ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ TÜRKİYE FINDIKFARESİ’NİN (Muscardinus avellanarius LİNNAEUS, 1758) (RODENTİA: MAMMALİA) İSKELET SİSTEMİNİN MAKRO ANATOMİSİ Esra ENGİN BİYOLOJİ ANABİLİM DALI ANKARA 2010 Her hakkı saklıdır.
67
Embed
ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK …acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/23920/Esra ENGİN tez.pdfANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Ossa digitorum pedis (ayak parmak kemikleri) metatarsal kemiklerden sonra gelen
kemiklerdir. Parmak sayısı tam olan türlerde içten dışa doğru birinci, ikinci, üçüncü,
dördüncü ve beşinci parmak diye numaralandırılırlar. Parmak sayısı esas metatarsus
sayısı kadardır. Her bir parmakta (3) tane falanks vardır. Falanks’lar proksimalden
19
distale doğru birinci parmak (phalanx proximalis), ikinci parmak (phalanx media),
üçüncü parmak (phalanx distalis)diye isimlendirilir (Dursun 1996).
2.3. Organ Kemikleri
2.3.1 Os glandis (Baculum)
Phallus (Glans penis) içinde yer alan bir kemiktir. Bu kemik bazı memelilerde bulunur
ve şekli türlere göre değişir. Genelde iki kısımdan oluşur. Kaide kısmı (proksimal) ve uç
kısmı (distal). Proksimal kısmı genişçe olup distale doğru daralarak uzanır. Glans
penis’de urethra’nın dorsalinde yer alır. Os glandis, genellikle yavru iken kıkırdak
yapıda olup, erginlik evresinde kemikleşir. Os glandis’in şekli, yapısı, ölçüleri
taksonomik çalışmalarda önemlidir.
20
3. MATERYAL VE YÖNTEM
Bu çalışmada 1979–1983 yılları arasında Karadeniz Bölgesinden toplanmış 46 adet
fındıkfaresine ait kafatası ve iskelet örnekleri değerlendirildi. Araziden ölü olarak elde
edilen örneklerin iskeletlerine ait kemiklerdeki etli kısımlar % 15’lik amonyak
çözeltisinde 70ºC’deki su banyosunda kaynatılıp temizlendi ve kurutuldu. Daha sonra
kemiklerin şekilleri binokülerde çizildi, gerekli durumlarda fotoğrafları çekilip
morfolojik ve morfometrik olarak değerlendirildi. İskelet ve alınan ölçülerin Batı ve
Doğu Karadeniz ayrı ayrı ele alınarak karşılaştırıldı ve böylece M.avellanarius’un alt
türleri arasındaki farklılık olup olmadığı araştırılarak elde edilen bulgular literatürle
karşılaştırıldı. Baş iskeletlerinin literatürde verilen karakter ölçüleri ile birlikte gerekli
görülen toplam 12 karakter ölçüsü (Şekil 3.1) ve os glandis (baculum) (Şekil 3.2)
ölçüleri 0-150 mm hassasiyette dijital kumpas ile alındı.
Ölçüleri Kullanılan İç Karakterler:
1. Occipito-nasal uzunluk: Occipitalcondyl’in en art noktası ile nasal kemiğin en uç
noktası arasındaki mesafe.
2. Condylo-basal uzunluk: Occipitalcondyl’lerinden kesici alveolünün en ön noktasına
kadar olan en kısa mesafe.
3. Zygomatic genişlik: Zygomatic yayların en dış noktasındaki mesafe.
4. İnterorbital genişlik: Frontal kemiklerin orbitleri arasındaki en kısa mesafe.
5. Beyin kapsülü genişliği: Parietale kemiklerin laterale doğru yaptığı çıkıntılar
arasındaki mesafe.
6. Basal uzunluk: Foramen magnum’un alt en ön noktasıyla insivicium kemiğinin
kesici dişlerin art noktalarındaki en ileri noktası arasındaki mesafe.
7. Nasal uzunluk: Başın median çizgisine dik duran nasallerin en ön ve en art
noktalarına değen iki yüzey arasındaki en kısa mesafe.
8. Diastema uzunluğu: Kesicinin alveolünden M1’in alveolüne kadar olan mesafe.
9. Timpanik Bulla uzunluğu: Timpanik bulla’nın en uzak iki noktası arasındaki
mesafe.
21
10. Üst moların taçtan uzunluğu: Sol üst molardan M1 tacının ön kenarı ile M3 tacının
en arka noktası arasındaki mesafe.
11. Alt moların taçtan uzunluğu: Alt molardan M1 tacının en ön noktası ile M3 tacının
en arka noktası arasındaki mesafe.
12. Alt çene uzunluğu: Alt kesicilerin alveollerinin ön kenarı ile condyloid çıkıntının
en art noktası arasındaki mesafe.
Şekil 3.1 Kafatası molarlar ve alt çeneden iç karakter ölçülerinin alınış şekli
1.Occipito-nasal uzunluk, 2. Condylo-basal uzunluk, 3. Zygomatic genişlik, 4. İnterorbital genişlik, 5. Beyin kapsülü genişliği, 6. Basal uzunluk, 7. Nasal uzunluk, 8. Diastema uzunluğu, 9. Timpanik Bulla uzunluğu, 10. Üst moların taçtan uzunluğu, 11. Alt moların taçtan uzunluğu, 12. Alt çene uzunluğu
11
12
6
9
5
2
10 8
1
7
4
3
22
Şekil 3.2 Os glandis’in (baculum’un) ölçülerinin alınış şekli 1. Tüm boy uzunluğu, 2. Proksimalin ventralden genişliği, 3. Proksimalin lateralden genişliği
Bu çalışmada ele alınan örneklerin noksan iskelet kısımları diğer bir örnekten
tamamlanmak suretiyle değerlendirilmiştir.
1
2 3
1mm
23
4. ARAŞTIRMA BULGULARI
Bu çalışmada ele alınan örneklerin eksik iskelet kısımları diğer bir örnekten
tamamlanmak suretiyle yapılan tüm iskeletteki kemik sayısının 225 olduğu saptandı. Bu
kemikler şematik olarak şekil 4.1’de gösterildi.
Şekil 4.1 M. avellanarius iskeleti
Humerus
Columna Vertebralis
Cranium
Mandibula
Atlas
Axis
Sacrum
Vertebrae caudales
Skeleton pedis
Tibia Fibia
Femur
Costea
Ulna
Radius
Skeleton manus
Scapula
Os coxae
24
4.1 Skeleton Axiale
M. avellanarius’ta skeleton axiale’nin kemik sayısı 105 olarak tespit edilmiştir (Çizelge
4.1).
Çizelge 4.1 M. avellanarius’ta skeleton axiale’nin iskelet bölümleri, kemiklerin ad ve sayıları
İskeletin Ana Bölümü
Skeleton Axiale’nin Bölümleri Kemiğin Adı Kemik Sayısı
Bölgesel Kemik Sayısı
SKELETON AXİALE
OSSA CRANİİ
NEUROCRANİUM
Os Occipitale 1
11
Os İnterparietale 1 Os Sphenoidale 2 Os Pterygoideum 1 Os Temporale 1 Os Parietale 2 Os Frontale 1 Os Ethmoidale 1 Os Vomer 1
VİSCEROCRANİUM (OSSA FACİEİ)
Os Nasale 2
13
Os Lacrimale 2 Os Maxillare 2 Os İncisivum 2 Os Palatinum 1 Os Zygomaticum 2 Mandibula 2
Şekil 4.3 M. avellanarius’ ta kafatasının dorsalden görünümü
Şekil 4.4 M. avellanarius ’ta kafatasının ventralden görünümü
28
Şekil 4.5 M. avellanarius ’ta sağ mandibula’nın labial görünümü
Şekil 4.6 M. avellanarius’ta sağ mandibula’nın lingual görünümü
29
Şekil 4.7 M. avellanarius’ta kafatasının lateralden ve mandibulanın görünümü I) os frontale, II) os parietale, III) os interparietale, IV) os occipitale, V) os temporale, VI) os nasale, VII) os incisivum, VIII) bulla tympanica, IX) mandibula, X)processus angularis, XI) processus condyloideus, XII) incisura mandibulae, XIII) processus coronoideus
Şekil 4.8 M. avellanarius ’ ta kafatasının ventralden görünümü I) Os incisivum, II) Os maxiilare, III) Os palatinum, IV) Presphenoidale, V)Basisphenoidale, VI) Bulla tympanica, VII) Foramen magnum, VIII) Condylus occipitalis
VI VI
III
IV V
I
II
VIII VII
VII
VI I
II III
IV
V
IX
X
XI
XII XIII
VIII
30
Şekil 4.9 M. avellanarius kafatasının dorsalden görünümü I) Os nasale, II) Os incisivum, III) Os maxiIlare, IV) Os frontale, V) Os zygomaticum, VI) Os parietale, VII) Os interparietale, VIII) Os occipitale
VI VI
VII
IV
I
II
V
VIII
III
31
Dişler
Taksonomik çalışmalarda diş formülünün ve diş yapılarının ayrı bir önemi vardır. Bu
nedenle kafatası kemikleri değerlendirilirken M. avellanarius’un diş yapısı da dikkate
alındı.
M. avellanarius’ ta dişlerin toplam sayısı 20 olup, bunlar alt ve üst çenede ICPM /
ICPM 1013/ 1013 şeklindedir. [Premolar (P=ön azı) ve molares (M=azı)]. Doğu ve Batı
Karadeniz örneklerinin kök yapılarında bazı varyasyonlar gösterdiği üst ve alt
molarlarının uzunluğunun iki alttürü ayırabilecek düzeyde olduğu saptandı.
Üst çene dişleri
P1 (Üst premolar): Dişlerin en küçüğü olup tek köklüdür. Ancak Batı Karadeniz
örnekleri içinde 3 adet iki köklü örnek bulunmaktadır. Doğu Karadeniz örneklerinin
tümü tek köklüdür. (şekil 4.10)
Şekil 4.10 Premolar kök varyasyonları
M1 (Birinci üst molar) : Toplam 44 örneğin 40 tanesinde 4 köklü, Doğu ve Batı
Karadeniz Bölgelerinden 2’ şer örnekte 4 kökten başka küçük 5. bir kök bulunmaktadır
(şekil 4.11).
Şekil 4.11 Birinci üst molar kök varyasyonları
32
M2 (İkinci üst molar) : Batı ve Doğu Karadeniz’e ait toplam 44 örneğin tümünde M2 4
köklüdür (şekil 4.12).
Şekil 4.12 İkinci üst molar kökü
M3 (Üçüncü üst molar) : Batı Karadeniz örneklerinin ( n=26) tümünde M3 4 köklü,
Doğu Karadeniz örneklerinin (n=15) 10 tanesinde 4 köklü, 3 tanesinde 3 kök, 2
tanesinde de 2 si serbest 2 si enine kaynaşmış 4 köklüdür (şekil 4.13).
Şekil 4.13 Üçüncü üst molar kökleri varyasyonları
Alt çene dişleri
P1 (Alt premolar): Tüm örneklerde P1 tek köklüdür (şekil 4.14).
Şekil 4.14 Alt premolar kökü
33
M1 (Birinci alt molar) : Batı Karadeniz örneklerinden (n=27) 21 tanesinde, Doğu
Karadeniz örneklerinden (n=16 ) 11’inde M1 3 köklü, Batıdan bir ve doğudan 4 örnekte
M1 dört köklü, yine Batıdan 5 Doğudan 1 örnekte M1 enine kaynaşmış 2 ve serbest
olarak 2 şeklinde 4 köklüdür (şekil 4.15).
Şekil 4.15 Birinci alt molar kökleri varyasyonları
M2 (İkinci alt molar) : Batı (n=27) ve Doğu Karadeniz’den (n=17) 44 örneğin tümü 4
köklüdür (şekil 4.16).
Şekil 4.16 İkinci alt molar kökü
M3 (Üçüncü alt molar) : Batı Karadeniz’den (n=27) tüm örnekler ve Doğu
Karadeniz’den (n=17) 13 örnek 4 köklüdür. Doğu Karadeniz’den 4 örnek 3 köklüdür
(şekil 4.17).
Şekil 4.17 Üçüncü alt molar kökleri varyasyonları
34
4.1.2 Columna Vertebralis
M.avellanarius’ta çoğu omurgalıda olduğu gibi columna vertebralis beş bölgeye
ayrılmıştır (Şekil 4.18). Bunlar vertebrae cervicales (Şekil 4.21), vertebrae thoracicae,
vertebrae lumbales (Şekil 4.22), vertebrae sacrales ve vertebrae caudales’dir. Columna
vertebrale 54 omurdan oluşmuş olup kısımlara göre, vertebrae cervicales 7, vertebrae
thoracicae 13, vertebrae lumbales 6 omurdan, os sacrum ise 3 omurun birleşmesinden
(Şekil 4.23 ve Şekil 4.24) oluşmuştur. Vertebrae cervicales’in ilk iki omuru atlas ve axis
M. avellanarius’a özgü şekil göstermektedir. M. avellanarius’ta atlas halka şeklindedir.
Arcus dorsalis medialde biraz bombelidir. Tuberculum dorsale az gelişmiş, tuberculum
ventrale ise belirgindir (Şekil 4.19). M.avellanarius’ta axis ise kısa bir dens varlığı ile
karakterizedir (Şekil 4.20). Os sacrum’ da ala sacralis indirgenmiştir (Şekil 4.25).
M.avellanarius’ta vertebrae caudales’in omur sayısı 25 olarak tespit edilmiştir. İlk 3
kuyruk omuru normal omur özelliği göstermesine karşın (Şekil 4.26), daha sonraki
omurların corpusları küçülmüş, processus spinosus, arcus ve articular çıkıntılar giderek
kaybolmuştur (Şekil 4.27).
Şekil 4.18 M. avellanarius’ ta columna vertebralis
35
Şekil 4.19 M. avellanarius’ ta atlas a) tuberculum dorsale, b) arcus dorsalis, c) fovea articularis cranialis, d) foramen vertebrae, e) arcus ventralis, f) tuberculum ventrale.
Şekil 4.20 M. avellanarius’ ta axis a) dens, b) facies articularis lateralis, c) processus costotransversarius, d) processus spinosus, e) foramen costotransversarium
a b
c
d
f
e
1mm
a
b
c
d
e
1mm
36
A B
C
Şekil 4.21 M. avellanarius’ ta vertebrae cervicales
A) atlas, B) axis, C) cervical vertebrae
Şekil 4.22 M. avellanarius’ ta vertebrae lumbales
37
Şekil 4.23 M. avellanarius’ ta os sacrum’un ventralden görünümü
Şekil 4.24 M. avellanarius’ ta os sacrum’un dorsalden görünümü
Şekil.4.25 M. avellanarius’ ta os sacrum ve os coxae ventral görünümü a) os sacrum, b) basis ossis sacri, c) apex ossis sacri, d) foramina sacralia ventralis, e) ala sacralis, g) 6. lumbal vertebrae, f) linea transverse
b
c
d
g
e e
f
a
38
Şekil 4.26 M. avellanarius’ ta ilk kuyruk omurları
Şekil 4.27 M. avellanarius’ ta kuyruk omuru
4.1.3 Skeleton thoracis
Skeleton thoracis’de yer alan sternum (göğüs kemiği) ve costea (kaburgalar) toplam 27
kemikten oluşmuştur (Şekil 4.28).
39
Şekil 4.28 M. avellanarius ’ ta thorax
4.1.3.1 Sternum (Gögüs kemiği)
Sternum (B) tek bir kemik olup, M. avellanarius’ ta 6 sternebrae’dan (b), corpus sterni
(d) ise 5 sternebrae’dan oluşmaktadır (Şekil 4.29).
Şekil 4. 29 M. avellenarius’ ta clavicula ve sternum A) Clavicula (köprücük kemiği), B) Sternum (göğüs kemiği), a) Manibrum sterni, b) Sternebrae, c) Processus xiphoideus, d) Corpus sterni
a
b d
A
c
40
4.1.3.2 Costae (Kaburgalar)
M.avellanarius’ta 13 çift costae bulunur. Bunlardan 5 tanesi sternumda ayrı
sternebrae’lara bağlı iken son sternebrae’ya 6., 7., 8., 9., ve 10. costae’lar bağlıdır. 11.,
12., 13. costea’lar sternuma bağlanmadığı ve bunların costae fluctuantes’i (yüzücü
Cingulum membri thoracici, skeleton brachii, skeleton antebrachii, skeleton manus’tan
oluşmuş olup M. avellanarius’ ta 58 kemik içerir. Bunların isimleri çizelge 4.4’ de
verilmiştir.
4.2.1.1 Cingulum membri thoracici (Ön bacak kemeri)
4.2.1.1.1 Scapula ( Kürek kemiği)
M. avellanarius’ ta scapula üçgeni andıran bir görünüme sahip olup şekli ve kısımları
şekil 4.30 - 32’ de verildi. Fossa infraspinata, fossa supraspinata’dan daha geniş olduğu
ve lateralden bakıldığında spina scapulae’nın alçak yüzeyden başlayıp yükselerek
acromion omuz eklemi üzerinde çengel gibi uzanan process hamatus’u oluşturduğu
saptandı.
Şekil 4.30 M. avellanarius’ta sağ scapula’nın facies lateralis’ten görünümü a) margo dorsalis, b) angulus cranialis, c) angulus caudalis d) fossa infraspinata, e) fossa supraspinata, f) spina scapulae, g) margo caudalis h) margo cranialis, ı) acromion
a
b
c
d e
f
g h
ı
42
Şekil 4.31 M. avellanarius’ta sağ scapula’nın facies costalis’ten görünümü a) angulus cranialis, b) angulus caudalis, c) margo cranialis, d) margo caudalis, e) fossa subscapularis, f) angulus ventralis, g) collum scapulae, h) cavitas glenoidalis
Şekil 4.32 M. avellanarius’ta sağ scapula
a
b
c
e
d
f
g
h
43
4.2.1.1.2 Clavicula (Köprücük kemiği)
M. avellanarius’ ta bir çift olup scapula (kürek kemiği) ile beraber cingulum membri
thoracici’yi (ön bacak kemerini) oluşturur. Scapula ve sternum’a bağlı olarak
bulunmaktadır (Şekil 4.33).
Şekil 4.33 M. avellanarius’ta clavicula
a) Extremites sternalis, b) Extremites acromialis
4.2.1.2 Skeleton brachii (Humerus= Kol kemiği) Cingulum membri thoracici (ön bacak kemeri) ile bağlantı yapan kemiğidir. Ön bacak
kemiklerinin en kalındır. Scapula’nın cavitas glenoidalis’i ile caput humeri ile eklem
yaptığı saptanmıştır. (Şekil 4.34 ve Şekil 4.35).
a
b
44
Şekil 4.34 M. avellanarius’ta sağ humerus’un ventralden görünümü a) Caput humeri, b) tuberculum majus, c) tuberculum minus d) collum humeri, e) Tuberositas deltoidea, f) corpus humeri, g) sulcus m. brachialis h) condylus humeri
Şekil 4.35 M. avellanarius’ta sağ humerus’un dorsalden görünümü
4.2.1.3. Skeleton antebrachii (Radius – Ulna)
M. avellanarius’ ta skeleton antebrachii birbirinden ayrı olarak bulunan iki uzun kemik
olan radius ve ulna’dan oluşmaktadır. Radius ön kolun önünde ve iç tarafta yer alırken
(Şekil 4.36), ulna ön kolun arkasında ve dış yan tarafında bulunmaktadır (Şekil 4.37).
a b
c e
f
g
h
45
Şekil 4.36 M. avellanarius’ta radius
a) Fovea capites radii, b) Corpus radii
Şekil 4.37 M. avellanarius’ta ulna
a) Tuber olecrani, b) Processus anconeus, c) Olecranon, d) İncisura trachlearis, e) Corpus ulna
a
b
a
b c d
e
46
4.2.1.4 Skeleton manus
M. avellanarius’ ta ön üyeler tırmanmaya uyum sağlamış olup 4 parmak içerir. M.
avellanarius’ ta skeleton manus (ön ayak iskeleti) kemikleri çok küçük olduğundan
iskeletlerin temizlenmesi sırasında bir kısmı kayboldu. Bu nedenle tümü şekil olarak
verilemedi; ancak, ön ayak bilek, tarak ve parmak kemiklerinin toplam 48 olduğu
saptandı.
4.2.2 Ossa membri pelvini 4.2.2.1 Os coxae M. avellanarius örneklerinde os coxae kaynaşmış 3 kemikten oluşmuş olup bunların
genel şekli ve kısımları şekil 4.38 de verildi. İlium’da ala ossis ilii geniş değildir.
Corpus ossis ilii uzundur. İschiium’da foramen obturatum geniştir. Os pubis dardır.
Şekil 4.38 M. avellanarius’ta os coxae a) Ala ossis ilii, b) corpus ossis ilii, c) Acetabulum, d) Foramen obturatum, e) Tuber ischiadum
Os İlium
a
b
d
c
e
Os Pubis
Os İschii
47
4.2.2.2 Skeleton femoris
Şekil 4.39 M. avellanarius’ta os femoris’in ventralden görünümü a) caput ossis femoris, b) trochanter major, c) collum ossis femoris, d) trochanter minor, e) corpus ossis femoris, f) condylus lateralis, g) condylus medialis, h) trochlea ossis femoris
M. avellanarius’ ta caput ossis femoris ile trochanter major aynı hizada değildir. Caput
ossis femoris üzerinde fovea capitis bulunmamaktadır. Collum ossis femoris ince olarak
saptanmıştır (Şekil 4.39 ve Şekil 4.40).
a
e
c d
f
b
g
h
48
Şekil 4.40 M. avellanarius’ta os femoris’in dorsalden görünümü a) caput ossis femoris, b) trochanter major, c) trochanter minor, d) Collum ossis femoris, e) corpus ossis femoris, f) condylus lateralis, g) condylus medialis h) fossa intercondylaris
4.2.2.3 Skeleton cruris (Tibia-Fibula) Skeleton crucis ön bacakta skeleton antebrachii’e karşılık gelir. M. avellanarius’ta
birbiri ile birleşmiş olarak bulunan tibia ve fibula’dan oluşmuştur (Şekil 4.41).
a b
c d
e
f g
h
49
Şekil 4.41 M. avellanarius’ta skeleton crucis a) Condylus lateralis, b) Condylus medialis, c) Fibula, d) Corpus tibia, e) Spatium interosseum cruris, f) Malleolus lateralis, g) Malleolus medialis
4.2.2.4 Skeleton pedis M. avellanarius’ ta skeleton pedis (arka ayak iskeleti) kemikleri çok küçük olduğundan
iskeletlerin temizlenmesi sırasında büyük oranda kaybolmuştur. Bu nedenle şekil olarak
verilememiş; ancak, bilek, tarak ve parmak kemiklerinin toplam 52 sayıda olduğu
saptanmıştır.
4.3 Organ Kemikleri
4.3.1 Os glandis (Baculum)
M.avellanarius’ta os glandis’in genel şekli şekil 4.42’de verildi. Os glandis’in
proksimal kısmı bir kaşığa benzemekte olup distale doğru daralarak genel yapı itibariyle
bir çuvaldızı ya da bizi andırmaktadır. Os glandis’in proksimaldeki ventral kısmında
a b
c d e
f g
50
hafif bir çukurluk olup, dorsal kısmı biraz daha kabarıkçadır. Os glandis’in ölçüleri
çizelge 4.5’te verildi.
Şekil 4.42 M. avellanarius’ta os glandis’in (baculum’un) görünümü A) dorsalden, B) ventralden, C) lateralden
Çizelge 4.5 M. avellanarius örneklerinde os glandis’in (baculum’un) ölçüleri
vertebrae caudales 24 olduğunu belirtilmektedir. Bu çalışmada Türkiye örneklerinde
yalnız os sacrum’un 3 ve vertebrae caudales’in 25 omurdan oluştuğu ve diğer
bölümlerdeki omurların uyumlu olduğu belirlendi.
Bu çalışmada üst ve alt molar sırası uzunluğu ve premolar, molares kök
varyasyonlarının Kıvanç (1983, 1989)’ın çalışmalarındaki bulgularla uyumlu olduğu
saptandı.
Hrabe (1969) os glandis’in (baculum’un) uzunluğunun yaklaşık 6 mm ve kaide kısmının
yaklaşık 0,5 mm genişliğinde olduğunu kaydetmektedir. Ayrıca os glandis’in
(baculum’un) ön kısmının biz şeklinde ve enine kesitinin de daire şeklinde olduğunu
belirtmektedir. Bu çalışmada os glandis’in tüm boy uzunluğunun ortalama 5,94 mm ve
kaide kısmının ise ortalama 0,97 mm olduğu ve Hrabe (1969) ile uyum gösterdiği
saptandı.
52
5.2 Sonuç Bu çalışmada ilk kez Türkiye’deki M. avellanarius’un tüm iskelet yapısı makro
anatomik olarak araştırıldı ve tüm iskeletteki kemik sayısı belirlendi.
Humerus, femur, radius-ulna, scapula, os coxae gibi taksonomik değeri olan kemiklerin
tanımı yapıldı ve bu kemikleri diğer türlerle karşılaştırılabilecek bilgi birikimi sağlandı.
M. avellanarius’ta üst ve alt molar sırası uzunluğu ve molarların kök varyasyonları
bakımından farklılık gösterdiği belirlendi.
53
KAYNAKLAR Andreescu, N.I. and Andreescu, V.1968. Anatomie comparee de la colonne vertebrale
chez six especes de rongeurs de la faune de Roumanie. Travaux du Museum d’histoire Naturelle, vol.IX;572-580
Anonymous. 2009. Web Sitesi: http://www.biodiversitylibrary.org/title/8330#216,
28/11/2009. Anonymous. 2008. Web Sitesi: http://tipdersleri.blogspot.com/2008/03/scapula-ve-
clavicula.html, 12/09/2009. Berg, L. 1997. Spatial distribution and habitat selection of the hazel dormouse
Muscardinus avellanarius in Sweden. Licentiate dissertation, Swedish University of Agricultural Sciences, Uppsala.
Berg, L. and Berg, A. 1999. Abundance and survival of the hazel dormouse
Muscardinus avellanarius in a temporary shrub habitat: a trapping study. Anneles Zoologici Fennici, 36; 159-165.
Bright, P. W. and Morris, P. A. 1990. Habitat requirements of dormice (Muscardinus
avellanarius) in relation to woodland management in Southwest England. Biological Conservation, Vol. 54 (4);307-326.
Bright, P. W. and Morris, P. A. 1991. Ranging and Nesting Behaviour of the Dormouse
Muscardinus avellanarius in diverse low-growing woodland. Journal of Zoology, 224(2); 77–190.
Bright, P.W. and Morris, P. A. 1992. Ranging and Nesting Behaviour of the Dormouse
(Muscardinus avellanarius) in Coppice-with-standards Woodland. Journal of Zoology, 226(4); 589–600.
Bright, P. W., Morris, P. A. 1993. Foraging behaviour of Dormice Muscardinus
avellanarius in two contrasting habitats. Journal of Zoology, 230; 69–85. Bright, P. W., Mitchell, P. and Morris, P.A., 1994. Dormouse Distribution: Survey
Techniques, Insular Ecology and Selection of Sites for Conservation. Journal of Applied Ecology, 31 (2), 329-339.
Bright, P. W. 1996. Tracking studies of habitat use and foraging by Muscardinus.
Schläfer und Bilche. Tagungsbericht 1. Intern. Bilchkolloquium, St. Oswald 1990.Verein der Freunde des Ersten Deutschen Nationalparks Bayerischer Wald e. V., Neuschönau. ,63.
Bright, P. W. 1998. Behaviour of specialist species in habitat corridors: arboreal
Bright, P. W. and Morris, P. A. 1996.Why are dormice rare? A case study in conservation biology. Mammal Review, 26(4); 157-187.
Doğramacı, S. 1989. Türkiye Memeli Faunası, Ondokuz Mayıs Üniv. Fen Dergisi, 1, 3,
107-136. Doğramacı, S. ve Kefelioğlu, H. 1992. Türkiye Muscardinus avellanarius (Mammalia:
Rodentia) türünün karyotipi. Doğa- Tr. J. of Zool., 16, 43-49. Dursun, N. 1996. Veteriner Anatomi I. Medisan yayınları, 300 s., Ankara. Eden, S. M. and Eden, R.M.G. 2001. The dormouse in Dorset: a reappraisal of
dormouse ecology.Dorset Proceedings,vol. 123; pp. 75-94. Ellerman, J.R. 1948. Key to the rodens of south-west Asia in the British Museum
collection. Proc. zool. Soc. Lond., 118, 765-816.
Flowerdew, J.R. and Ellwood, S.A. 2001. Impacts of woodland deer on small mammal ecology. Forestry (Oxford), 74(3); 277-287
Foppen, R., Verheggen, L. and Boonman, M.. 2002. Biology, status and conservation of the hazel dormouse (Muscardinus avellanarius) in the Netherlands. Lutra, 45(2); 147-154.
Hrabe, V. 1969. Der Baus des Glans penis bei vier Schlaferarten ( Gliridae, Rodentia).
Zoologicke Listy, 18(4);317-334 Juškaitis, R.. 1990. Spatial distribution of the common dormouse in mixed forests of
Lithuania. In P. Bluzma, ed.,Mammals in cultural landscape of Lithuania. Mokslas, Vilnius,106–112.
Juškaitis, R. 1994. The structure and dynamics of common dormouse (Muscardinus
avellanarius L.) populations in Lithuania. Hystrix, n.s., 6(1-2); 273-279.
Juškaitis, R. 2000. Abundance dynamics of Common dormouse (Muscardinus avellanarius), Fat dormouse (Glis glis) and Yellow-necked mouse (Apodemus flavicollis) derived from nestbox occupation. Folia Theriologica Estonica, Vol. 5 (2000);42-50.
Juškaitis, R., 2003. Abundance dynamics and reproduction success in the common dormouse, Muscardinus avellanarius, populations in Lithuania. Folia Zoologica, 52 (3); 239-248.
Kıvanç, E. 1983. Die Haselmaus, Muscardinus avellanarius (L.), in der Türkei. Bonn.
köklerinin varyasyonu. Doğa Tu.Biyol.D.,13(1),29-34.
55
Kıvanç, E. ve Sayar, A. H. 1998. Türkiye Fındıkfaresinin (Muscardinus avellanarius L.) Biyolojisi ve Ekolojisi İle İlgili Gözlemler. XIV. Ulusal Biyoloji Kongresi (7-10 Eylül 1989), Moleküler Biyoloji ve Zooloji Seksiyonları Kitabı Cilt III, 261-271, Samsun-1998.
Kıvanç, E. ve Yardımcı, M. 2000. Türkiye Fındıkfaresinde (Muscardinus avellanarius
Kıvanç, E. 1989. Türkiye Fındıkfaresinin (Muscardinus avellanarius L.) Hibernasyonu.
XV. Ulusal biyoloji Kongresi (5-9 Eylül 2000)(Ankara) Likhachev, G.N. 1967. Заселение искусственных гнездовий орешниковой соней
(Muscardinus avellanarius L.)(Occupation of nestboxes by the common dormouse (Muscardinus avellanarius L.)Arnoldi, K.V. (ed.): Ecology of mammals and birds, 67-79
Likhachev, G.N. 1967.Территориальное размещение орешниковых сонь (Territorial distribution of the common dormouse). Arnoldi, K.V. (ed.): Ecology of mammals and birds, 79-90
Likhachev, G.N.1967. Изменение веса орешниковых сонь в течение года (Weight changes of the common dormice during the year). Arnoldi, K.V. (ed.): Ecology of mammals and birds, 90-101.
Likhachev, G.N.1971. К биологии орешниковой сони (On the biology of the common dormouse) Proceedings of the Prioksko-Terrasnij state reserve, 160-175
Nehring, A. 1903. Muscardinus avellanarius und Myoxus glis orientalis, nov. Subsp.,
aus Kleinasien. Sitzb. Ges. Naturf. Frde. 4, 187-188.
Nierthammer, J. 1962. Die Saugetiere von Korfu, Bonn.zool,Beitr.,13,1-49 Miller, G.S. 1908. New mamamals from Asia Minor. Ann. Mag. Nat. Hist. (8)1, 69-70. Osborn, D.J. 1964. The hare, porcupine, beaver, sqirrels, jerboas and dormice of
Turkey. Mammalia, 28, 573-592.
Özgüden, T. ve Bahadır A.1996. Veteriner Anatomi-Hareket sistemi. U.Ü Veteriner Fakültesi Yayınları, 71 s., Bursa.
Savic, I. and Soldatovic, B. 1972.On the karyotype of Muscardinus avellanarius
Schulze, W. 1970. Beiträge zum Vorkommen und zur Biologie der Haselmaus (Muscardinus avellanarius L.) und des Siebenschläfers (Glis glis L.) im Südharz. (Contributions to occurrence and biology of Hazel dormouse (Muscardinus avellanarius) and Edible dormouse (Glis glis L.) in the southern Harz region). Hercynia, Vol. 7(4), 355-371
Schulze, W.1973. Untersuchungen zur Biologie der Haselmaus (Muscardinus
avellanarius L.) im Südharz (Studies in the biology of the Hazel dormouse (Muscardinus avellanarius L.) in the southern Harz region). Arch. Naturschutz und Landschaftforsch., Vol. 13(2), 107-121
Schulze, W. 1986. Zum Vorkommen und zur Biologie von Haselmaus (Muscardinus avellanarius L.) und Siebenschläfer (Glis glis L.) in Vogelkästen im Südharz der DDR. (On occurrence and biology of Hazel dormouse (Muscardinus avellanarius L.) and Edible dormouse (Glis glis L.) in bird nest boxes in the southern Harz region of the GDR). Säugetierkundliche Informationen, Vol. 2 (10), 341-348
Sidorowicz, J. 1959. Über Morphologie und Biologie der Haselmäuse (Muscardinus avellanarius L.) in Polen (On morphology and biology of Hazel dormice (Muscardinus avellanarius L.) in Poland). Acta Theriologica, Vol. 3, 75-91
Slastionenko, J.B. 1990.Data on maternal behaviour and postnatal development of the
dormouse (Muscardinus avellanarius L.). Investigations on vertebrates zoology. Proceedings of the Zoological institute., 213, 143–151.
Van L., V. 1984.Verspreiding en habitatkeuze van de hazelmuis Muscardinus
avellanarius (L., 1758) in Nederland. Lutra, 27(3), 229–260.
Vilhelmsen, H. 1996. The distribution, habitat requirements and nestsites of the common dormouse in Denmark. Schläfer und Bilche. Tagungsbericht 1. Intern. Bilchkolloquium, St. Oswald 1990. Verein der Freunde des Ersten Deutschen Nationalparks Bayerischer Wald e. V., Neuschönau, 49-55
57
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı : Esra Engin
Doğum Yeri : Ankara
Doğum Tarihi : 03.02.1981
Medeni Hali : Bekar
Yabancı Dili : İngilizce
Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl)
Lise : Yenimahalle Mimar Sinan Yabancı Dil Ağırlıklı Lise,
1999
Lisans : Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü, 2003
Yüksek Lisans : Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji