-
P R A C E N A U K O W E P O L I T E C H N I K I W A R S Z A W S
K I E J z. 119 Transport 2017
Franciszek Tomaszewski Politechnika Poznańska, Wydział Maszyn
Roboczych i Transportu
Sylwin Tomaszewski Instytut Pojazdów Szynowych „TABOR”
ANALIZA STATYSTYCZNA WYPADKÓW KOLEJOWYCH I DROGOWYCH ORAZ
ICH KOSZTÓW
Rękopis dostarczono, lipiec 2017
Streszczenie: W artykule przedstawiono definicje wypadków
komunikacyjnych dla transportu szynowego i samochodowego.
Przeprowadzono analizę wypadków kolejowych i drogowych oraz
zaprezentowano strukturę przyczyn ich powstawania z ukierunkowaniem
na układ hamulcowy. Zaprezentowano i omówiono skutki wypadków w
transporcie kolejowym i transporcie drogowym z uwzględnieniem
kosztów finansowych i społecznych oraz ich wpływ na środowisko i
zewnętrzne koszty transportu. W pracy przedstawiono także przykłady
jednych z najważniejszych wypadków kolejowych i drogowych ostatnich
lat. Słowa kluczowe: wypadki komunikacyjne, koszty, hamulec
1. WPROWADZENIE
Podstawowymi gałęziami transportu, w których dochodzi do
wypadków komunikacyjnych są: transport kolejowy i transport
drogowy. Ogólnodostępne źródła definiują wypadek komunikacyjny,
jako zdarzenie w ruchu lądowym, morskim lub powietrznym, w którym
uczestniczy co najmniej jeden pojazd (z napędem silnikowym lub bez
takiego napędu) oraz którego skutkiem są szkody w majątku lub
szkody na osobach w nim uczestniczących.
Jednak w kolejnictwie, zgodnie z ustawą o transporcie kolejowym
[5], rozróżniamy następujące pojęcia:
Wypadek – niezamierzone nagłe zdarzenie lub ciąg takich zdarzeń
z udziałem pojazdu kolejowego, powodujące negatywne konsekwencje
dla zdrowia ludzkiego, mienia lub środowiska. Do wypadków zalicza
się w szczególności: kolizje, wykolejenia, zdarzenia na
przejazdach, zdarzenia z udziałem osób spowodowane przez pojazd
kolejowy będący w ruchu, a także pożar pojazdu kolejowego.
Wypadek poważny – wypadek spowodowany kolizją, wykolejeniem
pociągu lub innym podobnym zdarzeniem z przynajmniej jedną ofiarą
śmiertelną lub przynajmniej pięcioma
-
468 Franciszek Tomaszewski, Sylwin Tomaszewski
ciężko rannymi lub powodujący znaczne zniszczenie pojazdu
kolejowego, infrastruktury kolejowej lub środowiska, które mogą
zostać natychmiast oszacowane przez komisję badającą wypadek na co
najmniej 2 mln €, mający oczywisty wpływ na regulacje
bezpieczeństwa kolei lub na zarządzanie bezpieczeństwem.
Natomiast zgodnie z definicją wg zarządzenia nr 635 Komendanta
Głównego Policji z dnia 30 czerwca 2006 r. w sprawie metod i form
prowadzenia przez Policję statystyki zdarzeń drogowych, rozróżniamy
dwa rodzaje zdarzeń drogowych:
Wypadek drogowy – jest to zdarzenie drogowe, które pociągnęło za
sobą ofiary w ludziach, w tym także u sprawcy tego zdarzenia, bez
względu na sposób zakończenia sprawy. Kolizja drogowa – jest to
zdarzenie drogowe, które pociągnęło za sobą wyłącznie straty
materialne. Celem pracy jest analiza statystyczna liczby wypadków w
transporcie kolejowym
i drogowym oraz porównanie kosztów, jakie są ponoszone w wyniku
skutków wypadków komunikacyjnych w transporcie kolejowym jak i w
transporcie drogowym. Szczegółowa analiza wypadków jest sporządzana
w oparciu o statystyki, prowadzone przez Komendę Główną Policji i
Urząd Transportu Kolejowego. Dlatego w artykule zostaną omówione
ogólne koszty wypadków kolejowych i drogowych oraz ogólna struktura
wypadków komunikacyjnych z ukierunkowaniem na niezdatność układu
hamulcowego – jednego z podstawowych elementów pojazdu
mechanicznego i kluczowego układu w kwestii zapewnienia
bezpieczeństwa zarówno użytkownikom pojazdów jak i osobom oraz
przedmiotom znajdującym się w ich otoczeniu oraz ich ogólne skutki
i koszty. Wstępna analiza wypadków oraz ich kosztów została
przedstawiona w artykule [2].
2. ZESTAWIENIE ORAZ STRUKTURA WYPADKÓW KOLEJOWYCH I
DROGOWYCH
Na rysunku 1 przedstawiono zestawienie wypadków kolejowych i
drogowych w Polsce z ostatnich lat na podstawie danych
opublikowanych przez Policję oraz Urząd Transportu Kolejowego.
Można na nim zauważyć, że liczba wypadków w transporcie drogowym
jest kilkadziesiąt razy większa niż w przypadku transportu
szynowego. Wynik ten jest ściśle związany z ilością samochodów
poruszających się po drogach w stosunku do liczby pociągów, oraz z
kolizyjnością infrastruktury drogowej w porównaniu z wydzielonymi
szlakami kolejowymi. Optymistyczny akcent tego zestawienia to fakt,
że z roku na rok liczba wypadków, zarówno drogowych jak i
kolejowych, maleje [2].
Na rysunkach 2 i 3 zaprezentowano strukturę wypadków drogowych w
latach 2009 – 2010. Wynika z nich, że zły stan techniczny pojazdów
odpowiada za wypadki na drogach tylko w 0,2%, co może świadczyć o
wysokim poziomie stanu technicznego pojazdów eksploatowanych na
Polskich drogach. Po szczegółowym przeanalizowaniu wypadków
spowodowanych złym stanem technicznym zaważamy, że układ hamulcowy
jest trzecim w kolejności, zaraz po oświetleniu i ogumieniu,
sprawcą wypadków drogowych [2].
-
Analiza statystyczna wypadków kolejowych i drogowych oraz ich
kosztów 469
Rys. 1. Zestawienie wypadków kolejowych i drogowych w latach
2009-2015 [2, 3, 10]
Rys. 2. Struktura wypadków drogowych wg sprawstwa w latach
2009-2010 [2, 8, 9]
Rys. 3. Struktura wypadków drogowych spowodowanych złym stanem
technicznym pojazdów w latach 2009-2010 [2, 8, 9]
-
470 Franciszek Tomaszewski, Sylwin Tomaszewski
W przypadku transportu kolejowego, stan techniczny taboru
odgrywa zdecydowanie większą rolę. Na rysunku 4 widać, że awarie
pojazdów szynowych stanowią aż 11% wszystkich przyczyn wypadków
kolejowych w latach 2009 – 2010.
Rys. 4. Podział zdarzeń kolejowych ze względu na przyczynę
pierwotną zdarzenia w latach
2009-2010 [1, 2]
Rys. 5. Źródła techniczne zdarzeń kolejowych w latach 2009-2010
[1, 2]
-
Analiza statystyczna wypadków kolejowych i drogowych oraz ich
kosztów 471
Dane z rysunku 5 pokazują, że układ hamulcowy znajduje się na
drugim miejscu, zaraz po zestawach kołowych, wśród źródeł
technicznych wypadków kolejowych. Jego awarie były przyczyną
zdarzeń kolejowych w latach 2009 i 2010 aż w 11% [2].
Z powyższych danych można zauważyć także, że awarie układów
hamulcowych występują zarówno w transporcie drogowym jak i
transporcie kolejowym i proporcjonalnie w równej mierze
przyczyniają się do powstawania wypadków komunikacyjnych. Dlatego
wykrywanie niezdatności układów hamulcowych – jako jednych z
podstawowych przyczyn wypadków komunikacyjnych powodowanych przez
pojazdy mechaniczne, powinno ciągle należeć do najważniejszych
zadań diagnostyki technicznej.
3. SKUTKI I KOSZTY WYPADKÓW ORAZ ICH WPŁYW NA ŚRODOWISKO
Najważniejszym skutkiem i jednocześnie najwyższym kosztem
każdego wypadku jest śmierć człowieka. Na rysunku 6 przedstawiono
zestawienie liczby ofiar śmiertelnych z podziałem na wypadki
drogowe i kolejowe. Z jego analizy wynika, że w transporcie
drogowym ginie rocznie ponad dziesięć razy więcej osób niż w
transporcie kolejowym. Jest to jednak ściśle związane z liczbą
wypadków omówioną w rozdziale 2.
Rys. 6. Liczba ofiar śmiertelnych wypadków komunikacyjnych w
latach 2009-2015 [2, 3, 10]
Rys. 7. Liczba osób rannych w wypadkach komunikacyjnych w latach
2009-2015 [2, 3, 10]
-
472 Franciszek Tomaszewski, Sylwin Tomaszewski
W przypadku osób rannych sytuacja wygląda podobnie. Dane na
rysunku 7 wykazują
nawet średnio trzystukrotnie większą liczbę ofiar dla transportu
drogowego w porównaniu z kolejowym.
Rozpatrując dalsze skutki wypadków komunikacyjnych należy skupić
się na kosztach ekonomicznych i społecznych, które możemy podzielić
na [7]:
� bezpośrednie � koszty medyczne i rehabilitacji, � koszty
uszkodzenia mienia (pojazdów, infrastruktury, itp.), � koszty
administracyjne (policji, straży pożarnej, pogotowia, sądowe,
ubezpieczycieli, itp.). � pośrednie
� straty PKB (utracona produkcja, niezrealizowana konsumpcja,
itp.), � koszty ludzkie (ból i cierpienie ofiar i ich rodzin,
utrata jakości życia, itp.),
� dodatkowe (straty czasu, zwiększenie zużycia paliwa,
zanieczyszczenie środowiska, itp.).
Zgodnie z powyższym podziałem, na rysunku 8 przedstawiono
strukturę udziału poszczególnych kategorii kosztów zdarzeń
drogowych w Polsce dla przykładowego roku 2015. Z rysunku wynika,
ze największe koszty zostają ponoszone na ciężko ranne ofiary
wypadków, co jest spowodowane kosztami długoletniego leczenia i
rehabilitacji oraz wypłatami rent inwalidzkich i odszkodowań. Są to
istotne koszty zewnętrzne transportu.
Rys. 8. Struktura kosztów zdarzeń drogowych w Polsce w 2015 roku
[7] Biorąc pod uwagę koszty finansowe wypadków komunikacyjnych
zaprezentowane na
rysunkach 9 i 10 możemy zauważyć ogrom strat finansowych oraz
rozbieżne tendencje zmiany kosztów z biegiem czasu. Obniżenie
kosztów w kolejnictwie jest spowodowane zmniejszeniem ilości
zdarzeń o charakterze znaczących wypadków oraz bardziej rzetelnym
kalkulowaniem kosztów przez wszystkie podmioty sektora kolejowego
[4]. Analiza poziomu zdarzeń drogowych w ostatnich latach wykazuje,
że pomimo spadkowemu trendowi statystyk, rozwój metod
obliczeniowych i dynamiczny wzrost cen jednostkowych, generują
coraz wyższe koszty ekonomiczne i społeczne wypadków drogowych
[7].
-
Analiza statystyczna wypadków kolejowych i drogowych oraz ich
kosztów 473
Rys. 9. Koszty (mld zł) wypadków i kolizji drogowych w Polsce w
latach 2010 – 2015 [2, 6, 7]
Rys. 10. Koszty (mln EURO) znaczących wypadków kolejowych w
Polsce w latach 2010 – 2015 [2, 4]
Na rysunku 11 przedstawiono koszty zdarzeń kolejowych w latach
2009 – 2010 nie
uwzględniając w nich kosztów poniesionych na ofiary wypadków.
Wynika z niego, że największy udział w tych kosztach mają koszty
wewnętrzne kolei poniesione na straty w pojazdach – ponad 58%
wszystkich kosztów i na straty w infrastrukturze – prawie 34%
[2].
Rys. 11. Koszty zdarzeń kolejowych w latach 2009-2010 [1,2]
-
474 Franciszek Tomaszewski, Sylwin Tomaszewski
Na rysunkach od 12 do 15 przedstawiono zdjęcia z najbardziej
poważnych katastrof kolejowych ostatnich lat, w których zginęło
łącznie 20 osób, ponad 160 osób zostało rannych i omal nie doszło
do katastrofy ekologicznej z powodu wycieku 70 ton mazutu (ciężki
olej opałowy stosowany m.in. jako paliwo do statków) w pobliżu
jeziora w Swarzędzu.
Rys. 12. Katastrofa kolejowa pod Szczekocinami - 3 marca 2012
[15]
Rys. 13. Katastrofa kolejowa na przejeździe w Mostach - 28
kwietnia 2011 [12]
Rys. 14. Katastrofa kolejowa w Swarzędzu
- 19 lutego 2007 [2] Rys. 15. Katastrofa kolejowa w Babach
- 12 sierpnia 2011 [14]
Natomiast na rysunkach 16 i 17 pokazano zdjęcia z jednych z
najtragiczniejszych wypadków drogowych w Polsce w ostatnich latach.
W wypadku z udziałem busa w Chrzczonowicach w 2011 roku zginęło 8
osób a 10 zostało rannych, a w wypadku busa pod Nowym Miastem nad
Pilicą zginęło 18 osób a 1 została ranna.
Rys. 16. Katastrofa drogowa w Chrzczonowicach – 15 czerwca 2011
[11]
Rys. 17. Katastrofa drogowa pod Nowym Miastem nad Pilicą – 12
października 2010 [13]
-
Analiza statystyczna wypadków kolejowych i drogowych oraz ich
kosztów 475
Biorąc pod uwagę koszty wypadków, jako koszty zewnętrzne
transportu, spowodowanych niezdatnościami układów hamulcowych oraz
ich skutków (zdjęcia), problem poprawności działania układów
hamulcowych jest bardzo ważny dla poprawnego i bezpiecznego
funkcjonowania systemu transportowego.
4. PODSUMOWANIE
Głównym celem pracy było zestawienie i porównanie, dla
przykładowego okresu, kosztów jakie są ponoszone podczas wypadków
komunikacyjnych zarówno w transporcie kolejowym jak i w transporcie
drogowym. Analiza kosztów wszystkich wypadków wykazała, że stanowią
one istotną część kosztów zewnętrznych transportu. Koszty te mogą
występować w bardzo szerokim zakresie, ponieważ są to nie tylko
koszty ekonomiczne, ale także społeczne. Analiza wypadków
komunikacyjnych pozwala zauważyć, że liczba wypadków w transporcie
drogowym jest kilkadziesiąt razy większa niż w przypadku transportu
szynowego (w 2015 r. w transporcie drogowym odnotowano 32967
wypadków a w transporcie kolejowym 638). Podobnie wygląda także
wartość kosztów poniesionych w związku z tymi wypadkami (w 2015 r.
w transporcie drogowym koszty związane z wypadkami wyniosły 48,2
mld zł, natomiast w transporcie kolejowym 163,37 mln EURO). Z
danych przedstawionych w artykule wynika, że niezdatności układów
hamulcowych – wśród technicznych źródeł struktury wypadków, w
obydwu typach transportu, w równej mierze przyczyniają się do
powstawania wypadków komunikacyjnych.
Bibliografia
1. Ryś T., Sitarz M.: Analiza zdarzeń kolejowych w Polsce w
latach 2009 – 2010. Katowice 2012.
2. Tomaszewski F., Tomaszewski S.: Analiza wypadków z powodu
niezdatności układów hamulcowych. Pojazdy Szynowe 4/2015
3. Urząd Transportu Kolejowego: Ocena Funkcjonowania Rynku
Transportu Kolejowego i Stanu Bezpieczeństwa Ruchu Kolejowego w
2015 roku.
4. Urząd Transportu Kolejowego: Raport w sprawie bezpieczeństwa
transportu kolejowego w Polsce w 2015 r. Warszawa, wrzesień
2016.
5. Ustawa o transporcie kolejowym. (Dz.U. z 2003 r. nr 86, poz.
789, z późn. zm.).
6. Wycena kosztów wypadków i kolizji drogowych na sieci dróg w
Polsce na koniec roku 2014. Instytut Badawczy Dróg i Mostów –
Zakład Ekonomiki. Warszawa, listopad 2015.
7. Wycena kosztów wypadków i kolizji drogowych na sieci dróg w
Polsce na koniec roku 2015. Instytut Badawczy Dróg i Mostów –
Zakład Ekonomiki. Warszawa, listopad 2016.
8. Wypadki drogowe w Polsce w 2009 roku. Komenda Główna Policji
– Biuro Prewencji i Ruchu Drogowego – Wydział Ruchu Drogowego.
Warszawa 2010.
9. Wypadki drogowe w Polsce w 2010 roku. Komenda Główna Policji
– Biuro Prewencji i Ruchu Drogowego – Wydział Ruchu Drogowego.
Warszawa 2011.
-
476 Franciszek Tomaszewski, Sylwin Tomaszewski
10. Wypadki drogowe w Polsce w 2015 roku. Komenda Główna Policji
– Biuro Prewencji i Ruchu Drogowego – Wydział Ruchu Drogowego.
Warszawa 2016.
11.
http://www.motofakty.pl/artykul/wypadek-busa-w-chrzczonowicach-opona-przyczyna-tragedii.html
12.
http://www.se.pl/wiadomosci/polska/katastrofa-kolejowa-w-mostach-ciezarowka-przewrocia-pociag_182859.html
13.
http://www.tvn24.pl/raporty/wypadek-busa-pod-nowym-miastem-nad-pilica,309
14.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_kolejowa_w_Babach
15. https://pl.wikipedia.org/wiki/Wypadki_kolejowe_w_Polsce
THE COSTS OF RAIL AND ROAD ACCIDENTS IN THE CONTEXT OF FAULTS IN
BRAKE SYSTEMS
Summary: The article presents the definitions of traffic
accidents for rail and road transport. Analysis of railway and road
accidents were conducted and the structure of the causes of their
occurrence with a focus on the braking system was presented. The
impact of road and rail transport accidents on the financial and
social costs and their impact on the environment and external
transport costs has been presented and discussed. The paper also
presents examples of some of the most important railway and road
accidents in recent years. Keywords: communication accidents,
costs, brake
095-18-s.pdfStrona 1Strona 2