7/24/2019 Analogie TRE
1/26
Analogie
625
171,3). Fr den
S e e l s o r g e r i m b e s o n d e r e n
gilt, da er
( u n b e s c h a d e t d e s u n t e r
A b s c h n . 2 b e r d i e S i t u a t i o n G e s a g t e n ) d a s B e i c h t g e h e i m n i s s t r e n g w a h r e : der
P f a r r e r g e g e n b e r j e d e r m a n n , a u c h g e g e n b e r s e i n e r F r a u ; i m u m g e k e h r t e n
Fall
d i e
b e a m t e t e P f a r r e r i n g e g e n b e r i h r e m M a n n . V e r a n t w o r t u n g s l o s , a b e r l e i d e r n i c h t
s
g a n z s e l t e n , i st e s , i n d e r P r e d i g t o d e r im U n t e r r i c h t , g e b e i c h t e t e S a c h v e r h a l t e a n z u
f h r e n , s o d a i c n a c h d e m R c k s c h l s s e m g l i c h s i n d u n d d e r B e i c h t e n d e p r e i s
g e g e b e n i s t . V e r t r a u e n w i r d s c h w e r e r w o r b e n , l e i c h t v e r s p i e l t . M a n c h e D i e n s t
a n w e i s u n g e n ( w i e d i e w r t t e m b e r g i s c h e in $ 6 ) p r g e n d i e V e r s c h w i e g e n h e i t ein ,
a u c h w e n n d e r P f a r r e r n i c h t m e h r i m A m t s t e h t . D i e s g i l t a u c h h i n s i c h t l i c h d e r
10 V e r f f e n t l i c h u n g d u r c h d e n D r u c k . " W e n n e i n G r o t e i l d e s s e c l s o r g c r l i c h e n D i e n s t e s
i m Z u h r e n b e s t e h t , d a n n e i n n i c h t k l e i n e r e r T e i l d a r i n , g e s c h e n k t e s V e r t r a u e n
d u r c h V e r s c h w i e g e n h e i t z u w r d i g e n . In F ll e n s c h w e r e r B e l a s t u n g , d u r c h V e r g e h e n
o d e r V e r b r e c h e n , d i e d e m S e e l s o r g e r in d e r B e i c h t e m i t g e t e i l t w o r d e n s i n d , w i r d er
d e m S c h u l d i g g e w o r d e n e n r a t e n u n d d a z u h e l f e n , s i c h s e l b e r a n z u s t n d i g e r S t e l l e
1 5 z u o f f e n b a r e n b z w . d a s S c i n i g c z u r V e r s h n u n g n a c h K r f t e n z u t u n .
3.1. V o n d e n M g l i c h k e i t e n d e r -~Telefonseelwrge w i r d z u n e h m e n d d e s h a l b
G e b r a u c h g e m a c h r , w e i l fr m a n c h e A n r u f e n d e , i n a u s w e g l o s e r A u g c n b l i c k s b e d r n g -
n i s ,
s o f o r t e i n e . S t i m m e ' g e g e n w r t i g i s t u n d w e i l d i e o p t i s c h e A n o n y m i t t d e r z s v a r
m c i i s c h l i c l t c i i , a b e r n i c h t r u m l i c h - p e r s n l i c h e n A n w e s e n h e i t d i e A u s s p r a c h e e r l c i c h -
2 t e r t . D e m R a t s u c h e n d e n w i r d i n d e n m e i s t e n F l l e n e m p f o h l e n , i m A n s c h l u a n d i e
f e r n m n d l i c h e A u s s p r a c h e u n d B e t r e u u n g p e r s n l i c h e n K o n t a k t m i t e i n e m ( s e in e m )
S e e l s o r g e r z u s u c h e n ; E r f a h r u n g s b e r i c h t e b e r d i e N a c h h l t i g k e i t d e r W i r k u n g s i n d
s c h w e r l i c h e x a k t z u g e w i n n e n ; w e s e n r l i c h i s t , d a - a u c h f r s o l c h e , d i e k e i n e n
A n s c h l u a n e i n e G e m e i n d e h a b e n o d e r d e r K i r c h e g a n z l i c h e n t f r e m d e t s i n d , - i n
2 S e r n s t e n F l l e n , o h n e W e g u n d Z e i t v e r l u s t , S i t u a t i o n s v c r s r n d n i s u n d m e n s c h l i c h e
Z u w e n d u n g s p r b a r w e i d e n u n d d a e r d e r V e r s c h w i e g e n h e i t s i c h e r s e i n d a r f .
i te ra tur
A l f o n s A u e r , A r t . B e i c h t g e h e i m n i s : L T h K 2 ( 1 9 5 8 ) 1 2 8 - 1 3 0 . - H a n s D o m b o i s . D a s
R e c h t d e r G n a d e , W i n e n 1 9 6 1 , K a p . V I 11 .9 . - F J u . i r J E i c h m a n n / K l au s M r s d o r f , L b . d e *
M Kirchen rechts , Pa derbo rn, II 19 5 8 , 8 1 f f . - Peter Ger l i rz , Be ichte : Pr i kL - th eol . H b . . Ha m bu rg
1 9 7 0 , 6 4 - 8 0 (L i t . ) . - Pa ul Hinschiu s , Da s Kirchen recht der Ka thol iken u . Protes ta nten in
Deu tschla nd. Sys tem des ka tL Kirchenrechts mi : bes . R cks icht a u f Deu tschla nd, Gra z , IV
19 5 9 , $ 3 . - G n ther H ols te in , Die Gru ndla gen des ev . Kirchenrech ts , T bin gen 19 2 8 . -
E r i c h R u p p c l , A r t . A m t s g e h e i m n i s : R G G
1
1 ( 19 5 7) 34 3 . - Der s . , A n. Beicnrgeheimr s :
3 J ebd . 9 7 5 . - A lbert S te in , Ha t d ie Schwe igepf l i cht des See lsotgc rs Gr enz en? : W PK G 6 t ( 19 72 )
3 7 5 - 3 8 8 . 4 5 4 - 4 * 3
( l i t . ) .
- Wo lf ga t ig I r i l lha a s . Der D ienst der Krichc a m Me nsche n,
M n c h e n ' 1 9 5 8 , S 7 . - H e r b e n w c h r n a h n , K i r ch e n r e c h t u . K i r c h c n g c w a h , T b i n g e n 1 9 5 6 .
M a n f r e d M e z g e r
A m t s h a n d l u n g e n K a s u a l i e n
4 A m t s t r a c h t - G e w n d e r , L i t u r g i s c h e
A m u l e t t D m o n e n , M a g i e
Anagoge H e r m e n e u t i k
Analogie
I. Zu m Begri f f 2 . Zu r Ges chich te
des
Begr i f f s 3 . D ie
neuere
t h e o l o g i s c h e
Diskus-
s ion 4 . Gru n dl inien e inet svs tcma t isch - iheolog ischen Bes t imm u ng ( Qu cl len 'L i ter a tu r
S
. 6 4 8 )
1.
um Begriff
/ . . A n a l o g i e ( g r i e c h . A v a X o r ' o - , l a r .
pm p a r t i a
s e it V a r r o u n d C i c e r o ; b e i
Q u i n t i l i a n , S e n c c a u n d i n d e r s c h o l a s t i s c h e n T r a d i t i o n a u c h a l s F r e m d w o r t
a n a l o g i a
5 0
g e b r a u c h t ) b e z e i c h n e t i m
a l l geme ins ten in n
e i n e h n l i c h k e i t , d i e d u r c h V e r g l e i c h
7/24/2019 Analogie TRE
2/26
6 2 6
A n a l o g i e
z w i s c h e n z w e i o d e r m e h r e r e n G r e n e r k a n n t w i r d . D i e h n l i c h k e i t k a n n s i c h a u f
u n t e r s c h i e d l i c h e M e r k m a l e d e r v e r g l i c h e n e n G r e n b e z i e h e n . E s k a n n s i c h u m
w e s e n t l i c h e o d e r u e r l i c h e M e r k m a l e d e r v e r g l i c h e n e n G r e n h a n d e l n . M a n
b e z e i c h n e t d a s , w o r i n s i ch d i e V c r g l c i c h s g l i c d c r h n l i c h s i n d , a l s Analogon. U n t e r
Analogaten v e r s t e h t m a n d i e j e w e i l ig e n v e r g l i c h e n e n G r e n . D i e A u s d r c k e Analo
gie ( h n l i c h k e i t , E n t s p r e c h u n g , G l e i c h a r t i g k e i t ; G l e i c h h e i t v o n V e r h l t n i s s e n , h n
l i c h k e i t v o n V e r h l t n i s s e n ) u n d a n a l o g ( h n l i c h , e n t s p r e c h e n d , g l e i c h a r t i g , h n l i c h
s i c h v e r h a l t e n d ) s i n d e r s t s p t i n d i e ( g e b i l d e t e ) A l l t a g s s p r a c h e e i n g e d r u n g e n .
1.2. I m wissenscha ftlichen Sprachg ebrauch h a t d a s W o r t A n a l o g i e i n d e n v e r
s c h i e d e n s t e n D i s z i p l i n e n V e r w e n d u n g g e f u n d e n . E s b e z e i c h n e t h i e r n i c h t n u r a l l
g e m e i n h n l i c h k e i t i m S i n n e d e r b e r e i n s t i m m u n g , s o n d e r n e i n e b e g r e n z t e h n l i c h
k e i t o d e r V c i h l t n i s g l e i c h h e i t , d i e j e w e i l s n h e r z u k e n n z e i c h n e n i s t. I n d e r M a t h e
m a t i k f i n d e t d a s l a t e i n i s c h e W o r t
propoHio
V e r w e n d u n g , d a s V e r h l t n i s b e s t im -
m u n g e u a n g i b t . I n d e r L i n g u i s t i k u n d d o r t v o r a l l e m i n d e r G r a m m a t i k s p r i c h t
m a n v o n A n a l o g i e b e i d e r b e r e i n s t i m m e n d e n B i l d u n g s w e i s c d e r F l c x i o n s f o r m c n
e i n a n d e r e n t s p r e c h e n d e r W o r t s t m m e . D a r b e r h i n a u s w i r d a u c h d e r V o r g a n g d e r
a n a l o g e n U m b i l d u n g u n d N e u b i l d u n g v o n R e g e l n a l s A n a l o g i e b i l d u n g " g e k e n n
z e i c h n e t . I n d e r B i o l o g i e f i n d e t d e r A u s d t u c k A n a l o g i e V e r w e n d u n g z u r B e z e i c h n u n g
v o n h n l i c h k e i t e n v e r s c h i e d e n e r O r g a n i s m e n , d i e n i c h t a u f V e r w a n d t s c h a f t b e r u h e n ,
s o n d e r n u n a b h n g i g e n t s t a n d e n s i n d ( z . B . d i e F l g e l " d e r In s e k t e n u n d V g e l ) .
I n d e r P h y s i k w i r d u n t e r A b h e b u n g a u f d i e V e r h l t n i s - o d e r S t r u k t u r g l e i c h h e i t b e i
d e r D a r s t e l l u n g v o n S a c h v e r h a l t e n i n M o d e l l e n v o n A n a l o g i e n g e s p r o c h e n . A u c h
i n d e n H u m a n - u n d G e s e l l s c h a f t s w i s s e n s c h a f t e n f i n d et d e r A u s d r u c k v i e l f l t ig e
V e r w e n d u n g , s o e t w a i n d e r G e s c h i c h t s w i s s e n s c h a f t ( A n a l o g i e a l s P r i n z i p ) , in d e r
J u r i s p r u d e n z ( G e s e t z e s - u n d R e c h t s a n a l o g i c ) , i n d e r S o z i o l o g i e ( O r g a n i s n i u s v c r -
g i c i c h ) ,
i n d e r K u n s t u n d K u n s t g e s c h i c h t e ( S t i l v c r g l c i c h ) .
1 . 3 . D i e v e r s c h i e d e n a r t i g e V e r w e n d u n g d e s A u s d r u c k s A n a l o g i e " i n s e in e r
G e s c h i c h t e u n d i n d e n v e r s c h i e d e n s t e n D i s z i p l i n e n e r f o r d e r t , u m M i v e r s t n d n i s s e
z u v e r m e i d e n , genauere terminologische Bestimmungen. W i r k n n e n h i e r f o l g e n d e
U n t e r s c h e i d u n g e n t r e f f e n :
13.1.
Vnivok
( e i n d e u t i g ) i s r e i n A u s d r u c k d a n n g e h r a u c h r , w e n n e r z u r B e z e i c h
n u n g v o n G e g e n s t n d e n ( G e g e n s t a n d " - L e e r p r d i k a t o r f r D i n g e , H a n d l u n g e n ,
V e r h a l t e n , S a c h v e r h a l t e , Z u s t n d e ) i n g l e i c h e r B e d e u t u n g
V e r w e n d e r
w i r d . Aequwok
( m e h r d e u t i g ) i st e in A u s d r u c k d a n n g e b r a u c h t , w e n n e r z u r B e z e i c h n u n g u n t e r
s c h i e d l i c h e r G e g e n s t n d e i n u n t e r s c h i e d l i c h e r B e d e u t u n g v e r w e n d e t w i r d . S o k a n n
d e r A u s d r u c k S t r a u " a l s P r d i k a t o r f r e i n e V o g e l a r t , a l s P r d i k a t o r f r e i n
B l u m e n g e b i n d e o d e r a l s E i g e n n a m e f r e i n e n M e n s c h e n v e r w e n d e t s e i n . W i r k n n e n
b e i d e n a e q u i v o k e n A u s d r c k e n u n d i h r e r V e r w e n d u n g z w e i T c i l k i a s s c n u n t e r
s c h e i d e n : D i e e i n e K l a s s e u m f a t d i e z u f l l ig n e q u i v o k v e r w e n d e t e n A u s d r c k e
(aequivoca tio a casu).
D i e a n d e r e K l a s s e u m f a t d i e m i t A b s i c h t e i n g e f h r t e n o d e r
v e r w e n d e t e n a e q u i v o k e n A u s d r c k e
(aequivocatio a consilio),
z . B . b e a b s i c h t i g t e
W o r t s p i e l e m i t d e m A u s d r u c k S t r a u " .
1 . 3 . 2 . D i e a l l g e m e i n s t e F o r m d e r F e s t s t e l l u n g v o n h n l i c h k e i t e n f i n d e t i n s p r a c h
l i c h e r H i n s i c h t i h r e n A u s d r u c k i m A k t d e r P r d i k a t i o n . I m A k t d e r P r d i k a t i u n w i r d
e i n e m G e g e n s t a n d , i h n d a r i n v o n a n d e r e n G e g e n s t n d e n u n t e r s c h e i d e n d , e i n P r d i
k a t o r z u- o d e r a b g e s p r o c h e n , z. B . H a u s , F l u , g e h e n . In e in e m A b s r r a k r i o n s p r o z e
w i r d v o n d e r j e i n d i v i d u e l l e n E i g e n a r t u n d A u s p r g u n g e i n e s G e g e n s t a n d e s a b
g e s e h e n u n d d a s G l e i c h a r t i g e z u r S p r a c h e g e b r a c h t . I n d e r s c h o l a s r i s c h c n T r a d i t i o n
h a t m a n i n Z u s a m m e n h a n g m i t d i e s e m V o r g a n g d e n A u s d r u c k A n a l o g i e v e r w e n d e t .
T h o m a s v o n A q u i n s p r i c h t v o n e i n e r analugia secundum esse, non secundum intet-
tionem ( d e m S e i n , n i c h t d e m B e g r i f f n a c h ) , w e n n e t w a d e r P r d i k a t o r K r p e r " '
v e r s c h i e d e n e n G e g e n s t n d e n ( m e n s c h l i c h e K r p e r , H i m m e l s k r p e r ) u n t e r A b s c h u n g
v o n i h r e r i n d i v i d u e l l e n A u s p r g u n g u n d re a l e n U n t e r s c h i e d l i c h k e i t z u g e s p r o c h e n
7/24/2019 Analogie TRE
3/26
A n a l o g i e 6 2 7
w i r d . K a r d i n a l C a i c t a n s p r i c h t v o n e i n e r analogia inaequalitatis, d i e z w i s c h e n z w e i
G e g e n s t a n d e n b e s t e l l t , d e n e n e i n D r i t t e s i n m e h r o d e r w e n i g e r v o l l k o m m e n e r W e i s e
z u k o m m t . S o k o m m t d e m A d l e r d e r l ' r d i k a t o r S e h s c h r f e " i n v o l l k o m m e n e r e r
W e i s e z u a l s d e m H u n d . G e n a u b e s e h e n h e g t h i e r e i n u n i v u k e r S p r a c h g e b r a u c h v o r .
U n t e r A b s c h u n g v o n d e r i n d i v id u e l l e n A u s p r g u n g w e r d e n P r d i k a t o r c n z u g e
s p r o c h e n i n g l e i c h e r B e d e u t u n g . V o n A n a l o g i e s o l l t e h i e r u m d e r K l a r h e i t w i l l e n
n i c h t g e s p r o c h e n w e r d e n .
A l s e i n S p e z i a l f a l l d i e s e r A r t s i n d d i e e r w h n t e n A n a l o g i e n " i n d e r B i o l o g i e
a n z u s e h e n . H i e r w i r d n i c h t n u r v o n d e r i n d i v i d u e l l e n A u s p r g u n g a b g e s e h e n , s o n
d e r n a u f g r u n d e i n i g e r w e s e n t l i c h e r M e r k m a l e u n d u n t e r A b s c h u n g v o n a n d e r e n
w e s e n t l i c h e n M e r k m a l e n e i n e P r d i k a t i o n a u s g e s p r o c h e n ( z . B . H g e l " b e i I n s e k t e n
u n d V g e l n a u f g r u n d d e r F u n k t i o n s g l c i c h h c i t u n d u n t e r A b s e h u n g v o n d e m u n t e r
s c h i e d l i c h e n A u f b a u d i e s e r O r g a n e } . D i e . A n a l o g i e n " i n d e r B i o l o g i e s t e l l e n d e n
U b e r g a n g z u A n a l o g i e n i m s t r e n g e n S i n n d a r (s . u . A b s c h n . 1 . 3 . 4 . ) , s i n d a b e r s p r a c h
k r i t i s c h g e s e h e n e h e r d e r P r d i k a r i o n i m a l l g e m e i n e n z u z u r e c h n e n .
133. In d e r s c h o l a s t i s c h e n T r a d i t i o n b e z e i c h n e t e m a n d a s V e r h l t n i s z w i s c h e n
z w e i h u l i c h c u D i n g e n a l s analogia proportionis. A l s B e i s p i e l d a f r k n n t e m a n
d a s r u d e r v e r h l u t i s z w i s c h e n z w e i B r d e r n a n f h r e n . A b e r a u c h b e i d i e s e r A n a
l o g i e " h a n d e l t e s s i ch i m s t r e n g e n S i n n u m e i n e n u n i v o k e n S p r a c h g e b r a u c h . D e r
P r d i k a t o r B r u d e r v e r i i l t n i s " w i r d a b s e h e n d v o n d e r i n d i v i d u e ll e n A u s p r g u n g ,
h i e r d a s j e w e i l i g e V e r h l t n i s d e s e i n e n z u m a n d e r e n B r u d e r , g e b r a u c h t .
13.4. I n u n s e r e r S p r a c h e i st z u b e o b a c h t e n , d a A u s d r c k e b i d e r R e g e l e i n e
f e s t g e l e g t e B e d e u t u n g , e i n e n h e r r s c h e n d e n G e b r a u c h h a b e n . S o w i r d d a s W o r t
L w e " i n d e r R e g e l s o v e r w e n d e t , d a e s i n s e i n e r E x t e n s i o n e i n e e n d l i c h e Z a h l
v o n G e g e n s t n d e n ( b e s t i m m t e T i e r e ) b e z e i c h n e t u n d s e i n e I n t c - n s i o n ( B e d e u t u n g )
f e s t g e l e g t is t ( z . B . L w e is t e i n T i e r , L w e n s i n d s t a r k , m u t i g ) . D i e s e n h e r r s c h e n d e n
S p r a c h g e b r a u c h m a c h t m a n s i c h i n d e r metaphorischen Redeweise z u n u t z e . H i e r
w i r d , e t w a i n d e r m e t a p h o r i s c h e n A u s s a g e A c h i l l i s t e i n L w e " m i t d e r D i a l e k t i k
v o n V e r t r a u t h e i t u n d V e r f r e m d u n g g e a r b e i t e t . E s w i r d s o w o h l e i n S a c h v e r h a l t a l s
a u c h e i n S p r a c h g e b r a u d i v e r f r e m d e t , i n d e m f r d i e B e z e i c h n u n g e i n e s S a c h v e r h a l t e s
( A c h i l l i st m u t i g ) d n u n g e w h n l i c h e s W o r t ( L w e ) u n d d i e s e s i n u n g e w h n l i c h e r
B e d e u t u n g v e r w e n d e t w i r d . D i e E n t s c h l s s e l u n g d e r m e t a p h o r i s c h e n A u s s a g e b e s t e h t
d a r i n , d a d a s G e m e i n s a m e i m U n t e r s c h i e d e n e n , d a s h n l i c h e i m U n h n l i c h e n a u f
g e d e c k t w i r d . I n u n s e r e m B e i s p i e l g e h t e s e t w a d a r u m , d a a u s d e r I n t e n s i o n d e s
A u s d r u c k s L o w e n i c h t d i e T e i l i n t c n s i o n e n i st e i n T i e r " , f r i t F l e i s c h " s o n d e r n
d i e T c d i n t c i v s i o n c n i st m u t i g " , i st s t a r k " , K n i g d e r T i e r e - K n i g d e r K r i e g e r "
a l s g e m e i n s a m f r d e n L w e n u n d A c h i l l g e l t e n d e T e i l i t u e n s i o n e n e r k a n n t w e r d e n .
M e t a p h o r i s c h w e r d e n A u s d r c k e g e b r a u c h t i n m e t a p h o r i s c h e n W e n d u n g e n ( z . B .
s e L i e b e " , e i n i m W a s s e r s t e h e n d e s S c h i f f " ) u n d in m e t a p h o r i s c h e n A u s s a g e n
( z . B . j e m a n d g e h t i m H a f e n d e r E h e v o r A n k e r " , A c h i l l is t e i n L w e " ) . A r i s r o t e l cs
h a t d i e M e t a p h c r n b i l d u n g a l s b e r t r a g u n g e i n e s f r e m d e n N a m e n s e n t w e d e r v o n d e r
G a t t u n g a u f d i e A r t o d e r v o n d e r A r t a u f d i e G a t t u n g o d e r v o n A r t z u A n o d e r
a u f g r u n d e i n e r A n a l o g i e b i l d u n g c h a r a k t e r i s i e r t . S o l c h e U n t e r s c h e i d u n g b e i d e r M c t a -
p l i e r n b i l d u n g e r s c h e i n t u n s a u s z w e i G r n d e n w e n i g s i n n v o l l . E l s t e n s w i r d h i e r e i n e
B e s t i m m u n g v o n G a t t u n g " u n d A r t " v o r a u s g e s e t z t , b e r d i e m a n s i d i e r s t e i n i g e n
m u , w a s n i c h t i m m e r l e i c h t i s t . Z w e i r e n s i s t j e d e m e t a p h o r i s c h e V e r w e n d u n g v o n
A u s d r c k e n d u r c h U m f o r m u n g a u f A n a l o g i e b i l d u n g e n z u r c k z u f h r e n . E s e m p f i e h l t
s i c h d a r u m , d i e M e t a p h c r n b i l d u n g a l s e i n S p i e l z w i s c h e n h e r r s c h e n d e m u n d u n g e
w o h n t e m S p r a c h g e b r a u c h z u c h a r a k t e r i s i e r e n u n d b e i d e r M c t n p h e r n b i l d u n g z w i
s c h e n impliziten und expliziten Analog ien z u u n t e r s c h e i d e n . I m p l i z i t e A n a l o g i e n
s t e l l e n d i e m e t a p h o r i s c h e n W e n d u n g e n u n d d i e m e t a p h o r i s c h e n A u s s a g e n v o n d e r
A r t A c h i l l i s t e i n L w e " d a r . S i c l a s s e n s i c h i n e i n e ( u m s t n d l i c h e u n d n i c h t m e h r
z u r E n t d e c k u n g r e i z e n d e ) E n r s p r c c h u n g v o n V e r h l t n i s s e n u m f o r m e n : E s v e r h l t
7/24/2019 Analogie TRE
4/26
2 8
A n a l o g i e
s ich
der
A c h i l l
zum Mut , wie
s ich
der Mut zum
L w e n v e r h l t.
Zu
b e a c h t e n
ist
bei
der
im p l i z it e n A n a l o g i e
in
m e t a p h o r i s c h e n A u s s a g e n ,
da sie
n a c h
der Art der
g e o m e t r i s c h e n P r o p o r t i o n g e b i l d e t s i n d
a : b - b : c ) , bei der die
M i t t e
den Zu
s a m m e n h a n g und a u c h j e d e s G l i e d f e s t l eg t . Als e x p l i z i te A n a l o g i e n b e z e i c h n e n wir
5
die m e t a p h o r i s c h e n A u s s a g e n , in d e n e n die V e r h l t n i se n t s p r c c h u n g a n g e g e b e n w i r d .
W i r k n n e n h ie r z w i s c h en b e h a u p t e t e n V c r h l t n i s cn t s p r e c h u n g e n mit e i n e r g e m e i n
s a m e n M i t t e o d e r o h n e e i n e g e m e i n s a m e M i t t e
z. B. wie der
A b e n d
zum Tag, so
v e r h l t s i c h
das
h o h e A i r e r
zum
L e b e n ) u n t e r s c h e i d e n .
In
dies em le tz te ren bal l
b e s t e h t
das
G e m e i a s a m e *
bzw.
h n l i c h e
nur in der
E n t s p r e c h u n g
der Ver-
1 0
h l t n i s s e .
1 J J . Auf dem
H i n t e r g r u n d d i e se r b e r l e g u n g e n
zur
m e t a p h o r i s c h e n R e d e w e i s e
is t
der in der
s c h o l a s t is c h e n T r a d i t i o n v e r w e n d e t e A u s d r u c k
analogia prnportion ali-
tatis
zu
k l r e n .
Die
analogia proportion alitatis u n r c r s c h c i d c t s ic h
von der
analogia
proportionis d a d u r c h , da sie n i c h t wie d i e s e ein V e r h l tn i s zw i s c h en z w e i G c g c n -
u
s t n d e n , s o n d e r n ein V e r h l t n i s z w i s c h e n z w e i V e r h l t n i ss e n als a n a l o g ( v c r h l t n i s -
g l e i c h o d e r v e r h l t n i s h n l i c h ) zum A u s d r u c k b r i n g t . In der M a t h e m a t i k f i nd e t s i c h
e i n e s o l c h e V e r h l t n i s e n t s p r c c h u n g im S i n n e der V e r h l t n i s g l e i c h h e i t in den a r i t h m e
t i s c h e n und g e o m e t r i s c h e n P r o p o r t i o n e n . Bei der a r i t h m e t is c h e n P r o p o r t i o n g e h t es
u m
die
G l e i c h h e i t
von
D i f f e r e n z e n
10-6 = 6- 2)
o d e r , a n d e r s a u s g e d r c k t
um
e ine
R e i h u n g
2,6,10). Bei der
g e o m e t r i sc h e n P r o p o r t i o n g e h t
es um die
G l e i c h h e i t
von
V e r h l t n i s s e n ,
die
a u f g r u n d
von
T e i l u n g
a : b c : d)
o d e r
von
g l e ic h e n T c i l u n g s -
p r i n z i p i r n
a : b - b : c)
e n t s t e h e n .
Im
a l l g e m e i n e n S p r a c h g e b r a u c h f i nd e n
wir
z w e i
A r t e n
der
E n t s p r e c h u n g
von
V e r h l t n i s s e n
vor: die Ve-rhaltnisglcichhcil und die
Vcrbaltnishnlicbkett.
So
k a n n
das
V e r h l t n i s z w i s c h e n z w e i B r d e r n e i n e r F a m i l i e
15 mit dem V e r h l t n i s z w i s c h e n z w e i B r d e r n e i n e r a n d e r e n F a m i l i e v e r g l i c h e n w e r d e n .
W i r d d a b e i n i c h t
auf die
i n d i v id u e l l e A u s p r g u n g
der
j e w e i l ig e n V e r h l t n i s s e
ab
g e h o b e n , s o n d e r n
nur
h e r v o r g e h o b e n ,
dal}
b e i d e
Brudcrp3arc im
gl e i ch e n V e r h l t n i s ,
n m l i c h
im
B r u d e r v e r h l t n i s , s t e h e n , d a n n l i e gt V e r h l t n i s g lc i c h h e i t
vor. Es
h a n d e l t
s i ch
um
e i n e u n iv o k e P r d i k a r i o n .
Der
P r d i k a t o r B r u d c r v e r h l m i s w i r d j ew e il s
30
z u g e s p r o c h e n . E i n e V e r h l t n i s h n l i c h k c i t w i r d
nur
d a n n
zum
A u s d r u c k g e b r a c h t ,
w e n n a u s g e s ag t w e r d e n s o l l, dieB r d e r der e i n e n F a m i l i e g e lt e n h n l i c h m i t e i n a n d e r
u m ( l i e b e n s i c h , h a s s e n s i c h ) wie die B r d e r der a n d e r e n F a m i l i e . N o c h d e u t l i c h e r
w i r d
das
V o r l i e g en e i n e r V e r h l t n i s h n l i c h k c it , w e n n
die
V e r h l t n i s e n t s p r c c h u n g
z w i s c h e n s o n s t n i c h t z u e i n a n d e r
in
B e z i e h u n g g e b r a c h t e n V e r h l t n i s s e n h e r g e s t e ll t
* ' w i r d ( A b e n d des L e b e n s - A b e n d des T a g e s ; Mur des A c h i l l - Mu t des L w e n ) .
D i e s c h o l a s t i s c h e T r a d i t i o n s p r i c h t h i e r von e i n e r analogia proportiona litatis extrin-
secac. Die h n l i c h k ei t k o m m t h i er den v e r g l i c h e n e n G l i e d e r n n i c h r i n n e r l i c h -
e i g e n t l i c h , s o n d e r n u e r l i c h - u n e i g e n t l i c h a u f g r u n d e i n e s b e s t i m m t e n H a n d e l n s ,
V e r h a l t e n s o d e r Z u s r a n d s ( W i r k u n g s w e i s e ) zu. D a v o n a b g e h o b e n als w e i t e r e T e i l -
40
k l a s s e
der
V e r h l t n i s h n l i c h k e i t w i r d
in der
s c h o l a s t is c h e n T r a d i t i o n
die analogia
proportionalitatis intrinsecae. Die
h n l i c h k e i t
der
V e r h l t n i s b e z i e h u n g e n e r g i b t s i c h
a u f g r u n d e i n e r i n n e r l i c h - e i g e n t l i c h e n B e z i e h u n g z w i s c h e n den j e w e i l s v e r g l i c h e n e n
G l i e d e r n . Als Beis pie le fr e i n e s o l c h e A n a l o g i e w e r d e n a n g e n o m m e n : G o t t v e r h a k
s ich zu s e i n e m S e i n , wies ich der M e n s c h zu s e i n e m S e in v e r h l t ; dasG u t s c t n k o m m t
d e m M e n s c h e n wie dem T i e r zu. D a b e i w i r d d a v o n a u s g e g a n g e n , da G o t t den
M e n s c h e n und dem T i e r in u n t e r s c h i e d l i c h e m M a e A n t ei l an s e i n e m S e in g e g e b e n
h a t
und
g i b t . D i e s e s u n t e r s c h i e d l i c h e
Ma der
A n t e i l g a b c v e r n d e r t j ew e i ls
die
I i i t e n s i o n
der
A u s d r c k e S ei n o d e r G u t s e i n ,
je
n a c h d e m w e l c h e m G e g e n s t a n d
sie
z u g e s p r o c h e n w e r d e n .
So
k a n n G o t t e s S e in
als
s i c h g r n d e n d e s S e i n , m e n s c h l i c h e s
so Sein nur als g e g r n d e t e s Se in v e r s t a n d e n w e r d e n . Aus s p r a c h k r i t i s c h c r S i c hr ist die
U n t e r s c h e i d u n g
in
e i n e
analogia proporlionalitatis extrinsecae und intrisecae
f r a g
w r d i g . F o r m a l u n t e r s c h e i d e n s i c h
die
K l a s s e n
von
A n a l o g i e n i c h t .
Ob
ei n e h n l i c h
k e i t a u f g r u n d
von zum
W e s e n g e h r e n d e n E i g e n s c h a f t en o d e r a u f g r u n d
der Wir-
7/24/2019 Analogie TRE
5/26
Analogie
629
k u n g s w e i s e f e s t g e s t e l l t w i r d , i s t s p r a c h k r i t i s c h i r r e l e v a n t . Z u d e m m t e d i e s e U n t e r
s c h e i d u n g z w i s c h e n W i r k u n g s w e i s e u n d z u m W e s e n g e h r e n d e n E i g e n s c h a f t e n e r s t
e i n g e f h r t w e r d e n . B e s t i m m t e t h e o l o g i s c h e u n d o n t o l o g l s c h c T h e o r i e n , d i e b e g r n
d e n w o l l e n , w a r u m e i n e m e t a p h o r i s c h e A u s s a g e a n g e b r a c h t i s t , w e r d e n h i e r in d e n
B e g r i f f e i n g e b r a c h t .
1.3.6. I n B e z i e h u n g z u r m e t a p h o r i s c h e n R e d e w e i s e s t e h t d i e analoga attributio'
nis.
S i c b e z e i c h n e t d e n S a c h v e r h a l t , d a e i n A u s d r u c k m e h r e r e n G e g e n s t n d e n
z u s p r o c h e u w i r d , a b e r s o , d a d i e B e d e u t u n g d e s A u s d r u c k s n u r e i n e m G e g e n s t a n d
i m h e r r s c h e n d e n S i n n , d em a n d e r e n i n e r w e i t e r t e r B e d e u t u n g z u k o m m t . K l a s s i s c h e s ,
s c h o n v o n A r i s t o t e l e s g e b r a u c h t e s B e i s p i e l : W i r s p r e c h e n v o n e i n e m g e s u n d e n O r g a
n i s m u s u n d v o n g e s u n d e m U r i n " . H i e r w i r d k e i n e V c r h l t n i s c n t s p r c c h u n g h e r
g e s t e l l t , s o n d e r n e i n S p r a c h g e b r a u c h a u f g r u n d e i n e r K a u s a l b c z i c h u n g e r w e i t e r t . D i e
E r n h r u n g w i r d b e is p i e l s w e i s e g e s u n d g e n a n n t , w e n n s ie z u r G e s u n d h e i t d e s M e n
s c h e n b e i t r g t . D e r e r w e i t e r t e S p r a c h g e b r a u c h f o l g t n a c h d e r R e g e l : d e r A u s d r u c k
g e s u n d d a r f a u c h s o l c h e n G e g e n s t n d e n z u g e s p r o c h e n w e r d e n , d i e z u r G e s u n d h e i t
b e i t r a g e n o d e r a u f d i e G e s u n d h e i t e i n e s O r g a n i s m u s z u r c k s c h l i e e n l a s s e n . D i e
V e r w e n d u n g d e s A u s d r u c k s A n a l o g i e i n d i e s e m Z u s a m m e n h a n g i st u n g l c k l i c h , h a t
s i c h a b e r e i n g e b r g e r t .
I n d e r s c h o l a s t i s c h e n T r a d i t i o n w e r d e n i n n e r h a l b d e r
analoga attributionis
f t e r s z w e i K l a s s e n u n t e r s c h i e d e n :
analoga attributionis extrinsecae
u n d
analoga
attributionis intrinsecae. E i n e analoga attributionis extrinsecae l i e g t v o r , w e n n d e r
e r w e i t e r t e S p r a c h g e b r a u c h in e i n e r u f i c r l i c h - u n c i g c n t l k h c n " K a u s a l b e z i e h u n g b e
g r n d e t i s t . E i n e analoga attributionis intrinsecae l ie g t v o r , w e n n d i e K a u s a l b c z i c h u n g
i n n e r l i c h - e i g e n t l i c h " g e d a c h t w i r d . S o w i r d d a v o n g e s p r o c h e n , d a d a s S e i n G o t t e s
a u f g r u n d d e r T e i l h a b e d en G e s c h p f e n i n n e r l i c h - e i g e n t l i c h z u k o m m t . D i e s e E i n
t e i l u n g i s t f r e i l i c h u m s t r i t t e n . Z u m e i n e n i s t d i e analoga attributionis intrinsecae
n i c h t v o n d e r analoga proportionalitatts (intrinsecae) z u u n r c r s c h c i d c n . Z u m a n d e r e n
g i l t f r d i e A n a l o g i e d e r i n n e r e n A t t r i b u t i o n i n g l e i c h e r W e i s e w i e f r d i e A n a l o g i e
d e r i n n e r e n P r o p o r t i o n a l i t t , d a m i t d i e s e n B e g r i f f e n k e i n e N h c r b c s r i m m u n g d e r
A n a l o g i e e r f o l g t , v i e l m e h r B c g r n d u n g s t h e o r i c u f r d i e A n n a h m e e i n e r A n a l o g i e
a n g e d e u t e t s i n d .
3 7
U n t e r Analogieschlu v e r s t e h t m a n z u m e i n e n d e n S c l d u v o n d r e i b e k a n n
t e n G l i e d e r n a u f e i n v ie r t e s G l i e d a u f g r u n d d e r V e r h l t n i s h n l i c h k e i t . B e i s p i e l : D i e
E r d e i s t b e w o h n t , i m W e l t r a u m g i b t e s P l a n e t e n h n l i c h e n A l t e r s u n d h n l i c h e r
N h e z u e i n e r S o n n e , a ls o d r f t e n a u c h d i e s e P l a n e t e n b e w o h n t s e i n . H i e r h a n d e l t
e s s i ch u m W a h r s c h e i n l i c h k c i t s u r t c i l c , b e i d e n e n m a n d a v o n a u s g e h e n k a n n , d a d i e
W a h r s c h e i n l i c h k e i t u m s o g r e r i s t , u m s o g r e r d i e U b e r e i n s t i m m u n g i n b e s t i m m
t e n M e r k m a l e n i s t. Z u m a n d e r e n k a n n u n t e r A n a l o g i e s c h l u d e r S c h l u v o n d re i
G l i e d e r n a u f e i n v i e r te s a u f g r u n d v o n V e r h l m i s g l e i c h h e i t v e r s t a n d e n w e r d e n . D i e s
g e s c h i e h t i n d e r M a t h e m a t i k i n d e n G l e i c h u n g e n : a - b - b - x ; a : b - c : x .
1J.8. I n u n s e r e n t e r m i n o l o g i s c h e n B e s t i m m u n g e n w u r d e b i s h e r n i c h t e x p l i z i t
d i e U n r e r s c h e i d u n g z w i s c h e n e i n e r analoga nominum u n d e i n e r analoga entis
b e r c k s i c h t i g t . A n a l o g i e w u r d e v o n u n s e i n g e f h r t a l s e i n e b e s o n d e r e W e i s e d e r
P r d i k a t i o n , d i e m i t d e r D i a l e k t i k v o n V e r t r a u t h e i t u n d V e r f r e m d u n g a r b e i t e t u n d
s o E n t s p r e c h u n g e n a u f z e i g t . O b d e r H e r s t e l l u n g s o l c h e r E n t s p r e c h u n g e n i n u n s e r e r
S p r a c h e r e a l e E n t s p r e c h u n g e n in d e r W i r k l i c h k e i t ( a n s i c h ) z u z u o r d n e n s i n d , d a r b e r
w u r d e n i c h t s a u s g e s a g r . A u s s a g e n , o h d e r analoga nominum e i n e A n a l o g i e d e s r e a l
S e i e n d e n e n t s p r i c h t , h n g e n j e w e i l s v o n d e n T h e o r i e n a b , d i e m a n b e r d a s V e r
h l t n i s v o n S p r a c h e u n d W i r k l i c h k e i t a u f s t e l l t .
O f f e n g e l a s s e n w u r d e a u c h d i e F r a g e , o b d a s A n a l o g o n i n s i c h u n i v o k e E l e m e n t e
h a t o d e r d a s A n a l o g o n e i n M i t t l e r e s , D r i t t e s d a r s t e l l t . A r g u m e n t e g i b t e s f r b e i d e
A u f f a s s u n g e n . S o k a n n m a n s a g e n , w e n n A c h i l l u n d d e m L w e n M u t z u g e s p r o c h e n
w i r d , g e l t e n b e s t i m m t e T e i l i n t e n s i o n e n d e s W o r t e s M u t f r A c h i l l u n d d e n L w e n
7/24/2019 Analogie TRE
6/26
6 3 0
Ana l o gi c
i n g l e i c h e r , u n i v o k e r W e i s e . A n d e r e r s e i t s k a n n m a n d a r a u f v e r w e i s e n , d a M u t
e i n e s M e n s c h e n u n d M u t e i n e s T i e r e s s o v e r s c h ie d e n s i n d , d a in d e r H e r s t e l l u n g
e i n e r V c r h l t n i s c n t s p r c c h u n g z w i s c h e n b e i d e n e i n e i g e n s t n d i g e s D r i t t e s , M i t t l e r e s
z u r S p r a c h e g e b r a c h t w i r d . G e w i c h t g e w i n n t d i e s e F r a g e s t e l l u n g d o r t , w o e i n e
5
V c r h l t n i s c n t s p r c c h u n g z w i s c h e n d e m S e i n G o t t e s u n d d e m S e in d e s M e n s c h e n
a n g e n o m m e n w i r d .
I n e n g e m Z u s a m m e n h a n g d a m i t s t e h t d i e F r a g e , o b d i e B i l d u n g a n a l o g e r A u s
d r c k e a ls e i n e n a c h t r g l i c h e , a b g e l e i t e t e F o r m s p r a c h l i c h e r U n t e r s c h e i d u n g o d e r
a l s e i n e i g e n e r M o d u s d e r P r d i k a t i o n a n z u s e h e n i s t . Z w e i f e l l o s g r n d e t a u c h d i e
0 P r d i k a t i o n , d i e z u m u n i v o k g e b r a u c h t e n A u s d r u c k f h r t , a u f e i n e m A b s t r a k t i o n s
p r o z e d e r d a s G l e i c h e i m h n l i c h e n u n t e r s c h e i d e t . O b m a n a b e r d i e B i l d u n g
a n a l o g e r A u s d r c k e a l s e i n e e i g e n s t n d i g e o d e r a b g e l e i t e t e F o r m d e r P r d i k a t i o n
a n s i e h t o d e r n i c h t , h n g t d a v o n a b , w i e m a n z u r F r a g e d e r u n i v o k e n E l e m e n t e d e s
A n a l o g o n S t e l l u n g n i m m t .
2 . Zur Geschichte des Begriffs
2.1.
D e r A u s d r u c k A n a l o g i e i s t u r s p r n g l i c h e in B e g r i f f d e r - M a t h e m a t i k . E r
w u r d e i n d e r p y t h a g o r e i s c h e n S c h u l e e n t w i c k e l t . D a s f r h e s t e Z e u g n i s b e i A r c h y t a s
v o n T a r c n t s e t z t b e r e i t s d i e E i n f h r u n g d i e s e s B e g r i f f e s u n d R e f l e x i o n e n b e r d i e s e n
B e g r i f f v o r a u s . A l t e r a b e r a l s d a s W o r t u n d s e i n e e x p l i z i t e E i n f h r u n g s i n d d i e
0
F e s t s t e l l u n g v o n h n l i c h k e i t e n i m V o r g a n g d e r P r d i k a t i o n u n d d i e V e r w e n d u n g
d e s A n a l o g i e s c h l u ss e s im a l lg e m e i n e n , n i c h t m a t h e m a t i s c h e n S i n n . D i e W a h r n e h m u n g
a n a l o g e r V e r h l t n i s s e h a r s e i t f r h e s t e r Z e i t z u r E r f a s s u n g v o n B e z i e h u n g e n u n d
V e r h l t n i s s e n g e f h r t . I m m a g i s c h e n D e n k e n ( - M a g i e ) w i r d h n l i c h e n E r s c h e i n u n
g e n e i n e g e w i s s e I d e n t i t t u n d u r s c h l i c h e V e r b u n d e n h e i t z u g e s p r o c h e n , d i e d e r
M e n s c h se i n e n Z w e c k e n d i e n s t b a r m a c h e n k a n n . S o w i r d e i n e e n g e V e r b i n d u n g
z w i s c h e n B i l d e r n u n d d e n P e r s o n e n o d e r G n e r n , d i e d i e B i l d e r d a r s t e l l e n , a n g e
n o m m e n . O d e r m a n n i m m t e i n e V e r b i n d u n g z w i s c h e n F e u e r u n d S o n n e , p l t s c h e r n
d e m G e r u s c h u n d R e g e n a n . M a n w i l l s i c h d i e s e V e r b i n d u n g z u n u t z e m a c h e n , i n
d e m m a n d u r c h A n z n d e n v o n F e u e r d i e S o n n e z u T t i g k e i t a n r e g e n , d u r c h N a c h -
n a h m e n d e s G e p l t s c h c r s d e s R e g e n s R e g e n h e r b e i r u f e n , d u r c h A n b e t u n g o d e r Z e r
s t r u n g v o n B i l d e r n d i e d a r g e s t e l l t e n P e r s o n e n e h r e n o d e r v e r d e r b e n w i l l ( A n a l o g i e
z a u b e r ) .
22.1. A r c h y t a s v o n T a r c n t s p r i c h t v o n d r e i A r t e n a n a l o g e r V e r h l t n i s s e : B ei d e r
e r s t e n A r t , d e r arithmetischen A n a l o g i e , c h t e s u m d a s V e r h l t n i s d r e i e r G l i e d e r
e i n e r R e i h e v o n Z a h l e n . I h r V e r h l t n i s is t d a d u r c h g e k e n n z e i c h n e t , d a d i e e r s t e
u n d g r t e Z a h l u m e b e n s o v i e l g r e r i s t a l s d i e z w e i t e Z a h l , w i e d i e z w e i t e Z a h l
g r o e r ist a l s d i e d r ir te Z a h l ( z . B . 1 0 - 6 - 2 ) . B e i d i e se r A n a l o g i e g e h t e s u m d i e
G l e i c h h e it vo n D i f fe t e n zc n ( 1 0 - 6 = 6 - 2 ) . B e i d e r z w e it e n A r t , geometrische A n a
l o g i e g e n a n n t , g e h t e s u m d i e G l e i c h h e i t v o n V e r h l t n i s s e n , d i e d u r c h T e i l u n g c m -
0 s t e h e n ( a : b - c : d ) . B e i d e r d r i t t e n A n , d e r harmonischen A n a l o g i e g e h t e s d a r u m ,
d a d i e e r s t e Z a h l d i e z w e i t e Z a h l u m d e n g l e i c h e n T e i l i h r e r G r e b e r t r i f f t ,
u m d e n a u c h d i e v i e r t e Z a h l v o n d e r d r i t t e n Z a h l b e r t r o f f e n w i r d . B e i s p i e l
6 : 4 - 4 : 3 ; 6 b e r tr i ff t 4 u m e in D r it t e l s e in e r G r e , d r ei w i r d v o n vi e r u m e i n
D r i t t e l s e i n e r G r e b e r t r e f f e n . W i c h t i g i s t a n d e n b e r l e g u n g e n d e r p y t h a g u r e i -
s e h e n S c h u l e n o c h d ie U n t e r s c h e i d u n g z w i s c h e n e i n e r k o n t i n u i e r l i c h e n " P r o p o r t i o n
u n d e i n e r g e t r e n n t e n " P r o p o r t i o n . D i e k o n t i n u i e r l i c h e P r o p o r t i o n h a t d r e i G l i e d e r ,
d e r e n m i n i e r e s i m V e r h l r n i s z u m e r s t e n u n d d r i t t e n G l i e d s t e h t ( a : b : c ; a u c h
u m w a n d e l b a r i n e i n e v i e r g l i c d r i g c P r o p o r t i o n v o n d e r A r t : a : b - b : c ) . D i e g e t r e n n t e
P r o p o r t i o n i st i m m e r v i e r g l i e d r i g u n d h a t k e i n g e m e i n s a m e s M i t t e l g l i e d ( a : b - c : d ) .
g e n a u g e n o m m e n z w e i M i t t e l .
7/24/2019 Analogie TRE
7/26
Analogie
6 3 1
2.2.2. E m p e d o k l e s n u r d i e E r f a s s u n g v o n A n a l o g i e , u m G e s e t z m i g k e i t e n z u
e r k e n n e n u n d z u f o r m u l i e r e n . D a s a n a l o g e n S a c h v e r h a l t e n G e m e i n s a m e w i r d f e s t
g e s t e l l t , v e r a l l g e m e i n e r n d a l s G e s e t z f o r m u l i e r t u n d d a s G e s e t z a u f S a c h v e r h a l t e
a n g e w e n d e t . A u c h b e i Heraklit f i n d e t d i e A n a l o g i e V e r w e n d u n g . D i e S t r u k t u r e n
i v o n K o s m o s , P o l i s u n d P s y c h e w e r d e n b e i i h m z u e i n a n d e r i n E n t s p r e c h u n g g e s e t z t .
Sokrates g e h t s o v o r , d a e r d a s G e m e i n s a m e h n l i c h e r B e i s p i e l e z u r B e s t i m m u n g
e i n e s A l l g e m e i n b c g r i f f s h e r v o r h e b t . S o f a t e r d i e S c h n e l l i g k c i r d e r B e i n e i m L a u f e n ,
d e r F i n g e r b e i m L e i e r s p i e l , d e s L e r n e n s i m D e n k e n i m A l l g e m e i n b e g r i f f " S c h n e l l i g
k e i t z u s a m m e n . A u f d e m W e g e d e s A n a l o g i e s c h l u s s e s v e r s u c h t S o k r a t e s d i e E x i s t e n z
" e i n e s o r d n e n d e n W e l t g c i s t e s z u b e w e i s e n . E r a r g u m e n t i e r t : W i e a l le O r d n u n g
in
m e n s c h l i c h e n D i n g e n a u f e i n e n o r d n e n d e n G e i s t z u r c k g e h t , s o g e h t a u c h d i e k o s
m i s c h e O r d n u n g a u f e i n e n o r d n e n d e n G e i s t z u r c k .
223 E s z e i g t s t e h , d a s c h o n z u B e g i n n d e r V e r w e n d u n g d e s A u s d r u c k s A n a
l o g i e u n r e r d i e s e m B e g r i f f e i n e M e h r z a h l v o n M o m e n t e n a n g e s p r o c h e n w i r d , d e r e n
1 1
V e r e i n i g u n g in e i n e m B e g r i f f n i c h t z w i n g e n d n o t w e n d i g i s t . B e i S o k r a t e s w i r d u n t e r
d e m A u s d r u c k A n a l o g i e d e r A b s r r a k t i o n s p r o / c a n g e s p r o c h e n , d e r d e r u n i v o k e n
P r d i k a t i o n z u g r u n d c l i c g t . I n d e r m a t h e m a t i s c h e n A n a l o g i e f i n d e n w i r d e n G e d a n
k e n d e r M i t t e . D a s m i t t l e r e G l i e d s t e l l t d i e B e z i e h u n g z u d e n b e i d e n a n d e r e n
G l i e d e r n h e r . D a n e b e n f i n d e t s i c h b e i d e n g e tr e n n r e n P r o p o r t i o n e n d e r G e d a n k e d e r
2
G l e i c h h e i t z w e i e r V e r h l t n i s s e . S c h l i e l i c h i m p l i z ie r t d i e A n w e n d u n g v o n A n a l o g i e n
h i e r d a s P r i n z i p d e r R c i h c n b i l d u n g . M a n g e h t v o n d e r k l e i n s te n Z a h l a u s u n d
s c h r e i t e t i n g l e i c h e n A b s t n d e n o d e r V e r h l t n i s s e n f o r t . D e r A n a l o g i e s c h l u s t e l l t
e i n W a h r s c h c i n l i c h k c i t s u r t c i l d a r . A l l e d i e s e M o m e n t e s p i e l e n i n d e r w e i t e r e n E n t
f a l t u n g u n d R e f l e x i o n z u m A n a l o g i e b e g r i f f e i n e R o l l e . T e i l s w e r d e n e i n z e l n e M o -
z s m e n t e a u f g e n o m m e n u n d w e i t e r g e b i l d e t , t e i l s w e r d e n v e r s c h i e d e n a r t i g e K o m b i n a
t i o n e n d i e s e r E l e m e n t e i m A n a l o g i e b e g r i f f z u s a m m e n g e d a c h t u n d w e i t e r e n t w i c k e l t .
23 1 - P i a t o n h a t d e n B e g r i f f A n a l o g i e b e w u t i n d i e P h i l o s o p h i e b e r t r a g e n
u n d A n a l o g i e a l s p h i l o s o p h i s c h e n B e g r i f f g e b r a u c h t . B e i P i a t o n w i r d d i e A n a l o g i e
i n v e r s c h i e d e n e r W e i s e v e r w e n d e t . E r s t e n s d i e n t i n d e n D i a l o g e n d i e F e s t s t e l l u n g
30
e i n e r A n a l o g i e d e r B e w e i s f h r u n g . A u s d e n E i n z e lf l le n k a n n n a c h P l a t o n - S o k r a t c s
e i n A l l g e m e i n b e g r i f f e r s c h l o s s e n w e r d e n . H i e r i s t d i e E r k e n n t n i s d e s G e m e i n s a m e n
i m h n l i c h e n , w i e s c h o n g e s a g t , d i e V o r a u s s e t z u n g d e r P r d i k a t i o n . Z w e i t e n s v e r
w e n d e t P i a t o n d i e d r e i g l i e d r i g e P r o p o r t i o n , u m i n s e i n e n A u s f h r u n g e n z u r K o s m o
l o g i e i m T i m a i o s d i e O r d n u n g d e r W e l t a u fz u z e i g e n . D i e v e r s c h i e d e n e n E l e m e n t e
i s
w e r d e n d u r c h e i n e E i n h e i t st i f t e n d e M i t t e v e r b u n d e n . D i e M i t t e w e i s t d e n E x t r e m e n
i h r e n P l a t z z u u n d v e r b i i > d e t s i e . D a s V e r b i n d e n d e , d a s B a n d i s t d i e A n a l o g i e .
A n a l o g i e i s t h i e r a l s k o s m i s c h e s S t r u k t u r p r i n z i p v e r s t a n d e n . S i e f h r t d i e E l e m e n t e
z u s a m m e n . S i c m a c h t d a s V e r b u n d e n e u n d s i c h s e l b s t a m m e i s t e n e i n s . V o n G o t t
s i n d d i e D i n g e s o g e o r d n e t , d a s i e a n a l o g u n d e b e n m i g s i n d . S i n d i m K o s m o s
40 m e h r a l s n u r d r e i G l i e d e r in e i n e m V e r h l t n i s z u s e h e n , s o w i r d d i e d r e i g l i e d r i g e
P r o p o r t i o n w i e d e r h o l t . D r i t t e n s f i u d ec s i c h b e i P i a t o n d i e v i e r g l i c d r i g c g e t r e n n t e "
P r o p o r t i o n . S i c s p i e l t
in
P i a t o n s W e r k e i n e w i c h t i g e R o l l e . S i c e r w e i s t s i c h a l s d e r
S c h l s s e l z u r E r k e n n m i s d e s s c h w e r E r k e n n b a r e n , d e s s c h w e r V e r s t c h b a r e n , d e s
r e i n G e i s t i g e n . P i a t o n v e r g l e i c h t s o d i e S t n d e i m S t a a t s w e s e n m i r d e n T e i l e n d e r
45 S e e l e . S e i n e g r o e n v i e r g l i e d r i g e n A n a l o g i e n f i n d e n s ic h in d e r H i n f i i h r u n g u n d i m
N a c h g a n g z u m H h l e n g l e i e h n i s . I m N a c h g a n g z u m H h l e n g l e i c h n i s s e t z t P i a t o n
i n B e z i e h u n g : D a s S e i n v e r h l t s i c h z u m W e r d e n , w i e d a s V e r s t e h e n z u m M e i n e n ;
d a s W i s s e n v e r h l t s i c h z u m G l a u b e n , w i e d a s D e n k e n z u r V o r s t e l l u n g v o n B i l d e r n .
S o l c h e Z u o r d n u n g a u f g r u n d d e r V c r h l t n i s g l e i c h h c i t e r m g l i c h t d e n e r k e n n e n d e n
50 b e r g a n g v o m e i n e n z u m a n d e r e n , o h n e d i e T r e n n u n g d e r b e i d e n B e r e i c h e a u f
z u h e b e n . In d e r H i n f u h n i n g z u m H h l e n g l e i c h n i s v e r g l e i c h t P i a t o n d ie g t t l i c h e I d e e
d e s G u t e n m i t d e n S t r a h l e n d e r S o n n e . H i e r w i r d a l l e r d i n g s d i e v i e r g e d r i g c P r o
p o r t i o n ( g t t l i c h e I d e e : G u t e s - S t r a h l e n : S o n n e ) n o c h b e r h h r d u r c h e i n e h i n z u -
7/24/2019 Analogie TRE
8/26
632
Analogie
k o m m e n d e E n t s p r e c h u n g v o n G u t e m u n d S o n n e . D a s G u t e h a t d i e S o n n e a l s s i c h
s e l b s t a n a l o g g e z e u g t . H i e r z e i g t s i c h e i n e A n a l o g i e i m S i n n e v o n ( e i n f a c h e r ) E n t
s p r e c h u n g . A u f d i e s e E n t s p r e c h u n g h e b t P i a t o n i m m e r w i e d e r a b , w e n n e r d a v o n
a u s g e h t , d a d i e r e a l e W e l t A b b i l d i d e a l e r U r b i l d e r ( d e r I d e e n ) i s t .
* 2.32.
- A r i s t o t e l e s h l t s i ch a n d i e v o n d e n P y t h a g o r e e r n e n t w i c k e l t e m a t h e
m a t i s c h e B e s t i m m u n g d e r A n a l o g i e . E r f h r t d i e A n a l o g i e i m S i n n e d e r P r o p o r t i o n a
l i t t i n E t h i k u n d M e t a p h y s i k e i n a l s e i n m e t h o d i s c h e s H i l f s m i t t e l , u m S a c h v e r h a l t e
z u e r k e n n e n u n d z u b e s t i m m e n . D i e k o s m o l o g i s c h c A n w e n d u n g d e r A n a l o g i e , w i e
s i e v o n P i a t o n e i n g e b r a c h t w u r d e , t r i t t b e i A r i s t o t e l e s z u t t k . A b e r e r h e b t w i e
'0 P i a t o n d e n G e d a n k e n d e r M i t t e h e r v o r , d e n e r a l l e r d i n g s g e n a u e r b e s t i m m t . A r i s t o
t e l e s g e h t d a v o n a u s , d a V e r h l t n i s s e s a c h g e m d u r c h e i n e v i e r g l i e d r ig c P r o p o r t i o n
v e r g l i c h e n w e r d e n k n n e n . D i e d re i g l ie d r i g e P r o p o r t i o n i s t d u r c h W i e d e r h o l u n g
d e s m i n i e r e n G l i e d e s i n e i n e v i e r g l i e d r i g c P r o p o r t i o n u m z u f o r m e n . I n d e r E t h i k
v e r w e n d e t A r i s t o t e l e s d i e a r i t h m e t i s c h g e n a n n t e A n a l o g i e , u m b e i m A u s t a u s c h v o n
1 5
S a c h e n z u e i n e r g e r e c h t e n V e r t e i l u n g z u k o m m e n . H i e r m u G l e i c h h e i t g e w h r l e i s t e t
s e i n . G e h t e s u m d i e B e s t i m m u n g a n g e m e s s e n e n m e n s c h l i c h e n V e r h a l t e n s o d e r u m
d a s V e r h l t n i s v o n P e r s o n e n i n i h r e n s o z i a l e n B e z g e n , s o i s t d i e g e o m e t r i s c h e
A n a l o g i e a n z u w e n d e n . H i e r i s t d i e M i t t e n i c h t d u r c h d i e G l e i c h h e i t d e r D i f f e r e n z e n ,
s o n d e r n d u r c h d a s a n g e m e s s e n e V e r h l t n i s s u b j e k t i v z u b e s t i m m e n . D i e M i e t e "
zo m u h i e r n i c h t d ie m a t h e m a t i s c h e , d u r c h A d d i c r u n g u n d T e i l u n g a ll e r G r e n
e r m i t t e l t e M i t t e s e i n . D e m g e m u n t e r s c h e i d e t A r i s t o t e l e s b e i d e r T u g e n d d e r
G e r e c h t i g k e i t d ie c o m m u t a t i v e G e r e c h t i g k e i t , d i e a u f d e m W e g e d e r a r i t h m e t i s c h e n
A n a l o g i e j e d e m d a s G l e i c h e z u k o m m e n l t , v o n d e r d i s t r i b u t i v e n G e r e c h t i g k e i t ,
d i e a u f d e m W e g e d e r g e o m e t r i s c h e n A n a l o g i e j e d e m d a s S e i n e z u k o m m e n l t .
2J B e i d e r s p r a c h l i c h e n E r s c h l i e u n g d e r W i r k l i c h k e i t w e i s t A r i s t o t e l e s d a r a u f h i n ,
d a d i e A n a l o g i e h e i d e r M c t a p h e t u b i l d u n g e i n e R o l l e s p i e l t . D i e b e r t r a g u n g e i n e s
f r e m d e n N a m e n s a u f g r u n d e i n e r A n a l o g i e b i l d u n g i s c f r i h n d i e w i c h t i g s t e F o r m d e r
M c t a p h c r n b i l d u n g . G a n z n bg es h e n d a v o n , d a e i n e S p r a c h e , in d e r h e r r s c h e n d e r
S p r a c h g e b r a u c h u n d M e t a p h e r n g e m i s c h t s i n d , f r A r i s t o t e l e s d i e r e i z v o l l st e S p r a c h e
30 i s t, e r l a u b t d ie M e r a p h e r n b i l d u n g a u f g r u n d d e r A n a l o g i e n e u e , u n b e k a n n t e , f r e m d e
S a c h v e r h a l t e i n s o l c h e r r o r a c h l i c h e n E r f a s s u n g z u e r s c h l i e e n .
I n N a t u r f o r s c h u n g u n d M e t a p h y s i k h a t d i e F e s t s t e l l u n g v o n A n a l o g i e n e i n e
d o p p e l t e F u n k t i o n : D u r c h s i e w i r d e s e r m g l i c h t . V e r s c h i e d e n e s in V e r s c h i e d e n e m
e i n a n d e r s o z u z u o r d n e n , d a d a s s i c h E n t s p r e c h e n d e , a l l e n a u f a n a l o g e W e i s e
3 t G e m e i n s a m e e n t d e c k t w i r d u n d z u r S p r a c h e g e b r a c h t w i r d . I n d e r N a t u r f o r s c h u n g
v e r f h r t A r i s t o t e l e s s o , d a e r d i e L e b e w e s e n a u f g r u n d a n a l o g e r F u n k r i o n c n i n
K l a s s e n e i n t e i l t u n d f u n k t i o n a l e o d e r s t r u k t u r e l l e h n l i c h k e i t e n f e s t s t e l l t . I n d e r
P h y s i k z e i g t A r i s t o t e l e s , d a e t w a S t o f f u n d F o r m i n V e r s c h i e d e n e m i n v e r s c h i e d e n e r
W e i s e s i n d u n d d o c h i n g e w i s s e r W e i s e d i e s e l b e n s i n d . I n d e r M e t a p h y s i k s t e l l t
0 A r i s t o t e l e s d i e F r a g e , w a s d i e E i n h e i t d e s S e i e n d e n a l s S e i e n d e s g r n d e t . D i e E i n h e i t
d e s S e i e n d e n , s o b e a n t w o r t e t e r d i e F r a g e , g r n d e t d a r i n , d a d i e v i e l f l t i g e R e d e
v o m S e i e n d e n B e z u g n i m m t au f e i n e N a t u r " , d i e - S u b s t a n z . D i e S u b s t a n z i s t " ,
a l le a n d e r e n k a r e g o r i a l e n B e s t i m m u n g e n s i n d n u r e t w a s a n d e r S u b s t a n z " . D i e
S u b s t a n z a l s o e r s c h e i n t i n V e r s c h i e d e n e m j e v e r s c h i e d e n . S i e s t e l l t a b e r k e i n e U b e r -
G a t t u n g " d a r , d i e d a s G e m e i n s a m e b e r k a t e g o r i a l d a r s t e ll t . N u r a u f g r u n d d e r
A n w e n d u n g d e r A n a l o g i e k n n e n w i r e i n e V e r b i n d u n g q u e r d u r c h d i e G a r r u n g e n
h e r s t e l l e n , h n l i c h e s i m V e r s c h i e d e n e n e r k e n n e n . D u r c h d i e A n w e n d u n g d e r A n a
l o g i e w i r d a b e r n i c h t e i n b e r k a t e g o r i a l G e m e i n s a m e s a l s b c r - G a t t u n g ( e i w a d a s
S e i n " ) k o n s t i t u i e r t . S o k a n n m a n n i c h t s a g e n , d a A r i s t o t e l e s a u f d e m W e g d e r
S O
A n a l o g i e d a s S e i n " a l s e i n e n a n a l o g e n B e g r i f f e i n g e f h r t h a t . D o c h i s t e s v o n d e r
R e d e , d a d a s S e i n i n m a n n i g f a c h e n W e i s e n , a b e r i m m e r i n b e z u g a u f d a s l e t z t e
P r i n z i p d e r S u b s r a n z e r s c h e i n t , n i c h t m e h r w e i t z u r E i n f h r u n g e i n e s a n a l o g e n
S e i n s b e g r i f f s . E i n e s o l c h e W e i t e r f h r u n g u n d I n t e r p r e t a t i o n
de s
a r i s t o t e l i s c h e n A n s t -
7/24/2019 Analogie TRE
9/26
Analogic
633
z c s w i r d d o r t u n t e r s t t z t , w o A r i s t o t e l e s , d i e R e f l e x i o n a u f d i e s p r a c h l i c h e E r
s c h l i e u n g d e r W i r k l i c h k e i t v e r l a s s e n d , i n o b j c k t s p r a c h l i c h c n o n t o l o g i s c h e n A u s
s a g e n d a v o n s p r i c h t , d a d a s S e i n v o n E i n e m h e r " u n d a u f E i n e s h i n " a u s
g e s a g t w i r d .
2 . 4 . J . I n d e r - S t o a w i r d d i e F e s t s t e l l u n g v o n A n a l o g i e n d a z u v e r w e n d e t ,
u m a u f d e m W e g e d e s A n a l o g i e s c h l u s s e s v o n d e r E r k e n n t n i s d e s B e k a n n t e n
z u r E r k c n n r n i s d e s U n b e k a n n t e n z u g e l a n g e n . B e k a n n t e s u n d U n b e k a n n t e s s i n d n a c h
s t o i s c h e r A u f f a s s u n g d u r c h e i n e n g e m e i n s a m e n L o g o s v e r b u n d e n . A u c h d i e E p i k u r e e r
v e r w e n d e n d e n A n a l o g i e s c h l u a ls W e g , u m v o m B e k a n n t e n z u m U n b e k a n n t e n
v o r z u d r i n g e n . B e i Q u i n r i l i a n f i n d e t s i c h e b e n f a l l s d i e V e r w e n d u n g d e s A n a l o g i e
s c h l u s s e s . U n t e r V e r w e i s d a r a u f , d a i n d e r G r a m m a t i k analopa d i e E n t s p r e c h u n g
d e r W o r t b U d u n g c h a r a k t e r i s i e r t , h e b t e r h e r v o r , d a m a n a u f g r u n d d e r F e s t s t e l l u n g
v o n h n l i c h k e i t e n U n g e w i s s e s u n d Z w e i f e l h a f t e s d u r c h b e r e it s G e w i s s e s n h e r
b e s t i m m e n k a n n . B o c t h i u s , d u r c h s e i n e U b e r s e t z u n g a r i s t o t e l i s c h e r S c h r i f t e n f r
d i e m i t t e l a l t e r l i c h e P h i l o s o p h i e w i c h t i g , f h r t d i e U n t e r s c h e i d u n g v o n
proportio
( V e r h l t n i s z w e i e r G l i e d e r ) u n d
Proportionalitt
( V e r h l t n i s v o n V e r h l t n i s s e n ) e i n .
2.4.2.
I m N e u e n T e s t a m e n t i s t n u r a n e i n e r S t e l l e v o n A n a l o g i e , u n d z w a r v o n
d e r A n a l o g i e d e s G l a u b e n s ( R o m 1 2 , 6 ) d ie R e d e . I m R a h m e n d e r u n t e r s c h i e d l i c h e n
G a b e n , d i e d e n v i e l e n G l i e d e r n d e s e i n e n L e i b e s z u k o m m e n , i s t d i e P r o p h e t i e n a c h
d e r A n a l o g i e d e s G l a u b e n s g e n a n n t . G e f o r d e r t x s i r d h i e r , d a d e r P r o p h e t d i e
G e h e i m n i s s e d er g t t l i c h e n G c s c h i c h t . s f h r u n g n a c h d e m M a d e r i h m v e r l i e h e n e n
G i a u b c n s c i n s i c h t v e r s t n d l i c h m a c h t ( P r o p h c t e n / P r o p h e t i e ) . E s g e h t h i e r n i c h t ,
w i e v i e l f a c h a u s g e l e g t , u m d i e U b e r e i n s t i m m u n g m i t b e s t i m m t e n L e h r e n u n d D o g
m e n d e r K i r c h e . A l l e n f a l l s k n n t e m a n m i t t e l b a r e u i e b e r e i n s t i m m u n g m i t d e m
I n h a l t d e s K e r y g m a s a n n e h m e n , d a s i m l e b e n d i g e n G l a u b e n e r f a t w i r d . I n d e r
- W c i s h c i t s l i t e r a t u r ( W e i s h 1 3 , 5 ) i s t d a v o n d i e R e d e , d a a u s d e r G r e u n d
S c h n h e i r d e r G e s c h p f e a n a l o g i h r U r h e b e r e r k a n n r w e r d e n k a n n . H i e r w i r d d i e
p l a t o n i s c h e U r b i l d - A b b i l d - V o r s t c l l u n g z u g r u n d e g c l c g r . D i e s e U r b i l d - A b b i l d - V o r s r c l -
l u n g , d u r c h d i e - G n o s i s i n b e s t i m m t e r W e i s e a u s g e l e g t , b e e i n f l u t a u ch F o r m u l i e
r u n g e n d e s N e u e n T e s t a m e n t e s u n d d i e t h e o l o g i s c h e n R e f l e x i o n e n d e r g r ie c h i s c h e n
K i r c h e n v t e r .
2.4J. F r d i e W e i t e r e n t w i c k l u n g d e s A n a l o g i e b e g r i f f s i m b e r g a n g v o n d e r
A n t i k e z u r m i t t e l a l t e r l i c h e n T h e o l o g i e u n d P h i l o s o p h i e s i n d d i e n c u p l a t o n i s c h e n
I n t e r p r e t a t i o n e n b e d e u t s a m g e w o r d e n . D a s n e t i p l a r o n i s c h c V e r s t n d n i s v e r b i n d e t
p l a t o n i s c h e u n d a r i s t o t e l i s c h e M o t i v e u n d A u f f a s s u n g e n . B e i P l o t i n , d e r b e r d e n
B e g r i f f A n a l o g i e n i c h t e x p l i z i t r e f l e k t i e r t , w i r d d e r B e g r i f f A n a l o g i e z u m e i n e n
b e n u t z t , u m a u f S t r u k t u r h n l i c h k e i t e n z w i s c h e n d e n . S e in s s t u fe n h i n z u w e i s e n . G o t t ,
z u d e s s e n B e n e n n u n g k e i n e K a t e g o r i e g e e i g n e t i s t , d a s s c h l e c h t h i n E i n e " , e n t l t
a u s s i c h d a s S e i e n d e . D a s G u t e , d a s V o l l k o m m e n s t e s t r m t s i c h a u s i n d i e H y p o
s t a s e n G e i s t , W e l t , S e e l e , N a t u r . I n d i e s e r S i u f c n o r d n u n g w i r d a l l e n d a s s e l b e , d e r
A n a l o g i e n a c h , e n t s p r e c h e n d i h r e m O r t z u g e t e i l t. D a r u m k n n e n S t r u k t u r h n l i c h
k e i t e n o d e r S t r u k t u r u n h n l i c h k c i t c n i m S e i e n d e n a n g e n o m m e n w e r d e n . Z u m a n d e r e n
s p i e l t A n a l o g i e e i n e R o l l e b e i m A u f s t i e g z u m G u t e n . D u r c h A n a l o g i e e r h a l r e n w i r
B e l e h r u n g f r d e n A u f s t i e g z u m G u t e n . B e w e g t d u r c h d e n g t t l i c h e n F u n k e n , d e r
d i e E r i n n e r u n g a n d a s E i n e i st , t r e i b t u n s d i e B e l e h r u n g b e r d a s G u t e d u r c h A n a l o
g i e u n d N e g a t i o n d a z u , d a w i r A b s c h i e d n e h m e n v o m V i e l e n u n d u n s e i n b i l d e n
i n d a s E i n e . W i r s e h e n h i e r b e i P l o t i n z w e i L i n i e n : S e i n e A u s f h r u n g e n b e r d i e
S e i n s s t u f e n z e i g e n , d a A n a l o g i e i m S i n n e g e n m e t r i s c h e r P r o p o r t i o n a l i t t a l s m e t a -
p b y s i s c l i c s S t r u k n i r p r i n z i p v e r s t a n d e n w i r d . J e d e s S e i e n d e h a t n a c h e i n e m b e s t i m m
t e n M a e A n t e i l a m G u t e n . A n d e r e r s e i t s b e r o n r P l o t i n , d a n i c h t a u s d e m S a c h
v e r h a l t , d a v o n G o r t d a s G u t e k o m m t , G o t t d a s G u t s e i n z u k o m m t , g e s c h l o s s e n
w e r d e n d a r f , d a G o r t d e r G u t e i s t . D i e A n a l o g i e h a t n a c h P l o t i n i h r e G r e n z e
d a r i n , d a z w a r d a s V i e l e d e m E i n e n h n l i c h i s t , a b e r d a s s c h l e c h t h i n E i n e n i c h t
7/24/2019 Analogie TRE
10/26
6 3 4
A n a l o g i e
d e m V i e l e n . E s i s t v o n i h m u n e n d l i c h q u a l i t a t i v v e r s c h i e d e n . S t r k e r a u s g e z o g e n
i s t d i e e r s t e L i n i e b e i P r o c l u s d e m P h i l o s o p h e n . E r s i e h t d i e A n a l o g i e a l s m e t a
p h y s i s c h e s B a n d a n , d a s d i e E x t r e m e z u r O r d n u n g b i n d e t , i m P r o z e d e s l l c r v o r -
g a n g s d e r S e i n s s r u f e n w i r k t , a l l e m S e i n d e n i n n e r e n Z u s a m m e n h a n g g i b t . P s c u d o -
1
- D i o n y s i u s A r e o p a g i t a v e r m i t t e l t d i e s e A u f f a s s u n g d e m c h r i s tl i c h e n D e n k e n : A n a
l o g i e i s t e i n m e t a p h y s i s c h e s O r d n u n g s p r i n z i p . N a c h d e r A n a l o g i e w i r d d a s S e i n
a u s g e t e i l t . A u c h d e r W i e d e r a u f s t i e g v o l l z i e h t s i c h g e m d e r A n a l o g i e . W i e d e r
a u f s t i e g u n d G o t t e s e r k e n n t n i s w e r d e n d a n n v e r w i r k l i c h t , w e n n G o t t d e n m e n s c h
l i c h e n G e i s t d a z u e r l e u c h t e t .
1 0
2J.1. I n d e r m i t t e l a l t e r l i c h e n L e h r e v o n d e r A n a l o g i e w i r d d i e s e r B e g r i f f d a z u
v e r w e n d e t , u m d a s V e r h l t n i s z w i s c h e n G o t t u n d s e i n e m G e s c h p f z u b e s t i m m e n .
I m I V . L a t c r a n k o n z i l v o n 1 2 1 5 ( - L a t e r a n sy n o d e n ) w i r d d i e A n a l o g i e z w i s c h e n
- S c h p f e r u n d G e s c h p f a l s e i n e h n l i c h k e i t a u s g e l e g t , d i e i m m e r v o n g r e r e r
U n h n l i c h k e i t u m g r i f f e n is r . M i t d i e s e r F o r m e l v e r s u c h t e m a n , s o w o h l d i e B e -
13 b a u p t u n g e i n e r m y s r i s c h e n I d e n t i t t ( - -M y s t i k ) z w i s c h e n S c h p f e r u n d G e s c h p f
a l s a u c h d i e B e h a u p t u n g v l l i g e r U n r e r s c h i e d e n h e i t z w i s c h e n G o t t u n d M e n s c h
a b z u w e h r e n . - P a n t h e i s m u s e i n e r s e i t s u n d A g n o s t i z i s m u s a n d e r e r s e i t s s o l l e n v e r
m i e d e n w e r d e n . A n a l o g i e w i r d , v e r m u t l i c h A v e r r o e s f o l g e n d , a l s e i n M i n i e r e s
z w i s c h e n U n i v o z i t t u n d A c q u i v o z i t t v e r s t a n d e n .
2 0
2 . 5 . 2 . - A l e x a n d e r H a l e s i u s e n t f a l t e t A n a l o g i e a l s convtnientia secundum ana~
logiam. B e i i h m i s t d i e analogia nominum in e i n e t r e a l e n A n a l o g i e d e s S e i e n d e n
g e g r n d e t . D i e E i n h e i t d e s S e i e n d e n u n d s e i n e V i e l h e i t s i n d i m a n a l o g e n S c i n s b c -
g r i ff b e g r n d e r . Im S e i e n d e n k o m m e n j e w e i l s S u b s t a n z u n d A k z i d e n z z u s a m m e n .
D a s A k z i d e n z (eits in alio) i s t d e r S u b s t a n z (ens per se) n a c h g e o r d n e t . D i e A n a l o g i e
z s i s t d a s B a n d , d a d a s a n a l o g G e m e i n s a m e u n d V e r s c h i e d e n e i n s e i n e m S e i n v e r
b i n d e t . I n g l e i c h e r W e i s e g i l t f r d a s V e r h l t n i s v o n G o r t u n d G e s c h p f : G o t t i s t
g u t a u f g r u n d s e i n e r N a t u r , d a s G e s c h p f i s t g u t a u f g r u n d d e r T e i l h a b e . G e m e s s e n
a n u n s e r e n t e r m i n o l o g i s c h e n B e s t i m m u n g e n v e r t r i t t A l e x a n d e r v o n H a i e s e i n e ana
logia allrtbulionis intrinsecae. Bonav entura f o l g t d i e s e r B e s t i m m u n g d e s A n a l o g i e -
w
b e g r i f f s . E r u n t e r s c h e i d e t j e d o c h
proportio
a l s V e r h l t n i s z w i s c h e n z w e i G l i e d e r n
e i n e r G a t t u n g v o n proponionalitas a l s e i n e r d i e G a t t u n g b e r s c h r e i t en d e n V e r
h l t n i s b e s t i m m u n g . W i c h t i g f r d e n w e i t e r e n V e r l a u f d e r D i s k u s s i o n i s t , d a B o n a
v e n t u r a b e t o n t , d i e G o t t e s e r k c n n m i s a u f d e m G r u n d e d e r A n a l o g i e k a n n n u r v e r
w i r k l i c h t w e r d e n , w e n n G o t t d e u m e n s c h l i c h e n G e i s t e r l e u c h t e t . P a t e s t e h t h i e r d i e
35 v o n P s e u d o - D i o n y s i u s b e e i n f l u t e L i c h t m e t a p h y s i k d e s K o s m o s , d i e B o n a v e n t u r a
e n t w i c k e l t h a t .
2 J J . B e i T h o m a s v o n A q u i n o w i r d d e r A n a l o g i e b e g r i f f i n v e r s c h i e d e n e n
A u s t z e n s y s t e m a t i s c h r e f l e k t i e r t . E r g i b t d e r A n a l o g i e l e h r e i h r e k l a s s i s c h e
G e s t a l t . D i e A n a l o g i e s t e h t f r i h n i n d e r M i t t e z w i s c h e n l l n i v o k a t i o n u n d
40 q u i v o k a t i o n u n d f in d e t i n d e r P r d i k a t i o u i h r e A n w e n d u n g . D i e a n a l o g i s c h e
P r d i k a t i o n e r f o l g t d a n n , w e n n v e r s c h i e d e n e n G e g e n s t n d e n e in G e m e i n
s am e s ** z u g e s p r o c h e n w i r d , i n d e m s i e e i n a n d e r h n l i c h s i n d . I m U n r c r -
s c h i e d z u r u n i v o k e n P r d i k a t i o n , b e i d e r a u c h i n e i n e m A b s t r a k t i o n s p r o z . e d a s
G e m e i n s a m e i m h n l i c h e n f e s t g e s t e ll t w i r d , e r e i g n e t s ic h b ei d e r a n a l o g e n P r d i k a -
J
t i o n d a s Z u s p r e c h e n e in e s G e m e i n s a m e n " be i G e g e n s t n d e n , d i e e i n e u n t e r s c h i e d
l i c h e W e s e n s b e s r i m m t h e i t (ratio) h a b e n . T h o m a s g r e if t h i e r a r i s t o t e l i sc h e b e r
l e g u n g e n a u f . D a s G e m e i n s a m e " b e n i h t b e i d e r a n a l o g e n P r d i k a t i o n d a r a u f , d a
d i e v e r s c h i e d e n e n G e g e n s t n d e e n t w e d e r d a s s e l b e Z i e l o d e r e i n e g e m e i n s a m e W i r
k u n g s w e i s e o d e r e i n g e m e i n s a m Z u g r u n d e l i e g e n d e s z u s a m m e n b i n d e t . B e i d e r w i c h -
s o t i g s t e n a n a l o g e n P r d i k a t i o n , d e r R e d e v o m S e i n , n i m m t T h o m a s a n , d a h i e r e i n e
g e m e i n s a m e " S u b s t a n z z u g r u n d e i e g r , d i e d i e e i n z e l n e n S e i e n d e n v e r b i n d e t . I n
W e i t e r e n t w i c k l u n g v o n b e i A r i s t o t e l e s v o r l i e g e n d e n A n s t z e n u n d u n t e r d e m E i n
f l u d e r p l a t o n i s c h - a u g u s ti n i s c h e n T r a d i t i o n { - A u g u s t i n 'A u g u s t i n i s m u s ) f a t T h o -
7/24/2019 Analogie TRE
11/26
Analoge
6 3 5
m a s d a s S e i n a l s e i n d y n a m i s c h e s P r i n z i p a u f , d a s s i c h i n d a s S e i e n d e h i n e i n s e l b s t
a u s l e g t . G o t t , d i e r e i n e W i r k l i c h k e i t (actus purus), d a s A n - S i c h - S e i n (cns a sc), d a s
v o l l k o m m e n s t e S e i n (ens perfectissimum), i st d i e E r s t u r s a c h c , d e r u n e r s c h p f l i c h e
a l l e s - s c h c n k c n d e G r u n d a l l e n g e s c h p f l i c h e n S e i n s . D a s S e i e n d e p a r t i z i p i e r t , h a t
5
t e il a m S e i n a u f g r u n d d e r S e l b s t m i t t c i l u n g d e s S e i n s . I n d e r a n a l o g e n P r a d i k a t i o n
w i r d g e r a d e d i e s e B e w e g u n g e r f a t . D e r A n w e n d u n g d e r A n a l o g i e a l s M o d u s d e r
P r d i k a t i o n
(analogia nominum)
k o r r e s p o n d i e r t e i n e
analogia entis.
N a c h A u f f a s
s u n g d e s l l i o m a s s i n d d i e B e g r i f f e h n l i c h k e i t e n
(similitudbtcs)
d e r D i n g e . D i e
s p r a c h l i c h e E r s c h l i e u n g e r f a t d i e W i r k l i c h k e i t . D a a n a l o g e P r d i k a t i o n m g l i c h
f i s t , r u h t s o l e t z l i c h i n d e r o n t i s c h e u G e g e b e n h e i t , d a a ll e s S e i e n d e a m S e i n t c h a t .
D e r a n a l o g e S c i n s b e g r i f f g r n d e t d i e E i n h e i t d e s S e i e n d e n , d a s i n s e i n e m S e i n b e r
e i n k o m m t , s i e h a b e r z u g l e i c h i n s e i n e m S e i n w e s e n t l i c h u n t e r s c h e i d e t . D a w i r v o n
G o r t a n a l o g r e d e n k n n e n , i s t d a r i n g e g r n d e t , d a u n se r e m n o c ti s c h e n R c k s c h l u
a u f G o r t d i e o n t i s c h e G e g e b e n h e i t s e i n e r S e l b s t m i t t c i l u n g v o r a u s g e h t . I n m e h r e r e n
Ii A n s t z e n , d i e u n t e r e i n a n d e r n i c h t g a n z z u h a r m o n i s i e r e n s i n d , v e r s u c h r T h o m a s
d i e s e V e r h l t n i s b e s t i m m u n g g e n a u e r z u e n t f a l t e n . I m S e n t e n z c n k o m n i c n t a r u n t e r
s c h e i d e t T h o m a s d r e i A r t e n v o n A n a l o g i e :
1 secundum intentionem taut
um ,
et nun
secundum esse; a l s B e i s p i e l d a f r w i r d d e r G e b r a u c h d e s A u s d r u c k s g e s u n d " in
d e n W e n d u n g e n g e s u n d e r O r g a n i s m u s " u n d g e s u n d e r U r i n " a n g e g e b e n . W i r
20
h a b e n d i e s e n F a l l e r w e i t e r t e n S p r a c h g e b r a u c h g e n a n n t . 2 )
secundum esse et non
secundum intentionem; e i n e s o l c h e A n a l o g i e l i e g t n a c h T h o m a s v o r , w e n n v e r
s c h i e d e n e n G e g e n s t n d e n d a s W o r t K r p e r z u g e s p r o c h e n w i r d . W i r h a b e n d i e s e n
F a l l , d e r s p t e r a u c h analogia inaequalilatis g e n a n n t w i r d , d e r u n i v o k e n P r d i k a -
r i o n z u g e o r d n e t . 3 ) secundum intentionem et secundum esse; e i n e s o l c h e A n a l o g i e
z s l i e g t v o r , w e n n d a s N a c h g e o r d n e t e a n d e m S e i n d e s V o r g e o r d n e t e n i n m i u d e r c r
V o l l k o m m e n h e i t t e i lh a t . T h o m a s w i l l s ie a n w e n d e n , um d a s W a h r s c i n u n d G u t s e i n
s o w o h l f r G o r t a l s a u c h f r d i e G e s c h p f e a u s z u s a g e n . I n e i n e m w e i t e r e n V e r s u c h
u n t e r s c h e i d e t T h o m a s z w i s c h e n d e r
analogia proportionis
( s p t e r a u c h
analogia
attributionis) u n d d e r analogia proportionalilatis. D i e s e v o n B o e t h i u s b e r n o m m e n e
so u n d f r d i e w e i t e r e E n t w i c k l u n g w i c h t i g e U n t e r s c h e i d u n g
V e r w e n d e r
T h o m a s , u m
d i e D i f f e r e n z z w i s c h e n G o t t u n d G e s c h p f b e s s e r a u s s a g e n z u k n n e n . S u b s t a n z
u n d A k z i d e n z s t e h e n z . B . i n e i n e m b e s t i m m b a r e n V e r h l t n i s (proportio), d a r u m
k a n n h i e r e i n e analogia proportionis e n t f a l t e t w e r d e n . G o t t u n d G e s c h p f , U n e n d
l i c h e s u n d E n d l i c h e s s t e h e n i n k e i n e m b e s t i m m b a r e n V e r h l t n i s , d e r A b s t a n d l t s i c h
n i c h t g e n a u a n g e b e n . D a r u m m u u n d k a n n d i e s e s V e r h l t n i s z w i s c h e n G o r t u n d
M e n s c h n u r s o a u s g e s a g t w e r d e n , d a z w e i V e r h l t n i s s e i n e i n e n i c h t n h e r b e s t i m m
b a r e B e z i e h u n g g e s e t z t w e r d e n : G o t t v e r h l t s i c h z u m G t t l i c h e n w i e d a s G e s c h p f
z u m C e s c h p f l i c h e n . D i e s e K o n z e p t i o n d e s T h o m a s b i r g t i n s i c h j e d o c h z w e i S c h w i e
rig ke ite n: Z u m e i n e n i st n i c h t k l a r , o b z w i s c h e n d e n b e i d e n V e r h l t n i s s e n e i n e V e r -
o h l r n i s g l c i c h h e i r o d e r e i n e V e r h l r n i s h n l i c h k c i t b e s t e h t . Z u m a n d e r e n m u d e r
A u s s a g e v o n G o t t a u f g r u n d d e r P r o p o r t i o n a l i t t s a n a l o g i e v o r a u s g e h e n d e i n e P a r t i
z i p a t i o n d e s G e s c h p f e s a n G o t t a n g e n o m m e n w e r d e n ( i n n e r e A t t r i b u t i o n ) , s o n s t
k n n t e m a n n i c h t s d a r b e r a u s s a g e n , o b d i e b e i d e n V e r h l t n i s s e b e r h a u p t i n e i n e m
V e r h l t n i s z u e i n a n d e r s t e h e n . T h o m a s h a r d a n n s p a t e r n u r n o c h zw e i A r t e n v o n
*s A n a l o g i e u n t e r s c h i e d e n : B e i d e r e r s t e n A r t w e r d e n z w e i o d e r m e h r e r e G l i e d e r g e
m e i n s a m a n g e s p r o c h e n , w e i l s i e a u f e i n d r i t t e s b e z o g e n s i n d , d a s i h n e n v o r - o d e r
b e r g e o r d n e t i s t . B e i d e r z w e i t e n A r t w e r d e n z w e i o d e r m e h r e r e G l i e d e r g e m e i n s a m
a n g e s p r o c h e n , w o b e i e i n G l i e d d e m a n d e r e n s c h l e c h t h i n v o r g e o r d n e t i s t . D i e s e
z w e i t e A r t i s t f r d a s V e r h l t n i s v o n S u b s t a n z u n d A k z i d e n z u n d f r d a s V e r h l t n i s
so v o n G o t t u n d M e n s c h a n z u n e h m e n ( A t t r i h u r i o n s n n a l o g i e ) .
ISA. M e i s t e r - - E c k e h a r t a r g u m e n t i e r t i n d e r A n a l o g i e f r a g c e i g e n t m l i c h . E r
h e b t h e r v o r , d a d a s S e i n , d a s G o t t e i g e n i s t , n u r i h m z u k o m m t . V o n e i n e m S e i n
d e s G e s c h p f e s k a n n n u r s o g e s p r o c h e n w e r d e n , w i e m a n i m B e i s p i e l d e s G e s u n d e n
7/24/2019 Analogie TRE
12/26
6 3 6
Analogie
d e n P r d i k a t o r g e s u n d " a u c h d e r S p e i s e z u s p r i c h t ( analogia attributionis extritt-
seeae; e r w e i t e r t e r S p r a c h g e b r a u c h ) . D i e s e A u f f a s s u n g w i r d d a n n a b e r b e i F .c k e h a rt
m i t f o l g e n d e n B e h a u p t u n g e n v e r b u n d e n : D a s G e s c h p f h a t k e i n e i g e n e s S e i n , i s t i n
s i c h n i c h t s . G o t t t e i l t d e m G e s c h p f , d a m i t e s n i c h t n i c h t s i s t , s e i n e i g e n e s S e i n m i t
s
(analogia attributionis intrinsecae). D e n s c h o n b e i P l o t i n a u f t r e t e n d e n G e g e n s a t z
v e r s c h r f e n d s t e l l t F . c k e h a r t a l s o d i a l e k t i s c h , w e n n n i c h t s i c h w i d e r s p r e c h e n d , d i e
b e i d e n B e h a u p t u n g e n g e g e n b e r : D a s S e i n is t n u r G o t t e i g e n - d a s s e l b e S e i n i st a l s
G o t t e s S e i n i n d e n G e s c h p f e n a l s ens ab altero et in altera.
2 - 5 - 5 . - * D u n s S c o t u s k r i t i si e r t d i e A u f f a s s u n g d e s A q u i n n r e n . E r g e h t d a v o n a u s ,
10 d a E r k e n n t n i s e i n e s G e m e i n s a m e n " z w i s c h e n z w e i G e g e n s t n d e n o d e r V e r h l t
n i s se n n u r d a n n m g l i c h i s t , w e n n d i e s e s G e m e i n s a m e " i n e i n e m n n i v o k e n B e g r i f f
a n g e s p r o c h e n w e r d e n k a n n . F l a b c n B e g r i f fe , d i e A h n l i c h e s z u s a m m e n f a s s e n , n i c h t
i n i h r e r W u r z e l e i n u n i v o k e s E l e m e n t , d a n n s i n d s i e a e q u i v o k g e b r a u c h t . N u r u n i
v o k e B e g r i f f e s i n d w i s s e n s c h a f t l i c h b r a u c h b a r . D i e m e t a p h y s i s c h e n B e g r i f f e , z . B .
1 5 s e i e n d " u n d . . 5 c i n " s i n d a l s u n i v o k e B e g r i f f e a u f z u f a s s e n . S i e b e z e i c h n e n k e i n
genus , s o n d e r n si n d t r a n s z e n d e n t a l e B e g r i f f e . E n t s p r e c h e n d i st a u c h G o r t c s e r k c n n t -
n i s o h n e e i n d e u t i g e B e g r i f f e ( z u m i n d e s t m i t e i n e m u n i v o k e n K e r n ) n i c h t m g l i c h .
D i e n a t r l i c h e V e r n u n f t k a n n v o n s i c h a u s d a s W e s e n G o t t e s n i c h t e r k e n n e n . S i e
k a n n G o t t z w a r h c h s t e s Se i n n e n n e n . D a s a b e r i st e i n k o n f u s e r B e g r i f f " . W a s
M G o t t w i r k l i c h i s r u n d w i l l , w i r d i m G l a u b e n e r k a n n t u n d s a g b a r , in d e m G o t t , d r r
s i c h s e l b s t s e r z e n d e W i l l e (potentia absoluta), s i c h k u n d t u t . O c k h a m u n d d i e
N o m i n a l i s t e n ( - - N o m i n a l i s m u s ) s i n d d i e s e n b e r l e g u n g e n d e s D u n s S c o t u s i n s o f e r n
g c f o l g r , a l s a u c h s i e d e r A u f f a s s u n g s i n d , d a d i e A n a l o g i e k e i n M i t t l e r e s ( D r i r t e s )
z w i s c h e n U n i v o z i t t u n d A q u i v o z i t r i s t , s o n d e r n u n i v o k e E l e m e n t e i n s i c h
Z5 s c h l i e t . O b d i e A n a l o g i e e i n e i g e n s t n d i g e s D r i t t e s i s t o d e r u n i v o k e E l e m e n t e i n
s i c h s c h l i e t , i s t b i s h e u t e e i n e S t r e i t f r a g e z w i s c h e n T h u m i s t c n u n d S c o r i s r e n .
2.6.1.
In d e r T h o m a s i n t e r p r e t a t i o n b i ld e n s ic h z u B e g i n n d e r N e u z e i t z w e i R i c h
t u n g e n h e r a u s , d i e a u f d e r e i n e n S e i t e d u r c h d i e D o m i n i k a n e r T h o m a s d e V i o
C a j c t a n u s u n d F r a n c i s S i l v e s t e r d e F c r r a r a , a u f d e r a n d e r e n S e i t e d u r c h F r a n c i s c o
30 S u t e z b e s t i m m t w e r d e n . K a r d i n a l - C a j c t a n , d e ss e n T h o m a s a u s l e g u n g f r d e n
S c h u l t h o m i s m u s , i n s b e s o n d e r e d e s D o m i n i k a n e r o r d e n s , v e r b i n d l i c h w u r d e , u n t e r
s c h e i d e t im A n s c h l u a n T h o m a s d r e i A r t e n v o n A n a l o g i e : 1 ) d i e analogia secun-
diim esse et non se.cundum inlentionem. C a j c t a n n e n n t d i e s e A n a l o g i e analogia
inaequalitatis. 2 ) d i e analogia attributionis ( B e i s p i e l : g e s u n d ) . C a j c t a n h e b t h e r v o r ,
35
d a d e m prirnum analogatum d i e P r d i k a t i o n formaliter u n d intrinsecae z u k o m m t .
D e m
secundum analogaturn
k o m m t d i e P r d i k a i i o n n u r u c r l i c h - u n c i g c n t l i c h au f
g r u n d e i n e r K a u s a l b c z i e h u n g z u . 3 ) d i e
analogia propnrtionalitatis.
D i e s e A n a l o g i e
f o r