ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ DAMIZLIK YUMURTA TAVUĞU YEMLERİNE FARKLI SEVİYE VE FORMDA BOR İLAVESİNİN PERFORMANS, KEMİK GELİŞİMİ, YUMURTA KALİTESİ VE BAZI KAN PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ Cengizhan MIZRAK ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ANKARA 2008 Her hakkı saklıdır
123
Embed
ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA …acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/23943/(Microsoft... · ilginin bir diğer sebebi de biyoteknolojik gelişmeler sonucunda
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ
DAMIZLIK YUMURTA TAVUĞU YEMLERİNE FARKLI SEVİYE VE FORMDA BOR İLAVESİNİN PERFORMANS, KEMİK GELİŞİMİ, YUMURTA
KALİTESİ VE BAZI KAN PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ
Cengizhan MIZRAK
ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI
ANKARA 2008
Her hakkı saklıdır
TEZ ONAYI
Ziraat Yüksek Mühendisi Cengizhan MIZRAK tarafından hazırlanan “Damızlık Yumurta Tavuğu Yemlerine Farklı Seviye ve Formda Bor İlavesinin Performans, Kemik Gelişimi, Yumurta Kalitesi ve Bazı Kan Parametreleri Üzerine Etkisi” adlı tez çalışması 30/07/2008 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı’nda DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir.
Danışman : Prof. Dr. Necmettin CEYLAN
Jüri Üyeleri:
Başkan: Prof. Dr. Necmettin CEYLAN A.Ü. Ziraat Fakültesi
Üye: Prof. Dr. İbrahim ÇİFTÇİ A.Ü. Ziraat Fakültesi
Üye: Prof. Dr. Kemal KÜÇÜKERSAN A.Ü. Veteriner Fakültesi
Üye: Doç. Dr. Aydan YILMAZ A.Ü. Ziraat Fakültesi
Üye: Prof. Dr. İbrahim AK Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Yukarıdaki sonucu onaylarım.
Prof. Dr. Orhan ATAKOL
Enstitü Müdürü
i
ÖZET
Doktora Tezi
DAMIZLIK YUMURTA TAVUĞU YEMLERİNE FARKLI SEVİYE VE FORMDA BOR İLAVESİNİN PERFORMANS, KEMİK GELİŞİMİ, YUMURTA KALİTESİ VE
BAZI KAN PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ
Cengizhan MIZRAK
Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. Necmettin CEYLAN
Bu araştırmada, damızlık yumurta tavuğu yemlerine farklı düzeylerde organik veya inorganik bor ilavesinin, tavukların performans değerleri, kemik gelişimi, bazı kan parametreleri, yumurta bor, kolesterol ve yağ asitleri içeriği ve kuluçka sonuçları üzerine etkileri araştırılmıştır.
Araştırma Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde yürütülmüş ve araştırmanın hayvan materyalini Barred Rock I yumurtacı hattı oluşturmuştur. Denemeye 48 haftalık yaşta başlanmış ve 16 hafta sürdürülmüştür, yeme farklı seviyelerde (25, 50 ve 75 ppm) organik veya inorganik bor ilavesi yapılarak 7 deneme grubu oluşturulmuştur.
Gruplar arasında yaşama gücü, canlı ağırlık, yumurta verimi, yem tüketimi, yem değerlendirme sayısı, yumurta ağırlığı ve yumurta kütlesi gibi performans değerleri bakımından önemli farklılıklar tespit edilmemiştir (P>0.05). Yumurta kalite kriterlerinden ak yüksekliği yeme 25 ppm organik ve 75 ppm inorganik bor ilave edilen gruplarda kontrol grubuna göre önemli düzeyde daha yüksek; kırık-çatlak yumurta oranı 25 ve 75 ppm organik bor ilave edilen gruplarda kontrol grubuna göre önemli düzeyde daha düşük bulunmuştur (P<0.05).
Deneme sonunda yapılan ölçümlerde, serum toplam HDL, LDL kolesterol ve trigliserid seviyeleri, tibia kemik mukavemeti, tibia kemiğinin ham kül ve kalsiyum içerikleri ile kuluçka parametreleri bakımından gruplar arasında önemli farklılıklar belirlenmemiştir (P>0.05). Bununla birlikte, 25 ppm organik veya inorganik bor ilavesi femur kemik mukavemetini artırmıştır (P<0.05). Yeme bor ilavesi tibia fosfor; femur ve yumurta kabuğu kalsiyum ve fosfor; kan, kemik, yumurta ve yumurta kabuğu bor içeriklerini önemli düzeyde artırmıştır (P<0.05 ve P<0.01).
Borun organik formu, inorganik formuna göre kemik, yumurta ve yumurta kabuğunda önemli düzeyde daha yüksek bor birikimine sebep olmuştur.
Sonuç olarak, yumurta tavuğu karma yemlerine inorganik veya organik bor ilavesinin performans kriterleri üzerine önemli bir etkisinin olmadığı, yumurta kabuğu kalsiyum seviyesi, kemiklerin kalsiyum ve fosfor içeriği ile kemik kırılma mukavemetini artırdığı tespit edilmiştir. Temmuz 2008, 109 sayfa Anahtar Kelimeler: Damızlık yumurta tavuğu, organik bor, organik mineral, yumurta verimi, performans, kolesterol
ii
ABSTRACT
Ph.D. Thesis
EFFECTS OF DİFFERENT LEVEL AND FORM OF BORON SUPPLEMENTATION INTO LAYER BREEDER DIETS ON PRODUCTION PERFORMANCE, BONE
DEVELOPMENT, EGG QUALITY AND SOME BLOOD PARAMETERS
Cengizhan MIZRAK
Ankara University Institute of Natural and Applied Sciences
Department of Animal Science
Supervisor: Prof. Dr. Necmettin CEYLAN In this research, effects of organic boron supplementation in layer breeder diets on performance characteristics, bone development, some blood parameters, boron, cholesterol and fatty acids content of egg were investigated.
The experiment was conducted in Poultry Research Institute with Barred Rock I laying line. The experiment was started at 48-weeks-old and continued 16 weeks. Seven experimental groups were formed by supplying different levels of organic or inorganic boron (25, 50, 75 ppm) in diets. No significant differences among the experimental groups were determined for livability, live weight, egg production, feed intake, feed efficiency, egg weight and egg mass (P>0.05). 25 ppm organic and 75 ppm inorganic boron supplementation significantly increased albumen height as compared to control group. Broken-crack egg rates were significantly decreased by 25 and 75 ppm organic boron supplementation (P<0.05).
Measurements such as serum total HDL, LDL cholesterols and triglyceride levels, tibia strength, crude ash and calcium contents of tibia, and hatchability done at the end of the experiment were found similiar among the treatmenst,. However, 25 ppm organic or inorganic boron supplementations significantly increased femur bone strength (P<0.05). Boron supplementation into diets significantly increased tibia phosphorus; femur and egg shell calcium and phosphorus; whole blood, bone, egg and egg shell boron contents (P<0.05 or P<0.01).
The organic form of boron significantly caused higher boron accumulations in the bone, egg and egg shell than the inorganic form of boron.
As a result; it can be concluded that neither organic nor inorganic boron supplementation did have any significant effects on performance parameters studied in the experiment. However, calcium deposition in the egg shell, calcium and phosphorus content of bones and bone broken strength was improved by it was seen that the positive effects of organic or inorganic boron supplementation in laying hen diets on egg interior and exterior quality properties, increasing egg shell calcium rate, calcium and phosphorus accumulations of the bones and bone broken strength by boron supplementation. July 2008, 109 pages Key Words: Layer breeders, organic boron, organic mineral, egg production, cholesterol,
iii
ÖNSÖZ
Ülkemizde yıllık yaklaşık 9 milyar adet yumurta bir milyon ton da tavuk eti
üretilmektedir. Bu üretimin sağlanabilmesi için yaklaşık 500.000.000 adet etlik piliç, 40
milyon adet de yumurta tavuğu kullanılmaktadır. Kanatlı sektörünün yıllık yem tüketimi
ise 4-5 milyon ton civarındadır. Bu kadar büyük bir sektörde tavukların performansında,
onlardan elde edilen ürünlerin kalitesinin (özellikle et ve yumurta) artırılması ve yem
tüketiminin azaltılması gibi maliyetleri düşürebilecek çok küçük de olsa iyileşmeler
üreticilere çok ciddi maddi kazançlar sağlayabilecektir. Özellikle de yemlere katılacak
katkı maddeleri maliyeti önemli oranda artırmıyorsa kazanç daha da büyük olacaktır.
Bor minerali rasyonlara ppm düzeyinde katılması, ithal olmaması nedeniyle temininin
kolay olması ve fiyatının diğer katkı maddelerine oranla çok düşük olması sebebiyle
üreticiler tarafından tercih edilecek bir üründür.
Kanatlı sektörü, yüksek verimli ve en ekonomik hayvansal kökenli protein kaynağını en
kısa zamanda üretme açısından, tarımsal üretim içerisinde en ön sıralarda yer
almaktadır. Dolayısıyla üstün nitelikli genotiplerin optimum düzeyde besin maddesi
gereksinimlerini karşılayacak dengeli ve düzenli beslemeyi amaçlayan çalışmalar
günden güne büyük bir artış kaydetmektedir.
Kanatlılarda günlük tüketilmesi gereken bor miktarı bildirilmemiştir (NRC 1994).
Kanatlı yemlerinde geniş kapsamlı kullanılan tahıllar düşük bor içeriğine sahip yem
hammaddeleridirler (WHO 1998). Bundan dolayı kanatlı karma yemlerinin muhtemelen
yetersiz düzeyde bor içerdiği göz önüne alınarak, yeme bor ilavesinin kanatlılarda
etkilerinin belirlenmesi yönünde yapılacak daha fazla araştırmaya ihtiyaç
duyulmaktadır.
Dünyada ve ülkemizde hızla gelişen tavukçuluk endüstrisi ile birlikte insanların tavuk
etine olan ilgisi artarken, yumurta tüketiminde artma olmamış hatta gelişmiş ülkelerde
bile bir azalma meydana gelmiştir. Yumurta tüketimindeki azalmanın en önemli nedeni,
tüketim alışkanlıklarının yanı sıra gerek yazılı basın, gerekse sözlü basında yumurtanın
kan kolesterol düzeyini yükselterek atheresclerosis ve koroner kalp hastalıklarına yol
iv
açan bir risk faktörü olarak tanınmasının da etkisi olmuştur. İnsan beslenmesinde
kolesterol kaynağı gıda maddeleri hayvansal kökenli olanlarıdır. Bunlar içerisinde
yumurta son yıllarda üzerinde en çok durulan gıda maddesidir. Bir yumurtada ortalama
195-210 mg arasında kolesterol bulunmaktadır. Oysa yumurtanın insan beslenmesi
açısından önemi dikkate alındığında tüketimdeki bu azalmanın engellenmesi
gerekmektedir. Çünkü yumurta vücutta sentezlenmeyen esansiyel amino asitleri ve
esansiyel yağ asitleri ile birlikte diğer besin maddelerini yüksek oranlarda içermesi ve
bu besin maddelerinin % 95’ inin sindirilebilmesi nedeni ile büyük önem taşımaktadır
(Worm 1988).
Rasyonda yapılan değişikliklerle kanatlı dokularının ve yumurtanın yağ asidi
kompozisyonunu değiştirmek kolay olmasına rağmen kolesterol içeriğini azaltmak
zordur. Yapılan araştırmalarda borun kan kolesterolünü düşürücü etkisinin olduğu
vurgulanmıştır (Hall et al. 1989). Bu etkisinin yumurtada da görülebileceği
muhtemeldir. Bu gerçekleştiği taktirde kolesterolün yumurta tüketimine olan olumsuz
etkisi hafifletilmiş olacaktır.
Yumurta tavukçuluğunda üretim periyodunun uzun olması sonucu (80–120 hafta)
özellikle kafes tavukçuluğunda kemik deformasyonları, eklem bozuklukları, yumurta iç
ve dış kalitesi bozuklukları (özellikle kabuk kalitesi) büyük sorun olmakta ve üretim
kayıplarına sebep olmaktadır. Yapılan araştırmalarda, yeme bor ilavesinin kemiklerin
kırılma mukavemetini artırdığı, eklem bozukluklarını önlediği ve yumurta iç ve dış
kalitesini de artırabileceği bildirilmiştir (Wilson and Ruszler 1997, 1998). Böylece
yumurta tavukçuluğunda, uzun üretim periyodu süresince görülebilecek ekonomik
kayıpların en aza indirilmesi sağlanmış olacaktır.
Son yıllarda özellikle kalsiyum ve yumurta kabuğu oluşum mekanizmalarında önemli
rol oynayan iz elementlere olan ilgi giderek artmaya başlamıştır. İz elementlere artan
ilginin bir diğer sebebi de biyoteknolojik gelişmeler sonucunda ekonomik olarak
üretilmeye başlanan organik mineral bileşiklerdir. Bu bileşikler genellikle küçük
peptidlerin veya amino asitlerin kimyasal olarak iz elementlere bağlanması ile meydana
gelmektedir (Close 1999).
v
Tavuk yemlerinde kullanılmaya başlanan organik iz mineral bileşiklerden en önemlileri
manganez, çinko, bakır ve kromun çeşitli organik formlarıdır. Bu araştırma ile şu anda
yaygın olarak üretimi yapılan ve sahada kullanılan bu minerallere ilave olarak bor
minerali de organik formda üretilecek ve yumurta tavuğu yemlerine ilave edilecektir.
Araştırmada, üretilen organik borun yumurta tavuğu karma yemlerine farklı düzeylerde
ilavesinin performans, yumurta kalitesi, bazı kan ve kemik parametreleri, yumurta
kolesterol içeriği üzerine etkilerinin detaylı bir şekilde incelenmesi amaçlanmaktadır.
Cengizhan MIZRAK
Ankara, Temmuz 2008
vi
İÇİNDEKİLER
ÖZET………………………………………………………………. i ABSTRACT……………………………………………………………………. ii ÖNSÖZ…………………………………………………………………………. iii SİMGELER DİZİNİ………………………………………………………….. viii ÇİZELGELER DİZİNİ………………………………………………………. ix ŞEKİLLER DİZİNİ………………………………………………………….. xi 1. GİRİŞ…………………………………………………………. 1 2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ÖZETLERİ…………… 5 2.1 Bor’un Genel Kullanımı………………………………………………… 5 2.2 Bor’un Damızlık Tavuklarda Kullanımı………………………………. 10 2.3 Bor’un Yumurta Tavuklarında Kullanımı……………………………. 11 2.4 İnorganik Mineral Yerine Organik Mineral Kullanımı……………… 16 2.5 İnorganik Bor Yerine Organik Bor Kullanılması……………………. 19 2.6 Bor’un Diğer Kanatlılarda Kullanımı…………………………………. 20 3. MATERYAL VE YÖNTEM…………………………………………… 26 3.1. Materyal……………………………………………………………… 26 3.2. Yöntem……………………………………………………………….. 28 3.2.1. Yaşama gücü………………………………………………………… 29 3.2.2. Canlı ağırlık………………………………………………………….. 30 3.2.3. Yumurta verim performansı……………………………………….. 30 3.2.3.1. Yumurta verimi……………………………………………………. 30 3.2.3.2. Yumurta ağırlığı…………………………………………………… 30 3.2.3.3. Yumurta kütlesi……………………………………………………. 31 3.2.4. Yem tüketimi ve yem değerlendirme sayısı………………………… 31 3.2.5. Yumurta dış kalite kriterleri………………………………………… 32 3.2.5.1. Kırık-çatlak yumurta oranı………………………………………… 32 3.2.5.2. Şekil indeksi…………………………………………………………. 32 3.2.5.3. Kabuk kalınlığı……………………………………………………… 32 3.2.5.4. Kabuk mukavemeti……………………………………………….. 33 3.2.6. Yumurta iç kalite kriterleri………………………………………….. 35 3.2.6.1 Ak yüksekliği…………………………………………………………. 35 3.2.6.2 Haugh birimi…………………………………………………………. 36 3.2.7 Kan parametreleri…………………………………………………… 37 3.2.7.1 Trigliserid……………………………………………………………. 37 3.2.7.2 Toplam kolesterol……………………………………………………. 38 3.2.7.3 High density lipoprotein (HDL)…………………………………….. 38 3.2.7.4 Low density lipoprotein (LDL)……………………………………… 38 3.2.7.5 Bor…………………………………………………………………….. 38 3.2.8 Kemik özellikleri……………………………………………………… 39 3.2.8.1 Femur kemiği kırılma mukavemeti………………………………….. 39 3.2.8.2 Tibia kemiği kırılma mukavemeti……………………………………. 39
vii
3.2.8.3 Femur kemiğinin ham kül, kalsiyum, fosfor ve bor miktarının tespiti 40 3.2.8.4 Tibia kemiğinin ham kül, kalsiyum, fosfor ve bor miktarının tespiti.. 40 3.2.9 Yumurta özellikleri……………………………………………………. 40 3.2.9.1. Yumurta yağ miktarı…………………………………………………. 40 3.2.9.2. Yumurta kolesterol miktarı………………………………………….. 40 3.2.9.3. Yumurta omega 3 miktarı……………………………………………. 41 3.2.9.4. Yumurta omega 6 miktarı……………………………………………. 41 3.2.9.5. Omega 6/ omega 3 oranı……………………………………………… 41 3.2.9.6. Yumurta içi (sarı+beyaz) bor miktarı……………………………… 41 3.2.9.7. Yumurta kabuğu ham kül, kalsiyum, fosfor ve bor miktarı………. 42 3.2.10 Kuluçka parametreleri………………………………………………… 42 3.2.10.1 Döllü yumurta oranı…………………………………………………. 42 3.2.10.2 Çıkış gücü……………………………………………………………. 42 3.2.10.3 Kuluçka randımanı………………………………………………….. 43 3.2.10.4 Civciv ağırlığı………………………………………………………… 43 3.2.11 İstatistiki analizler…………………………………………………….. 43 4. BULGULAR……………………………………………………………….. 44 4.1. Yaşama Gücü…………………………………………………………….. 44 4.2. Canlı Ağırlık ……………………………………………………………... 45 4.3. Yumurta Verim Performansı……………………………………………. 46 4.4. Yem Tüketimi ve Yemden Yararlanma………………………………… 49 4.5. Yumurta Dış Kalite Özellikleri………………………………………….. 51 4.6. Yumurta İç Kalite Özellikleri…………………………………………… 54 4.7. Kan Parametreleri……………………………………………………….. 57 4.8. Kemik Özellikleri………………………………………………………… 61 4.9. Yumurta Özellikleri……………………………………………………… 70 4.10. Kuluçka Parametreleri…………………………………………………. 80 5. TARTIŞMA ……………………………………………………………….. 83 5.1. Yaşama Gücü…………………………………………………………….. 83 5.2. Canlı Ağırlık……………………………………………………………… 84 5.3. Yumurta Verimi………………………………………………………… 84 5.4. Yem Tüketimi ve Yemden Yararlanma………………………………… 85 5.5. Yumurta Dış Kalite Özellikleri………………………………………….. 86 5.6. Yumurta İç Kalite Özellikleri…………………………………………… 86 5.7. Kan Parametreleri………………………………………………………... 87 5.8. Kemik Özellikleri…………………………………………………………. 88 5.8. Yumurta Özellikleri……………………………………………………… 92 5.9. Kuluçka Parametreleri…………………………………………………… 95 6. SONUÇ……………………………………………………………………… 96 KAYNAKLAR………………………………………………………………… 99 ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………… 107
viii
SİMGELER DİZİNİ
cm Santimetre mm Milimetre g Gram IU International Unit kcal Kilokalori HP Ham protein TP Total protein ALP Alkalin fosfataz ALT Alanine aminotransferase N Newton ABS Kemik kırılma direnci P Fosfor Ca Kalsiyum Zn Çinko Al Alüminyum B Bor K Potasyum Cu Bakır Cr Krom Mn Mangan Se Selenyum KM Kuru madde kg Kilogram ME Metabolik Enerji Mg Miligram vd ve diğerleri µ Mikron µg Mikro gram BR I Barred Rock 1 BOREN Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü HDL High density lipoprotein LDL Low density lipoprotein UL Tolere edilebilir üst tüketim seviyesi KBD Kashin-Beck Disease WHO World Health Organization YDG Maya gelişme besiyeri WPSA World Poultry Science Association MAM Marmara Araştırma Merkezi TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırmalar Kurumu TSE Türk Standartları Enstitüsü Log Logaritma ICP-AES Atomik Emisyon Spektro H3BO3 Borik asit Na2B4O7 Susuz boraks Na2B4O7.5H2O Boraks pentahidrat Na2B4O7.10H2O Boraks dekahidrat
ix
ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 2.1 Bazı gıda maddeleri, B içerikleri ve alınan günlük B miktarları… 8
Çizelge 3.1. Hammaddelerin kimyasal analizleri…………………………… 26
Çizelge 3.2 Kontrol grubu karma yeminin yapısı ve kimyasal bileşimi…… 27
Çizelge 3.3 Deneme planı………………………………………………… 28
Çizelge 4.1 Deneme gruplarının yaşama güçleri (%)……………………… 44
Çizelge 4.2 Deneme gruplarının deneme başı ve sonundaki canlı ağırlıkları
ile ağırlık değişimleri………………………………………… 45
Çizelge 4.3 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin yumurta verim özellikleri üzerine etkisi (48-64.
haftalar ortalaması)…………………………………… 47
Çizelge 4.4 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin yumurta verim yem tüketimi ve yem değerlendirme
sayısı üzerine etkileri (48-64. haftalar ortalaması)…………… 49
Çizelge 4.5 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin yumurta dış kalite özelliklerine etkisi (48-64.
haftalar ortalaması)………………………………………… 51
Çizelge 4.6 Kontrol grubu ile diğer grupların kırık çatlak yumurta oranı
bakımından t testi ile karşılaştırılması…………….................... 52
Çizelge 4.7 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin yumurta iç kalite özelliklerine etkisi (48-64. haftalar
ortalaması)………………………………………………… 55
Çizelge 4.8 Kontrol grubu ile diğer grupların ak yüksekliği bakımından t
testi ile karşılaştırılması……………………………. 56
Çizelge 4.9 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin bazı kan parametrelerine etkisi……………………. 58
Çizelge 4.10 Kontrol grubu ile diğer grupların kan bor düzeyi bakımından t
testi ile karşılaştırılması……………………………………….. 59
Çizelge 4.11 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin femur ve tibia kemiklerinin kırılma mukavemetine
etkisi, N………………………………………………………… 62
x
Çizelge 4.12 Kontrol grubu ile diğer grupların femur kemik mukavemeti
bakımından t testi ile karşılaştırılması……………………… 63
Çizelge 4.13 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin tibia kemiği kül, kalsiyum, fosfor ve bor içeriğine
etkisi…………………………………………………………… 65
Çizelge 4.14 Kontrol grubu ile diğer grupların tibia fosfor ve bor içerikleri
bakımından t testi ile karşılaştırılması……………………… 66
Çizelge 4.15 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin femur kemiği kül, kalsiyum, fosfor ve bor içeriğine
etkisi…………………………………………………………… 68
Çizelge 4.16 Kontrol grubu ile diğer grupların femur kalsiyum, fosfor ve bor
içerikleri bakımından t testi ile karşılaştırılması………….. 69
Çizelge 4.17 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin yumurta yağ, kolesterol, omega-3 ve omega-6 yağ
asitleri içeriği üzerine etkisi……………………………… 71
Çizelge 4.18 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin yumurta bor içeriği üzerine etkisi………………… 74
Çizelge 4.19 Kontrol grubu ile diğer grupların yumurta bor içerikleri
bakımından t testi ile karşılaştırılması……………………… 75
Çizelge 4.20 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor
ilavesinin yumurta kabuğu ham kül, kalsiyum, fosfor ve bor
içeriğine etkisi……………………………………………… 77
Çizelge 4.21 Kontrol grubu ile diğer grupların yumurta kabuğu ham kül,
Deneme ortasında ve sonunda denemedeki tavuklar suni tohumlama yoluyla elde edilen
yumurtalar kuluçkaya konulmuştur. Yumurtalar suni tohumlamadan 3 gün sonra
toplanmaya başlanmış ve her alt gruptan 100 adet yumurta toplanana kadar 3’er gün
arayla suni tohumlamaya devam edilmiştir. Kuluçka makinesine konan yumurtalarda
18. günde ışıkla döllülük kontrolü yapılmış ve döllü yumurta oranı belirlenmiştir.
Döllü Yumurta Oranı= (Döllü yumurta sayısı / Kuluçkaya konan yumurta sayısı)*100
3.2.10.2 Çıkış gücü
Kuluçka makinesine konan yumurtalar 18. günde ışıkla döllülük kontrolü yapıldıktan
sonra çıkım makinelerine yerleştirilmiştir. Yumurtalar burada da 3 gün bekledikten
sonra 21. günde civciv çıkımı yapılmış ve çıkan civciv sayısına göre alt grupların çıkış
gücü tespit edilmiştir.
43
Çıkış Gücü= (Kuluçkadan çıkan canlı civciv sayısı / Kuluçkaya konan döllü yumurta
sayısı)*100
3.2.10.3 Kuluçka randımanı
Kuluçka makinesine konan yumurtalarda 18. günde ışıkla döllülük kontrolü yapılmış ve
daha sonra çıkım makinelerine yerleştirilmiştir. Yumurtalar burada da 3 gün bekledikten
sonra 21. günde civciv çıkımı yapılmış ve çıkan civciv sayısına göre kuluçka randımanı
tespit edilmiştir.
Kuluçka Randımanı= (Kuluçkadan çıkan canlı civciv sayısı / Kuluçkaya konan yumurta
sayısı)*100
3.2.10.4 Civciv ağırlığı
Kuluçkadan çıkan sağlıklı civcivlerin tamamı alt grup olarak tartılarak ortalama civciv
ağırlıkları hesaplanmıştır.
3.2.11 İstatistiki analizler
Muamele grupları 2x3 faktöriyel düzende Minitab 14 paket programı ile
değerlendirilmiş, gruplar arasındaki farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu tespit
etmek için Duncan testinden (Duncan 1955) yararlanılmıştır. Elde edilen tüm
parametrelere ait değerler tek kontrol grubu olduğunda faktöriyel düzende
karşılaştırmalar prensibine göre değerlendirilmiş ve t testi yaklaşımıyla kontrol
grubunun ortalaması ile alt grup ortalamaları arasındaki farklılıklar tespit edilmiştir
(Winner et al. 1991).
44
4. BULGULAR
4.1. Yaşama Gücü
Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviyelerde organik veya inorganik bor ilavesi,
tavukların yaşama gücünde bir farklılığa yol açmamıştır. Denemede kullanılan
tavukların yaşama güçleri çizelge 4.1’de verilmiş şekil 4.1’de de gösterilmiştir.
Muamelelerin yaşama gücü üzerine etkisi önemsiz bulunmuştur (P>0.05).
Çizelge 4.1 Deneme gruplarının yaşama güçleri (%)
Gruplar K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Yaşama
Gücü, % 98.89 98.89 97.78 100 97.78 100 96.67
Şekil 4.1 Yaşama gücü
45
4.2 Canlı Ağırlık
Tavukların deneme başı (48. haftalık yaş) ve sonu (64. haftalık yaş) canlı ağırlıkları
tespit edilmiş, canlı ağırlık değişimi hesaplanmış ve değerler çizelge 4.2’de verilmiş,
şekil 4.2’de de gösterilmiştir.
Çizelge 4.2 Deneme gruplarının deneme başı ve sonundaki canlı ağırlıkları ile ağırlık değişimleri
Gruplar Deneme başı canlı
ağırlık, g
Deneme sonu
canlı ağırlık, g
Canlı ağırlık
değişimi, g
K 2191±40 2210±40 19±30
Kontrole karşı diğerleri
P 0.907 0.277 0.354
K+25 İ 2191±21 2243±20 52±34
K+25 O 2228±31 2267±10 39±35
K+50 İ 2185±24 2244±17 59±13
K+50 O 2150±17 2219±23 69±21
K+75 İ 2238±22 2261±16 23±16
K+75 O 2176±25 2203±33 28±22
Bor formunun etkisi
İnorganik 2205±13.5 2249±9.9 44.6±13.1
Organik 2184±15.8 2230±14.5 45.4±15.0
P 0.308 0.268 0.970
Bor seviyesinin etkisi
25 2209±18.9 2255±11.4 45.6±23.2
50 2167±15.0 2231±13.9 64.2±12.0
75 2207±18.5 2232±19.7 25.3±12.9
P 0.159 0.461 0.307
Bor formu x seviyesi interaksiyonu
P 0.118 0.170 0.888
46
Şekil 4.2 Deneme başı ve sonu canlı ağırlık
Deneme grupları arasında deneme başı ve sonu canlı ağırlıkları ve canlı ağırlık değişimi
bakımından istatistiksel olarak farklılıklar önemli bulunmamıştır (P>0.05).
4.3 Yumurta Verimi
Yumurta tavuklarının deneme boyunca yumurta verimi, yumurta ağırlığı ve yumurta
üretimi değerleri tespit edilmiş ve elde edilen sonuçlar çizelge 4.3’de verilmiş, şekil 4.3
ve 4.4’de gösterilmiştir.
47
Çizelge 4.3 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor ilavesinin yumurta verim özellikleri üzerine etkisi (48-64. haftalar ortalaması)
Gruplar Yumurta verimi,
%/tavuk/gün
Yumurta ağırlığı,
g/yumurta
Yumurta üretimi,
g/tavuk/gün
K 78.1±1.03 60.8±0.58 47.2±0.72
Kontrole karşı diğerleri
P 0.115 0.417 0.748
K+25 İ 76.8±1.07 60.6±0.32 46.5±0.58
K+25 O 77.2±0.84 61.5±0.59 47.5±0.68
K+50 İ 77.4±0.83 61.7±0.31 47.8±0.49
K+50 O 76.5±1.07 61.2±0.49 46.9±0.54
K+75 İ 75.6±1.07 61.2±0.31 46.20.62
K+75 O 77.3±1.06 60.9±0.47 47.0±0.68
Bor formunun etkisi
İnorganik 76.6±0.57 61.2±0.21 46.8±0.35
Organik 77.0±0.57 61.2±0.29 47.1±0.35
P 0.523 0.912 0.531
Bor seviyesinin etkisi
25 77.0±0.68 61.0±0.35 47.0±0.45
50 77.0±0.68 61.5±0.29 47.3±0.37
75 76.4±0.75 61.0±0.27 46.6±0.45
P 0.824 0.495 0.482
Bor formu x seviyesi interaksiyonu
P 0.357 0.208 0.231
48
Şekil 4.3 Yumurta verimi
Yumurta ağırlığı ve Kütlesi
0
10
20
30
40
50
60
70
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Ağırlık (g)
Yumurta ağırlığı, g/yumurta Yumurta kütlesi, g/tavuk/gün
Şekil 4.4 Yumurta ağırlığı ve kütlesi
Yeme farklı seviyelerde organik veya inorganik bor ilavesi ile yumurta verimi, yumurta
ağırlığı ve yumurta üretimi bakımından gruplar arasında önemli farklılıklar tespit
edilmemiştir (P>0.05).
49
4.4 Yem Tüketimi ve Yemden Yararlanma
Grupların günlük ortalama günlük yem tüketimleri ve yem değerlendirme sayıları
hesaplanmış, elde edilen sonuçlar çizelge 4.4’de verilmiş, şekil 4.5 ve 4.6’da
gösterilmiştir.
Çizelge 4.4 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor ilavesinin yem tüketimi ve yem değerlendirme sayısı üzerine etkileri (48-64. haftalar ortalaması)
Gruplar Yem tüketimi, g Yem değerlendirme sayısı,
g yem/g yumurta
K 99.9±0.42 2.12±0.033
Kontrole karşı diğerleri
P 0.651 0.165
K+25 İ 99.8±0.74 2.15±0.025
K+25 O 100.5±0.80 2.12±0.037
K+50 İ 100.6±0.63 2.11±0.026
K+50 O 100.4±0.58 2.15±0.030
K+75 İ 99.0±0.56 2.15±0.036
K+75 O 101.2±0.73 2.16±0.034
Bor formunun etkisi
İnorganik 99.8±0.39 2.13±0.017
Organik 100.7±0.40 2.14±0.019
P 0.104 0.814
Bor seviyesinin etkisi
25 100.2±0.53 2.13±0.022
50 100.5±0.41 2.13±0.022
75 100.1±0.56 2.15±0.020
P 0.816 0.721
Bor formu x seviyesi interaksiyonu
P 0.203 0.528
50
Şekil 4.5 Yem tüketimi
Şekil 4.6 Yem değerlendirme sayısı
Yukarıdaki çizelge ve şekillerin incelenmesinden de anlaşılacağı üzere, yumurta tavuğu
yemlerine organik veya inorganik bor ilavesi ile yem tüketimi ve yem değerlendirme
sayısı yönünden gruplar arasında önemli farklılıklar saptanmamıştır (P>0.05).
51
4.5 Yumurta Dış Kalite Özellikleri
Yumurta dış kalite özelliklerinden kırık çatlak yumurta oranı, şekil indeksi, kabuk
kalınlığı ve kabuk mukavemeti ortalamaları çizelge 4.5’ de verilmiş ayrıca şekil 4.7,
4.8, 4.9 ve 4.10’da grafikler halinde gösterilmiştir.
Çizelge 4.5 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor ilavesinin yumurta dış kalite özelliklerine etkisi (48-64. haftalar ortalaması)
Gruplar
Kırık-çatlak
yumurta oranı,
%
Şekil indeksi Kabuk kalınlığı,
10-2 mm
Kabuk
mukavemeti, N
K 1.65±0.18 77.3±0.18 29.4±0.24 32.3±0.67
Kontrole karşı diğerleri
P 0.036 0.235 0.740 0.380
K+25 İ 1.42±0.19 76.7±0.20 29.2±0.28 32.0±0.84
K+25 O 0.71±0.06 76.7±0.21 29.2±0.20 31.9±0.69
K+50 İ 0.97±0.29 76.8±0.21 29.4±0.19 32.9±0.49
K+50 O 1.15±0.16 76.7±0.20 29.8±0.26 33.3±0.71
K+75 İ 1.31±0.61 76.8±0.24 29.4±0.22 34.1±0.52
K+75 O 0.74±0.23 77.0±0.16 29.7±0.25 33.7±0.65
Bor formunun etkisi
İnorganik 1.23±0.22 76.8±0.12 29.3±0.13 33.0±0.35
Organik 0.87±0.10 76.7±0.12 29.6±0.14 32.9±0.41
P 0.221 0.813 0.111 0.523
Bor seviyesinin etkisi
25 1.06±0.14 76.6±0.15 29.2±0.17 32.0±0.53
50 1.06±0.16 76.8±0.14 29.6±0.16 33.0±0.43
75 1.03±0.32 76.9±0.14 29.5±0.17 33.9±0.42
P 0.757 0.303 0.257 0.824
Bor formu x seviyesi interaksiyonu
P 0.212 0.593 0.838 0.357
52
Çizelge 4.6 Kontrol grubu ile diğer grupların kırık çatlak yumurta oranı bakımından t testi ile karşılaştırılması
Gruplar Kırık-çatlak yumurta oranı, %
K
K+25 İ ÖD
K+25 O *
K+50 İ ÖD
K+50 O ÖD
K+75 İ ÖD
K+75 O *
ÖD Farklılık önemli değildir (P>0.05).
*Farklılık önemlidir (P<0.05).
Kırık-çatlak yumurta oranı
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Oran (%)
Şekil 4.7 Kırık çatlak yumurta oranı
53
Şekil indeksi
76,4
76,6
76,8
77
77,2
77,4
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
İndeks
Şekil 4.8 Şekil indeksi
Kabuk kalınlığı
28,9
29
29,1
29,2
29,3
29,4
29,5
29,6
29,7
29,8
29,9
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Kalınlık (mm)
Şekil 4.9 Kabuk kalınlığı
54
Kabuk mukavemeti
30,5
31
31,5
32
32,5
33
33,5
34
34,5
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Mukavemet (N)
Şekil 4.10 Kabuk mukavemeti
Deneme süresince yeme organik veya inorganik bor ilavesi şekil indeksi, kabuk
kalınlığı ve kabuk mukavemeti değerlerini önemli düzeyde etkilememiştir (P>0.05).
Ancak rasyona 50 ve 75 ppm organik veya inorganik bor ilavesi kabuk mukavemetini
sayısal olarak artırmıştır. Yeme organik veya inorganik bor ilaveli tüm gruplarda kırık-
çatlak yumurta oranında azalma sağlanmış, ancak 25 ve 75 ppm organik bor ilave edilen
gruplarda bu düşüşler kontrol grubuna göre istatistiksel olarak önemli düzeye ulaşmıştır
(çizelge 4.6).
4.6 Yumurta İç Kalite Özellikleri
Yumurta iç kalite özelliklerinden ak yüksekliği ve haugh birimi ortalamaları çizelge
4.7’de verilmiş, şekil 4.11 ve 4.12’de grafik olarak gösterilmiştir.
55
Çizelge 4.7 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor ilavesinin yumurta iç kalite özelliklerine etkisi (48-64. haftalar ortalaması)
Gruplar Ak yüksekliği, mm Haugh birimi
K 4.48±0.13 62.7±1.18
Kontrole karşı diğerleri
P 0.018 0.091
K+25 İ 4.80±0.14 65.1±1.29
K+25 O 4.91±0.11 65.3±1.01
K+50 İ 4.84±0.11 65.4±1.00
K+50 O 4.89±0.13 65.5±1.22
K+75 İ 4.91±0.13 65.7±1.21
K+75 O 4.66±0.12 64.3±1.23
Bor formunun etkisi
İnorganik 4.85±0.07 65.3±0.67
Organik 4.83±0.07 65.1±0.66
P 0.786 0.787
Bor seviyesinin etkisi
25 4.87±0.09 65.2±0.80
50 4.87±0.09 65.4±0.79
75 4.79±0.09 65.0±0.86
P 0.752 0.935
Bor formu x seviyesi interaksiyonu
P 0.267 0.653
56
Çizelge 4.8 Kontrol grubu ile diğer grupların ak yüksekliği bakımından t testi ile karşılaştırılması
Gruplar Ak yüksekliği, mm
K
K+25 İ ÖD
K+25 O *
K+50 İ ÖD
K+50 O ÖD
K+75 İ *
K+75 O ÖD
ÖD Farklılık önemli değildir (P>0.05).
*Farklılık önemlidir (P<0.05).
Yumurta ak yüksekliği
4,2
4,3
4,4
4,5
4,6
4,7
4,8
4,9
5
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Yükseklik (mm)
Şekil 4.11 Yumurta ak yüksekliği
57
Haugh birimi
61
61,5
62
62,5
63
63,5
64
64,5
65
65,5
66
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Haugh birimi
Şekil 4.12 Haugh birimi
Deneme süresince yeme organik veya inorganik bor ilavesi haugh birimini önemli
düzeyde etkilemezken (P>0.05), bor ilaveli tüm gruplarda sayısal bir artış meydana
gelmiştir. Ancak bu sayısal artış farklı bor kaynakları ve farklı bor seviyeleri arasında
oluşmamıştır. Ak yüksekliği yeme 25 ppm organik ve 75 ppm inorganik bor ilave edilen
gruplarda kontrol grubuna göre önemli düzeyde daha yüksek bulunmuştur (P<0.05).
Farklı bor seviyeleri ve kaynakları arasında ise ak yüksekliği bakımından herhangi bir
önemli fark tespit edilmemiştir.
4.7 Kan Parametreleri
Bazı kan parametrelerine ait değerler çizelge 4.9’da verilmiş, şekil 4.13, 4.14 ve 4.15’de
grafikler halinde gösterilmiştir. Gruplar arasında serum trigliserid, toplam, HDL ve
LDL kolesterol seviyeleri bakımından istatistiksel olarak önemli farklılıklar
bulunmazken (P>0.05), yeme bor ilavesi ile kandaki bor seviyesinin önemli düzeyde
arttığı (P<0.01) tespit edilmiştir. Yeme 50 ve 75 ppm inorganik veya organik bor
ilavesi, kan bor düzeyini kontrol ve 25 ppm bor ilavesine göre önemli düzeyde
artırmıştır. Ancak farklı bor kaynakları arasında kandaki bor seviyeleri bakımından
58
herhangi bir fark tespit edilememiştir. Çizelge 4.10’de kan bor düzeyi bakımından
kontrol grubu ile diğer grupların karşılaştırılması verilmiştir.
Çizelge 4.9 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor ilavesinin bazı kan parametrelerine etkisi
Organik 475±58 66.8±4.3 4.3±0.28 5.2±0.81 1.22±0.12
P 0.316 0.811 0.701 0.339 0.681
Bor seviyesinin etkisi
25 488±65 64.4±4.4 4.3±0.26 4.1±0.43 0.75±0.04 b
50 540±84 69.2±7.2 4.6±0.45 5.3±1.20 1.29±0.09 a
75 528±82 68.9±5.4 4.2±0.35 4.8±0.67 1.60±0.12 a
P 0.899 0.828 0.730 0.578 0.0001
Bor formu x seviyesi interaksiyonu
P 0.916 0.815 0.707 0.560 0.734 a-b Aynı sütunda farklı harfle gösterilen değerler arasındaki fark önemlidir (P<0.01).
59
Çizelge 4.10 Kontrol grubu ile diğer grupların kan bor düzeyi bakımından t testi ile karşılaştırılması
Gruplar Bor, ppm
K
K+25 İ ÖD
K+25 O ÖD
K+50 İ **
K+50 O **
K+75 İ **
K+75 O **
ÖD Farklılık önemli değildir (P>0.05).
**Farklılık önemlidir (P<0.01).
Kan Trigliserid Miktarı
0
100
200
300
400
500
600
700
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Miktar (mg/dl)
Şekil 4.13 Kan trigliserid miktarı
60
Kan kolestrol Düzeyleri
0
10
20
30
40
50
60
70
80
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Miktar (mg/dl)
Toplam kolesterol, mg/dl HDL kolesterol, mg/dl LDL kolesterol, mg/dl
Şekil: 4.14 Kan kolesterol düzeyleri.
Kan Bor Düzeyi
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Miktar (ppm)
Şekil 4.15 Kan bor düzeyi
61
4.8 Kemik Özellikleri
Deneme sonunda kesilen tavukların femur ve tibia kemiklerinin kırılma mukavemeti
çizelge 4.11 ile şekil 4.16’da ve femur kemik mukavemeti bakımından kontrol grubu ile
diğer grupların karşılaştırılması çizelge 4.12’de verilmiştir. Tibia kemiği kırılma
mukavemeti bakımından gruplar arasında istatistiksel olarak önemli farklılıklar
bulunmazken (P>0.05), bor ilaveli tüm gruplardaki sayısal artışın yanı sıra yeme 25
ppm organik veya inorganik bor ilavesinin femur kemiğinin mukavemet gücünü
istatistiksel olarak önemli düzeyde artırdığı belirlenmiştir (P<0.05). Ancak bu fark farklı
bor kaynakları arasında oluşmamıştır.
62
Çizelge 4.11 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor ilavesinin femur ve tibia kemiklerinin kırılma mukavemetine etkisi, N
Gruplar Femur Tibia
K 61.4±13.9 51.1±5.7
Kontrole karşı diğerleri
P 0.0017 0.770
K+25 İ 115.6±18.3 59.7±7.4
K+25 O 121.5±12.8 49.0±6.0
K+50 İ 76.9±14.7 52.0±4.1
K+50 O 98.9±9.6 37.5±1.6
K+75 İ 78.0±10.5 47.9±3.7
K+75 O 72.4±16.9 46.8±4.3
Bor formunun etkisi
İnorganik 90.1±9.6 53.2±3.1
Organik 97.7±8.6 45.4±3.0
P 0.531 0.066
Bor seviyesinin etkisi
25 118.5±10.6 a 54.8±4.9
50 87.9±9.0 b 47.1±3.6
75 74.9±9.9 b 47.5±2.6
P 0.02 0.212
Bor formu x seviyesi interaksiyonu
P 0.624 0.483
a-b Aynı sütunda farklı harfle gösterilen değerler arasındaki fark önemlidir (P<0.05).
63
Çizelge 4.12 Kontrol grubu ile diğer grupların femur kemik mukavemeti bakımından t testi ile karşılaştırılması
Gruplar Femur
K
K+25 İ *
K+25 O *
K+50 İ ÖD
K+50 O ÖD
K+75 İ ÖD
K+75 O ÖD
ÖD Farklılık önemli değildir (P>0.05).
*Farklılık önemlidir (P<0.05).
Kemik kırılma mukavemeti
0
20
40
60
80
100
120
140
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Mukavemet
Femur Tibia
Şekil 4.16 Tibia ve femur kemiği kırılma mukavemeti
Deneme sonunda kesilen tavukların tibia ve femur kemiklerinin ham kül, kalsiyum,
fosfor ve bor içerikleri ortalamaları çizelge 4.13 ve 4.15 ile şekil 4.17 ve 4.18’de
verilmiştir. Tibia fosfor ve bor içerikleri bakımından kontrol grubu ile diğer grupların
64
karşılaştırılması çizelge 4.14’de ve femur kalsiyum, fosfor ve bor içerikleri bakımından
kontrol grubu ile diğer grupların karşılaştırılması çizelge 4.16’de gösterilmiştir.
Yeme inorganik veya organik bor ilavesi tibia kemiğinin ham kül ve kalsiyum
içeriklerini kontrol grubuna göre değiştirmezken (P>0.05), fosfor ve bor içeriklerini
önemli düzeyde etkilemiştir (P<0.01). Yeme 25 ppm bor ilave edildiğinde tibia
kemiğinin kalsiyum içeriği 50 ve 75 ppm e göre daha düşük bulunmuştur (P<0.05).
Yeme organik veya inorganik bor ilave edilen tüm gruplarda tibia kemiği P miktarı
kontrol grubuna göre daha yüksek bulunmuş (P<0.01), ancak bor formu, bor seviyesi ve
bor formu x seviyesi interaksiyonu bakımından herhangi bir farklılık tespit
edilememiştir (P>0.05). Tibia kemiğinin bor içeriği organik veya inorganik bor ilave
edilen tüm gruplarda kontrol grubuna oranla daha yüksek bulunmuştur (P<0.01). Tibia
kemiği bor içeriği bakımından bor kaynağı x bor düzeyi interaksiyonu önemli
bulunmuştur (P<0.01). Buna göre 25 ve 50 ppm bor düzeylerinde bor kaynağının etkisi
önemli olmazken, 75 ppm bor düzeyinde organik bor kaynağında inorganik bor
kaynağına göre daha yüksek tibia bor içeriği saptanmıştır.
65
Çizelge 4.13 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor ilavesinin tibia kemiği kül, kalsiyum, fosfor ve bor içeriğine etkisi
Gruplar Ham kül, % Ca, % P, % Bor, ppm
K 47.3±0.4 16.5±0.75 7.33±0.17 3.67±0.33
Kontrole karşı diğerleri
P 0.990 0.509 0.0003 0.00001
K+25 İ 47.3±0.3 16.1±0.53 7.93±0.12 6.42±0.46 c
K+25 O 47.5±0.5 16.0±0.25 8.01±0.04 8.00±0.50 bc
K+50 İ 47.4±0.6 17.0±0.90 8.06±0.07 7.17±0.44 bc
K+50 O 47.9±0.5 17.3±0.43 8.00±0.05 8.00±0.29 bc
K+75 İ 46.6±0.5 17.2±0.03 7.90±0.30 8.17±0.17 b
K+75 O 47.5±0.9 18.0±0.01 7.97±0.07 15.00±0.29 a
Bor formunun etkisi
İnorganik 47.1±0.3 16.7±0.39 7.96±0.10 7.25±0.32 b
Organik 47.7±0.4 17.1±0.33 8.00±0.03 10.63±1.29 a
P 0.265 0.450 0.774 0.00001
Bor seviyesinin etkisi
25 47.4±0.2 16.0±0.26 b* 7.97±0.06 7.05±0.49 b
50 47.7±0.4 17.1±0.45 a 8.03±0.04 7.58±0.30 b
75 47.1±0.5 17.7±0.19 a 7.94±0.14 11.58±1.54 a
P 0.584 0.028 0.788 0.00001
Bor formu x seviyesi interaksiyonu
P 0.854 0.745 0.846 0.00001
* Aynı sütunda farklı harfle gösterilen değerler arasındaki fark önemlidir (P<0.01 veya P<0.05).
66
Çizelge 4.14 Kontrol grubu ile diğer grupların tibia fosfor ve bor içerikleri bakımından t testi ile karşılaştırılması
Gruplar P, % Bor, ppm
K
K+25 İ ** **
K+25 O ** **
K+50 İ ** **
K+50 O ** **
K+75 İ ** **
K+75 O ** **
**Farklılık önemlidir (P<0.01).
Tibia kemiği mineral madde miktarları
0
10
20
30
40
50
60
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Miktar
Ham kül, % Ca, % P, % Bor, ppm
Şekil 4.17 Tibia kemiği mineral madde miktarları
Yumurta tavuğu yemlerine organik veya inorganik bor ilavesi femur kemiği ham kül,
Ca, P ve bor miktarlarını önemli düzeyde etkilemiştir. Elde edilen sonuçlar femur ham
kül düzeyi bakımından değerlendirildiğinde, kontrolle muamele grupları, bor formları
ve bor seviyeleri arasında önemli farklılık tespit edilmemiştir (P>0.05). Ancak bor
formu x seviyesi interaksiyonu bakımından farklılıkların önemli olduğu saptanmıştır
67
(P<0.05). 25 ppm bor seviyesinde inorganik bor ilaveli grubun femur ham kül düzeyi
organikten daha yüksek olmasına rağmen, 50 ve 75 ppm bor seviyelerinde organik
formun inorganik formdan daha yüksek femur ham kül oranına sahip olduğu
görülmektedir.
Yeme 50 ppm organik bor ve 75 ppm organik veya inorganik bor ilavesi, femur kemiği
Ca birikimini kontrol (P<0.05) ve 25 ppm bor ilavesine (P<0.01) göre önemli düzeyde
artırmıştır. Ayrıca bor formu x seviyesi interaksiyonu önemli bulunmuş (P<0.01), 25 ve
75 ppm bor seviyelerinde inorganik ve organik formlar arasında Ca birikimi bakımından
farklılık önemli bulunmazken, 50 ppm seviyesinde organik bor, inorganik bor formuna
göre femur Ca birikimini artırmıştır.
Femur kemiği P miktarı rasyonlara organik veya inorganik bor ilavesinden önemli
derecede etkilenmiş, 25 ppm inorganik ve organik bor ilaveli gruplar ile 75 ppm organik
bor ilaveli grupta kontrol grubuna göre daha yüksek bulunmuştur (P<0.05). Bor
formunun etkisi ve bor formu x seviyesi interaksiyonu önemsiz bulunurken (P>0.05), 25
ppm bor ilavesinin 50 ppm’e göre femur kemiğinde daha fazla fosfor birikimine neden
olduğu belirlenmiştir (P<0.01).
Yumurta tavuğu yemlerine organik veya inorganik bor ilave edilen tüm gruplarda femur
kemiği bor miktarı kontrol grubuna göre istatistiksel olarak daha yüksek saptanmıştır
(P<0.01). Bor formunun etkisi ve bor formu x seviyesi interaksiyonu önemsiz
bulunurken (P>0.05), 75 ppm bor ilavesinin 25 ve 50 ppm bor ilave edilen gruplara göre
femur kemiğinde bor birikimini daha fazla artırdığı tespit edilmiştir (P<0.05).
68
Çizelge 4.15 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor ilavesinin femur kemiği kül, kalsiyum, fosfor ve bor içeriğine etkisi
Gruplar Ham kül, % Ca, % P, % Bor, ppm
K 52.9±1.2 11.9±0.96 7.12±0.04 4.17±0.33
Kontrole karşı diğerleri
P 0.990 0.033 0.01 0.00001
K+25 İ 52.8±1.6 a* 12.1±0.33 b 8.13±0.05 9.17±0.33
K+25 O 50.4±1.4 b 11.1±0.38 b 8.15±0.08 9.35±0.25
K+50 İ 49.5±1.3 b 11.9±0.15 b 7.30±0.54 9.17±0.33
K+50 O 53.4±0.8 a 15.2±1.04 a 7.21±0.31 11.17±0.42
K+75 İ 49.8±0.8 b 16.7±0.85 a 7.41±0.42 11.25±1.25
K+75 O 53.3±0.4 a 15.1±0.36 a 8.05±0.10 11.35±0.25
Bor formunun etkisi
İnorganik 50.7±0.8 13.7±0.91 7.62±0.17 9.69±0.44
Organik 52.4±0.7 13.8±0.75 7.77±0.18 10.70±0.39
P 0.105 0.576 0.268 0.104
Bor seviyesinin etkisi
25 51.6±1.1 11.5±0.33 c 8.14±0.03 a 9.24±0.20 b
50 51.4±1.1 13.5±0.89 b 7.25±0.16 b 10.17±0.51 b
75 51.6±0.9 15.9±0.54 a 7.67±0.21 ab 11.30±0.52 a
P 0.987 0.00001 0.002 0.014
Bor formu x seviyesi interaksiyonu
P 0.034 0.004 0.205 0.146
* Aynı sütunda farklı harfle gösterilen değerler arasındaki fark önemlidir (P<0.01 veya P<0.05).
69
Çizelge 4.16 Kontrol grubu ile diğer grupların femur kalsiyum, fosfor ve bor içerikleri bakımından t testi ile karşılaştırılması
Gruplar Ca, % P, % Bor, ppm
K
K+25 İ ÖD * **
K+25 O ÖD * **
K+50 İ ÖD ÖD **
K+50 O * ÖD **
K+75 İ * ÖD **
K+75 O * * **
ÖD Farklılık önemli değildir.
* Farklılık önemlidir (P<0.05).
**Farklılık önemlidir (P<0.01).
Femur kemiği mineral madde miktarları
0
10
20
30
40
50
60
K K+25 İ K+25 O K+50 İ K+50 O K+75 İ K+75 O
Gruplar
Miktar
Ham kül, % Ca, % P, % Bor, ppm
Şekil 4.18 Femur kemiği mineral madde miktarları
70
4.9 Yumurta Özellikleri
Yumurta kolesterol, yağ, omega 3 ve omega 6 yağ asitleri analiz sonuçları çizelge
4.17’de verilmiş şekil 4.19, 4.20 ve 4.21’de grafikler haline gösterilmiştir. Yapılan
analizler metod gereği ayrı ayrı tekerrürlü değil de her gruptaki yumurtalar kendi içinde
karıştırılarak analiz edildiği için istatistiki bir değerlendirme yapılmamıştır. Elde edilen
sonuçlar incelendiğinde özellikle yumurta kolesterol ve omega 3 değerleri bakımından
gruplar arasında birbirleriyle uyumsuz sonuçlar olduğu gözlenmiştir. Bunun sebebinin
ise yapılan analizlerdeki hatalardan kaynaklandığı tahmin edilmiştir.
71
Çizelge 4.17 Yumurta tavuğu yemlerine farklı seviye ve formda bor ilavesinin yumurta yağ, kolesterol, omega-3 ve omega-6 yağ asitleri içeriği üzerine etkisi
Ayrıca pek çok araştırmadan elde edilen bilgiler ışığı altında yumurta tavukları için bor
ihtiyacının ne olduğunun belirlenmesi de önemlidir. Yem kaynaklarının bor içeriği
belirlenmeli ve bu bilgiler ışığı altında kanatlı yemlerinde ihtiyacı karşılayacak oranda
bor sağlanmalıdır. Mevcut araştırmada bor ilavesinin Ca ve P’un yumurta kabuğu ve
kemiklerde mineralizasyonunda teşvik edici etkisinin olduğu görülmektedir. Ancak
araştırmada ileri yaşlara rağmen üzerinde çalışılan parametrelerde elde edilen sonuçların
kontrol grubunda bile oldukça iyi olması bor seviyesi ve kaynağının etkilerini
değerlendirirken göz ardı edilmemelidir. Bu nedenle bor ile diğer mineral maddelerin
arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamak açısından çeşitli minerallerin yetmezliği veya
eksikliği halinde bora hayvanların tepkilerinin ve diğer minerallerle etkileşiminin nasıl
olacağının da yapılacak başka çalışmalarla ortaya konulması gerekir. O durumda borun
gerekliliğini ya da ihtiyaç duyulan miktarını belirlemek ve yorumlamak mümkün
olacaktır.
98
Sonuç olarak, yumurta tavuğu karma yemlerine inorganik veya organik bor ilavesinin
yumurtanın bazı iç ve dış kalite özelliklerine olumlu katkısının olabileceği, bunun
yanında yumurta kabuğu kalsiyum oranını ile femurda kemiklerin kalsiyum birikimini
ve kemik kırılma mukavemetini artırdığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda özellikle kabuk
Ca mineralizasyonun desteklenmesi ile kırık-çatlak yumurta oranının azalmış olması,
kemikteki Ca ve P miktarındaki artışa bağlı olarak kemik kırılma mukavemetinin
artması önemli bir bulgu olarak değerlendirilmiştir. Yeni çalışmalarda yem Ca-P düzeyi
ile kemik anatomisi, histolojisi ve mineralizasyonu arasındaki bağlantıların yeme bor
ilavesi ile ilişkilendirilmesinin yararlı olacağı, 50 ppm ve daha düşük dozlarda
inorganik veya organik bor ilavesi ve borun yumurta özelliklerine etkisi ile ilgili
çalışmaların kurgulanmasının faydalı olacağı kanaatine varılmıştır.
99
KAYNAKLAR
Anonymus. 2001. Food and Nutrition Board. Institute of Medicine, Panel on micronutrients, Subcommittees on upper reference levels of nutrients and of interpretation and use of dietary reference intakes. Dietary reference intakes for vitamin A, vitamin K, arsenic, boron, chromium, nickel, silicone, vanadium and zinc, Washington D. C.: National Academy Press.
AOAC. 1990. Official Methods of Analysis (15th ed.), Association of official analytical chemists, Washington, DC.
Argust, P. 1998. Distribution of boron in the environment, Biol. Tr. Elem. Res., 66, 131-143.
Armstrong, T.A. and Spears, J.W. 2001. Effect of dietary boron on growth performance, calcium, and phosphorus metabolizm, and bone mechanical proporties in growing barrows. J. Anim. Sci. 79: 3120-3127.
Bozkurt, M., Küçükyılmaz, K., Çatlı, A, U., Çınar, M., Bintaş, E., Çabuk, M., Mızrak, C. ve Yenice, E. 2007. Farklı düzeyde kalsiyum ve fosfor içeren yemlere bor ilavesinin etlik piliçlerin büyüme performansı üzerine etkileri. IV. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, Bursa, s: 160-164.
Ceylan, N. and Scheideler, S. E. 1999. Effects of eggshell 49, dietary calcium level and hen age on performance and egg shell quality. Biotechnology in the feed industry. Proceedings of Alltech’s 15 th Annual Symposium. University Press. Nottingham, 61-73.
Chapin, R.E. and Ku, W.W. 1994. The reproductive toxicity of boric acid. Environ Health Perspect. 102 (suppl 7) 87-91.
Chapin, R. E., Ku, W.W., Kenney, M.A., McCoy, H., Gladen, B., Wine, R.N., Wilson, R. And Elwell, M. R. 1997. The effects of dietary boron on bone strength in rats. Fundamental Applied Toxicology, 35: 205-215.
Chapin, R. E., Ku, W. W., Kenney, M. A., and McCoy, H. 1998. The effects of dietary boric acid on bone strength in rats. Biol. Tr. Elem. Res., 66, 395-399.
Close, W. H. 1999. Organic minerals for Pigs: An Update. Biotechnology in the feed industry. Proceeding of Alltech’s Annual Symposium, University Pres., Nottingham, 51-60.
Criste, R. D., Grossu, D. V., Scorei, R., Ciurascu, C. and Mittut, M. 2005. Investigations on the effect of the supplemental VETABOR, boron-enriched concentrate added to broiler diets, on breast meat fatty acids profile.Proceedings of the XVII European Symposium on the Quality of Poultry Meat and XI European Symposium on the Quality of Eggs and Egg Products, Golden Tulip Parkhotel Doorwerth, Doorwerth, Netherlands, s: 165-169.
Criste, R. D., Grossu, D. V., Scorei, R., Ciurascu, C., Duca, R. C., and Mittut, M. 2005. New investigations on the effect of the dietary boron on broilers and layers; boron and food quality. Archiva Zootechnica VL 8,PS 68-81.
100
Culver, B. D., Shen, P. T., Taylor, T. H., Lee-Feldstein, A., Anton-Culver, H. and Strong, P. L. 1994. The ralationship of blood and urine boron to boron exposure in boraks workers and usefullness of urine boron as an exposure marker. Environmental Health Perspective, 102:133-137.
Devirian, T. and Volpe, S. 2003. The phiysiologycal effects of dietary boron. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 43: 2, 219-231.
Doğan, V. ve Bahtiyarca, Y. 2008. Japon bıldırcınlarında inorganik bor kaynaklarının nispi biyolojik kullanılabilirliği konusunda bir araştırma. II. Ulusal Bor Çalıştayı, Ankara, s:619-625.
Draize, J.H. and Kelley, E. A. 1959 The urinary excretion of boric acid preparations following oral administration and topical applications to intact and damaged skin of rabbits. Toxicol. Appl. Pharmacology, 1: 367-376.
Duncan, D. B. 1955. Multiple range and multiple F tests. Biometrics, 11-42. Ecetoc. 2002. Revised review of boron. Expert group on vitamins and minerals
(http://www.food.gov.uk/multimedia/pdfs/boron) Emsley, J. 1989. The elements. Clarendon Pres, Oxford, pp: 32. Erişim. 2004. http://www.boren.gov.tr Eren, M., Uyanik, F. and Küçükersan, S. 2004. The influence of dietary boron
supplementation on egg quality and serum calcium, inorganic phosphorus, magnesium levels and alkaline phosphate activity in laying hens, Research in Veterinary Science, 76, 203-210.
Eren, M., Güçlü, B. K., Uyanık, F. and Karabulut, N. 2006. The effects of dietary boron supplementation on performance, carcass composition and serum lipids in Japanese quails.Journal of Animal and Veterinary Advances, v:5, s:12, Sy:1105-1108.
Eren, M. and Uyanik, F. 2007. Influence of dietary boron supplementation on some serum metabolites and egg-yolk cholesterol in laying hens Acta Vet. Hung., 55 (1), 29-39.
Eliot, M. A. and Edwards, H. M. Jr. 1992. Studies to determine whether an interaction exists among boron, calcium, and cholecalciferol on the skeletal development of broiler chickens. Poult Sci., 71,(4), 677-690.
Fassani, E. J, Bertechini, A. G, Brito, J. A. G., Kato, R. K., Fialho, E. T. and Geraldo, A. 2004. Boron supplementation in broiler diets, Brazilian Journal of Poultry Sci., 4, 213-217.
Fenton, M. and Sim, J. S. 1991. Determination of egg yolk cholesterol content by on-column capillary gas choromatography, J. Chromatography A, 540, 323-329.
Firestone, D. and Horwitz, W. 1979. IUPAC gas chromatographic method for determination of fatty acid composition: collaborative study. J. Assoc. Off Anal Chem., 62 (4), 709-721.
Grossu, D. V., Criste, R. D., Scorei, R., Duca, R. and Ciurascu, C. 2005. Effect of the supplemental PROLINBOR, boron and linolenic acid-enriched protein concentrate, added to layer diets on egg quality. Proceedings of the XVII European Symposium on the Quality of Poultry Meat and XI European Symposium on the Quality of Eggs and Egg Products. S:113-118.
101
Güçlü, K. B. ve İşcan, M. K. 2004. Farklı düzeylerde kalsiyum içeren yumurta tavuğu rasyonuna Eggshell-49 ilavesinin performans, yumurta kalitesi ve bazı kan parametrelerine etkisi. Ankara Üniversitesi Vet. Fak. Dergisi, 51, 219-224.
Hall, I. H., Spielvogal, B. F. and Griffin, T. S. 1989. The effects of boron hyperlipidemic agents on LDL and HDL receptor binding and related enzyme activates of rat hepatocytes, aorta cells and human fibroblasts, Res. Comm. Chem. Pathol. Pharmocol., 65, 297-317.
Haugh, R. R. 1937. The Haugh Unit for measuring egg quality. United States Egg Poultry Magazine, 43, 522-555, 572-573.
Howes, D. 1997. ( çeviren= Metin Yeldan). Rasyona iz mineral proteinat katılmasının yumurta kabuğunun niteliğine etkisi. Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve Konferansı, İstanbul. s: 232-238.
Hunt, C. D. and Nielsen, F. H. 1981. Interaction between boron and cholecalciferol in the chick. In: Howell JmCc Gawthorne JM, White CL (eds), Trace element metabolism in man and animals. Australian Academy of Science, Canberra, pp. 597-600.
Hunt, C. D. 1988. Boron homeostasis in the cholecalciferol-deficient chick. Proc. N. Dakota. Acad .Sci., 42:60.
Hunt, C.D. and Herbel, J.L. 1993. Boron effects energy metabolism in the streptozotoxin-infected vitamin D3 deprived rat. Magnes Trace Elem. 92, 10: 374-386.
Hunt, C. D. 1994. The biochemical effects of physiologic amounts of dietary boron in animal nutrition models. Environmental Health Perspectives, 102, 35-43:
Hunt, C. D. 1998. One possible role of dietary boron in higher animals and humans, Biol. Tr. Elem. Res., 66, 205-225.
Hunt, C. D. and Herbel, J. L. 1999. Physiological amounts of dietary boron improve growth and indicators of physiological status over a 20-fold range in the vitamin D3-deficient chick. Trace elements in man and animals - TEMA 8: Proceedings of the Eighth International Symposium on Trace Elements in Man and Animals. PS: 714-718
IPCS. 1998. Environmental Health Criteria 204: Boron. World Health Organization, Geneva, Switzerland.
Jı, F., Luo, X. G., Lu, L., Liu, B. and Yu, S. X. 2006. Effect of manganese source on manganese absorption by the intestine broilers. Poultry Science, 85 (11), 1947-1952.
Johnson, A., B. and Socha, M. 1998. Judging trace mineral bioavailability. Feed International, 19(9), 34-38.
Kent, N. L. and McCance, R. A. 1941. The absorbtion and excretion of “minor” elements by man: I. Silver, gold, lithium, boron and vanadium. Biochem. J, 35: 837-844.
Keshavarz, K. 1997. The Use of zinc and manganase proteinates on performance and shell quality of laying hens. Alltech’s Ad. Book. Enclosure Code Egg 1-3 April.
Ku, W. W., Chapin, R. E., Moseman, R. F., Brink, R. E., Pierce, K. D. and Adams, K. Y. 1991. Tissue disposition of boron in male Fischer rats. Toxicol. Appl. Pharmacol., 111:145-151.
102
Kurtoğlu, V., Kurtoğlu, F. and Coşkun, B. 2001. Effects of boron supplementation of adequate and inadequate vitamin D3-containing diet on performance and serum biochemical characters of broiler chickens, Research in Veterinary Science, 71, 183-187.
Kurtoğlu, V., Kurtoglu, F., Coskun, B., Seker, E., Balevi, T. and Cetingul, I. S. 2002. Effects of boron supplementation on performance and some serum biochemical parameters in laying hens, Revue Med. Vet.153 (12), 823-828.
Kurtoğlu, V. ve Kurtoğlu, F. 2004. Biyokimyasal özellikleri ve metabolik etkileri ile bor. Veterinarium, 15, (1), 74-87.
Kurtoğlu, F., Kurtoğlu, V., Çelik, İ., Keçeci, T. and Nizamlıoğlu, M. 2005. Effects of dietary boron supplementation on some biochemical parameters, peripheral blood lymphocytes, splenic plasma cells and bone characteristics of broiler chicks given diets with adequate or inadequate cholecalciferol (vitamin D3) content, Bri. Poult. Sci., 46 (1), 87-96.
Kurtoğlu, V., Kurtoğlu, F. ve Coşkun, B. 2006. Broyler yemlerine farklı oranlarda bor ve vitamin D3 ilavelerinin bazı biyokimyasal parametreler ile verimsel özelliklere etkileri. III. Uluslararası Bor Sempozyumu, Ankara, s: 463-468.
Kurtoğlu, V., Kurtoglu, F., Sur, E., Bulut, Z. and Önder, F. 2007. Effects of boron supplementation to the diet on tibia mineral concentrations, peripheral blood leucocytes percentages and some selected variables of layers, Arch. Geflügelk, 71 (1), 13-18.
Küçükersan, S., Göncüoğlu, E., Küçükersan, K. ve Yeşilbağ, D. 2005a. Yumurta tavuğu rasyonlarında organik ve inorganik selenyumun vitamin E ile kombine edilmesinin performans, yumurta verimi ve kalitesi üzerine etkisi. III. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, Adana, s: 182-186.
Küçükersan, S., Yeşilbağ, D., Küçükersan, K. ve Göncüoğlu, E. 2005b. Yumurta tavuğu rasyonlarına ilave edilen organik ve inorganik kromun vitamin E ile kombine edilmesinin performans, yumurta verimi ve kalitesi üzerine etkisi. III. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, Adana, s: 317-322.
Laakso, J., Martti, K., Inkeri, R., Jyrki V., Riitta, Z., Markus, F. and Merja, K. 2001. Atomic emission method for total boron in blood during neutron-capture therapy, Clinical Chemistry, 47,1796-1803.
Lee, I. P., Sherins, R. J. and Dixon, R. L. 1978. Evidence for induction of germinal aplasia in male rats by environmental exposure to boron, Tox. Appl. Pharmacol., 45, 577-590.
Li, S. H., Gu, Y. F., Wang, J., Shang, C. F. and Chen, H. L. 2005. Effect of boron toxicity on thymus development of Gushi chicken. Journal of Nanjing Agricultural University. VL: 28, IS: 1, PS: 135-138.
Lu, L. and Yuan, Y. 2003. Effect of boron on the performance and deposition of boron in tissues and organs of broilers. Acta Zoonutrimenta Sinica. VL: 15,IS: 1,PS: 49-53.
Mabe, I., Rapp, C., Bain, M. M. and Nys, Y. 2003. Supplementation of a corn-soybean meal diet with manganese, copper, and zinc from organic or inorganic sources improves eggshell quality in aged laying hens. Poultry Science, 82, 1903-1913.
Mc Dowell, L. R. 1992. Minerals in Animal and Human Nutrition, Academic Press, Inc. USA.
103
Mızrak, C., Yenice, E., Can, M., Yıldırım, U. ve Atik, Z. 2008a. Yumurta tavuğu karma yemlerine farklı düzeylerde bor ilavesinin performans, yumurta kalitesi ve kemik gelişimi üzerine etkileri, 2. Ulusal Bor Çalıştayı, 17-18 Nisan 2008, Ankara, 605-612.
Mızrak, C., Yenice, E., Can, M., Yıldırım, U. ve Atik, Z. 2008b. Yumurta tavuğu karma yemlerine farklı düzeylerde bor ilavesinin performans, kemik gelişimi, bazı kan ve stres parametreleri ve yumurta kolesterol içeriği üzerine etkilerinin belirlenmesi, Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü Proje No: 2006–47-G13–13, Kesin Rapor, Basılmamış.
Moore, J. A. and an Expert Scientific Commitie. 1997. An assesment of boric acid and borax using the IEHR evaluative process for assessing human developmental and reproductive toxicity of agents. Reproductive Toxicology, 11: 123-160.
Murray, F. J. 1998. A comparative review of the pharmokokinetics of boric acids in rodents and humans. Biol. Trace Elem. Res., 66: 331-341.
Naghii, M. R. and Samman, S. 1993. The role of boron in nutrition and metabolism. Prog. Food Nutr. Sci., 17:331-349.
Naghii, M. R. and Samman, S. 1997a. The effect of boron supplementation on its urinary excretion and selected cardiovascular risk factors in healthy male subjects, Bio. Tr. Elem. Res., 56, 273-286.
Naghii, M. R. and Samman, S. 1997b. The effect of boron plasma testosterone and plasma lipids in rats, Nutr. Research, 17, 523-531.
Naghii, M. R. 1999. The significance of dietary boron, with particular reference to athletes, Nutr. Health, 13, 31-37.
Nielsen, F. H. 1970. Percutaneus absorbtion of boric acid from boron-containing preparations in rats. Acta Pharmacol. Toxicol., 20: 413-424.
Nielsen, F. H. 1986. Other elements: Sb, Ba, B, Br, Cs, Ge, Rb, Ag, Sr, Sn, Ti, Zr, Be, Bi, Ga, Au, In, Nb, Sc, Te, Tı, W. In: Mertz W (ed) Trace elements in human and animal nutrition, 5. ed Vol. 2 Academic Pres Orlando, Fl, pp 415-463.
Nielsen, F. H., Hunt, C. D., Mullen, L. M. and Hunt, J. R. 1987. Effect of dietary boron on mineral, estrogen, and testosterone metabolism in postmenopausal women, FASEB. J., 87, 394-397.
Nielsen, F. H. 1988a. Boron-an overlooked element of potential nutritional importance. Nutr. Today (Jan/Feb), 4-7.
Nielsen, F. H., Shuler, T. R., Zimmerman, T. J. and Uthus, E. O. 1988b. Dietary magnesium, manganese and boron affect the response of rats to high dietary aluminum. Magnesium 7: 133-147.
Nielsen, F. H., Zimmerman, T.J. and Shuler, T. R. 1988c. Dietary potassium affects the signs of boron and magnesium deficiency in the rat. Proc N Dakota Acad Sci 42: 61.
Nielsen, F. H. 1988d. The ultrartace elements. In: Smith KT (ed) Trace minerals in foods. Marcel Dekker, New York, pp. 357-428.
Nielsen, F. H., Shuler, T. R., Zimmerman, T. J. and Uthus, E. O. 1988e. Magnesium and methionine deprivation affect the response of rats to boron deprivation. Biological Trace Element Research, 17: 91-107.
104
Nielsen, F. H. 1990. Studies on the relationship between boron and magnesium which possibly affects the formation and maintenance of bones. Magnes. Trace Elem., 9, 61-69.
Nielsen, F. H. and Shuler, T. R. 1992. Studies of the interaction between boron and calcium, and its modification by magnesium and potassium, in rats. Effects on growth, blood variables and bone mineral composition. Biol. Trace Elem. Res., 35, 225-237.
NRC. 1984. National Research Council. Nutrients requirements of poultry. 8th ed. Washington, D.C.: National
NRC. 1994. National Research Council. Nutrients requirements of poultry. 9th ed. Washington, D.C.: National Academic Pres; 155p.
Nurkan, K. ve Eren, M. 2006. Besi bıldırcını yemlerine bor ilavesinin serum kalsiyum, inorganik fosfor ve magnezyum düzeyleri ile alkali fosfataz aktivitesine etkisi, Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences), 15(1) 8-12.
Okuyan, M. R. 1997. Hayvan Besleme Biyokimyası, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, yayın no: 1491, Ders kitabı:450, Ankara, S:350.
Qin, X. and Klandorf, H. 1991. Effect of dietary boron supplementation on egg production, shell quality, and calcium metabolism in aged broiler breeder hens, Poul. Sci., 70 (10), 2131-2138.
Peng, X., Lingxia, Z., Schrauzer, G. N. and Xiong, G. 2000. Selenium, boron and germanium deficiency in the etiology of Kashin-Beck disease. Biol. Trace Elem. Res., 77: 193-197.
Richards, J. M., Giesen, A. F. and Shirley, R. B. 2008. (Çeviri: Özcan Cengiz), Organik iz mineraller modern beslemenin önemli bir bölümüdür, Yem Magazin, Mart 2008, sayı:50, s.39.
Rossi, A. F., Bootwalla, S. M. and Miles, R. D. 1990. Boron and riboflavin addition to broiler diets, Poult Sci. Supplement 1, 69, 186.
Rossi, A. F., Miles, R. D., Bootwalla, S. M., Wilson, H. R. and Eldred, A. R. 1993a. The effect of feeding two sources of boron on broiler breeder performance, Poul. Sci., 72 (10), 1931-1934.
Rossi, A. F., Miles, R. D., Damron, B. I. and Flunker, L. K. 1993b. Effects of dietary boron supplementation on broilers, Poultry Sci., 72, (11), 2124-2130.
Safton, A. E. and Leeson, S. 2004. Response of broilers fed organic vs. inorganic trace minerals. International Poultry Scientific Forum, January, 26-27, 1774.
Sander, J.E., Dufour, L., Wyatt, R. D., Bush, P. B. and Page, K. 1991. Acute toxicity of boric acid and boron tissue residues after chronic exposure in broiler chickens. Avian Diseases, 35: 745-749.
Sutherland, B., Strong, P. and King, J. C. 1998. Determining human dietary requirements for boron, Biol. Tr. Elem. Res., 66, 193-204.
Şahin, K., Özbey, M., Önderci, M., Cikim, G. and Aysondu, M. H. 2002a. Chromium supplementation can alleviate negative effects of heat stres on egg production, egg quality and some serum metabolites laying japanese quail. Journal Nutrition, 132, 1265-1268.
105
Şahin, N., Onderci, M. and Sahin, K. 2002b. Effects of Dietary Chromium and zinc on egg production, egg quality, and some blood metabolites of laying hens reared under low ambient temperature. Biological Trace Element Research, 85, (1), January 2002, 47-58 (12).
Shang, C. F., Gu, Y. F., Chen, H. L., Liu, D. Y., Xu, P. and Zhang, M. X. 2005. Influence of boron in drinking water on boron content of organs and health in chicken. Chinese Journal of Veterinary Science. VL: 25, IS: 3, S: 314-316.
Treinen, K. A. and Chapin, R. E. 1991. Development of testicular lesions in F344 rats afters treatment with boric acid. Toxicology and Aplied Pharmacology, 107: 325-335.
Underwood, E. J. 1977. “Trace Elements in Human and Animal Nutrition” Academic Press, New York
Vogt, H., Close, S. W. and Menke, K. H. 1984. Selected Topics in Animal Nutrition. 170+A 85. Wielinger Straβe 52, D-8133, Feldafins.
Wang, J., Gu, Y. F., Li, S. H., Shang, C. F. and Chen, H. L. 2005. Effect of boron toxicosis on jejunum development in Gu-shi chickens. Chinese Journal of Veterinary Science. VL: 25, IS: 5, PS: 514-517.
Wedekind, K., J., Hortin, A. E. and Buker, D. H. 1992. Methodology for assessingzinc bioavailability: Efficacy estimates for zinc-methionine, zinc sülfate zinc oxide. J. Animal Science 70:178-187.
WHO. 1996. Boron: In: Trace Elements in Human Nutrition and Health. World Health Organization, Geneva pp: 175-179.
WHO. 1998. International Programme on Chemical Safety. Environmental Health Criteria 204. Boron, Ohio, USA, Pp: 1-201.
Wilson, J. H. and Ruszler, P. L. 1995. Effects of dietary boron on poultry bone strength, Transactions of the ASAE, 38, 167-170.
Wilson, J. H. and Ruszler, P. L. 1996. Effects of dietary boron supplementation on laying hens, Bri. Poul. Sci., 37, 723-729.
Wilson, J. H. and Ruszler, P. L. 1997. Effects of boron on growing pullets, Biological Trace Element Research, 56 (3), 287-294.
Wilson, J. H. and Ruszler, P. L. 1998. Long term effect of boron layer bone strength and production parameters, Bri. Poul. Sci., 39, 11-15.
Winner, B. J., Donald, R. B. and Kenneth, M. M. 1991. Statistical Principles in Experimental Design, Mc Graw-Hill Inc.
Worm, N. 1988. Die ernaehrungphsiologische Beteutung des Eies. Notabence Medicine Journal für Aerzte, heft 9188., s. 510-513.
Yenice, E., Mızrak, C., Can, M., Yıldırım, U. and Atik, Z. 2008. Effects of supplementation of different levels of boron in laying hen diets on some bone, blood, organ and egg characteristics, 1st Mediterranean Poultry Summit of WPSA May 7-10, 2008, Porto Carras - Chalkidiki, Greece.
Yeşilbağ, D. ve Eren, M. 2007. Yaşlı yumurta tavuğu rasyonlarına ilave edilen borik asitin performans, yumurta kabuğu kalitesi ve bazı serum parametreleri üzerine etkileri, IV. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, 24-28 Haziran 2007, Bursa, 155-158.
Yeşilbağ, D. ve Eren, M. 2008. Yaşlı yumurta tavuğu rasyonlarında borik asit kullanımı. 2. Ulusal Bor Çalıştayı, Ankara, s: 613-618.
106
Yi, G. F., Dibner, J. J., Richards, J. D., Wehmeyer, M. E. and Knight, C. D. 2006. The methionine (met) activity of mintrex Zn, mintrex Cu and mintrex Mn in broiler starter diets is fully available for broiler chicks. Abstract of the 2006 International Poultry Scientific Forum, Atlanta, Georgia, January, 23-24, 191.
Yılmaz, A. 2002. Her derde deva hazinemiz bor. Bilim ve Teknik, (Tübitak), 35: (414), 38-48.
Yıldız, G., Özçelik, F., Köksal, H., Bagder, S. ve Abacıoğlu, Ö. 2008. Organik bor üretilebilirliği ve broyler rasyonlarında bor ile humatın kullanımı. 2. Ulusal Bor Çalıştayı, Ankara, s: 597-604.
107
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı : Cengizhan MIZRAK
Doğum Yeri : Keskin
Doğum Tarihi : 17.09.1969
Medeni Hali : Evli
Yabancı Dili : İngilizce
Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl)
Lise : Keskin Lisesi, 1983–1986
Lisans : 100. Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü,
1986–1990
Yüksek Lisans : Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Zootekni
Anabilim Dalı, 2003–2005
Çalıştığı Kurum/Kurumlar ve Yıl
Nizam Tavukçuluk, 1992-1993
Keskin Belediyesi, 1993-1996
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı- Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 1996-
YAYINLARI
SCI, SSCI, AHCI indekslerine giren dergilerde yayınlanan makaleler 1- DURMUŞ. İ., ATAŞOĞLU.C., MIZRAK. C., ERTAŞ. S., KAYA., M.2004 Dummerstorf. Effects of Increasing Zinc Concentration in the Diets of Brown Parent Stock Layers on Various Production and Hatchabilitiy Traits. Archives of Animal Breeding. Sayı: 47, s: 483-489.
108
Diğer hakemli dergilerde yayınlanan makaleler 2- MIZRAK.C., CEYLAN.N. 2008. Kanatlı Besleme-Fonksiyonel Yumurta Üretimi İlişkisi. Yem Magazin, sayı: 50, sayfa: 47-54. 3- MIZRAK. C., BOĞA. A. G., ERKUŞ. T. 2007 Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde Kahverengi Yumurtacı Ebeveyn ve Hibritlerin Çeşitli Verim Özellikleri. Tavukçuluk Araştırma Dergisi, Ankara, C:7, S:1, Sayfa: 10-16. 4- MIZRAK. C., BOĞA. A. G., ERKUŞ. T. 2007 Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde Beyaz Yumurtacı Ebeveyn ve Hibritlerin Çeşitli Verim Özellikleri. Tavukçuluk Araştırma Dergisi, Ankara, C:7, S:1, Sayfa: 17-22. 5- YENİCE. E., MIZRAK. C., CAN. M., YILDIRIM. U. 2007. Yumurta Tavuğu Yemlerine Doğal Renk Maddesi KEM-GLO nun Sentetik Renk Maddeleri Yerine Kullanım Olanakları. Tavukçuluk Araştırma Dergisi, Ankara C:7, S:1, Sayfa: 38-41. 6- MIZRAK. C., CEYLAN.N., ÇİFTÇİ.İ., KAHRAMAN. Z., KARAÇALTI.M.S., 2005. Mısır Yağı Yerine Mısır Asit Yağı Kullanmanın Yumurta Tavuklarında Performans, Yumurta Kalitesi ve Yağ Asitleri Kompozisyonu Üzerine Etkileri. Tavukçuluk Araştırma Dergisi, Ankara, c:6, s:1, sayfa: 25-28. 7- MIZRAK. C., CEYLAN.N., ÇİFTÇİ.İ., KAHRAMAN. Z., KARAÇALTI.M.S., 2005. Ayçiçeği Yağı Yerine Ayçiçeği Asit Yağı Kullanmanın Yumurta Tavuklarında Performans, Yumurta Kalitesi ve Yağ Asitleri Kompozisyonu Üzerine Etkileri. Tavukçuluk Araştırma Dergisi, Ankara, c:6, s:1, sayfa: 21-24. 8- MIZRAK. C., DURMUŞ. İ., ERTAŞ. S., KAYA., M. 2004. Yumurtacı Ebeveynlerin Rasyonlarına Değişik Düzeylerde Çinko İlavesinin Yumurtanın İç Kalite Özellikleri Üzerine Etkisi. Tavukçuluk Araştırma Dergisi Ankara. c:5, s:1, Sayfa: 16-19. 9- DURMUŞ. İ., MIZRAK. C., ERTAŞ. S., KAYA., M. 2004. Rasyon Çinko Seviyesinin Damızlık Horozların Testis Ağırlığı ve Spermatozoa Yoğunluğu Üzerine Etkisi. Tavukçuluk Araştırma Dergisi Ankara. c:5, s:1, Sayfa: 20-24. 10- CEYLAN.N., ÇİFTÇİ.İ., KAHRAMAN. Z., MIZRAK. C., 2003. Yumurta Tavuğu Yemlerinde Humat Bileşikler (Farmagülatör Dry Plus) Kullanımının Performans, Yumurta Kalitesi ve Bağırsak Mikroflorası Üzerine Etkileri. Konya I. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, S: 163-167 11- MIZRAK. C., 2002 Yumurta ve Kolesterol. Ziraat Mühendisliği Dergisi. Sayı: 336, S: 44-48
Hakemli konferans/sempozyumların bildiri kitaplarında yer alan yayınlar 12- GUMMI, M. B., AKMAN, N., MIZRAK, C., BOĞA, A. G., ERKUŞ, T. 2008. Comparison Of Growth And Egg Production Traits İn Hybrids Of Different Brown And White Egg Layers. XXIII. Worlds Poultry Congress. Australia. S:541. 13- KAHRAMAN, Z., MIZRAK, C., YENİCE, E., ATİK, Z., TUNCA, M. 2008. Effects of Prebiotic (Mos+Beta Glucan) Supplementation into Laying Hen Diets on the Hen Performances, Egg Quality, Organ Weights, Jejunum PH and Hatching Results. 1. Mediterranean Submit of WPSA. Porto Carras, Greece. s: 937-942. 14- YENİCE, E., MIZRAK, C., CAN, M., YILDIRIM, U., ATİK, Z. 2008. Effects of Supplementation of Different Levels of Boron in Laying Hen Diets on Some Bone, Blood, organ and Egg Characteristics. 1. Mediterranean Submit of WPSA. Porto Carras, Greece. s: 932-936.
109
15- MIZRAK.C., YENİCE.E., CAN.M., YILDIRIM.U., ATİK.Z. 2008. Yumurta Tavuğu Karma Yemlerine Farklı Düzeylerde Bor İlavesinin Performans, Yumurta Kalitesi ve Kemik Gelişimi Üzerine Etkileri. 2. Ulusal Bor Çalıştayı. Ankara. s: 605-612 16- KAHRAMAN.Z., ÇİFTÇİ.İ., YILMAZ. A., MIZRAK. C., CAN.M. 2007. Yumurta Tavuğu Rasyonlarında Prebiyotik Kullanımının Performans, Kalite Kriterleri, Sindirim Sistemi Kriterleri ve Bağırsak Mikroflorası Üzerine Etkileri. IV. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi. Bursa. s.160-164 17- BOZKURT. M., KÜÇÜKYILMAZ.K., ÇATLI A.U., ÇINAR.M., BİNTAŞ.E., ÇABUK.M., MIZRAK.C., YENİCE. E. 2007. Farklı Düzeyde Kalsiyum ve Fosfor içeren Yemlere Bor İlavesinin Etlik Piliçlerin Büyüme Performansı Üzerine Etkileri. IV. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi. Bursa. s.160-164 18- YENİCE, E., MIZRAK, C., ATİK, Z., YILDIRIM, U., BOZKURT, A. 2007. Yumurta Tavuğu Yemlerine Doğal Renk Maddesi ORO-GLOnun Sentetik Renk Maddeleri Yerine Kullanım Olanakları. 5. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. Van. S.76 19- MIZRAK.C., GÖGER. H., BOĞA. A. G., DURMUŞ. İ. 2007. Türkiyede Yumurtacı Damızlık ve Hibrit Üretim Çalışmaları. Avrupa Birliği Kriterlerine Uyum Sürecinde Türkiye Tavukçuluğu Sempozyumu, İzmir. S: 143-152 20- YENİCE, E., GÖGER, H., MIZRAK, C. 2007. Yumurtacı Damızlıkların Karma Yemlerine Farklı Seviyelerde Vitamin C İlavesinin Yumurta Verim Özellikleri ve Üreme Performansına Etkileri. 5. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. Van. s.76 21- MIZRAK, C., BOĞA, A, G., ERKUŞ, T. 2007. Farklı Kahverengi ve Beyaz Yumurtacı Ebeveynlerin Bazı Performans Kriterleri Bakımından Karşılaştırılması. 5. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. Van. s. 113 22- MIZRAK, C., BOĞA, A, G., ERKUŞ, T. 2007. Farklı Kahverengi ve Beyaz Yumurtacı Hibritlerin Bazı Performans Kriterleri Bakımından Karşılaştırılması. 5. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. Van. s. 59 23- CEYLAN.N., ÇİFTÇİ.İ., MIZRAK. C., KAHRAMAN. Z., EFİL. H., 2004. Effects of Oil Sources Included in Two Levels on Performance of Laying Hens and The Fatty Acid and Cholesterol Composition of Eggs. XXII. Worlds Poultry Congres. İstanbul, S: 362