Öz: Bu çalışmanın amacı Türkçe öğretmen adaylarının (estetik öznelerin) kendilerine gösterilen resimler (estetik nesne) karşısındaki tavırlarını ve beğeni düzeylerini tespit etmek ve değerlendirmektir. Araştırma nitel ve nicel araştırma tekniklerinin bir arada kullanıldığı karma yöntemle yapılmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda tarama modeli; nitel boyutunda ise olgubilim deseni kullanılmıştır. Çalışma grubunu Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü son sınıfında öğrenim gören 74 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Araştırmanın nicel verileri araştırmacılar tarafından hazırlanan Estetik Beğeni Anketi; nitel verileri ise Estetik Değerlendirme Formu aracı- lığıyla toplanmıştır. Çalışmanın sonucunda öğretmen adaylarının sanat eseri karşısında, estetik tavır olarak düşünsel-bilgisel bir tavrı benimsedikleri; Türk klasik ve modern re- sim sanatını, Batı klasik ve modern resim sanatına göre daha çok beğendikleri anlaşıl- mıştır. Anahtar Kelimeler: estetik, duyuş, analiz. An Analysis of Aesthetic Feeling Abstract: The aim of this research is to identify and evaluate attitudes of Turkish teacher candidates towards the aesthetic object and their levels of appreciation. The method of the study is mixed design that it includes qualitative and quantitative approaches together. Scanning technique at the quantitative approach and phenomenology technique at the qualitative approach were used. The sample of study consisted of 74 students who study in the Department of Turkish Education at the Kâzım Karabekir Education Faculty. The quantitative data of study were used with “The Survey of aesthetic appreciation” prepared by the researchers and the qualitative data of the study were obtained from “The Form of aesthetic evaluation.” Opinions Related to Cooperative Working that it is consisted of three open-ended questions and it interrogates opinions of teacher candidates related to cooperative working. As a result of the study, it was understood that Turkish teacher candidates adopt a philosophical-aesthetic attitude related to work of art; they like Turkish classical and modern painting art more than Western classical and modern painting art. Keywords: aesthetic, feeling, analysis. Bir Estetik Duyuş Analizi *) Arş. Gör., Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı ([email protected]) **) Arş. Gör. Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı ([email protected]) ***) Doç. Dr. Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı ([email protected]) Oğuzhan SEVİM (*) Emel HİSARCIKLILAR (**) Nesrin FEYZİOĞLU (***) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (3): 41-57
18
Embed
An Analysis of Aesthetic Feeling - Acar Index · 2015. 2. 13. · Abstract: The aim of this research is to identify and evaluate attitudes of Turkish teacher candidates towards the
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Öz: Bu çalışmanın amacı Türkçe öğretmen adaylarının (estetik öznelerin) kendilerine gösterilen resimler (estetik nesne) karşısındaki tavırlarını ve beğeni düzeylerini tespit etmek ve değerlendirmektir. Araştırma nitel ve nicel araştırma tekniklerinin bir arada kullanıldığı karma yöntemle yapılmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda tarama modeli; nitel boyutunda ise olgubilim deseni kullanılmıştır. Çalışma grubunu Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü son sınıfında öğrenim gören 74 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Araştırmanın nicel verileri araştırmacılar tarafından hazırlanan Estetik Beğeni Anketi; nitel verileri ise Estetik Değerlendirme Formu aracı-lığıyla toplanmıştır. Çalışmanın sonucunda öğretmen adaylarının sanat eseri karşısında, estetik tavır olarak düşünsel-bilgisel bir tavrı benimsedikleri; Türk klasik ve modern re-sim sanatını, Batı klasik ve modern resim sanatına göre daha çok beğendikleri anlaşıl-mıştır.
Anahtar Kelimeler: estetik, duyuş, analiz.
An Analysis of Aesthetic FeelingAbstract: The aim of this research is to identify and evaluate attitudes of Turkish
teacher candidates towards the aesthetic object and their levels of appreciation. The method of the study is mixed design that it includes qualitative and quantitative approaches together. Scanning technique at the quantitative approach and phenomenology technique at the qualitative approach were used. The sample of study consisted of 74 students who study in the Department of Turkish Education at the Kâzım Karabekir Education Faculty. The quantitative data of study were used with “The Survey of aesthetic appreciation” prepared by the researchers and the qualitative data of the study were obtained from “The Form of aesthetic evaluation.” Opinions Related to Cooperative Working that it is consisted of three open-ended questions and it interrogates opinions of teacher candidates related to cooperative working. As a result of the study, it was understood that Turkish teacher candidates adopt a philosophical-aesthetic attitude related to work of art; they like Turkish classical and modern painting art more than Western classical and modern painting art.
Estetik Nedir?Estetik,günlükkonuşmalarımızda sıkçakullandığımızvehızlıbir şekilde içselleş-
tirdiğimizbirkavramdır.Günümüzdeoldukçayaygınbiralandakullanılmasınarağmenestetikkavramınınneyikastettiğiyadakarşıladığıtamolarakbilinmemektedir.Herhangibir nesne karşısında estetik değerlendirmesinin yapılması kavramın ne kadar hızlı birşekildeiçselleştirildiğinigösterdiğigibiherbeğenilenvehoşagidenşeyiestetik olaraktanımlamakgibiucuaçıkveçerçevesizbirdüşünceyideortayakoymaktadır.Aslındaçevremizdekarşılaştığımıznesnelereestetik ifadesini “o anda ruhumuzdabeliren çoş-kunluğu” (Adalan,1937:22)anlatmakiçinkullanırız.Bunesnelerinherbirihoşagiden,beğenilenolmalarıyanındabizimiçingüzeldirler.
1. Estetik Olarak “Güzel” Nedir?Estetiğinkonusugüzelyargısıdır.Estetik,felsefibirterimolarakkullanılacaksaanla-
mınındaaçıkbirşekildeortayakonulmasıgerekir.Hoşagidenbirdavranışıniyiolması;hattagüzelilekesişmesi,herzamaniyiningüzelyadagüzeliniyiolacağınıgöstermez(Kagan,1992).Yineaynışekildebirnesneninekonomik,dinsel,ahlakivemaddiaçılar-dan tatmin edebilirliği de o nesneningüzel olduğunugöstermez.Estetik öznelerin birestetiknesnehakkındakiyargılarınıbuşekildeonlarınsözkonusuestetiknesnedenfaydabekleyenanlayışlarıbelirleyemez.Estetiktavır,çıkarilişkisindentamamensoyutlanmasıgerekenbir tavırdır.Buyüzdenöznenin sanat yapıtı hakkındahangigerekçeylegüzelyargısınavardığıönemlidir.
zelileilgilitakındıklarıfarklıtavırlargöstermektedir.Sokrates’indiyolaglarında“Güzelnedir?”sorusuylaaçtığıtartışmavebusorununcevabınıverememesigüzelkavramınınsorgusununbaşarısızlığınıgösterir.SonuçtaSokrat“Güzelşeylerzordur.”deyipkonuyukendi dünyasında bitirmiştir (Jimenez, 2008: 153). Lalo’ya (2004: 74) göre ise güzeldenilen şey, zevkinkontrolündengeçmiş, zahmetsizce, asgarivasıtalarlaazamiverimitemineden,zihninkavradığıahenktir.
GüzelinneolduğuhususundagörüşbelirtenlerdenbirideantikçağfilozoflarındanPlaton’dur.Platon’nungüzellikleilgiliilerisürdüğüdüşünceler,birçokfilozoftarafındantartışılmışolupgünümüzestetiğindehâlâetkisinigöstermektedir.Platon’agöreduyularlaalgıladığımız varlıklar bu dünyaya ait varlıklar olup geçicidirler ve bizemutlak olanıveremezler.Duyularlaalgıladığımıznesnelerinyanındabirdeduyularlaalgılayamadığı-mız,sadecedüşünceylekavrayabildiğimizidealarvardırkibunlaryalnızcaidealarâle-mindebulunur.İdea,mutlakolanınbilgisidir.“YinePlaton’daiyi,güzel,vedoğruaynışeylerdir” (Bozkurt,2004:89).Güzellik ile ilgilidüşünceleriniortayakoyandiğerbirfilozofiseAristoteles’tir.Aristoteles,algıdabirliğe,bütünlüğeveuyumabağlıolarakbirgüzellikanlayışıortayakoymayaçalışmaktadır(Tunalı,1989:213).Güzelliği,birestetikterimiolarakkullananilkisimiseKant’tır.Kant,beğeniyargısınıngüzeldiyeyargıladığışeyeyadanesneyeilişkinbirilgiiçermesininsözkonusuolmadığınısöylemiştir(Kula,2008:239).Kant’ınestetikyargıüzerineyaptığıçözümlemelerneticesindegüzelileiyi kavramları birbirinden ayrılmışveortaya salt bir estetikkavramıolangüzel çıkmıştır(Bozkurt,2004:128).Kant,estetikyargıdabulunurkenöznenin,etkisialtındakaldığıtümdışetkenleridışarıdabırakmıştır.
“Sanat;gerçekdünyadakigüzelliğe ilişkinbirgörüşolarakortayaçıkar, tasarımla-rıngörüngülerdekigüzelinözellikleriniortayakoyupvurgular,onlarıninsanüzerindekietkisiniarttırır,insanda,yaşamdakigüzelliğidahaderindentanıyıpkavramayetisiniveondanhazduymagerekliliğinioluşturur” (Ziss,2009:167-168).Sanatsadeceyaşamdakigüzelliği gösterdiği için değil, gerçeklikteki herhangi bir olayı, ne kadar çirkin olursaolsun,güzellikle,sanatsalbiryolladilegetirdiğiiçingüzeldir.
Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (3): 41-5744 /
Estetik tavır alma ilk planda duyusal bir olay olarak görülür. “Çünkü, duyular işekarışmadanbuyaşantılarınhiçbirimeydanagelemez”.Birresmiseyretmekgörmeduyu-suylailgiliolduğugibi,birmüzikyapıtınıdinlemekdeişitmeduyusuylailgilidir.“Bunabakarak,estetiktavıralmanınözellikledegörmeveişitmeduyularınadayandığınısöyle-yebiliriz”(Tunalı,1989:31-32).
Sanateseriniönemlikılannedenveetkiler,estetikalımlayıcıyıestetiknesnehakkındabirdeğerlendirmeyapmayaiter.Estetiközneestetiknesneyleilgilideğerlendirmelerdebulunduğuzaman“Resimgüzeldir.”yada“Romançokuzunbirtürdür.”gibiyargılar-dabulunabilir.Resimgüzeldir,yargısınıinceleyelim:Buyargıdaikisözcükarasındakiilişkidenbahsedilir.Busözcükler“resim”ve“güzel”sözcükleridir.Resimherhangibirvarlık iken estetik öznenin ona yüklediği değer ile anlam kazanarak bir yargı içerisi-nekatılır.“Güzel”sözcüğüisebirdeğerlendirmesüreciningöstergesidir.Resimüzerineyüklenendeğerilebirlikte“Resimgüzeldir.”yargısıartıkestetiközneninbeğenisiniifadeedenestetikbiryargıdır.Öyleysebeğeni;gerçekliktekiolaylarıvesanatyapıtlarınıherşeyden önce, güzel ve çirkin açısından estetik bir yolla değerlendirme yetisidir (Ziss,2009:209).
1.2. Estetik ve EğitimÜlkemizdeestetikalımlayıcı,estetiknesne,estetikyargıgibikavramlarıntartışılması
veincelenmesisadeceözelbiralanınkonusuolarakdeğerlendirilmiştir.Fakatestetiğinilköğretimdenyükseköğretimekadarhattagünlükhayattadahisıkçakarşılaşılanbirolguolması,bukavramınherdüzeydeelealınıp incelenmesinizorunlukılmaktadır.Estetikkonusunun özel bir alanmış gibi algılanması ilk, orta ve yükseköğretim kurumlarındaöğrenimgörenöğrencilerinyadaonlarıneğitimfaaliyetlerinerehberlikedenöğretmenle-ringüzellikalgılarınınönemsizolduğuanlamınagelmez.Tümbuöğretimkurumlarındagörevalanveyaalacakolankişilerinestetiknesnekarşısındakitavırları,estetiknesneyigünlükhayattadoğrubirşekildeanlamlandırmadaveaktarmadaetkiliolacaktır.
Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (3): 41-5746/
Oğuzhan SEVİM Emel HİSARCIKLILARNesrin FEYZİOĞLU
Schiller güzellik aracılığıyla eğitimin, duyarlı devleti geçmeyi; dürtülere akılcı birbiçimdehâkimolunarakestetikdevleteulaşmayısağlayacağınısöyler.Sanatlar,müzik,resim,şiireğitiminegiriş,bireyingelişmesinikolaylaştırır.Schillerözerksanatsalyaratı-nıntoplumundeğişimindebirunsurolduğunudüşünür(Jimenez,2008:123-124).
Bilineneneskisanatdallarındanbiriolanresimsanatı,milattanöncekidönemlerdeinsanoğlunun,evrenianlamlandırmaçabasınınbirürünüolarakortayaçıkmış,dahasonrakarşılaştığı olaylar ve durumlar karşısındaki duyguvedüşüncelerini yansıtmavasıtasıgörmüşvegünümüzdedemodernresimle insanın içdünyasınayönelmiştir. İnsanlarınetraflarındaolupbitenlerianlamalarındaençokişekarışanduyularıolangörmeduyusu,resimsanatınınenönemliunsurlarındandır.
Bu çalışmada öğretmen adaylarının yani estetik öznelerin sanat eserine karşı bilgiedinmekisteyenbilgiselbirtavırlamı,onunmaddideğeriyleilgilenenpratik-ekonomikbirtavırlamı,busanateserlerininkendikültürelveahlakideğerlerineuygunolupolma-dığınısorgulayanbirtavırlamı,yoksasanateserineherhangibirsorusormadansadeceondanhoşlanmakveestetikbirhazduymakiçinmitavıraldıklarıtespitedilmeyeçalışıl-mıştır.Ayrıcaestetikeğitimialanöğretmenadaylarıylaalmayanöğretmenadaylarıara-sındaestetikbeğenipuanlarıarasındaanlamlıbirfarklılığınolupolmadığınabakılmışveöğretmenadaylarınınTürkklasik-modernveBatıklasik-modernresimlerineverdikleribeğenipuanlarıarasındakiilişkilerdeincelenmeyeçalışılmıştır.Buamaçdoğrultusundaaşağıdakisorularayanıtaranmıştır:
2.3. Verilerin Toplanması ve AnaliziAraştırmanınnicelboyutuiçinveritoplamaaracıolarak1’den5’ekadarderecelen-
dirilmişolanLikertTipiölçekkullanılmıştır.Anketlerdeöğrencilerdenkendilerinegös-terilentoplamyirmiresminherbiri içinbelirtilenpuanaralıklarından(1,2,3,4ve5)biriniseçmeleriistenmiştir.Bupuanaralıklarınınkarşlıklarıise1) Hiç beğenmedim, 2) Beğenmedim, 3) Kararsızım, 4) Beğendim, 5) Çok beğendimşeklindedir.Biröğrencinin“EstetikBeğeniAnketi”ndenalabilceğiendüşükpuan20,enyüksekpuanise100’dür.
Çalışmanınnitelboyutundaiseöğrencilerinkendilerinegösterilenherbirresmide-ğerlendirebilmelerineimkântanıyan“EstetikDeğerlendirmeFormu”kullanılmıştır.De-ğerlendirmeFormu’ndaöğrencilerherbirresimiçinayrılanboşluklararesimlerleilgilideğerlendirmelerini yazmışlardır.Öğretmen adaylarının bu yargıları, ilgili literatürden(Tunalı,1989)yolaçıkılarakdüşünsel-bilgisel,ekonomik,maddi,kültürel,ahlaksal,din-selvesaltestetikyargıbaşlıklarıaçısındandeğerlendirilmiştir.
ÖğretmenadaylarınınestetiknesnekarşısındakitavırlarınıölçmekvedeğerlendirmekiçinyararlanılanTürkveBatı resimsanatlarınınklasikvemoderndönemlerineait20resimkullanılmıştır.Bu resimler sanat tarihinde yer almış önemli ressamların eserleriarasındanseçilmiştir.Araştırmadakullanılanresimlerinisimleri,aitolduklarıressamlarvedönemleriTablo1’degösterilmiştir.
Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (3): 41-5748 /
3.1. Öğretmen adaylarının Türk klasik-modern ve Batı klasik-modern resimlerine yönelik beğeni puanları arasındaki ilişkiler
Gadamer’egörebizetarihselaçıdanuzakolanbireserianlamada,eserdeifadeedilengeçmişveeserinaitolduğudünyayıtarihselolarakyenidenyapılandırmadandahafazlasısözkonusudur.Klasik eser tarihemalolmasına rağmenbir şekildeherdönemgüncel
3.2. Estetik eğitimi alan öğretmen adaylarıyla estetik eğitimi almayan öğretmen adaylarının estetik nesneye (klasik ve modern resimlere) yönelik beğeni puanlarının karşılaştırılması
masınınise69,15olduğugörülmektedir.Ortalamalararasındakiyaklaşık5puanlıkfark,estetikeğitimialmışöğretmenadaylarınınestetikeğitimialmamışöğretmenadaylarınagörekendilerinegösterilenTürkklasik-modernveBatıklasik-modernresimlerinidahaçokbeğendikleriniişaretetmektedir.Buikigrubaaitbeğenipuanlarınınortalamalarıkar-şılaştırıldığında ise istatistikselolarak (t:3,296;p: ,00)estetikeğitimialmışöğretmenadaylarılehineanlamlıbirfarklılığınolduğuanlaşılmaktadır.
3.3. Öğretmen adaylarının estetik nesneye yönelik tavırlarına etki eden etmenler
Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (3): 41-5752/
Oğuzhan SEVİM Emel HİSARCIKLILARNesrin FEYZİOĞLU
Tablo 8 incelendiğinde öğretmen adaylarının (estetik öznelerin) estetik nesne ko-numundaki klasik vemodern resimlere yönelik beğenilerini etkileyen etmenler ortayakonulmayaçalışılmıştır.Öğretmenadaylarınınsanateserlerineyönelikestetikdeğerlen-dirmelerinden yola çıkılarak yapılan analizde estetik öznelerin beğenilerine etki edenfaktörlerindüşünsel-bilgisel,saltestetik,kültürel,maddi,dinsel,ahlaksalveekonomikdeğerlerolduğubelirlenmiştir.
Katılımcı44:“Resimdebirrenkuyumsuzluğu,gözehitapediştebireksiklikhâ-kim.Anlatılmakistenendahagüzelbirşekilde,renktonlarıylauyumluvecanlıbirşekildeverilebilirdi.”Katılımcı53:“Çokgerçekçibirresim.Batı’nınmimesisanlayışınıoldukçaiyiyansıtıyor.Derinlikalgısıhoşbirduygubırakıyor.”Katılımcı 72: “Emekçi çocukları ve çocuk istismarını bu resimde görebiliriz.Zenginçocuğunşımarıklığıveemekçiçocuğunağırbaşlılığıvar.”
Ekonomik tavır: Estetiköznenin,estetiknesneyeyönelikgüzellikalgısınıoestetiknesneninparasaldeğeribelirliyorsaestetiközneninsanatyapıtınakarşısergilemişolduğubutavırekonomiktir.ÖrneğinestetiközneninMonaLisatablosunuparasaldeğerindenötürügüzelbulmasıekonomikbirtavırdır(Tunalı,1989:24).Buçalışmadaestetiközne-lerinçokazbirbölümükendilerinegösterilenresimleriparasaldeğerlerindenyolaçıka-rakdeğerlendirmişlerdir:
Maddi tavır: MadditavraörnekolmasıbakımındanMonaLisatablosunudeğerlen-direlim:EstetiköznebirsanateseriolanMonaLisatablosunuresimdekiMonaLisa’nınkadınsalyönlerindenhareketlebeğenirveonugüzelolarakdeğerlendirirse,sanateserinemaddibirtavırlayaklaşmışolur.Buçalışmadayinekatılımcılarınçokazbirbölümües-tetiknesnekonumundakiresimleremaddibirtavırlayaklaşmışladır:
Salt estetik tavır: Kant’agöreestetikyaşantınıntemelögesibeğeniyargılarıdır.Var-lıkları bir araç olarak görmek yerine, başlı başına bir değer olarak kabul etmek aklınönemliyetilerindenbiridir.Estetikyaşantınınözünü,hiçbirpratikamaçgözetmeden,yal-nızcahayranlıkduygusuyladoğayıseyretmek,pratikçıkarlarlabirlikteahlakiyargılarıvekuramsalçözümlemeyidedışarıdabırakanbiruzaktanseyretmeilişkisioluşturur(Boz-kurt,2004:40).Buseyretmeilişkisiöznenin,estetiknesnehakkındagüzel yargısınavar-masınayardımeder.Güzel,nesneniniçeriğindevenesneninkendisindevardır.Özneninduyularındakigüzeliseözneninbeğenidüzeyiyadayetisidir.Dolayısıylaözne,güzeleilişkinkendiduyusaledimindekidışsalöznelliğindenarınmalıdır. İlgiveçıkarlarındanarınaraksaltözneolabilmelidir(Kula,2010:157).Buçalışmadakatılımcılarınönemlibirbölümününsanateserinesaltestetikbirtavırlayaklaştıklarıgörülmüştür.
Katılımcı16: “Resmi anlayamadım.Ancak çokbeğendiğimi ifade edebilirim.Sanırımsadecebeğendimdemeyedehakkımvardiyedüşünüyorum.”Katılımcı19:“Neanlatmakistediğinianlamadım.Resmihiçbeğenmedim.”Katılımcı22:“Buresmiçokseviyorum;amanedeninibilmiyorum.”
AraştırmayakatılanöğretmenadaylarınınkendilerinegösterilenTürkmodernvekla-sikdönemlerineaitresimleriBatımodernveklasikdönemlerineaitresimleregöredahaçokbeğenmeleri, onların estetiknesnekarşısındagenellikledüşünsel-bilgisel bir tavırsergilediklerinigöstermektedir.Öğretmenadaylarınınresimlerleilgilideğerlendirmele-rinebakıldığındaresimlerinsanattarihiboyutuüzerindedurduklarıgörülmüştür.Çalış-mada,öğretmenadaylarınınyaklaşık%55’ininestetiknesnekarşısındadüşünsel-bilgiseltavrıbenimsedikleritespitedilmiştir.
Öğretmen adayları,Batımodern resimleriniBatı klasik resimlerine göre daha çokbeğenirken,TürkmodernresimleriniTürkklasikresimlerinegöredahaazbeğenmişler-dir.YaniöğretmenadaylarınınTürkresimsanatıileBatıresimsanatıarasındakibeğenifarkınısağlayantemelunsur,onlarınTürkklasikresimlerinidiğerlerinegöredahaçokbeğenmeleridir.ÇünküTürkmodernveBatımodernresimlerininbeğenipuanıortalama-larıarasındaanlamlıbirfarklılıkyoktur.