ANKARA-TÜRKİYE · 1.1 Geofitler hakkında genel bilgi, tarihçe ve geçmişten günümüze faydalanma 9 1.2 Kanuni yapı 10 1.3 Projede ele alınan geofitler 11 1.3.1 Ağlayan gelin,

T.C.

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

PROJE SONUÇ RAPORU

BAZI ÖNEMLİ GEOFİTLERİN [(Fritillaria imperialis L. (Ağlayan gelin, Kraltacı,

Şahtuğu), Eranthis hyemalisSallisb. (Sarı kokulu, Kış boynuzotu), Anemone blanda (L.),

Sch.et. Kot. (Manisa lalesi) ve Crocus sativus L.(Safran)] İÇ ANADOLU’DA

YETİŞTİRİLMESİ

(ÇANKIRI ELDİVAN ÖRNEĞİ)

PROJE NUMARASI

23.1216

PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: A.SERMİN ÖZER

ARAŞTIRMACI: RAGIP AKDEMİR

DANIŞMAN: Prof. Dr. NEŞET ARSLAN

YÜRÜTÜCÜ KURULUŞ

İçAnadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

Aralık/2014

ANKARA-TÜRKİYE

1

ÖNSÖZ

Türkiye yaklaşık 9.500 bitki türüne sahip şanslı ülkelerden biri olup, bu biyolojik çeşit

zenginliğinde geofitlerin (yumrulu ve soğanlı bitkilerin) de önemli bir yeri vardır. Soğanlı,

yumrulu, tuberli ve rizomlu bitkiler genel bir ifadeyle “geofitler” olarak adlandırılmaktadır.

Ülkemizde doğal olarak 162 si endemik yaklaşık 800 geofit türü bulunmaktadır. Geofitlerin

önemli bir bölümü Akdeniz (Toroslar ve Toros ardı kesim), Batı, Kuzey ve Kuzey-

DoğuAnadolu’da daha yoğun yayılış göstermektedir.

Yaklaşık bir asırdır Anadolu topraklarından Tıbbi Aromatik Soğanlı Bitkilerinde (TASB)

içinde bulunduğu geofitler toplanarak iç ve dış ticareti yapılmaktadır. Bu faaliyetler ile ülke

ekonomisine döviz girdisi sağlamakla birlikte aşırı ve hatalı toplamalar sebebi ile bu türlerden

bazıları yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmış ve nesilleri tehdit altına girmiştir. Bunun

sonucunda da ise doğal yayılış gösterdikleri ekosistemlerde çoğu kez geri dönülemeyen

değişiklikler meydana gelmiştir.

Geofit ticaretinde küresel boyutta doğa koruma ve bu türlerinin neslinin devamının sağlanması

temel prensiptir. Bu anlamda geofitlerin doğadan toplanmasının kontrol altına alınması ve

üretilmesi gerekmektedir. Doğadan toplamanın kontrolü “Doğal Çiçek Soğanları Komitesi

(DÇSK) tarafından yapılmakta ve her yıl belirlenen kota çerçevesinde doğadan faydalanma izni

verilmektedir. Kota dışında ihracatı yapılacak materyalin mutlaka yetkili makamlarca

denetlenmiş ve onaylanmış olması yanında tarla ve ekim alanlarında yapılan yetiştirme

çalışmaları sonucunda temin edilmiş olmalıdır.Bu ve benzeri sebeplerle öncelikli olarak dış

ticarete konu olan ve ülkemizin gelir kaynağı durumundaki geofitlerin ekosistemlerinde ve

benzeri özellikler gösteren farklı ekosistemlerde yetiştirilmesi ve yetiştirme koşullarının

belirlenmesi gerekmektedir.

Fritillaria imperialis L. (Ters lale, ağlayan gelin, Kral tacı, Şah tuğu), Eranthis hyemalissallisb.

(Sarı kokulu, Kar çiçeği, Kış boynuzotu), Anemone blanda (L.), Sch.et. Kot. (Manisa lalesi,

Yoğurt çiçeği) ve Crocus Sp.(Safran) ülkemizde doğal alanlarda yetişen önemli

geofitlerimizdendir. Birçok geofit gibi bu türler de ihraç edilmekte ve ülke ekonomisine katkı

sağlanmaktadır. Bu proje ile sözü edilen bu geofitlerimizin farklı bir ekosistem olan İç

Anadolu’da yetiştirilmesi halinde, bitkisel ürün üretimi bakımından zayıf kalmış bu bölge

hareketlendirilebilecek, bölge halkına ek/alternatif gelir kaynağı yaratılabilecek ve göçlerin

durdurulmasına katkı sağlanabilecektir. İleriki yıllarda ticari boyutta faydalanmaya yön vermek

için; proje kapsamında yer almamakla birlikte zaman kazanmak adına aynı alanda diğer

çalışmalar kapsamında,hibe olarak üretme materyali temin edilen Adıyaman lalesi (F. Persica

L.) ile kardeleninde (Galanthus elwesii L.) araştırıldığı bir deneme alanı hazırlanarak ölçüm ve

sayımlar yapılmıştır. Çalışmada 3 istekli köylüye de kendi tarlalarında ekim yaptırılmış ve

projeli deneme alanına gidildiğinde bu alanlarda da ölçüm sayım ve gözlemler yapılarak,

ODOÜ’ lerinin sosyal ormancılık açısından etkileri de belirlenmeye çalışılmıştır.

Proje Ankara Orman Bölge Müdürlüğü, Çankırı Orman işletme Müdürlüğü, Eldivan Orman

Fidanlığında yürütülmüştür. Çalışma Orman Genel Müdürlüğü ve denemede kullanılan üretme

materyali olan soğan ve yumruları hibe eden ve bu konudaki teknik bilgilerinden de

faydalandığımız Yasemin Süs Bitkileri Tic. Paz. Firması tarafından desteklenmiştir. Üretici

merhum Turan ÖZSOY’dasafran soğanı temininde kolaylık sağlamıştır.

Ankara, 2014

A.Sermin ÖZER Ragıp AKDEMİR Prof. Dr. Neşet ARSLAN

2

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 1

İÇİNDEKİLER 2

ÇİZELGE LİSTESİ 3

ŞEKİL LİSTESİ

HARİTA LİSTESİ

Grafik list

Tablo list

Resimlist

KISALTMALAR

ÖZ 6

ABSTRACT 7

1.GİRİŞ 8

1.1 Geofitler hakkında genel bilgi, tarihçe ve geçmişten günümüze faydalanma 9

1.2 Kanuni yapı 10

1.3 Projede ele alınan geofitler 11

1.3.1 Ağlayan gelin, ters lale 12

1.3.2 Safran 13

1.3.2.1 Safranın tarihçesi 15

1.3.2.2 Biyolojik özellikleri 15

1.3.2.3.Safran yetiştiriciliğinde karşılaşılan sorunlar 16

1.3.2.4 İklim ve toprak istekleri 16

1.3.2.5 Kullanılan Bölümleri ve kullanım alanları 16

1.3.2.6 Etken maddeleri ve bileşimi 17

1.3.2.7 Safranın yetiştirilmesi ve hasadı 18

1.3.3 Sarı kokulu 18

1.3.4 Manisa lalesi 20

1.3.5 Kardelen 21

1.3.6 Adıyaman lalesi 22

1.3.7 Karaçiğdem 23

2. LİTERATÜR ÖZETİ 26

3 MATERYAL VE YÖNTEM

3.1 Mataryal

3.1.1 Soğan ve Yumruların Temini Ve Ekim İçin Hazırlanması

3.1.1.1 Soğanve Yumruların Temini

3.1.1.2 Üretme materyalinin ekim işlemine hazırlanması

3.1.1.3. Ekim Zamanı

3.2. Yöntem

3

3.2.1 Deneme alanı ile ilgili bilgiler

4. BULGULAR

4.1.Gözlemlere dayalı olarak Türkiye’deki Mevcut Durum ile

İlgili Tespitler.

4.1.1

4.1.2

4.1.3.

4.1.4.

4.1.5.

4.2

4.2.1 Tehlike Sınıfları

4.2.1.4 Doğal Yetişme Ortamında Censiyanın Tehdit Faktörleri, Tespitler ve

Yerinde Koruma ( ın-situ) Tedbirleri

4.2.1.4.1 Tehdit faktörleri

4.3 Toprak Özellikleri Analizleri ve Sonuçları

4.3.1 Toprak analizleri ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi

4.3.1.1. Toprak Analizleri için Materyal ve yöntem

4.3.1.2. Toprak Analiz Sonuçlarının Değerlendirilmesi

4.4 Arazi çalışmalarında yapılan tespitler ve değerlendirmeler

5 TARTIŞMA, SONUÇLAR VE ÖNERİLER:

5.1 Tartışma

5.2 Deneme alanlarında yapılan gözlemlere ilişkin veriler

5.3 Sonuç ve öneriler

ÖZET

KAYNAKLAR

ÇİZELGELERİN LİSTESİ

Çizelge 1:

Çizelge 2:

Çizelge 3:

4

ŞEKİLLERİN LİSTESİ

Şekil 1: Safranın morfolojisi 15

Şekil 2: Eranthis 19

Şekil 3:

Şekil: 4

Şekil: 5

GRAFİKLERİN LİSTESİ

Grafik 1: Ülke ihracatında geofitlerin payı

Grafik 2:

Grafik 3.

TABLOLARIN LİSTESİ

Tablo 1 Dünyadaki ve Türkiye’de doğal olarak yetişenyumrulu birkilerin

familyalara göre dağılımı

8

Tablo 2: Doğal çiçek soğanları ihracat listesi 11

Tablo 3:

Tablo 4

Tablo 5

RESİMLERİN LİSTESİ

Resim 1: F. imperialis 12

Resim 2: F. imperialis ve F. Persica tohumları 13

Resim 3: F. imperialis soğanı 13

Resim 4: Ekim çalışması 13

Resim 5: Tarihte safran ekimi 15

Resim 6: Safran 16

Resim 7: Safran stigmaları 17

Resim 8: Sarı kokulu 17

Resim 9: Manisa lalesi 20

Resim10: Kardelen 21

Resim 11: Kardelen tohumu ve yumrusu 22

Resim 12: Kardelen tohumu ve yumrusu 22

Resim 13: Adıyaman lalesi 22

5

Resim 14: Karaçiğdem 24

Resim 15: Karaçiğdem 24

Resim 16: Kardelen 24

Resim 17 :

HARİTALARIN LİSTESİ

Harita 1: Fritillaria imperialis’in Türkiye’deki yayılışı- grid harita. 12

Harita 2: Safranın Türkiye’deki yayılışı 15

Harita 3: Sarı kokulunun Türkiye’deki yayılışı 19

Harita 4: Manisa lalesinin Türkiye’deki yayılışı 20

Harita 5: Kardelenin Türkiye’deki yayılışı 21

Harita 6: Adıyaman lalesinin Türkiye’deki yayılışı 23

Harita 7: Kara çiğdemin Türkiye’deki yayılışı 24

KISALTMALAR

KISALTMALAR

AÇIKLAMA

ABD Amerika Birleşik Devletleri

2. ÖDA 2. Ön Deneme Alanı

BB Büyük baş hayvan gübresi

CITES Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin

Uluslararası Ticareti sözleşmesi

DÇS Doğal Çiçek Soğanları

DÇSK Doğal çiçek Soğanları Komitesi

DEA DB Dış ilişkiler ve Eğitim Dairesi Başkanlığı

GEOFİT

Besin ya da su depolamak amacıyla özelleşmiş bir toprak altı

organına sahip bitkiler.

IGEME İhracatı geliştirme merkezi

IUCN Dünya Doğal Varlıkları Koruma Birliği-TheInt.

UnionfortheConservation of Nature and Natural Resources

K Kontrol parseli

KB Küçükbaş hayvan gübresi

ODOÜ Odun Dışı Orman Ürünleri

ODÜ-H DB Odun Dışı Ürünler ve Hizmetler Dairesi Başkanlığı

OÜ Orman Ürünleri

ÖDA Ön Deneme Alanı

PDA Projeli Deneme Alanı

TASB Tıbbi Aromatik soğanlı Bitkiler

WB Dünya Bankası

6

ÖZ

Ülkemizde doğal alanlarda yetişen önemli geofitlerden dördü Fritillaria imperialis (Ağlayan

gelin,), Eranthis hyemalis (Sarı kokukulu,), Anemone blanda (Manisa lalesi) ve Crocus sativus

(Safran) dır. Birçok geofit gibi bu türler de ihraç edilmekte ve ülke ekonomisine girdi

sağlanmaktadır. Geofit ticaretinde de küresel boyutta doğa koruma ve bu türlerinin neslinin

devamının sağlanması temel prensiptir. Geofitlerin doğadan toplanması Doğal Çiçek Soğanları

Komitesince kontrol altında tutulmakta ve her yıl belirlenen kota çerçevesinde yapılmaktadır.

Kota dışındaki ihracı yapılacak materyalin mutlaka yetkili makamlarca denetlenmiş ve

onaylanmış tarla ve ekim alanlarında yapılan yetiştirme çalışmaları sonucunda temin edilmiş

olması gerekmektedir.

Öncelikli olarak dış ticareti yapılan ülkemizin gelir kaynağı durumundaki önemli geofitlerin

yetiştirilmesi, yetiştirme koşullarının belirlenmesi ve yaygınlaştırılması gerekmektedir. Bu

çalışma ile geofitlerimizden dördünün İç Anadolu’da yetiştirilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar kelimeler: Soğanlı bitki, geofit, ihracat,Fritillaria imperialis,Eranthis hyemalis,

Anemone blanda, Crocus sativus, yetiştirme.

ABSTRACT

Fritillariaimperialis, Fritillariapersica,Eranthishyemalis,

AnemonablandaandCrocusSativuswhicharethefour of themostimportant geofit

specieswhichgrow in naturalareas of ourcountry. As a lot of

geofitstheseareexportedtoothercountriesand an input is providedtoeconomy of country. The

main principals in geofit tradearetopreservethenatureandtoprovidethesustainabilty of

thesegeofits. Collecting of thesegeofitsfromnaturearedone in thelimitsdeterminedbyecomittee

of wildgeofits in everyyear. Materialwhichwillexportedmust be obtained as a result of

raisingworks at fieldsandsawingareaswhichareinspectedandapprovedbyautorizedpositions.

Forthisreason, importantgeofitswhicharesubjecttotradeandproviding an

incometoourcountrymust be grownandconditions of growingmust be determined. Theaim of

thisresearch is togrowfour of ourgeofits in Central Anatolia.

KeyWords: Geofits, Exportation, Fritillaria imperialis, Fritillaria persica, Eranthis hyemalis,

Anemone blanda, Crocus sativus, plantation.

7

1 GİRİŞ

Türkiye’de 600-700 kadarı geofit olan (ARSLAN,1993) taksonlarla birlikte yaklaşık 10.000

bitki türü doğal olarak yetişmektedir.Bu türlerin büyük çoğunluğu Amaryllidaceae

(Nergisgiller), Iridaceae (Süsengiller), Liliaceae (Zambakgiller), OrchidaceaeSalepgiller) ve

Araceae (Yılanyastığıgiller) familyalarındandır. Ranunculaceae (Düğün çiçeğigiller) ve

Primulaceae (Çuha çiçeğigiller) familyalarının bazı türleri de bu gruba girmektedir (Tablo 1).

Yer bitkisi anlamına gelen geofit; soğanlı, yumrulu, rizomlu, tuberli ve kormlu bitkilere verilen

genel bir addır. Tohumlu bitkiler gurubunda olan bu bitkiler, besin ya da su depolamak

amacıyla özelleşmiş bir toprak altı depo organına sahip bitkiler olup yılın büyük kısmını yer

altında geçirirler.İlkbahar yada sonbahar aylarında gösterişli çiçekler açarlar (2006 Ters Lale

Üreticileri El Kitabı). Genellikle bu bitkilerin büyüme mevsimi sonrasında toprak üstü

aksamları kuruyarak ortamdan uzaklaşmaktadır. Ancak bu bitkiler yumru, soğan, rizom, tuber

vb. organları ile toprak altındaki yaşamlarını devam ettirir ve ertesi yılın bitkisini oluşturmak

üzere gelişimlerini sürdürürler.

Ormancılık sektöründe odun dışı orman ürünleri (ODOÜ) olarak bilinen ürün grubu içinde yer

alan geofitlerin çok önemli bir bölümü,ülke alanının % 25’inden fazlasını kaplayan orman

rejimine giren sahalarda doğal olarak yetişmektedir. Bu ürünler gerek bölgesel, gerekse ülke

bazında olduğu gibi küresel olarak da insanlığın gıda ve ilaç kaynağı olarak

değerlendirilmesinden başlayarak çok çeşitli ihtiyaçlarının karşılanmasında değerlendirilir.

ODOÜ’nin ihracat gelirlerinin halen yılda 200-250 milyon Dolar civarında olduğu tahmin

edilmektedir. İhracat gelirlerimizin içinde geofitlerin ihracatından elde edilen gelirin de payı

vardır. Öncelikle iyi ve amaca uygun doğal kaynaklardan faydalanma stratejilerinin

geliştirilerek uygulamaya alınması, yetiştirme çalışmalarının yapılması ve yaygınlaştırılması

durumunda bu değerde önemli artışlar sağlanabilecektir (Grafik:1). ODOÜ’nin yerel halk tarafından tüketimi ve kentlerdeki tüketim durumu hakkında mevcut

veriler yetersiz olduğundan, güvenilir değer tahminleri yapılamamaktadır.

Yaklaşık bir asırdır Anadolu topraklarından Tıbbi Aromatik ve Soğanlı Bitkiler (TASB)

toplanarak iç ve dış ticareti yapılmaktadır. Bu faaliyetler önemli bir döviz girdisi sağlamakla

birlikte aşırı ve hatalı toplamalar sebebi ile zaman zaman doğanın tahribatına sebep olmuştur.

Geofitlerin çoğunlukla faydalanılan bölümü soğanları, yumruları gibi toprak altı organları

olduğundan faydalanmak amacıyla plansız ve aşırı şekilde sökülmeleri bu türlerin yok olma

tehlikesiyle yüz yüze gelmelerine ve ekosistemlerde önemli tahribata sebep olmaktadır. Bu

sebeple nesillerinin devamı için geniş alanlarda yetiştirme çalışmalarının yapılması ve

faydalanmanın çoğunlukla bu alanlardan gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Ülkemizde ODOÜ

den faydalanma çoğunlukla doğadan toplanarak yapılmaktadır (Altan ve ark. 1984). Gıda,

baharat ve tedavi amacıyla kullanılan bu bitkiler eşsiz güzellikleri sebebiyle diğer faydaları

yanında süs bitkisi olarak da değer kazanmıştır. Avrupa’ya ilk ihraç edilen soğan laledir

(Arslan, 1993).

Soğanlı ve yumrulu bitkiler süs bitkileri içinde ilk kültüre alınan bitkiler arasında yer

almaktadır. Örneğin Liliumcandidum’un (beyaz zambak) M.Ö. 4.500 yılından bu yana bilinip

8

8. ÇİÇEK SOĞANLARI VE

YUMRULAR

%1

7. ADAÇAYI, MAZI,

MAHLEP, IHLAMUR,

SOMAK, ÇÖVEN,

PALAMUT

%76. MEYAN

%6

5. DEFNE

%10

4. DİĞERLERİ

(KUŞBURNU,

BARUTAĞACI VS.)

%12 3. KEBERE

%12

2. KEKİK

%17

1. KEÇİBOYNUZU

%35

yetiştirildiği, sümbül ve acı çiğdemin de uzun yıllardan beri tanınıp tıbbi amaçlarla da

kullanıldığı tarihi kayıtlarda yer almaktadır (Baytop 1982). Yabani çiçek soğanları ticareti,

1950 li yıllara kadar ağırlıklı olarak gayri Müslimlerin çabaları ile sürdürülmüştür. 1960 lı

yıllardan sonra Türk iş adamları da konuya ilgi göstermeye başlamıştır.

Birçok Avrupa ülkesinde tıbbi, aromatik ve soğanlı bitkilerin (TASB) yetiştirilerek iç ve dış

ticaretinin yapıldığı görülmekte iken ülkemizde bu çeşit uygulamalar henüz gerektiği şekilde

yaygınlaşamamıştır.

Tablo1: Dünyadaki ve Türkiye’de doğal olarak yetişen geofitlerin bazı familyalara göre dağılımı

Table 1:

Günümüzde dış ticareti yapılan bazı yumrulu ve soğanlı bitkiler özel sektör tarafından

üretilerek yada DÇSK tarafından firma ve tür bazındayıllık olarak belirlenen kotalara göre

doğadan sökülerek üretim materyali olarak kullanıldıkları gibi ihraç da edilmektedir.

Grafik 1:Geçmiş yıllarda ülke ihracatında geofitlerin payı.

Graphic1:

Antalya’da kurulan ilk Türk firması Galanthus (Kardelen) ihracatı için izin alarak faaliyetlerine

başlamıştır. Takip eden yıllarda diğer tıbbi aromatik bitkiler yanında çiçek Soğanı işi ile

FAMİLYA DÜNYADA TÜRKİYE’DE

CİNS TÜR CİNS % TÜR %

*** Liliaceae 250 3.500 35 14.0 *400 11.4

*** Iridaceae 70 1.800 6 8.6 *86 4.8

Amaryllidaceae 85 1.300 8 9.4 28 2.2

Orchidaceae 750 18.000 25 3.3 94 0.005

Araceae 105 1.800 6 5.3 23 1.3

9

uğraşan çok sayıda firma kurulmuştur. Bu tarihten sonra 10-15 yıl kadar hızla gelişen doğal

çiçek soğanı ihracatı hızlı bir doğa tahribini de beraberinde getirmiştir. Bazı türlerin öncelikli

olarak korunması mecburiyeti; bilim adamları, araştırmacılar, ilgili devlet kurumu

temsilcilerinin ve konuya ilgi duyan kişiler tarafından ulusal ve uluslararası toplantılarda dile

getirilmiştir. Sonuçta ilk kez 1972 yılında İhracatı Geliştirme Merkezi (İGEME) tarafından bazı

türlerin toplanarak ihracatına bazı yasaklar getirilmiştir. Bu yasaklamalar geofit yetiştirilmesi

ve yetiştirilen bu ürünlerin ihraç edilmesini gündeme getirmiştir. Ülke ekonomisinde önemli

yeri olan geofitlerin yetiştirme yoluyla çoğaltılması, doğanın ve nesli tehdit altında olan türlerin

korunması açısından da çok önemlidir.

Bunun yanında geofit üretimi; Ege, Akdeniz ve kısmen de Karadeniz Bölgelerinde

yoğunlaşmıştır. İç Anadolu Bölgesi diğer ODOÜ içinde yer alan geofitlerin üretimi ve

değerlendirilmesi açısından da zayıf kalmıştır. Bölgesel koşullar ve ihracatın yapıldığı gümrük

çıkış kapılarına uzaklık da bölgede bu ve benzeri faaliyetlerin yapılamamasında etkili olmuştur.

Oysa İç Anadolu Bölgesi Koşullarında yetişebilecek geofitlerin bu bölgede de yetiştirilmesi,

bitkisel ürün üretimi ve ticareti açısından zayıf kalmış bu bölgeyi de hareketlendirmek ve yöre

halkının kalkındırılması yanında sosyal ormancılık açısından da faydalı olacaktır.

Süs bitkileri konusu hızla gelişen bir konu olup bu doğrultuda ülke ekonomisi ve

ihracatımızdaki yeri de giderek artmıştır (Altan, 1982). İhracatı yasaklanmış ya da kotaya

bağlanmış ülke ekonomisi için önemi olan yabani çiçek soğanları gibi geofitlerin yetiştirme

yoluyla çoğaltılması, doğanın ve nesli tehdit altında olan türlerin korunması açısından çok

önemlidir. İç Anadolu Bölgesi koşullarında yetişebilecek geofitlerin bu bölgede de

yetiştirilmesi, bitkisel ürün üretimi ve ticareti açısından zayıf kalmış bu bölgeyi

hareketlendirerek ve yöre halkının kalkındırılması yanında sosyal ormancılık açısından da

faydalı olacaktır.

1.1 Geofitler Hakkında Genel Bilgi, Tarihçe ve Geçmişten Günümüze Faydalanma

Yüzlerce hatta binlerce yıldırAnadolu topraklarından tıbbi aromatik ve soğanlı bitkiler( TASB)

toplanarak iç ve dış ticareti yapılmaktadır. Bazı kaynaklara göre İstanbul’da bulunan Osmanlı

saraylarının bahçelerine ekilmek üzere sümbül ve lale başta olmak üzere çok sayıda soğanlı

bitki doğadan sökülerek bahçe süslemede kullanılmıştır. Avrupa’ya gönderilen ilk soğanlı

bitkimiz lale olup 1554, 1557 ve 1562 yıllarında Avrupa’ya ihraç edildiğine dair kayıtlar

bulunmaktadır. Daha sonra 1570 yılında ağlayan gelin (Fritillaria imperialis), 1731 yılında

Adıyaman lalesi (Fritillaria persica), sıklamen (Cyclamencilicicum ve sp.) ile bazı türler yurt

dışına gönderilmiştir. Düzenli olarak ülkemizden 1860 yılından bu yana yumrulu ve soğanlı

bitki ihracatı yapılmaktadır ( BATYOP 1984).

Soğanlı ve yumrulu bitkiler, süs bitkileri içinde ilk kültüre alınan bitkilerdir. Örneğin

Liliumcandidum’un (beyaz zambak) M.Ö. 4.500 yılından bu yana bilinip yetiştirildiği

kayıtlarda yer almıştır. (M.Ö.396-286) yılları arasında yaşayan Theophrast beyaz zambak ve

sümbül hakkında çalışmalar yapmış, aynı şekilde M.S.(130-200) yılları arasında yaşamış olan

Galenos ise acı çiğdem (Colchicumautumnale) hakkında araştırmalar yapmışlar ve bu bitkilerin

tedavi amacıyla çeşitli şekillerde kullanıldıklarını bildirmişlerdir (DÇSD, 2006,Wikipedia).

Arkeolojik kazılardan çıkarılan çeşitli dönemlere ait vazo, çanak ve fresklerin süslemelerinde

süsen, nergis ve zambak gibi bitkilerin kullanılması da o dönemlerden bu yana bu bitkilerin

bilindiğini göstermektedir. Mezopotamya ve orta Asya’da da nevruz adı verilen bir süsen türü

olan İris persica halk tarafından tanınıpbaharın habercisi olarak kabul edilmiştir. Bir başka

medeniyet olan Abbasi’lerin de nergisi tanıdıkları kayıtlardan anlaşılmaktadır.

10

Lale başta olmak üzere pek çok soğanlı bitki Osmanlı İmparatorluğu döneminde cami ve diğer

kutsal mekanların süslenmesinde figür olarak kullanılmıştır. Sultan III. Ahmet dönemine ise

lale devri denilmiştir ( DÇSD, 2006).

1.2 Kanuni Yapı

Doğal çiçek soğanları ile ilgili faaliyetler (doğadan söküm, üretim ve ihracat), ülkemizde ilk

kez 1989 yılında çıkarılan bir yönetmelikle disiplin altına alınmıştır. Bu yönetmelik günün

koşullarına uyularak iki kez revize edilmiştir. 2004 yılında yapılan son revizyonla ilgili

yönetmelik hükümlerine göre hem doğadan söküm, hem de üretimden ihracata kısıtlama

getirilmiştir.Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından “Doğal Çiçek Soğanlarının Sökümü,

Üretimi ve Ticaretine İlişkin Yönetmelik” hazırlanarak, 24.08.2004 tarih ve 24463 sayılı Resmi

Gazetede yayınlanmıştır.

Ülkemiz florasının korunması amacıyla, doğada bulunan soğanlı bitkilerin neslinin tahrip

edilmeden ve tüketilmeden, tohum, soğan veya diğer aksamının doğadan toplanması,

üretilmesi, büyütülmesi, depolanması ile yurtiçi ve yurtdışı ticaretine ait esaslarına ait bu

Yönetmelik 7/8/1991 tarihli ve 441 sayılı Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının Kuruluş ve

Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 9 uncu maddesi ile Nesli Tehlike Altında

Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşmeye (CITES)

dayanılarak hazırlanmıştır.

Daha sonra bu yönetmelik revize edilmiştir.Doğal Çiçek Soğanlarının Sınıflandırılması, İhracat

Listesinin Resmî Gazete'de Tebliği, Danışma Kurulu, Teknik Komite, Doğal Çiçek Soğanları

Uzman Kurullarının belirlenmesi ve görevleri, yeni kurulacak firmaların yeterliliklerinin tespiti

bu yönetmelikte yer alan hükümler arasında yer almaktadır.

İhraç edilen tür sayısı da görülen lüzum üzerine günümüzde azaltılmıştır. İhracatçı firmaların

kontenjanları yönetmelikte belirtilen hususlar çerçevesinde belirlenmektedir. Doğal Çiçek

Soğancılar Derneği’nin de bu çalışmalara önemli katkıları olmuştur.

Her yıl üniversitelerden öğretim üyeleri, Tarım ve Köy Hizmetleri Bakanlığı ile Orman Genel

Müdürlüğü yetkilileri ile ihracatçı firma sahiplerinin katıldığı Doğal Çiçek Soğanları Komitesi

(DÇS) toplanarak; firmaların yetiştirme kapasitelerine göre, üretim ve doğadan söküm

kontenjanları belirlenmektedir. Komitenin kararları doğrultusunda; doğadan söküm için

belirlenen alanlardan orman rejimine giren sahalarda OGM, güncel duruma göre toplamanın

yasaklanması, miktar ya da alan değiştirilmesi gibi konularda etkili olmaktadır.

2014 yılında uygulanan Doğal çiçek Soğanlarının ihracat listesi tablo 2 de verilmiştir. Bu

tabloda projede ele alınanF. İmperialis, E. Hyemalis, Galanthus elwesii, A. blanda türleri

“İhracatı Kotaya Tabi Olan Çiçek soğanlarının bulunduğu II. Bölüm de yer almaktadır. F

persica ise “İhracatı Üretimden Serbest Olan Çiçek Soğanları” nın yer aldığı III. Bölümde yer

almaktadır. 2. (ÖDP) ön deneme parselinde denemeye alınan Sternbergia candida ise I.

Bölümde belirtilen “Doğadan Toplanmak Suretiyle İhraç Edilmesi Yasak Olan Çiçek

Soğanları” arasındadır.

Üretimde ihracat artığı ve ihracatta değerlendirilemeyecek kadar küçük soğanlar (elek altı

materyal) doğal yetişme ortamlarına ekilmeye başlanmıştır. Bu faaliyette teknik elemanların

yeterli bilgiye sahip olmamaları, gerekli tedbirlerin alınmamış olması, ilgili kamu kuruluşları

arasındaki eş güdümün ve kontrol mekanizmasının yeterince sağlanamaması yanında firmalar

arasındaki rekabetin zaman zaman zararlı denilecek boyuta ulaşması üretim konusunun da

istismarına sebep olmuştur.

11

2014 YILI DOĞAL ÇİÇEK SOĞANLARININ İHRACAT LİSTESİ TABLOSU

Tablo 2: Doğal Çiçek Soğanlarının İhracat Listesi Tablosu

Table 2:

(I) (II) (III)

Doğadan Toplanmak Suretiyle İhraç Edilmesi

Yasak Olan Çiçek

Soğanları.

İhracatı Kotaya Tabi Olan Çiçek Soğanları İhracatı Üretimden Serbest Olan

Çiçek Soğ.

Tür İsmi Tür İsmi

Yıllık Limit (Adet) Çev.

Uzun. (cm)

Tür İsmi Doğa Büyütme Üretim

1. Allium(Yabani soğan)

türlerinin hepsi

2. Crocus (Çiğdem) türlerinin hepsi

3. Fritillaria türleri (F. persica, F.

imperalishariç)

4. Lilium(Zambak) türleri

(L.candidum ve L.

martagonhariç)

5. Muscari (Muskari) türlerinin hepsi

6. Sternbergia (Kara

çiğdem) türleri (S.lutea hariç)

7. Tulipa (Lale) türlerinin

hepsi 8. Eminiumtürlerinin

hepsi

9. Biarum türlerinin hepsi

10. Nympheaceae

(Nilüfer) türlerinin hepsi 11. Orchidaceae

(Salep)türlerinin hepsi

12. Arum(Yılan yastığı) türleri (Arumitalicum,

Arumdioscorideshariç)

13. Pancratiummaritimum

(Kum zambağı)

14. Hyacinthusorientalis(Şark

sümbülü)

15. Gentiana lutea (Censiyan)

16. Cyclamen(Sıklamen)

türleri (C. coum,C. cilicium ve C.

hederefolium hariç)

17. Galanthus (Kardelen)türleri

(G. elwesii ve G.

woronowiihariç) 18. İris (Süsen) türleri

19. Paeonia ( Şakayık )

türleri 20. Diğer yumrulu ve

soğanlı türler

1. Anemone blanda (Yoğurt

çiç.) 5.000.000 - - 4

1. Liliumcandidum(Miszambağı)

2. Iristuberosum

(Süsen)*

3. Callaaethiopica(Kalla)*

4.

Polyanthustuberosa(Sümbülteber)*

5. Fritillaria persica (Adıyaman

lalesi)

2. Arumitalicum(Yılan yast.)

50.000 - 300.000 6

Arumdioscorides 50.000 - 200.000 6

3. Cyclamencilicium(Sıklamen)

100.000 - 200.000 8

Cyclamencoum(Sıklamen) 600.000 - 150.000 8

Cyc. hederefolium - - 2.000.000 10

4. Dracunculusvulgaris

(Yılan bıçağı) 50.000 - 300.000 10

5. Eranthis hyemalis(Sarıkarçiç.)

3.000.000 - - 3,5

6. Galanthus elwesii 4.000.000 1.000.000 1.500.000 4

Galanthus woronowii(Karadeniz

kardeleni)

2.500.000 1.000.000 - 4

7. Leucojumaestivum(Göl

soğ.) - - 4.000.000 7,5

8. Urgineamaritima(Ada soğ.)

10.000 - 5.000 20

9. Geraniumtuberosum

(Deve tb) 500.000 - 300.000 5

10. Fritillaria imperalis 50.000 10

11. Liliummartagon(Türk zambağı)

- - 2.500 10

12. Sternbergia lutea

(Karaçiğdem) - - 400.000 6

* Üretimi yap. egzotik tür.

12

2 PROJEDE ELE ALINAN GEOFİTLER (Yumrulu ve soğanlı bitkiler)

Bu çalışmada ülke ekonomisine katkı sağlayan ancak aşırı tahribata karşı koruma amacıyla

ihracatı yasaklı yada kotaya bağlı olan “ağlayan gelin (Fritillaria imperialis L.), kış boynuzotu

(Eranthis hyemalisSallisb.), Manisa lalesi(Anemone blanda L Sch.et. Kot..) ve safran (Crocus

sativus L.)” adlarıyla bilinen geofitler üzerinde araştırmalar yapılmıştır.

2.1 Ağlayan gelin, Lers lale (Fritillaria imperialis L.)

2.2 Safran, Anadolu safranı (Crocus sativus L.)

2.3 Sarı koku, Kış boynuz otu (Eranthis hyemalis (L.) salisb. syn: Helleborushyemalis L.)

2.4 Manisa lalesi, Yoğurt çiçeği (Anemone blanda L.)

2.5 Kardelen (Galanthus ewesii L.)

2.6 Adıyaman lalesi, Pers Lalesi (Fritillaria persica L.)

2.7 Kara çiğdem (Sternbergia candida L.)

2.1 AĞLAYAN GELİN, TERS LALE (Fritillaria imperialis L.)

Liliaceae (zambakgiller) familyasına ait olan Fritillaria cinsinin 30 türü ülkemizde doğal

olarak yetişmektedir. Tek çenekli (monokotiledon) bitkilerdendir.

Ağlayan gelin olarak bilinen tür ülkemizden ihraç edilen en önemli soğanlı bitkilerimizden

birisidir. Ülkemizde yetişme yörelerinde halk tarafından gelin çiçeği, kral lalesi, gülnahun ve

şerefli lale olarak da bilinmektedir.

Ülkemizde Harita 1 de de görüldüğü gibi Elazığ, Tunceli, Adıyaman, Muş, Siirt, Van, Şırnak,

Kahramanmaraş, Muş, Bingöl, Hakkâri, Bitlis, Kayseri, Malatya ve Gaziantep’de 1200-2500-

3000 m. rakımlar arasında doğal yayılış göstermektedir. Dağ yamaçları, çalılıklar, bazı yapraklı

ağaçların gölgeleri hafif taşlık alanlar yetişmesi için uygun alanlardır. İran-Turan elementidir.

Harita1:F.imperialisin Türkiyedeki yayılışı

Map1: Spread of F. İmperialis in Turkey

Bitki 1-1.5 m. ye kadar boylanabilir. Kalın ve boru şeklindeki gövdesi toprak seviyesinden

itibaren 2/3ü ne kadar parlak yeşil yaprakları vardır. Yapraksız olan gövdenin uç kısmında

çoğunlukla kırmızı, turuncumsu kırmızı ve sarı renkli çiçekleri vardır.

Dünyada, Kuzey Irak, İran,

Afganistan, Pakistan, Keşmir

bölgesi, Himalaya’lar ve bazı orta

Avrupa ülkelerinde doğal yayılış

gösterir.

13

Resim1: Fritillaria imperialis

Photo1: Fritillaria imperialis

Aşağıya doğru yönelmiş olan çan görünüşündeki bu çiçeklerin sayısı 5-9 adet arasında olduğu

gibi tuğ görünüşü veren ince mızrak şeklindeki yapraklarda çiçeklerin üstünde/aralarında

bulunur. Bazı bireylerde 2. taç oluştuğu görülmektedir.

Her bir çiçeğin iç kısmında beyaz renkli parlak bal özü gibi bir sıvı salgılayan bezler bulunur.

Buradan nektar sızar. Ağlayan gelin denilmesinin sebebi budur.Çiçeklenme döneminden sonra

tohumları barındıran 2-4 cm çapında, kanatlı yapıda ve 3 gözlü kapsüller oluşur. Yassı ve

olg

unl

ukt

a

inc

e

odu

nu

ms

u

yapı

daki tohumlar, kapsülde bulunan gözlere sıkı bir şekilde üst üste dizilmişlerdir.Bir tek kapsülde

çok sayıda tohum vardır. Önce aşağıya dönük olan bu kapsül, tohumlar olgunlaşıp kendisi

kurumaya başladıkça yukarıya doğru yönelir. İyice kuruduktan sonra gözlerin arası açıldığında

rüzgar vb. etmenlerle bu tohumlar dökülür

Bitkinin soğanları kendine has, karakteristik keskin ve kötü bir kokuya sahiptir. Soğanları farklı

büy

ükl

ükl

erd

e

ola

bild

iği

için

çoğunlukla iyi gelişmiş bir fert 7-9 cm. çap yapabilmektedir.

Resim3: F. İmperialis soğanları

Photo 3: Bulbs of F.İmperialis

Soğanlar iç içe olan etli pul şeklinde yapraklıdır. Dışında kolayca sıyrılabilen çok ince

koruyucu bir kabuk vardır. Bu koruyucu oldukça ince olduğundan yaralanmaya ve su kaybına

karşı çok hassas olan soğanları koruyamadığı için sökümünde ve depolamada dikkat edilmesi

gerekmektedir. Kök ve sürgün verme kabiliyeti yüksek olduğu gibi persica kadar olmasa da

yavru verme kabiliyetinde oldukça iyidir.Soğan büyüklüğü ekonomik değerini arttırır. Bitki

çiçeklenme dönemine eriştiğinde çiçeklerinin koparılması halinde soğanın büyüklüğü ve doğal

olarak ağırlığıda artar. Bu sebeple üreticilerin çoğu bu yolu izler. Ancak çiçekler koparılırken

aralarında ve üstlerinde olan bitkiye taç görünümü veren yaprakların koparılmamasına dikkat

edilmelidir.

Re

Resim2: F. İmperialis ve F. Persica tohumları

Photo2: Seeds of F. İmperialis ve F. Persica tohumları

14

Ekim sırasında soğanlar iyi işlenmiş toprağa 5-10 cm derinliğe ekilmelidir. Ekim yapılacak

alanda toprak su tutmamalı yağmur suları iyi direne olmalıdır. Bunun için düşük eğimli araziler

uygundur. Aksi halde yumrular çürümektedir.

Erken ve geç donlar bitkiyi çok olumsuz yönde etkilemektedir.

Resim 4: Ekim çalışması

Photo 4:

Yetiştirmede çiçeklenme periyodu olan Mart-Mayıs aylarından sonra geç sonbahar aylarına

kadar sulama yapılmamalıdır.Bu proje ile ilgili çalışmalarda hiç sulama yapılmamıştır.

Soğanlar çok sağlıklı kökler vermektedir. Soğanlar kök vermeden önce mutlaka ekilmiş

olmalıdır.Doğada yetişen türleri, toprak kurtları, tarla faresi ve köstebek gibi hayvanların

zararına uğramaktadır.

2.2 SAFRAN (Crocus sativus L.)

Resim5: Safran çiçeği

Photo 5: Flowers of Crocus

Safran,süsengiller (Iridaceae) familyasının önemli kormlu (soğanlı) çiğdeme benzeyen

türlerinden birisidir. Safran adı Arapça sarı kelimesi olan “asfar”dan gelmektedir. Zaferan ise

safran baharatı anlamına gelmektedir. Ana vatanı Güney-Batı Asya olup, doğal yetişme ortamı

Kuzey yarı kürede tropikal ve subtropikal iklim bölgeleridir. Bu familyanın dünyada 70 kadar

safran olarak bilinen cinsi ve 80 kadar türü bulunmakta olup ülkemizde 18’i endemik 32 türü

bulunmaktadır. Bazı türlerin sayıları 2 ile 10 arasında değişen alt türü bulunmaktadır.Safranın

da aralarında bulunduğu Crocus türlerinin bir kısmı son baharda çiçek açarken, bir kısmı da

ilkbaharda çiçek açmaktadır. 30 kadar Crocus türü süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Bitkinin yabanisi bilinmemekle birlikte son yıllarda yapılan araştırmalar bu türün Crocus

cartwrightianus ile çok yakın benzerliklerinin olduğu, bunun yanında C. thomasii ve

Crocusseksiyonunda yer alan diğer bazı türlerle de benzerliklerinin bulunduğu gösterilmiştir

(ARSLAN ve ARK.)

M.Ö. 3000-4000 yıllarından beri bilinen safran günümüze kadar kültürü yapılarak gelmiş

geleneksel renk verici ve gıda katkı maddelerinden biridir. Osmanlı mutfağında pilav ve düğün

tatlısı olan zerdenin yapımında, gıdaları renklendirmede kullanılan önemli bir kültür bitkisidir.

SAFRANIN BİLİMSEL

SINIFLANDIRILMASI

Alem: Plantae (Bitkiler)

Bölüm: Magnoliophyta

(Kapalı tohumlular)

Sınıf: Liliopsida (Bir

çenekliler)

Takım: Asparagales

Familya: Iridaceae

(Süsengiller)

Cins: Crocus

Tür: C. sativus

http://tr.wikipedia.org/wiki/Fare

http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6stebek

15

Boya bitkisi olarak orta çağlarda büyük öneme sahip olan safran hem kumaşların hem de gıda

maddelerinin boyanmasında kullanılmıştır. Kendi ağırlığının 100.000 katı suyu sarı renge

boyama özelliği vardır (ÖZER ve Ark. 2010).Önemli bir kültür bitkisi olup, dünyada İtalya,

İspanya, Fransa, Yunanistan, Fas, Mısır, İsrail, Türkiye gibi Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler ile

Japonya, Çin, Hindistan, Pakistan, İran ve Azerbaycan’da da kültürü yapılan çok yıllık otsu bir

bitkidir. Ancak günümüzde en önemli yetiştirici ülke İran’dır. Bazı kayıtlara göre ilk kez

yetiştirildiği ülke Yunanistan topraklarıdır(http://tr.wikipedia.org, ÖZER ve ARK).Anadolu

topraklarında da çok eskiden beri yetiştirilen önemli ilaç, baharat ve boya bitkisi olup

Osmanlılar zamanında safran üretimini 8-10 tona çıktığı kaydedilmektedir. Geçmişte

Safranbolu, İstanbul, Tokat, İzmir, Adana ve Şanlıurfa civarlarında yetiştirilen safran bu gün

sadece Safranbolu Davut obası köyünde çok dar bir alanda (3-4 dekar) yetiştirilmektedir.

Safranın ülkemizdeki yayılışı (yetişme alanı) grid haritada belirtildiği gibi A-4 karesidir. Bu

kare haritada mor renk ile renklendirilmiştir. Aynı haritada açık leylak renk ile belirtilen

karelerde bazı alanlarda kültüre alma çalışmaları/araştırmaları yapılmaktadır.

Harita2: Safranın dünyadaki yayılışı

Map 2 : Spread of crocus sativus in World

Ülkemizde çok sayıda Crocus türü doğal olarak yetişmekle birlikte Anadolu safranı olarak

bilinen C. Sativus L. doğal yayılış göstermeyip Safranbolu’da küçük alanlarda

yetiştirilmektedir. Bu alanlardan safrana ekonomik değer kazandıran kısaca safran olarak ifade

edilen stigma üretimi yapılmaktadır.

2.2.1. Tarihçesi

Safran tarihin eski devirlerinden bu yana bilinen, kullanılan

yetiştirilen ve ülkeler arasında ticareti yapılan önemli bir ilaç,

baharat ve boya

bitkisidir

Resim5:Eski

devirlerde safran

ekimi

Picture5: Saffron

cultivation in anchiet

times

2.2.2. Biyolojik Özellikleri

→ Tepecik (Stigma) (pistil’in,

çiçeğin dişi organının ucu).

→ Stamen (çiçeğin erkek org..

Tarihi belgeler olan, duvar resimleri ve bazı

gravürlerde safranın değerlendirilmesine ait

resimler bulunmaktadır

http://tr.wikipedia.org/

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Pistil&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/wiki/Stamen

http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Saffran_crocus_sativus_moist.jpg

16

Şekil 1: Safranın morfolojisi (Wikipedia)

Figure1:The morphology of saffron

Eflatunumsu ve mor renkli çiçekler veren soğanlı bir kültür bitkisidir. Melez kökenli (Hibrit)

bir tür olduğundan tohum vermez (BAYTOP 1984). Safran, soğanları ile çoğaltılan bir bitkidir.

Toprak üstü kısmı tek yıllık, toprak altı kısmı ise çok yıllıktır. Bitki çiçek verdikten ve gelecek

yılın soğanını oluşturduktan sonra, toprak üstündeki kısmı kurur. Korm adı verilen soğanları ile

vejetatif olarak çoğaltılır. Soğanlar bir yıl yaşar; ancak ana soğanın büyüklüğüne göre yıl ertesi

yıl yeni bitkiler verecek farklı sayıda yavru soğanlar oluşturur. 3-4,5 cm çapında gelişimini

tamamlamış, yeni bitkiler oluşturacak gözler bulunan bu soğanlar kahverengi hasır

görünümünde kabukla kaplıdır (ÖZER ve Ark.). Bu kormlar küre şeklinde, üstten ve alttan

hafif basıktır.

Toprak üstü kısmında 25-35 cm uzunluğunda 5-10 adet dik morumsu koyu yeşil renkte, ince

uzun ortası ince oluklu yaprakları vardır. Çiçeklenme, Ekim ayının üçüncü veya dördüncü

haftasından başlayarak 15 Kasım'a kadar sürmektedir. Bir bitkiden 7-8 çiçek alınmaktadır.

Resim 6 : Eldivan deneme alanından

Photo6 : Saffron (fromresearchareaEldivan)

2.2.3 Safran yetişiricilğinde karşılaşılan sorunlar Özellikle Safranbolu’da safran üretimi yapmaya istekli genç nüfusun olmaması, yetiştirilmesi

ve hasadının oldukça güç olması, pazarlama problemleri, zaman zaman üretim materyali olarak

kullanılacak kormların bulunamamasıdır. Üretilen safran soğanlarının ekildiği alanların 3-4

yılda bir mutlaka değiştirilmesi zorunluluğu vardır ve alanların geliştirilmesi beklenilen oranda

sağlanamamaktadır. Ekim yapılan alanlarda köstebek ve tarla faresi gibi toprak altı zararlıları

verim kaybına sebep olmaktadır. Bilindik bazı mücadele yöntemleri sorunun çözülmesinde

beklendiği kadar olmasa da etkili olmaktadır.

2.2.4 İklim ve toprak istekleri

Genel olarak rüzgara karşı korunmuş güney yamaçlarda iyi yetişir denilebilir. Kormları

(soğanları) yaz kuraklıklarına ve dona dayanıklıdır. Vejetasyon devresindeki serin ve nemli

havalar bitkinin gelişimini olumsuz yönde etkiler. Çiçekleri don olayına çok hassas olan safran

kumlu, gevşek, taşsız ve iyi drene olabilen toprakları sever ve çiçeklenme devresinde kuru ve

güneşli havalar verimi arttırıcı etkiye sahiptir. Bu dönemdeki yağışlar ürünün kalitesini önemli

→ Corolla ( Taç yaprakların

oluşturduğu sarmal).

→ Soğan (üreme organı).

Çiçekte üç adet erkek organ vardır. Erkek organlar sarı

renktedir. Çiçeğin asıl önemli olan organı, dişi

organdır. Bir adet olan dişi organ yumurtalık (ovary),

yumurta borusu ve kullanılan kısmı olan koyu kırmızı

renkteki tepecik (stigma)' dan oluşmaktadır. Tepecik

kısmı, uzunlukları 2,5-3,5 cm olan, flament de denilen,

ipliksi görünüşlü üç parçaya ayrılır.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Crocus_sativus_-_K%C3%B6hler%E2%80%93s_Medizinal-Pflanzen-194.jpg

http://tr.wikipedia.org/wiki/Ta%C3%A7_yaprak

http://tr.wikipedia.org/wiki/So%C4%9Fan

17

ölçüde düşürür(ARSLAN ve ARK). Az kireçli ve killi topraklar yetişmesi için uygun olup

taban suyu yüksek olan yerlerde ekim yapılmaz. Çünkü yükselecek su seviyesi yumruların

çürümesine sebep olabilir, bu sebeple hafif eğimli alanlara ekilmesi uygundur.

2.2.5. Kullanılan bölümleri ve kullanım alanları

Yararlanılan kısımları dişi organlarının tepeciği ve stigtmaları olup, boyar madde, baharat ve

tıbbi amaçlarla kullanılır. Boya bitkisi olarak orta çağlarda büyük öneme sahip olan safran hem

kumaşların boyanmasında hem de gıda maddelerinin boyanmasında kullanılmıştır. Kendi

ağırlığının 100.000 katı suyu sarı renge boyama özelliği vardır. Baharat olarak başta balık

olmak üzere su ürünlerinde, et ürünlerinde, hamur işlerinde, pilavlarda, çorbalarda, peynir,

limonata, likör, soslarda ve baharat karışımlarında renk ve aroma verici, olarak

kullanılmaktadır.

Dünyanın en pahalı baharatlarından biri olup kg fiyatı günümüzde 1.500-2.000 YTL

arasındadır. Yaklaşık 150.000 çiçekten 1 kg. kuru safran elde edilmektedir (ARSLAN ve

ARK). İlaç, gıda, kozmetik, tekstil gibi alanlarda tat ve rayiha verici, baharat, tedavi edici ve

boyar madde olarak kullanılmaktadır.

Resim7: Safran sitigmaları

Photo7: Saffronstigmas

Stigmalardan 3-4 parça 1 bardak kaynar suya atılarak demlenir ve içilebilecek sıcaklığa

eriştiğinde yada isteğe göre soğuk olarak çay gibi içilebilir.

Geleneksel olarak ve Osmanlı sarayında aşure ve sünnet düğünlerinin en önemli ikramı olan

zerde yapımında kullanılmış olup günümüzde de bu ürünlerin üretiminde ve Safranbolu’ya has

safranlı lokumların imalatında yararlanılmaktadır.Boya, kozmetik, ilaç ve gıda sanayinde

kullanılmaktadır. En geniş kullanım alanları gıda ve ilaç sanayiindedir.

Tedavi amacıyla; iştahsızlık, bronşit, boğmaca, hazımsızlık, uykusuzluk, iktidarsızlık, gibi

rahatsızlıklarda kullanılmaktadır. Humma, kızamık ve dalak büyümesine karşı kullanılan

ilaçlarda yer almaktadır (ÖZEL VE ERDEN 2005). Özellikle, kanser araştırmalarında, bazı

kanser türlerine karşı potansiyel bir kanser önleyici olduğu için, geniş çapta denemelerde

kullanılan birmadde durumundadır (FIKRAT 2002; MCGİMPSEY, DOUGLAS 1997).

Örneğin, ABD, Japonya, Rusya, İspanya, Fransa, Romanya ve İngiltere'de yapılan kanser

araştırmalarında, fareler üzerindeki denemelerden, bazı kanser türleri için umut verici sonuçlar

alındığı belirtilmektedir. Çok pahalı bir madde olması nedeniyle, hem araştırma çalışmaları

sınırlanmakta hem de araştırma giderlerini çok arttırmaktadır. Bu nedenle, safranın kültürünün

yapılması ve geliştirilmesi ayrı bir önem taşımaktadır. Safranın ilaç ve gıda sanayindeki

önemine karşılık günümüzde boya sanayindeki önemi giderek azalmaktadır. Safran, geçmişte

boyama işlerinde, kumaş ve halı ipliklerinin boyanmasında geniş olarak kullanılmıştır. Ancak

boyamagücü çok yüksek olmasına ve hoşa giden parlak sarı renk vermesine rağmen pahalı bir

madde olması nedeni ile, bugün boyama amaçlı kullanımı çok azalmıştır. Sentetik boyalar çok

daha ucuz olduğundan safranın yerini almıştır (ARSLAN ve ARK, ÖZER ve ARK.).

Bugün, dünya piyasalarında, safranın gramı, altının gramına eşdeğer tutulmaktadır. Öyle ki

A.B.D.'de safran satışı, marketlerin reyonlarında yapılmamakta, safran market yöneticisinin

ofisindeki kasada muhafaza edilmektedir. Safran almak isteyen müşteri, yöneticiden peşin

18

ödeme karşılığında safranı satın almakta, kredi kartı kabul edilmemektedir. Aynı şekilde,

İspanya ve Yunanistan'da, safran alış verişi peşin ödeme karşılığı yapılmaktadır.

UYARI: Tedavi amacıyla kullanımında doz çok önemli olup doz aşımında hayati tehlikeye

sebep olabilecek kadar zehirlidir. Böbreklere zarar vererek kanamaya neden olur. Hamile

kadınlarda düşük yapmaya sebep olabilir.

2.2.6 Etken maddeleri ve bileşimi Safranın kendine has keskin bir kokusu (İyodoform, saman gibi) vardır. Bu kokunun sorumlusu

“pikrokrosin ve safranal olarak bilinen kimyasal maddelerdir.Kendine has sarı rengi

verenkrosin ve karotenoit adlı boya maddeleridir. Bu maddelerin tamamı safranı baharat, boyar

madde ve tedavi edici özelliği olan bir kaynak yapar. Safranın kimyasal yapısı oldukça

karmaşıktır.

Safranda 150’den fazla uçucu ve aroma taşıyan bileşik vardır. Bunların çoğu aralarında

zeaksantin, likopen ve değişik α- ve β-karoten de bulunan karotenoidlerdir. Safranın

aromasıkarotenoit, krosetinindigentiobioz esterinden kaynaklanmaktadır.Krosetin iki mol suda

çözünen gentiobioz ile (yani şekerlerle) birleşince ortaya çıkan ürün de suda çözünür. Ortaya

çıkan α-krosin kuru safranın kütlesinin %10’undan fazlasını oluşturan bir karotenoit

pigmentidir. Bu iki esterleşmişgentiobioz, suda çözünür hâle gelmiş olan α-krosini, pirinç

pilavı gibi su bazlı yemekleri renklendirmek için ideal bir ürün yapar.

Safranın keskin tadı glükozitpikrokrosinden gelir. Böcek öldürücü özelliğide bulunan ve

safranalın bir glikozit türevi olan pikrokrosin kuru safranın %4’ü kadarını oluşturur. Uçucu bir

yağ olan safranal, safranın ayır edici aromasının önemli bileşenlerinden biridir.

Safranalpikrokrosinden daha az keskindir ve bazı örneklemelerdekuru safranın uçucu

bölümünün %70’ini oluşturur. Safran’ın aromasının altında yatan ikinci bir bileşen,

kokusu"safran, ya da kurumuş saman gibi" tarif edilmiş olan, 2-hidroksi-4,4,6-trimetil-2,5-

sikloheksadien-1-on’dur. Safranaldan daha az bir oranda bulunmasına rağmen bu bileşen

kimyacılar tarafından safranın kokusuna en önemli katkıyı sağlayan bileşen olarak

tanımlanmıştır. Kuru safran pH değişmelerine karşı çok hassastır ve ışık ile oksitlendirici

etmenlerin etkisiyle kimyasal olarak hemen parçalanır. Atmosferdeki oksijen ile temasını

minimize etmek için hava geçirmez kaplarda saklanmalıdır.

2.2.7 Safranın yetiştirilmesi ve hasadı

Güçlü ve doğrudan güneş ışığını sever.Safran tarımında ekim alanının çok iyi sürülerek 1 yıl

dinlenmeye alınması gerekmektedir. Ertesi yıl ekim zamanın kadar tarla pullukla 4-5 kere

sürülür ve tırmıklanır. Ülkemizde ekim Ağustos ayının ikinci yarısı ile Eylül ayının ortasına

kadar yapılır. Dikim sırasında 12-15 cm derinliğindeki çizgilere 10.12 cm ara ile ekilip üzerine

gübre atılarak çizgilerin üzeri kapatılır. Bir tarladan üç yıl üst üste yararlanılır.

Üçüncü yılın sonunda tarla bozulur. Bozulan tarladan çapa veya bel ile soğanlar sökülür, çürük

ve bozuk kormlar ayıklanır geri kan sağlıklı fertler dikim zamanına kadar muhafaza edilir.

Safranlara toprak kurtları, tartla fareleri, köstebekler ve tavşanlar zarar vermektedir. Toprak

kurdu zararına karşı soğanların biraz erken sökülmesi gerekmektedir. Soğanların dikildiği

derinlik, aralık ve iklim, ürün miktarını etkileyen kritik faktörlerdir. Daha derinedikilen ana

soğanlar daha yüksek kaliteli safran üretir ama daha az çiçek tomurcuğuna ve yavru soğancığa

sahipolurlar.

Safranın hasat zamanı çiçeklenme dönemidir. Genellikle çiçek toplama işi Ekim ayında

yapılmaya başlanır 15-20 gün kadar sürer. Ancak iklim koşullarına göre Hasat kasım ayı

başında da başlatılabilir. İki aşmada oluşan hasat sabahın erken saatlerinde henüz açmamış

çiçeklerin elle toplanarak sepet gibi amaca uygun taşıma kaplarına alınması ile başlar. Bu

çiçekler/tomurcuklar gölge bir yere getirilerek açması için tekrar serilir. Açılmış çiçeklerde

tepeciğin alınması işlemin ikinci aşamasıdır bunu son basamak olan kurutma takip eder.

Kesilen parçada kalan dişicik borusu ne kadar kısaysa kalite o kadar iyidir. Tepecikler arasında

erkek organların dabulunması kaliteyi olumsuz yönde etkilemektedir.

19

Safran verimi yıldan yıla değişir. 3 yıl faydalanılan bir tarlada verim ilk yıl dekara 1 kg kuru

tepeciktir. İkinci yıl verim 2-4 kg/dekara yükselir ve 3. yıl tekrar azalarak 1-1,5 kg/dekara

düşer. Ortalama 80-120 binçiçekten 5 kg yaş tepecik, bundan da 1 kg kuru ürün alınır. Çiçek

verimi 80-90 kg/da olup, günde 2,5-3,5 kg çiçek toplanabilir. Bir kadın işçi ise saatte 50-60 gr

tepeciği çiçekten ayırabilir. Tüm bu hususlar dikkate alındığında safranın yetiştiriciliğinin çok

zahmetli olduğu, ancak küçük arazilerde yapılabileceği kolayca anlaşılabilir.Dünyanın en

pahalı baharatı olmasının temel sebebi safran üretimi ve hasadının emek yoğun ve düşük

verimli olmasıdır.

2.3 SARI KOKULU -KIŞ BOYNUZ OTU Eranthis hyemalis(L.) salisb. (syn:

Helleborushyemalis L.)

Düğünçiçeğigiller(Ranunculaceae) familyasının çok yıllık bir türü olan ve kar çiçeği, sarı

kokulu ya da Kışboynuz otu (Eranthis hyemalis), olarak bilinen bu bitki 16. yüzyıldan bu yana

çeşitli amaçlarla yetiştirilmektedir.

Anavatanı Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya olup Türkiye'de de doğal olarak yetişmektedir.

Kuzey Amerika'da iyi bilinen bir türdür.

Şekil 2: Sarı kokulu

Figure 2:Eranthis

Resim8: Sarı kokulu

Photo 8: Eranthis

Toprak yüzeyinden, çoğunlukla 5-20 cm. arasında boylanabilen çok yıllık, dik gövdeli ve

gövdeden çiçeklenen yumrulu otsu yapıdaki bir bitkidir. Gövdenin uç kısmında yer alan sarı

renkli çiçekleri 2-3 cm. çapında ve kupa görünümündedir. Çiçeklenme erken baharda yani

Mart- Nisan aylarında olur.

Gövde üzerinde yer alan yaprakları parçalı (3-5 loblu) yapıdadır. Bitki açık alanda 1300-1800

m. rakımlar arasında yetişir. Nemli, çayırlık alanlar ve çoğunlukla yapraklı orman kenarlarında

doğal olarak yetişmektedir.

Toprak altı bölümü de dahil olmak üzere bütün bitki zehirlidir.

Bilimsel sınıflandırma

Âlem: Plantae (Bitkiler)

Klad Angiosperms

Klad Eudicots

Takım: Ranunculales

Familya: Ranunculaceae

Cins: Eranthis

Tür: E. hyemalis

http://tr.wiktionary.org/wiki/%C3%A7ok_y%C4%B1ll%C4%B1k

http://tr.wikipedia.org/wiki/Avrupa

http://tr.wikipedia.org/wiki/Asya

http://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kuzey_Amerika

http://tr.wikipedia.org/wiki/Bilimsel_s%C4%B1n%C4%B1fland%C4%B1rma

http://tr.wikipedia.org/wiki/Plantae

http://tr.wikipedia.org/wiki/Angiosperms

http://tr.wikipedia.org/wiki/Eudicots

http://tr.wikipedia.org/wiki/Ranunculales

http://tr.wikipedia.org/wiki/Ranunculaceae

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Eranthis&action=edit&redlink=1

20

Parlak sarıçiçekleri sebebiyle iyi bir peyzaj bitkisi özelliği taşımaktadır. Avrupa'nın tümünde

süs bitkisi olarak geniş ölçüde yetiştirilmektedir. Bu sebeple bazı Avrupa ülkelerinde park,

bahçe vb. yerlerde süsü bitkisi olarak değerlendirilmek üzere yetiştirilir.

Ülkemizde Toros ardı kesim, Toroslar (Seyhan ve Bozoğlan B6), Erzincan (Eğin- Kemaliye

B7)), Antalya (Akseki’de 1500 m. C3) doğal yayılış göstermektedir. A3 karesinde yer alan

Bolu ve civarından Demiriz tarafından Eranthis hyemalis toplandığı kayıtlarda yer almaktadır

(Davis). Bu sebeple A3 karesi de grid haritada işaretlenmiştir (Harita.3).

Harita 3 . Eranthis hyemalis’in Türkiye’deki yayılışı.

Map 3:Spread of Eranthis in Turkey.

Ocak ayı ortalarından Mart ayı sonunu hatta bazı yerlerde Nisan ayı ortasına kadar çiçek açar.

Tam güneş ışığı veya yarı gölgelik alanlar yetişmesi için çok uygundur.

Büyüme dönemi boyunca neme ihtiyacı olmakla birlikte uyku( dormansi) döneminde kuraklığa

oldukça tolerans gösterir. Toprak istekleri bakımından her tür toprağa uyum sağladığı

söylenebilir. Soğuğa oldukça dayanıklıdır. Köklerinin çürümemesi için yetişme ortamı ve

yetiştirildiği alanlarda yağmur ve kar erime döneminde eriyen kar suları çok iyi direne

olmalıdır.

2.4 MANİSA LALESİ (Anemone blanda Schott ve Kotschy) (Syn: Anemone apennina L.

Subsp: BladaSchandKy)

Düğünçiçeğigiller(Ranunculaceae) familyasın bir cinsidir.Bu bitki yumrulu çok yıllık otsu bir

bitkidir.Ülkemizde halk arasında yoğurt çiçeği ve dağ şakayığı olarak da bilinir. Soğuğa

dayanıklıdır. Çiçeklerinin ortasında çiçek özü vardır. Yapraklar ve çiçek özünden uçucu yağ

elde edilerek kozmetik sanayiinde kullanılmaktadır. Gövdesi seyrek tüylerle kaplıdır. Mart

başından itibaren iri üç yaprağın ortasından çıkan 10 cm civarında bir sürgünün ucunda tam

açıldığında papatyaya benzer renga renk çiçekler açar. Bu çiçek yaklaşık 20 kadar taç

yapraktan oluşmaktadır. Herbir taç yaprak ise çıkış noktasından itibaren üreme organına kadar

beyaz olduğu halde bundan sonra taç yaprağının bitimine kadar renklidir. Yumrularından ve

tohumlarından çoğaltılmaktadır. Anemonlar içinde en erken çiçeklenen tür olup 7-20 cm

yüksekliğinde lila, mavi, mor, pembe ve beyaz çiçekler açan bu bitki 150- 2600 m. arasında

doğal olarak yetişir. Çok parçalı olan yaprakları maydanoz yapraklarına benzer ancak ona göre

daha iri yapıdadır. Genellikle bitki tohum verdikten sonra kaybolmaya başlar. Yaprakları koyu

grimsi yeşil renkte, ince ve çok parçalıdır. Mart- Nisan ender olarak da mayıs aylarında

çiçeklenir. Park ve bahçe peyzajında kullanılmaya çok uygundur.

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://1.bp.blogspot.com/-NHNmUi8_WzY/TriHZSNVWSI/AAAAAAAADJE/Hu0K4GdBFUM/s640/DryAnemoneBlandaTubers.jpg&imgrefurl=http://torontogardens.blogspot.com/2011/11/be-friend-to-anemones.html&h=480&w=640&tbnid=xqm7_PlVDxGKEM:&zoom=1&docid=dtGzy9mj2jrHgM&ei=kg6PU92MBeTZ4QSb9oGoBw&tbm=isch&ved=0CBwQMygUMBQ4ZA&iact=rc&uact=3&dur=302&page=8&start=109&ndsp=16

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.wrightmanalpines.com/sites/wrightmanalpines.com/files/a125_anemone_blanda_knobby2.jpg&imgrefurl=http://www.wrightmanalpines.com/blog/harvey/2011-12-11/tale-2-anemones&h=768&w=1024&tbnid=cWTW-P-Ntj3vLM:&zoom=1&docid=p2AO2S0ws9U2XM&ei=1qlkVI_HI-TmyQOLioGQCQ&tbm=isch&ved=0CHQQMyhPME8&iact=rc&uact=3&dur=1035&page=5&start=77&ndsp=21

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.fluwel.com/images/artikels/201/0_groot.jpg&imgrefurl=http://www.fluwel.com/windflower-anemone-blanda-white-splendour/201&h=376&w=351&tbnid=-GUmm662-QuIQM:&zoom=1&docid=z2h4IynS9stpUM&itg=1&ei=Ag6PU6rZNerd4QTlnYDgDw&tbm=isch&ved=0CIoBEDMoWTBZ&iact=rc&uact=3&dur=316&page=6&start=77&ndsp=17

21

Resim9: Manisa lalesi, anemon

Photo9: Anemon

Ülkemizde Çanakkale (A1), Bursa (A2), Amasya (A5), Trabzon-Zigana A7), Balıkesir-Bigadiç

(B2), Kayseri (B5), Muğla-Fethiye (C2), Antalya (C3), İçel-Anamur (C4), Adana-Seyhan (C5),

Hatay (C6)’ da doğal yayılış göstermektedir. Karadenis de ve Toroslar’da doğal yayılış

gösterir. -15 ˚C ye kadar dayanır.

Harita 5: Anemone blanda’nın Türkiye’deki yayılışını gösteren grid ve coğrafi harita

Map5 :Spread of Anemona in Turkey

Dünyada bütünGüney-Doğu Avrupa ülkeleri, Lübnan, Suriye ve Gürcistan’da doğal olarak

yetişmektedir.Bitkiyi meydana getiren yumruları koyu renkli ve kalın kabukla kaplı olup amorf

(düzensiz) bir yapıya sahiptir.

2.5 KARDELEN (Galanthus elwesii L., Galanthus woronowii L.)

Kardelenler (Galanthus’ lar) 20 tür, 4 alt tür ve 4 varyete ihtiva

etmektedir. Nergisgiller (Amaryllidaceae) familyasının cinsi olup tek

çenekli bitki grubundadır. 14 türü ülkemizde Avrupa’dan Asya’ya kadar

uzanan içinde Kafkaslarında yer aldığı geniş bir alanda yayılış

göstermektedir.Dünya üzerindeki yayılışı Avrupa’nın batısında Pirene

Dağlarından başlar ve doğuya kadar uzanır. Amaryllidaceae

(Nergisgiller) familyasından beyaz çiçekli, erken ilkbaharda hemen

kardan sonra ya da karın üzerinde çiçek açan, geriye doğru sarkık, süs

bitkisi olarak da park ve bahçe düzenlemede kullanılabilen,otsu bir

bitkidir.

Harita 6-a: Galanthus elwesii ve woronowii’ nin

Türkiye’deki yayılışını gösteren grid harita

Resim11: Galanthus elwesii Akdeniz kardeleni

Photograph 11:Galanthus elwesii

Halk arasında ve yetişme yörelerinde “Öksüzoğlan, aktaş, akbardak, karga soğanı”

olarak da adlandırılırlar (http://tr.wikipedia.org). Grid haritada G. elwesii’ nin yayılış

gösterdiği kareler pembe renkle G worronowii nin yayılış gösterdiği yerler de mavi

renkle gösterilmiştir.

Resim 10: Kardelen

Photo10: Snowdrop

http://tr.wikipedia.org/wiki/Nergisgiller

http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Snowdrop_Galanthus_elwesii.jpg


22

Harita 6(b,c): G elwesii ve woronowii nin Türkiye’deki yayılışı. Harita 6c

Map 6 (b,c): Spred of G. Elwesii andworonowi.

Kardelenler genellikle çok iyi bilinen ve kültürü en çok yapılan soğanlı bitki türlerinden biridir.

Popülerliği, güzel görünümleri, dayanıklılığı ve uzun ömürlüdür. Çiçekleri oldukça kısa bir

zaman diliminde açar. Galanthus ve Leucojum cinsleri yakın akrabalıkları olmasına rağmen

kolayca birbirlerinden ayrılabilirler. Çünkü leucojum bir birine eşit 6 tepal’e sahip olup bir

gövdede 2 veya daha fazla çiçeği vardır. Oysa Galanthus’larda dışarda bulunan 3 tepaliniçinde

3 adet daha kısa tepal vardır ve bir gövdede 1 çiçek ancak çok nadiren 2 çiçek bulunur. Her bir

soğanın 2 yaprağı vardır. (Meerow&Snijman, 1998; Davis, 1999). Çok ender olarak 3 ve daha

fazla yaprakta görülmektedir.*Doğrudan güneş ışığı istemeyen bu bitki dolaylı ışıklardan da

yararlanabilir.*Çok fazla soğuk ve sıcak havada bırakma çiçeğin yapraklarına, çiçeklerine ve

köklerine zararlıdır.*Saksı değişimi iki yılda bir olmak üzere sıcak ayların başladığı

zamanlarda yapılmalıdır.

Kardelenler, tıbbi açıdan oldukça önemli bitkilerden biridir.

Türkiye'de halk arasında, toprak üstü kısımları kalp

kuvvetlendirici, mide problemlerini giderici, adet

söktürücüolarak toprak üstü kısımları kullanıldığı gibi toprak

altı kısımları ise taze haldeyken ezilip çıban olgunlaştırmakta

lapa halinde kullanılmaktadır. Bitkiye tıbbi ve ekonomik olarak

değerlendirilmesini yapılarında bulunan alkaloit ve lektinler

denilen madde guruplarıdır.

Türkiye'de 14 türünün doğada yetiştiği bilinen kardelenlerden bazılarının soğanları Türkiye'nin

ihraç ürünleri arasında bulunmaktadır. Galanthus elwesii ile Galanthus ikariae ve/veya

Galanthus latifolius adlı türler, uzun yıllardan beri ve başta Hollanda olmak üzere bazı

ülkelere, "süs bitkisi" adı altında ihraç edilmiştir. Güncel durumda, Galanthus elwesii ile

Galanthus woronowii türleri dışındaki kardelen soğanlarının doğadan toplanarak ihraç edilmesi

yasaktır. Bahsi geçen ve Türkçede sırasıyla "Toros kardeleni" ve "Karadeniz kardeleni" olarak

anılan iki türün soğanlarının ihracatı ise sınırlandırılmıştır.

Resim12: Kardelenin soğan ve tohmu

Photo12: Boulbusandseeds of Galanthus.

2.6 ADIYAMAN LALESİ (Fritillaria persica L.)

Bitkiye tıbbi ve ekonomik olarak değer kazandıran yapılarında bulunan alkaloit ve

lektinler denilen madde guruplarıdır.

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://carolynsshadegardensdotcom.files.wordpress.com/2011/12/dscn0548.jpg&imgrefurl=http://carolynsshadegardens.com/tag/galanthus-straffan/&h=600&w=800&tbnid=T5CY5IQSvB7ueM:&zoom=1&docid=FRqXOsyWTAgDvM&ei=aBnrU473GOXOygO-34CwDA&tbm=isch&ved=0CFMQMygyMDI&iact=rc&uact=3&dur=521&page=3&start=42&ndsp=22

http://citesbulbs.myspecies.info/content/amaryllidaceae-0

http://citesbulbs.myspecies.info/content/genus-galanthus

http://www.meliscicekcilik.com/

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Galanthus_elwesii&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Galanthus_ikariae&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Galanthus_latifolius&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/wiki/Hollanda

http://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCs_bitkisi

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Galanthus_woronowii&action=edit&redlink=1

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.4hobbygarden.com/0129/img/v4.jpg&imgrefurl=http://www.4hobbygarden.com/0129/&h=600&w=1000&tbnid=E-BCLNcpJR2i-M:&zoom=1&docid=n1c42AmIbx_AGM&ei=wxjrU8DsI6fhywPpiIHYDw&tbm=isch&ved=0CGMQMyhbMFs4kAM&iact=rc&uact=3&dur=260&page=21&start=482&ndsp=26

23

Adıyaman ili ve çevresinde sıkça rastlanan ve süs bitkisi olarak değer taşıyan

Liliaceaefamilyasına ait bir Fritillaria türüdür.

Resim 13 F. Persica, Adıyaman lalesi

Mavi-mor renkli küçük çan şekilli çiçekleri ile ve uzun süren çiçek açma dönemi ile süs bitkisi

olarak kullanılma potansiyeli yüksektir. Ayrıca F.persicaL. türünün ihraç büyüklüğündeki

soğanları, TÜBİTAK tarafından desteklenen bir projeyle (TBAG-1124 no’lu proje), kimyasal

yönden incelenmiş ve bu bitkilerin soğanlarının ilaç sanayinde önemli bir etken madde grubu

olan streodial bileşikleri yönünden doğal bir kaynak olarak değerlendirilebileceği sonucuna

varılmıştır. Nitekim Fritillaria cinsine ait birçok tür içerdiği steroidal bileşiklerden dolayı

birçok hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır. Endüstride steroidal ilaçların elde edilmesinde

başlangıç maddesi olarak yararlanılabilecek steroidal bileşikler bakımından Fritillaria türleri de

kaynak olabilecek niteliktedir. Fritillaria türleri gösterişli çiçeklere sahip olması bakımından da

kültürü yapılan ve başta Hollanda olmak üzere, birçok Avrupa ülkesine ihraç edilen soğanlı

bitkiler arasında yer almaktadır. Fritillaria türleri üzerinde yapılan araştırmada, alkaloitlerin

dışında saponin, sterol, polisakkarit, nişasta, flavonoit, yağ asitleri, organik asitler ve uçucu

yağların bulunduğu belirlenmiştir. Fritillaria türlerinin kurutulmuş soğanlarından Çin tıbbında

kullanılan ve önemli bir ilaç olan “Bei mu” yüksek ateş, hemoralji, süt yetersizliği, apselerin

tedavisi, romatizma ve göz hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.

Harita7:Fritillaria persica’nın Türkiye’deki yayılışını gösteren grid harita

Map7 :Spread of F.Persica in Türkey

Genel cins özelliklerini yansıtan bu türün soğanları iğ şeklinde olup, 3-5 cm çap ve 6 cm kadar

yükseklikte olabilirler. Yumuşak ve düzgün gövdesi 20 cm’den başlayarak 100 cm’ye kadar

boylanabilir. Yapraklar 10-25 adet arasında olabilir. Bu yapraklar 15x3 cm boyutlarında ve

mızrağımsıdır. Ayrıca yapraklarını hepsi değişimli dizilmiştir. Renkleri grimsi yeşil olup puslu

bir görünüm taşır. Brakte yapraklar her çiçek için bir tane olacak şekildedir veya yoktur.

Çiçekler 7-20 adet arasında olup çan şeklindedir. Çiçekte renk, mavi-eflatundan başlayarak

yeşilimtırak griye kadar değişebilir.

24

Güneydoğu Anadolu’ da (Hatay ve İçel), Adıyaman ilinde doğada yetişen Adıyaman Lalesi,

dünyada Suriye, Lübnan, Ürdün, Irak ve İran’da yetişmektedir. Mayıs ayında çiçeklenir

2.7 ÇAKAL NERGİS- KARA ÇİĞDEM (Sternbergia candida Mathew Et T. Baytop)

Güneybatı Anadolu'da 1100m rakıma kadar yetişen,

endemik ve hoş kokulu çok güzel görünümlü, çok

yıllık, otsu formdaki soğanlı bir bitki olup

Amaryllidaceae (Nergisgiller) familyasına ait

Sternbergia cinsinin bir türüdür (Davis ve

Wikipedia).

Resim14: Sternbergia candida L.

Photo: Sternbergia candida L.

Bitki 1979 yılında bilimsel olarak adlandırılmış ancak adlandırılmasından birkaç yıl önce ilk

kez BRİAN MATHEW VE TURHAN BAYTOP tarafından bulunduğu bilinmektedir.

Ülkemizde doğal olarak Muğla ve Antalya ilinin batısında çok dar bir alanda yetişmektedir. Bu

alan harita:…..da bulunan grid haritada gösterilmektedir. Yetişme ortamı (Habitat); sedir ve

çam ormanı kenarları çalılık ve taşlık alanlardır.

Sternbergia’ların bilinen 7 türü olmakla birlikte bunların çoğu sarı ve sarımsı renkte çiçeklere

sahiptir. Projede ele alınan S.candida ise beyaz veya kremsi beyaz renkte çiçeklere

sahiptir(Gage&Wilkin, 2008).Çiçek rengi ve hoş kokulu oluşuyla aynı cinsin Türkiye’de

yetişen diğer türlerinden kolaylıkla ayrılır. Muğla-Fethiye’nin endemik türüdür.

Harita8: Sternbergia candida nın Türkiye’deki yayılışı

Map 8 :

Embriyosunda tek çenek bulunduğundan Sternbergialar “monokotiledon”

bitkilerdendir. Yaprakları ince, aşağıya doğru biraz bükülmüş, paralel

damarlı, 1 cm. eninde ve yaklaşık 20 cm uzunluğundadır. Doğal yetişme

ortamında Ocak Şubat aylarında bitki toprak yüzeyinde yaprak ve çiçekleri

ile görülebilir. Saçak köklü, çiçek kısımları üçlü gruplar halinde olup iletim

demetleri gövdede dağınıktır. Çenek ise tohumun yapısında bulunan bitki

taslağındaki yapraklardan her biridir. Kısaca tohum yaprağı da denilebilir.

Sternbergia türleri genellikle zambakgiller (Iridaceae) ve Kolşinasegiller(Colchinaceae)

familyalarının bazı fertleri ile karıştırılmaktadır. Bunların hepsi kısa saplı kadeh şeklinde

çiçeklere sahiptir (Mathew, 1983). Aralarındaki fark Crocus’lar 3 stamene (organ) sahipken

Sternbergia ve çiğdem 6 stamene sahiptir. Colchicum ise yer altında kalan yumurtalığa sahip

olmalarındandır.

Krallık: Plantae

Pertinaks: Kapalı tohumlular

Pertinaks: Monokotiller

Order: Asparagales

Ailesi: Amaryllidaceae

Altfamilya: Amaryllidoideae

Cins: Sternbergia

Waldst. ve Kit.

http://citesbulbs.myspecies.info/category/sternbergia/sternbergia-candida

http://citesbulbs.myspecies.info/content/morphometric-study-species-delimitation-isternbergia-luteai-alliaceae-amaryllidoideae-and-it

25

Resim 16: Galanthus elwesii

Photo 16: Galanthus elwesii

Kardelen çiçekleri beyaz, sarkık ve çiçeklerin dip kısmında beyaz yeşil noktalar bulunduğu

halde çalışmada ele alınan beyaz çiçekli (Sternbergia candida L.) çakal nergisin çiçekleri krem

rengine dönük beyaz renkte ve dik çiçekleri vardır.

Nergisgiller (Amaryllidaceae) familyasının bu iki cinsi

ve türü monokotiledon ailesine aittir. Bunların

arasında yukarda bahsedilen farklılık dışında da bazı farklılıklar vardır.

S. candida, B.Mathew ve T.Baytop’a göre bitki doğal ortamında Ocak-Şubatta

çiçeklenmektedir ancak bu süre ekimi yapılanlarda Mart ayına kadar uzamaktadır. Proje

kapsamında tarafımızdan yapılan tespitlerde Ocak –şubat arası olarak çiçeklenme dönemi

belirlenmiştir), Mathew, 1983e göre Galanthus türlerinin çoğu kış ve bahar ayları arasında

çiçeklendiğini belirtmiş olup bizim tespitlerimizle örtüşmektedir.

2014 Yılı Doğal Çiçek Soğanlarının İhracat Listesi Tablosunun I. Bölümünde yer alan doğadan

toplanarak sökümü yasaklanan türler arasında yer almaktadır. Türkiye'deki

Doğal Soğanlı Bitki Yönetmeliği'ne göre bu türlerin doğadan toplanarak

ticaretinin yapılması yasaktır. Bu iki türde IUCN kriterlerine göre

Tehdit Altında-Duyarlı (VU) kategorisinde yer almaktadır.

İhracatı yasaklanan soğanlı bitkiler arasında olan “çakal nergisi” (Sternbergia

candida), 1990’lı yılların başında da sınırlı olarak yetiştiği tek yer olan

Fethiye - Baba Dağ’ dan toplanarak yaklaşık 8 ton ihraç edilmiştir. Bu çok

nadir endemik bitkinin yönetmeliğe göre ihracatına kontrollü olarak izin

verilen, sarı çiçekliS. lutea adı altında Avrupa’ya ihraç edildiği anlaşılmıştır.

2. LİTERATÜR ÖZETİ Türkiye’de 600-700 kadarı geofit olan (ARSLAN,1993) taksonlarla birlikte yaklaşık 10.000

bitki türü doğal olarak yetişmektedir. Bu türlerin büyük çoğunluğu Amaryllidaceae

(Nergisgiller), Iridaceae (Süsengiller), Liliaceae (Zambakgiller), OrchidaceaeSalepgiller) ve

Araceae (Yılanyastığıgiller) familyalarındandır.

Resim15:Sternbergia candida

Photo 15: Sternbergia candida

Sternbergia lutea

(Sarı çiçekli)

http://citesbulbs.myspecies.info/category/sternbergia/sternbergia-candida

http://translate.googleusercontent.com/translate_c?depth=1&hl=tr&prev=/search?q=sternbergia&biw=1280&bih=603&rurl=translate.google.com.tr&sl=en&u=http://en.wikipedia.org/wiki/File:Sternbergia_lutea_MILAN.jpg&usg=ALkJrhjO4IzDRd76W_5utvJmuqiBw0b5uw

http://citesbulbs.myspecies.info/category/galanthus-wild-species/galanthus-lagodechianus

26

Yaklaşık bir asırdır Anadolu topraklarından Tıbbi Aromatik ve Soğanlı Bitkiler (TASB)

toplanarak iç ve dış ticareti yapılmaktadır. Bu faaliyetler önemli bir döviz girdisi sağlamakla

birlikte aşırı ve hatalı toplamalar sebebi ile zaman zaman doğanın tahribatına sebep olmuştur.

Geofitlerin çoğunlukla faydalanılan bölümü soğanları, yumruları gibi toprak altı organları

olduğundan faydalanmak amacıyla plansız ve aşırı şekilde sökülmeleri bu türlerin yok olma

tehlikesiyle yüz yüze gelmelerine ve ekosistemlerde önemli tahribata sebep olmaktadır. Bu

sebeple nesillerinin devamı için geniş alanlarda yetiştirme çalışmalarının yapılması ve

faydalanmanın çoğunlukla bu alanlardan gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Ülkemizde ODOÜ

den faydalanma çoğunlukla doğadan toplanarak yapılmaktadır (Altan ve ark. 1984).

Gıda, baharat ve tedavi amacıyla kullanılan bu bitkiler eşsiz güzellikleri sebebiyle diğer

faydaları yanında süs bitkisi olarak da değer kazanmıştır. Avrupa’ya ilk ihraç edilen soğan

laledir (Arslan, 1993).Günümüzde dış ticareti yapılan bazı yumrulu ve soğanlı bitkiler özel

sektör tarafından üretilerek ya da DÇSK tarafından firma ve tür bazında yıllık olarak belirlenen

kotalara göre doğadan sökülerek üretim materyali olarak kullanıldıkları gibi ihraç da

edilmektedir.

Antalya’da kurulan ilk Türk firması Galanthus (Kardelen) ihracatı için izin alarak faaliyetlerine

başlamıştır. Takip eden yıllarda diğer tıbbi aromatik bitkiler yanında çiçek Soğanı işi ile

uğraşan çok sayıda firma kurulmuştur. Bu tarihten sonra 10-15 yıl kadar hızla gelişen doğal

çiçek soğanı ihracatı hızlı bir doğa tahribini de beraberinde getirmiştir. Bazı türlerin öncelikli

olarak korunması mecburiyeti; bilim adamları, araştırmacılar, ilgili devlet kurumu

temsilcilerinin ve konuya ilgi duyan kişiler tarafından ulusal ve uluslararası toplantılarda dile

getirilmiştir. Sonuçta ilk kez 1972 yılında İhracatı Geliştirme Merkezi (İGEME) tarafından bazı

türlerin toplanarak ihracatına bazı yasaklar getirilmiştir. Bu yasaklamalar geofit yetiştirilmesi

ve yetiştirilen bu ürünlerin ihraç edilmesini gündeme getirmiştir. Ülke ekonomisinde önemli

yeri olan geofitlerin yetiştirme yoluyla çoğaltılması, doğanın ve nesli tehdit altında olan türlerin

korunması açısından da çok önemlidir.

Bunun yanında geofit üretimi; Ege, Akdeniz ve kısmen de Karadeniz Bölgelerinde

yoğunlaşmıştır. İç Anadolu Bölgesi diğer ODOÜ içinde yer alan geofitlerin üretimi ve

değerlendirilmesi açısından da zayıf kalmıştır. Bölgesel koşullar ve ihracatın yapıldığı gümrük

çıkış kapılarına uzaklık da bölgede bu ve benzeri faaliyetlerin yapılamamasında etkili olmuştur.

Oysa İç Anadolu Bölgesi Koşullarında yetişebilecek geofitlerin bu bölgede de yetiştirilmesi,

bitkisel ürün üretimi ve ticareti açısından zayıf kalmış bu bölgeyi de hareketlendirmek ve yöre

halkının kalkındırılması yanında sosyal ormancılık açısından da faydalı olacaktır.

Süs bitkileri konusu hızla gelişen bir konu olup bu doğrultuda ülke ekonomisi ve

ihracatımızdaki yeri de giderek artmıştır (Altan, 1982). İhracatı yasaklanmış ya da kotaya

bağlanmış ülke ekonomisi için önemi olan yabani çiçek soğanları gibi geofitlerin yetiştirme

yoluyla çoğaltılması, doğanın ve nesli tehdit altında olan türlerin korunması açısından çok

önemlidir.

3 MATERYAL VE YÖNTEM

3.1 Materyal

Araştırmada kullanılan üretme materyali projeye konu olan geofitlere ait soğan, yumru ve

kormlardır. Ağlayan gelin (Fritillaria imperialis L.) soğanları ile sarı kokulu (Eranthis

hyemalis)ve Manisa Lalesi (Anemona blanda L.) yumruları ile 2. Deneme alanına ekilen

27

Adıyaman lalesi(Fritillaria persica L.), Kardelen (Galanthus elwesii ), nergis (Narcissussp),

Adasoğanı ( Urgeniamaritima L.) soğanları, Yasemin Süs Bitkileri Tic. Paz. Firması’ndan hibe

olarak, safran (Crocus sativus L.) kromları ise Safranbolu’da safran üretimi yapan bir

üreticiden bir kısmı hibe ve diğer kısmıda ücreti ödenmek suretiyle temin edilmiştir. Denemeye

dahil edilen bir diğer tür olan kara çiğdem (Sternbergia candida L.) ise proje lideri tarafından

doğal yayılış gösterdiği Babadağ’dan orman rejimine giren bir alandan araştırma materyali

olarak temin edilmiştir.

3.1.1 Soğan ve Yumruların Temini Ve Ekim İçin Hazırlanması:

3.1.1.1 Soğan ve Yumruların Temini:

Çalışmada kullanılacak üretme materyalinden safran dışındaki türlere ait yumru, rizom ve

soğanlar soğanlı bitki ticareti yapan ihracatçı bir firma olan “Yasemin Tarım”dan temin

edilmiştir. Bu çalışmaya katkıda bulunmak amacıyla firma bu soğanları hibe olarak vermiştir.

Safran kormları ise Safranbolu Davutobası Köyü’nde safran ekimi yapan bir üreticiden az bir

miktarı hibe geri kalanı ise parası ödenerek satın alınmıştır. Safran kormları ekili oldukları

yerden sıralar takip edilerek bir bel yardımıyla çıkarılmışlardır. Bu işlem sırasında kormlara

zarar verilmemesine özen gösterilmiştir.

Resim Satın alınan safran yumrularının topraktan çıkarılması

Photograph

3.1.1.2 Soğan ve yumruların ekim işlemi için hazırlanması:

3.1.1.2.1 Yumru ve soğanların ekim işlemine hazır haline getirilmesi

3.1.1.2.1.1 Fritillaria imperialis ve Fritillaria persica

Temin edilerek jüt çuvallar içinde çalışma alanına getirilen Fritillaria imperialis ve Fritillaria

persica soğanlarından çürük ve hayatiyetini kaybetmiş olanlar ayıklanır ve geriye kalanlar

sayılarak büyüklüğüne göre kabaca 3 gruba ayrılır. Deneme desenine göre büyüklüğü

Resim : Doğanların firmadan teslim alınması

28

belirlenmiş alt parsellerde açılan çizgilere eşit sayıda ve büyüklükte gelecek şekilde sayılarak

torbalara alınmıştır.

Her bir torba sıra başlarına ekilmek üzere bırakıldığı için ekim çalışması başladığında zaman

kazanılmış ve planlı bir ekim sağlanmış olmaktadır.

Resim : Soğan ve yumrularıan ekim işlemine hazırlanması

Photograph :

3.1.1.2.1.2 Topraktan çıkarılan safran kormlarının ekim işlemine hazır haline getirilmesi

Topraktan çıkarılan kormlar toz ve topraktan arındırıldıktan

sonra kırık, çürük ve bozuk olanlar ayrılır daha sonra geriye kalanlar büyüklüklerine göre

kabaca üç gruba ayrılır. Bunlar da çizgi sayısı kadar ayrılır ve böylece her sıraya büyüklük

bakımından benzer ve eşit sayıda korm ekilmesi sağlamış olmaktadır.

3.1.1.2.1.3 Manisa lalesi, Kış boynuzotu, Kardelen ve Çakal nergisi yumrularının ekim

işlemine hazır haline getirilmesi

Her sıraya eşit sayıda yumru ekilebilmesi için bir ölçü kabı olarak bir tas kullanılmış olup bu

tasın aldığı soğanlar tartılmış ve 100 yumrunun ağırlığı kayda alınmış ve buradan 1000 dane

ağırlığı bulınmuştur.

Eranthis hyemalis (sarı kokulu)

Resim Tohum ölçü kabı

Resim:

Photograph: mesure cup

1 ölçek tas yumru ………………….539.594 gr.

100 adet yumru………………… …45.846 gr.

1000 dane ağırlığı………………… 458.460 gr.

1 ölçek tasda bulunan yumru sayısı 1175 adet (+/- 10)

Resim

Photograph

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.agaclar.net/galeri/displayimage.php?imageid=28988&imgrefurl=http://www.agaclar.net/galeri/showimage.php?i=28988&c=584&h=356&w=475&tbnid=c9Z-Lp9fvnst3M:&zoom=1&docid=bGrp8i0i9NFdaM&ei=LP31U6u6FurG7AaHo4Aw&tbm=isch&ved=0CDwQMygXMBc&iact=rc&uact=3&dur=2097&page=2&start=15&ndsp=21

29

Eranthis alt parselinde her bir sıraya 1.175 adet yumru ekilmiştir.

resim Google.com eranthis

Anemone blanda (Manisa lalesi)

1 ölçek tas yumru ………… 653.925 gr.

200 adet yumru…………………127.988 gr.

100 adet yumru ……………… 63.994 gr.

1000 dane ağırlığı……………… 639.94 gr.

1 ölçek tasda bulunan yumru sayısı… 1022 adet (+/- 10)

Anemone alt parselinde her bir sıraya 1.022 adet anemone yumrusu ekilmiştir.

3.1.1.2.1.4 Kara çiğdem soğanlarının ekim işlemine hazır haline getirilmesi

Fethiye –Baba dağ’da bir arazi çalışması sırasında orman rejimine giren sahada, orman yolu

kenarında bulunan ve yol çalışması sırasında yok olabilecek çok küçük bir lokalitede bulunan

bitkiden 9 adet soğan sökülerek Ankara’da Araştırma Müdürlüğü laboratuarında + 4 ˚C de

ekim zamanına kadar korumaya alınmıştır.

İlk deneme amaçlı ekilen soğanların çevresi 1.5-2.0 cm. olarak belirlenmiştir.

3.1.1.2.1.5 Kardelen soğanlarının ekim işlemine hazır haline getirilmesi

Soğanlar kontrol edilerek ezik, çürük ve hastalıklı görünümü olan bireyler uzaklaştırılır ve

sıralara homojen bir dağılım sağlamak amacıyla küçük, orta ve daha büyük çoğan çağına

sahip olanlar ayrılara ayrı ayrı torbalara alınarak etiketlenir.

3.2 Yöntem

Proje ile üzerinde çalışılacak türler İç Anadolu gibi faklı bir ekosistemde ilk kez yetiştirileceği

için önce bir ön deneme yapılması uygun görülmüştür. Bu ön denemenin amacı projeli

çalışmaya başlamadan önce bu türlerin İç Anadolu ekosisteminde yetişip yetişmeyeceğinin

araştırılması ve başarı sağlandığında projeli çalışma olarak ele alınmasına karar vermede

kılavuz olmasıdır. Çünkü söz konusu bu bitkiler İç Anadolu koşullarında doğal olarak

yetişmemektedir.

Ön deneme alanında Ağlayan gelin (Fritillaria imperialis L.)tek sıra halinde, safran (Crocus

sativus L.) yeterli miktarda olmadığı için 10-15 adet küçük yumru bir öbek halinde ve diğer iki

tür Eranthis ve Anemon ise 2 sıra ekilmiştir.

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://2.bp.blogspot.com/-imCyE0yKCWQ/Tqs41dipjsI/AAAAAAAAKTk/VpQtExQuf3Q/s1600/Anemone_bulbs.jpg&imgrefurl=http://www.maydreamsgardens.com/2011/10/bulbs-in-generic-sense.html&h=1242&w=1600&tbnid=V6VPRdFRGSfRlM:&zoom=1&docid=J854rMBbrKMymM&ei=Qw-PU5uKH4744QSeloCAAg&tbm=isch&ved=0CDkQMygxMDE4rAI&iact=rc&uact=3&dur=632&page=21&start=337&ndsp=17

http://www.google.com.tr/imgres?imgurl=http://thumbs.dreamstime.com/z/eranthis-hyemalis-bulbs-white-26838160.jpg&imgrefurl=http://www.dreamstime.com/stock-photo-eranthis-hyemalis-bulbs-white-image26838160&h=957&w=1300&tbnid=e2Rd7xLd2j3vaM:&zoom=1&docid=wNkuRE7nDRysZM&ei=IfH1U8_QD8in0AXkoYDwAQ&tbm=isch&ved=0CDoQMygVMBU&iact=rc&uact=3&dur=1423&page=2&start=16&ndsp=19

30

Ekim ayında bu ön deneme alanında yapılan inceleme, gözlem ve tespit çalışmalarında bu

türlerin alana adaptasyonunun incelemeye değer olduğu tespit edildiğinden projeli çalışma

olarak ele alınmasının uygun olacağına karar verilmiş ve projesi hazırlanarak çalışmalara

başlanmıştır.

Çalışmada * Ön Deneme Alanı (ÖDA), *Projeli Deneme Alanı ( PDA) (5 sıra), * Diğer

türlerinde denendiği 2. Ön Deneme Alanı ( 2. ÖDA), * Geniş Deneme Alanı (GDA) şeklinde

arazi çalışmaları yapılmıştır.

Projede aynı zamanda sosyal ormancılık yönünden yöre halkına tanıtılması amacıyla isteki

arazi sahibi 2 köylüye üretme materyali verilerek ekim çalışması da yaptırılmıştır.

3.2.1 Proje hazırlık Çalışmaları

3.2.1.1 Deneme alanının seçimi

12-17 Ekim 2003 tarihleri arasında deneme alanın tespiti için arazi çalışması yapılmıştır.

Önceden deneme alanı kurulabilecek alanlar olarak tespit edilen Kızılcahamam (Şahinler

fidanlığı), Ilgaz (Kadınçayırı fidanlığı, Safranbolu ve Çankırı-Eldivan Fidanlığı’na gidilerek

üzerinde çalışılacak bitkilerin yetişme koşulları, toprak, ışık, su, rakım ve iklim özellikleri,

yetişme alanının uzun süre kar alması gibi faktörler dikkate alınarak etütler yapılmıştır.

1-Çamkoru-Araştırma Ormanı: Bu ormanda arazi eğiminin uygun olasına karşın istenmeyen

özelliklerin başında gelen toprağın su tutma özelliğinin bulunması dikkate alınarak burada

deneme alanı kurulmasından vaz geçilmiştir.

2-Kızılcahamam-Şahinler Fidanlığı: Bir çok bakımdan çalışmaya uygun olan bu fidanlığın

kapatılacağı öğrenilmiş olup bu fidanlıkta çalışılamayacağı anlaşılmıştır. Fidanlığın

karşısındaki tepe incelenmiş, toprağın su tutma özelliği olduğu, civarda bulunan tepelerden

gelecek kar ve yağmur sularının direne edilemeyeceğine karar verilmiş ve yola yakın olması

sebebiyle koruma problemi yaşanabileceği düşünülerek burada da deneme alanı kurulması fikri

elimine edilmiştir.

3-Ilgaz-Kadınçayırı Fidanlığı: Bu Fidanlık deneme alanı kurulmak için en uygun alan olarak

belirlenmiştir. Ancak bu fidanlığın kapatılarak İl Özel İdaresine devredildiği ve bu alanın

halkın kullanımına açıldığı öğrenilmiştir. Alanın koruma probleminin olacağı, projeye konu

olan bitkilerin son derece dekoratif çiçekler açması sebebi ile mesire alanı olarak

değerlendirilecek bu bölgede çiçeklerin tahrip edilebileceği dikkate alınarak burada deneme

alanı kurmaktan vaz geçilmiştir.

4-Çankırı Eldivan Fidanlığı:

Bu fidanlık iklim ve toprak özellikleri yanında koruma probleminin bulunmayacağı dikkate

alınarak deneme alanı kurmaya uygun bulunmuştur.

Sonuç olarak:Çankırı-EldivanFidanlığı’da gerekli izinler alınarak projenin deneme alanının

kurulacağı yer olarak tespit edilmiştir. Çalışma fidanlık sınırları içinde yürütülecektir. Ancak

deneme alanı mevcut yastıkların üzerinde kurulmayacaktır. Fidanlığın arka kısmında

kullanılmayan, işlenmemiş, hafif eğimli herhangi bir yetiştirme faaliyetinin yapılmadığı boş,

orta düzeyde taşlık, doğal koşullara uygun olan alanda deneme kurulacaktır.

3.2.1.2 Deneme alanının koordinatları ve fidanlığın rakımı

Projeli çalışmanın deneme alanı 3.2.1 de belirtildiği gibi Ankara Orman Bölge Müdürlüğü,

Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü’nün sorumluluk alanında bulunan “Eldivan Orman

31

Fidanlığı” içinde tesis edilmiştir. Fidanlığın rakımı 1450 m. olarak belirlenmiştir. Bu deneme

alanının koordinatları ve rakımı aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo. Deneme alanının koordinatları

TableCoordinats of researcharea

Fritill

aria Eranthis Anemone

Cro

cus

B1 B2 B3 B4 B5 B1 B2 B3 B4 B5

K K K K K K K K K K K K



G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1

G1

G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1

G1

G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1 G1

G1

G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2

G2

G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2

G2

G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2 G2

G2

K kontrol, G1 Küçükbaş hayvan gübresi, G2 büyükbaş hayvan gübresini göstermektedir.

Proje arazi planı (5,10m.) Diğer türler için deneme arazi planı (2,5m.)

1.5m. 1.2m. 1.2m. 1.2m. 1.0m. 0.5m. 0.5m. 0.5m.

Frittileria

İmperialis

Eranthis

hyemalis

Anemone

blanda

Crocus sativus Frittileria

persica

Ada

soğanı Nergis

Stern-

bergia

K. K. K. K. K. K. K. K.

2m

.

* * * * * 5

* * * * *

8 8 8 8 8

Enine 5,

boyuna 8 ad. Soğan 15 cm.

aralıkla ekildi.

(Toplam 40 ad.

* * * * * 5 * *

* * *

120ad.

Enine 5,


arayla ekildi.

(Topl. 600

* * * * * 5

* * * * *

85ad.

Enine 5,


arayla ekildi.

(Topl. 425 ad.)

* * * * * 5

* * * * *

16 16 16 17 16

Enine 5 soğan,

15 cm. arayla ek.

(Topl. 81

* *

* *

8 9

15 er cm.

arayla

17 ad.

*

*

15cm.aral

ıkla

12ad.

*

*

15cm

aralıkla

25ad

*

*

25cm.aralıkla

9ad.

K.B.G K.B.G. K.B.G. K.B.G. K.B.G. K.B.G. K.B.G. K.B.G.

2m

.

* * * * * 5

* * * * *

9 9 9 9 9 Enine 5 ,

boyuna 9 ad.

soğan 15 cm. arayla ekildi.

(Toplam 45 )

* * * * * 5

* * * * *

120 Enine 5 ,

boyuna 120 ad.

soğan 15 cm. arayla ekildi.

(Topl. 600 )

* * * * * 5

* * * * *

85 Enine5,

boyuna 85

Soğ. 15 cm. arayla ekildi.

Topl. 425 )

* * * * *

5

* * * * *

16 16 16 17 16

Enine 5, 15 er

cm. arayla

ekildi.(Top. 81)

* *

* *

9 9

15 er cm.

arayla ek

18 ad.

*

*

.

15cm.aral

ıkla13ad

*

*

25ad.

15cm.ar

alıkla

*

*

9ad.

25cm.aralıkla

BOYLAM ENLEM RAKIM

33° 27′ 30″

33° 29′ 00″

40° 30′ 00″

40° 31′ 00″

1450 m

Tablo Deneme deseninin

istatistikî modeli

Table Statistical model of

thetrialtype

32

B.B.G. B.B.G. B.B.G. B.B.G. B.B.G. B.B.G. B.B.G. B.B.G.

2m

.

* * * * * 5

* * * * *

8

Enine 5 , boyuna 8 ad.

soğan 15 cm.

aralıkla ekildi. (Toplam 40 )

* * * * *

5 * * * * *

120

Enine 5, boyuna 120 ad.

soğan 15 cm.

aralıkla ekildi. (Topl. 600)

* * * * *

5 * * * * *

85 Enine 5 ,

boyuna 85 ad.

soğan 15 cm. aralıkla ekildi.

(Topl. 425 ad.)

* * * * * 5

* * * * *

16 17 19 17

16

Enine 5 , boyuna

85 ad. soğan 15

cm. aralıkla

ekildi. (Topl. 85)

* *

* *

9 10 15

er cm.

arayla

ekildi.

17 ad.

*

*

15cm.aral

ıklarla

12ad.

*

*

15cm.ar

alıkla

25ad.

*

*

25cm.aralıkla

9ad.

Tablo: Projede yer alan Geofit’lerin Arazi Planı-Eldivan fidanlığı-1

Table

Tablo :

Table

Deneme alanlarında küçükbaş (KB) ve büyük baş (BB) hayvan gübresi ve gübreleme

yapılmayan kontrol (K) parselleri hazırlanmıştır. Üzerinde çalışılan türlerin hepsi su tutan

topraklarda ve taban suyu yüksek olan alanlarda gelişememekte ve su sebebiyle toprak altı

kısımları çürümektedir. Bu yüzden iyi direne olabilen yerler ve eğimli araziler çalışma için

uygundur. Deneme alanı seçilirken bu kriterler dikkate alınmıştır. Arazinin eğimine göre en baş

kısımda kontrol parseli vardır. Bunu takip eden ve farklı gübre uygulanan parsellerin KB gübre

uygulanan parsel ile BB gübre uygulanan parsellerin arasına 20-25 cm derinliğe inecek şekilde

sac plaka çakılarak yağmur suları ilebirbirlerinden etkilenmemeleri sağlanmıştır.

3.2.2 Deneme alanının toprak özellikleri ve değerlendirilmesi

Deneme alanından ve köylülerin tarlalarından ve Safranbolu’da safran üretimi yapan 1

üreticinin ekim yaptığı alanlardan 0-10, 10-30, ve 30-60 cm. derinliklerden alınan toprak

örnekleri İç Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’ne getirilerek toprak

laboratuvarlarında analiz edilmiştir.

Numunenin Derin Kum Silt/ toz Kil Topra pH CaCO3 Org. Total Değişebilir Katyonlar (H2O) EC Tuz

Crocus

sativus

Anemone

blanda

Eranthis

hyemalis

Fritillaria imp. F.

persica

N Sternber

gia

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 1

KÜÇÜKBAŞ GÜBRE

KONTROL

BÜYÜKBAŞ

GÜBRE

SAC

Tablo :Alt parseller arsına

yerleştirilen sac plaka

Table

33

Alındığı Yer

lik

cm

% % % k Türü % Mad.

%

%N Ca+2

(ppm)

Mg+2

(ppm)

Na+1

(pp)

K+1

(ppm) S.cm-1 %

Eldivan Fid. 0-30 38,96 30,7 30,32

Kil-

Bal 6,90 0,00 9,255 0,463 9432 484,8 64,4 702,0 159,60 Tuzsuz

Eldivan Fida. 10-30 34,96 32,7 32,32

Killi

Balçık 6,99 0,00 3,147 0,157 9432 177,6 87,4 468,0 107,70 Tuzsuz

Eldivan

Fidanlığı

30-60 40,96 32,7 26,32 Balçık 7,15 0,69 2,851 0,143 13100 434,4 69,0 382,2 245,00 Tuzsuz

Safranbolu-

Şerife Ünsal 0-10 26,96 24,7 48,32 Kil 7,55 8,26 7,064 0,353 12576 441,6 23,0 3510,0 237,00 Tuzsuz

Safranbolu-

Şerife Ünsal 10-30 26,96 24,7 48,32 Kil 7,73 8,95 3,895 0,195 12576 441,6 41,4 4134,0 193,70 Tuzsuz

Safranbolu-

Şerife Ünsal 30-60 26,96 24,7 48,32 Kil 7,88 8,95 3,532 0,177 12576 1056 41,4 2340,0 164,90 Tuzsuz

Korgun-

Karatp. Köy 0-10 63,68 18,4 17,96

Kumlu

Balçık 7,78 0,69 6,103 0,305 8384 1113,6 41,4 2964,0 137,70 Tuzsuz

Korgun-

Karatepe ky. 10-30 61,68 20,4 17,96

Kumlu

Balçık 7,86 0,69 4,539 0,227 8384 1113,6 46,0 2262,0 127,10 Tuzsuz

Doğdu 0-30 31,32 14,4 54,32 Kil 7,56 0,00 3,885 0,194 4716 4543,2 64,4 1014,0 170,40 Tuzsuz

Alemdar 0-30 23,32 20,4 56,32 Kil 7,58 2,07 4,129 0,206 13100 1663,2 64,4 2730,0 174,30 Tuzsuz

Tablo. : Çankırı - Haziran -2005 toprak analiz sonuçları

Table :

Çankırı yöresine ait topraklarda tekstür (bünye), pH, EC, kireç, organik madde (OM), total azot

(N) ve değişebilir katyon (kalsiyum, magnezyum, sodyum, potasyum) analizleri yapılmıştır.

Toprak tekstürü hafif bünyeden ağır bünye arasında değişiklik göstermektedir. Balçık ve killi

balçık olanlar sorun teşkil etmdiğihalde, killi olanlar sorun teşkil etmektedir. Yüksek kil oranı

bitki gelişmesini engelleyici olabilmektedir. Toprak pH’sınötrden hafif bazik arasında

değişmekte ve sorun gözükmektedir. EC değerlerinden toprakta tuzluluk probleminin olmadığı

anlaşılmaktadır. Kireç değerleri arasında çok büyük değişiklikler görülmektedir. Bazı

derinliklerde hiç kireç gözükmezken bazı derinliklerde % 8’e varan değerler söz konusu

olmaktadır. Organik madde değerleri % 2,851- % 9,255 arasında değişmekle birlikte toprak

organik maddece iyi durumdadır. Değişebilir kalsiyum ve magnezyum değerleri yeterli,

değişebilir sodyum değeri biraz düşük, değişebilir potasyum ise derinliklere göre çok farklılık

göstermektedir.

Bu durum bazı derinliklerde potasyumun yeterli, bazı derinliklerde ise yetersiz olduğunu

göstermektedir. Bu değerlendirmeler göz önünde bulundurulduğunda Çankırı’ya ait topraklarda

bu çalışmanın yapılabileceğini göstermiştir.

4. BULGULAR

Araştırma bulguları yıllar itibariyle ön deneme alanı, projeli deneme alanı, 2. Ön deneme alanı

ve sosyal ormancılığa yön vermek için geniş alanda (10 sıra) yapılan çalışmalar ile köylülere

yaptırılan uygulama alanları ile ilgili tespitler yapılmıştır. Arazide elde edilen verilere göre

hazırlanan cetveller ve grafikler ile yorumları bu bölümde verilmiştir.

4.1 Araştırma Bulguları

4.1.1 2003 Yılında yıllar itibariyle yapılan ölçüm ve sayımların sonuçları

Ön deneme alanında Ağlayan gelin (Fritillaria imperialis L.)tek sıra halinde, safran (Crocus

sativus L.) yeterli miktarda olmadığı için 10-15 adet küçük yumru bir öbek halinde ve diğer iki

tür Eranthis ve Anemon ise 2 sıra ekilmiştir. Bu ön denemenin amacı projeli çalışmaya

başlamadan önce bu türlerin İç Anadolu ekosisteminde yetişip yetişmeyeceğinin araştırılması

ve başarı sağlandığında projeli çalışma olarak ele alınmasına karar vermede kılavuz olmasıdır.

Çünkü söz konusu bu bitkiler İç Anadolu koşullarında doğal olarak yetişmemektedir.

Ekim ayında bu ön deneme alanında yapılan inceleme, gözlem ve tespit çalışmalarında bu

türlerin alana adaptasyonunun incelemeye değer olduğu tespit edildiğinden projeli çalışma

34

olarak ele alınmasının uygun olacağına karar verilmiş ve projesi hazırlanarak çalışmalara

başlanmıştır.

4.1.1.1 Ön deneme alanına ait veriler ve değerlendirmeler.

İlk kez çalışılan Ön Deneme Alanı (ÖDA) 2003 yılında ekildi. Bu alana bir sıra F. İmperialis

10-15 diğer iki tür olan Eranthis ve Anemon ise 2 sıra ekilmiştir. Elimizde yaklaşık olarak 15

çok küçük safran yumrusu olduğundan bir sıra başına daire şeklinde bitişik olarak ekilmişlerdir.

Yıl sonunda topraktan çıkarılıp incelendiğinde 15 yumrunun 30 a çıktığı görüldüğünden ertesi

yıl başlatılan deneme alanında safran parseline temin edilen diğer soğanlarla birlikte

ekilmişlerdir. Bu sebeple 2007 yılında yapılan sökümde ön deneme parseline ait verilerde yer

almamışlardır.

4.1.2 2004 YILINDA YAPILAN ÖLÇÜM, SAYIM GÖZLEMLERİN SONUÇLARI

2004 yılında projeli deneme alanı kurulmuş olup 2005 sonbaharında safran parselinde ölçüm ve

sayım işleri yapılmıştır.

4.1.2.1 2004 de Projeli Deneme Alanında (5 sıra) her bir tür için yapılan ölçüm, sayım ve

gözlemler.

4.1.2.1.1 Safran (Crocus sativus L.)

35

I- 13.10.2004 tarihinde toprak yüzeyine çıkan safranlarla ilgili tespit ve sayımlar yapıldı. Alt

parsellerde yetişen bitki tespit edilmiştir.

SAFRAN Yetişen btk.

sy.

NOTLAR

Kontrol 13 Sıcaklık 4-5 ˚C karla karışık yağmur yağmış. Hava

hafif yağmurludur. Parseller içinde en iyi verimi KB

gübreli parsel vermiştir. Stigmaların resmi çekilmiştir. Küçükbaş 22

Büyükbaş 4

TOPLAM 39

Tablo

Table

II- 25.10.2004 de Çankırı- Eldivan fidanlığı deneme alanında gözlem ve inceleme çalışmaları

safran Yetişen bitki say. NOTLAR

Kontrol 91

En yüksek verim bir önceki sayımda da olduğu

gibi kontrol parselinden alınmıştır. Küçükbaş 74

Büyükbaş 32

TOPLAM 236

Tablo

Table

III- 05.11.2004 Çankırı- Eldivan fidanlığına deneme alanlarında gözlem ve inceleme çalışmaları.

safran Yetişen bitki say. NOTLAR

Kontrol 122 En yüksek verim K parselinden alınmıştır.

Küçükbaş 107

Büyükbaş 79

TOPLAM 544

Tablo

Table

1 2 3

kontrol 13 91 122

KB 22 74 107

BB 4 32 79

13

91 122

22

74 107

4 32

79

020406080

100120140

Alt

par

selle

rde

ye

tişe

n ç

içe

k sa

yısı

2004 yılında projeli Deneme Alanında 13.10, 25.10 ve 05.11.2004

tarihlerinde safran için yapılan sayımlar

36

Yetişenbitki say.

Yetişenbitki say.

Yetişenbitki say.

TOPLAM 39 236 544

39 236

544

0

500

1000

1500

Alt

par

selle

rde

yeti

şen

b

itki

say

ısı

Alt parsellerde ölçüm zamanlarına göre yetişen bitki sayısı

2004 yılında alt parsellerde yetişen safran sayısının toplamına bakılacak olursa yetişen bitki

sayısındaki artış kolaylıkla görülebilecektir.

Grafik: Sayım tarihlerine göre toplam çiçekli bitki sayıları

4.1.2.1.2 2004 yılında projeli deneme alanında (PDA) ve yıl içinde kurulan diğer bazı türlerin

denendiği 2. ön deneme alanında yapılan ölçüm ve sayımlar

2. ön deneme alanı (ÖDA) 2004 yılında kurulmuştur. Bu alanda ekilen diğer türler: Fritillaria

persica (Adıyaman lalesi), Narcissussp. (Nergis), Urgineamaritima (Adasoğanı) ve

Sternbergia candida (çakal nergis) dır. Bu türler resim-2 de gösterilmektedir.

11.09.2004 tarihinde yapılan gözlem çalışmasında F. Persica’nıngelişiminin iyi, Sternbergia’

ve nergis’lerın ise filizlenmekte olduğu gözlenmiştir. Ada soğanı ise yetişmemiştir.

Resim….: 2. Ön

deneme alanına ekilen bitki

türleri

Photograph:

4.1.3 2005 YILINDA YAPILAN ÖLÇÜM, SAYIM GÖZLEMLERİN SONUÇLARI

4.1.3.1 30.03.2005 de Ön Deneme alanı, Projeli Deneme Alanında (5 sıra) ve 2. ön deneme

alanında her bir tür için yapılan ölçüm, sayım ve gözlemler. Türler için verilen alt parselleri

oluşturan K, KB, BB gübre uygulanan parsellerde yetişen bitki sayısı toplam olarak verilmiştir

Grafikten de görülebileceği gibi

rakamlara göre ilk tespitlere göre

yetişen bitki sayısındaki artış

%1.394,9 olarak gerçekleşmiştir.

37

NOT: Safranın çiçeklenme mevsimi geçtiği için sayım 2005 yılının ekim ayında çiçeklenme

döneminde yapılacaktır. Ada soğanı ve nergislerin toprak yüzeyine çıkmak üzere oldukları

tespit edilmiştir. Anemon parselinde toprak yüzeyine çıkmış fert görülmemiştir. Ön deneme

alanında ise; Fritillaria imperialis Kontrol parselinde ( 8+1 yav.) 9, küçükbaş parselinde ( 6+1

yav.)7 ve büyükbaş gübrelemenin yapıldığı alt parselde ise 8 adet olmak üzere toplam 24 ferdin

toprak yüzeyine çıktığı tespit edilmiştir. Yapılan tespitler aşağıda Tablo:…de verilmiştir.

2 SIRALIK ÖNDENEME ALANI

YETİŞEN

BİTKİ SY.

F.imperialis Eranthis Anemon

KONTROL 9( 8+1 yav) 160 10

KB 7( 6+1 yav) 230 27

BB 8 308 53

TOPLAM 24 698 90 Tablo :

Table :

Tablo :

Table :


alanında her bir tür için yapılan ölçüm, sayım ve gözlemlerTürler için alt parselleri oluşturan K,

KB, BB gübre uygulanan parsellerde yetişen bitki sayısı toplam olarak verilmiştir.

08.04.2005 ön deneme alanı Eranthis parseli

Ön deneme alanı

Yetişen Bitkisys 1.Sıra 2. Sıra

Kontrol 73 87

KB 163 67

BB 154 154

TOPLAM 390 308 Tablo :

Table :

08.04.2014 PROJELİ DEN. ALANI (5 sıra) 2. ÖN DENEME Alanı

Ytş. Btk. Sy. Safran Anemon Eranthis F. imp. F per nergis Adasoğ. Stern-bergi

K * - 181 4 19 * * 7

KB * 7 139 4 16 * * 8

BB * 8 150 6 18 * * 7

TOP * 15 470 14 53 * * 22

Tablo :

Table :

4.1.3.3 26.04.2005Ön Deneme alanı, Projeli Deneme Alanında (5 sıra) ve 2. ön deneme

alanında her bir tür için yapılan ölçüm, sayım ve gözlemler

PROJELİ DN. ALN. (5

sıra)

2. ÖN DENEME Alanı

YETİŞEN

BİTKİ SY.

Safran Anemon Eranthis F.

imp.

F

per.

nergis Adasoğ. Sternbergia

KONTROL * * 91 5 21 * * 7

KB * * 45 4 11 * * 8

BB * * 50 3 14 * * 7

TOPLAM * * 186 12 46 * * 22

38

Ön deneme alanında yapılan sayım ve tespitlere göre mevsim itibariyle yeterli sayıda bitki

yetiştiği gözlenmiştir. Ancak F. İmperialis alt parsellerinde toprak yüzeyine çıkmamış fertler

olduğu gözlenmiştir.

26.04.2005 ön deneme alanı Eranthis

parseli

26.04.2005 ön deneme alanı

F. imperialis parseli

Yetişen Bitki

sayısı

1.Sıra 2. Sıra Tek sıra

Kontrol 206 170 8

KB 329 208 7

BB 258 382 8

TOPLAM 793 760 23

Tablo :

Table :

5 sıralık projeli deneme alanı ve yanında kurulan ilave türlerin denendiği 2. Ön deneme

alanında yapılan sayım ve değerlendirmeler yanında 5 sıralık deneme sahasında F.

İmperialis’in boyları da ölçülmüştür. Boyların 5 cm. ile 60 cm. arasında değiştiği tespit

edilmiştir. Boy ortalaması 34 cm. dir.

Not: Yağmur yağmış ancak toprak suyu drene etmiş. Hava açık ve parçalı bulutlu ve sıcaklık

14-15 °C dir. Sternbergia’ lar dan 6 tanesi tohumlu olup adasoğanı ve nergisler ise erken

uyanmış ve geç don olayından etkilenerek toprak yüzeyine çıkmamıştır.

Tablo :

Table :

4.1.3.4 09.05.2005 tarihinde yapılan sayım ve değerlendirmeler.

Bitki gelişiminin diğer bir kriteri olarak alt parsellerde ve her sırada yetişen Fritillaria

imperialis boyları ölçülerek kayıt altına alınmıştır.

I- Ön deneme alanında yapılan tespitler;

09.05.2005 Fritillaria imperialis

Ort boy

cm.

Yavru

sayısı

Yvr.boyu

(cm.)

ölü fert

sayısı

Kontrol 61 1 22 1

KB 68 1 49 2

BB 58 - - 1

62.3 2 35.5 2

Tablo :


YETİŞEN

BİTKİ SY.

Safran Anemon Eranthis F. imp. F per. nergis Adasoğ. Sternbergia

KONTROL * 152 443 5 18 * * 8

KB * 152 483 3 16 * * 8

BB * 175 374 6 19 * * 7

TOPLAM * 479 1.300 14 53 * * 23

39

Table :

NOT: Kontrol parselinde ölçülen boylar 84-29, KB parselinde 76-49 ve BB alt parsellerinde ise

65-36 cm. arasında değişmektedir. Bazı fertlerin boyları maximum değerlere yakın olmuştur.

II- 2. Ön deneme alanında yapılan tespitler;

09.05.2005 Fritillaria persica

1. Sıra 2. sıra

OrtBy.

(cm.)

Yvr

.

sayı

sı

Yvr.bo

y

(cm.)

ölü

fert

sy

Ort

Boy

cm.

Yv

rsy

s

Yvr.

boy

cm.

ölü

fert

sys.

K 35 1 30 - 35 - -

KB 35 1 28 - 37 - - 2

BB 38 2 28 - 34 - -

36 4 28.67 - 35.33 - - 2

Tablo : F. Persicanın sıralardaki sayı ve ağırlıkları

Table: Numberandweight ofF. Persica on therow

4.1.3.5 23.05.2005 tarihinde yapılan sayım ve değerlendirmeler.

4.1.3.5.1 Ön Deneme Alanı

25.05.2005 Fritillaria imperialis adetleri

Yaşay

an

Yavru

lu

Tohuma

kalkan

Ölü fert

sayısı

Kontrol 6 - 6 3+1(y)

KB 5 - 5 1(y)

BB 5 5 4

16 - 16 9

K alt parselinde 3 adet kurumuş, 1 adet yavrusu kurumuş 6 adet tohumlu, KB da 5 adet

tohumlu, 1 adet yavrulu ancak yavrusu kurumuş fert, BB da ise 4 adet kurumuş, 4 adet de

tohumlu fert sayılmıştır.

Erken don ve iklim değişikliğine bağlı olarak bölgede yaşanan kuraklığın bazı fertlerin

hayatiyetini kaybetmesinde etkili olduğu düşünülmektedir. Soğanlara araz olan bir kurt cinsinin de soğanların içine yerleşip kurumaya sebep olacak şekilde soğanları yiyerek zarar

F. imperialis

Kontrol parselinde ölçülen boylar 56-

22, KB parselinde 54-22 ve BB alt

parsellerinde ise 57-20 cm. arasında

değişmektedir

Boylar bir önceki boy ölçümleri

ile hemen hemen aynıdır.

40

verdikleri gözlenmiştir. Tablo XXX ve TabloYYYY de Eranthis ve Anemon parsellerinde

yetişen çiçekli bitki sayısı verilmiştir.

Tablo Tablo

Table Table

4.1.3.5.2 Ön deneme alanı 25.05.2005 Fritillaria persica boy ortalamaları (cm)

1. Sıra 2. sıra

Ort

Boy

(cm.)

Yvru

sayısı

Yvr.bo

y

(cm.)

ölü fert

sayısı

Ort

Boy

(cm.

Yavru

sayısı

Yvr.bo

y (cm.)

ölü fert

sayısı

Kontrol 37 1 29 1 35 - - -

KB 35 - - - 38 - - -

BB 39 - - - 35 - - -

Boy ort. 37 29 36

NOT: 1. Sıra kontrol parselinde 3 tohuma kalkan, 2 adet çiçekli fert, KB

parselinde 1 det tohuma kalkmış fert ve BB alt parselinde ise 4 adet tohuma

kalkmış fert bulunmaktadır. 2. Sırada ise, ; Kontrol alt parselinde 1 adet tohumlu,

KB parselinde 2 adet toprak üstü aksamı kurumuş ve 1 tohumlu fert ve BB

parselinde ise 1 adet tohumlu bitki bulunmaktadır.

4.1.3.5.3 Projeli deneme alanı (PDA)

Bu alanında ise F imperialis parselinde yapılan ölçüm ve sayımlar.

5 sıra ekilen bu deneme alanında kontrol parselinde 3. Sırada tohumlu fert

bulunmakta olup diğerlerinde ilk sayım çalışmasından farklı olarak bir gelişme

gözlenememiştir. KB parselinde ise tacında 8 çiçek bulunan bireyin bütün

çiçekleri tuhum vermiştir. Genotipik olarak üstün birey olduğu düşünülmektedir.

4. Sırada çiçek vermeden boy yapamadan kuruyan fertler bulunmaktadır. BBG

parselinde ise 3. Sırada geç tohuma kalkan fertler bulunmaktadır. Burada turuncu

çiçeklerinin kenarı kırmızıçizgili bir fert olup parselde tohum veren 1 birey var.

4.1.3.5.4 2. ÖDA yapılan ölçüm ve sayımlar


25.05.2005 ön deneme alanı Eranthis

parseli

Yetişen Bitki

sayısı

1.Sıra 2. Sıra

Kontrol 312 222

KB 457 469

BB 379 614

TOPLAM 1.148 1.305

25.05.2005 ön deneme alanı Anemon

parseli

Yetişen Bitki

sayısı

1.Sıra 2. Sıra

Kontrol 312 188

KB 457 312

BB 379 350

TOPLAM 1.148 850

41

Ort Boy

(cm.)

Yavru

sayısı

Yavr.boyu

(cm.)

Yaşamayan

fert sayısı

Kontrol 63 1 22 1

KB 69 1 49 2

BB 60 - - 1


alanında her bir tür için yapılan ölçüm, sayım ve gözlemler

4.1.4 2006 Yılında Yapılan Ölçüm, Sayım Ve Gözlemlerin Sonuçları

4.1.4.1 19.04.2006 tarihinde ön deneme alanında yapılan sayım ve değerlendirmeler.

Kontrol parselinde ana yumrudan oluşan fertlerle aynı boyda 2 yavru vardır. KB. da ise ana

yumru toprak yüzeyine çıkmadığı halde 40 cm. boyunda bir yavru yumru olduğu ve yine bu

parselde ana yumrudan gelişen fert ile aynı boyda yavrusu tespit edilmiştir.

BB parselinde farklı bir durum olarak, sıra başından 3. Fertte 2. Sıra çiçek tacı gelişmiştir.5.

sırada ise 8 çiçekli bir fert mevcuttur.7. fertte yine çift taç çiçeğine sahip olup altta 5 üst taç da

ise 3 çiçek bulunmaktadır. Bu fertlerin üstün genotipler oldukları düşünülmüştür.


Ort Boy (cm.) Yavru

sayısı

Yavr.boyu

cm.

Ölü fert sayısı

K 67 2 67 1

KB 65 1-2 58-40-65 -

BB 69 1 49 -

67 5 55.8 1


YETİŞEN

BİTKİ SY.

Safran Anemon Eranthis F. imp. F per. nergis Adasoğ. Sternbergia

KONTROL * 215 563 1 34 * * 9

KB * 250 582 1 36 * * 11

BB * 327 590 1 37 * * 8

TOPLAM * 792 1735 3 107 * * 28

19.04.2006 Fritillaria persica 2. ön deneme alanı verileri.

1. Sıra 2. sıra

OrtBy

(cm.)

Yvru

sayısı

Yvr.by

(cm.)

ölü fert

sayısı

OrtBy(c

m.

Yvr. Sy Yvr.by

(cm.)

ölü fert

sayısı

Kontrol 30 9 29 1 28 9 27 -

KB 33 7 30 - 27 11 27 -

BB 31 8 30 - 26 12 23 -

TOPLAM 31 24 30 1 27 32 26 -

NOT: Persica 1. Sırada kontrol parselinde birer fert, 2. Sırada ise kontrol

parselinde 2, KB parselinde 1 fert çiçeklenmiştir

42

4.1.5 2007 YILINDA YAPILAN ÇALIŞMA VE GÖZLEMLER

Bu yıl deneme alanları tamamen boşaltılarak çıkarılan yumru ve soğanların çapları, ağırlıkları

ve sayıları tespit edildikten sonra ekim zamanı hazırlanan yeni yastıklara belirlenen ekim

şablonuna göre ekilmişlerdir.

4.1.5.1 15.04.2007 tarihinde ön deneme alanında(ÖDA) yapılan sayım ve değerlendirmeler.


Ort Boy (cm.) Yavru sayısı Yavr.boyu

(cm.)

Yaşamayan fert

sayısı

Kontrol 71 1 55 1

KB 70 4 57 -

BB 75 3 52 -

Bir önceki yıl 2. Tacı veren fertler bu yılda da 2. tacı vermiş olup çiçek sayıları aynı olmakla

birlikte iklim koşullarına bağlı olarak daha küçük boyutlardadır.


YETİŞEN

BİTKİ SY.

Safran Anemon Eranthis F. imp. F

per.

nergis Adasoğ. Sternbergia

KONTROL * 262 617 1 35 * * 10

KB * 299 704 1 37 * * 15

BB * 475 802 1 38 * * 11

TOPLAM * 1.036 2.123 3 110 * * 36

Safran çiçeklenme dönemi olmadığı için sayılmamıştır.


1. Sıra 2. sıra

OrtBy

(cm.)

Yvru

sayısı

Yvr.by

(cm.)

ölü fert

sayısı

OrtBy(c

m.

Yvr. Sy Yvr.by

(cm.)

ölü fert

sayısı

Kontrol 35 13 31 1 31 12 30 -

KB 39 10 33 - 35 14 31 -

BB 41 11 32 1 34 16 34 -

TOPLAM 38 34 32 2 33 42 32 -

4.1.5.2 20.09.2007 tarihinde yapılan gözlemler ve diğer çalışmalar.

Safran üreticiliğinin bir gereği olarak 3-4 yılda bir soğanların ekildiği alanın tamamen

boşaltılarak hazırlanacak başka alana ekilmesi gerekmektedir. Bu sebeple 5 sıralık projeli

deneme alanında Eranthis ve safran parselleri tamamen boşaltılarak biri diğerinin yerine

ekilmiştir. Bu işlemi gerçekleştirmek için safranın çiçeklenme döneminin bitmesi beklenmiştir.

Alandan çıkarılan yumru ve soğanların tartımı alınmış, yeni parsellere ekimine hazırlanmıştır.

Her iki türde de yumru ve soğan sayısının çok az olduğu tesbit edilmiştir. Bunun sebebinin

yaşanan kuraklık ile yağış rejimindeki değişiklikler sonucunda meydana gelen erken ve geç don

olayı olduğu düşünülmektedir.

43

4.1.5.3 projeli deneme alanı (5 sıra)

Fritillaria Safran Anemon Eranthis

KONTROL % 100 %40-%60 %40-%60

KB % 100 %40-%60 %40-%60

BB % 100 %40-%60 %40-%60

5 er sıra

Safran alt parsellerinde yapılan sayıma göre yaşama yüzdesi %100 olarak gerçekleşmiştir.

Anemone blanda ve Eranthis de ise bu oran % 40 ile % 30 arasında değişmektedir.

4.1.5.4 Ön deneme alanı (2 Sıra)

Sıralarda ortalama yaşama yüzdesi % 30-40 arasındadır.

4.1.5.5 16.11.2007 tarihinde yapılan gözlem ve çalışmalar.

Arazide genel bir durum değerlendirmesi yapılmış ve Fritillaria sahasında yaşama yüzdesinin

çok düşük olma sebebini araştırmak üzere soğanların temin edildiği firma ile görüşülmüştür.

Kendi ekim yaptıkları soğanlar da aynı sorunun olduğu ve soğanların yaşama yüzdelerini n çok

düşük olduğu öğrenilmiştir.

Danışman ile görüşülerek bu alana bir aplikasyon imkanı görüşülmüş ve olabileceği öğrenilince

yeni soğan temini için olanaklar araştırılmaya başlanmıştır.

4.1.5.5.1 2007 YILINDA DENEME ALANLARININ BOŞALTILMASI VE ÖLÇÜMLER.

2007 yılında boşaltılan alandan çıkan yumru ve soğanların çap ölçüm ve ağırlıklarının Ön

deneme alanı, projeli deneme alanı ve yeni türlerin denendiği 2. deneme alanında belirlenmesi.

Elde edilen verilerin çubuk ve bar grafiklerle karşılaştırılması.

4.1.5.1.1 ÖDA da sıralara ve alt parsellere göre Eranthis çapları.

Ön deneme alanında 2 sıra ekimi yapılan E.hyemalisin sıralara ve alt parsellere göre ölçülen

ağırlık ve çapları

ÖDA E.hyemalis 1. sıra 2. sıra

Alt parseller Ort çap cm. Ağırlık

gr. Ort çap cm.

Ağırlık

gr.

Kontrol 11,96 34,38 14,32 52,91

Küçükbaş 12,66 69,23 13,17 40,09

Büyükbaş 12,59 72,85 12,46 89,32

Tablo…:E.hyemalis, sıralara ve alt parsellere göre ağırlık ve çapları

Table :

44

11,96

12,66 12,59

14,32

13,17

12,46

10

11

12

13

14

15

Kontrol Küçükbaş Büyükbaş

ölç

üle

n s

oğa

n ç

apla

rı (

cm.)

ekim yapılan alt parseller

ÖDA E. hyemalis çapları cm.

1. sıra Ort çap 2. sıra Ort çap

Grafik… a: Grafik…b:

Graphic : Graphic :

Grafik… ave b : Ön deneme alanında ( ÖDA) 1. ve 2. Sıralara ekilen kışboynuz otunun

sıralara ve alt parsellere göre ölçülen çapları çubuk ve bar grafik olarak verilmiştir.

Grafiklerde de görüldüğü gibi 2. Sırada 1. Sırada çap artımında bariz bir fark küçükbaş gübreli

alt parselde ise 2. Sırada az da olsa bir fark görülmekle birlikte büyükbaş gübre uygulanan alt

parsel de çap artımları hemen hemen aynı olmuştur.

4.1.5.1.2 ÖDA da sıralara ve alt parsellere göre Eranthis’in ağırlıkları.

Ön deneme de kış boynuz otu için sıra ve alt parsellerin ağırlık olarak da karşılaştırılması

yapılmış, ağırlık olarak da Büyükbaş gübre uygulanan alanda 2. sırada ağırlık fazla iken 1.

Sırada küçük baş gübre uygulanan alt parselde ise bu ikisindeki ağırlıkların başabaş olduğu

görülmüştür.ÖDA’da sıralara ve alt parsellere göre Eranthis yumrularının ağırlıkları.

34,38 69,23 72,85 52,91 40,09

89,32

0

200


Ağı

rlık

gr.

E. hyemalis'in ağırlıkları

1.sıra 2.sıra

E. hyemalis’in ağırlıkları

gr.

Alt

parseller 1.sıra 2.sıra

K 34,38 52,91

KB

69,23

40,09

BB 72,85 89,32

Tablo …

Grafik…:

34,38 52,91

69,23

40,09

72,85 89,32

020406080

100

ağırlık ağırlık

1. sıra 2. sıra


Tablo…..:

Grafik……..a-b:ÖDA’da sıralara göre

kışboynuz otunun alt parsellere göre

ağırlıkları

Graphic…a-b:

45

8,93 5,76 8,85

50,22

32,12 9,11

0102030405060

Kontrol Küçükbaş BüyükbaşAĞ

ıRLı

K G

R.

ön deneme manisa lalesi ağırl ıkları gr.

4.1.5.1.3 ÖDA da sıralara ve alt parsellere göre Anemona blanda ağırlıkları

Manisa lalesi tohumlarının çapları ölçülmediği için sıraların ağırlıkları tespit edilmiştir.

Aşağıdaki grafiklere göre 2. Sıradan elde edilen tohumların ağırlığı Kontrol ve küçükbaş

gübresi uygulanan alanlarda 1. Sıraya göre çok yüksektir.

Manisa lalesi öndeneme 1. sıra 2. sıra

Tür Ağırlık gr Ağırlık gr.

Manisa lalesi

anemon

Kontrol 8,93 50,22

Küçükbaş 5,76 32,12

Büyükbaş 8,85 9,11

Tablo.. : ÖDA’da Manisa lalesi ağırlıkları

Grafik….a:ÖDA’da Anemon ağ. Grafik…b: ÖDA’da Anemon ağ.

4.1.5.1.4 2007 yılı 5 sıralık deneme alanına ait veri ve değerlendirmeler

Deneme alanı denemenin gereği olarak 2007 yılında tamamen boşaltılmış sıralara ve kontrol

küçükbaş ile büyük baş hayvan gübresinin uygulandığı alt parsellere göre ayrı ayrı etiketlenmiş

torbalara alınmıştır. Bu torbalar İç Anadolu Ormancılık Araştırma Müdürlüğü’ne getirilmiş ve

burada bulunan havadar ve gölgelik bir alanda 2. Ekimin yapılacağı zaman olan 2008 yılının

ekim dönemine kadar dinlendirmeye alınmıştır. Ürün türlerine ve kontrol, küçükbaş Gübre ve

büyükbaş gübre uygulamalarına göre elde edilen veriler aşağıda tablo halinde verilmiştir.

I- Safran

Çankırı Eldivan fidanlığından sökülen safran yumrularının çap ortalamaları () (mm.) (2007 yılı )

Tür 1. sıra 2. Sıra 3. sıra 4. Sıra 5. sıra

Soğ

Say

Ort

çap

Soğ

Say

Ort

çap

Soğ

Say

Ort

çap

Soğ

Say

Ort

çap

Soğ

Say

Ort

çap

Safran Kontrol 48 7.11 33 6.57 72 7.84 26 5.46 57 5.87

Küçükbaş 68 9.85 52 9.62 60 9.04 32 7.04 44 6.80

Büyükbaş 42 13.3 72 12.7 51 12.03 37 9.42 59 10.0

52,7 10.1 52.3

8,93 5,76 8,85

50,22

32,12

9,11

0

20

40

60


ÖDA manisa lalesi sıra ağırlıkları

1. sıra 2. sıra

46

1.sıra

2.sıra

3.sıra

4.sıra

5.sıra

kontrol 7,11 6,57 7,84 5,46 5,87 0

Küçükbaş gübre 9,85 9,62 9,04 7,04 6,80 0

Büyükbaş gübre 13,3012,7012,03 9,42 10,00 0

0,005,00

10,0015,00

Çap

ort

alam

alar

ı cm

. safranın 2007 yılı itibariyle çap ortalaması tablosu

(mm.)

Tablo….:

Table

4.1.5.1.5 SAFRAN

Yukardaki tablo 2007 yılında yapılan söküm sonucunda elde edilen safran soğanlarının

çaplarının ölçümü sonucunda elde edilmiş olup, çizilen grafikte de görülebileceği gibi çap

artımında büyükbaş hayvan gübresi ilk sırada yer alırken bunu sırası ile küçükbaş hayvan

gübresi ve kontrol parselleri almaktadır.

Grafik…:

Graphic

Safranın alt parsellerde sıralara göre çap yapma oranı BB alt parselinde Diğer parsellere göre

yaklaşık iki katı kadar fazla olduğu tespit edilmiştir. Bunu sırasıyla KB ve K alt parselleri

izlemektedir.

Bir başka değerlendirme kriteri olarak söküm sonrası elde edilen yumruların parsel ve alt

parsellere göre ağırlıkları ve sayıları da tespit edilmiştir.

Çankırı Eldivan fidanlığından sökülen safran yumrularının parsel ve alt parsellere göre adetleri ve ortalama

ağırlıkları gr. (2007 yılı )

Tür 1. sıra 2. Sıra 3. sıra 4. Sıra 5. sıra

Soğ

Say

Ort

Ağır.

Soğ

Say

Ort

Ağır.

Soğ

Say

Ort

Ağır.

Soğ

Say

Ort

Ağır.

Soğ

Say

Ort

Ağır.

Safran Kontrol 48 16,53 33 8,73 72 26,97 26 3,67 57 10,01

KBG 68 38,90 52 33,13 60 30,45 32 8,91 44 11,31

BBBG 42 57,69 72 87,37 51 54,66 37 24,92 59 37,39

TOPLAM 158 37,71 52 43,01 183 37.36 95 12.50 160 19.57

7,11 6,57 7,84 5,46 5,87

9,85 9,62 9,04 7,04 6,8

13,3 12,7 12,03 9,42 10

0

10

20

30

40

1. sıra2. sıra 3.sıra 4.sıra 5. sıra

çap

2007 safranın alt parsellere göre çap ortalaması tab.

47

Yorum yapmak için çizgi grafiğin de yararlı olacağı düşünülmüştür. Bu grafiklere göre 3.

Sırada elde edilen soğan sayısının kontrol parselinde daha fazla olduğu, 1. Sırada ise büyükbaş

gübresi uygulanan parseldeki sayıya yakın olduğu görülmüştür.

Alt parsellerdeki her bir sıradaki safran soğanı ağırlıklarının da verimi ve gerekse kaliteyi

belirleyici unsur olarak ele alınmasında yarar görülmektedir.

1.sıra

2.Sıra

3.sıra

4.Sıra

5.sıra

Kontrol 48 33 72 26 57

Küçükbaşhayvangübresi

68 52 60 32 44

Büyükbaş hayvangübresi

42 72 51 37 59

48 33

72

26

57 68

52 60

32

44 42

72

51 37 59

01020304050607080

SOĞ

AN

SA

YISI

Alt pasellere göre safran soğanı sayısı

1. Sıra 2. Sıra 3. Sıra 4. Sıra 5. Sıra

Kontrol 16,53 8,73 26,97 3,67 10,01

Küçükbaş 38,9 33,13 30,45 8,91 11,31

Büyükbaş 57,69 87,37 54,66 24,92 37,39

16,53 8,73

26,97

3,67 10,01

38,9 33,13 30,45

8,91 11,31

57,69

87,37

54,66

24,92 37,39

0102030405060708090

100

Ağı

rlık

Sıralar

Alt parsellere göre safran soğanı ağırlığı (gr.)


Bu grafiğe göre 3. Sırada elde

edilen soğan sayısının kontrol

parselinde dahafazla olduğu, 1.

Sırada ise büyükbaş gübresi

uygulanan parseldeki sayıya

yakın olduğu görülmüştür.

48

4.1.5.1.6 Kışboynuz otu-Sarı kokulu alt parsellerinde yumruların ağırlıkları.

2007 yılında boşaltılan deneme alanından elde edilen yumrular İç Anadolu Araştırma

Müdürlüğü’nde uygun alanda muhafaza edilerek hava kuruluğuna ulaştıklarında tartılmışlar ve

gübrelemenin yumruların ağırlığa etkileri tespit edilmiştir. Elde edilen veriler aşağıda bulunan

cetvelde sıralar ve alt parsellere göre verilmiştir.

Çankırı Eldivan fidanlığından sökülen kışboynuzotu yumrularının parsel ve alt parsellere ortalama

ağırlıkları (gr.) (2007 yılı ).

1. sıra 2. Sıra 3. sıra 4. sıra 5. sıra

Kontrol 13,39 16,96 9,49 14,18 7,72

Küçükbaş 8,16 81,70 45,98 42,38 28,04

Büyükbaş 74,33 5,80 27,40 13,75 41,85

Tablo

Table :

Bu veriler ile aşağıda yer alan çizgi ve bar grafikler çizilmiştir.

16,53 8,73

26,97

3,67 10,01

38,9 33,13 30,45

8,91 11,31

57,69

87,37

54,66

24,92 37,39

0

20

40

60

80

100

1. Sıra 2. Sıra 3. Sıra 4. Sıra 5. Sıra

Soğa

n a

ğırl

ıkla

rı

Alt parsellere göre safran soğan ağırlıkları


Kontrol 13,39 16,96 9,49 14,18 7,72

Küçükbaş 8,16 81,7 45,98 42,38 28,04

Büyükbaş 74,33 5,8 27,4 13,75 41,85

13,39 16,96 9,49 14,18

7,72 8,16

81,7

45,98 42,38 28,04

74,33

5,8

27,4 13,75

41,85

0102030405060708090

Ağı

rlık

kış boynuz otu yumrularının alt parsellere göre ağırlıkları (gr.)


Alt parsellere ait verilere

bakıldığında büyükbaş hayvan

gübresinin soğan ağırlığında

belirgin şekilde etkili olduğu bunu

sırası ile KB hayvan gübresi

uygulanan alt parsel ve K parseli

izlemektedir.

49

**Kışboynuz otu-Sarı kokulu alt parsellerinde yumruların çapları

Çankırı Eldivan fidanlığından sökülen kışboynuzotu yumrularının parsel ve alt parsellere ortalama çapları (mm..

) (2007 yılı ).


Kontrol 10,03 11,96 14,73 12,03 11,22

Küçükbaş 9,99 11,73 13,53 11,41 11,55

Büyükbaş 12,14 11,54 13,00 11,31 11,73

1.ve 5. sıralarda BB gübre uygulanan alt parsellerde değerlerde bariz yükseklik vardır. 2, 3 ve

4. alt parsellerde KB gübre uygulanan alanlarda daha yüksek ağırlıklar tespit edilmiş, bütün

sıralarda K alt parsellerinde düşük ağırlıklar tespit edilmiştir. Bu durum gübrelemenin olumlu

etkilerinden biri olarak değerlendirilebilir.

4.1.5.1.7- Manisa lalesi alt parsellerine ait veriler.

Çankırı Eldivan fidanlığından sökülen Manisa lalesi köklerinin/Soğanlarının parsel ve alt parsellere ait

ağırlıkları (gr.) (2007 yılı ).


Kontrol 27,56 14,67 24,56 21,24 19,19

Küçükbaş 24,70 11,96 23,75 7,54 27,86

Büyükbaş 27,01 37,56 37,81 34,60 37,38

Bar ve çizgi grafikler incelendiğinde diğerlerinin aksine 3.ve 4. Sıralarda kontrol alt parselinde

büyük fark olmamakla birlikte daha yüksek değerler elde edildiği görülmektedir. 2, 4 ve 5.

sıralarda çaplar birbirine yakın çıkmıştır. 1. sırada ise BB gübre uygulanan alanda az da olsa

yüksek değer bulunmuştur. Manisa lalesine ait tartımlar da yumrular hava kurusu haline

geldikten sonra alındı. Yumrular çok farklı şekillerde heterojen bir yapıya sahip olduğundan

elde edilecek rakamlar anlamsız olacağı için çap ölçülmedi. Her iki grafik de incelendiğinde

Manisa lalesi üretiminde 2. sıradan itibaren büyükbaş hayvan gübresi uygulanan alt parsellerde


Kontrol 10,03 11,96 14,73 12,03 11,22

Küçükbaş 9,99 11,73 13,53 11,41 11,55

Büyükbaş 12,14 11,54 13 11,31 11,73

10,03 11,96

14,73

12,03 11,22 9,99

11,73 13,53 11,41 11,55

12,14 11,54 13 11,31 11,73

02468

10121416

ort

alam

a ça

p (

mm

.)

sıralar

Kışboynuzotu soğanlarının ortalama çapları (mm.)


50

ağırlıkların artmış olduğu gözlenmiştir. Bunu Kontrol son olarak da küçükbaş hayvan gübresi

uygulanan parseller takip etmektedir.

BB alt parselinde yumru ağırlıklarının daha fazla olduğu bunu sırasıyla KB ve K parsellerinin

takip ettiği göerülmektedir.

IV. Sternbergia alt parsellerine ait veriler.

Yıllar 2007

İlk ekilen Ekilen (adet)

Yaşayan bitki sayısı 26

Yaşamayan sayısı -

Çiçekli fert sayısı 24

Çiçekli birey % si 92,3

Yılı için çoğ. –değ. % si 23,6

İlk ekil. say. Göre artış

% si

260

Çift yavru % si 19,1

Üç yavru % si 3,9

3 den fazla yavu sayısı -

4.1.6 2008 YILINDA YAPILAN ÖLÇÜM VE SAYIMLAR

4.1.6.1 21.10.2008 tarihinde ön deneme alanında F. İmperialis parselinde yapılan sayım ve

değerlendirmeler.

5 sıralık projeli deneme alanında F. İmperialis parseline ekilen soğanlar sağlıksız olduğu için

yaşama % deleri çok düşmüştür. Soğan temin edilen firmadan öğrenildiğine göre o yıla ait

soğanlar hastalıklı oldu için firmanın kendi üretiminde de verim alınamamış. Adıyaman-

Gerger den temin edilen soğanlar aplike edilmiştir. Bu tarihte alanda yapılan ölçme ve

değerlendirmeye göre F. İmperialis alanında yapılan değerlendirme aşağıda belirtilmiştir.


Kontrol 27,56 14,67 24,56 21,24 19,19

Küçükbaş 24,7 11,96 23,75 7,54 27,86

Büyükbaş 27,01 37,56 37,81 34,6 37,38

27,56

14,67 24,56 21,24 19,19

24,7

11,96

23,75

7,54

27,86 27,01

37,56 37,81 34,6 37,38

05

10152025303540

Ağı

rlık

lar

sıralar

Manisa lalesi yumrularının alt parsellere göre ağırlığı (gr)


2008 F. imperialis

*5 ferdin toprak yüzeyine çıkmadığı tespit

edilmiştir. Bu fertlerin kurumuş olduğu

düşünülmektedir.

*Sökümden sonra yapılan sayımda 4

Sternbergia soğanının ekimde çalışan

işçiler tarafından bahçelerinde ekmek

amacıyla alındığı belirlenmiştir.

51

4.1.6.2 21.10.2008 tarihinde 2. ön deneme alanında Sternbergia candida parselinde yapılan

sayım ve değerlendirmeler.

Yıllar 2008

İlk ekilen Ekilen (adet) 9

Yaşayan bitki sayısı 18

Yaşamayan sayısı 4

Çiçekli fert sayısı 6

Çiçekli birey % si 46.1

Yılı için çoğ. –değ. % si

İlk ekil. say. Göre artış % si 200

Çift yavru % si 30

Üç yavru % si 5

3 den fazla yavru sayısı -

Tablo

4.1.6.3 21.10.2008 tarihinde 2. ÖDA’daF. Persica parselinde yapılan sayım ve

değerlendirmeler.


1. Sıra 2. sıra

OrtBy

(cm.)

Yvru

sayısı

Yvr.by

(cm.)

ölü fert

sayısı

OrtBy(c

m.

Yvr. Sy Yvr.by

(cm.)

ölü fert

sayısı

Kontrol 39 20 36 1 37 16 29 -

KB 45 19 40 - 40 17 34 -

BB 48 17 43 1 43 19 40 -

TOPLAM 44 56 39.7 2 40 52 34.3 -

Alt parseller Boy ort.cm. Bilgi notları ve alt parselde tohum verme durumu

K

69,00

Boylar 50 cm. ile 80 cm. arasında değişmektedir. 6. ve 7. Sıralardaki

fertler kurumuştur.

Alt parselde toplam olarak 15 adet tohum kapsülü sağlıklı tohumlar

oluşturmuştur. 17 adet kapsülde ise tohum gelişimi olmamıştır.

Fertlerdeki dolu kapsül sayısı 5 ile 2 arasında değişmektedir.

KB

57,30

Parselde 1 adet 2 yavrulu fert bulunmakta olup boylar 100 cm. ile 48

cm arasında değişmektedir. Ancak bir ferdin boyu 15 cm de kaldığı

için boy ortalaması düşmüştür. 15 adet kapsülde sağlıklı tohumlar

gelişmiştir. 18 adet zengin tohum veren kapsül ise tohumsuzdur.

Burada fertlerden biri 7, bir diğeri 6 zengin tohumlu kapsül

geliştirmiştir. Bunun bireylerin genotipik özelliklerinden

kaynaklandığı düşünülmektedir.

4 fert ise kurumuştur.

BB 75,67 Bu alt parselde de 4 fert kurumuş olup 1 fert sağlıklı ve kaliteli

tohum veren 4 kapsül, bir diğeri 6 verimli tohum geliştiren kapsül

vermiş olur diğer fertlerden biri 4 diğeri ise 1 tohumlu kapsül

oluşturmuştur.

Parsel ort. 67,32 -------------------------

Sternbergia candida parselinde

yumru gelişiminin çok iyi olduğu,

yavru yumru ve sürgün verdikleri ve

çap yaptıkları görülmüştür.4 ferdin

ise toprak yüzeyine çıkmadığı tespit

edilmiştir.

52

4.1.6.4 21.10.2008 tarihinde projeli deneme alanında safranparselinde soğan adedini

belirlemeye yönelik yapılan sayım ve değerlendirmeler

1. sıra 2. Sıra 3. sıra 4. Sıra 5. sıra

Sğ. sy Sğ. sy Sğ. sy Sğ. sy Sğ. sy

K 45 28 75 33 60

KBG 69 49 57 30 46

BBG 37 65 49 39 64

TOPLA

M

151 142 181 102 170

Sayımların alt parseller ve sıralara göre yapılan değerlendirmesinde sıralara göre farklılıklar

olduğu halde alt parsellerden K ve BB arasında fazla bir fark olmamasına rağmen KB alt

parselinde uygulanan gübrenin soğan sayısı üzerinde bariz şekilde etkili olduğu anlaşılmıştır.

4.1.6.4 21.10.2008 tarihinde projeli deneme alanında ekim ayı olması sebebi ile Eranthis ve

Anemonparselinde çiçeklenme dönemi geçmiş olduğu alanda bu fertler görülememiştir.

4.1.7 2009 YILINDA YAPILAN ÖLÇÜM VE GÖZLEMLER

4.1.7.1 08.04.2009 tarihinde Ön Deneme Alanında (ÖDA) Fritillaria imperialis L. Parselinde

yapılan sayım ve değerlendirmeler.

Arazide yapılan tespitlere göre K ve BB Parsellerinde 1 er fert 1 er yavru, KB parselinde ise bir fert 3

yavru vermiştir.

45

28

75

33

60

69

49 57

30

46 37

65

49 39

64

0

20

40

60

80

Sğ. sy Sğ. sy Sğ. sy Sğ. sy Sğ. sy


so

ğan

say

ısı

2008 yılında projeli alanda safran soğanı sayısı

K

KBG

BBG

08.04.2009 Fritillaria imperialis adetleri

Yaşayn Yavru tohumlu Ölü fert sayısı

K 10 1 10 2

53

En fazla yaşayan fert ve yavru ve tohuma

kalkan bitki sayısı KB parselinde

olmuştur. Bunu K ve BB alt parselleri

izlemiştir.

Tablo

Table

4.1.7.2 08.04.2009 tarihinde Ön Deneme Alanında (ÖDA) Eranthis hyemalis L. Parselinde


08.04.2009 ön deneme alanı Eranthis parseli

Yetişen Bitki

sayısı

1.Sıra 2. Sıra

Kontrol 234 (78 Ç) 188 (47)

KB 354 (118) 94(87)

BB 404(134) 133( 107)

TOPLAM 992( 330) 415( 241)

Tablo

Table

4.1.7.3 08.04.2009 tarihinde Ön Deneme Alanında (ÖDA) Anemone blanda L. Parselinde


Tablo:

Table:

4.1.8 2010 YILINDA YAPILAN ÖLÇÜM VE GÖZLEMLER

4.1.8.1 24.02.2010 tarihinde projeli deneme alanında eranthis parselinde yapılan sayım ve

değerlendirmeler

KB 11 3 10 2

BB 9 1 9 3

Toplam 30 5 29 7

08.04.2009ön deneme alanı Anemon

parseli

Yetişen Bitki

sayısı

1.Sıra 2. Sıra

Kontrol 58 (4) 88 (13)

KB 136 (48) 77(3)

BB 43 (18) 61(2)

TOPLAM 237 (70) 226 (18)

1.sırada 330 u çiçekli toplam 992 fert sayılmıştır. BB, KB

ve K alt parsellerinde sırasıyla en fazla fert ve çiçekli bitki

sayısı tespit edilmiştir. 2.sırada ise toplam 415 fert

sayılmış olup birey sayısı sıralaması K, BB ve KB

şeklinde iken çiçekli fert sayısı sıralaması ise BB, KB ve

BB şeklinde olmuştur. Çok sayıda fert çiçeklenme

dönemini geçirmiş ve tohuma kalkmıştır.

1.sırada toplam fert sayısında KB alt parseli. K ve BB alt parselleri ise aralarında az farkla KB

parselini sırasıyla izlemektedir. Çiçekli fert sayısı da aynı sıralama ile KB, BB ve K olarak

gerçekleşmiştir.

2. sırada ise fert sayısı sıralaması aynı olmuş ancak çiçekli fert sayısında K, KB ve son olarak da

BB olarak gerçekleşmiştir. Anemon parselinde de çok sayıda tohum dökmüş ve yeni tohuma

kalkan fert gözlenmiştir.

54


Çiç ad Çiç ad Çiç ad Çiç ad Çiç ad

K 5 3 3 10 3

KBG 1 6 15 4 3

BBG 3 4 5 - -

TOPLAM 9 13 23 14 6

4.1.8.2 24.02.2010 tarihinde projeli deneme alanında Anemonparselinde yapılan sayım ve

değerlendirmeler


Çiç ad Çiç ad Çiç ad Çiç ad Çiç ad

K - 1 - 2 1

KBG 5 10 7 5 4

BBG 3 2 3 2 1

TOPLAM 8 13 10 9 6

4.1.8.3 24.02.2010 tarihinde projeli deneme alanında Anemonparselinde yapılan sayım ve

değerlendirmeler

4.1.8.4 24.02.2010 tarihinde projeli deneme alanında Eranthisparselinde yapılan sayım

ve değerlendirmeler

5 sıra Çiçekli Toplam


K 5 3 3 10 3

KBG 1 6 15 4 3

BBG 3 4 5 0 0

5 3 3

10

3 1

6

15

4 3 3 4 5

0 0

0

5

10

15

20

sayı

2010 şubat eranthis çiçekli fert sayısı

5 sıra

toplamı

Çiçekli

fert

Toplam

fert

K 2 94

KB 30 218

BB 12 153

Toplam 44 465

Eranthis çiçekli fert sayısının

24.02.2010 tarihinde yapılan tespitlere

göre K ve KB gübre uygulanan alt

parsellerde daha fazla olduğu tespit

edilmiştir.

BB alt parselinde ise 4. ve 5. Sıralarda

yaşayan fert görülememiştir.

En yüksek verim KB gübre

uygulananalandan elde

edilmiştir.

Alanda yapılan gözlem ve sayıma göre KB gübre

uygulanan alanın çiçekli fert sayısı ve toplam fert

sayısı üzerine etkisinin diğerlerine göre fazla

olduğu görülmüştür.

Alanda yapılan gözlem ve sayıma göre BB gübre

uygulanan alanın çiçekli fert sayısı ve toplam fert

sayısı üzerine etkisinin diğerlerine göre fazla olduğu

görülmüştür. Bunu KB ve K alt

parselleriizlemektedir.izlemektedir.

55

toplamı fert fert

K 5 103

KB 27 309

BB 61 423

Toplam 93 835

4.1.8.5 24.02.2010 tarihinde ön deneme ÖD alanında Eranthisparselinde yapılan sayım


ÖDA

2 sıra

toplamı

Çiçekli

fert

Toplam

fert

K 48 144

KB 27 99

BB 83 292

Toplam 158 532

4.1.8.6 Sternbergia candida parselinde yapılan tespitler.

Alanda yapılan tespitte toplam olarak kontrol parselinde 9, KB parselinde 11 ve BB alt

parselinde ise 10 adet olmak üzere 31 fert sayılmıştır. Soğanların çap yaptıkları tespit

edilmiştir.

Şubat ayı itibariyle ölçüm yapıldığı için F. İmperialis alanda gözlenememiştir.

4.1.8.1 25.03.2010 tarihinde projeli deneme alanında yapılan sayım ve değerlendirmeler

4.1.8.2.2 25.03.2010 tarihinde PDA Eranthis parselinde yapılan sayım ve değerlendirmeler

Eranthis 1. sıra 2. Sıra 3. sıra 4. Sıra 5. sıra Toplam

Fert+çiç

K 29 (9) 14(5) 18(3) 35(15) 14(4) 110(36)

KBG 1(1) 41(10) 54(23) 23(7) 23(5) 142(46)

BBG 4(3) 17(9) 25(10) - - 49 (22)

TOPLAM 34(13) 72(24) 97(36) 58(22) 37(9) 301(104)

Çiçeklenme oranı %34.21 dir.

5 sıralık Eranthis parselinde gözlem tarihinde toplam 301 adet fert sayılmış olup bunun 104

adedi çiçeklidir. Aynı zamanda ekim sırasında Eranthis yumrularına karışmış olan 58 çiçekli

Anemonun da alanda yetiştiği tespit edilmiştir.

4.1.8.2.3 25.03.2010 tarihinde projeli deneme (PD) alanında Anemona parselinde yapılan

sayım ve değerlendirmeler

Anemon 1. sıra 2. Sıra 3. sıra 4. Sıra 5. sıra Toplam

Fert+çiç

K 100(36) 40(16) 50(48) 90(39) 80(39) 360(158)

KBG 100(51) 70(49) 40(16) 50(24) 70(36) 330(176)

BBG 45(40) 55(50) 45(25) 35(20) 25(10) 205(145)

TOPLAM 245(127) 165(115) 135(89) 175(85) 175(85) 895 (479)

Çiçeklenme oranı %53.52 dir.

4.1.8.2.4 25.03.2010 ÖDA da F. imperialis parselinde yapılan sayım ve değerlendirmeler

BB gübrenin verim ve çiçekli fert sayısı üzerindeki

etkisi K ve KB gübre uygulanan parsellerden daha

yüksek olmuştur.

56

tek yavru toplam Ölü fert

K 5 - 5 2

KB 6 16 22 1

BB 4 9 13 4

TOP 15 25 40 7

KB ve BB alt parsellerinde verim K alt parseline göre yüksek olmuş, ancak, yavru sayısı KKB

parselinde BB alt parselinde sayılan yavru sayısının iki katına yakın olmuştur.

4.1.8.2.5 25.03.2010 ÖDA da Eranthis parselinde yapılan sayım ve değerlendirmeler

Aynı arazi çalışmasında ÖDA da Eranthis parselinde yapılan sayım ve gözlemler

1.sıra 2.sıra toplam

Fert(çiç.) Fert(çiç) Fert(çiç)

K 85(55) 100(41) 185(96)

KB 85(55) 100(62) 185(117)

BB 200(40) 300(70) 500(11)

TOP 370(150) 500(173) 870(323)

Bu alanda 323ü çiçekli toplam 870 bitki yetişmiş olup BB parselinde yetişen bitki sayısı diğer

alt parsellerden toplam sayısı 3 katı olmuştur.

4.1.8.2.6 25.03.2010 ÖDA da Anemon parselinde yapılan sayım ve değerlendirmeler

1.sıra 2.sıra toplam

Fert(çiç.) Fert(çiç) Fert(çiç)

K 80(32) 85(23) 165(55)

KB 90(16) 46(12) 136(28)

BB 126(26) 1(1) 127(27)

TOP 296(74) 132(36) 5428(110)

4.1.8.2.7 25.03.2010 2. ÖDA da F. Persica parselinde yapılan sayım ve değerlendirmeler

4.1.8.2.8 25.03.2010 tarihinde projeli deneme (PD) alanında Fritillaria imperialis parselinde yapılan

sayım ve değerlendirmeler

1.sıra 2.sıra 3.sıra 4.sıra 5.sıra

NOT

Yaş+

yav.

Yaş+

yav

Yaş+

yav

Yaş+

yav

Yaş+

yav

TOP

K 3+2 3+5 4+8 4+11 1+7 48 1. Sıra başındaki fert 9 çiçekli

1.sıra 2.sıra TOP. NOT

K 7+26 7+44 84 Sıralarda 2 şer fert çıkmamış

KB 9+98 9+47 163

BB 7+45 6+28 86 1.sırada 1 fert, 2.Sırada 3 şer fert çıkmamış

TOP 192 141 333

Alt parsellerde yetişen ve çiçekli

fert sayısı birbirine yakın olmuş

ancak BB alt parseli 2. Sırada

büyük bir sapma göstermiştir.

57

KB 3+3 3+5 2+7 2+2 2+2 31 3.sıra 1. fert en yük ve kal. gövde

BB - 1+1 3+1 1+1 1+1 10

TOP 11 18 25 21 14 89

Tablo incelendiğinde sıralarda yetişen bitki sayısına göre K parselinde en fazla bitki yetiştiği

bunu KB ve BB parseli izlemektedir. En fazla yavru da K parselinde ve onu takiben KB

parselinde görülmüştür.

4.1.8.2.9 25.03.2010 tarihinde 2. ÖDA parselinde Sternbergia candida parselinde yapılan sayım

ve değerlendirmeler.

Kontrol parselinde 16, KB parselinde 16 ve BB parselinde da 16 olmak üzere 48 fert yetişmiş

olup 34 adedi yavru vermiştir. Yavru veren yumrulardan 15 tanesi ise çift yavru vermiştir.

Yavru yumrular da çiçek vermiştir. Bazı bireyler çift çiçek vermiştir. Bitkinin toprak üstü

aksamı da geçmiş yıllara göre daha fazla boy yapmıştır.

4.1.9 2011 YILINDA YAPILAN ÖLÇÜM, GÖZLEM ve İŞLEMLER

4.1.9.1 08.04.2011 tarihinde ÖDA parselinde F. imperialis parselinde yapılan sayım ve

değerlendirmeler

tek yavru toplam Ölü fert

K 5 - 5 4

KB 7 4 11 1

BB 4 5 9 4

TOP 16 9 25 9

En yüksek verim KB alt parselinden elde edilmiştir. Bunu BB ve K alt parselleri izlemiştir.

Çıkarılan yumrular incelendiğinde yumrularda kurt olduğu ve aynı zamanda bir başka zararlı

olan “dana burnunun” da kökleri kestiği gözlenmiş kurumaların bu şekilde meydana geldiği

anlaşılmıştır.

4.1.9.2 08.04.2011 tarihinde ÖDA parselinde Eranthis parselinde yapılan sayım ve

değerlendirmeler

ÖDA

2 sıra top.

fert not

K 236 Bütün alt parsellerde sayılan

bitklerin % 70 kadarının çiçek

döktüğü tespit edilmiştir. KB 370

BB 412

Toplam 1018

En yüksek verim BB alt parselinde elde edilmiş olup bunu KB ve K parselleri izlemiştir.

58

4.1.9.3 08.04.2011 tarihinde ÖDA parselinde Anemon parselinde yapılan sayım ve

değerlendirmeler

ÖDA

2 sıra top.

Fert+ çiç Top not

K 230 230

KB 350+70 420

BB 225+72 297

Toplam 947 947

4.1.9.3 08.04.2011 tarihinde PDA parselinde F. İmperialis parselinde yapılan sayım ve

değerlendirmeler

1.sıra 2.sıra 3.sıra 4.sıra 5.sıra

TOP boş

NOT

Yaş+

yav.

Yaş+yav Yaş+yav Yaş+yav Yaş+yav

K 6+11 5+3 6+8 6+3 6+5 59 5

KB 4+2 1 3+5 2 3 20 13

BB 5+1 1 2+1 3+3 4+2 22 11

TOP 29 10 25 17 20 101 28

En yüksek verim 59 fert ile K parselinden elde edilmiştir. Bunu BB ve KB parselleri takip

etmektedir. Gübrelemenin yapılan parsellerde düşük verim elde edilme sebebinin gübreleme

yapılan parselerde yumrulara kurt ve danaburnu gibi zararlıların sebep olduğu

düşünülmektedir.

4.1.9.4 08.04.2011 tarihinde PDA Anemon parselinde yapılan sayım ve değerlendirmeler

Bu parselde bitki iyi bir gelişme göstermiş olup çiçekli, çiçeksiz ve yeni bireyler sıralarda

genişlemiştir. Bu sebeple sıralar birbirine karışmış olduğundan sayım parsel olarak yapılmıştır.

PDA

2 sıra top.

Fert çiçek Top.

K 800 420 1220

KB 380 290 670

BB 130 240 370

Toplam 960 950 2260

4.1.9.5 08.04.2011 tarihinde PDA Eranthis parselinde yapılan sayım ve değerlendirmeler

PDA

2 sıra top.

Fert çiçek Top.

K 270 95 365

KB 210 80 290

BB 50 10 60

Toplam 530 185 715

4.1.9.6 08.04.2011 tarihinde 2.ÖDA F. persica parselinde yapılan sayım ve değerlendirmeler

Kontrol alt parselinde çiçekli bitki ve

çiçeksiz birey sayısı diğer alt

parsellerden bariz şekilde fazladır.

Bu parselde de verim K, KB ve BB

alt parselleri olarak sıralanmıştır.

59

1.sıra 2.sıra toplam ölü Fert+ yav Fert+ yav Fert+ yav

K 7+49 8+42 106 1

KB 8+55 9+66 138 -

BB 7+36 9+37 89 1

TOP 162 171 333 2

Yapılan çiçekli fert sayımında ise 1. Sırada çiçekli fert oranı %97.9, 2. Sırada ise %98,6 dır.

4.1.9.7 04.04.2011 tarihinde 2. ÖDA parselinde Sternbergia candida parselinde yapılan sayım


Ekilen 1sıra

Fert(çiç.) Boş

K 9 30(20) 3

KB 9 27(5) 2

BB 8 18(3) 3

TOP 26 77(28) 8

TOP 26 77(28) 8

4.1.10 DENEME ALANLARININ BOŞALTILMASI ve ÖLÇÜMLER

4.1.10.1 30.05.2011tarihinde boşaltılan ÖDA dan çıkan F. İmperialis e ait ölçümler. Soğan

sayılarına parselden çıkan yavru yumrularda eklenmiştir.

K alt parseli: 5 adet …ortalama çap (Ф):55.35 mm. olarak ölçülmüştür (Çevre 16.6 cm).

KB alt parseli: 7 adet …ortalama çap (Ф): 55.43mm. olarak ölçülmüştür (Çevre 16.6 cm).

BB alt parseli: 15 adet ortalama çap (Ф): 32.83 mm. olarak ölçülmüştür (Çevre 9.9 cm).

Elde edilen rakamlar incelendiğinde k ve KB parsellerinden çıkarılan soğan çaplarının birbirine

çok yakın olduğu sadece KB alt parselinin 0.8 mm kadar daha fazla olduğu görülmektedir. BB

alt parseli ise diğerlerinden oldukça geride kalmıştır.

4.1.10.2 30.05.2011tarihinde boşaltılan PDA dan çıkan F. İmperialis e ait ölçümler. Soğan


1. sıra 2. sıra 3. sıra 4. sıra 5. sıra

Ortçp

mm

Çevre

mm

Ortçp

mm

Çevre

mm

Ortçp

mm

Çevre

mm

Ortçp

mm

Çevre

mm

Ortçp

mm

Çevre

mm

K 36.35 109.04 38.40 115.19 44.11 13.32 37.09 111.28 45.16 135.49

KB 61.33 183.99 16.99 50.97 39.10 117.30 38.18 114.54 60.44 181.31

BB 46.71 140.12 19.11 57.32 35.52 106.57 26.29 78.88 52.16 156.47

K alt parseli: 33 adet ortalama çap (Ф):44.22 mm. olarak ölçülmüştür (Çevre 13.27 cm).

KB alt parseli: 17 adet ortalama çap (Ф):42.21 mm. olarak ölçülmüştür (Çevre 12.96 cm).

BB alt parseli: 28 adet ortalama çap (Ф):36.00 mm. olarak ölçülmüştür (Çevre 10.79 cm).

Burada çaplarda sırasıyla K, KB,BB alt parselleri çap ve çevre bakımından gelişme

göstermiştir.

4.1.10.3 30.05.2011tarihinde boşaltılan 2.ÖDA dan çıkan F. Persica ya ait ölçümler. Soğan


1. sıra 132 adet ortalama çap (Ф):38.80 mm. olarak ölçülmüştür (Çevre 11.64 cm).

2. sıra 125 adet ortalama çap (Ф):27.25 mm. olarak ölçülmüştür (Çevre 8.18 cm).

Toplam soğan sayısına göre soğan

sayısındaki artış % 296 olarak

hesaplanmış olup, verimin en yüksek

olduğu alt parsel K olmuştur.

Fertlerin verdiği en fazla yumru

sayıları 12-13 olmuştur.

60

Bu alanda sırasıyla K, KB,BB alt parselleri çap ve çevre bakımından gelişme göstermiştir.

4.1.10.4 30.05.2011tarihinde boşaltılan PDA dan çıkan safrana ait ölçümler.

K alt parseli: ortalama çap (Ф):22.51 mm. olarak ölçülmüştür

KB alt parseli: ortalama çap (Ф):33.04 mm. olarak ölçülmüştür

BB alt parseli: ortalama çap (Ф):10.4 mm. olarak ölçülmüştür

Safran için en iyi verim alınan parsel KB gübre uygulanan parsel olmuştur.

4.1.10.5 30.05.2011tarihinde boşaltılan 2. DA dan çıkan sternbergia parseline ait ölçümler.

Sternbegia parselinden soğanlar ekilmeden önce yapılan çap ölçümünde elde edilen ortalama

çap(Ф):12.80 mm. olarak ölçülmüştür. Deneme alanının boşaltıldığında parselden 77 adet

soğan çıkmış ve çap ölçerle yapılan ölçümde ise ortalama çap(Ф):18 mm. bulunmuştur.

Sternbergia için çap artımı 18.00-12.89= 5.2 mm. dir. Çevre genişliğindeki artış ise 15.6 cm

dir. Bu rakam farklı bir ekosistemde yetiştirilen sternbergiaların alana adaptasyonunun çok

başarılı olduğunu göstermektedir.

Alandan çıkarılıp sayımı yapılan deneme materyali (büyük soğanlar) soğuk, rutubetsiz, havadar

dinlendirmeye uygun alanda ve safran kormları ile Eranthis ve Anemon yumruları ise +4 °C de

buz dolabında muhafaza edilmiştir. Anemona ve Eranthis yumruları ile ilgili bilgiler Materyal

bölümünde verilmiştir.

4.1.10. 28.09.2011 tarihinde boşaltılan 2. DA dan çıkan safrana ait ölçümler.

K ( 5 sıra) KB( 5 sıra) BB( 5 sıra)

1.6

0 c

m

2.0

m.

11

m.

Toplam 72 adet soğan, her bir sıraya 8 adet olmak üzere ekilmiştir.

Her bir sıraya 10 adet olmak üzere toplam 90 adet F. İmp soğanı

ekilmiştir.

Her sıraya 53 sdet olmak üzere 477 adet persica soğanı ekilmiştir.

61

F.persica

Alt parseller arasında 20 cm boşluk bırakılmıştır.

4.2.1 Geofitler için tehdit faktörleri ve tehlike sınıfları

IUCNkritik durumdaki bitkilerin tehlike durumlarını sınıflandırmış ve bunların ölçütlerini de

belirlemiştir. Tuna EKİM ve arkadaşları tarafından hazırlanan “Türkiye Bitkileri Kırmızı

Kitabı” nda bu türlerin pek çoğu “tehdit alındaki türler” kategorisinde gösterilmiştir. Tükenme,

olasılığa ve pek çok faktöre bağlı bir süreçtir. Son yıllarda yaşanan küresel ısınma, iklim

değişikliği ve kuraklık da bütün bitkisel kaynakları olduğu gibi geofitleri de olumsuz

etkilemektedir.

Etkin koruma önlemleri alınmazsa diğer bütün taksonların ve geofitlerin tehlike boyutu ve

tükenme olasılığı daha da artacaktır. Bu sebeple ticareti yapılan geofitlerin doğadan söküm

esasları gerektiğinde yeniden ele alınmalıdır.

1.4

8 c

m

Sternbergia

F. imp.

F. persica

Safran

Eranthis

Anemon

Kırpıntı

Kırpıntı

Toplam 222 adet safran soğanı ekilmiştir.

1.20 m. 0.60 m. 1.20 m. 0.60 1.20

62

SONUÇ VE ÖNERİLER

Yumrulu, soğanlı ve kormlu bitkiler ülkemizin doğal kaynak zenginliği açısından büyük

öneme sahiptir. Bunun yanında bu ürünlerin ihracatından ülkemize döviz girdisi sağlandığı

da bilinen bir gerçektir. Bitkisel ürünlerin ve bunların arasında yer alan “yumrulu, soğanlı ve

kormlu” bitkilerden faydalanma, ülkemizde olduğu kadar dünyada da ayrı bir öneme sahiptir.

Her yıl dünya piyasalarında bu ürünlerin milyonlarca Dolarlık ticareti yapılmaktadır.

Bitkisel kaynakça zengin olan ülkeler dünya piyasalarındaki paylarını arttırma çabası

içindedir. Ancak bu noktada doğadan sürdürülebilir ilkelerinin uygulanması gündeme

gelmektedir.

Sözü edilen yumrulu, soğanlı ve kormlu bitkiler 10-15 yıl öncesine kadar doğadan sökülerek

ihraç edilmekteydi. Zaman içinde ticari gayelerle, aynı zamanda üreme organı olan yumru ve

soğanları ile çoğalan bu bitkilerin doğadan sökülmesi sebebiyle nesillerinin devamının tehlike

altına girdiği, bazılarının yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kaldığı anlaşılmıştır. Bu

probleme paralel olarak son yıllarda etkisi giderek artan iklim değişikliklerinin bitkisel

kaynakların devamını kritik eşiğe getirmesi de göz ardı edilemez bir gerçek olarak karşımıza

çıkmaktadır. Bütün bu sebepler ve burada ifade edilmeyen diğer faktörler gerek ulusal gerekse

uluslararası önlemlerin acilen ele alınması mecburiyetini ortaya çıkarmıştır. Doğadan

sürdürülebilir faydalanmanın temini için strateji ve politikalar geliştirilmeye ağırlık

verilmiştir.

Bu doğrultuda yapılacak uygulamaların yumrulu, soğanlı ve kormlu bitkilerin üretiminin ve

birim alandan en fazla ürün elde edilebilmesinin ülke ekonomisine olduğu kadar onları

koruyarak faydalanmaya esas teşkil edecektir.

Bu araştırma çalışması ile, ülkemizde doğal alanlarda yetişen önemli geofitlerden Fritillaria

imperialis L. (Ters lale, ağlayan gelin), Eranthis hyemalissallisb. (Sarı kokulu, Kış

boynuzotu), Anemone blanda (L.), Sch.et. Kot. (Manisa lalesi, Yoğurt çiçeği) ve Crocus

sativus .L.(Safran) dır. Geofit ticaretinde küresel boyutta doğa koruma ve bu türlerinin

neslinin devamının sağlanması temel prensiptir. Bu anlamda geofitlerin doğadan toplanması

Doğal Çiçek Soğanları Komitesi (DÇSK) tarafından her yıl belirlenen kota çerçevesinde

yapılmaktadır. Bu kota dışında ihracı yapılacak materyalin mutlaka yetkili makamlarca

denetlenmiş ve onaylanmış olması yanında tarla ve ekim alanlarında yapılan yetiştirme

çalışmaları sonucunda temin edilmiş olması gerekmektedir.

Bu sebeple öncelikli olarak dış ticarete konu olan ve ülkemizin gelir kaynağı durumundaki

önemli geofitlerin yetiştirilmesi ve yetiştirme koşullarının belirlenmesi gerekmektedir. Bu

çalışmanın amacı önemli geofitlerimizden dördünün İç Anadolu’da yetiştirilmesi ve bölge

halkına ek/alternatif gelir kaynağı yaratmaktır. İlerleyen yıllarda ticari boyutta faydalanmaya

yön vermek için sıra sayısı arttırılan ve Adıyaman lalesi (F. Persica L.) ile kardelenin

(Galanthus elwesii L.) de araştırıldığı Büyük Deneme Alanı (BDA) da tesis edilmiş buna

paralel olarak sosyal ormancılık basamağı da araştırma çalışmaları arasında yer almıştır.

Bu araştırma çalışmasında, sözü edilen türlerin doğal yayılış göstermediği İç Anadolu Bölgesi

koşullarında yetiştirilmesi ve verim üzerinde gübrelemenin etkileri araştırılmıştır.

Zaten güç ekonomik şartlar altında yaşayan orman köylüleri başta olmak üzere bütün yöre

halkına ek ya da alternatif gelir kaynağı yaratma ve göçlerin durdurulmasına katkı

sağlanabilmesi hedeflenmektedir.

Bulgular bölümünde arazide yıllar itibariyle yapılan çalışmalar ve yorumları etraflıca

grafikler ile açıklanmıştır.

Sonuç olarak; bu türlerin İç Anadolu Bölgesi koşullarına adapasyonu gerçekleşmiş, proje

süresince bu türler yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Adaptasyonun başarı kriterlerinden bir diğeri

63

soğan yumru ve kormların çap yapmaları olup, araştırmaya konu olan bütün türlerde çap

gelişimi de gözlenmiştir. Kullanılan iki farklı gübreden KB gübre uygulanan alt parsellerden

bazı extremler dışında verimin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Safran soğanları

yetiştirme çalışmalarının bir gereği olarak yer değiştirmeden sonra geç gelişme

göstermişlerdir. Bu üreticilerden alınan bilgiler ile ARSLAN ve arkadaşlarının yaptığı

çalışmaların sonuçları ile örtüşmektedir. Bazı alt parsellerde ise K alt parselinde yüksek verim

elde edilmiştir. Yapılan çalışmalar alanda ot alma ve çapalamanın verim üzerinde etkili

olduğunu göstermiştir.

F. imperialis lerin de gelişimi özellikle ÖD alanında çok iyi olmuştur. Bu tür de ekimi yapılan

soğanların sağlıklı olması ile doğrudan ilişkilidir. Gerek bu tür ve gerekse safran soğanları

toprak kurtları ile tahribe uğramaktadır. F. persica nın ise adaptasyonu mükemmel olup çok

sayıda yavru ve sürgün vermiştir. Diğer türlerden sternbergia da yüksek bir adaptasyon

kabiliyeti göstermiş, yavru, sürgün ve yeterli sayıda tohum verdiği de gözlenmiştir.

Konunun önemi ve yöre halkına ek gelir sağlanması çalışmalarının da İç Anadolu Bölgesinde

yetiştirme çalışmalarının devam ettirilmesi beklentilerin gerçekleştirilmesinde yararlı

olacaktır.

KAYNAKLAR ANONİM.1998: Türkiye’nin Soğanlı Bitkileri Yerli Üretim Projesi Sonuç Raporu. Doğal Hayatı Koruma

Derneği. İST.

Anonim.2005: Türkiye’nin Biyolojik zenginlikleri. Türkiye Çevre Vakfı Yayını.ANK.

ANONYMOUS; 2002. EuropaischesArzneibuch, Grundwerk 4. Ausgabe, 6. Nachtrag 2

ANONYMOUS; 2002. GelberEnzian 6 s. WWF-TRAFFIC. Deutchland.2

ANTONİNA A.V, LJUBA E.N., DİMİTAR P.R. In-situandex-situconservati.

ofrarehighmountainmedicinalplants in Bulgaria.Proceedings of the 7th CMAPSEEC:14- 27th - 31st May 2012.

Subotica, Repub. ofSerbia 14-223

ARSLAN N.,TURAN, M.; 1987. Farklı Muamelelerin Güzel Avratotu (Atropa belladonna L.) Tohumlarının

Çimlenmesine Etkisi. Ziraat Müh. Dergisi. Sayı: 199-201, s: 18-20.4

ARSLAN, N.,ÖZER, A.S., AKDEMİR, R.: 20XX BİHAT Çankırı’da Safranın (Crocus Sativus L.)

Yetiştirilmesi Ve Organik Gübrelerin Çiçek Verimine Etkileri (Poster Bildiri).Bildiri Kitabı ANT.

ARSLAN, N.; 1997. Safran (Crocus sativus L.)’da Tohumluk Materyalin Çoğaltılması. Türkiye’de Tarım 1(2):

3-4.

ARSLAN, N.;1986. Kaybolmaya Yüz Tutan Bir Kültür Safran Tarımı. Ziraat Müh. 180: 21-24.

ARSLAN,N. 1990: Soğanlı yumrulu ve rizomlu süs bitkilerinin Üretimi ve İhracatı.Tabiat ve İnsan 24(1):9-21

ARSLAN,N. 1994: Ülkemizde Ekonomik Önemi Olan Doğal Çiçek Soğanı Üretimi Çalışmaları.E.Ü. Fen Fak.D.

Seri B. Ek 16/1,789-796 İZM.

ARSLAN,N., KOYUNCU,M., EKİM,T. 1997: Commercial Propagation of Snowdrops in

DifferentEnvironments. ActaHort. 430/2:743-746

ASİL,H., SARIHAN, E.O.; 2010 Türkiye’de Doğal Çiçek Soğanları Üretimi ve Ticareti. IV. Süs Bitkileri

Kongresi Bildiriler Ktb. ALATA Bahçe Kültürleri Araştırma Enst. MERSİN5

ATAK F, DUMAN H.;2006.Kırmızı liste kategorileri ve yorumlanması. Seminer notları. 6

BAYTOP, T. 1963: Türkiye’nin Tıbbi ve Zehirli Bitkileri.

BAYTOP,T.;1963.: Türkiyenin tıbbi ve Zehirli Bitkileri. İstanbul Üniversitesi Yayın. No:- Ecz. Fakül. İST.7

BAYTOP,T.;1984. Türkiyede Bitkilerle Tedavi (Geçmişte ve Bugün). İstanbul Üniversitesi Yayın. No:3255-

Eczacılık Fakültesi N0:40 İST.8

BLACK, C.A.: 1965. Medhods of Soil Analysis. Part 2. ChemicalandMicrobiologicalProperties. No :9. Amer.

Soc. ofAgronomy. Medison, Wisconsin. USA. 9

BOUYOUCOS, G.:1962. HidrometerMethodİmprovedforMakingParticalAnaliysis of Soil. AgronomyJournal,

1954:464-465. 10

BROWN,D.:1995 Encyclopedia of HerbsandtheirUses. HerbSociety of America, DorlingKindersley,

NY.USA.11

CHİEJ,R.;1984.The MacdonaldEncylopedia of MedicinalPlants. Macdonald&Co (Pub.) Ltd. Maxwell House

74 Worship Street London EC2A ‘EN 12

ÇAĞLAR, K.Ö.:1958. Toprak Bilgisi. A.Ü.Z.F. Yayınları. No:10, S:286. 13

64

ÇELEBİOĞLU,S.;1949. Farmakognozi.İst. Ünv.Yay. No:421- Ecz.Fak. İST. 14

DAVİS,p.h.,ed.1965-1988. Flora of Turkeyandthe East Aegeanİslands, 10 cilt, Edinburgh 15

DÇŞ. 2006. Ters Lale Üreticileri İçin El Kitabı. Doğal Çiçek Soğancıları Derneği Yayın No:1 Altınova Yalova.

DUKE,J.; 1985. Handbook of MedicinalPlants, CRC Pres Boca Raton USA 16

EKİM, T., KOYUNCU, M., VURAL, M., DUMAN, H., AYTAÇ, Z. ADIGÜZEL, N.; 2000 Türkiye Bitkileri

Kırmızı Kitabı. Ankara: Türkiye Tabiatını Koruma Derneği ve 100.Yıl Ü. Yay.17

EKİM,T.,KOYUNCU,M.,ERİK,S.,İLARSLAN,R. 1989: Türkiye’nin Tehlike Altındaki Nadir ve Endemik

Bitkileri. Türkiye Tab. Kor. Der. Yay.No:18 ANK.

ELGİN.İ. 1966: Rizomlu ve Yumrulu Bitkiler.TarımBak.Yayınları D-109 ANK.

ESCOP 2003 Monogr.(II. Edition). ThiemeVerlag, Stuttgart, New York, 18

GAGE & WILKIN, 2008

HAMLYN.P. 1969:Marshall CavendishEnvyclopedia of Gardening (Volume.1,2,4,5, 6,

HOŞAFÇI, H.; 2001. Kuşburnu (Rosacanina L. )'nun tohum ve sürgün çelikleri ile çoğaltılması üzerine

araştırmalar 19

JEAGER. G. 2000. DieEnzianwurzelgraeberauf den TirolerAlmen (II. Teil). Der Alm –undBergbauerFolge4:20-

23. 20

KALAÇ,M.Ö.,GÖKÇE, O. 1998: SüsBitkileriÜretimiÇevreilişkileriveİzmirÖrneği.I.Ulusal Süs Bitkileri Kong.

Kitabı Syf:58-66 yalova

KERY M, MATTHİES D, SPİLLMANN, H.H.;2000 Reducedfecundityandoffspringperformance in

smallpopulations of thedeclininggrasslandplantsPrimulaverisandGentiana lutea Journal of Ecology 88:17-30.

21

KERY, M., MATTHİES, D., SPİLMANN,H.; 2000. Reduc.fecundityandoffspringperformance in smallpopulations of

thedeclininggrasslandplantsPrimulaverisandGentiana lutea,Journal of Ecology88:17-30. 22

KOYUNCU,M., EKİM,T. 1987:Türkiye’nin İhraç Ettiği Geofitler ve Bunların Ekonomik Önemi. V.BİHAT

Bil. Ktb.47-52

ORÇUN. E. 1968: Süs Bitkileri (2 cilt). E. Ü. Ziraat Fak. Yayınları No: 142 İZM.

ÖZER, A.S., AKDEMİR,R., KAPTAN,H. 2010: Odun Dışı Orman Ürünlerinden (ODOÜ ) Censiyan (Gentiana

lutea L.) ve Safranın (Crocus sativus L.) Gelişiminde Toprak Özellikleri ve Çölleşme Etkileşimi. Çölleşme ile

Mücadele Sempozyumu 17-18 Haziran 2010 Tebliğler Kitabı. Syf:156 Çorum

ÖZER, A.S.: 1987. Ülkemizdeki Bazı Önemli Orman Tali Ürünlerinin Teşhis ve Tanıtım Kılavuzu.Tar. veOrm.

Bak., OGM Yayın No:659 Seri NO: 18 ANK 23

RİCHARDS, L. A.: 1954Diagnosis andİmprovementSalineand Alkaline Soils. U.S.Dep. Agr. Handbk 60. 24

TABATA,M.,HONDA,G.,SEZİK,E.,YEŞİLADA,E.;1993 A report on TraditionalMedicineAndMedicinalPlants

in Turkey. Faculty of PharmaceuticalSciences Kyoto Univ. JAPAN 25

Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı.:2000. The Foundation of ProtectingTurkey’s Nature, 26

Türkiye'nin 122 önemli bitki alanı

WALKLEY, A.: 1946. Critical Examination of a RapidMethodforDeterminingOrganicCarbon in Soils. SoilSci.

63 : 251-263. 27

YALÇIN,F. N. Gentiana lutea, Demirezer, Ö., Ersöz, T., Saraçoğlu, İ., Şener, B. (Eds) Tedavide Kullanıl.

Bitkiler “FFD Monografları”, MN Medikal ve Nob.Tıp Kitabevi, ANK., 105-109, 2007 28

SİTELER:

- http://www.viable-herbal.com

- http://www.holisticonline.com/herbal-Med

- http://permaculrure.info/cgi-bin

- http://www.traffic.org/plants/recommendations.html

- http://www.grassl.com/ Access: 2/6/2006

- http://www.rei.rutgers.edu/~struwe/gentnet/ Access: 16/6/2006

- http://www.pharmakobotanik.de Access: 1/6/2006

- 7- 8- A9- Anonymous 2006. TMMOB – Chamber of ForestEngineers Bursa Office,

- http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page

- Tübives

- http://tr.wikipedia.org

- https://www.google.com.

- http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Anemone_blanda

- http://www.finegardening.com/grecian-windflower-anemone-blanda

- http://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/

- https://www.google.com.tr/search

- http://batem.gov.tr/urunler/sus_ve_tibbi/cicek_sogan/anemone/

http://citesbulbs.myspecies.info/content/morphometric-study-species-delimitation-isternbergia-luteai-alliaceae-amaryllidoideae-and-it

http://www.viable-herbal.com/

http://www.grassl.com/

http://www.rei.rutgers.edu/~struwe/gentnet/

http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page


http://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/

65

ANKARA-TÜRKİYE · 1.1 Geofitler hakkında genel bilgi, tarihçe ve geçmişten günümüze faydalanma 9 1.2 Kanuni yapı 10 1.3 Projede ele alınan geofitler 11 1.3.1 Ağlayan gelin,

Documents