ a g emm evi e

- 271-

J.oai3.d soubenn·! Re.d eo rei d'ezan e bred, a-nebeudou, èul Jciaiadig bep tro, bep eur, ha teurel evez en ·aoun ne vije

Tè domm, pe re yen, re zall pe re c'houiar. Ma 'z .eus urZ da rei eur vi pe elin tamm kig, ra vezint

:atao poaz mat, na re, na re nebeud, na re · zec'h, na re ..zri1s, pe en devezo hcug outo, ha bepred servichet war ·~ur pJad n:eat.

« Ma klemm ar -c'hlanvour gand ar v laz fall a zo en e c'henou, eo red rei d'ezan dour berv.ef da walc~i e c'he­

·nou en. diabarz, da freskaat e· vuzellou hag e deod. , « A-benn an noz e vezo gi:ŒI.et aoza eun evach .fresktis

ba skanv rag an noz a zo hir ha poail.ius d'ar glanvourien ,.geiz !

« Gwaska a c'heller eun aval-oranjez en eur.banne-dour 'ha lakat eun tamm sukr ebarz;· an eva:ch-ze a zo mat; eur banne tizan a c'heller da ober ivez, o virvi dour war bleun­

.. tilh, ment pe dro-heol, an v et, e gaH~eg, « Camomille », hag

.a raio vad, pe c'hoaz kafe tano, lae·z hag aU. « Dioe"h ar · c'hlenved e Vezo graet hag ivez dioc'h

.ar c'hlanvour; pep maouez a gavo en he c'halon ijin h.a "teneredigèz evit prf'deri~ gant he zud klanv, bez3. evito -.eur skoazeH h~g eur c'hennerz, ta.kat en o spered an ioul _·da veza pare hag en o ene fizians e Doue ha doujans d'e ·volontez. Teneredigez hag habaskder a zo gweUoc'h eged

.. a.rc'hant rak ne vezont ket kavet da bren a hag an holl a -c'hell o' c'haollt.

« Warlerc'h eur ·c'hlenved bras, pe d'an oad ma ra .ar Te yaouank o c'hresk, ar medesin a roio urz da rei bo_ued ~krenv ha nerzus: · gwin ha kig bep red.

« Ar re a zo peU diouz ar -yourc'h a lavai-o : « Da belec'h ez in m·e da glask kig da hennez! Ar c'hig a zo ker na ~n'em éus ket a ea.S da vont be.mdez da redet. Petra 'rin? Lezel va gwaz pe va merc'h da fallaat ha da verve!?

« Nann!. nami! eur wech ar zizun ma kirit e é'helloc'h Jrerc'hat eun tamm .kig ejenn pe leue, pe c'hoaz laza eur yar goi, da ober soubenn, soubenn skanv a ziskenno aes

-e pouJJ-ar-galon ha gant faez, vion, Jegumach e reoc'h ~boued magus ha skanv.

« Ma 'n deus donjer ar c'hlanvour ouz ar vion ha mà. 'z int gourc'hemennet d'ezan, eur v.aouez ijinus a gavo tro ,d'o rei d'ezan hep rri'her gouesfe, koulz lavaret; kemmesk .a raio ·eur melen-vi en eùr volennad Jaez, gant. sukr, '(rag .:ar sukr a zo Ilerzus) pe etouez piz, fa, patatez silet, pe .c'hoaz en eun tamm farz tano ha poaz mat. »

Da veuT a hini e vez gourc'hemennet, gand ar medesin, .éva dour, diwar dachou merglet,· da grenfaat, rag an boil ~a oar ez eus, er .vagadurez; kalz pe 11eheud a houarn; .an den a rank kaout hûuarn evit ·chom seder. War eur gaze­-tenn ·em eus gwelet an daolenn-ma, a lakah hizio dirag .daoulagad al Ie.nnerien, evit diskÇmez eo aes beva. êun den

1 i

1

1

j

1

,, '

2ï2-

bhmk eur plàc'h yaouank dinerz, hag o faera, war ar me­

ziou koul_z hag er c'hbêrioku. t ha renket gant tud a vicher· An traou ma a zo et ave

h:ig a c'heHer kaout ;fizians enno.

E, 100 gr-mnm riz o deus kavet: 1 laez 2 gwiniz patatez pîz avalon kig-saou1 melen-vi pinochez (1)

5 6 6

13 16 17 35

milligra:r:ilm 8 a houarn - 3 ~·

5 4 6 2 6 1 9

M. 1a 'z $eo mad ar c'hig da grenfah~t,. an a~ apl~~· -~;o:~o~ :; l . glaz a zo ken koulz· an lDI a z ~ egumaJ - .. laka~t gant Doue e-unan, frouez an

c'-higer, a gayo, er ?er, , , 'h d ha nerz; hag ons­douar, gouest da zigas d ezan, } ec et mel ar gwenan ha. penn eman vion ar yer, laez ar zaou ' ac'hus hor Breiz

~~:~:. ~~:~~~~:: ~~~=~~;~t~~ :!~1~Ïr g;nt ar gwella m~-desined. 1 v~r met d~oust ha ne r-anker ket,

Garo e kaver an .. ave- ' ivez ouz ar glanvourien 7 dcrveziennou a vez, beza garo gale a-weChou ivez ha ·ne

Eun tad a vez garo ouz e vu h 'hleuziou vez t,amm eb.et falloc'h evid an dra-~e. ~a:s-a~;e cd'an hini alaoure.t, al lann a zo g:~~ Z :~~~~~oua ~~en. Ni, BretOned~ a glask tostaat e ~o~~rr gaout eur stumm-spered, eur vouez hon eus a;z :~~a.ro; ya! mat ·e vije d'eomp beza garo. ouz !:gga~~~Jed a glask lemmei diganeomp hor feiz ha la:at t:~

hor bugale E pep tra ez eus eur ::.en • dourn war en.eou · ma karfemp komprenl k t 1 louz.:m

IN~ eus fors petra 'en em) gav, eo -mat . ao,u. eu b , nak en ti dreist holl pa vezer pell dw_c h pep tra. _e~erc'hat a' c'heller eta, ep_z a di an apotiker: Eur pakad « ouat idrofil ».

:Éur pakad « gaz aseptik » • - . . Eun « thermomètr » da ge.meret an derzien~ '. Eur pakad << sulfat .de s.oud >> evit ar :pu~J?~~ n'eo ket Eur- vuredad << éôl-kanfrét >> ouz ar boan Izll~.

da eva eo avat! da _frota!) . da Eur ~uredad· zour « blezm-oranjez >> (hen-man a zo

veza evet etouez dour; eullouzoudidanus eo .~e~an)hag eur Lakeoinp c'ho-az: ·eur « vuredad zour exy]ene »

vuredad« teiiltur d'i:od ». . b t ··ntur d'iod-ze~ Eur ger am eus da iavaret diwar enn en el - .

e meur a --di ez eus bnredajou an~zan h~ gwell a1-.ze rn~ v~z,

war .an eur' entente! ouz eun trouc'h pe eur gou I; me se u

. (1) Pînochez_: épinar'd.ç, e galleg.

- 273-

:aman petr·a c'hoarvez: eur gwiskad teintur d'ioda vo Jakêt, bag antronoz, ma ne vez ket pare, e vezo lakêt eun all, ha ·dimeurz, ha dimerc'her ha diriaou, ha dfrgwener.

Abenn :fin~an dro, e v.ezo gwasoc'h allouzou eged ar boan, rak dêvi ' ra pa n'co k'et- fresk, ha setu pimaoz e f~zier pa :sonjer:

Eun neubeud ' ra ~neubeud a vad Kalz a raio kalz muioc'h a v ad!

Eul litrad. dour bervet a z"O red da gaout ive: lezel an ,d_-our da virvi epad 10 munud.

Evelse, pa vezo ezomrri, e vezo kavet pep tra dindan a.J rdourn, gant ma vezo ar wreg, ar c'hoar, ar verc'h, aketus d'o renka gant urz, war stal· o frez.

Hogen, an talvoudeka eus allouzeier- n'eman ket aze, ben­nez ne vez ket gûrrenhet asamblez gant ar re,.aH, i'ak er

_ galon eman. Eul louzoti eo, hag a lako :ir vaouez d'-ankounac'haat he

fo_aniou evit sonja! e re an nesa; gant al IOuzou-ze, e roio nerz-kaloun d'ar c'hianvour glac'haret; gantan, e c'hello en,­tent _gant kement a aked hag a drugarez, ouz ar c'hlanvour ,grignouz hag heuguz, eged ouz an hini a feil dezan he faea dre e anaoudegez-vad. Rak, al louzou dispar-z·e eo .ar vade­lez, lakaet gant Doue enn he c'halon evit frealzi pep poan; ar garantez e ken ver an nesa drc garantez evît Doue, setu 'kaëra· vertuz a c'h~il prena ar vaouez.

Pa deuaz, d'am gwelet, evid ar bloaz- nevez, Yvonik va ni, Yvonig an _didouellet, edon ouz an daol o Ienn an Testam·ant koz: « Souezet e vez an bep tro~ emeve, ga,nt santelez an den Job! eur skouer eo evidomp, ma karfemP deski gantan beza liwucn e~kreiz an trubuliou! Peb tra a oa lammet rli.:. gant-an' hag e veule DoUe!

- « Peu tra? ya ... nemed ... e wreg, siouaz evitan! ma . vije bet aet -hounnez d-;1 ·heu! e vadou hag e vignoned, ne vij · ket bet ker gwas e stâl! »

Kenderc'hel a reas Yvonik: - N'aflavezan ket kalz a verc'hed! met hini_ennou 'zo hag

a Iakafe eur zant da bec'hi hag ar vein er c'hae d'en em :ganna. Easoc'h eo gouza:nv eur c'hlenved hirr, eged ar mer­c'he<,l-ze. E lec'h madelez, ne den ganto nemed glabousérez, ·raneliérez, Iezirégéz!

Ar c'homzou c'hoëro-ze, eo a lakeas ac'hanon da c'hou­lenn di gan tan dioc'h an noz, petra oa war e spered! Kountet ~m eus hon diviz, aman. · · Allaz! allaz! displega rankan va fape·r adarre, evit .mer ka warnan ar pez a gav d'iq a c'h"eH beza talvoudek·d'am Ien-nerien! ·

N'eus ket diou eur hanter, e kleven, e-barz ar streat, bir­. vaudou Môn, hanter-tiegez Paol: « 0 va Doue! ar gwall-eur

zo- ganeomp! Anna goz, en han Doue, dire dit dû-man! » me, er. mêz, diwar herr:

- 274

-____: << Petra -'zo, Môn geaz? - « Va zad k,aër, p tralia~boued d'ar pen-moc'h, a zo.~

kouezet ~ur gaouad paralizi_ warD.an! N'_e.m eus~ket gr.êt ne­med mont el lab d.a zeilet autan! d',an ampoent· oa. skaotet 'Korantinig, ar yaouanka d'in, gant ar podad kafé a oa- var­an tan! HoJ ho! ho! >>

----' « D.istro d'ar gear, Môn, ena 'man da blas; me a_ zo o~ vont ganez. » , _

He faotr kosa a zo, krenv: .. hQn tri hon eus gellet lakaat an tad-koz war eur c'hravaz hag e. gas en ti; War an daol hon. eus e ~astennet, e beuil soullna ma c'hellemp, ha digoret­frank àr prenestr da rei car.

An eil ~us ar botred a -oa aet war e vaic'h-houarn da: gerc'hat ar medisln. · .

- « Distardomp e zilhad, emeve, ma redo .gwelloc'h ar gwad; Jak~omp traou yen ouz · e benn, traou tomm ouz ~­dreid, .ar c'hafe béro a zo war an oaled, pe vleud-moutard ma 'z peus; h~ me a zo vont d'ar gêr, rak ~n nebeuta ar gwella, ,a dud war e drô. Ar verc'hig a deuio ganen, da. hansi he zroad, hag abarz-nemeur, e tistroi1;1 ·da c'houzout penaoz e· ~roio an traou.

Brema, ar botrezig a zo -sioul war va gwele: n'oa ket devet: doun,. ha setri petra 'rn enz grêt: souba he zroad en dour yen, ha gonde; teurel warnan eullouzou, henvel ouz bleud_ ban v et" « bikarbonate die soud )) .

Peurliesa, pa vez er gwasoc'h dev.et, · e la varan lakat << va­se lin boriké », hag eur gwislmd bleud « talk » var goire,..

_,.-·ba paka he·b starda; o paouez dont d'ar gear emaoun; bet evit an eil gwech o · sikour Môn. He :Zad-kaër a zo easoc'h: · ar medisin en deus gourc'hemennet eur s·purj, ha laket d'ezan gwadetezed; meuleudi en deuz roet d'eomp evit. beza e.ntentet niai outan.

AHô, Yvonig! ai merc'hed, kaër zo, n'int ket holl ken: eg~s hag hini J gb!

TINTIN ANNA;

G. S,. - 100 · gramril deliou onn eo a r.a~ker lakaat da -obéi'" piketez, ha nann 100 d'elienn, evel ma '.rn eus la­yaret e Feiz ha Br-eiz .miz mae d4veza.

T. A.

275 -

ROUE AL (Kenda/c'h)

--œ~

LAZ

Azezan r~jont, seul -ouz seu'l, war -ar aeot se ' p-oultr, fuzmlhou a voe laket lie ::. ch. P!om,~ eur :_-oc':hel a-: gloze leurenn ar n,;~~e~~z-;i~nv:er, barp o..uz~ Kers-ozon _.a Iavaras neuze da Berig: uz tu ar ster ..

- N~heUomp ket emezan rn· t .. 'h . ma .Jm~fel, en aoûn' n'arruf~ d~re ac an~ut en hon touez,. pa vo red kerzet da (fa out. hon e~u~ -ga~ et b~e;rnian zm~den,.. ~~n~ê~\f.a 'z int ·bodet ,hoH affia: ~~~~~~~ipe~:rd~~ao~e:!,·

' Ar .p't · d . o ng a euas an dour en e zaoUiagad h po_ntas netra. . a ne ·res--

.. -.· Kea.' elne Gevare~t, en eur S!regi· . d

k '"' ..... en e vrec'h g· ousta-, ·I ~· • gwir eo, an hent a zo muioc'h l~c hwu-man "bremaïk. . asur eget ne vo al

"- N'am èus _ket a on! em_e ar bugel. - Kenavo warc'·hoa p ·

varum hag hon.· tud ni :· zo eng: erne- ar ~'hlo_a.reg. Da. , klevet eus hon c'helou Te o ~~~ het. haf .a vo maH ganto-·

ma c'hamar'ad bihan! . . . I oanw. enavo wa:rc'hoaz,_

Neuze ar pôtr'·g d 'h. . · k t· b I a , ec as dwuto, pleget_ e benn Ne o. a e a rez warnan · Kevareg h 'h 1. · • hep seHet nag

1• · en· -eu 1315-0 vont hed ar stêr

a-g eiZ nag a~zehou 1ken k '"' eur vodennad haleg... • ne voe uzet gant

Perig pleget e henri a ruillh d . ken poan:i.et ha ma. -oa ·

0 e, an aerou ~ar e zioujod,.

ebet ha pa (gavje ~oudar~=~an het kaset kmt. Ne rea forz e z II . . war e hent. A-boan- eta ma.

p eko.u pa glevas eur vouez. o c'houlell digantan · ~ · era e ouelez, pôtrig? . , · Dmazan. e oa eur pikol d h.

ben n'e :zaoubleg,. e zaou zor~n, w Ir, moan·~· kast}s, hi:tg·: ~~mtan. Perig a dôlas warnan iv . ar e za~un~, da ·zellet. an den-ma.n, n'en doa ket st edeur zell dispont mat, rak

p umm a vezan drouk - . e~·~k e ouelez, pôtrig? ·

1 -dMe 'ne_ ou~lan ket! e~e· Berig, 'n eur dorchan . aga . e zaou--

- Gwir eo, an .dra:..·ze ne .zell ket o . . ·Lavar d'in, da vihana h H uzi~ pera~ e ouelez,._ TraOD.-ar~Run? ' a tPe emaoun c hoaz dwuz lnilin··

~ Aze_.em,an! ,enie Berio"• 'n.·eu.r- . k . d

zrs m,rez 0aqrit e viz .... . ez It. ober di, ma. eontr?

Ha, ·d'e d,ro·, ankouac'!taet -gantan e boa:n.:.galon, ·en .em--da zellet talarek ouz an den 1kast· · ~ · . - k . · L~,-.e re outan « e-

~egel'aTit.)·)' ement a zonJans. en-- doa ou_z~ an_.·ctt~d-· koSoc~h,.

-·

'i

j i

.1

1 1

i

1 ' 1.

'

f

- 276-

_ Me -lavaro d'it e-berr, m3. k3rez respont d'in c'hoa~ war gement-man: Ha ne p~us-ket kavet tud War da ~ent.

_ Pesort tud? eme Beng. .- , · · G · · 0 1 Danvez eun den a spered zo ennout, rn~

- wrr e · ·· .. e tremen e -~iz. Ac'hanta, ma lavarfen d'it emalnt o P.a?u z 'h d i KerbeniÜ hag- int I(IeuL aman warzu ar vrhn, da c e a Soudarded glas? , .., '- N'oc'1h ket .0 klask ob er droug d an dud-ze · '

1 ....:.:..__ Ta:mm.ehet, ma fôtr; ne glaskan nemet o .brasa p:tad: _;___ Deuit ganin neuze, erne ar pôtrig, ken laonen ha tra,

me '·ya da gas ac'halloc'h betek e_nno. -k Eur pennad- gonde Ke·vareg hag a oa war e:r~z onz e­

mEmt a dremene en dr3.onienn koul~ 'hag er vllm, a lava-

:ra~ Del! Set_u Perig·o tizréi adarre! Anavezet en doa vne­·zan diouz e visac'h . ga.qtan 'bep red war e skoaz.

---- N'eman ket ~-unan!_ em·ezan. -- H:ag .holl 'n o zav da 'zellet.

- Pion al lankon bras-ze?'" erne Rhvall. __,_____ K ogom'p 'n ho ri fuzuilhoù !- erne eun T-hepot: 0-da:u, bras ha-bihan, an aaou valeer o d4o~ krape~-g_ant

·ar c'hrec'h ha setu · int ·0- teurel troad war 1e1n ar .p,lkerrr. An estranjour a denn-a·s -eur boned gioan teo a c holoe

d 1 betek e zaouhigad. :hag a zaludas an hall tro dro. ·e a - t chupenn rouz ha -Eur bragou berlaj glas .a oa gan an, eur . . .-~a-r ·e ziouhar -eun heuzou lêr kigneil: . ha d1shv-et gant ar c'lherzed ha gant an ·amlzer. Eur fuzullh ~ zouge a-.dreuz ~ar e gein;- met n·e v~ze gwelet neme_t a~ beg dre Zlnda~ ··b · Eur aonteli paket en eur wm ben teo a oa stab

·e , orp~~~tez vbel· korttèll eûl lazer-.moc'h. Kevareg h_a~ -a ~~~e e'n eun' tôl lagad ke~er muZul pep den, a zonJas erin3.n e-unan, o welet krabanou an no::;ta~t-man,_. ne oa -ket brao mont da C:houlenn digan~an -~ed -eur e ?~· a

- C'hÔui, erne· an den-man, .o sellet· ouz ar c hloareb, c'houi e'o Kloareg Kersôzon? - · . . ; _ -, _· _ · - .. ..,

Y a erne ·ar c'hloareg. Ha c'hom, pwu oc h,_ mar ph!. = g~ -. c'houi, erne hon m:oanard -ad~~~e, -o .sellet ouz Kevareg, c'houi eo Keva:reg, eus Kerbenltl.

_ Y a em,e Gevareg. _ · ' · d e zorn. En eur Hon den en dev'oa dalc'het e vone en

k benn e teuas gan tan: 1~ at anezan war e ' . b Kerziliou parrouz

·r---- Ha me eo an Tokous ras, eus- . - A' • d'ober Pl , . dent aman a-berz an Otrou ar Rouan, -~aw , . •

eur ·c'!bôze ganeo~'J;l .. · .- d ? _ Ar Rouâri? e"me ·ar -c'hloareg, _ pwu an -c~-ze · k An -Tokous bras a zibrennas a -chupen~ 'ro"?-s, a g~as as

, -_-ez aodeÜ a oa Çhi-man war ar c hem, a zigasas ,-~~n~~! ~ur ~'houezigell stardet gant ·eur gorreen lgr hag b Ûtkas da zibrenna fanezi. N':eo ket butun a ennas en em 1 t t ha a en nan paket eur ... ·diouti, ne-met eur paper P ege ,ma o

-277-

paper ail tefoc'h. Ar paper-ze a ginnigas d'ar c'hloareg hep lavaret gir. Heman a freuzas ar ziel1 koar ruz a zal­c'he an daou bleg 'anez·an hag en em lakas d'e lenn gant eVez. An holl a ~a o zello_u warnan ken lernm ha ma oa e re war ar paper.

P'en doê peurlennet, ar c'hloareg a zav-as e benn .hag a gollljZas: , " - Mignoned, emezan, ne dai-v ket ar boan d'in rei d'êoc'h da anavezout rakta'l ar pez a Zo merket -war al lizer-man-. H~n ober a riri e-b~·fT, mar gellomp dont a­benn, an dro-man c'hoaz, eus h-on tôl. N'hon do ket re eus euri devez da boueza ha da adpoueza ar pez a zo merket aman.

Ma den mat, emezan d'an Tokous bias, c'houi oar, illar­teze, da betra omp dent -d'âl lec'h-man?-

- · Y a, klevet em eus,, erne ar •C'hannad, en eur glask eul lec'h. da. azez~n. Ec'h an. -'n em c'hoaze, emezan, ·ma'r ne gavit droug ebet war ze, rak bet on daou devez bag eun_ nozvez o kerzet_hep kaout ar blijad_ur ·da lemel ar bec'h diwar va zreid~

---.- Breman, emezan,.ma kirit _·am leZe! evelse epa~ eun _eur, me vo prest da rei d'eoc'h goude, eun tainm zlkour, evel ma plijo ganeoc'h-. ·- Grit eun -diskwi-z, ma· den ma-t,- erne ar c'hloareg; ma

karit dibri hag evan, bezan hon deus peadra da ranna ga-neoc'h. _

Met an Tokous bras, a-boan en e c'hourveZ,. a oa-krog dija da ziroc'hal.

- Lezomp · ben da gousket, erne Gevareg, ha deomp war rôkl Te 'cho.mo gantan, Pierig, ·hag a gaso anezan d'ar- vilin, pa zihuno! "

Ententet mat eo? ~ Ya! eme Bierig. _....;_ Sell aze bara ha kig evitan 'ti-ag evi;dout! War· ze, ar

· c'houec'h den a oa anezo a grogàs pep hi ni en e fuzuilh; .plom ha -poultr a voe lodennet hag eh hent.

Treuzi rejont ar stê-r izeloc'!h- eget ar vi'Un hag en em zi's1partia neuze o c'houec'h . trd-dro d'an ti, da rei d·a

· gredi d'ar Re ·C'hlas e oant kalz a dud. Klask a rejonï pep h~ni eul l~c'h diouz gwelet dor, prenestr pe borz a.r vilin. · Riwall ha- Kevareg a oa em laket tost ha tost.

:-- Ne. welez ket, erne Gevareg, ez eus tud -e kamhr ar .:vilin? Daoust pion a zo eno?

Ne voerit ket peu· o c'hOuzout. Eur zoudard a .deuas d'ar fenestr hag a c'halvas una.n bennak eus ar re a oa er por.Z. 1Benn eur pennad e voe bodet tri ou.z ar prenestr ha pc­var didan.

- Aze 'z eus ,eur _ wezenn dilh, eme Gevareg, hag eus ar c'haol anezi e· c'hellin brao gwelet kement a zo e,r gambr~··

Kerkent e voe er wezenn, warr houez e Ziou-yrec'h. - Sko er porz, emezan, me ' skoiO er gambr.

,,

lj

il li ,!

!1 il: '1

il i d i Il ;,!

278-

Pellik e_ oanl ._Çliquz an ti; n'_eus ~orz. ~ P~ultr fraukL erne GeVareg. Prest out?

fla::i~~k~nt_daon denn. o Sklo~al ~vel, ·eun -tarz-k~run e ·kreiz sioulder'" ail draouienn.- Dwuz r:renestr, ar t:.ambr~. eur zoudard a _gou~zas _war e benn d'an tr~on :hag. er porz e ·kouezas -eun ail.. Ha ker kent all, ·pevar 'de!-m all ~ strakas tro dro d'ar vilin, o skl!i dor ·pe brenestr,- hag eur you­C'hadenn_ a skiltras er_ pevar c'horn:

_ Tori- e'benn! TOrr e benn! Ar Re C'hlas str~filh~t a,. ziredas er. porz evel eur vag~d mêrien o tont erm~z dw:uz o dhrugelL _ · . .

a ag ar poultr. da strakal neuze a~gle1z_ h~g a·-zehou! Kelc'hieb ·o_mp! erne. an ofiser bihan_, o lakat e benh

· ~uz ar prenestr. Deuit ho li en ti! _ _ Ker kent. e serras an da ou stlalaf, met eur voioq- a der­

ras unan 3.nezô hag a zarc'hoas eur skiltrenn gant- e. -benn. _____:,. De~mp ·d'an traon! emezan; tud a zo war ~r gwezJ_ An nor a voe serret klo,~. pa voe an_ holl dastumet e gou­

dor: ar mogeriou. An tennou a oa p.aop_ezet;. war .daou­W.arnugent sOudard, avat, a~ ofiS'er b.ihan n~ g~ntas-nem~t pemzek. Hag hen da 1Yalloz1, da Jke1. e dre1d ha da skn-; gnal e zent ~vel eun h~nter-diaoul ma oa.

---------'- -GortozJt; erne-zan, daon ze_n aman! 1Mti1iner bez ez eus eun nor :a~drenv? ·_ Y a!' e:rlle Fan ch ar Skailh. ; --It ho ta ou, sioul, war ho krabanou, ha _kavlt d'in an

dud.:.ze hep m'ho kwelferit! An daon zoudard a yeas d'en em zila ermêz: dre an nor

a-drenv, met iœrkerit ha ma t'emûgoras, -e oa. eur volod enni. · · ·

. _ War ho -krabanou! erne an ofiser bihan; hag ermêz! · · Mont a rejollt dreist d'an treujou;. a ruz~kaer, war o

c'hof, ha:.g -evelse, betek_ ar hern plouz nesan. Eno, -unan anezo a.zavas en e zav,··goustadik, e;n eur. zellet a_bep .tu:

nerD.~dost e oa eur c'ho~ldri dilezet hag hanter-z1st-o hag a ·zerNije da zastum pep seurt benviou labour._

Mont a rejont di, d'ar red, en eur blega o choug. Eur sktiel a oa -ér c'houldri, emesk kalz a draou ali. .

Hon fôtred a grogas enni, he zavas betek an doen -hag unan anezo a bïgnas d'an nec'h. Ac'hano, dre _doullou an doenn e weie porz ar vilin, ar stêr, ar par kou tro-dro, da

' ' . vihana, diouz_ ar penn-ze dan h. d,. f '!hl mezan d~.e gama.rad .. Me 'wel - Tap 1n ma uzu1 . e _ ,

eur •chOuan! . . Per, 3.n h-ini en devoa tennet war d-or a-drenv- ar vllm,

a oa eno, drek ar c'hleun, er park n-esan. Amzer en doe · ar ztmdard glas da vizoan pez a gare; Per a oa e zell wa! zoran ti; pa skoas an tenn anezan, ec'h asoupas; e b_enn a gouezas gantan, touez ar geot ha ne finvas ket ken: maro 1

e -oa.

'Ar zoudard a_- droas neù:Ze warzu ar stêr. Gwelet a ran eun ali, em-ezai!o, dti-hont, e gaol eur

wezen-n .. dilh -e ki chen ·an dour 1 Ha da· denna aidari-c. - E c'lbar am· euS tizet, _emezan; OO:tan ·o vori.t ·traou!

. 'Hon _zoudard ~ z_ella:s ç'hOaz, met )Ie 'gouezas ket e la.:. gad war zen ebet ·ken.. - · · _. ·--

- Deomp! em'ezan, lorc-~,P. -~nnan, da ·renta kont d~al l-e-fanant. ,

Al letanant -o. digemeras .la-ouen hag a sa·vas c'hoant ·g;antan-.ivez, da V:tnlt d_a welet peiec'h e oa kuz-et ar chouan­led.

---:-. N'it ket d'~~ c'-9:ouldri, emezint, rak _gellet a-walc'h o dlJe gouzout ~o ac'hano eo ez eus bet te'mlet.

- D'eomp 'ta .etrezek ·ar penn -aU, erne an ofiser 'bihan. -- 0 lakat e benn· e~êz, e welas eur skeul hir ha~pet ouZ

ai' marchosi, lezet eno gant an toer. -Setu va afer! ein.ezan.

Ne voe ket peU, goude, e oa astennet. war e gof war v"eg­ske?--1:, d'ezan da c':hellout tizput gant e Iaga.d~ en tu -aU

v1hn, betek ar parkeier peU-an~ · la~ad a oa lenmi hag a h:;.lr3.·s. he_I)dale War daon. eus

_ hqn m1gnoned ku_~et pep ·hini_ nezo a:dre · eur · 'wezelln ·: . an daon Dhepot e oant. Ac'hanO~ dre forz -fuichal ·:· e kavas_ Kevareg; ar c'hJoareg ha RiWan:. à_ Zri bodet,- e veÎ

-~ 'n em guzuHhat. Kaer _en doa sellef àh'endaU; ne welas · netra. Ha~ e oa o vont da zisken, seder_ .evel _ pemp gwen­

pa zantias rp.etra .... petra 'ta? an dOOnn. · o tec'he:I, .. .­ar skeul? Ar skeul eo, ar skeul eo, ·Sur 1 Ho la! Hola! hi o tistatga diouz an doenn, hag hen da 1v~ul.

--Hep la! bez ez eustud! Met an hini. a zo kr(lg ,en troad a rerik bezan bOuzar.

Met pi ou an diaoul a zo kr:Jg en troad? Setn hi savet en~ hag ·hon· ofi~er,. ev~l-eur u~armoUz,.kropct ~'ar .krog gant e dre1d ha gant t: Zf)Ouarn, en aoun na

SIJUI,.fe. Ar skeul a· Zo hir, 25·'ti'Oatad,"· da vihana, hag a· zo krog enni, en deus savet anezi eil êr, ·ha setu

c'hoaz. Krog err, zok,en, .. da vale gaD.ti! ... M-et diaoul :skoi'n a c'h()ari an _dro--ze -d'ar << Sitoïan »

J~;~;::;::~!Ï( Mal\ gellje· gouzout? N'li·elJ ·bezan nemet eur ~--i ~_evef. en deus -la,varef Kev;.lrC-g a zo ·eur pôtr

S-klasa 'ra e wad o- sonja! eman. Keva·reg- o v-On-t s!c-eul- hag aU._ ·,Ne wel. nelnet. e gein hag ar

ro~s._'zo war e_ J:~~nn .. ~euZOu disliv a zo :·gantan war e z10uhar ha beg eur fuzuilh a dec'h dre _Zindan

bOrpan. · · .. ·

AJ laer a ya kuit a gammejou hiJl, 'ti-ezek ar parkoU Iri'eman ar chOuanted. Ar Re C'hlas a rank gWf!~ei

o vale gant e skeul h~g o letanant war __ ar beg; ne gredfont ket, r.ak mar ,kouez an douger; .ar

gouezo ivez, gwaz_ d'an neb 'zo"pignet emiil

-280-

Setu al laer arro er parkôU, demdost d'ar stêr; tri den hag eur pôtrig _a deu da ziarhenn anezr,~.n en· eur zevel o diouvrec'h d'an ê:r hag en eùr c'hoarzin ken e tortont.

- Hep 1 attention là-haut! e·me an douger, hag · e oa an Tokous bras hen e-unan. _ . .

Hag hen o tiskenn e skeul plom e kreiz ar park _hag, o . sevel e- benn, oc'h ob et eun tamm prezegemi d'al letanant

bihan·: - Diskënnit brem an, me ho ped, sitoïan, emezan; me a

zalc'ho mat d'ar skeul. Ma mignqn J{evareg a zo du-hont 0 c'hedal a-c'hanoc'h; eun dra' bennak en __ deus da lavaret d'eoc'h! Ah! Taolit d'an traon, da genta~n ho kleze hag ho pistolenn!· Skanvoc'l;t ë ·vezoc'h. · An- ofis~r a oa glas. ha.g ez oa.

Pôtr e vo·ned a zelle outan d'an nec'h, e lagad lemm o heuiJh '(lep :finvadenn a rê. '

Teurel a reas d'an traon e gleze h_ag e bistolenn. E keit ze, e voe gwelet o tostat Kevareg, pafet e vorzed, hm;pet war ar c'hloareg. E zaoulagad a dôle Iuc'l,l·ed hag e zent a 'rigonse en e c'henou. -Eur penn-"haz dero a oa gantari. en e zorn; pa voe arru ouz troad ar skeul, -benn neuze, an ofiser -bihan a oa diskennet ive, ~ Keva­reg, o trei ouz e vignoned, a lavaras d'ezo.

- Draou ac'h~moc'h, einezan, a chomo aman evel tes­tou; ar re all, bezit war evez ouz ar .Re ~'hJas!

Gant beg e vaz, e tiskouezas d'an ofiser e gleze ha, gant eur zell morzus:

- Krog en ta:mm dii-~ze, emezàn, ha difenn da vuhez,. mar gouezez ober!

(Da heuilh). D. N. D.

RESPONCHOU MEZEVEN 1929

1. - Eur vouarenn pe eur gere2enn. IL. - An tok war· -ar p-enn. III. - Eun ininenn. IV. - Ar zaUh er puns. V. -- .A;r wiri<niez a zo gant Yannig r.ag_ e v.ontr :P'eo gwir

n-e IJ.abour ket a verk an eur just diou weOO -nemdez, e le,c;h hîni Fanohig. n-e ve:z morse, eün hag eün a--walc'h, war an eur. ·

Er mi·z·.a zeu e stagimp da embann anoiou ar. re a c'hounid priziou divinadennou 6 ro-Ïiz k:en.ta ·1925 ha.g e miz Here·.a, zeu. ·e Ugorimp eur genstrivaideg nevez ba ne b.ado nemet tri -miz.

Kenta bloavez ha tri ngent Miz EosT 1925.

Feiz ha-Breiz HA KRÔAZ AR VRETONED

.KEL<\OUENN Y:IZ~EI{- -GAN)' SKE'ÙDE~-.NOU.

Relijiun' .~. lsti:>r .. Br.ei.z. - Marval"lhol( -- G\_\'erziOU ha .Soniou: -. -Buhez a'r, V~o- . . .:.t·

- R _EDAC::::.TJ:o"N

J.-M·. PERRO_T, Plougu_e_rneau (Fc•)J--Y: LE :\:Î:ÛAL CoadoUt .- G . . - -. . ·.--· ____ · .' _,_p•. __ ,~I~gamp,

ADMINISTRATION __ ._ '· .-AnMINrsTRA.TwN·-"- .:-" .­du Bleun--Hru,q èt<li'l l' Emgle'o SaÎit Il du du FETZ -,HA BREIZ :

1,- . -:Fa·- 'GE(JR.GEÙN, -rest--, 4, rue du_ :Châ-tt•au- _ Drest.

· YV. -DREZ-EN -., -HB.E8_T - '· rne -du bhâte~u,~ BREST

c,'c ·:623~ RK.N~~~ - ?1~-44-:t!J-. ~ENN!;:S .

• A~?N.\BJIJ.JNTS INIJ/rlDURLS FMZ_J_I_A BREil. • et-,. KORN-[fOUD,.

PUBUCITE

Bretagne . · · -8 f. l'a~ Toutes les ittsè'l".tüms- aonl'. iaiteiJ F1·ance -... _. . n.r l' . a· t•0 ,,,,,·,.· Et1·ange't'. . . · " . an Abon_nements· colleclii~ . 10 f. l'!)n · Une_.page ,entière,.

-- , lr'etz l~(t-IIJ·eiz L~eul) ' _Une derni-.:page, _.(à_partlrlle.S:e.:w•_l_l_pl.) 51. l'a-n. -Un-quart de page ·l-75-f.r-.-·

~~~~~~~~~~~~~~··~•oo~.r'~· : :' ·TAOLENN AI:{ Ml·Z·.-:, _ -. BÎeufl--Br ---:' . .. :,_,__ .

; r:~t~~~~: !i~~~g,om~ ·-:-- viktof~~·-~~ntn- r~_~-;;t p~~:.----_.yaouank;- <L. NmuELL')·u ·~·- Dlveza gwerzlou eur b_ârz ·

LAUJ!ANS. _:__Sant Nik 1 · h Poltred- ar-· Jikolodenn~ PER Breiz Iz'el, ·J: L'HELGO~A~~·ua ~~t • Kasian. :;-:-< ,.Kuz-he~·Le .r ... L. '---'---- Doue. ar· Vro-- ar YeZ ~ -~nn arlnare_}?.adour. m,o~h. bannie! ar• vro --F ·M· - [(''] .OUENN AN DREZF.N.- Dil;ldan

• • · · · - ,-·e e~er a gteiz hag a -zehûu. . -: .. ,,: ~.-.~- '• ' . ' .. - ................... -.. '' ,·, ... " - ~- .._ "·'' u_-_, Suliou ha. Goueliou miz' Eost.

2 ·a. viz East.

viz- EaSt.

v:iz Eost. Eost.

:a· 'viz- Eost.

IX~:;t_;s!JÎ g.oÙqe ar Pantek_os·( p -465.-e.levr .: an A. Uguen. · ·

X:y•t ·"sul gaUde ar Pantekost Ail Or.e.renll-p" 368. . . . :

GousperoU- ki:mta sant -Laui-ans -p. 7_1 5. Gouel Mari Hahter-J!last p ,,2•0· xrvet l - ' , . .

· _su goude ar .Pantekost. sant Joachim "}'ad_- ar Wer-c'hez Vari-, IP~ 725. '·

XII sul gaude ar Pan'tekost .. An ofereUn. p. 47~ - . •--.

-q-ouspemu. k_enta sant B.erthele p . 7'2·7 viz . Eqst, ~ XIII ' ' .· ve sul goude·_ar_Pantekost,-p .. 480;~-

il i !

-282-

E « Reolennou >>

Pion_. -be~flak 3 · ÛùmO ar _;_pez _a v.oe ·skrîvet diwarbenn ar Bleun-Brug, er -.C'.ho.ril.-boud ,diweza, (p_ 102), a ouezo sklêr' -p.enôs, adalek an etllr genta; henvel ou~ eun hade~n

, h.ag he deus en ni, forz p.egen mun ut co, holl dan vez gwe~ zerin _,pe 'ouzapuenn, .Bl.eun-Bruy Keryann, _ dent da vezr~ hirio · Bleun-Brug Brezz, da lavaret ~o, da asten e skou. rou war Vreiz. a-be?, a oa ennan ivez,· kl~zet en e voe­

-ctènn.;-·keinent -·m.'eo delit, -n~ ~emeut ma teuw da veza dre m·a tigoro .ba d_re ma_ kresko. _ ·-. . .

. «·r on· se prOpOse· d'exa_1ter _les tradztzons natzonales de la Bretagne ... » · ,Setu p~tra a verkè an A o. Perrot pag · e_ vignoned. ·-G:ant se,- _e skouLmept o n:'-~noz hag _. o labour ouz hini-··Kërniarker, an· __ Uhel, ar Goni<deg,. hag evelse ouz menOz- hoU· .. ·vroadelerien-·Breiz,- a re da re, abaoe an~zcr an Dispac'h hag _a-rôk. - Eno- eman ŒWir· eie-nehn hon E:mzao hag a zo en _nan, he:fvèz: ar spe~ed a-vislwaz, -dre zin~an_ al labour, b1~e1Zek, doùjans ouz ar .feiz. · Abalamour, dreist-holl, _ d an do~­fan_s-~ze -ouz ar feiz ha~g .ouz_ h.e .gourc'hemennou· c-o e talc h d'~;p----f:m re:r: s}?:.o•az ouz Skoaz gant Bi·o-C'hall,_ -gant. kl~sk_ ayat; a-gostêi d'-ezi, __ ei.1el m'co rc.cl, e va cl e-unap, drc- e J cz. " e-lman, _é is-tor .e~~nan, e _spcred c~~man. Setu cne an an­dari -Yàc'h a red ~ ~~rizied ar Bleun-Brug. _ . _ ,

::'-lra sctu-. _peral(_a:r- Blenn-Brug en deus ~ro_ da zevcl c b~ll-n ·sioul ha_ :dispouron, hag c·n deus r-esp~m~ vàt, bep -tô:( .da_ --gèment.--.rebech a è'heller skei_ gan1an. B~zan eo ko~'poUcz epep doar-~·, evel ~un tour sav~t mat, d1azez:3et w_ar· ar·· rOc'h ·hag e ûfcnnou gan tan _a bep tu. '' GwelomP an 'ctra-zç en eur studia ·e- (( Reolcnnou )), Seh~ hü aman: -

·Àn.~. I. - Le Blelln-BrUg de 1{erjean est réor~anist'r sous la dénomination de Société d'édufation natwna~e 6retonne et les- anciens _statuts approuves en Assemb~~e générale à -saint-Vougay, le 15 mars -1912, sont remames COmme suit: : : 1.:~:~

ART. -II. ~ L'Association a deux buts distinctS~ mJli~ inséparable_s: . _ _ a) En, tant que. bretonne, elle a pour but de promou­voir l'idéa'l breton dans le triple doon~ine intellectuel; po; litique ---et-' économique; ·" · -

b) ·En tant .que catholique, de co~tribu~r. à rendr-e la Bretag_!le le ple_in ·exercice de sa f:m traditiOnnelle,

- 283 _,

afin qu'elle devienne par le :rayOnllement tôt3l- de -sâ t>erw son~_?lité, un iflstrument de --salut pour ses fils et Un 3:g~nt · de civilisation dans le· 'mond-e, - · · · ·

ART. III. - L'Association est dirigée par des- laïques et sous· leur entière responsabilité. Elle se ti'ent- en corn~ munion étroite avec les représentants de l'E.glise Catho­lique et est placée sous le haut p-atrqriage 'de i'EpiscOJpat breton.

ART. IV. ~ L'Association· a son siè'ge ati domfcile_ du -préSident du Bureau central. ~- - -·

ART. V. -· L'Association· est es·sentielleme"Iit corn :Posée: a) De Comités_ régionaux répartis par_ langue mi dia­

lecte : Haute-Bretagne, --=- Vannes, - --Gornouilile, Tréguier~Goelo, Léon. ,Chaque -région- est déliniitée pa:r: le relevé d~s paroisSes qu'elle contient.

b) D'un Br~reau Central. ·

ART. VI. - Le. Bureau Centra'! sè recrute 1\Ii~même; il est renouvelé tous .les ans pa:r cinquième;.-- les membres d'es Bureaux régionaux sont choisis par Je BureaU .. Central et renouvelés également par cinquièm.e,- chaque ·année.

ART.- VII. - Le Bureau Central CÉ. C;) est __ composé de: 1"' Un président bretonnant; . . ·- · ·

- _ 2"' Deux- vice':"présîdents, dont l'un_; appartenant à la Haute.JBretagne; · · _. · ..

3-~ Deux secrétaires généraux bas-bretons, un -ecclé­siastique et un laïqu,e parlant et écrivant -le bretOn, de tous les dialectes; · 4"' Un trésorier.

JART. VIII. - Seul-s 1es membreS -du B.-B. lie faisant partie- 4'aucune autre association à caractère ·régiona­liste ou nationaliste breton sont éligibles. aux-- différentes fonctions des Bureaux Cery.tral- et-- Régio_nall;x _(-B. c~ et

. B. R.). .

ART. IX. --'- Les membres des B.--R. et R. C. so-ni tenus obligatoirement d'assister à la r~traite .fermée'~ annuelle (c.f. art. xv), à la queUe sont conviés ég:;t-lement · iouS. ies memlbres du Bleun-Brug.

ART. X. - Le rôle du· B. .c. est_ de donner l'impulsion générale, de maintenir _ la cohésion ent:i'-e les Comités régionaux et d'organiser le congrès annuel. Gelui-ci se tiendra à -tour de· rôle, en Léon, Gornouaille, - -Tréguier­Goele, Vannes,- HaUte-Bretagne; Le Comité régiOnal f-era,

. à cette o-ccasiOn, office de COmité local. _.ART. Xl.- Le B._C. se réunit au moins deux fois l'an; les

B. R. se réu~lissent chaque trimestre. · ,. ART. XII. - Les Comités régionaux forment-' f~hacun Une petite ~ssociation autonoJJJJe. Ils doivent, du mOins ell Ba-sse-Breta~ne, obHgatoirein;<ent se pourVoir des Organe-s

~u1vaut~;

•

Il

~1 -j· ' .. '

' '·-1 .1

: .:!

- 284,-

a)- -Br_euriez ar Br.ezoneg; _ ~ b)' CCntte-_ 4~ 0 librairie et de propagande bretonne­

alime~tée par l'Emyleo Sant Iltud; c) .Bulletin mensuel; . d) U~e bonne troupe d"acteurs. ~ .

_. ·Ils· s'effbrc.eront, en outre~ de_ former (Les chanteurs et ''des_ co_nféi'"enciei's. _ .

·ART. XIII. -- La cotisation annuelle _d_u .B.-B._ :est. de 10 .'francs _ exception-faite. pour les mrl_It.~Ires, ~es etu­diants qui paient· .5 francs, - dont mmtle revi_ep.t. au B. C. et moitié au Bureau du Comité auquel a'ppa~hent l'adhérent. · - -. - d t · ·

LCs. Cotisatioils sont perçues par les soms. u resone_r général_ qUi déliyre, ·à titre de quittance, une cart_e ,_nom,l­n3.tive, qui- sert,- pour l'année en cour~; de carte;_q. .e~tr~e gratuite à toutes les réunions et fetes organisees par l'Association. . ·

Tout membre peut se libérer du paiement de la coh­, -Sation annuelle par- un verse~en~ glopal de 200 francs · ,·ét -_reçoit u-ile .carte de me_mbre_ a VIe. . _ •.

·A_· XIV- _ _:_ Les préSiderits des Sech<>ns regiOnales du tJleun:..Î3rug.ainsiique-.1e président du_ Bureau Centl:al ren: dront ·'Compte, au -emirs dp._ Congrès ant;tn~l,. de 1 emplOI

- des i"·ess_our-ces. et 'd-e la propagande reahs-ee par leurs soins. "' _ . ART. XV: ___ ~-L'ex,clusion peut êtr~ pronOncée- COJ?tre ~Ol!-t . J!lembre qui· contfecarrerait pubhq_uement les ~Irectlves_ essentielles du B.-B. .et leurs. consequences logi~es. ~e Bureau central ·et le bureau régil~nal do~t fait partie l'inculpé -sont constitu~s- _iu~es_ ~n cette circonstanc~ e~ ·reur· ·décision. prise à 1 unanimite .~st s~ns appel.. .. ,

ART. XVI-. _ Une retraite fermée an~uelle es_t In~htuee our· les membres du- B.-B. ·et leur _amis; Elle se hen~r~

~ans le centre choisi pour le Congres annuel et aura .heu -immédiatement avant. __ · _ · . , ~

ART. XVII~ _ L'Association se déclare étrangere a t~ute · politique de parti. , . . . .

ART. XIII. ~ L'Association a~he~e,_ en pnnci-pe, a. 13.-­méthode d'action intitulée cart~l;- realisant, sur un P~~~~ précis, ·un accord momentané ·entre -·groupem~nts toils d'esprit différent. - AR'l! XIX.- La dissoluti{)n de;l'AsSociatiO'~ ne __ êti-e p.rononcée <Jtie·· par le Bureau Centr-al qm sera alors appelé ~ décider de la dest~nation à donne;r social. ~T. XX. -:- San{ initiative pi'iS-e par ,le • .

Vée pa.r ·les H. R. et ratifiée en As.sembh~B g~nerai-e, nlodifi:eation ne peut être appor~ee aux statuts _du B-.-B:

:que sur demande précise form'ulee _pa_r l_es 2/3 .des· brès du B.-B. Les modifications proJetees se}'ont

- 285

mént étudié-es pa~ les ·B. C. et B. R., darts l'intervalle -de deux Congrès annuels. J;..eur- décision prise à l'unanimité

- des voix sera' promulgu~e au Congrès· suivant par· Je. président et sera sans appel. .

ART. XXI. - Les présents statuts Jus et approuvés en Assemblée générale à Guingamp; le 21 avril 1925, seront; conformément à .J'artiol-e 2-- de la loi du ·1e_r .juillet 1901,. déposés- à la Préfecture du Finistère, -

Membres du Bureau central: Présfdent: M. Y. Lé- Moal, Coadout; Trésorier: M. Y. Drézeh, rédacteur au Courrier_ du

Finistère; Seèrétaire: M. J.-M. Perret, Directeur du F'eiz -ha Breliz,

Plou.guerne.au, Finis.tère.

Diouz ma· weler er Reolenzwu-ze, ar Blemz-Brug, tra Vreizad, en -deus, war .an ·dro, deare-· kristen ha doare lil'ik, ~ ba doare da stoul"m ouz -spered an dispac'h.

Kri-sten eo, i'ak anzav a ra en e artiklou II, IX,. XV, eo silvi.digez pep den ar--pen-n-ober brasa 'zo warf an douar; - -ha.g- -anzav a ra ez eus-- diOu c'halloud. er bed, -hini an Iliz .. katolik ha hini ar broade-leziou (pe ar c'houarn.aman';' chou (art. III).

La'ik. eo ive, rak disklêrian a ra en deus eun dachenn d'ezHn e--unan, (art. II) tachenn al labour vreizek; a hen­dall,. renet eo ha re.net e vo muioc'h-mui gant. laïked, dte· m'en em z~vo en hon zonez, Bretoned hag a vo feal, war eun dro, d'ar feiz ha d'ar Vro·.

Ar Bleun-Brug en em zav kren.n a-eneb spered a·n ·Dis­pac'h., ha se·tu perak (art. VI) n'en deus ket digeiller-et ·ar votade-g. Seilh pelloc'h, avat,. {-art.. XII),- ha c'houi w~lo pe_gen brao eo kom)pouezet- an triiOu, o vezan m'eo laket an « autorité », keit-ha-keit 1hag al «---. li1berté >>: izili ar-­bureoiou bihan hanJVet gant re ar Bureo- bras a zo lezet gonde da labourat en o frankiz ...

Kroui an rhevele.p speretd e.tre an holl, setu petra a glasker ha goulde, grit evel ma kavot mat.

Au hevelep artikl a lavar, gv.rir ·eo, e ranko_ pep strol­Ja.d sevel Breur-iez ·ar Brezoneg, ka out eun teâtr hag all...

·Met ze zo memez tra evel pa lavarfed d'eun d-en yaouank o seve[ tiegez w:ar ar rn:eaz: Red eo d'.eoc'h ka out saoud,_ ka·rr, kezek hag' alar ....

Ezomm ebet da: /zisko:uez d'eoc'h. eo ar Bleliil-Brug tra Vreizad. Bisko.az n'eo bet t-ama1let diouz .an tu-z·e.

Rêbec-hou .ali hon deus klevet pe lennet hag eo dâ d':"eom;p dis·klêria breman.

_paru o .devez aon na glask ar Bleun-Brug ober gaou ouz Bro-C'hall o rei re -a dôn -da Vreiz-! Rei re a dôn da Vrei:i a zo eta klas·k diliamma anezi, distarda he ereou? - Rei re a dôn da Vreiz a zo dibab he _yez diouz ·' hini Bro-C'hall, laka-t d·eski a_nezi, rei · tro d'he Soniou ha

- 286

d~e- giziou? ... Breiz a zo, e kenver 'Bro-Ohall, pe he gouarn311Ilant; henvel ouz eun danvad samm_et gant ar bleiz; ha koulskoude-, hervez Bretoned (?) a zo, arabad -d'an danvad leuskel nag eur vlejadenn nag eur winka­denn met kentoc'h, ober .allazik d'ar bleiz mat!

Er Bleun-Brug, ,den ebet na glask enebi a-b_enn..:kaer ouz Bro-C~hall. An .disp-arti a glaskomp diÛuti n'eo neme:t. .an

-hi ni ·a glask an danvad diouz ar bleiz;... dai ma tilezo Bro ... C'haU he natur hleiz, ni c'hallo- beva e ~peoc'h gaonti, kenver-ouz..,kenver dre_ IDa ·vezimp keit ha keit.

Da c'hnrtoz, avat, ar bleiz a zalc'ho e -grog ha ni a vezo peUI'Idaget, mar ne ziskrapom,p ket.

Kaeroc'h a ra ar Bleun.:..Brug : kroui eul lezenn hag a roio, d'eomp, war eun dro, nerz d'en em _ja.cha a-dre skil~ foù ar bleiz h~ nerz d'en em zevel a-nevez-Hamm.

1\{e gred- eman ar steuenn anezi er Reolennou monlet aman. 'Goût ouzon e ,c'hell beza, hag ez eus, kevredigeziou, kelaouerinou -hag a glask, a-ziavêz da ·bep krCdenn poli­tik ha relijius, rei da anaout dre hoU, e- Breiz, ar menoz broadeL Gonde, emezint, pa vo anavezet gant a-n, holl e vo di:babet etouez ar c'hredennou ali. (1) - Ni 'gred d'eo-mp eo hounnez eun dezeFln. dOuellus, t'un tamm henvel ouz- an bini a ziwanas gwechaH ~ Spered « Jeari-Ja•cques )>, tad an « Emile >). -- Muioc'h a zroug a deUfe ac'hano eget a vad; betek pa zo en hon touez t.u4 a gredenn dislbenveq, ra giaskint Breiz pep hini diouz e du: meur' a boent a zo ·bag e --~'h_e~l_:! -ho li_ ~n ~rn gie:_~t warno.

Nemet eun dra a c'hoarvez; ar menoz broadel a zo diank abaoe keit 'So ma-'- kaver mil abeg er re a zav da zifenn hor / gwiriou _ a-Viskoaz: « Régionaliste, toujozirs ; séparatiste, jamais! » erne an AO. Trémintiil, hon de­pute (2).

Ni a lavar aman: Régionaliste, jamais ; nationaliste, toujours ! - Perak? Abalamou'r · buhez Breiz ne die ket­en em veska gant buhez Bro-C'hall ..•

Ar pez a han ver Stad ou « m,.odernes ~), daoust ha, gwel­laenn a deu d'o heul '! Ha --:be"zâil irit -:eur _ wellaenn. 3.nezo_ o-unan? ·Goùt ouzomp int gan et diouz << la dés-intégration des petites patries )) (3) hag. e teno nt, a da mm da. daiiim, da laza· pep spered gouenn. (4) « Scveni )>,-en doare-ze, a zo i:nouga ar vuhez. Ar broadele#ou miret en o frankiz ha-g unanet dre an lliz katolik, setu eno pal ar sevenadurez.

(1) GW'él:-f:' Le Naii"Oiitil{sm~e.

Bree_iz.-A,tao. Pl'ix: 1· franc. Eut Ieorig '",,;;,;",:',i~~:;;";,~~";;;;.:,n· ziou~ a bo11ez :bras. Nemet -ec'h el1 em z ;"•ar 3.r p·oent,:·rilan, d1•eishbolL ·

(2) Cf, /?fiJ•oîsse_ bretonne. ,Avril ·1925, .p. L

(3) Cf. Essai sur -lq_ questio~. brelonne, p. 21 (Qon ~Sturzo).· (4) Cf. --.-essai SUl' -·:l'fi, q_uestion-0-ib-retonne, ='p. 21:-22'_·-·(-Mgt-_ JuHién). ·

. ~ 287

.:m::a~a-~~~-~:iséet:ra~~ reî ,da- g~edi p~nôs . « _n~(onalfs­:a'- c'hall h - . P -s_me_ >) (1.) •. _Broadelezrou. d1shenvel ·zout ouz :;::. unanet, g:ant ma ne glasko ket an eil no3.-

jSet~u ar~:PeZ -a gaver- e· RiwlennoU ar Bre-un. -Brug· -ven 1 a dra ' h *' · ne-Ji. t h k zur, ao e-un doare adnevezet da zellet, n'eo ·

e ;ep en ouz stad hon bro ha d'e wellat, met ive ouz ·stad ar bed ha d'e wellat.

Menoz ar Bleun-Brug a denn d'ar pez e :Europ arôk ma

03 d t - · n _ em gave. en

.d'en em zila _e i . ~~~k sph er,ed pagan ar « Renaissance » r po 1 1 ag en boll lezennou • an Jliz a

-vage lealded ha karante etre ar -.:poblou. d'ez~ d a hendall pep -~hini h-erv-ez e s.pered. ·en e' f~r:.nkiz. ~e:_e:~ eo an Urz_. Er Ouenn, gan-t ar Relijion~. eno eman ma:~

:menn. pep sevenadurez. - ·

E.,A.- M.

(1) Petra •ta eo eur « r•égio 1· t - . ~ .. ·liste? :Me gred an hini a rann ~~t~-s en o:,_ !Ur 1}-ationalist~, errr ;;épa'r.r­_ltag adalek 1491 _ h•

1 r reiz e dwu lodenn, - arôk 1491

.zo ·« régionalist; :- aga~ .::a_r: al lodenn gentan na go nt ket ken, a :20 eur « séparatist'e -:;; :....__ a~nh:nt~ll o~z al Joden_n -gentan hepken, tt

--tionaliste "· Bez ez eus c'hoaz- h a ze l outo o-.dlo?- a zo eun- « na--.ahaoue 1789 Ar , .. · ~ ne Zellont (I"Uz Istor Breiz nemCt

· re-ze zo pohhkenen pe ke t 'h d" ..deus gOùenn ebet ken. _ • ' 0 oc • Ispac'herien, n'o

---"'lHft-lllll~l~IIU!llli!UHIIUIIIlU!UIJ!UIJBIUIUII!IlllliiUII!IUHl!lUllllli!UUUUIHHUHIIIImlllllliUfii!JUUIIIlUIII!UIU!lllllllllllllllllllllfllniiiii!UUIIUII!IIIllllllfllll'lll!ll

• • • • i • • • • • • •• -.

Breiziz,

. Ma ne feU ket d'eoc'h e vefe laeret h !ho labour da larda divroïdi divez. o madou ha go,pr

....... -~~ n_~ !~ll k~t d'eo_c'b b~_a __ kas~; dtar Brezel evel ao­.. tr:ed Q.u, melen pe , rp-zc_~-e .. )~.c~J:l tud . te;_: :iÎOlalon .,_da zi"fpenn

rO .mamm-vro;·- ' . . ,. ')' · · ·

-_ Ma ne _feU ket d'eoc'h e vefe ho feiz ho yez h -:flastr~ diJ?-dan an treid ha goapeet gand eun t~rra~ pg~o naou-er·en; - · · -

~'ho peus c'hoant da zigahestra h horJellet a bep tu; o feiz hag ho pro

- . M'~o peus c•~oant da jaoha- Brejz. diouz ar vreinadur~z ·.lha d he adsave~., ~u_g_ernus ha liaer, skoâ2:~Uet garit -'Sr Feiz;

Deut boil d'ar BLEUN-BRUG! . -~_'_J{asit h<Y •kodenn ...:.. 10 !ur ar bloaz - da y

4 r d Ch" Dr-ezeil, ' ue u ateau, Brest. C/C.' 6238 .. Renl)es. ,

-288

Petra vezo gwelet e Gwengamp t - • • -

gant goueliou ar « Bleun•Brug >>

Krogo:n\p, ma karit, dre an amibr.ougadeg-v~_gr pe « cor­" tège 'bi&torique- )) ..

E Gwengamp, ar ·s~rollad savet ispisilal 'vit ar goue­liou .en- ;dJevo kar,g da ingali pep tra e_ kement ha.g a zell ouz al lodeJln-IJllan._

Na lavaromp ket eo grêt ar _,pez a verkO.mp aman war­le~c~h, mèt hon_ deus esperans vat d'her gwelet- grêt- ha grêt a-zoare, gant a skoaz1ell a .den ,a bep tu d'ar Bleun­Brug hag a zigerner mat a vez grêt d'ar re a gomz en e ban o.

·Bun ambroug'adeg-veu_r, s~u]_'if ma tere !JUZ ar- Bleun­]3rug. ober, n'eo ·,ket eur « cavalcade » eo. Bez 'ez eo 'vel eni"- gente! .istar- disklêriet d'an daoulagad dre- berz an dô.ten:n ·gwirion ha beo a vez .Jaket -.da bara dirazo, -ken kaer ha ken splamm ha .ma vez gallet._ .

E Gwell,gamp, e- vo desrevelet donedigez an dukez Anna (1), gant marc'heien, floc'hed ·ha diinezelled ouz he heu!.

Eun- den, pa vez arru -war an oa:d, a -gar gwelet -oc'h adtrèlnen dirazan tôlennon e ya-ouallkiz. D'eur bobl eO .eun dra frealzus ivez gwelet dispaka dirazi he· amzerioù kaer .gw-echall, rak _ ma.r ne zizro ket ken an amzer dremellet, -ar spe.red anezan a c'hell bez a a darre. Ar spered.;zê eo an -·hini a renk adbeva e Bre-iz hag ober .ac'hanomp evel . gwechall, tud .en o frankiz.. /

Ra .deuio tôlennOn·- evdse. da Îreskat :hon -·sperejou goen- ~ vet, -da_ zila enno c'hoant ar vubJez, ar -c'hoant d'en em zi­.zo;ber diouz: an holl soTic'hennou · pOlitik a zo 'v el ken lies a wabrenn 0 t-ouella ac'hanomp; 0 rei d'eom!P da ge­mer- evel gwirioneziou ar .pez. n'int nemet seblanchou. Ar .geriou ·gouillou h_ag a zo _.ieiz 1

0 geiJ-ou diouto gant ar falz­renerien a zo en hon fenD, -geriou ha n'-o -deus ket o zal­voud-egez e brezoneg, .« Progrès, HuŒamité,_ Egalité, hag ali, a g'oac'h hag a yf}. da van, pa bar dirazomp\ tôlennou an amzet goz hag e strink diouto kemen·t a urz ihag a Wi­rionez.

Bez. ez eus eur wirionez politik,. met re-d eo he c'hlask en am;zer _gwechaJrl, pa oa p-e'p hini~ en e renk; mis.tri hag ·a C'hour-c'hemenne hep -gwaska; sujidi hag a blege hepo en e·:t;n zizenori. An dukez Anna o tont da Wengamp a. roio d,.eûmp eur gentel skouerius diwtarbenn eur vro daJ!c'hèt War he zu, dre ar frollkiz hag an urz .

.(1) Gwelit er C'hOJ•n-BOcud. Pl- . Cliçh. é dè ta (!retugne touristique, ommen 1.-V. Wir-Zih<>ur

j:' l

,,

-290-

Da heul an dôlenn-ze, e vo grêt,·diouz· dlskouez ivez: eu.n demsk:eud e~s ari tôliou êsa .grêt ahaoe eun toullad'.. hloaveziOu evH: addigas adatre Breiz en eur stad henve:r-. ouz he;s.tad koz, n'e-o ket rei d'ezi eun duk nag eur·roue,.. met tenna sellou ar Y':'etoned warzu ar pez a zalc'h eùr vro, frankiz a-ziavêz, l.K'Z a-ziabarz. ·

Bez' e vo eta, ma karont selaou ouz hop: fedenn, kan~ naded. eus ar c'hevredigeziou breizad o kerzet da heul an

dukez Anna. Mar bez krenv ar c'hân e Gwengamp, kianerien d·re·

strollad, a lako hekleoiou knz kêr da zihuna, dre ma kerz~ font dre ar ruiou.

D'aChui e dro, an ambrougadeg-veur a deuio d'an teâtr· elec'h ma vo danzeet eun dôlenn-all.

U. Teâtr

Pevar bez e brezo1;1eg, (daou anezo n'int' ket bet c'hoa~ ri et· biskoaz), a vo -diskleriet e GWengamp, d'an 8, 9 ha 10 a -viz gwengolo. C'hoa"rierien Prat a zistlako an daoœ gentan,'Braoan merc'h ar- barrouz, gant an A. Bayon, .bag· Ar ChiminaOu, gant Dirnador. C'·hoarierien Boulvriak a zÏs.plego· an ;t,rede, Kerenor,- gwelet deiz lun-fask gant da·rn eus at re a oa bet e· gouel ar Milmbriag. C'hoarierien Be-· llac'h a roio d'eomp da ·daD:va ,buhez Santez Trifina, gant. an O. Joanno, person Ben3.c'h, en .doa -roe~ d'eomp dija Santez Jermana ha Janed d'Ar k.

Ar pez kenita a zo ·eTh!' fe_nüge1i eus 1ar re Vraoan. E.ur fichadenn, eur pez divalo a _blac'h hag a gav d'eii bezan> dreist d'ar -re -ali dre m'eo gwisk.et e giz Paris, a zo tap·et: brao gant he ·mignounezed ha grêt d'ezf elir c'haouad vat

a vez. Ar Chiminaou a ziskouez d'eoml_p eur pôtr yaouank 0>

tizrei d'ar gêr en deus bef kuitaet gwechall War e ben nad; nemet arôk m'fo digemeret -en e di, ez eUs grêt eun -tamm-

kouëz warnan. Kerenor a zo eun'dôlenn eus am.zer ar Re Unanet a ûs~_

kouez d'eomp trUibuilhou _daou den yaouank, poan d'ezo·. oc'h arruout (l'en em gaout goude en em garout.

Santez Trifina a zo eur pez steuennet kaer -"a-hed e dri.

arve-st. Staga a rer enna'n gant Qiihez ar brinse;z; Trifiria -adalek

ma- teu -Konomor d'he goulen ·aa bried; hag aoc"hano, ken m'-eo dib~n.n-et e _.glazennig Sebarzi. Met_ an oberour en deus. kreskef' c~hoaz ar strafilh a zav da heul eur blanedenn ken garÔ,. en eur· rei d'eoYJlP .da anadl.it doare an dud__-a oa w:ardro ·Trifina; diouz--·-.eun tu, -tl.lld "ken fullakr ha, diouz· an tu all ;tud ken leal ha ma c'heller da gflo!J.t. Eneou an dud-ze o 'n _ em zizoloi dira.zomp a ra eun l;).ôlenn ken stra-

1

- 291-

Porched 1.-V. ·_Wir-Zibour Cl. Bretagne tour~stique.

. filhus· h:"- tôlérin ar Vuhez C'hai'o he deus Trifi~ ~ epad tn arvest. - a da ren

An, dukez_ Anna ha Trifina oc'h en -e .· . -· c'hoari an-~eâtr en em zalud~ >a-fi -eil, :efaÎ:td "~ar )eur­boan bezan klevet ha gwelétl.;, . · a v·ezo ar

Aman, pelloc'h, e kavo:eh .p.en .seurt d" -w b 1 1 d J:' IS~lêriaduriOl,L di:_ , ~ ar enn a o ennou ail e~s· ?r gouef.

ii. ' ; , .. ,

,::·!

~ 292-

VIKTORIA- KONAN A ZANT .. LUK LeaQeZ e Retred Kempèr

-{;ilhotinet e J>aris d'an :.ll a vi:z Gouel:"e 1794

E•· Retred

- d Viktoria evel m'edo ftf G. ou de beza bct aotre he za '. - ., ·bl z d'en em.·

d ti he zud eur oa c'hiz neuze, a remenas e k Dimezelled ar Retre!d, brepari evit bez a digemerebt. e .. ren ou . ecret ara ok a reas Muioc'h a bedennoù, a llliJenn o· el kentoc'h. Stu-

bl - net laouen e veze ev c'hoaz. er oaz-ze, I . 1... katekiz a reas d'ar vugale, dia a reas . do un ·ar re IJlOn, ' gl:Omv e· Hskouezas hag e ken ver ar beori~n haf barK:~per ·mignon ar· Re"' muioc'h a garant_ez. ~r m, es r~as d'e ni;ez an eil a vjz tred ha rener VIk~ona, at. ve 't ma. t da. di ar Retred .. 'h r -1782 evit mon evi B • ge ç ouevre _ . k 'lh -t e man-er ar o-t. ar- -Daelou c'houero a voe 5 ui. e holl

0 d-oa keuz ·da

Tent, ar zervkher~en, ar be?rien, an . .

·Viktoria. , m"ntin mat av vamm, gand D'an eil a viz c'bouevrer, d"I Retre'd e Kemper. An

he feder merc'h, a gerze da 1 ar roheri~n war blasenn ti-ze a zo breman ennan kazarn an a ' La Tour d'Auvergne. ' - . r at c'ihomzou::.

0 welet mOgeriou an t~, Viktona a. avaras e vevin, rak man.:· << Aze e· vezin evid ato, en h-ze eo c'hoanteet em: eus beva enz nan .. )) ar Retred. « Dont.~

A a 1-avaras da upenorez . . . . rD':amemzell da Jakat etre ho taouarn an tenzor· pnziu~ ran,..._ ')jffi '

am eus er bed. )) n em <ravet ive. Edo ef chapel, . Eskob Kem1per a oa e ~ Ob r a reas · enr bre~­

gwisket evit- lavaret .an 1 ?f~~e~~r,c'lh:z V:.à~i o kinnig he genn. gaer war ar goue . ~ 11 hirio a gilln:ige da Zone ar mab en Templ. E~r vammn.~douar Rei a. Teas da Viktoria .. pez a ~are ar muia war. _a ad an oferenn, ar.aog ar ble gwiskamant santel, hag ep b "d . d'en eni voues-gomtmunion, ·an nizez a -len_nas ar e. enn '

tla da Zone. h .. ebe. t Viktori·a a heulia-s penn da. n· 'htu ep poan . ' ' ' Io_c ' , R t d . Neheut- amzer- ,gonde rn -en em

benn reolenn ar e re . , k Viktoria o veza m'he· eur retred vrezone · ' .

gavas, .e _voe _ ~ g .- •c'hel1as- labourai epad ar re-. doa stUdiet ar vrezone ' a. .

tred-ze, ha mat mbeudrbet. eur skouer oa evit dimezel'let- ar K-aret ·a rae ar e enn, . h

Retred, ha.g ar re-man a oa leun __ a z~uJans a~ a

eviti. t d'ezi enkrez ha poan-spered. D-aou~t Evelato e euas t" h n ha

bll.J·e "r Retred. , e c'houlenne ou ' e-una m'tm em ~

- 293-

_ n'oa ket ·gwelloc'h mont en eun urz strisoc'h, urz Leane­zed KarmeZ pe- eun aiL ;Hag evfq._ an aOut sklj:r.~'li c'boant Doue, e reas eur· rètred. K3'c>ut a reas ar rpeoc'h; hag e la­

~ varas e· chomfe beteg ar fin en ti m'oa deriet -ennan. Kendalc'her a. reas éta da hedi, d'ober pinijenn, çla

lenn leoriou sante!, -da labourai gànd an di:mezelled ali epad ar retrejou-c'halle~ pe .vrezonek4 Prepa_ri mat a rae

!bep_ tro ar prezegen:p.ou hag an aliou he doa da .rey. _ Alies awal_c'h he dt~e ,d'ober katekiz d'ar vugale a dlie

kom!munia evid ar weth kenta. En amzer-ze ar vugale Re reanf ket o Fask: kenta hoU a-unan eve] er .c'hailrtved di­veza e Frans met- p~ vezent bet desket awalC'h. Hag e Kemper ar gerent a zigase alies o · bugale da zimeuine:d ar Retred evit pëurzes·ki o C'batekiz. Viktoria a veze }>aou~m iueurbet pa veze _kàrget evelse eus al!" vugale. Chome·t _ez

'eùs eur c'hayer skr~vet 'ganti, hag a zo warn'an goulennou d'ober d'ar vugale h~g ar resjJOnchou, hag e wei er- pege­~ènt· a aked a lake evit kelenn ar vugale hag ober d'ezo kar.et Jesus-Krist. · Ma c'ho3.ntaer bre-man gouzout ~ pelec'h e kave nerz­kalon evid ober- ato he -labour laouen hag eürus, -~'ez eus ~emet lenn al linenou-man skrivet 'ganti, hag a ziskouez peg~me,_~-- e poanie da denna eus he ·c'Jmlon an boll ble­g-ou faU evit beza hemdez muioc'h mui da Zone ...

«.Me feU d'in -dig'emeret -laouen digant Doue ar y,ec'~ed,. ar c'hJ.enved, ·an eur vad,' an disrn[egans, ar blijadu.r, an enkrez, o kinnig _pep ~ta da Galon Zakr Jesus.

». Labourat a rin gant_ mujoç'h a aked ,d'en em zan tel­- lât, rak Doue a feU d'.ezan kement-se, .ha da veza. hahask, "iZel a galon.

» aber a rin pinijenrr, .diskouez a rin karantez d'an nesa, el labour.

» Karout a rin senti, ev:itt klask beza henvel ouz va -Doue a zo bet sentus bef~g ar 'maro. "~

» Poariia à :riri da z0llj31 e Doue,, da zonjal e wei kement a .ran; pa zan tin va c'halon klouar er bedenn, e stout1min ouzin va-unan, evit m.a- vo birvid-ik- va: _.fedennou ..

» 0 :va Doue, me a c'lwanta a:r:- pez a c'hoantait, o veza - m'ber c'hoantait,- en amzer hag ~vel ma plijo ganeoc'h._

)) 0- _va D_oue, -,gant siko.ur ho; kras, oun gouest 9-a_, z~ge-_ meret pep tra diganeoc~h. Petr_a zigaso-t d'in? Poanitm a

. goflf? Poaniou a spered? Gouzout a rit, gwelloc~l.t egedon, Petra zo talvoudus evidon. Ra vo gret ho polontez, ha ruinn va hini. ~

)~ Ya, va D10ue, prest oun da- zigeill:efet pep tra diga­neoo'lh, ar -vuhez,- ·ar·m·a'l".O, ar p_ez _a blijo d'eoc'h. Roit- d'in

- bepken ·nerz ha pasiauted. Holl oun d'eoc"h1 ha da vi-ken~ » ,

Setu aze penos -~ ra an eneo_q: sante], trey alies o~ spered o·~ Doue; ki'hnig _ d'ezan o ·-ç'halon, o- -ehar.a.n.tez~- _

- 294 o-.

kement o d~us, klask en em zizober gwella- ma c'hellont eus o zeçhou, 9 flego"='- fall, A.l labour-ze, n'e ket en eun­deiz e. eheller hen .ober,_ r~t eo_ stourm- peli a.tÙ:zer -h~g. epad ai· vuhei -pen-n· da henri kÛulz_- _laVaret. ' · ·

l\n Dispae'h bras lA>· Revolusion)

'An dispac'h bras {Ar Itevolusion).· Dont a re~s en eun ' taol w~r ilr Fr::tns eùr barr -~rue spontus hag ~ ~eas freuZ ha <,li;Sirirantr_ evel p'oa bet I;UOrs·e. _ Tud -di_zal~F en ~m gemeras oùz Ur relijion _}lag a_ C'hoânteas diskar an Iliz· en ho-r bro. Ell em -g_er111eret a iajont 'ouz mrniStred JesùS-Krist, ouz·'ar Vfleie.ri al_L-eailed.ha Lèàneze-d.· . · .·

An Aotrou, K_o;nàri a Z_:int L11k, _eskob Kemper, ne wel~s· nem'ed ar pen.:rl. ke.nta éUs ar RevOlusion. Awalc'h ·eveiiirto: a welas e~Vit "gouzô11f -rnenozioti _àn '-;dud ~ glaske 1-r freuz_· en hor l;lr9·- GWelét a reas _e:do-nt o 'khlsk r·egi __ :~piu~t~H_,an Iliz h3. distag~ lliz _Fràll.-s- diouz _ ar Pah, diouz _ Roum ;_· koundaoni a reas a vouè:Z uhel an neVez.entiOu a v.eze -Q_is­pleg·et e. -p_ep ~ec'h, hag _e lavare evelh~n: << Ra vo lam!rnet diganeomp keffient ho'n eus, __ ra v~zi-ulp küundaortet ___ da'_ veva -diWar_ hara h<i- dOur. Meulerudi a ganim;p d::t.Zou~ .. Nt: c'hellhllP lœt_. -mui sikour -·~r- beo:den. Met a~ feiz ::1.. ~zal-' c'him.p. Réf eo evid- ar·. f~iz rey· 3r Vuhez, _ma z'.eus ezom\m. Goulennit gras ar' verzefèrlti. GOùlennit ma vo· Hor· Zalver via sklerijenn, va nerz,- rak ne· -·dl~a.n: ket .beza eur c'hi mut. 'ii .

P~a voe goulemiet -digaùtan -toni -d'ar·t4 à- :viz gouet.e:: 1790, ne· fellas- ket d'ezan. Né feUas ket- d'ezan ken ne-, beut kana .. an Te Deum en e -iliZ-veur .eri- enor -d'ar bari:" niel digaset eus a Baris gand ar zoudardeld.

-D'ai 29 a -viz gwe:h·gOl-o, pa voe -~iskouezet -d'ezan. al --le­zenn nevez gJ"Iet e Paris · diwarbenn traou an Iliz, -, lezenn sinet siotiaS! ga:nd ar Roue, ai1 eskob- a lavaras: _({ Setu aze. evildom(p taol ·ar .maro. Sevel a rankan. va- mouez -eneb ·al lez·enn-ze, va· dever ·eo. )>

E zekretour; o welet·-· anezan o kemeret. e bluenn -da: skr-iva,. a 1-avar-as d'·ezan: « .. Aotrou'n eskob,. c'houi a. zo; skuiZ ha klanv::Me a skrivo--evido.c'.h ar c'homzou .a.'1ava­rot d'in. >> - .. << M:a_t, :erne an. eskob d~e ·zekretour,>an· aohrou Boissière, -goiizout a rit ~ -pe lec'h eman- ar skrid am. eus prepai-et. Lakit: anezan, ger evit ger, war· ba~pe!"· brao. ». Arr- zekrétour·- _a 2ientas· hag. a reas- evel m'L•r;~ bet

--.._ lavaret d'ezan. Eun nebeut derveûou gonde, d'an 30 a viz gw·' 1Jf)lo

1790, an aotrOu . 'n- eskob . a vanras-.. E nizez a vezO henvel outan.- Ne ble go morse· ken_. ne"'·

beut. Ato -e talc'ho mat d'ar relijion gatolik, ato ez_ aio. dre an hent eün, ha gand ar vrasa levenez ha nerz-kâlon· e shui-lh~ ~e gwad e_ P~ris war ar c'hillhotin':"

- 295-

Ti ar Retred sarret ha laeret

Pa zeuas ·da Gemper an esk b llouer,- hanvet gand ar voterfen ~ _nevez Expilly, esk-ob eas· ·d'ar Retred ha·g e ,1-av d~ nann gand ar- Pab, ez gwelet retr'ejou evél k·ent0c~a~3.a an ,~im_ezelle~- e. karfe .zont, gand e vikel vras d'ob'- o. ec en em gmm.ge,da tet e voe d'eza-n: « Aot~ou ~~, pi'IezegeD;nou. Me-t rt:.spon-noc'h. >> ~ ' n. on . eus ez;offilm _ebet· -'ac'ha~

S}fapul<lr graet t~nt Vikteria

An eskob en em ,derlnas - - -k -gou~e, a~ _-nime~elle4_ a-~V.~e ;dl;·:=~ ~rz Md~~z~e]?e~t a_m.z~r _ da ztsklen~ e_- sentent gant lealded - 1 1 da_dou~. 1~-~·: Respont a rajout nann. · · .ouz a ezenn0u_:ne_vez.,-~,

D'an 2 a viz gôuei-e 17-91 e . -l · ·· ·, . , . -t?ui; pe e vijent _I,{aset -kuÜ abe~~e eii:vdr~.t d- ):9- e ·_ ~lumt.

:z1el war gement-_o doa. _ ervez .a lf!-ket_..;:u:_: An Dimezelled · · · - · · · . · : ·_. . ·_ ·

·:- e kiclieti. Z :- pa,- voe .goulem,Jet ontQ t~mi~ a oa holl :_- .. 0 __ mp_e~I~f~~' n~m~t Viktor_ia-a.-o~-bet-- _ il _--1' __ -, . : ~nd an nap·lez (ar ·vrec'h). h . , -- · k. --- · gw_a ·g an; y, -1 • - · - -· : --_ - ' ' a n-oa et- c'h. ·._~~=oc ~u~on_ e- !Ojont- p __ zJnà-tu~ d~ Zï'skie_rfa' ne9i:tte~_~:i·

« Hag ~n hini 1 ? · · .- .- ·, · - . . ~_ .. g anv · )>-;_ a c'houlennas ·ar ;é;horiJ.~~s~~~:::··

1 r

1: ,,

~[. : ·i , .. ,,

' "'

r .,\

-296-

- » Eveldomp e sonj ive ». Met n'oa ket aWalc'h evi­tan ar c'homzou~ze, ha gant ar Zuperiorez ez eas betek ka:Inpr Viktoria. Houman a Iavaras gand eur ·votiez: lç.renv. « Morse ne douin, ha sina a rafen gant va .gwad,.. ma Vè ret. » ·

D'ar 7 a viz goue~e. e teuas tud- ·da verka -war- baper · ·kement 'a. oa, e ti ar· Re~red~, ha ,sÇuezet {) wel~f~{>ÇgeUI;ent­a d<raotr-.a··--:ga.vent, e IaVarj(ntt---d'an Di1inezelled: -« · Hag e-­tilezit an· 'llioll -bihvidi.gez-ze! » · D.a e'houde e voe · -I~aket ar zie.Jl. Da bep hi ni eus allE Dimezelled ·e Vile roet eul loa hag eur fourchetez arc'hant,. eur. gw'ele, diou liser, ~un daol vihan, eur gador.

Petra a voe gret eus an traou all? Gwerzet e voent ha-1 roet d'an hini a ginnige ar brasa priz.

Eve1-se em'an ar .c'hiz, evel a ouezer, e bro Frans, pœ" vez an dud faU e- penn ar vro; 0 fl-ijadur eo kregi e_ ma­don hag e tiez ar re all.

Kaset -er meaz _eus o zi, Di)]j)ezelled ar Retred e voe .. digemeret gant Leanezed- ar C'ballva.r a oa o leandi er­meaz a gear, e ki~obenrt PeD.hars, el lec'h m'eo bet ar c'hloerdi bras epad ar c'hantved diveza. 'Epad pevai-Zek miz e ·chomjont eno. Leanezèd ar C'halval- a rannas .ganto­kement o doa ba gand al Leanè'zed ail a ziredas ive d'o­zi. A-uilan e _p·ed-ent .. hag .. e reant pinijenn evid o bro gê& a we:Jent -en eur stad trnezus. ·

Epa:cf-'Ulfdo ér Q'h3Ivar, Vik.toria-, evel m'he- doa grei c'hoaz e maner ar_ BOil, a reâs skapularou, warno skeu­denn Kalon Zakr Jesus. Eun deiz an aotrou l.aroque­Kemna·ria,--- medesin, a voe gadvet d'ar C'halvar da .gaout: -eur glanvourez. 0 tremen e kichen .kamhr ViMoria a oa­·digor, _e- welas- sk,~pularo~. An-aout mat a rae he zud, hag:; ben __ eo en doa louzaouef' anezi P'oa bet klanv. Viktoria a~ oa Jeun a anaoudegez evitan hag a ginnigas· d'ezan eur ska­pular: « Gant plijadÙr e kemetan aneza-n, eme an aotroœ· Laroque. Met -roit eun -ali ~d'in---da ,gas -d·'a.m breur Viktor­a zo o ren_ eU·r vag e Loriant. » Viktoria a ro eur skapular­en eur- lavaret d'an aotrou L-aroque pedi e vreur da gaout_ fizia~s er -skapular a -denno Wlarnan benno.z Doue.

Ar skapular. a- voe kaset d'ar breur nebeut amzer gonde .... . Êun dra dister; ha n'eo ket gwir? Mat,_ evid an dra-ze~

evid ar skapularou-ze, an daon vrellr· Lâroque-Tre.maria­a- Vo tamalle-t da veza _enebourien ar vro, a-unan .gaat tuœ ar V ande, .ba- m'ervel a raint war ar c'hiillllotin.

Ar_rehèch brasa gref _da Viktoria a vo ive Rr skapularou .... TU:d-·~r Van.qe, eil em -zavet-·en~ an disP'a!c'herien, a zou-ge,.. evid en em anRout, skeudenn ar Galoun Zakr. Fouquier­Tinville, tamaller bras Paris, a laVaro edo-- Viktoria a­un-an garit tud--ar V aride, e k.ase d'e~o ··skeudennoU ar Ga-_· JOn-Zakr, hag an digarez-ze· dreist-holl a voe--.kav_e{ _evitE----· be dibenna.

J. u.· '

297-

ROUE AL LAZ (Kendalc'h)

Kannad ar Rouari, an Tokous bras .. .-ch~~ e ldchen Kevareg. ' a oa fellet gari tan

· Divin_et ho po, mlarvad 1 "

'Traon...,ar-Run? An- tenn~u~no~ e. oa en em g~vet e milin -gousked d'ezan. h - ' ve JUst, u doa trouc'het e -an abadenn, da' zi~f::':: ~~e:sg~~t~o~é~u;.as .e oa krog '2as ar Sltêr war- Chou · Ierig ·a_ d~eu-

~:."";a~~;t ~~:ko~a S~~ ~.~F::d~;~h~:i1n~~zac~~a~:b!! ·.o teur_el evez ouz penn- al-Ietanant e If'I-fl- . n ~~k~us hras, kas -en:.e zonj mont d'e 'h n an oenn,· a la­ho~- deu_s gwelet, sk~ul ::gre 1Ia.t... ont a reas gan tan, evel

A.'hl - a ... r c o~r·e.g ·a oa chamet iveZ gant Kevareg·

-war e zeuhou. , hra Pierig

~~Al 1;::a:_t~:n~o~ hg. astethkre-gi en. e _gleze. über ~a rea_s .b . a e c ornas difinv be"'" e 1 · ·_. -antet warzu Kevar~g ha prest da Skèi '1I .- o - . aoknenn ·vorzed ha harpet war e, fuzuilb . , ~ . d eman, pa et e -vreè'h d'en em ganua -Met ' .. ,n en , oa nemet eur_ e _ . . . _ , -_ · · ar gounnar Srpontus ·a oa en . greiZ_ a oa tr-ec ·h d'ar boau· netra n'h Il h -_. ·. --gastiza muntr_er e vanini. ~ _ e e arz -outan da

. ~- Eür -ga:nim.ed -a -re-as wàr arôk hag ar . --- , , _- -eur _gilwidenni, evel ·eUI luc'heden ·en .. ·va~ a ;yuljas, en . ~epuk tizouil netra, met ar c'Meze. ken ;~im o~f~ka ~e~s - e - a dreuzas porpan Kevare ha- 13 • . .s oe ~t­

';'. let~nant a reas eur inousc'ohoa:r~ yuâ ha gtg· ~~f:m~gostedz~ AI ~ :a--c:ù'env,' Ar c'hloar~>-a e d h . _ as a arre lk'- -~ n oa c enchet' hou hag a T

ons bl'las a dôle sellou tenval war an ôfi n. ?-a oa dilontet e zaoula:gad ha- demdigor e c~:;n~las. Pterl~

Kevareg _n'en dria k 1 . _ . _ . __ u ~antan ... - nemet kreskï- 0 _ welet e~ ~~~t:~o~~ ~~- ne_ r~âs e gOunnar

.· baz a·droas en -êr ha e .1 . _ : nn, a 'arre, -e benn­~ .gleze a _zifl' - d" _g gi e a leuskas eur c'harmadenn· e

Ipas , Igantan bag. e vre:c'h mori:et g· t '"! ·.; -a--go1!ezas ouz e gostez. M·et ken i an .·an ~o .. -ennan· gant' e -zorn kleiz· KeVa.r!gr ::-h~~latrt et oa adkr.og

koulz da zevel e - ' b 'S e_ arruout e ~-kàout . . ·. vaz ,war enh ·e enébour daoubleget· ad-

. a reas anezan n e zav dirazan, ar fulor ha :ar boan -.o. kriZa e zremm. Neuze ar vaz hag ·àr c'hlez g, .!hep paouez. . _e a yeas e_nrdro

. Kev:areg a oa éur mestr da c'hoari - ·- , -~ :ft !anke _d'ezan; n'hell.e_ kC:t k~s e g~:t~v_e1;, mlet e c h~rr Egile en doa e vrec'h deh . a eu e Vl.'-ec h.

_zebiante kaout an -d";u e-ptgn ouz outan. Hini anezo I era , poan, trec'het ma oant o ..

gant ar zec'hed an ·eill d'e:ctiJe A 'b ~ .. • r 'Cl rog a oa

- 298-

spon'ttls: unan, ken·- b.t'aS e_ c'balloud, ken poimner e dtaol;; egUe ·ken skanv, ken gwen, ken_,lem)n. , ·

··Ar ,vaz a zalc'h da skei, da drei ha ~da. . ..franwal; ma tizfe­laonenn ar c'hleze, e vefe torret heman evel gwer ... Ar v·az a gloask ar c'hleze; beg ar ·c'hleze a glask kalon Ke­vareg.

- Ah! diaoul! Ar ger-ze zo tec'het diouz genaou an TO'kous bras. Goult

Kevaieg :a zo ad-digoret ·en e vorzed hag a'f" gwad. a ruilh wRr ·e votez hag a ziver war ar geot endro d'ezan; n'hell<P biken harz betek ken n:en- dev.o• · bet an trec'h. San tout a. rfio s-o-uden- e nerz o tec'hel; ar c':hrena ·a grogo ennan, ·ha· neuie!... ·

- Ah! diaoul! erne an Tokous bras, eun ·eil gwech ... l.An ofiser glas a zo war evez ·d'asuri e daol ha da Skei

da la-zan; lletra d'ob er nemet gortoz. eur pennadig •c'hoaz ..... Ar c'hloarêg a zo ken drouk-livet h13.g e vreur-IDag~:r ..

D:ioust ha gellout ·a ra lezel ane~an da vervel hep difel\n· _dirak e zaou1agad ?... ·

An· TokouS a zo 'vel eun tigr prest da lammet war e-· breiz.... .

Aiou! Setu. Kev;areg kouezet war eur c'hlin, dialan ha dï'sliou. An -ofis·er gloa.s a framlm: w.arnan, beg e gleze troet: ~ouz e ·galOn. Met arôk m'en deus· skoet, Pierig a zo 'n em dôlet ètrezan ha Kevare·g ha sUapet en ·e zaoulag.ad, pe~ tra? eun dornad b.leud eus ar bisa.c'ib.1 a oa gantan bepred: war e skoa. An ofiser,. dallet pik, a zar.c'ha enn tôl a-dro--­jÛuiz hag ar c'hleze a gav war .e hent ... brec'h Pierig. Ar pôtrig a leusk eur .glem\tnad1enn, hag a .goue~ ·war e zaou-­li~.:. e wad a red puilh hag en em lak da ouel,an. Hogen, eur m)omed gonde, an ofiser a zo etre ·daouarn an Tokous bras; heroan en d-eu.s krog-et en nan dre e geirt ha dre e·· . ·ziouh'ar, sa:vet ·anezan en êr hag a-houez peder pe bemp. kalUilried, e stilap anezan da .greiz ar stêr ...

Pe .fall pe vat en deus grêt? Gouez.et e vezo dizale. Da.' vihana, e c'heller breman ober w'ar;dro d'ar re c'hloazet, __ dougen · anezo a-goste·z, ha louzaoûi d'·ezo o gouliou.

Paour kêz Pi-erig! An daerou a den ~en daoulagad ar­c'hloareg o welet gwad ar bugel o ruzia ar geot dinda--n:an... -.

Ha mar teufe ar Re C'blas da c'hionzout pegen diste:r--ha disteraet 'C'ho·az eo ar vandenn zo dirazo! Hen gouezet o deus, 'm eus aon ... Setn eun tenu o stl"'akal ken m'a tre-- ·

· gern an hQll hekleoio-p. tro-dro. Kerkent e teu re ali; an, · Tokous bras hag·ar c'hloareg a zell endr-01 d'ezo nec'hf!t. -·

- H ha· va lezit! erne 'Gev·areg. Me a c"halvo m1ar hon:, ,devez .ezomim sikour!

Kregi a ra er buge! hag ec'h azez anezau en e gich~n .. ·.· ;-r B'ez dine-c'h, Pierig, emez'an. Ar ·pôtrig mat ,1i:la 'z

n'arruo droug ebet ga11:tan keit via ~e beo!

-299-

__ -~P. te!l~O_t.:t· a zo _paouezet. Brem·an eo .. y:ouc'ha,den.nou .a glev~r. Marvat, ez eûs savet krog du-ho hl:, dirag .ar vilin~ Ar <c bloareg. a red; nemet an 'Tokous a zo pe:ll en e rôk~

' .. ~-~ .. da(>u Dlhepot ha RiwaGI ~ ~a-tont·a.-dre~v,·ouz ·en e~ Zife,nn koulskoude, her:r1da · m'hellent, Ouz· ar pevarzek P. bem:zek soud~r?. gla_s a oa_ ~as tapout anezo prizoune­_r~_en. ~n da ou .Dihepot a· rebarbe start en tu klei; ·met Ri-~all a oa e~unan en tu dehou... : · . ~ It War zikour ~en-h9nt! erne ·a~ 'fokous d'ar· .c'hloa­.reg; me a ya d'ezo dre an tu drenv. .- · · :· Ar v"!nd'e_nn a oa deUt errilêZ ·er· pàrz. An TokOus a re-

. das dre . drek al lojeiz, en , e 4aoudort, e fuzùilh eti'e e zaouarn .. Sell~. a. rae .endro d'e:ian -ha setu ma: kouezas e z~?ulagad. war eur pikol horz, eu:i·. pei ivin ruz ·hag a z·er-VIJe diR bdat- lanvaz. -·. Dastüm a reas· anezan· dindan C vrec'h ... Kerkellt e los­kas e 1denn fuzuil~ e choug ar Re1 C'hl?s ha ·d'ar red warno neuze, e horz en ·er. Ken tan hini a zizroas warnan, - hen a?aout a reas raktal, gleb-.dour e zilhad, - eo al letanant bihan. Urz a roas heman d'e ldud da ziziei :inet dija an l'okous, e~ doa diskaret trL A!l letanant a fra~nias warnan ~ur c'h'leze_ 'n e zürn kleiz. An Tqkous a reas eun · hanter~ tro h_~g a z1staga·s gan tan eun taôl gwink, diwar 1hed e zives- · ker _h1r, ma kouezas ar pôtr d'an douar 'vel ''eur fieilh. An taoho~ horz a. bakas eno neuze ar Re C'hlas ·! Kanna~d ai"" Rouari a oa eur ~aout a c'hourenner: la;nnru:it a rê, asou­pa, plega war e z1vesker ha skei gant ·.e dreid koÙlz ha .gant e zaoua~n. E bevar gons?rt en em( zifrete iv.e diouz ·o .gwel1a~ A~ taohgu a· goueze pullh, .nemet stankoc'h, diouz tu .hon m1g~one~; an horz ne ,haoueze ket da zevel ha da goue­.zan, ouz an Tokous n belle d-en pega; ·diharpa a rê .an h10ll gant e horz 1pe gant e dr·eid. Ar blijadur en doe, en e~r vont hag en eur dont, da davc'ha eun . tôl, da frika. d ezan e benn, gant,. al letanant bihan divaoutèt hag .a. oa o klask . adservel. En dro-ze, ar Re C'hlas hag a -c'helle .c~~oaz baie a dôlas · o armou hag a glaskas o zreid. An To­ko.us, hep dai~ peHoc'h, a _z~m\mas neuze daon- varo hag· o stlapa~ er b1e; an da ou D]hepot a reas evelt:in; Riwali hag ar 1C hloareg o doa paket -gloaz h!ag a zelle anezo oc'h ober. . ~! letanant bihan ne zihunje ket ken e dour ar stêr;

arok kas anezan w.arlerc'h e genseurted,- an T'Ükous a 'ga-sas anezan da ziskouez da Gevareg: _ ~ An dro genta, em.ezan, eo deni erniêz ·eus· an dour ;

an' drQ-.m,an ne deüio ket. . · ~ E .oa kas -s.taga eur :rlleri. o:uz. e ·C'boUzorig; inet ar c'hloa­~eg_ ha ~evar~g ne c'.hou~anvjont ket e vijC gi-aet kement­se; ar c hloar·eg a lavaras:

- Trugarekae>mp an Otrou Doue ha pedooup eviÏ ar r<> . va:r!o! 1 __ ,

1

1 1

1 1

1 1 l

1 ! ! ' ~ @

~

l'

-300-

- -Pelec'h eman Per? erne Gevareg, o sevel _gant poan war -e di-éid. ·-· - - · ~- · ., -:,: ..

Pierig -a oa krO.g e dorn e vignon an ':(okous hag a bOJ.i.e d'ezan kalohek. '

Den na respontas. r-- Er vilin ho po kelou!- It ha gWelit petrâ. zo c'hoar~

.yezet.-Ar re c'hloazet a azezas· da c'hortoz. Eur _pen.nad· gonde, ar Miliner hag e wreg a zigasas ke.:.

lOu. e -oa laZJet.Per. Ne voé ket diês e gaout, 'n e vr'usk War ar c"hleun, 'vel eun den kousket. Divizet e _ voe e vije ka· set da G-erbeniti ha beziet e kkhen ·mamiu Kevareg.

Unan bennak hag a voe kavet beo, -a drugare Doue, -eo an ôtrou kure,- hel Serret er marchosi gan.t ar Re C'hlas ba morailhèt ·w-arnan, d<:,l C'hedal m1ac'h_ aje ga:nto betek kêr Lanuon. Klevet en d·oa trouz ar gann ha pa ouezas· e :pe lt;t e oa -êt an tr_ec'h, e é':Palvas zik:oùr a: galon· vat.

-Qoude ar c'holl bag ar gloaziou paket, ail holl a vije bet e:vuruS, ne'met e sonj-ent:

- Ar Re C'hlas a deuio aman varc'hoaz! Neuze_ Kevareg •a gomzas: - Me 'meus eun ·ii goullo. emezan. ha ne chomin ket

ennan. M';tJ-en ld_ilni:g d'il, miliner, 'vit da wreg ha da Vu..:. ... gale. Te a deuio ganeomtp da en em ganna, evit o -difenn ha gounit d'it -ha- d'-ezo ar c'hll"aS da veva c'hoaz e milin ~

~ Traon~ar-Rhun ... Ne' ,chomjor ta-mm ebet da dortal: bleud; ed, .bara, kig

sali, kement a va.d a oa er vilin a voe k3rget en eur C'harr~ korf an hini marO a voe- laket en eun all bag ar re· ne oant "ket evH ·kerzet; Turw~ll, Kevareg, Pierig, ar •c'h110a­reg, a bignas gantan, fuzuilhou en o c'hichen.

Hastet ·e voe _mont war araok, keit ma oad sur .ne ua ket a eriebourieri dre an- henchou. Koulskoude, an da-ou Dhepot a voe k~I'lget da deurel evez en o rôk _hag an To­k.ous bras a chomas war lerc'h.

-.Doue d'hon reno! erne an ôtrou kure. At niiliner; krog e penn an aneval ·kentan a dôlas neuze

eur zell truezus war e di hag ar Vamm, eur bu-gel war he brec'h, daon aH ouz he c'hostez, a droas _he fénn, an dae­rou o ruilhal war he dioujod.

Ha-g ec'h ejont en hent, e boloJ.?.tez D.oue. D. N .. D.

i!111111!111111111HlllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII1111111111111111111111fiiUIIIIIIIIII111III111111111

Bretoned, mà ne 'c'hellit .ket tremen tri dervez . <lioc'htu e Gwengamp, gant goueliou ur Bleun•Brug e miz.gwengolo a zeu, en em gavit eno, da vihanan, a-benn an 10, da welet an dukez Anna o tont da Wf!ngamp evèl ma oa bet e gwirionez breman 'z eus 420 vloaz!.

-301 . . .

Divezà' gwerziou .eur. harz· yaouank <'1

Avel Vreiz

-Kla_s • -ket 0 :deus -dis • pa c'hc -. rien Dis-

ffiES"-~-Irr ;· J=-fl r o r ; lB tru· ja da: Vreiz penn-da-benn H,.,·,·,.. h . . .., ê yez; 0 reuz en em led

• c 1 r lrnlr-J') 1

tr'o • war- dro, Hag nr gwir Vrei-zis

·o deus dispac'herien 'da Vreiz· -penn-da-benn feiz, he yez; en em led ti'o-war-dro ...

Vreiziz Penri-da~benn t'IIrenum 'zo roueZ 1

en hor Br'eiz hag an dud dife-iz - ' an Avel. '

en hor bro,- Bre - man 'zo rouez.

Ar barz •. vit en . em freal.zi Emesk _an droug. ar falloni,

.l\ gar. klevet '--Moue~ an Avel .a ·c'ho-uez er v.rOi -Hag a gomz brezoneg hirio -,

Evel bepred. _

Avel Vreiz a zo koz meurhet Ha. 'lies he deus peurre-det

Arvor, Argoad · Dastumet he deus ha miret An holl d_rouziou ganti klevet

War he redad.

(1) Setu aman pennadou eus al z· 'Gwerzioa-ze: tzer a oa ·oc'h heul ar

Guiscriff, 27-7-24. MoNSIEUR LE DnlEcTEUR

J'ai l'honn,e~ de voUs adresser' en vue du Bleun­:quelques poeszes. Je ·n'ai pas l'intention d'- t B~g « mao ut » mais. je tiens à montrer qu'e mêmeer;::or er e ~~ Cornouaille il se trouve encore des P ~t. fond, ~e teresser à lU- langue bretollile. · re res pour s ln .. , ··· Jeune prêtre c_ondamné à 'I'inacti 't. je n',aurai pas le plaisir d!aller jouir ~~: ~%s ~~ m~rdie, .f:zz:Y.;s~e,r:::/z~i~q-~eelqbuoen· ~D~ois j~ suis presque au r~pose':::;:

, œu rn accorde une sant· 1 buste, je ~-?mpte bien étudier plus à fond notre e b:ll~si~~ ...

~ue, Je ne connais jusqu'ici que très fm arfait ... .et m-zntere_sser de faç_on plus active à la quesfÏon bre~r::::.:.::

~.emis NIHUELLOU1 prêtr(

K~~vet he deus m'Guez an I}ro-u.ized­Er' c'hoajou doun gwechall Q,Qd.ét

E kreiz . an- noz_; Ha -youc'badennou- ar· GeHed~ 0 vouet d'ar brezel~ renet

Gant eur barz koz.

Klevet he_ deus, dindan al loar,.. . Korriga-hed ga_nt- o- safa:r

El ·1anneier; · Kannerezed gant 0 go-lvez 0 skei hag o skei · h81p paouez

E ta1 ar ster.

Klevet he deus preiégennou Ar Zent- hag o' deus- d'hon. Tadou_

Desket pedi; Pedennou- ar vene-c'll santel 0 deus· ha;det' an Aviel

En ho·r bro-ni.

Klevet he deus ~tud · Ieun a feiz Oc'-h ober gWe.cha"ll ·o· zr-o-Vre.iz

Gant levenez, Hag hiri-o ·c'rhoaz o pardona Er FolgOat, e Santez-Annà.

Gant 1rugarez.

Klevet he deus klemmou mantrus 4\,n Ai!1aon oc'-h ober, 1&entus,

0 _finijenù, 0 ouel<J. epad ar mi2l du, 0 klask aluzen, a bep tu,

Eus eur bedenn.

Klevet he deus. ell eurejou Son ar .bombard hag ar biniou,

Skiltrus, Jaouen; Mouez ar bugel :war ar menez 0 kana 'vit e (( garaii'tez ))

Eur gana:o,Uenn.

302 :.-

-Kiev et he deus trouz ar Soroc'h ar ster, hiboud

Dre .an- draonienn ... Kt)n an euneû- e kreiz _ar Mouez al loene-d o vusellat

El lann. melen.

Kiev-et hè-·:-d-eirH,:· -trist pe zeder, Ar mou~zioll:-_fio-il--e pe-b amzer

.Hag'- e pep- lec'h ... Ha biken n 'ankou.a .netra 'bet Eus ar pez he deus bet klevet ·

·G~e-ciliall :pè--deC'ti.·

Rak-.se da neb a oar selaou Av-el Vreiz· a lar kalz a draou

En eur dremèn; At;~. trçmziou gantan d·astumet 'Zo 'darre beb eil tro c'houezet

E skouarn an 'den.

An Avel a yoruc'h ha.g a -yud, A ra :prezegennou d'an dud,

A bed ivez; An ANel_ a gan,· a c'holilitell, A hirvimd 'lïes hag a ·ouel

Leun a druez.

An niver, Siouaz! n'eo ket braS Eur ar re 'glev an Avel c.'hoaz ·-·

E B reiz-Izel ! _ Red eo· kaout ,sJl:.ouarn· eur gwir Hag e galon 'vit komP'ren mat

Moue~ an Avel.

C'houezit, Avel, c'houezit C'houezit en Arv-o.r, en Argoid,

E .pep mare; -Ha 'dihunit en holl Vreiziz Vid ar Vro 'v-id -lin Iliz,

Gwir garante.

D'ar VreizLz hag o deus. tec'het, Gant divroidi milliget;

-Pen diouz ar Vro, Kasit gant ho mouez venniget. Ha c 'houezit star.ct en o spered

C'hoant an distro 1

· L.-NIHUELLOU. be-leg eus a Wiscriff.

-303-

. ' Poltr-ed aT" Jik®lodenn

J(anaouenn goapaüs war giziou nevez ar Jik.oloilenneâ yaouank.

Ton :AL LEVIER (BARZAZ-BREIZ).

Se- tu a- man em c'ha-naou-enn, Se- tu a- man em

K~Hl:H~EBEEEg:~ c'ba-naou-enn, gwir bol - tred ar Ji- ko - lo - denn, 11r Ji - ko - lo·

'"' '"' '"' '"' 1 o ~[[llf"'~;tFstEHFShl~~~·

denn 'zo eur ver-c'ho-denn! Ar Ji - ko - lo·dennJ A zo eur gwir ver-c'ho-denn!!

I

Se-tu ama·n e:m. -c'haiiaouenn (2 rweoh). Gw,ir boltred ar jikolodenn, Ar Jikolode-nn J ·zo .eur Ne-rc'ho·denn'! Ar- J1iJr,o!Jodenn l a zo euf ,~ir ver-c'hodenn.

II

Gw,isket hiep >Dhal e ve Jar et (2 w.) __ Eur c'.hQui•l dero dia&kellet Ar J.ilkolod•enn! hep chal •ebet ken, Ar Jiikolod·enn! nag iskisa .merc'hod-enn!

III

Gand eur j.rukedenn di'va!lo (2 w.) Eo- Jhenvel ouz eur :bec'-h kolo. Ar Jiko'lo.c!enn! :ga<r>t ·he jalke!denn LAir JikÇJlodoenn ·a zo -e"Ur -gw1ir verc'hqdenn.

IV Dougen 'rre •Jos.tenn hag •hivlz (2 w.) Ev•e:1 crn'h-er •gra ·felpou lPari'z. Ar J:hlrolo-denn J ·gweüt he, lo-stenn! Ar Jiko'lode-nn 'zoug lostenn eur verc'hodenn~

v H:e: .l~ei'ou 'zo 'v-el ma weHt (2 w.) KJen tano h" ~a<l kevnid. Ar Jikulo:d.enn, gant :he: Jerd'U .gwenn He deu.s tre-id -eur ver.c '·hodenn.

1 1 i ' ! ' i

,-:;~

304

VI _Pagen souezus he bouton (2 w.) -save~t -uh'el w:ar- o ,geuliou. Ar Jlko'Jo.denn! ·eus an tï'èid. d'ar pénn , Ar'Jikolodenn! nag iskisa merc'hod.enn.

VII Gant rnanegou. seiŒ pe·voulouz (2 w.) "E ü'1holo he dioU c'holvaz oouz AT ;Tilkolodenn! ,ga~t 1ma•negou gw.enn A., Jlkolcldenn! he <leus daouarn meoo'hodenn.

VIII

He b'leo 'zo hir ha ·r<>deHet (2 w.) 1Vel ·ar gla.n war gein an id.en'Véd Ar Jikolodenn! sellit ouz he f.enn Ar JHwlod·enn! ·he d•eus penn eur ver·c'hodennl

IX Liou ruz 'zo "'"'r he muzeHou (2 w.) Ha bleud .gwenn kann w,ar 'he jodou. Ar Jikolodenn! .gwent 'ta 1he dremm. Ar Jilko~lod,en-n! he deus dre-mm •eur verc'hodenn.

x Lonzou -c'houez vat he deus fuHhet (2 >V'.)

. Vit .·trei · wa,rni fri ar !Jôtred. Ar Jtkolodenn! gant eur seurt higenn Ar JiJwlodenn! a z.o .eur gwal! vero'hodenn.

XI Allazl aHaz·I paourlkez mer.c'hed (·2 11'\1.) Peur ·.e :tizroio ho _&p·ered ? {) J,ilkolodenn! ko!l<et peu•s ho penn. {) Jikolodenn! peus met .s'kiant mer•c'ùwdennl

XII M·a '.z-,eus 1geier -e,m c'hanaouenn (2 w.) •Me 1lesfe terri d'in va fenn. D Jikolodennl tomit 'ta va fenn. . D Jikol1>denn J ma nè<>c'h ket eur verc'hodennl

Per Laurans. ·- ' ·-

•

305-

Sant NikoJas ha sant Kasian

Gweil:et. e y_ez a~wechou- :-kris~en~ep.- o kaout . abeg -en D" belei~D:~: r~re _:ma klaské:mt:: Obèi!',ëun'- dra bennak ali c'hoaz:: onsP·èiüi o ]ahour-iliz; war o meno, ne dlefent sevel en o­fa:rrea'ïou na -kefc'hou studi, na·g asUTansou; na· strollildoti" c'boarierien, na kazetennou; rei o sakramanchou d'an­dud, prezeg d'etZo da _zŒl, pedi :evito gonde o maro ha in.at · pellazo.

Ar -grlstenien a gomz evelse ne iennont ket -liziri ar­Pabed, anat eo, ha setu aman reur marvaHh a_ gavomp en• eul levr nevez (1) ha.g·a zo dreist da _stanlra .o genou d'a~ dud abegus-ze.

• •• H_a gouzout a· rit-hu pera.g, er Rusi, e raer gouel sant

Nikolas, diou wech er bloaz, hag hihi s-a.nt Kasian pa vez-. bloavez bizeOst hepken, da lavaret eo eur wech bep pe­var bloaz'l

Ez' an d'ben diskleria d'eoc'h e berr gom·zou. An daouo , zant-_ze a oa o daon oc'h ober eur pennad hale pa en. em gavas ganto .·eur· chalboter a. oa s~c'het e -ga-rr_cen -eun1 . touH·-lagenn ha n'oa ket evide denna ·ken-·ac'hano; peè'hf a ràe evel eun den daouet war e gezeg ha war an Aotrou. Houe. Ka-si-an, strafuilhet o klevet kemellt -an, :e lec'h' dis­k:enn -er streat, a jouuas ·war e gleuz, en aouD. da louza ar van-tell- gaer -a oa w:ar e gein; ac'hano ec'b ·en em la~ kèas da gomz brao ouz ar chalbote-r; pedi a eure anezano da vont dres d'e gezeg hag e teuje, _en hent-se, kentoc'h. a-~e_ a-benn da jacha e garr eus an tOull fall m'oa manet. ennan.

À~alelç. e yaouankiz, Kasi-an a oa. bet o veva, er sioulder· -h_a.g-. èr- -c'ho.uezex~. p_ell. diouz trouz..- ar bed. Nikolas. _n'eo ket evelse.-eo en doa graet; bevet en doa- atao etouez an. dud ha~ en hent-se ec'h anaveze gwelloc'h egetan' -eue­an den; ne jorn-as ket da- dor.ta; tenna a reas e zilhad War­goiTe; tronsa a reas e zilhad dindan; diskenn a reas er­streat- zbim; floura a reas ar c'hezeg; starda .a--reas dourn· ar chalboter hag heb aoun d'en- em louZla ec'.h -en em lakeas.

/-da drei ar -rod hag -~ tennas- ka-r ar. paourkêz eus -an ·toull-l31genn. . . . .

· P'en em .gàViiS Nikolas ·e porz ar .baradoz, sa·nt Per a: lav-araS" d'ezan en -divij~ daon- _c'houel, er bloaz, e Iec'h Kasian, dre ·ma oa chomet ken dibreder, dirag eun den er­J;Joan, ne vije ·graet e c'houel nemet -bep pevar bloaz .. · -Sperejou dia es a dud a zo hag a lavaro marteze: < An

· (1) ..Si nous saviom; aimer, par G. Guitton. Pretuee <le S. E. le car ... dinal Ma-urin, Editions Spes. 6, fr:

1

l !

-306-

-ti· aou-ze n'int nemcd istoriou! » Pedit anezo ne uze· da -i:enn,., nann _. istoriou s~vet gant Spered an de~.. met an A viel, an: istor dréist peb istor, .savet ~a-nt Doue e-unan.

« Eno·'ken alies ha·_ bep- pajenp.,'_ erne zant Jerom,_ ·e · ·welinil: pen a os Hor Zalv.er, gonde e breZegeD.n, a· baree ar .re .glanv hag ~r re vac'·hagnet -evit gounit, dre _e obero:u, ar re n'e~- dûa k~t gellet gounit c'hoaz dre e goii1zoü! » ,

Ha _mâ n':·eo _ket ·eur ma en eo ;a zo . ·en _ o _c.'hreiz __ elec'h : -eur ,galoD: . .--.gig,. -e_ livi"rint g·a_nd __ ar C'J:Iardi~~l, __ Manili~g:: ~ « N'omp :ket _gouest,- ev,el Hor Zalv~r, da_:la.kat ~F: ba~a .da-;

:greski J;i:~g _an dud 16r da barea, met go~est omp; ma :~a­romp, da veza gand-ar re genta o-tont war zikour kement .hini a z6 gwasket a gorf pe a spered! _» .,

Re wir .eo an dra-ze. ' - . ·- - . . - ~

,~llllllllllllllllii;~III~IIIIIIIIÙIIIIIIIÎIIIIIIIlllllllllllllllil\lltllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllljlllllllll\ll_lf_. -., •• ' • • + • • + • • • ' • + • • ' '

Kuz-heo] e. Breiz-1ze]

;En ·4eiz all, En ettl- liorz Ha w.ar eur. E peoc'h, _o

-.:;-,.----

tost da Bont-Aven, en.- c-m .. .gaven, skaon, _noz a,r_ pardon, hunvreaL .edon.-

Nav eur, en iliz,. a zone-, . Er c'harz,: an eostig . a _gane, Ar nlaeziou a oa siouL meurbed Hag •e_ ker ne oa trouz ebet ..

Listri skarzet, .bagou- (lister, A. zanse e dinaou ar· ster, Hag; ,eus va· skaon, e selaouim C'houiban eur martolod laouen.

A-wechou, war .an hent ledan, ·E tremene ki_rri · dre-dan, Ha paotred_ .drant, war o «- velo » 1\- nije., o. b.leo -dizolo.

IMerc'hed, a-raok mont d'ho gwele, War an treujou, a varvailhe Ha, gant dudl ·eo e kleven Teodo~ skanv merc'hed -Pont-Aven.

Rod eur .. vilin, bet pell eil dro, A ziskuiz.e, hanter va:ro, \D'a c'hortoz, gant ar miliner,

. Kr~gt- en, he -l~bour . .pounn~r.

!~- .

-307--_,. . .

0 kerik koant, o· kerik rèiz! 0 ka.~ra korn a zo .e Breiz · Yaç~h )Va :-;~_'hal on,. .. di~,tai{ ,;a ~Jiitn Na Deva eno a :gâ~f_e~.C' · --. --· · · '

; · Du-ze, war an dremm:well kbabrek Boul an heol a- gOueZe- g-drrek · · :' Jia; t:r~a marz~s. dre ·ma· TUilhe, ~ 4our~ ·a bep ko.Sté~,_a sk~il.he._

A .nebeudou, tamm .gonde tammm,: An heol ·a_ vihanaas e flai.nm, Ha,.-pell ouzin-,. -w:ardr-o .. ar Raz, E -lagad moug .err· .. em zar.rras.

Met nellze pebc'.Z arveS._t- ~il: Tan ,eri . oabl. a redaS r"itktal Hag ilr .ehOumÜlll, Jiir 3. dtÙr leo, E- aour· e(lfo Chenchet 0 bleo:

' '-. 0 •• -- ...... ·- '.

· Koumqul ·k~er~- koumotil riiVerUs, Koumoul roz-tener ha J:.e rus Re gell lnesket garit re velen '

·. E .re~ ~~- drerrîmwE;p~ à,: :Wêle~. IDre ma te.c'-he kuit goulskoude. Da vroiou ·aU Roue an -de,

· .Evel fen net warno· -.Indu; E teue_.o-liou duoc'h. du.-.

4~- n~z. p~Üc'hus, :war. an_ o~b.l .gias~ He __ man tell bedez-_ a . .daolas ·. .. a.a._ war ·_he ·skOaz.-tài'r- g~ï"Sk._a c'hloar Tre ~·~e ~ron, e _pignas_ .a-l lo~r. · · _,

_W~r- Leon; wa.r ·D'reger, ~ar Gerne, M_Il stered_enn a lugerne; · · ·wa~ bep Bre~zez, W"ar bep --Br-eizàd. E hskenne benno~ o Zad. ·

0 welet kement a -c'houloli ' 1Kloz .. e chomlf va -muzellou;'­.\Dirag o.. gened .hep. he- far,- . Va zeo_d a jome- dilavar.

·;or~iSt -ai l.oar h3. d:feist ·ar -st~red~ U,hel e_, nij~ va spe:ped ;. Edon e _ .d9r .ar }?~radÜ.i;

Più~· ~·-i;~~~~-a~· ?~· -~-~z: ..... · · ·. ·· · · · · · · · · · · · ·-' J: L'HELGOUALcH ..

-308-

Yann ar Màrc'hadour Moc'h

Er goan~ tre.menet,_ hon da-ouarn dirag eun tantad tan,. pa voude an avel e beg ar chiminal, va mamm goz, en eur vradla he fenn a gOnte d'eomp rimadellou, darn farsus ha netra ken ha darn all, leun. a genteliou pouezus. Hizio ez eus deuet 'u.nan anezo em spered ha _setu hJ aman.

« Bez e oa o ch_om gwecbaU,. wa:rdro KraOn ·(1), eur marc'badour moc'h e' ana Yann hag en doa ezomni da vont da Gemper; n;uze ,va bugaUgou, ne oa ket a auto~n ev1el hizio,_ha,g -an hentchou peurliesa a dremene ebt~u ar c'hoajou. Yann a bign.as . eta, beure mat w.ar e varc h ba.g· en hent mar goui-e. Gonde eun eur vale, ec'h en_ ·em gavas e ki chen eur c'hoad; al Joan a jomas a-z.av ha kaer -en doa Yann lubaJiat d'ezan hag e skei gand e voutou koad ne fin vas ket · nec'het bras, 13.-r marc'hadour a gredas e oa skuiiet hag a 'laoskas_ anez,an eur petinad da- ziskuiz; met ar marc'h ne :finvas ket adarre pa 0ra red mont en hent· va den a oa war ar poent d'e-n em zizr·ei evit niont d'ar' gêr, pa glev __§On eun drompilh w.ar e lerc'h. Chom_ a r.à sebezet, met eur zonj vat a zen kerkent en e sper~; vid an em zizober eus al.Jaocon a zo war·.e roudou;·,e_"lanim wa~ e varc'h, e tenn an dorchenn foenn a zo en e voutou: . hag e lak anei a zispilh dirak daoulagad al loen mouzet~ henman rak.tal o santo ut c'houez àr. foenn a zigor e c'he­no~ prest Ü:a- chokàt; monf a ra war a-raok, hep gellout tizout ,ar c'henaou.ad foenn; damùammat a ra a-dreuz ar­vein ar e'hleu.ziou a r-ed a bep tu d'ezo ha prestik ar

' ' - . c'hoad a zo tremenet; ar c'hrec hou a· zo pi•gnet en eu~ amzer met evid o diskenn Yann en deus mil boan; meur a _ we~h eo dare d'eazn beza taolet d'an- traon diwar_ e: varc~h hag henman n'en d~_tlS ket tapet c'hoaz e ·damm foenn.

Koulskoude tou:riou sant Kaourintin a vez gwelet hag ivez an tiez kenta eus kêr; 'war an trèujou an dud a_ Z:eu da zellet hag· -a· gemer anezan evid eur skeud; aman eur­yar a zo flastret dindan tr-eid ar~marc'h, a-hont eur bugel a zo pilet d'an traon gant an avef graet gant·an o tremen .. Ha setu Yann erruet e kiche:n kêr; tenn~ ~ r,~ an .dCJ:rchenn diouz penn e var·~~h ·met h{mman ··rie ·jorn ket a~Zâ.v evi~ an dra-Ile· an tiz =en deus a gas anezan eün hag eün el Iec'h -ma 'tle diskenn arr mar-c'hadmi-i:'. AI loen a jomas eno a-zav, hep -c'hoantât ~ont .pehloc'h, k~r skuizet e oa; e'houezenn a oa war:nau hag an eonenn a c'holoe anezan~ met' Ya'nn, 1aouen eus· _e dro, a ziskennas hag o lakât ar- .. foenn en e voulon e la v-aras: «. Vit mont d'ar gêr e taJve .. -- ·· Zin_t__-d'in adàrre! ~

(1) Kriwn pe Graozon.

309

* '**-~ .. .

Ha '·setu ama'n ar -gfmfel a ctenriiri eüs- isfor v~ ~atn·m ~OZ. 3 _ . _ . ·. _ . _

Daoust' ha -gouài-h·arp.ànt P:a:ffs~_ dre hOH, ne ra kEit eve! .ar marc'hadour moc'h, -pa vez votadegou evit lakât ar bobl da vale en hent en deus c'hoant .e kersfe en nan?_

«- -Pe vezo diskaret an ilizou, monget ar fe_iz, pellaet ar venec'h, rannet o marlou, p_euze an hall e Frans a vo pin-

.. vidik ha den n'en devçzo ezomm da. labourat ken! » . Eur .zoroc'hell c'houllo n'eq -ken. an dra-ze, mêt ar bob!

;a gerz da heui· ar zoroc'hell hag- a _gas da Baris an treitour Marty hag a-lez er gêr ar jeneral Kastelnau. ,

- << Pa vezo galleget Breiz, an Alza-S, ar MaùUg.aska:r', an Al-j"eri, ar Maroc ha kement bro e _c'hell Fauch ar Gall 'teurel e gr ahan warni, ne uze. e vo gwelet an traou 0 ker­_zet_ war a-nlok, er broiou-ze ev el ma n'a deus -ket bet graet .biskoaz! »

Eur Zoroc'helf c'houllo n'eo ken an dra-ze, _ken neberit, :met ar bob! a gerz- -da heul ar zoroc'hell hag a ro milionou, beb biOaz, da skigna dre ar bed at _ __galleg hag an deskfl-durez dizoue. · · ·

Haf( ar hobl a gerz- da heu± ar zoroc'hètllou, da heu( ar :ger « COmmunisme » ha--da heu! ar ger <<'Progrès >>.eve! marc'h Yann, ar marc'hadoUr moc'h, da heul e dorchenn

. .foenn. Bretoned, gant a raimp, digoromp hon daoulagad; ar

.broiou a ,ge.rz d:a heu! a--r geriou-zc a~ zo broiou o koueza en 6 foull ha ne- zavi:ùt ket ken! -

Na lezomp ket hor bra· da goueza er bez evelse: eur _"Vez e· Vefe ouspenn ai:-_ pec'hed; da ou c'her ha da ou c'her .hepken a dle diskouez_ d'eomp an h_ent hon eus da heuilh :evit sav,etei madon er bcd--man a-unau gant re ar bed-all Feiz- ha Breiz; en daàu c'her-ze eman hent silvidigez ar Vretoned ha n'eman e ger all ebet! ~-

. J.-L. __ PLOGONNEC,

0 deus royt evit Bleun=Brug. GVV8NGAMP

An Otr-Ou Even, nOter, Lan dr eger... . . . . . . . . .. 500 Œur.· An Otrou Ollivi'er, Landerne .. -.... . . . . . . . . . . 100 Iur.

,An, Otrou Loyer, Boulv.riak., ... , ... ,: ..... ,. 100 !ur. An Ottou Perrot, rener Feiz ha Breiz .. ~...... 600 lur. :Breuriez-Breiz (Association bretonne) ... ·~...... 50 lur. E. Ar Moal..... ..... .. . . .. .. .. ..... .. .. .. .. .. 25.Iur,

Ar c'hef~man 'zo digoret evit herzel- ouz ar mizou bras a vo gant, gouelio-..i Gwengamp.

Forz petra a .. gaso d'ezan hon Ii1ignoned, >a1rc'hant, ·Ieo­riou, hoH e vezint digemeret mal.-

,..._

-310-

Doue, ar Vro, ar Yez e Kendalc'h he>ll-~eltie}i Dublin

SKOUER IWERZON

E:vet· warlene e Kemper, paotred K~umri, paotred Bro­Skos,_ ,re Vreiz hil- re an Enez-Mona, o deus en em gavet -ni­verus d'en em zàludi ha da labourat. En em vodet o deus,_ e penn kenta miz GolJ-ere e 'Dublin, ker-benn bro-Iwerzor;,. hag ar blij-a4ur em elis bet da vont da Znblin en' ano Hï

« .Bleun-Brug ». Eho_- e_ kavis ivez _-hor c'h~hvroiz mat,. Taldir-J affrennou, hag he intron, i-en~rien « Breiz-At-ao » an Ao. MPrdrel ha Marchal, ha- Roparz..:Hempn, rener ar c'helaouénn vrezonek «--- Gwalarn ».

Deiziou kaer- meurbed e voe deiziou Dublin. Ouspenn ma oa magadurus ar pl'ezegennou, ha dudius ar goneliou lidet'·'en hon "enor, __ bro-Iw~rzop. _en_ he_fez __ a. zo eur gentel evi•domp-ni, Breizis, hag _IwerzoniS a c'hell beza kemeret

, da skouer. * ••

0 bro, gwasket didruez gand ar Zaozon, a oa aet . war­baouraat. Ma ne gonter ket eur nebeut keariou bras, evel Dublin,_ Co·rk, Belf:ist hag unan bennak ouspenn e c'hel­ler lavarout e oa bet "goullonderet ar maeziou gant lezen­.nou fàllaki' ·an estren. lwerzonis a oa bet red d'ezo divroi d'ar Stadou-Unanet, pe- d'an Australi, pe da lec'h aU. An douarou labour a_ oa troet horH da foenneier.

Niver an dud a vev e -Iwerzon ne oa ket dreist pevar­milion.

A-hent-all, ar yez, - ycz koz Iwerzon, kenderv bor bre­zoneg, - aigaset ga9d ar zaozneg, en doa. kollet· tachenn, mantrus. Ne veze ltlevet ken nemet war muzellou eun dournad koueriaded ha_pesketourien, dizesk, diwCnneien~ ha dianket duhont pell er c'hornog, etouez ar yunou ·gonez, ar c'herre.g, 'hag en inizi.

rBrezei kriz e oa bet graet ivez gand hugonode'd bro-Zaoz da Gatoliked Iwerzon. ·

Iwerzon, av~t,_-· n'he- deus pleget morse dindan ar v-az-­y.eo. M'o deUJs_ Breizis pennon kalet, Iwerzonis .o deus·_pen­nou houarn, pennot;t dir ... War ar perinou-ze bro-Zaoz he deus torret he· ivinou.

.KJevet ho cpeus bet ano, m'oarvad, elis an tao]- kounmu-.. hejas an enezenn-c'hlas, <>zalek 1916 betek 1922- lwer"---

•

-311--

zonis a gemeras- o fuzuliou, hag a reas eut vuh-ez tenu. meurbed da zoudarded ha da bolised ar Zaozon. Eur bre- -zel;· evit gwir. · Deve~ e vOe Cork, ha dismantret karteriou a-bez e -Du­

b~in _:__n'eo ket savet c'hoaz an hoU diez freuzet, ~ mer­vel a re~.s_ tUld ga-nd, aon na?n: kentoc'h .eget plega, kroug-et ha fuzuhet a voe meur a hm1; ar Zaozon, avat, a zigalonas­ha-g a voe taolet er-maez.

!werzon, .bre'man, a zo kouls Iav-3rout disuj. He arc'hant :1. JOrn gant!, he zoudarded a zo _ d'.ezi, hag an DeSkadurez. a zo etre daouarn Iwer.zonis.

~'.eo ket breman _ eO e vo gwelet ober an hu w1ar ar rehJIOD. Hon Iliz sautel a zo enor.et-, hag ar pedennou a vez- lavaret dre-holl a vouez_ uhel, hà d'an,-holl .da gievout.

Hagar ye~?~ Ah-! ar_yez.! -_Meur ·a 'wech eo bet gwasket Vra c'h~lon -g~nd an avi, pa wel~n penaos ec',_h enoret hag e stuld1~t duhont ar yez koz. Embannou ar staliou-kenverz e. ·Dubhn, a zo skrive! ·aJies-alies e iwer.zoneg 'gant pezio~ hzerenou, aou~. Papenou ar gouarn.amant, anoiou ar ruiour hag ar c h~1anou a zo e iwerzoneg. - ·T,aolit evez mat e oa ae~ an 1weq;oneg __ krenn da g_cdl _en tri-:c'hart eus- an Enezenn! ~ Breman, a~ den de~ket, an denjentil, an den a oar beva,-·a zo anat dwuz an 1werzoneg a oar ... hag ar plasou- mat a zo evitan! _- Pell emaomp breman eus. paouT kez gouezidi ar yunou hag an aochou,' gand o ~'hoz­yez, mat a..,b~an da stlepel d'ar c'hi! An aotronez, breman,. a .ra -eus an 1werzoneg o yez--nemetan hag ar yaouankiz pao_tred_ o «_ c'helc'h aour >> a zilez kr~nn ar zaoz-neo:s evii. sknva ha kaozeal iwerzoneg. ~

••• . Setu p_etra ~rn ews gw~let,. va-unan, e_ Dublin hag endrO.-da Zubhn. N omp ket -d1skennet re izel an holl B · Ar f · b . e re1z. - e1z, ar vro,- ar · rezoneg à. zo beo a tao. Enebourien o deus ,~vat. Poent _bras eo stourm, ma feil deomp e chom-: f-ent d1vrall. Kemeromp skouer war tud kalonek 1 . werzon ..

Ar prezegennou

Br~toned Breiz-viha-n· ne oant ket niverus e kendalc!h Dublm. Meneg e-z eus _bet evebto eus 'bor bro, _ ha gwelet

• .. -· bon .deus ej; eo _BreiZ k_aret kenan gand hor c'hendirvi ' _'fiamm:: ____ / Ta~<l-IF-Ja-ffFen-n:ott; silaonet- aketns;c a- ·gomzas ' . " Bre1z. Roparz Hemon, saozneger dispar, _ me:

zo mat da zra.Uha. saozneg,.da gaozeal, ne Iavaran ket' -a zalu~~s,.,.em,l~_c'h-, Iwe:rzan.hag Iwerzonis en.ano a;· « -Bl.e~n;-Brug. ». Lavarout a reas e oa ar. Bleun-:Brug eun.

::. un~aiuez. Br.eto:Q,ed •ha Katoliked, ni-verus _ha galloùdus, hag_ t_I.S~l~gas. al J,a~our vat -_e reomp .-: dre ar peZiOu-c'hoari, . l_eonou, ·ar prezegennou, al lasou-kana, - evit- derc'hel

r 'l' ~1 1

,1 '

-312 ~

:Sounn hag uhel, .daoust d'an arne, banniel ar Feiz ha bail· niel Breiz sttopet. Strakadegou daQuarn a _voè roet da :Roparz Hemon pa voe ,echu e brezegenn. _ . -- Menéo- a voe c'hoaz eUs ·Breiz gant paotred « Brerz­:Atao .>> h_ag « Unvaniez Yaouankiz Vreiz »· Ar-·re-ze a zo yaouank- ha taer ,ha distageile_t _mat. o zeo.d. Henv.el a­·,:.,.valc'h i-nt ouz paotred ar- « Smn-Fern >> e lwerzon, ha plijet ·o deus kenan da yaouankiz ar vr.o-ze. .

A-hent-all aotronez hag intronezed--gouiziek o deus kae­~zct d'comp 'ctiwar-benn toniou, peziou-c'hoari,, ha skrid?~ bro-Geumri, bro-Skos, hag Iwerzon. Arabad d eomp kndr -:n'cz eus nemedomp o· pleustri war yez koz ar Gelted. Ar Gelted all a. labour i"ez, ha war dr,aou a _ zo, e kolloml! .canto _ Eur vez eo hen an zao, met n" eus ken_ Jtem~a ;Zr- br~zoneg ha n'hell ket tremenn toull-dor ar skoliou. Eor c'·hendirvi, dre- gaer, ev el re bro-Geumri, pe dre heg, -evel re Iwerzon a zesker d'ezo ar yez koz er skol, a. ·zo· deuet abenn da Iakaat o brezoneg e peb lec'h kenver• ·ha kenver gand ar zaozneg.

Peur e vo gwelet ar brezoneg war an hevelep renk "~and ar gailleg, e Breiz_?

Peziou=c!thoari, ka:n, kot-oll

Hostizien dispar eo Iwerzonis~ Aozet o doa eur bei-n­'tanfoeltr a_ c'houcliou ka er evidomp. Bet omp er c'hoa­riva (en -theatr) o welout displega peziou-c'hoad e iwer­·zoneg, e keumraeg, hag e saozneg. 0 c'hoarierien a zo eus ;ar c'henta.· Lavaromp dîoustu, a vat, n'ez int ket kouls hag hor re - c'hoarierien ·ar Bleun-Brug ha re an Ao~ Bayon, -'BUS b;o-Wened . ..__ 0 feziou-c'hoari, kennebeut, n'int ket ]Jar d'1hor re. ·Va DoU-e; perag kuza '? lorc'h a>· oa e.nnon -gant-se! Ho.gen, diouz ar 'C'hiz ma 'z eo_nt war-!'1aok, -emaonip e riskl-bras da jorn war o lerc'h d1zale ... Hogen, ·ni .ivez a yelo war-raok J

An toniou, - ah! -toniou Bretoned . Tram\'3r! - a zo ·dlldius ha kanet disp.ar, ar peurv.uia. Mistri kanourien _Xelted Tramor, ha ne skuizer ket ouz o silaou.

Lennerien « Feiz-ha-Br-eiz » a an1avez mat « Bro Goz ·v·a zadou ,, . Euri ton kenmTaek eo hennez. « Dalc'h sonj, '0 Breiz-Izel ·» a zo eun ton iwerzoneg. 0 zoniou- -aH a zo .Ker- ·biao ail.

An dansou koz - dansou yac'h, ar re-ze! __; a oa Let ·ànkounac'haet' eun_tàmmig. Hogen, ma· welfec'h tr·eid ·zonis o vont endro pa ZJav molJez ar « big-pipe ». biniou, ez afec'1h da zansal hoc'h U:Q.1an -dioc'htu. AJ:alJa<i, aYat, beza berr war hoc'h alan, pe· .gwelloc'h eo ·chom war hO "kador. An d·ansou a bad pen-Jen,

- ya bepred war :ziHuat. Iwel-zonis ne vezont ket-)skuiz kenÎlebeut. ~

--313

Digemeret omp bet c'hoaz -- war an ton bras - ~ marrer an Ao. O'Kennedy~ ar ç< Chief-Ju.stice _),, e ti a~-~ Prezidant ar- St·ad-dieub, all Ao. Cos'grave. Bet O~P·-r:: 9> wei-out gn: Ao. de Valera, .. prezidant ar Republikan~d;-'. pe .enebourien touet bro-Zao.z, 4a·- meur a zen- brud-et-brras er vro. Holl e voent he.garat ke-nan en -hor c'henver, hag; iholl e l•avarent o doa karantez birvidik evit hor Breiz-1-zel. Kemenf-se a zo plijadurus- da- glevout, m'he~ lavar!

Troiou a zëhou haï; a !;lei%

Dublin a zo · ·etir gea.r divent,l a 400.000 den 'bennak ; meur· a dra souezus ·a zp da Welout · enni ha keuz awalc'h. em eus P'·e gwir n'hallan k€t dispiega d'eoc'h kement tra ~rn e.~s gwel1et eno. « Feiz-ha-Breiz » en e bez, ne vije­ket h.antei--blas ennan. Kalz tiez freuzet a gav.er c'hoaz e_-kreiz kear, dreist-holl, e-kichen Nelson-Pillar. An dis-­mantrou""'se a jorn eno evel euri' envor eus ar boan O·

deus het lwerzo"nis evit kaout 0 -frànkiz. Kaset omp bet da redek gaild a:n « .auto-kirri » betek.

tûselln Tara~ chomlecf,b. bru.({et rouanez Iwerzon, g\\"C­chall .goz. Ne jorn nem.et krugellou douar da verka ar phls, ha war ar penn uhella eo bet savet eun delwen.n. (pe «_ statue ») da Za.nt-Padrik, abostol Iwerzon. Dioui. Tara da Zrogheda (distagit Droc'hida) ez aer penn-da-­benn g:;mt traonii::mn ar ster Boyne.' -Eun draonienu g~er mem'bed anezi, gll}·S, glas, glas, goloet gand ar-· gweZ. 'ha d~ndan foenueier. Mantrus- -eo, a vat, son jal p;egeffi'ent. a zouar mat a ya da goll .duhont, dre faot ar peTc'ihen-­ned, ·al « •l1an.dlorded » evel ma· 'Z int h;mvd. Pa· zonjer-­e_ ranke Iwerzonis· divroi da glask o bqued, epad ma oa

_ -douarou_ pinv:idik - keit ha- diouz Bre"st da: .Vontroulez·. - o 'n ,em .goll dindan ye:ot, hep nebiec'h eur parka-d ed! na patatez, ne zouezer ket gand an tennou a deue re- aliés. da. vurutra al landlord laer bèteg en e vaner.

Eur wech ali om:p àet da- C'hlendalough .. (pe rraon a·n. daou •lenn). Eur sk_tiv-:o.gner a~ lavar:

One night spent thus .in .sWeet. ~Glendalough, Listening to the montain stream's roar ; An impression 'twiil make, as you stand by the·- Iilke,. That will haunt your mind overmore.

Eun nozvez treinenet er Glendaloc'h ·dudius;_ 0 sHaou froud ar menez o kroz-al, ~ Diwaf aod al Ienn~ a laka eri: ·ho' spérecr eun -d'aoieÎin: Hag ·e veioc'h trelatet ganti · da- vi~en.

Na pegen gWir! . Treuzet _ganeoc'h Dtiblin, ha Dun-Laog:Qaire, ha keariou

e _stagit da zevel krec'hi-ennou uhello-c'h-uheH~. Ons­mil troatad emaoc'h azioc'h ar mor, ·etOuez mene:""'

1 \' •::'

314-

-ziou didrid, dilabour, hep gwez. -Tàchennou Jeun a zour· Chag, kuzet d-indan ar brouan, henvel awalc'b;. met bra·' -­·soc'h, ouz _Yun-Ellez Braspartz.

Pelloc'h, -e tiskenn an hent, epad ma sa v ba_ ll1fl tosta :ar meneziou en daoù. du d'eoc'h. Drihont ·en traon, etouez :ar gwez, e, lintr dour ·an daon lenn. Setu Glenn-daoù-.-loc'h! . .

Eno, war eut garregemi uhel meurbed, azjoc'h al ]enn uhella e veve sant Kevin benniget. Eun df.vez ben~ nak e kontin d'eoc'h doare sant Kevin ha· Ktathleen. (dis-tagit Kasslill) . .- ·

Chom- a ra- e Glendaloc'h dismantrou ilizou !la :tiez koz. Eur skolaer gouiziek a oa a-zevrl o ~is­_plega doare _an tr·aou d'ar re-:all. Me~ aval, ·aze;,;et war .an aod, a zo chomet da zeUout · ouz hannon an hèol o .c'hoàri war t~rziouigOu a}1~p.n. En daon du, ar t_oim~ziou ·a·"zave Ühel-u.hel, -h';~g ·,a-ii avel ·à Aonigeriii_e_.: ei!Jriez· ar _gwez pin, -e ... ke1t ma 'rede azioc'h va f-enn koumoul oabl ' Iwerzon. Istor den .·gouiziek ebet ne 'lialveze evidonn kaerder a:n daolenn-ze. ' •

Ar zent koz a oa tud a skiant. Gouzout a raent dibaba lec'hi6U dispar ·evid o repu! ·

• •• Setu ni distro da Vreiz •. Meu'r a wech •a.-hed· an deiz

.e nij va eD.vor, dreist ar mor, da Enez-Iwerzon. Stmja~ a ran e yao_uankizou . ar vro-ze, daoulagad glas d'e;zo hag ·atao o vousc'hoa-rzin.- --Thd he·garat · int~ ·bogen em zis~ kouezet o deus kalonek -ha pennek -evit savet-ei- · o z'enzo­riou, ~ ar- feiz, an douar, ar yez,.- ha dent inl ·abenn. · Dent- int a-benn pegwir-" o deus gouezet en em un ani, ha stourm hep diskregi morse. Kemerc;>mp skouer wamo ha F~iz ha Breiz .a yelo bep r-ed- war weUaat ha war _gaeraat.

YouENN AN DREZEN.

L..evrlou oe~ez

Hor mignon mat. an A. Havard heleg soudarded -mortoloded Sant Malo, a zo o paouez sevel daou le·vrîŒ : ·k.oant ha talvoudus kenan d'ar gloaréged ha d'ar ve1e1en ; _yaoua-nk.

l)__M;s ~he_~_pet!!~, Prix: 1 fr. 2~, franco par la poste.

2). Il Apostolat· des. soldats .Pr~x: 0 fr. 50, -~raJ?.CO par ila_ poste.

-- 0 ·gnulenn ouz :an· A;- Hav-ard, ·tt, rue de la FOsse, S:>intt-• -:Malo (ille-et-V:il~ineY; C/C. 6.·5-78. Rennes.

- 3{5-

Dindan banniel ar vro, martolod vin warc'hoaz

E-yel soun an tremep. e soun va ugue~t vloaz. D1ndan b~nniel Bro-C'hall, martolod vin warc'hoaz . Achu gamn debri bara yac'h Breiz-Izel .Eur .zouhenn ..ali am .ho .e _.hour..z eni Jestr-bre.z.cl.

Pa zonjan !0 krennet divarnoun pep frankiz Kaset ha dtgaset garlt pep mestr, e pe_p giz E karfen koueza klan v, klanv ·bras war eur gwele · Ma., teuio kelou d'in e _c'helJan c'hoaz dale. '

Petra rin e Toulon, eur · porz a ga~t ·vil den Neve.z-flamm diskennet, heb. anaout eur C'hristen. Pa ':ln er v~g-houarn, en d·ro d'in kiozet mat, SkwiZet ouz ar vicher, gant ar c'henta blasaat.

._Rak ;m;:.- z6--· e~r- bll·;,;ntenn, gan et- -~ ·É~eiz-Izel ,A. gavo ·va -maro pa rankin dilezel Ao.chou _va yaOJ,Iankiz, ha douar va c'havel. _ E-vtdon d'an oad-man, _chen ch bro_ a zo rnervd.

Y~ ga,nt klenved_ ·ar Vro, me vo kavet Emn deiz D1zec. het ha krtgnet, e broiou ar c'hreisteiz

:m.or .. --du-...ze ·~-..ket.---m-or.-glaz_.va. y.a.n.tiankiz -~ Wa~na~ em PP bepred naon ha sec'hed frankiz. »

·:' · Pechall o! ·nann:. n·~·g};skin mui hirio -Mont- œ-ober tro ar--bed, da redek ar morio , 0 !-· perok ou_~ re goz · da jorn er ger siouas Ha re- yaouank ive da ~onj~:l disti~ei ·c'hoaz •.•

1

1 !1·

Il

= 3!6 "c-

Monr·;r:~~ah:. -ëw· WeCh_(~'ho:i~_;-·œqoei~- tr6 -a;~-r-«~èV:enn »- __ A.t~~;f}~:b_etek hen, ata6 l:;toùenn va- fenn; M~t/b.:i;fîo e kouezo dour- eu,s va daoulagad Rak o troia e_n-nan em: bo kalz kailonad ..•.

Va c'haloun ba our_- e :kan v ~a 'giasRo· sûr c'!i~arzi~ Ouz .an dud. en -ao·chou, da' vat, gant ar ._blZHl.- -

Perak ouz eur vro· no~z, e stag ka!on a~ den Stag ouz rei~r garo ev el eur vre:o.n~genn ~

s~vÙ. v~ zad, ·va in:amm, dea~ P. d'an .iliz hirio na'- -céD:ôrtlenn ou:z J ezus ma teuin yac'h endro ..• ni-eb.OTI1~"'"- o;uz an· daol-fask ar bara a_'ro nerz

·-y k d' eus e berz-~ Dia._c'houz-iinV keménd roaz a zen eomp

D~ue a z~:.:e'm c'hreiz; _ha ~àr· va Zal t:inan _. / C'"hoaz 1bennoz ar beleg, me zant _ Oun ~waz breman ... ·. C'boarezed, kenavo, d'ho· preur b~b a:n- a~.zer C'houi ûgaso du-ze, beb eil tro, eul hzer.

« Va mamm bezit dinec'h,, p~ll ·:eus an .. ene:zenn,.. , Tommoc'h vin ouz ar ger, ha· stall'toc'h cm lezenn; Evit ·ho· Inabig paout, ·ho chapeled bemdez Livirit gant kalon.t__·en ertor d'~r W:erc'hez.

En hent va zad; breudeur, war laez ar pe~er gouet Ma tigor~ ar. Vag he lieU. d'an a;r~L ~· Leuskit ar stur ganin (( ha .kw1t dre1st an « Ero » Kenavo, Molene-zl kert_avo .d'an distro. - >>

Me gaso va bagig,. -reiz an enezennou D'ober tro ar reier ha tro ar. sklozennou. Lec'h lli'oun bet e giz mous, klask petiz,,..ha. graved Hag e giz martolod, legistri ha. grac'h~9, ..

Evelse bezet graet. F.-M.

-317

Ke1eier a gleiz hag a zehou

Stad reuzeudik ar Vretoned divroet

·An· traou gweHa pa droont a vez aii. · traou falla; evid an dud eo evel evid an traou;. ar Vretoned, pa ·.gerzont war roudon o zud koz n'eus ket gwellOc'h egeto:; pa ûle­zont o ibro hag· oyez ne za'leont ket,da zilezel ivez o· Doue 'ha ne vez ket kavet fal.loc')?. egeto o vale dre ar b~d.

1Gwelit Brest, ar gêr ruz;· pion a ra ·d'ezi i'uzia evel ma T3., ma n'en ket Bretone"d aet eus :parreziou gwe'lla Goue­led-Leon eo?

Hag ·e P<iris hag en ardremeZ? E ViHeneuve-Le-ROi, erne ar Br~tagne lntégl'ale, ez eus _600 komnlunist; mat, ons­penn 400 anezo a zo Bretone'd diVroet.

Setu aze petra deu hor ç'!henvro.ïZ d·a vezâ. p;_ vezont Jaket da veva etout:;z .· tud ha,. n'int ket eus an hev.elep goue-nn ganto .. JN'eus ket gwaU ben, wàr ar 750 maouez a oa kraouiet e Prizon·-s·ant-Lazar, ouspenn 250 ane_zo. a oa

-'"Bretonezed, hag eus unan hepken eus hor p.emp eskopti - e oa 65! ~

- Ar Vretoned a: ya d'an Dordo.gn ·n'eo ket ken truezus o stad marteze hag hini ar re· a- y a d'ar .c'hêriou bras, met, e c'hellit kr,edi, ne c'hel:ier alia den ebet da vont di nemet ne gavfe ket e vara_ e korn ail ebet eUs· Breiz:.Izel e vefe.

M'o divije .gellet beva eno, disparti a-grenn, neuZe .c'hoaz _ n~ lavaran ket; illet siouaz, toueziet int gant re ali ha dont a raint abred da veza henvel outo h~ faHoc'h egeto.

A drugarez Do:~e, an A. Duparc, Eskoh Kemper ha Leon a zo_o prtonell henvd kureo ar Releg,. an A. Lanchès, da ber­son Bretoned an Dor.dogrCl)igemeret e vo gant .laouene­digez gant" hor c'henvroïz hag eur v ad "di vent a raio d'ezo.

'Muioc'h a dud, e·get n'eus breman, a ·oa o chàm e. Breiz a-ra ok ar breze} hag an. holl . o do a ? ·bara.

P'eo gwir eo paour raz-iliz ar Cfuouarnamant ha p'eo gWk en deus Iev'e e Breiz-lz.e~, perag ne werz ket 3.l.·leve­ze d'ar Vretoned ma c'hellint choim en ·o bro?

Pet kêr nev,ez ne c'heJlfet ket Sevel e Koad-ar-'C'hrariou tta nemet ken?

Ha ma 'z -eus e ril<;:ur a 1lec'h tiegeizou re vraS, pcrag ne ranner -ket anezo e daon pe dri?

Petra Cn deus graet' ar C'houarnamant' evit .derc'hel ar -Vretoned èn o bro?

Netra, nèmet digeri frarik ·an h~nt d'ezo da vont da Ba­ris. pe d'an· Dor,dogn; an dra-ze avat en deus ·graet bag an dta-ze m'oar~at eo a glask •

~.

,,

Il 1

1 fl j,

-318-

Ma ne ra. n-ètra- ar Ohouarna:riufnt evit savetei · hqi" gouenn, ez- eus tud d:;~. vihanan, hag a deu. war sikour ar Vre_toned aet pell diouz -douar- kunv o c'havell evjel an A. BéTr,"en -Naoned, an A. Perquis, _e Tours hag an A. Re­gnier, re Paris; ra vezint-:benniget gant Sent -Breiz eus ar vad a reont d'ar Vretoned.

N'eus- ket •pell -an A. Regnier ·a· reas eur gouel evit bu­g~le Bretoned Pa<ris, da welet pion anezo -_a ouie gWella ar brezoneg.

Ar priz kenta, 30 ]ur, Istor Breiz hag_ eur goumnnallt da Aryorig a vôe gounezet gant· Francis- ar 'Floëh, 1_5 vloaz,­ganet e Paris a.dud ginidik eu5 iJ B_rat, e bro Dreg(~r.

7 poent/10 en doa bet evit len.n; 15/15- evÎt lavaret diu­dan evor ha 5/5 evit kana.

An. eii priz, --25 lur, Istor Breiz bag èur goumanant da Arv6rig a -voe gouneiet g~nt Denè.Za ar Flnc'h, 14 vloaz,

. gan et e Paris a dud ginidik eus 11 3rat, c bro ])reger. 7 p. 1/2/10 he doa bet evit le~n. H-p. 1/2/15 eYit

lavaret dindan evor ha .4 1/2/5 evil_kana. An trede priz, 20 Iur, Istor Breiz hag l'Ur goumananf ·lla

~rvorig a vo.e gounez,e-t gant Korantina 'r. Boenllec, 15 . vloa, •ginidik -eus a Zant Gwennole, e bro Gerne, a zo enni

danvez eur c"hoarierez dispar. . Ar pevare priz, c..15 lur. lstor Breiz_ hag eur goumanallt da

Arvorig a voé gounez-et gant De-si Sevignon, 15 vloaz, gi­nidik eus a Zant Gwennale, e bro Gerne.

Ar-pempvet J>riz, 10 lur, lstor Breiz hag ~ur_goumanant da· A.rvorig a- voe· gounezet gant J. ar Berre, g'~net e Foues­nant,· e bro Gerne.

Setu azè goueliou ~ goueliou Breuriez q.r brezoneg-~ hag a- dlef_ed ober dr-e boil, dreïs.t ... hall- er parl"eziou e- :. lec'h IDa ~'vel~r ar brezoneg o koU gand ar galleg.

Goueliou Kevredigez broadel Breiz

Eus an 2 d'ar 7 a viz Gwengqlo eman goueliou digCz broadel Bréiz, e P.emp-ouH. .. .

D'an --3 a viz Gwèn·-golo, da 9 eur _1 /2, studiru4enn waF stad .ar brezoneg ; -piou e~ ar re a labour ar mui§l evitan hag ·a eneb d'•ezan. - · ·

Da ~5 eur .. - An hini goz o vont da denna he f ortre_d, pez c'hoàri savet gant Dir-na-Dor ha diskleriet gant mer-c'hed Ben:ilc'h. · D'ar~ 4 a viz Gwengolo, da 9 eur 1/2, studiaderin

1stor ha -Lennegez Breiz. D'ar 5. a viz Gwengo'lo, da 9 eur 1/2, stuidiadenn

ijino-u kaer -Breiz. D'ar -6 a viz Gwengolo, da _1,3- eur 1/2. Tro ker _gant

bannielou Bro-C'hoeio. C'hoariva ha Ti Kauiri Breiz gant Th. Botrel,

-319-

KAOURANTIN AN NOURS (1865-1925)

bras. ar « . C' hourrier du Fi_nistère >>, an A. K. Nours, a~ zo treinen-et e peoc'h d'ar 17 a vii Gouer·e

320-

'-=~diV~z-~;~-'d.aô~ __ p:e -dri ;blo-az_ a .cia:-ke·do ket- War -e du; nj-ep.­'doa :ne'rilet _ 60 vioaz; nlicher ·ar skrivagner, an at eo, a zo un_an_ eus ar ·mich~riou a dieu buanna_ à-benn eus !I-e .

. de.il.-- . . _KaourinHn a _--oa'- eur c'herrÎevad; ginidik -~Us a: _Bléu­

V_(Ü~ ;_· __ _e _youl;. o_a, :·beza labourer douar e"\rél -e dud,_ ~et d'.e dt.izek -vlo~z .e .kqllas; _-ô.r·e_ z-a~voud, _ynan eus- .-e- z1weske-r

· ·hao-- è rankas· klask eur ·-..;'r;he:r:.- aU dfi'-,-c'hounit è vara •. - Gonde' :bei'a ·pet .eur _pen._ "'ad oe'h' Ob er skàl' e téuas da Vl:est d3 r"ei· dourn d'ar C'.~:mri-ier da _vOnt· ·en dro~.

D'ao~1 vloqz- ha trcgont e Chonlas en ·ti-ze; ha. pà _varvas, a_i-:·= C'houJ.rier a-_ vez-e gwén-et·- pemp· g'We_çh ·mu~oc'h a niver.'ert.nou ·anezan , eget- ne veza ,-graet pa z.igouezas e B-test·cvidai·-w~ch kenta~ _ - .- -

·_ N'o-~ckët kalz. a gazetellnouricp _gouest ~a stourm o_utan; ,eur blmnin zir e-n :.doa; enepour.ie~ an Il.iz hr~g cnebouricn 'aT Vro -a. veze· flcmmet-,ganti'._be)_J · s-a:dorn.

Aii A_otrou Doüe ·a _oùezn- e --z1goH, en c--varadoz, eus· ar -và·d. eli deus gnl_et---œe:· __ Iliz, war ::rn dOUàr, hag·_:a·.roià :k.ônfÛrt · ct•e· dud c .-kaOnv~ ·

Doue r"e barâono.

DeiJI!ÏOU bras Breiz

:Pôtred .V.3.ütwnk, hà: c'hoüi hoU ha-g ·a f-ell ct•eoc'h rei an dm·TI, vda iakn3-t ~iri.Zei' da. zont hor Bt:~iz. dà veza -laouer:noc'-h · cged· àn a.wzcr-vremaD, be:iit holl e ç-w:en:-­

_·:gimp·-<I•ar 7- a viz ·Gwcngolo a zcU·_h]l cho!nit eno b_eteg -ar _yn-ou- da noz.)5 lur 10_ g\vcnneg bcmde:l hepkeh ho pczo da:.baea~-- evit bezn ·-q.i_gçmer-ct .drcist c skolad1 ltron V~ria Wir ziko~n:;_'.jiStl; ha· gwin ho p.ez-o-·bep pr-ed ha ·kafe d_a -lcin _ha _da- vcrcnn;- :~n- amzer-rùan, evit -~.;:en lleheud all, Ùe·c'hc.Üit ket"bczn dlgcmer.et konlz e·nep~'ièc'h; rak-s-~·'ta _kn'sii-·:hoc'h ano, ar c~h:eiita_ '-r gwella, d'an O. Glere,_ A~Ihi­-nisli::tieur d'_.:Lrvori(l, 1?·. rile, des .èapucins, Gùingamp.

Kenla hloavez ha !ri ngent Miz GwENGOLO 1925.

Feiz ha Breiz HA KROAZ AR VRETONED

KELAOUENN VIZIEK GANT SKEUDENNOU

Relijion - lstor Breiz - Marvailhou - GweTZiou

ha Soniou - Buh~z ar Vro

'RÉDA.CTJ:bN

J.-M. PERROT, Ploug~erneau (Fr•) l Y. LE MüAL, cOadout, p• Gui~gamp

ADMINISTRATION ADMINISTRATION du FEIZ HA BREIZ : du B leun--Bru,g et de l' Emg leo Sant Ildu

Yv. DREZEN, Fa. GEORGELIN, Brest - 4," rue du Château - Brest

C/C 44-40 RENNES BREST - 4, rue du Château - BREST

C/C 623S RKNNES

ABONNEMENTS INDIVIDUELS PUBLICITE • FEIZ HA BREIZ ~ et« Ko:aN~Boun » Toutes les insertions sont faites Bretagne . . • • . . 8 f. l'an France • • . • • , 9 f l'an Etranger. . . . . . 10 f. l'an Abonnements collactifs

Feiz ha Breiz (seul)· ·

à l'année Une page entière • Une d~mi-page, , Un quart de page .

300 fr. 175 fr. 100 fr. (à partir de 5 exempl.). 5 f.l'an

- TAOLENN AR MIZ. - XV" Congrès du Bleun-Brug. -An neb a wel sklêr da belec'h ez a ? AR BLEUN-BRUGER. -Ar Bleun·Brug e Gwengamp, E. A. M. - Cortège historique. - An ti heb ene. - Labouriou tar merc'hed wardro an ti TINTIN ANNA.-- Ar spont er Bulgari, J. U.- Viktoria KonaÙ a zant-Luc. - Var vor, J. L'HELGOUALC'H. - Pardon braS ·sant Visant Ferrier. -- Galvadenn ,eur pôtr yaouank AB­MAEL.-- Keleier ar miz. · - Gouel ar Peur-zourn. - ·Dihu­nomp ! . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. .. .

8 a vlz

8 a viz vlz

viz

SULIOU HA GOUELIOU MIZ.GWENGOLO

Gwengolo . ...,....

Gwengolo. GWengolo.

Gwengo,Jo.

xryvct sul goude ar Pantekost, ofls ar zul-ze, p._ 484.

GiniveleZl ar Weœ'hez Vari, .p. 730. xyvet sul goude ar Panteko-st, an

oferenn, p.- 488. Go-uStperou kenta Gouel Krist, p. 733. xv:rve~t sul go-ude ar Pante·kost, an

oferenn, p. 492.

27 a Ylz Gwengolo. Gou-sperou keillta Sant Vaze, p. 742. xvnvct sul ~oude ar Pantekost, an

olle, p. 496.

XV' Congrès du Bleun-Brug à Guingamp les 8, 9, 10 septembre 1925

Sous la haute présidence de S. G. Mgr Serrand, Evêque ,de St-Brieuc et de T~éguier.

PROGRAMME -LUNDI 7, à 18 h. -Ouverture de la ~etraite-c?n~rès par

M. l'abbé_J.-M. Perrot, Directeur de Fezz .ha Brezz. . Ex-ercices de la r.r.....rtraite par M_. 'l'a:b?e Brochen, Drrec-

teurr au Grand Séminair,e de. Sa.Int-Bneue.

MARDI s. _ 6 h. 1/2. Méditation.

7 h. Messe.

9 h. Ser:p:lOD. , . laires 10 h 1/2 Causerie sur les -Conferenciers pop.u - .

bretons·, son~ la pr-ésidence de M. A. Bocher, de St-Servais.

12 h. Repas en çommun.

15 h. Sermon. 16 h. Causerie sur le théâtre populaire bret?n) sous la

prés~den.ce -de M. l'abbé J.-L. Corven, chape.Jatn à Pluvi-.

gner (Morbihan)., 18 h. 1/2. Prières et Salut du T.-S. Sacrement.

19 h. Souper. . . . 20 h. 1;2. Allocution bretOnne par: le conferencier popu­laire « Ar Yeodet ». Conférence par M.· G. Le ·Douarec, de St-Brieuc: Valeur économique d.u mouv;ment bretol'n'".hhé '

Braoan ·merc'h ar barrouz, saynete comique de M. J. Le Bay;on, interprétée par la Tc.oup·e de P:r:at.er rétée

Ar Chiminaou, pièce ~en 2 a·ctes, par D. N. D.,_Int p par la Troupe de Prat. · . ed'. -

. Dans un des entr'actes .des séances du mardi, ntercr 1 -·

et ·eudi Herminig À.rvor, de Douarnenez donnera quel­qu.; cih~nts extn:hlts de EUN EDRED E BRO-WENED. ,

-323-

MERCREDI 9.- 7 h. Messe de.crimmunion à la basilique, dite pour les défunts du B.-B. et poUr ie repos de ·l'âme du barde Th. Botrel. Serrmon pa.r M. l'abbé Coetliileur, Pirec­teur au Grand Séminaire de Vannes1._

7 h. 1/2. Rendez-vous au MonumeD.f des Morts de la guerre. Offrande de gerbes de fleurs· ,aux rubans semés d'hermine-s.

9 h. Séance d'étude. - Compte-rendu annuel du prési1 . dent.

1 o Orgariisation régi_onale du Bleun-Brug. ·Rapport de __M •. l'abbé Brochen, Directeur au Grand Séminaire, prési­dent du Bleun-Brug .ré-gional de Tréguier-Godo-Cor­noua.:ille. ·

2 o Breuriez ar Brezoneg: sa nécessité, son programme. Rapport de M. l'abbé Cocaign.

12 h. Repas en commun. 14 h. 1° Les revendications bretonnes et la manièrè pra­

tique dè les faire aboutir. Rapport de.M. Ollivier Chevil­lotte, de Brélès.

2o Les d:roits de la nationalité et Jes droits de la famille, rapport de M. l'abbé J.-M. Gantois, président de l'Union des Cercles flamands de France.

20 h. 1/2. Représentation bretonne, Kerenor, drame his­torique en 3 ractes, interprété par. la troupe de Bourbriac.

Ballet -breton par le _Patronage Charles de Bloi-s. Entr'ades: Mélodies bretonnes. - Commémoration du

Centen.aiœ du maître' Thielemans, ancien organiste de N~-D. de Bon-Secours. -

JEUDI 10. - 8 h .. Grand'Messe solenn-~tlle à la- basilique. 9 h. Concours divers: chorales,. déctamation, éloquence,

lecture, etc. 11 h. 1/4. Repas en commun. 13 h .. 1/4. Départ du cortège his~orique représentant

l'entrée de ta_ duchesse Anne à Guingamp, en 1505. Défilé des drapeaux armoriés et des .anciens costumes de la ré­gion Tréguier~Cornouaille.

\ 14 h. 1/2. Grande séance à la Salle municipale, sous la-pré-s'ide-nee de S. G. Mgr Serrand, évêque de St-Brieuc~ Tréguier.

Santez TrififW, pièce en 3 actes, de. M. Joanno, inter­' nœé,tée par la troupe de Belle-Isle-en-Terre: sous ~a direc-

de l'auteur~ -Dans les entr'actes, exécution des morceaux couronnéS. 16 h. 1/2. Proclamation des lauréats, des divers con-

" eours. , 17 h. 1/2. Clôtur,e du XV' Congrès. Salut du Saint-Sa·

~rerrteut! ~ la b~silique de Notre-Dame.

1< -tt

An neb a wel sklèr, da belec'h ez a?

- o~ar Blei..tri=Brug ,!

N'eus ket pell, -eun den hag en deUs,- .sur awalc'h, kalz a dalvoud.egez dre ·e sp.ered, e zeskamant hag e beadra a lavare d'in o ko.mz eus Breiz: « Er vro-m.an, emezan, n'eUs netra n'emet an traou koz ha stlllillm ar Vro, he mê­ziou, hec'h -ô-chou, a gement a c'hell terinan seHou an den; ·-ah-endal'l, n'eus netra! Buhez 1speredel ebet, krouans spe­redel ebet, ruag el lennegez, nag er filozofiez, nag en ijinou-kaer. Ar Vretoned n'o deus buhez uhel ebet. »

Daoll!sl m'.eo kri, gwir .awa1c~h '00 ar gomz; holl vuhez ar Bn:.-ton, eur wec.h desk.et gantan ar b a ba, er skol, eo I<3lbourat e zouar ha derc'hei e diegez ;hag aw.ak~h a ga v

" d'ezan eo kem-ent-ze. Lakit neuze, 'vit e spere.d, .m~gadu­r.ez ar politik hag -ar votadeier, ken trent ha ken berr ma lreug ar g~ailon outi, ha setu buhez ar- c'houer breton.

An dud a beadra, 'vit ar peurvuian, a dro war 'vuhez Bro-C'ihall ha n'eo ket kalz drusoc'·h o do are. · Ahendall, n'o -deus -darempred eb.et gant ar boibl nemet dre- ar c~honversou hag rar politiker-ez; re izel e ka vont ar spe­red en o zonez evit gellout rei d'ezo deskadurez; hag evelse an traou a ya bepred war zigouezourt, war baoura-at, war z:iJM·er:aat.

Red eo d'ar re wellan, d'1ar re speredekan clouez an dud -etre oher diouz en em zevel int o-unan, o k'lask dia-­zez o i:abour, n'eo -ket a-ziavêz d'ezo, met enno o-unan, o w!fl,lârt hag o ki'envât .enno o donêzonou natur, herez ar re goz.

Daoust ha n'oar ket gouesd: da vaga. d'eur Breton e sp.ered ,gant menoziou skrivet e brezoneg? D'ober gant ar yez vn~zonek, evit seveJ pep seurt doare lennegez hag a vefe ,gwirion ha yac'h hag ês ha sklêr da int,ent? Eo da, dal ma vo c'ihoant. Ne 'la varan kc.-1 e tizfiorn,p raktal ar haz,enh uhela, m'et, da viha:Df<ll, la.kat -a refomp hon srpered e doare da bi·gnal d'en em zevet. Ar spered 1a vo maget n.euze, n'eo .ket ,S.ant ar paourenteachou pemdeziek ~e gant sik1êzonou ar bolitikeri-en, met_ gant m.enoziou re1z ha san.timancllou gwirion hag eün.

'Era diibqeH eo klask, da genta, kelennadurez a-ziavêz d'eonip, d'hor yez, d'•hon istor, d'bor bro. Goude m'hon do per-c'lhennet mat hon feadra hon unaJ?-, neuz-~ e vo dâ d'eomp. oiber hon mad. diO'Uz peadra ar poblou ail ...

An traou-man holl a zo gwiriop.eziou eus ar re · siklêra, · ma ne vijemp ket daltet gant lav·ariou goul1o! evei· ar « progrès_ », an. « hum-arti,té », an « temps modernes hag " be<p semt touel!erez eveloe.

- 325-

_ Ar _Bleun-Brug, da _vihan a, à zo sta.g _-mat da ghisk c be nt wa~ an tu kontrol d'ar_ c'hiziou ha d'ar m~noziou _:nevez. D~gernerout a -:ra kement g-onid a zo bet. grêt diouz tu ar _skirapchou; o gw:el~at a _garfe __ c'•hoaz; diouz fu ar menozwu_; avat, e' tec'lh digant -hon- amzer; ha n'eus spe­red. ebet en nan ken, hag e kla&k buhez ha_ skJêri}enn gant

.-ar Re Goz. ·.

-Kensrtriva-degou ar Bleun~Brug a zo g~êt .evit ze evit .boui;c'ha al i1ab-our speœdel a zo d'Obei'" e Breiz, evi.f kus­·tunu ar Vretoned d'ober gant o yez -ar pez a ra ar poblou .. aU, gant o. hini_ ,n'eo ke1 hep-ken eur benveg -da. zesrevel .an holl dJ.stc--TaJou pemdeziek, met ive ar pep· lllhela- .eus .. s.pered ha kalon an d-en. Ar Vretoned a deuio :eve1se da vezan sevenet s-eui-vui ma vo studiet, reizc-t hag implijet

.-o yez d-r.e skrid.

_ Ma teufe ar yretoned da gl-ask radbeva- ha .,da· anaout. _n~uz~, 'talvoudegez a.r Bleun-Brug, arôk peU e vefe chen

-_,obet p_enn d'ar vaz: hon enebourien e vefe kabéstret, an ·dud d1zeblant a vefe rgounezet 1ha pep -tra e Bréi:z a ·vefc .brezonekaet. . · · . _

Siouaz! J3..r Vretoned, an. darn-luian anezo, ne c'hou­lennont ket bevan e do-are Brc1oned; divoedet int ha diem­pennet, kem·ent ha ken bihan ma ne gavant ken c'rhoant

_,d~a nertra nemet da gement a vag ar· c'hûrf hag a gang ar c rhodell... .

• Deuit d'ar Bleun-Brug, c'h~t:i, da v:irhana, ha1g a zo skùiz _gant trarba,s gouUo 1a:r vuhez a r-ener. ha.g a· zo c'hoant en ... v K-a1_on da gr-oui e Breiz eus vuhez Vreizad. . ·

D-cuit d'ar Bleun-Br-ug! Roit d'ezan ho hano hag ho ·;skodenn; heuiihit e oueliou!

Eur Bl-èun-brugér.

;'i"IIIIIIIIII~IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII!IIIIUIIJIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIJIIIIIIIIJIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIJIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII!II~ ,- '· ,_ ·' . . . .

Holl izili ar Bleun-Brug hag•l.spisial ht)r c'hen­·-vroïz o 4eus digemeret ar garg .da . zev.el ar oBleun-Bruge peprann"vro azo·pedetdaoueliou ·ar Bleun-Brug adalek al lun 'da noz (7. gwèn-­,cgolo}. Pep hureo, kas, da.vihanan, eur c'hannad •adàlek ar 7, de· ma tigor ar i:'E!tred.

- Deilint ha digasint gante kerent, mignoned, amezeien!

f

i '!

- 326

AR BLEUN-BRUG E GWENGAMP

Unan eus ar peziou-c'hoari :

H SANTBZ TRIFINA·"

Santez Trifina an -Otrou Joanno a z.o eur c'hoar da Zantez Filomena, da Zantez Jèrmdna ha da Zantez Jann d' Ark bcl ,c'Jl.oariet gwechaJii e -skol gris,ien PJijidi hag a ·~ reas d'an- dud diwardTo- kement a vad ha kement a blija~ dur da welet.

Santez.- Trifin.a, -.avat; a vo lmlz brudetoc'h' eg~t ·an teir ali; n'eo -ke~ hepken war zigarez iiila vo c'hoariet e kêr Wengamp ha gant -goueliou a.r Bleun-Brug, met o vezan, dreist-ho'll,_ m'eo ar pez-c'hoa.ri--man, drez1an e-umm, trec'h d'ar re --a11. Peuria~ohu -eo ,da voula ·ha kav.et e vo hepdale da brena gall(an droidigez c'hallek da heul.

'Ttifina, evel ma ouezér, a oa merc'h da Werok, kont Gwene:d, hag a dennas seBou ;Konomor, kout P<;>her, pa Oa .deUJt 1a,r mare d'ezan da 1glask e zeizvet pried, lazet gan­rl:ran c'hou:ec'h ail, ap_ ~eil gOnde eben. Panevert; da ·z.ant Weltas hag a dou· -da W.erok ne zig~:ruez(?_ droug ebet gant e verc'-h, heman ne rofe biken _Trifina da Ç:on-omor. G_wel­ta.s, evit miret ar peoc'h etre an . dlaou .go nt, evi~ go unit Konomor hag en deus pronietet chench buh.ez -mar en d~ve ar pJac'lhig fur Tri:fina da ~ried, Gwe1tas a ra da Werok 'lavaret ya. Trifina a bleg d!a youl he zad hag he mamm hag a l1avar yil, d'he zro, nem.c-t; emezi, eo rannet he c'ha-lon.

E Kaste'l-Finans, chomaj kaer Konomor, Trifina la! zo evurus, da gent-a, ev.el en eur bar~atÇloz; adalel;r, __ a vat, ma zo kélou ·g.an_H da vezan m-amm, ez eo barnet d'ar maro evel e briejow al1l, .gant ar .c'hont -milliget.

Tec'hel a ra kuit Trifina, a greiz an_ noz,_ gant 4jou eus he mitizien. E ·glazennig S.ebazi, e- ki-chen -ar Sulon, eo ti­z-et, &iouaz ha dib en net 1glant ar bourreo K~momor! Di e :tïred hè mamm hag e tired ive Gweltas, p'·en deus klc.---vet ar c'·he-lou spontus. Gwe'Ua.s a rerut da Drifina h_e buhez doa kemer-et en _e gar1g.

Setu dan vez pez an O. J oanno. War an -danvez,..~e en deus steuet tri arvest, da _c'hoari gant ~erc'•hed yaouank, hep na vez gwdet Konomor nemet en ·eur drernen. <;1-Wel­tas_ na vez_ gwelet ive_ nemet e- dibenn an II-I"t arves-t, pa deu· d'aber ar bur.zud. e kènver Trifi.na . .,.

- :l27-

Te·nn e oa skriva eur pez hep lakat ennan an d:aou den­ze, da ou de-n, a dra zur, p-:1)31 'z eus bet- biskoaz. :eiL iStor Breiz; Gwdtas, ken ,g.aro ·e zantelez, evel m'eo yud ha garo fa1J,a,griez Konomor; Gweltas, .c;ur se urt- Konomor gwe-stlet holl da Zone; K-onmq,or, eur seurf Gweltas gw~t-1et d'an diaoül. Sant Gwefrtas- eo an hini en -deus skrivet 1a1l levr hirvoudus ha maHozus, De excidia Britanniae ----'. Dismantr Breiz, - eleê'h ma -sko, beb eil -tro, war siou fall ho'll dud e amzer. beleien; aotro·nez, pobl, hag a vue ki-riek, ·emezan, d'ar walenn a gastiz.

Elec'h di.skouez -d'eOmp eta Gwelt1a.s ha Konomor, an oberour en -deus kaset di:rja.Zomp diou vaouez, una:il, kan­~a-d __ Gweltas, "eben, kannad Konomor~ hag .eman war gom­zou ha war oberon pep hjni anezo sieU o mis-tri.

Setu Mona, ar baourez koz. Spered Gweltas ·a zo en!1i; dispon.t ha têi: eveltan- en he c'homzou, p•a• vez dirak an dud f-all; gwir batrom ar Vr-eizad-ezed koz hon deus ana­vezet_ gwechall ha ne hlegent nemet d'eUI ,J.e-zenn, hini Doue, ha ne ouient nemet diou gomz·,_ ya p-e nann.

Na kaera-t dremm hini ar piac'h piaour-zé, eur gJI3·skerez..: bara, hag a wei 'barz -an amzèr d'a zont, a ~o kef!. dk, ken leal, ken karantezus en he dar-empredou g•ant he migno­ned,- ken dinec',h, ken têr, ken dirankon, zoken,- pa '-n em gav dirak -an dud troet war ar fall, fo'rz pesort .g,alloud a vez o -hini!

Konomor -na vez ket gw~let, ken-nebewt ha Gweltas, met 'eur :vaouez aU a· zo aman hag a ziskouez d'e'omp e ~ru-barderez, e fal~a.griez, -G' grizder, en eun doàre

_ c~hoaz nerzusoc'h •eget ne---- weler o skedi .en Mona san­telez Gweltas. Bazvalcn eo hano a.r vaouez-ze, dre ·-ID' e­man· he mi-cher, goude- m'he devez grêt mun.tPa pri·ed ha mestr, monet ila c'houlen eun ;a,U evirtan. Bazvalan eo bet ISeiz gwech! An dra-ze a ziskouez pesort kalon a zo en he -c'hreiz. PenôS lakat da bara diraià:tnp kemend a yud~aze-:­rez? Eo! ~ezan zo eun div.iz, dreist ... holl, pa deu Yoland, ma-mm Tnfina, d'he gwelet d:a, Gast·el-Finan.s, ·hag -a zo elln, dôlenn veo ha gwirion eus ar gasoni ar gwasa kuzet diu­dan doareou ken pilpous ma 'z inf hudur. Studict eun tammik ·neuziou -ar vaouez-ze ha c'houi Iavaro: me ,a ·ana­vez meur a vreur hag a -c'hoar da hounneZ!

T-rifi~a a oar eO barnet ~'ar ·maro; ·ne gred _ ket e kom­zou flour Ba,zv.aien nag er· promeseou .grê!_gant Konamor. da WeHas. Eur bour_eo- e vo Konomor -cviti; bepred .ec'h a daveta_!l ;. kinni,g a ra he buhez .evit esp_ern htini he c'he­rent, he ·c'henvr-oïz, miret ar peoc'h e Breiz; ma talc'hù ar _vro nevez sa v et da- greski ev el eur bl,an:teiin- ne-ve:z p,Jantet ha,g a daol a bep tu sk6urr-ou glas .. He buhe:z, a vat, -a vo falc'het .en he bleun. Mona a ziougan · d'ezi, itJdal-ek an ar~ vesf kent,an, pebez planedenh a zo Ouz he ·gort-oz:· eur sparfell P,e deus gwe1et demdost da g3.stell Gwerok. N'eus fo.rz, he· mamm; he zad, Gw-eltas, zoken, en em ga v o-zri

1

1 !

i

ll ji

-328-

imanet o menoziou.; TI-ifina, ·an durzunell dinamm en em· Sinnig da brtiz d'àr sparfell !...

1

Maro -eo, diSrtag· he fenn. diouz he c'horf, endro- d'ezi hirvoudou ha klemgan, ha setu ma tisken -·souden diouz an nenv .éu'r c'ihan dudius: Pa oa maro Laz ar, J ezus a ouela.s ... kan an elez eo, a gerz dirak Gweltas ar zant, a Zo" 0 tonrt da renti he buhez d'ar vèrzerez ... :- R6d eo gW-det_ .an dôlenn-ze, Trifina ·m,W'o ha souden beo a.dai're, gwelet an dôi:eim-ze en eur drei -- e zell war Vreiz ..• Plij-et gant Doue Ina teufe eur GweJtas d'ober en :he c'henver ar burzud a zo grêt dirak hon da~ulagad e ken ver Trifina!

D'aahu:i, ar zantez _ad'Sàvet .e buhez, a gerzo da gaout an -«_ dwkez Anna » a vo eno, -GT r-enk kenta, ·o heui'Lh, tôlenn ]ia; tôlenn · is.tor he merzer.enti hag a goonzo outi...

·Pea7dl'a a vo da wdet ha da gleVet ha.g ar pez a vo gwe­lel ha klevut ··ne vo tamm 'bet ··henvel ouz -,a,r pez a weler hri.g a glever hemdeiz!

N'eus Br-etoii · ebet ha ile glasko bezan e Gwengarnp~ d'an , _:10 a viz gwe:h~olo!

·na c'hOari eur seurt p-ez, an· ôtrou Joanno en deus stum­·met, a bell zo c'hoarierien hag a zo d-ent, a -dariHI_l da damm, da -ve.zan, dioüz ar pez a-m eus gwelet, par d'ar re wella e BDeiz. ·Pep gir a zo distaget gant an toi:J. hag ar Vouez a io red; p'ep jestr, muzuliet, pep kmnmed reizet nia se..: blant -pep· tra bez,an gwiP ha dont anezan e-unan, gonde fn'·eo pourchasett dre evez ha dre strudi.

Komzet e ve ·kalz er mare-man eus an- tôliou-êsa a zo b.ct grêt e Pariz da zevel eun teâtr kri.sten. Amia:n, e Breiz, -a ... ben·n nebeui\:, e vo ,gwelet en e Zav _eun teâtr hroadei' ha kristen wa.r an dro, ,a geffiero e zanv-ez en istor Breiz, -·en istor· hon zent koz l:;l.ag hon tud brudet, -kouiL_z ha,g er vuhez p-emdeziek, eun teâtr hag a deuio da vezari -d'.hon bro evel ·eùr vengleuz aour a gelennadurez. aer-cat gwirion.

Santez Trifina a·n 0: J oanno ·a gemero he renk en ob c­tou an teâtr-ze e kichen Nikolazig aii _ Otro- B-ayon.

,:,. E.-A. 1\foAi..

, G. S. - A11 ncJ)- ·;{gar kaout bilhiji en arôk évit an 10, Q_a vont- d1a. ·w~k·t Saritez Trifina, a dle skriva- d'an 0.- Du, kute, e Gwengamp. 4-t bilhiH-ze a gousto-' 4 -!'eal ouspenn~ nemet e v~:r mir~t ar pLasou. ·

Priz ar plasou: Kadoriou kenta·: to- 'lui'. Ka!dOriO~·.(eil nimni): 2 skoed. _B:aitkori-: 1 skofid. Plasou 'u e --zav_:· :·4:-_rc-ai.

- 329 ·-

' Au Congrès du Bleun-Brug à Guingamp

CORTÈGE HISTORIQUE

.. D'u.ne ~aute sign~~-c~tioll, parce que- l'on_ y verr:a figurer cote a côte, -sous 1 epde de la p1atrie br~tonne, tous les­rangs, toutes les classes, ce cor,tè.ge se déroulera avec le· plus d'-éclat possibie, à travers les rue:s..;de la ville pavoi-

/ sées et décor-ées. ·

Il comprend, jusqu'à présent, cjuat-re parties~ -1" une­noce br-etonn-e; 2" le cortège historique proprement dit· 3., le groupe des délégations bretonne.s; 4" le gr-oupe de~ acteur-~ des àifférentes pièces re'pr-é-s·ent·ées au cours du Congres.

Des groupes de chanteurs, de musiciens, .de 'porteurs : de drap:caux, d-es hérauts garniront les intervalles et -en­cadreront le cor,tège dont chaque. partie formera comme un tout com,plet. · . ._

Da11:~ I.e ·cortège qui devra revêtir d'~n bout .à l'autre­une n~1·e -es_sentie~-lem~nt~ bretonne, nul ne .pourra prell-­dre piace, si ce n est a 1 un des titres suivants:

a), c9-mme figurant de la no_çe bretonne: les costumes bretons· mod-eTnes, Tr-éguier, Gbélo, CornouaiHe, Léon Haute~Breta1gne, seront de rigueur. "

b) Comme attaché à la suite_ de la Duchesse Anne: Le costume breton ancien (xiv-xve siècle) de dame de che:.. valier, de hérault, de page, etc ... , etc ... est e:Xi.gé.

c) ·Comme ·membre ·d'une délégation de Societé breton·­ne: Aucun costume spécial n'est requis. Lés délégués de­vront, a~a?-t .que possible, êtr-e poi'teur.s .de l'insigne de. leur Societe et se grouper derrière son drapeau. _ _ -

d) Comme acteur: Ceux-ci seront revêtus du costume-qu'il$ portaient en scène. ·

. e) Comme membre ·d'une choi'Ial-e: Chanteurs et musi-. Ciens se grouperont par Société, soùs la dir.e•cti-on de leur-s chefs. ·

_ . ·tJ ComTire·~-porteur de drapeau: Ceux-ci, jeunes geÙs et Jeu~e~ filles, port-eront le costume de leur région, de note ancienne, autant que possible, châle de_ couieur tablier grand coiffe (katiolen). _ · ~ :t-

. ~our to~t ce ql!i :concerne. i.e- cortège; s'adresser ii NI. Plaire, Gmngamp, prési-dent du Comité locril.

- 330-

An ti heb ene

NeV·ez so, ·e Pariz, ministr an Deskadurez, 1an O. de Monzie, dent da zigeri an ti breton savet evit an diskoue­zadeg a zo eno ha hanw:.rt Ti Breiz, a lavaras dirak ar Vret<med a oa, d_eut di 'vit ar gouel e oa mast d'eomp miret hon doare ~·evellnjeiz,- hon « Art » breton; hon yez, avat, ne w.ele ket da betra e oa mat her mir-et.

Ar Vretoned a oa eno a s.tagas neuze da .gana· .Soniou brezonek, hag ar ministr •a deuas aon d'ez.an na gouezje koad an ti war e gein ha:g a glaskas toull an nor.

Sotu •a,ze eta eun den hag a zo ministr,- da lavaret eo, dalc'het, .dre c garg, da vez an bep red .,.._he garat, amgraüs, an disteran komz eus e c'heno:u o. talve:iout ~~alz, ha.g an den-ze a lavar ·dic:hek d'ar Vretoned, en· o zi broadel, a zo evito evel Br.eiz e kreiz Pariz: << Ezomm ebet- d'eoc'h ·

·da viret ho yez! » - Eur fr.dlhad eo hounnez, mar hon deus bet biskoaz hi­ni, ·o vezan ma teu ar gomz eus a-bers an. neb Ina Hm, ha m'eo bet lavaret el lec'h m'eo bet lav·aret.

· Ministr -an . desk·adnrez, .c Pariz a ziskleri hep troideU n'hon deus ket ezomm da· viret hon yez; - an dra-ze a

· dalv da lavaret .e feil d'eomP her miret dreist da bep tra, · gant kement laJ breder ha ma viromp hon feiz alc':houez ar

· vuhez da zont; rak ar brczoneg eo evidomp alc'houez ar vuhez a-vreman.

Da betra kaout eun ~ ti Breiz », (evel m'eo Pep hini el'l hor bro) ma ne vez ket a Vretoned o ohom ennan? Ha pesort Bretoned a· vo ·o chom ennan ma n'ouzont ket· a vrezorieg? An Q._ de Monzie a lavarfe kerkoulz. alf 9--'eomp: Midt ho kwiskiamant; an dra-ze zo br.ao da welet;· met dilezit ho y.ez! - Mi:dt an dÏJavêz ·ha dilezit an· diabarz! Mirit ar c'horf ha mougit an ene!

Komzou ha n'o deus na penn na lost, « piataj » evel ma lavarer ·amfcin, - nemet ha disklêria a rafent, ar c'hoant bras en deus gouarna.mant Pariz d'-en em zizober diouz ar brezone~. Eno eman an dalc'h! ·

lllllllllillli\IIUIIIIIIIIIII\II\IIIII\IIIIIIIIIIIIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliiiiiUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII ' ' .• ..

' Nous faisons appel, pour le cortège de la « duchesse Anne », aux Bretons et" aux Bretonnes des divers cantons de Léori, Tré"­guier; Cornoua~lle, Vannes et de Haute~Bretagne. Qu'ils vien­nent -revêtus de leurs plus beaux costumes, afin que nous puissions avoir à Guingamp, le 10 septembre, une- pleine vi­

sion ile lr.t: grâce et de la richesse de notre Payf!··.

3:l1

MŒR.C•IHJŒD. LAS D f!JJ HU OHUI A mi \IVIA!ffiDRD B\\ IN! TE

Kenteliou Tintin · Ann~,

VII" PENN AD

Al louzeier mado berus·

. Pa. deuas ar ba4n er b.ed, dre a~r pec'hed an Aotrou , ~oue, le un a deneredigez ev id, .e gromidurie~ a o-emeras . ruez .outo: ast,enn ,a reas e zourn war. an dou:r d. t

lhag ouz p.ep geotenn zister e stagas eun · .. nerz· . N euz. IS. o av aras d'an dud · « A 'hl d · e e h · ·. r c enve a zo kouezet, warnoc'h , a war ar re a Zlskenno ac'hanoc'h, dre ar .pec'hed .. illet ~·e, mafl: en ho k.env.er hepred, am eus laket al lo ' kichen a~ boan·; klaskit gâ~d 'alked, r.âk e pep Iouz:~~: ~~ü e~~ec~i~. :r c'·haUoud ,d'ho par-ea pe, da nebeuta,

~·'Na p-eg.e:r mad.eJ,ezus eo Doue· ken· troet eo o .ted ,e vugale ma rank- s;ec'ha o' &a·erou kerke tuz eurus-deus o c'hastizet. n ha m'en

Keit ha ma· v evin " t 1 'h" · . h' . ...., ac m. sonJ eus va. zonton Job .r~ur va ~ad koz, war ar studi oa bet, c'hoant mont d~ -

_:~ü~~.c~n ab~i~;:::e~;:n ~ooaa n:~b~~dd~n;e~:~~d ~ê~e~u~ ~ar-.en doa kav,et an taol-ze ma oa het to t d' "' les gand eur gwall-.derzienn.' . - s , ·ezan mervel

E~doug e· Vuhez le chomas du-rruan. a.st en d ou~ al. levriou, daoust ma ne c'heUe k.et poani3.~e~:f: .:.,tar~ ~~~u~I~~z rn~~ ti~ oz ~rekdoneteu db'.eomp danevellou kaer ~a d . ' • r aner ouz .e vrec'h ·

a ~~tmih i·ouzeier ·er c'hoajo.Ù tro-wtH..r-dr~. D'ar' ;~e:t~ se nt oa .edt tost kement ,a v.edesined ha breman' ha va. eon r 'en oa brud da veza de k t 1" c'hOulen 1· d·· . s e ; a· Ies e f.eue tud da

n a 1 Iga.Ilitan d1warbenn kle · lb· . lta:aliou farlil· kaout 'a r.ea 'e·ul·· 1 . nV.CJOU,. IZI.adou, h

' : · ouzaouenn ouz pep ag evit paeamant e "lavare·: « P.ed"it D . : poan paour! » ] oue ev1d eun· den

Har:.dis- oa'n outan P.a n'oan ket bras· 'h.. . .. daou:st .m'.oun kosoc'h n'oun kef kalz bra~o~.~~· _:: h ~IZI~ wechou e Iav:aren: « Tonton Job fist ac'h , d ag a .gan~oc'h warc'hûaz ha me a zou' go ho anou, n a -vont A. ··paner»·

r pa.otr yaouank .koz .gant .haba.skded a a .t .b . ha da c'houlou-deiz, en hanV ez eamp honsadn e edp tro, ' . ao!l re ar

~ 332

gwc:noj,ennou, tonton Job krog em dourn ha me krog er~ b::trnef: ne- Vezem,p -gW.elet ne-met gand a1 labous.ed: ar· filiped; dispont, a zellc ouzomp: an drh;kli hag ar mouil­c'hi a gane pe a zwte a-us d'hor penn·. An hini koz,. mi­gnon .da Zoue, dre e vuhez _sa•ntel, a oui-e ev el Hor Zalver, komz ouz a:r vugai·e: ne vez en ket · inouet oc'h ober· va zro; deski a raen gantan meur 13_, dra diw.arbenn al lou--. z-eier hag o gallO nd;. de-ski a -ra en ivez-_ kar.et" va bro ha va Doue, rak .ne- vanke ket da· .:ver ka -d'i-n madde'Z hor C'hrtmer ha k··:rerded hor Breiz: _ « Eun -dudi .eo, a lavare, beVa en eur vro ker koant;_ digorr da fronehlou, Annaïg,~ da rufla a-r c'houez vat a deu eus- an douar; lounk, lelin da skevent, ez.cnn y.a·c'-hus hor. mêziou, dinammet gant fpeskadurez an noz; 1ar vogidell dano a wel.es en dro·­d',eontp . .a zo boued-heoi; ~un .deVez tomm ha brao a vezo-. a.darr.c;·! ·

Bennoz da Zone da veza gra·et an no.z d'an dud, d'an anevaled ha d'an traou da ziskui:Za; ibennoz d'-éz1a1n p'en_ deus hol laket, pe1l diouz trubuilhou ~r bed ha. tost. d'e oberon; seN, 1dastum ar bokCd bleun-skao-z,e; divezart:odh_ e -tiskl,eriin d'it evit petra -oa laket az.e gand hon Tad a zo. en nenv! » --· A~raok tr€uzi •ar foennog a oa demdo.st d'nn ti, va eontr

ko.z- a .Jamme ·e voutou 'hag a gc-rz·e diarc'henn ·er gliz-. « · ·evit beza ,to:;toc'•h da ,zouar benniget Br·eiz-Izef ha nevezi e vuhrà Jioutan! » Me a g.emere skouer warnan; va zreid, el leton gleb, e kerzen dinec'h, .or riskl da_ veza gwelet gant Via mamm ha gouT<drouzet. Pet gwech em eus sonj.ct ennan abaoe p.a glev.en hano eus ar vedesined· a c'ihour.c'hemen.n d'an dtid vlank pe ne1rv.ennus bal~~ dia·r.C'henn, ·er c'h1azenn a-raok ma vez savet an heül .. e lavarern ouzin va-nnan: « Al louzou-ze a oa kav.ct, en. o ra.ok, gant va zon.ton-me! »

• •• ~e~u a.man an diverra eus .ar pez am eus de~et gantan:·

ne i:;virin ket a hano d'·eoc'h eus kement Iouzaouenn a. zo er prajou p-e er c'hoajou; met hepken eus ar re a en ·em g·av, an aJiesa, dindan l!on dourn.

An askol

An a.~ol a za'v stank ·en. hor pa'rkeier, en bol liorzou· . hag. ouz hor c'h:leuziou; kutuilh a reamp anezo da ober ti zan; lakaat. a reamp da ·Vïrvi en euJ Htrad dour wardro eun hanter gurtouroun deliou .Pe c'hwriziou: ha pa deue unan iln~nna·k da ga()-ut va zonton évit klevet aH diwar-. ben·n · a·n . da.roued, an tign; ar c"hlenved:..avu, an . udou pe an derzienn-v-elen, .. e kemenne d'ezo eva· eni Iitrad bem-

. dez eus ah eva.ch-ze da gas. an dûuriou fall er- mêz lia_· da grenfaat o gwad.

- 333-

Ouz ar paz .e lavar,e e o·a mat IakaaJI: eur verennad ti­zan askol, diouz ar mirutin ha:g eun ali üiouz an noz, en eur banne :f.,ez . herV'et sukr eba.rz, h3.Lg eva ez-<tomm.

Ar brulu Arabat d'eoc'h~ ~a-vat, mont da ober tizan brulu, ra.g ar

bruiu a zo eur poezon kflenv; n',eo ket dâ d'eun den ke­meret kai·z anezan evit ·beza tumpet pe, <da vihana, evit heugi, abafi,. dislounka pe alteri.

Ar vedesined a ra implij eus ar brulu ouz an droug · .klost-ez gant ..terzienn pe· « bleuresi », ouz an droug-ske­venrt, ouz al 'Iamm-kalon, met gwelia a zo dia ober eo ged'al o ali war an dra-ze.

En diavêz · n',eus ket a riski evit gwalc'hi ,gant dour brulu, eun dourn, ·eUt!' vrec'h pe eun troad koenvet: vad a raio zok,en.

, Ar c'haol garo Ar -c'·h!aol garo, e gfll11eg ~a bourrache, a veZ kav.et, el

IiorZiOU, elll hrunv·; 0 ibleun a ZiO glaz .evel a-fi oa:bl; ar gwe-nari- a gav warno pep tra d'ober o mel. ·

. B1eun ar c'haot garo :a veze dastumet ganeomp be}:> bloaz lla laket da z·ec'ha en disheoJ; 10 gr:amm eus ar blenn-ie bervet .en ·eur banne dour a ra .eul louzou eus ar· gwelli ouz ar paz, ouZ · ieskadureZ ar poull-kalon, ar .ruzetl hag ar ska1r:latin.

An deliou fresk, :drailhet ha laket wla'r ar goriou, an izili drevet, ar gouliou, 'a dorr ar boan, .rak distana a reont.

• Ar c'haol-malo Ar c'haoJ-m·alo, anav,ez.et gand an holl a. zo eun tenzor

jai}I en hon touez! 0 bleuniou 1a1 vez graet implij anezo ouz a:r paz hag an

t·euref .· gw.ad ha.g ivez, .eV'el ar c'haol-garo, ouz ar ruzeH hag ar s.klarlatiri. ' ·

An d1eliou hag la:r gwriziou a -c'heller oher tizan ganto ev.d gand ar b1euniou; a'-'hent aJIJ, ·va zonton a alie -an dud· da zouha o biziadou en dour k.aol m,a•lo k1ouar, da laka!at w~ .. r ar punie.zi . hag an izifi koenvet eur pa1astr graet gant deliou pe c'hwriziou kaol mh:lo fre-sk. evit distana o foan .

Ar flemm-douar Al louzaouenn-man, fumeterre, e galleg, n'·eo ket anave­

zet a-w.ailc'h diouz ar siklerig· a Iivirin hanp anezi p·elloc'h; aUes e v-ez k;eme:ret an eit .c"'Vid eben ha koulskoœde n'int klet henv1e.I; 13r fl.emm .. doular a zav ll.lheloe'h hag ar bleun a vez Outi a zo ruz-:wenn; àn tizan diwarn.o pe diw.ar an detliou a ro IJJerz ha c'1hoant da zibri. ~ Bep bloaz e kutuilhemp eur guchénnad vat a llc~m-

v...r: '\JI.I.IJYII\W. t. """'" . "'' • \ ..

' "1'-'\'""-'c.\·. ""''""-' '"" ''!"",~,)_.

,

- 334-

douar ha TO;nil:on _Job ra Ollie oher «.si-rop » ·d'eomp g.anto; .sonj am eus atao eus ar vlaz a oa ganto; pâ c'helleml)l paJm ar vured-z·e diwar ar siroina~ e ve-~-e lipet _hag (a~dli­pet, troet ha distroet; den n.e c'hm-e ev1d ·eva eui 1mad,.. teir gwech bemdez, ev el ma c'hourc'hemenn.è · va eontr koz, pa _~ez;e .a,n- dogen pe ar prenVied. ouz hon he gaL _ Setu aman perua:os e v,ez aoz.et ar s1rop-ze: wardrQ eurr hant-er-karrtour10un~; fl_Letp_m-dolll3lr 1a 1-ak!e.r da v.irvi -en eul l-ia:~d ·dour; eun ta•mmig mui-oc'h ma 'z eo sec'h al lou­.zJaouenn;- eun .tammig .neibeutoc'-h ma 'z -eo g1~s; p'o devez berv'ert epaid -eun baniber ~eur e vez lla1mmet diwar ,an _ta~: ha silèt, -dre eu!l 1-ienenn dano; gonde e vez lak-et da vuvL

- adar!'fe abatamour d'ar sukr da deuzi rak eul lur hanter· a zukJr a. la-ker 11JCUZ'e.

Oh! TofitOill- J oh, .s,e,rvicher mlait da Zoue, p~·gement a· vad hoc'·h .eus gflarffi edoug ho puhez!

Ar gwez kraon DioÛ we-?·enn gr.aon a oa e kichen -ar presbital, diou pe:

d-ei-r aH e ki.chen ar maper; pa 'z aen da ober eut -gefridi nennak, •en -e-11 ti pe •egil-e, e v-ez,e roet d'in eun dournad: krao_n., av.aJ.ou ·pe speZia-r:d, diouz ar mare; va zonton J?e· vanke ket -d'am c'hentcli·a·: « Ar spez.ard, _pôltveûg, a zo, dis-t-anus ev-el an av:a.J.ou; -espe.rn an aval-man _d'az Pr-e-ur en d-eus rpoan, -en e s-koriarn; pOaza a rin anezan emberr,. er fourn p,e e ludu an, oo1ed- da takaart war e bmi.n.· »

A·r c'h:naon a zo eol .enno; an :eol-zre a w eur spurj skanv,. mat ouz ar prenved; debr kl'laon-; ne -C:'heUonf neffi,ed ober· Vlad d'i,t; goul,enn ouz \an Aot.rou Pers,on eur guchénn ze­:hlou k.flaon; n'leus ket gw:etl;1oc'ih d'ob e-r- tizan d'ar vugale v1lank .evel da c'hoar gosa; _-eva a raio -eur skud-eilad be.P' mintin W-ar yun hag an dra-ZJe a gr-en.~ali'O anezi; an--. dour· diwar ---del1ou kraon a zo_.-m.at ivez ouz a.r glaziqu h~_:g ar·, gouliou; a.lia a ran c'hÔiaz d\a1 zoll!b-a, en dour-ze, 3.r vUJgi)1e, ta,get ~nt .droug..,ar-roue; ouz ar _goanvennou hag an dr-oug: daoul,3lglad 1e. ra:fien implij anezan iv,e·z ma 'rn bije eur ma-· read. -»·

Ha me, d'ar ~ed, d'ar marrer pe d'ar p.rescbit3.l, goud_e· betZ1a ·debret ar froue-z em beze bet!

Morse ne velie-lla~-a.r,c<t nann d'in ha m:e ne lavaren nann du zen ·ebet !k-en nebeut: « Eur guchenn zeliou kra on d'am z:Onton, mar pi:ij! » -« Se-11, Annaïg, mar k1eres ez pczo iv-ez ~leu.n ·tilh ha~ ..

de1iou-, on; henn.ez a vezo lor-c'h e.nrian ha·g a·r palotez­man -a gasi ganez da :iiibri, en eur vont d'ar gêr: berroc'h: e kavi im hènt. »

An on 20 gramm d.e-Iiou on,. b.ervet en eul lilr.ad- dour, a zo .mat

tre ouz ar remm: eur banne diouz a.r mi.ntin hag -eun aU __ dioi.J.z an noz.

- 335-

Ev.el an deHou kra on, .an deliou on a neta ar gwad; ~&r piket·e:z ·deliou on am eus komZJet anezan -a zo iVez eun evach yac'hus .e pep doare.

Ar blenn-tilh

PI'Ies't gou!de Gouel Y.ann· e ranker kutuHh ar ble un-tilh· a~~i-es ·e · ve~ tro d'ob er ~iz.an diw.arno; pa v·ez poan-ben·n: c hœnt d1slounk,a., pa JOrn ra-r boued dll! stanka sac'h-ar­boued, pa vez krenienn, terzienn pe glenved ner-Yennou.

Ar vu:galre a vez .dai1c'hert gand ar c'hlizienn .a rra v·ad o gwai·c'hi e dour ddw.ar tHh. _

AIÎ' deliou drai1het munut a c'heUer laklail: w,ar an~ izili devet kou:lz ha war an d.ar:oued.

An ilio

An i-lio ha·g a zo ker brao da welet p'•en em lédonf· -ev el eur vranrt-eH war ar mogeriou koz .a zo taivoudus d'an neb a oar pe seurt gaH.oud a zo roet d'.ezo.

Kremeret. a c'hel:ler .da oher eur spurj 10 pe 15 eus 'ar boulou a zo stag evel frouez ouz an ilio.

'üuz an dl'loug-penn, al l.amm~kalon, ar c'hJen:v·ejoll ner­v·e~.nus, e kem-CJrer .daou vanne bemdez. eus eUt lit-rad gwm 1gwen_n. a vezo be.t, .epad daon Z'ervez, eur c'hla.rt-ou­roun ha:d il10 bruzunet ebar:z. An deHou fre&k a ra vad ouz .a~ dev ha-g ouz droug-sartt-Anton (erysip:èle) .ouz ar gouhou thag ouz ar goniou -doareet ta1l; sukr maJ,ert pe ga­nel}.l bruzuned: .ai Lakacrr_ c'hoaz war ar palastrou.

Eun delieJ?-_n-ilio, ·da.Ic'het er gwin-egr epad ped.e-r eur war nugent pe ouspenn, a bareo ar owenoennou hao ar c'h,a,J;e.dennou gant lllil vezo 1-aket aHe.t ha dalc'het wa

0r al

lec~h Manv ep1aid peder .eur war nug.cmlt all. --Eun dournad. deliou ïrlio, en eur banné gWin-egr, a zo

-eut louzou mat ouz aŒ" gal; lod a lav.ar ez eo mad: ivez ouz -an d-rouk-dent pa .lak·er .eur guche:nn c'ho!3Jlenll .ebai-z ouspenn: gw:ai}c'.hi ar c'henou p~ c'hour:goul~a.t -anezi gan­tan.

Evit neta.at ha nevezi an di1had du, an hoU her goar ne 'z eus .nemed o gwalc'hi gant dour hmg a zo bet herv.c~ dreliou ilio ennan.

An ilvoud

. ES.treget gant flemm-dou:ar e r,aer sirop. Kutuilhit bJeun Ilvoud, lakit sulu, ar memez pouez ~ kemmeskit- mezo

_.war an tan- hag ·ho pezo eur .sirop_ ouz ar paz hag ouz ar boan ne.rv•ennou. ;

Quz ar ·c'·hoe:nv, a'r c'hlenved-avu, e c'he'Her·lakaat 15-0 gra-mm,- eu-s -k-o&hen,-fresk -an ilvoud·; en· eul- litrad -!!Wiii---· gw.enn h/g,g eva eur banne pe zaou, hemdez. :::.

- 33()-

Allinad

An izili ~ zo poan en no_ koulz hag ar re a- en em ga v sounnei\: a zo mat Skei anez.o gant skourrou linad; an dra­ze a zigas tommder er c'horf hag a iaka: ar gwad da redet.

Ouz an d-roug-skevent ar ved-csined a ro ali da- virvi 10 gparrnm had iinad, en eul litràd- dour; _sHa hag eva g1ant .sukr ebarz ib.,a_, geur melen vi. Dour diwai: linad, .eul loiad bep hanrter eur, a lakaio eun dien hag en devezo ta·p"-et riou da .:c'-houezi; pa stag ar fri .da w,ada e ra. v-ad lakat er fronellou, eun rtamm « oujalt » souhct e sun al ],inad pe -~v-ez.

Ar Roz-ki

Eun d:rra vat eo dasrtum bep bloaz eur guchennig -.ble un rorZ-ki; evit me\lr a dra e vezont kavert; d'ar vugale gant ar .gwenrtint dreist; birvi .cun hant1er-iitrad dour war daon veutad bleun sec'h; an hevelep louzou a zo mat O!JZ ar

_ paz, a:n dPeo~ ar ruzeH ha kem~nt terzienn a zo.

Ne· vije fin ebet ma .sta.g.fen da niveri an holf bindidi­g6zioÙ' a zo kuz.:t pe a-wei war an douar, evit hon ezom­mou pemdeziek.

Ha c'haaz n'em eus k.et h!mnve.t: An treUz-c'heot, QUZ ar paz hàg ar c'hoenV, ar c'haol

o'uz ar paz ivez; deliou kaol -tommet a zo mat da laka.at, evef. pa]a,strou, ouz ar boanRiziH;

Ar sklanvaj ouz an droug-daouLaga.d, an t,rouc'hiou .hag ar glaZ!;iou;

.Ar bleun.Rskao ouz ar paz, ar c'hoenv, koulz en diabarz hag en diavêz.

Ar sàrjanted o deus ar c'hahloud da -ba-rea an dog·enn, art tign, da grenfaa.t .ha da netaat ar gwad; o deliou a zo mat, o gwriziou, gweUoc'h c'hoaz; o J.akoaat a c'lb.eller da yirvi gant gwrliziou ,_an teol o deus 1an hevelep galloud; :an troell, e zteJiou a zo eur spurj krenv; ar sklerig ouz ar gW.e-noenn.ou ha kaledennou; eur c'·hontamin kreiiv eo I"akRse ar gw-eUa eo chom hcb ober implij ane.ztan, a hent­all. An trichin.; an dcliou dra-ilhet, PO\!l!Zcl, k·emmesket @and eun t:amm lard teuz a i:aka ·ar pignezi, ar goriou, an eskiji da zirenta; an ognon a zo henvel; ar galonenn tomR met )3:)3., :k.emmés,ket 1gand eun noebeudig sukr hag eun ne­beudQ.g aman diz·all a lak,a ar goriou da. viri.

Hag ·ar ment, al lore ha kianil: ha kant aU o deus .muioc'h a daivoudegez Pm eil eged eben. -

Poec'.hed eo, a .J.avaran, ·C'hom hep deski d'ar merc'hed pe d'ar botrezed ana-out ai louzeier hag o· ·ga!loud; beva a r.eont war ar mêz, bres.a a r-eont bemdez, gand o zreid, .ar ·c'heotenn bris_ius, hep sonjal trugarekaat DoU,e eus e ~adoberiou nag ober implij. vat a-nezo. · ~

-.337

, Lènnerien ge·r, ma c'hellfen lakaaat -en ho klaJon, eun tamm anaoudegez vat evit bor m.estr ha u eun ta mm ka-ra:ntez evit Breiz. t>

~et, llelbeut a fizi~ans am eus; en deiz a hizio t: re ar m:u1oc h a stal eus an dud hag an traou a deu eus a bell b!"o eged eus a r,e ar vro! . ·

Louz·eier a vez digaset · eus ar broÎoü estren; tud a deu war -hon aochou ~us ar. broiou · -a:ll iv-ez; ar re-z.e a vezO séH:.t. OUrto ~a grtt~t mmoc'h a stad d'·ezo eget d'ar geu~ v~mz, -ar r·e-ze a. vezo kredet a.tao n'eus fors peg.ement a zwtachou a deuw ganto.

N'~us ket ouspenn c1aou Vll-oaz- :edon en tren, da z."eiz-­var.c had; ·er ·penn ali d'ar wagon- e o·a eur vaoliez a zaou ugent vlo1az pe wm:dr,o·; he f·enn teo dindan .eun tok du a oa henvel ouz eur vlonegenn en eur bodez · he bi dellet tr d · b ' ' e-o, ro-' _ - o-war-, ro, a ze iante heza silzjg ktaz.ei er -fourn; n oa~ ket n~c het e oa bet o lakat he ·dilhad gand eur forch ken d1ske~penn ·an ha m'oant; he daoUJarn; hirr ha' l~dan _a J,~kea~ •a,c hanon da zonjal e diou noenv-a-hed- he c horf, n oa zet a ezomm da zeHet .diou wech outi evit ~ouzout n'oa ket kiniterv d'hon Dukez Anna.

Teodet dreist e oa a vat! 0 sant Eozen, alvolka:d ar Vre­toned, na_ pehez ahok!aidez he_ devije· gra.et hou:tmez· gl~o~renn: a re~ m; pez ma. c'helle ha tud a gav.e. d'he selao~ ha d ,_he c hred1, swuaz l .

«Y a! ~erc'hed, ,_emezl, ar vro-man he deus graet he am­~er.~~la n eo_ ~eJt re abred; d'an. traon ho prezonetg hag ho kw1skamancnou koz; komzit galleg mat evel-don-me lakit eun tok hag e v-ez.oc'h koulz itronezed h; mo 1 Pe·m· z k, 1

k . . ~· e v oaz

a zo.,_em eus U1Jt1a.e.t v.a farr._ez ha n'·em eus be·t morn ' d 'ezi' t d d · 1 , --- · e a geuz

, u :war er·c h evel ma 'z eus dre am-an, ken em ""' eus mez o ti.skouez kartennou-po.st ha a a· zo tud m·ah wa d' . 'h .. ' t> ar vro-rno, am c ·enwo1z nevez J >>

Gant trouz an hent houarn ne gleVen ket k 1 h· · penn z ' k t d k . a z, ag ous-- e n ou:n e · es et kaer war ar galleu met eur 1 'h yaouank, -em c'hichen, a dr oc d'in ar p-e·z ~·entente. ~r~cu

~-~a·-oa ennoun, hen anzav a ra-n, Pak gwelet a raen e. da 1 .an du:d da lounka. he-hoil zotoniach da drei kein d'o p_rehs d'o v-ez ab"·! d' 1 1 ' ' ZI a

• ~ , ' UJ amour a av-anou dibenn ha dilost d ktevet. _ o oa

«,Di~ or ar pr~nes:tr, v-a merc'h, .emeve· d'eun amezoaez Ill/a. z aw. marvmlhou ar varmouzez-ze er mêz J » Eu ;... ' oa 1vez ebarz en tren. r o a

Ar vreizadez, nac'herez he . bro, a la v aras en eun h -nadenn: «One_ trouve agré d'ouvré le frorudt~: »--«Ho~! v ~eme;e, peri:Da .eo al -la.var trefoet-man? » ·

D an ·ampoent e oa savet, ën tren eur wre ·elfr ç',~rouadurig. ·~r·e he divrec'h; .. a'zeza a eU:;eyd~~~~!t

. d .eben ha gant pbJadur é sei-J.en ouz gwiska-mant he far.:. rez dong et ken b:rtao g,anH _ba gant he faotr_i.cr · ouz he dr.emm laouen, ouz he s-ell dispont. Pa we1Dais g::.~n.t pebez

-338-

lorc'h e tisplege al lastez parizianez he _c'haoziou faos, pa wela1s dreis.t-hoil pe:gemeiit- a- c'henaoueien a oa en dro d'ezi e kemeras perz en diviz: « Ha gwir -.eo? N'eo ket evit fiarSial ee NIJia,oc'h o rei an aiiou-ze d'eomp? Lak:aat eun il:ok eveldoc'h c'houi! Komz ganeg eveldoc'h c'houi; c'houi ne gomzit na galleg, na saozneg, met 1ar pez a c'hal­ver e ,galleg « charabia » ha n'ouzoun ket penaos ne faout ket ho meHe:zour bep tro ma 'z it dtar ziskouez d'ezan ar p.c:z a welan; iH,va.r,et e vije graet emaoc~h dic'hizet evid eur pez farsus bennak! Savomp en hor sav, hon diou, dta c'hOl.IJZOUI!: e pe lec'h einan an dud divez.at! >>

An dud, mantrert da genta, a. sta.ge da c'hoarzin; eun oza,c'1h y.aouank a lavaras: Ah! ta! Mari-Anna, dao d'ezi! Mari-Anna a gendalc'llia~: « Gwelloc!ID. c vije bet d'eorc'h, mil gwec·h, ·chom en ho pro nevez, egcl dont, da gounta soDc'lhennou ha .gevier dre aman! Pa liviri•t n'ho peus ket a geuz d'ho parrez eo gevier ;· anez ne deurfec'·h ket en dro, hizio! »

Va c'~halon goz a dride gand al lev:ep.e·z; sebbantout a re,a d'in ,gWelet Breiz he-unan, eur y re~ adsav·&, !orc'hus eus he a.mzer drem-enet, ha war he bar.Jenn eur Vreiz ne­v·ez, Breiz an amzel' da zont, goues1: da f!espont, evel ma 'z eo dle·et diall' vourderien a zo o kLask he diskrar en eur zlframma diganti he yez p,in;vidik hag he giziou hep par.

Bar:rlek omp d'en eiD jaoha hon unàn; n'eo ked: dâ d'eom:P IDJ_rask mont na da ba:rizianed na da Z·aozon; be­zomp Bretoned, s.tart en hor- Feiz, _evel hon tadou koz hag e kavimp ar gwir hellt da vez·a. tud a-raok.

TINTIN A~NA.

Ar spcmt er Bulgari ---

An dispac'herien

An hoH a oar ar freuz bras a zo bet hag a zo ato er Rusi. Abaoe 1917 an dispac'herien a zo a.r vistri. Diskaret o deus ar tzar diwar e dro~ ha laz et .;:tnczan gand e wreg­hag e vugale. Lazet o deus ar re holl a zisplije _d'ezo, :ar re a gla1sk.e enebi out o. Gellet o deus~ kaout evlto o;.. unan an armou, kanoliop., fuzuilhou, ~a n'e_ti_s muJ dira2;o nemet tud dizarmet n'int ket gouest d'en· ·em zifenn hag a rank plega ma n'o d-eus ket c'hoant da veza 1-azet. pe daolet er prizon.

Pegement a dorfejou euzus ·a zo bet gr.aet er Rusi, den ne c'hellfe lavaret. N'int ket anavezet hoU, ne vezint- ket

- 339 -

' -anavezct araok 10, 20 vloaz pe ousperin, ha lod a jomo krizet evid ato.

N~-co _ ket a-wak'h da zispa.c'herien ar Rusi lakaat--ar ·spont en o. bro. C'hoant o deus iv.e da lakat ar- :freuz er broiou ail. Eur c'hi klanv, kounnaret, ne c'hell ket cihom ~.t:.p taga ar chas hag al loenecJ ali. An ~isp~_.c'herien ne c heU ont ket ken nebe"Vt cihom heh ober~roug .. Hag eus ·ar Rusi ec'h en em zilont er broiou aJ.l da zesJd an doare -da zismantri pep tra, da. deurel d'an t~aon ar peoc'h hacr .an ·un: -vat. . b

Graet o ..deus o labour divalo er Bulgari, n'eus ket pell. .Ar Bui.gari, unan eus broiou ar Zav-.heol en Europ, a en em lakeas, .epad ar br.ezet bras, a· du gand an Alamaned ha,g a voe trec'1hert eveldo. H~rg o veza m'he doa c'thoaz graet breze!, daon vloaz -araok, ouz an Turked, ar Bul.gari -~ ~oe Iakaet en .eur stad tru.ezus meurbet. Kerne:z, klen­veJOU, kaon, die bras, an hoH waJleuriou a gouezas warni ·d'he flastra. Ha pa 'z a fall an traOl.l en eur vro neuze eo c vez klevet an dud oc'h en em glcmm ha rle~ze eo int g_oues.t da drei gand ail hini a ouezo touella ~anezo, komz brao _d'ezo. D6nt a reas dh:;pac'herien ar Rusi da deurel -eol war an tan. Lakat a rajont am dud diwar ar mez ha mkhcrourien ar. c'heriou d'en enÎ zevel Ouz ar c'houar­namant: Klask a rc1ont .diskar ar re holl a oa ·e p·enn ar vro, ev1d en em lakat en o Iec'h.

Ar c'houarnamant, dre lakat k:ilz evez, a c'hellas harpa. Met er bloaz-man, d'ar 14 a viz ebrel diweza, e voe ada.rr.e freuz ha spont. An dis-padherien a glask.as do_nt ·da veza -en eun taol ar vistri, o La,za ar roue hag ·holl bennou bras ·ar vro, ha setu aman a.r menoziou diaoulek a zavas en o spered: laza ar rôue da .genta, ha da c'.houde, da z.r~iz ~-r; anteramant, .pa vije an holl bennou bras bÛdet en 1hz; Iakat eur vombezenn dynamit da darza dindan toenn -an iliz hag o laza ·holl dindan antammou mein ha koad.

D'ar _14 a .Viz eb_i-.cl· diweza, da veurz· ar zizurt zan tel (er Bulgarl), ar rou~: Bori-s a oa bet o chaseal gant tri pe bevar eus. e halez~ hag edo o tistrei _en eur c'·harr-dre­dan; en em gavet en eun izelenn, meneziou endro d'ezi e klev:a1s tennou fuzui1h; eur voled a zraHhas ar weren~ war e· garr hag a c'houli:is ar bleinèr en e benn. Kerkent· pemp pe c'houec'h dispare'lher a zifouchas hag a gendal- ' c'~has da denna taoiiou fuzuilh; ar hlenier a goHas e benn hag. a lez as. e ga:rr da vont e-unan, hag e voe warnez -koueza en eun toull-doun. Ar roue en em zifenn~s kalo­nek, h:tg a drug-are Doue ne voe ket tizet; daou eUs ar re .a oa _gantan a voe lazet.

~et penaos e raio an dispac'hei'iert- evit dont a benn euS an ta~l diaouJ.e:k o deus. _aozet? N'eo ket Ia~et ar roue; pena.os e vo gellet evelato borda kalz tud en iliz-vei:n~? ·Set~ aman: En deiz-ze, 1,4 a viz eh ret, -epad m'edo- an holi ~ ker-benn Sophia hag er vro a ... bez o selao11 ar c'_hèleier

- 340

hag 0 tiskouez Iç-venèz o veza m'oa b~t ar. roue siVeteet,. evel dre· vurzud, da eiz eui' eus. an noz, d<aou z~n ~ den­nas tri denn pistolenn _war :.eur ~eneral, Konstantm Gheor-

ieff ad m'edo 0 tisttei d'e d1 eus Kambr an Deputeed. Îr j~n;;ral a varvas el lec'h m'oa bet ·skoet, hag .an daon vuntrer a c'heUas tec'het. . ..

Daon zervez::.fgoude. edO anterai!!-~nt ar JCneral en Ihz­veur -"d'ar yaou--gambrlid (.er Bui:ga~l), hag ar pennon-ID~~~ eus kear a ziredas d'arr iHz-veur, ~vel m'na dleet, C'VI

enori ar jen'erai lazet en eun do~re ken -euzus. Ar rouy n'edo ket -en iliz-veur, rak en deiz-ze hag -en _eur-ze edo ive, en eun iliz ali, anter amant an hini . a oa bet o cha­seal gantan ha'g a oa bet laz~t en eur z1fenn anez"an.

l!ogen, ar vuntrerien, an dispac'~herien,. g?ude bez a e~ em <Ylevet 6and ar c'ihloc'her, eun ,den faU 1_ve; O- -àoa la ka et

0 eur v~nbezenn dymlmit en eun tu bennak -e holz an

· iliz, -dindan an doenn, hag o doa ijinet eur ~e~ve.g ben~ak evit gellout -lak.a.t an tan -en ni· hag -ob er _ d ezr tarza d _an eur m'o doa c'hoant. · . . .

E kreiz an anter.amant, p'edo Jeun an ·rhz, e v~e kle_:V-cl e.un trouz spontus; ar vombezenn, o tarza, a freu~as bqlz ha toenn an iliz, ha kalz tud a voe la,zet pe _ vac. hagnet. Etouez ar re varo ez oa trizek jenerai, mear Sophra, mer-C'hed ha bugale zoken. ·

Ar vinistred a ·voe glazet, nann lazet, ha, gand aotre· ar roue, e kemerjont an tu da ziouall an urz vat, ha da vitet ouz an dispa,c'herien d'en em iakat e penn ar c_ho.~_ar-

nalnant. . d <Ylevet Meur a hini eus an dispac'henen o oa en em 0 evid an taol fall-ze a zo bet gellet dibrizonia ha barnet int bet d'ar maro. - . 'h. h

Met taoliou ail ken euzus a c'hoarvez?- c · ,oaz,_. gwe~ · n eur vro· i:fwech en eur vro ali. An drspac henen, tud ~ep feiz n~ ~-eiz, ·ne. reont ket muioc'h a ,van o laza ~un da · a d eur _·c'higer o 1aza eul ~:eue; n eo ket tud. rnt,. m"'~ :;:ned kriz, bleizi, ha gwasa trar a c'hellfe en em. aaout gand eur vro; eo kaout en he -~enn ~evelep tud. 0

Dever an hoH: dud a urz· eo en em unanr da harpa o~z d . pa·c'herien ha dever eur c'houarnamant eo poanra

'an 13

' d 1 k t d · s Doue da r.ci d-eskadurez vat d'<ir vugale, · a a a OUJan en 0 c'ha]on, rak hep- doujans Doue ne c'hell bez a war· _ an douar na peoc'h nag -urz vat.

J. u.

Gouel ar Bleun-Brug eo gouel ar Vro,. gouel tud ~r Vro; dreist-hoil, an dud diwar ar mêz, r_ak int o .. deus mlref, .. ar·

!lan doareou ar Vro, -ha, dreiSt-holl, he yez, _ar brezoneg. gwe . , , L b .• ~ n tud diwar ar mêz, deut niverus da W engamp,. a ouren ,

an 10 œ viz gwe;,_golo!

-341-

VIKTORIA KONAN A ZANT -LUK Lea..,ez e Retred Kemper

gilhotinet e Paris d'an 21~ a viz Gouere 179-1

Distre da Vaner~ar Bet

An itron St Luc, o welet penaos·.e tré:rirene ·an traou,_ a skrivas d'he merc'h; « -Kaout a ra d'in e vije ker-­kouiS d'it dont aman. N'ez eus ket muioc'h a riskl en hor man er eget .e: Ieandi ar C'halvar. Aman eo ·sioul an traou. Ne welomp den. A-unan e lavarimp ar pe­.dennou. M;a ra ar Zuper!-orez aotre, e kasin .unan-ben-" n'i:tk d"az kerc'h3t da Gemper. ))

Ar 'Zuperiorez-a aSantas, ha Viktoria en em d-eiinas eur pennad e ti he znd, da c'hedal petra c"hoarvesfe~ e -Frans. · ·

Ar- breze!_ a gendalc-'he dre ar vro. Ai veleien- Vat a Veze taolet _er prizon ha -kaset d'ar broiou aiL Leane-­zed ar C'halvar, e Kemper, a voe ive kaset ermeaz- eUs o zi d'ar 14 a viz gwengolo 1792, ha dilezel a rankjont o dilhad Leanezed.~

E maner ar Bot oa -trisf an traou. An tad, koz, ha klanv alies g{ind ar remm, en doa kalz poanio,u da c'houzanv. Ar varum, Jeun- a enkrez, a oa ive gWall­eürus,-n'ez oa mui nager maner na wardro beleg kato­Iik ebet.

Viktoria a'· boanias da :genÎieria ha da frealzi h~­zud, da lakat eun- tarn rn Ievenez en· ti:

Met daon ·vi:i gaude m·a tistrqas, an aotrou S_t Luc gand- e familh a voe kaset eus e vaner da Gemper, el J.ee'h ma chamas c'houec'h sizun, diouallet evel- -pa vije bet eun den fall, gouest d'oher ·droug.

Gonde c'houec'h sizun, e e'hellas dont adarre d'e varier, met hiviziken n'en dezo mui pe9c'h ebet Iœn. Eman arrü an amzer denval, amzer ar Spont-. An duŒ faU a zo mistri en hor bro, hag ~e lakaint an dud~ vat da grena. Ar roue Louis XVI a zo dihennet d'an 21 a viz genver 1793, hag an dud jentil, a:r re a zo tamaUet da veza a dn gand ar roue, a vo hoU e riskl da goU o

.bnhez. ~ ~ ~ c~ ~

Viktoria a skrive, da Wener ar Groaz 1793: <c 0 va , ;------'-Doue,_ lakit do un em c'halon ho komzou: <( Eürus ar

- re o deus da c'houzanv! Eürus ar re a~ deus da ou ela f

..

1 - -~

1

.~.f·.·, fir ~1

- 342 ._

Eürus ar re a ZQ gret bi"ezel d'ezo evid o' lealded. Grit ~d'in -koÎnpren eo a_r groaz an hent berra evit mont d'ar Baradoz ... Ah! pegen ka er eo· go uzan v poaniou p'hûn eus Doue da dest, Jesus Krist da varner ha da skouer, hag ar Baradoz d'hor paea! KDmpren kement-se, o va -ene c'houzanv, hi bez laouen e kreiz da boaniou. Perak ne rez ket evel mignoned ar Groaz, evel sant Andre, a lavare, o welet dirazan ar groaz: _ << 0 kroaz vat, a -c'heden abaoe pell amzer; 11 ; evel sant- J ann' ar Groaz ne c1wulenne nemet kroazioll evit pae d'e labourou ,; evel sant Fransez Xavier, a grie, e kreiz e boaniou _brasa: << C'hoaz, va Doue l )) ; evel santez Thereza a c'hoantae pe << -c'houzanv pe vervel 11 ; evel s.antez _ 1\IIa- · .dalen a Bazzi ne c'hoantae beva nemed evit gouzanv· pe1loc'h hag a lavare: " Ne ket mervel, met" go uzan v eo a feU d'in! 11; evel an hall verzerien, soudard~d ka­-lonek Jesus Krist a veze ken la ouen e kreiz an tan, ar poaniou kriz, o veza ma -kompr-enent n'ez eus netra enorusoc'-h d'an den e-get gouzanv evid e Zone ... ·

• <c -Setu aze pese urt- menoziou a dleer ka out pa· vez --start ar .feiz. Va Doue, grit m'am bo anezo ha ma komprenin ne .c'hall en em·gaout ganen netr~-talvou­-dusoc'h- eget rei va buhez evidoc'h ...

)) Evel ma c'hellan beza skoet pa zonjin an nebeuta, -­·hep kaout amzer d'aber- mat va zakrifiz, a-vreman, a ·greiz kalon, _ec'h en 'em _ ginnigan holl d"eoc'h hag e tigemeran kement a c'hoarvezo. Diskleria a ran zo­ken aman, dirag ho kroaz, e pardonan a ga·lon vat d'ar re hoJ,J a c'heUfe va lakat d'ar maro. Ra denno va gwa(l. warno nann ho kounnar, met ho pardon hag -ar c'hras d'ezo d''en e·m drei ouzoc'h ...

)) Fizians am eus, va Doue, da g-aout pardon diga­n~oc'h, o veza ma pardonan va -unan, hag, evel al laer dehQu, ez in eus a·r groaz d'ar baradoz. Evelse bezet -gret. ))

Setu ar bedenn gret gant Viktoria dirag ar Gr.oaz, -da génver an deiz ma varvas ar Zalver. Evel a weler, ne c'houlenn nemet heza merzerez .. He goulenn a vo roet d'ezi, hag eve! He Mestr, Hor Zalver, e skuilho ·he gwad d'an oad a dri'bloaz ha tregont.

Edo ar Spont e Frans. E pep lec'h. tud faU oc'h ober aon· d'·ar re vat, e pe.p lec'h tamallerien divalo o tis­-kuilh o enebourien d'ar varnerien kriz.

Epad ar c'houec'h sizun m'oa bet e Kemper gand he zud, dionallet eve! tnd fall, Viktor-ia a voe galvet

-343-

. ~~:~gd':~~:~t~~:n L~~:~:~e'k~gar skapularou he doa ar Galon Zakr Gr ,, ~ oa warno skeudenn dell us V"kt . . et e voe d ez• ,kalz goulennou troi-

·' ' , _I ona a responta~s war eün, gant lealded ~r:n h~l go~lennou, souezet o welet ober enklask wa;

ou en dist.er. Pa zistroas da gaout he zad hag h mamm, ankeniet oc'h he ged 1 1 e a oa c'hoarV:ezet hag 1 a ' e avaras d' ezo petra

- • e oa aouen o konta d' t ~=n~~:/espontef, hag e kave d'ezi oa klozeteza':. p:b:~

Siouaz' n' 1 t ki '

~~~~. ~:;: g~~ve~eivez ~=t~a~:~z0~~~:t;:~~.;~~e~~t : heman a la~a~~ !~;,"alle~ knz, Fouqmer-Tin ville, hag ar Van:de i'ak ar r -an ~ou Laroque a-unan gant tud Jon Zakr. Ha ab:l:::~ IVe~. a zouge skeudenn ar "Ga:­gant Viktoria gan daou ~r dar skapularou roet d'ezo

Hi . "k r' aroque a vezo dibennet YIZI en amilh an aotr S' L .

Peoc'h ebet p ou . . uc n'he dezo mui

· a ne vo ket er pnzou · ar Bot e kreiz a k n, e vevo e maner n en rez, war c'hed llarderez ha poaniou k . eus pep seurt tru-nz.

D'an dek- a viz here 1793 t· . marc'had d ' ar va ez a zistroas eus ar a vaner ar Bot en eur ouel p . •

Ierinet outi perak e ouele. ',c Aln archer' a. a vo~_ gou­erru d'ar maner· an a t . Ien, emez1, a zo Keraez, hag a.r re'an daobr~ou a veFzo kaset da brizon

Izon- ar a ou >)

Eur c'hart-eur gonde ec'h en , . Tien war varc'h An 't em gavas an arche-lVIi • ao [fOU a oa klanv . ~e~tr .. an archerien a lavaras d'ezan. <; en. e wele. H1no, e tleit holl kouske· t . · Gnt buan. 'h e pnzoun ar Faou h c oaz e vezot kaset hoU d b . K ' a war-, A · a l'IZOn eraez. l)

n tad, ar varum, Viktoria ha una . ' rezed, a rankas eta ku"t't g n eus he choa-d'ar Faou, met war eüni ~a ge~::er. N'ez- ajont ket

Hospital Itron-Varia-a-C'hra . nezed a Urz Sant-Augustin s, ennan gwechall Lea­prizon·. N'oa na kador ' ~ oa breman laket d'ober-­hepken, setu petra gav~d na ~ol, ~ gwele. L?ustoni ar. veach, hag ·ouspenn ki: pnzon eraœ. Skmz gand doa ket enr gwele dagous~:t_an aotrou S' Lnc n'en kas en em astenn. ' war ar pl-ench e rau-

Bez 'z oa kalz tud e · · · hag a bep oad, gwazed pnzon,h Kderaez, tnd a bep ~tad .bep seurt. . ' mere e ' tud vat, tud fall, a

Ar pez a roe eun tamm f 1 . . rea z'digez d'ar familh S'

. 1

1 :1

1

i-" .1

~.

- 344-

Luc, eo m''edont hoU en er gichenn. En o c'hambr e· c'hellent ober tan hag aoza o-unan o boued. Bemdez. e veze digaset eun dra bennak d'ez_o eus ar· Bot. Met ar pez a rae brasa po&n d'ezo, eo :.ma rankent cham, ato en o c'hambr. Difennet oa mont el liorzou. Alies e veze lamm.et -diganto-:k,ement o doa, w:ar zigarez m'oa_ ezomm da gas peadra d'ar zoudarded a zifenne ar vro.

Viktoria, er prizon, a lakeas he holl aked da skan-­vat poaniou he c'herent ha d''ober vad ive d'a~ brizo.­nierien ali. En em ziskouez; a rae la ouen- e ken ver an ho li; dre he nerz ka! on e c'helle trec'hi an enkrez he doa da c'houzanv evel ar re ali. Skrivet be deus eno · ar c'homzou-man, lavaret gand Hor Zalyer er Jardin Olived. << Va erie a zo trist beteg ar maro. Ar c'hom­zou-ze, o- va Jesus, a grédan o lavaret e'Veldoc'h. En­dra d'in eman màntell ar maro, ha ne c'hell dont em c'halon nemet glac'har.

<< Pa zonj an e poaniou ar/ veleien, em c'herent, em mignoned harluet; pa zonjan en ti am eu's kuitaet ; pa welan ne c'hellomp ket beza frealzet gand ar za.: kramanchou a rafe d'1eomp kement a vad breman, ez­oun ankeniet m.eurbet.

(( Ou~penn;-ze, gwelet a ran an dud fall, oc'h en em gemeret ouzoc'h, o péc'hi dre o .c'homzou hag ~o obe­ron. Er prizon ?Ok en, e lec'h ob er pinij enn, meur a hini zo ha- ne glaskont nemet tro· da c~hoarzin, da gaout plijadur.

)) Truez, va Doue. Goulenn a ran pardon evidon hag evid an holl dud. Skuilhit warnon grason ho Pasion

· hag ho maro. Santellait va foaniou dre ho re ha grit ma vezint talvoudus_ eVï.t paea dle va fec'hejou. ))

Evit tremeri an amzer, e skrive. Skrivet he deus zo.­ken notennou farsus, a-unan gand he c'hoar-, war, ar vuhez o doa e prizon Keraez. << Kloza a ran va skrid­en eur lavaret eo talvOudus heza er prizon. N'emaer mui evel a-raok, 1evel eul labous war ar skourr, Irep gouzout, d'ar pardaez, ha gellet e vo kousket e peoc'h beteg _ar mintin. ~man, o sevel diouz ar mintin, Olll,p-·

sur e vezimp adarre diouz an noz en hevelep lec'h .. N'hon eus mui aon da veza paket, p'e gwir eo gret an taol ll. Ha gaude traou farsu-s, e skrive ·traou --poe-1-lek: << Gonde ar glao é teu an amzer vrao ... Ar pez _a feU da Zone a zo ato evîd ar gwella ha talvoudus menr­bet d'ar re a dle beza salvet. Ar pez a ra d'eomp h,or mistri hirio a zo evid hon divoumouna. Desket hor

- 345:....

:hezo petra omp gouest d'ober, pegen bras eo hon nerz ~.un d,ra ~a ne ouiemp ket ~ra ok, Doue hon Tad- a gas-~ hz ac !'anomp, met ne glask nemed hor mad. Ar groaz

_ ~eo ale houez ar baradoz, ar sk·eul hon zikouro da bi-:·~~at war ar -menez a gas d'ar wir eürusted... . - · ·_

· _-- .. Ousl!enn skriva, .e kare ive liva. Desket he doa gwe­-,_ ch~II hnenna ~a hva, hag- ijin he doa, tr-aou brao a

_ou1e ohe~. E pnzon Kera,ez, e Iivas skeudenn he c'hoar / _Euphrazi hag a zo koant meurbet. über a reas ive e Ker:ez skapularou gant skeudenn ar Galon Zakr. · . Dar 27 a-viz genver 1794, da genver an deiz m'oa h,et b.adez~t,_ ~e skrivas an traûu kaer-man: << Petra ·c helln': kmmg da Zone evid an holl vadou en dens roet. d'In-? Evelse_ e c"hèllan komz hirio, va Doue 0 ·sonJa! er vadelez dispar hoc'h eus bet d'am c'heme~et ~:touez ho _pugale, e lec'h kalz a re aU a zo e tenvali-_Jenn ar maro. ·

:) Ma z'eus anaoudegez vat- em c'halon da crenver _an _ ·de~-m.an, ez.eus iVe enkr~z ha glaehar, pa ~onjan er

pee heJOU am eus gret abaoe va Badiziant hag o deus - saot~et ar zae wenn a oa bet gwisket d'in ne uze. Ah! Ta c helfen gant va daelou goalc'hi va hoU fec'hejou ha lakat adarre kaer bras va ene.

.(( Poaniet oun ive, o veza ma ne c'heUan ket en·-,­·deiz-man evel m'oan boazet, goalc'hi va ene e gwad va Zalver n~ beza ~ag_et gand e gorf sakr. Setu aze adarre :eur saknfiz a gmmgan da Zone evit paea an implij fall am eus gret eus ar grasou prizius skuilhet war­non. ~a blijo ganeoc'h, va Doue, en ho madelez, 'va frealzi ~ur -~ech ~ennak, ha ma vevan er bloaz a zeu. --r~ vezin eurusoc h eget er bloaz-mail! Ra c'hellin ·c h_oaz, araok mervel, tostat ouz ar zakrama.nhcou 1

. ': Dalc:h sonj, va ene, out bet badeiet, ha dre ar Va" diZiant sm ar groaz merket war da dai a die ref d'it nerz da zouge~ luoaz Jesus- Krist, ha zoken, da vervel :var ar groaz gantan; eveldari evitan, ma c'hourc'he-

;men kement-se. " "-. << Ranna. a rin . gant va Zalver 'kalir _ e boaniou, di­gantan e ügeme_rm an h?ll boaniou a-unan gantan. · Evelse e tlean d1skouez d ezan va anaonàegez vat. Da . 33 bloaz eo e penrachnas e zakrifiZ: En oàd-ze out en em gavet. Ha ne vefes ket laonen da veza laket hen­

--vel ouz da Zoue, o vervel d'an oad en doa? AJies e peus •c'hoantaet ar c'hras-ze. Marteze e .c'hüar~ezo ganez

Abaoe an tri ploaz am eu.s ranket di! eze! ti ka~J'f.

1

1

-346-

ar Retred, ho peus va· freparet, va Doue: dre ve~r. a: bo'an- d'ar vuhez a c'hotilennit marteze d1ganen h1no~ Ma ~'eo ket bet ato va .c'halon la~:men ha birvidik er boan, ev,elato oun bet, a--gav d'in, sent~s e ·pep tra hag habask, daoust da zempladurez au den. Gand heve­lep menoziou e kinnigan a~·an d'eoc'h va buhez, h.~g e tigemeran ar maro en deJZ hag en doare ma phJ? ganeoc'h, aman pe e Jec'h ali, hep beza frealz-et, SI­

kouret gant den, dre ar c'hleze, dre an tan, dre an na on, dre an dienez; ar pez a c'hoanteot hag evel ma c'hoanteot. C'houi eo va Doue, ha va buhez a zo etre ho -taouarn. Eun dra hepken a_ c'houlennan: s·aveteit evid ar vuhez .peurbadus e~n ene hoc'h eus prenet gand ho kwad. "

Lavarit d'in, ha kaeroc'h ene a c'helfed da gao ut? . Ha n'eo ket ~ev-else· eo e komz ar zent?

Viktoria e prizon Kemper

D'an 31 a viz genver 1794, daou. archer a ze~as ·~a· brizon Keraez da ziskleria o doa urz-da gas-V1ktona da Geniper, rak goulennou a oa d'ober outi eno.

He setu ma rank dilè:zel he zad, he mamm, he c'hoar, hag en hent da Gemper. Ha perak'! En amzer griz m' edod ne uze, ez oa lec'h ato da gao ut aon.

Eur gwall bennad hent a zo eus Keraez da Gemper,, Viktoria a bignas war varc'h, hag a gerza~ etre an daou archer, dre ar glao liag an ave\- E Pleyben, e ka­vas lojeiz e ti unan eus he migoneZed e~s ar Retred,. a..--reas ·d'ezi-dige:nier -Kaer-. A\-ntronoz ez- eas- adarre en-­hent dre- eun amz-er falloc~h •eget en deiz a-raok. (( An hini hon. hentche, emezi, a genferas eun hent treuz,. evit .trouc'ha berroc'h; n'en em gavjomp: war an hent bras, nemet dirak Kerfeunteun. Dre strej ou dies. spontus e voemp kaset, strejou n'oa enna nemet­dour. Va ·m-arc'h, ouspenn, a oa born, ha n'am oa stleug nem-et dioc'h eun ·tu, ha zoken n'en doa --en e benn nemet e·ur .c'habestr; __ pa voe- digas'et d'in, met· kiask a ris eur westenn da .lakat d'ezall, ha mat am e'us -gret, rak anez em bi je torret va fenn. Eur wech e kouezas 'warnon, met gellout a ris, gand ar wes_-~ tenn, e Jakat da zevel, ha n'am boe droug ebet. Ar glao a goueze heb ehan: dour war c'horre ha dour­dindan. Goalc'het eun bet ha va g.wad, .re domm araok:. riiarteze,. a zo bet didanet. ))

- :347-

. · Ep-ad- an hent, e welas 'meur a hini, eus ·ar merc'hed a, o~ bet kelennet gan ti er Retred, hag e tiskouezent d ez1 beza. ana_oude~ ha poaniet ive eus ar pez a c'hoar­vez,e ganh. V1ktona a responte dre gomzou a garan-tez hag a beoc'h. ·

,D'an __ ei_l a viz c'houeVrer, diouz ar pardaez, daoust m·oa skuiZ _gand he ~each, e skrive: (( Pegen prizius e voe. an de1z-man eVJdon, daouZek vloaz zo l En deiz-­

_ze, ~~gaset gant va eoritr ha va mamm vat, a.:unan gantJesus ·en Templ, e kinnigis va buhez d'eoc'h va Doue, e~ ti sa~tel ain oa gret va zonj da vervel' en­nan ... N eo mu1 henvel an traou. Pli jet eo ganeoc'h,. va Doue, chench doare d'ew. Met an deiz hirio ha ne die ~et beza ive prizius evidon ·en eur c'hiz' ail _ ~ p'e gwir .e ro tro d'in d'en em- vouestla d'ar groaz evei eun ho_sh laouen oc'h en em _ginnig da Zone .

" M'~o j'eus neuze digemeret gant plijadur ar ga­Ion a gn;n1gen d'eoc'h, ~i.riiJ, fiZians am eus ho peus a?ar~e d1gemeret gant phjadur an hini en em ginnige d, eoc h, a~brouget gant daou archer, pignet war eur­

-e hoz marc h, ha treuzet gand ar glao hag an ave!. )) Dont a re~n, he'b her gouzout, met breman ec'h

ouzoun, dont a rean da brizon an dorfetourien da Gemper.

. " Hàg a z?njou a zo deuet em spered epad an hent h1r ha poan1us am eus gret, pa Jaken ar veach-man e ~_emm gand ar veach a ris daouzek vloaz 'zo r Met pebez frealzidig~z, evelato, pa gredis Jakat va beach _ e kemn:;t gand ar veach a rajot a vont d'ar C'halvar gand J:io -kroaz-- pounner ·war ho -tiouskoaz -e kie-h­hoc:h. enebo~_rien oc'h ober goap hag· o krial .:Varnoc'h. Ah· p~gen euros oun da veza eun tammig henvel atlz v~_ Fned. Doue:- Doue!_ Ha re eürus e vezin, ma plif d ezan va unan1 gan tan en e groaz!

" Ha ne dlefen ket, eve! an ebestel, Jammet gand al levenez o veza m'oun bet kavet din da c'houZanv eun t~mm __ d~smegans evi~- hano Jesus Krist? N'oun ket c hoaz p1gnet ken uhel-ze, kredi a ran Jàvaret, gouls­koude, e santan ~0 kras em c'halon, hag einaoun bre­ffilan le un. a nerz, hag am eus fre·alzidigé~~ peoé'h, le~-, venez dre1st se~piladurez an den, ha c'houi hepke va Doue, eo a ro d'in kement-se. ))

11 ~-~nti"~nO~ e voe lennet dirazi skrid an tamaUer Fou­

quier-Tin ville, -eus a Baris, a lavare ,e:du,_ a-=-mran- ga:ncf an daon vreur Laroque, o klask sikour tud ar V and"

1

1 1

1

1

348 -

'3. eneb ar Republik. Ha galvet oa da vont da Baris, dirag al lez-varn a goundaone neuze kement a dud "(}'ar maro. •

Skriva a reaz, d'ar bevar a viz c~-houvrer d'an dime­.zell Marigo, Superiorez Dimezelled ar Retred: · ·

<( Oc'-h en em ginnig, d'an eil a viz _ c'houevrer 1792, en ho ti santet da ·zervich Doue, un:;;tnet gant J ezuz -fm Templ, e tigemeren kement e c'hoantae Doue, evid ar vuhez hag ar maro. Ma n'eo k<et plijet ga11Jan e -tremenfen e peoc'h va buhez er Retred, ma· c'hoanta e kinnigfen d'ezan va buhez, eyel_m'en deus kinniget ·e-unan e hini,. ha d'an oad en doa, war eun aoter _leun a c'hwad, ha ne dlean k<et beza eürus ha benniga ato

:e_ volontez sant el ha ka'rantezus? · ' )) Ma z'oun bet galvet da Gemper, ha ma tlean mont

·da Baris, eo abalamour d'an da ou LaroqUe-Trema-ria, -abalamour d'ar skapularou a oa Warno ar Galon Za~r. Ma varvan, e- - -c'hellan lavaret e veZin _laket -d'ar ·maro enep pep gwir, evid eun dra santel, hag e c'hel.:. lin ~emeret va maro. evel eun eil Badiziant am goal- · ·c'ho ~s va fec'hejou, m'am eus ar· c'hras-ze digant

--Kalon Jesus leun ---a dru garez;. (( Va mamm vat, na vezit ket ela re boaniet evid

:ar pez a c'hoarvez gan;d ho merc'h, hag en en1 u-nanit ganen evit kinnig da ZOu~. gant nerz-kalon, ar za1ui-fu a c'houlenn. ·

.N'hon doa ket c'hoaz a verzerien _en hor famHh eus :ar Retred. Ha ne vij en :Net re eürus., ma vij en ar genta? Met ar pez am laka souezet eo n1a z'eo me ~n hini_ a ·zo bet dibabet, daoust ma n'oun ket diu. Met dre eno ,eO e weler rnadelez- vras :boue, ha kred.i a ran eo va -eon_tr en deus gounezet d'in ar c'hras-ze evit_va zH~-our ·da baea evit va fec'hejou. Evel grasou ive e kemeran ·an nerz hag_ ar peoc'h a ro d'in, ha, kredi a ran laVa-' ·ret; ar fnealzidigez, al lev enez am eus da vez a -'bet ka­-vet diu, eve! an ebestel hag hor beleien ·sante!, da c'houzanv eun dismègans bennak evid h3n0 Jesus. ·Hervez ar c'hig hag :in natur, va stad n'eo ket -dereat, ·met da zaoulagad _ar feiz, eo a briz bras. Hervez kefi..o _ telioll s:;;tnt Paal, e klaskan ato kennerza va- c'-halon · ·o talc'her va daoulagad troet war J ezuz Krist a zen di­·gantan ar c'hras, ·ha fizians start am· éuS, .o kemeret · ·war an douar eul Jodenn eus poan1oll va Zalver, da ;ga~ ut eul lodenn eus e- c'hloar. Kenavo, ha marteze oevid ar Baradoz. n

- 340-

.A nebeudou e V"kt ·wardu D ne I oar a bigne_ uheloc'h uhela oue, wardu an Nenv E .-

. muioc'h muibenld ct· . n em zistaga· a ··rae. ez wuz traou an douar.

. Ezomm he doa eus :rierz Do , . . lliôu a gouezas warni E ._ue evit gouzanv ar· poa-Kemper, evoe lojet en .eu pnz~n _an dorfetourien, e zek martolod sa oz, mer ·~ g~m- ~ vr~s a o~, enni daou­tud al! c'boaz E k . c e pnzomet evit !aerez ha . . . . . reiz an dud ze V" kt . '

Zl-sko'uezas laouen w h d -. I ona a ~en em eus sked an rien""l:r' h ar . e re mm _ez o_~ evel eun tamJ.n

~"• ag ar re-a wele a · o veza ma c'helle dongen e ' nezi. a oa_ soueu~t-morse, eur stad ken t peoc h, heb en em glemm . ruezus. -

En dervezion kenta d per, an dud hec~h ' gou e ma voe prizoniet e Kem-le!•. ha e tellas kaJ:"~~z~.a c'h~Ilas dont d'he gwe-bliJas ket d'an dud k . ar pnzon. Kement-se ne·~

nz a oa mistri e F · h aon ne vi je klasket tenna. Vikt . . rans, . a gant voe -aotreet den ebet ~u· d ona eus he fnzon, ne.

I a zont d'he gwelet . Evelato unan "eus he 'h . . .

d'an aotrou de Silguy, o c~o;;,a~e~ed, A~jelik, dimezet zeuas a benn da vont . eir Ieo dwuz Kemper a-

. er pnzon hag eu h ' zun a welas. he· c'hoar p - ' r wec bep si-. . · oan ha glac'h h d · eo, met IVe souezet oa h f 1 ar e oa,_ skier

pegen sante! oa Viktoria a rea zekt eun tammig o welet . . ' pegen aer oa he

Eur vaou'êz ali a g~ask . ' - ene. zeU Marigo, Superiorez :rs ~~~! d a~ prfzon, an Dîme­ken da veza taolet 1 . d. C hoant he doa zo­chen- Viktoria d'h 1e;hunan -~r prizon evit beza è ki-'h t ' e c ennerza Vikto . . c oan an Dimezell M . · na a anavezas

he ferlas da dremen h ango, a drugarekas anezi hag 1 'h e amzer er pe 'h h ec m'edo kuzet h d' . oc ag o pedi el led a:B, evit heza ~ r:.ame~ er;; ziwal~ evid an Dimezel-

V"kt . a arre divezatoc'h . I ana a oa galvet da vont d - . .

men a ra-e an amzer h h a Bans. Evelato tne­per. Mont da Baris o'beag e c orne. ato e prizon Kem-

- ' r eur veach k k ,_ zus,_ a sponte anezi hag_ .k . en er, ken skui-. quier-Tin ville, an t~rnane: s nvas he-unan. da .. Fou­.. c'honlenn beza barn t K bras ,e lez-varn Paris da

-e e emper pe B ' "rae skier hag eün n'he doa . . e rest. Displega

. ket beza enebonre; d' gret torfe_d ebet, ne zonJ· e . t

ar vro o rei d k . ao rou Lar~qllle-Tremaria-· n•h . ~ou s apular d'an

eus an aottou- Laroqu . ' e d~a anaoudegez ebet . gret a oa enn dra diste: :~~·~ tonant; ar pez 'he doa

lakat frenz er vro' ab· . e e noazout da zen ebet '· ' aoe pemzek pe ugent vl0az

1 1 i

1

! i!j. l' ~1

- - . ntel lia der1eat boazet d'aber skapularou, h:aou sa ·oa . . . vouestlet da Zoue. . ,e_vid _eur -vaouez en em - d· . da vont da_ Baris ·evid

" N'oa ke_t a -l~c'h, a gav:nk:Zl,oulskoude beza barnet, .eun dra ken dister .. Ma r et e 1{ernp'er pe e Brest. .

. e c'houlenne ma Vt]e barn t d'he lizer. l\1et skri-Viktoria a c'hedas adr. ;espo~ag a oa klozet e zious-.­

vet he doa da eun den t . ruez .. . d 1 mou ar re wall-eurus. .

. kouarn ag em ha Viktoria a jome en he Respont ebet ne, zena~n. elik a !a var d'eomp petra

frizon euzus. He c haar . J t mezi Ar p· rizon a o~ . Pebez poamou. e . d ·c'houzanve · (( - 'h. r a gleve ·pep seur -

t 0 spenn-ze va c oa . .-lous, spon us. ~ . n nevez dell et ha gant mtnts ,_ traou ga~d ar bnzon;:iedremene alies dre ar prizon. l'

·tred ar c houar~amn . voe diÛu vaouez faU~kr Etouez ar bnzonenen e 'hell]. ont Hou~

da Viktoria gwasa ma c . . meurbet, a reas - . 'henver a ranhe ganta- ke~·,. man a oa madelezus en o c ze fan evel al lorgnez, . _ment he doa. An _diou .vaoutezV-"kÎoria a lavare traou

a 1ome gan I ' - · · a laere. ar. pez . t l ent a gounnar' ma voe eur ::-,d' ezi, a sko,e ganh gan cern 'h d'ezi hag he. dremm , -wech hanter dorret eur; vre~ 'lhenn . Viktoria n'en ·:--roget gand ivinou an di<?U rupt riz~n.' eo a zisklerias ..

orse PorZI-er. ar -em glemmas rn : fk c'hoa~ Viktoria~ Houman 11 an traou~ze da ~n]e 1 droug hag a ententas, gant ma~ reas ar mad e lee h an- us an diou vaouez~ze a .·

m m ouz unan e 'll ---· delez eur va • _ 'hoaz ouz eur c· 1 an- --kl v Entent a reas c · ' ·' ·

gouezas an . ' d 'hoalei1n taolet er pnzon .' Il r marc ha our c - ' d ,

vour a.' eu. . - h hi'rld'ar Roue! )) Epa m oa . -·:\ ·evit bez a knet: . (( _Bu ez 'houez ken krenv ha ken klanv, e teue dwutan eur ~ -tan muia ma c'hellent. faU ma _pe~lae ar lèe al_lld;~uhag a reas d'ezan ~wella Viktoria a ]Ornas en e giC 1 - 1 . . - .

. . . .d· barea hag e frea' zl. :ma c'he.llas ev1 e . Kemper Abenn -'

d . e chamas e pnzon . -Epad a ou VIZ d . et gand an holl. Ar porzier. a .

ar fin ·oa k~ret ha o_u] . :i e wirionez, dre he . ·anve anezi ael- ar przzon, h g, - a~o laQuen, oa he~­habaskted, he madelezd he drem;r,_td. Ma karfe, he di je, ·veloc'h ouz an elez ege . ouz an k -d'ar fin :rie veze kef gellet tec'het eus ar pr~zo~~ r~i nonézed a alie anezi laolet kalz a evez warm. f llg ket d'ezi klask te-

t tec'h met ne e as . - . . . -da gemere an ' d' - ofzier hag. IVe--c'het, gand aoun d": noazout a~' ~and ~onn da goÙ. selaouit mat ar genou-man, ~ ' .

·nn -&r Verzerenti kinniget d eZI. ll

1mMo~~ a ranko da Baris. Met ne oar ket peur. Chom

351 -

:a ra le un a nerz, hag ar peoc'h a zo ·en ·he c'halon_. Enn dra, evelato, a ra poan d'ezi. Ne c'hell gwelet be­leg ebet, hag e karfe kaout an absolvenn eus he fe­c'hejou, a-raok mOnt en hent d'ar maro. über a reas -eun naved da zant Fransez Xavier, evit kaout ar. C'hras-ze. Sela9uet e voe he fedenn. Klevomp anezi he­~nan o konta penaos:

'" E prizon Kemper, 23 a veurs 1794. )) Dont a r·an, va mignonez -ker {an 'Dimezell An

Arc'hantel), da lavaret d'it eur gerig er pellennou­·man. {-Lakat a re-a he zammou 'liziri -endro d'eur bèl:­lenn nend).

)) Da lizer en deus grêt d'in ar brasa plijadur. Gel"'. lont lenn ho liziri hà geHout, skriva d'eoc'h, netra gwellàc'h d'am c'halon.

· )) Hivizikèn ne c'hellin ket skriva ken. Difenn_ .ZO. An dra-ze a ga~in poanhis, dreist-holl pa vezin 'e 'Paris. _Met ret eo senti ouz Doue hag ober ev~l J ezuz­Krist a zo bet sen tus béteg __ ar maro.

)) Abaoe eiz dez, eo strisoc'h -hor buhei aman. Muioc'h a evez a doler warnomp ... Ne ket beza lojet fall, bevet fall, beza e kréiz al loustoni eo a ra poan d'in. Kement-se n'eo netra. Met chom hep. geHout komz na skriva d'ar re hor c'har, gwelet tud klanv dare da verver hep geHout rei d'ezo sikour ar relijion, beza e kreiz tud fall, ne reont nemet pec'hi, setn pe­tra ra poan d'in.

i) M;et pen os e c'hellin konta d'it an~ taol a skoas va c'halon, pa voe digaset aman, -eiz dervez _zo, eur beleg

-keZ; an aotrou .Riou, pers on Lababan, a voe dibennet antronoz_;· kinnig a ris arc'hant d'ar porzier evit gel­lont e welet, met ne c'heHis ket. Doaniet .oan, hag e lf:remenis an noz o pedi Düue da zont d'àm zikour, hag o c'houlenn dre' zant Fransez Xavier ar c'l;tras a -c'hoantaen.

Erfin, ·il' al lun vintin, dor hor C'hambr a voe digo­ret e)lr pennadig. En em zila a ris gonstadik beteg al lec'h m'ëdo an aotrou 1Riou;· e c'lielver a ris evit lava­ret d' ezan ar c'hoant am oa da re seo sakra:mant ar Binijehn. Dies e kave an di-a-ze, gand aon da noazoyt d'ill.- Evitan, n'en doa mui da -gaout aon rak netra.

Met ker_ bras Oa va c'hoant, ma c'hellis kas-. va me­-noz da benn. E traon ar skali'er e laids eur piiz0nier a dlie sutal ma vi je pignet .ar gedour. An dud a oa e kambr an aotrou Riou o doa, epad an noz, gref

- 352 --'-

eveldon, hag e lavarjont d'in ez afent er penn uhel<l' d'ar gambr, pella ma c'heljent. Ouspenn-ze, ha goude m'a dije klevet eun dra bennak eus va c'hovesion,_ ne: rean ket a forz, nemet e c'hellfen kaout an absol­v·enn. O.ber a ris va c'hovesion,--a-dreuz an nor, hep: mont dre ar munud, met Doue, a lenn er galon hag a wel pep tra, a gemer ar pez a c'heller rei d'ezan. An abso!-vcenn am eus bet he deus karget ~va c'halon a I;-~ venez. Nerz he deus roet d'ill, ha gwelet a ·ran aze e-ur merk eus madelez Doue a fèll d'ezan va- fiepari da boaniou aU. '

« Karet am bije gel! out chom pelloc'h da gomz gan­tan. Eur zanf gwirion eo, eur merzer da Jesus Krist. Aet eo d~ar maro eVel d'ar c!hloar, dispont. Ar c'he-­dourien o- do a poan o talc'her ane~an, kem-ent a vali en doa da vont d'ar c'hilhotin: Ah! hen diskleria a~ ran,- kinniget em eus--va buhez da Zone, ha laouen bras e vijen bet o vont d'ar c'hilhotin gand. an aût_rou

_Riou. Prometet- en deus Pedi evidon en Nenv, ha lezet en deus ganen an traou sante! en doa. E japeled hag: eur groaz -vihan a gasan da ranna etre ~an qimezell Marigo ha te.

<< Kenavo. ·Marteze evid ar wech 'diveza. )) War a gonter, barher Remper a glaskaz saveteï

e vuhez d'an aotrou Riou. « C'houi ho peus 60. vloaz ))­emezan. - « Nann, erne- an aotroll Riou, eun nebeut. rniziou a vank d'in c'hoaz. j)·

M'en di je bet 60 vlaz, ne~ vije bet dibennet, met~ dalc'het er prizon pe gaset d'an harlu. ,

Ar bourreo ive, a: lavarer, a grene en eur lakat. an aotrou_Rioud'ar rnaro._ ·(( Va m·ignoii,_ a lavafas ar be~

- Ieg, :rÎa greil ket; buan e_ tremeno ar boan a ri d'in,._. ha pardoni a ran d'it va mato.- ))

Dibennet e vüe d'ar 17 a Viz meurz 17-94.

Bretoned o deus roet o skoazell d'ar ~Bleun-Brug~

An O. DeEsse, Montauban-de-Bretagne._ ....... . An dime·zel a Gervenguy .... · ................ : ..

· _Chalo ni Kergus, 1person Panvrit ............... . Ahad Cli-sson, kure, Landteger ............... . Aba.d No el, kure St-Nikolas-ar-Pélem ....... ' ... . .Abad Guillou. p,erson Pluâ ................... .

500 !ur-50-20-

100 -~ 15-10 _,

' 353

WAR~ VOR -al----

War zao,- em -- b'ag, ar" sfilr em dorn, Eul al lun beteg ar zadorn;

/ Dre ar mor bras ez an. D'an deiziOu rïOu, d'an dei;iou gor, A-s_to~ ar wern va gouel digor,

Dlenkrez e ker zan.·

Pa z:ored_ .ar. -Wagenn didrouZ Pa lip he zeod ar c'herreg ro~z

W . ' arm ·va bug a ruz; D_uz he gouel truilh, Ouz he gouel An heol laouen, gant e vez ·aour

A stag elvennou ruz. '

glev ar mor rust o krozal Pa wel o lammet war hê zal,'

Ar gwall darziou, gzcenn-kann Va bag, em dorn dalC'hei ganen ' A dr oc' h he ero en eonenn, - '

Nerzet gant va d-!.s!çan.

Pa vlej ar gurun en oabl du Pa he fouet ar mor en daou du

· Pro grog _ar went enni ' Va bug· a ra fae ouz o f;euz

·Ha, sounn.he _fenn, q~ iarz a dreuz, Hep zoken moulbenni.

JVar-raok _ e kerzomp evelse, Iiep kfl_out aon, hep- krena· morse,

Rag Doue eo hor- blein; lion daou e kerzimp, deiz ha noz, Ken na l:O eu.s e varadoz

Gancomp stoket al lein;

H? -~_en ·na vo, eun f}eiz bennag, Dtf1Pi':~t- f_~ank_ d'in ha· d'cm bag

D•vrec h e Vadelez, ·Ha ganeomp, echuet hon, tro, 'I c.olet an cor, war aod lwr Bro

Bro ar beurbadeléz. '

pau ur,

J. L'H_ELGOUALC'J-I ~O. M.I. ~ '

- 354

Pardon bras· sant Visant E GWITALMEZE

Eur pardon kaer, kristen ha breizad; war :an tro, -eo bet pardon Sant Vis·ant Ferrier (1)", -e Gwitalmeze,.

·. d'an 23- a viz Eost div.eza. An amzer, gwasa pez a _oa n'edo ·kct a-du; daoust da~

ze-e c'heller lavaret e oa eno pemzek pc -ugent mil. den. Pa ris-va diskenn, an taol-lagad kenta, war ar gouel, a zoue-­zas ac'hanoun: ne w,elen nemet gallcK_en dro d'in_: Hon­neur d'Saint Vincent;- hanoiou ar parreziou deuet gant o, fr6sesionou· d'ar pardon, -Sant DeT·c'hen, ar Vourc'h-Wenn, __ Plougérne ha1g afl a o:a~ gaHC"get hoU:- «- Petra eo kement--­man, à liviris d'am mignon Ab-Mael a oa deuet d'ani dimnb.rou.g? » _

« Nebeudig a dra, a drlllga:rez Doue, emezan; bremaïk_ er vourc'h ne weloc'h neffiet brezon~g. >>

Hag, e· gwirionez, p_elloc'h, war eur _warez 1a1 .enor, e len-. nis ar c'homzou-illan: Ra deu{o peb U!J.Œil Q-a rèi gloar hw meuleudi da .Zont Visdnt!.

A-zioC'h an nor.,dal goloet <1 van:nielou herminiget e we-­len: Sant _Visant, pedi_t evidomp.

En iliz, 'aotcr -nevez sant Visant ne oa nemet skritdlou: brezonek en.dro d'ezL ·

BURZUDOU SANT VISANT 873 diskleriet

Maga 'ra pobladou tud; Skuba ar barrou arne;

Skarza- ar vosenn; Rei ar· prezeg d'ar ve Vut,_

A_! c'hleved d'a,r re vouzlr:r, Ar pàre da viliërou,

Ar vuhez d'ar re varo. Kloc'h ar burzudou

SANT VISANT FERRIER. Dalchit ar F.'eiz / en hon touez.

SANT VISANT FERRIER ganet e Va~ans 1357, _

Kelenn 'ra d' e zek vloaz;

(1) über a raet ar pardon-ze evit enori, a-nevez-, eun dourn sant Visant- 1357-1419 ..:.._ embanner bras bet roet da Witalmeze, breman ez eus tost da mamm ar c'nardinal Koativy. Ar releg-ze kollet dispac'h a zo bet adkavet n'eus ket gwall bell hag eun dourn are'bant -d'her miret.

' - 355-

SANT Vl.SANT FERRIER Hervez eur skE.ud-enn great. en amzer ma veve

Prezeger ar Varn; Ententet eo gand an holl;

Trec'h eo d'an diaoul· Pinijenn galet a ra'

Hay. a ra ober d'an :dud; Anaout a ra an traou kuzet

4n amzer da zont Maro e Gwened 1419

Doujit Doue fla rentit enor d'Ezan.

/-

.1,

1

. - 3~ .

Er gador,brezeg gand an :. ~~~-person ar ba~rez n:i~ galld a·n· A. Messager, Rene!'_ Kl~~l Ke~per, ne glev:

1.·o-~P ·neinet brezoneg; ar ganerien· n ~anJont. meuleud1 p.r Zant nemed e ,-brezo-neg. ~ , E _ Wirionez ar pardon a oa ker brcizad -ha ma oa · .)kri~e~ hag e~n d'udi c _"o.a d'eur breizad kemeret perz

cnnan. f Setu aman. eun diverra ,eus prezegenn gaer an o -erenn-

llred:

Ni· a z-o d-eùet amari hizio 'da drugaTekat -ha da bedi _

..sant Vilsant. . . . HOir ze:rlt koz ,_a zo d,eueL eus a Vrei,z-Veur; 1sap.t VI-­

sant a z-o ct-eu-et eus· ar Sp.agn; hor Zent koz o d:~u-s ,ha­;d~t -ar feiz·; g,_ant vl.sant -en deus S'kore·-t anezl ·pieldo

1oc'hor. , Bremari e•z eus pern p. kant vloaz -s•ta,d •hor 1bro _a na

t-rUezU's; ,red· 8 · ,oa breze%ka:at •OUZ ar Z•a-ozon ha~ .-ouz ar (J'h<:ülaoued .evit ct.er.c~hel a;r_. fran~iz ha rehom .d11gabestr ha .g"v"V1as.a, .pez a. oa, endtra· ma .st.ourm~nt ooz am _·e·st:ren, . .Vreti:me-d a ranke .c'hoaz en e-m zramha ken etrez.o .. .:ar ::B~e.zel a -oa, da ;Ja:var-e.t •e'o, ct3:man,t ehet ken na~ --.e~It b ·hez- na[)" ··e~it ·danvez, nag evlt •brud vat •an nes a., ar -F~iz -~ Br~i;z a Ye·a d'':an tl"aon ha Brei:z a_ yea da !baga~ adà~re. Do li'~ a~ .gemerrus:_ .truez •ouz. "h-or B:o hag, :~~1~ ·hte -der-c'he·l atre divrec'h Jezuz-Kn~-t •e ü-gasas ~ ez1 unan eus ar brasa ebest_el a z<O bet br~koaz;_ (( Ke_a, ~e-~ .aoun .emezrun :da: ·z•ant VIsant, rag _~me a vezo .~ane~- ·

E :Breiz .eman; galvet eo ,enni' ,g.an•t he duk; Brei•Z_ a­bez a z-o ouz iB' c''-l1ortoz ha _brem~n ne ·lezo ~et ane1zan ken da tdec'het d'i-ou.ti; -ar zant, d•rouz :e ·du, a e-n em ~o ct

1a Vr-'eiz; prezèg -a ra -en N:aoned, _e Gw•ened.' e Ke;mpc;,

-€ Les•nev~én ha, -dre ~a 'z··.a, ar vro a-he.z a :z1red .ct e we-lek,ha ,d'e g'I,met. , . . . .

Ho 'i.u'd koz d'e.oc'h ,c'houl, Gwit.ahzme-z~, a yeas, a r,-r-nion d'e 'ze'l•a-ou da LesrnB'Ven; ke.lemnet tnt, ibet -~a~­

~~n · st~nta•et int bet g-an tan en hcmt ,m-at; 1ruman,. h1p0, -1·· i~it •bennoz d'eza-D. ,evid ar •boan en deus •k•emer-et :gant 1:~ -tud ko;z, 1benno1z d'ez•a.n 'evid :ar va:d en deuz g-ra-e_t

<!"ho Pro. . . . Trugare,kaï.t -Samt Visant, ·met ·pedit ·a-ne-zan 1ve-z .

. Hen 1anzao -a ra'llkomp· ha· :pa zavje me•z _wa·r h-on ta.l: h-or BI'eiz a dec'h ·ctïwar· an 'hent mc_tt_, •ervl'd en ·em -r,ei d'' an dizuiiZ ha_ •d'a·r·ve-c'hed: ~ · _ _ .

Pe.tr'a deu :ar zud da vez a? E_u,n devez a Z·l'ZU~Z. Ar gv..lenler? Eun de·v-ez a bec h-ed. A:r yaouankizou ·petr-a g<la_sk·ont? PüjaJdur. Hag .àr gerent ·p,etf'la :r:eo!lt '! Leze-1 0 bugRle ·da gerze-t war hen-t an ifern heb ob~r

-357-

-Bllln h-olŒ v.ad evid •e s;tJanika outo-; ruliets·, -ZO'kem, ·e ,c'!he.l-ler lava•r1e-t, -e~:aïnt, o-una:n~ n rt1~g-eri an ·h·ent-IZ·e d'e·zo..

·Sant Visaint én deJœs t-ouet :e :vije.alvokad.Bretz -e le-z an Ao-trou -Doue; -~oulennornp .olltam. Œ"enûa -à-c'hanopl'.p gwir gdstenien hiViziken. .

Sant Vts~!Mlt évit .goun-i-t 1ka'lomou an dud a igo,miZ·e · d'·e;zo, dlaic'h ·rn-a.t, :eus 1ar va-rn IZiw-ez,a: c< Ma n'ho P'B't.JJS k-et, heul'ie-t he~it · gourc'1h·emennou {!oue, eme,z.an, an ife-rn h-o :I'ounklo! )) A~ 'z•oilj.:..ze a. zi:f.ra-m-mas· 1h,mi tud koz diwar \a·n herut a ~rus da •goi.l.

_Ni· a -oar a-'Wi<tlc-"h e v.ezo hon =ene taü'Let diŒ"3!g 1ar bar-- ner, 1goude hür ·,m-aTo; ni ·h·èr .go.ar, met :ne bouezomp Ji:et

a.:..wra.tc'h a-r wi.riüne-z-z,e; ,sant Vi1sant, .en blan Doue, s'a-n­kit ane·zî en hor •Sip·er·ejlou! N-i :a tzO ·b-re·sk, •c'houi ,a zo -~rulloud-us! Deuit wa-r s:i:k-our 'ho Pr--etoned ho pe-das, -h-o ped hwg ho pedo bepr<>d 1

••• Da ziv eur, ar glao a baouezrus hag ar· prosesionou a

reas tro ar vourc'.h evit mont d'ar hlasenn foar; eno, diwar eut leurenn k.emp.C'Ilnet· kaer, an A. Dupa-rc a rea-s eur brez-eg~nn hag -a.-voe. kl<evet 1g.au.t an 1h6lil, ·dre ,fia oa -kas•e,t e vouez_ gand •an uhel-gomzer.ez betèk pennon peHa ar hia~ senn; kemeret a- reas tro eus .ar releg santel. e oad deuet da -enori evid obet meuleudi an dourn: « _ Gollde. ar galon hag an e-mpenn n'eus ezel ebet en .den ka;eroc'-h eged ail dourn. An dourn oc'h deuet da enori aman 'n'eo ket douTn eun den ordinal_ eo, an dOur_n-ze ·a zo· dourn eun den­Doue, a-n dourn-ze a zO eun dourn .ha n'en deus ket skoet

. b.is·koaz, eun dourn hag en deus flourf.t •ha kalonekaet an du-d .e:r•bàah, eun'•dloùrn ha1g •Bn d-eus ;sone;t k!loc'h -ar mi­rakJ.ou. »

.Ar _gl~o; p'edO an Aotrou· 'n Eskob o kloza e brezegenn, a en em lakeas da goueza adarre; red e vo.e k-ana a-r gous-. per.ou en iliz; gond-e benn .oz a·r Zakramant e voe bênni­get holz ar c',hardina-1 KOO!tivy, mab biha-n eus a WUa1m-eze.

'Hev-elep goueliou a r.a v-ad d'ar Feiz hag a zak'h an dud S.tak-oc'h'1St-aka ouz o bro! En or ha. meuleudi d'ar re a laka o ijin hag o foan d'o seyel. ~~~~~--~~~~~~~~~~~~

Galvaden11 eur pôtr yaouan~

Adsavomp bor Breiz Bras ar burzudou a zo bet E Breiz en amzer dremetie-t Braso-c.'lh eo ar re da zone-t Pa zihUno ar Vre.tone-d.

Ar gwlerzi.ou-z-e am reus Jeunet •B' Feiz ha Breiz •ffi:Ïiz du; ya, bra,s 1Q•o het ar buT-zudiou gr.a-et ;gant ho.r ZeÎit l<O'Z gwe~bal'l; 1pedomp a-nazo 'da lober loer lbTas hurzu-

il î 'i ~

i 1 ! \ '

ID·à. ·zO:üar· ·an ,glebDet= ;g·a-ht ~ruelo'u,. _pa_ ,;o 'u.E>JHc·.r~: -~s-QnjJt:l_ s ~rà, 1guùv ho ·lk_?!verl\l ho poa· r·à.~~t-lrui~a;a't, ~gl:e.:; 'biJet-. gant_-,ho_ •c'houez·enn;p.a 'dToèc'lh lbom!Til•OU -ho pro ne­v~ez .evi:t •deràoui ,gatl!d -::_d ilia!bo:Ur" hèll l.akaje, etuiltdeiz, l_d·a z-Chli-t da v.ezà uri-an ifl•Us ar:p-inVtdLka. 1bTütou··.a .zo _-eT·-~~d~

'-Me gred :e vi.je bras1oeh ho lkllruc'h:ar.!I'aikpa: z~uoo'Jh ~·an har1u, 1ho'll •e. t'igag.ec'h a·n heve1rsp-_ kredehnou 'hag -an he-v·elep·'kaT-antéz -evit'ho p,r.o !g-ôiz. Sioua,s:, \biez .e •vij_e -ka­vet .hizi-o· Breboried; ·y.a- Bre-Uoneid;' Bretailed fa.l'l-akr ne lavaran ke>t, iiD·et Bretoned ~berr-wél1et ·a.-wah}'.h ·evit hoc'h 'harlui- e.us -~hp P•ro~ 0 ,s;e;rut kHmet- Br,eilz-Vihan, di-

1 go-r'it o. daoul.agad d:•an dud ke.iz-ze; ·roH ne!'iz ld'-ar Vre­tcmed aoniJk tda anzaV dir.ag o c~henvreudeur tnt ;gouest da zi·f•enn o ·gwiriou, :hag, -e-n:· d•iwez, -gri•t •ma ik!en!Jia.l1c'ho, da gaout ner..z ikalon, 'ar Vre1;0ne-d •d:r-ei:s1t ra -la'bour gant Jr,emiB'I1t a ·brader da s]~ller.i1jenna o .c'thenv.r.oï•z; •enn 1dei'Z a zeuio, -pa 'z aint da weilet Doue-, ho p.rrus•a p'lijaldur; m-'oa-rv,a-t, .a vezo o llaka·at -en ho ik:Ld-hen ·d.a ;zi!sfkui,za eus o 'labour wa.r an douar-·man.

GweJ,et a œan ·eVe1hito n'-eoo kert :mtaro ta-r Vre·toned, ra!k dre ar yaouanktz eo dont .a-henn ~eus· 1eur ·menn-a:d ben~ nak hag .ar y,a·ouam'kÏ'z, ·muioc'h-m-ui" -a en -em tdr.o •OUJZ

ar Bleun-BrLig; ra v-ezi,nt •a-vernimi 'e GwenrgamiP _od'a·r 7

1 -s, ·g ha 10 •a vi"z Gwe-ng.olo; ra •dooi;o ka'l:z ya-ouaTiilüz

·d'·en em VlO•da ·er .parr,ezi-ou evel ar thôtil'ed kaJ.on'e-k-ste· a ~emer .keme-n:t a ~bre·de.r tg•ant Bneiz; z-olken -en 1tu .ail d'ar Rhen. Ra v'e1zo (( g·edoui'i-en )) ;dl8. vi'r.et 10uz -enelbouri.e,n Br~ei'z -da 1dostruat outi 'e;yit he IC/_~haHhara; T-e ga·er eo.-hor b'anni,eil wenn evH ·he'za .saotTet; Bre:i;ziz yaoua·nk, roït skouer vwt; .war ·zav; evid adsevel .hnr lbro,;- war zav, 1evit goul•enn he f-ranki;ztou; war zav, ;dreist-:hoH 1evid ad se- . V·et1 he yez; eun ·tam.m ner,z-ka:Lon ha pep 1tra ·a yelo war wet1T; 1Bon em unan01m:p

Ha 1m:ar- .gva ,e •z'l'e pep hini Belei•en ha tud ~deskle1t, Tud yaouailik ~ha tud er ·goz:n_i, Bre·i'z a v·ez-o aodisavet.

Ab-Mael.

LOUDEAK. - ELin eured

Ao~:i~ ~a ~reiz a g1nn'ig e wema gouvc'thrunènnou d'an de•tkodu'a· ra1d6an Itron·.Yunog a zo 'bet ·eureujet e ]l'i~ Lou

' · a Vlz Gouer-e dive . - A It · · -dime.zelJ Jan-ed M"'li've·I an za.t -n . ron Yung_ ~eo an - "" , • av-eze dre h!e-c'-h t·

. ik:oulz ha dre he c'har.antez e:vi:t Br;eiz. 1" rallnpar l·Z. . dennerez a-z,oar·e he 'la!llour. ' Iv-er.ez .ha sikeu­Feiz ha Breiz ·e ~~z he . . . . l•OU a ·zo lhrm:llet okaer; .e grae+ -gant·. h ~ an am:z-er •Skeudren.nou hag a zo neve" ' 1, or g'IW!BtUa hetou d'·ezi e poon he buh.ez

z. LANDERNE. - Kanvou

An Itroo BOU!Cihe!I' ,a ~o ma'r - ,t L kerutla mi·z -eo.st· Feiz h3. Bre· ve -b-e ..l' an~~r_ne, ·e:deiziou P

. 1

" ' . IZ .a eu ervit1 lhag a -œ-em81I' ~r:z •e rg- aiC haT. he tbulgale .!an AotToneld A'ljph "'

•m-1lh Bouc·he · ' onrs ha Ka­V.ez et ·-D"a~d' ~· an 'ograouer ·ha,g 'a·r •C 'h,an:er ·hep par .am.a-

'0 . ar re a zar.empred ar Bleun-Brug ..

LOKOURNAN·LEON

Gouel ar Peur-zourn

D'ar zul 20 a viz Gwe 1 gouel bras ar pe.ur-zourn.· ngo o eo eman, er bloaz-man,

Ar _gouel-ze hag en devoa. bodet eun n·iver 'br . warlene, a zigaso ,a.darre er bl · a..s a dud, Lokournàu, -eu-s a· holl b~rrezio:_a~~~=Iid_e~r bobt-tud da

Setu aman e reolenn: . eon.

I. -Da 1 eur: 1) Lennade:!(vrezon k · ·ct . · A 1 . - e evl! ar vu.gale etre 8 ha 12 vl

r vuga e a vo barnet war eur . d b oaz._ e Feiz ha Breiz. penna r.ezoneg a lennint .-

l 1

1.

/i il )i

'1 li '

DIHUNOMP 1 P.ez da lavlaret dre envor 'vit a.r c'hOnkour

(Déclamation) displegadeg

Hirio tiidchentil · a Vr(!-C'hall -A c•hoaroz ouz hor 'gwis~amanchDU Ha.g' allaJS 1 meur. a Vreizad dall A gall ar penn ouz o selaou, Hag a dao:l chupenn o zadou.

An Ankou digor e as~el . A glask an. ·tu da .ske1 wa.rnomp , 'Man ar Giziou kaz o vervel. · · Dihunomp, rpôtred, dihunomp 1

Hirio, tuOOhentil a vro-C'ball . Hon fiastr gant o lezennou kn, Gwerzet a -c'halonou d'ar fall .. Kâs o deus ouz hon traou kaer-ni' En a- ene!b ne zav hini.

An Ankou digor e askel A glask an tud da ske-i warnomp 'Man ar Frankizi,0u o verve!, Dihunomp, pôtre.d, dihunomp 1

Hirio tudchentil a Vro-C'hall Gant' eur c'horva.ddroug a_ lavar: 11 Komzit ·gaJJ:eg •yel ar_ re-allI '' Ha kaout a rêr war hon douar Tud hàg a zllerz o lavar.

An Ankou digor e askel A -glask an tu da skei warno.mp, 'Man -y6z hon Ta.dou e vervetl.. ·

. Dihunomp, pôtred, dihunomp 1

Hirio, tudohentil a. Vro-C'·hall En 0 skridou 'verk evellen_:. u N'œ eus na. D~u8! na bed-abll 8

Ha 100, 0 Jdevet o . stultenn, A vev, dif-elz .ha dibedenn.

An Ankou digor -e a.skel . A glask an tud da skei 'Man ar Felz k'l'"isten o v.erveL ·.· Dihunomp, pôtred, dihunomp 1

Hirio, tudchentil a Vro-C'hall A venn gwaskan an hoU · 0 veza m'o deus grêt gwechall·· En or Brei.z hag he nerz ive; Ha ni 'bleg evel bug.aJ:e.

An Ankou digor e askel A glask an tu da skei wa.rnc>mp

'Man hor M;~~,~~;,~·~~~~~~,!~ Dihunomp, pôtred,

h:a Breiz ·Ji A. KROAZ . . . . . )

AR VRETONED ·

KELAOUENN VIZIEK GANT SKEUDENNOU

Relijion -:-- lstor I\reiz --. M~rvailhou '- '·Gwerziou

ha Soniou·- Buhe.z ar Vro

.R ÉDA.CT:tOJ:'T

J.-M. PERROT;-Plouguernea11 (F") 1 Y. LE MOAL, C:o,adout, p•-Guingalhp

1 ADMINISTRATION

du FEIZ HA BREIZ .FR. "GEORG-ELIN,

Brest- 4, rue du Chât('au - Brest C/C 44-.f-0 RENNES

ABONNEMENTS INDIVIDUEC.S "FEIZ HA BREIZ- et« KORN·BOUD-,

Bretagne . . • • . . 10 f. l'an France • • . . . . 11 f l'an

,·Etranger.~ . . . . . 12 f. l'an Abonnements collectifs

Feiz ha Hreiz (seÙL) (à partir de 5 exempl.). 5 f. l'an

ADMINISTRÂTION du Bleun~Brug' et de l' Emgleo Santlltjut

Yv. DREJZEN, BREST - l.i, rue du Châteaœ- il REST

C/C 6230 R~<NN~<S

PUBUCITE Tou! es les ùtserlions sortt faites.

à l'annêe Une page entière . Une demi-page. • • Un quart de page . ..

300_ fr. 175 fr. 100 fr.

~~~~~~~~~~~~~~

TAOLENN_ AR MIZ. - Allocution prononCée par Mgr SERRANO à Guingamp. - Bleun-Brug Gwengamp. - Diben­nachou va c'henderv Fallig, E.:A. M. - Viktoria Konau a Zan.t Luk, J. U. - Doue ha Breiz, .L-M._ PERRoT. - Pèrag e cl-:i"oman paotr yaoua!:!-k, FRANCIS MOAL. ~- ,_D ar- skolaerien, J.-M. L'HELGOUALC'H.- Palmarès du Bleun-Brug. -Kens­trivadeg ar c'hardinal DuBOURG. - Divi11adennou.

Allocution prononcée, à Guingamp, le 10 septembre 1925, par S. G. Mgr Serrand, Evêque de Saint· Brieuc et Tréguier, en la basilique dé N.-D. de Bon-Secours, à l'occasion du XV• Congrès du Bleu~·Brug. ·

MEs FRJÊREs,

J'ai, éprouvé une. joie hien doue,e à constater à quel point la _manière dont se deroulait votre Congrès justifiait la' déclaraHon que j'1a.vais trouvée sous l1a plume du secré­taire général du Bleun-Brug, dans son remarquable « Essai sur la quesrtion br-etonne »: « Nous sommes catholiques

d'abord )). Un cantique populaire chez nous dit: «. Cathô~ liques et Bretons toujours ». Vous avez f-ait de ces deux mots votr-e devise·,· vous avez lié· les deux c_auses de_ la Foi catholique et de la Bretagne. et, dans l'action que vous poursuivez, vous leur donnez le même rang 'qÙe .Je cantique: la Foi catholique en premier lieu. Et parce que vous vous êtes réunis ici pour étudier en­semble les raisoll's puissantes- que Vous avez de faire triompher la cause bretonne et pour décider des moyens, par lesquels vou:5 la ferez pratiquem~nt triompher, vous a~ez vo-.Iu oommencer par fiaviver vos convictions chré:­t~ennes, dans une retraite annuelle, sous la direction de M.- Yabhé Brochen. En tant qu'év-êque, comim-ent n'en se-rais-j-e" plas infiniment réloui! --

Mais pourquoi donc liez-vous ces deux causes : la c-ause catlholique et la cause bretonne'! Sont­elles si inséparables et ne pourrait-on, sans incon­vénient, les dissocier'! Vous savez bien que des groupe­ments dont on ne saurait nier qu'Hs sont vraiment-dévoués à la caus~ bretonne se refusent à. adopter votre formule et, c-Z.dant' à l'esprit du jour, prétendent qu'H faut dégager cette cause de toUte considération confessionnelle, parc~ q-u,e-·:c'esf le -meilleur, l'unique moyen de f1adre aboutir votre mo:uvement. Et, .à première vue,- on serait teruté de croire qu'ils n'ont peut-être pas si tort. La croyaruce, en effet, n'la que .des rapp-orts bien lointains avec le caractère part;iculier d'une race, et ne doit-on pas le dire tout spécialement de la croyance cathaJique, qui est ici en cause, puisque c"est lé propre de cette croyance, d'après sa définition même, de convenir à tous les peuples, de s'imposer à tous? A première vue? Oui, mais quand on_ veut y regarder d~un peu plus près, combien vite et combien clairement on s'aperÇoit qu'i'ls ont tort et -que c'est vous qui -~ve-z rai­son, et qu'il n'est pas possible de laisser de côté ~a ques­tion catholique sans que la question bretonne soit il,llm-ë-diatement en ·danger de mort. ·

·Comment cela? C'est ce qu'i[ me semble assez· facile· d;établir.

On dit: M-ais le .B:reton est bien ant~ic--ur à la religi~n chrétienne; on l'e p\a;rlait des siècles et des siè-cles avant l'évangélisation de notre sol! (C'est pourquoi certains veulent ailer chercher près des druides l'explication de notre __ tempérament moral). Sans doute, m9-is qu'importe! Une chose est. certaine~ c'est que depuis quinze siècles, le Catholicisme s'est installé chez nous; c'est qu'il a pris. Possession des esprits et d-es cœurs; c'est qu'il a façonné le·s habitudes, non seWement des individus, mais de la fa­mille,_ mais du village, mais de la société entière; c'est qu'il e9t à la base de toute une foule de phénomènes d,e la vie sociale bretonne oui ne s'expliqueraient pas sans lui. Au visage physique lÏd~même ;de ,la pro-vince, il a donné une

Au A. SERRAND,

Esi!~S~p Sant Brie*' _ha Landr~er

}

1. :

' ~Ote·.:à··pa-tt,:,qu;i n~_-pellt s.e m'aÜ:t{elli~ _,q~'~v~c·J~ _ sagé_ pth,y~igue n'_~stJ?aS __ séulem~nt- _coJ;Istitti!é !p_~r·. rio~ ~D.-conip~rables _ et _pap'Ia · .mer (Jui le~: -- b_~igrie;' pa~. -rivière~· et _leudf merv:~illeuses -vaJJléès, par noS colliries., el n_os- _plo~tagnes, pat· nos bois-.et nO_s forêts, -l?ar:··nosil:;t~des et nos .ajoricS el pos genêts d'or., par notre a~mosphère piu·s ou moins gri·se -et p:lp_s oi.I mo iris brumeuse; il est aussi cqnstitué par tout ce que la_ main _de 1rhomtrne ·a. édifié sur notre sol.'1.Et si,- quellles que soient Jê's· variations qrie peut subir_ la 'c!:royall::êe' religieuse sur _.ce sol, les pre­m..iers èlénients que- je viens de citer· doivent· demeurer-;le _dernier, à supposer que le catholicisme soit abandonné par m;1us, -sulbit de telles modifications qu'en~ toute vérité,· mênie ·raux yeux du voyageur qui la traV·ersera, -la Bre­tagne cesSera bientôt d'être -Ia Bretagne.

Fbit"es disparaître sur _ce territoire -ce qui est ~pécifi:-_ .. quement catp.olique, et voil'à immédiatement que dispa­

raissent nos clochers à jour et nos églises à l''architecture S:i"spéciale, qu' -on- a faites baSses -à -cause des grands vents, à calJ.se aussi -du ~aractère breton qui récl.ame, pour· s'épanc-her deva:p.t Diéù dails J.a prière,- quelque chose de: r:amassé, de discret, d'intime, de demi-mystérieux; - et Ces magnifiques ca-lvaires, un de nos plus beaux trésor·s, .r.-1 qui nC?us appartiennent" si bien qu'en vain noUJs cher­cherions rien de pareil d'un, bout à J'autre du monde; -et l·es· croix qui se dressent le long de nos chemins,

· aux carrefours ou sur les talus, et les petites chapeUes qui ont _été édifiées partout en l'honneur de la Vierge ou des Saints. - La Bretagne serait-eUe encore la Bretagne quand on. -aurait suppriin'é tout cela'! Qui donc oserait le prétendre?·

Je sais bien, on me dira: Mais lors m~me que les esprits· · se detalcl1eraient de la croyance catholique, tout ceiJa

demeurerait, on le conserv-cr:Oüt 1avec soin. - On le conser­verait? Aih! et comment? Conllrne monument d'un passé dispax:u, comme une pièce d'archéolOgie? Je suppose qu'on y réus·sisse, wais toüt cela airisi transformé_ pro- · clamerait, c'est évidCnt,_la révolution morale qui_ se serait op-érée chez nous· déjà; tout cela procl:imerait déja~ que la Bretagne ne serait plus Ja Bretagne. Mais un n'y réus­sira p·as! car. vous savez bien -que :1-à Où l'âme .s'est en­vol·ée, le corps se désagrège bientôt et tombe en poussière. La Foi catholique, c'est J'âm:e de toutes ces choses, c'est elle qui leur donne la vie; elle abSente~ tout s'effritera fata'lement.

Et ce ne sera pa·s seulement les édifices extérieufis qui s'en· iront, ce sera l'intérieur de la maison bretonne .qui sera modifié à en être ml.éconnaissable. Cet intérieur suprpose .actuellement, et depuis quinze siècles, tm crucifix,· une statue de la Sainte Vierge, une statue de Sainte Anne, ou de qnel.que ·saint ou sainte en partkllllière vénération

d'e~:. ~~fa~têf:i,sti<iue~r·;·~-~<~:~~-z, :;;e :~etioüyep.t -~V:~Ç ·1a:.Iùlt~, ·:tp:r'ils·

. . _. . av:ee· I_e,1,1rs {ou[es à Jâ fois:' rècüëii~-·- : ~! JoyeuseS~ av-ec_ le~t~ _ .s}?lendid·€1:1~ :p-r6ceS;si'OnS,'-'~V;ec' · ·dr-f;lpeaux, _leurS bannière~,- JreurS sOciêt'éS ·el: 'confié~ -·

. _ v~riées .. Que. devie~n-en-t-it_S __ si le·.-s-oùffle ---Cath()l}iqu~ · ~-e_ Ies arvm~ pius? Ce qu ils deviennent? .De ces assembl'.ées­vu1gah:es et banale_s, comme on en voit _-part:out, Où :roh

.. ~anse, où l'an S'amuse sans gr.âce et sans beauté· où: l'oh s-:ar;timali~se de plus eh_ pJius au lieu de trouver' le ·cOup · d alole .qui emporte v:ers les haliteul"s. , · -· ·

Eft croyez bien que rien n'échappera à cette· ruine- de èe qui est sp~cifi.quement breton: le costume et la langue Y_ pn:sserorut- c~mme le reste. Le costum-e, parce que -ia forme en est di.Ctée par les id_ées particullé'res à un' pays, et que! noUJS venons d'e le dire, la dis_i)àrition ·de fa F.ç;i ca.t1hohq~:te. entroîne la di&paritip_n- de toU:t ce qui marque la Bretagne d'un tra.it particulier. . _ . , ·

La l1angne; parce qu'elle est aussi l'exp'res·sion d'une re?-s-ée ~ P?rt, et_ qu'il n'~ ~ pllu-s de Pe~sée à part à ex­pnme~ 1~ ?U i on \a; supiprnne toute ·ce qu'Il y aVait de plus caral(~::enshq.n;e d'une region .

Om, ·vou_s avez eu raison de dire: (( Catholiques- et Bre­tons ». Om, vous avez eu raisOn de fair'e. de vot.re mOuve­ment un mouvement confessi·Onnel. M-ais éleVons-nous, si vous le voulez bien, en des récrions un peu plU:s hautes afin de mieux voir encore.

0

'

. yotre n;touvement. est un mouvement régionaHstc. Or, ai-Je ,Pesom de le dire, tout rn,ouvement régionaliste est, en so~ fon?s, _un mouvement traditionaliste. Pourquoi? Oh! c est tres- simple: parce qu'il s'inspire d 1une idée de fidélité. ~1 veut- conserver son pays avec ·sa plb.ysionO-niie propre.; Il ne veut pas qu'il aiil.le se perdre dans une masse où ri~n ~e J.~ dist~-nguerait plus de ce qui 'L'entourerait. Assurement, Il se garde de le fermer à tout progrès· il consent , à ~,e qu'i_l évolue, mais <J'une évo[ution qui ;es­sem:ble a l ·êVOlutwn des plantes dans la nature c'est-à­-d~re, ·~'un~ évolution par assimilation à soi-même, -Par reductiOn a son genre, à son espèce, à son individuaHté parH_culiè~e, d~s élémènts qu'on .albsorbe. H yeut qu'il se c_ontu~ue Identique tout en· se dévelloppant. Mais le tradi-

, honahsme suppose une doctrine stable, im,muahle, comme ~ondement; s~n essence même }"exige. Où la trouver~-t-11, cett-e doctrme? Le cathoJ.i:dsme la lui fourniva incon­t~stablen1-ent et avec toutes les conditions qu'i1} peut dé­s;rrer. ,~cs ;Jo~-mes, sont im,muables; ils ·sont au_jou:rxl'hui ce qu !ols etaient a la fondation du Christian_isme· ils seront à la fin du monde ce qu'ils sont aujourd'hui.' S'ils

en ... valeUr, lés __ éùe:r-gies

Q:Ui .s'appuie

.. ~~:;~~li:,::~;~~t~ii? -il .est assuré. de se · Ïôrit 'dé suite qu'il Eh· déhors de lui, qu'y

a-t-il autre, chose_ que _des opi:Q.ions: hlünaines- et qu:y. a~t-· il de plus instable, de plus . chànge_âht que_ les opmwns_ humaineS·? -Je ne c.onnais rien d"~ :PluS_propre à nous don­ner d'humbles s.entiments de nbus-;m·êmes~ que. l'histoire de toUs les sjstèmes philosophiques _(_[ui se sont parta_g-é: le monde. C'est .une suite ininterrompu~ de contradiC­tions qui se heurtent 1les unes au'x. aùtres. Là, ne· Cher-

. chez plus·_ l'évolution qui conservé la inême maison, en la · , déYe}oppan_t et en l'am·éJiorant s3_n~~ -çésse; -non; c:est ~a

ré"olution ·qui ne se lasse pas _de démolir et de demolir pmcore, pour construire une m:!Jison toujours nouvelle et. toujours ruineuse.

Observez et vous vèrrez si les faits ne ·justifient pas ces remarques.· T-out ·ce qui est inspiré de l'esprit laïque .ou neutre, tout ce qui écarte le caractère confessionnel dans lin mourvement queiconque, -quo~ qu'on fasSe, a bientôt fi-ni Ide tonl"'ner à l'hostiHté contre tout cc qui est tradi­tionalisme, régionalisme, nfa.tionaUsme. Pou: ?elui ~~i veut suivre attentivement le- mouvement des rdees, 1 epoque actuelle offre Jà-dessus urr champ d'études nierveill~ux où il n'y a qu'à se baisser pour recueiUir, ~ plein~s mai~~· les exem-ples les plus démonstratifs que I. on pur.sse _d~si­rer. Le rattachement en masse de nos instituteurs officiels à la Confédération gimérale du Travail, qui pro_fesse un intcrnationa.Jisme certain,_ n'est pas le moins édi~ant.

Je puis donc le répéter, oui, vous avez eu raison de lier les deux causes catholique et bretonne; vous avez ainsi donné à votre .action une solidit~ et une sécurit~ incomparables; vous l'avez prémun.ie contr.e tout ,dange.r. .de diviation; vous lui avez procur-e rla certitude dun d~­veloppement harmonieux et continu. Allez donc hardi­ment .dans cette ligne et tout droitement. Et qu'aut-our de vos drapeaux, qu'autour de vos devise~: « Feiz ha Breiz. » «Doue ar Vro »,tous 1es Bretons qm aiment leur_ petite patrie. ;e serrent. Ce n'est pas set~]ement _l'Evêque" de. Saint-Brieuc et Tréguier, ·c'est la Samt_e Eglise elle-meme qui. vous bénit"!

Au Al!l. M~AL, Rener ar Bleun-Bruç.

I

AN l)ERVEZ KENTA Chouket ken si'Duiik ha tra e va c'hougn-tro e tib-u­

nen eur gudènn bir a zonjou endra ma :r-uiihe an tren war h~nt Gweng-an;tp etrezeg ar Bleun-Érug. Sonjou du ha SOBJOU sMear, diredet a raent beb eil tro warnoun ha gourde ruilh ha diruilh eur pennàd em spered e tec'hent diwar va ,-zr~?· evid eur predig, da -c'hedal distrei ada'rre krenvoc'h ha stantoc'h. Sonja! a raen e va BI"<eiz kouez-et en eur stad ker reuumdik hag ar· :velkoni a leunie va c'halpn. Sonj.al a raen er Bleun-Brug hag er yaouankizou bodet -endro d'e · vanniel hag ar fizians a ziou1.ne em c'hreiz ...

Koulskoude ne gre.den ket en em rei re d'al leveile·Z. Ao~ am, oa na vi je ke~ 'heulieLar goufll; .-'ha dre ma· to·s­taen e c houle;nnen ouzin va un an gand eun nebeudig en­k.rez e va c'h~lon, pe seùrt digemer a r.af.e Tregeriz d'bor C'h-enrdalc':h. Ar Bteun-Brug n'eo ket crwall anavezet aa'nto ha meur a hini n;t'oarvat en o wuez n?o d-eus, morse krevet komz .anezan. Evito hor gouel a dle beza henvel-kaer_ ouz ar goueliou a welcr ker stank en q,eiz a hirio ha ken-

1

l ~

An A. DUJARDIN; Rener Em~Jee Sant lltud

Ha-g e gwirionez n'em boa k.et skoet falt_ r-ak d'al lun d'·abardaez niver .an dud deuet da heulia ar retred n'oa ket eus ar n~ vrasa. En o zonez koulskoude ez- o:a eur rummadig brno a baÛ.tred yaouallk ha kement s-e a reas plijadur d'in rak hirio muioc'h eget biskoaz bor beus eZomm bras a yaouankizou dreist-holl a yaouankizou des­ket Cvit difenn hor Bro -C-'Vit dizrei ha bleriia hor -c'hen­vr.oïz paour dihenchet ha dianket. Taget a bep tu -gand èun niver brasoc'h brasa a enehourien, di1lezet -ha- nac'het z-o­ken gant he mi\bien, hor Breiz a gerz war bent an argoll; ha siouaz kend,er.c'-hel a· ray da rinkla war ·an tu 'ze ma ne ·zav ket hepdale etouez yaouankizou ar Vro eUr strol­lad :_Paotred kalonek ha ta-er evit diarb-enn an droug ha her.z-el outan.

Prezegenn an Aotrou Perrot Ar wirionez. ~e an Aotrou Perrot he displeg d'eomp·· en

he hOO -en eoc zigeri aJ" c'hendalch. Una-n 1a<zo_ emezan en hon touez ha na anavezomp ket ha Doue eo. Evel m'her grae gwechall p'edo o veva war an ~ou-ar.-man Jezuz ·à dremen a-darre en ·hon touez. Chom a ra da azeza w:ar

An A. D:E MUN, Paereun ar Bleun-Br~

dr·e?iiou ~on tiez .evit dic'ho_urda e gorf brevet hag e izili -s~m~. Ske1 a ra war hon donon. 1\IIet siouaz nebeui. a zigor d eZlan rak an dud ne jomont ket en o ziez. Ar re d jOrn er gerur hag a- ro ·d'.ezan dor ûgo.r, re alïes ive pe ne reont ·van ouz her gwelet dre m'eman o spered hag -o c'halOD. en eun tu bennak, pe a vez nec'het ouz hen di:gem.eret dre ma 'z eo re Jeun o zi ha dr.e ma 'z eus re a Zizurz cnnan. ·Ha J.e:znz ,a. zo glac'haret m-euDhet o wetet ati- dis­me gans a daol an dud Wa·rnlatD.. Unau a zo en hon touez ·~a na ana':ezomp ket hag bor Breiz eo. Dont a ra bem.dez IVe da sket Wla·r d_or bor c'halon ha chom a rank iVè · evèl

.Jezuz __ war dre.uzou ho;n ti; n'eo mui anavezet gant he .. bu­

. gale; toneHet gant komzou an enebour _a ~z'o· bet · o bada hadenn an droŒg en-dra m'edont kouskct, ar rf-man ·peur­

. vourget ganto .en o c_:~hr.eiz gl1aouenn ar garrantez-vr~ a zo deuet. da gasaat o Breiz, da. nac'.h o gwad ha da <Îrec'hi gouenn. Fae a reqnt war an traou a berc'hennont. bisme­-gan_s_- ~ d1aQlo~t war an danvez a zo d'eZo ... N'.etnaint müi .e_n o ~~.e~. Kuitaet _o deus o Bro hag en o lec'h an estreri a -zo._ dep,et da ren ha da c'houarn; Breiz: n'eo roui mestre~

ouz_ eur- "'ur" .,n - - - z-eV.el:' ha-g ·_e.n . ém.-

" -noi 'da: .. ,~•,h-buzânv . poaniou O:à-nd- an ·-dle_n.ez, d~gorotilp (jezi frank ho_n doriou, evit ma he:ilQ , gO-piilrn ad aire he-- danVez .- eVd m'he- deus ber graet kerkouls ·- -gwecht!iH,_. p'o~ die~ ha diere. Dieubomp eta d'ezi he zi ·ha- làk~m.p urz -enn-a.n.

II

AN EIL DERVEZ

An. Aotrou Brochen Met _.ara ok kregi_ da vat gan'd eur _ se~rt l.af:Jour hag a

zeiblan1t ken t·enn ha ken dia.es da ziskar -e v~ mat mar­teze dizr'ei ennomp hon Ulllan -elin neb_eudig ha.g oher eur zell ouz ar menozio-u hag-a-r. mennadou a vagomp en hor c'hreiz. Ma:t e ve: gwelout da denta ha ke-meret a re.omp an henc:hèm niat -evit -tizOut ar pal a vennoînp e~ruout gantan. Mat e ve a.naout pi-z, evit geUout aesoc'h a' ze o farea goudez.e an holl glenvejou_ a dag hor .Breiz dha~ t l·amm diganti hag he yec':hed hag he gened. _Mat ·e v.e . re1s- -hoU ·en em iJnt-ent war -dachenn ar menozwu ha dl,splega · didroïd.ell ar g.etlennadur a vcnnomp dibab ha heuli-a, _ evit geB:out gan-t muioc'h a aes kerzout ganL hon hent hep riskl da d-ec'het,. diwar ar .roudenn vat. An holl gudennou-ze fiziet en · Aotrou Brochen kelenner e kloer­di hras Sa-nt Brieg a ·zo bet dirouestlet gantan en eun doare- dreist ha displeget e te-ir -br.ez,egenn ga:er e cha­p-eU ,ar c~helendi. Ar prezegennou-ze aozet ha keffi!Pennet a-z-oare ha distaget fraes .ha di~~hipot a z-o bert selaouet d"aaid 1a.r brasa ev.ez gand eun niver bras a dud, atao war gresk. Ar gwirioneziou a .houez bras hadet- ke.r stank drei­zo, ·ar menoziou fetis hag uhe-1 displeget key founnus en­no a zo bel: mi;ret ha dalc'het gand -ar bras-a p:r;eder. Eun dudi oa evid ar sper-ed hag eur fnealziJdigez evid ·ar galon selaou ha d1gemeret eur geJ,e.nnadur ker brns en eur yez. ker flour, slœudennet ha kinklet ker kaer. Roet en deus d'reomp aliou fur ha rpoellek wa.r gement a zeH: ouz an oaz pc ar << zèle » ha v·a.r an do ai eon gwella d'hel lak!a.at da d-alvezont war da,chenn ar Vro. Dispa.ket en d-eus al l-abour faU graet en ho-n to-uez gant. hon ene~ourien hag an ·dron.g (jlraet .d'bor Bro ganeomp ihon unan. Barnet en deus me­~-oziou tr.enk -an Dispac'h vr-'as ha diskouez-et dre an hent­s'e pegen noazus int d'ar reliji'Dn ha d'ar VrO. D1sk.leriet en deus holl ·m-enoziou ar Bleun-Brug wa.r gement a apar­c·hant ouz- ;;tn emzao breizek ha la-v!M-et .perak n~omp ket evid an Disparti, per.ak omp broadelerien « nat-ionalis-

.. ' .. ·::\· . ., .. -. .

da-;ope-r\ ·d'eZ&

re ·a1l, ·.d'ézr se e· .. -v~ ·mât

a. yaje _ . ~r· --VrQ da· erit-:­d'hor c'henvrQ:i.z- -c'hom fidel

d'o _ ·ha d'o Breiz ·ha- der·c'hel- -SrtaJ;i d'o yë:Z -. -ha ,d'o gi.ziou. An A~ Bocher (ar .Yeo_det) a-- ~z d'eomp d_iw~-r-benn ze. -P,rez.~ger eo ha prezeg·er diSpar. -Bâr1eet -en. dèus dr-e barreziou Tre-ger hag .am.aout a m ezomrri.ou e gen-vroï-z. Ar Vretoned- emezan -ne houlennont k-et gw:ell eget klevet komz eus o lsjoor. Ne anavezont siouz .netrt3< anezi. D,ar yaouankiziou, drei-st-holl, eo da gelenn oa-r bob1 ze- ha..g a c'houlenn beza sk.l·erijennet hag a garje gouzout ar wi., rio nez war ar pez a zell ken tost outi. Met . ha kavet è vint. an dud yaouank ze 1a. y-elo dr.e Vneiz. dia 'bada. dre~ hoU ar· c'homz-ou 'bir:vi-dik a zifhuno peÙoc'th ar- VI'etoned kousket? Fizians vras hon deus .e vo crellet hep dale p-etl seveni mennaè!- ar Y.eodet ha IDart~e kerk.ent hag ar bloa.z~man e vo eur stroUad ·pre•z·egerien pre~t da vale.

Ail Aotrou Corven Evit di-geri hent d'ezo e vo sav.et, e kement lec'-h ma

vo a-es hen ober, goueliou brez-onek a vo c'lhoariet enna peziou hag a vo war eun dro ha kristen ha br.eizad. Rak ev el m'hel lava-ras d'eomp ·,an Aotrou Corven en eur breze­genn zispar w.ar an teatr poblet ar gwella pezi.ou c~hoari .n'int lœt ar fentigellou-ze savet diwar n'oun dàre petra ha graet hep-ken evit dizenoui ha 1didui met ar p.ez.iou a gomz· d'·eomp eus hor Feiz hag hor Br~iz, hag a zisl_)leg d'·e,omp burzudou bor Zent ha taoliQ_U kaer hon tud koz. An teatr stavet dreist-<holl evit kelenn diwar c'hoa.ri a rank -b~za ev~l eur -skol a zesker ennan be71a ~ir grirsteuien ha. gwir VreiziZ. Peziouigou Ja. netra -eveÏ Braoa merc'h ar barrez_ an Aotrou Bayon ha Chim{naou Dirnador, dreist­holl pa vezont diSipleget ganrl: c'\hoarierien aroutet w.ar o micher evel re Prat, a heU beza war ar po~nt-ze talvoudek. b-ras ha kelennus d-r-eis.t. 0 welet evelse o"iz ar vro énoret ha giz kear ~disrpriz:ét ar Vreizadez a za1c'h- &tlartoc'h da wiskaman:t he zud ha ne zav ket enni ar c'hoant da ge­ffi:eret wa.r _he ehein truillhou mezek, ar gear ·vras. 0 welet drsp.aket d1razan stad reuzeudik ar Breton divroet koltet gan tan e yec'hed, e z~nvez hag .e ___ enor e kneiz louStoni ar c'hêr~ou, ·hor c'henvrotal~ a 'Zalc'h ctostoc'lh d'e zouar h-ag e _lee h mont ·da foeta bro_ ev el ar p_aour kaez chiminaou, e kav gw:-e:ll Cihom d-a veva, da labourat ha da vervel e bro e gavcll. (Ar rest er miz a zeiz).

~-~v-~ éh~dèn~ -~atlig_, ~ .oa--digmiezet J~~fm · arU_O}{ gqu'éliou ar.:~feu!l-Brug._- Ar- st~.l ;v-ras ka~t,,l_orlle_m<o)l

· eman .gwe:f-.zer· -enni,: du~hon~,- ·e _Paq~_,_;~ oa Daket ~ ; . · enmi da z_ercc'ib.'el_e,-blas, .e)Œit ha rn~ VoiJe.hen,_·~ ~onJ'e, ;enr ,mizv•ez. V a c'hè:çtderv. Fallig, ken.tan •en do a _,~re~, en eur lligouezout. ·er vro, 'oa ;dont da Gerehan, rak SOTIJ en _doa he~an_. _debret ·en.o gyv.ec;b,all kramp.ouez lm.,det hag. a oa' druz _ihag ey-et banneoujist·r hag a oa gwen .eget gw1n Pa­riz. E~n devez e -oa .e zonj -cham, m~t- ne gavas __ ket a~zer a_Wa1c'h. da go-rut-a d'in,\.,~n .enn .devez, e zoa-r.eou penn-®~

· benn ha-g ·e .cthomas eun 'eil hag .eun tred•e. An trede e lava-ris d'ezan: · )

_ Warc'hoaz, kenderv Fallig, me a ya d'ar Bleun-Brug. ~· D'-ar bleun brug? em-ez.an; bleum-brug az peu~ da

~erri?_ ~ _ D'eur 'gou.el, emon-m-e, hag e ve gret gouel ar Bleun­

Brug 3lll'ez,an! .. - Ah! ya, emezan; ~v el ma ve.z grêt gouel ar bleun

ed-du ha n'ouzon ped aH evelse! _Y a, ·emeon, met'aman, ar bleun brn:g _n'.oo nemet eun

a-rouez, eur zin. Ouz dan vez ar gouel ~n h1n1 a zo da z·ellet ... - Ah? petra 'ta eo an danv-ez-ze? _ Pôtred ar Bleun-Brug en em z.astum, e harz ar groaz,

da stUldia etrezo an doare ar gweUan da viret o yez, ar · brezoneg, d'her studia·, da r-ei da anaout isto: o Br~,. he

giziou, he -gwiskamanohou, h.ec'h holl gaerdenou, ev1t la: kat a·r re -yaouank d'en em st·aga outo a-n'eve~··· Dont a n (fanin da W·engamp? Ena eman ar gouel; d1gemeret mat ~ vi ha tri dev-ez en eur seurt gouel, ne badont ket pell ...

_Ah! emezan: me n'ouzon ket ha mont a rin ... C'houez ar c~hoz a zo gant da è'houet. , _ C'houez ar br-ein, da· vihan a, ne v-ezo ket, kend.erv! Donet a r-ez pe ne vez? _ , .

1 .:........:...·An traou-ze, emez·an, a zo eneb d a·m zan.tima.nchou. ·Aiïribad diz-r.ei war a-drenv!. ... W-ar raok! var raok be-

jlred! - War raok... da bel,ec'h? - Da be'l1e.c-'lh? ·- Ya, vel just, etnon-me; da. belec'h sur! N'eo ket a­

walc'h mont war araok, red eo .gouzout dia. belec'h! ... :S:I1ev, k;~uderv FaH:ùg, kentoc'h -egt::t mont war ·araok da ~ern va gOuzoug en enn toull benuak., me eo _g~en, ganLn don~ wir ·a-dT.env, rak pa deuan war a-drenv; ec h ouzon pe ;e'C'h ez an. · k

. c.:.._. Marvat -C'lllezan, feuket, pa la-Varan ke.rzet war arao , ·' e~c'ih · oUzo.n 'ive ela· belec'·h ·am eus da vont!

, __ . _' ', : .• · .. :":, ', .- ..

~:, ;;:;,;,~~f~i~··~~~-IÜ.g :a --~~as e~t zeH n~c'het ·èndro·· d'i!z-ân e·b:ent-:·:--_- ·_-· , ' · ,:·'<

·_:~·-.M:a; feiZ~ .. em·ezafl-, ine a. -y'a· eieC:h ·ma- 'z a ari- holl-! - : ,-:.._ Te· zo LlÙm-vel 'onz dènved P·a-nnrj! Ar re-m·an _:a-_ Û'a ·

thoU -,an eil .warlerè'h- egile, d'-en em --deur.el··en '-C'Ui' h~p Ina. c'hO'-UTennas h-ini ànezo ·.gan_~ an -hini !a1 oa ·.en

. e ra ok: Da belet""h -.c;.·z •eomp? ' ' - TreZ'ek-ar vuhe,z, tl"ezek ar s-klêrijenn /ihag ar « pto..:

grès »· ·ez -eomp sur l erne va -ehcnderv Fa1li.g, te,ntan.et. .....:.._ Me glev -an dud o .lavaret daon dr1a,: da gentan, pellôs

. ez a _mat an- tra-ou; d'au C:H, pfmôs --an dud.a- zo arru fall daonet. Ar vuhez h~ ar sklêrijenn eo neu-ze ma 'z Edo mit !Rn traou, na pa vefe, an dud faHoc'h- evit faH? Met da oust ihag hen e talc'•ho an traciu, da ·wel1aat ma tak'h ~n _(J_uq da fallaat? Na-i1n; ze zo vel eun ne-qdenn ha, pa ve arru re stenn a ,I'Iank tc-Tri ... Ha ne' gredez îe :k•et .e-z eus gw;ell eZJomm da ,gl-a.sk la-kat eun tàmm poeH ·e sper-ejou an dud ha, dre-ze, eun tamm urz hilg eun tam:rp_- peoC'h etrezo?

- Tt~ ou ev.olse, em·e va Fallig; ne Z:ellont ket ouzin-me! -Te n'ez· eus nemet eun -dra hag a zell ouzit, kerner da

bHjadur ha leus,kel ai" bed da vont war e du ... Ka.lz a zo he.nve'l ouz_·va c'henderv. FaHig!

- Ha te, em~·zan, petra ri ·gwdloc'h? ... --N'ouzon· ke.t ha me a ·r'eio eun dra benna.k gwel·

loc'h; nemet klask ober a rin, da vihana.!... Kla$k an tu, da gentan, ya! Klask pelec'h harpa ma zr.eid cVit gellout stourm a-c'h!ano. Ha setu perak, va mign-on Fallig, ez an war a-.drenv, ·r<a~k endro d'in ne gavan iharp ebet d'am zrei;d ...

CP,omet e oa -da z~H'Bt ouzin, dem c'hoapaüs e lagad hag e· c'henou.

- Deus 'ta! emeon; t'e wei, koulz ha me, ar sba·l o vont ganeomjJ da benn ar c~ho-chu ... Me lavar, me p.onôs- p-C·p den a galon_ a .rank harz ... Met dre benôs? ...

- Y a, emezan, dre benôs? · - Lavaret a ree-r, dre 1a.r .poliHk. Lod a lavar dre an

hini w.cnn, lod ali dre an hini ru; 1od,dre ar republik, an demokrarsi, ar « sociale » ; i-o.d dre ar r6-ue pe an impa­laer .. .- M-e; kenderv Fallig, a lavar n'eo ke:t -dre 1a.r politik c vo .gwellaet Stad ar v~o. N'eus harp ~het da- gemer di~ w.ar eun ·dra Clhench-dichenc:h eveL m'•eo hennez. Te gav d'iit e vez chenchet eun_.,p.en ada~ek ma chench gwiska-mant?

Nan.n, n,e gre dan ket z-e! - A-c'ihant-a, chen-çh furnl gouaÎ'namant, evit eur bobl,

a zo v el d'eun den chench- gwiskamant. __ Doun.oc'th et11 PO

r.ed ,kJ.ask an tu d'-e weHaa.t,. en eur poent benn:ak ha.g a zo ken nez d'ezan 'hag _,e natur, da lavaret eo, e Fciz

i ' ··t

1 1

.. :,,.

ii:- l'

hag •en .deus e rank hézdm :Ze .co ar r~lijion; ma.n Ousmi a -dud n'go kei gwir?

ni;, · -~.er vro..,mah--vr.o-hi:t 'diOuZ -~-r Oroerm' ez :omp. gànet; -n'heliomp·.ket îhen

-V el just! - Te zo .hirio ri:tàrcfu.ad"our kistelodennou; vatc'hoilz

· e -c'helle'z hez an marc'lh·ft.ctour. gwin, hep kaout koll ebet; --· met n''heHez ket, ha· te Breton ha kristen, bezan var­dhàaz eur Gall b!ag eur p_ag,an, anez koU kement- mad ,a zo ennnut~ hep gounit, netra. Ne gavi ket eun Doue ali nag eur Vro all! pep· den ii'ellS- ;p.emet eur V.ro hag eun Doue ....

- Ka:Iz a lavar ar c'hontrol... - Evel m1a lava:rre· eun d~ll n'eus ket sklêrij'enn da greiz-

teiZ.l Daoust ,ha te .gredfe anezanJ · - ?!... - N.euz.e ta e rankez anzav pènôs gwàsa si hon deus .

birio· oo m'hon deus klasket dilezel p·e chen~ch ar -pez n'hellomp na dH:ezel na ohenc-h, hon· relijion, hon bro, hon Feiz katolik, hon Breiz... Ni 'zo- k.alz bl"ema.~, dr.e aman, hag -a zo sur a gemen,t-ze ha setu ma feil· d eomp adunani ar Feiz hag ar Vro ... Hogen, evit kaout eur skouer beo eus an unaniez-Z'e, e renkomp mont d'il:ier c'thlask .•. en amzer dr-emooet. Intent a r-ez br.eman perak ez ·eomp war a ... dren-v? Evit kaout adhano tu da vonet war araokl •.• hep koll hon hent. N',eo ket vit chom da vouza ha da ouela w.ar dismantrou an amzer ·drem·enet, met evit klask enc yac'ftl- hon Bro J::ua, kem~r skouer diwa.rnan. KentJ.erv FaHig ne vousc"hoarze ket ken. Kou[skoude, kro.g a gav-e d'ezan en èloa ·warnon, hag hen d-a i-av-aret:

- Neuz-e, ne rez forz eus politik ehet? En da zon), pep politik a zo eun dra fall?

- Gouzout a rez, kenderv Fal.Jig, .emeon, ar politik a zo deut hirio d'e'n em zevel dreist d'ar reHjion ha dr.eist ~d'•a·r Vro. Eur re-lijion 'n hini ·e-o d-ent ar politik d18J vezan! N'eo ket awir z·e? N'eo ket .gwir ez -eus e Breiz, tud, luis­tenien :wken, haa a laka o c'hredennou politi:k, dreist d'ar rél:ijiÛn, dreist d::;o bro Brei'z? HepubUkaned, de~o~r~ted, roùelerien, ne gl·evez anezo nemet o hopal p·ep hm_l ~houz e du: ·« Gant va folitik me eo e v-ezoc~h s.alvet! Demt da­V'edoun! » An deiz ma lakint o folitik en he renk, da lavaret .eo, warlerc'h ar relijion ha warle-rc'h -ar Vro, en deiz-z.e e c'heHin, m-arteze, o chila.ou ...

- Marteze, te lavar? . ':..._____ .P((-gwir e fel.l d'it k~evet d~~anin ma zonj penn-da­

benn, k±erv 'ta iv-e ma zonJ e pohhk. - .AJh 1 marvat ez out « ronel er » ? - Y a << monarclüst » ez -oun; met « demokrat » ez

on ive ha, zokcn, war ar marc'had, ez oun c'iho.a:~: « aris~ trkrat >> ! ...

·n~en dîje,, .:....:.:.._ Hen!· ne gJ:.edatn- keÜ , -'-'- ... P.e n'mi dHe. treid ebet pe gWriziou:. ev-~1 m;--ki;ù_ -:---N'eus -ket_;-m,a,rvat! - Hogén, t?tre··a·r--penn hag an..treid .e vez·ivez- eun dra

··b'.ennak; n'·eo-'ket stag- ar penn ouz an· treid, nag ar v.egenn .ouz''-ar -gwriziou?

- Nann! - Setu mat. Ar wezenn-ze du-hont, ped penn he deus? - Unan. -Ha gwri-ziou? Unan hepken, .p-e ousp.enn_? - Ons-penn umm, sur! - Ti'oc'h ar penn, p-etra c'rhoarv·ezo? Daoust ihag ar W·e:-

zenn a vo gwezenn c''hoaz? ( - N ann, eun t,a,gos ne vo k-en. - T.roc'h breman he ·gwriziou. Ha gwezenn e v·O c'hoaz? - Nann, mervel a I-eio. - T·roc'th br,eman ·ar c'hef,_3Ji- pez a zo etre a-r gwriziou

hag ar vegenn. · ' - Ar wez'enn ne vo gwezenn ebe't adarre, rak a-r gwri­

ziou a zo evit ar c'hef ev el -ma 'man ar c'hef evit ar· ve­genll ...

- Mat sur, kenderv Fallig! Ac'hanta, ha te w.el breman peso ri politik eo va hini? ~ Ne weJ.an ket r·e skiêr an holl... - Ar gw-riziou eo _ar bohl; ar c'hef eo an dud ·a. renk,

a be.adra; .ar vegenn eo ar mestr, ar penn-rener. Breman, an ·demokrasi 00 ar bobl a ren e-unan; an ads.tokrasi eo

-·an noblans, ar binvidien mestr anezo o-unan; ar « mO­navèhi » eo ar penn~rener· o c'-hoUrarll, hen .hc.,--pken. Hogen, .an cil n'heU ket mont heb egi.J-e, a nat ·eo; ar bobl he deus he r.-enk hag he mouez; hogen, eur mestr hep ken a zo ret ive, :hag etre ar bobl hag ar mestr ez eus eur bazenn, pa­zenn an dud a zeskadurez ha1g a beadra hag o deus karg evel da ziila ha ·da groueda menoziou ar bobl, m-a ne z.a,vo d~a-n nec'h nemet ar pep gw.eHa anezo. Rak, kleo mat, ne feU kct e V'efe disp:arti krenn .et-re an tri sbaod; ar p·ep gwella eus ar bobl a dle gellout pigna! e rcnk an dud uhel, hag a,ll hihi gweiia- eus an dud uhel a zo da y.(;·zan mestr, da vezan 'er penn. Setu i·ezenn an natur? ...

Mcrt, VIa. Doue, kenderv Fallig, a belec'h e-- oamp ni par-ti.et..ha da bel·ec'ih ho.n do a da vont? 1

- D'ar Bleun-Brug hon doa da vont, ha mont a rin ,kenderv Goulc'hen. C',hoant am eus da welet, gonde be~ :zan klevet, da we-let hoeh oberon goude bezan kl.cvet da gomzou.

E. A. M.

VIKTORIA KONAN A ZANT -LUK Leafle:::; e Retred '. Kemper

~ilhotinet e Paris d'an 21 a vi::; Gouere 1794,

Tad ha mamm Vikte>ria e prize>p Kemper

Brud a zave e Kemper da lavaret e tlie dizale an aotrou hag an itrolln a zant Luk dont da 'GempeL Ar c'helou-ze a reas poan da Viktoria, rak kompren a rea edod o vont da gas ive he c'herent d'ar maro.

Hag e gwirionez, nebe1.1-t / amzer gonde, mouez ar gedour a _ voe klev·et o kroz.âl er ,prizon << Dimezell a zant Luk, setu erru ho·. tad hag ho mamm l ))

Pebez tarz kurun evit Viktoria! He c'hoar, Anje­lik~ an itroun de SHguy, a oa ive e Ke1nper en deiz-ze. P:l glev an diou c'hoar komzou -~..r gedour, ez eont war nij da zia_mbroug o c'herent. Kaout a reont o mamm o pignat ar skalier, harpet gant daou zen. Da. c'houde e teue an aotrou a Zant Luk war · èur c'hra­vaz. An den keaz, oaj et a 7 4 vloaz· ha klan v gand ar remm, ne c'helle ket baie. An diou c'hoar, en eur grena, en· em dao.las ouz treid o c'herent, a ba kas d'o daouarn en eur lenva, hep gellout lavaret g.er. An tad a Jenve, a boke d' e verc'hed. <t V a pu gale ger, emezan, ;n'e ket va stad truezus a ra d'in lenva, met he·pk,en ar joa am eus da c'hellout ho kwelet araok mervel. " Ar. vamnt ne lenve ket; kaout a :feas nei.·z-kalon a-walc'h evit derc'hel he daelou. <t S-avit ta, va bugale, émezi. Na l·enVit ket warnon. Ba n' mnp ket eùrus da veza chadennet ha prizoniet evit J ezuz-Christ? Meu! et hon enz stourmadou ar verzerien. Bezomp eürus da veza bet kavet din da c'houzanv eun dra bennak -evid hano ;Jeznz-Krist. »

Ar brizonierien al! a jome mantret. Ne lavarent ket eur ger. An daouzek martolod sa oz ne gompre­nent ket ar c'homzou a lavare ,ar gerent hag ar vu­gale, Iilet gand o daoulagad e komprenent petra dre­mei1e. Hag e voent da c'houde dereat, madelezus ,zoken e kenver ar b-rizonierien, pa glevjont pion oant.

Viktoria a voe eürus da c'hellout gwelet he zad hag he mamm aràok mervel, met ive ankeniet .o sonjal petra c'hellf,e c'hoarvezol;lt ganta. (( Go.\lZ·~·~J-V .. _va-unqn, n'eo netra, emezi, m:ebgw_elet va zad hU:::!a inamm er

- 377-

Victoria Konan a Zant-Luh

stad truezus-ze a ra d'in kement a boan f a~sikour Doue. >> ' ma var en,

ün8penn-ze, an aotrou hag an itroun a Zant Lnk a .v?e klan~. Lakeet e voent o-unan en eur garnbr dista dwuz m re ali, hag o merc'h A ' l"k h ' g "t d s· . nJe 1 epken an 1 roun e li guy, a voe aotreet ·-da · om a ' e~tent _outo epad dek dervez. Dont ! rea g m~~i~",~~ d ~r p~Izon hag e chome beteg an noz. Ha c'horuo d'an deiz diVeza, ne c'hellas ket o gwelet ne c'hell , k t lavaret .kenavo d'ezo. . ' as e

D'an eil a vlz ebrel 1 t94 t' voe roet da anaout urz

! ! i ~

. ~~: ' '

ii'

1 '

,;,,

- 378-

Fouquier-Tinville eus a Baris a c'halve d'e lèz-varn Viktoria a Zant Lük, he zad hag he mamm.

An deiz araok kuitât K·empe'r, Viktoria a c'hellas kas al lizer-man d'an dimezell :Marigo, he Superiorez.

" Prizon Kemper, 3 a viz ebrell794; « Araok mont en hent evid eur veach ken hir ha

ken dies, e fell d'in lavaret kenavo d'eoc'h ha d'an dimezell an Arc'hantel.

)) Dirgwener vintin eo e tleomp kemeret hent Paris, gwech e vezimp en eur c'hoz- karr bihan ha gwech all en eur c'harr bras. Poaniou kriz a zo ouz hor ge­dai, met an tanva hon eus bet aman eus ar poaniôu euzusa. N'eus bet gret morse muioc'h d'ar brasa tor­fetourien. Hor c'houstians e peoc'h hag ar zonj eus Hor Mestr war e groaz o deus roet d'eomp nerz ha frealzidigez.

)) Bec'h am eus bet, hen anzao a ran, oc'h harpa, p'am eus gwelet va zad ha va n1amm o tant aman. Aon am eus na rankfen dilezel unan anezo pe o daou zoken en eur prizon bennak, abalamour m'int klanv. Miet ret eo Iakat pep tra etre daouarn Doue, ne glask nemed hor mad, da vihana evid ar vuhez peurbadus. Kiennerzet oun bet o welet pegen bras kalon ·o deus

· va zad ha va mamm. >> Mont a reomp evel ma z'a eun oan d'ar gigerez, rak

diouz an doare m'eo great hor prosez, ne gav ket d'in e c'helfe hini ac'hanomp savetei e vuhez. Grêt .e vo d'eomp pep seurt goulennou troidellus, ha ne c'hel­Iimp respont nemet gant Iealded bag hervez hor c'houstians. Kavet e Vezo tro d'aber torfetourien ac'hànomp.

» Va zad ha va mamm a zo rebe'chet d'ezo en em glevet gand au divroidi, (1) ha gand an daou Laro­que-Tremada. N'eus ket ezomm kalz a dra hirio evit

.... beza dibennet, ha ne gomzan ket eus an hano a zou-· ger hag ar vrud da gaout eun tamm peadra.

l> Ar veach a ro d'in muioc'h a enkrez eget ar c'hi­Ihotin ne bad nemed eur predig amzer. Met ret eo eva ar c'halir beteg ar strad ha mont gant uerz-kalou dre an hent poanius, spontus, a zigor dirazomp.

'' Setu o tant- amzer ar•·Basion; sonjal a raimp e poaniou Hor Zalver evit gellout dougenn hor re; rak hor beach a c'hellomp da henvel eur Basion; mont a reomp, sur a-wak'h, da skuilh hor gwrud evit Doue.

(li 0 daou vab o doa-kuitaet ar Frans e 1791 hag: a oa ~touez an di-vroidi. , _

-379 7

l> Ra c'hellimp dre boaniou ar vuhez-n1an en en1 zrwall diqnz poaniou ar bed ali. Lavaret a c'hellomp breman- e vezimp dizale gwir ziskibien Jezuz-Krist, pa ro d'eomp da zoug.enn eur penn eus e groaz.

" Ne c'hellomp mui gwelet aman hon elig frea!zer. (He c'hoar, an itron de Silguy, ne voe ket .aotreet, en deiz diveza, da zont d'ar prizon)., Konta a rav d'evc~h hor buhez trist er prizon. Ne c'heller ket kompren petra eo; kement a c'hell aber poan d'ar galon, d'ar spered ha d'ar c'horf, a zo' aman; hag ~;~balamour da­ze hon eus c'hoant a-walc'h da veza tennet kuit.

>> Mont a rankimp eus eur prizon d'euh ail; evelse hor poaniou ne veûnt ket ato henvel.

" Hor beach a bado 25 dervez. Da fin an amzer Fask eo e tleomp 'beza e Paris. _,

» Va rnignonezed ker, pedit Doue d'hon harpa ha da rei d'eomp ar grasou hon eUs ezomm.

H Urz a roer d'eomp da vont da' gouSket. Tremen a rafen an noz penn-da-benn o sk:civa d'eoc'h. Met ret eo s~enti.,

>>- Kenavo. Dalc'hit sonj ac'hanmi, ha dreist pep tra goude va rnaro. Gouzout a _rit pegemeut ho karau. Kenavo, va mignonezed ker, kenavo ar bed aH.

(( Keuz am eus da eun dra, da veza bet re lezirek, d'en em zantellât epad m'edon en ho ti ken santel. M·et fizians mn eus e trugaflez Doue, a gemero va foa­niou e pinijenn d'am fec'hejou._ >>

A:r:tt.ronoz, d'ar gwener, 4 a viz ebrel, ez ejont en hent da Baris. Ar veach a badas 25 dervez, beteg au 28 a viz ebrd. -Tremen a rej ont dre Rosporden, Kem~ perle, Hennbont, Locmine, Josselin, Ploermel Rao­zouii, Vitre, Alençon, l\Iortagne, Dreux, Houdah, Ver;.;' sailles. ·

Diou wech e c'hellas· Vikforia skriva d'he c'hoar, an itroun de Silguy, epad er veach. Lavaret a rae d'ezi •ez ea mat an traou hag o doa kavet war o hent tud madelezus o.doa truez outo hag a ree d'ezo gwella ma c'hellent. ·

E Paris, e voent lakeet er priZon hanvet (< Concier~ gerie >); ar verc'h hag he c'herent a jomas eno unanet, eun-tamiili_g ouspenn daon viz. Gouzanv en eur gichenn a oc;t frealzus evita. Vjktoria, war a ganter, a skrivas ena meur a lizer. Met al liziri-ze, sur a-walc'h, n'int ket bet. kaset, rak dies oa d'ar mare-ze kas liziri.

Ar vuhez, e prizon PariS, a oa henvel a-walc'h ouz hini Kemper. Viktoria a lenne hag a laboure.

:rbamill a ·rea evèidÎ.<Kàlz ai:li~êr a rak/:gouZouf:a ;re~ ez.>afen~· ~üs:'ar_ /- _ .

·- tin~ Gellour a reant ko:vez . . nan -~ommD:llla. · -~emdei -~ la varent ar· pedennou ~èrket · evid ar re a zo War o zremenvan. Rak bemdez.-edont war c'he4 eus· ar ·maro. Bemdez e veze ·_dibennet unan bennak~ Ne_ ouie.nt ket peur e teufe o iro.

Erfin, er penn kenta a viz gouere, Viktoria· a v~e pellaet diouz he c'herent. ·Ha ne onzomp .ket penaos e trein_enas ar pemzek dervez diveza euS he Jluhez.

Theodor Botrel

Da ahardaez gouel sant,ez Annal,- e tremenas, e peoc'"h, ar ba·rz Theodor Bo·tr·el, ·eur bl'leiz;ad -hag a gar,as e Vro ha,g a lakeas kalz brud da goue.w war he zal.

Eus a Vr-eiz-Uhel oa ginidik; bras oa ha1 ne ouïe c'hoaz nemet galleg; 1evit geùlout bez'a eur b!'leizoad p-enn ... kil-h,a­troad ec'h en em lake-as da zeski brezoneg iha sevel a· eure zoken, er yez~se, darn eus e werzi>Ou. J, Bastitt;, a skrive er ga.ze;tenn Les Annales d'an 9 :a viz Eost di;veza: « La Bre­tagne 'perd en Théodore Botrel un chanteur amoureux .. :. de tout le pittoresque de ce pa!JS ami de la France. » Re­ment-se zo re wir; epa()_ pelll hag hirr amzer e c.homo lan envor anezan e Breiz; ma 'z -~UJS _.eieiz o.c'h a~nao-urt o Bro hag ouz he c'haret 'Dhcodor Bbrtrel .eo e? deus. gr!aet skol w,arnezi da veur a hini a1nezo; hag evr-t nefTa ·eo e · rae skol; n'·en doa ket.eur gwenne-g evitan e-uuan; kana a rea evid ar blijadur da gana ha d'aber vad; ne gJa\Ske nemOO eun dra: Iakaat an dud d'eu -em ,garet muioc'h ha d'en e:m giev.ell: gwelloc'h.

AT Bleun-Brug d';an 9 a viz Gwengolo a ~akeas lava.:r'~et .eun oferenn ~evitan e Gweng.a.mrp, e iliz ltron Varia: 'r wii­Ziikour.

Doue r'e bardonq!

Au A. PERRt:/T, Rener feiz ha Breiz

Medius autem vestrum stetit quem vos nescitis.

En ho touez ez eus unan ha ne ana­vezit ket.

Avie-l sant Yanu, 1. 26.

VA BH.EUDEUR KER,

Gonde Itron Varia 'r Wir Zikour, 1a, bedomp c'hoantek d~hor -rekour, ha sant Erwa,n, mab Kervarzin, T•ad Breiz, an Aotrou Sant Yann venniget, embanner b:ras ·ar binijehn ha badezour Hor Zalver Jezuz-Krist, eo m'oar V!a..t ar Zant karet ar muia -en eskopti Treger; ober a raer e dantad; miret a raer e c'houel, - gouel Nedeleg an hanv; ·_ s;3.vet zo bet eur hern cha.peliou -en e enor, 1ha du.,hont, e Traon-Merladeg, tost da Vro-Leon ha-g barp er m'or hnrus, eun ili-z-veur, savet gant !argent-ez hon Duked, a. vir, evel eun t·erizor, e viz sautel, ar 1biz-se a -ziskouez-e- an Oan a l-amm ar pec~hejou hag a lak.oa, an dud wa,r .hent ar haradnz . Kefddi s1ant Yann, war an dc~_uar-man oa 'digeri hent d'Hor

(1) .Prezegenn graet, gand an A. Perrot e chapet skolach an Itron Varia, e Gwengamp~ d'ar 7 a viz Gwengolo, evit digeri Retred kenta. ar Bleun':.Br'llg. '

.re. l<Ouezusa· . . , , ·_utllaj]_.-·,l!i:I -n~:_an;~vezit ·'

.cvit- -Iàya~et ·--d':eOc'h, ten·< dia.' Ob e-t· evit be2Jà ~eZa gw-ir · vreiz~l.d ..

1 . ' . . - . - '

1\;~ hini a Zo én. ho~ touez ha ne anavezomp ket eo-DoÛe; e P'ep lec'1h ·eman; met e:n honJ01;zez-ni,kdstenien; ·eo.--eman, dreist-ilioll; steg:net en deus -e delt en hoT c''l:dch,•en; beva a ta- ·en hor serr; ilizou.kaer hon eus savet _a-zioc'h e ao­f!eriou ha war e aoteriou kloz•ennou 1a:our a vii' -e gOrf hag' e e3B.wad; n'eo ket -evid ar. c'hlozennou-ze,. nag evid ap. aoteriou-z·e, nag ev_id an ilizou-ze eo eman war an douar; n'-eman en bor c'ihichen ll'emed evit _bez-a ennomp alles ___;_ hag an aliesa eo ar gwella, - Jdre e gorf hag e c'hwad hag ennomp atao dre e c~hras; en hOn touez eman, m·et hantrer a.mzer ne· reomp ket eur van autan ha setu p.erag n'eman ket •ennomp :ha kouls~oude n'eman en hor c'·hichen nemed 13<V.it ge1l!out hcz.a ennûmp.

N'eman ket ·ennomp, p·erak? Ne Jomomp ket ·CT gêr d'e .z1gemeret;_ evd Zache, a zo

hano anezan en A viel, dalc'h mat a.tao e-maomp o red et a-gleiz hag a-zeihou; 1ha c'hoaz ma r.edj.emp, W)B.~!er·c'h Hor Zalver·, ne vij-e .netr<a da la-varet, met, peurliesa, n'eo ket _evit au, dra...:ze eo e tec'homp diouz ar gêr; t-ec'het a reomp; d'an dister,a trouz :m~r, d'an distera taol sut, d'1an di·srtera trouz tud emaomp war nij.

· « Zache, eme Hor Zalver, di·s-kenn dillo, di;WŒ' d·a we­z erin, rak hizio .cnd-eeun, e fcli d'in IJl<O.n.t d'az kêr; bre­maïk cz in d'az kwelet; bez en da di ouz v•a gortoz! >~

Eus bar-r ar wez.enn d'an traon, haig ac'ihano d'an ti, n'co ket hirr ar bale; na pegeit e v·ezer aU.es, koulskoude, oc'h ob& aJr pennad hent-se.

Hag a dud, en dro 4'.eomp, a. vev evel ma n'o d.efe ·Cille ebet; ·e bCJg ar gwez emaïnt: « Debromp, -evomp, fringomp; lakomp k~runennou r{)Z war hor p-enn, r,ak W!aJrc'hoaz e varvimp! » S.atu o ger; suliou an dud-Z'e a zo -suliou heb of.ere·im; goueliou an dud-ze a zo goneliou hep beleg; bu:he-ziou an dud-ze a zo buheûou -hep Doue: trista suliou; trista goueliou; trista buheziou!

Hag etouez ar re a oar o deus eun ene hag tai bed ha ne ziskennont morse -ennan; ahom ·a re-ont war e dreujou da ·zeHet ouz- an dud o tremen; Doue ne c'heH ket diskenn e ti tud eve'lse, r:ak Doue a zo eun .. aotr.ou bras, ha ne v.ez k-et di.gemeret war an treujou, c kreiz a.n trouz: non in com­motione Dominus.

Disken.nomp, evel Za1CihC, en hon ti, da lavaret· eo en ib.Qn .cne ha Doue ivez a raio e ziskenn ennomp.

.Pép _ hini, ·eve[se, -~- he·r gouezét em eus ab.goè, . a· ûskenhe ennan e-unan, hat ma rea vad -Buhez ar Zenl hag ar Rater, ar pènnad sioU!ld-ed~g;e a ue:a Iiluioc'h c'hoaz,· hep···'·

-mar eb,ed. -----. Ma k:arfiemp, en em voaza, da ziskenn, ew;~lse, bemdez, e g.ouleled bor c'halon, ha:g a welhtenn ne deufe ket 1'em nomp lhrag .en 1drr'O d'.comp: dont a rafemp ha.g e kl·evfetp.p' kalon Doue o lammat en bor c'.haion den!

:Renta t-ra hon ems da ober evit t-rem_en diouz Doue eû ohom 'er gêr; an •eil tra eo dieubi hon ti da ob.er d'ezan eu1 •l:ec'lh diouz e zoare.

p,a 'z ·eais ar We:r;c'he1z ha sant Joseph,_ da. noz Nedelerg, dra v.ethlœm, d-a glask loj, ne oa pla-s eb:et ken evito -en osta1eri; p-las ehet; plas a oa eno- evid eur hern trlemenidi­aH:, met ne oa k'et a: bias evit Joseph ha Mad; Jezuz-Krist, an Hini m'.edo '8-lr bed keit alJ a oa ouz e c'ohortoz a deu da sk·ei waor dor ·eun-- osta·leri .ha n'eus ket a bias enni évitan!- · .

Le un eo a:tl ti. Ha petra 'zo. ennan' ta? Ar j)·ez a garg an o&taled ·eo. ar ga.Tante;Z re vra.s -evit heman pe hen-hont; houman Pif houn.Jhont, an d·ra-man pe an dra-ill-ont. ... .

Ar pe,z a garg an ostaleri e-o ar pec'hed ha kdt ha ma 00homo hennez eno ne- vo kut a h1a-s -en Ôstal•eri ha J·ezuz ne raio ket 'e ziskenn enni; kerk1ent ba ma 'z aio, er mêz ;eus :ar galon ,an ·div•eza pec'hed mall'vd e teuio Doue ebaTz; ka'lon an den a z-o eul lenn, hag e weler Doue enni, pa ne v-ez ket ;'ltrafuilhet he doUT gand 1a,r p-e-c'hed.

An tr•ede tra en deus am den da ober evit _tremen diouz Doue eo ober -evel ma ne vefe hirii aH -ebet nemetan en e'·. di; e Iec'h komz d'ezan eus ar baourentez a gav war an doUJar, komz d'ezan .eus e hinvidi:gez; e Iec'h komz d',ezan eus ar pec'hejou m'eo bet kouez.et •enno, komz d'ezta'Il eus e drUJg:arez; e lec'h komz d'ezan eus ar c'hro.aziou a gouez war -e ziskoaz kom,z d'.ezan eus e gi:-oa;z; e lec'h komz d'ezan -eus ·an enoriou a gar.f.e da _gaouli, komz d'ezan eus e c~hloa.r, eus ,a,' c1hlnar an T·ad, ar Maib hag ar Spered Glan, ens e _rouantelez, cujus regni non erit finis, eus e rouallltïelez hag a bado da viken, da virviken.

En em ankonnac1haat an un;an, - daous:t pègen -tenn bennak e c'helil.;fe beza k·ement-se, - hja, kem·eret pr,ed.er hepken gant Doue hag an nesa, setu -az1e ar za'liteJ:ez. ha a

an t•anva .eus ar bar-a-doz. 1

q

\

,.1;

' :· 1

r:·

' i t

384

II

Va bren4-e.ur ker, ar pez ,a, die eun den d'oher _e-vit tre­men diouz Doue, elciz -a z-o hag hen anavez bra-oïk a-walc'lh; m.ct ar pez a ·dleer d'ober evit tremen diouz ar Vro setu ar pez n'a·nav1ezer ket nemenr ha &etu per.ag e kouezcr e pec'hejon hrug !a:· laka gwalenn Doue da gouc-za war. bor c'hein hag hor Breiz da goucza ·:en he foull

Ho.r Za.lver J.-K., p'e.o gwiT e c'hourc'hemenn d'eomp klask da gent:a tnwu an ene quœrite prinuzm regnum Dei, a ziskou.ez, en hent-se, ez eus traou ali hag a dleomp ivez da gl.as:k, gant m'o c'h~t11s.kimp ga.nt furnez, hag an traou­ze eo traou ar Vro; diskouez-et en deus d'.{.;"Olllp ar ·skouer hon eus da heuua·; lmret en deus e Vro betek goue:1a war­ni pa web· pebcz gwalinier a venne he skci; p.e~en truezus co ar gomz-man dh-var he fenn, a glevmllp o kouez11 eus e c'heno"u: « ·QaotiescHmque volui ... Pet gwech n'-em eus me k,c,t k.lasket boda da holl VV1g&ie -evel ma vod ar yar he re vihan, dindan he eskell, et noluisti, ha I]',eo kct bet f.alv·e:oet gUnez! »

Hor Bro;- s~ouaz,. a c'"heHer hvaret ane-zi ivez ar pez a lavare sant Yann diwm·benn an Aotrou Doue: « Unan a zo ha.g e vcvit en he s•err ha no anaV'ezit ket hag eo ho Pro! » Ar, VretGm.c·d en deiz a hizio, evid ar pez a zcll ouz o Breiz, 11- zo k·en diwadcrc'h ha.g o zadou koz, ,;var draou ar f·eiz, bre.man ez eus 16 pe 1.700 v:loaz pa ·d-euas daveto Ebcstcl k~enta Hor Zalv-er .Tezuz-Krist. Ne ana.vezont k1et o Bro ha n'o deus k,et eun 'h3.no mat da vei d'ezi, an darn vrasa 1a'nezo.

P.ena.os omp en ,ein gavet da goueza ken iz.el .all? En A viel, -e kavomp eur .gomz ha.g a rcspont mat d'ar.

goulenn-se: << Cum autem dormirent ho mines, En dra ma loouske an dud, -an .enebour a zo deue.t hag e-n deus hadet dreog dDe douez a·r gwiniz. » Ma!th. XIII. 25.

En-dra ma kouske ar Vr.etoned .an enebour a zo deuct ivez ha:g en deus- Œlad1et ha.d faU en o .sp-erejoU ha.g en o c:haLtonou: miret- en deus outo da ana out o Br-o ba desk·et en deus d',e,zo he c'!hasaa:t, hai s:etu peiïag .c reont, ·evel Zache, ne jo.mont ket. enni; ev1d an distera digarez e ni­jont wal'llae·zioll; re ali, siouaz, niv.e:rusoc'h, a jorn er -gêr, hag a dec'.h .eVJel,ato diouz o Bro, -en eur jorn hEW komz he y_ez hag hep deski he Istar, en eur zaDemp-r.edi, daic'h · --rnl1~, .an cstl'len ih<!,g en euT c'houzanv ·e J,ez-ennou bep k1cmm. ·

K1enrta tr.a hon eus -da aber e kenver hor: Bro eo bez.a den a vro ·e pep J.ec'h hag e p.eb amz1er; er gêr hag CT

mêz -eus . ar .gêr; pa vez-er an unan ha pa vez·er g.ant tud all; ar Yuzevi•en gw.echaH hla:g a oa hc;t aozet o bro· d'eZo gand an _Aul!rou Doue ne zis.parti.ent :k.et .en -o c'ihalon o c'har.ant•ez evid o- Bro diouz •O -c~har.antez evit Doue ha p'1en cm. @avent da v,eza peU diouz J.erus.alem e kave d'·e·zo beza iv,ez peN -diouz Doue.

-385-

BTie1z, 13.r vro ihep par, - koa.d en -he c'hreiz, mor en he z~o,_- a zo ibert dilbalbet d'1e-omp ivez gant hor Zc'Dt koz; n_eus bet savet ·enn~ _ nemet tra.ou da gom·z d'1eomp eus -ar bar.a.doz; ne reomp ket eur gammed enni !hep ba,J.e war .reteg.ou rur Re Goz; Anna, Mamm Mari, he deus he c'lhe­mreret da skahell d'hJe zrdd; n',eus bro. ebe:t bia:cr a dlef'C beza ,ken to~t ihag hi d'hor c'halon ha pa. dec'ho~-P diouti e tee ih0mp lVCtZ, ta,mm 'pe da-mm, diouz DtOlFe; ar wirionez­se ;a V'ez .errnb.aunet pa }reverer lhano eus a unan be-nnak hacr a zo act ~arla-eziou: « Aet eo e kêr, met lezet en den~ Doue er ger l »

K1~nta tr~ hon eus da ob:er 'C ke:nv-er bor Bro èo chom enrm; an ell tra eo .. he dieubi; bor Bro a zo .ev el 'ostalcri Bet~iee~; ·n'eus ket a hlas enni evid ar Vretoned· plas a zo enn1 ev1d an d1avezidi; ober a c'heHo.nt o re~kou enni ·eviel ma, karonrt; met gewlha.i blllga:J.e ar Vro, ar re .nre gom­~ont nemet he yrez, n'o ·deus gwi-r .ebet da welet e nep l·ec'h; maU 'eo d',eomp dieubi hor Bro; ma rank diavezhli chom enni, -r:a vrezinrt en o renk, atao da eil ha mOJrse da genrlla.

lV~a r.ankomp oh-er inip.lij .eus ar gaUeg, ra vezo eur me­vel,.en h-or sc-T.r, ha morse eur mes.tr; war ari douar-man, an tna/ou koulz hag an dud a rank beza pep hini ·en e renk

Penaos dieulbi bor Bro? · En ·CUir oher implij eus an armou a da-ol a- b.ep tu d'ezo

nla:nn a-r ~arro, rn~ ar sk·J,erite~h: arma lucis; en eur ge-mef'et ·C"V:t,t goumt he frarnkizi-ou da Vreiz an armou a c'lhou~c:.hemenn ~n E&kilbien da g-omer-et evit gormit ih-e fran~I.ZIOU d'an l'hz; en eur ziskleria· hor gwiriou hctb ehan hia, dlrag an hall:

Ar gu ir a zo trec' h d'ar bed.

Ar pohlorl ev~l an dud o deus gwir da Veva ha ma 'Z eUs J.~z.en1nou hag a varn anezo d'ar maro, ai I·ezennou-ze a zo l_ezennou fall ha n'eus -neme:d- eun dra da oher d'ezo: o d1skar hag o flastrra dinda.n an treid.

Penaos c'rhoaz? ~:n eur hou·e~a w.ar ·al lezoennouden hrag en eur jom heip

r-ru :hor mou~z10u plai vez ·votad<eg -d'ar re a.uez-o ba ne doumrt k~et d1fenn penn-da-benn gwkiou o Bro; en eur b.?ueza, er fin, holl a-unan, war a·r C'.houarna.i:n:ant.

P·enag eo bet .t-rec'het ar V•liet~med edoug ar· c'ha.ntvejou Iiemet dTe ma n'a d~us kert Lbet gduez!c-1: bi-skoaz en .em gleve,t? E Blilhez Agri>eola, ar slk.rivagner Tacitus· hen an­zav-e, brem~n erz.eu.s tost da 1900 vloaz: Ita,- dum singuli pugnant unwersl vmcuntur.

Ar P'C'Z a ·oa 'gwir neuze a zo bet gwir a.haoe· n'omp het trec'1het edoug a·r -c'-ha.rut_vejou ~·e~·et dr.e ~n; k!lask,emp .sttourm ouz hon enebounen •a. hm-1-ennou; pa ·stourmemp outo, hoU a-unan, e teuemp ·atao a-ili-enn a1nez-o; st-our-

1·-' '··

• 1!'

i ,l'-

,. J,

:diOirJ_p·._ ëta .a-ze~_fi"_ ··:h~il a-u'rian; Ita~ a--"z.evri, · ho-r Brei_z-. a ·vieùnio a-·miv<J> ar· Fiailkiz:! ·

An trëd'e tra hon -eus da obe-r- e ken-ver hor· ·Bro . eo oiber anaoude-gez v·at- ganti ha -ko-inz anezi ev-el ~~ n'hon defe hilli all· -ehetnremeti: -hor Bro: da genta-! . · -· · -Dar~ a ]a'var n'o d_,eus bro -eibet; da-rn -all a lava.r o deUs

diou; ni a 1avar ne c'heJ.l arn __ .:dOO kaout, war an. douar~ man- n·eme:d eur Vro ev el J,Ua n'en deus nreméd enn Tad ·-en ~.env hag eŒ vamm w: r an ~ouar; rak ma klask tre­ill.mr diouz diou, ne Zerviloho mat hlni ebet -auezo: « D-en elbet,- erne Hor Zalver, ne c''}leU serv~ciha _daou vestr! » Ker· sklêr ha d~~-cl·Leo rar wtrionrez-se hlag h~r Bro, na p·et-ra 'ta .eo 'Bfe,iz: .eur vro vU11an, met an dud v1han~a

--., kou1s hag an dUJd v1ra·sa o deus gwir da veva hag·_ ev1d ar pobiou eo henveL , .

Ma karomp hor Bro -- hon-unan .dr-é'ist an holl broiOu 1ai1,l n'eo lœt red d'·eomp evid' an dra-ze be~a e b~eZ'el gan;d a.r broiou aH, drei,st holl gant hon amez·m,en dosta; nann, red eo d'eomp zok·en, hGrve:z -al lezenn .gri-ste-n, en em gl•evet ganto, o anaout hag. o c'lhJar.et, met o anaowt hag o c'haret nebeutoc'h ,e,gert hon .Bro hon-unan rag la. hent­aH e v.efc dizurz en hon anaoude.gez hag en hor c'ha­rantez (1).

(1) Pa vez daou diegez, en eur gichen evel Kerargall h~ Kereozen, ha pa welont int berr e sikour, ec'h en em glevopt ev1<;1- ober al labourîou brasa; met ozac'h Kcrargall, war zigarez ma 'z co en cm gle,,et gand ozac'h KereozeDc, arahad eo d'ezan klask ober, re en hoU, e renkou, e Kereozen, nak _ hini Kereozen e Ker:;trgall, pe e trenko an traou ne vo ket pell an dale; war al labo-urzo-u brasa, -ar palarat pean douarna,- eo_ez eus emgl~o.ha n:tra ke~; war an traot.i all pep hini a ra evel ma kar; pep h1n1, dre1st-holl, .a vev~ a Wisk hag a zav e vugale, hervez e renk, hep m'en defe egile netra ehet da welet war gement-se.

Breiz ha Bro-C'hall a zo diou vro iveZj, harp-en-harp, hag, o v_:za ma n'en eni gavent ket krenv a-walc'h atao da stourm ouz o enc­bourien, a zo en em 'laket o diou, nann en Ulta~, met a-unan, hel"­vez 'lizer-enigleo ar bloaz 1532. Pa vez al labourwu brasa da ohe~ ~ c'hellont rei eun taol skoaz an eil d'eben; met, a-hent-all, pep hllll a jorn mestrcz da ober gant he zud ar p·cz a gar.

War zigarez ma. 'z eus unvaniez etre Kerargall ha Kereozen"'­ha" eun dra "aer ·eo en em glevet, - ne vo ket lavaret co bu.,ale Ke~ar«all eus "a Gereozen na bugale Kereozen eus a Gerargall; pep hini J; gendalc'ho da zougen hano e gêr ;- evelse ivez ar C'hallao~ed hag ar Vretoned daou'st d'an· unvaniez a zo ~trezo a d~e kenderc _he~ da zougcn an hanoiou o deus ha nann kemeret an ell hano eg1le, an dra-ze c'hoaz a zo sklêr hag anat.

Lizer-emgleo ar bloaz 1532 n'eo ket roget na prenvedet, daoust d'eza~ da gaout tost da 400 vloaz; mat e vcfe d'ar C'hallaoued lenn anezan ha neuze ma'rteze ne rafent ket ar faziou estlannnus a remit

bre1nan. . 'h k h D'ar f5 a viz C'houevrer. diveza ar c'l!,~!dinal Charost, arc es ?

Roazon a lavare da wazed e arc'heskopti, bo·det e kêr-benn Bre1z, ar c'homzou-1nan a dlc beza ana vezet ha laket da, dalvezou~ gand an holl Vretoned: ~ Messîcurs, quand la Bre~agn~ s est_ ~onnee à 1~ France elle a réservé ses franchises et ses hhertes rellgteuses aussi catëgor'iquement que l'a fait l'Alsace. Pas J1lus que nos pères,

''.'- ~-, -

~;tffff~f~~]~;:~:~:;~E~~~!~:~~~~:~f~~:~:~~ he:. :d0uàrO:i1,. zr~orii,eh:ii_O'U-;··::.,he

_ . . . . hé'--db.:roa-zioitJ _he·. _ \ he_ ehe,/he . .-istor a~raok istor-iàu ar: hroio:n ~bet 'ha _ _._ne vef1e .kèt :skriv::el: :he- istof:-:_ga:tl.t-iberrwelet eo an hini il''her gWel Jœt;: mét

a bcililou a zo_ <t k~out eun iStor ker kaer_-hag hiiii a~r Vretàned _ha fizians am -eus n'-eman -kèt tost an Aotrou DoUie da _skri-va ,e_n-ni c'hoaz e b'ennad diveza, rak -en· hor B:m .. ni, gWe:l1a pez a zo, ümzor ar vuhez n'emlàn ket tost c-~hoa·z da vont dà hesk. . · , ~ ·

Va br·eudeur ker,, iennomp Istor Br-eiz nann he:Pken a1baoe ar bŒoaz 1789, nann hepken aibao.e ar blloaz 153·2,­m.et admJ,ek ar ·penruadou k~e-Illf.a sk!rivet enni gant hor ·zent koz deuet eus a Vre,iz-Veur p-e .eus a Iwerzon.

N'.fw ket alaouret holl baj·emnou an lstor-<se · meur a hlni ~nezo a ZlO tenval; pegen izd n'·eo kret bet hon tadou -er· Vl"t kJantved pa dec'h:cent a-r.aok a:r Zao-zon, en IXe" kllilltv,ed pa dec'hen.t a-raok an No•rma.ne'd, er XJVot kailt-· V'ed p'·en -cm zrailhent ken etrezo; kouezet e oanf iZella ma c'he.Uet kouez~ met biskoaz net.r.a n'-en deus geilet o J1akat da fal1~a!loni, ha s-etu pera.g o dteU:s gelliet adsevel ,o bro, k·en ahes gwech ha m'oa be_,f diskJa,r-et d'ezo. Perak ne,. raf.emp-ni ket en xxet kanil:-ved ar pez en deuz cr-rae.t hon tadou, er Vl'-'t, en IX~t hag er XJVet kantved: .;.'n Iieb a V•Cnn, heDJHez a c'heli. ,

An.aout ia. dleomp dreist-hol-1 yez hor Br.o a-raok ha gwel­loc~h ·eged lan hoU yez.on ali; ar brezoneg eo an alc'lhouez burzudus a gemeras hor mammon da ziaeri dm hor spe­rejou; de-ski a clhellomp yez.ou ali met bi~v'iken ne deuimp a-benn da c'lbtouzout t·e'il'Dia talvoudegez arnezà evel ens yez hor Bro; birviken ne c'heHimp gand eur Y'ez ali lavaret kèr pri,z, ker sklêr, ker flour ar pez·_ a zo war hor sp-cred.

Yez' (ar vro,. met hor gouzoug, hon teod hag hor SJkouarn a zo graet diouti kalz gwe-Iloc'h egert rdiouz y.ez an e-bet; yez 1ar v·ro a deu -ennomp da heul ar crwad hacr en eur c'ihoari eo e laika ar vamm anezi da v'l~unia a ge_nou h'e bugel .hl:t s.G.1:u perag e tleomp karet yez hor bro, he l_enn he ;sk·riva, he c'h.ana; desil:um kement ge.r, kem·ent Iavar: a zo miret .gand ar bobl, -en êur c'horn pe gor-n, en eur

NoUs n'avons ce que saint Paul appeJ~it ~ l'esPrit· ~e servitude "· Nous ne souffrirons nulle atteinte portée à ces libertés-là. Nous ne menaçons ni le droit, ni la liberté de personne, nous ne déchaînons de guer!e contre personne. Mais nous ne nous courberons jamais devant celle qui serait faite à la religieuse prosternée sous sa bure, à l'en­fance qu'abritent nos écoles; à toutes les faiblesses sacrées à qui on l'a faite jadis, si odieusement. M. Jenouvier a parlé d'un parti vaincu. Ce n'est pas chez n:ous qu'il l'a été: nous n'avons pas connu l'abaissement et l'amoindrissement de la défaite! Nous ne sommes pas mftrs pour la résignation. Et puisqu'on se permet de nous rap­peler, non sans quelque cynism~, la mansuétude du Christ, nous rappellerons aussi qu'il ordonne au Père de ·famille de « ne 'pas laisser percer le 1nur de sa 1naison! ,

\' b~r~-ez p.t'. toari<e.z; ''""'''{'}~~:~·· .~·~~jLf~;~~·~··~:,~t~~:,~;t '~f;t . ye{ dia .( ·-_-pererJtiti-_ --~·-- _.· .. _ _ ____ .. --; ~ __

. Ob er_ a d}-êfem'p '_ ~~t_. JJ4r':. ·brez'(rneg yez'._lal:l '_eqet;- ·i-mplij,a. -ftneZan, ell .. BiZoU, ·-Jm. tf,ez-\Skol,

\·.kêr,,.- en ·tiez-ili-ent-<hol!arn, _en tiez-']?ost;· ïmP·Vja an-ozan c'haz~tennou .. eil ~evrfuu, er pre~eg;entwu; m'hon· -divije­--gf?ueze~, a;nizer 'zÜ- bét~-,difenn.hor gwidoü,- n'ho:n divije ket -k·et bet muioc'h' a _-ezomm eus ar .galleg e Br.eiz .eget n'a

deus ezomm ar· C'hai.laoued eus ,ar br.ezoneg ·e Pariz (1_). Darempredomp .iYC'Z :ir goue:li6Ù a ra _Breurie; Œ"' .Bre­

zoneg !hlag ar Blel}:n-Brug en eno.r -d'·arr Vro; Bleun-Brug. ar b.loaz.-lllii.l.n a zo bet' prientet k1er piz gant Gwen~gampiz ma,_ va kla.e:r-oc'lh eget, n'-eus fors p.éhihi eus ar pevarzek Ml a zo bet en e ra'Ok. · _

An· hini_:ne ya ket' d'ar Bleun-Brug, p'eo aes d'.ezan, hag en, de.us .c'hoant da lavan~~t .eo elir hreiz:ad mat 'a zo eun -"

• tar~Jm henvet oû.z ar c'hrüld:en 1a, Javar eo eur c'hristen mat ha ne ya -ket d'an oferenn, zoken d-'ar Zul-Fask.

Gwelet a rit, va -breudeur ker,. n'eo ket labour -eo a va"nko d'eomp, ma feH d'eomp en em w.vetei ha savetei hor Bro; kalon av at d:a stagla. gan tan ne la varan kert. ·

. Al· labour· hon eus da ob er evit _salvi hor Bro a zo eul la:bour dister; n'ornp nemet darbarerien; oc'h ober diazez hor Bro nev~?Z n'ema-omp ken; g['1eomp ·ail la-bour 'iz~l-zc hep damalllt ehet na d'lhor c'ho.rf na d'hor yal.c'h; an tnaou uhel, an traou ki·zeU.ert k·aer, re aU divezatoc'h a r-aio anezo!

Laibouromp! D:iihun a reomp, met ne ·zihunomp ket mat a-wa.-lc'h;

l-abourat a reo·mp ·met ne labouvon(I--P ket hanter-; ar pez ihon .eus gr.a.et a zo kaer 1111ert n'-eo netra e-1sik-oaz ar p.ez a zo c'hoaz d' ober.

Ar Yuzevien a gl~ske rouantelez ar bed--man, eme z!ant Augustin, met ne glaskent kc4: rouantelez ar bed ali (2); klask a raent si'lvidigez o bro, met ne gla-sk1ent ket silvidigez o ene ha setu perag e kollJont anezo o daon; kement hini a raio -evel ar Yuvezi,en a ~en em ~~wo ganif:an <arr pez a en em gavas .gand ar r.e.:,man.

An t·i1ei a ra'Dik beza _·s·avet war ar c'haJlet hag ar broiou -. (a, rank b-cza dia·zezet war a·r memi-kO'r:n ma 'z -ed Hor

(1) AlieB e klever Qal'n o -~·lavaret: (< Red eo d'ar bôtred gouzo-ut galleg abe-nn ma. 'z aïnt da zo-udaJ'ded p-e da vortoloded! » ~ Y a! breman c'hoaz eo -red gouzout galleg evit_ mont da zou­

dard. d pe da vortoloded, me:t en de-iz ma ouezo ar -Vretoned ober o mistri e Breiz; an ofiBerien a vezo red miit' d'e:w mont e· breuineg da heul an dud all; neuze ar Vretoned a raio O· amzer-:zoudard pe o amze-1'-Voi"'olo-d· e Breiz ha nann e Bro-C'ltall, hag an deiz-se n'eo ket da lavai·et e ve[e ke-it se dioœz.'omp ken: an traou re ne ba dont kct! Ar gwiJ· a iav atao- war gQ1'1'e, abred pe :;iwezat!

(2) ''l'empo~·alia. perdere timuerunt, et iJilam œternam non cogita­vërnnt,_ ac sic utrnmque ami.s<crunt. - S. Augustini Tract. 49 in J!)annem.

ciiiiiiiiiiiNIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIillllllfljljlljllllliiiiiiiiUIIIIIIIIIilllllllilmllllilllllillll-;lllllllllllllllllllllll\iiOIIII, _

D'ar Sllolaetiet)

Labour, Ja;n_Our, skolaer bihan An dei.ziou a nij knit buan, ' Eur. m1gnon, nann eun enebour, Eo, _er vuhez-man, af labour. '

Pa zeu mouez :a.r c'-hloc'h d'az kervei, Na .dermes ket evit sevel, Sknv eur gounid, 'e penn a_n de Gwelloc'h ~z -ay an traou · ioude.

Dirag d(a. ·zone, beP milltin, Stou da dal ha kduez :d'an daoulin Klask er bed.enn an nerz •.z.o red ' Evit ba-le war-eün bep·red. '

Gant gnas Doue evit. man-tell Kerz, mali :ennout, d'an· da of zan tel Debf korf da Zalv·er, ev e .wad, ' Int .eo magadnrez peb oad.

N euze, &amm ar bec'h war da skoa·z · Da bion eo manket Krist bisko:a.z? ' En e roudon laka da re, Ha houk'h àn da<chenn ad-arre.

Dindan a-f wr-ez, na blegeS ket, Toull bemdez a'l lodenn m.erk•et, Tra ma ra -an heol .splann e d-ro Gant d~ c'houezenn gleb da. ero:

Ma fiell d'it kutuilh. ar roz-enn Kigri _da zoua.rn ou~ an drez;nn · Araok eosti gr-eun ala-(mflet ' Skui-z da ·dr.eid war al lan~ aret.

Bez eveziek ha striv hep prez, Sell .. hepken ouz ar p-e,z a -r,ez, über p_a.ctus ha-g ober ka·_er Setu-Teole~nn- aour ar skol-aer- ~ · . - - -~·

i i

~ 390 ~

Kerz war-:raok, kousto pe gousto, An durd krenv 'den _ar maout ,ganto, Diouz skouer ar C'hrist, eba-rs da' stad, Gra bemdez boloiltez an Ta.d.

Eus park ar skia·nt, ar furn.ez, Chach f.enzoriou kuzoet ganez, Nebeut outo a dalv kalz -aour Hag hepdo an den a jorn paour.

Lufr bemdez perle.zenn d~a. feiz, Hepzi, er bed, n'·eus roui a V.reiz; Desk ha komz y.ez koz da dadou, Kaera mad etouez ar m·adou.

Lenn, skriv, studi ha. 'kem-er poan, Adalek tein tre beteg koan, Ha,_ pa lazi d·a. c'houlaouenn, Da gousk en dQ hunvr•eou laouen.

Hed da vuhez, lirzin e vi, Diouz ihanaf ·ar joa ec'h evi Rag eur feunteun a lev-enez A zougi, e pep lec'h, ga nez ..

Ha, pa Vo d·eut eur da varo, na· V1a.rner d'id a lavaro: « Ouz da bez-<labour laouen oun, Pign, servicher, bet·eg enno~n.

Deus da gemel- ar gurunen 'Zo em dorn evidout ganen; Deus da halez ar veuk"Udi, Deus da danva mel va dudi.

Deus d'am c'hichen da ziskuiza, DeUs, war eun tron, da az·eza, Ank.oua poan an harlu c'houero, Digor eo d'id doriou da. Vro. > ·

J. L'HELGOUAC'H, o. M. I.

Lettres d'excuse d~ nos amis

Guened, de gouel Maria.

Le curé de 13. cathédrale envoie au Bleun-Brug et à tous les Bretonnants réunis dans la viHe du Bon-Secours, ses fraternelles saJutationS.

Us sont quator.e ~rèPes qui, parc-e qu'~ls Vivaient isolés

391 ~

les uns deS laut-~es ,depuis 3 ou 400 ans, ne se C(}mp.re-naient presque plus .. Merrci au Bleun-Brug qui-travaille à les rap­procher, car a fol"loe· de se rapprocher Hs finiront par se comp:rendl'le de nouveau. Les· cœurs sont à l'unisSon· Jes parr,lm-s' différent, mailS seulement en .apparence· ·.et ~-ette vaviété eU.c..o..JIIlêm.e, qui est identique à la variélé' des idio­mes fitilOOaires de la Grèce, est une richesSe en réalité ici .comme là..ibja,!_>, à la corndition toutefois qu'eHe ne de~ meure pas une cause d'isolement. - ·

Beomp v.nanet. J. BULÉON, Persoii Guened.

Paris, le 4 Août 1925.

MoNSIEUR LE PRÉSIDENT,

.J'-~i ét~ bien sen~ihle à votre aimable invitation et j'es­pera~~ ~ne~ pouvmr y don_ner suite. Le pr-emier contad que J .a,r pns avec nos a·mis de Bretagne l'an dernier m'a do_n~é une bien ~rond-e envie d-e nouer des rel1ati~nS plus survtes et p-eut-etre plus ·efficaces ~vrec notre province sam~. V·ot-re congli'ès :seoo.it une ex-ceUente o-çc'asion, d'au­t-ant plus que j'aurais l'honneur -et le plaisir d'y revoir votre wiUamt Evêque qui a été Si aimable envers moi lors d:e 'la réunion de Saint-Brieuc.

Vous. me dites que là Fland-re catholique soerta repré­sentée ·:par l'abbé Gantois-. Bretagne, Flaln:dre, Alsace, quel beau t-rao! et que nous serions foTts si nous nous umissions p·Lus intimement. Je voudrais v-enir vous te dirre·, le dire à v.os -~chers Bret?!ls. -~ai·~ h~i:as, ma sant~ paraît· s'opposer SI VIolemm-ent a la reaiLislahon de .mon reve que je me vois da~ns la. pél!-1ib[e nécessité de vous Prier de ne pas compter s~-r ma pres.en.ce.

Strasbourg, 21 août. Lorsqu'à Paris j'écrivais il y a ~ne 9ui-nz:aine de jours les q_uelques lig~es qui précèdent J avals .encore i_,e sec-ret oopmr de pouvoir peut-être venir à 1'1improvi•ste a&&ister à votre. Congrès. Mlads j-e me vois hélas.! obligé d'y renoncer définitivement. Je vous en ex­prim-e mon plus vif regret. Je se·rai d'esprit et de cœur avec vous! Veuiilez offrir m·es regrets av-ec mes plus, -r-es,.,,_-~ .pectueux hommages à Monse~gneur Serra-nd .et- i'expres~ s[on -de la plus vive sympahlüe des ;catholiques -d'Alsace · que j'aurais été si heur-eUx -et sl fier de repré.Senter au mi­

. Heu d'-eux, aux J3!mis de Bretagne q:ui se ren:contreront dans votre Congrès. · · _,

VeuiHez -en même t-emPs recevoir pour VoUIS Monsieur le Président, l'.expreSsio-Ii, de. mon plus cord-ïa(et :respec­tuéux salut.

EuG. MULLER; Ch. hrm., Député d'Alsaee.

-392-

Perag e choman paotr yaq.uank

, A!Tegretto.

KSI- zik a dud a jorn sou - e - zet dre - ma ne zoui:r ket C'h:oaz for .

niet Mont ràll da goun • ta ct·eoc'h va re zan 'vel se ne jo- mot .-ket ·en

<on se~tu, .a--ze e -- vit pe • tra ne feU ket d'in for- tun--

D-IS KAN

Setu aze evit petra Ne feU k-et d'in fortunia.

1 Kalzik a dud a 'joni soUezet [niet: Dre rha ne ··z oun ket c'hoaz fortu­Monlt 'ràn da gounta deoc'h_ v'a rezon, 'Velse ne jnmot ket e:n e_ston.

2 Eur pennad a zo em ell,s bet c'hoant Ober ·a·l lez da eur piac'hi.g koant; AH.az! trumm .gaude 'in eus bet gWe­'Vel ar re ":111 ez oa dirol.let ~ [let

3 Eur poent zo bet e/ ve·zent gwelet Gant chaliou ·ka er ha koeffou brod-et Siouaz brema.u en o ,gwiskamant 'Z eus eur maread a_ jenchamant~

4 Lostennou berr bete.g ah dlaoulin Ma vez an dud dezo o c'hoar.zin Betek p~otred y,àouank 'V'ez gwelet, Ruz gand ar. vez, o_ vont da ·guze~.

5 Gwechal1l d'o diga;; da- di 0 zad Eun tok led·an vouloUzét ' oa mat; · Brema:ù 'r-anker ka Out eur «chapeaU mou)) Eun tamni kanenn hag eur manegou ..

6 Berniajou poultr ·war o figuriou Ha pentu-r ruz war o muz.ellou, Evit · beza muioc'h deHkat, 'Lak·eont triao_u du v:_ar o .. d-~oulagad.

7 Gant kalz anc-zo bleo. trOu~'het Divalo-mez, farsus da Wele:; Beteg. ar chas 'velçt anez_o A stag diouztll! d-a hari al out-o.-.·:

-~n o_ z_reid koz Seuliou uih·el, Lerc-ier ken Ma ·vez .gw-èl-et o "''''"''"''hon

9 "Bou-cles d'oreilles vaT

Eun tamik sacoch·.en o Kalz gWalennou ·var ·o Evi1 klla1sk deSeo an hoU

Maread ane.io a 'C'h oher ardoù

··.Ha pen em gavont ebaTz 'Vez ket eun tamm

Kalz a zo c'ho-az, pa Pa-vez d'an.oll poent :,A. rank .gourvcz var. N~o deuz ·ket ·eUx

-393-

Palmarès des Concours du Bleun~-Brug {1925)

I. Concours de déclamation. ----:--- Maximum 4.0 points,.

1. _Guillaume M.arc'hadour, 61, rue Jean-Jaurès; Douarne-nez, 40 points ..

2. Yves Floc.'h, Plouguerneau, 38. 3. YVes Le Floc'h, Saint-Thégonnec_; 36. -L Louise Kerbaol, Lanneuffret, 36. 5. François Robin, Plouéze·c, 35. 6. _Marie Manac'h, Laii1De!Uff.ret~ 33. 7. Marie-Yvonne Ollivier, Lanneuffret,- 32. 8. Jean_,Louis: Pi0hoh, Ouiülan, 32. ' 9. François-Louis Man-ac''h, 32.

'10. Lociz ar Flo-c'h, LannHis, 31. 1L Yaiin. du Rosco.M, Carantec,, 29. 12. Chades-F.r.ançois Kerbaol, Lanneuffret, 29. 13. Jean Fi•oh-oux, Plouguerneau; 29, . 14. l\Iarie Ker.baol, Lanneuffret, 29. Hl. Jean Dantec, Saint-Vouga-y, 28. 16. AlLphonse Salaün,, PJ.oiUJda·lm&zeau, 28. 17." Henri K-erbao-1, 'Lanneuffret, 28. 1-8. 'Louis Ke·rbaol, Lanneuffre-t, 28. 19. Auguste_ Kerbaol, L-anne-uffret, 26.

II. Co·ncours de chorales. - A. 4 -v;oix mh;:tes, 1 cr , prix, Sa.int-.Pierre-QuHbignon.

A 3 v'oix mixtes, fer p-rix, Saint-NicGlas·-<du-Pélem; 2e prix, Saint-Mathi-eu de Quimper.

A 2 voix, fer prix ex-œquo, Saint-Pol-de-Léon et Saint­Matpie,w de QuimJI'er; 2e prix ex-requo Pllouguerneau et Saint-Pierre-Qu'ilbignon. · '

Série spéciale. Prix: Plounév~z-Moëdec.

II_!. Chanteurs ind:iv~duels. - SOliStes. - 1" Soprani, 1er .prix, lVHI.e P.la;nte-c., de ~mt-_Pol-d-~-~~·éon; 2<> Barytons_, ex-œquo, M. Maun.c.e, de . Samt-Pierre-Qmllbi-gnon; M. Baré, de Saint­~~Iathieu de Quimper.

IV. ConcourS KOULJMIG ARVOR :

1" Enfants -de moins de 14 ans. (Breur'lez ar ~rezonèg). 1. A.imée Le Bail, de· Ploumagoar .. 2. Louise O.mnès, de Pllo.urmagoar. 3. Denis~ L.amidon, de Plo1,1magoar. 4. Jeanne Aler; de Ploumagoar. 5. Emilie Bé-cheC, de Pioumgoar. 2<> Jeunes gens et-jeune-s .fil-les. . 1. Ex-requo, Jean-Marie Lau tout, de Coadout; Madeleine Le

Moal, de Coadout; Pierre Boulbin de Guingamp. 2. Rosé Briz.ot, ·de Prat. : 3. M<;trie-Louise Lucas,: de. Pr-at. 4. Louise C-ourtois, de _Coàdout. 5. Marie Courtoi-S, de Coadout.

/

-394 ~

v. Lecture bretonne (Bre:ul"iez a.r Brezoneg) et traduc-tion du textè.

Jl a été tenu compte de la compréhension du texte bJ•eton et l'iqui­. mtlent f 1'ançais de ce11faines exp1·essions q_ été demande. ·

a) Garçons. 1. Louis Piohon, d'e Saint-T:hégonnec. (Léop_) ... 2. Yves Le Floc'h, de. Saint-Thégonnec (LéOn). 3. Chariles Uguen, de Plouguerneau (Léon). 4. Job Abguillerm, de Pl-ouguerneau (Léon). 5. Robin, d,e P.louézec {Trégor). 6. François Courtois, de Coadout (Trégor). 7. Lu.cten Ker:andel, d·e. Plouguerneau. 8. Y. Abjean, de Plouguerneau:. . 9. ·Antoine Pronost, de Plouguerneau.

10. LoUis Bars, de Plouguern-eau. 1 1. Mal"c.el Breton, de PlouguerneaU. 12. Pierre Le Sauz, de Plouézec (Trégor). 13 .. Jean Morvan, de P.louézec {Trégor).

Leui:s JJ.oUo, de Plouéz.ec (hors classe). · ib) FiJI.es.

1. Ex-requo, Suzanp_e- Le Roux, de Brélévenez; Alexandrine Cocaign, de Pleume-ur-Bodou.

2. Anna:_ Queffelec, de PJ.ouéze.c. 3. ·Yvonne Ni.col, de Plo.uJézec. :4. Yvonne Le -Meur, de Pllouéze-c. ·5. Bernade.tte Le Gan; de Br-éJéveriez. 6. Marie Guyomar, de Plouézec. . 7. Ex-requo, Apgèle Ta ton, de Ploumagoar; Lomse Graouieo,

de Brélévenez. s. Jeanne Garandel, de Plounévez-Moédec (Tré_g~r). 9. Anna Le Fustec, de Plounévez-Moédec ('Trégor).

10. Marthe Bolloc'h, de Plou-é-zec. 11. Jeanne Bouéde·c, de Ploumagoar. 12. Ex-reQ:uo, Maria BaUirdellès, -de B,rélévenez; Eli-sa Hamon,

de . P.louézec. · 13. Yvonne Béchec, de Ploumagoar.

14. Ali'ce Le Sam.z1 de Brélévenez. 15. ·Louise Omnès, 4e Ploumagoar. 16. ·Germaine P.eurou, de Piloumagoar. , f7. Ex-œquo, Simone Thbraval, de Brélévenez; Anna Le Bail,

de -Ploumagoar. 18. Ex-œquo, Denise Lamidou, de Ploumagoar; FrançOise L_e

Gall, de Ploumagoar. 19. Emi;lie Bérchec, de Plorumagoar. 20. Maria Kerlévéau, de Brél-évenez. 21. Louise Maigat, de P~louézec. 22. Odette Guégan, de Br.élévenez. 2.3. Anna Le Gall, ·de Brélévenez. 24. Jeanne kUaire, de -Ploumagoar., Le jury: Ta,ldir, Ka-revro, ar Ye·Û1det, Penn.dero .. ·

VI. CONCOURS ECRIT JBreur-iez ar ·Brezoneg). 1er prix (Pr'ix Gwelias) · ( 1), 50 fr. et le voyage de Gttin.ga1np, : ,,, : Suzanne_ Le Rçmx, de Brélévenez.

(1) Ce prix est ainsi nommé en mémoire du r:gretté M. Coroller, de Quintin, qui donna de sou vivant, à_ la Breuruz ar Brezo_neg, grand(ls marques d'attachement. Que les enfants bretons a1ent un souvenir pour lui dans leurs prières!

- 39!;-

2. Alexandrine Cocaign, de Plèumeur-Bcidou. 3. Jo'Séphine Léost, de Plabennec (L-éon). 4. Ex-requo, François CouOC'tOi·S, de Coadout (Trégor)·; Léon

Favé, de Gléder (Léon). 5. Bernade.tt.e Le Gall, Brélévenez. 6. Yvonne Chape!, Plouézec. 7. Alp-honsine Allain, Brélévenez. 8. Marie Guéguen, Sizun (Kerne).' 9. Françoi-s Robin, Plouézec.

10. Maria Bour:de1lès, Brélévenez. 11. Anne-Marie Le Moal, Coadout. 12. Yvonne Ni,col, Plouézec. 13. Anna Le Gall, Brélévenez. 14. Maria Kerlév.éau, Brélévenez. 15. Yvonne Guégan, Brélévenez. 16. Mari'e-Ainne Sala,ün, Lo•perhet (Kerne). 1'1. Jeanne Allain, Brérlévenez. 18. Ex-œquo, Eugène Dubois, ·P.Jévin; Alice Le Saux-, Bré-

lévenez. 19. Louis Do llo, PluduaL 20. Louis Ropa·rtz, Coadout. 21. Simone Th'Oraval, Brélévenez. 22. Anna Le Guefflec, Plouézec. 23. Y. Le Floc'h, Saint-Thégonnec. 24. Gui-Llaume Guefflec, Plouézec. 25·. Maria Godé et Eugénie Quilin, Brélévenez. 26. Armand Hamon, de Bonen, Yvonne Flanch-ee., de Brélé-

venez. 27. Pierre Morvan, P.louézeC. 28. Yvonne Le Meur, Plo.uréze.c, 29. Renée' Philippe, Brélé-venez. 30. Pierre Le.- Saux, Plouézec. 31. Guillaume Le Corre, Lanhouarneau (Léon). 32. Renée Lîbouban, Brélévenez. 33. Am1:Jroisine Le Coulz, Bré-lévenez. 34. Edmond Du puis, Perret, prè-s Gouarec_ (Kerne). 35. Odete . Guégan, Brél~venez. 36. Jean Morvan, Milizac (-Léon). 37. Jean Cottin, Poillmerit-le-vte. 38. Elise Hamon, Ploorézec. 39. Jean MorVan, Plouéze.c. 40. Joséphine M.atagnez, 'Plouézec. --,, 41. Yvonne Gauffeny, P.loué-zec. 42. Louise Le Mai-gat, Plouézec. 43. Marguerite Le Bollo•c'h, PlOfl.llézec. 44. M-arie Guyomar, Plouézec. ·

VIÎL 'Prix 'Calloc'h: 500 fran-cs, décerné à ]\-f. l'abb-é Joseph Le Bayon pour son dram-e intitullé: Kado, Ro.ure ar Mor.

VIII. Kenstrivadeg ar Brezegerez. Kenta pri,z.; 1'"-ann Dantec, San-t-Nouga. Eil priz_: Anna You!enou, Douarnenez. Trede priz: JRkez Dourmarp, Lanarvily. Pevare priz: Mac'harirt Gour:laoQuen, Douarnenez. Pempvet priz: Herve ar Bras, Gwiniventer. A,r varne.rien o deus Iavaret-ranna eve·lhen ar priziou.: 120 lur

d'ar ·c·'henta; 100 ·lur d'an eil; 80 Iur d'an trede; 75 lur d'ar' pevare· .. ha 75 l•ur d'ar_ pempvet.

-396-

IX. Kenst'rivadeg· àn Aot. Roudot. :perak- eman ar brezoheg ·o koU tachenn en ho parrez: Kenta priz.: L. B., Plaibennec. Eil priz: L-oeiz ar Floc~h, Lanniili'S.

X. Kenstrivadeg Arzur de -la Borderie. Eun daole:çm ·eus is-tor Brei-z .epad an:izer ar Rouaned lutg

amzer an Duk.ed. J(.e~ta -priz: Anna SeveHe~c~ Douarnenez. Eil priz: Mari Kergoat, D~ua-rnenez.

XI. Barzoniez. Eur rimadeH farsus. da zispenn eur ·c'hiz fall bennak: Kenta priz: Jorj Tanguy, Plouguiel, kichenn Treger: ~Dl ·.pri'z: Rosa Gonidee, Douarne-nez.

XU. Komz-plen. Qiber · eun do loon ·eus buhez Breiz war ar maaz e-pad ar

'breze,l: Ken ta priz: Anna Youenou, nouarnenez. EH priz: Anna Lapprart, Douarnenez. Da dosta gaud~: Ma-o'har-i.t Grwéguen, SiZun.

Er miziou a zeu e vo kavet e Feiz· ha Br'eiz penna,dou eus an üeveriou a zo bet priziet, ar pennad-ou kae·ra. War wel'lat ez ,a ·ar genstrivade.g, h.ag er bloaz-mlan- ar merc'lled; -a zo deuet .ive da zisk.oue-Z e karont o· yerz. bag e c'lleHont skriva ha komz · bi'aO -âr bfezoneg.

Pempvet Kenstrivadeg ar c·nardinal nu~ourg

-1 2 3 4 5 6

ex-œq. .8

9 10

/} 11 12 13

ex-req. 15 16 17

ROLL AR PRIZIOU

E c'hellet go,Unit 210 poen·t

PAOTRED Pierre Landurë, Skol gristen, Lesneven ........ . François-Marie Saillour, Guittevede .............. . Jean-Louis Palud, Guitevede ................... .. Joseph Combat, S. G., -ar Folgoat .............. ~··· F.-'L. Le Borgne, Sk. ar Pont, Guit-evede., .. .. Josepp_ Guillerm, Plouzeniel. ......... .-............ . Pierœ Dante-C, ·Plouzeniel. ........................ .. lia'lllfent Quémëner, Sk. Kastel, Pùouvorn .... .. François B0ucher, S. G., ar Fo1goat ... : ....... . Yves-Marie Cornily, Guitevede ................... .. Vincent Salau, Kerlouen ........................... ~ Yves Gouriou, S. G ., ar Folgoat ................ .. Yves Guéguen, Sizun ................... -............ · .. François-Louis Paul, Guiteved_e ............ ~····· Jean Herry, S.- G., ar Folgoat ...................... .. Yves Le Borgne, Guite-vede ............. ./ ......... . LEJuis Cloarec, Skolaj Ka-s tel, Santec ........... .

185 178 161 1/~ 159 158 156 156 149 1/2 148 1_44 1/2 144 HO 137 137 135 134 131

18 19 20

ex-œq. ex-œq.

23 ex-req.

25 26 27.

397 -

Jean Gourhant, S. G. l:iesneven F~l!x Toulle.c, S. G., a; Folgoat ... :::::::::::::::::· Felix Abiven, S. G., Le~meven.... · Hervé Loae.c, S. G., Le-sneven ................ .. Jean-François Saout Guiteve.d~ ................. . Franço_is Lesquivit, sk,. ar Pont, jjj;.j~~·~::::::::: E. Gue~uen, Skolaj. ar Pont ...... , ................ . Jean Siche, S. G., Lesneven ....................... . Yves, !nizan, Skolaj ar Pont, An Trehou ........ . Herve Sc~o, S~olaj ar Pont, Briec .............. ,. ... Jean-'Loms Sailloiir Gliitevede Joseph Loaëc, S. G~, Lesneven::: ................ .. Guillaum~ Ezel, Sk. ar Pont, Plo~~:::~::::::::::: Jean-Loms Tanné, S. G.,. Lesneven .

ex-œq. ne né Brenaut, Sk. ar Pont Dirinon··· ·· ·· ···· ·· · 33 GOulven Bihan, s. G. Le~neven .............. .

ex-œq. 29 30 31

ex-œq. Louis Ja.copin, S. G,., ~r· Folgoat:::::::::::::::::: 35 Albert Bihan, S. G. Lesneven

Hervé Sali ou, Guitev'ede ..... -.... · ........ : .. ·. ex-œq. 37 38 39

40 ex-œq. ex-œq.

43 ex-req,

45 46 47 48

ex-93-q. 50

1 2 3

.4 ex-œq.

6 ex-œq.

8 9

ex-œq. 11 12

ex-œq. 14 15

ex-œq. 1'1 13

e.x-œq.

François-Louis Merrien:·s:· G::·;~··j?~j:·~;t ..... . 1

Joseph Bihan, S. G. Lesneven ° Jean Bernard, S. a:, Collorec ................... .. .....................

Taolenn a enor' Joseph ar Scao, S. G. Brie•c · . René Gougan, Sk. ar P~nt, Bri~·~:::::::::::::::::: Jean-Pierre Martin, S. G., ar- FoJ.goat. ......... .. François Floc'h, S. G. ar Folo-oat François Toulle,c, S .G. ar F0olo-o.~i ............. .. Hervé Conseil, S. G., a'r Folgo~t .............. . Yves Balcon, S. G., ar Folgoat ... ~~~~~~:~~:~~::~:~~ Jean-Paul Morizur, S. G. Lesneven Goulven Couloï.gner, S. G., Lesnev~~.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.' Jean Donval, S. G., âr~ Folgoat ..... : .............. . François Pellé, S. G., ar Folgoat ................. .

PAOTREZED

Michelle Pengam, S. G-. Lesneven Marie Fouas:seur, S. a.' Lesneven ............. .. Ang:lina Le Borgne, S. G., Mespaol::::::::::::::: Marie Conseil Guitevede M_arie-Anna c'oàUuJ.,lem, B·;i~~::::::::::::········· Vwtorine Le Guen, S. G. Lesneven Mar-ie Floc'h, S. G. Cle~der .............. . Marie Quéré, S. G.' Clecler ...................... .. Marie Le Guen, s. 'a. Cled·~; .................... . Maria Pencreac'h L~cmelard············:········ Marie L-e Borgne;' Guitevede ·····.················ Marie:--Anne Cueff, S. G. ci~d_-~-; ................ .. Y~onne Mercier, S . .G., ivre"s:paur::::::::::::::::·:: Aime Saout, Guiteve-de Elisa Mob!han, S. G., L~~b~LWi;;tiii·~:-::::::::::: Anne-Marie Persan,_ S. G. Mespaul Lo?-ise Rognant, S. ·--a., L~sneven ... ·: ............ . Reme Creignou, S. G. Mes·paul ' ........... .. Marie N.la.i S G ' .. ~ ................. ..

n, · ., Sant Wazec ...... , .......... .

130 127 121 121 121 120 120 118 117 1!6 116 1.15 114 112 112 111 111 110 110 109 l 12 108 106

105 105 105

.104 10ft 103 102 1/2 101 1/2 101 101 100 1 12

176 170 1/2 167 1/2 160 160

'159 15!) 157 156 156 155 112 154 ' 154 153 1/2 153 153 152 149 14~

,

~ 398 ~

20 Reine Bellec, S. G., Cle.der ....................... . ex-œq. Yvonne Dourmap, S. G., Lesneven ............. ..

22 Jeanne Meudec, S. G., Guiclan .................... . 23 Marie-Y. D.aniellou, S. G., Cleder ................. . 24 Scholastique -Bihan, S. G., Lesneven ............. ·· 25 Jeanne Argouarc'h, S. G.,.Mespaol.. ............ .

148 148 146 1/2 146 145 1

/2

145 145 ex-œq. Marie Pellen, S. G., Plouvian ..................... .

ex-œq. Marie Grall, Guitevede.............................. 145 28 Thérèse Calvez, S. G., Lesneven ............ _...... 144 29 Yvonne Mingam, S. G., Guiclan.................. 143 1/2 30 Anne -Batan-y, S. G., Lesneven..................... 142/ 31 YVonne Coajou, S. G., Pouldergat............... 1112 32 Cécile Guillou, S. G., Lesneven..................... 141 33 Yvonne Guéguen, S. G., Briec ............ ,........ 140 1/2 34 Jeanne Quiviger, S. G., Cleder:.................... HO

_.r 35 Louise Paul, S. Œ, Plouvian........................ 139 1 /~ 36 Marie Le Borgne, S. G., Clèder..................... 139

ex-œq. Marguerite Laot, S; G., Lesneven ................. ~ 139 ex-œq. Pàuline Jaffrès, S. G., Lesneven .... ~............. 139 ex-œq. A. Le Bris, S. G., Le-sneven........................ 139

' 40 ROsalie Rose·c, S. G., Cleder ....................... -. 138 41 Louise Falhun, S. G., Cleder ............. ;........... 137

ex-œq. Jeanne André, S. G., Cleder ............... ,......... 137 ex-œq. Sirrione Ansquer,_ S. G., Poudregat............... 137

114 Catherine Le Roux, S. G., Cleder ............. -..... 136 ex-.œq. Mari-Anne Le Bi-han, S. G., Cleder............... 136 ex-œq. -Marie-Yvonne Riou, S. G., Cle·der.................. 136 ex-œq.- Anne-Marie Mear, S. G., Mespaol..-,............... 135

48 Anna Herviou, S. G., Sant Woazec.................. 135 ex-œq. },,une-Marie Méar, S. G., Mespaol.................. 135

50 Marie Le Bis, Cléden-Cap-Sizun................... 13~ 51 Isabelle Le Lez, S. G., Cldeer..................... 13~ 52 Marie Godee, S. G., Guiclan ........................... 131

cx-œq. VÎdorine Prigel}t, ·S. G., Mespaol.................. 131 ex-œq. Marie-Anne .Coli:ri, S. G., Pouldregat............ 131 ex-œq. Marguerite Quiilec, S. G., Cleder.................. 131

57 Anna Le Foll, S. G., Briec ........ , ............... 130 1/2 58 Jeanne Laga;èlec, S. G., Lesneven ............ _...... 130 59 1-Iarie Ellegoët, S. G., Plouvian.................. 129 1/2 60 Jeanne Le Du, S. G., Sant Woazoc............... 129 61 Anne--Marie Quine, S. G., Cleder ....... ;.......... 129

Tao,len a enor

~2 Catherine Velly, S. G., Cleder .................. ~ .. ex-œq .. Marie-Anne Gour-melen, S._ G., Lesneven ........ . ex.,req. Jeanne Fouasseur, Kerlouen ...................... ..

·65 Aline Kervarec, S. G., Pouldregat.. ............ .. ex-œq. Anne-Marie Roué, S. G., Cleder ................ .. ex-req. Yvonne Quéré, S. G., Cleder ................... ..

68 Augustine Gouriou, S. G., Lesneven ............. .. ex-roq. Louise Calvez, S. G., Plouvian .............. ~ .. -... .

70 Julia Tanguy, S. B-., MespaoL ..... ~ ............. . '71 Marie-Anne Rosrpars, S. G., Sant Wo.azec ........ . 72 Louise Jolivet, S. G., Pouldre.gat ................. .

ex-req. Jeanne..:Yvonne Rollan~:l, S. G_.,, Guiclan ....... .. 74 Jeanne Drévès, S. G .• ~Lesneven .................. ..

128 128 128 127 127 127 126 126 i251J3 125 124-124 123

êX-req. 75

ex-œq. 77 78 79 80

ex-œq. ex-req.

83 ex-œq:

85 86

ex-œq. ex-œq.

89 90 91 92 93 94 95 96

ex-req. ex-req.

99 ex-req.

101 102

ex-req. 104 105 106

ex-req. ex-req.

-M!J~

Perrine Roguès, S. G., Guiclan .................... . Julia Cazuc, Guitevede ......... :···················· Louise Elard, S. G., Cleder ....................... . Jeanne-Y. Cons-eil, S. G., Cleder ................. . Adèle Son, S. G., Mespaol. ...................... . Jeanne Montréer, S. G., ,Lesneven ............. .. Marie Ménez, S. G., Lesneven .................. · .. . Màrie-A.nne Allain, S. G., Sant Woaze-c ....... .. Madeleine· Rolland, S. G., Plounéour-Ménez .. . Marie-Louise Kerroz, S. G., Lesneven ........... . Thérèse Bourhis, S. G., Pou.Mregat ............... -Francine Le Saint, S. G ., Lesneven ............. .. Marie Guiriec, S, G. Pouldr~gat ................ .. Marie Bourdon, S. G., Poulâregat ............. .. Anna Colin, S. G., Pouldregat .................. · .. . Marcelle PlouUquen, S. G., Lesneven ........... . Angéline Pella y, S. G., Pouldregat .............. . 'Marie Guillermou, S. ·G., Briec .................... . Julienne Kerouanton, S. G., Lesneven ........... . Louise Créac'h, S. G., Cleder .................... . Marie-Anne Squiban, S. G., Lesneven .......... .. Anna Bot, S. G., Briec ............................. . Marguerite Gourlaouen, S. G., Pouldregat ..... . Marie Le- Borgne, Plouarzel. ...................... . Alexandrille Paugam, S. G., Me·spaol.. ........ :. Thérèse Pellé, Gleéden-C&p-Sizun .............. . Alice Géréec, S. G., Plounéour-Ménez ........... . Marie-Anne Stervinou, S .. G., Sant Woazee .... .. Marie Le Pape, S. !}., Poudregat ................. . Yvonne Guen, S: G., Lesneven ................... .. Marie Cochard, S. G., Lesneven ................. . Marie Tulipo, S. G.,· Briec ...................... .-: Anne Le Moigne, S. G., Sant Wûaz.ec ........ ;· ... Marie-Anne Guele,c, S. G., Poulrdregat .......... .. Germaine Marc, s .. G., Lesneven ................ ..

i23 121 121 120 119 1 /_'Z 118 118 118 118 117 117

. 116 1/2 116 116 116 115 113 112-111 110 109 1/2 109 108 108 108 107 107 105 112 104 104 102 101 100 100 foo

0 deus gounezet priziou diVinadennou c'houec'h miz kenta ar bloaz:

21 o deus bet 600 poènt Mar. Gabon, Guisseny. OletCoz, Cleden. Louis Flore'h, Plomeur. J. B. ar Goff, St-Thegonne-c. Victor Gouriou, St-Thonan. Ch. ar Guen, Lambe-zeUec. Rene Jaco-lo.t, Gwi"pavas. G. J~, Pont-Melvez. Mari Kervella, Plougastell; L. Lars~ Plouzane.

Ma:ri Laure-nt-, Gwipavas. F. Mear, Trezirlkle. Fe·lix Mo al, Enez-Vaz. .T. P. Moal, Tregarvan. Penn-Kalet, Gwi-ta;lmeze. Yann ar Perrot, Ros-ko. M. Postee, St-Thonan. Fr. Pouliquen, St-Thegonnec. Itr .. Rolland, Mayenne. J. 1\{. Salaün, An Trehou. M. A. Segalen, Gooesnou.

\.

·- .. .: Etrè _ âh:_-·~1-?J~-~~:-_ ê ·f<ù1nimJp t:al·v,m>d•og,ii .J /-àur obèi' ·heuv~r-all -· e· roirop_: .pe~ ._. __ o w•r .. a .l:u

. 1- he dèu.s .. b&t· . _ , Ntar"i Glryader, -L·aiiiieufret."-

·.--- -; 'J ~;-_if :._G-off;1 --I?-oü1derg;~t; .. · ·w. r;, .v:,, sant"Nic.

3 o d:euS -bet 560 August Ad:lariibü;, PJoU.vHm. Galbr~el KersimQn,- Pl~ennec. Henri- Ma,dec,-- Sant-Divy.

· 7 o deÜs ·bet 540 Frans. Gourriielon, Plougasten.

--' Nijei:'ien Breiz, ·Toms.

PaUlina- ·:P-invidic, :G\V_ik~. ' 's_, __ -o .deus- bet 520

St.,·B_ou~dher, Plou13erne.· H en-n--. Larv.or,.-Meilars.­Jo s. Lossouarn, Gwiss-eriy. Tanguy_ Oreignou, _Cleder. J. F: Div erres, An Tr·ebou. Mikael Dreves, · Plouzane.

2 o deus bet · 500 Mf!,ri Kermarrec;· Sant-Divy. Jann Tanguy,- ·Sant-Thegonnec.

J,. M. G., Goulc'han. Fia breman e tigciromp eur gentrivaideg nevez ba n: badil

neinet trî mfz · etre ar re n'o deus k-et geHet kaout pr1z ebet c'hoaz er blo;:tz-man. -

L

DIVINADENNOU MIZ HERE

Gwenn e·vel erc'h, G1az eve.l kevc 'h ruz eVe.l tan, du evel brin.

20 p. ar r. Dig'aset g~nt K. ar ~ihan, Gwikar.

II. - An hini am gra n'am dale 'h k.et; An hi ni am doog . n'am c 'hlask ket ; Ah hini .am. gWilsk n'her goar ket?

20 p. ar r. Digaset gant J. M. S. Soudard e Kemper.

III. ___,. Gand ar c'houec'h ger brezonek-man: heol, ip'reiz kleiz, kreiz, dourn, paour, grit c''houec'h ger brezonek 1aill en .eur denna eul UZ1erenn eus ,pep hini ane·zho ha. grund al .J~zerennou .t~nn~~t, en eur o leze'l, an ell war lere h eben ev el m mt lbet lœmeret, ·furm~t hano oor zantez a veve e kantvejou kenta an Iliz.

20 p. al". r .Digaset gant Franseza, Creignou, Cleder.

IV. ,...--, Petra a ya d'ar ster A lez e vouz.ellou er gêr?

20 p. ar' r~ Digaset garit Loeiz Cadou, eus ar Zant, Bro ... Wened.

v. - GE:riou karre a heder 1izerenn pep hini a c'hel­ler da len:n lwulz. .eiiJls a· z.ehou da gleiz ev el eus an nec'h d'an traou.

~ -é ~ ~ Pei-c.'he.nnet gant Brei·z. ~-t.~.f! D'ar c.'hemene.r eo :red ~ -t. -t. -t. Eur Roue eus Rom .f! .f!.!! -t. N'e garas biskoaz e- v.amm.

20 p. ar r. Digaset gant G. J. Pont-Melvez.

Digas ar responchou hag an divinadennou nevez a gavfct abenn ar_ 25 erus ar miz da: .. , i

M. le Directeur du Feiz ha Bre•z, tt Plouguerneau (Fi•nis-tère),

.KELAOUENN VIZillE .GANT·. SKEUDENNOU.

htOr BreiZ - MaTVailhou -· Gwerziov­ha Sonio~- ~ .Buh,~z _.ar Vro

RÉOACTJ:ON"

J.-M. PERROT, Plouguernea~ (F_'") 1 Y. LE .MOAL, Coadout, P.' Guingamp \ ' ' - .

·ADMINISTRATION ADMINISTRATION du FEIZ ·HA EREIZ

Fa. GEORGELIN, du Bleun-Brug et de l' EingleoSantlltud

Yv. DREZEN,· Brest- 4, rue du Château - BreSt

C/C 44-40 RENNES BREST~ 4, rUe du Château- BREST

c/c -6231:! RKNNEs

PUBLICITii; ABONNEMENTS INDiVIDUELS •-F.EIZHABREIZ • et" KoaN~Bquv .. Bretagne . . . . . . 10 f. l'an France . . . . . . 11 f l'an Etl'anger. . . . . -. 12 f.l'an Abonnements collectifs

Toutes les insertions sont faites

Feiz ha·Breiz (;;eli!) {à partir de 5 exempl.). 5 f. l'an

à l'annêe · Une· page entière . .Une demi-pag,e. . . · Un quart de page

300 fr. 175 fr.

100 fr. ~.~~

TAOLENN AR MIZ. - Tro-Breiz Kannaded ar Bleun-Brug, - Bez meur- soudar.ded ha martolodcd B:r:eiz, Y.-M. PERROT. - E skolaj -Lcsn·even. - · Bleun-Brug (iwçn­,gamp. -:- Viktoria Konan a Zant-Luk; J. u.· .:.:_ An Anaon, J. _L'HELGoaALCH; .. - Gwilhou ar Rouz,- G.' P. - An diaoul ·en aod .. K. AR BoUTINOU. ~ Roue· al Laz D. N. D. - Keleier ar miz. ~ :Divinadennou. • ..................................................

SUUOU HA GOUELIOU ,MJZ DU

1 a viz Du. - Goue1 an Holl Zent, p, 761 e levr ail- A. Uguen.

2 a viz Du. - Han/ter Go~el an Anaon, p, 768. 8 a vlz Du. - xxruet sul giÛude .. ar Pantekost.

An oferEinn p, 518. ' Gousperou · IDent_a D'edi iliz HOr Zalv·e.r e Rom

p, 607, 15 a viz Du. - xxrvot !"Ul _.gonde ar Pantekost, p .. 240. 22 a viz Du. - Dï-veza sul .ga-ude_ ar Pantelmst, ·pl, 522, 29 a viz ou. - Sul ken ta an As·vent.

An ofe,renn p. 145. Gousperou ken ta :saut Aa}ldre, p, 620.

Ar Bleuq~~ru~ dirait E~ldbiên

Kannaded a-beuFz ar Breun-Brug, an Aotronez Joanno, ;pe.-son Benac'b, Cbevillotte, rener Strol­lad B;cB. Leon, hag E. ar Moal, relier ar B.-B.; a zo bet o kaout an Ao. Kardinal Roa.Zon, Ao. 'n Es­koh Gwened hag Ao. 'n Eskob Naoned evit dis­klêrian d'e•zo menoz ar B.-B. ha kaout o asant war gement a ra hag a zonj ober. ·

Bet o deus hor c'hannade.d digaiit an aotronez vras-man ar gwellan digemer. E Gwened, an Ao. Gouraud a roas d'an Ao. Guillevic, vikêl-vras, karg da blêal gant ar Bleun-Bru.g, en e hano. Kaout a

· reas mat gwelet ar B.-B. o tout da· vloaz d:ober e c'houel da Vro-Wened hag o sevel eilr Strollad, evel e pep rann-vro ail.

An Ao. Guillevic, vikêlCvras, au Ao. Buleon, per­son an iliz-veur, an Ao. Coetmeur, mestr-l<elenner er c'h1oerdi, a reas kalz a stad ouz kannaded ar B.-B., ma teuont d'o zrugareffiat aman a vouez uhel. ·_ E Roazon, anA o. Regnault a zigoras e di d'ar gan­naded hag a. lakas en o serr e amzer hag . e. boan .. C'houec'h en em gavjont da vont da welet an Ao. Charost: an Aotronez Joanno, Chevillotte, Pois­son, Perquis, Regnault hag E. Ar MoaL An aotronez Havard ha Qnilgars n'o doa ket. gallet dont na, kennebeut, an A o. DeJahaye, rener an Nouvelliste.

An Ao. Charost a zalc'has hor c'liannaded gan­tan eun hanter-eurvez oralaj hag a roa's kalz meu­lodi da labour ar B.-B., abalamour ma talc'h war

-an dro da frankiz1ou hon bro Vreiz ha da re an Iliz katolik, hep klask en em zispartia diouz ar Fr.ans. · . .

0 klevet e tlee ar B.-B. dont d'ober e c'houel da Roazon, er blôaz 1927, e lavaras e tenje heu e-unan d'en em la!mt e penn ar gouel-ze.

Kannaded ar B.-B. a lavaras mil drugarez d'an Ao. Kardinal hag a gimiadas dioutan, gonde m'en

~~::~~~~~~4~gJ~~''Nia~o~n~e~d4 •. J.~e.n~beyitamz·~.odloè: gWelet anAo.

chômas nemet an Ao .. Chevillottè, gant karg e1n gaont ar gwener, da ziou enr goud.e kreiz­

te, e. J)alei· an EskoptL Hogen, se tu. ar pez ;l skriv . d'eomp hirio, an aotrou-man: · · ·

, « Gwelet em ens: dec'h. an Aotrou 'n EskQp. A-du ganeoinp eman penn-da-benn, nemet en deus c'hoant da c'hellmlt barn ar B.-B. diwar ar skridou hon deus ·savel. Kasit d'ezan eta Feiz ha Breiz, ar « Bleun-Brug e Gwengamp " hag aH ... " ·

Labour talvoudus ar Bleun-Brug, kevredigez breizad ha kristen, a zo breman anevezet ha kavet mat gant holl esldbien Breiz a-unau. En enr mare ha ma 'z eus kement a zellou troet warzu an Em­zao breizek, o k1a&k gouzout gant pe gelaouenn, gant pe gevredigez eman ar wirionez, setù respont de ut a-beurs renerien vrasan ar vro: Gant ar Bleun-Brug bage vignoned! Bretoned, yaouank ha koz, heuilhit heu! Na droit ket elec'h all ho sellou. Henchou dall a gavfet meur a hini; n'eus nemet eur gwir hent, an hini a zo pleustret gant pôtred ar Bleun-Brug.

Evit eur mignon, Eur bedenn!

An hini etouez mignoned ar Bleun-Brug en deus la­bouret gant _ar muian a fizians hag a· nerz-kalon d'ben diazez,a,n eve,) ·m'eman breman, an Ao. Delis.se, eus Mene­Alban, . a zo gwen boaniet er mare-man hag e diegez gan­tan. Bet e oa gant e dud e ·gouel· ar Bleun-Hrug e Gwen:. ·gamp, hag hon doa taolet evez e oa o koii e weled. Siou.aiZ! · red eo bet d'ezan, ab.aoe, mont da gaout eur medisin da

.Bariz, ha n'ouzomp ket c'hoaz. penôs' eo bet e dro. Len­nerien f!eiz ha Breiz, ka-sit da Zoue, me ho ped, eur ·be­denn virvidik ·~vit ar Breiz.ad kalonek-:rhan, ma teuio d'.e­zan ar sklêrijenn a-nevez-fla_~m evit m'ad e diegez bag ar ,Vro!

404-

BEZ. N\EUR soudarded ha martoloded Breiz

marc:> er brezd bras 1914-19i8 __.œ---:-'-

Kement hini a zo bet, -~ Sautez Anna W ened, gaJ:>t gonehon hep

. lille an . tri c'hantved bloaz . pban JU . a. 'z eo_ en··-em ziskouezet a aoe rn y

eno Mamm ar ,Werc'hez da von Nikolazig, oo dens gellet ~welet ~ oad stag da zevel, e krchen tl Vanini ·hor Bro, eur. pez meur d'ar vngale geiz J!e deus . kollet e ad ar breze! bras 1914-1918. pAr maen kenta {1) anezan a zo

bet di·azezet da genver sul bras a: R 1922' aand an A. Cerrettl,

ozera . . o p . . d"r-ag ar kannad ar Pab e anz, 'I

c'bardinal Charost, arc besJ,.ob an A. Gouraud, eskob Roa.Zon, b

· d an 'A. D_uparc, esko Gwene, k b Ke:rilj)er' an A. Morice,. es o Cayes hag enn niver bras a dml.

T . bloaz a zo abaoe hag abaoe n'e,;; bet ehan ebet d'al labonr warnezan; daoust' da-ze emaer

c'hoaz ·diouz penn hag an !ur a zavas ar gest kenta

. , ~"u.u•uu d st ker ker ha ma 'z eo a die bez~ teu~et ~~:::t~· t~~ ; 011' Eskibien Br~iz, enn P."P tra.;.,h a~= uastenn an dourn d'ar Vretoned: an ed gw ' 1 . . ' 'dik hag a ra traou ker bras, hag al uzen a zo <erk. prrn~a luiosten eo a glasker da ob er e eun dra vras, ae Santez Anna Wened. · enoret Re Varo ar

Pep tiegez ha .pe_p parnelz o deus tra a-walc'h. fazia d · hagaavareo '

breze!;. arn a z~ d d hag ar vartoloded maro er a reont · _ar zou ar e v b ·· · d'ar Yro breze! ; die beza enoret gand ar roda- ~~~-hont - .

b .. · ha n'eo ket da heman. pe a . . '· a- ez, -:- . t d ha war ar Vro a-bez eo o deus eo o deus grae V:l! ' -

warnan. Aux BrMons, so·lda-ts et (1) Ar- geriou-man a lennomp Tenu eo. gwelet lakaat galleg hep­

marins mo-rts pwdall{IJ la guel"''~~z Anna nemed e bTe:oneg. ~ · ken el lec'h ma ne gomzas , san

405-

lakei hannon skedus ar c'hloar da ziskenn; bet in:t bet epad pevar bloaz hanter (( ar f:r;eilh hag_ a- val; ar garreg .hag a flastr, ar guruD. a freuz, ar mor a veuz n (l)._Arabad eo morse heu ankounac'ha·at; bro ebet gonde gwalenn ar ·breze!, ~'he deus bet . kement a gaonv da zougen ha Breiz {2) ha hm ebet, en he mantell-gaonv ha war he daoulin, ne ganas ar brezel, _ eve! m'her. greas Breiz, dre c'henou he harz brudet Yann Per Calloc'h.

Bez meur hoU vrezelourien Breiz a rank- eta beza savet, ha ne c'heller e z,evel nemed ·e kalon ar -vr'o, hag e pe lec'h eman kalon Bre.iz ma n'eo .. ket e ti ar Vamm an hini eo?

Bez mel}r brezelourien· Breiz a rank beza :bras,- ma vo gwelet a-bell, (3) gant ffiement hini a dremeno dre· Geranna ha ma c'hello tud Breiz-IzeJ ha tud. Breiz' Uhel en em voda, hall a-unan, er flourenn a vo en drb d'ezan, da zelaon kenteliou ar Re Varo ha da zeski pebez kalonou tud o doa• o Zadou. ·

Bez meur brezelourieh Breiz a ra:nk heZa kaer, da ··i welet ha da c'houzout; stummet e giz ar vro, ha graet gant traou ar vro; arabad: e vefe eun dra .diwar zav

1 hag a vo, dispennet, e nebeud bloaveziou, gahd ivinou ---,c.: yut an amzer; red eo e vefe kizellet e mein gal el ari Arvor, ma chomo, en e zav, keit hag iliz ·Sautez -­Anna.

Bez· meur brezelourien Breiz a. rank dreist ho li beza · ]ùisten; doare ha doare --a zo da_ enori ar re- v;ilro; o enori a ·d'helier e payaned; o enori .a c 'heller e.-·. I(ris~ ~eilien; truezus eo gwe!et petra o deus graet ar C'hal­laoUed d'ar zoudarded maro er brezel; n enori'o deus. graet en eur zibab relegou unau anezo, - a. C'helle beza eur c'hristen eus ar re wella, ___:_-ha kaset o ·deus anezan, .hep kroaz, na klod'l;t, na beleg, na pedienn~ nà dour henniget, da eur bez o dens tou!Iet evitan duc hont, dindan an cc Arc_ de Triomphe )), e kreiz ~êr Bariz; eno, ar zoudard-se a zo deuet da veza·evel eUn doue nev1ez evid ar re n' o- deus Doue ebet Iœn; eur gwareg eno~, kement hag eun iliz, a zo a-zioc'h e vezj e vez a zo evel eun aoter e vez kinniget bl.euniou war..; nezi ken alies ha hemdez ha dalc'het goulou dirazi ken alies ha bep noz; d'!nt a réar da, brezeg en he

(1) Ar en deulin, p. 32.

(2) Ni, Brètoned, hon ens kollet 1/17 er hrezçl, pa ne golle ar C'hallaoned 1/30.

(3) An toul" a vo war e c'lwrre en do 45 metJ",

- 406-

c;hicheh ha -da stoui dirazi 'en eur ober ar mut epad eur- vunrttenll.

Skuiz gand ar relijion goz ne heulient ket ']:-~n, Aotroned Gou:u:nainant Pariz o deus· savet -ar rehpon nevez-se, relijion ai- Zoudard Disano, ar zoudard ha 'n:'en doa ·war ·a mena, feiz tebet ken, hag a zo -gellet; di:'e""z-~,_-e g:is d'an douar, evel eur payan! , ·. N'eo ket evel-se eo ec'h enoro ar Vretoned o zud vara· n~in:i ket -kouezet ken izel-se c"hoa'z evelato; .en effi ·gem~ret a rairit• en· eun doare "ail hag a ·zislùe_rio (lifag . ar l>_ed hoU pebez kemm a zo etre an dwu o)lenn-dud, . · .

Bez meur soudarded ha martoloded hor Bro-m; n' eo ket bez unan hag en deus . kollet e ano hag e feiz e vo;· hennez a vo bez 240.000 SQUdard pe varto" lod .a- oüezer mat o anoiou hag ---a vo o anoiou- 'war­:nin.;, hennez a· vo· eur bez kristen; -eun Hent ar· Groaz, ha-~n'en· do ket e bai e Breiz, a raio an dio d'ezan; eur chape! a vo ennan hag ,er chapeJCse pemp aoter, kèn alîès a· aoter hag a c'houli en dOa Hor Zalver war ar groaz, ken alies a aoter hag a eskopti a zo bremim e· B_f_eiz. · .

· :K,emetit breizad a zo maro edoug 'ar breze! a rank J{3:0ut ~- v:üm-bez ganfl e ano warnan, e. Keranna; -priz

-ar ·maen, gand-_ an ano k~ellet _warnan, a zo. 20.0- ~ur-; ar-. vein-se,- -a- zougo anowu ar re varo1 .eV1t ma .. va a:esod'h a-ze o C''haout, a vo renket, __ dre barr:ez, -war voger -·Héllt ·ar Groaz. a raio an dra da flaurenn _ ~r ·bez irièilr. _

Kement hini a roio eur prof bennak a vezo lavaret ~ eun · of~e:r-enn evid e __ dud aet da_ Anaan, bep lun_ kertta 'r~_.miz,· ouz 3.ater sant. 'Erwan, .en iliz Santei· Ann~, heteg ar bl9az 1950. . · .

Kement hini a roio da· nebeuta 2.000 !lir, a vezo, nt'a kar goul~nn, lavaret -;eun oferenn er blmiz- evitan; epad 20 ,vJoaz. . . . . . . ·

Ev-it hez meur brezelourien Breiz, ·e Sautez Anna, leli~nerien vat,'roït holl hoc'h aluzen ha Doue hopaeo)

Y.-M. PERROT ..

_ Ar __ profou _ hag anoiou ._ar. _zoudar_d_ed .- pe ar_. _vartolodetl -V~rô à:_'é'hello·· lJeza _kaset _ pe dà veleièn ar_ parreziou,· pe d'ar c·hCI.-:. toni,· GUillo, Trésor_ier de rA_ss_Ociation diocésaine, à_ l'Evêché rie' Vàlines (Morbihan), · .

pe d'ar clitzloni -Pori.ëzàt~ SupéT'ieur de la Basili,jue, ii: Sainte­Anne d'Aurqy .(Mo~bihait). Chèque Postal 88-90, Nantes.

- {01-

E Sko1aj Lesneven

. : Setu &.a!Vet~ ,e· sko_taj_ Le·Sri~vell, ~ur .. è'helc'lh studi 'bfe.:o ZQnek, e_ hano Kek'h Sant-Weltas. · · -·· ·' ,·

D~sul et'il ·(17 ·à viz ~e~e),, .-ar re Vr~s élouez. a:r .sko~ laenen 1êll en em vode, e k1chen chapeliO" Sant.:.Eg:irek­h~ag eno e oa displeget diraz-o, e· berr go-~zou, pen~os ~ c heUfe, bez a savet~. en ·o ~oueZ, -eur c'hele'h-stuqi,' ha: p_e-: s~ùrt -lab~1:1r a_ c~hellfe beza graet ennan. En ;linzer hifio­n, eus B_reiz·ad y.aouan.k ebet, hag ben .war nr 5~udi, h·ag'.:-~­c hellfe _' ohom ~e~ an aout doare e Vro. Er- skoliou ··braS' e v~:z dcsket yez,_ 1stor, sevenadurez ar bfoiou ko.z·- hag_- 'ar· browu estren, pena-os chom hep deski yez, istor 'ha SèVe­naqurez hor Mamm-Vro.

Ha ·setu aman reolenllo~ K~h~'h Sant-WeH-~s·. 1. Kel-c'lh-studi SkoLaj Le.sneven 'a zo -1a1kaeÎ dindan'.skbal

z~ll .,sant 'Yeltas: ~anet e Bro-_Skos;-_diskibl Sant: lltud:-·e· I~ro-Ge~n, abos_tol ar feiz, _e _BrO-IWe;rzon, _:ci:tana:c~h .... e Br0 Bretz-lzel, sant Weltas a zesko d'eomp karout- hon Mamm-Vro, ha karout _ive ar bobloU kelti_ek eus· hÛf gouenn ..

.IL Ar éhelc-;h~s.tudi a heuilh 'ali ou:· -m-enozi~u-:spé-fed a.r -.~elao_uenn Feiz ha f!reiz ha kemerout a ra perz e ·goUe! hou hag e kenstrivadegou ar Bleun-Brucr. · ·---

III. ~afbour ar C'hel-c''h: peb e-zel, ep~d e amzer sttidÎ; a:hoan1o: . . . -· _-, :;:

a) Da ana?ut- gwelloc'h hor Bro-V-reiz, he y€iz,- he-- sevt~-­nadurez,he 1sto:, ha; dreist-holl, he lennegez, -eve! ma -tesk doareou ha yezwu ar bohlbu an (galleO'· latin s.aosneg -)

b) Da an aout gweUoc'h ha da ga1rout b~uioc;h bor ,-ze~-t k·oz~- · · - _,_

IV.--Hag eVit.-'se·: . a}: -_Pep-hini a-· lab-ouro, hen e-unan, dre lenn, _d're

skriva:.. · , . : -- .. · · h) Bep sul, -goude ·ar gou-sp·erou;. e-.kreiz _ehan ali -dro: v ale, e v:ezo gràet,: evid . izili ar C'helc'ih,. g~nd· Una.rt_'. éus ar renenen, eur hrezegenn, war ·ar yez, doa.r.e ar mienif' a! lennegez~ pe eun danvez al.I. Goude, e vezo kanet gWer; Zl-OU- pe s_~lll-OU br~z_onek, h~g._ evid echui, Bro goz da zarroU. -v. E di:b~n': -illlS Ma•e, è- vezo- -gr.aet pardon .a.r, e~helc-',h.

Deus; ar mm_tm, oferenn .gant kantikou breznnek ha koffi~­_mun-1-on en enor- d'·~or Zen.t -ko·z. ___:_:_ ha, d'<an ab.ardaez, eür

.brezegenn, e hl"ezoneg, eur eur clhapel bennak tost da ger Lesneyen.- · ,,_.VI. Eyit .-gellout -~akat _-an_ h,an,o er .:~,h~leh .e r'ànkef bez a.. en. tred<e ·.klas pe en eur c'hl-as. uhello-c'h Ar sl· 1. · · k 'h · · · 'h

1 · ' · , . -. - .' - .. .o a_enen

ya~uan: o.c. a c~ . e Jo, da c'~hü'rtoz, hfiÙlia. ,~n~·- ehellteliO.U: hrezonek a vezo r-oet -d'ezo èr c'-hlasou ~Zelloc'Jj. ···

. Renerien ar ,C'helc'h,.~

vo ~un .. _~~nz~ •. ~o:;r:o:::t,.!~o:,~:· ;r.~di ~-blirz er bed ·o·

An .. traoù _Jta~r ~Onde_. lna ne niirèt ;'Il} et_ ar biezon~,--~l'E~o ·. ket ka er v-l)ndus;:ehr yez eo ha'·p'he go:t.iezer ervat, yezou aU. . ,;

Ha gonde. IDa ile yij'e kèt kaer ha gondé ma ne -vije ket gwall dal-' voudus e vije red d'eomp -c'hoaz deski ar brez~neg) dre_ ma 'z eo yez bor _bro, yez hon tud koz, yez bor goueno ha m'emü.u_ mouez · ar gwad 0 Javar:et d.'eomp -ne c'homz. . ' - .

... Kemeret hO peus- an ano a ziskibien sant Weltas ha n'eo ket heb abeg; c'hoant ho peus da zisko\1,ez dre-ze, m~oarv:l~. ho pelis i.Oul da:- s-tudia n'eo · ket ho· yez hepken met ivez ho~'h istar!, rak sant- Weltas eo Tad Istar Breiz; hen eo a skriv~s:~-al'.l;e;vr brudet De excidio. _ Britanniœ: Penao!S' eo bet diskaret B.Ni;_; :Y a! deskit penaos · eo bet diskâret Breiz- en amzeriou koz bag, en hon amzer, niet de_skit dreist-holl penaos eo red en em gemeret evit he ads­v_'el: en eur bez eman; lak~t eo bet ennan e20-veo-; met beo-~buhezk eo eno c'hoaz: d'eoc'h c'houi, tud yaouank, __...,. evel an Elez a zavas gwechall ar maen diwar bez Hor Zalver, - eo da. r-evel ar maen a vir outi da vale, da derri he ereou ha da gana en he enor Alleluià .bras ·ar Zul Fask!

' A-ihend-all, _er ,è'hlasou izelloc'lh, -er._ skol,aj, e _v~z graet ive kenteliou brezonek_, er 5et gand an Ao. _Men·J;l; -er 4e gand an Ao. PiOhon; en 3e ha 28 gand an Ao. Batany, -ha darempredet mat e:vint, me lak1ru, gant ma zo, a-ilumn bre­man, kant hag ouspenn, o v-eza lakaet o hano -:- (43 er 4e- eun 4G- bennak er 5et ha 29 'en 3e hag en eil klas.

Ha_ p-erak ne c'hellfet ket, e-r .s.kolajou all- eus p_or Bro; sevel kek'hÛu h-enVel ouz- hini S.a.rit-Welt3:s'L_l)aou.st ha rte. welfet ket, _ neuze, er c'herlta gouel ar· Ble-qn.;.Brug,_ e Gwe-ned, eur strollad sk,olaerien yal?uan;k, -_ganto, doun en o c"halùnou, dorijans Doue hag o Brb, h_ag etr-e o daouarn, savet ploum hag uhel, banniel digailhflr ·hon Er­rilinig karet. Î.ll,lirmmlllllll~llllllll~III\IIII!IIUIHIIIIII~IIII\IUIIIII~IIIIUI!~IIIbHIIIIII~IIIlll!llllllll\lllll!lllllllllll~lli\IIII~II\IIIIIIIIU~IIllllii~HIIIIII\11111~ IIIIUI~IIIIIIIIIft

' . ' ' . .

Priziou ar Bleun-Brug ha Feiz ha Breiz

Rener Effigleo sant IUud a bed ~ goun1d<eien priziou .ar Bleun-Brug. ha- Feiz ha Breiz d'hen digarezi evid---­an da-le :a 1a];-_a da· gas -.d'ezo ar priziou; n'eo ket. evit tizout gnnto.- en rleiziou~man,. ha ~~ed:11l a I'ankint tniz }cerzu- a~ ~:u'z kiout o leoriou: ·ne .gollint netra eYit .ge_dal.

1 . I'iz ltron Varia Wir-zu,our ' .

Bleun-Bru~ Gwen~amp (Kendalc'h)

AN '.fREDE DËRVEZ

9-and an; d~ou ~?èz..,c'hoari-ze~ (Braoa _mere~h ar barT<ez hatg ar Oh1mmaoq), eo ec'h echu eil dervez Jall' Blet\n­Brug. Hep mar e'b,et, a-n dervez-ze eo ar c~henteliusa ba~{ . an talvoud~sa eus) ar -c'hendak'h a-beZ. Hen eO a ra :al -labour f<_>~nn~s, !3.•1! labour a houez, al rlabour ar rimia ret

~~nt~l~a, re1za hag eüna setu aze e bengenn. Ar pirlo~ nezwu d1spleget e4oug an deiz-ze o deus muioc'h a zotin­ded •hag ~ ledand•ed eged ar re a vez disklèriet e ke'r.zi a~ dervezwdou an. 0 vez.a ma ~z int ha1rpet war roC'h d~vrall ar gelennadurez kristen, ez int startoc'h war l 0 d1azez, suroc'rh e :pep giz. Aesoc'·h ha brasoc'h krog: ·0 deve~ war ar_ sper;ejou ha _frouez _f-ounnu~oe'h a daoloitt. Ar choa nt d-a z.evel a.r rètred-ze a oa diwanet wa eus kle.:et, eur pennadig a oa e spere,d_ relle; ar rB.~ Met ne tJ.r~e ket ~ale _-re vuan war an tu· ze (J'and aon da rankout kila pe chom a sav. An dud a rr~fe marte'ze srk~uarn-:vouzar. Ne ~omprenfent ket mat a-walc'h talvo'u­~~tJ.ez -eun nevezenh ~us ar seurt~ze... A drùgafle DoUe an dud ·~ __ zo deu~t, n1verusoc'h zoken- ~get ria c'hedC:d-. H~.g .. an' nir-er a.n--ezo a zo aet war stankaat adale·g· ar m1n~m bete.g ar parda-ez:..noz.

D ar· ;m~t·c'iher, diouz ar beure, eeh en em .g.arvom eun -toullladi·g brao en iliz_ Itron Varia Wir-Zikour. An ~~~rou Buleon, person Sant-Yann..Srevelay( eus eskopti Gwen d) a lava.r. an oferenn hag a-n aotrou Coëtm'e· ur kele e ' C'hl' rd" b . - ' nner er · -oe . 1 · ras, ~ ro ar brez.egenn.

Heul_Iet hag mtentet .eo -gand an -hOU, Kem.ent'-s·e a z_is­< kOuez splann pegen dirdad.vez eo barnedi:gez an dud..,ze,

'·OOID!P- << an Eu-a .gWelet g:lild-o ,c'b.Oefou·~hir,. bro~d_:(!'t

~~~:~l~~~·~U gand · o chaliou hag o . zavancherou stuirH:net :Jla;g .eu::r1,: .dr:Uga:r:. o_ ç'hleve~-_;gand o -c'-hap,_~_hag ket"flour.· ha' kèn tqmiri. Meiir a :·liihi -m'O-a~rVat

~""~~.~;~~s _daerou o selaou sonig- <<.ar vmnm·-'». hag; è -~ ·an daolènn- a oa ker --frOmmus·.ma n'oad--ket y;••·.~··y···diz·ehlant dirazL ·Ar gan-erez ,a gane. garit ke-...

hag -ar vamm a luske, a neze hag a_ be.d~ a zousldef._hag a. garantez rna tride ha ·ma kallonou an boil dud a oa er zal. LavarO_mp

Pouè eus ar re c'houeka d'ar mer-c'hed ·breman .gand ev·ez komzou an :Aotrmi Mo al

'i(T·O _ d'·eomp eun damskeud eus an nevezentiou c'hoàrve­·~·~t _'edoug ar bl>oaz, hag ·a zell a bell p.e a doSt- _ou·z ail èJn,zao breize}i. '-<N'evézenti _ vras ar bloaz-man .eo an .diiez en deus roet 3V-~A .. D,ujardin eus e ·garg a Rener _ar Bleun~Bi'ug o wél

1e_t

g:tr(':~helle ·_Ket, gand ar vic'her _en _:deus, -en ·em emmen' e;vel !IÜ'eO:_dleet·_ eus ar Ge:v:reid.i,gez;- _en _em. astènn-:a- -ra· lrèmeiit ina ranker. kaout· en he fenn unan ·hag a 'C'hflllo rei d'e:ii é'·. -~oll ·'affiz.er, koulz lravarert:: An.- .. A. Duja~düt abaOe ._·ar­-~~-~~--:,e.n -~~~us la~ et" àr Bleun-Brug -d'en -eni a·stènir: w~r Le·(j.fi' ha' War--·Gerne ·a.:bez; Bleuiz-Brilgo'li -1920, l92t, ·t-922, e Ka-ste1l-Paol, 1923 e ·Lesneven ha 1924 Kemp-er, o deus dfuUp_,e·L eleiz· a Vretoiie.d. An .A1otrou Moal, 0 kemeret ar. stur eus a -dre ·daouarn àn A. Dujar:din, a -drugareka he­man eus e lab'Our vreizek a gen1dalC'ho alao · eil eur Tèn, evid ar· gwena; Emgleo Sant llfnd.

Gonde ar Yeodet, a skoas dec'h da nûz ker kalet 'war­Ji'àJl,_. :Dir-nà-Dor· en ëm zav ive d'e d-ro a enep _lizer iln Aôtrou- de Mohzie. Ar . ·c'houar__narriant oc'h :ober ar rpez -a ri ~ y a e'n t1.1 ail d'he -gwir~ Perak serri ~velse. idirag a-r :ar~_~on,eg, 1h~r yez·-ni_,.- dori-Ou _skoiliou a~- vro? Perak di­nac'h ouz ar vugaligou .geiz' sfudi:i a·r yez. a glevont er ge~r abàoe ID·a 'z eus' anezo, an hini ·a· zeskjciht 'Wàr varlenn o mam\mou rpa oant bihanik? Perak bmzuna ·etre hon daouarn ar ·benveg kaer·ze .gnwHet ke'rkou1s gwécb!~l-

An DuheZ An_na· (Dimezell nE SoN1s) ha§ -he flaC'hed enei:

goz gant bor· c'hent-adou, ha fiziet ennamp :;canto, _-il}:)arZ..; kuitât o Breiz? ,_,

P-erak?? ... AJbalamour n'ez eus netra a nevez war c'lhorr.e· a_r bed. Liz-er de Monzie a zo eun dra goz. Graet eo, _ha1 peurechu-et ~eur a . gant v loaz a ,zo. Lennet eo bet g~nt hon tadou meur a we-ch; ha ni d~hon tro_- _ a:r_aha\ d eomp beza .r-e souezet1 an holl ouz her gwelet hiriO d:Î.~­paket. bras -duazomp, ·da lavaret eo, _arahat d'e01m:P d-is­koriliella, ~e h.on. da.oulagad dirarg truibarderez m3Jllt Panz. . g_ouarna-

''"1

rank gade.·bodm dindaU ha BreiZ,"Qih~r e:~>it'

o. Bro. ··Ne -oùzan.~n.etra·-~~~a\i;,i~':.'~~ .. ·~~~errtu<>Z elidro œezo, 'è, kiev ont-· ·o y_ez,-.eus .g~-~iou>-ba gwlskama:p.chpu :o _ vez tro_ef dirâzo_-p}ljerinou,:Jstor o Bro, .. ha

biJsk•oili n'o. kleVet ano __ euS f-ran:kiziQû _0 Breiz~ N'e-. inaint kel zoken ·war-rieS sonja1 e·o bet- ·gw.e(iliall_ 9 zud )wz dieub-ha dishual, ?:ag ez- __ eus bel ;g.r.::tet être. ar ·-c'hal-' I.aoued hag înt eul'--lizèr l)lafic'·had:, a i"ankfe -hirio _.C'hoaz beza mir et dre ma .n'eo ·bet ·morse n·a .-freuzet na fOrret, eV-el m'hfn digasas d'.eomp da zonj an Aotrou Oheyiillo'Î-te, .goudè- krei:Steiz.. · ·

Ha' IahOurOmp ive dre :_Ir Bleun-Brœg ha War- ar poent tna:n .'greomp bor mad eus ali-ou ho kuzuliou an ·Aotrou Broelhen a gomzas war.:.Ierc'h àn Aotrou Moal. Hor c'he­Vredî•ie~ a rank gounid t·ache.nn. Betek~hen n'·edo neme.d en he' bugaleaj, kouls lavaret.

Ar· r,eol~nnou roet d'ezi,~- e gwasked mogeriou·· Kery'ann, a belle _c~hoaz mont. puti. Met breman, ;p'eu graet he -e'hre-s-k ganti, ha p'eo kroget e penri he- baz da vont en hent, eo poent chenclh reizadur h:a1 rei d'_ezi eur wiska­mant a· vo muioC'h _.diouz he doare ·ha diouz· he ·ment. P-a vo· graet kement-se, e kerzo primoc'h ganLhe _h~nt, hag a vlloaz da vloaz he c'hamanej-ou a yelo war- greslk:i ha wat_ st!ankaat. He. c'hendalc''hiou a, vo reizet ha ·rannet gwelloc'h; he studia,degou aoz.et gant muioc'h a bred-er 1hag a aked .. Kemer a ray krog e pep lec'h ha .w:~r bep tachenn.-. Komz a ray en ano ar Vro.

Harp a roio d'ar broadou all a _stourm war an hevelep tu ganti. Skoret e vo ganto d'he zro, ar P'ez a ray .dezi :p.eza nerzusoc'h c'hoaz. War ar poent-man eo boulc"~het mat an traou; ra·k er bloaz-man ar Flamanted o deus di­gà-set davedomrp an A.otrou Gantois a reas d'eomp eur ·bfeze.genn, gaer kenà.n, an diweza eus an dervez studi.

Hag erfin, bep bloaz, d1a1 zeiz ar goùel bras, ar Vrèto­ned a. viliadou a ziiredo, da welet traou kaeroc'h. c'hoaz '­.eged an holl draou a weljo.mp edoug ar yaou ~: kear

An eured- vreizad- oc'h ober tro ·hêr Cl- Delattre.

Gwensmrlljl. - Diw3~-henn k · t ..... emen man e karfen lavaret eur ger abarz eahui.

AR YAOU

, Muio.c'ih a fizians.. ~ oa em .c'ha1on, d'ar menc'her elfiet d al lun .. E_n e~ gmt~ at ar patronaj, d'ar mer.c'•her d,a1

r;t,oz v~ fenn n oa mm ken leun a zonjou du .. Ar pez-­e hoan, Kcr-cnor, roet ken braoik ha tra en doa ch~chet kalz turd. Ar zal c'hoalfi a o-a bet leurt blouk ha k d

Ill d d . k . emen. -a . a u a ran as chom er maez. Sin vat evid antronoz·! Hag ouspenn klev~t am boa meur a dra, trawalc'h evît

_-kas d1a1 get an hoU Zllg~reziou am.-boa sonjet enno. _Trouz a oa bet -~raet endro dar Gouel, ha dr.eist-1fiOU endro d!an d.ervez di wez-a. Kazetennou,~ ha kelaouennou Breiz·~ o doa kaset a.r zon-galv a .dreuz ar peder avel.

E, Tre,ger b1mg e Goelo ar, c'-halvaderin a oa bef skil­tro~ 1h c !h:'az. Paperennou ih!gallct dre an tü~z pe staget ouz ~ogenou keat o _doa e~bannet e pep Iec'1h. ·an: derVèZ bras a oa da gaouL_ Ha.g evü gwir ar yaou a·dlie'heZia-·an .derve~z br:;~.s, an deiZ ma tis1pàkje· enn:an en 0-_splami ·lion

)

.:,r

-414-

.c-.- ,-.çlenzo~iou -koz- -ha.g h~ll denzoriou nevez ar Vro. Kerkent ha sàVet ·ctiQUZ ar mi'ntin,- cvcl cur c'houcr eves"iant, e Tan eur zelHg oûlz ap amzer. Mat an traou !. .. Ar mal­kcnnou tenval a zaoùlamme, dec'·h da noz a dreuz an 'o·abl,_-·a ·zo 1bet skubet holl. Hirio holz -a-n nenV a zo glas

·· l>:-a-er .ha du-hont e traon an draonienn an heol a zispak l-aouen- e betin, ardrenv ar gwez~fao. Doue ra vo meulet,

··eilli,edoun! An :lrilllz-er a vo k·a,er. Hag c kcrzan .d'an iliz ~art ·ha 'sed-er en eur vouskana kancnn. « Ho mamm. » ---'-'---- An heol a zo a ve'C'h savet ha setu er ru vras kcriz _divol':fÜ, a·· ·vont hag o tont, tr-es eun dra bennak a _nevez War q Siper_e-d ...

K1aJV-et ·o doa mat Henerien· ar B.-B. digeri an dcrvcZ-ze ivez dre ar bedenn. Doue ha Breiz setu o ger~ardamez

Houe afaok, ]J!atg-_ e gwirionez, Doue a voe e_r pen ri arao-k en deirz~ze, dreist-lholl. En eun ncbcut anlZer, ··niz ltron Varia Wir-Zikour a zo leun-chek. Eus a belec'h eo· deuet

-an hon dud diredet az,e? N'ihe~He.n .kct hcr!' law:,ret. Ar pez a zo kaer eo, o ~velet holl o klcvet an' oferenn-brc-d, gand CUf:i hevel·ep. kalon,- hqg oc'h unani· o moucziou da gana .gloar hag enor da Zone mestr ar Broiou. An Aotrou 'n Eskop Sc:·rrand, -deuet da rei muioc'h a -lufr hag a skor d'·hor gouel, a bl1jas gantan pignat er gridor h~g _ober a Vouez, uhel brasa meull·eudi labour ar, B.-B. Gonde beza diskouezet petra rae d'rhor Bro beza kaer, e kwaras oa eun dra -ret difenn he gwiriou. « Kelênnadurez an Iliz, emezan, he deus atao si.kouret miret frankiziou ar broa­deleziOu, pa vezünt, di-eis.t f!_-oll, hervez al lealded cvel hor- r·è. E gomzou poellus ne nijint ket gand an ':wei. I<e.n­nerzct ganto, mignoned ar B.-B. a labouro c'hoaz gant muioc'lh ·a galon.

Met, maU bras eo staga gand ar c'hentstrivadegou. Buan, buan, an dud en -em raon e diou-- van-den nad. Mont a ran da heull ar vihana be1eg ar skolilj evit fr.velet ha klevct.

-Paotred ha me•rc'lhed a c'-houren eno war daclhenn ar prezék,_ an displega hag al lenn. ~-n ei1 goude egile è savtmt war al leurepn, hag e tibunont o c'hudenn d-arn lentik, darn ali avat kér braoik ha tra, evel tud arontct

-war o mic.her."- Aman !Udarr-e, mcr.c···hed ha paotred · yaouarik Douarnenez a1 zo g,and ar re genta ha.g ar maout a ya gw·an a~lïes ganto.· ,

C~hoant am eus da welet pep tra. Ha-g c tileZa·J! pao:­tred ha pla-c"lhed, hag en hent w:a.r .... du ar Patronaj. 0 ti~ gouezout dio e chaman a ban da zellet. Eur be:fil tud a z:o er maez, hia. kemend ali a zo· bet dare d'ezo chom ive war an treuziou. Eur mignon a zo en nor. Dre laer, e hellan tizout' bete,g enna,n, ha s-etu me er zal. N'oun ket

_gwaUl v'Uirrek war ar muzi.k ha va skauarn, feiz avat, n'co ket gwal\l dana. Koulskoude e selaouan gant dudi an holl g-anerien a dremen ha.g e kavan bra-o kemcnd a ganont. Distarga reont bœnmau eus ar re gilera ha-g eun dlldi eQ

-415-

o c',hlevet. 0 c'han tro ha tro, -goustad hag a-lamm, doa­nius ha laouc,n, a ra pllijadur vras d'an holL D'in -me e pilijont kenan ha. chomet .e ·vi.]en d':o zelaoU: heb onoui beteg ·ar ·pardaez-noz. Edo an ~1eo.l us. d'ar penn pa d3.vas ar c'han. Hanteret mat an deiz. ha kahik traou a y-oa c'hoaz da gao ut. E. kear ez elis- eur voudinell mar d'eo

.- mantrus. Tud o vont diouz an drnilh. K'ïrri d~.e dan, kirri­bihan, ma,r;-c'110u-houarn ... ·ha gwazed ha-. merc'hed ha . paotred, ha paotrezed, g~m_to gwiskamanohou, eun dru~

- 41G-

aar sellet auto. Ar ru vras a zo ohenchet evel emi ali en he fias. An tiez- ·a z'o · ficlhet ker ka er ha da zul .a1r zakra­marit: bannielou eleiz o sourral er prenester, .. _ bndou­bleuiliou a betJ sellrt ha· bodou /brug-~ruz o t~uczm hag- o meska o liouiou, a hed ar. mo;geriou, war ar pallennou gW_fnn herminiget, g,a1rlantezennou glas, _oc'h en em datpa, oc"h en em aroazia. a-us -·d'ar penn, azwc'h an hent ma t~-eiheno. · drei~a-n an Dukez Anna hag he lez. Bleun-Bn~g LeSneven en don c'hoantact lakat dirak daou1a1gad l~eomz pirC'Ihirinaj Y,ann V er Fc'rlgoat. Ambrougadeg ar- bla-man

· a dHe envorri dtgouez an Dukez Anna e Gwengamp, ha _ digerï evelse dir.a1g an holl eur bajcnn v-u;hez~k -eus Isto_r hor Bfo. Da:oust ha sked amzer gaz Vre1z n co ket evlt dihuni àr Vretoned? .

Da ziv eur e tr·emenas, Breiz a bez en he· raok; Bre~z evel ma o.a awechall goz hag evel m'eman breman, Bre1z eU: he ehae~- aant . he bletmiou, he gwiskamanchou, ,he bann_ïelou, he ~uzikoù, he c'ihanaoue-nnou. ·Tremen ·a rea_s evél -eur Skeudenn ga er en eun hunv.re laouen, ugent. mil den pe wardro ouz he heul, o c'halonou o. tridal gand al levenez, o da_oulag.ad o trelli gand ar gwel eus kement a zilhajou kaer, ha n'-o deus o far e .nep bro.

Eun hanter.:..eur goudeze tri miù den. ~ill a oa bodet e sal vras kear, oc':h arves.t~ ouz pez d1spar an Aotrou Joanno, .Sautez Trifina,. KG-r stank __ eo an dud ma venn an doriou divarc'ih.a gand ar W1a!sk a zo \Varno. Hag ons­penn tri mil aH o deus r'anket chom cr maez. Ouspenn 500 beleg a zo etouez an eng:roez h~g eul lodenn vras an.ezo dired-et . eus an Esk\)ptiou aill. A,naou~ a ran an Ao­troned Havarid, Poisson Hervé, eus. Raoz_on; ~n Aot~ne~l Uguen, Grill, Batany, S. ar ·Goff, S. Gmvarc h, V~ Fav-1:?, eus Kemper, an Aotroned Bule~_n, Corven,, Ar <?ahl, ·Co-et­meur eus Gwene-d. Eqr bern latked a zo IVe dwe:det eus pep b~o .. Setu aman an Aotrou Dujar.din, dec'h rener ar B.-B., 'hirio ka\loneka ha skoazeHer brasa _ar gouel-ze. Pelloc'h .setu an Aotrou hag an 1. Dehsse hag _o " bugale, an 4-otroned Marker, Regnier, Regnault, _·Gourvil, Goaz_iù-u,' OlliVier,- Ahalor~ Jaffren:nou, hag aman hag :;t-­hont e korn pe gorn, an It-ronezed d.e Kerzozon, de Ros~ . coat an_ ~otrou l'Estouiibeillon, ar Jeneral Mordrel hab_ e va:b, ait aotr. -Elies, Charles, V~llée, L. ar. Floc'h, ~our­tols, D.rezen, Morice, BouiHé:, Bocher, Chevillotte, Imzan, _ kannard Bro· Leon a:n dimezelled de Ke-rmenguy, ._Reh~--qrs, _·An Itron E. ar Rouz a Ba riz, - an A. Herpm; eas a

Zant-Malo ... Trugarez d·ez-o holl. Gand o skoazell hiag · o ziko.ur ar

B.-B. ·a ·yelo atao muioc'h mui ~.ar-r.aok. _Er bloaz a zeu ec'h en em ·gavimp ·aidarr.e holl e har~ tre1d ·sautez Anna,

· e bro Wened. Hag ar gouel a vO kaéroc'h c'hoaz.

~·r

-\

-417-

VIKTORIA . KONAN A ZANT -LUK Leal)ez e Retred Kemper

gilhotinet e Paris d'an 21 a viz Gcuere 179'

1\:r varnedigez. - l\r mare>

Atn deiz àraok o barn:edigez, d'ar g~ener, 18 a viz gouere, an tad, ar vamm hag ar verc'h a. voe unanet adarre. En o hano o zri, ·an tad, an aotrou 'Ronan- a zant · Luk, a skrivas an tammig lizer-man d'e verc'h, an itroun de Silguy:

" Paris, 18 gouere 1798, an deiz araog hor harnedi, gez.

(( Pokat a ran d'eoc'h, va: bugale ger, va .c'herent, mignoned, servicherien, a gr•eiz va ·c'hal<;m. Pedit Doue evidon. Ho rnam hag ho_ c'hoar ·a lavar d'eoc'li .evel­doi1. Be-zit Jeun a nerz, gaJ?.d ar fiz~ans en dew Doue truez onzomp hag hor hezo an eurvad d'E hedi evi­doc'h, p'e gwir en dens.roet d'eomp ar_c'hra-s d'en em brepari d'ar maro. .

Kenavo d'eoc'h holl, va mignoned ker. " Evel a weler, an tad, ar vamm, ar verc'h a oa en o

.c'halon heveJ.ep fei.Z, hevel•ep karantez evit DOue. Deuet eo deiz ar varuedigez. Ar familh Sant Lnk

a glev lenn dirazi ar skrid tamaller sav-et gant Fou­quier-Tinville... Viktoria he deus roet skapularou, d'an daon Laroque-Tren1aria, enebourien_ d'ar vro. Ar skapularou-ze, warno skeudenn ar Galon Zakr, a ziskouez emaer a-unan gant forbaned ar V ande .... M'ab an Aotrou ,a zant Luk a zo e arme an divroidi; ar fa­milh-ze eta a zo eneb ar Revolusion- hag eneb ar vro, a-unau gand an holl forhaned, ha dreist pep tra, gand · eskihien Kemper. · ·

Abalamour (hl-ze, war goulenn an tamaller, ar fa­mHh a Zant, Luk a jomo er prizon da c'hedal heza barnet. Barnet e voent dioc'h. tu.

Goulennet e voe . digand ar varnerien evelhen : · « Viktoria Ronan a Zant Luk 3-3 vloaz, ganet e Rao­

_zoun, o cho~ e Kempex: en eun ti hanvef ar Retred; Jil-Renan Konan a Zant Luk, 75 vloaz, gwechall den­j.entp, bet kuzulier e Roazoun; Mari Duboz, gwreg Ronan a Zant Luk ha tamallet eveldan; ha kredi a rit iut enebourien ar bobl? evit beza bef a-unan gand 'eue-

'bqùrl&ri-Ur·. _ .,_. -, Vicù:û:le _d'eR ·_iinr Z,eve'l, :.vezu ~"'"s'" en em anqout.,.({•ar skaptilaroti). . .

A~. -~ar~eri~_n a. resJtqpt~.s ·yq,_ ·ha gq,Ude.·' bèz~ _ ;kleVé_t an. tam<Jller o • tisplega 'al Ieze1m, al Iez-varti a·. gpUU,.' daonas. an- a_o_trou a Zant ~uk, an itroun hag, o w·e~y;-~~~-­da -vez:::f- kas et_ :tf'Çtt ~ato. · · _., · .. : . _ · -~ i ---- __ _-_.-:_-~·._:·:~.:_~_:·: ··

Sefz oant··. ér· 'c'hàtr·- _o dî'gasas euS- K.!emper- da ·B::).-T::i~,::.. VH<foria: he· zad hag he mamm; gwreg Benéat;;''ilj\rp S_ant AI'c)uarll, ha- dio·ù verc'h Lai-oQ-ue·. - · · ·. ·

Gwreg. Beneat rie voe ket koundàonet. Ar re ait a voe ive·- d-lbÉmùet. Eus a zeiz, una'n hep ken a vo~ ···espe_r-net, ·· . ·

: GoUde be-za kol'Îlld3.onet d-'ill: 1naro., ar hi·izori.ierieu-, n'_'Q d·Oa. ·mui ·_ netra dà :ob er ne:rilet gedal _·an . de~z_ Ina teufe ar c'harr .d'o-· c'herc'hat ha do c'has: bet-eg ar c'hilhotin. ·

Viktoria hag he c'herent o doa pell zo kinniget o bùhè-z d-a- Zo'Ue ·ha·g a c'he'de é peoc'h deiz o -_maro. _Met er prizoun ez oa eun den a 23 vloaz, n1arkiz Kor­nulier·, dimèzet.·d'eur- vaouez yaôuankoc'h c'hoaz ha warnez'beZa Inam1n. Ar 1narkiz, -kollet gantan e -benn, ne fellè ket d'ezan J1lervel, hen ker yaouank, bag ec'h en em· _gemere ouz an ·hbll, ha_ zoken -ouz Doue. Vik­toria a -lavare enni he-unan: (( rvra varv evelse, enlall e risk_l- da veza da onet. -)) Hag e tosteas ou tan, ,e tis­kouez3.-&- kaout t:tuez ·Outan, lœmeret perz e:r;1- e boan. Komz .a -reas d'ezan .eus :rnadel'ez Doue, eus eürusted peurbadus an Nenv. Pedi a reas ive, hag an den yaouank a voe gounezet;. diskenn a reas {~n e galon ~un ta.mm p.eoc'h ha ftealzidigez. E zaèt'ou ne voent mui k~II' ·c'houero. Viktoria a ga_sas anezan da _gaout eur beleg·a oa er prizon, ha ·gaude be-za·bet·an-absol­venn, ar 1narldz a bigilas hep re a geuz beteg ar .c'hi­

lhotin. 0 c'hedal karr ar c'hilhotin, Viktoria a zashunas

ke1nent he doa- hag a gargas tud d'o c'1ias d'he c'he::. rent ha mignonezed.

Setu aman an tammig skrid digouezet gand an di-mezell Arc'hantel.

(( Eus a berz Viktoria a zo o vont d'ar c'hilhotin, hag a c'houlenn , gaude -he mtiro, pedennou diganez ha digant da vreur Renan (heleg). Pa weli da vreur, kem­penn d'ezan, eus va ferz, eun archcdig kaer da lakat an hall relegou a gasan d'it, relegou gwirion, -an1 eus bet digant- va eqntr eskob.

ar

Mcrzere'nti Vilitoria hag. hini he zud

. Deiz ar Inàro, a voe an 19 a viz gouere 1794. Dis­kennet eus. ar c. harr dirag ar c'hiJhotin, war blasenn an Trou, V1ktona a oa etre he zad-hag he 1namm hag e. pedas a:q_ « Aotrou Bourreo )) da .rei àotre d'e~i da b1gnat araog he c'herent. Ar bourreo a roas d'ezi he goulenn. Pokat a reas d'he zad ha d'he ma:mm haa .oc'h en. en1 daoler d'an daüulin dirazo, e c'hoUI~rina~ o b.ennoz evel ma rea gwechall, e maner ar Bot, araok

· . m_ont_ d~_ gousket. Ha gonde e savas hag e lavaras: Va zad· ker ha va mamm ger, desket hoc'h eus d'in

j

: ;1

dit~~a;;;~~i~~·~~~.rd.~J. ~! . hag an tri .iigent Ben-nak .a _ d'ibeiin_er·-en_' _ _ _. wa:r-- _:plasenn·--~n T~On, a voe taolet mesk ha meske: kartier Picpus; en èur • v·~ngleu~:Jr_~zt"·er-· foz -~~na- be~-- tao,et ell.ni, daou'·z~rvez

_ araok,;_·~_r>Ç'b.mie~e~-.L_eanez'_el,ls_ Karmel Kompiegn. ' .1lirio-,;-war eû:r'yog~r. eus bered Picpris e~ eU!?, ·en :eur gicherin,. di0l\ dabjennig, miap evit Viktoria, eun ali evit K'\yrii~!itezed Kompiegn, hag a verk e pelec'h, · war a gr~der, int bet laket an douar. . .

. Leant;zed K,ompie.gn a · zo bet, n'ens ket pèll; · laket 'gand an Ujz,'.~ renk an dud eürns en Nenv.

Fiziansa c'hellomp kaont e vo gret hev>elep eiior da Viktoria, Kop<tn a Zant Luk. . , .

Karet he deus 'Doue hag an nesa, sante! eo bet he bnhez, s~ntel eo bet he maro.

:Mjet ar: pez_ a skO a:r s·pe'fê-d p~ lenner. he buhez_, eo he-madeleZ,_ ·he habaskted, he !lerz-kalon er prizqn, e kreiz ar poaniau spontus a ·rankas da· c'houzanv.

Lakat ar · c'honzoug dindan kountell ar c'hllhotin, an dra-ze n'ea netra, evel ma skrive he-unan; an dra-: ze ne pad nemed enr predig-amzer. >Met bez a er pri­zon e kreiz al loustoni, an denvalijenn, e m~esk tnd fallakr, beza goapeet, dismegaùset, beza tamallet e gaou, koundaonet enep pep gwir, ha- cham evelato la~·men, e pebc'h, g~:mzout kinnig an hall boaniou da Zone a-unan -gant .poaniaü · Hor Zalver war· ar Groaz, gouzout- pardoni, aber vad d'ar re a -ra droug, ·pedi evita,. hfl kement-se nanll eun ·dervez hepken,. :,inet bemdez~ epad meur a zizun, me:ur a viz, setu · aie petra zO tenn,, petra_ ne c'heller aber ·Îlemet gand· ·eu!l,--:herz-kalon soue.zus. ·

Evelse he deus gret Viktoria a Zant Luk. Eun ene kaer meurbet à gi:Ihnigas da Zoue.

Y a, -fizians a c'hellomp kaout e va kavet din gand an Iliz, da veza laket war roll ar Zent, ~etouez ar Gwerc'hezeQ. ha, Merzerezed. J. U.

Brasa torfed a c'hel.l eun tad ober e kenver e vu gale,· goude lem mel di· ganto 0 feiz, eo. gallegat outo a-raok beza desket d'.ezo brezoneg mat.

,_

~..a~-n · Ieda;,

_ _ a. c:'hlac'Jia-rJ· be.niiak ani 'è'liar .. ,

En eu~· stad_. dam,a:Dtus ·-e.rtwun;· Dourn poun-ner- 'Doue 'zo wa"i'noù:ll- : D'e sk<_:n,J.arnite bign ke.(va· c'hiem~ Hag e follet didi'u'ez am fie.mm.

En a.mc'holllou.:.man hep e lb~r, :: Bann-he.ol ebet wai'noun ne ba.r-;

Na d'am do,aniou, na. d'am c'he.i.riVan He.gleo,. e nep Iec'h; ne . gav.an. '

Te, va breur mat,_ te, va c'hoar ger, ~ e~s lezet du-hoi1t _ er ger, C hom, kenvroiz a .Vreiz-Izel, -War va anken tt!olit _eur zell. ,

Laza ;a eheiHt an tan kriZ A ra, endro d'in, eur gouriz,. Rannit. d'in hepken eul lode~n

, Eus ho tanvez hag ho pedenn.

Doue a c'halv pep den d'e dro Tud v ev, skorit an dud varo '­Hag, enz lein an nenv, eun dervez, Ar re man hO skoro ivez.

Hag aet, gant Doue, d'e halez, ,A-et da Vro ar beurbadelez ~La ouen .ni en em vriato -' · El lidon kaer a .bad at~.

J. L'HELGOUALCH, O. M_ 1.

COURS DE ·LANGUES CELTIQUES

.'~es cours de Breton, de Gallois et d'Irlan:da.is 0~0"3-ms?~· par. le.« Cercle Celtique de Paris ». f-onctionn~nt ~é­gulher-ement a la _ SO'rbonne depuis cinq ans . . Les cours. d_e- Br~ton peuvent profiter, tant aux person­

nes ne coJ?.n~Issant _p.as b langue br-etonne, qu'aux bre­il:onnants · d~s1reux de' se· perfectionner dans sà connais­sance.

Les cours re.Prendinnt en .Novembre p-rochain -et 1 '\. person~·es d_ésira~t les suivre sont priées· de s~insCri:!

·: a';ant le 30 Novem~rc ohez M. REGNIER, Secrétaire Gé- ·· nera! du Cercle Celtique, 16, rue dès Ecoles;PARIS (5' Ar.).

,. ::-

At èhiz a zo da iavaret. ne oa. triînm- d~·skadUrez:- .èb~t gv{ech~ÙL~tOue_~ an 4'?-d -~·-hag ez· eo ~-et··red d'ar ~«- Repu­blik _ » _ -pignat _ war· .a~n tron aharz ma -z eus bet gel!et scv.el _eun tf-Skol'- e ·pep p.arrez. . '

«. GWechaH., ·- erne c'hlabop:seriep. a ·zo hag a v:cz' o teSki o c'he:rüel gaht.- mistri-skol dizàue; ~ ar rouaned haè-ar.'-'veleiell · n'o deYoa ket a .c'hoant,·da v.re:Iet an ~11-d

· · o tapa_ des.kadur-ez, en aoun ne_· c'helljent kct o !akât 'da _zenti Outo kenkoulz ken goudez·c! » - Setu- aze 1ar· pez a lever-er,­

. nret eur gaou eo ha,g eur mcllad hi-ni zokcn,- rag an Dis.pac'h e lec'h krouî sko­liou nevez n'-en deus graet nemet serra eleiz a re goz e veze roct des-kadurez enno evit netra da g-ement hini n'en doa kct a :a1es da bac a; gwir co, er Skoliou­ze è \esket d'ar vugale anaout ha karet an Aotrou Doue hag an dra-ze a zo eun torfed h31 he ·c'hcll ket -beza pardonet gand an dis­pac'hericn. Sebczet · ç cho­Jncr pa zigorer kaï-crou ko·z ar badiziantou, an eurcu­jou hag an cntcrran1anchou, skrivet gewchnJl gand ar bersoned ha miret fall a- -wal-c'h brcman, en darn

-vrasa"~~~~--:.:-aft __ -_,:--1ij~-~kêri ·Q-. -·~eief~- ri~- à: .-.4~d~~~r- ·bor_,, J:!i~ziOu>" ·et· Xv'ti~t- -hag- en .xv.:rnet:.,kàntv:ed_ .a oui-e -~skr~v;a: m~!_,ha_>Ilikat brad o- _a;no; ·Inuioc'k \d_--'-à.ui a oa, o c'·hori/ zout-:len'n'.ha sktiva er bloaZ_.î'7.50 eget·ne Oa er bloaz-1'85Q.· ''.' ' ' . - ' '' ,- ' ' ' . /··;_Pera-g an_dra~ze-?. ·-. -- · ,.'- ·' -: - . -~re-ma· Oa ·ei:J-_ hrir 'bro _eleiz· à .. V~lefen~ gra:et :studiou )TI-at_

g3.nto. ha pa veze nf laket er pa'rrez-ioti, a- en- em gi:eve gant pennadureziou·- ar barrez evit' sevel skoliou. biha-n e veie/ ": digemeret enno an ho:W. vugaJe .â"'dro~war~dro, paour ha: pinvidik; ar. re binvidik a bilee eun draï•g. bennalk d'ar mçstr-skol pé a g-a se d'ezan_lêz, ed, kig hag .aman; peÙrlie< sa, ar bari'ez he-unan, goudeze, a haee· eVid ar re .baour. ·

Evelse, er -bloa•z 1574, e parrez -P.Iougasrio~, e veze _graet skol d'an hol'l vugale e cha pel S'ant J or.f hag ar barrizio­n~z a anzave, en eur skrid gr.aet d'ar 26 a' viz -gwerigolo, er hloaz-ze « ne c'helled ket obel' _gwel·loc'h implij gand an arc'hant n-a.g o lakat da d·a.Ivezout gwelloc'h evit brasa mad ar « Republik ».

·Ar ger « Republik » a zo eta implijet er XVIe~ kantved, en amzer m~edo ar Roue Herri III, war .. an tron, ar p.c·z- a zis·kouez c ouied neüzc e talveze a'r ger « Republik ». da lavaret ira an holl ha nann tra eun toulladig lakipoted difeiz -ha mistri digar evcl ma 'z ·eo Republik ar Frans, en deiz a hizio.

Er sk,rid-ze ivez parrizioniz Plougasnou a hanv· da vCstr­Skol an A. Sebastien Lucas, eur be1leg eus 1a _ Wimaec hag a ro, d'ezan, e_ gopr, ugent skoe.d er bloaz, gand aotre d3. gcmeret en e skol b-q,gale an dud- en o aes: evit 2 wcnncg er ·miz ar re ane-zo a studi ar vezadur .(1) hau ai lenne­gez (2) hag evid 1 -gwenncg â'i· r~ anezo a zo c'h~az o teski loon.

Eur gwenn-egig bennak a c'h~He ivez . da dhounit wa.r· ar. pl un, ·-al liou, .ar p1aper hag al levriou; n'oa ket hir ar peuri, met en amzer-ze an arc'hant en devoa -muioc'h -a clalvoude.gez eget breman h~1 ne zi.spigncd ket cvit beVa .cw pez a zü.pigncr breman.

Ar vugale baour avlàt a r.anke da skolia cvit netra~ Eu-n tcsteni a jorn c'hoaz hag a ziskouez d'eomp nebez

talvoudegez he devoa ,skol ~ant J orj :- an. test-eni-ze à ga­vamp. en eul lcvrig latin hanvet Nugœ poeticœ., da iav.J.ret co Moj,ennou eur ba·rz, monlet e· Paris e ti Ber P-autonnier, cr blloaz 1605. Gwi.Ihou -ar_ Rouz -co arro an hini en deus skrfvet aJ levr-ze: beleg oa ha cha pel sant Yann ar _Qiz, sta.g neuze r'hoaz ouz parrez Plougasnou, a o'a en e garg. P'oa bihan, emezan, en e levr, _.e _Oa bet e-unan, er skol e Sant Jorj hag eno eo e teskas ·_sc\e1 gwerziou 1atin; gand éur beleg mat, Yann ar M-asson e ano. ·

Evit diskotiez d'ezan e àn.àoudegez vat ·e iaka anezan

(1) Ye?adur = granunai':'e-;

(2) LCJnegez = -Litterature.

~ ' '" _. _. ::: i '

wa:f a~_ ·-heV~te_p·- r~k<-:g~~~ -~lU~~n;,h~J:Vi~ji!, --:~_uv~p·~il -J?-ag_-,: .. · HoraS,'- .skriv~g~erien -~ h'<lg · __ e ·; oà ''Iief : )-ak.et-~· gant~11·-: ·_ ~f .· .-~e~-ll · · o··sktidd~~---___ · ·:· '·i_._· _____ ·.---~-· ·., .• ·._·_.--· ',;' •. - ''. .-:- --:,·

Ya-hn ·at- MasSom._;a .anav-_ez.è an ,holl_. sklanchou<·ha,~-~·er · barr-ek ~a -.ha PYthag6r, :P~~ton-_ hag .Aristo\•- Gonde_ b~za

grmrt- -mJYule~dr--e·. v·estr:. Gwi'}hou a:c_·-~ouz a -ra_ meql·end-1 e gensen:t:led,' Yann. ar ·Fur, .Herve 'Lucas. Per 'Lagadou_:(a.

··,deua-S ·-da. _yeza, p_erson ·e .-Plougasnou)_, Anton Talven, Ja­ke_z_ ar.· Gwennec, Renè R:op_la·rts;·--.Rolland KerveHé~, .'J;'~o­rrias· J~U:nin -ha Sylvestr: ar- B.a.col, -a et da v·eleien_ an darn Vrasft' anezo ·ha dizroet-·goudeze da jorn da Bldugasnou ne.­:ffiet ,Rolland . Ker-veillee a· gavo.mp ? choro -e · Lou~nnec; er bloa-z. 1602; o c'haret a ra b.a. fizians .-en deus 9- o. gweJ-et ad arr-e, dizale~ · dal ma :vezo echu ar bre'~el. ·

Gonde hez a tap·et eun · deskadureZ )ra cr, e. Sant J o~j, Gwiihou ,a·r Rouz- a v'Oe .epad pemp bloaz, mestr-skol Rene · Kenrabon, mab yapuank .Kerbrijant-; ·un a~ '-eus -tiez nobl ar·

bai~-ez, D'e·vugel-skol eo e kinnig.e levr, er blûaz 1-605hag anat

eo n'en deus ket d'en em gieJllm re ane'zan: << Pemp bloaz; · e.m-eZan am eus ti-emenct en -da ze'rr, dinec'h, en- habask­ùer hag· en. dudi; -anat oa diouzit, ez-vih?n, p-etra vijes deuet da vez~a ez-vràs; kcndalc'h, gant. a n da veza kalo­nek -h.a dàk'h sonj eus da dad, D-oue -r'her pardono; cur skoucr oa eus an hoM v-ertuzitm.-.. Ennout e welan nnan eus kaerâ buaale crouenn ar Vretoned.-.. Da dud koz, ar Gerva­b~ned, ·o0 den~ stourmet •n'co ket hepkcn evit Breiz, met ivez v-it enor an Iliz :k!atolik ha pa vezo .ano d'en em g~~nna evit Pried an üa~n,. morse n'o deus 'troct _kein d'an cnebourie.n; setu perag erna o .ano etouez anowu ka er a nobians ar V·ro! »

·GwÙhou ar Rouz .a. ra ivèz, en e werziou, meulcudi Yvon, ta-d Rene, dre m'oa trocf ouz --al labour~doua-r hag .. ouz an dud :diwa-r ar mêz pa ne veze ket o stourm gand e. gleze cvid- c :vro hag · o -llakat gl-oar da gonez a war e d1cgez: « Aotrou Kerbrijant, emezan, ·a ziskouczas petra c'hell obcr cun- den ·hag a zo en' e galon a~ drugarcz hag aJ leal­dcd·· -kcnderc'hel- .a rea ,d-a g.aret-- ar re en deveze karct; kas 'a -rea da benn e venoziou ha pa c'helÎc oiber cur "<,'ad, da unan: bcnnak,. ne vankc kct d'·hen ober;,maget .~n _deus ar rè -reuzeudik; gwisket ell deus· ar re o devoa riolf; di­Hvrct en deus ar brizonierien; laket en deus an holl da cmbilnn· e-lealded! »

Gant hevelep mistrf e- tliè beza br-ao beva; gwasa pez a -zo -war an· douar-man al laouen-edigez· hag an- ddstidi­aeZ ; _zo dià'es o· dis.pa.rtia; Yvon Gervabon a varv.as; bre­~e-1 ar re uiwnet a lakeas ar s-trafuilh er 'vro hag er hloaz

. 1596 pa c'hellas .ar Spagn'oled, gant skoazell FohtaneH:an, kemeret Kastell Prim-el, holl Arvoriz -Plougasnou· a rankas tec'het diouz o ao-chOu, en amin da veza laeret pe lazet; Suzan-Da, Trogoff, in tan vez Aotrou Keryabon, a yeas '·da

·,~::_'_:. __ ,_:·.·•':/: .... , ... _:·.,.:::·:' .. :_;.-·.,

.·".:,' _,._ ' ·:._.· " ,- ·,· :'' ._ '.·

gà.pt.. . n~.g~~~·;:-- .. -,.~~_J?.e ..)1~. M"-ri;· ·F_g_~i~riy{I-a_D) ·. hE: ]e,c~h: ,·.a __ _.g~m:er~-~ P~T.Z'•'.é, _rrqil-.et::J~erb.:r.ija:(lt;._,_ aèh)rio

e~--~z_ · :,d~ Aber .al:,rins_·t1o.:W-~r-4:'r~.q, __ IP:et -.ar/goueP~~ged- .· œ_., deù.as,_-·:;t,nebep.dnu~ 'd'cm __ eri:t-.'-l!à~disa-l,lt;_ ·hU cr :eun _.-flèiz. .m'~dQ /person Ploug"asllou Qc':l:l- ob.er· e ·h"rbh ·e l~v.-àJr.as· d'è~~ .­'e_ -C~-?~lljent'. marteze, er. z,lilvez-:~,e, e leç,'h 'do~L-4!{\_i(is.ou,~_­b.er1?u, en em-_gaout'- e _Kerb-r;jarit.da-,g~nna a~ l~erOn:; .. an

_0 • a gavas mat ar brez.egenn-ze ha- -raktal _go_ud~- le.in ec'h en em vodjont e Kroaz-hent- KE:rvro:ri · fit·c'h-ier fe·r- · c'hierrha bi~ier .a oà ga.rtto; hale -a. ~ej.ont_,~r~a,r.._· afi n~izi3.d laeron P,a 'z edod nebeuta Ol,l'Z o gedal; Fontan,ellan, :p'edo kCt eno; meur 9-'hini eus e zoudarded--a yoe laa:et h·ag_ ar-re .all- a dcc'has buanna ,ma c'hcl\ljoht· _evit --dis~aD:'tri ~u-n neiz .hag en div_ije genet al·louarn 'ctizrei enna~: adal'lr.e,'

· e voe laket an tan-gwall er maner!

-Gwi-lhou ar Rouz n'en deus· kie;t graet a werziou· war an darvoud-ze, met gwelet a eure Per Boiseon, g-ouarner Mon­trouiez, o lakat ar seziz _ war gastdll Primel evit o;cJIOut· en hent;-se, trec'hi ar Spagnoled drc ar o-ern'€z h~- lezei amzer ganq: ar goueriaded da Ober o eost~ Gwelet a ·eure m: zoudarded o _ehom_ en iliz Plougasnou hag -·ar moged dwuz an .tan a raent -en iliz a zuas kcment ar zent ma- voe red o goaie.Iü hag o liva a-nevez;. gwelet a cure iliz .saht Yann ar BiZ, fezier doun troww.ar..,dro d'ezi, Laeret gant al laer_ bras La Magnanne; a-drugaJ·ez Doue, tenzor ar zan1 a- oa kuz·et ne uze c kastcll an Taro.

Gwilhou ·ar- :RDuz, en e werziou, .a- <Jomz .evelhcn euS ar brez-cl: « Relijion e~et ken, emez.a

0

n, ·kara-ntez ebet; mez ebet~ an douar ,a zO beuzet er -gwad ... dre boit tud c'hlazet ha tud varo !. .. » · . . - .

Da hcul ar bre~el, siouas, e teuas- ar vosenn-;---G~ilh~u ·ar Rouz en ~ens he ~rel ct o peur gas ar vro . ct! an traqn ~ en em. erbed1 a- .ra ouz sant S.ebastia_n, ar- merzer bras. a bella ar c'hlenv~..j.OU &pegus: << S:louàz! . ~r V·0Senn .. a ~daol

-426-

ennomp. he ehontamm; lakat 13 rà daerou en hon daoU-· l:Îgad; pellaat a ra an dud eus o ziez; o c'has a ra da yeva e krciz al loened gonez; ar re a zo ~~ar o -zremenv:an a en em ruz e keoiou ctoucz an aere.d; an dizesper a iaka anezo da vcza kCn dro'uk ma ne greder ket mont daveto ùa rel d'czo o sakrainanchou; tr:a skrijus, :;Ir mab en deus donjer ouz penn sko~rnct e dad ha.g an tad ouz e vab hag ar verc'h ouz he mamm; ar pried ne g.red ket tostaat ouz e bried nag ar mab kaer ouz -e dad kaer evel ma vije kon­tn.mmet o c'horfou gand al lorgnez; eur gouU hud.ur a c'holo o c'hroc'hcn 'ha, tra galet da C'·houzanv, hosii ar C'hrist zoken a z-o nac'het outo! 0 merzer sant el, pe.d Doue, kalonek, ma eliano da gastiza ac'hanomp evel ma ra; ni ho pcd ivez, o Gwerc'.hez santel, mamm -vat, ni ho salud, ni a en em erbed ouzoC'h, sa.Jvit ac'hnnomp! »

G'\velet a rear, dr.e ar geriou-ze, en deus laket ar barz da dremen v•!lr ar papcr eur skeudenn wirion eus- ar pez a oa- e gobeled e galon. Gwilhou ar Roùz a zoug -kaon v,

_ (lreist-holl, d'e vestr mat, Herve Pri.iant, person Plougas­nou, _marvet gand -ar vos_enn~ « Ar beleg-ze oa hor skTe­ri)enn; komz a rea evcl Kikeron; barrekoc'h oa da zevel gwerziou eget Virjil; Pers, Horas· ha Juvenal; eur mestr eveziant e oa, mat da. gelenn ha da hentcha ar yaouankiz; hoU ba.Yrizioniz ha-g hoU Veieien Plougasnou o deus keuz

d'ez:a•n. . P:a deuas ar peoé'h, GwHhou ar Ronz a yeas da Baris, da genderc'hel e stwdi;_ er bloaz 1602 ha 1603 edo e skol­ve-ur Menez Santcz Jcnbvefa oc'h heuilh kclcnnpdur-ez an Doktor 'Paol Baudot, u.nan, eus ar re a ouczas gwella al latiii. ·

Dizr-o da -Vreiz e kavas skol sant .Jorj adsavet hag hcu-Het gand eleiz a vügale. An ti-ze, emezan, a oa bet dis­karet .gand ar be.rzel; ne glev·ed ger l:atin ebct ken war e dror epHd 10 vloaz, d.re fazi Meurz, an hini drouk, den ebet n'en deus pleu~tret ennan- w.ar labouriOn Minerva; dre ma ne oa ket a dud, ar mêziou fraos.t a- zo en em c'holoet a zrez·; na tenn e kavas ar re yaouank plega o fenn dindan ki-abanou a.r brezelour kriz! »

Met_ brem-an, da hetil ar peoc'h, an ti-skol a zo .digor a-ne-vez e zoriou: « Bugel taol evez en aoun da veza-.. lezi­rek; ar·abat .d'it Chom diwar-lerc'h, na koll da. amzer! »

Dizr,<) da vat da Dreve.nanou, eur geria-denn goa-nt, harp er mor bras, e weler anezi iliz Sant Yann ~r Biz, diazezet ker brao, e Traon Meriadeg, Gwilhou ar Rouz,- eur wech -graet e bedennou hag e labour gant an en . iliz ka er a·n. Aotrou Sant Yan~. ~ ·veze e_ur werz nevez hennak gantan' atao war \3,r st>er·n.

En .e_ levr-moulef er bloaz 1605 e lav.ar d',e"Qmp penaos · e teuaS; hervez. ar re_ goz; Biz s·ant Yann Vadezour, da Cha pei Sant Meriadeg PloUga-snou; eur potr yaouank,.- gi­nidik eus _a Blougasnou, a oa- aet d~an Normanf:U, el lec'h.

427-

m~'e'do Biz an Aotrou sant Yann· . ·. , _... iouo·as ·warnan h" h ' pa Zizroas d aŒ:. ger ·e

0 · ' • '-P -er aouzout ar relcg t l'h --' h~ma1let da vez,a sorser :; ve. 'l ' .. bi san- e - ag e _:yoc L'Ill lakea ar c'hleier d~ . .z. ma sou e ar gwez ha m'en.· ne; taolet e Voel cr priz~~n~a~ezot o-unan, dr~ ~a treme­gourvez.ct war ar geot ]Jer' 1 c antrono.z p~ ZI~unas· e oa b

ezenne o·ant ·a-hz· m · .. ro c vugaleach. kloc'h· 5·ant ,1 . do_~ n -Iz e. ost, e

• ' 1' ena ea a en cm Iak d zcm, ar pez :a zouez.as· an hoU adalek t>bourc'h cas a betek hroiou Ker'(.lrenn p• Plougasnou

T ' · en e.m <:Javas tud Pl

e raon-Meriadeo:r e I·avjont .?1 · _ ougasnou dirng an aoter m~e,do .. ~'a rn. ,· . abr. po r . yaouank daouilin.et

••· ar IZ sante! t 'h· t d" an N onuaned cl lec'-h

111 ,1 · . ec c IOUZ bro

dont ùa Draon-Meriad-e-a (fa ~'C~~j,acn~·ret 'ket a-\"\'alc'h evit koucz d'ezo he-nt ar ba~aclo,z. na ar Vretoncd ha da zis:.

Kalz eus :ar-- ·gwcrziou savet gant Gwi1hou ar Rouz\ .a zO het graet war' draou -na sent ar vro; teir a gaver war zantcz Katelil he doa eur cha­pel e bered P-lougasnou. ·pa ?OLIL'Zi::.S ar. chapcl en he fouH, ar zantez a vof' kaset da chapel sant Vaodez Ker.­biTbu, el lec',h m'her O"Welis c'haaz br_eman ez eus

0

uae.nt vl?az, barp ct var he r-o:d f:or~~ rel,- he bourrC'o ~faxans din­d·<-1<Il he zreid o tcnna e V2irO

ens e benn ga.nd ar goun-. na1~.

S~ouaz! chap_el goz Ker­bab~ 4 zo kouezet ha sa ntez Kastell a dle heza breman o kaeraat ti eur fr.r..nmason ben!l-ak. en devezo plijadur o hskuez d'ar re a d . , < E'UIO cl her gwelet ar p_ez-la.bour kaer-zc ·en deus kavet Breiz-Izel!

At, DiaouJ ~., aod ...

En d-eiZ-se,· Y~nn a 00 ~~ac-t iabr.ed d'e wele. Er· ipaez, 'an av-el a yud'E! dr.e a rê Pez bras. Hag aze, tostik; . ·;M" mor fu­lor.et a_ g;roz.e spOntus, ~evel m.a. vije bel èrru fin 311' bed.

«_An Diaoul, eip.e Yann d'e wreg, ·a zo' hiriO .e~ic·hans o· r.edek _·dre 'an aod. » ·

Kàt-eild. Ille lavare. grik. 0 p.eurachui gwa:lc'hi_ ar _skudiUi edo, hast W1arni. N"he doa k.et amz.eT d.a Tespoot Y.ann~

. He· SP:er-e.d a oa o labou'rot hag -e sonJ1e entni hec'b unan: Ari noz-1lllan a zo eus ~r .gw~lla. evi( gwelet ha 'il ont a raio eun dra betnill·ak gaJnd' ar ·mor; erm 1nozve·z vat i<ve e'Vit diyaJ.c'ha piou lbenna:k a dremeno divezat o· toni eus fnail" ar PonU » Rak KatelJ he .doo_.meur a vicher.- Ped gwe,ch goude m'oa aet -he gwaz d'e :wele, n'oa ket aet hi d'an aod, dr.eist-'hohl pa vez-e fall au .~zeT,. he c'.:hrog-bezin war he skoa-z! P.ed ha ped gwech e oa derut d'ar geT, skuiz maro~ gl~e:bief hng anoood-et, .ha ®tra d'he heul. :Mett a-Wechou aJl -ive ,aJn d.ro a. vez.e dr.u:soc~h ..• KJI'telniV evel ·ewr gw.az; dis­pont evel- tri, en he sav wa:r ar c'herrek, pe o vont hag o ton,t war an t-na,e:z, he ireid en. dour, KateiH :a fur.che ·ar gw.argennou ·grund he tlaoula-gad J.emm. Ha -k&k-ent" ma 'Wele pense o tont. -ga~d. ra_l[" mor ez ae diDiec'!h d'e gerc'hat. Pe­ziou koa~d .hir ha teo ' --oa hct dent ganJti ·ev-else war -13.Jr

zec'.h. Eur bloavèz e kavas e-pad ··aJr gOOJliv. peadra da go.ata eur· c''hraou rnevez. Eur wecp. a1l e tigoueZ;a.s war -eur- :vari­kenna~~ ·win, hag hep sitkou~ ebet, e tiga;sas anezi ·a-ruilhou d'ar ger. . _ .

La-er.ez ail' •mor n'·eo ket eun dr:oug bras .. K.ate1l_ a rae gwasoc~h. Y ann •en doa. so-nj: ma,t ' Oa bert deUJt .ganH pezio.u arc'hant gwenn hag -ao-'J.lr in.cilen. Droug enn-an, hag ·aon d'-ezan e wa-1c'h, e c'houilelln-e: « Eus p.ele·c'h eo d-ent an dra-ze -garhit, Katelll? », Ha :Ka-tel'! ,a; ·respo-Jllt.C ker sioulik~ ha-tra: « Kav.ct en aàd, kollet gaJnJd .eur beachoUII" bennak, em:iJChans. » _Yann ne rgrede ket lavaret muio-c'h, m_~t e sonje: ,«. Kav-et? Pe kerutoc"h laer-et ... » Hag e sikTabe .e benn en eur. lavaret: « Me a denn.o ar si-ze diouzit! »

Gr.aet -en -doa a· bep·- seurt .evit del~'her e wreg er ger. LuJ>ann-erez na gouJxlro.uzou), ~.etrna, n.e rae. Kaile:U -a bei:isae .ato, bag a laere a-~.cJhou.

Eun deiz ' voe kavet ·~ur maJtOuter beuz.et ha digaset gand arr mor ,da ·c"horn:-e 19.0- _trn,ez. An -31rc.h.erien a d-eua5

430

L~g a :J.varus: <<En em, veuzi eD; deus grraed:. __ »:-. Mèt ar.vr,~d a y cas<_ dre ar vro e'o krog-b~zin. KateJ:I_ e~ _do~. graet an taol.-.. Ha Yann a IavaTte :a.to: « Me.' denno ar si fall-ze ·::-.nczi. » Met KateJ1 a gend.ailc'he da -.:vont d'.a.n aoJd.

Hirio adarre, -Yann a wele ma,t e o:a eür sonj faU b-eiU­!~::tk e penn e w_ie.g. Echu he Jrabour ganf!:i, ~art1elJ a yeas ctrczck an nor. << Da belec'h emout o vont? erne _Yann.

D'al lec'h ma kanan, emezi. - Chom· er g.cT, ',la varan -··d'i,t, p_c me ,wdo_! _ Té wèlo .petra? l)aoust hag cz 'co red d'in· mont keri

abred ha te d'-am gweJe?_ Evidout-te. d·a v.eza skuiz, me n'oun ket. . . ~ Katchl kra.k ha1 berr; me fdl -d'in e chomf_es er gC'r!

~-\ ' - -..:::,___ Ho! Ho! sell Ya:nn, oc'h ob er -~ur breze@eln:n eus e

Wei~. ·An hini .a ·io pignet- en e c'hlud a· zO pedet da 'jC?m mut ... ,»

An av el a c'houeze .gwasoc'h-.gwas, )~en a ziframme . ar vein.diouz an. doenn. En o c'hreier ar .z<:t<oud a vleuje eve] ma vijeni pem:nfo1let. . ·

« ~mtell, .pa ilavat;an d'i1, an diaoul_a zo en noz-man o redek. ar ma~.ziou. . ~ M·e· ne -rail fOrz -cbet ·gan4 an dtaouJ. erne aiT" vaonc_:z

hardiz. - Dioua,lJ .na zi.gouesfes gan1an »,.a lavarrà.s c'hoaz _.):l.r

p.aour kez Yan:n, pa oa c wreg o tre.m·en an. nor. An noz a oa tcnval. A,r gwabrcnnou. disJiv .,a .r·ede war:...

zu Mene-Hom, poulzet gand a:ve.l kriz Beg ar Raz .. Katell a sknijas pa en em ~avas hec'h unl3..n.· Dr-c a.mzeriou fall e o3 .bet .en hend.1ou, met .biska1:z dindrnn ·.c·v.t.r S'curt bar·r­amzer. Evid a~ .~ech kenta marte-ze e teua.s eun tammik a-on d'·ezi.

Pa drcmenas dre gichen ar werne .. g, c:.E· vandennad .la~ boused mor .a zav.as eus ertre he zreid hag .3; jomas da drm a.zioc'h· he .f.e.nil en eur deure·l d'arn av.el Q·. c'harm skdjus: Labous.ed dao~·et! » eme Gat·ell. Hag · e kendalc'has· gand he hÊ:not, met he ne-c'-h a. gre.ske. Er:. mor,. an tpnnou _Jl grev-e gomd .euD. t•rouz i.f.ern,, ha du,..ze; e P-enn-an-traez, ar c'herr>e.g du a w.enne dindan ar gwage.nnou. eonennns.

Kerkent m'oa ae.t KateH ·er _maez· .anJ ti, Ymnn a oa ~ayet d-ioüz . e W-ele~ -ernr morisc'·hoaz ·w;ar .e vuzeH·Ou~ « ~e .· a d.enno ·ar si falll-:De a:Uezi! » · emez.an. Buan ·en em wtslras, ha aoud-e beza ·lazet ar· goulou ·ronsin a daoJe· e' dammig skle~ijenn var tatri 03.led, e kniteas ive· an ti. H~ he.n i~e d'an aod· d'an daou la•mm ruz,. a ·dreuz ar. pa:rke1er, dretst ar.' c'hl.e~iou ba-g·. ar. foziou eyit mont· buan.oc'ih,. :·e ri·skl da·derrf e ·c'houzoug hag"e·:zives.ker. Ka.tell ne o~ kel c'~oaz !ha-nter. 'n ·h.erit .p,a. oa. di,gou.c.>zet_. Y.ann .. war·,.ribl •aa'-' ,mor. Eno~.· e c'hCmrveztaiS: 'a:-stok e .go'rf war. an traez,., ~ fri er c'thano: .. ;E.u~ w-ecP, an .·amzer e savg e benn dazellet dir<~­za:n 'tieÛ!r e. ve'fe e wrf~fo, tont.~EU:n, nebeUQik gouçle e· kre~ d~s .. gwelJet eur .sk.eud du ·en noz rtenv~J. Neurz:e ·ne tinvas

m_ui _haJg e· reas an neuz da v.eza 'mar:o. , K3tE}11 eo .a: o'a: ar skeud-s.e à déue en eur ·ruza ·war .. an ·tra'èz. SeUet . a rrne en dro ·d'è'zir en 'di-a ma c'heue, o klaS.k. rpi:mse,' kO:it, bari­kènnou p-e draou an. M.eœo{lt .a reas en· eun .dJra · du as­te'Qilet' aze e ki-chen. Toslât' a reas buan. ·Pa stortas, ·e · welas e Oa. èlut c'horf bf:as ha hir:, « Unan _mez-o bennag, 'pe eun· den beŒiet-en eur zànt eus foar ar Po~t, a Zoiijas hi!'·»

« Tommük; .tommik, nevez marO! · eur chupennîg va't d'am_ gw.a,zig; Dou·e r'e ·hatrdoQ.o! Hag e krogas da den na ·-e clmpenn digaritan, pa zavas trwmm . an hini mai-o en e z<io •. Tapout ·a· .reas Kartell dre. he bleo' hag e · refts· œezi .. eur ,prad ev·ei n;hi doat , ket . b'et bisko.az. ·Ka­tell Spoiitet' a -reas enr grîàdenn skiltr ·hag a: goue­za.s. E keit ·ma oa oc"h èn~ em za:Stum, .an hi1ni' ma.ro, da lavaret eo Yann, .a, yeas d'ai' ger, ·ker' bnan h·a.ma o'a deut, ha buan, bnan, en e wele. . '

Demm goude e tigoruezas· Kate!H, he Je'nt o strciktaH, :he diwes•ker oc'h horjellat, he dremm ikep .gw-enn. hag eul

- -li~.sel. · Yann a r<?c'~h.e ;evel ma vi-je hc4: kouiSket :iba()e div eur.

Jla 'z ·cas Katell d'he gwele, e 'reas, dï:r ~ihuni, hag ~ ··c''houlennas, ker· ·brao ih3.1 tr.at: << A·c'hanta, ·petra ~ p·eus :kavet? »

· - << Nètlia: ,.emezi e'n eur· gr.ena,, _met an Diaorul. zo di-gouetz·et' gililin·. . , . . .

:.....__ «·Lava-ret em oa d'it .e .oa ·o red-ek "3.n .aochou en noi-man. P·ei-ak n'iam s·e:Jaoll'a·s ke-t? ~ « ·Matt, Yamn~ hen toni ·a.: ran d':it, eme 9:atell en

eür·· grena. a~o·, bilk~n ·niui ·ne ·l.ak,in :ma zreid· en aod gond.e ku.Z-Iheol! ... »

-Er m'aez, .an av el .goanv a c'tholleze ato ·hatg a heje. ar gwez bras. Trou~ ar mor a zave ker srponîus., hag mi ~ wele Yann a VOU!S·C'hoarze· .en ·eur -lavaret ef:r-e •e zent: « Dent, Ûun. a-benn da d~nq.,a he ·,giz fall diouz ·Kta~'elli,g~ ma:. gwreg!... » K. AR BouTINou·.

Breiziz, lennit La Langue Breto~ne en t,O leçons, par F. Vallée, ·w édi­

. tion, imprimerie Saint-Guillaume, .Saint-Brie'uc, et chez tous les iibraires de la BrE)tagnec

, Pri:., franco. . . . . ·a,oo Notennou diwar-benn Iiiôr ha Sevenadur ar Gelted kaz · (Notes sur, l'Histoire etla Civilisatjon celtique).par

Meven Mordiern et Abherve: 7 volumes avec lexiques, notes, càrtes, etc. ChezR Le Roux,.St-Hélory, E'ordié !Côtes-du-Nord). · .· Prix, frahcoc . ; ... 2,ti)

Marc'hekadenn· Atepomaros · tennet eus Sketla· Segb­brani, chez R. Le Roux, ·Por?ic.

Pr1x, franco- .... '. t. fr,

432-

ROUE AL LAZ (i)

Er beur_e~z·e, p',he doe adtommet da Iein- :ir r.estad sou­benn chOmet ~aoe an O:oz arôk, Rosa ar Meutr ,' eus Ker­beniti, mamm hon mi•gnon Pierig, ·a c'halvas ar paotr kousket maro en·, e wele-kloz,_ e korn an oaled:

- PiCrigr·niblloùzit, va "faotd ~irio 'z eu~ _eun ~.eve.z mat d'obei .aman! Lavarit ho pater ha debrit ho hJUni, keit ma vin ·o c'horo· al' vioc'h! ... _ Klevet hO peus a.c'hanon?

Dre ar c'hOmzou-ze e veze galvet Pierig be·p beure. Eur- vouez _ moug ba hanter-raouid_ a deuas ermêz dre

s.talafi.ou ar .gweie-kloz: --- Ya! ma ... amm! - De nit 't·a! Ha Roza end-ro gant he fodez .en he dorn. Kerkent,

avàt e tilammas en ti war ·he C'hiz. · .. ___: Aze emezi 'z eus daon_ zen dizmiav o tant war

aman di~uz tu ar stêr.! Sa v, dillo, dillo! Me ya da di ' KeVIM"eg, betegout ...

Ne lavatas ket muioc'·h, gant -air brez he doa da vont. Pierig· a lami)las ermêZ, a wiskas .prim e ziLhad ha, dinec'h kaer, evel m'eo- ar ganfarded, e_teuas da doull an nor da zellet pion a qa o :Hgouezout. Kerkenrt ba ma oa e benn ermêz, e oa ive an daon estranjour oc~h arruout e traon ar porz; Pierig a laoskaiS eur youc'-hadenn a lev-enez: a~ Tokous bras ha Kloa-reg Kersôzon eo a oa an daou ~en dizanav. Monet à -reas ha kregi en o -daouarn ha dxg~s anezo gantan d'an ti, en eur ouela hag en- eur .c'ho~rzm war an dro. · -

. ____:_ Ni grede d'eomp-,' emezan~ e oac'h bet laz.et pe- ba~ ket gant ar. Re C'hlas. . . _ . . _ Ar veaj a zo bet astennet, P1eng, rak e Sant-Bneg hon deùs rank~t gedal tri deiz an hini hon doa d·a welet ...

- Ha grêt ho peus tro vat? emè ar pôtrig. _ Hag <aman? Netra a-nevez abaoe ·eiz deiz m'hon

deus kwitaet? · _ Nann erne ar bugel. Ar Re C'hlas n'int ket .bet war­

dro aman, ·'albaoe al lip o d'oa tapet e milin Traon~ar-Run; nemet int be~ o tan-an kement a oa1 eno ... Kevareg ha me a zo arru yac'h hon daon breman... · · · _ Gw_ell a ze, ·erne ar c'hloareg, a dennas e alan ev el eun den a ve dizammet e galon d'ezrun. Pelec'-h eta eman va c'hoar? .

N'en doe ket :Pierig atp_zer da re~pont~ E -vamm a oa · o tont war he c~hiz hag ·a reas eur souz a·<drenv, pa 'n em gavas ouz ·iam freujou. -, ,

_ N'lho pet· ket a on, Roza! erne· ·ar Ç'bloa~~g. Ni eo- a zo aman!

(1) Gwelit Fei% I1a Br'eiz gouere.

~ Ah! einezi, gw,asal gaouad spont ail\_- ~eus_ het! Bem­dei-z ha bemnoz emaomp :war c',hed ·eus- af-- Re C'hlas! -Emaon o.:P3.ouez gwelet ho c1Jwar,- aotrmi', -emeii. Jahig ha hi a vez un_an anezo aman, war an deiz,. hag eben gant ar miHner hag e dud, e ti mamm ·Kevareg. (Doue d'he fardono!). En noz, ez eont d'an ti dil~zet ha dirapar ho peuS gweilet 'n eur Zont aman, war lio torn .dehou. Eun -.tamm· keo a oa·_ dindanan hag a oa s.tou,vet.' a-zia!vêz' gant mein ar chiminal_ rampet er .goanv tremenet. Er ü'rheo-ze hag a zo- kemi_:>ennet eiman tri w~le, ez_ eus grêt toull d'en em -zilan dre drek men ·:hl' fornig~l. Eno0 -.e vezont kuzet mat; ~pa vezont êt e ... barz, unan ac'hanomp a lak a·r m-enfornigèl-1 en e zav, ha setu ...

- Ni 'yelo di e-berr! -erne ar C~hloareg. Pelec'h eman Kevareg·?

- Eman o pa'Ouez tec'het wa1r~u an ·ti kouezet,_ bele­gout pion vijec'b. bet ...

- Deomp, erne ar ·C'hloareg, da welet ar miliner, ha gal vit Kev3.règ da zobt ·;dL

Roza a 'làvaras mont d'e gerc'hat, Pieri~g a grogas e dorn e vignon, •a1n Toko'us, da gas

anezan trezek an ti bihan distro elec'h ma oa bet lazet mamm Kevareg. ~ Pelec'h eo êt an daon Dhepot ha Ri_wall? erne ar

C1hloareg; ~ Da RoZ ... an-Ivinenn, erne ar pôtrig, da di an ·Thepot.

koz, neniet e teu unan ·aman, bOO eil deiz, da c'houzou,t an doar-emi. Fen oz, zoken, e tleer· dont!... . '

- Mat! erne ar C'h.loareg ... Warc'hoaz e rankirrip holl en . em wclet e Toull-an-Houc'h, ma vo disklêriet d'ezo an nevezentiou a -zigasomp.

Eur iéll a rears· ouz an Tokous ha heman a asanta.s, en eur oiber eur pleg d'e benn. .

An eur v ad d'eiJ, em welet yac'h ha divac'hag.n a lakas d':;mkounac~hqat, eur penn:i-d, an an•ken ~ grigne anezo.

An diJme:iel Kersôzon a Oat mali ganti kleVet kelou eus beaj .he breur hag -e vigno-n an Tokous.

Ar C'hloareg a dennas eun dornad paperou eus. godell dindan · e borpant.- ·

- Gortozoinp! · em-ezan, ma en em- gav_o. Kev.areg :ha neuze me a zisklêrio d'eoc"h an traou burzudus -hon deus kiev et.

Pierig a ôa e :Qenn ouz ·gwerenn .. ar _.fenestr: « Arru eo! » emezan.

Pebez levenez ha pebez . briata! Ken souezus ev el ma oa en em adwelout_ beo na -pa ne -vije nem.et goude e.un devez disparti!

Pa voe an 'hOU a.zezet ha: var eYez_,: ar C'hlo,a,r-eg. a goffi-1zas eV ellen: ' · ·

--:-- Pemzek tle--iz a vo souden, .. en em ·gavas ganeomp du·hont, \Var biki:rn TraonRar-Run, ma mignon an To-

,_ 434-

küus, .gant :11 li~er-m.a;n, hag e lavaris d'eoc'>h fi~ _0~ ket ar mare da zisklêria neuze petra _oa. warnan. P.a, zlzrOJOin:p aman e rOis d'eoc?h_ .da anaout e oan- pedet da vont d.ru uaout :lil Otrou markiz Tuffip. 'ar. Rouâri, abalamoUT d'in d•e:ô. em gle.vét gantait d,iwar)Jenn mep.r a dr,a\ Gwelet· e~ eus an~ian epaod t~st ~·eun nozvez wa:r he .h~d, en . .-.eun_-h disrt:ro" deJndost da Zant~Brieg,_ hag _em eus aman ga-nm tes­teni.o~ ha-paverori hag a roio d.a1 anaout, d'eàc'h_en gwir.ya c'homzoll. Va:re'hoaz ez airrlp da- .gousket -~a Doull::-_~n­Houc'lh · _àc'hanci e kasimp kelou a hep tu, d'an dud o.mp sur anezo 'd'en ·_erd aao.ut, da .z-err-noz, an deiz. ,warler.c'h, ouz t~ul'l dor a-d~env kast_el Ker.sôzon. Er __ c'heo .din~an ar c'haSitell c vo dastumet an dud-se hag_eno_-e ·komzunp d'ezo· eus a1r p'ez am eus· ke1peret katg da rei da __ -an~?U! d'ar re 'zo c'hoaz,. en hor bro, Bretoned ha- knstemen kalônek. · ·

Ma kontin d'eoc'h doare va ~eaj war· _he -he_d-, Et:e· Oamp ac'ihan d-a da.poufstêr- al L~ger, izeloc'h e.get

Ploribêr; ac'lha1no, e he~îlhjmnp ar Gend1 b.ete·k P~dernek; trei diwar Wengamp h_on doa .d'ober rak -eno, d1?uz. ma HrVaré d'in Va mignon an Toko_us en em gav,e eur. « pro­cureur' syndic.-.», Yistort e hano, hag en -.?o~ .kason~. ~eur­bed ouz· ar veleien: _hag_ an ;·noiblans.- D1skenn a. reJomp izeloc'h ·. eget kêr, -·trezek ar -·c'hreizteiz, dre eur barrouz, he hano ... Arsa 'ta, Tokous, te a anavez ar broiou~z.~ gwell egedon."· Ko:pt d'hon zud p·enôs: ~n · em g~vas an traou -ga-neOrrip!... 1 -_ ' _. • • • '

An Tokous a re-a-s eur· skrab d'e penn, rak ga'nt e deod ne- oa· ·ket. gw~n akuit: · . : . _ _ _ · · :

_ Fèiz, -kievit 'ta, emezall, h;lar c'houitan war~i, c'houi a zivanko ac~bano_ri ... _ -. _ . .,

Skarza r-eas e_' c'houzoùg dioû. pe deir- gw_ech .~iioc'htu ihag ·e stagas -da1· gonta,_. eii. do_are _m'en. <Fi.e _di.Sple,get e"ur marv_ailh d'eur ·vandenn· vugale-: ·- :_ -

_ E Gùrunbuel, emeZan, e oamp cho_met en deiz~ze da ziskWiza, er è'hoajou etre Benac'h ha Gurun:q~l, pa Iavarin ervad ... _ H'!-LmL .. _p,3J_ zerr-noz eé~h- ejqmp_ ~~ hen­ohou,- e zonj tizriut koajOu Krec',hkant h~, dr·e Gq_a,dou, koajou K~roffret ba go':de: M_~lap_~.- -~; C'h'astel,):J,a. S_a-~t­Brieg ... _ Hum! h_ùm!.. .. N1 a o~ tu_d hag a ~k:a!fze ... hum .... Pa voemiP:-;ârru ·_ e ·-Mousteru, _e trojomp _ d1war- ,~r bourk, 'v el just, eVit -skei, dre vêreri an En~z, 'trezek -Ker-c'bkant ... Ha! ha! hà! :.: . : ·. · · .

Aman an TÛkous .. a. gr-ogas .eur barra1d c'hÛarzin e_nnan, ken D.e zfc'hOa·rze ·keL ' . . t •.

- En·o, 6meZ'an,:.\e- ehoa~-véz-as· eun. dro·_ .fe~tus· g~n1n. Pa oan o trem,en ebiou d'an; ti, a.n .av·el.h~g _a pa dn~rar: Wen~·'al11_P a ·z·~~as-ar~ d'in c'ho~e~ ar ha~a t?rnm~ <? -tenn~.n bara e oad; sur awalc'h~ .• : _M,a ·fe :da -doua,c h, _hag. ~ sonJIS e ·raje v'ad e'rin -fa mm bar,a · fi-~sk'-d'an--_ôtrou ha'- d-'in ... -Ha! ha! ',ha,! _ha·\.: .... J_..a:var~t. a, ris;_ Q'an ôtrou ge da) .mc'hanon

eur moffiedüf~ dind-an, eur wezenn' ivin; ~ ·kor;n lïorz traoJi «lir porz, hag eeh is, kaset gant "ar c'houez 'trezek ar forn, elec'ih rna oa: eur pôtr o tenna b_a.ra, eul' lètern gan­tan, ha bep ma t-enne, e vernie anezo en eur garrigel1. Pebez c'houez, va ene ~- -Digeri rê va- c'halon ha va sto­niok, net.ra nemet o iufla -ail' c'houez dudius-ze! Hag C son­je~ penô~ e·- rajen da gaout. an t-anva,_ .. Ar- :Pôtr, 'pà Voe grêt e garg, nao pe .dek torz, da vihan31, a dremenas brok al ·Ietern e breC'h ar garrill-el h3JO' a zavas anezi ·da- vont d'ar gêi'. Me, avat, voen kêt p"eiÏ neuze o tarc'haOi eiln tô __ I ·troad- gant ar goulou hag o kregi war ·eun ~Orz! Ar potr sporttet kloz a laoskas brec'hiou ar g· arri-g-el ha a a de­c'has kuit en eut youc'hal evel eun den trelat-et. Ân tor­ziou a rurilhas a bep tu gant ar stronsadenn ... ,Ne Chomis ket d'o dàstUtiD, rak kerként e kllevis mouéz chas o hiwzàl ha n'eo ket re vihan e oant. << Paket· omp, emeon, mar _tap ar re-ze donet -war- hon roudon·!- » · . ·

Ar c?as _a deuas betek ar forn, ya, met eno e kavjqnt an torzwu bara ... ha! ha! ha! ... hag e-.chomjont kred.abl eo d'o dislkolpan rak an ôtrou .ha me a ·c'hel'las' teeihel wa; hon fouezi-g, didrous ... Da veure, e tebris bara fres-k.d'am l~in, · me, da vihan a, rak an ôtroli ne Zebras ket · di-.e mar oa, emezan, bara -laei'èt ... Mat' è _ oa memez fra! N'am boe ket a _zrOug-Mof warler,c'h ... Ah bah! Vit kelou eun dorz v,a,ra! !... · ·

--;- N'eo ~· em~_-ar -~'hloa.reg, henne~ -ka:era taQl ho .peus gret~ da VIhan a ... A c houd.e, . treuzi a rejomp., m;tz skeud aJ-,.Joar, bourkig Koadou, kousket- e harz tosenn Krec'h­M:ükêl hag e cha·pel. Ne oa kei s·kllêr, · ne. oa ket tenval di~~-a1rz ar __ c:h~pel hag e _sonjchomp e .c'hdle bezan 'tud enm, martez.e eur belerg foribanet bennak o-c'lh oferenna e kuz da- greiz- ,an noz, illet -pa ne oam.p ket anaVezèt: ha c'1hoan,t bez a. n~;l?-on do a. kèt, e .-tec'hj_omp h~p dale, . da' a_r­ruollt e ko-adou Kerôffret arô~ ma $avje_ an deiz. - · ,

(Da heuilh.)

j!~lllltlltlllllllllllllllllliiiiiiiiiiiiUIIIIIIIIIIlllll~lllllllllllllllllllillllllllllilllllllllllllllillllllllllliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!IIJIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII!IIIlllll'llilllliill~

RAKPRENIT. (Souscrivez à): .

SKETLA · SEG.OBRAN.l ·. D.anevellou ar Gelted koz

(KEVRE~<N DIWÊiAl

Prîz: 7 lur evid ar rakprenerîen Kas an --_anoiou- da: ._ _ _

F; VALLÉE, 23, Rue Saiitt~Benoît SAINT-BRIEUC

Priz an dioi:t gevrennad kenia: 8 !ur pep levr

1

1

1 1 '

Kë.LëlER car 1 MlZ \ ' ' ' ' ' ' ' ·- ,_ ' - ' . ... --

SJ!:NT AR VitO . . . _ Éskoh Poitiers~ an A. de DUrfort a. -gase, n'fu.s ]{e'~ pell, ar gemenriadurez-Œlian da-.duid· e e_sKoJ?ti: , Le cult~ que rio~S rendons__, aux .;~ints comport'e _une certa~~e- ~iérat­

rarchie qUe ·1a raison in~ique et q~e. confirme -~•espr~t de_ 1'Eglis_7~ _ Nous -avo~s coristaté avec une_ pemble surprise que trov génera,, '­

lement l'O-n ~J)églîge ou méconnaît la dévotion aux sain~s _patrons de l'Eglise, dq.--dioc_èsè, de la paroiss~ et mên'le ~e _son proJ?re patron. Ils· sont. cependant les intercesseurs-nés des -mdividuS ou des col-lectivités àuprès de Dleu. . · . ; . . · . .- . · .

PoUr favoriser ces ·dévotions prm~1pale$ -et ev~ ter .en même _temps Je retour de c'e.rtains abus contraires à l'esthétique des _éd.iflceJO! • du culte ..:uous ···CroYons devoir n'autà_riser à l'avehit:, dans )_e -éghses 'et c_hapeneS du diocèse, l'érection tle statues de saints ou de-. s~:tintes , satisfaisant _dès dëVotions, particulières, si répandues ~t si Ieg1thnes soient-eUes,: èlue si tout d;abo.rd, et dans la mesure _ou le __ co~P~?~te. l'édifice; s'y trouvent représ~ntées ·les dévotions génerales md1quees plus haut.

,Komzon an A. de .Durfort a zo k,omzou fur; goude Doue, ar. Werc'hez ha srunt Joseph, enoromp da genta sei?t ~or bro· ma né den ket ar re-ze d'bor selaou, pion a deu~o ta?_

S~nt ar Vro, se-nt an Esko:Pti, s.ent a·r barrez, a ~~~. tre-. men atao a-I"aok sent -ar broiou-all, sent an eskoptwu all, sent ar par.reziou-·an; an dra"'ze a zo sk-lêr ha·? Çt:nat; mat, daoust da-·ze, e :]{iaiVoc'h, e ·meur a illiz, e Br.elZ, eur bern serit nevez:· deuet di da ober o renkou, den -ne oar perag, ihacr o deus- kaset. sent ar v:fo ermêz. .

Sant Per b-a sailt Paol, breman ez eus tri c'hant vlo_az o. deus digadoriet ne. ouezer ket ped eus hor s-ent. patron ha breman, sent aU, ma ne geromp diouall, e beurgaso, eus hon ilizou, kaera·bleuniou bor gouenn; mali eo d'eomp teurel evèz.

N'eus ket pell .e oan bet o pardona en eur chf!,];)ei savet Q'ar zant kent!a a zigasas sklerijenn ar feiz er vro-man; _o koueza en he- fouJl edo, hru sur a-walc'•h, er barrez-se, ha ne gaVer ket eur gwenneg da gernpenn eur chape! goz, e ka ver kant luriou da brena eur z·antez J ann d'Arc, eur zantez Thereza- ar 1\llaibig J ezuz, eur person Ars· pe eur zan! An t'ln a Badou! .' . . . . . . . .

Ar zent·se -ru zo sent bras, hep mar ebet; an Ihz he deus hen embannet; o fe-di a cfueller e pep lec'h, m-et bor 'sent-ni -e Breiz, a dle tremen en o ra-ok!·

Even' a Iav·ar an A. de Durfort a zo gwir: ar zent a die bez a lez et pe-p hini en. e renk t

SANT JUDIKAEL -D'ar 27 a vïz GWeifàolo ez eus bet benniget, e Penn­

pont, en eskopti R~azot>n, eur skeudenn da zant Judikacl,

,« ·Mel'\ premiers' ni~t~ d~t ,Soh. Emirience "s.ero:ilt pour -·dire }ller:ci à M. Milisson, ancien rec,teur ~e PaimpoJ1t .d à M. ·:Th.oua.il; ·po~r ~voir te lié, la; chaîne- d-eS .. _sçmVenirs: et des cœurs . à tre~~e cents: ans de distance ~t __ Pour avoir,, en· faisant -élever un:e statue à·:-Saint­Judicaëi;· lié le- _peuPle ·breton au fondement même de sa·· Nationalité.

« Voyez-vous, un peuple, ·pas p1us ·_qu'tin homme, n:e doit· se dire -n_é de père· inconnu; Un -·peuple, i'en Ces conditions, est _.aussi -nial­hetireux qu'np homme -qùi à. cette· miSère. Si une oinbre plane sur ses origines il demeure éternellement. misérable.

L'origirie _ de éette- ciVilisation qu-"on veut nous imposer .. est . tout. entière .. dans la fl~que de sang d.e l'échafaud révolutionnaire. Ma.i_s, Breton~, notre auro-re n'a pas sùrgi ·de cette boue sanglante. Nous somines un. peuple baptisé par Peau du baptême,- d'abord, mais aussi par la sainteté de nos pères.

« Judicaël était le. dixième desc~ndant de Conan-Mériadec qùi avait délivré son pays du joug des Romains._ Nous avions su, les Celi:es, garder upe supériorité sur· la r~ce gauloise. Ell_e avait perdu sa langue qui est le miro-ir d'un peuple ; elle avait prdu sa conseienee

' de Nation. EUe avait accepté les honneurs de la mai:il des empereurs romains. Or, jamais, les Celtes_ ne se plièr-ent à . .cette servitude. Il fallut un "étranger, Clovis, pour faire de la Gaule la France, et vous, Breton!;j, vous n'avez dû cela qu'~ ·-v:os propres princes.

Ils étaient le meilleUr de votre race. Ah ! qu'il est- vrai ce vers du grand poète Lamartine :

« C'e-st la c-endre- de-s morts qui créa la Patrie.

Pour la 'Bretagne, nous pourrions refaire ce vers et nous écrier.

C'est la eendre des, Saints qui créa sa Pairie »,

« Ils firent, tel Judicaël, son indépendance, mais ils lui furent encore plus utiles par leurs vertus, qui lui apportèrent cette force ritorale qui la conserve, ce dédain magnifique des· joies de la chair et des honneurs, de tout ce qui peut énerver un peuple.

« Il était élevé à l'école de notre grand sai'nt Méen. Ah! je sais bien que les fondateurs de mon beau diocèse sont s:iint Melaine .. et saint Amand, mais saint Méen a porté la foi bretonne dans nos con­trées. II a appris à vaincre le sensualisme de la chair. On nous dit comment saint Judicaël, en se plongeant, dans une rivière glacée, domptait les feux impurs qui to':-1-rmentaient sa jeunesse. .

" On a dit encore de saint Judicaël qu'il fut un Saint Louis Breton. Invin'cible à la guerre, invincible dans sa lutte contre ses passions ...

Ah ! Merci à ceux qui ont faiL revivre et briller ici à rios'---yeux. devant l'antique abbaye témoin l)e -tant de choses, la couleur de~ si~cles ·passés ! -

~ Tout à l'heure, je voyais cette statue s'avancer grande .et do11ce et. c'était une_ rêsU:r-ection l

" Ah 1 les honneurs que Pascal appelait leS grandeurs de la_ chair, Judicaël leS a rendus_ avec sa. couronne Pour posséder les grandeurs du ciel. Mais cette couronne, DieU la lui a rendue.,. "

« Qu'est-ce que notre civilisation barbare a donè à envier à celle de ce temps ! La justice et la paix y étaient .plus loyales, plus mod_é~ rées et plus désintéressées. Dieu a voulu qu'en Bretagne· les grandes leçons de saint Judicaël demeurent. Mais quelle joie ce. fut pour moi dans le Nord de retrouver son fils, saint Winnoc~ patron d'une pa­roisse de Lille. Ah l comme le prestige des saints bretons est allé loin. Semence immortelle de civiliSat~on et de grandeur moiale allant porter partout le salut de Jésus-Chr-ist ... »

-"- 438 ~

Et SOn Eminence termina par une sublime invocation à la statue du ' roi Breton, en la suppliant de continuer l'œuvre du grand saint parmi

les Bretons.

LENNIT HA STUDIIT

Potred yaouank, mer,c'hed yaouank, Jennit ha studiit; .run hanv eo amzer al laihour.,korf, ar goanv eo amzer al la:bour-s,pered; leoriou nevez flamm, war. o c'henta lamm, a ga.ver, diouz an druilh, da brena e ti Emgleo sant Iltud.

Epad nozveziou hir ar goanv lennit tha .studiit; mez eo gwelet, evel ma kaver e ker_iou a zo, Bretoned hlar ne oue­zont ket a vrezoneg; an dud-se a zo ·ev el tud -dianket en o rbro o-unan; desikit brezoneg mat en eur · lenn al Ieoriou kaer a zaver rbreman; des:kit Istor ho Pro; eur breizad ha rie oar ket Istor Breiz, evel a liarvâr ar C'har.dinal Cha­rost, a zo ev el' eur c'hrouadur ha ne oar ket pi ou eo e dad.

Goulennit ha lennit er goanv-.p1an.

Is~or Br~iz, ,gant J. C ......................... . Histoire de Notre Bretagne, par C. Danio ....... . Barzaz Breiz ............... .-...... 12 lur'-10 P~Pi. Gonto, ~aint Dir-na-Do_r ................. . Bz.lzzg .... ·.· ................................. . Lzzer an hznz maro . ......................... . Santez Tri{ ina, gant A. Joan no ............... . Ar Clzimina.oU, ,ganlf. ·;Dir-na-Dor ............. . Le Breton, en 40 'leçons, Val'lée .............. .

4 real 12 !ur

gwenneg 20 real 20 real

8 real 8 real 6 reaU

1 skoed

Goulenn a c~heller al leoriou-ze ha re all eleiz, ouz an A. Drezen, Ti E. S. 1., 4, rue du Château, Brest. CjC. 62-38,

Rennes.

LA LANGUE BRETONNE

La l-angue bretonne a zo eul Jevrig a ·heder bajenn ha tregout s:a.vet 1gand an A. :Marcel Guîeysse ·a dle lenn ke­ment hini a ·gar e yez ma :fell d'ezan 1gwelet peq·aos en deus gellet ar brezoneg beva · betek th en, kement ahl a ene­bourien en deus kavet war e hent edoug ar c'hantvejou.

Evel a ·Javar an oiberour, warlerc'h e .dlald, a zo gwir: « La langue bretonne doit être_ étudiée pour· elle-même. Elle doit être un· bu:t, non un moyen. » ·

An dra-ze a zo skler hag anat; met ar pez a zo ken an at ·aH eo an dra-illlan: ar -re .a vez bet klasket kuzat istor ha yez Ô bro outo -eo a deu da veza o _ brasà difen­nourien -goud_eze pa (~J~uont da welet pebez gaou a vez

bet graet outo: ., · « Il en est de la langue conune de l'histoire soigneusement ca­

chée; ceux qui, par hasard, intuitidn., ou- recherche raiso"nnée décou­vrent un beau jour qu'on ne leur a pas appris la vêtritable histoire de Jeur pays, et que. n'on seulement on ne la- leur a pas apprise )Ilais qu'on l'a même, - meUpns mtJ_<lifie1el; dans la mesure très

grande où elle se mêle à l'ltistoire· . , , sent généralement au nation r generale de France, ceux-là pas .. seignement officiel· de ~ a Isme par ressentiment contre l'en

1 , meme ceux qui n'Ont pa . -

angue de leur pay$ et qui nn . - s appris, jeunes, la pour des causes variable~ -ei n~~·e sous de. multiPles influences,

- com,pte de tout ce qui leur ma r uses., finissent _par sc rendre ou supprimé dans leur conscie~~ue, d de ce que l'on a ainsi atrophié !ion .ai~si apportée_ à leur -intelle~tua~~: ~ur esprit, de .. la diminu­etre Inhme et dans les ressort 1 1

• u ~rouble cree dans leur ceux-là à leur tour se repren!en~s :r us cache.s. de leur personnalité, d'autant plus à ce stupide ensei ~ s~ ressa~sisse~t, i~s ~m veulent lourde meule tous les _ C"rva gt eni. nt qut broie ainsi sous sa

1 " ux, outes les inten·g

cou er ensuite dans le même m 1 . . . I ences, pour les ~n'il a: pu détruire, sanS- même ~eu ee~ntversitaue sans souci de ce Il semble si béatement fier d r t re _compte du mal qu'il fait:

, qu;: de la peine et du scrup~leso:- târ~vatl que .l'on. éprouve pres­qu Il a accompli là une beson . c er de lm_ faire comprendre Y avait une si belle œuvre d'i;:::; 1~.epte: une tache impie. Et il à bien ». La langue bri!tonne, p. ~~c e~o~O~ entreprendre et à mener

h Kaer o do pahored Pariz .beza fall, ha~ kaer o do tad

a mammou a zo e Ere' b d ll ou trec'h war e 'holl h IZ . eza a ' ar hrezone.g en do an

ene ounen; setu ar pez a ·gr d 1 --1 an A. Guieysse pa glozit e leor aoud b 1 e 1 gan _da-'b((_nn. ' t:> e eza e ennet penn-

Evit kaout La langue bretonne ka it . . eur gwenneg d'an oberour. M M .: G p_emp real nemed vard Port-Royal, Paris (Ve). • arce uzeysse, 60, Boule-

Ev'it 10 lur ho pezo 10 levr.

GOURC'HEMENNOU

An Otrou F. Gourvil rener Ti B . z-igemenn d'.eomp e ti~ez a·ant .rDei~, e Montroulez, a Sal .. Al 1· d - 'o - a~ Imezell Marc'harid

-, aun. I -eured a, vezo gret en-·Ir S M . trouiez~ al Lun 26 a . H d tz ant~ elam Mon-Pedi a reomp ar pr~~~ou e~:~.eza 10 ~ur eus ar mintin.

menoziou a evurusted. J . da Z.IJgemer bor gwella

!111111111111!1111111111111111111111111UIIIIIIIIIIIIIIIIJIIIIIIIIIIIUII~IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIJIIIIIIIIIIIIIIIIIJIIIIIJnllllll111111111111111111111!11111111111111111

Eclairer notre esp~its par la Culture bre·t p l d • - . onne, le fortifier

. ar a octrme cathoh."que, c'est prép-arer a' Il notre J rac~ une

m uence profonde et de 1ointUine pOrtée.

Br-eiz l\tao·l Bce,;:,~~,NF~.~~.ENTs 1.,,. (La Nation Br.eton·ne• +Autres pays . ..:: 15 fr.

Revue du nationalisme·breton' 1 SEtu~iants et soldat~":. ... 5 ir. - . .:.. erv!cegratuitauxMembresdel'U.Y.V.

Pl\:NCEJ.. TH\ j Bmoaux' 8-10, eue du Vau-Saint-Qrc:vane de l f · . Germam, Rennes

.,. , s re a IOns lfite~celliqu-es. Cheques 1Jostaux: c-c. 95.99 R Demandez · . . · · . ~ ~ · rmH·s ·

. - un numero speclmen qui t'ou,s·.~era envoyé gratuitemtnt

1 l

! 1 ! 1

1 1

1 ~ i ~ l

. U D·IVIN.ADENNOU ,MIZ HERE !. - RESPONOHO

- Ar mo'llnr. 'IL - Eun- aœhe-&. II~ . ..:_....:, Eol, prfz, keiz, !. Helena IV ____, Ar c :nole hed.

kriz, dour, pour. - · · V.- Anna

Neud; Numa Adam

Il. _ DIVINADENNOU MIZ DU

I. _..., Pegoulz ne c'heil~r ket kaout- abeg ·En eur genaorueg · ·

20 p. ar· r. Digase:t gant Mari Kervella,. Plougastel~. Il - Eun ·dr.a ha n'eo ket ibet gwe,le,t biskoaz

. A zo hi;zia ha ne vo kelt war-c hoa.z. - . 20 p. ar r. Digaset _gant M:al"i Sellee, Ploug.um.

1 _ Piou a J'R ac'han d'ar maout, Il · 0 vale war e dreiid: faorrut/?

20- p. ar r. Diga.S".et gand A. M. Cadiou, Plouenan.

IV. _ Daonst hag- e p'lec'h e kavin An dra 'henvela ouzin?

20 p. ar· r. Digaset ga~t .PJotr "L. N:, Logonn~-Daoullas. V. _ Ken teo hag eur varriik,enn ;

ha k& ·skanv ha,g eur bluenn.

20 p. ar r. Digaset ~ari Cadio-u, Gouesnac'hw

h divi.nSJdennOu ne~eZ: a gaVfet, a-: ·nigas ar respo.ncho~ ~:.a~ le Directeur du Feiz .ha ar-eiz,

benn ar 25 eus ar mtz , · · · Plouguerneau (Finistère).

Graines Potagères,. Fourragères et de Fleurs

A. HUON

L. A llDRE,N,succR 13, Rue de Smm -- BREST . ,; aa

Adresse Té-légr. : AuoREN·GRAINES:-UREST Téléphone a-• __..,...,. _...,...,....,._ 1

,~RTlCLES_ tle. PÊCIIE et. COR lUGES

Kenla hlodez ha tri ugenl. Miz I{m.zu 1925.

'

Feiz ha Breiz HA KROAZ AR VRETONEJD

KELAOUENN VIZIEK GANT SK.EUDENNOU

Relijion Jstor ··Breiz - Marvailhou - Gwerziou

IUt· Soniou - Bullez ar V ro

B..ÊD.ACTJ:O~

J.-M. PERROT, Plûuguerileau {F'") 1 Y.I.,.E'~OAL,. Coadout, p• Guingamp

ADMINISTRATION du FEIZ Hk BREIZ

Fa. GEORGELIN, Brest- 4, rue du Château - Brest

c/C 4.4-40 RENNES

ABONNEMENTS INDIVIDUELS « FEIZ HA BREIZ • et " KORN- 80UD »

Bretagne . . . . . . 10--f..l'an France • • . . . . 11 f l'an Etranger. . • . · . . 12 f: l'aD. Abonnements collectifs

Feiz ha Rreiz {seul) (à.partir de 5 exempl.). 5 f. l'an

ADMINISTRATION du Bleun-Brug et de 1· Emgleo Sant Iltud

Yv. DREZEN, BREST - 4., rue du Château- BREST

C/C 6236 RF.NNF:S

Pl[BLICITE Toutes les insertions sont faites

â l'année Une page entière . Une demi-page. -. Un quart de page

300 fr. 175 fr. 100 fr.

~'~~~~~~~~~~~~~

TAOLENN AR MIZ. - Galvadenn Es-kilbien Breiz evit Bez~ 'meur Sa-ntez-A:nna-Wened. - Br-euriez sant Korantin ha sant Pol. _____:_ Breiz, Preiz? - Loc-Maze Penn-ar­Bed, G. P. - Salud, Pôtred Plougerne, Lomz LoK­RoNAN. - E Bethleem, J. L'HELGOUALC'H. - Preze­·genn ar Yeodet. - Nedel·eg Katell goz, MELEGAN. - ·

Bleun-Brug T. G. K., A. R. - Keleier ar miz. - Di­vinad"ennon.

-· ............ u ...... ..,...___...._ ............................... ..

SU,LIOU HA GOUE.LIOU MIZ KERZU

6 a viz Kerzu. - EU sul an .frs,vent, p. 152 ·e levr an A. Uguen.

8 a viz K-erzu. '-- Ar Weoo'he.z -VM'i krouet dinamm p. 623. 13 a viz Kerzu • .....- Tfle-de suJ. an &s;vent. O:fisou Sant Kor:antin

p. 780. 20 a viz Kerzu. ~ Pevare 'Sul' an Asvellli An ofereml p. 163.

Gou!S!perou kètn:ta Sant Thomas p. 628. 26 a viz Kerzu. - Gdnivelez Hor Zalver -Je-z-u':Z-Kri!St p. i 70. 28 a viz Ker"zUi. -. Gouel Srunt ·stephan p·. 191.

··27 a ~iz K·érzu. -:- Sant Yann an Avieler p. 196.

- 1.41 -

Bez~::neur- Keranna

Galvadenri ar C'hardinal CHAR?~T, arc'heskob Roazon hag holl Esblhlen all Breiz evit goulenn profou da z;­vel Bez-meur ar Vretoned e Santez-

Anna-Wened.

HoR BREUDEUR KER,

. . . . ch fizians hon eus, Evid an drede ha diveza gwe ' d .d'eoc'h

. d u da .astenn .an ourn Eskibien Bre1z a ed d d ha martoloded Breiz,

. t bez meur sou ar e de eV1 - . l 1914-1918, emaer stag, gou maro epad ar breze . . c'h da zevel e Santez­beza bet en em glevet ganeo '

Anna Wened. hon tud e bleun o Maro ouspenn 200.000 eus ' a ne dle

. dra ken e•stlammus rn yaouankiz, a zo eu~ et and ar re a deuio war ket beza .ankounac ha h g us kredet ha•g ar pro­hon lerc'h; setu pet~a on ~etek-hen agut kement . fou ho peus ro_e~:u:~m.?maoc'h a grenu a-du ga-

. a ]argentez a z1s

neomp. bez-meur a zavomp a vo diou chape! an . .. . Ar ben en e greiz; fizians hon eus da

ell war gorre e l traon a-benn par-'hellout peur-aber ar chape en

c "" · Gouere a-zen. dçm bras ar "" a VlZ.

- 443-

Evitgellout kaout peadra da beur-aber ar chapel-ze, dres, eo ec'h astennomp an dour.n d' eoc'h en taol-man.

Sautez Anna, gand ar pez a gasoc'h · d'ezi bep bloaz, gondeze, pa 'z eoc'h da bardona d'he c'hêr, a en em gal'go da beur-aber ar rest.

Evit rei an dourn d'eomp ho pedomp da rei ho· profou hag hoc'h aluzennou er gest, a vezo gour­c'hemennet dizale e pep hini ·eus pemp eskopti Breiz. ··

K'as a reoc'h ivez, fizians hon eus, ·anoiou ho tud maro er breze! da voula war v~in moger an hent­ar-groaz bras a raio an dro da flourenn ar bez­meur: 200 !ur e kousto moula peb ano.

. ' \ . ' " Poueza a i"eomp start evlt ma taolo evez mat

beleien ha kristenien Izon eskopti war ar gest-se' goarc'lzemennet evit bez-meur Santez Anna hag a vo graet da zul kenta viz kerzu e ho// ilizou ha cha­pe li ou an eslwpti da gement oferenn ha da gement ofis a vezo graet en ilizoa ha chapeliou-ze ...

Ar gest-ze a yezo digaset, kenta ma vo gel!et, da zekretour an eskopti.

Keü1per d'ar 15 a viz Du. t ADOLPH,

Eskob Kemper ha Leon.

iull!miiiii,IIIIIIIIIJIIIIIIIIIII_li[J!!!.I!illl!!lll_l_l!l).[ill!!llll)!![UI!ÎI!illilllllllllllllllllllilllllllllllllililllllltllllllllllllllfltlllllllllllllllllllllillllllllll'lllllllll!l!lll!ll!ll!!!!![!illl

Pedenn evit goulelm ma vo laket Mikel an Nobletz maro da 5 a viz maë JÎJ52 e renk an dud eürus.

.noue Holl C'haU.oudek, ho peus laket e k~loll an den en orus Mikel ·an N olbletz eur garantez. tener evid ar W er­c'hez Glorius Vari, ~ha .dreizi roe-t d'ez.an ar ·c'hras kaer da heulia ar vertuziou -en eun .doare skedus; C'hwi ho peus entanet anezan :gand a.r ·youl -da la:boura:t evid 'ho kioar ha silv:i:dige:z an eneou, o kas rar misioner dispar-ze da

Vreiz. Teurvezit, ni ho p-ed, rei da anaout, dre vurzudOu,

gloar ho servi1cher, ma vo gand an Iliz bor Mamm laiket . e renk an dud eürus, evit ma c'!hellimp e enori ev el skouer beleien BreiZ, ha patron ar misionou a vez gret en hor T>irr<:zi<)U, -dre J ezuz•Rrist, Hor Zalver. Evelse beze! gre!.

- 444

Breuriez Sant Korantin ha Sant Pol

An A. Duparc, Eskob Kemper ha Leon, a zo o paouez kas da dud e Eskopti, eul lizer meur hag e tennomp anezan ar pennadou kaera da lakaat

· dirak daoulagad hon lennerien:

SEVEL BELEIEN, eno eman an dalc'h; ar feiz, ar relijion a j omo beq, ma vez beleieri; met mervèl a raint, bklêr eû, ma ne vez ket roui a veleien.

Souezet e vezot marteze, Hor Breudeur ker, o klevet hano eus buhez pe varo ar feiz en Hon es­kopti. Met, e riskl d'aber plijadur d'hon enebou­rieu kriz, ret eo d'eomp komz evelse. E 1910, hor boa ouspenn 1.100 beleg. E 1925, hon eus 950, hag èn o. zonez 75 n'emaint roui e km:g. Hor beleien oajet o deus dalc'het mat epad ar brezel hag abaoe. Daoust da-ze, abal&mour d'ar veleien koue­zet er brezel, diskaret gand ar c'hlenved pe ar gozni, __ hon eus ranket tenna meur a gu;re eus ar parrezlOU ha d'ar 1nare ma z'eus ar mu1a ezomm anezo evid al labour d'ob er: Unvaniez katolik, Katekiz, patronachou, Kelc'hou-studi, ha dreist

pep tra, skoliou. ·. . Ya; ezomm Hon eus a vèleien. Met ret eo d'eomp ·

o c'hlask, hag o c'haout a raimp endro d'eomp euu eskopti ker kristen hag hon hini. Evit pl!(nat ouz an aoter e ranker, gwir eo, beza galvet Doue, ha da Zone hepken eo da zibaba e vinistred '. << Den ebet, erne zant Paol, ne dle kemeret ar a velegiaj, ma n'eo ket galvet gant Doue · voe Aaron. ".l Met skier eo, fur.nez Doue a ~·l,ol"" ato kement ,l. veleien ha ma c'houlenno ezonŒrntou an eneou. Ha zoken, o veza ma z'euz meur a ha n'ez eont ket da benn, Doue a c',h.alv eleis. dud yaouanke!l hor familhou, er familhou a stad, paour ha pinvidik, eus a douez ar bobl

. eus a douez an dudchentil, e ker ha var ar mez. ... Evit sikour an eneou-ze dibabet gant

ha merket evit beza · e zervicherien, pourvezi . da ezommou bras an Iliz ha

4!15

·da ezommou Hon esk . . Hor. 1Jenn ober ar V opt~, eo Hon eus laket en r . . s reurzez da zik . ezen. ant Visant a B 1 . wur sevel be-brasoc'h eget eur b 1 ao a lavare: << N'eN,s netra kement ha ma karo':ueg. san tel. .sonjomp en dra-ze brasoc'h eget siko p' ne gavimp netra kaeroc'h

D. ur seve! eut beleg t l '

. . . . Igand an holl e . 'h l . . . san e . " r&k gant sikour ar b cd ou e.nnomp da genta pèdi

l eennezamtt .'

.a ze l ouz an ene. - a a o a-n traou

· · · Brem an ez eus 300 1 · blefz en em glemm . . v oaz, Dom Mike! an Noe -d'. . b - e o veza n'en do k t

ezan elèien awalc'h d' ·k a e en dro h~.g oa ret d'ezan go'ulenne :.~ -our en ; visionou, displega. e dp.o!ennou ha J ~gt"'~t mere hed san tel

Tregont vloaz gaude a aT ad anan e gantikou. dro ~':zan ouspenll mil :ele a ··- maner·a vod~ en­er miswnoù a. t . g, gouest da lab. ourat

' zen e outan evel d veze kaset, a vandennou d . sou arded, hag a d'ar parreziou a veze ~. regont ,Pe a zaou-ugent, ~

Ar bedenn hag an ';:'~onou d aber euno. ze. Hen ober a c'hell a te 'ho doa .g~et ar bruzud­

on c oaz hrrro ... Met re ali es, da oust ma .

Doue ha ma ne c'h 1 vezer galvet gant

t. ou enner ket g Il ' .

sen '· .e c'hoarvez eun. d . . we oc h eget familh a beadra a 1 'hra poamus: n'eus ket er 'h 'l wa c evit paea . c e, er ket aber eur bele . ar studr. Ne

red eo studia epad h. g eus eun dervez d'egile . durez dereat B' ete Ir amzer evit kaout an deska· ~

· vreman b 1 · · a veze da gellta oc'II ' e_ eren hor parreziou

en em gmnig r eus ar mizou. Em: c'halz h" . evi paea lod beva, ne c'hellont mn· .k" rrro, o veza m'eo ker

1 SI our evel h . a zo var ar studi. Ous . , gwec ali ar re an eskopti hag an d1:,:n~-ze,. laeret eo bet digand o doa. An llrc'hant d:â'Stum ~t~rner an. tammig leve

·ket eve! m'eo kresket . e er gest, n'eo ket kres- .

1 k pnz ar beva H ,

omp a eet nec'het. . a setu perak

Ha goulskoude. den ebet .. ranket distrei diouz ar vel ':'e. gomprenfe e vije galvet gand Doue v . egiaJ eun den yaouank

b d ' ar zigarez·ma- ' d ·

ea ra a-walc'h Ab 1 n en eus ket a

V . · a amour da , e ~r reunez-mari da W _ -z .eo e savomp

. roomp d'ezi da bà z ~ur ober beleien, hag e . erone sant Korantip ha sant

Paol a .Leon. Goulenn a réomp bez a sikouret gant kement hini en deus feiz, kement · hini a bed. Ma ne c'l;lell ket an hall rei kalz, an hall, zoken ar vugale vihana, a c'hello rei bep bloaz eun aluzenn a bemp gwenneg. Gant eur gwenneg dre benn,bep, bloaz. ~oet. gant tud an eskopti, eo e c'hellas an aotrou Graveran sevel daon veg var douriou iliz sant Korantin etre 1850 ha 1855. Ar familhou, ar c'houentchou, ar Skoliou, ar Breuriezou a c'hello. aes sevel peadra da bàea evid eur skolaer, pe an hanter eus ar'pez a zo ezomm: Kristenien kalonek à gemero eun hevelep karg pe evid at~ pe evid eun nebeut bloaveziou. En eur brezegen:r} gaer di­warbenn sevel beleien, an aotrûu'n eskob · Bou-­gaud a lavare: « Ma vefen o v eva er lied, e karfen kaout, enep va fec'bejou, evel skoed azioc'h va. fenn ha penn va bugale, unan pe meur a veleg a vefe bet sikouret ganen d'aber o studi, hag a rafe bep min tin en oferenn eur bedenn evidon; diwal­let e vefen ganta, evel ma vez diwallet an ti ouz. ar gurun gand an diskuruner (paratonnerre).

RAK-SE',

Gonde beza predet Doue~ Hon eus p;ourc'hemennet hag e c'hourc'helnennomp ar,. pez a zo-

aman varlere'h.-ARTIKL 1

Sevel a reomp en Hon Eskopt~ Breuriez sant Korantin ha .sant Pol, evit sikour ar gloareged. yaouank, hervez m'o devezo ezornm, d'ober­.o studi en bor Seminerio~.

ARTIKL Il

' Ar vreuriez-man a ranko beza savet en boil barreziou. Gouarnet e vo­evel Propagasion ar Feiz gand ar veleien sikouret _gant tud vat eus

ar parreziou. ARTIKL III

Er Vreuriez e vezo: 1° Kenvreudeur, a roio bep bloaz eun: aluzenn a bemp gwenneg d'.a'n­

nebeuta, hag a vu. rannet dre zek, gant unau en o fenn; karget da· zastum an aluzennciu. Gonlenn a reomp eun aluzenn vihan, evit nia. c'hcllo ar familhon paoura lakat o- holl v:ugale er Vreuriez.

2° Ma:dvberourien, a roj-o bep bloaz ugent lur d'an llebeuta. 3° Diazezourien, a gemer ar garg, evid ato pe· evit e'houec'h

vlo'az--'d'an nebeuta, enz Inizou studi eun dell yaouank, pe eus an hanter anezo (1200 lur ar blOaz, ha 600 lur evid an hapterh

0 rei peadra da gaout 120,0 lur l~ve pe interest ar blo-az, e keme­rer ar garg eus eun den 'yao'uank evid ato.

-Meur a h'ini: a c'hello en em unan:i! evit _ gellout sevel 1200 lur pe-600 lur- ·ar bloaz: eur familh, eul leandi, eur Vreuriez kristen, a. c'hello en em glevet evit lakat a-unau o aluzennOu ha :Paea mizou · eun den yaouank pe an hanter anezo.

- lf47-

ARTIKL IV

Ret e vO pedi kalz, evit nui vezo k , Goulenn a reomp eta diaand h Il renv ha yac h Ho-r Breuriez. digand ar c'houentchou famil~Zu 0

_ ~nd fid~l, ha ~reist pep tra yaouank katolik, pedi ~tart ha- k'dmskoh~u, ~r1sten.' d1gand an dud

Alia a reomp d'oher an tri .,. 1 munia alles evid ar Vreuriez. bemdez er pedennou diouz an n~:~ enn-man a vo gellet da lavaret

»« li:al~nK Zakr. Jesus, roit d'eomp 'beleien sautel. » an _orantm ha sant Pol, pedit evidomp. » , 9 Mari, Rouanez ar veleien, goulenni.t evi4omp helcien '. sautel.

Staga a reomp-1i0 -dervez indul·an 0 • ouz ar bedenn ail da c'houlen b J 1 . s u ouz ar goulennou-ze eve! zo, en eskopti. n e elen, a zo anavezet, eur yennad

ARTIKL V

Ni Hon-unan co a vezo e penn V - . implija an arc'hant dastumet. - ar reurlez hag a Iavaro penaos

An otrou chal oui Je Ro k plego d'eomp hep hl". , Y a vo arget eus ar Vreuriez hag a zis-oaz penos e vo et an tr;aou e pep parre.

ARTIKL VI

Bep miz e vo lavaret eun ofe . ner bihan, evit ken~reudeur ha renn, er Se~ner bras hag er Semi~ veo hag ar re varo Ha bemd mad?herourten ar Vreuriez, ar re an intansionou-ze. · ~- ez e vo 'pedet en hor Semineriou evid-

d.:a dv:o savet Inat, ar Vreuriez, e c'h.oulennimp'

'

"an Hon Tad s t 1 eviti indulj'an,· ou H an e ar Pab. ag e vo al lizer-man leîmet en hoU T ·

eskopti', d'ar zul gonde ma vo digouezet.1

rzou ha chàpeliou eus an

Remper, 1 a viz Du 1925. f-ADOLPH

Esko-p Kemper hcl- Leon.

~lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllil'llllllll!lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll]llllllllllllllllli

« Les Celtes à Quimper >>

. Beau volume in-octavo, de 382 paaes avec 40 'Il t bons cartes a · · n 1 us· ra-, ' rmOJnes, musique et couverture en trois couleurs, relatant le con:grès panceltique de 1924 p .• 20 francs. - · nx.

.Ecrire, . pour- le demander, à M .. de l'Es

d V tourbeillon, 4,

rue u leux-Colombier, Paris (VP).

K~lSTENIEN,n'it ket da brena netrad'igant marc'ha­,dour•en hag a gas o bugale d'ar-skoliou dizoue,- mar deo aes .d~ezo o c'has d'ar skoliou kristen, _rak an dud­se eo MEZ AR FEIZ.

BRETONED, n'it ket da brena netra digant marc'ha­dour~en ha ne zeskont ket a vr"zoneg d'~ bugale, -hag • o ch~m e Breiz-lzel, rag an dud-se eo -MEZ AR VRO! ·

448-

BREIZ, 'I!IIII!Üilllllllllllillll~- PREIZ?

~llillilllilllllllllll!llllillllliiiii!!IW

~liGNON;ED,

Ar c'houmoull du a stanka hag a de:aa ·;-zi~;~ h r' Jennou Bro-Frans . a-bez, ha Breiz, a

o l , . k. . t da breiz d'eur vandenn a venn d ezan mmge b d ailhoned hœg o deus evit lezenn lakat ar e war

an tu gin. . Enebi a zo red! Evit enebi, eo red en ein vodan; -Evit eli em vodan, eo red gouzout etre pion ha

diwarbenrt petra. ?

Etre piou; - diwarbenn petra. . ar Feiz . Etre Bretoned katolik; - evü difenn

h a evit difenn hor Mamm-Vro Breiz. aEn eur zifenn Breiz hag en eur he adsevel e~

he sked gwechall, e tifennimp ar gwella hor ~Iz, - o tîfenn a-unau bor Feiz hag bor .Mam~- ro,

. . ad d'ar Frans e sikounmp ar e raunp ar n1u1a v · .' . ella a zo enni da advleuma.

pep gw · 'h. gant tachenn ar bloaz 1925, hag En eur z1zoc a - . . bor zellou enkrezet troet w·arzu ar bloaz nevez, e c'honlennomp diganeoc'h plêal ~a vat gant ar me­noziou disklêriet aman warlerc h:

* **

B . . red he adsevel; hon enor, bor brud re1z a zo 1 'h 'h z an

vat hon interest her goulenn. Uhe oc c . o" , hag Ur; laket gant Doue er berl her goulenn.Ivez

h h deus aman he gwnzieùn en al Lealded, . ag e ' k d Il Biskoaz an I 1 gourc'hemen emen a . star, 1er . - n'o deus koinzet krenvoC'!l eget

holl mouezwu-ze d . t ri dra­hi . rak Breiz a zo wàr-nez mont a ge e

no: koulz ha a an hall broiou, bihan ha bras, man, _ o 'z omp en em lez_ da vezan -renet _.gan_t ar re ma ~

renet ganto. . d evit al labour-zc, adsevel Eur benvcg a zo re , l b

- . . d'h henvel· n hel e-hor bro; n'eus ket ezoinm en ·~

zan nemet kement-man: eur gevredigez c'hallou­dns. Pa lavaran gal/oudus, e feil d'in komz eus elir gevredigez hag he defe troc'h a-walc'h da voda; en eur ober eun neheut bloaveziou, an de:k­vet lodenn, eus ar Vretoned, eur gevredigèz hag en em gemerfe diouz starda hec'h izili etrezo gant an hevelep menoziou breizad, kristen hag ivez po­litik.

Menoziou eün var hep tra ha grêt diouz klota elrezo, setu starta tra zo da zispaka. Klaskomp he­pred boulc'ha al labour.

Breiz;- an Iliz katolik; -.ar Fra.ns: diouz an doare ma 1avarer d'eoc'h e tle en em ren an ·tri hano-ze etrezo, e welit kerkent gant pion ho peus d'aber. Bezan zo Bretoned hag a zeblant lavaret ne die ket bezan darempred ebet etre Breiz hag an diou ail; - darn all, Bretoned ivez, a lavar ez eus aman eun harto re, hini Breiz; an Iliz katolik hag ar Frans, n'eus ezomm ken! - darn aH c'hoaz a zalc'h an tri hano hag a verk an darempred 'zo dle.et etrezo.

Ar wirionez n'hall ket bezan gant an daon rum­mad kentan; gal\t an trede, ne lavaran ket, mar goar eüna mat an darempredou, hervez an Urz hag aL Lealded.

Da genta pesort darempred etre Breiz hag an Iliz? An Iliz eo inamm ar Broiou; dleet zo d'ezi douj ans, sen ti di gez, peadra da harz da zigouezon t ar pez a weler elec'h ma vez dispartîet ar Vro diouz an Iliz: ar V ro o vreina diouz eun tu, keit ha ma seblant bleunia diouz an tu ali, o vezan ma 'z eo renet gant ar gaou-man, eve! pa lavarfen: eur Bre.izad sod gant a:r brezoneg, istar Breiz, gwis-

. ' kaniant Breiz hag ali, a zo eur Breizad mat, forz pesort kredenn pe ziskredenn en deus; da lavaret eo,. forz pegen avelet .ar penn; mar zo warnan eun tog voulouzennet, mat eo; - forz pegèn brein ar galon~ mar teu, · diouz ar genou, bre.Zoneg c'houek, mat eo! Mat eo, ya, da gas ar Vro d'an argoll.

D'an eil, pesort darempred etre Breiz hag ar Frans? Evel m'eman breman, n'eus darempred ebet, pegwir n'he deus ket Breiz gwir da zougen

he hano. Kemend all a c'hell e'hoatvezout ivez dre zisparti. Daoust ha n'eman ket etre daon ar wi.­rionez? N',eo ket Iavaret eo n'bell ket Breiz be va .heb ar Frans; grèt he deus epad pell amz·er ha· barrek .eo d'heu ober c'hoaz, diouz ar red,. ken-r . toc'h, marteze, eget ar Frans da v·eva hepdi; met n,eo ket disparti a glaskomp; frankiz hep dis parti, mar deo posubl, hag ez eo. Kerzet ez-leal gant an bent-zé, 'n eur zerc'hel e zell. war wiriou ar Vro, mane vo ket noazus an darempred outo,setu, me gred, eun eil menoz hag a zere· ouz eur gevredigez hag he deus c'hoant d'eu em zevel ha da zevel ar Vro d'he heul. ·

. Mat! War an da ou venoz-ze eo ez eo diazezet ar Bleun-Brug, ha c'hoaz war eun all: enebiez ouz spered an Dispac'h, spere.d 89.

- P.el,ec'h 'ta, emezoc'h, e 'Welin sklêr, evel en eur mezellour, eman diazezet kevredigez ar Bleun­Brug evel ma lavarit aze. Nep lec'h gwelloc'h eget en he Reolenn. Ar Reolenn-ze eo, dreist d'ar re ail an hini a zo grêt diouz unani ar muian spere­j ou ha diouz o unani ar star ta; e zell e V reiz, hep tec'het kammed diouz ar wirionez. Setu hi aman warlerc'h, ar pep brasa anezi gant ar gwellaennou

zo bet grêt.

STATUTS DU BLEUN-BRUG ·

ART I. - Le Bleun-Brug de Kerj ean est réorg.anisé sous la dénomination de Société d'éduc,a:tion nationale bretonne et h~s anciens statuts approuvés en Assemblée générale à Saint-Vougay, le 15 mars 1912, .sont remaniés

coinm.e suit: ART. II. - L'Associatio·n a deux bli.ts distincts, mais

insép:;Irables: a) En tcmt que bretonne, elle a pour but de. promou-

voir l'idéal breton dans le triple domaine intellectuel, po­

litique et économique; b) En fQil_t que cathoUque, de contribuer à rendre à

,la Bretagne le plein exercic-e· de sa foi traditionnelle, cela afin qu'elle devienne l:e rayonnement total de sa per­sonnalité, un instrument ,tle salut pour ses fils et un agent de civilisation dans le monde.

ART. III. - L'Associ-ation est -dirigée par des laïques et sous leur entière re-sponsaibilité. ElJe se tient en corn-

mnnion liq.ue. et breton.

- 451-

ét~oi~e ~vec les représ-entants de l'Eglise catho­es P acee sous le haut patronaoe de l'E . o s;nscopat

ART. VIII. - Les membres d B B partie d~associations bretonnes ne ut .- . n.e . ferol?-t point . · u res ou regwnahstes (1).

ART. XVII. - Le B B t 't . de parti. Il prati ne u~e. es .. e ranger à t-oute politique ,poursuivre la pr1parati~npoltlhql ue breto~ne consistant _à

d' . · e a conquete d'un · · autonomie qui pe-~'<mette . 1 B regime

elle-même et sans enrt a a a re-tagne de développer lectuelle,_ ses intérêts r é~~s sa,. personnalité morale, intel-> tière et per,pétuelle sauv~gna~~~-:ues- et d'en assurer -l'en-

. (1) An artikl-man en deus kavet etoue --d1gemer. Unau a skriv: " N'bell k z hor m1gnoned a bep seurt rak dismegansus co e · kenver a an,h et ln?nt a-du gant an artikl-ze, n'en deus ket tôlet evez pegen ~i~m evredigeziou ali, " Hor· ~ignoll ken ver bor Breiz katolik. pea d r:_gansus eo an « _neutralz,te » e "l~·a ne c'houlenner eviti n;met "':.rin ;~meg~nsus eo .ivez evit Breiz, ·tigouezfe restôl d'unau eul lodennig h~i.k begad frankiz, 'vel ma frammet digantan. ep en eus ar madon bet di-

Respout ,h?r mignon a zigas war va . ~ 'hag a rea d1smegans d'e amezeg en spered, s.OnJ ar mêrour-ze ·ma ne 'z ae ket heman. · eur vont dar ofer:enn, o vezan

Ar pez a zo gwir eo kement-man. B . zr::nek eun d:iazez hag en em ga v 'an!z ez eus_ ,evJJ't an Emzao, bre­rumm da rumm, koulz hag. e kal -n t en paJennou hon istor, a hag a denn kement ar hohl~ a ro teoste!.~ Breton~ _gou~liou ar BB., -ar BB. hag 1"1 deus eun dom·e krist n ··k ~s ar ':lTlOn~z-ze, goueliou

Daoust ha dleet eo d'corn -ni he 11

a:. brezz.ad rzk. , Breiz ahalamour m'en deus ;r ÈB a; hon de~s bet. hennoz Eskibien prezegenn an Ao. Serrand Esko:b ~er~dB k~1sten nk, (lennit war ze d'eomp rei tu d'ar spered 'amgr· t an- neg) daoust ha dleet eo touez? Daoust ha n'eo• ket dle tlsd~n pe neutr d'en em zila en hon serri krenn an nor outan? H e ':omp, war gement digarez a zo meromp tud, hag

0 do euri'-tro:d peno: serrl a~ nor outan, ma tige~

•er Bleun-Brug? _ Skrivan a ra d' en ur gevred1gez neutr hag eun ali d~gez hen n'Co ket neutr. Gwell ~~~- ~~r mi~non ali penôs e gevre­dismegans " ehet outL Neuze eta e e~heHuze ta an art. VIII « ne ra a-gevred? omp en Clll glevet ha kerzet

AN DRA-ZE 'N IDNI A GLASKOMP 'GWIRIO~ gant ar c'hevredi eziou ali , er Blez:-n-Brug, Über emgleo .neu~r,, eo a die jacha ac'ha!omp ni ' nemet n e? ket int, mar dint hon diazez ni. ' eo a , die digas anezo da gao ut

Arabad eo d'ar Bleun-Bru fi _ ·_ E VUHEZ A GOLLFE Red e~ d':ch an. distera war ar poent-ze• t'ed a gousto, na pa ;ollfe gras zan rel testenil d'ar wirionez, kous~ ·e-_headr;, hag hen ke~ dister k~~~=~d~rn eus e izili, ha lod· eus

Ha n ho peus ket- lennet kement-m . . Zalver, a .iG deut da zigas ar c'hte.z an en Aviel: " Me, erne Hor .ar c'hleze-ze? Da zispartia etre a ~ :ar an douar? » D'oher petra a ra eun anu:er ha, pa vezint rer v~~~ ag ar g~ou; ~ag en Clll ga out -anez, Doue a ga_,8 eus c'hleze all Sk 'î: eo red Imphga ar c'hleze-ze,

Setu· perak e kavan dister ~b . oe en deus. dijà! c'hoaz eur mignon: " Laza ar B Tu evel heman, a skriv d'eomp a hep tu ~nebiez da zevel eD e ·en~~ X:,C

01 gant an artikl-ze ·o Iakat. , hag eo gant ar wirionez eo e feU d' rru omp en en eur mare an dud, rak forz gant pibu na A eo:p kerzet kentoc'h eget gant vat ken dic'halloud ·ma ~z om.p d :pen:s, ·fon oberon ne deuint ket da nomp ket warnomp da enta ma ar ali dichadennet~ ma· ne den-

. Pep kristen a die komiren ~_;e~ou trugaliJr~~s an Holl'-C'halloudek: ryt ze... zrw.

- 452-

En fonction de cette politique bretonne, le B.~B. re-· poussant toute tendance Séparatiste, admet avec les dif-· férentes régions françaises une entente -fédér·ative en vue­de la défellse de tous leurs intérêts généraux; ---:- favorise,. avec- elles, la constitutiqn d'un pouvoir central qui soit, par nature, le tenant et le mainteneUr de nos libertés, religieuses et bretonnes (1).

Setu ar poenchou bras, dreist d'ar re ail, a zo da deurel evez outo er Reolen.n-man.

Da genta eta, goulenn a rer (art. VIII) ma ne vo ket izili ar Bleun-Brug e kevredigez ali ebet, ne­met hag hevelep diazez· gan ti he defe.

Va lezit.da lavaret aman d'eoc'lipenôs an artikl­ze a laka, evit ar wech kenta, an Emzao breizek en e blom. Evit ar wech kenta e kreder disklêria n'eus ket a ziau stumm da welet ha. d'aber vad d'ar Vra;· hen anzavit, an neb a gred, hag hall e lœrzimp a-nnan, na pa ne gerzfemp ket en hevelep kevredigez. Rak, n'eo ket e zonj aber gaou ouz ar re ail ha chacha, evel ma lavarer, an dour d'hor milin-ni, eo e tivizomp kemend ali, met dre garan­tez ouz ar wirionez, onz hor Bro hag ouz hor c'hen­vroïz hag a zo naontek ha pevar-ugent war gant anezo ha n'o deus ket c'hoaz taolet eur zell war al labour grêt evit Breiz dre ma n'her c'havent ket diazezet mat.

E ped ha ped spered breman e teuer da welet sklêr ar gaou enzus a zo kuzet dindan al « liberté de penser >> pe, an hall menoziou ha 'kredennou keit ha ke-it, lezenn al « liberté "• « égalité >> ha c< fraternité >> astennet d'ar wirionez ha d'ar­gaou!!. .. Ac'hanta, ni la var, en eneb, n'heU ket an heveiep den, nemet heb her gouzout e vefe, heuilh war ani dro diou lezenn dishenvel, rak n'hellont ket bezan koulz ha koulz a-diou. Bezit krenn e tu pe du! Falla tra 'zo n'eo ket ar wirionez hag ar gaou pa en em dourtont, met pa en em veskont evel da. en em ,glevet. Ena eman ,gouli hon amzer ha si an ·darn-vuian. ·

(1) E Gwened, d'an deiz kenta a· viz J(erzu, e vo pouezet pit pep ger eus an artiklou man ba lammet er milz ar re ne vefent kef kavet d1•es a-walc'b.

453 -

Ha galloud a-walc'h en deus ar BleuncBrug da :zam·ma ha da z'0ugen ar wirionez-ze? A dra zur, .gaude ar vrud en deus gounezet warlerc'h goue-1iou Lesneven, Kemp er ha Gwengamp; enn dlead eo, zoken, pegwir grasou mat ar re a zo karget -da viret ar Wirionez, Aotronez Eskibien Breiz, a ·deu d'.ezan war zigarez m'eo ken rejz en e oberôu ·evel en e gredennou.

N'·eus j<oet eta da gila an distera na da lezel p'el-1oc'h c'RÛari troiou· kamm d'ar wirionez !... Ha mf.tr ·doc'h eviti, c'houi vèzo gant ar Bleun-Brug ..

Eur poent bnas ali eo ar politik (art.XVII). Unan bennak a lavare. d'eun ali, n'eus ket pell, dirazon, diwarbe11n ar Bleun-Brug.· « Harpit ar Bleun-Brug, •emezan, rak bezan eo eur gevredigez ha ne ra ket ·a bolitik! >> Gwir ha gaou .a oa er gomz-ze. Ars à, tud vat, daoust ha ni a ra goueliou brezonek hag a ro prij ou 'vit ·ar brezon~g, a v oui kelaouennou ha leoriou bnezonek 'vit ar blijadur heplœn d'aber eun tammik brud ha da baouez eun deiz bennak va Vezimp arru skWiz?

I\calz a zonje ganto, be tek, hen, e oa ze oa an Emzao brezonek, eun diduell, eur c'hoari evel eun al!, eur « Sport >> evit tud yaouank ha tud koz ivez, pep hini hervez e .oad ... Met abaoe m'eo krog goueliou ar B.-B. hag e venoziou da vezan bru­del, zo l!et klevet meur a hini o lavaret, lod e galleg, l0d e brezoneg: « Tiens! tiens! il y a quel­que chose là-dedans! >> -Ça devient intéressant! erne eun al!.

Ar Bleun-Brug a zo bet bepred ar pez m'eo bre­man, nemet e oa bihanoc'h gwechall ha ne grede ket kôzeal. Hirio, p'en deus kresket, eo deut da ze-. vel e benn. (Ha neuze,' ar bed dre. ma .. 'z a, a zis­kouez·eman ar wirionez."gantan ). Neuze 'ta, 'eo en em làkei da zisklêria penôs an hall labour vrezo­nek a rê a oa evit' adkroui eur vuhez vreton. Ha­gen, ar vuhez vreton, evit beza leun, a rank 'n em astenn be tek kaout eur gont a zo a frankiz politik. Heb eur frankiz politik bennak, n'hellomp ren huhez vreton ebet.

Ar Bleqn-Brug eta a ra politik, 'nann polïtik kos-