Wstęp. Analizę stanów i procesów ekonomicznych w przedsiębiorstwie nazywa się analizą ekonomiczną. Jest ona instrumentem służącym do poznania przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych. Można ją definiować również jako dyscyplinę zajmującą się wyszukiwaniem, mierzeniem związków zachodzących między zjawiskami ekonomicznymi oraz wykrywaniem za pomocą rozmaitych metod badawczych, prawidłowości dotyczących zachowywania się podmiotów gospodarczych i ich reakcji na bodźce płynące z otoczenia. Proces budowy nowego systemu społeczno- gospodarczego w warunkach gospodarki rynkowej i związane z nią oczekiwania wymagają rozwoju przedsiębiorstw. Osiągnięcie tego nie byłoby jednak możliwe bez ciągłego udoskonalania procesów planowania, bieżącej kontroli i sterowania. Zarządzanie przedsiębiorstwem traktowane jako ciągły proces podejmowania decyzji, których trafność decyduje o skuteczności i pożądanym poziomie ekonomicznym działań gospodarczych, komplikuje się, w warunkach dużej zmienności otoczenia i wzrastającej konkurencji. 1
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Wstęp.
Analizę stanów i procesów ekonomicznych w przedsiębiorstwie nazywa
się analizą ekonomiczną. Jest ona instrumentem służącym do poznania
przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych.
Można ją definiować również jako dyscyplinę zajmującą się wyszukiwaniem,
mierzeniem związków zachodzących między zjawiskami ekonomicznymi oraz
wykrywaniem za pomocą rozmaitych metod badawczych, prawidłowości
dotyczących zachowywania się podmiotów gospodarczych i ich reakcji na
bodźce płynące z otoczenia.
Proces budowy nowego systemu społeczno-gospodarczego w warunkach
gospodarki rynkowej i związane z nią oczekiwania wymagają rozwoju
przedsiębiorstw. Osiągnięcie tego nie byłoby jednak możliwe bez ciągłego
udoskonalania procesów planowania, bieżącej kontroli i sterowania.
Zarządzanie przedsiębiorstwem traktowane jako ciągły proces podejmowania
decyzji, których trafność decyduje o skuteczności i pożądanym poziomie
ekonomicznym działań gospodarczych, komplikuje się, w warunkach dużej
zmienności otoczenia i wzrastającej konkurencji.
Podejmowanie decyzji strategicznych, które określają podstawowe cele
gospodarcze jak i decyzji operacyjnych oraz taktycznych mających za zadanie
likwidację niepożądanych odchyleń od założonych celów oraz wczesne ich
wykrywanie wymaga stałego dopływu pełnych, szybkich i rzetelnych
informacji.
Analiza ekonomiczna pozwala na dokonanie oceny bieżącej działalności
podmiotów gospodarczych i obejmuje zagadnienia takie jak, istotę i wstępną
Synteza wyników analiz i przygotowanie decyzji przyszłych okresów
Źródło: M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych” PWN
Warszawa 1994, s.12
Przeprowadzając taką analizę możemy dowiedzieć się, jakie są warunki
społeczne i prawne ludności. Czy wszystkich będzie stać na nasze produkty, czy
w regionie który badamy występuje duże bezrobocie, jaką państwo prowadzi
politykę pod względem dziedziny działalności naszego przedsiębiorstwa.
Rodzaje analizy ekonomicznej.
Regulowanie i sterowanie procesami gospodarczymi w przedsiębiorstwie
wymaga poddawania analizie zarówno stanów tych procesów, jak i przebiegu
oraz wyników osiąganych w danym czasie. Przyjęcie kryterium
przedmiotowego lub czasowego umożliwia wyróżnienie kilku rodzajów analizy
ekonomicznej.
Uwzględniając kryterium przedmiotowe, należy przede wszystkim
wyodrębnić analizę:
- makroekonomiczną
7
- mikroekonomiczną
Przedmiotem analizy makroekonomicznej są stany i wyniki ekonomiczne całej
gospodarki narodowej. Sporządzają ją centralne organy administracji
państwowej, tj. Centralny Urząd Planowania, Ministerstwo Finansów, Główny
Urząd Statystyczny.
Zadaniem analizy mikroekonomicznej jest natomiast badanie stanów i
wyników działalności ekonomicznej i podmiotów gospodarczych.4
W ramach analizy mikroekonomicznej można wyodrębnić analizy
dziedzinowe, obejmujące poszczególne dziedziny działalności gospodarczej,
np. analizę gospodarki materiałowej, analizę zatrudnienia i płac, oraz analizy
problemowe, dotyczące głównych w danym okresie problemów gospodarczych,
np. wydajność pracy, kosztów własnych produkcji, obrotów aktywów.
Analizę ekonomiczną ze względu na przyjęty horyzont czasowy można
podzielić na: analizę ex post (retrospektywną), analizę ex ante (antycypacyjną),
tę ostatnią zaś na analizę taktyczną (średniookresową) oraz analizę strategiczną
(długookresową).
Analiza ex post, zwana także retrospektywną, należy do najlepiej
opracowanych rodzajów analizy ekonomicznej. Może być przeprowadzona na
wszystkich szczeblach zarządzania w przedsiębiorstwie. Jej podstawowym
celem jest przeprowadzenie badań strukturalnych i przyczynowych w
odniesieniu do minionych zadań gospodarczych w przyjętym przedziale czasu
(kwartał, rok). Dzięki wynikom analizy ex post można nie tylko wyjaśnić
zmiany, jakie zaszły w przedsiębiorstwie jako całości, lecz również w
poszczególnych wycinkach jego działalności. Można także, wykorzystując
uzyskane wyniki, zapobiegać w przyszłości zmianom niepożądanym, a także
utrwalać tendencje w zarządzanych obiektach gospodarczych.5
4 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.145 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.14
8
Analiza operatywna ma na celu przygotowanie informacji analitycznych
o zjawiskach i procesach gospodarczych w relatywnie krótkich odcinkach czasu
– zmiana, dzień, dekada. Najistotniejszą cechą analizy operatywnej jest niemal
bezpośrednie wykorzystywanie jej warunków do regulacji zaistniałych
odchyleń od założonych parametrów i do likwidacji występujących zakłóceń w
przebiegu procesów gospodarczych i produkcyjnych.
Analiza ex ante, zwana także antycypacyjną, podobnie jak analiza ex post
może być przeprowadzana na wszystkich poziomach zarządzania w
przedsiębiorstwie. Pozwala ustalać wyniki przewidywanych procesów
gospodarczych we wszystkich dziedzinach działalności oraz w
przedsiębiorstwie jako całości. Uwzględnia ona zarówno czynniki te, które
działały wcześniej, jak i te, które mogą się pojawić w przyszłości. Analizę ex
ante wykorzystuje się we wszystkich procesach decyzyjnych, a przede
wszystkim planowania.
Analiza taktyczna jest tym rodzajem analizy ex ante, który obejmuje
okresy nie dłuższe niż jeden rok. Dzięki relatywnie krótkiemu horyzontowi
czasowemu wyróżnia się dużą szczegółowością i wysokim
niewłaściwie zweryfikowane, mogą prowadzić do podjęcia błędnych decyzji i
tym samym uniemożliwić skuteczne działanie.
15
W ramach prac analitycznych związanych z oceną działalności
gospodarczej przedsiębiorstwa, obok właściwej analizy porównawczej i
przyczynowej, na wyróżnienie zasługuje:9
1) zebranie i weryfikacja materiałów źródłowych,
2) opracowanie i prezentacja wyników przeprowadzonej analizy.
Podstawowym zadaniem prac przygotowawczych do analizy
ekonomicznej jest dobór i weryfikacja materiałów źródłowych.10 Decyduje to w
dużej mierze o jakości prowadzonej analizy. Materiały niekompletne lub
niestarannie zweryfikowane stać się mogą przyczyną błędnych ustaleń i stąd
uniemożliwiać wyciągnięcie poprawnych wniosków oraz podjęcie skutecznego
działania. Materiały źródłowe wykorzystywane zarówno na potrzeby analizy
finansowej, jak i całej analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie można ogólnie
podzielić na dwie grupy:
1) materiały wewnętrzne, zawierające dane o przedsiębiorstwie
2) materiały zewnętrzne, informujące o otoczeniu przedsiębiorstwa.
Dane o przedsiębiorstwie mogą mieć charakter ewidencyjny i poza
ewidencyjny. Materiały ewidencyjne mają znaczenie podstawowe i wynikają z
prowadzonej w danym przedsiębiorstwie ewidencji. Źródłem informacji
liczbowych są: księgowość, kalkulacja ewidencyjna, sprawozdawczość
finansowa i rzeczowa, poprzednie analizy ekonomiczne, plany, dokumentacja
konstrukcyjno-technologiczna oraz inna dokumentacja obrazująca działalność
przedsiębiorstwa.11
Zasadnicze znaczenie mają materiały ewidencyjne, wchodzące w zakres
ewidencji gospodarczej – statystyki ekonomicznej i rachunkowej.
Składają się na nie:12
9 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.2111 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.3210
11 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r.12 L. Bednarski „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie” PWE Warszawa 1994r.
16
- dokumentacja pierwotna i wtórna
- zapisy w urządzeniach ewidencyjnych, analitycznych i syntetycznych
- sprawozdawczość
Materiały ewidencyjne wykorzystywane dla potrzeb analizy obejmują przede
wszystkim:
- wyniki przeprowadzonych analiz, zwłaszcza analiz roku ubiegłego,
- plany gospodarcze zarówno długoterminowe jak i krótkoterminowe a w
tym szczególności biznes plan,
- inne dane postulowane, takie jak kalkulacje wstępne, kosztorysy,
- protokoły z przeprowadzonych kontroli i rewizji zewnętrznych i
wewnętrznych oraz wnioski pokontrolne,
- sprawozdania z posiedzeń zarządu i rady nadzorczej,
- informacje uzyskane od kompetentnych pracowników.
Dane poza ewidencyjne pomimo uzupełniającego charakteru, stanowią dla
analizy równie cenne źródło informacji, jak dane ewidencyjne. Ich brak może
utrudnić lub nawet uniemożliwić przeprowadzenie właściwego badania.
Materiały źródłowe pozaewidencyjne mają charakter uzupełniający,
pomocniczy, a ich brak lub niekompletność może utrudnić prowadzenie analizy
w wybranym zakresie. Do materiałów źródłowych pozaewidencyjnych
wykorzystywanych w analizie ekonomicznej zaliczyć można przede
wszystkim:13
opracowane dane postulowane, a zwłaszcza plan finansowy tzw. Biznes
plan i inne plany gospodarcze,
wyniki poprzednio przeprowadzonych analiz, w tym szczególnie analizy
roku ubiegłego,
13 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33
17
materiały z przeprowadzonych kontroli i rewizji, zarówno przez organa
wewnętrzne jak i zewnętrzne,
uzyskiwane materiały i informacje dotyczące przedsiębiorstw krajowych
i zagranicznych.
Podstawowym materiałem źródłowym analizy ekonomicznej jest
sprawozdawczość przedsiębiorstwa, którą z uwagi na treść danych można
podzielić na sprawozdawczość rzeczową i finansową. Sprawozdawczość
finansowa uwzględniająca dane liczbowe wyrażone w jednostkach pieniężnych,
sporządzana w oparciu o ewidencję księgową, wykorzystywana jest przede
wszystkim jako podstawa źródłowa analizy finansowej. Sprawozdawczość
rzeczowa natomiast służy potrzebom analizy techniczno – ekonomicznej.
Należy jednak zaznaczyć, że często dla dokonania wszechstronnej oceny
jakiegoś zagadnienia niezbędne jest wykorzystanie z danych zarówno
sprawozdawczości finansowej jak i rzeczowej.14
Podstawowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizach
ekonomicznych są: bilanse, rachunki wyników i rachunki przepływów
pieniężnych. Te najważniejsze sprawozdania finansowe przedsiębiorstwa
sporządzone są w formie standardowej, uregulowanej przepisami prawnymi.
Jedynie rachunek przepływów pieniężnych nie ma ujednoliconej postaci
(poza jego formą publikacyjną). Bilans i rachunek wyników stanowią podstawę
do statycznej i dynamicznej oceny stanu i wyników finansowych
przedsiębiorstwa. Na ich podstawie sporządzany jest rachunek przepływów
pieniężnych. Daje on obraz przepływów środków pieniężnych w
przedsiębiorstwie oraz orientację o kierunkach ich zagospodarowania. Te dwa
sprawozdania są zbliżone do siebie w treści i dlatego często sporządza się tylko
jedno z nich. Duże znaczenie informacyjne mają noty uzupełniające, dotyczące
kształtowania się ważniejszych pozycji bilansu i rachunków wyników. 14 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.
18
Wyjaśniają one bliżej treść bilansu i rachunku wyników zarówno za pomocą
liczb jak i opisowo. Ich zakres jest zróżnicowany w zależności od działalności i
sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz potrzeb informacyjnych
kierownictwa i udziałowców (akcjonariuszy).
Noty uzupełniające do bilansu mogą dotyczyć :15
- środków trwałych, ich struktury, stopnia umorzenia, przyrostu, likwidacji
w okresie sprawozdawczym, wartości księgowej itp.
- zapasów, zwłaszcza ich struktury w układzie czasowym i rzeczowym,
- należności u ważniejszych dłużników, wielkości należności
przeterminowanych
- zobowiązań długoterminowych, struktury zadłużenia ze względu na
rodzaje źródeł zasileń zewnętrznych, struktury czasowej zobowiązań
średniej wielkości oprocentowania
- zobowiązań krótkoterminowych wobec instytucji kredytowych, wobec
dostawców, wobec instytucji ubezpieczeniowych itp.
W notach uzupełniających do rachunku wyników zawarte są informacje o :
- sprzedaży, w podziale na rynki geograficzne oraz główne rodzaje
produktów,
- kosztach w układzie rodzajowym
- kosztach osobowych
- zysku i jego strukturze
dodatkowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizach są
raporty audytorów, czyli orzeczenia dyplomowanych biegłych księgowych,
zawierające informację o podstawach formalno – prawnych w zakresie
dokumentów objętych weryfikacją oraz podstawowych ustaleniach.15 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r
19
Informacje te dotyczą stanu ekonomiczno – finansowego firmy, banku
kredytującego ją, wywiązywania się z płynności oraz zdolności kredytowej.
Informacje o firmach zbierane są z wszelkich możliwych źródeł. Oprócz
rejestrów handlowych, bilansów, danych statystycznych, list bankrutów, równie
ważne są informacje uzyskane od partnerów w biznesie, opinie banków o
sytuacji finansowej danego przedsiębiorstwa czy dane uzyskane bezpośrednio w
firmie, o której prowadzi się wywiad.
Przez metodę należy rozumieć „sposób naukowego badania rzeczy i
zjawisk – ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości. W naukach
empirystycznych, do których należy również ekonomia, a w tym także
dyscyplina naukowa, jaką jest analiza finansowa”, metody badawcze to przede
wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowania, analizy i
interpretacji danych empirystycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie lub
optymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.16
Ocena działalności gospodarczej stanowiąca przedmiot analizy finansowej
jest bardzo trudna i złożona. Dlatego też skuteczna ocena zjawisk
gospodarczych zwłaszcza przyczynowa analiza finansowa wnętrza
przedsiębiorstwa i jego otoczenie wymaga różnorodnych metod badania. W
obecnej praktyce stosuje się w analizie finansowej dwa rodzaje metod: metody
specyficzne dla tej dyscypliny, wypracowane w miarę rozwoju analizy
działalności gospodarczej przedsiębiorstw oraz metody przyjęte z innych
dyscyplin naukowych (np.: statystyki, matematyki) i odpowiednio adoptowane
do wymagań występujących przy analizie zjawisk gospodarczych w
przedsiębiorstwie. Są to zarówno metody jakościowe, jak i ilościowe,
obejmujące różne metody deterministyczne oraz metody stocholastyczne. W
miarę wzrastania wymogów stawianych przed analizą finansową przy
16 Por. S. Nowak „Metodologia badań Społecznych” PWN Warszawa 1985r.
20
zarządzaniu przedsiębiorstwem, co szczególnie ma miejsce w ma miejsce
gospodarce rynkowej, metody te polegają na stałej rozbudowie i
doskonaleniu. Przy omawianiu istoty, pracochłonności, zalet i wad oraz
możliwości i celowości wykorzystania poszczególnych metod stosowanych
obecnie w analizie finansowej przyjęto układ zagadnień, obejmujący:
- podstawowe zagadnienia metod analizy finansowej,
- charakterystykę ogólnych metod i kierunków porównań stosowanych w
analizie finansowej,
- ocenę poprawności i praktycznej przydatności deterministycznych metod
analizy finansowej,
- możliwości równoległego stosowania innych, metod w przyczynowej
analizie finansowej,
- konieczność stosowania analizy wpływu inflacji na wynik finansowy
przedsiębiorstwa
w najbardziej ogólnym ujęciu metoda to sposób badania przedmiotu, a
więc w tym przypadku – sposób badania stanu i wyników finansowych
przedsiębiorstwa.17
Przyjmując za podstawę podziału odpowiednie kryteria, można
przeprowadzić systematykę metod badania wykorzystywanych w analizie
ekonomiczno – finansowej. Z uwagi na stosowaną kolejność oceny zjawisk
szczegółowych i ogólnych można wyodrębnić metodę indukcyjną, nazywaną
również metodą scalania i metodę dedukcyjną określoną mianem metody
rozdrabniania.18
Metoda indukcyjna polega na tym, że w badaniach analitycznych
przechodzi się od zjawisk szczegółowych do ogólnych, od czynników do
wyników, na których poziom miały wpływ oceniane czynniki i od przyczyn do 17 L. Bednarski „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie” PWE Warszawa 1997r.18 J. Więckowski „Analiza ekonomiczna” PWE Warszawa 1969r.
21
skutków. Metoda ta pozwala na uzyskanie dokładnej i pełnej informacji
analitycznej o działalności przedsiębiorstw. Zakłada się, bowiem, że
przedmiotem oceny są w zasadzie wszystkie czynniki bez względu na stopień
ich oddziaływania na ostateczne wyniki działalności. Zaleta tej metody jest dość
duża obiektywność wyników, gdyż w czasie prowadzenia badań analitycznych
nie zna się ostatecznych rezultatów pracy przedsiębiorstwa, co przeciwdziała
tendencyjnemu ustosunkowaniu się do ocenianych zjawisk gospodarczych.
Obejmowanie badaniami wszystkich czynników i wieloetapowość oceny,
aczkolwiek zapewnia dokładność badań, ma jednak ujemne skutki, wyrażające
się w dużej pracochłonności tej metody.
Metoda dedukcyjna polega na przyjęciu odwrotnego kierunku badań, w
których przechodzi się od zjawisk ogólnych do zjawisk szczegółowych, od
wyników do czynników, które wpłynęły na uzyskanie tych wyników, od
skutków do przyczyn. Metoda ta jest bardzo użyteczna w praktyce, ponieważ
pozwala się skoncentrować tylko na czynnikach, które w sposób decydujący
wpłynęły na ostateczny wynik pracy przedsiębiorstwa. Jak łatwo można
zauważyć metoda ta jest odwrotnością metody indukcyjnej.
Już na samym wstępie badań analityk wyrabia pogląd dotyczący
ostatecznych wyników działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, ponieważ
rozpoczyna on analizę od oceny syntetycznych wskaźników charakteryzujących
całokształt jego działalności, np.: od analizy rentowności. Następnie wytycza
się kierunki i czynniki wchodzące w zakres dalszej oceny.
Stosując metodę dedukcyjną, można w zależności od potrzeb –
skoncentrować badania tylko na tych czynnikach, które w sposób decydujący
wpłynęły, ujemnie lub dodatnio, na ostateczny wynik pracy przedsiębiorstwa.
22
Metoda indukcyjna i dedukcyjna mają charakter metod ogólnych.
Specyfika poszczególnych procesów gospodarczych wymaga zastosowania
metod szczegółowych. W analizie finansowej stosuje się różne metody
szczegółowe, do których zalicza się m.in. metodę porównań, umożliwiającą
przeprowadzenie nie tylko ocen ogólnych, ale również badań o charakterze
przyczynowym. Metoda porównań określana też mianem metody odchyleń,
polega na porównaniu badanych zjawisk z innymi wielkościami oraz ustaleniu
różnic między cechami porównywanych zjawisk. W metodzie tej ocenia się
zawsze przynajmniej dwie kategorie liczb. Jedna wyraża stan faktyczny, a druga
stanowi podstawę porównań. W rezultacie otrzymuje się różnice dodatnie lub
ujemne – zachodzące pomiędzy porównywanymi wielkościami.
Metody te mają określoną wartość poznawczą i stanowią techniczny
sposób rozliczania wpływu kilku czynników na pewną wielkość, w warunkach
zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących między nimi.19 Stosowane
w analizie ekonomicznej metody rachunkowe pozwalają odpowiedzieć na
pytanie, co jest przyczyną odchyleń badanego zjawiska od przyjętego wzorca,
oraz jaki jest kierunek i siła oddziaływania poszczególnych czynników na to
zjawisko. Do metod rachunkowych należą: metoda podstawień łańcuchowych,
metoda reszty, metoda funkcyjna, metoda podstawień krzyżowych, metoda
różnic cząstkowych, metoda wskaźnikowa itp. (rys.3).
Metoda kolejnych podstawień (łańcuchowa) służy do liczbowego
określania wpływu poszczególnych czynników na wielkość badanego zjawiska
tylko wtedy, gdy współzależności mają charakter związku funkcyjnego
wyrażonego w formie iloczynu, ilorazu lub sumy danych czynników.20 Metoda
ta polega na matematycznym sformułowaniu funkcji ekonomicznych,
19 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r, s.27
20 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.42
23
stanowiących przedmiot badań, oraz określeniu odpowiedniego łańcucha
przyczyn.
Metoda reszty zalecana jest do badania wpływu dwóch czynników na
badane zjawisko.21 Najczęściej wykorzystuje się ją do rozliczania wpływu
zmian wielkości zatrudnienia i wydajności pracy na przyrost produkcji. Metoda
reszty pozwala na obliczenie wpływu poszczególnych czynników na zmiany
badanego zjawiska, przy czym wpływ ostatniego czynnika jest „resztą”, czyli
różnicą między odchyleniem globalnym a sumą wpływu innych przyjętych do
badań czynników.
Metoda różnic cząstkowych polega na ustalaniu, oprócz odchyleń
cząstkowych wyrażających wpływ pojedynczych czynników i traktowaniu ich
jako oddzielne elementy przyczynowe.22
Do przeprowadzenia analizy ekonomicznej wykorzystywane również są
metody analizy wstępnej. Do tradycyjnych metod analizy należą: porównania w
czasie i porównania wskaźników wykonania, porównania międzyzakładowe i
porównania oparte na wzorcowych układach nierówności.23
Metoda porównania w czasie pozwala na ocenę dynamiki zjawisk
gospodarczych, ocenę rozmiarów i tempa zmian wskaźników ekonomicznych
badanego okresu w porównaniu z okresami ubiegłymi lub okresem przyszłym24.
Przy porównaniach w czasie wyróżnić można25:
porównanie w czasie zwykłe
porównanie w czasie łańcuchowe
Porównanie zwykle polega na odniesieniu wskaźników z różnych okresów
do wskaźnika z jednego, wybranego okresu nazywanego podstawowym.
21 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r, s.3022 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r, s.3123 M. Walczak: Prospektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie. PWE Warszawa 1998 s.8024 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s 2125 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s 21
24
Pozwala to na ustalenie stopnia wzrostu lub zmniejszenia wskaźników
ekonomicznych objętych badaniem w stosunku do okresu podstawowego.
Porównanie łańcuchowe polega na odniesieniu wskaźników okresu objętych
badaniem do wskaźników okresu poprzedzającego. Porównanie takie stosowane
przy badaniu w ciągu kilku okresów pozwala w szczególności na określenie
tempa ich wzrostu lub zmniejszenia.
Porównanie ze wskaźnikami postulowanymi polega na odniesieniu
osiągniętych wskaźników do danych planu. Oprócz porównań z planem mogą
wystąpić porównania danych rzeczywistych z danymi kalkulacji wstępnej
kosztorysów lub norm. W obrębie kalkulacji z planem wyróżnić można
porównania z planem pierwotnym i porównania z planem skorygowanym.
Najmniej rozpowszechnioną metodą analizy jest forma porównań
międzyzakładowych. Za pomocą porównań międzyzakładowych można
przedstawić działalność przedsiębiorstwa na tle działalności innych podmiotów
gospodarczych bądź na tle branży. Przedmiotem analizy międzyzakładowej
mogą być też wskaźniki bardzo szczegółowe informujące np. o wielkości
produkcji i sprzedaży.
Rysunek 3. Tradycyjne metody analizy ekonomicznej.
Źródło: M. Walczak. Prospektywna analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie. PWN Warszawa 1998r. s. 112
Poziom przydatności wyżej wymienionych metod analizy jest
zróżnicowany a ich prawidłowość i dokładność są przedmiotem stałych badań.
25
Metody analizy
Metody analizywstępnej
Metody analizyprzyczynowej
Porównaniaw czasie
Porównaniamiędzyzakład
owego
Porównania z planem
Porównania oparte na
wzorcowych układach
nierówności
Metoda postawień
łańcuchowych
Metoda reszty Metoda różnic
W ostatnich latach osiągnięto w tej dziedzinie znaczny postęp, wyrażający się w
pewnym doskonaleniu funkcjonowania poszczególnych metod.
5. Sposoby prezentacji wyników analizy ekonomicznej
Przeprowadzona przy zastosowaniu odpowiednich metod analiza
ekonomiczna wymaga w końcowym etapie prac dokonania syntezy całokształtu
ustaleń i prezentacji wyników. Wyniki analizy ekonomicznej mogą być
przedstawione w formie26:
liczbowej
graficznej
opisowej
Podstawowe znaczenie ma forma liczbowa, polegająca na przedstawieniu
wyników za pomocą szeregów lub tablic statystycznych, w których dane
wyrażane są w wielkościach absolutnych, względnych, średnich lub
współczynnikach. Forma liczbowa znajduje zastosowanie w odniesieniu do
zjawisk w pełni mierzalnych, pozwalających na przeprowadzenie ich
charakterystyki oraz określenie wzajemnych związków i oddziaływań za
pomocą liczb. Jej wykorzystanie do celów prezentacji wyników analizy
wymaga porównywalności badanych zjawisk gospodarczych oraz pełnej
charakterystyki.
……………… brak str 31
Z tych tez względów ocena wielkości, będących funkcją różnych czynników nie
może być sprowadzona do prostego ich porównania. Zachodzi zatem
konieczność przeprowadzania analizy w zależności (analizy przyczynowej), w
26 ………
26
której zakłada się szczegółowe i wymierne określenie wpływu poszczególnych
czynników na powstałe odchylenia.
Analiza przyczynowa jest pogłębionym etapem badania wskaźników, w
którym dąży się do ustalania wpływu określonych czynników na powstanie
odchyleń ujawnionych w toku analizy porównawczej. Chodzi tu, zatem w
szczególności o:
- określenie czynników oddziałujących na objęty badaniem wskaźnik
ekonomiczny,
- obliczenie wielkości wpływu poszczególnych czynników na odchylenie
wynikające z poprzednich porównań.
……………tabelka ????
Określanie czynników, które oddziałują na kształtowanie się wskaźników
ekonomicznych, następuje w drodze rozumowania logicznego, opartego na
obserwacji faktycznego przebiegu procesów gospodarczych. W miarę
pogłębiania oceny wybranych wskaźników wyróżnić można oddziałujące na nie
jedynie czynniki podstawowe, bądź także pochodne, będące rozwinięciem
czynników podstawowych. Wykształca się w ten sposób jakby hierarchiczna
struktura powiązań przyczynowo – skutkowych tych czynników. Wymierne
zależności czynników oddziałujących na wskaźniki ekonomiczne mogą
przyjmować postać iloczynu, ilorazu, sumy lub różnicy. Zależy to od ich treści
ekonomicznej oraz możliwości prezentacji matematycznej.
Obliczanie wpływu poszczególnych czynników na badanie odchylenia
wskaźników ekonomicznych prowadzi do przekształcenia odchylenia ogólnego
w kilka odchyleń cząstkowych. Suma tych odchyleń cząstkowych powinna
tworzyć odchylenie ogólne. Zależnie od sposobu obliczania wpływu tych
czynników na odchylenie ogólne wyróżnić można szereg szczegółowych metod
27
(technik) analizy przyczynowej. Cechuje je różnica pracochłonności,
poprawność matematyczna i przydatność praktyczna.
Do syntetycznej analizy przedsiębiorstwa można stosować zestaw
syntetycznych wskaźników. Na ich podstawie wnioskuje się o sytuacji
finansowej przedsiębiorstwa w porównaniu z innymi konkurentami. Mogą być
wykorzystywane nie tylko do wewnętrznej oceny, ale również przez banki,
udziałowców lub potencjalnych interesantów.
Wszystkie wskaźniki oblicza się w końcowej części opracowania
finansowego. Charakteryzują one osiągnięcia finansowe firmy. Na podstawie
tych wskaźników widoczna jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa, co jest
istotnym punktem w planowaniu jego dalszej działalności.
Wskaźniki mają wartość wtedy, gdy obliczone na podstawie
planowanych, wielkości są porównywane ze wskaźnikami dotychczasowymi.
Wykazują one wtedy postęp i zamierzone osiągnięcia lub pogorszenie sytuacji.
Przedstawiona charakterystyka metod wykazała, że w analizie finansowej
dysponuje się wieloma różnymi metodami, które są dobierane zależnie od
rodzaju badanych zjawisk i postawionych w analizie celów. Są to metody
jakościowe i ilościowe – determistyczne, stochastyczne oraz różne kombinacje
wymienionych metod. Wyeksponowane wady i zalety poszczególnych metod
wykazują, że nie można mówić o wyższości jednych metod nad innymi.
Metody analizy jakościowej, zwane również metodami opisowymi, ujmują
badane związki ich zależności w formie opisowej, werbalnej bez prób nadania
im ilościowego mierzonego wyrazu, co w wielu przypadkach może być ważne,
ale tylko na etapie analizy wstępnej. Najlepszym rozwiązaniem jest, więc
równoległe stosowanie wszystkich metod i ich dobieranie stosownie do
28
specyfiki badanych zjawisk i właściwości poszczególnych metod. Trzeba przy
tym zwrócić uwagę, że przy wyborze metod w znacznej mierze decyduje ich
pracochłonność i wartość uzyskiwanych wyników (dokładność). Nie należy
bowiem stosować metod złożonych jeśli zbliżone wyniki są osiągalne przy
zastosowaniu metod prostych, a więc mało pracochłonnych27.
6. Etapy i fazy analizy ekonomicznej.
Prace związane z analizą ekonomiczną można podzielić na trzy etapy:
prace przygotowawcze, wykonawcze i prace końcowe. Każdy z tych etapów
wymaga profesjonalnej organizacji, aby efekt finalny: analiza ekonomiczna –
mógł być we właściwym terminie osiągnięty.
Organizacja prac analitycznych polega na rozplanowaniu i podzieleniu
czynności w układzie przedmiotowo - czasowym. Jeżeli prace analityczne
wykonuje więcej osób (zespołowo), wówczas należy dokonać podziału
podmiotowego czynności. Szczegółowy podział czynności jest niezbędny przy
opracowaniu rocznej analizy ekonomicznej i analizach wieloletnich.
Całość prac analitycznych można podzielić na etapy, czynności i osoby, z
terminami wykonania, na schemacie lub wykazie. Ułatwi ati znakomicie
dotrzymanie terminu przekazania analizy do ośrodka zarządzania.
W etapie przygotowawczym można przewidzieć następujące czynności:
1. Uzgodnienie z szefem firmy ogólnego zarysu i koncepcji analizy,
w tym: rodzaju i formy opracowania, celów, problemów i pytań
wymagających odpowiedzi, zakresu przedmiotowego i
czasowego założeń i kryteriów;
27 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.
29
2. Wybór metody ogólnej i metod szczegółowych analizy;
3. Wybór narzędzi analitycznych, miar i mierników;
4. Przygotowanie wzorów tabel i wykresów;
5. Gromadzenia materiału podstawowego i pomocniczego do
analizy (tj. danych źródłowych i przetworzonych);
6. Ustalenie ostatecznego zakresu tematycznego analizy (tj. spisu
treści opracowania)
7. Rozpisanie koncepcji szczegółowej analizy (zagadnienia, tezy,
kwestie).
W etapie wykonawczym można wyróżnić następujące czynności:
8. Opracowanie tabel i wykresów analitycznych oraz zestawień
pomocniczych i rachunków (np. kalkulacyjnych, cash flow,
gospodarki kasowej);
9. Opracowanie tablic syntetycznych;
10. Scharakteryzowanie warunków działania firmy (wewnętrznych i
własnych (dywidendy, wzrost wartości kapitału w granicach normalnej
stopy procentowej lokaty),
- uczestniczyć w zaspokajaniu potrzeb zbiorowości (podatki pobierane
przez państwo),
- utrzymać aktualny potencjał majątku trwałego (odpisy amortyzacyjne).
29 D. Davies „Sztuka zarządzania finasami” PWN Warszawa 1993 s. 4530 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r. S.2231 Przedsiębiorstwa i gospodarka rynkowa. W zbiorze: Materiały Seminarium Polsko – Francuskie „Rachunkowość przedsiębiorstw w warunkach gospodarki rynkowej” Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Warszawa - Paryż 1991 s.3
36
Jeżeli wartość dodana jest większa od czterech wymienionych obciążeń
przedsiębiorstwo jest rentowne i osiąga zysk. W przypadku, gdy wartość
dodana jest mniejsza od czterech wymienionych obciążeń, przedsiębiorstwa jest
deficytowe i nie ma podstaw ekonomicznych do utrzymania się na rynku
(lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym). Ponieważ
przedsiębiorstwo jest ograniczone na rynku przez konkurencję, jego zarządcy
muszą:
- poszukać możliwości zbytu – wystarczająco duże aby móc być
konkurencyjnym,
- zapewnić produkcję lub usługi wysokiej jakości w stosunku do popytu
istniejącego w tej części rynku, w której się ono uplasowało,
- wykorzystać potencjał materialny przy najlepszych warunkach
wydajnościowych,
- posiadać skuteczną organizację w dziedzinie struktur wewnętrznych
(mocnych i kierowanych przez kompetentnych ludzi), jak i metod oraz
procedur jasnych, lecz zaspokajających potrzeby wszystkich dziedzin
zarządzania32.
Jak z tego wynika, zarządzanie przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej
nie może mieć charakteru intuicyjnego. Z tych względów, analiza ekonomiczna,
a zwłaszcza analiza finansowa nabrała szczególnego znaczenia jako czynnik
informacji i podstawy do podejmowania ekonomicznie uzasadnionych decyzji.
Aczkolwiek wprowadzone już w gospodarce polskiej zmiany systemowe
można uznać za zdecydowane odejście od systemu nakazowo – rozdzielczego,
to jednak one jeszcze nie wystarczające w stosunku do zasad postępowania
typowych dla gospodarki rynkowej gospodarki konkurencyjnej. Obecnie
brakuje dwóch elementów, tj. odpowiedniej liczby właścicieli kapitału, którzy 32 Por. V. Jog C. Suszyński „zarządzanie finansami przedsiębiorstwa” Centrum Informacji Menadżera Warszawa 1993r
37
ponosząc indywidualne ryzyko majątkowe będą zainteresowani osiąganiem
określonej wielkości zysku, oraz konkurencyjnej struktury wytwórców. Dopiero
realizacja wymienionych elementów może doprowadzić do dalszego wzrostu
efektywności kierowania firmami przez ich właścicieli oraz do stworzenia
warunków, w których konkurujące firmy będą sobie wzajemnie blokowały
nieefektywne działania, a osiąganie zwiększonych zysków będzie możliwe
tylko przez innowacje produktowe i technologiczne.
Gospodarka rynkowa może, bowiem funkcjonować sprawnie tylko w
przypadku, gdy zaistnieje konkurencja nie tylko między poszczególnymi
sektorami, ale również przedsiębiorstwami o różnych formach organizacyjnych
i własnościowych. Podmioty gospodarcze działające w warunkach gospodarki
rynkowej mogą utrzymać się na rynku tylko wówczas, gdy będą w pełni
stosowały zasadę racjonalnego gospodarowania, tzn. przestrzegały
racjonalności rozumianej w kategoriach techniczno – gospodarczych oraz
mikroekonomicznych.
Racjonalności mikroekonomiczna jest przede wszystkim racjonalnością
przedsiębiorcy. Realizacja polskiej reformy gospodarczej spowodowała, że
podobnie jak w państwach Europy Zachodniej – analiza ekonomiczna wysunęła
się stopniowo na czołowe miejsca w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Realizacja
zadań przewidzianych w reformie gospodarczej wpływa, bowiem na zasadniczy
wzrost znaczenia analizy finansowej stanowiącej niezbędny element
zarządzania przedsiębiorstwem. Taki kierunek zmiany w podejściu do analizy
finansowej, stanowi w gospodarce polskiej niezbędny warunek opanowania
przez przedsiębiorstwa umiejętności przystosowania się do założonych i
zmiennych warunków gospodarowania (konieczności wyboru
najkorzystniejszych rozwiązań)33.
33 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.
38
Rozdział II.
1. Dynamika, wielkość i struktura produkcji.
Podstawowym zadaniem przedsiębiorstwa produkcyjnego jest
wytwarzanie i sprzedaż wyrobów przemysłowych jak również świadczenie
usług przemysłowych. W zależności od stopnia wykończenia rozróżnia się
wyroby gotowe, półwyroby i części wyrobów gotowych oraz produkcję w
toku34. Produkcja jest odzwierciedleniem wyników pracy przedsiębiorstwa.
Przesądza także o efektywności gospodarowania poszczególnymi czynnikami
wytwórczymi. Szybsze tempo wzrasta produkcji niż czynników wytwórczych
świadczy o lepszym ich wykorzystaniu, co korzystnie oddziałuje na koszty
własne, a tym samym na wyniki finansowe i efektywność gospodarowania
całego przedsiębiorstwa oraz poszczególnych czynników wytwórczych.
Produkcję przedsiębiorstwa przemysłowego można przedstawić w różnych
miernikach. Dokonanie wyboru tych mierników zależy od celu pomiaru i jest 34 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1998 s.193
39
niezwykle ważne w ocenie działalności przedsiębiorstwa, ponieważ taka sama
wielkość produkcji wyrażana w różnych miernikach, może niejednakowo
scharakteryzować wyniki jego pracy.
Przyjmując sposób agregacji efektów pracy jako podstawę podziału, można
wyróżnić mierniki naturalne, mierniki umowne, mierniki wartościowe i
mierniki pracochłonności. Podstawowym i najprostszym sposobem mierzenia
wielkości produkcji za pomocą mierników naturalnych jest wyrażenie rzeczowe
efektów pracy przedsiębiorstwa przemysłowego. Naturalne mierniki opierają się
na fizycznych jednostkach miary długości (np. m.), masy (np. t, kg),
powierzchni (np. m2), objętości (np. m3) albo są po prostu wyrażone w sztukach.
Do najczęściej stosowanych mierników produkcji należą mierniki wartościowe,
które pozwalają wyrazić produkcję różnych asortymentów, odmian i gatunków
w najbardziej ogólnej jednostce miary, jaką jest pieniądz. Zastosowanie
mierników wartościowych pozwala sumować nie tylko liczbę wytworzonych
wyrobów gotowych i półwyrobów, lecz także wielkość usług przemysłowych i
produkcji w toku. Do wyrażenia produkcji w ujęciu wartościowym przyjmuje
się odpowiednie ceny, są to zazwyczaj ceny rzeczywiście obowiązujące w
okresie sprawozdawczym. Takie właśnie ceny zostały przyjęte do analizy
wartości i potencjału produkcji w ZPB „Frotex" S.A. w okresie od 1995 do
2000 roku. Do analizy potencjału produkcyjnego przyjęto naturalne mierniki tj.
tony, kilometry oraz sztuki. Potencjał produkcyjny oraz dynamika produkcji jest
badana z wyszczególnieniem na wydziały produkcyjne, a punktem odniesienia
jest okres poprzedni w stosunku do badanego.
Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. w Prudniku posiadają
kompletny ciąg technologiczny od produkcji przędzy do konfekcjonowania
wyrobów. Produkcja zlokalizowana jest w 4 wydziałach produkcyjnych:
• przędzalni,
• tkalni,
• wykończalni,
40
• konfekcji (szwalnia i hafciarnia).
Rok 1996 w stosunku do roku 1995 charakteryzował się wzrostem
produkcji, a tym samym dalszym wzrostem wykorzystania parku
maszynowego, wzrostem wydajności pracy oraz unowocześnieniem produkcji.
Poniesione w tym czasie nakłady inwestycyjne w niewielkim stopniu
przyczyniły się do odnowienia parku maszynowego, jednak miały wpływ na
osiągnięcie przyrostu produkcji. Co przedstawione jest w poniższej tabeli (1).
Tabela 1. Przyrost produkcji na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w okresie 1995 – 1996.
Wyszczególnienie Jednostka miary 1995 1996 Dynamika w %
PrzędzalniaTona
T/Nm
2 348
72 185
2 526
76 763
107,6
106,3
TkalniaKm
Mln wątków
10 835
9 656
11 768
10 535
108,6
109,0
Wykończalnia
W tym:
Tkaniny własne
Usługi
Km
„
„
28 972
4 949
24 023
29 509
5 368
24 141
101,8
108,0
100,5
Konfekcja
W tym:
Szwalnia
Hafciarnia
Km
„
„
9 756
7 125
2 631
10 144
7 459
2 685
103,9
104,6
102,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1996r.
Tabela 2. Przyrost produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1996 – 97.
Wyszczególnienie Jednostka miary 1996 1997 Dynamika w %
PrzędzalniaTona
T/Nm
2 526
76 763
2 793
84 397
110,6
109,9
TkalniaKm
Mln wątków
11 768
10 535
11 840
10 327
100,6
98,0
Wykończalnia
W tym:
Km 29 509 31 329 106,2
41
Tkaniny własne
Usługi
„
„
5 368
24 141
6 887
24 442
128,3
101,2
Konfekcja
W tym:
Szwalnia
Hafciarnia
Km
„
„
10 144
7 459
2 685
10 835
7 727
3 108
106,8
103,6
115,7
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1997r.
W roku 1997 nastąpiły straty w produkcji, które spowodowane były
postojami z powodu powodzi, a także problemami zaopatrzeniowymi, które się
z tym wiązały. Mimo tych niesprzyjających okoliczności w 1997 roku nastąpił
dalszy wzrost produkcji na wszystkich wydziałach produkcyjnych.
Ilościowy plan produkcji na rok 1997 wykonany został jedynie przez
Wydział Wykończalni. Pozostałe wydziały produkcyjne zadań nie wykonały, co
wiązało się głównie ze zmniejszeniem planowanego eksportu. Wpływ na
niewykonanie zadań miały także zmiany asortymentowe oraz postój wywołany
powodzią. W rezultacie powodzi zastój zanotowały:
Wydział Tkalni w ilości 5 dni
Wydział Przędzalni w Podlesiu w ilości 6 dni
Oddział Szwalni 1 dzień
Oddział Hafciarni 2 dni
Bezpośrednimi przyczynami postoju było wtargnięcie wody na niektóre hale
Wydziału Tkalni, zniszczenie drogi dojazdowej do Wydziału Przędzalni w
Podlesiu, brak możliwości dojazdu do pracy pracowników oraz brak
możliwości dojazdu usługobiorców.
Tabela 3. Wielkość produkcji na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w okresie
1997 – 98.
Wyszczególnienie Jednostka miary 1997 1998 Dynamika w %
PrzędzalniaTona
T/Nm
2 793
84 397
2 816
85 866
100,8
101,7
42
TkalniaKm
Mln wątków
11 840
10 327
11 179
10 190
94,4
98,7
Wykończalnia
W tym:
Tkaniny własne
Usługi
Km
„
„
31 329
6 887
24 442
27 517
7 575
19 942
87,8
110,0
85,6
Konfekcja
W tym:
Szwalnia
Hafciarnia
Km
„
„
10 835
7 727
3 108
10 262
7 184
3 078
94,7
93,0
99,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1998r.
W roku 1998 nastąpił spadek produkcji w porównaniu do roku 1997 na
trzech wydziałach.. Jej wzrost zgodny z założeniami ujętymi w planie
odnotowano jedynie na Wydziale Przędzalni. Wydział Tkalni nie wykonał
zadań produkcyjnych w zakresie tkanin gładkich oraz frotowych. Zmniejszenie
produkcji tkanin gładkich wiązało się z koniecznością ograniczenia ich
produkcji z powodu spadku zainteresowania odbiorców krajowych i
zagranicznych tkaninami obrusowymi i ścierkowymi. Brak realizacji założeń
ujętych w planie produkcji na 1998 rok w zakresie tkanin frotowych
spowodowany był:
koniecznością modernizacji krosien NP.,
zmianami asortymentowymi dla potrzeb produkcji eksportowej co
wiązało się z koniecznością dostosowania krosien,
Wydział Wykończalni w porównaniu z rokiem 1997 zwiększył produkcję w
zakresie wykańczania tkanin własnych, szczególnie w ramach tkanin frotowych,
natomiast w zakresie usług odnotowano spadek produkcji. Spadek produkcji na
Wydziale Konfekcji był konsekwencją zmniejszonej produkcji Wydz. Tkalni.
Dotyczyło to szczególnie Oddziału Szwalni. W przypadku Oddziału Nafciarni
wiązało się to dodatkowo ze spadkiem popytu na wyroby pościelowe.
Tabela 4. Wielkość produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1998 – 99.
43
Wyszczególnienie Jednostka miary 1998 1999 Dynamika w %
PrzędzalniaTona
T/Nm
2 816
85 866
2 852
86 683
101,3
101,0
TkalniaKm
Mln wątków
11 179
10 190
11 812
9 947
105,7
97,6
Wykończalnia
W tym:
Tkaniny własne
Usługi
Km
„
„
27 517
7 575
19 942
20 616
7 844
12 772
74,9
103,6
64,0
Konfekcja
W tym:
Szwalnia
Hafciarnia
Km
„
„
10 262
7 184
3 078
10 514
7 182
3 332
102,5
100,0
108,3
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1999r.
W stosunku do roku poprzedniego na Wydziale Przędzalni nastąpił
przyrost produkcji w mierniku ilościowym o 1%. Roczny plan produkcji
wydział wykonał w 102,7 %. Praca na wydziale odbywała się w systemie
cztero-brygadowym, co pozwoliło na wykorzystanie mocy produkcyjnych w
100%. Wydział Tkalni zanotował przyrost produkcji w stosunku do roku 1998
oraz wykonał zadania planowe. Zmniejszenie produkcji w wątkach w
porównaniu do okresu minionego oraz niewykonanie planu w tych jednostkach
wiązało się ze zmianami asortymentowymi w trakcie roku oraz koniecznością
zatrzymywania krosien z uwagi na brak zamówień. Wykorzystanie mocy
produkcyjnych wydziału było zróżnicowane w różnych okresach roku.
Najwyższe w granicach 100% w okresie I i II kwartału, natomiast w III
kwartale wskutek zmniejszenia się potrzeb rynku w granicach 90% i w IV
kwartale wskutek ograniczenia zamówień eksportowych ok. 80%.
Na Wydziale Wykończalni w porównaniu do 1998 roku w jednostkach
fizycznych nastąpił spadek produkcji ogółem. Zmniejszenie produkcji wiązało
się ze zmianami asortymentowymi. Ograniczona zastała ilość usług w zakresie
44
gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochłonnych tkanin drelichowych. Mimo
spadku ilościowego świadczonych usług ich wartość była wyższa od wykonania
w roku 1998 i założonej w planie na rok 1999.
Tabela 5. Wartość usług wykończalniczych w 1999 roku w stosunku do planu
Wyszczególnienie Jednostka miary
Wykonanie 1998
1999
Plan Wykonanie
- wartość usług
wykończalniczych
(ceny ewidencyjne)
Tys. zł 7.834,9 7.250,8 8.451,6
Źródło: opracowanie własne na podstawie ewidencji analitycznej ZPB"Frotex" za 1999 r.
Tabela 6. Wielkość produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1999-2000.
Wyszczególnienie Jednostka miary 1999 2000 Dynamika w %
PrzędzalniaTona
T/Nm
2 852
86 683
2 710
82 292
95,0
94,9
TkalniaKm
Mln wątków
11 812
9 947
11 149
9 670
94,4
97,2
Wykończalnia
W tym:
Tkaniny własne
Usługi
Km
„
„
20 616
7 844
12 772
17 469
7 885
9 584
84,74
100,5
75,0
Konfekcja
W tym:
Szwalnia
Hafciarnia
Km
„
„
10 514
7 182
3 332
10 357
7 178
3 179
98,5
100,0
95,4
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 2000r.
W zakresie produktów przedsiębiorstwa przyjmuje się ich podział na
następujące grupy asortymentowe:
tkaniny
ręczniki frotte
konfekcję stołową i pościelową
usługi wykańczalnicze
pozostałe usługi
45
Kształtowanie się wielkości produkcji wg struktury asortymentowej w latach1995-2000 przedstawiają poniższe tabele:
Tabela 7. Wielkość produkcji według asortymentu za okres 1995 - 2000 (w km)
Grupy
asortymentowe
Wielkość produkcji w poszczególnych okresach (w km)
Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych ZPB"Frotex"
Na wielkość produkcji w poszczególnych okresach zasadniczy wpływ miała
zmiana asortymentu produkcji. Coraz większym zainteresowaniem wśród
odbiorców cieszy się konfekcja stołowa i pościelowa co znajduje wyraz we
wzrastającej produkcji tegoż asortymentu. Począwszy od 1995 roku produkcja
konfekcji stołowej i pościelowej ciągle wzrasta, zarówno w wielkościach
naturalnych jak i w wartości. Podobna sytuacja dotyczy ręczników frotte,
których udział w produkcji jest największy. W tej podstawowej grupie
asortymentowej kontynuowana jest strategia wdrażania do produkcji i na rynek
wyrobów o najwyższych parametrach estetycznych, wzorniczych i
jakościowych. Od 1998 roku nastąpił znaczny ilościowy spadek produkcji w
grupie usługi wykańczalnicze. Ograniczona została ilość usług w zakresie
wykańczania gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochłonnych tkanin
drelichowych. Mimo ilościowego spadku usług ich wartość rośnie. Ogólnie
wartość produkcji w latach 1995-1997 wykazywała tendencję zwyżkową w
bieżących cenach ewidencyjnych. W roku 1998 nastąpił spadek produkcji
głównie z powodu zmian asortymentowych oraz zwiększonych remontów parku
maszynowego. Kolejne lata charakteryzują się nieznacznymi wahaniami w
wielkości produkcji ze spadkiem w roku 2000 w stosunku do 1999 roku.
2. Podstawowe czynniki produkcji.
Przedsiębiorstwo w trakcie swojej działalności wykorzystuje różnorodne
zasoby. Do podstawowych a zarazem najważniejszych z nich można
zaliczyć:
1. zasoby ludzkie zwane inaczej zasobami siły roboczej,
47
2. zaopatrzenie materiałowo-surowcowe,
3. zaplecze techniczne występujące w postaci środków trwałych,
4. postęp techniczny i techniczno - produktowy.
3. Wielkość i struktura zatrudnienia.
Zasoby czynnika ludzkiego występujące w przedsiębiorstwie określa się
mianem zatrudnienia lub załogą przedsiębiorstwa35. Zatrudnienie to określona
liczba czynnika ludzkiego wykonująca za odpowiednim wynagrodzeniem pracę,
w wyniku której uzyskuje się dobra lub usługi zaspokajające potrzeby rynku36.
W przedsiębiorstwie można odróżnić zatrudnienie nominalne i zatrudnienie
realne (rzeczywiste). Dla ustalenia stanu rzeczywistego zatrudnienia, do stanu
nominalnego (liczba zatrudnionych osób bez względu na czas ich pracy) dodaje
się liczbę osób jaka wynika z dodatkowego zaangażowania pracowników
własnych lub spoza przedsiębiorstwa. Zatrudnienie ujmuje się w
przedsiębiorstwie według stanu ewidencyjnego na koniec badanego okresu i
według stanu przeciętnego w badanym okresie. Stan ewidencyjny zatrudnienia
jest to liczba pracowników znajdujących się w ewidencji osobowej
przedsiębiorstwa w ostatnim dniu badanego okresu. Podstawą ujęcia do stanu
ewidencyjnego jest zawarcie umowy o pracę.
Jednym z podstawowych zadań polityki zatrudnienia w przedsiębiorstwie
winno być dążenie do osiągnięcia liczbowego stanu załogi racjonalnego z
punktu widzenia interesów przedsiębiorstwa. Wiąże się to z jednej strony z
optymalizacją wykorzystania czynnika ludzkiego dla dobra przedsiębiorstwa, z
drugiej zaś z uwzględnieniem szeroko pojętych potrzeb pracowników i
zharmonizowania ich z wymaganiami przedsiębiorstwa w ramach tzw.
humanizacji pracy. Zakładowa polityka zatrudnienia powinna więc zmierzać do
35L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Dunaj, E. Kumys, T. Wiśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s. 22736 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.95
48
przystosowania warunków pracy do człowieka, człowieka do warunków, jak
również człowieka do człowieka tak, aby zapewnić pożądaną efektywność i
jakość pracy37. Zakładowa polityka zatrudnienia powinna zmierzać do
maksymalnej intensyfikacji działań na Wewnętrznym rynku pracy w
przedsiębiorstwie tak, aby znajdować drogi do racjonalizacji zatrudnienia.
Bardzo ważne przy tym jest, aby racjonalizacja zatrudnienia była prowadzona w
sferze ekonomicznej i społecznej. Ekonomiczna racjonalność zatrudnienia
wyraża się w wysokiej wydajności pracy zapewniającej odpowiedni poziom
płac realnych i zysków przedsiębiorstwa38. Społeczna racjonalność zatrudnienia
przejawia się w uwzględnieniu w procesie pracy elementów humanistycznych,
psychospołecznych i socjalnych, tj. pozaekonomicznych potrzeb, dążeń i
zainteresowań pracowników39.
Załoga (zatrudnienie) przedsiębiorstwa może być sklasyfikowana według
różnych kryteriów. Klasyfikacja taka oznacza podział pracowników
przedsiębiorstwa według określonych kryteriów. Cel podziału zatrudnienia
określany jest przez przyjęte kryterium, którym może być określona cecha,
według której przeprowadza. się podział danej zbiorowości zatrudnienia.
Powszechnie klasyfikuje się pracowników według następujących
kryteriów:40
1. rodzaju działalności przedsiębiorstwa,
2. charakteru czynności wykonywanych przez pracowników,
3. poziomu kwalifikacji i zawodowych,
4. poziomu wykształcenia,
5. stażu pracy zawodowej,
6. płci,37 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.13338 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.13539 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.13440 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.95
49
7. wieku.
Do analizy zatrudnienia badanej firmy, Zakładów Przemysłu Bawełnianego
„Frotex" S.A. przyjęto kryterium klasyfikacji ze względu na płeć, wiek oraz
poziom wykształcenia. Zatrudnienie ogółem na koniec okresu w przekroju grup
pracowniczych według płci w latach 1995-2000 przedstawia poniższa tabela.
Tabela 9 Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg płci.
Lata Mężczyźni KobietyZatrudnienie
ogółem
Wskaźnik dynamiki
1995 = 100%Okres poprzedni =
100%
1995 729 932 1 661 100,0 100,0
1996 718 919 1 637 98,6 98,6
1997 646 912 1 558 93,8 95,2
1998 584 860 1 444 86,9 92,6
1999 575 764 1 339 80,6 92,7
2000 522 678 1200 72,2 89,6
Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań ZPB “Frotex” Z-01
Z powyższej tabeli wynika, że w okresie ostatnich kilku lat następuje
systematyczny spadek zatrudnienia w przedsiębiorstwie ZPB „Frotex" S.A.
Proces ten jest konsekwencją racjonalizacji zatrudnienia, modernizacji
poszczególnych wydziałów produkcyjnych oraz zmian organizacyjnych
zachodzących w spółce. W latach 1997-1998 spadek zatrudnienia nastąpił w
wyniku:
• przekazania części pracowników do pracy w innych spółkach- dotyczyło to
pracowników służb remontowych na Wydziałach Tkalni i Wykończalni oraz
Straży Zakładowej i pralni,
• modernizacji Wydziału Konfekcji oraz Oddziału Przygotowawczego na
Wydziale Tkalni.
50
Tendencja spadkowa zatrudnienia utrzymała się również w latach 1999-2000.
Zmniejszenie stanu zatrudnienia w tymże okresie nastąpiło przede wszystkim w
wyniku dokończenia modernizacji Oddziału Przygotowawczego Wydziału
Tkalni oraz instalacji bardziej wydajnych maszyn szwalniczych w Wydziale
Konfekcji. Zmiany organizacyjne i związana z tym redukcja zatrudnienia w
pozostałych jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa to przyczyny
dalszego spadku zatrudnienia w roku 2000.
Strukturę wiekową pracowników zatrudnionych w ZPB „Frotex' S.A. w
latach 1995-2000 przedstawia tabela oraz rysunek.
Tabela 10. Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" w/w wieku pracowników.
Wiek Udział poszczególnych grup wiekowych do ogółu zatrudnionych
1995 1996 1997 1998 1999 2000
Do 30 lat 21% 22% 26% 30% 26% 26%
30 – 40 lat 27% 29% 30% 27% 30% 30%
40 – 50 lat 43% 40% 37% 33% 37% 37%
Powyżej 50 lat
9% 9% 7% 10% 7% 7%
Jak wynika z powyższej tabeli od kilku lat w spółce obserwuje się
korzystne zmiany w strukturze wiekowej zatrudnienia. Aktualnie ponad 56%
załogi to pracownicy w wieku do 40 lat. Realizowana w obszarze zatrudnienia
polityka kadrowa zakłada zatrudnianie w miejsce pracowników odchodzących
ludzi młodych i wykształconych. Taka struktura wiekowa zatrudnienia
zapewnia spółce stabilność zatrudnienia na najbliższe lata.
51
Rysunek5. struktura zatrudnienia w ZPB „Frotex” według wiekuŹródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 10
Struktura zatrudnienia pod względem wykształcenia w ZPB „Frotex" w latach
1995-2000 przedstawia się następująco:
Tabela 11. Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg wykształcenia.
Wyszczególnienie
Pracownicy
ogółem:
z tego z
wykształceniem:
- wyższym
- średnim
zawodowym i
ogólnokształcącym
- zasadniczym
- podstawowym
Pracownicy ogółem1995 1996 1997 1998 1999 2000
100% 100% 100% 100% 100% 100%
2% 3% 3% 4% 4% 4%
21% 21% 21% 26% 24% 24%
46% 46% 46% 46% 47% 47%
31% 30% 30% 24% 25% 25%
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań ZPB „Frotex" Z-O1
Rynek 6. Struktura zatrudnienia z uwzględnieniem poziomu wyksxtalcenia w latach 1995-2000r.
52
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 11.
W ocenie Zarządu udział pracowników z wykształceniem wyższym jest za
niski mimo tendencji zwyżkowej. Szczególnie duże zapotrzebowanie występuje
na absolwentów takich kierunków Sak obróbka chemiczna i mechaniczna
włókna , informatyka. Dużą wagę przywiązuje się w spółce do podnoszenia
kwalifikacji zatrudnionych czego wyrazem jest szereg kursów oraz kierowanie
pracowników na studia zaoczne i podyplomowe. Aby obliczyć średni poziom
wykształcenia pracowników ZPB „Frotex" S.A. zastosowano dwa wskaźniki;
1. wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia,
2. wskaźnik średniego potencjału wykształcenia.
Aby obliczyć wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia pomnożono
liczb pracowników poszczególnych poziomów wykształcenia na koniec
badanego okresu przez liczbę lat nauki właściwą dla danego poziomu
potencjał wykształcenia na koniec badanego okresu przez liczbę pracowników
na koniec tego okresu. Wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia wyraża
53
wielkość załogi w osobolatach nauki szkolnej, zaś wskaźnik średniego
potencjału wykształcenia przedstawia liczbę osobolat nauki szkolnej
przypadającej na jednego pracownika. Do obliczenia wskaźnika ogólnego
potencjału nauki przyjmuje się następujące mnożniki odpowiadające liczbie lat
nauki w poszczególnych poziomach wykształcenia:
1) wykształcenie wyższe 17
2) wykształcenie średnie 12
3) wykształcenie zasadnicze 11
4) wykształcenie podstawowe 8
Wyniki ogólnego i średniego potencjału wykształcenia dla pracowników
Zakładów Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. przedstawia poniższa tabela.
Jej wyniki potwierdzają opinię zarządu o zbyt małym zatrudnieniu osób z
wyższym wykształceniem, gdyż wskaźnik średniego potencjału wykształcenia
oraz jego dynamika od kilku lat pozostają na niezmienionym poziomie. Należy
również stwierdzić, że wskaźnik średniego poziomu wykształcenia od roku
1997 jest dość niski (10,7), gdyż osiąga poziom jedynie wykształcenia
zasadniczego.
Tabela 12. Wskaźnik ogólnego i wskaźnik średniego potencjału wykształcenia w latach 1995 - 2000 (w latach nauki szkolnej przypadający na jedną osobę)
Rok
WSKAŹNIK OGÓLNEGO POTENCJAŁU
WYKSZTAŁCENIA
WSKAŹNIK ŚREDNIEGO POTENCJAŁU
WYKSZTAŁCENIA
Poziom
Wskaźnik potencjału
Poziom
Wskaźnik potencjału
1995=100%Rok
poprzedni=100%1995=100%
Rok
poprzedni=100%
1995 17 273 100,0 - 10,3 100,0 -
1996 17 026 98,6 98,6 10,4 100,9 100,9
1997 16 701 96,7 98,1 10,7 103,8 102,9
1998 15 596 90,1 93,2 10,7 103,8 100,0
1999 14 369 83,2 92,3 10,7 103,8 100,0
54
2000 12 876 74,5 89,6 10,7 103,8 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabel nr 9 i nr 11.
4. Zaopatrzenie materiałowo-surowcowe.
Każde przedsiębiorstwo w trakcie swojej działalności zużywa surowce,
materiały, energię, części zamienne itp. W tej działalności stara się utrzymać
optymalny poziom zapasów, a ich zużycie jest ciągle uzupełniane nowymi
dostawami. Zespól działań planistycznych, organizacyjnych, ewidencyjnych i
analitycznych związanych z regulacją oraz sterowaniem strumieniami i
zasobami w całym procesie wytwórczym określany jest mianem gospodarki
materiałowej41. Gospodarka materiałowa odgrywa bardzo ważną rolę w
działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa, ponieważ wpływa zarówno na ilość
produkcji i jej jakość, a poprzez to na kształtowanie się kosztów i osiągany
zysk. Istota gospodarki materiałowej polega przede wszystkim na zaspokajaniu
potrzeb produkcyjnych przy jednoczesnej dążności do minimalizacji zużycia i
eliminacji wszelkich zakłóceń w przepływie materiałów i surowców we
wszystkich fazach procesu produkcyjnego42.
Do podstawowych surowców zużywanych w procesie produkcji w
Zakładach Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. należą:
bawełna,
przędza,
tkanina surowa,
barwniki i chemikalia,
41 Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek: Analiza ekonomiczno – finansowa firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000, s. 16942 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.46
55
Bawełna jest surowcem importowanym przez przedsiębiorstwo, głównie
ze Szwajcarii, a pochodzącym z krajów azjatyckich, między innymi z
Uzbekistanu, Turkmenistanu i Kazachstanu. Bawełna służy do produkcji
przędzy, z której następnie produkuje się wyroby finalne. ZPB „Frotex" posiada
własną przędzalnię w Podlesiu, która jest najbardziej zmodernizowanym
wydziałem w spółce i należy do najnowocześniejszych w Polsce. Zużycie
bawełny w procesie produkcji na przestrzeni lat 1995-2000 przedstawia
poniższa tabela:
Tabela13. Zużycie bawełny w latach 1995 - 2000 r.
LATA ZUŻYCIE W TONACH ZUŻYCIE W TYSIĄCACH ZŁ.
1995 2 547 14 443,0
1996 2 752 14 310,2
1997 3 095 18 150,1
1998 3 092 18 429,0
1999 3 161 21 231,3
2000 2 982 16 953,3
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych analitycznych ZPB"Frotex"
Przędza jako podstawowy materiał do produkcji jest produkowana przez
spółkę we własnej przędzalni. Jedynie przędza o bardzo wysokich parametrach
technologicznych jest zakupywana od innych producentów krajowych, głównie
w Zawierciu i Lubaniu. Jej wielkość kształtuje się na poziomie około 10%
ogólnego zużycia przędzy w procesie produkcyjnym w ciągu roku.
W skład kolejnej grupy surowców (chemikalia) wchodzą takie związki
jak kwasy, ług sodowy, woda utleniona, mydło w płynie oraz barwniki. Wartość
zużycia tej grupy surowców kształtuje się na poziomie około 8-9 mln. złotych
56
rocznie. Najmniejszy udział w grupie materiałów do produkcji ma tkanina
surowa, której roczne zużycie waha się w granicach od 400 do 500 tys. złotych.
5. Gospodarowanie majątkiem trwałym.
Środki trwałe stanowią podstawowy składnik potencjału wytwórczego
podmiotów gospodarujących i jako takie w zasadniczy sposób decydują o ich
możliwościach produkcyjnych43. Są także nośnikiem postępu technicznego i
unowocześniania organizacji produkcji. Środki trwałe mają charakter środka
substytucyjnego w stosunku do siły roboczej. Dlatego też ich stan i rozwój oraz
wartość techniczna i poziom wykorzystania są determinantami działalności
każdego przedsiębiorstwa. Majątek trwały jest zaangażowany w
przedsiębiorstwie przez okres dłuższy niż rok. Uczestnicząc w wielu cyklach
działalności stopniowo się zużywa i przenosi w ten sposób część swojej
wartości na wytworzone dobra i usługi. Jest mało elastyczny, gdyż nie można
go na bieżąco dopasowywać do poziomu wykorzystywanych mocy
produkcyjnych. Rozwój majątku trwałego odbywa się w długim czasie na
skutek długofalowych i strategicznych decyzji i wymaga zaangażowania dużych
kwot pieniężnych. Te cechy powodują, że jest on obarczony dużym ryzykiem.
Analiza ekonomiczna jest instrumentem wspomagającym proces decyzyjny w
zakresie inwestycji w majątek trwały, pozwala ocenić jego produktywność w
wymiarze długookresowym i operacyjnym.
Gospodarka środkami trwałymi obejmuje całość zagadnień techniczno -
organizacyjnych i ekonomicznych związanych z ich pozyskiwaniem, ewidencją,
wykorzystaniem, likwidacją i odtworzeniem. Celem gospodarowania środkami
trwałymi jest takie ich wykorzystanie aby przy najmniejszym ich zużyciu
43 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1998 s.193
57
osiągnąć optymalny efekt nie tylko w postaci jakościowo dobrej produkcji ale
także minimalnych kosztów44. Gospodarowanie środkami trwałymi rozpoczyna
się od momentu podjęcia decyzji o ich zakupie lub wytworzeniu we własnym
zakresie do momentu ich likwidacji.
Majątek trwały przedsiębiorstwa obejmuje trzy podstawowe grupy45:
rzeczowy majątek trwały, wartości niemateńalne i prawne, finansowy majątek
trwały. Zalicza się także do niego należności długoterminowe. Majątek trwały
można różnie sklasyfikować w zależności od przyjętego kryteńum. Kryterium
zastosowania dzieli go na majątek produkcyjny i finansowy zaś kryterium
prawa własności na własny i obcy.
Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza. się nabyte przez
przedsiębiorstwo prawa majątkowe, które nadają się do gospodarczego
wykorzystania. Do tej grupy zaliczamy między innymi prawo wieczystego
użytkowania gruntu, prawa autorskie, znaki towarowe, programy komputerowe
a także wartość firmy, która w tej grupie stanowi najważniejszy składnik. W
skład finansowego majątku trwałego wchodzą: papiery wartościowe, udziały i
akcje, lokaty kapitałowe oraz udzielone pożyczki długoterminowe.
Podstawowe znaczenie w strukturze majątku trwałego ma majątek
rzeczowy, a w nim środki trwałe gdyż obok ludzi są podstawowym czynnikiem
wytwórczym. Majątek rzeczowy jest podzielony na pięć grup (grunty własne,
budynki i budowle, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu,
pozostałe środki trwałe) a podstawą ich podziału jest klasyfikacja rodzajowa.
Każdy środek trwały spełnia w przedsiębiorstwie różne funkcje. Część
środków uczestniczy w podstawowej działalności i ma przeznaczenie
produkcyjne lub usługowe, a część obsługuje procesy pomocnicze. Są również
44 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.8245 Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek: Analiza ekonomiczno – finansowa firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000, s. 112
58
środki trwałe o charakterze nieprodukcyjnym. Wszystkie środki trwałe
charakteryzują się tym, że ich okres użytkowania jest dłuższy niż jeden rok, a
wartość początkowa wynosi co najmniej 3500,OOzł. W bilansie środki trwałe
są ujmowane w kwocie netto, która jest różnicą między wartością początkową
środka trwałego a jego dotychczasowym umorzeniem. Podstawowym
instrumentem analizy środków trwałych są wskaźniki ekonomiczne
charakteryzujące najogólniej efektywność gospodarowania tymi środkami. Są to
między innymi wskaźniki dynamiki i wskaźnik produktywności majątku
trwałego. Wskaźniki dynamiki pozwalają ocenić kierunek i tempo zmian w
strukturze środków trwałych zaś wskaźnik produktywności określa efekty
produkcyjne jakie można uzyskać z posiadanych zasobów środków trwałych w
określonym czasie. Wielkość strukturę oraz dynamikę majątku trwałego
4. Majątek finansowy 100,0 121,1 57,9 47,4 26694,7
Źródło: wszystkie trzy tabele zostały opracowane na podstawie tabeli Nr 14
1. W badanym okresie nastąpił wzrost nominalnej wartości majątku, przy
czym w większym stopniu zaobserwowano go w odniesieniu do
rzeczowego majątku trwałego.
2. Dominującym składnikiem majątku trwałego jest jego rzeczowy
składnik, którego udział systematycznie rośnie w czasie. Zwiększa się
zaangażowanie przedsiębiorstwa w wartościach niematerialnych i
prawnych, których udział jest coraz większy. Majątek finansowy oraz
należności długoterminowe nie stanowią istotnego składnika
majątkowego.
3. W strukturze rzeczowego majątku widoczna jest tendencja do:
a. zmniejszania się dominującego w 1995 roku udziału budynków i
budowli,
b. zwiększania udziału pozostałych środków trwałych.
Jest to zjawisko bardzo pozytywne albowiem widoczne jest zmniejszanie
się wartościowego wymiaru grupy budynków i budowli. Oznacza to, że nie
zmieniają się one w wymiarze ilościowym, a ich wartość zmniejsza się na
skutek corocznego umorzenia. Biorąc pod uwagę charakter działalności
przedsiębiorstwa należy ocenić taki fakt za prawidłowy. Zwiększanie się
wartości środków z grupy maszyny i urządzenia techniczne świadczy o
realizowanym w przedsiębiorstwie postępie technicznym oraz o ciągłych
procesach odnowy i modernizacji parku maszynowego. Jest to bardzo ważne
dla spółki, gdyż w modernizacji parku maszynowego i postępie
61
technologicznym firma upatruje swoją przewagę konkurencyjną. Od
nowoczesnej linii technologicznej zależy jakość produkowanych wyrobów.
4. Zauważyć można także bardzo korzystne zjawisko związane z
rozwojem materialnej bazy przedsiębiorstwa - świadczą o tym ponoszone
nakłady inwestycyjne. Inwestycje związane są z odtworzeniem i
rozbudową maszyn, urządzeń, środków transportu. Jest to niewątpliwie
tendencja pozytywna w rozwoju przedsiębiorstwa.
6. Postęp techniczno-produktowy
Jednym z podstawowych warunków ciągłej ekspansji przedsiębiorstwa
jak również zapewnienia sobie pozycji na rynku jest umiejętność podejmowania
optymalnych decyzji dotyczących rozwoju flamy i źródeł jego finansowania.
Trafność tych decyzji decyduje o konkurencyjności przedsiębiorstwa, o jego
udziale w rynku jak również o możliwości gromadzenia zysku. Wszystko to
dokonuje się w przedsiębiorstwie poprzez realizację określonych przedsięwzięć
rozwojowych. Przedsięwzięcia te wymagają zgromadzenia odpowiedniego
kapitału, a efekty z jego zaangażowania są widoczne dopiero po pewnym
czasie.
Przedsięwzięcia rozwojowe mogą dotyczyć zarówno zmian wielkości
produkcji, jej jakości i stli asortymentowej, obniżki kosztów, zmiany źródeł
zaopatrzenia i kierunków zbytu, jak też powiązań z innymi firmami, a także
wspólnych inwestycji, lokowania nadwyżek kapitału poza firmą macierzystą
czy też innych form działania46. Istnieje szereg rodzajów przedsięwzięć
inwestycyjnych. Wśród nich można wyróżnić47:
46 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” PWN Warszawa 1998r., s.18947 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r. s. 189 – 190.
62
1) inwestycje odtworzeniowe- polegające na zastępowaniu zużytych lub
przestarzałych urządzeń nowymi
2) inwestycje modernizacyjne- nastawione głównie na zmniejszenie
kosztów wytwarzania wyrobów i przeprowadzane zazwyczaj łącznie z
inwestycjami odtworzeniowymi,
3) inwestycje innowacyjne- służące modyfikacji wytwarzanych dotychczas
wyrobów,
4) inwestycje rozwojowe- obejmujące dwa rodzaje przedsięwzięć:
a) mające na celu zwiększenie szeroko rozumianego potencjału
produkcyjnego w znaczeniu wydajności parku maszynowego, rozwoju
sieci handlowej, zróżnicowania kanałów dystrybucji,
b) służące wdrażaniu do produkcji nowych wyrobów, lepiej
zaspokajających istniejące potrzeby potencjalnych nabywców lub
powodujących powstawanie nowych, dotychczas nie znanych potrzeb
5) inwestycje strategiczne o charakterze defensywnym, ofensywnym i
defensywno - ofensywnym,
6) inwestycje dotyczące ustroju społecznego- służące zapewnieniu
możliwie najlepszych warunków personelowi fumy, zarówno w czasie
peacy, jak i poza nią,
7) inwestycje dotyczące interesu publicznego- obejmujące m.in. wydatki
związane z ochroną środowiska naturalnego, tworzeniem funduszy
służących finansowaniu badań naukowych, szeroko rozumianym
mecenatem przedsiębiorstw w dziedzinie kultury, edukacji itp.
Nie wszystkie wyżej wymienione rodzaje inwestycji przynoszą
przedsiębiorstwom bezpośrednie korzyści. Niektóre z nich są realizowane
zgodnie z przepisami prawa np. inwestycje związane z ochroną środowiska,
63
niektóre zaś służą dobremu wizerunkowi firmy. Spośród wszystkich inwestycji
najważniejsze są te, które gwarantują rozwój przedsiębiorstwom, kształtują
możliwości produkcyjne i determinują przyszłą pozycje na rynku.
Konieczność odejmowania różnego rodzaju inwestycji dostrzeżono również w
ZPB „Frotex" S.A. w Prudniku. Podejmowane decyzje inwestycyjne dotyczyły
głównie postępu techniczno produktowego jak również działań związanych z
ochroną środowiska. naturalnego. W 1996 roku doprowadzono oczyszczalnię
ścieków do pełnej zdolności technologicznej, którą oddano do użytku w 1995
roku. Efekt ekologiczny uzyskano we wrześniu 1996 roku, dzięki czemu
możliwe było przywrócenie życia biologicznego w sąsiedniej rzece, co
spowodowało zaliczenie jej do II klasy czystości. Ogólne nakłady na tę
inwestycje wyniosły 5 765 tys. zł. Osiągnięcie efektu ekologicznego uwolniło
Spółkę od zagrożenia związanego z naliczeniem kar na rzecz Wydziału
Ochrony Środowiska w kwocie 2 mln zł, jak również od innych negatywnych
konsekwencji związanych z natychmiastową wymagalnością zwrotu
zaciągniętych pożyczek z funduszy celowych. Niezaprzeczalnym faktem było
zaprzestanie postrzegania Frotexu jako największego „truciciela" środowiska.
Rok 1996 to okres zakończenia modernizacji Wydziału Przędzalni w Podlesiu.
Inwestycja ta kosztowała 4 298 tys zł. Efekty jakie uzyskano w jej wyniku to:
- wzrost produkcji przędzy ze 190 ton średnio w miesiącu przed modernizacją
do 230-250 ton miesięcznie po modernizacji
- spadek kosztów jednostkowych średnio 0 około 4%
- wzrost udziału ( tańszej od kupowanej z zewnątrz) przędzy własnej z 72,7%
do 91,3%
- znaczna poprawa jakościowa produkowanej przędzy
- zdecydowana poprawa warunków pracy poprzez likwidację zapylenia
W roku 1997 podjęto szereg działań w zakresie unowocześnienia i rozszerzenia
asortymentu produkcji. Wprowadzono do produkcji szereg nowych
64
asortymentów między innymi tkanin obrusowych Ewita, tkanin ścierkowych
Kiwi, tkanin płaszczowych frotte Pegaz oraz tkanin ręcznikowych frotte
Tulipan, co było możliwe dzięki poczynionym inwestycjom. W tymże roku
wprowadzono nową technologię wykończenia tkanin frotte, zmiękczając je na
suszarce ramowej, uzyskując lepszą kolorystykę i uchwyt tkaniny. Równolegle
do prac nad nowymi asortymentami, wprowadzono w przedsiębiorstwie wiele
nowości wzorniczo - kolorystycznych. W 1997 roku wykonano łącznie 360
nowych wzorów. W ostatnim kwartale omawianego okresu rozpoczęto prace
nad wdrożeniem do produkcji tkaniny drelichowej z wykończeniem niepalnym i
antyelektrostatycznym oraz przędz mieszankowych z udziałem włókna
wiskozowego modalnego, przeznaczonych na osnowy pętelkowe w celu
podniesienia walorów użytkowych, tj. wodochłonności i wybarwienia.
W roku 1997 nakłady inwestycyjne wyniosły 2 357 tys zł., z czego za
zakupy maszyn i urządzeń wydatkowano 1 161 tys zł. Do najważniejszych
realizowanych w tym czasie przedsięwzięć należały:
• budowa składowiska żużla
Konieczność jego budowy wynikała z decyzji Wydziału Ochrony Środowiska
Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, na mocy której zakład został zobowiązany do
właściwego zagospodarowania i eksploatacji żużla i odpadów. Budowa
składowiska pozwoliła na uniknięcie przewidzianych kar za zatruwanie
środowiska.
• zakup wybijanki kart żakardowych
Inwestycja ta miała charakter odtworzeniowy. Stan techniczny posiadanych
wybijanek był bardzo zły, czego wynikiem była duża awaryjność.
• zakup fulardu zimnozwojowego
65
Fulard przeznaczony został na Wydział Wykańczalni i umożliwił osiągnięcie
następujących efektów:
- dał możliwość barwienia krótkich serii produkcyjnych, co spowodowało
obniżenie kosztów,
- wyeliminował z procesu barwienia sól kuchenną, co miało upływ na
uciążliwość ścieków,
- pozwolił na zmniejszenie zużycia pary wodnej w procesie barwienia oraz
uzyskanie dobrego jakościowo wybarwienia.
• zakup suszarki EB-60
Potrzeba zakupu suszarki wiązała się z potrzebą produkcji wyrobów
tamblowanych. Badania marketingowe wykazały wzrost zainteresowania rynku
tkaninami frotte zmiękczonymi w procesie tamblowania.
• modernizacja Wydziału Konfekcji
Modernizacja tego wydziału wiązała się z zakupem automatów do rozkroju i
obszywania poprzecznego ręczników. Zlecono także opracowanie koncepcji
nowej organizacji pracy wydziału. Efektem inwestycji była poprawa organizacji
pracy i zmniejszenie stanu zatrudnienia.
• zakup oprogramowania i sprzętu komputerowego
Wdrożone zostały programy TETA- System Finansowo-Księgowy i System
Gospodarka Materiałowa. Opracowany został harmonogram i rozpoczęto
wdrożenie systemu TETA- Techniczne Przygotowanie Produkcji. Uruchomiona
została także sieć komputerowa na Wydziale Przędzalni w Podlesiu.
Do ważniejszych inwestycji w 1998 roku należały:
• zakup kolejnego fulardu zimnozwojowego
Była to inwestycja o wartości 1 141 830 zł.
• zakup maszyn konfekcyjnych
66
Inwestycja ta związana była z modernizacją Oddziału Szwalni na Wydziale
Konfekcji i spowodowała poprawę jakości, zmniejszenie usług powierzanych
podwykonawcom, zmniejszenie zatrudnienia i wprowadzenie systemu
czterobrygadowego. Realizacja tej inwestycji pozwoliła na zastąpienie
pojedynczych główek szyjących automatycznymi maszynami do cięcia
wzdłużnego oraz szycia wzdłużnego i poprzecznego.
Wartość inwestycji- 2 062 328 zł.
• zakup skręcarek dwuskrętowych oraz zdwajarki
Była to inwestycja odtworzeniowa polegająca na wymianie starych, zużytych,
energochłonnych maszyn. Pozwoliła na
- uruchomienie czterobrygadowego systemu pracy, - zmniejszenie zatrudnienia,
- unowocześnienie parku maszynowego,
- zastąpienie 18 starych maszyn siedmioma wydajnymi skręcarkami i jedną
zdwajarką,
- obniżenie ilości przędzy resztkowej przez dokładne odmierzanie przędzy
w procesie przewijania i skrecania.
Wartość inwestycji- 3 612 424 zł.
• zakup wybijanki kart żakardowych
Była to inwestycja odtworzeniowa polegająca na wymianie starych zużytych
wybijanek produkcji bułgarskiej. Zakup nowej maszyny umożliwił
wyeliminowanie błędów w perforacji wzorów, prawidłową i terminową pracę w
zakresie odtworzenia i bicia wzorów jak również na wyeliminowanie błędów
podczas cyklu produkcyjnego, a tym samym na poprawę jakości wyrobów.
Wartość inwestycji 127 555 zł.
• zakup krosna gładkiego
67
Zakupiono krosno włoskiej firmy Somet wraz z maszyną żakardy firmy Staubli.
Pozwoliło to uruchomić kolekcję produkcji obrusowej odpasowanej na bazie
wzorów Frankla tj. kolekcji ekskluzywnej o bardzo wysokiej jakości. Na
dotychczasowym parku maszynowym produkcja tego typu wyrobów nie była
możliwa.
Wartość inwestycji- 580 790 zł.
W 1998 roku zmodernizowano sklep firmowy poprawiając jego wystrój i tym
samym podnosząc standard obiektu. Lata 1999 i 2000 były kolejnym okresem
realizacji programu inwestycyjnego firmy stanowiącego część programu
strategicznego. Nakłady rzeczowe na inwestycje poniesione w tym okresie
wyniosły 19,4 mln zł.
Do najważniejszych przedsięwzięć inwestycyjnych zrealizowanych w tych
latach należą:
• zakup przewijarek
• zakup krosien z maszynami żakarda
• zakup klimatyzacji i budowa kompresorowni
• zakup snowadła
• zakup aparatów barwiarskich
• inwestycje w rozwój sprzedaży i sieć dystrybucji
Inwestycje realizowane w ZPB „Frotex" S.A. są wynikiem planowania
strategicznego mającego na celu skuteczna walkę z konkurencją oraz
umocnienie pozycji rynkowej firmy. Dotychczasowe działania pozwoliły firmie
na wzrost udziału w rynku, wzrost poziomu konkurencyjności oraz na obniżenie
kosztów produkcji. Firma realizując przyjętą strategię stała się wiodącym
producentem przemysłu włókienniczego w Polsce.
68
7. System organizacji i zarządzania
Przedsiębiorstwo jest instytucją składającą się z wielu elementów
powiązanych z sobą w ten sposób, że przyczyniają się one do jej powodzenia,
do osiągnięcia celu, jaki sobie stawia48. Sposób ich połączenia może być
rozpatrywany z punktu widzenia różnych elementów i powiązań występujących
między nimi. Do najważniejszych powiązań w strukturze organizacyjnej należą
powiązania między ludźmi, pracownikami, którzy zajmują różne stanowiska i
wchodzą w skład różnych komórek organizacyjnych. Czynnikami, które
kształtują powstawanie struktury organizacyjnej jest podział pracy jak również
złożoność i wzrost danego przedsiębiorstwa.
Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa przedstawiają zazwyczaj
ROZDZIAŁ I. ANALIZA EKONOMICZNA JAKO FUNDAMENT SPRAWNEGO ZARZĄDZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM.....................................................................................................................................5
1. Pojęcie, przedmiot i elementy składowe analizy ekonomicznej................................................................52. Przedmiot i rodzaje analizy.......................................................................................................................63. Materiały źródłowe służące do oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa..............................144. Źródła i metody badań w analizie ekonomicznej....................................................................................155. Sposoby prezentacji wyników analizy ekonomicznej..............................................................................266. Etapy i fazy analizy ekonomicznej...........................................................................................................297. Rola i znaczenia analizy ekonomicznej...................................................................................................35
1. Dynamika, wielkość i struktura produkcji..............................................................................................402. Podstawowe czynniki produkcji..............................................................................................................483. Wielkość i struktura zatrudnienia...........................................................................................................484. Zaopatrzenie materiałowo-surowcowe...................................................................................................555. Gospodarowanie majątkiem trwałym.....................................................................................................576. Postęp techniczno-produktowy................................................................................................................627. System organizacji i zarządzania............................................................................................................698. Rynki zbytu.............................................................................................................................................79