Top Banner
A.NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI, FIZIKA FAKULTETI SAMARQAND-2012 Kafedra: Umumiy fizika va magnetizm Fan: Elektr va magnetizm Ма’ruza: 1-Mavzu.Tebranish konturi. Elektromagnit tebranishlar 2-Mavzu. O’zgaruvchan tok va uni hosil qilish.
35

A.NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI, FIZIKA FAKULTETI

Jan 03, 2016

Download

Documents

lamar-tate

A.NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI, FIZIKA FAKULTETI. Kafedra: Umumiy fizika va magnetizm Fan: Elektr va magnetizm Ма ’ruza: 1-Mavzu. Tebranish konturi. Elektromagnit tebranishlar 2-Mavzu. O’zgaruvchan tok va uni hosil qilish. - PowerPoint PPT Presentation
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

A.NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI, FIZIKA FAKULTETI

A.NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI, FIZIKA FAKULTETI

SAMARQAND-2012

Kafedra: Umumiy fizika va magnetizm Fan: Elektr va magnetizm

Ма’ruza:1-Mavzu.Tebranish konturi. Elektromagnit tebranishlar

2-Mavzu. O’zgaruvchan tok va uni hosil qilish.

Ma’ruzachi: dots.Hamraev N.S.

Page 2: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Tebranish konturi. Elektromagnit tebranishlar.

Mavzuni o’zlashtirish uchun zaruriy bilimlar

M A V Z U № 1

SINUS VA KOSINUS FUNKSIYALARI VA ULARNING ASOSIY

XOSSALARI

ELEKTR MAYDON ENERGIYASI, MAGNIT MAYDON ENERGIYASI,

KINETIK ENERGIYA,POTENSIAL ENERGIYA

222

22 qUCU

C

qWe mghWp

2

I

2L2

22 ФLIФWm

2

2mWk

Page 3: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

DARS REJASI

2. Yopiq tebranish konturi va undagi jarayonlar.

1. Erkin (xususiy) elektromagnit tebranishlar.

3. Elektromagnit tebranishlarning tenglamalari.

4. Majburiy eletromagnit tebranishlar.

5. Kvazistasionar (o‘zgaruvchan) tok va kvazistasionarlik sharti.

Адабиётлар1. И.В.Савельев. Умумий физика курси. Т.2., XIII боб.2. А.Н.Матвеев. Электричество и магнетизм. 8 боб, 335-346 бетлар3. О.Қ.Қувондиқов, Х.О.Шакаров, Р.М.Ражабов. Электр ва магнетизм курсидан мажмуа. СамДУ, 2011 й.

Page 4: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

1.Тебраниш контури деб нимага айтилади?2.Тебраниш контури конденсаторидаги энергия қачон максимал ва минимал қийматларга эришади?3.Тебраниш контури индуктилик ғалтагидаги энергия қачон максимал ва минимал қийматларга эришади?4.Тебраниш контуридаги энергияларнинг ўзгариши қандай қонуният билан ўзгаради?5.Эркин электромагнит тебранишлар деб нимага айтилади?6.Эркин электромагнит тебранишлар тенгламалари ва уларнинг ечимларини тушунтиринг.7.Мажбурий электромагнит тебранишлар деб нимага айтилади?8.Мажбурий электромагнит тебранишлар тенгламалари ва уларнинг ечимларини тушунтиринг.9.Мажбурий электромагнит тебранишлар ҳолида контур элементларидаги ток кучи ва кучланишларнинг фазавий муносабати қандай бўлади?10.Тебраниш контури элементларидаги ток кучи ва кучланишларнинг вектор диаграммаси қандай бўлади?11.Тебраниш контуридаги ўзгарувчан токнинг хусусиятларини тушунтиринг?

Мавзуда жавоб берилиши лозим бўлган саволлар

Page 5: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

222

22 qUCU

C

qWe

mghWp

2

I

2L2

22 ФLIФWm

2

2mWk

Тебраниш контурида электромагнит тебранишларнинг ҳосил бўлиши жараёни

- Конденсатордаги электр майдон энергияси

-Математик маятникнинг потенциал энергияси

- Индуктивлик ғалтагидаги магнит майдон энергияси

-Математик маятникнинг кинетик энергияси

Page 6: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

К калит 1 ҳолатга уланганда тебраниш контурининг конденсатори зарядланади ва электр майдон энергиясини тўплайди. Бу эса математик маятник ва прижинали маятникка ташқи кучлар ёрдамида бошланғич

потенциал энергия берилгани каби бўлади.

1

Page 7: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

К калит 2 ҳолатга уланганда тебраниш контури ташқи манбадан узилади ва конденсаторда тўпланган заряд ҳисобидан контурда электр токи оқа бошлайди. Бунда конденсаторда тўпланган заряд камая бориб индуктивлик ғалтагида магнит майдон

энергияси орта боради. Конденсатор тўла разрядланганда галтакдаги магнит майдон энергияси максимал бўлади. Бу эса математик маятник ёки прижинали маятникнинг

потенциал энергияси камая бориб кинетик энергияси орта боришига ўхшайди.

2

Page 8: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Учинчи ҳолда конденсатор ғалтакдаги ўзиндукция токи ҳисобидан қайта зарядлана бошлайди, аммо қопламалардаги заряд дастлабкисига нисбатан

тескари ишора билан зарядланади. Бунда конденсаторда тўпланган заряд орта боради. Бу эса математик маятник ёки прижинали маятникнинг кинетик

энергияси камая бориб потенциал энергияси орта боришига ўхшайди.

3

Page 9: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Тўринчи ҳолда конденсатор яна разрядлана бориб, контурдаги ток орта боради, аммо ток энди дастлабкисига нисбатан тескари йўналишда оқади. Бунда

конденсатордаги заряд нолга тенг бўлганда контурдаги ток яна максимал қийматга эришади. Бу эса математик маятник ёки прижинали маятникнинг

потенциал энергияси камая бориб кинетик энергияси орта боришига ўхшайди.

4

Page 10: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Бешинчи ҳолда конденсаторнинг тула зарядланган биринчи ҳолига келинди ва тебраниш контуридаги кўриб ўтилган бир давр яна ва яна такрорий давом этади

5

GS

Page 11: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Mexanik tebranishlar Elektr tebranishlar

Tenglamalar

X(t)mbk

q(t)LR

1/C

Yechimi

x(t) = A-t cos(t) q(t) = A e-t cos(t)

So‘nish koefisiyenti quyidagiga teng

= b/2m = R/2L

Doiraviy chastota quyidagiga teng,

bu yerda,

md x

dtbdx

dtkx

2

2 0 , Ld q

dtRdq

dt Cq

2

2

10 ,

02 2

02 2

0 1 LC0 k m

Механик ва электр тебранишлар тенгламалари орасидаги ўхшашлик

Page 12: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Ozgaruvchan tok va uni hosil qilish

Ozgaruvchan tok mavzusini o’zlashtirish uchun zaruriy bilimlar

M A V Z U № 2

SINUS VA KOSINUS FUNKSIYALARI VA ULARNING ASOSIY

XOSSALARI

FARADEYNINGELEKTROMAGNIT

INDUKTSIYA QONUNI

t

Ф

i

Page 13: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

DARS REJASI

2 .Ozbekistonda elekt renergiyasi hosil qilinadigan asosiy manbalar. Gidroelektr stansiyalari, Teploelektr stansiyalari, Atom elektr stansiyalari, Shamol elektr stansiyalari

1.O‘zgaruvchan tokni hosil qilish usullari.

3.O’zgaruvchan tok generatori va uning tuzilishi

4.O’zgaruvchan elektr yurituvchi kuch tenglamasi va uning vaqt diagrammasi

5.O’zgaruvchan tok tenglamasi va uning vaqt diagrammasi

6.O’zgaruvchan tokning asosiy parametrlari

7. Ўзгарувчан ток занжирида актив, сиғим ва индуктив қаршиликлар

8. Ўзгарувчан ток занжирида актив, сиғим ва индуктив қаршиликлар мавжуд бўлган ҳол учун вектор диаграмма.

Page 14: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Ўзгарувчан токнинг олиниш усулларини тушунтиринг.

Ўзгарувчан ток генераторининг тузилиши ва ишлаш принципини тушунтиринг.

Ўзгарувчан токнинг асосий параметрларини тушунтиринг.

Ўзгарувчан ток занжирида актив, сиғим ва индуктив қаршиликларни тушунтиринг.

Ўзгарувчан токнинг вақт диаграммаси ва вектор диаграммаси.

Мавзуда жавоб берилиши лозим бўлган саволлар

Page 15: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zgaruvchan tok hosil qilinishiga olib kelgan asosiy sabablar

Page 16: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zbekistonda elektr energiyasi hosil qilinadigan asosiy manbalar

Page 17: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zgaruvchan tok hosil qilinadigan asosiy manbalar

Page 18: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zgaruvchan tok hosil qilinadigan asosiy manbalar

Page 19: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zgaruvchan tok generatori va uning tuzilishi

Page 20: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

1- доимий магнит қутблари3- рамкага уланган халқалар4-халқаларда сирпанувчи щеткалар

n - S юзага ўтказилган нормалВ - магнит майдон индукциясиABCD - Э.Ю.К. ҳосил бўладиган рамка

Ўзгарувчан ток генераторининг схематик кўриниши

Page 21: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

ИККИ ҚУТБЛИ РОТОР

S

N

n

2

Stator

Rotor

N

S

++

++ +

+

++

++

++

+

+

+

+

N

N

S S

3

2

1

F

A FYa

ТЎРТ ҚУТБЛИ РОТОР

ЎЗГАРУВЧАН ТОК ГЕНЕРАТОРЛАРИДА ҲОСИЛ БУЛАДИГАН КУЧЛАНИШНИНГ ЧАСТОТАСИНИ ТОПИШ ФОРМУЛАСИ

f = nP/60n – роторнинг бир минутдаги айланишлар сони,P – роторнинг жуфт қутблар сони

Page 22: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Агар занжирдаги ток кучи вакт утиши билан киймат ва йуналиш жихатдан ўзгарса (эркин зарядларнинг тезлиги ва тартибли харакат

йуналиши) бундай токка узгарувчан электр токи дейилади

Ўзгарувчан электр токи

Агар занжирдаги ток кучи вакт утиши билан СИНУС ёки КОСИНУС қонунияти бўйича ўзгарса (эркин зарядларнинг тезлиги ва тартибли харакат йуналиши)

бундай токка узгарувчан электр токи дейилади

φ =0 φ =0

Page 23: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Ўзгарувчан ток кучининг вектор ва вақт диаграммаси

Page 24: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zgaruvchan tokning asosiy parametrlari

Im

-AMPLITUDA

T-davr

T-davr

I = I max Sin ( ω t + φ ) ω = 2π/T

ω = 2πν Узбекистонда узгарувчан

токнинг саноат ишлаб чикариш

частотаси 50 Герц (АКШ да – 60 Гц);

Бу эса бир секундда токнинг тулик

тебранишларининг сони 50 (60) та

эканлигини англатади.

Page 25: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Электростанциялар (индукцион)

Гидроэлектростанциялар

Асосий элементи – Узгарувчан токнинг индукцион

генератори.

Двигатель – гидротурбина.

Турбина билан богланган катушка магнит майдонда айланади..

МагнитN

турбина

SМагнит

Сув С

ув Сув

Сув

Page 26: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Электростанциялар (индукцион)

Иссиклик ва атомэлектростанциялариАсосий элементи – Узгарувчан токнинг индукцион

генератори.

Двигатель – буг турбинаси.

Турбина билан богланган катушка магнит майдонда айланади.

МагнитN

турбина

SМагнит

Исси

к буг и

ссик

буг

Page 27: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Электростанциялар (индукцион)

Шамолэлектростанциялари

Асосий элементи – Узгарувчан токнинг индукцион

генератори

Двигатель – шамол турбинаси.

Турбини билан богланган катушка магнит майдонда айланади.

МагнитN

турбина

SМагнит

Шам

ол Ш

амол

Ш

амол

Page 28: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zgaruvchan elektr yurituvchi kuch tenglamasi va vaqt diagrammasi

E = Emax Sin(ωt + φ) E = Emax Cos(ωt + φ)

E,VoltE, Volt

φ =0

E, Volt

φ =0

Page 29: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zgaruvchan tok tenglamasi va uning vaqt diagrammasi

I = Imax Cos(ωt + φ) I = Imax Sin(ωt + φ)

φ =0 φ =0

Page 30: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zgaruvchan tok zanjirida aktiv qarshilik

I = Imax Sin(ωt)

U = Umax Sin(ωt)

Page 31: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zgaruvchan tok zanjirida induktiv qarshilik

I,U

t,sek

I = Imax Sin(ωt)

U=Umax Sin(ωt+π/2)

U=Umax Cos(ωt)

Page 32: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

O’zgaruvchan tok zanjirida sig’im qarshilik

I,U

t,sek

U = Umax Sin(ωt)

I=Imax Sin(ωt+π/2)

I=Imax Cos(ωt)

Page 33: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Ўзгарувчан ток занжирида актив ва реактив қаршиликлар кетма кет уланган ҳол учун вектор диаграмма

RIU mR

LIU mL

CIU mC

1

- Актив қаршиликдаги кучланиш

- Индуктив қаршиликдаги кучланиш

- Сиғим қаршиликдаги кучланиш

Page 34: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

Маъруза бўйича назорат саволлари.

Тебраниш контури, Электромагнит тебранишлар мавзуси бўйича Тебраниш контури деб нимага айтилади? Тебраниш контури конденсаторидаги энергия қачон максимал ва минимал қийматларга эришади? Тебраниш контури индуктилик ғалтагидаги энергия қачон максимал ва минимал қийматларга

эришади? Тебраниш контуридаги энергияларнинг ўзгариши қандай қонуният билан ўзгаради? Эркин электромагнит тебранишлар деб нимага айтилади? Эркин электромагнит тебранишлар тенгламалари ва уларнинг ечимларини тушунтиринг. Мажбурий электромагнит тебранишлар деб нимага айтилади? Мажбурий электромагнит тебранишлар тенгламалари ва уларнинг ечимларини тушунтиринг. Мажбурий электромагнит тебранишлар ҳолида контур элементларидаги ток кучи ва кучланишларнинг

фазавий муносабати қандай бўлади? Тебраниш контури элементларидаги ток кучи ва кучланишларнинг вектор диаграммаси қандай

бўлади? Тебраниш контуридаги ўзгарувчан токнинг хусусиятларини тушунтиринг.

Ўзгарувчан ток мавзуси бўйича Ўзгарувчан токнинг олиниш усулларини тушунтиринг. Ўзгарувчан ток генераторининг тузилиши ва ишлаш принципини тушунтиринг. Ўзгарувчан токнинг асосий параметрларини тушунтиринг. Ўзгарувчан ток занжирида актив, сиғим ва индуктив қаршиликларни тушунтиринг. Ўзгарувчан ток занжирига фақат актив қаршилик уланган ҳолдаги жараёнлар. Ўзгарувчан токнинг вақт

диаграммаси ва вектор диаграммаси.

Page 35: A.NAVOIY  NOMIDAGI  SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI,   FIZIKA FAKULTETI

E’tiboringiz uchun rahmat