T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı (EARGED) ÖZEL EĞİTİM OKULLARINDA ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ UYGULAMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ (GÖRME, İŞİTME, ORTOPEDİK VE EĞİTİLEBİLİR ZİHİNSEL ENGELLİLER İLKÖĞRETİM OKULLARI ÖRNEĞİ) Ankara, 2010
212
Embed
Ankara, 2010rdb.meb.gov.tr/earged/earged/Ozel_eg_ok_ozel_eg_hizm... · 2014. 5. 14. · t.c. mİllÎ eĞİtİm bakanliĞi eğitimi araştırma ve geliştirme dairesi başkanlığı
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı
(EARGED)
ÖZEL EĞİTİM OKULLARINDA ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ UYGULAMALARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ (GÖRME, İŞİTME, ORTOPEDİK VE EĞİTİLEBİLİR ZİHİNSEL
ENGELLİLER İLKÖĞRETİM OKULLARI ÖRNEĞİ)
Ankara, 2010
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ..................................................................................000 KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ ................................................................................000 Tüm hakları saklıdır. İçerikle ilgili alıntılar, kaynak gösterilerek kullanılabilir. Kitap, çoğaltma araçları, optik araçlar vb. yöntemlerle çoğaltılamaz. Araştırmacı : Ferhat EROL
Grafik Düzenleme : Hüseyin MUTLUCAN Kapak : Hüseyin MUTLUCAN Redakte : İhsan UÇ
ISBN: T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı GMK Bulvarı No: 109 (06570) Maltepe-ANKARA Tel: 0 312 230 36 44-230 39 26-231 69 60 Faks: 0 312 231 62 05 e-posta: [email protected] İnternet adresi: www.meb.gov.tr
“En mühim ve feyizli vazifelerimiz millî eğitim işleridir. Millî eğitim işlerinde mutlaka muzaffer olmak lazımdır. Bir milletin hakikî kurtuluşu ancak bu suretle olur. Eğitimdir ki bir milleti ya özgür, bağımsız, şanlı ve yüce bir toplum halinde yaşatır ya da onu köleliğe ve yoksulluğa iter.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
4
i
SUNUŞ
Bilgi ve kültür çağı olan 21. yüzyılda, çağı yakalayabilmemiz, modern toplumlar
içinde yer alabilmemiz, ancak hiçbir ferdimizi feda etmeyerek engelli, engelsiz tüm
fertlerimizin yeterli eğitim almaları ile mümkündür. İşte bunun için normal eğitim alan
öğrenciler kadar özel eğitime gereksinimi olan öğrencilerimizin de iyi eğitilmeleri
gerekmektedir.
Bu amaçla, 2006 yılında 26184 sayı ile gelişmiş ülkeler standartlarında çıkarılan
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin pratikte özel eğitim okullarında ne derece
uygulandığına ilişkin ilköğretim düzeyinde görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler özel eğitim okullarında yönetici-öğretmen ve veli görüşleri alınarak
sorunların belirlenmesi ve belirlenen sorunlara çözüm bulunarak özel eğitim okullarında
niteliğin arttırılması amacıyla bu araştırma yapılmıştır.
Araştırma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, araştırmanın problem
durumu, gerekliliği, amacı ve önemi ortaya konulmuştur. İkinci bölümde, kuramsal
çerçeveye yer ayrılmış olup, dünyada ve Türkiye’de özel eğitim ile ilgili yasal
düzenlemelere ve ilgili araştırmalara yer verilmiştir. Üçüncü bölümde, evren, örneklem,
veri toplama araçlarının geliştirilmesi, verilerin analizi ve araştırmanın sınırlılıklarını
kapsayan yöntemden bahsedilmiştir. Dördüncü bölümde, bulgulara yer verilmiştir.
Beşinci bölümde ise, bulgulara dayalı olarak sonuç ve öneriler belirtilmiştir.
Araştırmanın, Bakanlığımız ilgili birimleri ve diğer kurum ve kuruluşlara faydalı
olacağına inanıyor, araştırma verilerinin sağlanmasında değerli katkılarından dolayı İl
Millî Eğitim Müdürlüklerine, görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu öğretmen ve velilerine, bu araştırmayı yapan Araştırma Şubesi
personelinden uzman öğretmen Ferhat EROL’a, redakte için İhsan UÇ’a, veri
girişinden dolayı bilgisayar işletmeni Rüştü SEYFE’ye, katkılarından dolayı Araştırma
Şubesi müdür vekili Dr. Semra TİCAN BAŞARAN’a, grafik-tasarım ve kapak
çalışmaları için Hüseyin MUTLUCAN’a teşekkür ederim.
Murat YALÇIN Daire Başkanı
ii
ÖZ
Özel eğitim okullarında özel eğitim hizmetleri uygulamalarının
değerlendirilmesini amaçlayan bu araştırma, tarama ve betimsel modelde bir
araştırmadır. Özel eğitim hizmetlerine yönelik yasal çalışmaların yüksek standartlara
çıkartılmasına rağmen, bunun özel eğitim okullarına yansıtılamamasını belirlemeye
yönelik olmasıyla da aynı zamanda nedensel bir araştırmadır.
Araştırmanın genel evreni 54 ilde bulunan görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler okullarınının 2’si dışında 119 okula ulaşılarak tam sayım
örneklemle çalışılmıştır. Araştırmanın odağını yönetici-öğretmen ve veliler oluşturduğu
için, veri toplama araçlarının uygulandığı yönetici, öğretmen ve velilere yönelik, temsil
yeterliğine sahip bir örneklem büyüklüğü belirlemek için %95 güven düzeyine göre %5
örnekleme hatası ile her iki grup için 356’şar anket hesaplanmış, fakat geri dönmeyen
ve geçersiz anketlerin de olabileceği düşünülerek iki grubun örneklem sayıları (600’er)
toplamda 1.200 anket olarak uygulanmıştır.
Anket geliştirmede, literatür taraması ve Özel Eğitim Hizmetleri
Yönetmeliği’nin yanı sıra, Ankara Üniversitesi Özel Eğitim Bölümü Zihinsel Engelliler
Eğitimi Bölümnden Doç. Dr. Tevhide Kargın, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar
Fakültesi Eğitim Bilimlerinden Yrd. Doç. Dr. Ayhan Ural, MEB Ankara Mitat Enç
Görme Engelliler İlköğretim Okulu müdürü Osman Musaonbaşıoğlu ve öğretmenleri ile
İstanbul Tuzla Rotary Bölge Vakfı İşitme Engelliler İlköğretim Okulu müdürü Adnan
Etçi’den görüş ve öneriler alınmış, bu görüşler doğrultusunda anketler geliştirilerek
kapsam ve görünüş geçerliliği sağlanmıştır.
Güvenirlik çalışmaları için araştırmacı tarafından geliştirilen anketler,
Ankara’da görme, işitme, ortopedik ve öğretilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarından 4’ünde, 50 adet öğretmen, yönetici ve 50 adet veliye olmak üzere toplam
100 kişiye pilot olarak uygulanmış, tam ölçme yapmayan sorular çıkartılmış, gruplardan
gelen talepler doğrultusunda sorular eklenerek anketlerde iç tutarlılık anlamında
geçerlilik sağlanmıştır.
Araştırma kapsamına alınan gruplara uygulanan anketler sonucu elde edilen
veriler, frekans ve yüzdeler şeklinde hesaplanarak tablolarda gösterilmiştir. Gruplara
iii
ortak sorulan sorularda ve bağımlı, bağımsız bazı değişkenler arasındaki ilişkinin
belirlenmesinde ki-kare metodu uygulanmıştır.
Analizler sonucunda, özürlüler ile ilgili yasa ve yönetmeliklerin günlük yaşama
yansıtılmasında, uygulamaların yetersiz olduğu konusunda öğretmen ve veliler aynı
görüşteler. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki eğitim-öğretimin yeterliği konusunda yönetici, öğretmen ve veliler farklı
düşünmektedir. Veliler, özel eğitim okullarındaki eğitimi öğretmenlere göre daha
olumlu olarak değerlendirmektedirler.
Engellilerin eğitiminde geç kalınmaması için öğretmen ve veliler tarafından,
sağlık kuruluşlarında bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından
itibaren, RAM’lara bildirilecek ve aile ile beraber hemen eğitime başlanacak bir sistem
kurulması önerilmektedir. Yine her iki grup okullarda fizyoterapist, dil ve konuşma
terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile, çocuk
gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel olmamasını, birden fazla engelli öğrencilerle
eğitim-öğretim yapılmasını ve sayısal olarak öğretmen eksikliğini özel eğitim
okullarının eğitim-öğretim yetersizliğinde öncelikli neden olarak belirtmektedirler.
Yönetici, öğretmen ve veliler özel eğitim okullarının eğitim programlarının
Talim ve Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel yapılmasını talep
etmektedirler. Veliler özel eğitim okullarının her ilde, gerektiğinde ilçelerde de açılarak
yaygınlaştırılmasını istemektedirler.
Üniversite ve engelliler ile ilgili etkinlik gösteren sivil toplum örgütlerinin özel
eğitim okulları ile ilişkileri ve RAM’ların engelliler ile ilgili faaliyetleri de yeterli ve
işlevsel değildir. Özel eğitim okullarında çalışan öğretmen ve diğer çalışanların
yaptıkları görevlerin zorluğundan dolayı ücretlerinin de daha fazla olması gerektiği
belirtilmiştir.
iv
İÇİNDEKİLER Sayfa
SUNUŞ......................................................................................................................... i ÖZET ........................................................................................................................................ ii
İÇİNDEKİLER............................................................................................................. iv
TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................................. vii
SEMBOLLER VE KISALTMALAR ...................................................................................... x
BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ
1.1. Problem Durumu ......................................................................................................... 1 1.2. Araştırmanın Amacı .................................................................................................... 6 1.2.1. Alt Amaçlar .................................................................................................... 6 1.3. Araştırmanın Önemi.................................................................................................... 13 1.4. Tanımlar ...................................................................................................................... 13
Bedensel Engellilerin Eğitimi ....................................................................... 31 - Görme Engelliler Eğitimi ..................................................................... 31 - İşitme Engelliler Eğitimi ...................................................................... 31 - Ortopedik Engelliler Eğitimi ................................................................ 31 - Dil ve Konuşma Güçlüğü Olanların Eğitimi ........................................ 31
Zihinsel Engellilerin Eğitimi ......................................................................... 31 - İlköğretim Okulları .............................................................................. 31 - Eğitim ve Uygulama Okulları............................................................... 31 - İş Okulları ............................................................................................ 31 - İş Eğitim Merkezleri ............................................................................ 31
Sosyal ve Duygusal Güçlüğü Olanların Eğitimi ........................................... 32 - Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi.......................................................... 32 - Süreğen Hastalığı Olanların Eğitimi..................................................... 32
Üstün Zekalı ve Özel Yeteneklilerin Eğitimi ................................................ 32
2.1.4.1. Özel Eğitimin Amaçları ................................................................. 32
2.1.4.2. Özel Eğitimin Temel İlkeleri ......................................................... 33
v
Sayfa 2.2. Konuyla İlgili Yasal Düzenlemeler............................................................................. 36
2.2.1. Engellilerin Haklarına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi....................... 36
2.2.2. Anayasa’da Özel Eğitim ve Engelliler ile İlgili Maddeler............................. 38 2.2.3. Kanunlar ....................................................................................................... 38 2.2.3.1 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (RG: 7.7.2005/25868) ............................................................................ 38
2.2.3.2. MEB ile İlgili Kanunlarda Özel Eğitimle İlgili Maddeler ............ 38
2.2.4. 573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (RG 06.06.1997/23011) .............. 39 2.2.5. Yönetmelikler ............................................................................................... 39 2.2.5.1. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (Haziran 2006/2585, Ek ve
Değişiklikler: Ağustos 2009/2623 TD) ......................................... 39 2.2.5.2. Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma
Hizmetleri Yönetmeliği (Mayıs 2001/2524, Ek ve Değişiklikler: Nisan 2009/2619 TD) ................................................................... 40
2.2.5.3. Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik 2.5.200/26156, Ek ve Değişiklikler: 31.07.2009/273005 RG) ..... 40
2.2.5.4. Yapılarda Özürlülerin Kullanımına Yönelik Proje Tadili Komisyonları Teşkili, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (22.04.2006/26147) ................................................... 40
2.2.6.1 Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulamaları Genelgesi (02.09.2008/60) ............................................................................ 40
2.2.6.2. Okul Öncesi Dönemde Kaynaştırma Yoluyla Eğitiminin Yaygınlaştırılması Projesi ile İlgili Genelge (24.08.2009/66) ...... 41
2.2.6.3. Özürlü Bireylerin Eğitim Giderlerinin Karşılanması Genelgesi (29.07.2009/60) ............................................................................ 41
2.2.6.4. Evde Hastanede Eğitim Hizmetleri Yönergesi (2009 Şubat, Sayı:2629) ..................................................................................... 42
2.2.7.1. Millî Eğitim Şûralarında Özel Eğitim............................................ 42
2.2.7.2. Türkiye Özürlüler Şûraları ............................................................ 43 2.2.8. Özürlülere Hizmet Veren Ulusal ve Uluslar Arası Sivil Toplum Örgütleri .. 44 2.2.8.1. Ulusal Sivil Toplum Örgütleri ...................................................... 44 2.2.8.2. Uluslar Arası Sivil Toplum Örgütleri ........................................... 44 2.2.8.2.1. WHO-Dünya Sağlık Örgütü (World Health
Organization) ............................................................ 44 2.2.8.2.2. UNESCO-Birleşmiş Milletler, Eğitim, Bilim ve
Kültür Organizasyonu-Kaynaştırma Eğitimi (United Nations, Education Science and Culture Organization-Inclusive Education) ........................... 44
2.2.8.2.3. UNDSPD-Birleşmiş Milletler, Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi, Özürlüler Programı (United Nations, Division for Social Policy and Development) ............................................................ 45
2.2.8.2.4. ILO-Uluslar Arası Çalışma Örgütü, Özürlüler Programı (International Labour Organization-Disability Program) ................................................... 45
vi
Sayfa 2.2.8.2.5. UNESCAP-Birleşmiş Milletler, Asya Pasifik
Ekonomik ve Sosyal Komisyonu: Asya Pasifik Özürlüler Onyılı (United Nations, Economic and Social Commision for Asia and Pacific) ................... 45
2.3. İlgili Araştırma ve Yayınlar ....................................................................................... 46
A. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilirzihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen ve Velileri ile İlgili Kişisel Bilgiler ve Sosyo-Ekonomik Duruma İlişkin Bulgular....................................................................................................................... 57
B. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarında Görev Yapan Yönetici ve Öğretmenler ile Velilerin, Bu Okullardaki Özel Eğitimle İlgili Uygulama ve Hizmetleri Değerlendirmelerine İlişkin Bulgular......................... 60
A. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen ve Velilerine İlişkin Genel Sonuçlar.................................................... 117
B. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarında Görev Yapan Yönetici, Öğretmen ile Velilerin Özel Eğitim Okulları ile İlgili Uygulama ve Hizmetleri Değerlendirmelerine İlişkin Sonuçlar .............................................................................................................. 118
Ek 1 Yönetici ve Öğretmen Anket Formu .......................................................................... 148
Ek 2 Veli Anket Formu ....................................................................................................... 160
Ek 3 Özel Eğitim Okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi Araştırmasında Yönetici, Öğretmen Anketinin Açık Uçlu Soru Detayları ...................................................................................................................... 166
Ek 4 Özel Eğitim Okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi Araştırmasında Veli Anketinin Açık Uçlu Soru Detayları ............ 178
Ek 5 :Türkiye’deki Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulları............................................................................................................ 188
vii
TABLOLAR LİSTESİ Sayfa
Tablo 2.1. Çeşitli Avrupa Ülkelerinde Özel Eğitimden Yararlanan Öğrencilerin Tüm Öğrenci İçindeki Yüzdeleri .............................................................................. 25
Tablo 2.2. Türkiye’deki Özel Eğitim Öğretmenliği Lisans Programları, Tamamlayıcı Eğitim Veren Personel ve Yardımcı Personel Programları .............................. 28
Tablo 2.3. Resmî ve Özel Özel Eğitim Okul, Kurum ve Öğrenci Sayıları ........................ 34
Tablo 2.4. Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğüne Bağlı Özel Özel Eğitim Okulu Tüm Kurum Alt Türleri Bazında Öğrenci Sayıları ........................................... 35
Tablo 3.1. Türkiye’de Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okulları ve Öğretmenlere Ait Evren Tablosu...................... 50
Tablo 3.2. Türkiye Genelinde Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okulları Örneklemini Oluşturan Çalışma Evreni (2008-2009) .......................................................................................... 51
Tablo 3.3. Araştırma Kapsamına Alınan Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okullarının Öğretmen, Yönetici ve Veli Örneklemi ............................................................................................ 52
Tablo 4.1. Araştırmaya Katılan Öğretmen ve Yöneticilerin Okuldaki Görevi, Görev Süresi, Okullarının Öğretim Şekli, Okul Türleri ve Velilerin Yaşadıkları Yerleşim Yerleri, Aylık Gelir Dağılımları ........................................................ 58
Tablo 4.2. Türkiye’deki Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okullarının Öğretim Şekilleri ...................................................... 59
Tablo 4.3. Araştırmaya Katılan Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Özürlüler Kanunu ve Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Hakkındaki Görüşleri ............................ 60
Tablo 4.4. Öğretmen ve Yöneticilerin Özel Eğitimle İlgili Seminer, Konferans veya Hizmet içi Eğitim Durumları ............................................................................ 62
Tablo 4.5. Araştırmaya Katılan Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmen ve Yönetici İle Velilerin Okullarının Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği ile İlgili Görüşlerinin Dağılımı .................................. 63
Tablo 4.6. Öğretmenlerin Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okul Türlerinin Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği ile İlgili Görüşlerinin Dağılımı ............................................................................................................ 64
Tablo 4.7. Velilerin Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarının Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği ile İlgili Görüşlerinin Dağılımı ... 65
Tablo 4.8. Araştırmaya Katılan Yönetici, Öğretmen ve Velilerin Okullarındaki Eğitim-Öğretim Yetersizlikleri Hakkındaki Görüşler .................................................. 66
Tablo 4.9. Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylerin Eğitimlerine Belirlenen Uygun Yaşlarda Başlandığı ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı ............................................................................................................ 68
Tablo 4.10. Özel Eğitim Okullarındaki Öğretmen, Yönetici ve Velilerin, Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylerin Eğitimlerine Belirlenen Uygun Yaşlarda Başlanamaması ile İlgili Görüşleri ................................................................... 69
Tablo 4.11. Özel Eğitim Okullarında Birden Fazla Engeli Olan Öğrencilerle İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri ....................................................................... 71
viii
Sayfa
Tablo 4.12. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmen ve Yönetici ile Velilerin RAM’lardaki Çalışmaların Yeterliliği ile İlgili Görüşleri .................................................................................................. 73
Tablo 4.14. Özel Eğitim Okullarına Gelen Engelli Öğrencilerin, Engel Düzey ve Engel Türlerinin Belirlenmesindeki Yeterlilik ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı ....................................................................................... 74
Tablo 4.15. Özel Eğitim Okullarına Gelen Engelli Öğrencilerin, Engel Düzey ve Engel Türlerinin Yeterli Belirlenememesinin Sebepleri ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşleri ............................................................................................... 75
Tablo 4.16. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okullarında Eğitim Programları ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı ....................................................................................... 77
Tablo 4.17. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okul Türlerinin Özel Eğitim Eğitim Programları ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri ........................................................................................................... 78
Tablo 4.18. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmenlerin, Okullarındaki Bireyselliştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Birimi’nin Çalışmaları Hakkındaki Görüşlerinin Dağılımı .............................. 79
Tablo 4.19. Görme Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gereken Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Görüşleri ....................................................... 80
Tablo 4.20. Az Gören Görme Engelli Öğrencilerin Ders Kitapları ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri ..................................................................... 81
Tablo 4.21. İşitme Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullar Hakkında Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri .................................................... 81
Tablo 4.22. Ortopedik Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri .................................................... 82
Tablo 4.23. Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri ......................... 83
Tablo 4.24. Görme, İşitme ve Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Okullarında Görev Yapan Sınıf Öğretmenlerinin Alanlarına İlişkin Görüşleri .............................................................................. 84
Tablo 4.25. Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Okullarında Görev Yapan Sınıf Öğretmenlerinin Alanlarına İlişkin Görüşleri ................................................................................................ 85
Tablo 4.26. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilerin, Okullarında Okutulan Zorunlu Dersler ve Saatleri ile İlgili Görüşleri ................................................. 86
Tablo 4.27. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilere Göre, Okullarında Tercih Edilen Seçmeli Dersler ..................................................................................... 89
Tablo 4.28. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilerin Okullarındaki Seçmeli Derslerden Zorunlu Olmasını İstedikleri Dersler ............................................. 91
ix
Sayfa
Tablo 4.29. Özel Eğitim Okullarında Mezun ve Ayrılanların Takibi ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri ............................................................................................ 93
Tablo 4.30. Öğretmen ve Velilerin Özel Eğitim Gerektiren Çocukların Okullaşmasındaki Kayıpların Nedenleri ile İlgili Görüşleri .......................................................... 94
Tablo 4.31. İlköğretimden Sonra Öğrencilerin, Ortaöğretim Okulları, İş Okulları, İş Eğitim Merkezlerine Devam Etmeleri İçin Yapılması Gerekenler Konusunda Öğretmen ve Veli Görüşleri ............................................................................. 96
Tablo 4.32. Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Aile Eğitimi ile İlgili Görüşleri .................... 98
Tablo 4.33. Özel Eğitim Okullarındaki Denetim ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri 99
Tablo 4.34. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı ............................................................................... 100
Tablo 4.35. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Bu Okullardaki Öğretmen ve Yöneticilerin Görüşlerinin Dağılımı ........................................... 101
Tablo 4.36. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Bu Okullardaki Velilerin Görüşlerinin Dağılımı ........................................................................ 102
Tablo 4.37. Araştırmaya Katılan Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Üniversite ve Engelli Bireylere Yönelik Etkinlik Gösteren Sivil Toplum Örgütlerinin Özel Eğitim Okullarıyla İlişkilerine Yönelik Görüşleri ........................................................ 103
Tablo 4.38. Öğretmenlerin, Üniversitelerden Özel Eğitim ve Özel Eğitim Okulları ile İlgili Bekledikleri İşbirliği ve Katkılar ............................................................. 104
Tablo 4.39. Özel Eğitim Okullarında Çalışan, Özel Eğitim Alanı Öğretmenlerinin, Yükseköğretim Programlarından Mezuniyet Yeterlikleri ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri ....................................................................................... 105
Tablo 4.40. Özel Eğitim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Çalışma Memnuniyetleri ile İlgili Görüşleri .................................................................................................. 106
Tablo 4.41. Özel Eğitim Okullarında Çalışan Yönetici ve Öğretmenin Ücretleri ile İlgili Görüşleri ........................................................................................................... 106
Tablo 4.42. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Yöneticilerin Görüşlerine Göre, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 67’ye Göre Özel Eğitim Okullarında Görev Yapacak “Diğer Personel” Olarak Belirtilenlerden Okullarında Bulunanlar ... 107
Tablo 4.43. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Yöneticilerin Görüşlerine Göre, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 88’de Özel Eğitim Okullarında “Eğitim Ortamları” Olarak Belirtilenlerden Okullarında Bulunanlar ............................ 111
Tablo 4.44. Özel Eğitim Okullarında Eğitim Kalitesinin Artması İçin Yapılması Gerekenler Konusunda Öğretmen ve Velilerin Görüşleri ................................ 114
x
SEMBOLLER VE KISALTMALAR
Semboller Dizini
f : Frekans
N : Verilen cevap sayısı
p : Anlamlılık düzeyi (Asymp. sig.)
SPSS : Statistical Package Program For Social Sciences
ss : Standart sapma (Std. deviation)
Kısaltmalar Dizini
AB : Avrupa Birliği
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
BEP : Bireyselleştirilmiş eğitim programı
Bk. : Bakınız
BM : Birleşmiş Milletler
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
İ.Ö.O. : İlköğretim Okulu
MEB : Millî Eğitim Bakanlığı
PKM : Projeler Koordinasyon Merkezi
RG : Resmi Gazete
TD : Tebliğler Dergisi
RAM : Rehberlik Araştırma Merkezi
KHK : Kanun Hükmünde Kararname
BİRİNCİ BÖLÜM
GİRİŞ
Bu bölümde araştırmanın problemi, amacı, önemi ve tanımlar yer almaktadır.
1.1. Problem Durumu
İnsan gelişiminin temel ilkelerinden birisi bireysel farklılıklardır. (…) Bu
farklılıklar bir yere kadar çocuğun normal eğitim olanaklarından kapasitesi ölçüsünde
yararlanmasında önemli bir problem yaratmaz. Ancak bir yerden sonra bazı özel
düzenlemelere gidilmesi gerekir. Özel eğitim adını verdiğimiz bu düzenlemelerin üç
temel ögesi vardır. Özel eğitim programları, özel olarak yetişmiş öğretmen veya diğer
personel ve özel eğitim ortam ya da düzenlemeleri (Eripek, 1998:V).
Türkiye, Eripek’in belirttiği gibi özel eğitim adı verilen bu düzenlemelerle ilgili
olarak özel eğitim okul ve kurumlarında, aday olduğumuz AB ve BM’nin çocuklarla
ilgili sözleşmelerine bağlı olarak hem uluslararası hem de ulusal olarak 3797 sayılı Millî
Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’nun 23. maddesi a)
bendinde yer alan: “Özel eğitim sınıfları, özel eğitim okulları, rehberlik ve araştırma
merkezleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri ile aynı seviye ve türdeki benzeri okul ve
kurumların eğitim, öğretim ve yönetimi ile ilgili bütün görev ve hizmetlerini yürütmek”
ve 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanununun 8. maddesinde; “Özel eğitime ve
korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır.” hükmü gereğince)
yasal düzenlemeleri yapmış ve ugulamaya koymuştur.
Millî Eğitim Bakanlığı 1997 yılında özel eğitim hizmetleriyle ilgili yeniden
yapılandırma çalışmalarına başlamış, aynı yıl 573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname
okul ve iş yerindeki eğitiminden sorumlu, mesleki eğitim tekniklerini bilen ve
uygulayan, usta öğreticilik belgesine sahip kişi (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
21
İKİNCİ BÖLÜM
ALAN YAZIN TARAMASI
2.1. Kavramsal Çerçeve
2.1.1. Özel Eğitimin Tarihçesi
Tarihte özürlülerin, yaşadıkları toplumun geleneksel yapısına göre farklı
hikayeleri bulunmakla birlikte, genel olarak ikinci sınıf, yardıma ve bakıma muhtaç,
bağımsız olarak yaşamını sürdüremeyen, yönlendirilmeye ve himayeye ihtiyacı olan
bireyler olarak görüldükleri bilinmektedir. Ortaçağ’da kurumlara yerleştirilerek
toplumdan izole edilen tek çatı altında dinî temelli merhametle bakılan ve ikinci sınıf
insan muamelesi gören özürlüler, herhangi bir sosyal hakka sahip değildi… (Çağlayan,
2006. Akt: Gökmen, 2007.).
1940’lı yıllara kadar özürlü insanların problemleri ile ilgili çözüm yaratan
politikalar bulmak çok zordu. Özürlülük konusu ekonomik ve sosyal bir problem olması
ile birlikte dikkat çekti. Gelişmiş ülkeler özürlülük konusunu Birleşmiş Milletlerin
gündemine almaya karar verdiler. Birleşmiş Milletlerin ilk yıllarda özürlülere yönelik
çalışmaları, özürlülerin yaşam kalitelerini yükseltmeye yönelik olmuştur (Gökmen,
2007).
1970’li yıllarda ve önceki yıllardaki girişimler özürlülük hakkında bir
farkındalık yaratmak açısından yol gösterici olmuştur. 9 Aralık 1975 tarihinde Birleşmiş
Milletler Genel Kurulunca Özürlü Hakları Bildirgesi özürlülerin haklarını korumak için
kabul edilmiştir. 13 maddeden oluşan bu bildiri uluslararası tarihi bir belge niteliğinde
olup, özürlü kişilerin toplumda gerçek yerlerini alarak yaşamaları ve topluma üretken
bireyler olarak katılmaları konusundaki haklarını ve aynı zamanda toplumun özürlülere
karşı yükümlülüklerini belirlemektedir. (…) 1980’li yıllarda tam katılım ve eşitlik
vizyonu Birleşmiş Milletlerde de hakim oldu. Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca 1981
yılı “tam katılım ve eşitlik” teması altında Uluslararası Özürlüler Yılı Olarak belirlendi.
1983-1992 yılları kapsamında on yıllık bir özürlüler programı oluşturuldu ve bu on yıl,
“Dünya Sakatlar On Yılı” olarak ilan edildi (Gökmen, 2007).
22
1993 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen Sakatlar
Konusunda Fırsat Eşitliğine İlişkin Standart Kurallar’ın uygulanması üye devletlere
tavsiye niteliğindeydi. Daha sonra Dünya Körler Birliğinin genel kurul toplantısında
Standart Kuralların uluslararası bir sözleşme hâline getirilmesi kararı alındı. Birleşmiş
Milletler bünyesinde ayrımcılığa karşı sakatların haklarını ayrıntılarıyla düzenleyen
uluslararası bir sözleşmenin hazırlanması için gerekli çalışmalar başlatıldı. Bu sözleşme,
30 Mart 2007 tarihinde üye devletlerin imzasına sunularak Türkiye dahil 81 ülke
tarafından imzalanmıştır. Birleşmiş Milletler gibi Avrupa Konseyinin “Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi”, “Avrupa Sosyal Şartı” ve “Avrupa Kentsel Şartı”nda da özürlüler
ile ilgili düzenlemeler mevcuttur (Gökmen, 2007).
2.1.2. ABD’de Özel Eğitim:
ABD’de 1975 yılında yürürlüğe giren ve 1990 yılında kapsamı genişletilen
Özürlü Bireyler Yasası, 0-21 yaş arasındaki tüm bireylerin, engelleri ne olursa olsun,
devlet tarafından ücretsiz eğitilmelerini zorunlu kılmıştır. ABD’de Özürlü Bireyler
Yasası beş temel özelliğe sahiptir:
Uygun eğitim hizmetleri: Herhangi bir engele sahip olan 9-21 yaş arasındaki her
öğrenci, gereksinimlerine uygun özel eğitim hizmetlerinden ücretsiz yararlanır. Özel
eğitim hizmetleri kapsamına fizyoterapi, psikolojik danışma, odyoloji hizmetleri gibi
destek hizmetler de dâhildir. Özel eğitim hizmetlerinden yararlanabilmek için
öğrencinin engelinin tanılanmış olması gerekir. 0-2 yaş grubundaki çocukların ise,
uygun özel eğitim hizmetlerinden yararlanabilmeleri için, yaşıtlarına kıyasla bazı
gelişim alanlarında geri kalmış olmaları ya da risk faktörüne sahip olmaları yeterlidir.
0-2 yaş grubunda uygun özel eğitim hizmetlerinden yararlanma hakkına çocuk kadar
aile de sahiptir.
Nesnel eğitsel değerlendirme: Özel eğitim hizmetlerinden yararlanmaya hak
kazanabilmek için, 3-21 yaş arasındaki öğrencilerin ayrıntılı bir formal
değerlendirmeden geçirilmeleri gerekir. ABD’de son yıllarda hızla yaygınlaşan eğilim,
normal sınıf öğretmeninin bir öğrenciyi özel eğitime aday olduğu gerekçesiyle formal
değerlendirmeye yollamadan önce bazı girişimlerde bulunmasıdır. Bu ön girişimlerde
öğretmenin, öğrenciyi sınıfta güçlük çektiği alanlarda değerlendirmesi ve eğitim
programlarında değişiklikler yapması beklenmektedir. Bu etkinlikler sırasında
23
öğretmene eğitim hizmetlerinin sağlanabilmesi için öğrencilerin “engelli” diye
nitelendirilmiş olma zorunluğu kaldırılmaya çalışılmaktadır.
Bireyselleştirmiş eğitim planı: Özel eğitim kapsamına alınan her öğrenci için,
her öğretim yılı yenilenmek üzere, bir bireyselleştirilmiş eğitim planı hazırlanır. 0-2 yaş
grubundaki çocuklar için, bireyselleştirilmiş eğitim planı yerine, bireysel aile hizmetleri
planı hazırlanır ve bu planda çocuk kadar ailenin özelliklerine de yer verilir. Bireysel
aile hizmetleri planının hazırlanabilmesi için, engellilik durumunun tanılanmış olması
gerekmez.
En az kısıtlayıcı eğitim ortamı: Çocuğa, eğitsel gereksinimlerini en iyi şekilde
karşılayacak, en az kısıtlayıcı eğitim ortamı sağlanır. Kısıtlayıcılık:
(a) çocuğun normal yaşıtlarıyla ne derece birarada bulunduğu ile, diğer bir
deyişle, kaynaştırmaya ne derece yer verildiği ile,
(b) eğitsel gereksinimlerin ne ölçüde karşılandığı ile ilişkili bir özelliktir.
Eğitsel kararları ve uygulamaları denetleme: Özel eğitime ilişkin verilen
kararları ve uygulamaları denetlemek için yapılabilecekler üç maddede özetlenebilir:
a- Tanılama, değerlendirme ya da eğitsel uygulamalarla ilgili olarak aileler ya
da eğitim kurumları soruşturma isteğinde bulunabilir.
b- Aileler yapılan formal değerlendirmeden memnun kalmazlarsa, yeni bir
değerlendirme yapılması isteğinde bulunabilirler.
c- Öğrencinin eğitim ile ilgili yeni bir karar alınacağında, aile bu konuda
bilgilendirilir ve ailenin onayı alınır (Kırcaali-İftar, 1998, Ünite 1).
2.1.3. Avrupa Birliğine Üye Ülkelerde Özel Eğitim:
AB’ye üye ülkelerde özel gereksinimli bireylere sağlanan eğitim hizmetleri
ülkeler arasında farklılıklar göstermektedir. Her ülke özel gereksinimli bireylere yönelik
eğitim hizmetlerini kendi benimsediği yaklaşımlarla yürütmektedir. Örneğin; son
yıllarda tüm dünyada giderek yaygınlaşan kaynaştırma uygulamaları ülkeden ülkeye
değişiklik göstermektedir. İtalya, Fransa, Portekiz, İspanya ve İngiltere gibi ülkelerde
özel gereksinimli çocukların büyük çoğunluğu kaynaştırma imkânlarından
24
yararlanmakta ve kaynaştırma yasalarla zorunlu tutulmaktayken; Almanya, Hollanda ve
Finlandiya gibi ülkelerde özel gereksinimli bireyler genellikle gereksinimlerine yönelik
özel okullarda eğitim hizmetlerinden yararlanmaktadır. Üye ülkelerin büyük bir
kısmında ise, hem özel okullarda hem de normal okullarda özel gereksinimli bireylere
eğitim hizmetleri sağlanmaktadır (Güneş, 2001b. Akt: Vural ve Yücesoy, 2003:144.).
Hemen hemen tüm AB ülkelerinde özel eğitim hizmetleri erken çocukluk
döneminde ya da okul öncesi dönemde başlamaktadır. Erken tanı koymak ve özel
gereksinimli bireyleri erken dönemde eğitime yönlendirmek açısından İngiltere,
Danimarka ve Avusturya gibi ülkelerde bireyler doğdukları andan itibaren özel eğitim
açısından sürekli değerlendirilmektedir. Örneğin, Avusturya’da risk grubundaki
çocukları belirlemek için, bir çocuk okula resmî kayıt yaşından aylar önce kayıt
yaptıracağı okulun öğretmenleri tarafından değerlendirilmekte ve izlenmektedir (Güneş,
2001b. Akt: Vural ve Yücesoy, 2003:144.).
Bundan dolayı Avrupa ülkelerinde özel eğitim gerektiren çocukların eğitim
ortamlarına yansımasında kayıplar olmamaktadır. Tablo 2.1.’de de görüldüğü gibi
Avrupa ülkelerinin büyük çoğunluğunda zorunlu eğitim çağı içinde bulunan özel
eğitime ihtiyacı olan öğrenci oranları oldukça yüksektir.
Türkiye’de 2008-2009 öğretim yılı itibarı ile özel ve resmî özel eğitim
okullarında 33.731, kaynaştırma eğitim uygumalarında 58.325 olmak üzere toplam
92.056 özel eğitime gereksinim duyan öğrenci bulunmaktadır (2008-2009 Yılı Öğretim
Yılı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü, “MEB
İstatistikleri”). Ortaöğretim düzeyinde ise 5.811’i resmî özel eğitim okullarında (2009
MEB ilsis verileri), 2.663’ü kaynaştırma eğitim uygulamalarında olmak üzere toplam
8.474 öğrenci bulunmaktadır.
Aralarında Türkiye’nin de yer aldığı 27 Avrupa ülkesindeki yüzdeler
karşılaştırıldığında, en fazla özel gereksinimli öğrenciye sahip olan ülkenin Finlandiya
(%17,8), en az özel gereksinimli öğrenciye sahip ülkenin ise Türkiye olduğu
görülmektedir (Kırcaali-İftar, 2007:15). Türkiye’de özel eğitim okullarında ilköğretim
düzeyinde %0,8, ilk ve ortaöğretim toplamında %0,67 özel gereksinimli öğrenci
bulunmaktadır (2009 MEB ilsis verileri).
25
Tablo 2.1. Çeşitli Avrupa Ülkelerinde Özel Eğitimden Yararlanan Öğrencilerin Tüm Öğrenciler İçindeki Yüzdeleri
ÜLKE Zorunlu Eğitime
Devam Eden Öğrenci Sayısı
Özel Eğitim Kategorisindeki Öğrenci Yüzdesi
Ayrıştırılmış Ortamlardaki
Öğrenci Yüzdesi Almanya 9.159.068 5,3 4,6 Avusturya 848.126 3,2 1,6 Belçika 1.512.453 4,5 4,5 Birleşik Krallık 9.994.159 3,2 1,1 Çek Cumhuriyeti 1.146.607 9,8 5,0 Danimarka 670.000 11,9 1,5 Estonya 205.367 12,5 3,4 Finlandiya 583.945 17,8 3,7 Fransa 9.709.000 3,1 2,6 Hollanda 2.200.000 2,1 1,8 İrlanda 575.559 4,2 1,2 İspanya 4.541.489 3,7 0,4 İsveç 1.062.735 2,0 1,3 İsviçre 807.101 6,0 6,0 İtalya 8.867.824 1,5 0,5 İzlanda 42.320 15,0 0,9 Letonya 294.607 3,7 3,6 Lihtenştayn 3.813 2,3 1,8 Litvanya 583.858 9,4 1,1 Lüksemburg 57.295 2,6 1,0 Macaristan 1.191.750 4,1 3,7 Norveç 601.826 5,6 0,5 Polonya 4.410.516 3,5 2,0 Portekiz 1.098.303 5,8 0,5 Slovakya 762.111 4,0 3,4 Türkiye (ilköğretim *) 10.255.287 0,80 0,27 Türkiye (ilk ve ortaöğretim *) 13.801.569 0,67 0,25 Yunanistan 1.439.411 0,9 0,5
Kaynak: Türkiye dışındaki ülkelere ilişkin istatistikler http://www.european-agency.org/site/info/publications/agency/ereports/docs/08docs/sne-europe-en.doc kaynağından alınmıştır ve 2000’li yılların başını yansıtmaktadır (Akt: Kırcaali-İftar, 2007:15, Rapor).
*: Türkiye’ye ait istatistikler 2008-2009 öğretim yılı MEB İlsis ve Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü kurum ve öğrenci sayıları, MEB İstatistikleri..
Avrupa ülkeleri, özel eğitim sistemleri açısından üç grupta toplanabilir
(European Agency for Development in Special Needs Education, 2003a; 2003b. Akt:
Kırcaali-İftar, 2007:17):
Tek sistem yaklaşımı: Bu grupta yer alan ülkelerde, hemen tüm özel
gereksinimli öğrencilerin genel eğitimin bir parçası olması sağlanmaya çalışılmaktadır.
Örnek olarak İspanya, İsveç, İtalya, Norveç ve Portekiz verilebilir.
26
Karma sistem yaklaşımı: Eğitim sistemi, genel ve özel eğitimin karması
biçiminde işlemektedir. Danimarka, Fransa, Finlandiya ve İrlanda bu grupta yer alan
ülkeler arasındadır.
İkili sistem yaklaşımı: Bu gruptaki ülkelerde iki ayrı eğitim sistemi vardır. Genel
eğitim sistemi ve özel eğitim sistemi. Bu yaklaşımı benimseyen ülkelerde özel
gereksinimli öğrenciler esas olarak ayrıştırılmış ortamlarda eğitim görmektedirler. Hatta
bu ülkelerin bazılarında genel eğitime ve özel eğitime ilişkin yasal düzenlemeler de
ayrıdır. İkili sistem uygulayan ülkelere örnek olarak Belçika ve İsviçre verilebilir.
Çeşitli ülkelerde ise (Örnek: Almanya ve Hollanda) bu gruptan karma sistem grubuna
geçme yönünde çaba gözlenmektedir.
AB’ye üye ülkelerin büyük bir çoğunluğunda, özel gereksinimli öğrencilere
hizmet veren öğretmenler, sınıf öğretmenliği eğitimi görmüş, bu eğitim üzerine kurslara
devam ederek ya da ek dersler alarak özel eğitm öğretmenliği yapan öğretmenlerden
oluşmaktadır. Ancak, bazı ülkelerde özel eğitim öğretmeni yetiştirme ile ilgili
uygulamalar farklılık göstermektedir. Örneğin; Avusturya’da sınıf öğretmenliği
öğrenimi görmüş bireyler lisans üstü eğitim ile, Yunanistan’da öğretmenlik diploması
aldıktan sonra gördükleri iki yıllık eğitim sonunda özel eğitim öğretmeni
olabilmektedir. Finlandiya’da yedi ayrı alanda özel eğitim öğretmeni yetiştirilirken,
İngiltere’de sadece görme ve işitme yetersizliği olan bireylere yönelik özel eğitim
öğretmeni yetiştirilmektedir (Güneş, 2001b. Akt: Vural ve Yücesoy, 2003:144.).
2.1.4. Türkiye’de Özel Eğitim Hizmetleri
Türkiye’de özel eğitim ilk olarak 1889 yılında İstanbul Ticaret Mektebi
bünyesinde, işitme ve görme engelliler için açılan okulla başlamış, bu okul 30 yıl eğitim
vermiştir. Sonra 1921’de Özel İzmir Sağırlar-Körler Okulu açılmış ve 1950 yılına kadar
eğitim vermiştir.
Özel eğitim hizmetleri 1951 öncesinde Sağlık Bakanlığı ile özel dernekler
aracılığı ile sürdürülmekteydi. Millî Eğitim Bakanlığı 1951 yılında özel eğitim
hizmetlerini, ilköğretim düzeyinde başlatmış ve İlköğretim Genel Müdürlüğü
bünyesinde örgütlemiştir. Örgütlenme 1980 yılında Özel Eğitim Genel Müdürlüğü,
sonradan Özel Eğitim ve Rehberlik Dairesi, 1992 yılında 3797 sayılı Millî Eğitim
27
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunla Özel Eğitim Rehberlik ve
Danışmanlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü olmuştur.
Ülkemizde özel eğitime gereksinimli çocuklara, sistemli egitim hizmetlerinin
sağlanmaya başlanması 1950’li yıllarda Mithat Enç'in katkılarıyla başlanmıştır. 1953-
1954 öğretim yılında Gazi Eğitim Enstitüsü bünyesinde yetersizlikten etkilenmiş
çocuklara sistemli eğitim ve öğretim hizmetlerini sağlayacak öğretim elemanlarının
yetiştirilmesi amacıyla Özel Eğitim Bölümü açılmıştır. En az 3 yıl ilkokul deneyimi
olan öğretmenlere iki yıllık yüksek öğretim programı verilmiştir. İki dönem eğitim
verdikten sonra bu şube kapatılmıştır.
1955’ten 1979 yılına kadar özel eğitim okul ve sınıflarında, bir kısmı 2-3
haftalık hizmet içi seminere katılmış, çoğunluğu ise, özel eğitim alanında eğitim
almamış normal sınıf ve dal öğretmenleri çalışmıştır (Akçamete, 2002). 1978-1979
yılında açılan “Özel Eğitim Öğretmenliği Sertifika Programı” ile 625 sınıf öğretmenine
özel eğitim öğretmeni becerileri kazandırılmıştır (Akçamete ve Kaner, 1999; Ataman,
denilmektedir. Bu nedenle gerek Avrupa Birliği projeleri gerekse diğer projeler
hazırlanırken engelli bireylerin de katılımlarının sağlanması, engelli bireyler için de
projeler hazırlanması ve bu konuda engelli bireylerin teşvik edilmesi hususlarına dikkat
çekilmektedir. Bu şûrada engellilerin eğitimi daha çok önemsenerek, özel eğitimle ilgili
35 kararda hedefler konulmuştur.
2.2.7.2. Türkiye Özürlüler Şûraları
Türkiye’de Özürlüler ile ilgili 4 Şûra toplantısı yapılmıştır. Türkiye
Cumhuriyeti’nin ilk özürlüler şûrası 3 Aralık 1999 tarihinde gerçekleştirilmiştir. I.
Özürlüler Şûrası’nda “Çağdaş Toplum, Cağdaş Yaşam ve Özürlüler” tema olarak
belirlenmiştir. Özürlülerle ilgili tüm kesimleri bir araya getiren ilk platform olması ve
özürlüler ile ilgili tüm konuların ilk defa bir arada görüşülmesi ve tartışılması nedeniyle
özürlüler açısından önemli bir şûradır. En son IV. Özürlüler Şûrası 16 Kasım 2009’da
yapılmıştır. Bu şûranın amacı ise, özürlü ve özürlülük konusunda her türlü görüş ve
çözüm önerilerini tartışmak, ulusal politikalara esas olacak ilke ve programlar
oluşturmak, kamuoyunun bu konuda bilinçlenmesine katkıda bulunmak, ulusal ve
44
uluslararası alanlardaki görüş, düşünce ve gelişmelerin aktarılmasını, tartışılmasını
sağlamak olmuştur.
2.2.8. Özürlülere Hizmet Veren Ulusal ve Uluslararası Sivil Toplum
Örgütleri
2.2.8.1. Ulusal Sivil Toplum Örgütleri
Türkiye Ortopedik Özürlüler Federasyonu,
Türkiye İşitme Engelliler Millî Federasyonu,
Zihinsel Özürlüler Federasyonu,
Görme Engelliler Federasyonu,
Spastik Çocuklar ve Erişkinler Dernekleri -Cerebral Palsy- Federasyonu. Bu 5
federasyonun bir araya gelmesi ile Türkiye Sakatlar Konfederasyonu kurulmuştur.
Türkiye Sakatlar Konfederasyonu, 1986 yılında 2908 sayılı Kanun’la
kurulmuş, ülkemizdeki özürlülere hizmet eden sivil toplum kuruluşlarının en üst
kuruluşudur. Üye federasyonlarca temsil edilen engelli gruplarının sosyal, ekonomik,
kültürel, sportif, hukuki ve mesleki yönlerden topluma ve çalışma hayatına
kazandırılması için Anayasa ve diğer ilgili kanunlara uygun olarak ortak hak ve
menfaatlerini korumak, üye federasyonlar arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlamak
amacıyla kurulmuş, bu ve tüzüğünde bulunan diğer amaçlar doğrultusunda hizmetlerini
etkin olarak sürdürmek için çalışmaktadır.
2.2.8.2. Uluslararası Sivil Toplum Örgütleri
2.2.8.2.1. WHO-Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization)
Yaşlanma ve sağlık; tanı, değerlendirme ve sınıflandırma, özürlülüğün/kazaların
önlenmesi ve rehabilitasyonu, sağlığın korunması, ruhsal sağlık, madde kullanımı,
konularında faaliyetler yürütmektedir.
2.2.8.2.2. UNESCO-Birleşmiş Milletler, Eğitim, Bilim ve Kültür
Organizasyonu-Kaynaştırma Eğitimi (United Nations, Education Science and
Culture Organization-Inclusive Education)
UNESCO’nun kaynaştırma eğitimi ile ilgili temel çalışma alanları; ulusal
politikaların oluşumuna katkıda bulunmak, araç-gereç üretmek, dünya çapında
kaynaştırma uygulamalarını desteklemektir.
45
2.2.8.2.3. UNDSPD-Birleşmiş Milletler, Sosyal Politika ve Kalkınma
Birimi, Özürlüler Programı (United Nations, Division for Social Policy and
Development):
Dünya özürlüler eylem plan ve standart kurallarının daha çok ülkede
uygulamaya konmasını teşvik etme, izleme ve değerlendirmesini yapmak üzere
yapılandırmıştır. Ayrıca özürlülerle ilgili konularda yayınlar yaparak bir bilgi alış-verişi
merkezi görevini üstlenerek; ulusal, bölgesel ve uluslararası program ve faaliyetleri
teşvik etmekte, hükümetlere ve sivil toplum örgütlerine destek sağlamakta, projeler ve
faaliyetlere ciddi anlamda teknik iş birliği desteği vermektedir.
2.2.8.2.4. ILO-Uluslar Arası Çalışma Örgütü, Özürlüler Programı
(International Labour Organization-Disability Program)
ILO-Özürlüler Programı özre sahip kadın ve erkeklerin iş piyasasında
karşılaştıkları engellerin ortadan kaldırılması ve bu kişilerin daha nitelikli işlerde
çalışabilmelerini sağlamayı hedeflemektedir. İstihdam edilebilirlik, bilgi ve beceri
odaklı programlar düzenlemekte, bu program aşağıdaki temel faaliyetleri içermektedir:
- Özürlülerin mesleki rehabilitasyon ve istihdamla ilgili bilgi düzeyini arttırma,
- Hükümetlere, işçi ve işveren organizasyonlarına, özürlü organizasyonlarına
rehberlik, hukuki ve politik danışmanlık hizmeti verme,
- Teknik danışmanlık hizmeti ve iş birliği faaliyetleri.
2.2.8.2.5. UNESCAP-Birleşmiş Milletler, Asya Pasifik Ekonomik ve Sosyal
Komisyonu: Asya Pasifik Özürlüler On Yılı (United Nations, Economic and Social
Commision for Asia and Pacific)
Planlanan on yıllık sürecin özürlülerin tam katılımı ve eşitliğini sağlamaya
yönelik hedefe ulaşabilmesi için özürlü bireylerin toplumla bütünleşebilmesine
odaklanan bölgesel hareketleri ve kaynaştırmayı geliştirmeye yönelik tüm kalkınma
programlarını kapsamaktadır.
46
2.3. İlgili Araştırma ve Yayınlar
Tos (1994) tarafından “Öğretilebilir Zihinsel Özürlü Çocuklar İçin Özel Eğitim
Okulları Kullanıcı İhtiyaçları ve Fiziki Mekan Özellekleri” araştırmasında, İstanbul il
merkezinde 3 öğretilebilir zihinsel engelliler okulu ve farklı ülkeler özel eğitim okulları
kullanıcı ihtiyaçları ve fiziki mekan özellikleri karşılaştırılarak incelenmiştir. Araştırma,
incelenen okullardaki sorunların belirlenmesi ve gelecekte özel eğitim gerektiren
bireylerin ihtiyaçlarına uygun özel eğitim okullarının yapılması amacıyla yapılmıştır.
Özkan (2001) “Görme Engellilere Yönelik Eğitim Kurumlarında Mekansal
Problemlerin İrdelenmesi ve Çözüm Önerileri” araştırmasında, Ankara, İstanbul ve
İzmir’den birer tane görme engelliler okulunu örnekleme almıştır. Görme engelliler
okullarında var olan problemleri tespit etmek için bir anket formu geliştirerek 6-15 yaş
grubu öğrencilere ve bu okullarda görev yapan öğretmenlere uygulamıştır. Elde edilen
bulgulara dayanarak görme özürlüler okullarında mekan problemleri tespit etmiş ve
problemleri çözmek amacıyla öneriler sunmuştur.
Yılmaz (2002) “Özel Eğitim Kurumları ve Sorunları” araştırmasında, MEB,
Özel Eğitim, Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı okul ve
kurumların tamamını örneklemine alarak, bu kurumların yapısı ve işlevlerinde mevcut
durumun tespiti ve sorunlara ilişkin değerlendirmeler yapmıştır. Araştırma yazılı belge,
rapor ve dokümanların incelenmesi ve yerinde gözlem ile yapılmıştır. Araştırma
sonucunda, hizmetleri başarı ile veren kurumlar mevcut olmasına rağmen, kurumlar
arasında iş birliği ve koordinasyon eksikliği bulunduğu ortaya çıkmıştır.
Gerçek (2003), “İlköğretim Okullarındaki İşitme Engelliler İçin Resim Eğitimi
Programı ve Bu Pragramın İşitme Engelli Kişinin Resimsel Gelişimine Etkisi”
araştırmasında Bursa ili Nilüfer ilçesinde, Duyum İşitme Engelliler İlköğretim Okulu 7.
sınıflarını araştırma örneklemi olarak belirlemiş ve bu sınıflardan 16 öğrencilik bir
grubu ile, ilköğretim okullarındaki işitme engelliler için resim eğitim programını
incelemiştir. Bu programın işitme engelli kişilerin resimsel gelişimine etkisini
araştırmıştır. Araştırmacı tarafından, işitme engelli öğrencilerin çalışacakları konu
belirlenmiş, belirlenen konu, üç ayrı evrede, belirli zaman aralıkları ile öğrencilere
yaptırılmıştır. Evreler 1, 2 ve 3. evre olmak üzere, her bir evrede aynı konulu resim,
47
öğrenciler tarafından yapılmıştır. 1 ve 2. evrelerde öğrenciye müdahale edilmemiş,
sadece çalışacakları konu verilmiştir. 3. evrede ise öğrencilere bir ders saati süresince
konu ile ilgili açıklayıcı bilgiler verilmiş ve ikinci ders saatinde konuyu tekrar
çalışmaları istenmiş ve sonuçlar karşılaştırılmıştır.
Selvi (2004), Resmî İşitme Engelliler Eğitim Kurumlarının İşlevsel Süreçlerinin
Değerlendirilmesi” araştırmasında, Marmara Bölgesinde 11 işitme engelliler ilköğretim
okulu ve 3 çok programlı işitme engelliler meslek lisesinde işitme engelliler eğitim
kurumlarının işlevsel süreçlerini, yönetici ve eğiticilerin görüşlerini alarak
değerlendirmiştir.Yönetim süreçleri ile ilgili yapılan durum ölçeği değerlendirmesinde
en yüksek puanı eğitim-öğretim işleri, daha sonra personel işleri, sonra okul işletmesi,
en düşük puanı ise öğrenci işleri almıştır.
Sağıroğlu (2006), Kocaeli ilinde “Özel Gereksinimli Bireylere Sahip Ailelerin
Çocuklarının Devam Ettiği Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerinden Beklentileri”
araştırmasını üç özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinde 81 anne ve 81 baba olmak
üzere toplam 162 kişiye anket uygulayarak yapmıştır. Araştırma, özel gereksinimli
bireylere sahip ailelerin çocuklarının devam ettiği özel eğitim ve rehabilitasyon
merkezinden beklentilerini ve bu beklentilerle ilişkili değişkenleri belirlemek amacıyla
yapılmıştır. Araştırma sonucunda, özel gereksinime sahip anne ve babaların öğrenim
durumları ve çocukların engel türüne göre, devam ettikleri özel eğitim ve rehabilitasyon
merkezinin fiziksel özellikleri bakımından beklentileri ile ilgili görüşleri arasında
farklılıkların bulunduğu ortaya çıkmıştır.
Güngör (2008), Konya ilinde 2006-2007 öğretim yılında “Özel Eğitime Muhtaç
Çocukların Anne ve Babalarının Psikolojik İlişki İhtiyaçları ile Durumluk ve Sürekli
Kaygı Düzeyleri Arasındaki İlişkiler” araştırmasını özel eğitim merkezlerine devam
eden özel eğitime muhtaç çocuklardan 168’inin annesi ve 152’sinin babası olmak üzere
320 ebeveyni örneklemine alarak veri toplamıştır. Araştırma üç temel amaç açısından
kurgulanmıştır. Birinci amaç, psikolojik ilişki ihtiyacı ile kaygı düzeyleri arasındaki
ilişkinin incelenmesi; ikinci amaç, psikolojik ilişki ihtiyacı ile cinsiyet, gelir düzeyi ve
öğretim durumları arasındaki ilişkinin ortaya konması; üçüncü amaç, durumluk ve
sürekli kaygı düzeyleri ile cinsiyet, gelir düzeyi ve öğretim kurumları arasındaki
ilişkinin belirlenmesidir.
48
Karahan (2008) tarafından İstanbul ilinde 13’ü özel özel eğitim okulu, 34’ü
resmî özel eğitim okulu olmak üzere toplam 47 özel eğitim okulunda psikologlar, özel
eğitim öğretmenleri, sınıf öğretmenleri, okul öncesi öğretmenleri, çocuk gelişimciler,
rehberlik ve psikolojik danışmanlar açısından özel eğitim okullarında öz yeterlik algı ve
tükenmişlik düzeyleri incelenmiştir. Araştırmaya göre, eğitimcilerin öz-yeterlik algı
düzeyleri ve tükenmişlik düzeyleri arasında anlamlı ilişki saptanmıştır. Özel eğitim
alanında çalışan eğitimcilerin tükenmişlik düzeyleri ile cinsiyetleri, eğitim düzeyleri,
mezun oldukları alan, çalışmakta oldukları alan, meslekte çalışma süreleri, günlük
çalışma süreleri ve çalıştıkları kurum türü arasında anlamlı farklılaşma bulunmuştur.
MEB’in (2007) yılında Özbay, Özmen, Tuncer ve Altunay’a yaptırdığı “Özel
Eğitimin Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması”, Temel Eğitim Projesi II. Fazı içinde
özel eğitime yönelik hizmetlerin etkisi ve etkililiğinin değerlendirilmesi için 9 ilde
yapılmıştır. Araştırma, özel eğitimden yararlanan öğrencilerin, hizmet veren öğretmen
ve yöneticilerin, paydaşlardan ailelerin görüşleri ile özel eğitim kurumlarındaki mevcut
durumun, yeterliliklerin belirlenmesi ve eğitim ortamlarının, öğretim araç-gereçlerinin
özel eğitim hizmetlerine uygun olarak kullanımı ve kalite göstergelerinin geliştirilmesi
amacıyla yapılmıştır.
“Türkiye’de Gelişimsel Yetersizlik Alanı ve Özel Eğitim Raporu” (2007)
Kırcaali-İftar tarafından, Tohum Otizm Vakfı’na yapılmış bir çalışmadır. Otizmli
çocuklara erken tanı konularak özel eğitim desteği almalarına ve toplumla
bütünleşmelerine öncülük ederek, otizmli çocuklar eğitim ortamlarının düzenlenmesi ve
planlanmasına yönelik sonuçlar açısından çalışma yapılmıştır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın deseni, evren ve örneklemi, veri kaynakları, verilerin
nasıl elde edildiği, verilerin işlenmesi, araştırmada kullanılan istatistik teknikleri ve
araştırmanın sınırlılıkları açıklanmaktadır.
3.1. Araştırmanın Yöntemi
Özel eğitim okullarında özel eğitim hizmetleri uygulamalarının
değerlendirilmesini amaçlayan bu araştırma, tarama ve betimsel modelde bir
araştırmadır. Araştırma, kaynak kişilerle görüşmelerin yapılması, yasal uygulama,
yapılan araştırma ve diğer ilgili yayınların incelenmesi sonucunda tespitler yapılarak
veri toplama araçlarının geliştirilmesi yönüyle tarama; özel eğitim okullarında halen var
olan durumu belirlemeye yönelik yönetici, öğretmen ve velilere yönelik anket
uygulaması yönüyle de betimsel bir araştırmadır.
Özel eğitim hizmetlerine yönelik yasal çalışmaların yüksek standartlara
çıkartılmasına rağmen, bunun özel eğitim okullarına yansıtılamamasını belirlemeye
yönelik olmasıyla da nedensel bir araştırmadır. Nedensel araştırma ortada olan bir
durumun veya olayın nedenlerini, bu nedenleri etkileyen değişkenleri ya da bir etkinin
sonuçlarını belirlemeye yönelik araştırmadır (Gündoğdu, Bilimsel Araştırma Semineri-
EARGED, 2009).
3.2. Araştırmanın Evren ve Örneklemi
3.2.1. Evren
Araştırmanın genel evrenini Türkiye genelinde ilköğretim düzeyinde görme,
işitme, ortopedik ve zihinsel engelliler özel eğitim okullarında görev yapan
öğretmen/yönetici ve veliler oluşturmaktadır (Tablo 3.1).
2008-2009 eğitim-öğretim yılında Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma
Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Web sayfasında “Millî Eğitim İstatistikleri” başlığı ile
verilen tabloya göre, özel eğitim alanında 17 ayrı özel eğitim okul ve kurumu hizmet
vermektedir (MEB, Millî Eğitim Bakanlığı Yönetim Bilgi Sistemleri, Aralık 2009).
Bunlar içinde her bir engel grubundaki okul/kuruma ayrı veri toplama aracı geliştirme
50
ve veri toplama çalışmalarının güçlüğü nedeniyle sadece ilköğretim düzeyinde,
ilköğretim okulu diplomasına denk diploma veren resmî özel eğitim okulları örneklem
grubu olarak belirlenmiştir. Bu okullar, görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarıdır.
MEB, 2010 yılı verilerine göre, işitme, görme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ile ilgili Türkiye genelinde 121 okul bulunmaktadır (MEB, Millî Eğitim
Bakanlığı Yönetim Bilgi Sistemleri, Nisan 2010).
Tablo 3.1. Türkiye’de Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okulları ve Öğretmen/Yöneticilere Ait Evren Tablosu
Okul Türleri Okul Evreni*
Yönetici ve Öğretmen Evreni**
Veli Evreni
Görme engelliler ilköğretim okulu 15 456 1.354
İşitme engelliler ilköğretim okulu 49 1.291 4.821
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu 3 91 461
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu 54 1.036 2.881
TOPLAM 121 2.874 9.517 *Kaynak: MEBBİS, 30 Nisan 2010 **Kaynak: MEB, 2008-2009 Eğitim-öğretim yılı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kurum ve Öğrenci Sayıları
3.2.2. Örneklem
Örneklem, araştırma evreni içerisinden amaca uygun herhangi bir yöntemle
seçilen ve evreni temsil yeteneğine sahip birimler veya elamanlar kümesi şeklinde
tanımlanabilir (Ural, 2008).
Örneklem seçiminde, özel eğitim okullarından ilköğretim diploması veren engel
türüne ait görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulları
seçilmesi ile “tabakalı örnekleme”, bu engel türlerinden 4 türdeki okul grubunun
uygulamaya alınması ile “maksimum çeşitlilik örneklemesi” yapılmıştır. Maksimum
çeşitliliğe dayalı bir örneklem oluşturmada amaç, genelleme yapmak için bu çeşitliliği
sağlamak değil, tam tersine çeşitlilik gösteren durumlar arasında herhangi ortak ya da
paylaşılan olguların olup olmadığını bulmaya çalışmak ve bu çeşitliliğe göre problemin
farklı boyutlarını ortaya koymaktır (Yıldırım, Şimşek 2005:109).
Belirlenen çalışma evreni olan görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler okullarının tamamına ulaşılarak Türkiye’deki 121 okulda çalışılmıştır (Tablo
3.2.). Evrenin sınırlı veya dar kapsamlı olduğu durumlarda, evren ögelerinin tamamına
ulaşılabilir ki buna tam sayım denir (Ural, 2008).
51
Tablo 3.2. Türkiye Genelinde Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okulları Örneklemini Oluşturan Çalışma Evreni (2009-2010)
ÖZEL EĞİTİM OKULLARI İLLER Görme Engelliler
İ.Ö.O. İşitme Engelliler
İ.Ö.O. Ortopedik
Engelliler İ.Ö.O. Eğitilebilir Zihinsel
Engelliler İ.Ö.O. Adana 1 1 1 Adıyaman 1 Afyonkarahisar 1 Aksaray 1 Amasya 1 1 Ankara 2 3 2 Antalya 1 2 Aydın 1 2 Balıkesir 2 Bartın 1 Bilecik 2 Burdur 1 Bursa 2 3 Çanakkale 1 1 Denizli 1 1 1 Diyarbakır 1 1 Edirne 1 3 Elazığ 1 Erzurum 1 1 Eskişehir 1 1 Gaziantep 1 1 1 Giresun 1 1 Hatay 1 1 Isparta 1 İstanbul 2 7 8 İzmir 1 3 Kahramanmaraş 1 1 1 Karabük 1 Kastamonu 1 Kayseri 1 2 Kırıkkale 1 Kırşehir 1 Kilis 1 Kocaeli 1 Konya 1 1 Kütahya 1 1 Malatya 1 1 Mersin 1 Niğde 1 Ordu 1 1 Rize 1 Sakarya 1 Samsun 1 1 Siirt 1 Sinop 1 Sivas 1 1 Tekirdağ 2 Tokat 1 1 1 Trabzon 1 Uşak 1 Van 1 2 Yalova 1 Yozgat 1 Zonguldak 1 1
15 Görme Engelliler
İ.Ö.O.
49 İşitme Engelliler
İ.Ö.O.
3 Ortopedik
Engelliler İ.Ö.O.
54 Eğitilebilir Zihinsel
Engelliler İ.Ö.O. 54 İl
121
52
Araştırmanın odağını yönetici, öğretmen ve veliler oluşturduğu için, veri
toplama araçlarının uygulanacağı yönetici/öğretmen ve velilere yönelik evreni temsil
yeterliğine sahip bir örneklem büyüklüğü belirlemek için %95 güvenlik düzeyine göre
%5 örnekleme hatası ile Anderson’un kuramsal örneklem büyüklükleri tablosundan
yararlanılarak (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004, s.50) 356 yönetici/öğretmen, 356 veliden
oluşan bir örneklem, evreni temsil etme açısından yeterli olarak hesaplanmış, fakat geri
dönmeyen ve geçersiz anketlerin de olabileceği düşünülerek her okuldan 5
yönetici/öğretmen ve 5 veliye anket gönderilerek her iki grubun örneklem sayıları 600,
toplamda 1.200 olarak uygulanmıştır (Tablo 3.3.).
Tablo 3.3. Araştırma Kapsamına Alınan Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okullarının Öğretmen/Yönetici ve Veli Örneklemi
Tablo 3.3. (Devamı). Araştırma Kapsamına Alınan Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okullarının Öğretmen/Yönetici ve Veli Örneklemi
Yönetici/Öğretmen
Örneklemi Veli Örneklemi
BÖLGE İL
G.E
.İ.Ö
.O
İ.E
.İ.Ö
.O
O.E
.İ.Ö
.O
E.Z
.E.İ
.Ö.O
G.E
.İ.Ö
.O
İ.E
.İ.Ö
.O
O.E
.İ.Ö
.O
E.Z
.E.İ
.Ö.O
Aksaray 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Ankara 5 5
Eskişehir 5 5 5 5 5 5 5 5
Kayseri 5 5
Kırıkkale 5 5 Kırşehir 5 5 Konya 5 5 5 5 Niğde 5 5 Sivas 5 5 5 5
Mersin 5 5 Amasya 5 5 5 5 Bartın 5 5 Giresun 5 5 5 5 Karabük 5 5 Kastamonu 5 5 Ordu 5 5 5 5 Rize 5 5 Samsun 5 5 5 5 Sinop 5 5 Tokat 5 5 5 5 5 5 Trabzon 5 5
Karadeniz
Zonguldak 5 5 5 5 Adıyaman 5 5 Diyarbakır 5 5 5 5 Gaziantep 5 5 5 5 5 5
Güneydoğu Anadolu
Siirt 5 5 Elazığ 5 5 Erzurum 5 5 5 5 Malatya 5 5 5 5
5 5 5 5 Doğu Anadolu
Van 5 5
54 İl 75 245 15 265 75 245 15 265 GENEL TOPLAM 600 600
İ.E.İ.Ö.O: İşitme Engelliler İlköğretim Okulu E.Z.E.İ.Ö.O: Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim G.E.İ.Ö.O: Görme Engelliler İlköğretim Okulu O.E.İ.Ö.O: Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulu
Kaynak: MEB, MEBBİS (Millî Eğitim Bakanlığı Yönetim Bilgi Sistemleri), Aralık 2009.
54
Türkiye’de bulunan toplam 15 görme, 49 işitme, 3 ortopedik ve 54 eğitilebilir
zihinsel engelliler okulları olmak üzere 121 okulda anket uygulanmıştır. Görme
Son bölümde de sonuç raporu hazırlanmış ve öneriler getirilmiştir.
3.5. Sınırlılıklar
1. Araştırma, 2009-2010 öğretim yılı,
2. 54 ilde bulunan görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okuları,
3. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okularındaki yönetici, öğretmen ve veli görüşleri,
4. Geliştirilen veri toplama araçları ve veri toplama araçlarının geçerlik,
güvenirlik çalışmaları ve,
5. İlgili araştırmalar ve istatistiksel verilerle sınırlıdır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BULGULAR VE YORUMLAR
Bu bölümde görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okulu öğretmenleri ve velilerinden veri toplama araçları ile toplanan verilerin analizi
sonucunda elde edilen bulgular ve bulgularla ilgili yorumlar yer almaktadır.
A. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilirzihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen ve Velileri ile İlgili Kişisel Bilgiler ve Sosyo-Ekonomik Duruma İlişkin Bulgular
Tablo 4.1.’de veli ve yönetici ve öğretmenlere ilişkin demografik durum frekans
ve yüzde şeklinde gösterilmektedir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin görevleri, görev
süreleri, okul türleri ve okullarının öğretim şekli ile velilerin yaşadıkları yerleşim yerleri
ve aylık gelirleri yer almaktadır.
Tablo 4.1.’de görüldüğü gibi, ankete cevap veren öğretmenlerin %20’sini
yöneticiler oluştururken, %20,5’ini zihinsel engelliler sınıf öğretmeni, %18,2’sini branş
öğretmenleri, %16,8’ini işitme engelliler sınıf öğretmeni, %16,4’ünü rehber
öğretmen/psikolojik danışman, %5’ini görme engelliler sınıf öğretmeni ve %3,1’ini de
sınıf öğretmeni oluşturmaktadır.
Araştırmaya katılan gruplardan öğretmen ve yöneticilerin %52,9’u erkek,
engelliler ilköğretim okulu velilerinden oluşmaktadır.
58
Tablo 4.1. Araştırmaya Katılan Öğretmen ve Yöneticilerin Okuldaki Görevi, Görev Süresi, Okullarının Öğretim Şekli, Okul Türleri ve Velilerin Yaşadıkları Yerleşim Yerleri, Aylık Gelir Dağılımları
Öğretmen ve Yönetici
Veli SORULAR MADDELER
f % f %
Yönetici 117 20,0 Rehber öğretmen/psikolojik danışman 96 16,4 Görme engelliler sınıf öğretmeni 29 5,0 İşitme engelliler sınıf öğretmeni 98 16,8 Zihinsel engelliler sınıf öğretmeni 120 20,5 Sınıf öğretmeni 18 3,1 Branş öğretmeni 106 18,2
Öğretmenlerin okuldaki görevi
Toplam 584 100
Erkek 312 52,9 236 41,5 Kadın 278 47,1 332 58,5 Cinsiyet durumu
Toplam 590 100 568 100
1-5 yıl 288 48,9 6-10 yıl 149 25,3 11-15 yıl 79 13,4 16-20 yıl 44 7,5 20 yıldan fazla 29 4,9
TL ve üstü)” geliri olan veliler gelmektedir. “Hiçbir gelirimiz yok” diyen veliler %4,8
oranında çıkmıştır.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının
öğretim şekline baktığımızda %54,9 oranında yarıdan fazlasının gündüzlü, %34,4’ünün
hem gündüzlü hem yatılı olduğu görülmektedir. Öğretim şekli sadece yatılı olan özel
eğitim okulu oranı ise %10,7’dir.
Tablo 4.2.’de İlköğretim düzeyinde eğitim veren görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler okullarının tamamında öğretim şekli frekans olarak ayrı
ayrı da görülmektedir.
Tablo 4.2. Türkiye’deki Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okullarının Öğretim Şekilleri
Türkiye’deki Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilirzihinsel Engelliler Özel Eğitim Okullarının
Öğretim Şekli OKULLAR
Gündüzlü Yatılı Hem Gündüzlü,
Hem Yatılı Toplam
Görme engelliler ilköğretim okulu f 0 3 12 15 İşitme engelliler ilköğretim okulu f 11 11 26 48 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu f 1 0 2 3 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
f 53 0 0 53
Toplam f 65 14 40 119
Türkiye’de ilköğretim düzeyinde eğitim veren özel eğitim okullarına
baktığımızda 15 görme engelli ilköğretim okulundan 3’ü yatılılı, 12’si hem gündüzlü
hem yatılı; 3 ortopedik engelli ilköğretim okulundan 1’i gündüzlü, 2’si hem gündüzlü
hem yatılı; 48 işitme engelliler ilköğretim okulundan 11’i gündüzlü, 11’i yatılı ve 26’sı
hem gündüzlü hem yatılı ve eğitilebilir zihinsel engelli ilköğretim okullarının da tamamı
gündüzlü eğitim vermektedir.
60
B. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarında Görev Yapan Yönetici, Öğretmen ile Velilerin, Bu Okullardaki Özel Eğitimle İlgili Uygulama ve Hizmetleri Değerlendirmelerine İlişkin Bulgular
Bu bölümde görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarında görev yapan yönetici, öğretmen ve öğrenci velilerinin özürlüler ile ilgili
yapılan yasalar, uygulamalar, özel eğitim okullarındaki dersler, ders saatleri, programlar
ve bu okullardaki eğitim hizmetleri ile ilgili düşünceleri analiz edilmiştir.
Tablo 4.3.’te yönetici, öğretmen ve velilerin özel eğitimle ilgili 2005 yılında
çıkarılan 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu ve 2006 yılında 26814 Sayı ile çıkarılan MEB
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hakkındaki değerlendirmeleri yer almaktadır.
Tablo 4.3. Araştırmaya Katılan Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Özürlüler Kanunu ve Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Hakkındaki Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici
Veli SORULAR GÖRÜŞLER
f % f %
Evet 284 49,1 88 15,7
Yeterli bilgim yok 240 41,5 269 47,9
Hayır 54 9,3 205 36,5
2005 yılında çıkarılan 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’la ilgili bilginiz var mı?
Toplam 578 100 562 100
Okul yöneticilerinden 38 13,3
Öğretmenlerden 22 7,7
Basın-yayın organlarından
174 61,0
Engelsiz Türkiye Projesi tanıtım ekibinden
8 2,8
2005 yılında çıkarılan 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’la ilgili bilgi edindikleri yerler. *
5378 sayılı özürlüler ile ilgili kanun sizce yeterince uygulanıyor mu?
Toplam 491 100 472 100
Evet 86 15,2 Yeterli bilgim yok 254 45,0 Hayır 225 39,8
2006 yılında 26184 sayı ile çıkarılan ve 2009 yılında değişiklikler yapılan engelli öğrencilerle ilgili MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hakkında bilginiz var mı? Toplam 565 100
Evet 134 24,8 Yeterli bilgim yok 178 32,9 Hayır 229 42,3
2006 yılında 26184 sayı ile çıkarılan ve 2009 yılında değişiklikler yapılan engelli öğrencilerle ilgili MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği sizce yeterli mi? Toplam 541 100
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
61
Tablo 4.3.’te görüldüğü gibi 2005 yılında çıkarılan 5378 Sayılı Özürlüler ile
ilgili kanun hakında öğretmen ve yöneticilerin %9,3’ü hiç bilgilerinin olmadığını,
%41,5’i yeterli bilgilerinin olmadığını belirtirken; velilerin %36,5’i hiç bilgilerinin
olmadığını, %47,9’u yeterli bilgilerinin olmadığını yüksek oranda belirtmişlerdir.
Velilerden Özürlüler Hakkındaki Kanun’u bilenler %15,7 iken, bu oran
öğretmen/yöneticilerde yarıya yakın olarak %49,1’dir. 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu
hakkında bilgim var diyen yönetici ve öğretmenler bu bilgiyi %61 orananda basın-yayın
organlarından, %13,3 oranında okul yönetcilerinden, %7,7 oranında diğer
öğretmenlerden, %2,8 oranında “Engelsiz Türkiye Projesi Tanıtım Ekibinden”, %34,8
oranında ise yukarda belirtilenlerin “hepsinden” öğrendiklerini belirtmişlerdir.
5378 Sayılı Özürlüler Hakkındaki Kanun ile ilgili yeterli bilgisi olan %41,5
oranındaki öğretmenden ancak %2,8’inin bu bilgiyi “Engelsiz Türkiye Projesi Tanıtım
Ekibi”nden öğrendiğini belirtmesi ve velilerden de bu kanunu bilenlerin oranının %15,7
oranında düşük olması “Engelsiz Türkiye Projesi” tanıtım ekibinin, özürlü vatandaşlar
ve yakınlarının özürlü hakları ile ilgili eğitim, bakım, mesleki eğitim, istihdam,
ulaşılabilirlik, sosyal güvenlik, sosyal yardımlar ve uygulamada karşılaşılan zorluk ve
sıkıntılara ilişkin bilgilendirme çalışmalarının yeterli ve etkili olmadığı sonucunu ortaya
koymaktadır.
5378 Sayılı Özürlüler Hakkındaki Kanunun öğretmenler %9, veliler de %12,9
oranlarında yeterli uygulandığı görüşündedir. Öğretmenlerin %75,6’sı, velilerin de
%47’si özürlüler kanununun kısmen uygulandığı görüşündedir. Velilerin %40’ı ise
özürlüler kanununun yeterince uygulanmadığı görüşündedir ve bu oran dikkat çekicidir.
Engelli çocuklar ve aileleri ile ilgili eğitim hizmetlerini içeren, 2006 yılında
çıkarılan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hakkında görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu velilerinin %85 oranında bilgisinin (%45
yeterli bilgisi yok + %39,8 hiç bilgisi yok) olmadığı görülmektedir.
Öğretmenlerin %24,8’i Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ni yeterli bulurken,
%42,3 gibi daha çoğu yönetmeliği yetersiz bulmaktadır.
Tablo 4.4.’te yönetici ve öğretmenlerin özel eğitimle ilgili belirtilen konularda
almış oldukları seminer, konferans veya hizmet içi eğitim durumları görülmektedir.
62
Tablo 4.4. Öğretmen ve Yöneticilerin Özel Eğitimle İlgili Seminer, Konferans veya Hizmet içi Eğitim Durumları
Öğretmen ve Yönetici*
N=592 Yönetici ve Öğretmenlerin Okullarında Özel Eğitimle İlgili Aldıkları Seminer,
Konferans veya Hizmet içi Eğitimler f %
5378 Sayılı Özürlüler Kanunu 43 7,3
26184 Sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği 73 12,3
Özel eğitime ihtiyacı olan öğrencilerle ilgili eğitsel değerlendirme ve tanılama 127 21,5
Özel eğitime ihtiyacı olan çocukların ailelerinin eğitimi 145 24,5
Bireyselliştirilmiş eğitim programı yapılması ve uygulanması 235 39,7
Özel eğitim-öğretimi destekleyici araç ve gereçleri hazırlama ve geliştirme 75 12,7
Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitiminde ölçme ve değerlendirme 93 15,7
Cihaz kullanan engelli öğrencilerde cihaz kullanım eğitimi 48 8,1
Temel beceri (bağımsız davranış kazanma, öz bakım becerileri kazanma gibi) eğitim ve uygulamaları
81 13,7
İlk yardım eğitimi 206 34,8
Özel eğitim okulları ile ilgili mevzuat ve uygulamalar 101 17,1
Braille, aboküs, jaws kursları 25 4,2
Kavram geliştirme kursları 28 4,7
Diğer 48 8,1
Hiçbiri 91 15,4
* Birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
Ankete katılan yönetici ve öğretmenlerden %39,7’si “bireyselleştirilmiş eğitim
programı yapılması ve uygulanması”, %34,8’i “ilk yardım eğitimi”, %24,5’i “özel
eğitime ihtiyacı olan çocukların ailelerinin eğitimi”, %21,5’i “eğitsel değerlendirme ve
tanılama”, %17,1’i “özel eğitim okulları ile ilgili mevzuat ve uygulamalar”, %15,7’si
“özel eğitim gerektiren bireylerin eğitiminde ölçme ve değerlendirme”, %13,7’si
“bağımsız davranış kazanma, öz bakım becerileri kazanma gibi temel beceri eğitim ve
uygulamaları”, %12,7’si “özel eğitim-öğretimi destekleyici araç ve gereçleri hazırlama
ve geliştirme”, %12,3’ü “özel eğitim hizmetleri yönetmeliği”, %8,1’i “cihaz kullanan
engelli öğrencilerde cihaz kullanımı” %7,3’ü 5378 Sayılı Özürlüler Hakkında Kanun’u,
%4,7’si “kavram geliştirme” ve %4,2’si “Braille daktilosu, aboküs, jaws bilgisayar
programı kursu” konularında hizmet içi eğitim aldıklarını belirtmişlerdir.
Öğretmen ve yöneticilerin en çok “bireyselleştirilmiş eğitim programı yapma ve
uygulanması” konusunda hizmet içi eğitim almaları ile ilgili bulgu, MEB Özel Eğitimin
Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması (2007:185) sonuçlarında yer alan öğretmen ve
yöneticilerin en yüksek oranda katılmak istedikleri programlardan birisi olan
63
“bireyselleştirilmiş eğitim planı hazırlama” talebini hem doğrulamakta hem de hizmet
içi eğitim kursları yapılırken taleplerin dikkate alındığını göstermektedir.
Yönetici ve öğretmenlerin %8,1’i yukarda belirtilen konuların dışında “diğer”
şıkkında özel eğitimle ilgili seminer, işitme engellilerde Türkçe eğitimi, işitme
engellilerde okuma-yazma eğitimi, işitme engellilerde beden eğitimi, dil ve konuşma
eğitimi, özel öğretim yöntemleri, drama eğitimi, program değerlendirme, rehberlik
uygulamaları konularında eğitim aldıklarını belirtmişlerdir (Detaylar için Ek 3.’te soru
tablosuna bakınız).
Öğretmen ve yöneticilerin %15,4’ü ise okullarında özel eğitim ile ilgili “hiçbir”
eğitim almadıklarını belirtmişlerdir.
Tablo 4.5.’te görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarındaki “eğitimin yeterliliği” ile ilgili veli, yönetici ve öğretmen
görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş ve ve grupların görüşleri ki-kare olarak
karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.5. Araştırmaya Katılan Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmen ve Yönetici ile Velilerin Okullarının Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği ile İlgili Görüşlerinin Dağılımı
Okulunuzu eğitimde yeterli buluyor musunuz? GRUPLAR
f 471 580 94 1145 Satır % 41,1 50,7 8,2 100 Toplam Sütun % 100 100 100 100
χ2=45,406 P=0,000
Tablo 4.5.’te yönetici, öğretmen ve velilerin “Okulunuzun eğitimini yeterli
buluyor musunuz?” sorusuna verdikleri cevapların dağılımı verilmiştir. Tabloya göre
χ2(2)=45,406, p=0,000<0,05 gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Yönetici ve
öğretmenlerin %31,7’si okullarını eğitimde yeterli bulurken, %59,6’sı kısmen yeterli
bulmaktadır. Velilerin yarıdan fazlası (%51,1’i) okullarını eğitimde yeterli bulurken,
%41,2’si kısmen yeterli bulmaktadırlar.
64
Tablo 4.6.’da öğretmenlerin, tablo 4.7.’de de velilerin görme, işitme, ortopedik
ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okul türlerine göre okullarının eğitimdeki
yeterliliği ile ilgili görüşleri değerlendirilmiştir.
Tablo 4.6.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarındaki dört öğretmen grubunun “okullarındaki eğitimin yeterliliği” ile
ilgili görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş ve grupların görüşleri ki-kare olarak
karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.6. Öğretmenlerin Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okul Türlerinin Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği ile İlgili Görüşlerinin Dağılımı
Okulunuzu eğitimde yeterli buluyor musunuz? GRUPLAR
f % Evet Kısmen Hayır Toplam
f 33 39 3 75 Satır % 44,0 52,0 4,0 100
Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 17,7 11,1 5,9 12,8 f 78 132 28 238
Satır % 32,8 55,5 11,8 100 İşitme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 41,9 37,7 54,9 40,5 f 5 8 1 14
Satır % 35,7 57,1 7,1 100 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 2,7 2,3 2,0 2,4 f 70 171 19 260
Satır % 26,9 65,8 7,3 100 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
velilerinin okullarındaki eğitimin yeterliliği ile ilgili görüşleri arasında χ2(6)=39,233,
p=0,000<0,05 anlamlı bir fark vardır. Görme engelliler ilköğretim okulu velileri %72,2
oranında, işitme engelliler ilköğretim okulu velileri %59,4 oranında okullarının
eğitimini yeterli bulurken, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
velilerinin ancak 1/3’i (ortopedik engelliler velisi %33,3, zihinsel engelliler velisi
%38,9) okullarında eğitimi yeterli bulmaktadırlar.
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velilerinin %41,7’si, eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okulu velilerinin %52,6’sı okullarının eğitimlerini kısmen yeterli
bulmaktadır.
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velilerinin ¼’i ise okullarının eğitimini
yetersiz bulmaktadır.
66
Tablo 4.8.’de yönetici, öğretmen ve velilerden okullarındaki eğitim-öğretimi
yetersiz bulanların yetersizlikler ile ilgili görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.8. Araştırmaya Katılan Yönetici, Öğretmen ve Velilerin Okullarındaki Eğitim-Öğretim Yetersizlikleri Hakkındaki Görüşleri
Öğretmen ve
Yönetici* N=592
Veli* N=570 Öğretmen/Yönetici ve Velilere Göre Okullarındaki Eğitim-Öğretim
Yetersizlik Nedenleri
f % f %
Okulun fiziki durumu 194 32,8 83 14,6
Sayısal olarak öğretmen yetersizliği 121 20,4 77 13,5
Sayısal olarak özel eğitim öğretmeni yetersizliği 141 23,8 129 22,6
Çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel olmaması 189 31,9 129 22,6 Fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması 282 47,6 214 37,5 Özel eğitim öğretmenlerinin özel eğitim alanındaki yetersizliği 62 10,5 61 10,7
Öğretmenlerin öğretim yöntemlerinde yetersizliği 92 15,5 66 11,6 Öğretmenlerin, öğrencilerin engel tür ve derecesine göre uygun ölçme ve değerlendirme yapmaması 78 13,2 81 14,2 Öğrencilerin eğitsel tanılamasının eksik ve yerleştirilmesinin yanlış yapılması 196 33,1 80 14,0 Öğrencinin eğitim ihtiyacı ve gelişiminin dikkate alınarak eğitsel değerlendirme ve tanılamasının gerektiğinde tekrarlanmaması 108 18,2 74 13,0 Birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması 215 36,3 105 18,4
Gerektiğinde bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılmaması 83 14,0 99 17,4
Yapılan bireyselleştirilmiş eğitim programının uygulanmaması 84 14,2 57 10,0
Okulun eğitim materyalleri açısından yetersizliği 192 32,4 90 15,8
Aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği 185 31,3 119 20,9
Okulda çocuğunu bekleyen veliler ile ilgili bir etkinliğin olmaması 67 11,3 81 14,2
Sanat etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması 103 17,4 85 14,9
Spor etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması 100 16,9 83 14,6
Sosyal etkinliklerin yeterince olmaması 132 22,3 104 18,2 Temel beceri (bağımsız davranış kazanma, öz bakım becerileri kazanma gibi) eğitim ve uygulamalarının yeterli verilmemesi 74 12,5 94 16,5 Hizmet içi eğitimlerin yeterli olmaması 198 33,4 54 9,5
Normal eğitim yapan okullar ile iletişim ve iş birliğinin olmaması 135 22,8 100 17,5
Özel eğitim alanında, üniversitelerle iş birliğinin olmaması 174 29,4 100 17,5
Sivil toplum örgütleri ile iş birliği ve iletişimin olmaması 110 18,6 75 13,2
Okul dışı gezi-gözlem, inceleme ve kamp etkinliklerinin yeterli olmaması 137 23,1 90 15,8
Özel eğitim ile ilgili mevzuatın yetersizliği 132 22,3 91 16,0 Verilen eğitimin gerçek yaşamda gereken becerilerle ilişkili (işlevsel) olmaması 122 20,6 63 11,1 Derslerin engel türlerine, öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması 176 29,7 99 17,4 Normal okul programlarının uygulanması 259 43,8 77 13,5
Diğer 50 8,4 10 1,8
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
67
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
yönetici ve öğretmenlerine göre okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik nedenlerinin
başlarında “okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı
gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması”, “normal okul programlarının
uygulanması”, “birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması”,
“hizmet içi eğitimin yeterli olmaması”, “öğrencilerin eğitsel tanılamasının eksik ve
yerleştirilmesinin yanlış yapılması”, “okulun fiziki durumu”, “okulun eğitim materyali
açısından yetersizliği”, “çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personelin okullarında
olmaması”, “aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği”, “derslerin engel türlerine,
öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması” gelmektedir.
Veliler ise okullarında eğitim-öğretim yetersizlik nedenlerinin başlarında
“okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi
tamamlayıcı eğitim veren personel olmamasını”, “çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı
personelin okullarında olmamasını”, “sayısal olarak özel eğitim alanındaki öğretmen
yetersizliğini”, “aile eğitim hizmetlerinin yetersizliğini”, “birden fazla engeli olan
“normal eğitim yapan okullar ile iş birliği ve iletişimin olmamasını”, “özel eğitim
alanında üniversitelerle iş birliğinin olmamasını”, “derslerin engel türlerine,
öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmamasını”, “gerektiğinde
bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılmamasını” belirtmişlerdir.
Tablo 4.8.’de görüldüğü gibi öğretmen ve velilere okullarındaki eğitim-öğretim
yetersizlik nedenleri birden fazla seçenek işaretleyebilecekleri belirtilerek sorulmuştur.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki
eğitim-öğretim yetersizlik nedenleri içinde ilk sırada hem öğretmenler (%47,6) hem de
veliler (%37,5) tarafından “okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal
hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması” gelmektedir.
Öğretmen ve velilerin okullarındaki eğitim yetersizliği ile ilgili belirttikleri
nedenlerin bazıları paralellik göstermektedir. Her iki grup için “okullarında
fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim
veren personel olmaması”, “birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim
yapılması”, “çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel olmaması” eğitim-öğretim
yetersizliğinde öncelikli neden olarak belirtilmektedir.
68
Veliler okullarında eğitim-öğretim yetersizliği olarak “çocuk gelişimi ve
eğitimcisi yardımcı personel olmamasını” ikinci sırada bir neden olarak belirtirken,
bunu öğretmen ve yöneticiler daha sonraki sebeplerden sekizinci sırada; yine velilerin
üçüncü sırada eğitimde yetersizlik olarak gördüğü “özel eğitim öğretmeni yetersizliğini”
öğretmenlerin on ikinci sırada belirtmesi grupların farklı öncelikleri olduğunu da
göstermektedir.
Ayrıca, öğretmenlerin özel eğitim okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik
nedeni olarak ikinci sırada gösterdikleri “normal okul programlarının uygulanmasını”,
dördüncü sırada gösterdikleri “hizmet içi eğitimlerin yetersizliğini” velilerin sonlarda
bir neden olarak görmesi; grupların beklentilerinden ve eğitime bakış açılarının
farklılığından kaynaklandığını söyleyebiliriz.
Tablo 4.9.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarında çocukların eğitimlerine “belirlenen uygun yaşlarda” başlanıp
başlanmadığı ile ilgili veli ve öğretmenlerin görüşleri frekans ve yüzde olarak
incelenmiş, grupların görüşleri ki-kare olarak karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.9. Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylerin Eğitimlerine Belirlenen Uygun Yaşlarda Başlandığı ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı
GÖRÜŞLER GRUPLAR
f %
Evet Hayır Toplam
f 203 355 558 Satır % 36,4 63,6 100 Öğretmen ve Yönetici
Sütun % 39,3 59,6 50,1 f 314 241 555
Satır % 56,6 43,4 100 Veli Sütun % 60,7 40,4 49,9
f 517 596 1113 Satır % 46,5 53,5 100 Toplam Sütun % 100 100 100
χ2=45,629 P=0,000
Tablo 4.9.’da yönetici ve öğretmenlerin %63,6’sı velilerin %43,4’ü özel eğitime
ihtiyacı olan bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda başlanmadığını
belirtmişlerdir. Öğretmenlerin, velilere göre bu durumu daha yüksek oranda belirtmesi
dikkat çekicidir. Tabloya göre χ2(61)=45,629, p=0,000<0,05 gruplar arasında anlamlı bir
fark vardır.
69
Tablo 4.10.’da yönetici, öğretmen ve velilerin özel eğitime ihitayacı olan
bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda başlanamamasının sebepleri ile ilgili
görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.10. Özel Eğitim Okullarındaki Öğretmen, Yönetici ve Velilerin, Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylerin Eğitimlerine Belirlenen Uygun Yaşlarda Başlanamaması ile İlgili Görüşleri
Yönetici, Öğretmen ve Velilere Göre, Engelli Bireylerin Özel Eğitimine Belirlenen Uygun Yaşlarda Başlanamamasının Nedenleri
Öğretmen ve
Yönetici* N=592
Veli* N=570
f 199 219 MEB’in özel eğitimle ilgili kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi
% 33,6 38,4
f 276 219 Sağlık kuruluşlarında, bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren, RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin kurulmaması % 46,6 38,4
f 225 191 RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin erken çocukluk döneminde (0-3yaş) teşhis ve tespit edilmemesi % 38,0 33,5
f 183 152 RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitsel değerlendirme ve tanılamasının okul öncesi çağda yapılmaması % 30,9 26,7
f 103 119 İl ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde bulunan Özel Eğitim Hizmetleri Kurulunun engelli çocukların okullara yerleştirilmesini yapamaması % 17,4 20,9
f 262 193 Özel eğitim okullarının, okul öncesi eğitimini yaygınlaştıramaması
% 44,3 33,9
f 304 233 Ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini önemsememesi
% 51,4 40,9
f 243 173 Ailelerde özel eğitime ihtiyacı olan çocuklarda erken çocukluk dönemi, okul öncesi eğitim ve devamındaki eğitimlere normal süreçlerinde başlamanın faydaları konusunda farkındalık oluşturulamaması % 41,0 30,4
f 280 255 Ailelerin ve engelli çocukların, özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi % 47,3 44,7
f 92 135 Yüksek öğretimde özel eğitim alanında yeterli sayıda öğretmen yetiştirilmemesi % 15,5 23,7
f 175 176 Engellilerin yaşadığı yerlerde özel eğitim okulu olmaması
% 29,6 30,9
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
Tablo 4.10.’da öğretmen ve yöneticilere göre özel eğitime ihitayacı olan
bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda başlanamaması ile ilgili sebeplerin
başında %51,4 ile “ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini önemsememesi”
gelmektedir. Daha sonra öğretmen ve yöneticiler, özel eğitime ihitayacı olan bireylerin
eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda başlanamamasının sebeplerini “ailelerin ve
engelli çocukların özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel
70
eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi (%47,3)”, “sağlık
kuruluşlarında, bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren,
RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin
kurulmaması (%46,6)”, “özel eğitim okullarının, okul öncesi eğitimini
yaygınlaştıramaması (%44,3)”, ailelerde özel eğitime ihtiyacı olan çocuklarda erken
çocukluk dönemi, okul öncesi eğitim ve devamındaki eğitimlere normal süreçlerinde
başlamanın faydaları konusunda farkındalık oluşturulamaması (%41)”, “RAM’lardaki
Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin 0-3 yaş erken
çocukluk döneminde teşhis ve tespit edilmemesi (%38)”, “ MEB’in özel eğitim ile ilgili
kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi (%33,6)”, “RAM’lardaki Özel Eğitim
Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihitiyacı olan bireylerin eğitsel değerlendirem ve
tanılamasının okul öncesi çağda yapılmaması (%30,9)”, “engellilerin yaşadığı yerlerde
özel eğitim okulu olmaması (%29,6)”, “il ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde bulunan
Özel Eğitim Hizmetleri Kurulunun engelli çocukların okullara yerleştirilmesini
yapamaması (%17,4)” ve “yüksek öğretimde özel eğitim alanında yeterli sayıda
öğretmen yetiştirilmemesi (%15,5)” şeklinde sıralamışlardır.
Velilere göre özel eğitime ihitayacı olan bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun
yaşlarda başlanamamasının sebeplerinin başında %44,7 ile “ailelerin ve engelli
çocukların özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel eğitim
hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi” gelmektedir. Daha sonra
veliler, özel eğitime ihitayacı olan bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda
başlanamamasının sebeplerini “ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini
f 181 559 392 1132 Satır % 16,0 49,4 34,6 100 Toplam Sütun % 100 100 100 100
χ2=42,362 P=0,000
Tablo 4.12.’ye göre veliler %23,2, öğretmenler ancak %9,1 oranında rehberlik
araştırma merkezlerini çalışmalarında yeterli bulmaktadırlar. Öğretmenlerin %52,32’si
RAM’ların çalışmalarını “kısmen” yeterli bulurken, %38,6’sı ise yetersiz
bulmaktadırlar. Velilerin ise %46,4’ü RAM’ların çalışmasın’ “kısmen” yeterli bulurken,
%34,6’sı yetersiz bulmaktadırlar. Tabloya göre χ2(2)=42,362, p=0,000<0,05 gruplar
arasında anlamlı bir fark vardır.
Tablo 4.13.’te velilerin rehberlik araştırma merkezlerinin çalışmasındaki
yetersizlik nedenlerini belirten görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.13. Velilerin RAM’ların Çalışmasındaki Yetersizlik Nedenleri ile İlgili Görüşleri
Veli*
N=570 Velilere göre, RAM’ların çalışmasındaki yetersizlik nedenleri
f %
RAM’larda Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunda yeterli elemanın olmaması 162 28,4
RAM’ların konum ve görev olarak yeterince bilinmemesi 214 37,5
Özel eğitim için tarama ve tanılamada yetersiz olması 242 42,5
Gelişmeleri takip edememesi 188 33,0
Aileleri ve kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi 314 55,1
RAM’ların sık sık denetlenmemesi 176 30,9
Diğer 21 3,7
* Birden çok seçenek işaretlenmiştir.
Tablo 4.13.’te velilere göre rehberlik araştırma merkezlerinin çalışmasındaki
yetersizlik nedenlerinin başında %55,1 ile “aileleri ve kamuoyunu yeterince
bilgilendirmemesi” gelmektedir. Daha sonra %42,5 ile “özel eğitim için tarama ve
74
tanılamada yetersiz olması”, %37,5 ile “RAM’ların konum ve görev olarak yeterince
bilinmemesi, %33 ile RAM’ların “gelişmeleri takip edememesi”, %30,9 ile “RAM’ların
sık sık denetlenmemesi”, %28,4 ile “RAM’larda Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunda
yeterli elemanın olmaması” ve %3,7 “diğer şıkkında” (detay için Ek 4.’te 9. soruya
bakınız), “özel eğitim okulu ve RAM’ların engellilere yaklaşımlarının olumsuz olması,
alanında uzman olmayanların çalıştırılması, çocuğu tanımadan kısa zamanda
değerlendirme yapılması” belirtilmiştir.
Tablo 4.14.’te Yönetici, öğretmen ve velilerin engelli öğrencilerin, engel düzey
ve engel türlerinin yeterli belirlenip belirlenmediği ile ilgili görüşleri frekans ve yüzde
olarak incelenmiş, grupların görüşleri ki-kare olarak karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.14. Özel Eğitim Okullarına Gelen Engelli Öğrencilerin, Engel Düzey ve Engel Türlerinin Belirlenmesindeki Yeterlilik ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı
Özel eğitim okullarına gelen engelli öğrencilerin, engel düzey ve engel türlerinin yeterli belirlendiğine inanıyor musunuz? GRUPLAR
f %
Evet Kısmen Hayır Toplam
f 68 310 203 581 Satır % 11,7 53,4 34,9 100 Öğretmen ve Yönetici
f 242 550 338 1130 Satır % 21,4 48,7 29,9 100 Toplam Sütun % 100 100 100 100
χ2=68,168 P=0,000
Tablo 4.14.’e göre veliler %31,7, öğretmenler ancak %11,7 oranında engelli
öğrencilerin engel düzey ve engel türlerinin yeterli belirlendiğini belirtmektedir.
Öğretmenlerin %53,4’ü öğrencilerin engel düzey ve türlerinin “kısmen” yeterli
belirlendiği, %34,9’u ise yeterli belirlenmediği görüşündedirler. Velilerin ise %43,7’si
“kısmen” yeterli belirlendiğini belirtirken, %24,6’sı yeterli belirlenmediği
görüşündedirler. Tabloya göre χ2(2)=68,168, p=0,000<0,05 gruplar arasında anlamlı bir
fark vardır.
Tablo 4.15.’te görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu yönetici, öğretmen ve velilerinin engelli öğrencilerin, engel düzey ve
engel türlerinin yeterli belirlenememesinin sebepleri ile ilgili görüşleri yer almaktadır.
75
Tablo 4.15. Özel Eğitim Okullarına Gelen Engelli Öğrencilerin, Engel Düzey ve Türlerinin Yeterli Belirlenememesinin Sebepleri ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşleri
Öğretmen, Yönetici ve Velilere Göre, Engelli Öğrencilerin, Engel Düzey ve Türlerinin Yeterli Belirlenememesindeki Nedenler
f %
Öğretmen ve
Yönetici* N=592
Veli* N=570
f 277 185 RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamasında kullanılan ölçme araçlarında yetersiz olması % 46,8 32,5
f 285 180 RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman elemanlarca yetersiz olması % 48,1 31,6
f 289 212 RAM’ların özel eğitim gerektiren bireylere yapılan izleme ve değerlendirmede yetersiz olması % 48,8 37,2
f 229 177 RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman ayırmaması
% 38,7 31,1
f 287 173 RAM’ların tek bir zamanda/oturumda değerlendirme yapması
% 48,5 30,4
f 167 139 RAM’larda değerlendirmenin yalnızca bir uzman tarafından yapılması % 28,2 24,4
f 331 216 RAM’ların özel eğitim okulları ile yeteri kadar iş birliği yapmaması
% 55,9 37,9
f 116 105 RAM’ların görevlerini tam yapmaması
% 19,6 18,4
f 171 147 RAM’ların aile ve okulun itirazlarını dikkate almaması
% 28,9 25,8
f 45 16 Diğer
% 7,6 4,2
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
Tablo 4.15.’te görüldüğü gibi öğretmen ve velilere okullarına gelen engelli
öğrencilerin, engel düzey ve türlerinin yeterli belirlenememesinin sebepleri ile ilgili
soru birden fazla seçenek işaretleyebilecekleri belirtilerek sorulmuştur. Görme, işitme,
ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki engelli öğrencilerin,
engel düzey ve engel türlerinin yeterli belerlenememesinin başında hem
öğretmen/yöneticiler (%55,9) hem de veliler (%37,9) tarafından “RAM’ların özel
eğitim okulları ile yeteri kadar iş birliği yapmaması”, ikinci sebep öğretmen/yöneticiler
(%48,8), veliler (%37,2) “RAM’ların özel eğitim gerektiren bireylere yapılan izleme ve
değerlendirmede yetersiz olması” olarak bilirtilmektedir.
Öğretmenler için engelli öğrencilerin engel düzey ve türlerinin yeterli
belirlenememesinin ilk iki nedeninden sonra gelen nedenler derecesine göre,
“RAM’ların tek bir zamanda/oturumda değerlendirme yapması (%48,5)”, “RAM’ların
eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman elemanlarca yetersiz olması (%48,1)”,
76
“RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamasında kullanılan ölçme araçlarında
yetersiz olması (%46,8)”, “RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman ayırmaması
(%38,7)”, “RAM’ların aile ve okulun itirazlarını dikkate almaması (%28,9)”,
“RAM’larda değerlendirmenin yalnızca bir uzman tarafından yapılması (%28,2)”,
“RAM’ların görevlerini tam yapmaması (%19,6)” ve “%7,6 oranında “diğer” şıkkında
belirtilen, yerleştirmede veli görüşünün dikkate alınması, testlerin güncel ve ülkemize
uygun olmaması ve ülkemize uygun test hazırlanmaması, RAM’ların özel eğitim ve
rehabilitasyon merkezlerinin etkisinde olması, RAM’lardaki Özel Eğitim
Değerlendirme Kurulunda özel eğitim okulunda çalışan uzman olmaması (Detay için Ek
3.’te, 16. soruya bakınız.)” şeklinde sıralanmıştır.
Veliler için ise engelli öğrencilerin engel düzey ve türlerinin yeterli
belirlenememesinin ilk iki nedeninden sonra gelen nedenler derecesine göre,
“RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamasında kullanılan ölçme araçlarında
yetersiz olması (%32,5)”, “RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman
elemanlarca yetersiz olması (%31,6)”, “RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman
ayırmaması (%31,1)”, “RAM’ların tek bir zamanda/oturumda değerlendirme yapması
(%30,4)”, “RAM’ların aile ve okulun itirazlarını dikkate almaması (%25,8)”,
“RAM’larda değerlendirmenin yalnızca bir uzman tarafından yapılması (%24,4)”,
“RAM’ların görevlerini tam yapmaması (%18,4)” ve “%4,2 oranında “diğer” şıkkında
belirtilen, yine öğretmen görüşlerinde de olduğu gibi yerleştirmede veli görüşünün
dikkate alınması, RAM’ların özel eğitim okullarının şartlarını bilmemesi, hastanelerde
tıbbi tanılamanın yetersiz olması (Detay için Ek 4.’te, 11. soruya bakınız.)” şeklinde
sıralanmıştır.
Tablo 4.16.’da Özel eğitim okullarındaki yönetici, öğretmen ve velilerinin
okullarındaki eğitim programları ile ilgili görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş
ve grupların görüşleri ki-kare olarak karşılaştırılmıştır.
77
Tablo 4.16. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okullarında Eğitim Programları ile İlgili Öğretmen Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı
GÖRÜŞLER
GRUPLAR f %
Engelsiz öğrenciler için
hazırlanan mevcut
programlar uygulanmalı
Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut
programlar özel eğitim okullarının türüne göre
Talim ve Terbiye Kurulunca uyarlanmalı
Özel eğitim okullarının eğitim
programları Talim ve Terbiye Kurulunca
engel ve okul türlerinegöre özel yapılmalı
Toplam
f 3 79 471 553
Satır% 0,5 14,3 85,2 100 Öğretmen ve Yönetici
Sütun% 8,6 53,4 56,8 54,6
f 32 69 358 459
Satır% 7,0 15,0 78,0 100 Veli
Sütun% 91,4 46,6 43,2 45,2
f 35 148 829 1012
Satır% 3,5 14,6 81,9 100 Toplam
Sütun% 100 100 100 100
χ2= 31,649 P=0,000
Tablo 4.16.’ya göre öğretmenlerin %85,2’si, velilerin %78’i görme, işitme,
ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulları eğitim programlarının
Talim ve Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel yapılmasını
istemektedirler. Öğretmenlerin %14,3’ü, velilerin %15’i engelsiz öğrenciler için
uygulanan mevcut programların özel eğitim okullarının türüne göre TTK’ce
uyarlanmasını isterken, öğretmenlerin ancak %0,5’i, velilerin de %7’si mevcut
programları engelsiz öğrenciler için uygun bulmuşlardır. Tabloya göre χ2(2)=31,649,
p=0,000<0,5 gruplar arasında anlamlı bir fark vardır.
Tablo 4.17.’de yönetici ve öğretmenlerin görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okul türlerine göre okullarındaki eğitim programları ile
ilgili görüşleri yer almaktadır.
78
Tablo 4.17. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okul Türlerinin Özel Eğitim Eğitim Programları ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri
GÖRÜŞLER
GRUPLAR f %
Engelsiz öğrenciler için
hazırlanan mevcut
programlar uygulanmalı
Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut
programlar özel eğitim okullarının türüne göre
Talim ve Terbiye Kurulunca uyarlanmalı
Özel eğitim okullarının eğitim
programları Talim ve Terbiye Kurulunca
engel ve okul türlerinegöre özel yapılmalı
Toplam
f 0 26 49 75 Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni % 0,0 34,7 65,3 100
f 3 20 200 223 İşitme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni % 1,3 9,0 89,7 100
f 0 4 10 14 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmeni % 0,0 28,6 71,4 100
f 0 29 210 239 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmeni % 0,0 12,1 87,9 100
f 3 79 469 551 Toplam
% 100 100 100 100
Tabloya göre görme engelliler ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticilerinin
%65,3’ü, ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticilerinin %71,4’ü,
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticilerinin %87,9’u ve
işitme engelliler ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticilerinin %89,7’si okullarının
eğitim programlarının Talim ve Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel
yapılmasını; görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %34,7’si, ortopedik
engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %28,6’sı, eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin %12,1’i ve işitme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin %9’u 2009-2010 öğretim yılında uygulanan mevcut programların özel
eğitim okullarındaki engel türlerine göre uyarlanmasını isterken; görme engelliler
ilköğretim okulu öğretmenleri, ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmenleri ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin tamamı ise 2009-2010
öğretim yılı itibariyle uygulanan programları istememektedirler. İşitme engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinden de ancak %1,3’ü mevcut programın okullarında
uygulanmasını istemektedirler.
Tablo 4.18.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel
eğitim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin okullarındaki “bireyselleştirilmiş eğitim
79
programı geliştirme birimi” çalışmaları ile ilgili görüşleri frekans ve yüzde olarak
incelenmiş ve bu özel eğitim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin görüşleri ki-kare
olarak karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.18. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmenlerin, Okullarındaki Bireyselliştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Birim’nin Çalışmaları Hakkındaki Görüşlerinin Dağılımı
Okulunuzdaki Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Biriminin çalışmalarını yeterli buluyor musunuz? GRUPLAR
f %
Evet Kısmen Hayır Toplam
f 34 29 8 71 Satır % 47,9 40,8 11,3 100
Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 14,5 12,0 8,5 12,5 f 73 110 51 234
Satır % 31,2 47,0 21,8 100 İşitme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 31,2 45,5 54,3 41,1 f 9 4 1 14
Satır % 64,3 28,6 7,1 100 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 3,8 1,7 1,1 2,5 f 118 99 34 251
Satır % 47,0 39,4 13,5 100 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmeni Sütun % 50,4 40,9 36,2 44,0
f 234 242 94 570 Satır % 41,1 42,5 16,5 100 Toplam Sütun % 100 100 100 100
χ2=19,944 P=0,003
Tablo 4.18.’e göre ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin
%64,3’ü, görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %47,9’u, eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %47’si, işitme engelliler ilköğretim
okulu öğretmenlerinin %31,2’si okullarındaki bireyselleştirilmiş eğitim programı
geliştirme biriminin çalışmalarını yeterli bulurken; işitme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin %47’si, görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %40,8’i,
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %39,4’ü ve ortopedik
engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %28,6’sı okullarındaki bireyselleştirilmiş
eğitim programı geliştirme biriminin çalışmalarını kısmen yeterli bulmaktadırlar.
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %7,1’i, görme engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin %11,3’ü, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okulu öğretmenlerinin %13,5’i ve işitme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin
%21,8’i okullarındaki bireyselleştirilmiş eğitim programı geliştirme biriminin
80
çalışmalarını yetersiz bulmaktadırlar. Tabloya göre χ2(6)=19,944, p=0,003<0,05, gruplar
arasında anlamlı bir fark vardır.
Tablo 4.19.’da görme engelliler ilköğretim okulu yönetici, öğretmen ve
velilerinin az gören ve tamamen göremeyen görme engelli öğrencilerin eğitim görmeleri
gereken okullara ilişkin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.19. Görme Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gereken Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Görüşleri
GRUPLAR
GÖRÜŞLER f %
Öğretmen
Ve Yönetici*
N=75
Veli*
N=69
f 60 46 Tamamen göremeyen çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli % 80,0 66,7
f 10 8 Tamamen göremeyen çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 13,3 11,0
f 23 32 Az gören çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli % 30,7 46,4
f 48 16 Az gören çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 75,0 23,2
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
Tablo 4.19.’da öğretmen, yönetici ve velilere tamamen görmeyen ve az gören
görme engelli öğrencilerin eğitim görmeleri gereken okullar, birden fazla seçenek
işaretleyebilecekleri belirtilerek sorulmuştur. Öğretmen ve yöneticiler %80, veliler
%66,7 oranında tamamen görmeyen çocuklar görme engelliler okullarında eğitim
görmeli derken, öğretmen ve yöneticilerin %13,3’ü, velilerin %11’i normal okullarda
kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli diye görüş belirtmişlerdir.
Az gören çocukların eğitim göreceği okullara ilişkin ise, öğretmen ve veli
görüşleri farklı çıkmaktadır. Öğretmen ve yöneticiler %75 oranında, veliler ancak
%23,2 oranında az gören çocukların kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim
görmesini isterken, veliler %46,4, öğretmenler de %30,7 oranında az gören çocuklar
görme engelliler okullarında eğitim görmeli diye görüş belirtmişlerdir.
Tablo 4.20.’de az gören görme engelli öğrencilerin ders kitapları ile ilgili
öğretmen ve yönetici görüşleri yer almaktadır.
81
Tablo 4.20. Az Gören Görme Engelli Öğrencilerin Ders Kitapları ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri
GRUPLAR
DÜŞÜNCELER f %
Öğretmen ve Yönetici
Veli
f 14 20 Brilla alfabesi ile yazılmış olmalı
% 18,7 34,5
f 60 37 Normal ders kitapları ile fakat daha büyük puntolarla basılmış olmalı % 80,0 63,8
f 1 1 Normal ders kitapları olmalı
% 1,3 1,7
f 75 58 Toplam
% 100 100
Tablo 4.20.’ye göre, az gören öğrencilerin ders kitapları ile ilgili öğretmen ve
yöneticilerin %80’i, velilerin %63,8’i normal ilköğretim okullarındaki ders kitaplarının
daha büyük puntolarla basılmış hâlini istemektedirler. Velilerin %34,5’i, öğretmen ve
yöneticilerin %18,7’si ise, az gören öğrencilerin ders kitaplarının Brailla alfabesi ile
yazılmış olmasını istemektedirler.
Tablo 4.21.’de işitme engelliler ilköğretim okulu yönetici, öğretmen ve
velilerinin tamamen işitmeyen ve az işiten engelli öğrencilerin eğitim görmeleri gereken
okullara ilişkin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.21. İşitme Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullar Hakkında Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri
GRUPLAR
GÖRÜŞLER f %
Öğretmen
ve Yönetici*
N=243
Veli*
N=232
f 194 155 Tamamen işitmeyen çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli % 79,8 66,8
f 32 41 Tamamen işitmeyen çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 13,2 17,7
f 60 65 Az işiten çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli % 24,7 28,0
f 157 117 Az işiten çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 64,6 50,4
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
82
Tablo 4.21.’de öğretmen, yönetici ve velilere tamamen işitemeyen ve az işiten
işitme engelli öğrencilerin eğitim görmeleri gereken okullar, birden fazla seçenek
işaretleyebilecekleri belirtilerek sorulmuştur. Öğretmen ve yöneticiler %79,8, veliler
%66,8 oranında tamamen işitemeyen çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim
görmeli derken, öğretmen ve yöneticiler %13,2 oranında, veliler %17,7 oranında
tamamen işitemeyen çocuklar normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile
eğitim görmeli diye belirtmişlerdir.
Az işiten çocukların eğitim göreceği okullara ilişkin ise öğretmen ve yöneticiler
%64,6, veliler %50,4 oranında az işiten çocukların kaynaştırma eğitim uygulaması ile
eğitim görmesini isterken, veliler %28 oranında, öğretmenler %24,7 oranında işitme
engelliler okullarında eğitim görmesi gerektiğini belirtmişlerdir.
Tablo 4.22.’de ortopedik engelliler ilköğretim okulu yönetici, öğretmen ve
velilerinin ağır, az ve orta derecede ortopedik engelli öğrencilerin eğitim görmeleri
gereken okullara ilişkin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.22. Ortopedik Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri
GRUPLAR
GÖRÜŞLER f %
Öğretmen
ve Yönetici*
N=14
Veli*
N=13
f 5 7 Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim görmeli % 35,7 53,8
f 1 1 Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 7,1 7,7
f 3 0 Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, evde eğitim görmeli % 21,4 0,0
f 6 9 Az ve orta derecede ortopedik engelli çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim görmeli % 42,9 69,2
f 4 1 Az ve orta derecede ortopedik engelli çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 28,6 7,7
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
Tablo 4.22.’de öğretmen, yönetici ve velilere ağır, az ve orta derecede ortopedik
engelli öğrencilerin eğitim görmeleri gereken okullar, birden fazla seçenek
işaretleyebilecekleri belirtilerek sorulmuştur. Öğretmen ve yöneticiler %35,7, veliler
83
%53,8 oranında ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, ortopedik engelliler
okullarında eğitim görmeli derken, öğretmen ve yöneticiler %7,1 oranında, veliler %7,7
oranında normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli diye görüş
belirtmişlerdir. Öğretmen ve yöneticilerin %21,4’ü ise ağır ortopedik engelli çocukların
evde eğitim görmesini istemektedirler.
Az ve orta derecede ortopedik engelli çocukların ise veliler %69,2 oranında,
öğretmen ve yöneticiler %42,9 oranında ortopedik engelliler okullarında eğitim
eğitim uygulaması ile eğitim görmesi gerektiğini belirtmişlerdir.
Tablo 4.23.’te eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu yönetici, öğretmen
ve velilerinin eğitilebilir zihinsel engelli öğrencilerin eğitim görmeleri gereken okullara
ilişkin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.23. Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri
GRUPLAR
GÖRÜŞLER f %
Öğretmen
ve Yönetici Veli Toplam
f 130 135 265 Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, eğitilebilir zihinsel engelliler okulunda eğitim görmeli % 53,9 56,7 55,3
f 9 29 38 Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, öğretilebilir zihinsel engelliler okulunda (eğitim uygulama okulu) eğitim görmeli % 3,7 12,2 7,9
f 102 74 176 Hafif derecedezihinsel engelli çocuklar, normal eğitim okullarında kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 42,3 31,1 36,7
f 241 238 479 Toplam
% 100 100 100
Tablo 4.23.’te görüldüğü gibi, öğretmen ve yöneticilerin %53,9’u, velilerin
%56,7’si hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, eğitilebilir zihinsel engelliler
okullarında eğitim görmeli derken, öğretmen ve yöneticilerin %42,3’ü, velilerin %31,1’i
normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli diye görüş
belirtmişlerdir.
Öğretmen ve yöneticilerin %3,7’si, velilerin %12,2’si ise hafif derecede zihinsel
engelli çocuklar, öğretilebilir zihinsel engeliler okulunda (eğitim uygulama okulu)
eğitim görmeli diye görüş belirtmişlerdir.
84
Tablo 4.24.’te görme, işitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okulları
öğretmen, yönetici ve velilerinin okullarında derse giren sınıf öğretmenlerinin alanlarına
ilişkin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.24. Görme, İşitme ve Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Okullarında Görev Yapan Sınıf Öğretmenlerinin Alanlarına İlişkin Görüşleri
SORU SINIF ÖĞRETMENLERİNİN
ALANLARI
f
%
Öğretmen
ve Yönetici
Veli
f 189 144 Görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden biri % 71,1 58,3
f 58 57 Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden biri % 21,8 23,1
f 11 21 Normal sınıf öğretmeni
% 4,1 8,5 f 2 15
Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni % 0,8 6,1 f 6 10
Diğer % 2,3 4,0 f 266 247
Görme, İşitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarının 1-5. sınıflarında hangi sınıf öğretmenleri görev yapmaktadır?
Toplam % 100 100
Tablo 4.24.’te görüldüğü gibi görme, işitme ve ortopedik engelliler ilköğretim
okullarındaki öğretmen ve yöneticilerin %71,1’i, velilerin %58,3’ü 1-5. sınıflarda özel
eğitim alanı öğretmen grubu olan “görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf
öğretmenlerinden biri”nin sınıflarında görev yaptığını, öğretmen ve yöneticilerin
%21,8’i, velilerin %23,1’i ise “çoğunlukla sınıflarında görme, işitme, zihinsel engelliler
sınıf öğretmenlerinden biri”nin görev yaptığını belirtmişlerdir. Öğretmen ve
yöneticilerin %4,1’i velilerin ise %8,5’i okullarında 1-5. sınflarda “normal sınıf
öğretmeni”nin görev yaptığını belirtmişlerdir.
Tablo 4.25.’te eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulları öğretmen,
yönetici ve velilerinin okullarındaki sınıf öğretmenlerinin alanlarına ilişkin görüşleri yer
almaktadır.
85
Tablo 4.25. Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Okullarında Görev Yapan Sınıf Öğretmenlerinin Alanlarına İlişkin Görüşleri
SORULAR SINIF ÖĞRETMENLERİNİN
ALANLARI f
%
Öğretmen ve
Yönetici Veli
f 140 147 Zihinsel engelliler sınıf öğretmeni % 67,3 67,1 f 14 10 Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel
engelliler sınıf öğretmenlerinden biri % 6,7 4,6 f 4 31
Normal sınıf öğretmeni % 1,9 14,2 f 43 28
Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni % 20,7 12,8 f 7 3
Diğer % 3,4 1,4 f 208 219
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 1-8. sınıflarında hangi sınıf öğretmenleri görev yapmaktadır?
Toplam % 100 100 f 205 144
Evet % 82,3 64,9 f 22 36
Bazen % 8,8 16,2 f 22 42
Hayır % 8,8 18,9 f 249 222
Eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulunda branş öğretmeni tarafından okutulan derslere sınıf öğretmeni de katılmakta mıdır?
Toplam % 100 100
Tablo 4.25.’te görüldüğü gibi eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki öğretmen ve yöneticilerin %67,3’ü, velilerin %67,1’i okullarında 1-8.
sınıflarda “zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden biri”nin görev yaptığını, öğretmen
ve yöneticilerin %6,7’si, velilerin %4,6’sı ise sınıflarında “çoğunlukla zihinsel
engelliler sınıf öğretmenlerinden biri”nin görev yaptığını belirtmişlerdir. Öğretmen ve
yöneticilerin %1,9’u okullarında 1-8 sınıflarda “normal sınıf öğretmeni”nin, velilerin ise
%14,2’si “normal sınıf öğretmeni”nin görev yaptığını belirtmişlerdir.
“Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulunda branş öğretmeni tarafından
okutulan derslere sınıf öğretmeni de katılmakta mıdır?” sorusuna öğretmen ve
yöneticilerin %82,3’ü, velilerin %64,9’u sınıf öğretmeninin de derse katıldığını
belirtirken, öğretmenlerin %8,8’i, velilerin %16,2’si sınıf öğretmenlerinin bazen derse
katıldığını, öğretmenlerin %8,8’i, velilerin %18,9’u ise sınıf öğretmeninin branş
öğretmeni ile beraber derse katılmadığını belirtmişlerdir.
Tablo 4.26.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarındaki öğretmen ve yöneticilerin okullarındaki zorunlu dersler ve
saatleri ile ilgili görüşleri yer almaktadır.
86
Tablo 4.26. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilerin, Okullarında Okutulan Zorunlu Dersler ve Saatleri ile İlgili Görüşleri
Görüş belirtmeyen 68 90,7 210 86,5 14 100 237 91,1İşitm.Eng. İ.Ö.O. : İşitme Engelliler İlköğretim Okulu Eğit.Zihin.Eng. İ.Ö.O.:Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.O. Görme Eng. İ.Ö.O.: Görme Engelliler İlköğretim Okulu Ortp.Eng. İ.Ö.O. :Ortopedik Engelliler İlköğretim O.
87
Tabloda 4.26.’da görüldüğü gibi Görsel Sanatlar, Müzik ve Beden Eğitimi ders
saatleri ile ilgili öğretmenlerin yarıya yakını %40 ile 60 oranlarında görüşlerini bu
derslerin saatleri artırılmalı şeklinde belirtirken, bu derslerin dışında kalan diğer zorunlu
derslerden bazıları için hiç görüş belirtmemişler, bazıları için ise en çok %25’lere varan
oranlarda “artırılmalı”, “azaltılmalı” veya “olmasın” şeklinde görüş belirtmişlerdir.
Türkçe ders saati için görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %5,3’ü,
işitme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %14,8’i, ortopedik engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin %7,1’i ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okulu öğretmenlerinin %6,2’si artırılmalı görüşündedir.
Matematik ders saati için öğretmenlerin görüşleri görme engellilerde %21,3,
işitme engellilerde %11,1, ortopedik engellilerde %7,1 ve eğitilebilir zihinsel
Teknoloji ve Tasarım ders saati için görme engelliler okulu %10,7, işitme
engelliler okulu %20,2, ortopedik engelliler okulu %14,3, eğitilebilir zihinsel engelliler
okulu öğretmenleri %7,3 oranlarında artırılmalı demişlerdir.
Trafik Güvenliği ders saati için görme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin %4’ü azaltılmalı, %5,3’ü artırılmalı, işitme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin de %5,3’ü, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin %4,2’si artırılmalı görüşündeler.
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler ders saati için görme engelliler okulu
öğretmenlerinin %8’i, işitme engelliler okulu öğretmenlerinin %13,2’si, eğitilebilir
zihinsel engelliler okulu öğretmenlerinin %6,2’si artırılmalı görüşündedirler.
89
Tablo 4.27.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticilerinin okullarında tercih edilen seçmeli derslerle
ilgili görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.27. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilere Göre, Okullarında Seçmeli Derslerden Tercih Edilenler
OKULLAR
SEÇMELİ DERSLER Seçilme Oranları
Görme Eng. İ.Ö.O. N=75
İşitme Eng. İ.Ö.O. N=243
Ortp. Eng. İ.Ö.O. N=14
Eğit. Zihin. Eng. İ.Ö.O.
N=260
GENELN=592
f 2 6 - 15 23 Beslenme Bilgisi % 2,7 2,5 - 5,8 3,9 f 20 70 5 48 143
Bağımsız Yaşam Becerileri % 6,7 0,8 - 2,7 2,4 f - 9 - 5 14
Tarım % - 3,7 - 1,9 2,4 f 5 25 2 6 38
Takviye ve Etüt Çalışmaları % 6,7 10,3 14,3 2,3 6,4 f 3 4 - 93 100
Toplumsal Uyum Becerileri % 4,0 1,6 - 35,8 16,9
İşitm.Eng. İ.Ö.O. : İşitme Engelliler İlköğretim Okulu. Eğit.Zihin.Eng. İ.Ö.O.:Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.O. Görme Eng. İ.Ö.O.: Görme Engelliler İlköğretim Okulu Ortp.Eng. İ.Ö.O. :Ortopedik Engelliler İlköğretim O.
90
Tablo 4.27.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler,
okullarında en çok tercih edilen seçmeli dersleri şu şekilde sıralamışlardır:
Türkiye’deki görme engelliler ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya
katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli derslerden ilk
üçünü %26,7 Bilişim Teknolojileri, %20 Beden Eğitimi ve Rehabilitasyon (görme
engelliler ilköğretim okullarında Bağımsız Hareket), %13,3 Braille Yazı ve Matematik
Öğretimi olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki işitme engelliler ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya
katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli derslerden ilk
üçünü %28,8 Bilişim Teknolojileri, %21,8 Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol,
Voleybol, Masa Tenisi), %14,8 Güzel Konuşma ve Yazma olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamından
araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli
derslerden ilk üçünü %35,7 Bilişim Teknolojileri, %21,4 Halk Kültürü, %14,3 Takviye
ve Etüt Çalışmaları olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının tamamından
araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli
derslerden ilk üçünü %35,8 Toplumsal Uyum Becerileri, %18,5 Bilişim Teknolojileri,
%10,8 Güzel Konuşma ve Yazma olarak belirtmişlerdir.
91
Tablo 4.28.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okulu öğretmenlerinin, seçmeli derslerden okullarında zorunlu olmasını istedikleri
derslerle ilgili görüşler yer almaktadır.
Tablo 4.28. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilerin Zorunlu Olmasını İstedikleri Seçmeli Dersler
OKULLAR
SEÇMELİ DERSLER Zorunlu
Ders Olsun
Görme Eng. İ.Ö.O. N=75
İşitme Eng. İ.Ö.O. N=243
Ortp. Eng. İ.Ö.O. N=14
Eğit. Zihin. Eng. İ.Ö.O.
N=260
GENEL N=592
f 3 15 2 18 38 Beslenme Bilgisi % 4,0 6,2 14,3 6,9 6,4 f 10 41 2 17 70
Bağımsız Yaşam Becerileri % 21,3 5,8 28,6 15,8 12,7 f - 16 - 18 34
Tarım % - 6,6 - 6,9 5,7 f 1 9 - 10 20
Takviye ve Etüt Çalışmaları % 1,3 3,7 - 3,8 3,4 f 6 28 3 35 72
Toplumsal Uyum Becerileri % 8,0 11,5 21,3 13,5 12,2
İşitm.Eng. İ.Ö.O. : İşitme Engelliler İlköğretim Okulu Eğit.Zihin.Eng. İ.Ö.O.:Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.O. Görme Eng. İ.Ö.O.: Görme Engelliler İlköğretim Okulu Ortp.Eng. İ.Ö.O. :Ortopedik Engelliler İlköğretim O.
92
Tablo 4.28.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler,
okullarında zorunlu ders olmasını istedikleri seçmeli derslerden en çok tercih ettikleri
dersleri şu şekilde sıralamışlardır:
Türkiye’deki görme engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve öğretmenler
zorunlu olsun dedikleri seçmeli derslerden ilk üçünü %24 Beden Eğitimi ve
Rehabilitasyon (görme engelliler ilköğretim okullarında Bağımsız Hareket), %21,3
Bağımsız Yaşam Becerileri ve %16 Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk
Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki işitme engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve öğretmenler
zorunlu olsun dedikleri seçmeli derslerden ilk üçünü %23 Sanat Etkinlikleri (Drama,
Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel), %20,2 Spor
Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi) ve %16,9 Bilişim
Teknolojileri olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki ortopedik engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve öğretmenler
zorunlu olsun dedikleri seçmeli derslerden ilk üçünü %28,6 Bağımsız Yaşam Becerileri,
%28,6 Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim,
Fotoğrafçılık, Heykel) ve %21,3 Toplumsal Uyum Becerileri olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve
öğretmenler zorunlu olsun dedikleri seçmeli derslerden ilk üçünü %15,8 Bağımsız
Yaşam Becerileri, %13,5 Toplumsel Uyum Becerileri ve %13,1 Sanat Etkinlikleri
(Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) olarak
belirtmişlerdir.
Tablo 4.29.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarında mezun ve ayrılanların takibi ile ilgili bu okullardaki yönetici ve
öğretmenlerin görüşleri yer almaktadır.
93
Tablo 4.29. Özel Eğitim Okullarında Mezun ve Ayrılanların Takibi ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici SORU GÖRÜŞLER
f % Evet 178 32,4 Kısmen 278 50,5 Hayır 94 17,1
Okulunuzda mezun ve ayrılanların takibi yapılmakta mıdır?
Toplam 550 100
Tablo 4.29.’a göre görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel
eğitim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin %32,4’ü mezun olan ve okuldan ayrılan
öğrencilerin takibinin yapıldığını, yarısı “kısmen” takibin yapıldığını, %17,1’i ise
mezun ve ayrılanların takibinin yapılmadığını belirtmişlerdir.
Tablo 4.30.’da yönetici, öğretmen ve velilere, özel eğitim gerektiren çocukların
okullaşmasında yaşanan kayıpların nedenleri açık uçlu olarak sorulmuş, verdikleri
cevaplar kodlanarak her grubun frekansları sıralanmıştır. Tabloda görüldüğü gibi engelli
çocukların okullaşamamasının en önemli nedenlerinin (öğretmen ve velilere göre
sıralaması farklı olsa da) ilk beşi aynıdır.
Yönetici ve öğretmenler, özel eğitim gerektiren engelli çocukların
okullaşamamasındaki ilk on nedeni:
- RAM’larca ailelerin bilgilendirilmemesi, yönlendirilmemesi ve aile eğitimi yapılmaması,
- Ailenin ilgisizliği,
- Özel eğitim okullarının yaygınlaştırılamaması, ulaşım sorunu ve bazı il ve ilçelerde özel eğitim okulunun olmaması,
- Ailelerin çocuklarından utanması, bu durumu saklaması ve kabullenememsi,
- Ailelere özel eğitim okullarının tanıtılmaması, ailelerin bu okullardan haberdar olmaması,
- Ailelerin çocuklarına güvenmemesi ve çocuğu özürlü olduğu için bir beklentisi olmaması,
- Engelli bireylerin teşhis ve tespitinin erken ve yeterli yapılmaması,
- Toplumun ve sivil toplum kuruluşlarının bilinçlendirilmemesi,
- Özel eğitim okul ve sorunları ile ilgilenilmemesi, özel eğitim okullarının ve eğitim sisteminin yetersiz olması,
- Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin okul olarak algılanması, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin öğrencileri kendi bünyelerine alarak özel eğitim okullarına gitmelerini engellemesi olarak belirtmişlerdir.
94
Tablo 4.30. Öğretmen ve Velilerin Özel Eğitim Gerektiren Çocukların Okullaşmasındaki Kayıpların Nedenleri ile İlgili Görüşleri*
Öğretmen N=592
Veli N=570
DÜŞÜNCELER f
Sıra No
f Sıra No
RAM’larca ailelerin bilgilendirilmemesi, yönlendirilmemesi, aile eğitimi yapılmaması 181 1 113 1
Ailenin ilgisizliği 113 2 109 2 Özel eğitim okullarının yaygınlaştırılamaması, ulaşım sorunu bazı il ve ilçelerde özel eğitim okulunun olmaması 63 3 63 5
Ailelerin çocuklarından utanmaları, bu durumu saklamaları, kabullenememeleri 62 4 69 3
Ailelere özel eğitim okullarının tanıtılmaması, ailelerin bu okullardan haberdar olmaması 59 5 66 4
Ailelerin çocuklarına güvenmemesi, özürlü olduğu için bir beklentisi olmaması 55 6 38 7
Engelli bireylerin teşhis ve tespitinin erken ve yeterli yapılmaması 51 7 9 15 Toplumun ve sivil toplum kuruluşlarının bilinçlendirilmemesi 46 8 11 12 Özel eğitim okul ve sorunları ile ilgilenilmemesi, özel eğitim okullarının ve eğitim sisteminin yetersiz olması 46 9 37 8
Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin okul olarak algılanması, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin öğrencileri kendi bünyelerine alarak, özel eğitim okullarına gitmelerini engellemeleri
37 10 4 19
RAM’lar, aileler ve okulların yeterince işbirliği yapmaması, engelli çocuğun takibinin sürekli yapılmaması 29 11 - -
Genel müdürlüklerin yeterli çalışma yapmaması 25 12 - - Zamanında ve yeterli tıbbi tanılama ve değerlendirme yapılmaması 20 13 - - Ailelerin maddi durumlarının yetersiz olması 18 14 45 6 Yatılı çocukların aileden uzak kalmak istememesi ve ailelerin çocuğunu yatılı bırakmaması 17 15 6 17
RAM’ın yanlış tanı ve teşhis koyması 11 16 3 21 Özel eğitim alanında yeterli ve nitelikli öğretmen olmaması 7 17 10 14 Engelli çocukların dışlanması 6 18 33 9 Ailenin, fiziksel olarak hareket kabiliyeti yeterli olmayan çocuklarını taşıyamaması ve evde eğitim yapılmaması 6 19 1 25
Okul öncesi eğitim uygulamalarının olmaması 5 20 - - İşitme engelliler için cihaz desteğinin sağlanmaması 5 21 - - Öğrencileri okula çekecek cazip çalışmaların yapılmaması 5 22 21 10 Öz bakım becerileri eğitimi verilmemesi 4 23 2 24 Yöneticilerin özel eğitim konusunda yetersiz olması 4 24 - - Yatılı kalmak isteyen öğrencilerin kişisel bakımını yapamaması 3 25 - - Okullarda özel eğitim sınıflarının olmaması 3 26 2 23 Ailelerin bağımsız yaşam becerileri kazanma, öz bakım becerileri gibi temel beceri alışkanlıklarını çocuğun yerine kendilerinin yapması
2 27 - -
Köylerde yaşayan engelliler için eğitim imkânının olmaması 2 28 7 16 Çocukların kendilerini ifade edememeleri, anlamamaları, sıkılmaları sonucu okulu sevmemeleri
2 29 19 11
Müfredatın engelli öğrencilere göre uyarlanmaması 2 30 - - Denetim olmaması 1 31 - - Normal ilköğretim okullarının engelli çocukları almak istememesi 1 32 4 18 Düzey ve ihtiyaçlarına uygun bir meslek sahibi olamamaları - - 10 13 Çocukların birbirlerine ve çevreye karşı şiddet göstermeleri - - 3 20 Ailenin zamanının olmaması - - 2 22 TOPLAM 891 687
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
95
Veliler ise, özel eğitim gerektiren çocukların okullaşamamasındaki ilk on
nedeni:
- RAM’larca ailelerin bilgilendirilmemesi, yönlendirilmemesi ve aile eğitimi yapılmaması,
- Ailenin ilgisizliği,
- Ailelerin çocuklarından utanması, bu durumu saklaması ve kabullenememesi,
- Ailelere özel eğitim okullarının tanıtılmaması, ailelerin bu okullardan haberdar olmaması,
- Özel eğitim okullarının yaygınlaştırılamaması, ulaşım sorunu ve bazı il ve ilçelerde özel eğitim okulunun olmaması,
- Ailelerin maddi durumlarının yetersiz olması,
- Ailelerin çocuklarına güvenmemesi ve çocuğu özürlü olduğu için bir beklentisi olmaması,
- Özel eğitim okul ve sorunları ile ilgilenilmemesi, özel eğitim okullarının ve eğitim sisteminin yetersiz olması,
- Engelli çocukların dışlanması ve
- Öğrencileri okula çekecek cazip çalışmaların yapılmaması olarak belirtmişlerdir.
Tablo 4.30. ile ilgili 4 okul türünün (görme, işitme, ortopedik engelliler ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu) öğretmen görüşlerine ait bilgiler Ek 3.’te
29. soru tablosunda, veli görüşlerine ait bilgiler Ek 4.’te 28. soru tablosunda okul
türlerine göre ayrı olarak verilmiştir.
Tablo 4.31.’de ilköğretimden sonra engelli öğrencilerin ortaöğretim okulları, iş
okulları ve iş eğitim merkezlerine devam etmeleri için nelerin yapılması gerektiğine
ilişkin açık uçlu sorulan soruya öğretmen ve velilerin verdikleri cevaplar kodlanarak,
her grubun frekansları önem sırasına göre sıralanmıştır.
96
Tablo 4.31. İlköğretimden Sonra Öğrencilerin, Ortaöğretim Okulları, İş Okulları, İş Eğitim Merkezlerine Devam Etmeleri İçin Yapılması Gerekenler Konusunda Öğretmen ve Veli Görüşleri*
Öğretmen N=592
Veli N=570
DÜŞÜNCELER
f Sıra No
f Sıra No
İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri ve iş okulları açılmalı.
105 1 94 2
Yapabilecekleri iş konularında eğitim verilmeli, düzey ve ihtiyaçlarına uygun bir meslek sahibi olmaları, iş alanları ve iş imkânları sağlanmalı; böylece bu okullara talep arttırılmalı (Düzey ve ihtiyaçlarına uygun bir meslek sahibi olmaları).
102 2 - -
Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre, ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli.
87 3 62 3
Aileler ve toplum bilinçlendirilmeli ve aile eğitimi yapılmalı . 78 4
Özel eğitim okulları tanıtılarak aileler bu konuda bilgilendirilmeli. 68 5 29 4 Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı.
67 6 117 1
Engellilere ait meslek liseleri ve iş okullarında daha çok meslek dalında mesleki eğitim verilerek işlevselliği artırılmalı.
42 7 - -
Özel eğitim alanında eğitim verebilecek öğretmenler yetiştirilmeli ve uzman öğretmenlerle eğitim verilmeli.
31 8 27 5
Engelli öğrencilerin kayıtlarında engelsiz ilköğretim ve ortaöğretim okulları istekli olmalı veya normal okullar ve özel eğitim okulları kaynaştırma eğitim uygulaması yapmalı.
23 9 1 11
Özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri zorunlu olmalı 21 10 Öğrenciler maddi ve manevi olarak desteklenmeli, kırtasiye ihtiyaçları karşılanmalı ve belli bir miktarda ücret, burs verilmeli.
18 11 - -
Özel eğitimle ilgili işleyen bir sistem kurulmalı, MEB, RAM ve okullar koordineli bir şekilde çalışmalı.
11 12 - -
Engelli çocuklar ortaöğretim okullarına sınavsız, kontenjanla alınarak ortaöğretim için teşvik edilmeli.
9 13 - -
Korumalı iş yerleri oluşturup, engelli öğrencilerin iş yerlerinde kurs veya staj görmeleri sağlanmalı.
8 14 2 10
Berberlik, garsonluk, aşçılık, marangozluk kursları gibi el becerileri eğitimi verilmeli.
7 15 15 7
Engelli çocukların sosyalleşme ve iletişim sağlaması açısından bağımsız yaşam ve toplumsal yaşam becerileri kazandırılmalı.
7 16 - -
Ortaöğretim okullarındaki öğretmen ve yöneticiler özel eğitim konusunda eğitilmeli.
3 17 - -
Engellilere ait meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezlerinde de çocuklara destek eğitim verilmeli.
2 18 3 9
Gezici öğretmen olmalı. 2 19 - -
Her okulda bir özel eğitim öğretmeni olmalı. 2 20 - -
Az gören öğrencilere anadolu güzel sanatlar liselerinin Müzik bölümüne giriş imkânı sağlanmalı.
1 21 - -
Okullarda kaynak oda olmalı. 1 22 - -
İş okulları ve iş eğitim merkezlerinde yeterli mesleki eğitim verilmeli. - - 18 6
Çocuklar ortaöğretim ve iş okulları için teşvik edilmeli, desteklenmeli. - - 11 8
Özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezlerinde döner sermaye oluşturulmalı.
- - 1 12
TOPLAM 695 380 * Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
97
Yönetici ve öğretmenlere göre, engelli öğrencilerin ilköğretimden sonraki
eğitimlerine devam etmeleri için yapılacak ilk on çalışma aşağıda verilmiştir:
- İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri ve iş okulları açılmalı.
- Yapabilecekleri iş konularında eğitim verilmeli, düzey ve ihtiyaçlarına uygun bir meslek sahibi olmaları, iş alanları ve iş imkanları sağlanmalı böylece bu okullara talep arttırılmalı.
- Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli.
- Aileler ve toplum bilinçlendirilmeli ve aile eğitimi yapılmalı.
- Özel eğitim okulları tanıtılarak aileler bu konuda bilgilendirilmeli.
- Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı.
- Engellilere ait meslek liseleri ve iş okullarında daha çok meslek dalında mesleki eğitim verilerek işlevselliği artırılmalı.
- Özel eğitim alanında eğitim verebilecek öğretmenler yetiştirilmeli ve uzman öğretmenlerle eğitim yapılmalı.
- Engelli öğrencilerin kayıtlarında engelsiz ilköğretim ve ortaöğretim okulları istekli olmalı veya normal okullar ve özel eğitim okulları kaynaştırma eğitim uygulaması yapmalı.
- Özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri zorunlu olmalı.
Velilere göre, engelli öğrencilerin ilköğretimden sonraki eğitimlerine devam
etmeleri için yapılacak ilk on çalışma aşağıda verilmiştir:
- Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı.
- İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri ve iş okulları açılmalı.
- Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli.
- Özel eğitim okulları tanıtılarak aileler bu konuda bilgilendirilmeli.
98
- Özel eğitim alanında eğitim verebilecek öğretmenler yetiştirilmeli ve uzman öğretmenlerle eğitim yapılmalı.
- İş okulları ve iş eğitim merkezlerinde yeterli mesleki eğitim verilmeli.
- Berberlik, garsonluk, aşçılık, marangozluk kursları gibi el becerileri eğitimi verilmeli.
- Çocuklar ortaöğretim ve iş okulları için teşvik edilmeli, desteklenmeli.
- Engellilere ait meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezlerinde de çocuklara destek eğitim verilmeli.
%16 oranında “diğer” şıkkı içinde; “çocuğun engel durumu ile ilgili bilgilendirme ve
rehberlik konularında aile eğitimi”, çocuk psikolojisi, çocuk gelişimi, aileye psikolojik
destek”, “bilgisayar” ve “ahşap işleme, makrome, boyama gibi el becerileri” (Ek 4.’te
24. soru tablosunda okul türlerine göre detayı var.) kursları, %14,7 oranında resim
kursu, %13,5 oranında müzik kursu ve %12,8 oranında yabancı dil kursu istemişlerdir.
Tablo 4.33.’te özel eğitim okullarının denetimi ile ilgili öğretmen ve
yöneticilerin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.33. Özel Eğitim Okullarındaki Denetim ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici SORU GÖRÜŞLER
f %
Evet 99 17,5
Hayır 468 79,1 Okulunuzun denetimi özel eğitim veya psikolojik danışma ve rehberlik alanından müfettişlerce mi yapılıyor? Toplam 567 100
Tabloya bakıldığında, öğretmen ve yöneticilerin %80’i özel eğitim okullarının
denetiminin özel eğitim veya psikolojik danışma ve rehberlik alanından müfettişler
tarafından yapılmadığı görülmektedir.
100
Tablo 4.34.’te görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel
eğitim okullarındaki yönetici, öğretmenler ile velilerin “engelli öğrencilerin, normal
okullarda engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim uygulaması”
hakkındaki görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş, öğretmen, yönetici ve veli
görüşleri ki-kare olarak karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.34. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı
Engelli öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik
eğitim uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz? GRUPLAR f
%
Olumsuz Olumlu Toplam
f 183 393 576 Satır % 31,8 68,2 100 Öğretmen ve Yönetici
Sütun % 45,2 56,5 52,3 f 222 303 525
Satır % 42,3 57,7 100 Veli Sütun % 54,8 43,5 47,7
f 405 696 1101 Satır % 36,8 63,2 100 Toplam Sütun % 100 100 100
χ2=13,059 P=0,000
Tablo 4.34.’e göre öğretmenler %68,2, veliler %57,7 oranında engelli
öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya
yönelik eğitim uygulamasını “olumlu” bulmaktadırlar. Öğretmenlerin %31,8’i, velilerin
ise %42,3’ü kaynaştırma eğitim uygulamasını “olumsuz” bulmaktadırlar. Tabloya göre
(χ2(1)=13,059, p=0,000<0,05) gruplar arasında anlamlı bir fark vardır.
Tablo 4.35.’te görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel
eğitim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin “engelli öğrencilerin, normal okullarda
engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim uygulaması” hakkındaki
görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş, 4 okul türü olarak görme, işitme,
ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki öğretmen ve
yöneticilerin görüşleri ki-kare olarak karşılaştırılmıştır.
101
Tablo 4.35. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Bu Okullardaki Öğretmen ve Yöneticilerin Görüşlerinin Dağılımı
Engelli öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik
eğitim uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz? GRUPLAR f
%
Olumsuz Olumlu Toplam
f 25 48 73 Satır % 34,2 65,8 100
Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 13,7 12,2 12,7 f 75 157 232
Satır % 32,3 67,7 100 İşitme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 41,2 40,1 40,4 f 5 9 1410
Satır % 35,7 64,3 100 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 2,7 2,3 2,4 f 77 178 255
Satır % 30,2 69,8 100 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 42,3 45,4 44,4 f 182 392 574
Satır % 31,7 68,3 100 Toplam Sütun % 100 100 100
χ2=0,631 P=0,889
Tablo 4.35.’te görme engelliler ilköğretim okulu yönetici ve öğretmenleri
%65,8, işitme engelliler ilköğretim okulu yönetici ve öğretmenleri %67,7, ortopedik
engelliler ilköğretim okulu yönetici ve öğretmenleri %64,3 ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okulu yönetici ve öğretmenleri %69,8 oranında kaynaştırma eğitim
uygulamasını “olumlu” bulmaktadırlar. Tabloya göre (χ2(3)=0,631, p=0,889>0,05)
gruplar arasında anlamlı bir fark yoktur.
Tablo 4.36.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel
eğitim okullarındaki velilerin “engelli öğrencilerin, normal okullarda engelli olmayan
öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim uygulaması” hakındaki görüşleri frekans ve
yüzde olarak incelenmiş, 4 okul türü olarak görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki velilerin görüşleri ki-kare olarak
karşılaştırılmıştır.
102
Tablo 4.36. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Bu Okullardaki Velilerin Görüşlerinin Dağılımı
Engelli öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik
eğitim uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz? GRUPLAR f
%
Olumsuz Olumlu Toplam
f 31 32 63 Satır % 49,2 50,8 100
Görme engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 14,1 10,7 12,1 f 76 122 198
Satır % 38,4 61,6 100 İşitme engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 34,5 40,8 38,2 f 7 6 13
Satır % 53,8 46,2 100 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 3,2 2,0 2,5 f 106 139 245
Satır % 43,3 56,7 100 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 48,2 46,5 47,2 f 220 299 519
Satır % 42,4 57,6 100 Toplam Sütun % 100 100 100
χ2=3,275 P=0,351
Tablo 4.36.’da görüldüğü gibi veliler tarafından kaynaştırma eğitim uygulaması
öğretmenler kadar yüksek oranda olumlu bulunmamaktadır.
Okul türlerine göre ayrı ayrı bakıldığında görme engelliler ilköğretim okulu
velileri birbirine yakın oranda bir değerlendirme yaparak %50,8 oranında kaynaştırma
eğitim uygulamasını olumlu bulurken, %49,2 oranında olumsuz bulmaktadırlar.
İşitme engelliler ilköğretim okulu velilerinin %61,6’sı, eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okulu velilerinin %56,7’si kaynaştırma eğitim uygulamasını
olumlu bulmaktadır.
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velileri ise kaynaştırma eğitim
uygulamasını %53,8 oranında olumsuz olarak değerlendirmişlerdir.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
velilerinin genel olarak %57,6’sı, kaynaştırma eğitim uygulamasını olumlu bulurken,
%42,4’ü kaynaştırma eğitim uygulamasını olumsuz bulmaktadır. Tabloya göre
(χ2(3)=3,275, p=0,351>0,05) gruplar arasında anlamlı bir fark yoktur.
103
Tablo 4.37.’de engelli bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum örgütleri
ve üniversitelerin özel eğitim okulurıyla ilişkileri hakkında öğretmen, yönetici ve veli
görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.37. Araştırmaya Katılan Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Engelli Bireylere Yönelik Etkinlik Gösteren Sivil Toplum Örgütleri ve Üniversitelerin Özel Eğitim Okullarıyla İlişkilerine Yönelik Görüşleri
Özel eğitime ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum kuruluşlarının okulunuzla iş birliği yeterli midir?
Toplam 572 100 533 100
Evet 26 4,5 59 11,2
Kısmen 99 17,2 121 22,9
Hayır 450 78,3 349 66,0 Üniversitelerin okulunuzdaki eğitime katkısı ve iş birliği yeterli midir?
Toplam 575 100 529 100
Evet 26 4,5
Kısmen 116 20,1
Hayır 434 75,3
Okulunuzda eğitim araç-gereç ve materyallerinin hazırlanması, geliştirilmesi ve araç-gereçlerin niteliği ve uygunluğunun değerlendirilmesi ile ilgili üniversitelerin ilgili bölümleri ile iş birliği yapılmakta mıdır? Toplam 576 100
Tablo 4.37.’ye bakıldığında üniversite ve engelli bireylere yönelik etkinlik
gösteren sivil toplum örgütleri ile ilgili öğretmen, yönetici ve veli görüşleri birbirlerine
oldukça yakın ve paralel doğrultudadır.
Özel eğitim ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum
kuruluşlarının özel eğitim okulları ile iş birliğini öğretmen ve yöneticiler %49,8, veliler
%48,6 gibi yarıya yakın oranlarda yetersiz bulmuşlardır. Özel eğitim ihtiyacı olan
bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum örgütlerinin iş birliğini öğretmen ve
yöneticilerden %12,1’i, velilerden de %12,9’u yeterli bulmuşlardır.
Üniversitelerin özel eğitim okulları ile iş birliğini öğretmen ve yöneticiler
%78,3, veliler de %66 sivil toplum örgütlerine oranla daha çok yetersiz bulmuşlardır.
Üniversitelerin iş birliğini öğretmen ve yöneticiler %4,5, veliler de %11,9 çok düşük
oranlarda yeterli bulmuşlardır.
Özel eğitim okullarında araç-gereç ve materyallerinin hazırlanması,
geliştirilmesi, niteliği ve uygunluğunun değerlendirilmesi ile ilgili yönetici ve
104
öğretmenler ancak %4,5 oranında üniversitelerin özel eğitim bölümlerinin iş birliği
yaptığını, %20 oranında ise kısmen iş birliği yaptığını belirtirken, %75 oranında iş
birliği olmadığını belirtmişlerdir.
Tablo 4.38.’de yönetici ve öğretmenlere, özel eğitim ve özel eğitim okulları ile
ilgili bekledikleri iş birliği ve katkılar açık uçlu olarak sorulmuş, verilen cevaplar
kodlanarak, her grubun frekansları sıralanmıştır.
Tablo 4.38. Öğretmenlerin, Üniversitelerden Özel Eğitim ve Özel Eğitim Okulları ile İlgili Bekledikleri İş Birliği ve Katkılar*
Öğretmen ve Yönetici
N=592 Özel Eğitim Okullarındaki Öğretmenlerin Üniversitelerden Beklediği İş
Birliği ve Katkılar
f Önem Sırası
Özel eğitimle ilgili yeni yöntem ve eğitim materyali geliştirmeleri ve materyal sağlamalı.
113 1
Okullarda, yönetici, öğretmen, öğrenci ve ailelere kurs, seminer gibi eğitimler vermeli.
103 2
Üniversitelerin özel eğitim bölümleri ve ilgili alanlarındaki akademisyen ve öğrenciler, özel eğitim okullarını ziyaret etmeli, programlarla, karşılaşılan güçlüklerle ilgili bilgi almak için iletişim kurmalı.
95 3
Yeni öğretim yöntem ve teknikleri hakkında gelişmelerle ilgili okullara bilgi vermeli.
63 4
Eğitim araç-gereçleri hazırlanmasında destek vermeli. 39 5
Toplumu bilinçlendirme seminerleri yaparak, özel eğitimin yaygınlaşmasını sağlamalı.
34 6
Üniversiteler özel eğitim bölümleri açmalı ve nitelikli özel eğitim öğretmeni yetiştirmeli.
34 7
Özel eğitim bölümü öğrencileri, mutlaka özel eğitim okullarında staj yapmalı. 34 8
Eğitimi dört duvar arasından kurtarmak için özel eğitim okulları için gezi, sporsal, sanatsal, sosyal ve kültürel faaliyetler yapılmalı.
33 9
Öğretmenlere danışmanlık yapmalı. 28 10
Teknoloji ve tasarım birimindeki dersler, üniversite öğrencilerinin yaratıcılıkları ile geliştirilmeli ve bu konuda seminer verilmeli.
28 11
Üniversitelerde yapılan projeler özel eğitim okullarında uygulanmalı. 26 12
Eğitim programları ve BEP ile ilgili iş birliği yapmalı. 17 13
Bütün branşlarda öğretmen adayları, özel eğitim okullarında staj yapmalı. 8 14
TOPLAM 655
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
Tabolo 4.38.’e bakıldığında öğretmen ve yöneticiler üniversitelerden en çok,
“özel eğitimle ilgili yeni yöntem ve eğitim materyali geliştirmeleri ve materyal
105
sağlamaları”, “okullarda yönetici, öğretmen, öğrenci ve ailelere kurs, seminer gibi
eğitimler vermeleri”, “üniversitelerin özel eğitim bölümleri ve ilgili alanlarındaki
akademisyen ve öğrencilerin özel eğitim okullarını ziyaret etmeleri, programlarda,
karşılaşılan güçlüklerle ilgili bilgi almak için iletişim kurmaları”, “yeni öğretim yöntem
ve teknikleri hakkında gelişmelerle ilgili okullara bilgi vermeleri”, “eğitim araç-
gereçleri hazırlanmasında destek vermeleri” konularında iş birliği ve katkı
istemektedirler.
Tablo 4.38. ile ilgili 4 okul türünün (görme, işitme, ortopedik engelliler ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu) öğretmen görüşlerine ait bilgiler ayrı
ayrı Ek 3.’te 40. soru tablosunda verilmiştir.
Tablo 4.39.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulunda çalışan öğretmen ve yöneticilerin, özel eğitim öğretmenlerinin
yüksek öğretim programlarından mezuniyet yeterlilikleri ile ilgili görüşleri yer
almaktadır.
Tablo 4.39. Özel Eğitim Okullarında Çalışan, Özel Eğitim Alanı Öğretmenlerinin, Yükseköğretim Programlarından Mezuniyet Yeterlikleri ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici GÖRÜŞLER
f %
Öğretmenler, mezuniyet alanlarından yetersiz gelmektedir 189 34,1
Öğretmenler mezuniyet alanlarından yeterli gelmektedir 366 65,9
Toplam 555 100
Öğretmen ve yöneticiler özel eğitim alanı öğretmenlerinin yükseköğretim
programlarından mezuniyet yeterliliklerini %65,9 oranında yeterli bulmaktadırlar.
Yetersiz bulanların oranı %34,1’dir.
Tablo 4.40.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulunda çalışan öğretmen ve yöneticilerin, özel eğitim okullarında çalışma
memnuniyetleri ile ilgili görüşleri yer almaktadır.
106
Tablo 4.40. Özel Eğitim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Çalışma Memnuniyetleri ile İlgili Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici GÖRÜŞLER
f %
Evet 419 72,2
Kısmen 138 23,8
Hayır 23 4,0
Toplam 580 100
Öğretmen ve yöneticilerin %72,2’si özel eğitim okullarında çalışmaktan
memnun olduklarının belirtmişlerdir. Öğretmen ve yöneticilerin %23,8’i kısmen
memnun olduğunu belirtirken, memnun olmayanların oranı %4’tür.
Tablo 4.41.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulunda çalışan öğretmen ve yöneticilerin, ücretleri ile ilgili görüşleri yer
almaktadır.
Tablo 4.41. Özel Eğitim Okullarında Çalışan Yönetici ve Öğretmenin Ücretleri ile İlgili Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici GÖRÜŞLER
f %
Normal okullara göre %25 daha fazla olan şu anki uygulama devam etmeli 130 23,0
Normal okullardaki yönetici ve öğretmenlere göre %50 daha fazla olmalı 283 50,2
Normal okullardaki yönetici ve öğretmenlere göre %50’den de fazla olmalı 151 26,8
Toplam 564 100
Yönetici ve öğretmenlerin yarısı, özel eğitim okullarında ücretlerin normal
okullarda (özel eğitim olmayan okullar) çalışan öğretmen ve yöneticilere göre %50 daha
fazla olmalı derken, %26,8’i %50’den de fazla olmalı diye görüş belirtmişlerdir.
Öğretmen ve yöneticilerin %23’i de özel eğitim okulunda çalışan öğretmen ve
yöneticilerin normal okullarda çalışan öğretmen ve yöneticilere göre %25 daha fazla
ücret aldığı şimdiki uygulamanın devam etmesini istemişlerdir.
Tablo 4.42.’de Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarındaki yöneticilere göre, Özel Eğitim Hizmetleri
Yönetmeliği Madde 67’de özel eğitim okullarında görev yapacak “Diğer Personel”
olarak belirtilenlerden okullarında bulunan personel bilgileri yer almaktadır.
107
Tablo 4.42. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Yöneticilerin Görüşlerine Göre, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 67’ye Göre Özel Eğitim Okullarında Görev Yapacak “Diğer Personel” Olarak Belirtilenlerden Okullarında Bulunanlar
İşitm.Eng. İ.Ö.O. : İşitme Engelliler İlköğretim Okulu Eğit.Zihin.Eng. İ.Ö.O.:Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.O. Görme Eng. İ.Ö.O.: Görme Engelliler İlköğretim Okulu Ortp.Eng. İ.Ö.O. :Ortopedik Engelliler İlköğretim O.
108
Tablo 4.42.’ye göre, Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde
67’de özel eğitim okullarında görev yapacak “Diğer Personel” olarak belirtilenlerden bu
okullarda bulunan personel durumu, yöneticilerin verdikleri bilgilere göre aşağıdaki
gibidir:
Uzman hekim: Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik engelliler ilköğretim
okulu yöneticileri okullarında uzman hekim bulunmadığını belirtmişlerdir. Sadece
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarından 1 yönetici, okulunda uzman hekim
bulunduğunu belirtmiştir.
Hekim: İşitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarının hiçbirinde hekim
bulunmamaktadır. Görme engelliler ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarının ise 1’inde hekim bulunmaktadır.
Diyetisyen ve dil ve konuşma terapisti: Görme, işitme, ortopedik engelliler
ilköğretim okullarının hiçbirinde diyetisyen bulunmamaktadır. Sadece eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 2’sinde diyetisyen ve dil ve konuşma terapisti
bulunmaktadır.
Sosyal çalışmacı: İşitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarının hiçbirisinde soysa çalışmacı bulunmamakta, görme engelliler ilköğretim
okullarının ise 2’sinde sosyal çalışmacı bulunmaktadır.
Çocuk gelişimi ve eğitimcisi: Görme ve ortopedik engelliler ilköğretim
okullarının hiçbirinde çocuk gelişimi ve eğitimcisi bulunmamakta; işitme engelliler
ilköğretim okullarından 2’sinde ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarından
1’inde çocuk gelişimi ve eğitimcisi bulunmaktadır.
Fizyoterapist: Görme, işitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarının
hiçbirinde fizyoterapist bulunmamakta, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarının ise 3’ünde fizyoterapist bulunmaktadır.
Odyometrist (İşitme bozukluğunu saptayıp, konuşma tedavisi veren kişi):
Görme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarında fizyoterapist
bulunmamaktadır. İşitme engelliler ilköğretim okullarından sadece 1 yönetici okulunda
fizyoterapist bulunduğunu belirtmiştir.
109
Ergoterapist (İş ve uğraşı terapisti): Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki yöneticilerin tamamı okullarında iş ve uğraşı
terapisti bulunmadığını belirtmişlerdir.
Hemşire: Genel olarak bakıldığında görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel englelliler ilköğretim okullarının yarısında hemşire bulunduğu görülmektedir.
Ambar ve depo memurları: Görme engelliler ilköğretim okullarının 3’ünde,
işitme engelliler ilköğretim okullarının 16’sında, eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarının ise sadece 1’inde ambar ve depo memuru bulunmaktadır.
Ortopedik engelliler ilköğretim okullarında ambar ve depo memuru bulunmamaktadır.
Braille daktilograf (Görme engelliler okulunda): 15 görme engelli ilköğretim
okulundan sadece 2 tanesinde Braille daktilograf bulunmaktadır.
İdarî işler memuru: Görme engelliler ilköğretim okullarının 4’ünde, işitme
engelliler ilköğretim okullarının 14’ünde, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarının 10’unda idari işler memuru bulunmaktadır. Ortopedik engelliler ilköğretim
okullarında ise idari işler memuru bulunmamaktadır.
Ayniyat mutemedi: İşitme engelliler ilköğretim okullarının 6’sında, görme ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının ise sadece 1’inde ayniyat mutemedi
bulunmaktadır. Ortopedik engelliler ilköğretim okullarında ise ayniyat mutemedi
bulunmamaktadır.
Çocuk bakım elemanı: Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının
4’ünde, görme ve işitme engelliler ilköğretim okullarının 1’inde çocuk bakım elemanı
bulunmaktadır. Ortopedik engelliler ilköğretim okullarında ise çocuk bakım elemanı
bulunmamaktadır.
Şoför: Görme engelliler ilköğretim okullarının 7’sinde, işitme engelliler
ilköğretim okullarının 15’inde, ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamında,
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının sadece 3’ünde şoför bulunmaktadır.
Aşçı: Görme engelliler ilköğretim okullarının 8’inde, işitme engelliler ilköğretim
okullarının 22’sinde, ortopedik engelliler ilköğretim okullarının 1’inde ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 5’inde aşçı bulunmaktadır.
110
Kaloriferci: Görme engelliler ilköğretim okullarının 3’ünde, işitme engelliler
ilköğretim okullarının 20’sinde, ortopedik engelliler ilköğretim okullarının 1’inde,
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 11’inde kaloriferci bulunmaktadır.
Bahçıvan: İşitme engelliler ilköğretim okullarının 3’ünde, görme ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarının ise sadece 1’inde bahçıvan bulunurken,
ortopedik engelliler ilköğretim okullarının hiçbirinde bahçıvan bulunmamaktadır.
Terzi: Sadece işitme engelliler ilköğretim okulunda 1 tane terzi bulunmakta,
görme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler okullarında bulunmamaktadır.
Gece bekçisi: Görme engelliler ilköğretim okullarının 6’sında, işitme engelliler
ilköğretim okullarının 10’unda, ortopedik engelliler ilköğretim okullarının 1’inde ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 7’sinde gece bekçisi bulunmaktadır.
Hizmetli: Genel olarak baktığımızda özel eğitim okullarının %80’inde hizmetli
bulunmaktadır. Görme engelliler ilköğretim okullarının 13’ünde, işitme engelliler
ilköğretim okullarının 40’ında, ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamında ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 39’unda hizmetli bulunduğu
görülmektedir.
Tablo 4.43.’te Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarındaki yöneticilere göre, Özel Eğitim Hizmetleri
Yönetmeliği Madde 88’de özel eğitim okullarında “Eğitim Ortamları” olarak
belirtilenlerden okullarında bulunanların bilgileri yer almaktadır.
111
Tablo 4.43. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Yöneticilerin Görüşlerine Göre, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 88’de Özel Eğitim Okullarında “Eğitim Ortamları” Olarak Belirtilenlerden Okullarında Bulunanlar
OKULLAR
EĞİTİM ORTAMLARI Görme Eng. İ.Ö.O. N=15
İşitme Eng. İ.Ö.O. N=48
Ortp. Eng. İ.Ö.O. N=3
Eğit. Zihin. Eng. İ.Ö.O.
N=53
GENELN=119
f 14 40 3 41 98 Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi % 82,3
f 2 7 1 13 23 Destek eğitim odası
% 19,3 f 1 1 0 8 10
Gözlem odası % 8,4 f 6 15 1 32 54
Bireysel eğitim odası % 45,3 f 11 15 2 9 37
Dinlenme odası % 31,0 f 10 16 3 20 49
Oyun odası % 41,1 f 12 37 3 29 82
Revir % 69,0 f 2 5 1 13 21
Aile eğitim odası % 17,6 f 10 22 1 30 63
Resim ve müzik odaları % 53,0 f 1 1 0 12 14
Uygulama evi % 11,7 f 10 19 3 32 65
Çok amaçlı salon % 54,6 f 0 0 0 2 2
Hidroterapi havuzu % 1,6 f 12 24 3 22 62
Kütüphane % 52,1 f 12 27 1 28 68
Açık ve kapalı bahçe % 57,1 f 10 16 2 18 46
Beden eğitim salonu % 38,6 f 8 5 1 11 25
Gösteri ve tiyatro salonları % 21,0 f 2 9 0 0 11
İşitme, konuşma ve dil laboratuvarları % 9,2 f 1 1 0 4 6
Fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu % 5,0 f 4 6 2 20 32 Tekerlekli sandalye ile dolaşmayı sağlayacak
rampa, tutamak gibi düzenleme % 27,0 f 0 21 0 0 21 İşitme yetersizliği olan öğrencilerin
eğitimlerini sürdürdükleri ortamda ses yalıtımı % 17,6
İşitm.Eng. İ.Ö.O. : İşitme Engelliler İlköğretim Okulu Eğit.Zihin.Eng. İ.Ö.O.:Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.O. Görme Eng. İ.Ö.O.: Görme Engelliler İlköğretim Okulu Ortp.Eng. İ.Ö.O. :Ortopedik Engelliler İlköğretim O.
Tablo 4.43.’e göre, Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 88’de özel
eğitim okullarında “Eğitim ortamları” olarak belirtilenlerden bu okullarda bulunanlar,
yöneticilerin verdikleri bilgilere göre aşağıdaki gibidir:
112
Türkiye’de bulunan 15 görme engelliler ilköğretim okulundan 14’ünde
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 12’sinde “revir”, “kütüphane”,
“açık ve kapalı bahçe”; 11’inde “dinlenme odası”; 10’unda “oyun odası”, “resim ve
müzik odası”, “çok amaçlı salon”, “beden eğitimi salonu”; 8’inde “gösteri ve tiyatro
salonu”; 6’sında “bireysel eğitim odası”; 4’ünde “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı
sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 2’sinde “destek eğitim odası”, “aile eğitim
odası”, “işitme, konuşma ve dil laboratuvarı”; 1’inde “gözlem odası”, “uygulama evi”,
“fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu” bulunmaktadır.
Türkiye’deki 48 işitme engelliler ilköğretim okulundan 40’ında “rehberlik ve
psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 37’sinde “revir”; 27’sinde “açık ve kapalı
bahçe”; 24’ünde “kütüphane”; 22’sinde “resim ve müzik odası”; 21’inde “işitme
yetersizliği olan öğrencilerin eğitimlerini sürdürdükleri ortamlarda ses yalıtımı”;
19’unda “çok amaçlı salon”; 16’sında “oyun odası”, “beden eğitimi salonu”; 15’inde
“bireysel eğitim odası”, “dinlenme odası”; 9’unda “işitme, konuşma ve dil
laboratuvarı”; 7’sinde “destek eğitim odası”; 6’sında “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı
sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 5’inde “aile eğitim odası”, “gösteri ve
tiyatro salonu” bulunurken “gözlem odası”, “uygulama evi”, “fizik tedavi ve
rehabilitasyon salonu” 1 okulda bulunmaktadır.
Türkiye’de bulunan 3 ortopedik engelliler ilköğretim okulunun hiçbirinde
“gözlem odası”, “uygulama evi”, “hidroterapi havuzu”, “işitme, konuşma ve dil
laboratuvarı” ve “fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu” bulunmamaktadır. “Destek
eğitim odası”, “bireysel eğitim odası”, “aile eğitim odası”, “resim ve müzik odası”,
“açık ve kapalı bahçe”, “gösteri ve tiyatro salonu” 1 okulda; “dinlenme odası”, “beden
eğitimi salonu”, “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı sağlayacak rampa, tutamak gibi
düzenleme” 2 okulda bulunmaktadır. Ortopedik engelliler okullarının tamamında
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”, “oyun odası”, “revir”, “çok amaçlı
salon” ve “kütüphane” bulunmaktadır.
Türkiye’deki 53 eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulundan, 41’inde
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 32’sinde “bireysel eğitim odası”,
“çok amaçlı salon”; 30’unda “resim ve müzik odası”; 29’unda “revir”; 28’inde “açık ve
kapalı bahçe”; 22’sinde “kütüphane”; 20’sinde “oyun odası”, “tekerlekli sandalye ile
dolaşmayı sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 18’inde “beden eğitimi salonu”;
113
13’ünde “destek eğitim odası”, “aile eğitim odası”; 12’sinde “uygulama evi”; 11’inde
“gösteri ve tiyatro salonu”; 9’unda “dinlenme odası”; 8’inde “gözlem odası”; 4’ünde
“fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu”; 2’sinde “hidroterapi havuzu” bulunmaktadır.
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının hiçbirinde “işitme, konuşma ve dil
laboratuvarı” bulunmamaktadır.
Özel eğitim okullarının şartlarından dolayı tamamında bulunması bir zorunluluk
olan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi, Türkiye’deki 15 görme
engelliler ilköğretim okulunun 14’ünde, 48 işitme engelli ilköğretim okulununu 40’ında,
53 eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulunun 41’inde bulunurken, sadece
ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamında bulunmaktadır.
Tablo 4.44.’te özel eğitim okullarında eğitim kalitesinin artması için yönetici,
öğretmen ve velilere neler yapılması gerektiği açık uçlu soru olarak sorulmuş, verdikleri
cevaplar kodlanarak her grubun frekansları önem sırasına göre belirtilmiştir. Görme,
işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu yönetici ve
öğretmenlerine göre, özel eğitim okullarında eğitim kalitesinin artması için yapılması
gerekenlerden en önemlileri önem sırasına göre:
- Programlar engelli öğrencilere ve engel türlerine uygun olarak yapılmalı,
- Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı,
- Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı,
- Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak hizmet içi eğitime alınıp bilgilerinin güncellenmesi sağlanmalı,
- Okulların, özel eğitim alanındaki öğretmen ihtiyaçları karşılanmalı,
- Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim öğretmeni yetiştirilmeli,
- Özel eğitim okullarına engel türlerine göre, çocuklarla ilgilenebilecek ilgili, özverili ve deneyimli özel eğitim alanından öğretmenler verilmeli,
- Aileler eğitilmeli, veliler bilinçlendirilmeli,
- Engelli öğrencinin engel türü ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı,
- Branş öğretmenleri de özel eğitim alanından olmalı,
- Yöneticiler de özel eğitim alanından olmalı,
- Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı, sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı,
- MEB tarafından özel eğitim okullarının sayısı, standartları arttırılmalı ve oluşturulan standartlar uygulanmalı,
114
- Okullara fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel tahsis edilmeli,
- Okul-veli iş birliği artırılmalı,
- Özür derecelerine göre sınıflar oluşturulmalı,
- Bağımsız yaşam, öz bakım becerileri gibi temel beceri eğitimleri ile öğrencileri gerçek hayata hazırlayan eğitimlere öncelik verilmeli,
- Özel eğitim okullarında çalışanları motive edecek ücret artışı çalışmaları yapılmalı,
- Tek engelliler ve çift engelliler ayrı okullarda veya ayrı sınıflarda olmalı ve
- Özel eğitim okullarında, sınıflardaki öğrenci sayıları az olmalı diye sıralanmıştır.
Tablo 4.44. Özel Eğitim Okullarında Eğitim Kalitesinin Artması İçin Yapılması Gerekenler Konusunda Öğretmen ve Velilerin Görüşleri*
Öğretmen ve Yönetici
N=592
Veli N=570 DÜŞÜNCELER
f Sıra No
f Sıra No
Programlar engelli öğrencileri ve engel türlerine uygun olarak yapılmalı. 105 1 32 9 Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı. 91 2 74 1
Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı 83 3 34 8 Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak hizmet içi eğitime alınıp bilgilerinin güncellenmesi sağlanmalı. 61 4 12 16
Okulların, özel eğitim alanındaki öğretmen ihtiyaçları karşılanmalı. 50 5 58 4
Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim öğretmeni yetiştirilmeli. 46 6 48 5
Özel eğitim okullarına engel türlerine göre, çocuklarla ilgilenebilecek ilgili, özverili ve deneyimli özel eğitim alanından öğretmenler verilmeli. 41 7 66 3
Aileler eğitilmeli, veliler bilinçlendirilmeli. 36 8 40 6
Engelli öğrencinin engel türü ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı. 35 9 10 18
Branş öğretmenleri de özel eğitim alanından olmalı. 33 10 14 13
Yöneticiler de özel eğitim alanından olmalı. 30 11 -
Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı, sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı. 26 12 29 10
MEB tarafından özel eğitim okullarının sayısı, standartları arttırılmalı ve standartlar uygulanmalı. 25 13 64 2
Okullara fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel tahsis edilmeli.
22 14 13 14
Okul-veli iş birliği artırılmalı. 20 15 37 7
Özür derecelerine göre sınıflar oluşturulmalı. 19 16 7 22 Bağımsız yaşam, öz bakım becerileri gibi temel beceri eğitimleri ile öğrencileri gerçek hayata hazırlayan eğitimlere öncelik verilmeli. 19 17 -
Özel eğitim okullarında çalışanları motive edecek ücret artışı çalışmaları yapılmalı. 18 18 -
Tek engelliler ve çift engelliler ayrı okullarda veya ayrı sınıflarda olmalı. 17 19 -
Özel eğitim okullarında sınıflardaki öğrenci sayıları az olmalı. 15 20 -
MEM ve RAM’lar okullarla iş birliği yapmalı. 12 21 -
115
Tablo 4.44’ün Devamı. (Özel Eğitim Okullarında Eğitim Kalitesinin Artması İçin Yapılması Gerekenler Konusunda Öğretmen ve Velilerin Görüşleri*)
Öğretmen ve Yönetici
N=592
Veli N=570 DÜŞÜNCELER
f Sıra No
f Sıra No
Bireysel eğitim programları en iyi şekilde kullanılmalı. 10 22 8 21
Okullar sık sık ve özel eğitim alanından müfettişlerce denetlenmeli. 9 23 20 11
Erken tanı, teşhis ve okullara yerleştirmesi doğru yapılmalı. 8 24 - İşitme engeli çocukların normal okullarda sınıflara iyi bir şekilde dağıtımı yapılarak kaynaştırma uygulaması ile eğitimi yapılmalı. 8 25 3 29
İşitme engelliler için görsel materyaller daha fazla olmalı. 8 26 -
Ders saatleri artırılmalı ve dersler daha etkin olmalı. 7 27 -
İşitme engelliler okullarında sınıfların yalıtımı iyi yapılmalı. 7 28 -
Özel eğitim okullarında, sınıflarda çift öğretmen uygulaması yapılmalı. 7 29 3 27
5. sınıftan itibaren akademik olarak yetersiz olan öğrenciler mesleki eğitime alınmalı. 6 30 -
Çocuklarla özel olarak ilgilenilmeli, iyi takip edilmeli. 5 31 11 17
Özel eğitim okullarında engelsiz öğrencilerle tersine kaynaştırma eğitim uygulaması olmalı. 3 35 1 33
Çift engelli öğrenciler için program yapılmalı. 3 36 -
Araştırma sonuçları uygulanmalı. 2 37 -
Okullarda özel eğitim sınıfları açılmalı. 2 38 -
Ailelere maddi destek sağlanmalı. 2 39 - Üniversitelerin özel eğitim sınıf öğretmeni yetiştiren bölümlerinin yapısal değişikliğe gitmeleri, kendilerini ülke ve MEB şartlarına uyarlamaları, özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem vermeleri.
2 40 -
Özel özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerine aktarılan kaynaklar okullara döndürülmeli. 2 41 -
Kitaptaki görsel bölümler, görme engelli öğrenciler için anlatıma dayalı yapılmalı.
1 44 -
Ders saatleri yeniden 35 saate çıkarılmalı. 1 45 8 20 Özel eğitim okullarında yöneticiler kuralları işletmeli. 1 46 3 29 Özel eğitim okullarında rotasyon uygulanmalı. 1 47 Öğretmenler ile aileler arasında iş birliği olmalı. - 17 12 Okullarda çocukların sosyal, sporsal ve sanatsal faaliyetleri için servis aracı sağlanmalı.
- 12 15
Sivil toplum kuruluşları ve aileler eğitime dâhil edilmeli. - 10 19 Sınıflardaki öğrenaci sayıları az olmalı. - 5 24 Öğrenciler kendi yaş grupları ile okula başlamalı. - 5 25 Öğrencilerin bu okullara gitmeleri sağlanmalı. - 4 26 Daha genç ve dinamik öğretmenler çalıştırılmalı. - 2 30 Okulların uygulama bahçesi olmalı. - 1 31
TOPLAM 913
* Gruplar birden fazla seçenek işaretlemişlerdir.
116
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
velilerine göre, özel eğitim okullarında eğitim kalitesinin artması için yapılması
gerekenlerden en önemlileri önem sırasına göre:
- Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı,
- MEB tarafından özel eğitim okullarının sayısı, standartları arttırılmalı ve oluşturulan standartlar uygulanmalı,
- Özel eğitim okullarına engel türlerine göre, çocuklarla ilgilenebilecek ilgili, özverili ve deneyimli özel eğitim alanından öğretmenler verilmeli ,
- Okulların, özel eğitim alanındaki öğretmen ihtiyaçları karşılanmalı,
- Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim öğretmeni yetiştirilmeli,
- Aileler eğitilmeli, veliler bilinçlendirilmeli,
- Okul-veli iş birliği artırılmalı,
- Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı,
- Programlar engelli öğrencilere ve engel türlerine uygun olarak yapılmalı,
- Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı, sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı,
- Okullar sık sık ve özel eğitim alanından müfettişlerce denetlenmeli,
- Öğretmenler ile aileler arasında işbirliği olmalı,
- Branş öğretmenleri de özel eğitim alanından olmalı,
- Okullara fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel tahsis edilmeli,
- Okullarda çocukların sosyal, spor ve sanatsal faaliyetleri için servis aracı sağlanmalı,
- Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak hizmet içi eğitime alınıp bilgilerinin güncellenmesi sağlanmalı,
- Çocuklarla özel olarak ilgilenilmeli ve iyi takip edilmeli,
- Engel türlerine göre çocuklara uygun faaliyetler yapılmalı,
- Engelli öğrencinin engel türü ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı,
- Sivil toplum kuruluşları ve aileler eğitime dâhil edilmeli, diye belirtmişlerdir.
Tablo 4.44. ile ilgili görme, işitme, ortopedik engelliler ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarının 4 türünün yönetici/öğretmen görüşlerine ait bilgiler Ek
3.’te 45. soru tablosunda, veli görüşlerine ait bilgiler Ek 4.’te 29. soru tablosunda
detaylıı olarak verilmiştir.
117
BEŞİNCİ BÖLÜM
SONUÇ VE ÖNERİLER
5.1. Sonuçlar
Bu bölümde, veri toplama araçları ile elde edilen bulgulara dayalı olarak ulaşılan
sonuçlar ve incelenen literatür doğrultusunda özel eğitim okulları ile ilgili geliştirilen
sonuçlara ve önerilere yer verilmiştir.
A. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen ve Velilerine İlişkin Genel Sonuçlar
Ankete katılan öğretmenlerin %20’sini yöneticiler, %20,5’ini zihinsel engelliler
sınıf öğretmenleri, %18,2’sini branş öğretmenleri, %16,8’ini işitme engelliler sınıf
Araştırmaya katılan özel eğitim okulu velilerinin yarıya yakını (%44,4)
büşükşehir belediyesi olan illerden, yarısı ise il, ilçe, belde ve köyde yaşayanlardandır.
Belde ve köyde yaşayan velilerin oranı %8,1’dir.
Ailelerin büyük bölümü asgari ücret, asgari ücret altı ve asgari ücretin biraz üstü
gelir seviyesine sahiptir. %5’e yakın aile grubunun da hiçbir geliri bulunmamaktadır.
Türkiye’de özel eğitim okullarının öğretim şekli %90’lar oranında gündüzlü ve
hem gündüzlü hem yatılıdır. Öğretim şekli sadece yatılı olan özel eğitim okulu oranı ise
%10,7’dir.
Türkiye’de ilköğretim düzeyinde eğitim veren özel eğitim okullarına ayrı ayrı
baktığımızda 15 görme engelli ilköğretim okulundan 12’si hem gündüzlü hem yatılı,
3’ü yatılı; 48 işitme engelliler ilköğretim okulundan 11’i gündüzlü, 26’sı hem gündüzlü
hem yatılı, 11’i yatılı; 3 ortopedik engelli ilköğretim okulundan 1’i gündüzlü, 2’si hem
gündüzlü hem yatılı ve eğitilebilir zihinsel engelli ilköğretim okullarının tamamı
gündüzlü eğitim vermektedir.
B. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarında Görev Yapan Yönetici ve Öğretmen ile Velilerin Özel Eğitim Okulları ile İlgili Uygulama ve Hizmetleri Değerlendirmelerine İlişkin Sonuçlar
Bu bölümde görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarında görev yapan yönetici, öğretmen ve öğrenci velilerinin; özürlüler ile ilgili
yapılan yasalar, uygulamalar, özel eğitim okullarındaki dersler, ders saatleri, programlar
ve bu okullardaki eğitim hizmetleri ile ilgili düşünceleri analiz edilmiş, sonuçlarına yer
verilmiştir.
Özel Eğitim Okullarında Uygulanan Yasa, Yönetmelik ve Özel Eğitimle İlgili Uygulanan Hizmet içi Eğitimlere İlişkin Sonuçlar
2005 yılında çıkarılan 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu hakkında velilerin
%15,7’si, öğretmen ve yöneticilerinde yarıya yakını (%49,1) bilgi sahibidir.
5378 Sayılı Özürlüler Kanunu hakkında bilgim var diyen yönetici ve
öğretmenlerin yarıdan fazlası (%61’i) bu bilgiyi basın-yayın organlarından
edinmişlerdir. Amacı, özürlü vatandaşlar ve yakınlarının özürlü hakları ile ilgili eğitim,
bakım, mesleki eğitim, istihdam, ulaşılabilirlik, sosyal güvenlik, sosyal yardımlar ve
119
uygulamada karşılaşılan zorluk ve sıkıntılara ilişkin bilgilendirme çalışmalarını yürütme
görevi olan “Engelsiz Türkiye Projesi Tanıtım Ekibi”nden Özürlüler Hakkındaki
Kanun’u öğrenen öğretmenlerin oranı %2,8’dir. Bu durum, 2007 yılında başlatılan
Engelsiz Türkiye Projesi ile oluşturulan tanıtım ekibinin yeterli ve etkili bilgilendirme
yapamadğı sonucunu ortaya koymaktadır.
Öğretmenlerin %75,6’sı, velilerin de %47’si 5378 Sayılı Özürlüler Hakkındaki
Kanun’un günlük yaşama dönük olarak kısmen uygulandığı görüşündedirler.
Engelli çocuklar ve aileleri ile ilgili eğitim hizmetlerini içeren, 2006 yılında
çıkarılan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hakkında görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu velilerinin büyük çoğunluğunun (%85)
bilgisi yok ya da yeterli bilgi sahibi değildirler.
Öğretmenlerin %42,3’ü 2006 yılında çıkarılan 26184 Sayılı Özel Eğitim
Hizmetleri Yönetmeliği’ni yetersiz bulmaktadırlar.
Özel eğitim okullarından ankete katılan yönetici ve öğretmenlerin, özel eğitim
ile ilgili aldıkları kurs, seminer ve hizmet içi eğitimlere baktığımızda en çok
“bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılması ve uygulanması (%39,7’si)”, “ilk yardım
eğitimi (%34,8’i)”, “özel eğitime ihtiyacı olan çocukların ailelerinin eğitimi (%24,5’i)”,
“eğitsel değerlendirme ve tanılama (%21,5’i)”, “özel eğitim okulları ile ilgili mevzuat
ve uygulamalar (%17,1’i)”, “özel eğitim gerektiren bireylerin eğitiminde ölçme ve
değerlendirme (%15,7’si)”, “bağımsız davranış kazanma, öz bakım becerileri kazanma
gibi temel beceri eğitim ve uygulamaları (%13,7’si)”, “özel eğitim-öğretimi destekleyici
araç ve gereçleri hazırlama ve geliştirme (%12,7’si)”, “özel eğitim hizmetleri
yönetmeliği (%12,3’ü)” konularında eğitim almışlardır.
Öğretmen ve yöneticilerin en çok “bireyselleştirilmiş eğitim programı yapma ve
uygulanması” ile ilgili hizmet içi eğitim almaları bulgusu, MEB Özel Eğitimin Etkisi ve
Etkililiği Temel Araştırması (2007:185) sonuçlarında yer alan öğretmen ve yöneticilerin
en yüksek oranda katılmak istedikleri programlardan birisi olan “bireyselleştirilmiş
eğitim planı hazırlama” talebiyle hem paralel bir sonuç hem de hizmet içi eğitim
kursları yapılırken taleplerin dikkate alındığını göstermektedir.
120
Öğretmen ve yöneticilerin %15,4’ü ise okullarında özel eğitim ile ilgili “hiçbir”
eğitim almamışlardır.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler ilköğretim Okullarının Eğitim-Öğretimdeki Yeterliğine İlişkin Sonuçlar
Yönetici-öğretmen ve veliler okullarındaki eğitimin yeterliliği konusunda aynı
görüşte değiller. Velilerin yarıdan fazlası okullarındaki eğitimi yeterli bulurken,
öğretmen ve yöneticiler bu konuda farklı düşünmekte, okullarındaki eğitimi kısmen
yeterli olarak değerlendirmektedirler.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okul
türlerine göre baktığımızda öğretmen ve yöneticilerin okullarındaki eğitimin yeterliliği
konusunda görüş farklılıkları vardır. Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmen ve
yöneticilerinin yarıya yakını okullarındaki eğitimi yeterli olarak değerlendirirken,
işitme, ortopedik ve özellikle eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki
öğretmen ve yöneticiler okullarındaki eğitimi kısmen yeterli bulmuşlardır.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
velilerinin de, okullarındaki eğitimin yeterliliği konusunda görüş farklılıkları vardır.
Görme engelliler ilköğretim okulu velilerinin büyük çoğunluğu, işitme engelliler
ilköğretim okulu velilerinin yarıdan fazlası okullarındaki eğitimi yeterli bulurken,
ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki veliler okullarının
eğitimini kısmen yeterli olarak görmektedirler. Hatta ortopedik engelliler ilköğretim
okulu velilerinin ¼’i ise okullarının eğitimini yetersiz bulmaktadırlar.
Yönetici ve öğretmenlere göre görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik nedenlerinin başında;
- Okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması,
- Normal okul programlarının uygulanması,
- Birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması,
- Hizmet içi eğitimin yeterli olmaması,
- Öğrencilerin eğitsel tanılamasının eksik ve yerleştirilmesinin yanlış yapılması,
- Okulun fiziki durumu,
- Okulun eğitim materyali açısından yetersizliği,
121
- Çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personelin okullarında olmaması,
- Aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği,
- Derslerin engel türlerine, öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması gelmektedir.
Velilere göre ise, okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik nedenlerinin başında;
- Okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması,
- Çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personelin okullarında olmaması,
- Sayısal olarak özel eğitim alanından öğretmen yetersizliği,
- Aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği,
- Birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması,
- Sosyal etkinliklerin yeterince olmaması,
- Normal eğitim yapan okullar ile iş birliği ve iletişimin olmaması,
- Özel eğitim alanında üniversitelerle iş birliğinin olmaması,
- Derslerin engel türlerine, öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması,
- Gerektiğinde bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılmaması gelmektedir.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik nedenleri içinde ilk sırada hem öğretmen ve
yöneticiler hem de veliler tarafından, okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti,
sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personelin okullarında olmaması
gelmektedir.
Öğretmen ve velilerin okullarındaki eğitim yetersizliği ile ilgili belirttikleri
nedenlerin bazıları paralellik göstermektedir. Her iki grup tarafından “okullarında
fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim
veren personel olmaması”, “birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim
yapılması”, “çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personelin okullarında olmaması”
eğitim-öğretim yetersizliğinde öncelikli neden olarak görülmektedir.
Veliler okullarında eğitim-öğretim yetersizliği olarak “çocuk gelişimi ve
eğitimcisi yardımcı personel olmamasını” ikinci sırada bir neden olarak belirtirken,
öğretmen ve yöneticiler bunu daha sonraki sebeplerden sekizinci sırada; yine velilerin
üçüncü sırada eğitimde yetersizlik olarak gördüğü “özel eğitim alanından öğretmen
122
yetersizliğini” öğretmenlerin on ikinci sırada belirtmesi grupların farklı öncelikleri
olduğunu da göstermektedir.
Ayrıca, öğretmenlerin özel eğitim okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik
nedeni olarak ikinci derecede sıraladığı “normal okul programlarının uygulanmasını”,
dördüncü derecede sıraladığı “hizmet içi eğitimlerin yetersizliğini” velilerin sonlarda bir
neden olarak görmesi, grupların beklentilerinden ve eğitime bakış açılarının
farklılığından kaynaklandığını söyleyebiliriz.
Özel Eğitime İhtiyacı Olan Engelli Çocukların Eğitime Başlama Durumları ile İlgili Sonuçlar
Yönetci, öğretmen ve veliler engelli çocukların eğitimlerine belirlenen uygun
yaşlarda başlaması ile ilgili farklı görüştedirler. Öğretmen ve yöneticilerin büyük
çoğunluğu engelli çocukların okula belirlenen yaşlarda başlayamadığı görüşündeler.
Velilerin ise yarıya yakını bu görüştedirler.
Gerek yönetici ve öğretmenlerde, gerekse velilerde özel eğitime ihitayacı olan
bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda başlanamamasının sebepleri olarak ilk
üç sırada “ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini önemsememesi”, “ailelerin
ve engelli çocukların özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle
özel eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi” ve “sağlık
kuruluşlarında bireyin, engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren,
RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin
kurulmaması” değerlendirmesi, sıralaması farklı olsa da ortak görüş olarak ortaya
çıkmaktadır.
Birden Fazla Engeli Olan Öğrencilerin Eğitim Durumlarına İlişkin Sonuçlar
Öğretmen ve yöneticilere göre görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarının %91,8’inde “birden fazla engeli olan öğrenci”
bulunmaktadır.
Öğretmen ve yöneticilerin görüşlerine baktığımızda çift engelli öğrencisi olan
özel eğitim okullarının %75,2’sinde özel eğitim sınıfı açılmamakta; oysa, MEB Özel
Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği madde 44 (1) “Zorunlu öğrenim çağındaki birden fazla
yetersizliği olan öğrenciler için gündüzlü özel eğitim okul ve kurumları ya da özel
123
eğitim okul ve kurumları bünyesinde özel eğitim sınıfı açılabilir.” ibaresi yer
almaktadır. Birden fazla engelli öğrencisi olan özel eğitim okullarından ancak %24,8’i
yönetmeliğin uyarısını dikkate alarak, özel eğitim sınıfı açmıştır.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler okullarında çift engelli
öğrenciler için açılan özel eğitim sınıflarından %68,3’i farklı türlerdeki çift
engellilerden oluşmaktadır. Oysa, MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği madde 44
(2/c) bendine göre özel eğitim sınıfları için “Bu sınıflarda aynı tür ek yetersizliği olan
öğrenciler eğitim görür.” ifadesi yer almaktadır.
MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği madde 44 (2/d) bendine göre özel
eğitim sınıfları için “Bu sınıfların mevcudu en fazla 4 öğrenciden oluşur.” ifadesi yer
almaktadır. Birden fazla öğrencisi olan görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarından %40’ı özel eğitim sınıfında 4’ten fazla öğrenci ile
eğitim yapmaktadır.
Bu sonuçlara göre özel eğitim hizmetleri yönetmeliğinde, özel eğitim sınıfları ile
ilgili uygulamalar büyük oranda yerine getirilmemektedir.
Engelli Bireylerin Engel Tür ve Düzeylerinin Belirlenmesi ve RAM’ların Çalışma Yeterliliğene İlişkin Sonuçlar
Veli ve öğretmenler rehberlik araştırma merkezlerini çalışmalarında yeterli
bulmamaktadırlar. Velilere göre rehberlik araştırma merkezlerinin çalışmasındaki
yetersizlik nedenlerinin başında “aileleri ve kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi”
gelmektedir. Daha sonra “özel eğitim için tarama ve tanılamada yetersiz olması”,
“RAM’ların konum ve görev olarak yeterince bilinmemesi, “gelişmeleri takip
edememesi”, “sık sık denetlenmemesi” ve “RAM’lardaki özel eğitim değerlendirme
kurulunda yeterli elemanın olmaması” gelmektedir.
Veli ve öğretmenlerin görüşlerine göre engelli öğrencilerin engel düzey ve engel
türlerininin de yeterli belirlenmediği anlaşılmaktadır.
Öğrencilerin engel düzey ve engel türlerinin yeterli belirlenemesinin
nedenlerinin başında “RAM’ların özel eğitim okulları ile yeteri kadar iş birliği
yapmaması” ve “RAM’ların özel eğitim gerektiren bireylere yapılan izleme ve
değerlendirmede yetersiz olması”, “RAM’ların tek bir zamanda/oturumda
124
değerlendirme yapması”, “RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman ayırmaması”,
“RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman elemanlar bakımından
yetersiz olması”, “RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamada kullandığı ölçme
araçlarında yetersiz olması” gelmektedir.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarındaki Eğitim Programlarına İlişkin Sonuçlar
Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin, ortopedik engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin tamamı 2009-2010 öğretim yılı itibariyle uygulanan mevcut
programları istememektedirler. İşitme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinden de
ancak %1,3’ü mevcut programın okullarında uygulanmasını istemektedirler.
Öğretmenlerin %85,2’si ve velilerin %78’i görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulları eğitim programlarının Talim ve
Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel yapılmasını istemektedirler.
Bireyselleştirilmiş eğitim programı geliştirme biriminin çalışmaları ile ilgili
görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin görüşleri farklıdır. Ortopedik engelliler ilköğretim okullarının çoğunda
BEP geliştirme biriminin çalışmaları yeterli bulunurken, görme ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarının yarısında yeterli bulunmuştur. İşitme engelliler
ilköğretim okullarında ise BEP geliştirme birimi çalışmaları kısmen yeterli
bulunmaktadır.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulu Öğrencilerinin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okul ve Materyallere İlişkin Sonuçlar
Öğretmen ve yöneticiler %80 oranında, veliler %66,7 oranında tamamen
görmeyen çocukların görme engelli okullarında eğitim görmesi gerektiğini
belirtmektedirler.
Az gören çocukların eğitim göreceği okullara ilişkin ise, öğretmen ve veli
görüşleri farklı çıkmaktadır. Öğretmen ve yöneticiler %75 oranında az gören çocukların
kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmesini isterken, velilerin %30’u
125
kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmesini istemekte, %46,4’sı az gören
çocukların görme engelliler okullarında eğitim görmesini istemektedir.
Az gören öğrencilerin ders kitapları ile ilgili öğretmen ve yöneticilerin %80’i,
velilerin %63,8’i normal ilköğretim okullarındaki ders kitaplarının daha büyük
puntolarla basılmış hâlini istemektedirler.
Öğretmen ve yöneticiler %79,8 oranında, veliler %66,8 oranında tamamen
işitemeyen çocukların işitme engelliler okullarında eğitim görmesi gerektiğini
belirtmektedirler.
Az işiten çocukların eğitim göreceği okullara ilişkin ise, öğretmen ve yöneticiler
%64,6 oranında, veliler %50,4 oranında kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim
görmesini istemektedirler.
Ağır derecede ortopedik engelli çocukların, öğretmen ve yöneticiler %35,7,
veliler %53,8 oranında ortopedik engelliler okullarında eğitim görmesini
istemektedirler. Öğretmen ve yöneticilerin %21,4’ü ise ağır ortopedik engelli çocukların
evde eğitim görmesini istemektedirler.
Hafif derecede zihinsel engelli çocukların, öğretmen ve yöneticilerin %53,9’u,
velilerin %56,7’si eğitilebilir zihinsel engelliler okullarında eğitim görmesini isterken,
öğretmen, yönetci ve velilerden azımsanmayacak oranda bir kısmı da eğitilebilir
zihinsel engellilerin, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim
görmesini istemektedirler.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Alanlarına İlişkin Sonuçlar
Görme, işitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarındaki öğretmen ve
yöneticilerin %71,1’i, velilerin %58,3’ü 1-5. sınıflarda özel eğitim alanı öğretmen grubu
olan “görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden biri”nin sınıflarında
görev yaptığını belirtirken, öğretmen ve yöneticilerin az bir kısmı okullarındaki 1-5.
sınıflarda “normal sınıf öğretmeni”nin görev yaptığını belirtmektedirler.
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki öğretmen ve yöneticilerin
%67,3’ü, velilerin %67,1’i okullarında 1-8. sınıflarda “zihinsel engelliler sınıf
öğretmenlerinden biri”nin görev yaptığını belirtirken, yine bu okullarda da öğretmen ve
126
yöneticilerin az bir kısmı “normal sınıf öğretmeni”nin de görev yaptığını
belirtmektedirler.
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarında branş öğretmeni tarafından
okutulan derslere yöneticilerin %82,3’ü, velilerin %64,9’u sınıf öğretmeninin de derse
katıldığını belirtmektedirler.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarındaki Zorunlu ve Seçmeli Derslere İlişkin Sonuçlar
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki zorunlu derslerden bazılarının ders saatlerinin artırılması ile ilgili istekler
dikkat çekmektedir.
Matematik ders saati için görme engelliler ilköğretim okullarındaki
öğretmenlerin %21,3’ü artırılmalı görüşündeler.
Görsel Sanatlar (görme engelliler okullarında Modelaj-İş) ders saati için görme
engelliler okulu öğretmenlerinin %42,7’si, işitme engelliler okulu öğretmenlerinin
%37,9’u artırılmalı görüşündeler.
Müzik ders saati için görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %48’i
artırılmalı derken, işitme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %15,2’si müzik
dersi “olmasın” demişlerdir.
Beden Eğitimi (görme engelliler okulunda Bağımsız Hareketler) ders saati için
görme engelliler okulu öğretmenleriin %60’ı, işitme engelliler okulu öğretmenlerinin
%37,4’ü, ortopedik engelliler okulu öğretmenlerinin %28,6’sı ve eğitilebilir zihinsel
engelliler okulu öğretmenlerinin de %17,7’si artırılmalı görüşündeler.
Teknoloji ve Tasarım ders saati için işitme engelliler okulu öğretmenlerinin
%20,2’si artırılmalı demiştir.
Türkçe, Hayat Bilgisi, Fen ve Teknoloji, Sosyal Bilgiler, T.C. İnkilâp Tarihi ve
Atatürkçülük, Yabancı Dil, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Trafik Güvenliği ve
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler ders saatleri için çok dikkat çekici bir talep
belirtilmemiştir.
127
Türkiye’deki görme engelliler ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya
katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli derslerden ilk
üçünü sırasıyla Bilişim Teknolojileri, Beden Eğitimi ve Rehabilitasyon (görme
engelliler ilköğretim okullarında Bağımsız Hareket) ve Braille Yazı ve Matematik
Öğretimi olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki işitme engelliler ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya
katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli derslerden ilk
üçünü sırasıyla Bilişim Teknolojileri, Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol,
Voleybol, Masa Tenisi) ve Güzel Konuşma ve Yazma olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamından
araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli
derslerden ilk üçünü sırasıyla Bilişim Teknolojileri, Halk Kültürü, Takviye ve Etüt
Çalışmaları olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının tamamından
araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli
derslerden ilk üçünü sırasıyla Toplumsal Uyum Becerileri, Bilişim Teknolojileri ve
Güzel Konuşma ve Yazma olarak belirtmişlerdir.
Seçmeli derslerden en çok tercih edilenlere baktığımızda görme engellilerde
“Braille Yazı ve Matematik”, eğitilebilir zihinsel engellilerde “Toplumsal Uyum
Becerileri” gibi okulun engel türüne göre seçilenler olduğu gibi, “Bilişim Teknolojileri”
dersini tüm okulların ilk sıralarda seçmesi de dikkat çekmektedir.
Türkiye’deki görme engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve öğretmenlerin
seçmeli derslerden zorunlu olabilir dedikleri ilk üçünü sırasıyla Beden Eğitimi ve
Rehabilitasyon (görme engelliler ilköğretim okullarında Bağımsız Hareket), Bağımsız
Yaşam Becerileri ve Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik,
Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki işitme engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve öğretmenlerin
seçmeli derslerden zorunlu olabilir dedikleri ilk üçünü sırasıyla Sanat Etkinlikleri
(Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel), Spor
128
Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi) ve Bilişim Teknolojileri
olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki ortopedik engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve
öğretmenlerin seçmeli derslerden zorunlu olabilir dedikleri ilk üçünü sırasıyla Bağımsız
Yaşam Becerileri, Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik,
Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) ve Toplumsal Uyum Becerileri olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve
öğretmenlerin seçmeli derslerden zorunlu olabilir dedikleri ilk üçünü sırasıyla Bağımsız
Yaşam Becerileri, Toplumsel Uyum Becerileri ve Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne
Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) olarak belirtmişlerdir.
Sonuç olarak görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarının tamamında “Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk
Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel)” seçmeli dersi zorunlu ders olabilir
talebiyle dikkat çekmektedir. “Bağımsız Yaşam Becerileri” seçmeli dersini ise işitme
engelliler ilköğretim okulu dışındaki 3 okul türü zorunlu ders olabilir talebiyle
değerlendirmiştir. “Toplumsal Uyum Becerileri” seçmeli dersi ise ortopedik engelliler
ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarından zorunlu ders olabilir talebi ile
değerlendirilmiştir.
Görme engelliler ilköğretim okullarında Beden Eğitimi ve Rehabilitasyon
(Bağımsız Hareket) dersinin zorunlu ders olabilir talebi, işitme engelliler ilköğretim
okullarında Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi)
dersinin zorunlu ders olabilir talebi, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarında
Toplumsal Uyum Becerileri dersinin zorunlu ders olabilir talebi en çok tercih edilen
seçmeli ders talepleri ile de paralellik göstermektedir. Ancak Bilişim Teknolojileri
seçmeli dersinin özel eğitim okullarında en çok tercih edilen ders olmasına rağmen bu
dersle ilgili zorunlu ders olabilir talebi yüksek olmamıştır.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarından Mezun ve Ayrılanların Takibi ve Özel Eğitim Gerektiren Çocukların Okullaşması ile İlgili Sonuçlar
Öğretmenlere göre görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
özel eğitim okullarından ayrılan ve mezun olanların takibi kısmen yapılmaktadır.
129
Özel eğitim gerektiren çocukların okullaşmasında yaşanan kayıpların
nedenlerini öğretmen ve veliler önem sırasına göre aşağıda belirtmişlerdir.
Yönetici ve öğretmenlere göre, engelli çocukların okullaşamamasındaki en
önemli nedenler sırasıyla:
- RAM’larca ailelerin bilgilendirilmemesi, yönlendirilmemesi ve aile eğitiminin yapılmaması,
- Ailenin ilgisizliği,
- Özel eğitim okullarının yaygınlaştırılamaması, ulaşım sorunu ve bazı il ve ilçelerde özel eğitim okulunun olmaması,
- Ailelerin çocuklarından utanması, bu durumu saklaması ve kabullenememesi,
- Ailelere özel eğitim okullarının tanıtılmaması, ailelerin bu okullar hakkında bilgisi olmaması,
- Ailelerin çocuklarına güvenmemesi ve çocuğu özürlü olduğu için bir beklentisi olmaması,
- Engelli bireylerin teşhis ve tespitinin erken ve yeterli yapılmaması,
- Toplumun ve sivil toplum kuruluşlarının bilinçlendirilmemesi,
- Özel eğitim okul ve sorunları ile ilgilenilmemesi, özel eğitim okullarının ve eğitim sisteminin yetersiz olması,
- Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin okul olarak algılanması, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin öğrencileri kendi bünyelerine alarak özel eğitim okullarına gitmelerini engellemesi olarak belirtilmiştir.
Velilere göre, özel eğitim gerektiren çocukların okullaşamamasındanki en
önemli nedenler ise sırasıyla:
- RAM’larca ailelerin bilgilendirilmemesi, yönlendirilmemesi ve aile eğitimi yapılmaması,
- Ailenin ilgisizliği,
- Ailelerin çocuklarından utanması, bu durumu saklaması ve kabullenememsi,
- Ailelere özel eğitim okullarının tanıtılmaması, ailelerin bu okullar hakkında bilgisi olmaması,
- Özel eğitim okullarının yaygınlaştırılamaması, ulaşım sorunu ve bazı il ve ilçelerde özel eğitim okulunun olmaması,
- Ailelerin maddi durumlarının yetersiz olması,
- Ailelerin çocuklarına güvenmemesi ve çocuğu özürlü olduğu için bir beklentisi olmaması,
130
- Özel eğitim okul ve sorunları ile ilgilenilmemesi, özel eğitim okullarının ve eğitim sisteminin yetersiz olması,
- Engelli çocukların dışlanması,
- Öğrencileri okula çekecek cazip çalışmaların yapılmaması olarak belirtilmiştir.
Öğretmen ve velilerin özel eğitim gerektiren çocukların okullaşmasında yaşanan
kayıpların sebeplerine baktığımızda ilk beş neden, sıralaması farklı da olsa aynıdır.
Özel Eğitim Okullarında, İlköğretim Kademesinden Sonra Öğrencilerin Ortaöğretim Okulları, İş Okulları ve İş Eğitim Merkezlerine Devam Edebilmesi İçin Yapılması Gerekenlere İlişkin Sonuçlar
Yönetici ve öğretmenlere göre, engelli öğrencilerin ilköğretimden sonraki
eğitimlerine devam etmeleri için yapılacak çalışmaları önem derecesine göre şöyle
sıralayabiliriz:
- İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri açılmalı,
- Yapabilecekleri iş konularında eğitim verilmeli, düzey ve ihtiyaçlarına uygun bir meslek sahibi olmaları, iş alanları ve iş imkânları sağlanarak bu okullara talep arttırılmalı,
- Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli,
- Aileler ve toplum bilinçlendirilmeli ve aile eğitimi yapılmalı,
- Özel eğitim okulları tanıtılarak aileler bu konuda bilgilendirilmeli,
- Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı,
- Engellilere ait meslek liseleri ve iş okullarında daha çok meslek dalında mesleki eğitim verilerek işlevselliği artırılmalı,
- Özel eğitim alanında eğitim verebilecek öğretmenler yetiştirilmeli ve uzman öğretmenlerle eğitim yapılmalı,
- Engelli öğrencilerin kayıtlarında engelsiz ilköğretim ve ortaöğretim okulları istekli olmalı veya normal okullar ve özel eğitim okulları kaynaştırma eğitim uygulaması yapmalı,
- Özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri zorunlu olmalıdır.
131
Velilere göre, engelli öğrencilerin ilköğretimden sonraki eğitimlerine devam
etmeleri için yapılacak çalışmaları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı,
- İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri ve iş okulları açılmalı,
- Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli,
- Özel eğitim okulları tanıtılarak aileler bu konuda bilgilendirilmeli,
- Özel eğitim alanında eğitim verebilecek öğretmenler yetiştirilmeli ve uzman öğretmenlerle eğitim yapılmalı,
- İş okulları ve iş eğitim merkezlerinde yeterli mesleki eğitim verilmeli,
- Berberlik, garsonluk, aşçılık, marangozluk kursları gibi el becerileri eğitimi verilmeli,
- Çocuklar ortaöğretim ve iş okulları için teşvik edilmeli, desteklenmeli,
- Engellilere ait meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezlerinde de destek eğitim verilmeli,
- Korumalı iş yerleri oluşturup, engelli öğrencilerin iş yerlerinde kurs veya staj görmeleri sağlanmalıdır.
Özel Eğitim Okullarında Aile Eğitimi ve Özel Eğitim Okullarının Denetimine İlişkin Sonuçlar
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının
yarısında aile eğitim hizmeti yapılmaktadır. Bu durum özel eğitim hizmetleri
yönetmeliği Madde 36’da b) bendi “Aile eğitim hizmetlerinin planlanması ve
koordinasyonu özel eğitim hizmetleri kurulu tarafından planlanır.”, c) bendi “Aile
eğitim programları, RAM’lar, özel eğitim okul ve kurumları, kaynaştırma uygulamaları
yapılan okullar tarafından hazırlanır ve yürütülür.” ilkelerinin çok iyi işletilemediğini
göstermektedir.
Öğretmen ve velilerin büyük bir çoğunluğu okulda öğrencileri bekleyen veliler
için faaliyet ve etkinlik yapılmasını istemektedirler. Özel eğitim okullarında çocuklarını
bekleyen veliler için, “okuma kursu”, “dikiş nakış kursu”, “çocuğun engel durumu ile
ilgili bilgilendirme ve rehberlik konularında aile eğitimi”, “çocuk psikolojisi, çocuk
132
gelişimi, aileye psikolojik destek”, “ahşap işleme, makrome, boyama gibi el becerileri”,
“işitme engelliler için Türk İşaret Dili”, “bağımsız yaşam becerileri, öz bakım becerileri
gibi temel beceri” ve “bilgisayar” kursları istenmektedir.
Özel eğitim okullarının denetiminin ise, %80 düzeyinde özel eğitim veya
psikolojik danışma ve rehberlik alanından müfettişler tarafından yapılmadığı
belirtilmiştir.
Kaynaştırma Eğitim Uygulaması ile İlgili Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarındaki Öğretmen ve Velilerin Görüşlerine İlişkin Sonuçlar
Öğretmenler %68,2, veliler %57,7 oranında engelli öğrencilerin normal eğitim
yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim
uygulamasını “olumlu” bulmaktadırlar.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının
öğretmenleri arasında da farklılık bulunmamakta, engelli öğrencilerin normal eğitim
yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim
uygulamasını “olumlu” bulmaktadırlar.
Veliler tarafından kaynaştırma eğitim uygulaması öğretmenler kadar yüksek
oranda olumlu bulunmamaktadır. Okul türlerine göre ayrı ayrı bakıldığında görme
engelliler ilköğretim okulu velileri %50,8 oranında kaynaştırma eğitim uygulamasını
olumlu bulurken, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu velilerinin %56,7’si,
işitme engelliler ilköğretim okulu velilerinin %61,6’sı kaynaştırma eğitim uygulamasını
olumlu bulmaktadırlar.
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velileri ise, kaynaştırma eğitim
uygulamasını %53,8 oranında olumsuz olarak değerlendirmişlerdir.
Üniversitelerin ve Özel Eğitimle İlgili Sivil Toplum Kuruluşlarının Özel Eğitim Okullarına Katkıları ve İş birliğine İlişkin Sonuçlar
Öğretmen ve velilere göre, özel eğitim ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik
gösteren sivil toplum kuruluşlarının özel eğitim okulları ile iş birliği yetersizdir.
Üniversitelerin ise, özel eğitim okulları ile iş birliği sivil toplum örgütlerine oranla çok
daha yetersizdir.
133
Görüldüğü gibi, öğretmen, yönetici ve velilerin, üniversite ve engelli bireylere
yönelik etkinlik gösteren sivil toplum örgütlerinin özel eğitim okulları ile yaptıkları iş
birliği ve katkılar konusundaki görüşleri, olumsuz ve birbirlerine paralel doğrultudadır.
Özel eğitim okullarında araç-gereç ve materyallerinin hazırlanması,
geliştirilmesi, niteliği ve uygunluğunun değerlendirilmesi konusunda üniversitelerin
özel eğitim bölümleri etkisiz kalmaktadır.
Öğretmen ve yöneticiler üniversitelerden en çok, “özel eğitimle ilgili yeni
yöntem ve eğitim materyali geliştirmeleri ve materyal sağlamaları”, “okullarda yönetici,
öğretmen, öğrenci ve ailelere kurs, seminer gibi eğitimler vermeleri”, “üniversitelerin
özel eğitim bölümleri ve ilgili alanlarındaki akademisyen ve öğrencilerin özel eğitim
okullarını ziyaret etmeleri, programlarda karşılaşılan güçlüklerle ilgili bilgi almak için
iletişim kurmaları”, “yeni öğretim yöntem ve teknikler hakkında gelişmelerle ilgili
okullara bilgi vermeleri”, “eğitim araç-gereçleri hazırlanmasında destek vermeleri”
konularında iş birliği ve katkı istemektedirler.
Özel Eğitim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Mezuniyet Yeterlikleri, Görev Yapma Memnuniyetleri ve Ücretlendirilmelerine İlişkin Sonuçlar
Öğretmen ve yöneticiler özel eğitim alanı öğretmenlerinin yükseköğretim
programlarından mezuniyet yeterliliklerini %65,9 oranında yeterli bulmaktadırlar.
Yetersiz bulanların oranı %34,1’dir.
Öğretmen ve yöneticilerin %72,2’si özel eğitim okullarında çalışmaktan
memnun iken, %23,8’i kısmen memnundur. Memnun olmayanların oranı ise %4’tür.
Yönetici ve öğretmenlerin çoğunluğu özel eğitim okullarında çalışan öğretmen
ve yöneticilerin ücretlerinin normal okullarda çalışan öğretmen ve yöneticilere göre
%50 daha fazla olması görüşündedirler.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarındaki Diğer Personel ve Eğitim Ortamlarına İlişkin Sonuçlar
Okulların büyük çoğunluğunda hizmetli (%80), yarısında hemşire (%52)
bulunmaktadır. Aşçı ve kaloriferci özel eğitim okullarının %30’unda, şoför, idari işler
memuru, gece bekçisi, ambar ve depo memurları da ortalama %20’sinde bulunmaktadır.
134
Uzman hekim, hekim, diyetisyen ve dil ve konuşma terapisti, sosyal çalışmacı,
çocuk gelişimi ve eğitimcisi, fizyoterapist, odyometrist, ergoterapist (iş ve uğraşı
terapisti), Braille daktilograf (15 görme engelli ilköğretim okulundan sadece 2 tanesinde
Braille daktilograf bulunmakta), ayniyat mutemedi, çocuk bakım elemanı, bahçıvan ve
terzi ise çoğu özel eğitim okulunda bulunmamaktadır.
Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarında 26284 Sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 67’ye
göre, görev yapacak “diğer personel” olarak geçen personelin envanter durumu çok iyi
değildir.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki yöneticilere göre, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 88’de özel
eğitim okullarında “eğitim ortamları” olarak belirtilenlerden okullarında bulunanlar
aşağıdaki gibidir:
Türkiye’de bulunan 15 görme engelliler ilköğretim okulundan 14’ünde
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 12’sinde “revir”, “kütüphane”,
“açık ve kapalı bahçe”; 11’inde “dinlenme odası”; 10’unda “oyun odası”, “resim ve
müzik odası”, “çok amaçlı salon”, “beden eğitimi salonu”; 8’inde “gösteri ve tiyatro
salonu”; 6’sında “bireysel eğitim odası”; 4’ünde “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı
sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 2’sinde “destek eğitim odası”, “aile eğitim
odası”, “işitme, konuşma ve dil laboratuvarı”; 1’inde “gözlem odası”, “uygulama evi”,
“fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu” bulunmaktadır.
Türkiye’deki 48 işitme engelliler ilköğretim okulundan 40’ında “rehberlik ve
psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 37’sinde “revir”; 27’sinde “açık ve kapalı
bahçe”; 24’ünde “kütüphane”; 22’sinde “resim ve müzik odası”; 21’inde “işitme
yetersizliği olan öğrencilerin eğitimlerini sürdürdükleri ortamlarda ses yalıtımı”;
19’unda “çok amaçlı salon”; 16’sında “oyun odası”, “beden eğitimi salonu”; 15’inde
“bireysel eğitim odası”, “dinlenme odası”; 9’unda “işitme, konuşma ve dil
laboratuvarı”; 7’sinde “destek eğitim odası”; 6’sında “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı
sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 5’inde “aile eğitim odası”, “gösteri ve
tiyatro salonu” bulunurken; “gözlem odası”, “uygulama evi”, “fizik tedavi ve
rehabilitasyon salonu” 1 okulda bulunmaktadır.
135
Türkiye’de bulunan 3 ortopedik engelliler ilköğretim okulunun hiçbirinde
“gözlem odası”, “uygulama evi”, “hidroterapi havuzu”, “işitme, konuşma ve dil
laboratuvarı” ve “fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu” bulunmamaktadır. “Destek
eğitim odası”, “bireysel eğitim odası”, “aile eğitim odası”, “resim ve müzik odası”,
“açık ve kapalı bahçe”, “gösteri ve tiyatro salonu” 1 okulda, “dinlenme odası”, “beden
eğitimi salonu”, “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı sağlayacak rampa, tutamak gibi
düzenleme”; 2 okulda bulunmaktadır. Ortopedik engelliler okullarının tamamında
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”, “oyun odası”, “revir”, “çok amaçlı
salon” ve “kütüphane” bulunmaktadır.
Türkiye’deki 53 eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulundan, 41’inde
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 32’sinde “bireysel eğitim odası”,
“çok amaçlı salon”; 30’unda “resim ve müzik odası”; 29’unda “revir”; 28’inde “açık ve
kapalı bahçe”; 22’sinde “kütüphane”; 20’sinde “oyun odası”, “tekerlekli sandalye ile
dolaşmayı sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 18’sinde “beden eğitimi
salonu”; 13’ünde “destek eğitim odası”, “aile eğitim odası”; 12’sinde “uygulama evi”;
11’inde “gösteri ve tiyatro salonu”; 9’unda “dinlenme odası”; 8’inde “gözlem odası”;
4’ünde “fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu”; 2’sinde “hidroterapi havuzu”
bulunmaktadır. Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının hiçbirinde “işitme,
konuşma ve dil laboratuvarı” bulunmamaktadır.
Özel eğitim okullarının şartlarından dolayı tamanında bulunması bir zorunluluk
olan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi, Türkiye’deki 15 görme
engelliler ilköğretim okulunun 14’ünde, 48 işitme engelli ilköğretim okulununu 40’ında,
53 eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulunun 41’inde bulunurken, sadece
ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamında bulunmaktadır.
Özel Eğitim Okullarında Eğitim Kalitesinin Artması İçin Yapılması Gerekenlere İlişkin Sonuçlar
Yönetici ve öğretmenler görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarında eğitim kalitesinin artması için yapılması gerekenlerden
en önemlilerini önem sırasına göre aşağıdaki gibi sıralamıştır:
- Programlar engelli öğrencilere ve engel türlerine uygun olarak yapılmalı,
- Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı,
136
- Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı,
- Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak hizmet içi eğitime alınıp bilgilerini güncellemeleri sağlanmalı,
- Okulları, özel eğitim alanındaki öğretmen ihtiyaçları karşılanmalı,
- Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim öğretmeni yetiştirilmeli,
- Özel eğitim okullarına engel türlerine göre, çocuklarla ilgilenebilecek ilgili, özverili ve deneyimli özel eğitim alanından öğretmenler verilmeli,
- Aileler eğitilmeli, veliler bilinçlendirilmeli,
- Engelli öğrencinin engel tür ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı,
- Branş öğretmenleri ve yöneticiler de özel eğitim alanından olmalı,
- Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı, sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı,
- MEB özel eğitim okulların sayısını, standartlarını artırmalı ve oluşturulan standartların uygulanmasını sağlamalı,
- Okullara fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel tahsis edilmeli,
- Okul-veli iş birliği artırılmalı,
- Özür derecelerine göre sınıflar oluşturulmalı,
- Bağımsız yaşam, öz bakım becerileri gibi temel beceri eğitimleri ile öğrencileri gerçek hayata hazırlayan eğitimlere öncelik verilmeli,
- Özel eğitim okullarında çalışanları motive edecek ücret artışı çalışmaları yapılmalı,
- Tek engelliler ve çift engelliler ayrı okullarda veya ayrı sınıflarda olmalı,
- Özel eğitim okullarındaki sınıflarda öğrenci sayıları az olmalı, olarak belirtmişlerdir.
Veliler görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarında eğitim kalitesinin artması için yapılması gerekenlerden en önemlilerini
önem sırasına göre aşağıdaki gibi sıralamıştır:
- Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı,
- MEB özel eğitim okulların sayısını, standartlarını artırmalı ve oluşturulan standartların uygulanmasını sağlamalı,
- Özel eğitim okullarına engel türlerine göre, çocuklarla ilgilenebilecek ilgili, özverili ve deneyimli özel eğitim alanından öğretmenler verilmeli,
- Okulların, özel eğitim alanındaki öğretmen ihtiyaçları karşılanmalı,
- Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim öğretmeni yetiştirilmeli,
137
- Aileler eğitilmeli, veliler bilinçlendirilmeli,
- Okul-veli iş birliği artırılmalı,
- Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı,
- Programlar engelli öğrencilere ve engel türlerine uygun olarak yapılmalı,
- Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı, sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı,
- Okullar sık sık ve özel eğitim alanından müfettişlerce denetlenmeli,
- Öğretmenler ile aileler arasında iş birliği olmalı,
- Branş öğretmenleri de özel eğitim alanından olmalı,
- Okullara fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel tahsis edilmeli,
- Okullara çocukların sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetleri için servis aracı sağlanmalı,
- Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak hizmet içi eğitime alınıp bilgilerinin güncellenmesi sağlanmalı,
- Çocuklarla özel olarak ilgilenilmeli ve iyi takip edilmeli,
- Engelli öğrencinin engel türü ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı,
- Sivil toplum kuruluşları ve aileler eğitime dâhil edilmeli,
- Ders saatleri artırılmalı ve etkin olmalı, olarak belirtmişlerdir.
138
5.2. Öneriler
MEB Karar Alıcı ve Uygulayıcıları İçin Öneriler
1- Sağlık kuruluşlarında bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane
aşamasından itibaren, RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine
başlanacak bir sistem kurulmalı.
2- RAM’lara özel eğitim değerlendirme kurulunda görev yapacak yeterli
eleman sağlanmalı.
3- RAM’lar, ailelere ve kamuoyuna kendini tanıtmalı, yeterli eğitsel
değerlendirme ve tanılama yapmalı.
4- Eğitsel değerlendirme ve tanılama tek bir oturumda değil;
- Belge inceleme,
- Görüşme yapma,
- Gözlem,
- Test uygulama,
- Değerlendirme,
- Karar verme aşamalarını içermelidir.
5- RAM’lar, özel eğitim gerektiren bireyler için yeterince izleme ve
değerlendirmede bulunmalı.
6- RAM’lar, özel eğitim okulları ile yeteri kadar iş birliği yapmalı.
7- Özel eğitim okulları, gerektiğinde ilçelerde ve her ilde açılarak
yaygınlaştırılmalı.
8- İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam
edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri açılmalı.
9- Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre
ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli.
10- İlköğretimden sonra, özel eğitim gerektiren bireylerin engelliler meslek
liselerine, iş okullarına, iş eğitim merkezlerine aynı oranda devam etmeleri için
139
yapabilecekleri iş konularında eğitim verilmeli, iş alanları ve iş imkânları sağlanarak bu
okullara talep arttırılmalı.
11- Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde
atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar
hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı.
12- Birden fazla engeli olan öğrenciler özel eğitim sınıflarında aynı tür ek
yetersizliği olan öğrencilerle eğitim görmeli ve öğrenci sayısı 4’ü geçmemeli.
13- Sınıflardaki öğrenci sayıları, “Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği”nde
belirtilen görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarında belirtilen üst limit olan 10’u geçmemeli.
14- Özel eğitim okullarının eğitim programları Talim ve Terbiye Kurulunca
engel ve okul türlerine göre özel yapılmalı.
15- Bireysel eğitim programı uygulanması gereken engelli öğrencilere mutlaka
bireysel eğitim programı uygulanmalı ve MEB yetkililerince uygulama iyi
denetlenmeli.
16- Az gören, az işiten engelli çocuklar kaynaştırma eğitim uygulaması ile
eğitim görmeli.
17- Ağır ortopedik engelli çocukların eğitimi kendisi ve ailenin de görüşü
alınarak evde de yapılabilmeli.
18- Görme engelliler ilköğretim okullarında Matematik, Modelaj-İş (Görsel
Sanatlar), Müzik, Bağımsız Hareket (Beden Eğitimi) ders saatleri artırılabilir.
19- İşitme engelliler ilköğretim okullarında Görsel Sanatlar, Beden Eğitimi,
Teknoloji ve Tasarım ders saatleri artırılabilir.
20- Eğitilebilir zihinsel engelliler ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarında
Beden Eğitimi ders artırılabilir.
21- Engelli öğrencinin engel tür ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı.
140
22- Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı,
sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı.
23- Bağımsız yaşam, öz bakım becerileri gibi temel beceri eğitimleri ile
öğrencileri gerçek hayata hazırlayan eğitimlere öncelik verilmeli.
24- Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim
- Stratejik Hedef 6.2. RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama hizmetleri ile rehberlik hizmet standartlarını 2012 yılı sonuna kadar belirleme, her yıl %20’sinin standartlarını uygun hâle getirmesini sağlama ve 2014 plan dönemi sonuna kadar RAM’ların sayısının %12 artmasını sağlama,
- Stratejik Hedef 6.4. Kaynaştırma eğitimi kapsamındaki öğrenciler için standartlara uygun hazırlanmış destek eğitimi odaları ve özel eğitim sınıflarının 2014 plan dönemi sonuna kadar %50 artmasını sağlama,
- Stratejik Hedef 6.5. Özel eğitim okul-kurum sayısını 2014 plan dönemi sonuna kadar %25 artmasını sağlama, hedeflerini gerçekleştirmeli.
Üniversite ve Engelli Bireylere Yönelik Etkinlikte Bulunan Sivil Toplum Kuruluşları İçin Öneriler
1- Öğretilebilir zihinsel engelliler okulları (eğitim ve uygulama okulları) ile
ilgili araştırma yapılmalı.
2- Otistikler ve süreğen hastalığı olanlar ile ilgili araştırma yapılmalı.
3- Engelliler meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri ile ilgili bir
durum tespit araştırması yapılmalı.
4- 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu’nun günlük yaşama yansıması ve
uygulamaları ile ilgili araştırma yapılmalı.
5- Engelliler için destek eğitim yapan özel eğitim ve rehabilitasyon
merkezlerinin işlevleri ile ilgili bir araştırma yapılmalı.
6- Üniversiteler, özel eğitim bölümler açmalı ve alanında yeterli özel eğitim
öğretmenler yetiştirmeli.
7- Üniversiteler, özel eğitim okullarına tamamlayıcı eğitim veren dil ve
konuşma terapisti, fizyoterapist, ergoterapist (iş ve uğraşı terapisti), sosyal hizmet
143
uzmanı ve yardımcı personel olarak çocuk gelişimi ve eğitimcisi, çocuk bakım elemanı
yetiştiren bölümler açmalı.
8- Üniversiteler, Yükseköğretim Kurumları Özürlü Öğrenciler
Yönetmeliği’ndeki düzenlemeleri 2012 yılına kadar hayata geçirmeli ve her üniversite
“engelli öğrenciler birimi”ni muhakkak oluşturmalı.
9- Üniversitelerin özel eğitim bölümleri, özel eğitim okulları ile programların
işleyişi, araç-gereç ve materyallerin hazırlanması, geliştirilmesi konularında sürekli iş
birliği içinde olmalı.
10- Engellilere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum kuruluşları, özel eğitim
okulları ile daha çok iş birliği içinde olmalı.
145
KAYNAKÇA
Akçamete, G. (2002). Türkiye’de Özel Eğitim Öğretmeni Yetiştirme İle İlgili Sorunlar ve Çözüm Önerileri. [Aktaran: Yaşar Özbay, Rüya Üzmen, Tuba Tuncer, Banu Altunay, Özel Eğitimin Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması, MEB, Projeler Koordinasyon Merkezi Başkanlığı Yayını, Ankara 2007, s. 10.].
Ataman, A. (2004b). Özel Eğitimde Öğretmen Yetiştirme Sisteminin Genel Değerlendirilmesi ve Bir Yetiştirme Programı Önerisi. [Aktaran: Yaşar Özbay, Rüya Üzmen, Tuba Tuncer, Banu Altunay, Özel Eğitimin Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması, MEB, Projeler Koordinasyon Merkezi Başkanlığı Yayını, Ankara 2007, s. 10.].
Gerçek, T. (2003). İlköğretim Okullarındaki İşitme Engelliler İçin Resim Eğitimi Programı ve Bu Programın İşitme Engelli Kişinin Resimsel Gelişimine Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Güneş, H. (2001b). Avrupa Birliğine Üye Ülkelerde Özürlü Çocuklara Yönelik Hizmetler ve Türkiye’de Özel Eğitim Hizmetleri, Yasal Düzenlemeler. [Aktaran: Sezgin Vural ve Şerife Yücesoy, Türkiye’de Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Hizmetlerin Yasal Yapılanmasında Avrupa Birliği’ne Uyum Çabalarının Yansımaları, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Eskişehir 2003-2004.].
Güngör, E. (2008). Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Anne ve Babalarının Psikolojik İlişki İhtiyaçları ile Durumluk ve Sürekli Kaygı Düzeyleri Arasındaki ilişkiler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Karahan, Ş. (2008). Özel Eğitim Okullarında Çalışan Eğitimcilerin Öz-Yeterlik Algılarının ve Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Özel Eğitim Anabilim Dalı, İstanbul.
Özkan, M. (2001). Görme Engellilere Yönelik Eğitim Kurumlarında Mekansal Problemlerin İrdelenmesi ve Çözüm Önerileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Sağıroğlu, N. (2006). Özel Gereksinimli Bireylere Sahip Ailelerin Çocuklarının Devam Ettiği Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerinden Beklentileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
Selvi, H., H. (2004). Resmî İşitme Engelliler Eğitim Kurumlarının İşlevsel Süreçlerinin Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
146
Tos, M., S. (1994). Öğretilebilir Zihinsel Özürlü Çocuklar İçin Özel Eğitim Okulları Kullanıcı İhtiyaçları ve Fiziki Mekan Özellikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Ural, A. (2008). Araştırma Yöntem ve Teknikleri, Bilimsel Araştırma Süreci-Evren, Örneklem, 3 Aralık 2008, Ankara.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yılmaz, M. (2002). Özel Eğitim Kurumları ve Sorunları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Eripek, S. Editör (1998). Özel Eğitim. Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları Özel Eğitim Dergisi, No: 561.
Kargın, T., Acarlar, F. ve Sucuoğlu, B. (2003). Öğretmen, Yönetici ve Anne-Babaların Kaynaştırma Uygulamalarına İlişkin Görüşlerinin Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi. Özel Eğitim Dergisi, Cilt: 4, No: 2, Ankara.
Vural S. ve Ş. Yücesoy (2003). "Türkiye'de Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Hizmetlerin Yasal Yapılanmasında Avrupa Birliği'ne Uyum Çabalarının Yansımaları", Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 141-157.Cilt.3 No:1.,
Kırcaali-İftar, G. (2007). Türkiye’de Gelişimsel Yetersizlik Alanı ve Özel Eğitim. Tohum Türkiye Otizm Erken Tanı ve Eğitim Vakfı Raporu.
Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. (2006). Özürlü Çocuklara Yönelik Rehabilitasyon ve Özel Eğitim Hizmetleri Çalışması Raporu. Ankara: Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yayınları.
MEB (2006). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete, Sayı: 26184, 31 Mayıs.
MEB (2007). Özel Eğitimin Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, Projeler Koordinasyon Merkezi Başkanlığı Yayınları.
MEB (2008). Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Kılavuzu. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
TÜİK (2008). Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, 2008. Nüfus Sayımı Sonuçları. Ankara: T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu, Haber Bülteni.
Meb.gov.tr (9 Şubat 2010) İstatistikler Genel Sonuç http://orgm.meb.gov.tr /Istatistikler/ 2008-2009_GENEL_SONUC.pdf.
.
147
EKLER
148
Ek 1 : Yönetici ve Öğretmen Anket Formu 148
Ek 2 : Veli Anket Formu 160
Ek 3 : Özel Eğitim Okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi Araştırmasında Yönetici ve Öğretmen Anketinin Açık Uçlu SoruDetayları 166
Ek 4 : Özel Eğitim Okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi Araştırmasında Veli Anketinin Açık Uçlu Soru Detayları 178
Ek 5 : Türkiye’deki Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulları 188
149
Ek 1:
ÖZEL EĞİTİM OKULLARINDA (GÖRME, İŞİTME, ORTOPEDİK VE EĞİTİLEBİLİR ZİHİNSEL ENGELLİLER) ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ UYGULAMALARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
YÖNETİCİ-ÖĞRETMEN ANKET FORMU
Değerli yönetici/öğretmen
Millî Eğitim Bakanlığı, Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi (EARGED) Başkanlığı, Özel Eğitim Okullarında (Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli) Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi konusunu araştırmayı amaçlamaktadır.
İki bölüm halinde hazırlanan anket maddelerinde düşündüğünüz en uygun seçeneği işaretleyerek belirtmeniz beklenmektedir. Görüşleriniz, konuyla ilgili Bakanlığımızca ileriye yönelik olarak yapılması düşünülen çalışmalara yön verecektir. Lütfen bütün soruları dikkatlice okuyunuz. Hiçbir soruyu boş bırakmayınız. Her soru için aksi belirtilmemişse sadece bir seçeneği işaretleyiniz.
Katkılarınız için teşekkür ederiz.
İrtibat: Ferhat EROL :Tel: (0312) 230 36 44/4119
I. BÖLÜM: KİŞİSEL BİLGİLER
Bu bölümde öğretmen/yönetici ve çalışılan okulla ilgili bazı genel bilgileri toplamak amacıyla hazırlanan 6 adet demografik bilgi sorusu yer almaktadır. Lütfen size uygun olan seçenekleri işaretleyiniz/yazınız.
1. Görev yaptığınız ilin adı: ………………………..
2. Cinsiyetiniz:
( ) Erkek ( ) Kadın
3. Okuldaki göreviniz:
( ) Yönetici
( ) Rehber öğretmen/psikolojik danışman
( ) Görme engelliler sınıf öğretmeni
( ) İşitme engelliler sınıf öğretmeni
( ) Zihinsel engelliler sınıf öğretmeni
( ) Sınıf öğretmeni
( ) Branş öğretmeni
4. Özel eğitim okulunda görev yaptığınız süre:
( ) 1-5 yıl ( ) 6-10 yıl
( ) 11-15 yıl ( ) 16-20 yıl
( ) 20 yıldan fazla
5. Okulunuzun öğretim şekli:
( ) Gündüzlü ( ) Yatılı ( ) Hem gündüzlü, hem yatılı
6. Şu an görev yapmakta olduğunuz okul türü:
( ) Görme Engelliler İlköğretim Okulu
( ) İşitme Engelliler İlköğretim Okulu
( ) Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulu
( ) Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulu
150
II. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEME VE UYGULAMALAR
Bu bölümde özel eğitime gereksinimi olan bireyler için yapılan özel eğitim hizmetleri ile ilgili yasal düzenleme ve bu hizmetlerin özel eğitim okullarındaki uygulamaları ile ilgili 47 adet anket sorusu bulunmaktadır. Lütfen bütün soruları dikkatlice okuyunuz. Hiçbir soruyu boş bırakmayınız.
1. 2005 yılında çıkarılan 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanunla ilgili yeterli bilginiz var mı?
( ) Evet ( ) Yeterli bilgim yok ( ) Hayır
2. Cevabınız “Evet” ise bu bilgiyi nasıl edindiniz?
( ) Okul yöneticilerinden
( ) Öğretmenlerden
( ) Basın-yayın organlarından
( ) Engelsiz Türkiye Projesi tanıtım ekibinden
( ) Hepsinden
3. 5378 Sayılı Özürlüler ile İlgili Kanun sizce yeterince uygulanıyor mu?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
4. 2006 yılında 26184 sayı ile çıkarılan ve 2009 yılında değişiklikler yapılan MEB Özel
Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği sizce yeterli mi?
( ) Evet ( ) Yeterli bilgim yok ( ) Hayır
5. Aşağıda belirtilenlerle ilgili seminer, konferans veya hizmet içi eğitim aldınız mı?
(Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu
( ) 26184 Sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği
( ) Özel eğitime ihtiyacı olan öğrencilerle ilgili eğitsel değerlendirme ve tanılama
( ) Özel eğitime ihtiyacı olan çocukların aileleri ile ilgili eğitim
( ) Bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılması ve uygulanması
( ) Özel eğitim-öğretimi destekleyici araç ve gereçleri hazırlama ve geliştirme
( ) Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitiminde ölçme ve değerlendirme
( ) Cihaz kullanan engelli öğrencilerde cihaz kullanım eğitimi
( ) Temel beceri (bağımsız davranış kazanma, özbakım becerileri kazanma gibi) eğitim ve uygulamaları
( ) İlkyardım eğitimi
( ) Özel eğitim okulları ile ilgili mevzuat ve uygulamalar
( ) Brail, Aboküs, Jaws kursları
( ) Kavram geliştirme kursları
( ) Hiçbiri
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) ………………………………………………….
151
6. Okulunuzu eğitim-öğretimde yeterli buluyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
7. Yukarıdaki soruya cevabınız “Kısmen” veya “Hayır” ise sebebi sizce nedir? (Birden
fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) Okulun fiziki durumu
( ) Sayısal olarak öğretmen yetersizliği
( ) Sayısal olarak özel eğitim öğretmeni yetersizliği
( ) Çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel olmaması
( ) Fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması
( ) Özel eğitim öğretmenlerinin özel eğitim alanında yetersizliği
( ) Öğretmenlerin öğretim yöntemlerinde yetersizliği
( ) Öğretmenlerin, öğrencilerin engel tür ve derecesine göre uygun ölçme ve değerlendirme yapmaması
( ) Öğrencilerin eğitsel tanılamasının eksik ve yerleştirilmesinin yanlış yapılması
( ) Öğrencinin eğitim ihtiyacı ve gelişiminin dikkate alınarak eğitsel değerlendirme ve tanılamasının gerektiğinde tekrarlanmaması
( ) Birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması
( ) Gerektiğinde bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılmaması
( ) Yapılan bireyselleştirilmiş eğitim programının uygulanmaması
( ) Okulun eğitim materyalleri açısından yetersizliği
( ) Aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği
( ) Okulda çocuğunu bekleyen veliler ile ilgili bir etkinliğin olmaması
( ) Sanat etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması
( ) Spor etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması
( ) Sosyal etkinliklerin yeterince olmaması
( ) Temel beceri (bağımsız davranış kazanma, özbakım becerileri kazanma gibi) eğitim ve uygulamalarının yeterli verilmemesi
( ) Hizmet içi eğitimlerin yeterli olmaması
( ) Normal eğitim yapan okullar ile iletişim ve işbirliğinin olmaması
( ) Özel eğitim alanında üniversitelerle işbirliğinin olmaması
( ) Sivil toplum örgütleri ile işbirliği ve iletişimin olmaması
( ) Okul dışı gezi-gözlem, inceleme ve kamp etkinliklerinin yeterli olmaması
( ) Özel eğitim ile ilgili mevzuatın yetersizliği
( ) Verilen eğitimin gerçek yaşamda gereken becerilerle ilişkili (işlevsel) olmaması
( ) Derslerin engel türlerine, öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması
( ) Normal okul programlarının uygulanması
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
152
8. Okulunuzda özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimine, eğitim için belirlenen uygun yaşta başlanabiliyor mu?
( ) Evet ( ) Hayır
9. Engelli çocukların eğitimine belirlenen uygun yaşta başlanmıyorsa sebebi sizce nedir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) Millî Eğitim Bakanlığının özel eğitimle ilgili kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi.
( ) Sağlık kuruluşlarında, bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren, RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin kurulmaması.
( ) RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin erken çocukluk döneminde (0-3 yaş) teşhis ve tespit edilmemesi.
( ) RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitsel değerlendirme ve tanılamasının okul öncesi çağda yapılmaması.
( ) İl ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde bulunan Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu’nun engelli çocukların okullara yerleştirilmesini yapamaması.
( ) Özel eğitim okullarının, okul öncesi eğitimi yaygınlaştıramaması.
( ) Ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini önemsememesi.
( ) Ailelerde özel eğitime ihtiyacı olan çocuklarda erken çocukluk dönemi, okul öncesi eğitim ve devamındaki eğitimlere normal süreçlerinde başlamanın faydaları konusunda farkındalık oluşturulamaması.
( ) Ailelerin ve engelli çocukların, özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi.
( ) Yüksek öğretimde özel eğitim alanında yeterli sayıda öğretmen yetiştirilmemesi.
( ) Engellilerin yaşadığı yerlerde özel eğitim okulu olmaması.
10. Okulunuzda birden fazla engeli olan öğrenci var mı?
( ) Evet ( ) Hayır
11. Okulunuzda çift engelli öğrenci var ise, bu öğrenciler için özel eğitim sınıfı açılıyor mu?
( ) Evet ( ) Hayır
12. Cevabınız “Evet” ise, özel eğitim sınıfındaki öğrencilerin yetersizlik türleri nasıldır?
( ) Aynı türden çift engelliler ( ) Farklı türlerden çift engelliler
13. Özel eğitim sınıfındaki öğrenci sayısı kaçtır? Lütfen belirtiniz.
………………………
14. RAM’ların çalışmasını yeterli buluyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
15. Özel eğitim okullarına gelen engelli öğrencilerin, engel düzey ve engel türlerinin yeterli belirlendiğine inanıyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
153
16. Özel eğitim okullarına gelen engelli öğrencilerin, engel düzey ve engel türleri yeterli belirlenmiyorsa sebebi sizce nedir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamasında kullanılan ölçme araçlarında yetersiz olması
( ) RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman elemanlarca yetersiz olması
( ) RAM’ların özel eğitim gerektiren bireylere yapılan izleme ve değerlendirmede yetersiz olması
( ) RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman ayırmaması
( ) RAM’larda değerlendirmenin yalnızca bir uzman tarafından yapılması
( ) RAM’ların özel eğitim okulları ile yeteri kadar işbirliği yapmaması
( ) RAM’ların görevlerini tam yapmaması
( ) RAM’ların aile ve okulun itirazlarını dikkate almaması
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
17. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okullarında eğitim programları nasıl olmalıdır?
( ) Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut programlar uygulanmalı
( ) Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut programlar özel eğitim okullarının türüne göre Talim ve Terbiye Kurulunca uyarlanmalı
( ) Özel eğitim okullarının eğitim programları Talim Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel yapılmalı
Bu Soruyu Görme Engelliler İlköğretim Okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
18. Görme engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Tamamen göremeyen çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli ( ) Tamamen göremeyen çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması
ile eğitim görmeli ( ) Az gören çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli ( ) Az gören çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim
görmeli
19. Az gören öğrencilerin ders kitapları sizce nasıl olmalıdır (Sadece görme engelli okulları ile ilgili olanlar cevaplandıracaklar)?
( ) Brilla alfabesi ile yazılmış olarak ( ) Normal ders kitapları ile fakat daha büyük puntolarla basılmış olarak ( ) Normal ders kitapları
154
Bu Soruyu İşitme Engelliler İlköğretim Okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
20. İşitme engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Tamamen işitmeyen çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Tamamen işitmeyen çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
( ) Az işiten çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Az işiten çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
Bu Soruyu Ortopedik Engelliler İlköğretim Okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
21. Ortopedik engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Ağır derecede ortopedik çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
( ) Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, evde eğitim görmeli
( ) Az ve orta derecede ortopedik çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Az ve orta derecede ortopedik çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
Bu Soruyu Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
22. Eğitilebilir zihinsel engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı belirtiniz.
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, Eğitilebilir Zihinsel Engelliler okulunda (şu anda devam ettiği ilköğretim okulu) eğitim görmeli
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, Öğretilebilir Zihinsel Engelliler okulunda (eğitim uygulama okulu) eğitim görmeli
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, normal eğitim okullarında kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
Bu Soruyu Görme, İşitme ve Ortopedik Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
23. Görev yaptığınız özel eğitim okulunun 1-5. sınıflarında, aşağıdaki sınıf öğretmeninden hangisi görev yapmaktadır?
( ) Görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden birisi
( ) Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmeninden birisi
( ) Normal sınıf öğretmeni
( ) Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni görev yapıyor
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
155
Bu Soruyu Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
24. Görev yaptığınız eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulunun 1-8. sınıflarında, aşağıdaki sınıf öğretmeninden hangisi görev yapmaktadır?
( ) Zihinsel engelliler sınıf öğretmeni
( ) Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden birisi
( ) Normal sınıf öğretmeni
( ) Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
25. Görev yaptığınız eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulunda branş öğretmeni tarafından okutulan derslere sınıf öğretmeni de katılmakta mıdır?
( ) Evet ( ) Bazen ( ) Hayır
Bu Soruyu Görme ve Ortopedik Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
26. a) Aşağıda İlköğretim Düzeyinde Görme ve Ortopedik Engelliler Özel Eğitim
Okulları 1-8. sınıflarda okutulan zorunlu dersler listesi ve haftalık ders çizelgesi verilmektedir. Dersler ve saatleri ile ilgili görüşlerinizi lütfen sağ tarafta boş bırakılan sütunda belirtiniz.
SINIFLAR (Haftalık Ders Saati)
DERSLER
1 2 3 4 5 6 7 8
Zorunlu Derslerle ve Saatleri İle
İlgili Görüşleriniz
Türkçe 12 12 12 6 6 5 5 5 Matematik 4 4 4 4 4 4 4 4 Hayat Bilgisi 5 5 5 Fen ve Teknoloji 4 4 4 4 4 Sosyal Bilgiler 3 3 3 3 T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 3 Yabancı Dil 3 3 4 4 4 Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi 2 2 2 2 2 Görsel Sanatlar/(Görme Engelliler İlköğretim okulunda Modelaj-İş) 2 2 2 1 1 1 1 1 Müzik 2 2 2 1 1 1 1 1 Beden Eğitimi/(Görme Engelliler İlköğretim okulunda Bağımsız Hareket) 2 2 2 2 2 1 1 1 Teknoloji ve Tasarım 2 2 2 Trafik Güvenliği 1 1
ZO
RU
NL
U D
ER
SL
ER
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler 1 1 1 1 1 1 1 1
ZORUNLU DERS SAATİ TOPLAMI 28 28 28 28 28 28 28 28
SEÇMELİ DERS SAATİ TOPLAMI 2 2 2 2 2 2 2 2
GENEL TOPLAM 30 30 30 30 30 30 30 30
156
Bu Soruyu İşitme Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
26. b) Aşağıda İlköğretim Düzeyinde İşitme Engelliler Özel Eğitim Okulları 1-8.
sınıflarda okutulan zorunlu dersler listesi ve haftalık ders çizelgesi verilmektedir. Dersler ve saatleri ile ilgili görüşlerinizi lütfen sağ tarafta boş bırakılan sütunda belirtiniz.
SINIFLAR (Haftalık Ders Saati)
DERSLER
1 2 3 4 5 6 7 8
Zorunlu Derslerle ve Saatleri İle
İlgili Görüşleriniz
Türkçe 12 12 12 7 7 6 6 6 Matematik 4 4 4 4 4 5 5 5 Hayat Bilgisi 5 5 5 Fen ve Teknoloji 4 4 4 4 4 Sosyal Bilgiler 3 3 3 3 T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 3 Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi 2 2 2 2 2 Görsel Sanatlar 2 2 2 2 2 2 2 2 Müzik 1 1 1 1 1 1 1 1 Beden Eğitimi 2 2 2 2 2 1 1 1 Teknoloji ve Tasarım 1 1 1 Trafik Güvenliği 1 1
ZO
RU
NL
U D
ER
SL
ER
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler 1 1 1 1 1 1 1 1
ZORUNLU DERS SAATİ TOPLAMI 27 27 27 27 27 26 26 26
SEÇMELİ DERS SAATİ TOPLAMI 3 3 3 3 3 4 4 4
GENEL TOPLAM 30 30 30 30 30 30 30 30
157
Bu Soruyu Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
27. Aşağıda hafif düzeyde öğrenme yetersizliği (eğitilebilir) olan çocuklar ilköğretim 1-8.
sınıflarda okutulan zorunlu dersler listesi ve haftalık ders çizelgesi verilmektedir. Dersler ve saatleri ile ilgili görüşlerinizi lütfen sağ tarafta boş bırakılan sütunda belirtiniz.
SINIFLAR (Haftalık Ders Saati)
D E R S L E R
1 2 3 4 5 6 7 8
Zorunlu Derslerle ve Saatleri İle
İlgili Görüşleriniz
Türkçe 12 12 12 7 7 7 7 7
Matematik 4 4 4 4 4 3 3 3
Hayat Bilgisi 4 4 4
Fen ve Teknoloji 3 3 3 3 3
Sosyal Bilgiler 3 3 2 2
T.C.İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 2
Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi 2 2 2 2 2
Görsel Sanatlar 2 2 2 2 2 2 2 2
Müzik 2 2 2 2 2 2 2 2
Beden Eğitimi 2 2 2 2 2 2 2 2
Teknoloji ve Tasarım 3 3 3
Trafik Güvenliği 1 1
ZO
RU
NL
U D
ER
SL
ER
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler 1 1 1 1 1 1 1 1
ZORUNLU DERS SAATİ TOPLAMI 27 27 27 27 27 27 27 27
SEÇMELİ DERS SAATİ TOPLAMI 3 3 3 3 3 3 3 3
GENEL TOPLAM 30 30 30 30 30 30 30 30
158
28. Aşağıda ilköğretim düzeyinde özel eğitim okulları için seçmeli derslerden bir liste verilmektedir. Bu derslerden okulunuzda seçileni, kaç saat uygulanması gerektiğini ve seçmeli derslerden zorunlu ders olmasını istediğiniz varsa lütfen belirtiniz.
SEÇMELİ DERSLER
Haftalık Ders Saati
Okulunuzda Seçilen Ders
Sizce Kaç Saat
Olmalı
Seçmeli Derslerden
Zorunlu Ders
Olmasını İstediğiniz
Varsa Belirtiniz
Beslenme Bilgisi 1-4 Bilişim Teknolojileri 1-4 Güzel Konuşma ve Yazma 1-4 Yabancı Dil 1-4 Koro Çalışmaları 1-4 Sağlık Eğitimi 1-2 Satranç 1-4 Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel)
1-4
Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi vb.)
1-4
Beden Eğitimi ve Rehabilitasyon/(Görme Engelliler için Bağımsız Hareket)
1-4
Türk Sanat Müziği 1-2 Türk Halk Müziği 1-2 Hafif Batı Müziği 1-2 Braille Yazı ve Matematik Öğretimi 1-4 Düşünme Eğitimi 1-2 Halk Kültürü 1-2 Medya Okur Yazarlığı 1-2 Bağımsız Yaşam Becerileri 1-4 Tarım 1-2 Takviye ve Etüt Çalışmaları 1-4 Toplumsal Uyum Becerileri 1-4
29. Özel eğitim gerektiren çocukların okullaşmasında kayıplar sizce neden olmaktadır? …...…………………………………………………………………………………….. …...……………………………………………………………………………………..
30. İlköğretimden sonra, özel eğitim gerektiren bireylerin orta öğretim okulları, iş okulları, iş eğitim merkezlerine, aynı oranda devam etmeleri için sizce neler yapılmalıdır? …...…………………………………………………………………………………….. …...……………………………………………………………………………………..
31. Okulunuzda mezun ve ayrılanların takibi yapılmakta mıdır?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
32. Okulunuzda Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Birimi’nin çalışmalarını yeterli buluyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
33. Okulunuzda aile eğitim hizmeti var mı?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
159
34. Okulunuzda öğrencileri bekleyen veliler için herhangi bir faaliyet/etkinlik yapılmasını ister misiniz?
( ) Evet ( ) Hayır
35. Yukarıdaki soruya cevabınız “Evet” ise okulunuzda öğrenciyi bekleyen veliler için aşağıdaki faaliyet/etkinliklerden hangilerinin yapılmasını istersiniz?
( ) Okuma kursları ( ) Resim kursu ( ) Yabancı dil kursu ( ) Müzik kursu ( ) Dikiş-nakış kursu ( ) Diğer (belirtiniz) ………………
36. Okulunuzun denetimi özel eğitim veya psikolojik danışma ve rehberlik alanından müfettişlerce mi yapılıyor?
( ) Evet ( ) Hayır
37. Engelli öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
( ) Olumsuz ( ) Olumlu
38. Okulunuzda eğitim araç-gereç ve materyallerinin hazırlanması, geliştirilmesi ve araç-gereçlerin niteliği ve uygunluğunun değerlendirilmesi ile ilgili üniversitelerin ilgili bölümleri ile iş birliği yapılmakta mıdır?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
39. Üniversitelerin okulunuzdaki eğitime katkısı ve işbirliği yeterli mi?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
40. Yukarıdaki soruya cevabınız “Kısmen veya Hayır” ise üniversitelerden ne tür katkı veya işbirliği beklediğinizi yazınız. …...…………………………………………………………………………………….. …...……………………………………………………………………………………..
41. Özel eğitime ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum kuruluşlarının okulunuzla işbirliği yeterli mi?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
42. Özel eğitim alanındaki öğretmenlerin, hizmet öncesi eğitim veren yükseköğretim programlarından mezuniyet yeterlilikleri nasıldır?
( ) Mezuniyet alanlarında yetersiz gelmektedirler
( ) Mezuniyet alanlarında yeterli gelmektedirler
43. Özel eğitim okulunda görev yapmaktan memnun musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
44. Özel eğitim okullarında görev yapan yönetici ve öğretmenin ücretleri nasıl olmalıdır?
( ) Normal okullara göre %25 daha fazla olan şu anki uygulama devam etmeli
( ) Normal okullardaki yönetici ve öğretmenlere göre %50’ daha fazla olmalı
( ) Normal okullardaki yönetici ve öğretmenlere göre %50’den de fazla olmalı
160
45. Özel eğitim okullarında eğitim kalitesinin artması için neler yapılmalıdır? …...……………………………………………………………………………………..
46. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 67’de “özel eğitim okul ve kurumlarında görev yapan diğer personel” olarak belirtilenlerden okulunuzda bulunanları belirtiniz.
( ) Uzman hekim ( ) Hekim ( ) Diyetisyen ( ) Dil ve konuşma terapisti ( ) Sosyal çalışmacı ( ) Çocuk gelişimi ve eğitimcisi ( ) Fizyoterapist ( ) Odyometrist (İşitme bozukluğunu saptayıp, konuşma tedavisi veren kişi) ( ) İş ve uğraşı terapisti (Ergoterapist) ( ) Hemşire ( ) Ambar ve depo memurları ( ) Braille daktilograf (Görme engelliler okulunda) ( ) İdarî işler memuru ( ) Ayniyat mutemedi ( ) Çocuk bakım elemanı ( ) Şoför ( ) Aşçı ( ) Kaloriferci ( ) Bahçıvan ( ) Terzi ( ) Gece bekçisi ( ) Hizmetli
47. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 88’de “eğitim ortamları” olarak aşağıda belirtilenlerden okulunuzun özelliğine göre bulunanları belirtiniz.
( ) Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi ( ) Destek eğitim odası ( ) Gözlem odası ( ) Bireysel eğitim odası ( ) Dinlenme odası ( ) Oyun odası ( ) Revir ( ) Aile eğitim odası ( ) Resim ve müzik odaları ( ) Uygulama evi ( ) Çok amaçlı salon ( ) Hidroterapi havuzu ( ) Kütüphane ( ) Açık ve kapalı bahçe ( ) Beden eğitim salonu ( ) Gösteri ve tiyatro salonları ( ) İşitme, konuşma ve dil laboratuvarları ( ) Fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu ( ) Tekerlekli sandalye ile dolaşmayı sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme ( ) İşitme yetersizliği olan öğrencilerin eğitimlerini sürdürdükleri ortamlarda ses
yalıtımı
161
Ek 2:
ÖZEL EĞİTİM OKULLARINDA (GÖRME, İŞİTME, ORTOPEDİK VE EĞİTİLEBİLİR ZİHİNSEL ENGELLİLER) ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ UYGULAMALARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
VELİ ANKET FORMU
Değerli veli,
Millî Eğitim Bakanlığı, Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi (EARGED) Başkanlığı, Özel Eğitim Okullarında (Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli) Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi konusunu araştırmayı amaçlamaktadır.
İki bölüm halinde hazırlanan anket maddelerinde düşündüğünüz en uygun seçeneği işaretleyerek belirtmeniz beklenmektedir. Görüşleriniz, konuyla ilgili Bakanlığımızca ileriye yönelik olarak yapılması düşünülen çalışmalara yön verecektir. Görüşlerinizi özgürce ifade etmeniz eğitim sistemimizin iyileştirilmesi açısından önemlidir. Lütfen bütün soruları dikkatlice okuyunuz. Hiçbir soruyu boş bırakmayınız. Her soru için aksi belirtilmemişse sadece bir seçeneği işaretleyiniz.
Katkılarınız için teşekkür ederiz.
İrtibat: Ferhat EROL :Tel: (0312) 230 36 44/4119
I. BÖLÜM: KİŞİSEL BİLGİLER
Bu bölümde sizin ve çocuğunuzun okuluyla ilgili bazı genel bilgiler toplamak amacıyla hazırlanan 5 adet demografik bilgi sorusu yer almaktadır. Lütfen size uygun olan seçenekleri işaretleyiniz/yazınız.
1. Yaşadığınız ilin adı: ………………………..
2. Cinsiyetiniz:
( ) Erkek ( ) Kadın
3. Çocuğunuzun okulu: ( ) Görme engelliler ilköğretim okulu ( ) İşitme engelliler ilköğretim okulu ( ) Ortopedik engelliler ilköğretim okulu ( ) Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu 4. Yaşadığınız yerleşim birimi ( ) Büyükşehir belediyesi olan il ( ) Büyükşehir belediyesi olmayan il ( ) İlçe ( ) Belde/Köy
5. Ailenizin toplam aylık geliri ( ) Hiçbir geliri yok ( ) Asgari ücretin altında (576 TL’den az) ( ) Asgari ücret (576 TL) ( ) Asgari ücretin biraz üstünde (576-900 TL arası) ( ) 901-1600 TL arası ( ) 1601-2000 TL arası ( ) 2000 TL üstü
162
II. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEME VE UYGULAMALAR
Bu bölümde özel eğitime gereksinimi olan bireyler için yapılan özel eğitim hizmetleri ile ilgili
yasal düzenleme ve bu hizmetlerin özel eğitim okullarındaki uygulamaları ile ilgili 29 adet anket sorusu bulunmaktadır. Lütfen bütün soruları dikkatlice okuyunuz. Hiçbir soruyu boş bırakmayınız.
1. Okulunuzu eğitim-öğretimde yeterli buluyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır 2. Yukarıdaki soruya cevabınız “Kısmen” veya “Hayır” ise sebebi sizce nedir? (Birden
fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.) ( ) Okulun fiziki durumu ( ) Sayısal olarak öğretmen yetersizliği ( ) Sayısal olarak özel eğitim öğretmeni yetersizliği ( ) Çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel olmaması ( ) Fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim
veren personel olmaması ( ) Özel eğitim öğretmenlerinin özel eğitim alanında yetersizliği ( ) Öğretmenlerin öğretim yöntemlerinde yetersizliği ( ) Öğretmenlerin, öğrencilerin engel tür ve derecesine göre uygun ölçme ve
değerlendirme yapmaması ( ) Öğrencilerin eğitsel tanılamasının eksik ve yerleştirilmesinin yanlış yapılması ( ) Öğrencinin eğitim ihtiyacı ve gelişiminin dikkate alınarak eğitsel değerlendirme ve
tanılamasının gerektiğinde tekrarlanmaması ( ) Birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması ( ) Gerektiğinde bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılmaması ( ) Yapılan bireyselleştirilmiş eğitim programının uygulanmaması ( ) Okulun eğitim materyalleri açısından yetersizliği ( ) Aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği ( ) Okulda çocuğunu bekleyen veliler ile ilgili bir etkinliğin olmaması ( ) Sanat etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması ( ) Spor etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması ( ) Sosyal etkinliklerin yeterince olmaması ( ) Temel beceri (bağımsız davranış kazanma, özbakım becerileri kazanma gibi) eğitim
ve uygulamalarının yeterli verilmemesi ( ) Hizmet içi eğitimlerin yeterli olmaması ( ) Normal eğitim yapan okullar ile iletişim ve işbirliğinin olmaması ( ) Özel eğitim alanında üniversitelerle işbirliğinin olmaması ( ) Sivil toplum örgütleri ile işbirliği ve iletişimin olmaması ( ) Okul dışı gezi-gözlem, inceleme ve kamp etkinliklerinin yeterli olmaması ( ) Özel eğitim ile ilgili mevzuatın yetersizliği ( ) Verilen eğitimin gerçek yaşamda gereken becerilerle ilişkili (işlevsel) olmaması ( ) Derslerin engel türlerine, öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması ( ) Normal okul programlarının uygulanması ( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
3. 2005 yılında çıkarılan 5378 Sayılı Özürlüler Hakkındaki Kanunla ilgili bilginiz var mı?
( ) Evet ( ) Yeterli bilgim yok ( ) Hayır
4. 5378 Sayılı Özürlüler ile İlgili Kanun sizce yeterince uygulanıyor mu?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
163
5. 2006 yılında 26184 sayı ile çıkarılan ve 2009 yılında değişiklikler yapılan engellilerle ilgili MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hakkında bilginiz var mı?
( ) Evet ( ) Yeterli bilgim yok ( ) Hayır
6. Okulunuzda özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimine, eğitim için belirlenen
uygun yaşlarda başlanabiliyor mu?.
( ) Evet ( ) Hayır
7. Engelli çocukların eğitimine belirlenen uygun yaşlarda başlanmıyorsa sebebi sizce nedir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) Millî Eğitim Bakanlığının özel eğitimle ilgili kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi.
( ) Sağlık kuruluşlarında, bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren, RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin kurulmaması.
( ) RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin erken çocukluk döneminde (0-3 yaş) teşhis ve tespit edilmemesi.
( ) RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitsel değerlendirme ve tanılamasının okul öncesi çağda yapılmaması.
( ) İl ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde bulunan Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu’nun engelli çocukların okullara yerleştirilmesini yapamaması.
( ) Özel eğitim okullarının, okul öncesi eğitimi yaygınlaştıramaması.
( ) Ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini önemsememesi.
( ) Ailelerde özel eğitime ihtiyacı olan çocuklarda erken çocukluk dönemi, okul öncesi eğitim ve devamındaki eğitimlere normal süreçlerinde başlamanın faydaları konusunda farkındalık oluşturulamaması.
( ) Ailelerin ve engelli çocukların, özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi.
( ) Yüksek öğretimde özel eğitim alanında yeterli sayıda öğretmen yetiştirilmemesi.
( ) Engellilerin yaşadığı yerlerde özel eğitim okulu olmaması.
8. RAM’ların çalışmasını yeterli buluyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
9. Yukarıdaki soruya cevabınız “Kısmen” veya “Hayır” ise sebebi sizce nedir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) RAM’larda Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunda yeterli elemanın olmaması
( ) RAM’ların konum ve görev olarak yeterince bilinmemesi
( ) Özel eğitim için tarama ve tanılamada yetersiz olması
( ) Gelişmeleri takip edememesi
( ) Aileleri ve kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi
( ) RAM’ların sık sık denetlenmemesi
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
10. Özel eğitim okullarına gelen engelli öğrencilerin, engel düzey ve engel türlerinin yeterli belirlendiğine inanıyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
164
11. Özel eğitim okullarına gelen engelli öğrencilerin, engel düzey ve engel türleri yeterli belirlenmiyorsa sebebi sizce nedir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamasında kullanılın ölçme araçlarında yetersiz olması
( ) RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman elemanlarca yetersiz olması
( ) RAM’ların özel eğitim gerektiren bireylere yapılan izleme ve değerlendirmede yetersiz olması
( ) RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman ayırmaması
( ) RAM’larda değerlendirmenin yalnızca bir uzman tarafından yapılması
( ) RAM’ların özel eğitim okulları ile yeteri kadar işbirliği yapmaması
( ) RAM’ların görevlerini tam yapmaması
( ) RAM’ların aile ve okulun itirazlarını dikkate almaması
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
Bu Soru Görme, İşitme ve Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları Velileri İçin: (Görme, işitme ve ortopedik engelli okullarında çocuğu olan veliler cevaplandıracak)
12. Çocuğunuzun devam ettiği özel eğitim okulu 1-5. sınıflarında, aşağıdaki sınıf öğretmeninden hangisi görev yapmaktadır?
( ) Görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden birisi
( ) Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden birisi
( ) Normal sınıf öğretmeni
( ) Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
Bu Soru Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Velileri İçin: (Sadece eğitilebilir zihinsel engelliler okullarında çocuğu olan veliler cevaplandıracak)
13. Çocuğunuzun devam ettiği eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulu 1-8. sınıflarında, aşağıdaki sınıf öğretmeninden hangisi görev yapmaktadır? ( ) Zihinsel engelliler sınıf öğretmeni ( ) Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmeninden birisi ( ) Normal sınıf öğretmeni ( ) Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni görev yapıyor ( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
14. Çocuğunuzun devam ettiği eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulunda branş öğretmeni tarafından okutulan derslere sınıf öğretmenide katılmakta mıdır?
( ) Evet ( ) Bazen ( ) Hayır
15. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okullarında eğitim programları nasıl olmalıdır?
( ) Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut programlar uygulanmalı
( ) Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut programlar özel eğitim okullarının türüne göre Talim ve Terbiye Kurulunca uyarlanmalı
( ) Özel eğitim okullarının eğitim programları Talim Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel yapılmalı
165
Bu Soru Görme Engelliler İlköğretim Okulları İçin: (Sadece görme engelli okulları ile ilgili veliler cevaplandıracak)
16. Görme engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Tamamen göremeyen çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Tamamen göremeyen çocuklar, normal okullarda eğitim görmeli
( ) Az gören çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Az gören çocuklar, normal okullarda eğitim görmeli
17. Az gören öğrencilerin ders kitapları sizce nasıl olmalıdır? (Sadece görme engelli okulları ile ilgili veliler cevaplandıracak)
( ) Brilla alfabesi ile yazılmış olarak
( ) Normal ders kitapları ile fakat daha büyük puntolarla basılmış olarak
( ) Normal ders kitapları
Bu Soru İşitme Engelliler İlköğretim Okulları İçin: (Sadece işitme engelli okulları ile ilgili veliler cevaplandıracak)
18. İşitme engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Tamamen işitmeyen çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Tamamen işitmeyen çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
( ) Az işiten çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Az işiten çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
Bu Soru Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları İçin: (Sadece ortopedik engelli okulları ile ilgili veliler cevaplandıracak)
19. Ortopedik engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
( ) Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, evde eğitim görmeli ( ) Az ve orta derecede ortopedik çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim
görmeli ( ) Az ve orta derecede ortopedik çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim
uygulaması ile eğitim görmeli
Bu Soru Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları İçin: (Sadece eğitilebilir zihinsel engelli okullar ile ilgili veliler cevaplandıracak)
20. Eğitilebilir zihinsel engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı belirtiniz.
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, Eğitilebilir Zihinsel Engelliler okulunda (şu anda devam ettiği ilköğretim okulu) eğitim görmeli
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, Öğretilebilir Zihinsel Engelliler okulunda (eğitim uygulama okulu) eğitim görmeli
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, normal eğitim okullarında kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
166
21. Engelli öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
( ) Olumlu ( ) Olumsuz
22. Okulunuzda aile eğitim hizmeti var mı?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
23. Okulunuzda öğrencileri bekleyen veliler için herhangi bir faaliyet/etkinlik ister misiniz?
( ) Evet ( ) Hayır
24. Yukarıdaki soruya cevabınız “Evet” ise okulunuzda öğrenciyi bekleyen veliler için aşağıdaki faaliyet/etkinliklerden istediklerinizi belirtiniz
( ) Okuma kursları ( ) Resim kursu ( ) Yabancı dil kursu ( ) Müzik kursu ( ) Dikiş-nakış kursu ( ) Diğer (belirtiniz) ………………
25. Özel eğitime ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum kuruluşlarının okulunuzla işbirliği yeterli mi?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
26. Üniversitelerin okulunuzdaki eğitime katkısı ve iş birliği yeterli mi?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
27. İlköğretimden sonra, özel eğitim gerektiren bireylerin orta öğretim okulları, iş okulları, iş eğitim merkezlerine, aynı oranda devam etmeleri için sizce neler yapılmalıdır?