AİLE İÇİ ŞİDDET VE BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI YAKLAŞIMLARpibad.org/wp-content/uploads/2017/03/YASİR-ŞAFAK.pdf · CİNSEL ŞİDDET • Yaşamın herhangi bir döneminde •

AİLE İÇİ ŞİDDET VE BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI YAKLAŞIMLAR

UZM. DR. YASİR ŞAFAK ANKARA DIŞKAPI YILDIRIM BEYAZIT EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ

Aile İçi Şiddet: Tanımlar

• Yakın ilişki içerisindeki bireylerin fiziksel, psikolojik ve cinsel zarara

uğramasıyla sonuçlanan herhangi bir davranış (DSÖ)

• Aile içinde meydana gelen, karşı cins üzerinde baskı ve üstünlük kurmayı

amaçlayan, tehdit, dayatma ve kontrol içeren, fiziksel, cinsel, psikolojik,

ekonomik zararla sonuçlanan ve bireyin haklarını ihlal eden her türlü eylem

(ASPB)

Aile İçi Şiddetin Tipleri*

• Fiziksel

• Tokat atma ya da bir şey fırlatma

• İtme, tartaklama ya da saç çekme

• Yumrukla ya da bir cisimle vurma

• Tekmeleme, sürükleme ya da dövme

• Boğazını sıkma ya da bir yerini yakma

• Bıçak, silah gibi aletlerle tehdit etme ya da bunları kullanma

• Emosyonel/psikolojik

• Hakaret ya da küfür

• Başkalarının yanında aşağılama ya da küçük düşürme

• Korkutma ya da tehdit etme

• Eşe ya da çevresindekilere zarar vermekle tehdit etme

• Cinsel

• Zorla cinsel ilişkiye girme

• Eşin istememesine rağmen korkudan cinsel ilişkiye girmesi

• Cinsel olarak aşağılayıcı ya da küçük düşürücü eylemlere zorlanma

• Ekonomik

• Eşin çalışmasına engel olma ya da işten ayrılmasına neden olma

• Ev harcamaları için para vermeme

• Eşin gelirini elinden alma

Aile İçi Şiddet

Yakın bir ilişki içerisinde sistematik bir baskı ve kontrol örüntüsü

İstatistikler (Dünya)

• Her dört kadından biri yaşam boyu aile içi şiddete maruz kalıyor (%25-33)

• Aile içi şiddet mağdurlarının % 85'ini kadınlar oluşturuyor*

• Çoğu aile içi şiddet vakası polise bildirilmemektedir

• Kadınların acil servis başvurularının yaklaşık 1/3'ü, aile içi şiddetten kaynaklanan yaralanmaların tedavisi içindir

• Kadın cinayetlerinin % 30'undan mevcut veya eski eş sorumludur

Dünyada Aile İçi Şiddet-DSÖ

• Fiziksel Şiddet (1999) %10-52*

• DSÖ (2006) fiziksel şiddet: %13-61, fiziksel ve/veya cinsel şiddet: %15-71**

• DSÖ (2013) bölgelere göre şiddet: fiziksel ve/veya cinsel şiddet: %30, şiddet yaygınlığı Afrika, Doğu Akdeniz ve Güneydoğu Asya’da en yüksek***

*Heise, L., Ellsberg, M. ve Gottemoeller, M. (1999). Ending Violence Against Women. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press.

**Garcia-Moreno, C., Jansen, H. A.F.M, Ellsberg, M., Heise, L. ve Watts, C. (2006). Prevalence of Intimate Partner Violence: Findings from The WHO Multi-Country Study on Women’s Health And Domestic Violence. Lancet, 368, 1260-69.

***Pallitto, C. C., Garcia-Moreno, C., Jansen, H. A.F.M, Ellsberg, M., Heise, L. ve Watts, C. (2013). Intimate Partner Violence, Abortion, and Unintended Pregnancy: Results From The WHO Multi-Country Study On Women’s Health and Domestic Violence. International Journal of Gynecology & Obstetrics, 120(1), 3-9.

İstatistikler-Türkiye

• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ve Aile Sosyal Politikalar Bakanlığının 2015 yılı “Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması”

• Fiziksel şiddet %36

• Cinsel şiddet %12

• Fiziksel ve/veya cinsel şiddet %38

• Duygusal şiddet %44

• Ekonomik Şiddet %30

Aile İçi Şiddet Mağdurları Kimlerdir?*

FİZİKSEL ŞİDDET**

• Yaşamın herhangi bir döneminde: %36 (27-43)

• Yaş ilerledikçe artıyor

• Eğitim düzeyi arttıkça azalıyor

• Çalışıyor olma ya da olmama arasında fark yok

• Refah düzeyi arttıkça azalıyor

• Son dönem: %8 (5-11)

• Genç yaşlarda daha sık

• Eğitim düzeyi arttıkça azalıyor

• Çalışıyor olma ya da olmama arasında fark yok

• Refah düzeyi arttıkça azalıyor (daha fazla)

• Kırsal veya kentsel yerleşim yeri farklılığı yok

• En yüksek Orta Anadolu

CİNSEL ŞİDDET

• Yaşamın herhangi bir döneminde

• “kadının istemediği hâlde korktuğu için cinsel ilişkiye girmesi” %9

• Zorla cinsel ilişkiye girme % 7

• 18 yaşından önce evlenenlerde daha sık

• Eğitim düzeyi arttıkça azalıyor

• Çalışıyor olma ya da olmama arasında fark yok

• Refah düzeyi arttıkça azalıyor

• Son dönem

• “kadının istemediği hâlde korktuğu için cinsel ilişkiye girmesi” %4

• Zorla cinsel ilişkiye girme % 3

• 18 yaşından önce evlenenlerde daha sık

• Eğitim düzeyi arttıkça azalıyor

• Çalışıyor olma ya da olmama arasında fark yok

• Refah düzeyi arttıkça azalıyor (daha fazla)

• Kırsal veya kentsel yerleşim yeri farklılığı yok

• En yüksek Batı Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu ***

Duygusal Şiddet

• En yaygın şiddet biçimi- %44 (35-54)

• Yerleşim yerine, yaşa ve refah düzeyine göre önemli bir farklılık göstermemekte, sadece lisans ve üzeri eğitim almış kadınlar arasında belirgin olarak azalmakta

• En yaygın olan: hakaret ve küfür (%37)

• Bunu takip eden “korkutma/tehdit” (%21) ve “aşağılama/küçük düşürme” (%20)

• Son dönem %26

• diğer şiddet biçimlerinden farklı bir örüntü ile üniversite ve üzeri eğitimi olan kadınların dışında neredeyse aynı düzeyde seyretmektedir

• Yakın dönemde maruz kalınan duygusal şiddetin/ istismarın düzeyi en yaygın ortaokul mezunu kadınlar arasındadır

Ekonomik Şiddet

• Yaşamının herhangi bir döneminde %30

• En yaygın: Çalışmaya engel olma ya da bir işten ayrılmaya neden olma (%24)*

• Kentsel bölgede yaşayanlarda daha çok

• Son dönem %15

Şiddet Döngüsü

Şiddet uygulayan kibardır, kalpler-çiçekler,

balayı dönemi haftalar veya aylar içinde

sonlanabilir

Kavgalar; sözel eleştiri ve kontrol girişimleri Gerginlik zamanlar yükselir ve artar.

Fiziksel ve sözlü şiddet patlar

sosyal toplumsal ilişkisel bireysel

biyolojik

kişisel öykü

akranlar, aile üyeleri

kişinin davranışlarının

şekillenmesine sürdürülmesine

neden olan okul, işyeri,

komşular…

din, kültürel inanç

sistemleri, sosyal normlar,

ekonomik ve sosyal

politikalar

Ekolojik Model

Aile İçi Şiddetin Etkileri

Aile İçi Şiddetin Psikolojik Etkileri

• Anksiyete

• Depresyon

• Öğrenilmiş Çaresizlik

• Travma sonrası stres bozukluğu*

• İzolasyon

• Suisid düşünceleri

• Düşük benlik saygısı

• Güven kaybı

• İlişki korkusu

• Duygusal kopma

• Uyku bozuklukları

• Flashbackler

• Disosiasyon

Aile İçi Şiddetin Fiziksel Etkileri

• Ortopedik sorunlar

• Jinekolojik sorunlar

• Cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve enfeksiyonlar

• Merkezi sinir sistemi problemleri

• Sırt ağrısı

• Baş ağrısı

• Bayılma

• Nöbetler

• Yüksek tansiyon

• Karın ağrısı

• Viral ve bakteriyel enfeksiyonlar

• Kronik sağlık sorunları

Aile İçi Şiddet ve Çocuklar

• Bir çocuğun ailesi veya bakıcıları arasındaki şiddete tanık olması, bir nesilden diğerine şiddet davranışını iletmenin en güçlü risk faktörüdür

• Sosyal Öğrenme Teorisine Göre; Aile içi şiddete tanık olan çocukların, yetişkin dönemde kendi eşlerini ve çocuklarını istismar etme olasılıkları iki kat daha yüksektir

• Çocukken aile içi şiddete maruz kalmak erişkinlikte depresyon, travma ile ilişkili belirtiler ve düşük benlik saygısı ile ilişkilidir*

Evde şiddet olayına tanık olan çocuklar:

Agresif veya antisosyal davranış

Düşük sosyal yeterlilik

Kötü akademik performans

Daha az duygusal sağlık ve iyilik hali

Aile İçi Şiddete Müdahale Neden Önemli?

• Müdahale edilmediği sürece ilişkideki şiddet sıklıkla devam eder-%46-72* (O’Leary, 1989)

• Aile içi şiddet her zaman fiziksel yaralanma, cinayet ve intihar riski taşır** (Kyriacou ve ark., 1999, Dannnenberg ve ark., Stark & Flitcraft, 1995)

• Aile içi şiddetin muhtemel bedeli (fiziksel, psikolojik, ekonomik, toplumsal) oldukça yüksektir (Kyriacou ve ark., 1999, Dannnenberg ve ark., Stark & Flitcraft, 1995)

Neden Kadına Yönelik Şiddet Öncelikli

• Erkeklerin kadınlara göre partnerlerini yaralama ihtimali daha yüksek olmasıdır (Archer, 200;

Hamberger, 2005)

• Erkeklerin şiddeti, kadınlarla karşılaştırıldığında stress, depresyon ve psikosomatik semptomlar da dâhil olmak üzere daha fazla psikolojik probleme sebep olmaktadır (Cascardi, Langhinrichsen & Vivian, 1992; Vivian & Langhinringsen-Rohling, 1994)

• Kadın şiddeti daha çok kendini koruma ya da misilleme amaçlıyken erkek şiddeti sıklıkla araçsal değerle güdülenir (Örn: Karısını kontrol etmek ya da cezalandırmak; Hamberger, 2005; Hamberger ve ark., 1997).

Aile İçi Şiddette Müdahaleler

MÜDAHALELER

YASAL

TERAPÖTİK TOPLUMSAL

Yasal/Toplumsal Müdahaleler

Aile İçi Şiddete Terapötik Müdahale Şekilleri

• Mağdura Yönelik Müdahaleler

• Saldırgana Yönelik Müdahaleler

• Çocuklara Yönelik Müdahaleler

Aile İçi Şiddete Yaklaşımda Öncelik-Güvenlik Planı

• İntihar/cinayet riski açısından değerlendirin

• Şiddetin Potansiyel Uyarı İşaretlerini Belirleyin*

• Tehlikeli bir durumda atılması gereken belirli adımları belirleyin (ör., Mağdurun kalması için güvenli yerler, telefon numaraları, kaçış planı)

Aile İçi Şiddete Dair İşaretler*

• Eşin davranış veya isteklerini sorgulama

• Eşin konuştuğu kişileri kontrol etmek, dinlemek

• Aşırı Sahiplenme

• Kıskançlık

• Arkadaşlarından veya ailesinden hoşlanmamak veya onları indirgemek = izolasyon

• Yalan söyleme, manipüle etme

• Saklama, gizleme

• İnanç veya düşüncelerini empoze etme

• Eşin görüş ve inançlarını kısıtlama

• Öngörülemeyen, düzensiz öfke

• Fiziksel olarak başkalarına karşı agresif olma

• Başkalarına sözlü olarak kötü muamele etme

• Sorunlardan başkalarını sorumlu tutma

• Cinsel ilişki sırasında şiddet kullanımı

• Alkol veya uyuşturucu kullanımı

• Çapkınlık yapma

• Güven vermeme

• Özel hayatını ihlal etme

• Hayvanlara veya çocuklara yönelik zulüm

Aile İçi Şiddette Yaklaşımın Genel Amaçları

• Aile içi şiddet hakkında konuşma

• Konuşulamaz olanı konuşulabilir hale getirme

• Psikoeğitim

• Aile içi şiddetin sonuçlarını kabul etmek

• Her üyenin şiddete tepkisini belirlemek

• Şiddetle üretilen düşünceler ve duyguları tespit etmek

• Şiddete son vermek: Şiddet devam ederken tedavi olmaz

• Evde şiddet olasılığını kabul etmek ve buna aileyi hazırlamak

Bilişsel Davranışçı Terapiler*

• Aile içi şiddette davranış terapistleri ve bilişsel davranış terapistleri;

• Terapinin hedefe yönelik olması gerektiğini,

• Mevcut veya devam etmekte olan sorunların özellikle ele alması gerektiğini,

• Özellikle de şiddet olaylarından önce ve sonra meydana gelen düşünce, duygu ve davranışlarla çalışılması gerektiğini ve şiddetin yaşandığı ilişkinin dinamiklerine odaklanması gerektiğine inanırlar.

Bilişsel Davranışçı Model

• Aile içi şiddet; kişilerarası ilişkiler, davranışsal, bilişsel, duygusal, motivasyonel ve fizyolojik açıdan formüle edilmelidir.

• Aile İçi Şiddet için Bilişsel Davranışçı Model belirli bozukluklara kıyasla iyi gelişmiş değildir.

• Nedensel faktörlerin çeşitliliği

• Danışanların tedaviye başvurmadaki sorunlar

Mağdur İçin

Bilişsel Model Kendi

Kendi veya başkalarını zayıf olarak görme

Dünya

Dünyanın bir bireyin kontrolünün ötesinde

öngörülemeyen bir adaletsizlik yeri olarak

algılanması.

Çevre

Çevrenin veya diğerlerinin tehdit olarak kodlanmaya

başlanması

• Mağdurun bilişleri;

• Şiddetin sorumluluğunu üstlenme (“Bu benim suçum; bana vurmasına sebep oldum”)

• İlişkiyi bir arada tutmak (“Aileyi bir arada tutmak kadının görevidir”) ve

• Şiddet içeren ilişkinin dışına var olamayacağına dair yetersizliği hakkındaki varsayımlar (“Onsuz yapamam”)

gibi çeşitli atıfları içerebilir

• Saldırgan ilişkisindeki otorite hissiyatına yönelik algıladığı tehditler için “tetikte”dir

• Dünyayı genellikle bütünlük hissi sağlamak ve partnerini “hizada” tutmak için şiddetin de dahil olduğu olağandışı adımlar atmak zorunda kaldığı, tehdit edici ve tehlikeli bir yer olarak görür

ŞİDDET BİR DAVRANIŞTIR!!!

Davranış geçmiş sonuçlar

ve halihazırdaki öncüllerce

kontrol edilir.

ÖNCÜLLER

• Aile içi şiddet-istismar öyküsü

• Testosteron

• ASKB, dürtü kontrol bozukluğu, öfke-sıkıntı-olumsuz duygular

• İlişkisel problemler

• İşsizlik, yoksulluk gibi genel stresörler

• Şiddeti destekleyen toplumsal-sosyal normlar, davranışsal repertuar

DAVRANIŞ

• Fiziksel

• Cinsel

• Duygusal

• Psikolojik

• Ekonomik

• ŞİDDET

SONUÇLAR

• Rahatlama

• Yetersizlik hissinin azalması

• Sosyal kabul

• Özgüven artışı

• .‘Doğru olanı yaptım’ hissi

Aile İçi Şiddete Meyilli Olan Erkekler*;

• Şiddet sorumluluğunu dışsallaştırmak (ör: Bütün bu sıkıntılara o sebep oldu)

• Agresyonlarını küçümseyerek (ör: Azıcık dalaştık)

• Davranışlarını inkar ederek (ör: Ona asla vurmadım, teni hemen morarıyor) davranışlarının olumsuz sonuçlarından kaçarlar

• Genel olarak*, aile içi şiddete maruz kalan kişilerin tedavisinde üç farklı BDT formatından biri kullanılır:

• Bireysel terapi**

• Grup tedavisi

• Çift terapisi

• Her tür terapinin temel amacı şiddetin ortadan kaldırılmasıdır***

Bireysel Terapi-Saldırgan*

• Bireysel bilişsel-davranış terapisinin amacı, şiddet uygulayan kişinin çatışma çözümü için şiddet seçiminden sorumlu nitelik veya karakteristiklerini keşfetmek ve değiştirmektir

• Terapinin odağı, şiddet gösteren bireyin geçmişi, güncel deneyimleri, düşünceleri ve davranışları üzerinedir

• Bilişsel davranışsal yaklaşımlar, ne ve nasıl düşündüğümüze, düşüncelerimizin davranışımız üzerindeki etkilerine odaklanmaktadır**

• Öfke kontrolü, problem çözme ve sosyal beceri eğitimi, terapistlerin şiddet gösteren kişileri bireysel olarak tedavi etmesi için sıklıkla kullanılır***

Bireysel Terapi-Mağdur *

• Mağdur için bireysel terapi, şiddet tarafından yaratılan duygusal hasarı düzeltmeye ve mağduru güçlendirmeye çalışır ve böylece kendisinin ilişkinin sürdürülebilirliği ile ilgili kişisel bir karar vermesini sağlar

• Genel olarak, kaygı ve depresyonun azaltılması, Post-Travmatik Stres Bozukluğundan kaynaklanan herhangi bir semptomun düzeltilmesi, benlik saygısının arttırılması ve sürdürülmesi ve atılganlık ve problem çözme becerilerinin geliştirilmesi veya güçlendirilmesi için bilişsel-davranışsal yaklaşımlar kullanılır

Bilişsel Davranışçı Grup Terapisi-Saldırgan*

• Davranışın oluştuğu ortamdan etkilendiği varsayımına dayanır**

• Şiddet gösteren kişinin aile içi şiddet sorumluluğunu kabul etmesi, değişimin anahtarı olarak görülür

• Grubun sağladığı desteği kullanarak, grup müdahale programları tutumsal ve davranışsal değişimi kolaylaştırmak için bilişsel-davranışçı stratejiler içerir

• Bireysel terapide olduğu gibi, grup müdahalesinin odağı, şiddet gösteren kişilerin geçmişi, mevcut deneyimler, algı ve tutumlar ve davranışsal tercihlerdir. Benzer müdahaleler aynı şekilde öfke yönetimi, problem çözme ve sosyal beceri eğitimi de içerir

Grup Terapi Programlarının Hedefleri

Şiddeti önleme

Davranış değişikliği

Kişisel sorumluluk almaya teşvik

Öfke yönetmeni ve birinin ihtiyaçlarını karşılamanın alternatif yollarını öğretme

Mağdurla empatiyi artıma

Beceri Geliştirme: İletişim/Atılganlık, Stres Yönetimi ve Sorun Çözme Becerileri.

• Tamamlayan saldırganların yaklaşık % 33'ü tekrar şiddet davranışı sergilemektedir

• Bu programları tamamlayanların, tamamlamayanlara göre biraz daha iyi sonuç verme eğilimi vardır (%5)

• Bazı araştırmalar, hızlı tutuklama ve cezanın, tekrar suç işlemeyi azaltmada "tedavi programları" kadar etkili olabileceğini öne sürüyor

• Birkaç çalışma çift terapisinin geleneksel grup, öfke yönetimi programları kadar etkili (veya etkisiz) olabileceğini göstermektedir

Bilişsel Davranışçı Grup Terapisi-Mağdurlar*

• Grup terapisi, mağdurların ilişkilerini gerçekçi bir şekilde değerlendirmelerine ve bu ilişkiler konusunda yaptıkları seçimleri gerçekleştirmelerine yardımcı olmak için diğer grup üyelerinin desteğini kullanır.

• Grup müdahalesinin odak noktası, üyelerin geçmişi, güncel deneyimler ve algılamalar, tutumlar ve seçeneklerin değerlendirilmesidir.

• Kaygı ve depresyonu azaltmak, benlik saygısını arttırmak ve problem çözme becerilerini geliştirmek için bilişsel-davranışsal stratejiler kullanılır.

• Şiddete maruz kalmış mağdurlar için yasal olarak savunma veya yasal haklar ve hizmetler hakkında bilgi sıklıkla terapi gruplarının üyelerine sağlanmaktadır.

Travma Odaklı BDT*

• Travma sonrası stres reaksiyonlarını azaltmak

• Bilişsel beceriler kazandırma

• Korkulan travma anılarına kademeli maruz bırakma (Lang, Ford, & Fitzgerald, 2010)

TRAVMA ODAKLI BDT

KOMPONENTLERİ

Psikoeğitim

Gevşeme

Duygusal düzenleme

Bilişsel başa çıkma

In vivo maruz bırakma

Güvenliği arttırma

Psikoeğitim

• Aile içi şiddeti/travmayı tanımlama

• Aile içi şiddetin/travmanın etkilerini gösterme

• Umut ve güven inşa etme

• Travma tepkilerinin normalizasyonu

• Aile içi becerilerin geliştirilmesi

• Övgü kullanma

• Ödüllendirme sistemleri

• Seçici dikkat

• Acil durum müdahalesi

• Zamanaşımı prosedürleri

• Aktif ve yansıtmalı dinleme becerileri

• Danışanlara, travma hakkında konuşmanın sıkıntıya neden olabileceğini ancak başarılı bir tedavi sonucu için yönetilebilir olduğunu vurgulamak gerekir

• Travma hakkında konuşmanın neden önemli olduğunu açıklamak için metaforların kullanılması

• Yarayı temizlemek

• Yavaş yavaş soğuk suya alışmak

Başa Çıkma Mekanizmaları

• Stresle başa çıkmada ve duygusal uyarılma düzeylerini yönetmede kullanışlı teknik: Gevşeme Egzersizleri

• Günlük stresin yanı sıra travma anılarına yanıt olarak ortaya çıkan fizyolojik aşırı uyarılmışlık durumlarının azalmasına yardımcı olur (Briggs, Runyon ve Deblinger, 2011).

• Odaklanmış solunum

• Görselleştirme

• Dikkat

• Aşamalı kas gevşetmesi

Duygusal Anlatım ve Düzenleme

• Duyguları tanımada, tanımlamada, ifade etmede ve etkili biçimde modüle etmede yardımcı olma

• Duyguların yoğunluğunun farkına varma ve duyguları kelimelere dökme konusunda yardımcı olma

• Travma ile ilgili belirli duyguları tanımlama ve duygularla ilgili çalışma

Bilişsel Başa Çıkma

• Düşünceler, duygular ve davranışlar arasındaki bağlantıyı açıklama

• Bilişsel üçgen

• Yararlı/gerçekçi ve yararsız/çarpıtılmış bilişler arasındaki farkı tanımlama*

• Mevcut olumsuz bilişler yerine daha gerçekçi veya yararlı bilişler üretme yeteneği oluşturma

• Güncel davranışları kullanarak düşünce ve duygu bağlantısını öğretme

• Daha sonra, bilgileri travma ile ilgili düşüncelerle ilişkilendirme

Travma Öyküleme

• Amaç, düşünceler ve hatırlatıcılar arasındaki bağlantının zayıflatılması ya da travma kaynaklı aşırı olumsuz duyguların tartışılmasıdır

• Seanslar sırasında travmanın detaylarını tanımlatma:

• İlk ve son şiddet olayı ne zaman oldu?

• İnsanlar bu durumu nasıl karşıladı?

• En kötü kısmı neresiydi?

• Tüm öykü boyunca duygu düşünce bağlantılarına dikkat etme.

• Bilişsel süreç: Düşüncelerdeki bilişsel çarpıtmaları ve hataları araştırın ve düzeltme.

In-vivo Aşamalı Maruz Bırakma

• Travma öyküleme, travmatik anıların üstesinden gelmek için yeterli olabilir, ancak danışanların kendilerine travmayı hatırlatan zararsız uyaranlardan istemsiz bir şekilde kaçması konusunda yardımcı olmak için yeterli değildir (Rubin, 2012)

• Zararsız uyaranlardan korkma ile travma arasındaki bağlantı

• Kaçınmanın üstesinden aşamalı olarak gelmek ve günlük işlevselliği geliştirme

• Azar azar zararsız uyaranlara maruz bırakıp, tolere edebildikleri bir şeyle başlama ve kaygı arttıkça gevşeme tekniklerini uygulama

TEŞEKKÜRLER