8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
1/23
TUGAS RESUME PAPER INTERNATIONAL
TAMBANG BAWAH TANAH
Alfi Rahman
2013/ 1302663
D!"n P"n#am$%
D&!' Bam(an# H"&i)a*i+ MT
,URUSAN TE-NI- PERTAMBANGAN
.A-ULTAS TE-NI-
UNIERSITAS NEGERI PADANG
2016
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
2/23
STUDI KASUS LONGSORAN – MENINGKATKAN PEMAHAMAN TERHADAP
PERILAKU SESAR BESAR (MAJOR FAULT) DAN INTERAKSINYA TERHADAP
PENYANGGA
Mount Isa Mines, Xstrata Copper, Mount Isa, Queensland, Australia
A. Pendahuuan
!. Ta"#an$ Te"#a$a – #a$%an Sea&an
L'n$'an &e*ad% +e&%+a ,'e eha#%%&a% ,ada a+e u&a"a Han$%n$-a
Len (HL) ,ada u#e/e 01B. L'n$'an &e*ad% daa" &%$a &aha, ea"a e+%&a
2 *a"3 d%"ua% den$an un&uhan #ea dan d%&u&u, den$an eda+an3 +e"ud%an
'n$'an e"a+%n #e&a"#ah ,ada e"ua un%&. A+e ,e'ne d%#a&a% e&eah %&u
un&u+ "en$uan$% e%+' e4aa %$n%5%+an.
L'+a% ,e%5%+ 'n$'an #eada d%e,an*an$ P6278 SEDR ,ada u#e/e
01B3 an&aa 96:8 ;O dan 96:
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
3/23
,ada d%nd%n$ – d%nd%n$ a",%n$ #u+aan ea"a &aha, ,'du+% a-a ,ada &',e
96:8. P'du+% e,enuhn=a d%hen&%+an ada Janua% 01103 +e"ud%an d%a+u+an
%ne+% +e"#a% ,ada Fe#ua% 0110 un&u+ e+'"enda% ,'e eha#%%&a%
ean*u&n=a.
0. K'nd%% u"u" Ge''$% Ta"#an$ Te"#a$a – #a$%an Sea&an
Tu#uh #%*%h ;',,e M%ne – #a$%an Sea&an "e"an*an$ ha",% 6 +" da%
u&aa a",a% +e ea&an3 h%n$$a ?11 " da% &%"u +e #aa& dan /a%a% +edaa"an
#e+%a an&aa 72? " – !17? " d%#a-ah ,e"u+aan &anah (Gan& @ DeKu%*553
0111). P'du+% d%"ua% ,ada &ahun !8:: den$an &'&a ,'du+% a",a% e+aan$
e#%h da% !:1 *u&a &'n. Tu#uh #%*%h &e"#a$a #eada ,ada e#uah an$+a%an
Uuha& Shae (&e"#a$a #eada daa" #en&u+ +a+',%%& =an$ "a%5 dan &ee#a)3
den$an +e&e#aan !!11 " =an$ &ed%% da% a,%an &%,% #edded #a4+3 ,%%&3 dan
e,%han d''"%& den$an &%+e u&aa – ea&an dan d%, +e #aa& e#ea 650
(%ha& Ga"#a 0.)
Ga"#a 0. Pena",an$ +ha da% aea ,ena"#an$an Ta"#an$ Te"#a$a – Sea&an.
Aea ,en=e#aan "ee,een&a%+an &u#uh #%*%h !!11 =an$ &eah d%e+&a+% a",a%
e+aan$.
;e#a+an u&a"a &u#uh #%*%h3 d%"ua% da% u&aa dan "en=e#a +%a – +%a 0
+" +e ea&an3 d%"ana &u#uh #%*%h +e"ud%an &e#a$% +edaa" Han$%n$-a dan
F''&-a en (%ha& Ga"#a 6.). Me&'da ,ena"#an$an =an$ d%$una+an =a%&u
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
4/23
Su#e/e O,en S&',e (SLOS) den$an dea%n =an$ &eah #e+e"#an$ ea"a
#e&ahun – &ahun a",a% e+aan$. aau,un d%"en% &',e =an$ +ha daa"
,een4anaan adaah 71 71 " dan &u#uh #%*%h d%e+&a+% e,enuhn=a ("a+%"a
?:1 " d%a&a – d%,)3 /a%a% d%"en% &ee#u& "en*ad% a4uan e%%n$ den$an
"en%n$+a&n=a &%n$+a& +'",e+%&a da% #%*%h &ee#u&.
Ga"#a 6. S+e"a ,een4anaan =an$ "enun*u++an u*un$ Sea&an Ta"#an$
Te"#a$a – Sea&an (Pane S&',e "ee,een&a%+an u*un$ ,a%n$ ea&an da%
&u#uh #%*%h !!11).
6. K'nd%% $e''$% daeah Han$%n$-a Len
Jen% #a&uan u&a"a =an$ ada ,ada Han$%n$-a Len adaah Fa4&ue
S%%4e'u Shae3 C'na Bae"en& ;'n&a4& dan %%%5%+a% Geen&'ne =an$ &%da+
"e"%%+% +'n&a+ an$un$. ? ,e,&'n$an ,a&ahan u&a"a #eada d%e+%&a &',e
96:8 ,ada u#e/e 01B3 =a%&u J7:3 L7!3 7!3 P7!3 dan Ben#'u'u$h. Se"ua
,a&ahan da,a& d%%",u+an "e"%%+% +aa+&e%&%+ "aa #a&uan =an$ e"ah.
K'nd%% $e''$% e4aa ,e%5%+ ,ada C'na 'n$'an &ed%% da% "a&e%a
5au& dan $a,h%&%4 hae #eu+uan +e4% =an$ &%da+ &e+'n'%da%. Fau& "a&e%a
&ed%% da% &a43 e,%'%&e dan e#u+ +a#'n den$an +uaa. Aah &%+e ,a&ahan J7:
#eada ,ada NSE den$an n%a% d%, 580 &ehada, aah #aa& da=a3 "e"'&'n$
P6278 SEDR a",a% +e ea&an d% 96:8 ;O. Ga,h%&%4 Shae *u$a #eada ,ada
aah &%+e NSE3 den$an d%, e#ea 500 &ehada, aah #aa&.
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
5/23
7. La&a #ea+an$
In/e&%$a% a-a +e"#a% d%a+u+an ,ada !88? (T=e3 !88?) ,en$u*%an
"en$$una+an e#uah d%a"'nd d% eea% d%a+u+an3 e&eah "ea+u+an
ean$+a%an ,ene%&%an (L%3 !883 P'n%e-%e+%3 !882a3 #). Tu*uan u&a"a ,ene%&%an
adaah un&u+ "enen&u+an an4an$an +ee+'n'"%an ,ena"#an$an. Sa&u – a&un=a
e5een% %$n%5%+an =an$ d%$una+an daa" ,en$e"#an$an ,ena"#an$an #eu,a
5a+&a =an$ "enun*u++an #ah-a ,ena5%an &u+&u $e''$% han=a #edaa+an da&a
u#an$ #'. Den$an de"%+%an3 +e=a+%nan &ehada, ,ed%+% &ehada, ua&u +'nd%%
$e''$% "en*ad% &e#a&a.
S&a&e$% dea%n un&u+ HL adaah den$an "en$ua% #'+ &',%n$ da%
ea&an +e u&aa3 un&u+ "e"a+%"a+an ,en$e"#an$an #%*%h dan "e"%n%"a+an
,en$$unaan ,%a e+unde. Daa" an$+a un&u+ "enda,a&+an ,en$aa"an a-a3
&',e 96:8 d%&a$e&+an un&u+ ,en$e"#an$an ,e"aha"an =an$ e#%h #a%+ &ehada,
,e%a+u HL (96:8 "eu,a+an &',%n$ ,a%n$ u&aa ,ada HL3 %ha& Ga"#a 6.).
Dua 4'n&'h e#eu"n=a da,a& d%$una+an un&u+ "en%n*au +e"#a% ,ada
&aha, dea%n 96:8 den$an $e'"e&% =an$ e#and%n$3 ,eu#ahan &ehada, &e+anan
dan +aa+&e%&% "aa #a&uan (,en$e"#an$an ,ada 01B un&u+ O626 "ende+a&%
&',e O62! dan ,en$e"#an$an &',e S68?S68 ,ada e/e !?). Daa" dua +au
%n%3 +'nd%% #a&uan d%+'n&' "en$una+an '4+ #'&3 "eh dan 4a#e #'&. Le/ee$an$an =an$ &e*ad% *u$a eu,a3 a&au e#%h #ea da% ,en$e"#an$an +au O626
d%"ana "aa #a&uan &e%% 'eh "a&e%a a%n.
Pen$e"#an$an e#%h an*u& ,ena"#an$an P6278 SEDR (01B) +e aah
ea&an3 %n5'"a% $e''$% =an$ #au &eah d%+u",u+an dan d%ana%a. A+%#a&n=a3
,eu#ahan dea%n d%a+u+an un&u+ "e"%n%"a%a% da",a+ dan %n&ea+% =an$
d%&%"#u+an 'eh "a*' 5au& &ehada, %n5a&u+&u =an$ ada ("en$uan$% *u"ah
&un'u& ,ada P6278 SEDR dan *%+a "e"un$+%n+an3 "e"%ndah+an '+a% &un'u&
*auh da% ,a&ahan J7:).
Se&eah dea%n ,en$e"#an$an d%eea%+an3 3 ,e"'dean nu"e%+
d%a+u+an un&u+ "e"e%+a e5e+ ,'&en%a da% ,ena"#an$an HL dan %n&ea+%
#e%+u&n=a3 e5e+ da% ,a&ahan ,ada &',%n$ 3 dan e5e+ e$%'na ,ada ,ena"#an$an
HL =an$ "un$+%n &e*ad% e#a$a% a+%#a& da% ea+a% d%e,an*an$ ,a&ahan
(Be4+ 3 !888) . Ha% ana%% da% '#e/a%
a. P'&en% &%n$$% &e*ad%n=a ea d%"ana ,a&ahan #%aan=a d%&e"u+an d%de+a&
&',e 4'-n. Aea ea 4u+u, #ea3 =an$ "ana ,a&ahan "e"'&'n$ 4'-n3
#e#ea,a +e&%da+&a#%an haun=a &e*ad%.
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
6/23
#. Keua+an ,a%n$ %$n%5%+an =an$ d%&%"#u+an 'eh ,a&ahan a+an &e*ad% ,ada
,a&ahan =an$ "e"'&'n$ &',%n$. Aea %ndu+% ea "eu,a+an =an$ &e#ea
da% ,a&ahan &ee#u&.
4. Pada +'nd%% e$%'na =an$ "en$aa"% ,eu#ahan3 a+an ada ,en$uan$an
+e+ua&an #a&uan =an$ #ea'%a% den$an &',%n$ dan e$an$an =an$
d%&%"#u+an 'eh han$%n$-a da,a& #ea'%a% den$an +ena%+an d%, dan
d%e,an*an$ 5au& &ehada, ha5&
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
7/23
a. Me",e+%a+an ,'#a#%%&a &e*ad%n=a '4+5a #edaa+an ana%% a+a
,e"aaahan un&u+ ,'#a#%%&a +eun&uhan3 a,a+ah daa" +a&e$'% +e4%3
#ea3 a&au d%na"%3 =an$ da,a& d%%den&%5%+a% da% &%n*auan h%&'% 5a '5
$'und ea"a ,e%'de -a+&u &e&en&u.
#. Me",e+%a+an ,a,aan '4+5a #edaa+an &%n$+a& +e$%a&an ,ada aea
&e&en&u (=an$ #e+%a da% ,a,aan &%n$$% e,e&% -'+h', d%ee a",a% ,ada
,a,aan endah e,e&% aea #a%+ade).
4. Me",e+%a+an +e"un$+%nan da% '4+5a3 #eu,a +e"un$+%nan &e*ad%n=a
'4+5a dan "eu+a% ee'an$ da,a& d%,e+%a+an den$an "en$$a#un$+an
,'#a#%%&a '4+5a den$an ,a,aann=a. Ke"un$+%nan %n% +e"ud%an
d%n=a&a+an e#a$a%3 ha",% ,a&%3 +e"un$+%nan a+an &e*ad%3 edan$3 &%da+
"un$+%n3 a&au *aan$ &e*ad%.
d. Me",e+%a+an +'ne+uen% da% '4+5a +'ne+uen% da% un&uhan 3 daa"
+a%&ann=a den$an ,e'n% 3 da,a& #e/a%a% da% =an$ &%da+ %$n%5%+an (&%da+
ada u+a) a",a% +e #en4ana (5a&a) . Peha&%+an #ah-a ,enen&uan +'ne+uen%
da% '4+5a e4aa %$n%5%+an a+an "e",en$auh% ,e%n$+a& e%+' =an$
d%ha%+an3 dan a+an d%d''n$ 'eh %nd%/%du (a&au %nd%/%du) uaha ,en%a%an
e%+' . Den$an ana%% %e+' +'n/en%'na 3 +'ne+uen% hau d%$una+an
adaah '4+5a ,a%n$ +ed%#e.Se&eah +e"un$+%nan (Lan$+ah 6) dan +'ne+uen% (Lan$+ah 7) &eah
d%,e+%a+an 3 e%+' da,a& d%e/aua% "en$$una+an "a&%+ ana%% e%+' .
Ma&%+ e%+' a+an "enen&u+an ,e%n$+a& e%+' =an$ d%ha%+an (e+&%"3 &%n$$% 3
edan$ a&au endah) 3 =an$ ,ada $%%ann=a a+an "enen&u+an d%,eu+ann=a
&%nda+an =an$ hau d%a"#% un&u+ "en$uan$% e%+' +e &%n$+a& =an$ da,a&
d%&e%"a.
Ada #an=a+ de5%n%% da% 5a '5 $'und a&au '4+5a. De5%n%% u"u"
'4+5a d%+e"#an$+an e#a$a% #a$%an da% +a=a &e#au De-an M%nea Au&a%a
dan d%eea%+an 'eh Pua& Ge'"e+an%+a Au&a%a (M%nea ;'un4% '5 Au&a%a3
0116a3 #) Sebuah runtuhan yang tidak terkendali (detachment atau ejection) dari
berbagai ukuran yang menyebabkan (atau berpotensi menyebabkan) cedera atau
kerusakan!
R'4+5a "eu,a+an #aha=a =an$ eau ada d% %n$+un$an &a"#an$
#a-ah &anah 3 dan +aena %5a&n=a =an$ &a+ &edu$a3 '4+5a &e&a, aah a&u
#aha=a &e#ea =an$ da,a& &e*ad% +e,ada ,e'n%. Den$an de"%+%an3 e%+' un&u+
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
8/23
,e'n% =an$ &e+a%& den$an '4+5a hau d%+e'a3 *%+a ,en$e&ahuan %n4%
&en&an$ #aha=a d%+e"#an$+an
6. Fa '5 $'und d% &a"#an$ M'un& Ia
D% &a"#an$ &e"#a$a (e#eu"n=a
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
9/23
e%+' e%du dan #aha=a daa" ,e&a"#an$an (&eu&a"a "en$uan$% ,a,aan
#a&uan =an$ &%da+ d%du+un$). Man5aa& &a"#ahan adaah un&u+ ,e#a%+an
,'du+&%5%&a.
Pada aa& P6278 SEDR "en$aa"% 5a%ue3 %&e" +'n&' $'und ,%"e
d%$una+an ,ada Ta"#an$ Te"#a$a Sea&an =an$ &ed%% da% ,e4ahan e& dan
"eh =an$ d%$una+an un&u+ du+un$an *an$+a ,ende+3 dan e,enuhn=a d%#au&
den$an e"en $'u&%n$ PAG #'& (a&au MP B'&) d%$una+an un&u+ du+un$an
*an$+a ,an*an$. PAG #'& adaah &%&%+ andaan D=-%da$ #'& =an$ "e"#e%+an
du+un$an an$un$ "eau% he e+,an% =an$ d%an4an$ +huu (Th%n e& a 3
0111). Den$an ,a+&e+ aa& %n%3 du+un$an ,%"e &eah #eu#ah daa" ha u+uan
den$an ,an*an$ 4a#e #'& 6.1 "e&e un&u+ "en$$an&% PAG #'& un&u+ +e#u&uhan
*an$+a ,an*an$. Pen$ua& e+unde &e&a, &%da+ #eu#ah dan &ed%% da% un&a%an
Ga5'd #u# 4a#e #'& #a%+ &un$$a a&au &-%n. Se,e&% du+un$an ,%"e3
,en$ua&an e+unde *u$a d%,aan$ e4aa "e+an%3 "eau% Ta"'4+ ;a#'&e.
Sea"a #e&ahun&ahun3 ,en$$unaan h'&4e&e &eah #e+e"#an$ e#a$a%
%&e" +'n&' &ehada, +'nd%% &anah3 ha %n% "en%n$+a&+an ,ene%"aan da%
euuh ',ea% ,ena"#an$an M'un& Ia M%ne e*a+ a-a !881an. Sh'&4e&e
&eu&a"a d%$una+an ,ada aa& eha#%%&a% &anah3 &e&a,% *u$a &eah d%$una+an
e#a$a% #a$%an da% %&e" +'n&' &anah u&a"a. In/e&%$a% &eah d%a+u+an un&u+
"e%ha& h'&4e&e e#a$a% ,en$$an&% "eh3 "en4%,&a+an e#uah %&e" %+u.
Na"un3 ada +endaa &ehada, ,en=ed%aan ,a'+an +'n&an h'&4e&e #a-ah &anah
("eau% $a% %4%n) e*auh %n% d%aan$ un&u+ d%*ad%+an e#uah %&e" =an$ e5%%en
(Sade @ Ku$ana&han3 0117). Seu,a den$an %&e" ,endu+un$ ,%"e =an$
d%$una+an aa& %n%3 h'&4e&e d%&ea,+an e4aa "e+an% 3 #u+an e4aa "anua.
0. Pe"aan$an $'und 4'n&' ,ada C'na un&uhan P6278 SEDR (01B)
G'und d%,aan$ d% e,an*an$ P6278 SEDR =an$ &ed%% da% +'"#%na%
4e"en& $'u&ed PAG #'& (,ana*n$ 030 ")3 e& ,%& (,an*an$ 037 ") dan hee&
"e d% #ea+an$ dan d% +edua d%nd%n$ a",%n$. Pe%",an$an P6278 SEDR dan
96:8 d%,aan$ 4a#e #'&ed den$an ,an*an$ :31 " den$an un&a%an &un$$a Ga5'd
4a#e.
Se"ua %&e" ,endu+un$ d%,aan$ ,ada P6278 SEDR d%"ana ,a&ahan
J7: #e,'&'n$an &ed%% da% PAG #'& =an$ d%#au& den$an 4e"en& $'u&ed3 e& ,%&
dan e"#aan "eh d%#ea+an$ dan +e #a-ah ,ada euuh d%nd%n$ a",%n$. Sea%n
%&u 3 Un&a%an Ga5'd 4a#e #'& den$an ,an*an$ :31 " d%,aan$ d% ,un$$un$ dan
d%nd%n$ a",%n$. S%&e" e,e&% %n% &eah d%$una+an #e+a% – +a% e#eu" euuh
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
10/23
;',,e "%ne d%#u+a3 den$an &a#%%&a &anah =an$ #eha% d%,e&ahan+an ,ada
daeah d%/e d% "ana ,a&ahan J7: #e,'&'n$an.
D. Uu&an ,un4a+ +e*ad%an a",a% &e*ad%n=a +eun&uhan
!. Uu&an +e*ad%an
P6278 SEDR (01B) edan$ ,'$e%5 d%eha#%%&a% +aena ,enuunan
&anah d% d%nd%n$ a",%n$ (%ha& Ga"#a. !). Keua+an %n% a-an=a d%a"a&% ea"a
&aha, a-a ,'du+% da% &',e 96:83 &ee&a+ !? "e&e d% e#eah #aa& d%/e
(Th%n3 0110) . Se#uah %n/e&%$a% a-a ,ada d%/e d%a+u+an 'eh R'4+ Me4han%4
En$%nee un&u+ "enen&u+an eha#%%&a% =an$ d%,eu+an. Se,e&% &',e 96:8 "a%h
a+&%5 #e,'du+%3 e"en&aa %&u d%/e d%#a%+ade d%hen&%+an.
Se&eah ,en$hen&%an ,'du+% d%a+h%%3 P6278 SEDR +e"#a% d%,e%+a
'eh R'4+ Me4han%4 En$%nee. Reha#%%&a% d%aan+an un&u+ d%a+u+an +e"#a%
han=a ,ada #a$%an ea&an da% 96 TIPA; dan &ed%% da% +e$%a&an 4a%n$ &anah
e,a da% +edua d%nd%n$ a",%n$3 +e"ud%an ,e"aan$an ,%& e& dan "eh
+e#a-ah ,ada e&%a, d%nd%n$ a",%n$ +e an&a%. Reha#%%&a% d%a+u+an &eu
d%e,an*an$ d%/e +e ea&an. K'nd%% &anah3 dan +eua+an #e%+u&n=a3 &e%ha&
,ada ,en%n$+a&an "aa 96:
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
11/23
Ga"#a 7. Ren4ana ,ena"#an$an ,ada u#e/e 01B "enun*u++an %n4%an
uu&an 5a%ue dan 5%na 5a%ue 'u&%ne. Daeah =an$ d%&anda% den$an -ana a#u
– a#u "ee,een&a%+an #a$%an an&a% ha% ,'=e+% ,a&ahan J7:.
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
12/23
Ga"#a ?. L%ha& ,ada #a$%an ea&an 5a '5 $'und =an$ "en*ad% &%&%+ ,eha&%an3
,ada ,e%",an$an P6278 SEDR dan 96:8 ;O3 u#e/e 01B.
E. Pee,% 5a+&' +'n&%#u% ,ada 5a '5 $'und
!. Pee,% 5a+&' +'n&%#u%
Daa" an$+a ,en%a%an =an$ e#%h #a%+ ,ada C'na 5a%ue e4aa
an$un$3 !?1 "" 5%#e4e&e &e#a d%e",'&+an ,ada +edua d%nd%n$ a",%n$ +e
an&a% dan d% #ea+an$ (daa" ,en$auh3 "en4%,&a+an en$+un$an 5%#e4e&e)3 ,ada
*aa+ e+%&a :31 "e&e da% u&aa da% &%&%+ 5a%ue &e*ad% (%ha& Ga"#a. :).
Pen$ua&an =an$ e#%h daa" +e"ud%an d%,aan$ d% #ea+an$ dan d%nd%n$ a",%n$
d%/e3 da% 96 TIPA; a",a% +e ea&an 3 den$an ,e"aan$an Ga5'd 4a#e #'&
den$an ,an*an$ 8 ". Se&eah eea% 3 en$+un$an =an$ &%da+ &a#% d%h%an$+ane4aa "e+an% ("en$$una+an e"'&e da% *aa+ *auh)3 e&eah %&u d%a+u+an
"u4+%n$ "a&e%a ha% un&uhan daa" *u"ah =an$ ed%+%&. Run&uhan =an$ &e*ad%
dan "a&e%a un&uhan e4aa an$un$ d%%n,e+% "eau% /%ua dan d%n%a%.
Ha% ,'e eha#%%&a% a-a %n% d%d%+u%+an den$an Pen$a-a dan
',ea&' =an$ ee/an3 #e#ea,a 5a+&' =an$ d%%den&%5%+a% #ehu#un$an den$an
&e*ad%n=a 5a%ue. Fa+&' – 5a+&' %n% adaah
a. T%da+ d%a+u+ann=a 4a%n$ e4aa #a%+ Unde4u&&%n$ #a$%an #ea+an$ d%/e
,ada %de-a (a-an=a ,e"%4u 5a%ue).
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
13/23
#. S4a%n$ e4aa "e+an% =an$ d%a+u+an e4aa &eu "eneu dan ,'$e%5 ,ada
+'nd%% &anah =an$ #uu+.
4. Se#uah #u+aan &e (=an$ &%"#u ,ada u*un$ ea&an !!11 #adan #%*%h dan
F''&-a Len)3 =an$ +e"ud%an "een$$an$ +aena e+&a+% ,ada &',e 96:8.
d. Pa&ahan J7: (%5a& "a&e%a &%da+ d%+'n'%da%) dan $a,h%&%4 #ea& – d%e&a%
e,%h.
Ga"#a :. L%ha& #a$%an ea&an e,an*an$ P6278 SEDR ( 01B ) ,ada &aha, ,e&a"a
,'e eha#%%&a% a-a3 den$an ,en=e",'&an 5%#e4e&e ( !?1 "" ) dan e#eu"
,en$ua&an den$an 4a#e #'& d%,aan$.
F. F%''5% dan "e&'d''$% ,'e eha#%%&a% e&eah +eun&uhan &e*ad%
!. F%''5% dan "e&'d''$%
A$a &aha, a-a da% ,'e eha#%%&a% da,a& d%eea%+an den$an
a"an3 ,en%a%an e%+' d%a+u+an un&u+ "enen&u+an &aha, eha#%%&a%
#e%+u&n=a. A+e d%e,an*an$ P6278 SEDR (01B) hau d%d%%+an +e"#a%
d%e#eah ea&an 5a%ue dan ha %n% "ee,een&a%+an ,'du+% ,en$e#'an
h'%C'n ,ada HL.
Den$an +u",uan 5a+&a 5%%+ dan &%n$+a& ,en$aa"an ,e'n% =an$
&e+a%& den$an eha#%%&a% &anah3 ,en%a%an e%+' d%5'+u+an ,ada eha#%%&a%
d%/e .
Mana*e"en +ee"ahan3 a,uh dan &%da+ &e+'n'%da%n=a "a&e%a un&uhan
"en*ad% daa un&u+ 5%''5% dan "e&'d''$% eha#%%&a% ean*u&n=a (%ha&
Ga"#a. ). Pen%a%an e%+' =an$ d%ha%+an d%%den&%5%+a% "en*ad% #e#ea,a
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
14/23
#aha=a =an$ #ehu#un$an den$an e"ua ,'e eha#%%&a%. Da% %n%3 +'n&'
#au d%%den&%5%+a% dan en4ana +e$%a&an ,en$e'aan %%+' d%+e"#an$+an.
Reha#%%&a% =an$ d%e,a+a&% &ed%% da%
a. Men$ad',% ,'e eha#%%&a% &a"#ahan3 =an$ a+an "e"#a&a% *u"ah
daeah &eda",a+ &anah =an$ &%da+ d%du+un$ daa" C'na 5a%ue ,ada
-a+&u &e&en&u.
#. Men$ad',% ,ende+a&an ,'=e+3 "en$$una+an ',ea&' =an$
#e,en$aa"an daa" "eeeha#%%&a% daeah =an$ ua.
4. In,e+% u&%n 'eh R'4+ Me4han%4 En$%nee dan ,e"#auan &ehada, dua
,en$a-a =an$ #eded%+a%.
d. Men$ad',% %+u eha#%%&a%3 =an$ 5e+%#e dan a+an &eu d%n%a% ea"a
,'e eha#%%&a% (&e$an&un$ ,ada &anah &eda",a+).
e. K'"un%+a% "eau% ,een&a% un&u+ &ena$a +e*a ;',,e M%neS'u&h. In%
adaah #a$%an ,en&%n$ da% ,'e eha#%%&a% +aena d%a*%+an 5a+&a d%
#a%+ 5a%ue =an$ &e*ad%3 an$+ah – an$+ah =an$ d%a"#% un&u+
"e"u%h+an %&ua%3 dan ,eu#ahan,eu#ahan =an$ a+an d%a+u+an un&u+
"en$h%nda% +eun&uhan eu,a &e*ad% a$%.
Ga"#a . U+uan =an$ u"u" "a&e%a un&uhan ,a&ahan J7: =an$
&eda",a+ ,ada P6278 SEDR3 01B (,eha&%+an #ah-a un%& "u4+%n$ da%C'na 5a%ue adaah E,h%n&'ne R!11).
G. Ana%a +e"#a% +'n&' &ehada, +'nd%% &anah
!. Pendahuuan
Dea%n %&e" +'n&' &anah =an$ d%$una+an un&u+ ,e"#an$unan =an$
&eda",a+ ,a&ahan u&a"a ("a*' 5au&) d%daa+an ,ada ,en%a%an =an$ &eah
#e+e"#an$ e%%n$,en$aa"an e*aah da% -a+&u +e -a+&u. Pen%a%an da,a&
d%&e%"a den$an #a%+ ea"a #e&ahun – &ahun den$an &a#%%&a d%/e =an$ #eha%
d%,e&ahan+an ,ada #an=a+ +ee",a&an3 &%da+ ,enah ada +eun&uhan =an$ a"a
den$an =an$ &e*ad% ,ada P6278 SEDR (01B).0. Ana%a +e"#a% +'n&' +'nd%% &anah ,ada P6278 SEDR (01B)
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
15/23
Me&'da dea%n e",%% =an$ d%$una+an daa" ,en%a%an +e&a#%an d%/e
d%daa+an ,ada +a%5%+a% "aa #a&uan3 den$an 9 – S=&e" (Ba&'n3 !87) aah
a&u =an$ d%$una+an ,ada &a"#an$ M'un& Ia. 9 – S=&e" 4aa =an$ #%aa
d%$una+an daa" dea%n #u+aan &a"#an$.
Kaena "aaah +ea"anan den$an &anah =an$ &e+ena da",a+ ea"a
eha#%%&a% (#e+a%&an den$an ,e%ndun$an un&u+ ,e'n% &ehada, +'nd%% &anah)3
+a%5%+a% "aa #a&uan &%da+ d%a+u+an e#eu" 5%#e4e&%n$ C'na ea. Pe+%aan
%&u d%#ua& #edaa+an ,en$a"a&an ea"a %n,e+% "e+an%+a #a&uan dan ,e"e&aan
$e''$% =an$ d%a+u+an ea"a &aha, ,en$e"#an$an (M%ne3 0116). Den$an
de"%+%an3 #e#ea,a ,aa"e&e #e%+u& d%$una+an
a. R'4+ 9ua%&= De%$na&%'n (R9D) !1 (n%a% "%n%"u" =an$ d%$una+an). #. J'%n& Se& Nu"#e (Jn) 8 (&%$a e& +e+a).
4. J'%n& R'u$hne Nu"#e (J) 0.1 (hau3 #e$e'"#an$).
d. J'%n& A&ea&%'n Nu"#e (Ja) ?.1 (a&ea% an&aa 7.1 dan :.1 !–0 "" un&u+
4a=3 4h'%&e3 $a,h%&e3 dan 4a= "a%n$ – "a%n$ +uan$ da% ? "").
e. J'%n& a&e Redu4&%'n Fa4&' (J-) !.1 (+e%n$3 ed%+%& "en$a%).
5. S&e Redu4&%'n Fa4&' (SRF) 0.? (C'na e"ah =an$ &ed%% da% 4a=3
+edaa"an ,en$$a%an ?1 ").
$. E4a/a&%'n ,an ?.? " (en&an$ ,en$e"#an$an =an$ a%) dan .? " (en&an$
a+h% =an$ $a$a).
h. E4a/a&%'n Su,,'& Ra&%' (ESR) 6 – ? (un&u+ #u+aan &a"#an$ e"en&aa).
Da% #e#ea,a ,aa"e&e &ee#u&3 n%a% 9 13!2 d%&en&u+an e#eu"n=a.
Ke"ud%an den$an "en$a4u ,ada Ga"#a 23 da,a& d%%ha& #ah-a e&%"a% e",%%
un&u+ ,e=aa&an du+un$an d%/e den$an ,an ?3? " e&aa den$an #'& dan
,e+ua&an 5%#e h'&4e&e den$an +e&e#aan e+%&a ?1 "". Un&u+ d%/e den$an
,an 3? "3 a"a den$an #'& dan ,e+ua&an 5%#e h'&4e&e den$an +e&e#aan
e+%&a 2? "".
Bedaa+an ana%% e",%% e#eu"n=a dan ,en%a%an e4aa &e+n%+3
,eu#ahan %&e" +'n&' &anah =an$ d%uu+an un&u+ "en*a$a &a#%%&a d%/e
un&u+ "en$uan$% da",a+ da% ,a&ahan J7: d%"aa de,an (a&au a%nn=a da%
,a&ahan u&a"a)3 =an$ &ed%% da% "eh d%,e+ua& den$an h'&4e&e (den$an
+e&e#aan &%da+ +uan$ da% !11 "")3 d%%+u&% den$an 4a#e #'& (,an*an$ %n% a+an
#e/a%a% an&aa : dan 8 ") . Pende+a&an %+%+ ,e"aa$an %&e" +'n&' &anah %n%
&en&u d%u+a% da%,ada ,ende+a&an =an$ udah ada e#eu"n=a3 un&u+
"e"%n%"a+an ,a,aan .
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
16/23
Ga"#a 2. E&%"a% +a&e$'% du+un$an #edaa+an 9S=&e" (G%"&ad @
Ba&'n3 !886).
H. Me"#an$un a+e ena han$%n$-a *an$+a ,an*an$
!. A+e *an$+a ,an*an$
Se&eah "enea,+an %+u eha#%%&a% ,a+&% un&u+ "e"un$+%n+an
,e"#en&u+an +e"#a% A+e e,an*an$ P6278 SEDR (01B)3 %u &a#%%&a $ea+an
*an$+a ,an*an$ hau d%&an$an%. Me+%,un e5e+ da% &',%n$ "aa de,an ,ada
&a#%%&a $ea+an d%+e&ahu%3 "ee+a &%da+ d%an$$a, e#a$a% #a$%an da% ,'e
eha#%%&a% +edua ,'e d%aa+an #e&en&an$an a&u a"a a%n +aena
+'",e+%&a %&ua%3 dan hau d%&an$an% e4aa &e,%ah.
E+&a+% da% HL daa" uu&an "undu %&u ,a&% a+an "e"#ua&
,eu#ahan &e$an$an ,ada C'na un&uhan3 den$an e"a+%n "en%n$+a&n=a *au
&e$an$an #e$ea+ "enu*u C'na (C'na un&uhan =an$ &ee&a+ d% u*un$ uu&an
"undu). Me+%,un eha#%%&a% +e$a$aan &eah "en4%,&a+an %n$+un$an =an$
a"an dan &a#%3 "en*a$a &a#%%&a &ee#u& un&u+ +eh%du,an HL &%da+ d%+e&ahu% da,a&+ah 5%#e4e&e dan #au& +a#e &eu "en4%,&a+an %n$+un$an =an$
&a#% ea"a uu&an "undu Ia "eaa #ah-a ,e+e*aan e#%h an*u& a+an
d%,eu+an un&u+ "en*a"%n &a#%%&a *an$+a ,an*an$.
Den$an de"%+%an3 #e#ea,a ,%%han ,un d%uu+an. In% &ed%% da%
,en$e"#an$an #=,a d%e+%&a C'na un&uhan3 %n&aa% e#uah &e'-'n$an A"4'
"eau% C'na un&uhan3 au "en$%% +e+''n$an an&aa &e'-'n$an dan ,'5%
un&uhan3 %n&aa% h'&4e&e "eau% C'na un&uhan3 au "en$%% +e+''n$an
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
17/23
an&aa en$+un$an dan ,'5% un&uhan3 dan ,en%"#unan C'na un&uhan3 au
"ena"#an$ "eau% %%an.
Ga"#a 8. L%ha& +e"#a% +e u&aa d% e,an*an$ P6278 SEDR (01B) d% ,'5%
un&uhan3 d%d'"%na% 'eh &%+e ,a&ahan J7: (5'&' %&u &eah d%a"#% da% 7 " #a$%an
a&a *aan =an$ d%$una+an ea"a eha#%%&a% ,e"#e%&ahuan &a /en&%a% d% ,'*'+
+%% a&a da% ,'5% d%/e a%).
P%%han %n% "en$u"%+an #ah-a &%n$+a& +'n&' &anah (5%#e4e&e dan
#au& +a#e) =an$ d%,aan$ ea"a eha#%%&a% &%da+ a+an 4u+u, un&u+ ,eu#ahan
&e$an$an d% "aa de,an. Se#a%+n=a3 ,e&%"#an$an *u$a d%#e%+an +e,ada
+en=a&aan #ah-a eha#%%&a% a+an &e&a, &a#%. In% "e"#e% a&u ,%%han e#%h
an*u&3 un&u+ "e"an&au C'na un&uhan&a#% "eau% %n&u"en&a%3 dan "en$a&a%
+eua+an a,a,un han=a a,a#%a %&u &e*ad%. Na"un3 ,e"aan$an %n&u"en&a%
&ee#u& a+an "e"%%+% n%a% =an$ &e#a&a3 +aena &%da+ ada *a"%nan #ah-a aean=a
a+an d%,an&au. Sea%n %&u3 &%da+ ada +e,e4a=aan daa" "e"#an$un #eaan
$ea+an daa" +'n&' &anah =an$ d%%n&a3 =an$ *%+a &ea",au% a+an
"en$a+%#a&+an un&uhan &anah e#%h an*u&.
Se&eah d%#e%+an ,e&%"#an$an un&u+ #e#a$a% ,%%han daa"
"e"a&%+an 4aa ,e*aanan *an$+a ,an*an$ =an$ a"an dan "e"%n%"a+an %%+'
,enundaan ,'du+% dan #%a=a3 &en=a&a e#%h d%u+a% ,%%han unu&u+
,en$e"#an$an #=,a. Me+%,un ,%%han %n% a-an=a adaah d%+'n ea"a
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
18/23
%n/e&%$a% =an$ "eu,a+an #a$%an da% ,'e eha#%%&a% a-a3 +eadaan #eu#ah
den$an ,e"#en&u+an +e"#a% d%/euan=a un&uhan=an$ d%,andan$ &eah d%%+u&%
&%+e da% ,a&ahan J7: (%ha& Ga"#a. 8). Den$an %n5'"a% &ee#u&3 #=,a #%a
d%an4an$ un&u+ "e"'&'n$ d%/e *auh da% un&uhan. Sea%n %&u3 %&u "ene"u+an
#ah-a #=,a da,a& d%"an5aa&+an un&u+ +e#u&uhan a+e "aa de,an un&u+ Lena
F''&-a ,a%n$ #a-ah3 %n5'"a% =an$ &eed%a den$an eea%n=a "#$$# Copper
%usiness Study e+%&a 8 #uan e&eah un&uhan &e*ad% (Ta"#an$ M'un& Ia3
01164).
B=,a (96 SE
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
19/23
Ga"#a !1. Ren4ana ,ena"#an$an u#e/e 01B =an$ "enun*u++an 96 SE
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
20/23
eha#%%&a%. Han=a e#eu" ,e%&%-a &e*ad%3 ',ea&' &eah "en=ada% ,eu#ahan
+'nd%% &anah3 dan e&eah "end%+u%+an %&ua%3 %a "e"u&u+an un&u+
"en=eua%+an %&e" ,en=an$$an =an$ &eah d%%n&a.
Men$%n$a& +'nd%% &anah $e"#u d% "ana &anah *a&uh d% e+%&a #au& dan
S%5a& e"ah +eeuuhan &anah d% C'na un&uhan3 ,e&an=aan =an$ e5e+&%5 "en$ena%
+aa "e+an%+ ,eu d%&an$an%. Ke+ua&an ,e#au&an %$ ha% %n% d% &anah =an$ #uu+
a&au e"ah da,a& "e"un$+%n+an ,eaa&an &ee#u& un&u+ "e'n$$a+an dan
"en$ha,u *u"ah &a+ &e#a&a "a&e% den$an &%da+ adan=a ,e#a%+an n=a&a daa"
+'nd%% &anah. A,a+ah +aa "e+an%+ d% &anah =an$ #uu+ a&au e"ah adaah
,%%han =an$ ,a%n$ 4'4'+ un&u+ d%a"#% Den$an "a&e%a =an$ "e"%%+%
,e"u+aan $a,h%&%4 #ea,%3 'n$$a dan $e"#u3 dan 4endeun$ #e,%ndah
e#a$a% #'+ =an$ ea&%5 +e4%3 &a#%%&a hau d%*a$a den$an ,e"u+aan ,enahan
+e&a& ,en=an$$aan#au& dan "eh dan a&au h'&4e&e.
Daa" an$+a "e"#an&u "en$a&a% ,e&an=aan e,e&% d% S'u&h ;',,e
M%ne3 ,eu#ahan =an$ d%a+u+an un&u+ #e#ea,a dea%n dan ,'edu ',ea%'na
a. M'd%5%+a% =an$ d%#ua& un&u+ O,ea&' G'und ;'nd%&%'n Ae"en& Shee&
a&au OG;AS (Ga"#a. !!3 Gunun$ Ia M%ne3 0116d). The OG;AS
"eu,a+an #a$%an da% "ana*e"en %%+' +'n&' &anah3 dan "eu,a+an ,'e=an$ edehana =an$ "e"#an&u ',ea&' daa" "en%a% +'nd%% &anah un&u+
daeah +e*a "ee+a3 "en$%den&%5%+a% +'nd%% &anah =an$ ,'&en%a #aha=a dan
"en=aan+an &%nda+an =an$ d%,eu+an un&u+ "en$enda%+an "ee+a.
Le"#aan eea% un&u+ e&%a, ,e"#an$unan a&au eha#%%&a% =an$ d%,'&'n$
"a*u. M'd%5%+a% =an$ d%#ua& &e+a%& den$an +aa "e+an%+ d% &anah =an$
#uu+3 "en$%n&u+%+an ',ea&' un&u+ &%da+ +aa =an$ e#%h da% +edaa"an !
"e&e3 "ea%n+an #ehen&% dan "en$hu#un$% Pen$a-a "ee+a. Ta"#ahan
"'d%5%+a% &ed%% da% "en*a$a e"#aan daa" #u+u du,%+a& =an$ #%a
d%%",an ,ada %$ %nd%/%du3 "en=a",a%+an %n5'"a% +e,ada ,e$eean %n&a
daa" ha a,a =an$ &eah d%%n&a dan "aaah a,a =an$ &eah d%&e"u+an
("en=ed%a+an e*aah =an$ d%d'+u"en&a%+an un&u+ daeah &e&en&u).
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
21/23
Ga"#a !!. ;'n&'h Le"#a Pen%a%an K'nd%% Tanah (OG;AS).
Pen$e"#an$an Copper Mine &rimary 'eelopment and ehabilitations
Checklist* &'' (M'un& Ia M%ne3 0116e). PDD adaah ,'edu =an$
"en$ua%+an an$+ahan$+ah &e%#a& daa" "e"e%+a %n4%an &e+n%+
,en$e"#an$an u&a"a =an$ d%en4ana+an3 dan dea%n eha#%%&a% d% e"ua
#adan #%*%h &e"#a$a3 &e"au+ e+'"enda% da% +'n&' =an$ ,a%n$ daa
eua% den$an +'nd%% &anah =an$ a+an &e+ena. PDD "e"%%+% "au+an da%
En$%nee Peen4anaan ee/an3 Ge''$%&3 En$%nee Me+an%+a Ba&uan3 >en&%a%3
Pen$e"#an$an Su,e%n&enden& dan Mana*e Ta"#an$.
Pen$$unaan ,en%a%an %%+' un&u+ Mine +isting Access-ays3 daeah
"au+ dan %n5a&u+&u e#a$a% #a$%an da% en4ana eha#%%&a% daeah "a%n$
"a%n$3 =an$ "e%,u&% &'&a 0? +" da% ,en$e"#an$an #a-ah &anah =an$ d%
e-a. Pe%n$+a& %%+' d%+e"#an$+an "eau% ,'e ana%% dan e/aua%
%%+'3 =an$ d%an$$a, "en%a% ,'#a#%%&a da% un&uhan dan ,a,aan ,e'n%
un&u+ un&uhan %n%3 d%%+u&% 'eh e/aua% +'ne+uen% da% ,e%&%-a &ee#u&.
Se#a$a%"ana &eah d%e#u&+an3 daa" an$+a "en*a$a &a#%%&a
,e"#an$unan =an$ "e"%%+% ,e,'&'n$an ,a&ahan J7: a&au ,a&ahan u&a"a
a%nn=a (den$an au"% #ah-a ,e"#an$unan &%da+ #%a "en$h%nda% ,a&ahan)3
,eu#ahan d%a+u+an +e ,enea,an ,en$enda%an &anah daa" +eadaan e,e&%
%&u. Daeah =an$ "en$e+,' ,a&ahan #ea +%n% d%du+un$ den$an +'"#%na%
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
22/23
#au&3 "eh3 h'&4e&e dan +a#e #au& d% d%nd%n$ a",%n$ (an&a% +e an&a%)3 dan
#a4+u,$ade da% &%n$+a& +'n&' &anah =an$ e4aa h%&'% &eah d%%n&a.
Pen$$unaan ,e"'dean nu"e%+ un&u+ "e",ed%+% ,e,%ndahan
,a&ahan a&au ,eu#ahan &e$an$an %ndu+% ,e&a"#an$an d% C'na ,a&ahan3 &e+a%&
den$an e+&a+% &',e (Sade3 0116).
0. Uuan %n&u"en&a% +'n&' &anah
Se#a$a% #=,a &eah d%,'&'n$ ,a&ahan J7:3 ada +ee",a&an un&u+
"en$%n&a %n&u"en&a% %n&ena dan e+&ena un&u+ ,a&ahan. %n&u"en&a%
=an$ d%uu+an a+an "e"%%+% dua &u*uan. In% "e"un$+%n+an un&u+
,e"aha"an =an$ e#%h #a%+ &en&an$ "e+an%"e +eaahan de5'"a%3 dan *u$a
"e"un$+%n+an &a#%%&a d%/e =an$ a+an d%,an&au den$an +e$%a&an
,e&a"#an$an d% "aa de,an (Menen&u+an e#ea,a e5e+&%5 %&e" +'n&' &anah
=an$ &eah d% u,$ade e#enan=a).
In&u"en&a% =an$ d%uu+an a+an &ed%% da% (M%ne3 0116)
a. B'eh'e Lu#an$ Ka"ea3 un&u+ ,e"an&auan /%ua daa" ,a&ahan.
#. S&a%un Penu&u,an3 d%,aan$ un&u+ "enen&u+an *%+a $ea+an &anah &e*ad%
dan *%+a %&u d%,%ndah+an +e h'&4e&e. S&a%un *u$a da,a& d%$una+an un&u+
"en$u+u Jaa+ an&aa &a%un ,enu&u,an (d% d%/e) un&u+ "e"#e%+an
%nd%+a% $ea+an $ee.
4. Ka#e SMART3 d%,aan$ un&u+ "enen&u+an a,a+ah +a#e "e"ua& (+a#e
SMART3 d%&a"#ah den$an &a%un ,enu&u,an3 hau "enen&u+an a,a+ah
#au& +a#e &anah h'&4e&e %&e" +'n&' #e,e%a+u e,e&% =an$
d%haa,+an).
J. Ke%",uan
Me+%,un *an$+a -a+&u +e#eadaan ,e&a"#an$an &eah a"a ada3 ,e%a+u
"aa #a&uan d% %n$+un$an ,'du+% "a%h &e&a, &a+ &edu$a. Pe%a+u %n% +e"ud%an
d%,e#uu+ +e&%+a &a"#an$ &eah "en*ad% u"#e a+&%5 un&u+ *an$+a -a+&u =an$
,an*an$. Run&uhan daa" P6278 SEDR (01B) &%da+ &e+e4ua% den$an %5a& &a+
&edu$a da% "aa #a&uan. Se,e&% &%n$+a& ea+% &anah &%da+ ,enah &e*ad%
e#eu"n=a d% Ta"#an$ &e"#a$a. Na"un3 den$an ,e+e*aan =an$ &eah d%a+u+an
e#a$a% #a$%an da% ,'e eha#%%&a% (dan P'$a" %n&u"en&a% "aa de,an =an$
d%en4ana+an)3 e#uah *u"ah ,en$e&ahuan =an$ %$n%5%+an &eah d%,e'eh3 =an$ a+an
"e"#an&u daa" "e"aha"% +eeuuhan da% ,e%a+u "aa #a&uan dan %n&ea+%n=a
8/17/2019 Alfi Rahman - 1302663
23/23
den$an ,en=an$$aan &anah. Peu#ahan &eah d%#ua& un&u+ ,'e dea%n dan
,en$e"#an$an ,a+&e+ +a"%3 &e"au+ "'d%5%+a% %&e" +'n&' &anah d% daeah =an$
&e+ena ,a&ahan3 =an$ "e-a+%% e#uah an$+ah "a*u %$n%5%+an un&u+ "en4e$ah
un&uhan eu,a &e*ad% a$%.
Sea"a ,en$$a%an d%#ua& d% #a-ah &anah (#a%+ d% ,en$e"#an$an dan +aa
,'du+%)3 +eun&uhan da% &anah a+an &eu &e*ad%. Tan&an$an =an$ %ndu&% hada,%
adaah "ana*e"en =an$ e5e+&%5 da% #aha=a &ee#u&.