7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
1/108
MSIMDHNIADHE MSIMI NSHEKULLIN 21
DORACAK PR ARSIMTART E ARSIMIT FILLORShkup, 2009 | Projekt i arsimit fllor
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
2/108
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
3/108
MSIMDHNIA DHE MSIMI
N SHEKULLIN 21 HYRJE
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
4/108
Msimdnia d msimi n skuin 212
Si d ju ndimjkydracak?
Jp id praktik s si ta prmirsnimsimin mijv n rtmsimr d si t zviniskattsi q atyr u dun nskuin 21.
D t gjen prgjgje n kt pyetje:ka jan skattsit ndrmarrs d skattsit punsimit?
Cii st daimi ndrmjt msimit prms prb-
mv d msimit prms prjktv uum-tus?
ka paraqt msimi aktiv?
Si mund t prdr TIK n prjkt uumtus?
Si mund t zbatj aktivitt grupr n kas t paji-sur m kmpjutr?
dhe sh pyetje t tjera.
Ju rn idj drjt sumburimv t tjra d ma-
tria pr msim d ndimn zviimin tuajprsina.
Ub-prtai i Ministris s Arsimit dSkncs www.scs.du.mk
Mund tju ndimj tgjni prgjigj n pytjtd zgjidjt tuaja pr
disa nga prbmt mt ciat baaaqni, sid tju ndimj q mt ta kuptni trmi-ngjin baskkrarsimr.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
5/108
PRMBATJA
H Y R J E 1
T nderuar arsimtar t shekullit 21 1
Si do ju ndihmoj ky doracak? 2
Si ta prdorni kt doracak 4
Prmbledhja e materialeve pr msimdhnien n shekullin 21 6
Fjalori i nocioneve 8
Kaptll 1: Ars n sheklln 21 111.1. Pse duhet t ndryshojn shkollat? 12
1.2. Plani dhe programi msimor n shekullin 21 14
1.3. Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21 16
1.4. Notimi i msimit pr shekullin 21 181.5. Teknologjia n shekullin 21 20
1.6. Msonjtorja/klasa n shekullin 21 22
Kaptll 2:Qasje dhe aspekte t sdhnes dhe st nsheklln 21
25
2.1. Msimi prmes projekteve 26
2.2. Projekte pr zgjidhjen e problemeve prmes dizajnimit 28
2.3. Hulumtimi i pavarur 30
2.4. Projektet aksionare 32
2.5. Msimi prmes zgjidhjes s problemeve 342.6. Msimi autentik 36
2.7. Luajtja e roleve 38
2.8. Msimi ndrmarrs 40
2.9. Strategjit e t menduarit kritik 42
2.10. Notimi pr msim 44
2.11. Vetnotimi 46
2.12. Notimi i ndrsjell i nxnsve 48
2.13. Notimi i ndrsjell i nxnsve 50
2.14. Hulumtimi aksionar: Mnyr q ta ndryshoni msimdhnien 52
Kaptll 3: Shtja tekstesh pr lex pltses 553.1. Orientime plotsuese pr msimin prmes projekteve 56
3.2. Orientime plotsuese pr msimin prmes zgjidhjes s problemeve 62
3.3. Principet e msimdhnies pr zgjidhjen e problemeve 65
3.4. Parashtrimi i pyetjeve n msimdhnie 67
3.5. Taksonomia e blumit: taksonomia pr msim, msimdhnie dhe notim 71
3.6. Orientimet plotsuese pr msimin autentik 75
3.7. Konstruktivizmi 77
3.8. Rritja e angazhimit dhe motivimit t nxnsve 80
3.9. Detyrat e shtpis 84
3.10. Udhheqja me msonjtoren/klasn: qasje proaktive 87
3.11. Orientime plotsuese pr vetnotimin 90
3.12. Inkuadrimi i prindrve n punn e shkolls 93
3.13. Orientime plotsues pr hulumtimin aksionar 96
Lteratra e shrytar dhe bret e tjera 100
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
6/108
Msimdnia d msimi n skuin 214
Arsimi n shekullin 21N kt kapitu d t gjni id intrsant prtrndt m t rja n msimdni. N scintm d t gjni prgjigj t skurta pr rndsin tms, si d si mund ti prmirsj aj tarriturat nxnsv d si ti prmbus nvjat msimdnis n skuin 21.
Si ta prdrni ktdracak?
Ky kapitu prmban inrmacinpr aspktt ndrysm d qasjtktiv t msimdnis d msimit
KAPITULLI1 FQ.2-2
TEKNOLOGJIA
PLANI DHE PRO-GRAMI MSIMOR
UDHHEQJA MESHKOLLAT
TEKNOLOGJIAMSIMORE
NDR
YSHI MI
NOTIMI
baskkr. At mund t ndimjn q t raiznimsimdni n mnyr q nxnsv tuaj d tumundsni ti kuptjn prmbajtjt msimr, tjn m t suksssm n msim d t zvijnskattsi t nvjsm pr jtn baskkr nskuin 21.Pr sciin aspkt/qasj t dn jpt prgjigj nkt pytj:ka paraqt qasja?Ps zbatt? Ciat jan dbit?N ar mnyr mund t zbatt? Sini smbu
nga praktika.M ka dat nga msimi baskkr?ka dut t dini q t jni m t suksssm?
Qasje he aspekte t msimhnies he msimit n
shekullin 21
KAPITULLI2 FQ.25-54
N dim s jta dinamik d dtyrimt prditsm j dr ju jjn sadut k pr tu tuar n studimin matriav prsina.
Qimi krysr i ktij dracaku st q turj njuri prsina d id praktikn mnyr q ju t mund ti kuptni atm t d ti zbatni n praktikn tuajmsimr.
Prmbajtja dracakut krysist i prsin:
diturit prmbds trik prinkuadrimin ndrysimv n aspkttkrysr t msimit;
rintimt d apat krysr pr zbatimin mtdav t rja msimr;
smbuj praktik t aktivittv t zbatuara
n praktik nga kgt tuaj m rimin mtdav t rja msimr.
PEr udhEzim dhe orientim tE shpejtE
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
7/108
Msimdnia d msimi n skuin 21 5
Shtjca t teksteve pr leim pltsuesM qim q t gjni dika m sum pr at qju intrsn, prgatitm nj kapitu i cii rnzgjdj t tkstv m spjgim ptsust qasjv d aspktv baskkr tmsimdnis d msimit.
Ky kapitu mund:tju ndimj q ti tni diturit tuaja trikpr msimdnin baskkr;
tju srbj si spjgim ptsus d rintimn prpjkjt q ti zbatni qasjt baskkrmsimr;
t rj mjt t caktuara q mund ti zbatni
n praktikn tuaj msimr
KAPITULLI3 (FQ.55-100)
Lihje me Prmblehjene materialeve pr
msimhnien nshekullin 21N kuadr t ktij dracakup astu d t gjni m suminrmacin pr prmbdjnq prmban matria tndrysm msimr, itraturptsus pr xim d dtajpr ub-aq d kntakt tdbism.
JIPROPOZOJMTILEXONITTRIDORACAKTPLOTSUES,NGASEMSIMDHNIAEMIRSHPESHSHTEZBATUESHME
PRTGJITHTRRITURIT.
Si stjca t ktij dracakut Msimdnia dmsimi n skuin 21, i cii st i ddikuarpr t gjit arsimtart skav fr, janprgatitur d tr dracak:
Krijimi i mjdisit pr msim pr skuin21Dracaku prmban inrmacin pr at ssimund t krijjn arsimtart mjdis pr msimsipas mijv. N stjca t ktij dracaku stprgatitur d nj vid-fm. Ky vid-fmgjndt n CD, si d n ub-aqn Prmbdjss matriav pr msimdnin n skuin21.
N FQ. 6-7
M SHUM
N FQ. 6-7
M SHUM
Praktikum pr msimin kasr n skuin 21 q prsin smbuj t rv m praktik t mir t msimitkasr. Smbujt japin id praktik pr zbatimin qasjv tndrysm n msim pr prmirsimin msimit t nxnsit.
Praktikum pr msimin ndr n skuin 21... q prmban smbuj t rv q prsijn qasj d aspktt sqaruara n kapituin dyt t ktij dracaku. Pr sciinsmbu jpn d vid-matria nga ra raizuar q tmund ta sini s si dukt n praktik ra ti. Kt vid-incizim gjndn n CD, si d n Prmbdjn matriavpr msimdnin n skuin 21.
DoracakE plotEsues
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
8/108
21- 2
Prmbledhje materialesh prmsimdhnien n shekullin 21
1.4.
ka ka n Prmbledhje?
www.
pep.o
rg.mk
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
9/108
21- 3
Ueb-faqe ndrvepruese
Doracak prkomponent t caktuar
Lidhje pr qasje nburime t ndryshme
Msimdhnia dhemsimi n shekullin 21
Poster
Shembuj t praktiks
Studime t rastit
Video-flma
Broshura
Pajisja e rekomanduar
www.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
10/108
Msimdnia d msimi n skuin 218
NocioNi PRKufizimi fAQJA
Aktvtetet n grp M shum nxns punojn bashkrisht n detyr hulumtuese ose zgjidhinproblem.
26
Ars nga prvja Filozofi dhe metodologji q me t ciln arsimtart u mundsojn nxnsveprvoja t drejtprdrejta dhe e nxisin reflektimin/qasjen kritike me qllim t
thellimit t diturive, zhvillimit t shkathtsive dhe vlerave.
www.aee.org
36
Detyrat atentke Detyra n t cilat krkohet nga nxnsit t zgjidhin probleme t jets reale, sibjn t rriturit n vendet e tyre t puns.
36-37
Detyrat e kplkara Detyra n cilat nxnsit punojn individualisht ose n grupe, krkojn tzgjidhin probleme t komplikuara dhe zgjasin nj periudh m t gjat
kohore.
26-27
inkadr prndrve Prindrit jan t inkuadruar n mnyr pozitive n aktivitete shkollore meqllim q ta prmirsojn msimin e fmijs s tyre, prmes prmirsimit t
klims shkollore, kulturs shkollore dhe infrastrukturs s shkolls.
93-95
Hlt aksnar Proces i vazhdueshm ku arsimtart bjn qasje kritike ndaj puns s tyredhe ndrmarrin hapa q ta prmirsojn at. Shpeshher hulumtimi aksionar
mund t jet kolaborativ, me rast arsimtart bashkrisht i planifikojn
aktivitetet dhe i krahasojn rezultatet e arritura.
52-53
96-98
Lajtja e rleve Nxnsit vihen n rol t ndonj personi me ndonj problem t caktuar dhei respektojn ndikimet e problemeve ndaj jets njerzore dhe/ose efektet
e aktiviteteve t njeriut n bot prreth nga perspektiva e atij personi.
Personazhi mund t jet i imagjinuar, i vrtet ose i t kaluars historike.
38-39
ms atentk Qasje q u mundson nxnsve t hulumtojn, t punojn n detyra dhet zgjidhin probleme t jets reale, duke prdor metoda dhe mjete t
ngjashme si t rriturit n vendet e tyre t puns.
36-37
75-76
ms aksnar Lloj i msimit konstruktivit ku nxnsit msojn me qllim q t ndrmarrinaksione q do t krijojn ndryshime dhe prmirsime.
32-33
ms nga prvja Msim ku nxnsi arrin n zbulime dhe bn eksperimente t dors s par,n vend q t dgjoj ose t lexoj pr prvojat e dikujt tjetr.
38-39
ms pres gjdhjess prbleeve
Qasje msimore e ngjashme me msimin prmes projektit hulumtues, me
t vetmin dallim se msimi prmes problemit prmban aktivitete n t
cilat krkohet nga nxnsit t zgjidhin probleme t caktuara (t hapura, t
pakufizuara), q zakonisht mund t zgjidhen n m shum mnyra ose qkan m shum zgjidhje.
34-35
ms presprjekteve
Qasje msimore q i angazhon nxnsit n prvetsimin e dituris
s patjetrsueshme dhe t shkathtsive jetsore prmes proceset t
hulumtimit, i cili prmban n vete pyetje t komplikuara autentike dhe
prodhime dhe detyra t dizajnuara me kujdes.
26-27
ms derenar Msimi i diferencuar paraqitet kur disa nxns punojn n detyra tndryshme nga t tjert, Kjo sht shum e dobishme kur ka munges t
hapsirs ose t pajisjes n klas ose kur arsimtari dshiron ti ndihmoj
ndonj grupi t caktuar ose pr realizimin e aktiviteteve q jan adekuate pr
nj grup t caktuar t nxnsve.
87-88
ms pavarr Nxnsit msojn n mnyr individuale ose bashkrisht duke prdormateriale dhe burime pr msim q ashtu t gjejn informacione, pra t
pavarur nga arsimtari.
30-31
metda e st tntegrar
Nxnsit punojn n detyr ose n projekt q prfshin m shum se
nj lnd msimore dhe sht e plqyeshme t punojn bashkrisht n
planifikimin dhe realizimin e ors.
56-61
jari i ncinv
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
11/108
Msimdnia d msimi n skuin 21 9
mtvan jasht Kur nxnsi sht i motivuar t msoje vetm q t marr shprblim t
jashtm ose q ta evitoj ndonj dnim. Motivacioni nuk ka kurrfar lidhje tdrejtprdrejt me msimin.
80-83
mtvan brendsh Nxnsi sht i motivuar t msoj nga interesi, krshria ose nga knaqsiaq ka t bj me msimin.
80-83
Nt atentk Form e notimit n t ciln krkohet nga nxnsit t realizojn nj detyr tjets reale q demonstron zbatim t diturive dhe shkathtsive elementare. 37
Nt ekstern (jasht) Lloj i notimit i cili organizohet nga ndonj institucion i caktuar jasht shkolls. 44
Nt ndrsjellndrjet nxnsve
Metod notimi e nxnsve nga nxnsit e tjer, me qllim q t prmirsohet
kuptimi i qllimeve q duhet t arrihen, t prmirsohet msimi dhe t nxitet
t menduarit kritik dhe shkathtsit komunikative.
48-49
Nt prtlt Notim i nxnsve duke prdor prmbledhje t organizuar dhe tsistematizuar t punimeve/produkteve t nxnsve t krijuara nj koh m t
gjat, q e prezantojn mundin e dhn t nxnsit, prparimin e tij dhe t
arriturat n nj ose m shum lnd.
50-51
Nt prbledhs Lloj notimi n t cilin prmblidhen t arriturat e nxnsve pr nj periudh tcaktuar kohore.
44
Nt ratv T dhnat e msimit t nxnsve prdoren si informacion kthyes pr nxnsitdhe arsimtart q ashtu t prmirsohet msimdhnia dhe msimi n t
ardhmen. Nj emr tjetr pr notimin formativ sht notimi i msimit.
44-45
Prjekt aksnar Qasje praktike q ka pr qllim ndrmarrjen e aksioneve q do t krijojnndryshime dhe prmirsime.
32-33
Prjekte pr gjdhjene prbleeve presdajnt
Lloj i msimit konstruktivist ku nxnsit angazhohen n procesin e dizajnimitme qllim q t zgjidhin nj problem t rndsishm, autentik dhe real. 28-29
Taksna e Blt Klasifikim i qllimeve t ndryshme q arsimtart ua parashtrojn nxnsve(n pikpamje t msimit). Taksonomia ishte propozuar n vitin 1956 nga
Benxhamin Blum, por ishte prpunuar n vitin 2001 duke e marr titullin
Taksonomia pr msim, msimdhnie dhe notim.
71-74
T endart reatv Proces mendor q nnkupton gjenerim t ideve,zgjidhjeve ose konceptevet reja ose t asociacioneve t reja me ide ose koncepte aktuale. 34-35
T endart krtk T menduari kritik sht mnyr e t menduarit pr fardo teme,prmbajtke ose problem n t ciln ai q mendon, e prmirson cilsin e
t menduarit me at q me shkathtsi e ndrmerr kontrollin mbi strukturnmendore ose imponon standarde intelektuale. www.rtalthnkng.rg 42-43
Vetnt Metod notimi n t ciln nxnsit e notojn procesin personal t notimit. 46-47;90-92
Vetrefektimi Vetvlersim kritik me qllim q t shihet efekti i vendimeve dhe aksioneve
personale, si dhe i aksioneve q ndoshta jan t nevojshme t ndrmerren n
mnyr plotsuese.
52-53;
96-98
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
12/108
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
13/108
K A P I T U L L I 1
Arsimi n shekullin 21
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
14/108
Msimdnia d msimi n skuin 2112
Ndrysim i prsin t gjit d st sum vstir t gjndnprgjigj adkuat.
Bta n t cin jtjm aktuaist st bt m sum prgjigj d
mundsi t pakuizuara.Aj duk katik (pa rnd), andaj st m rndsi tbsr tikrkjm mnyrat m t mira q t vijm dri t qimi. Pr, patjtrdut t msmi t jtjm n at bt, q t jmi t suksssm.
Ndryshimetjantpa-shmangshme.Fmijt
tannukkanzgjidhjetjetr.
Ps dut t ndrysjnskat?
Bta p nryshn gjithnj e m shpejt. Njerzit vazhimisht flasin searsimi uhet t nryshj q tu prgjigjet nevjave t shekullit 21. E kannkupthet sakt me kt nryshim?
Astu si ndrysn bta, astu dut t ndry-sj d pan-prgrami jn msimr, si d
skat tna...
1.1.
Ndrysimi ndd nniv gba.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
15/108
Msimdnia d msimi n skuin 21 13
Ndryshimet
knmik, spsMaqdnia p rintt drjtknmis s trgut.
Ndryshimet pitik, sps Maq-dnia mtn drjt antarsimit nBe.
Ndryshimet scia, sps Maq-dnia p bt vnd gjitnj m ibarabart d m unik.
Nryshimet nhinehe n Maqeni.
Nryshime q nhin n sistemintn arsimr
Nryshime nhin n shklla
N aqt vijus d ti sim ps mnt t rndsism q u rrn ndrysi-mv n msimdni:
Ndrysim npan-prgramin
msimr: Dituri,skattsi dqndrim m tndrysm.
Ndrysim nmsimdni d
msim: Nxnsist n qndr tvmndjs
Ndrysim nntim: Vndsja
standardv d kdksit tik nntim.
Ndrysim ttkngjis:
Kmpjutrizimid TIK
Ndrysimt nmsnjtr/
kas: Udqjad rganizimi ikass.
Dcntraizimi i udqjs n arsim.
Paniikimi n arsim viz drjt ndrysimv sistmatikprms prdrimit t eMIS d paniikimit vjtr nniv t sks.
Pani d prgrami msimr ndrysjn n pajtim mnvjat Maqdnis.
Kmpjutrizimi rn mundsi d sida t rja int-rsant pr msim.
TEKNOLOGJIA
Plan-Programi
MSIMOR
MSONJTORJA/KLASA
MSIMDHNIADHE MSIMI
NDR
YSHIM I
NOTIMI
N TEMN 1.5
N FQ. 20
ME SHUM
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
16/108
Msimdnia d msimi n skuin 2114
AFTSIT PR T MSUAR N SHEKULLIN 21
DITURIA Njja prmbajtjv tmr t ndv msimr; njja gjuv btrr d njja gjr t arriturav skncr, si d dituria pr vtvtn.
KoMPeTeNCAT
DheShKAThTSIT
U rrn skattsiv mntar (t sprurit m gj, skrim-ximi gjusr d
numrik); t mnduarit kritik d skattsiv pr zgjidjn prbmv (mnyrat t mnduarit, njja d uumtimi, zgjidja situatav t paparasikusm, anaiza,sinttizimi d vauimi i inrmacinv); skattsiv t paniikimit d udqjs;skattsiv t msimit t prjtsm (msim pr at ssi mst, prstatja diturisn situata t rja d inkuadrimi i msimit t vtrintuar); skattsiv pr kmunikimndrkuturr (atsia pr t kmunikuar n kntkst t ndrysm kuturr, bisdimi dzgjidja kniktv) d skattsiv inrmatik, mdia d tkngjik.
QNDRIMeT DheSJellJeT
ksibiitti d prstatja; ndrmarrja rrzikut; iniciativa, mtivacini, rspkti ndajvtvts d ndaj t tjrv; ndjnja prkustimit, mpatia, prgjgjsia pr vprimt dpunt prsna.
VleRAT Sidaritti; barazia gjinr; tranca; rspktimi i daimv; mirkuptimi i ndrsj;
rspktimi i t drjtav t njriut; jduna; rspktimi i jts s njriut; dinjitti.
Kjo tabel ishte prgatitur nga El Huine Hackur, Xhonatan Mecger dhe Meri Xhoj Pigoci, si punim me titull Msimi n shekullin 21: Mbshtetja
dhe udhheqja e reformave arsimore pr msim n shekullin 21
Tasm nj k m t gjat njrzit biznsit
vrjn s nxnsit, duk kauar npr sistminarsimr, nuk arrijn sa dut t prvtsjndituri, skattsi d qndrim t nvjsm prvndt puns t kn tn, aq m pak prvndt nsrm t puns.
N Maqedoni shum t rinj gjithnj e m vshtirarrijn t gjejn pun, sepse kualifikimet e tyre nuku prgjigjen nevojave t tregut t puns.
N SHBA, kmpanit mda, si IntKrprjsn, Adubi Sistms, ep, Cisk Sistms,
D, rd, hjuit Pakard, leGo, Majkrst, orak,u idn baskrist m SqatnNacina pr Arsim d rmuanPartnrittin Skattsiv prskuin 21.
VENdI I PUNS N SHEKULLIN 21
Pr skak t ndrysimv t vazdusm q nddin n
sqri, patjtrsusm st t studin qndrimtd skattsit scia q nxnsit i prvtsjn nprcsin arsimr.
Dut t zvijm qndrim adkuat pr qyttart skuit 21, si:
Vtdija pr ruajtjn mjdisit jtsr;Tranca d mirkuptimi mutikuturr;Vtdija pr prdrimin drjt/t sigurt t intrntit;Intrsi i nxnsv pr msim t prjtsm.
N Evrop,Kmisini evrpian arti dkumntin Kmptncatmntar n sqrin q ka pr baz diturin, ku janprkuizuar nvjat, diturit d qndrimt skuit21. Ky dkumnt m kmptnca mund t gjndt nraprtin Ke-s t vitit 2004
JETA N SHEKULLIN 21
Plani dhe programi
msimor nshekullin 21
1.2.
N TEMAT 1.2.FQ. 15
ME SHUM
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
17/108
Msimdnia d msimi n skuin 21 15
ShkathtSi jet-Sore dhe profe-
Sionale
ShkathtSi pr mSim dheinovacione
ShkathtSit informatike,mediale dhe teknologjike
lndt dhe prmbajtjetthemelore n Shekullin 21
mjediSi pr mSim
Zhvillimi profeSional
Standarde dhe notime
plani, programi dhe proceSi mSimor
Krijimit t vizinit pr at q e shirjm;
Shqyrtimit t gjenjes mmentale;
Ientifikimit t prparsive he bsive tsistemit aktual;
Prcaktimit t prparsive pr prmirsim;
Prcaktimit t planit pr arritjen e prparsive;
Ntimit t prparimit he krrigjim t aktivitetevesipas nevjave;
Shqyrtimi i gjenjes he efekteve pas zbatimit tplanit he fillimit t ciklit t ri t aktiviteteve, uke imarr parasysh t hnat e fituara.
Planifikimi vjetor i sks st smbupr ndrysimin sistmatik.
Krniza pr msim n shekullin 21
Partnritti pr skattsit n skuin 21 zvii nj vizin t prbaskt prmsimin n skuin 21, q prdrt pr prmirsimin arsimit n Sttt Baskuarat Amriks. emntt krysr t msimit n skuin 21 jan prskruar d janparaqitur m pst n mnyr graik. Paraqitja graik i paraqt skattsit q prittti arrijn nxnsit n skuit 21 (t paraqitura n ngjyrn ybrit) d sistmt mbsttjs s skattsiv pr skuin 21 (t paraqitura m rrat):
Piikii i i dt di q kt
t bq dyii
Ndrysimi sistmatik st prcs cikik. Nmjdisin skr ndrysimi nuk nnkuptnnj rct t dn sakt ssi t prmirstarsimi, pr ai nnkuptn nj izi qangazt pr anaizn d t mnduarit vazdusm, si d pr njuri t rja.Kj nnkuptn pranimin s ndrysimi st ivazdusm.N akt ndrysimi sistmatik prsinbaskpunim m t gjita pat intrsuaran drjtim t:
Plani pr nryshimin sistematik
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
18/108
Msimdnia d msimi n skuin 2116
Msimdhnia dhe msimi n
shekullin 21
kusi st d t nxnsit d t arsimtari.
kusi st n zbatimin dituriv t prvtsuara n situatat prditsm (si d ti zbatj nxnsi diturit).
Arsimtari rintn; nxnsit jan n ndrvprim m arsimtarind m njri-tjtrin.
Nxnsit punjn n it, n grup s t pavarur, varsist ngaqimi i aktivittit.
Nxnsit bisdjn d punjn vazdimist pa u kntruar ngaarsimtari; arsimtari u jp inrmacin ktys kur kj st nvjsm.
Nxnsit prgjigjn n pytjt ndrsja duk prdrarsimtarin si burim t inrmacinv d dituris.
Nxnsit kan mundsi ti kuptjn tmat.
Nxnsit ntjn msimin tyr, ndrsa arsimtari p astu intn nxnsit.
Kasa spsr but d aty ka atmsr pun.
kusi st t arsimtari.
kusi st n prmbajtjt msimr(q jan diturit arsimtarv pr prmbajtjn nds).
Arsimtari t, nxnsit dgjjn.
Nxnsit punjn vt.
Arsimtari i prcj nxnsit d i prmirsnprgjigjt tyr.
Arsimtari prgjigjt n pytjt nxnsv q irrn prmbajtjs
Arsimtari i zgjd tmat
Arsimtari ntn msimdnind msimin.
Kasa st qt/ stur
Astu si ndrysjn d rritn njurit, astu dpr arsimtart bt gjitnj m rndsism tambajn apin m nddit rja n ndn tyrprms uumtimv individua, prms puns kiprm kgt tyr arsimtar n sk d prms
baskpunimit m arsimtart n niv rajna (prsmbu, aktivt ndv). P astu bgjt intrntitmund tu mundsjn arsimtarv t msjn nga njritjtri.
Dituria inrmatik d skncr prapt aq spjt, saqarsimtart kan vstir tu prgjigjn t gjita pytjvt nxnsv. Madj d pr bibitkat st vstirta mbajn apin m njurit rja. Arsimtart dut tprvtsjn gjitnj m sum ksprtiz pr zbuimin/gjtjn inrmacinv t rja. Kj d t tt s ata dutt atsn pr krkus n intrnt. huumtimt aksinarnga arsimtart jan nj mnyr mir n t cin ata uumtjn mtdgjin r msimr d msjn si tamsjn msimin n baz t prvjav prsna.
ARSIMTART MSoJN BASHKRISHTARSIMTARI SI NxNS
1.3.
Msimdnia rintuar drjt nxnsit krkn m sum d nganxnsi d nga arsimtari. Nxnsi patjtr dut t bt uumtusm aktiv, ndrsa ri i arsimtarit st q ta rintj nxnsin nvnd q ti jap inrmacin t gatsm.Daimt ndrmjt msimdnis tradicina d msimdnis srintuar drjt nxnsit mund t sin n tabn mpstm.
MSIMdHNIE E oRIENTUAR KAH NxNSI
Msimdni rintuar ka arsimtari Msimdni rintuar ka nxnsi
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
19/108
Msimdnia d msimi n skuin 21 17
J aq e re!ed para s t dim dika m sum pr at ssi punntruri, sum arsimtar n mnyr instiktiv ndjnin smijt dut t msjn prms krijimit t gjrav. Mbas dini tnin vjtr kinz:
Dgjoj, harrojShoh, mbaj mendBj, kuptoj.
Mtda prjktit uumtus ist prdr nga izid punnjsi i arsimit Xn Djui n iim t skuit 20.N vitin 1970 arsimi n skncat natyrr n Angi isttransrmuar prms prjktit Skncat natyrr nga 5dri n 13, i cii prdrt qasj praktik t rintuar drjtmijv.
Prshtatshmria einkuarimit t nnsit nprcesin e msimit
MENDO
CIKLI I INKUADRIMITT PRSHTATSHM
T NxNSIT
KONfIRMO
obilizo
DGJO
MIRATO
Knstruktivizmihuumtimt trgjn s msimi tradicina nuk st i prstatur ndaj mnyrs ssimsn m s miri truri i njriut. Kj t pr nvjn zbatimit t mtdav msimr qu ndimjn nxnsv t msjn m mir d t jn m t snds, t jn nxnst umtur d t msjn sikur msjn pr gjit jtn. st njur s truri i njriut
n t njjtn k prpunn pjs d trsi, s n jmi t mtivuar tu japim kuptimgjrav q i msjm, s uumtimi pr kuptimin paraqitt m vndsjn struktursd st nn ndikim t t t mcinv, s kzistjn mnyra t ndrysm tmmrimit, s truri i njriut st unik tj. Kur st i angazuar n mnyr t pt,atr nxnsit msjn m sum s kur msimi tjstst vtm n mmrimt aktv. Ata prvtsjn dituri q st dinamik j i dituris q n mnyrnatyrr d spntan u rrt ndrvprimv autntik n btn ra.
Inkuadrimi i prstatsm i nxnsit nmsim st prcs i angazimit t nxnsvsi partnr t t rriturv m qim tuqizimit t prkustimit t tyr ndaj arsimit,basksis d dmkracis. ekipt skrpr mbsttj tknik jan nj smbu iskqysm i prstatsmris pr msimin nxnsv.
Ciki i prstatsmris s inkuadrimit t nxnsitst nj prcs i vazdusm n ps apa.
1. Dgj Idt, dituria, prvja dmndimt nxnsv kmbn mt rriturit.
2. Knirm Nxnsit jan t pranuar prpjsmarrs d partnr aktiv m t rriturit
n sk.3. Mirat Nxnsit kntribujn n prmirsimin sks prms dnis s idv npaniikimin aksinv d pjsmarrjs nmndimin stratgjiv.
4. Mbiiz Nxnsit d t rrituritndrmarrin baskrist aksin si partnr nprmirsimin sks prms mtdav tndrysm.
5. Mnd/rkt T rriturit d nxnsitstudijn baskrist s ka kan msuarprms krijimit, zbatimit d mbsttjs s
pjsmarrjs s nxnsit n jtn sks dciat jan dbit d sidat. Pastaj rktimiprdrt pr iimin hapit 1: Dgj
N TEMAT 3.5.;3.2. FQ. 34, 62
ME SHUM
N TEMN 3.7.FQ. 77
ME SHUM
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
20/108
Msimdnia d msimi n skuin 2118
Ntimi st:Prcjj puns s nxnsit;Kmbim i inrmacinv pr msimin;Vrsimi msimit d t msuars;Dnia rintimv pr punn mtjm;Snimi d dkumntimi i zviimit d tarriturav.
Bi bk xit.Inkuadrimi i nxnsv n ntim stm rndsi tbsr n msimin tyr.Mund t prdrni vtntim d ntim tndrsj ms msatarv.
k t ttii?
Mtd ntimi n kudr ts cis nxnsit ntjnprcsin tyr t msimit,duk u srbyr m vn-dsjn kritrv t sukssit d q tntjn vt s sa i prmbusin kritrt parastruara.
k t tii i d?Mtd pr ntimin nxnsv nga nxnsit tjr, m qim q kstu tprmirst kuptimi i q-imv q dut t arrin,q t prmirst msimi d t nxittt mnduarit krativ d skattsit kmunikimit.
Q t sigurmi s ntimi d tundimj nxnsv n msim,kj dut t ij q nga dita par sks d t jt pjs vazdusm prcsit msimr
d msimit.
Ntimi i mir dut ti ndimjnxnsit q t msj m mir,duk i dn inrmacin tsakta ktys (idbk) d duki ndimuar q ta prmirsjkuptusmrin d tparastrj qim t qarta.
Notimi i msimit pr
shekullin 21
1.4.
NoTIMI SHT M SHUMSE dHNIA E NoTAVE!
NoTIMI BHET PR MSIMIN
Ntimi i mir dut ti ndimjarsimtari t jap msim m mir, duk
njur at q nuk st kuptuar saktd ti ndimj atij s n ciin drjtimdut ta ndrysj msimdnin dt ndrmarr aktivitt pr prmirsim
Ndihma e nnsveq ti arrijn ql-
limet
Prcaktimi kujan nnsitn raport me
qllimet
Vendosja e ql-limeve pr msim
(Qartsimika duhet t
arrijn)
N TEMN 2.11.N FAQEN 46
ME SHUM
N TEMN 2.12.N FAQEN 48
ME SHUM
N TEMN 2.10.FQ. 44
ME SHUM
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
21/108
Msimdnia d msimi n skuin 21 19
Merrni parasysh aspektet emcinalehe njenjat e nnsve gjat hnies
s infrmacineve kthyese.
Meta t nryshme t ntimitpr qllime t nryshme
Ntimi dut t sigurj inrmacinadkuat pr msimin paraprak d prmsimin q d t vijj d q njrazi d t
jt ikas d intrsant. M rndsi st tkit kujds gjat paniikimit d zgjdjs smtds s ntimit, duk i pasur parasys ktgjra:
inrmacint q dsirni ti mrrni;mtda ntimit dut t jt n pajtimm stiin puns d t jt t przbatim;nxnsit dsirjn t jn t njtuar ska dsirni t dini ju d si d ti pr-
drni at inrmacin;nxnsv dut tu jt ti sprin tarriturat tyr n mnyrn m t quarsipas stiit t tyr t t msuarit;prdrimi i tkngjis TIK kur kj st mundur nxnsit ndjn m mir kurjapin prgjigj duk prdr kmpjutr,ndrsa kstu tst d puna juaj.
Nga ri ntusit ndrysjni rin n prsnq vzgn, dgjn, pyt, prt t prgjigjt, t
d nxit vtbsim.
huumtimt kan trguar s nxnsitmsjn m vstir kur jan t sqtsuar.M rndsi st q arsimtart ti marrinparasys ndjnjat nxnsv gjat dnis sinrmacinv ktys q kj t kt kt/rzutat pzitiv.
huumtimt p astu trgjn s vtbsimid mtivacini i mir jan s i sukssitt nxnsv. M rndsi st t jptinrmacin ktys pzitiv, si d ttrgn gabimt.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
22/108
Msimdnia d msimi n skuin 2120
Labratrt kmpjuterik t prjektitt USAId-it e-ShkllaT gjita skat n Maqdni kan nga nj abratrkmpjutrik m pajisj t duruar nga Rpubika Kins, icii st instauar nga prjkti i USAID-it -Ska. T gjitkmpjutrt kan t instauar Windws d linux. Prparsia ktyr kmpjutrv st s ata jan adkuat pr prdrimm pajisj pririk q kan drjtusit Windws-it
Tkid (TKID)Kj pakt sturik st ddikuar pr msimin ka-sr. Tukid st bazuar n gjun prgramr Cm-nius lg d st kaizuar n gjun maqdnasd sqip. Prdrimi i sturit st i tsuar mgjast dracak, t idur m panin d prgraminmsimr, q prmbajn rintim d ndim pr pr-drimin sciit apikacin.
Teknologjia n shekullin 211.5.
Kmpjutert jan m t bishm kurprren me pajisje periferike
Styps. U mundsjn nxnsv d arsimtarv q tistypin prdimt tyr.
Prjktr. Vid-prjktrt mund t prdrn pr pr-zantim d trajnim npr kasa.
Rbt.. Rbtt prgramuar jsin krsrin mijv. Nxnsit m t vgj mund t prdrinrbt m t tjst pa ndimn kmpjutrit.Ndrkaq rbtt m t sistikuar prgramt m
prdrimin kmpjutrit.
Kutit kntrus. Kutia kntrus st pajisj tjst cia u mundsn nxnsv kntr mbimdt ra prms kmpjutrit.
Kamrat. Kamra digjita q mund t incizjn tgrais vid.
Mikrskpi. Mikrspkpt kmpjutrik mund t inci-zjn tgrai s vid n kmpjutr. M ndi-mn prjktrit arsimtari mund ti paraqs kara-ktristikat para t gjit mijv.
Kakuatr d snda. Kakuatrt graik jan pajisjndims msimr q u ndimjn nxnsv gjatvizuaizimit n skncat natyrr. N kmbinim msnda d snsr t ndrysm at sndrrjnkasn tjst n nj mjdis mdrn pr msimd n abratr skncr.
Kmpjuter pr secilin fmijQvria Rpubiks s Maqdnis, prmsiniciativs Kmpjutr pr sciin mij, i pajis tgjita skat m kmpjutr, m ka t gjitnxnsit d t kn qasj n t. Inrastrukturatknik prsin:
stacin pun t quajtura Kint t t idur d m intrnt;
kmpjutr ap-tp q d t prdrnpr msimin kasr.
N kt kmpjutr st instauar sistmiprativ edubuntu, ndrsa t gjita apikacintjan t kaizuara n gjun maqdnas dgjun sqip.
Ka shT n shrBIm?
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
23/108
Msimdnia d msimi n skuin 21 21
Krkimi n ueb-faqe(WebQuest)
Krkimi n ub-aq (WbQust)st aktivitt i rintuar drjtkrkimit t t dnav nga t ciatsumica gjndn n intrnt. Ai
prsin pun n grup, m rastnxnsit baskrist punjn nprjkt uumtus. Nga ana tjtrkrkimi n ub-aq prsin dt mnduar kritik prms mbdjss t dnav nga ub-aqt danaiz t tyr m qim t arritjsn prundim s pr tu prgjigjurn pytj.
Ekipet e nnsve pr
mbshtetje teknike (ENMT):stuim i rastit pr inkuarim tprshtatshm t nnsveeNMT jan grup t nxnsv q kryjnmirmbajtj parandaus t inrastrukturss kmpjutrv n sk d u ndimjnarsimtarv n prdrimin prditsm tkmpjutrv. Secila shkoll fillore ka eNMTq punn nn mntrimin dy arsimtarv-mntr. eNMT u jp nxnsv mundsi qti mbindrtjn skattsit tknik dskattsit zgjidjs s prbmv, njraziduk u ndimuar arsimtarv q ta instajntkngjin n rt tyr prms mbsttjspraktik tknik. Ri i nxnsv n kt kipst m rndsi t jastzaknsm.
Intrnti i ptsn burimt d matriat q jann duart t arsimtarv d nxnsv d zvgnvarsin nga ka d apsira q jan aktr kui-zus n ska. Ai rn mnyra t uqism d tjjsm pr nxnsit d arsimtart n prcsin msimit, mundsn gjtjn t dnav t ndry-sm d krijn mundsi pr uumtim. Intrntist mjt q mund t prdrt tuajs m scintri arsimr. Ai i bn t mundsm d bur-imt ptsus t inrmacinv, rrit kmuni-kimin dinamik d tsn baskpunimin duk
Si mun ta prrim teknlgjin
Hulumtimi n klas prmes internetit.
Nxnsit dut t msn m rrguat sjjs gjat prdrimit t intrntit, m kaatyr d tu mundst t prvtsjn pr-
vj m t mir arsimr.
zvguar nvjn q baskpuntrt t jn n vndin njjt s basku
N TEMN 2.3FQ. 30
ME SHUM
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
24/108
Msimdnia d msimi n skuin 2122
Msonjtorja/klasa
n shekullin 21
1.6.
Prindrit jan t mirsardur nkas si vizitr s si ndim prrrguimin kass.
rmni kmisin nn udqjt prindit pr ndim gjatdkrimit d pajisjs s kass.
InKuaDrImI I PrInDrve Dhe IBashKsIs
Vndsni kmpjutrt astu q t mund tprdrn pr pun n grup t vga s n mnyrindividua.
Krijni apsir n arsi t kmpjutrv d prpajisj si jan mikrskpt kmpjutrik tj.
Prgatitni rrgua pr prdrimin kmpjutrvd kspzni at qart
KomPjuTerT Dhe TeKnologjIa TIK
N msnjtrn skuit 21 nxnsit mundt punjn n dtyra t ndrysm. Ky msim idirncuar st mjat i dbism aty ku vrtmungs apsirs s pajisjs n kas s aty
ku arsimtari dsirn t ndimj s t japdtyra ptsus pr ndnj grup t vg.
msImI I DIferencuar
Zvndsja tjst mbiiv d rirnditja kass nuk mjatn, pr dut t bt njraprti i ri m nxnsit.
Krkni nga nxnsit t prpzjn rrgua dvprim pr sjj n kas.
Inkuadrni nxnsit n prgatitjn dizajnit prrrguimin kasav duk prdrvizatim t ndrysm n madsit trs s t kmpjutrv.
msonjTore sIPas fmIjs
N TEMN 3.10FQ. 87
ME SHUM
N TEMN 3.10FQ. 87
ME SHUM
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
25/108
Msimdnia d msimi n skuin 21 23
Planifikimi i klass
organizimi i klass n shklln
me nrrime
Prdrni tabak tr q t vizatni pan nmadsi t kass suaj, pritni trn sipasngjyrs s kartav q ta paraqisni mbiind vndsni prrt q ta gjni panin
vrtt pr ju.Inkuadrni nxnsit tuaj n kt pan. Ky staktivitt i skqysm matmatikr mnyr dbism q t ustrt matja d vizatimin madsi.
Krijimi i panve efektive
Pant mund t japin id, ta rintjn vmndjn,ti mtivjn nxnsit, t japin inrmacin d tparaqsin punim t suksssm d pun t mir.
Pant mund t bn vtm nga stirpri mundti mbuni d m matria m ngjyr d tqndrjn m gjat d d t dukn m mir.
Varsit ngjyrsur jan mnyr mir q tra tvart n pan d at t dukn m mir s varsit mtat-patnt
Rrguimt ndrysm t kass mund t jnt nvjsm pr grup d snd t ndrysmt mss. Kur dut ta bni ndarjn kass,m mir st ms ti ndani ndrrimt n kast uta d t arta.
Kujdstart kasav d arsimtart kasrdut t kn takim t rrguta q tikrdinjn prpjkjt tyr. Pan t vantan kas mund tu takjn grupv t ndrysm
t nxnsv.Garat pr pann m t mir mund ti mbajnstandardt n niv t art.
Rrguat dut t inkuadrjn lrni kasnastu si gjni!.
Prdorniinternetprplanifikimindherregullimineklassmekompjuter,prshembullwww.floorplanner.com
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
26/108
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
27/108
K A P I T U L L I 2Qasje dhe aspekte t msimdhnies
dhe msimit n shekullin 21
Zgjidheniatqjuprgjigjetjuvedhenxnsvetuaj!
Punngrupe zhvillimiishkathtsivesocialedheshkathtsiveprpunngrupeqjantpatjetrsueshmeprvendinepuns.Detyratekomplikuara qprfshijnmshumkonceptedheqzgjasinnjperiudhmtgjatkohore.Detyratautentike nxnsitzgjidhinproblemengajetareale.Tmenduaritkreativ zhvillimiizgjidhjeveinovative.Tmenduaritkritik analizaeproblemevedheshqyrtimiizgjidhjeveHulumtimiipavarur
nxnsitgjurmojndhezgjidhinproblememendihmneproceduravetndryshmedheprzgjedhininformacionedhetdhnangaburimetndryshmetmsimit.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
28/108
26 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Pse hulumtimi i
pavarur?
Cilat jan dobit?
?
Msimi prmesprojekteve
ka sht
msimi prmesprojekteve?
Me ka dallohet nga msimitradicional?
Metod me t ciln hulumtohen shtje oseprobleme t komplikuara t jets reale q kan
t bjn me prmbajtjet e programit msimor me ndihmne procedurave pr zgjidhjen e problemeve dhe prdorimin eburimeve t ndryshme t t msuarit dhe materialeve me qllimq kshtu t arrihet produkti final.
Karakteristikat kryesore t msimit prmes projekteve jan:
Msimi prmes projekteve1.sht interesant pr nxnsit,ata jan t motivuar m shumn pun dhe mundson arritjet nivelit m t lart t zhvillimitkognitiv.
Nxnsit i zhvillojn shkathtsit2.e shekullit 21 dhe msojn prarritjet m t reja.
Nxnsit prvetsojn:3. shkathtsi t komunikimit dheprezantimit; shkathtsi prorganizim dhe koordinim tkohs; shkathtsi pr hulumtim;shkathtsi pr vetnotim dhereflektim; shkathtsi pr punekipore dhe liderizm.
2.1.
Produktet finale Nxnsit punojn me qllim q t krijojn produkt. Kjomund t jet: send, mekanizm, loj, film, prezantim etj.
Puna n grupe Nxnsit punojn n ekipe.
Detyrat ekomplikuara
Detyrat e projektit zakonisht krkojn t zgjidhinprobleme m t komplikuara dhe pr to duhet koh mshum se nj or.
Detyrat autentike Nxnsit punojn n projekte pr zgjidhjen eproblemeve t jets reale.
Qasja interdisiplinare Detyrat e projektit zakonisht prfshijn prmbajtje ngam shum lnd, andaj duhet t bashkpunojn mshum arsimtar.
T menduarit kreativ Nga nxnsit krkohet q vet t gjejn zgjidhje.
T menduarit kritik Nxnsit i analizojn problemet dhe mendojn propsionet e ofruara
Hulumtimi i pavarur Nxnsit prdorin burime t ndryshme t t msuaritedhe q t arrijn deri te informacionet, madjeshpeshher prdorin TIK.
Orientimi ngaarsimtari
Arsimtari i mbshtet nxnsit, siguron materiale dhei orienton drejt planifikimit, zbatimit dhe vlersimit tdetyrs.
Msimdhnia tradicionale Msimi prmes projekteve
Zbatimi i aktiviteteve pr msim meorientim drejt vetvetes
Hulumtimi, integrimi dhe prezantimi iinformacioneve
Komunikimi dhe ndrmarrjae prgjegjsis pr msimin
Kuptimi i procesit t msimit prmes zgjidhjes
s problemeve dhe prmes hulumtimit.
Kontrollimi dhezbatimi i teoris.
Mbshtetja dhenxitja nga arsimtari
Prcjellja e udhzimeve tarsimtarit
Memorimi dhe prsritja efakteve
Dgjimi dhe reagimi ndajpyetjes s parashtruar
Prvetsimi i diturive pr
fakte, terma dhe prmbajtjePrvetsimii teoris
Varsia ngaarsimtari
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
29/108
27Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
N far mnyr mund t zbatohet?
Prcaktoni cilat aftsi dhe koncepte do t zhvillohen te
nxnsit dhe formuloni qllime t qarta msimore q
kan t bjn me programin msimor.
Inkuadroni nxnsit n prgatitjen e planit t
hollsishm pr rrjedhn e aktiviteteve (prkufizimi i
detyrs hulumtuese n t ciln do t punojn nxnsit,
formimi i grupeve, prcaktimi i rolit dhe prgjegjsive t
antarve t grupeve).
Merruni vesh bashk me nxnsit pr mnyrat e puns s
projektit.
Mendoni pr bashkpunimin me kolegt n projekt
interdisiplinar
Integroni teknologji TIK aty ku ka mundsi.
Prgatitini burime dhe materiale t nevojshme dhemundsoni q ato t jen t lehta pr prdorim
Prkujtoni nxnsit pr rolin dhe prgjegjsin e secilit
antar t grupit.
Planifikojeni qysh m
par notimin bashk
me nxnsit. Notimi iprojekteve prfshin:
notim t procesit t
puns dhe t produktit/
raportit t projektit;
notim nga arsimtari,
notim i nxnsve mes
vete dhe vetnotim.
Planifikoni me kujdes! Mos e harroninotimin!
1. 2.
N TEMN
3.1. FQ. 56
M SHUM
Nxnsit e Shkolls Fillore PetarPop-Arsov t f. Bogomil tKomuns s ashks, n orne biologjis jan orientuarnga arsimtarja e biologjisVera Ginovska q t punojnn projekt pr ndotjen e lumit
Babun. Ky lum gjendet n afrsit shkolls.
Tr klasa bisedonte prproblemin e ndotjes s ujitdhe pr mbrojtjen e lumenjve,e pastaj, t ndar n grupe,hulumtonin, mblidhnin tdhna, duke prdor burime tndryshme t informacioneve(internet, shkrime t gazetave,libra shkollor, enciklopedietj.) dhe kshtu parashtroninhipoteza.
Pastaj zbatuan edhe hulumtim tlumit n terren. Nxnsit merrninekzemplar t ujit, i analizoninduke prdor sonda elektrikedhe kalkulator, i kontrolloninhipotezat e parashtruara dhei shnonin rezultatet. Gjatprpunimit t t dhnave
prdornin kompjuter, t dhnati paraqisnin n tabel dhe i
analizonin rezultatet para se tmarrin fardo prfundimi. Seciligrup e prezantonte hulumtimine tij para gjith klass dhediskutonte pr shtjen embrojtjes s lumenjve.
Nxnsit prvetsuan njohurit reja pr karakteristikat dhecilsin e ujit n lumin Babundhe pr problemet globale qkan t bjn me ujin e pastr
pr pije. Po ashtu prvetsuanedhe shkathtsi pr zbatimine hulumtimit dhe prdorimine teknologjis komunikative-informative.
?ka duhet t dini edhe m qt jeni m t suksesshm?
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
30/108
28 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Qasje msimore ku nxnsit angazhohen n procesin e diza-jnimit me qllim q t zgjidhin nj problem autentik, t rnd-sishm dhe real. Prmes procesit t dizajnimit nxnsit i zba-tojn dhe zhvillojn diturit e tyre nga teknologjia, shkencatnatyrore, matematika, shkencat shoqrore dhe gjuht, q siprodukt prfundimtar e kan nj zgjidhje origjinale.
Projekte pr zgjidhjene problemeve prmesdizajnimit
2.2.
?ka sht projektipr zgjidhjene problemeveprmesdizajnimit?
Pse t zbatohet?Cilat jan dobit?
Potencohet cilsia e produk-tit prfundimtar
Nxnsit msojn edheshkathtsi t dizajnimit.
Nxnsit punojn n ekipe
Nxnsit dizajnojnprodukt personal.
Potencohet cilsia e tmenduarit dhe kreativiteti.
Msimdhnia tradicionalee arsimit teknik
Zgjidhja e problemeveprmes dizajnimit
Ekzistojn tri faza gjat procesit t dizajnimit:
T menduaritIdentifikimi i problemit, materialeve dhevshtirsiveStuhi idesh dhe zgjidhje t mundshme
Prpunimi / konstruktimi dhe kontrollimiPrzgjedhja e zgjidhjesDizajnimi dhe konstruktimi i modelitPrototipi/modeli provues
Ridizajnimi ose ndryshimi
Ritestimi dhe kontrollimi
Prvetsimi i diturive
Hulumtimi
Kmbimi i zgjidhjeve
Reflektimi/qasja kritike dhe diskutim
Grafiku i dhn e paraqet procesin e dizajnimit. Duke kaluarnpr proces, nxnsit nuk e ndjekin rrugn n mnyr tnjtrajtshme, duke filluar nga problemi deri te zgjidhja, por njnga nj hyjn dhe dalin nga nj faz e procesit t dizajnimit ntjetrn dhe kshtu zhvillojn shkathtsi dhe shprehi t ndryshmeqjan karakteristike pr novatort.
T MENDUARIT PRPUNIMI DHEKONTROLLIMI
PRVETSIMI IDITURIVE
Hapi i par:Problemi
Hapi prfundimtar:Kontrollimi/PrezantimiZgjidhja origjinale
Msimi i zgjidhjes s problemit prmes dizajnimit
Me ka dallohet ngamsimi tradicional?
Procesi i zgjidhjes s problemeve prmes dizajnimit umundson nxnsve:
T zhvillojn shkathtsi specifike q jan t1.dobishme pr gjith jetn, pa marr parasyshllojin e problemit;
Ta zbatojn diturin e tyre, prvojn2.personale, interesat dhe talentin n procesin
krijimit dhe miratimit t vendimit inventiv sigrup;
T kalojn npr msimin prmes prvojs,3.me rast jan t inspiruar nga brenda q tmsojn dhe t jen krenar q e kan arriturqllimin.
Nxnsit msojn vetmshkathtsi t konstruktimit
dhe prpunimit.
Nxnsit punojn nmnyr t pavarur
T gjith prpunojnprodukt t njjt.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
31/108
29Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Ndihmojuni tpunsuarve n fermn evezve
Nxnsit e Shkolls Fillore VasilGllavinov Veles punonin nzgjidhjen e nj problemi prmesdizajnimit pr fermn e vezve.1
Detyra problemore:
Kur pulat bjn vez, ato ishtyjn vezt sa m pranerdhes s tyre. Meq aty sht
ngroht, ato mund t prishennse qndrojn nj koh m tgjat. Andaj ferms i nevojitetmakin q:
- do ta zhvendos vezn njmetr nga erdhja, n vend mt ftoht;
- do t jap shenjparalajmruese kur pula tbj vez.
1
Kjo ishte vendosur nga Projekti USAID-PEPsi pjes e gars nacional.
A mund t dizajnoni makindhe program kompjuterik q
tu ndihmoni t punsuarve nferm q sapo jan furnizuar mekompjuter?
Pastaj ishin parashtruar kriteret emposhtme: Makina duhet:
t zhvendos s paku nj vez;
t jet me mim t lir (tprdoren materiale t thjeshta);
t demonstroj prdorim tkutis kompjuterike;
t prdor s paku nj sensor, njmotor dhe nj drit
Problemi ishte prezantuar parat gjith nxnsve dhe atyre u
ishte dhn pr detyr q ta bjn
dizajnin e makins. Pastaj atabisedonin n grupe pr zgjidhjete ndryshme dhe hartonin plan tpuns. Idet ishin prezantuar paragjith grupit. Pastaj grupet filluanme prpunimin e makins s tyre,bn kontroll/test dhe n fundvijoi vlersimi i makins. Pasi ebn vlersimin, klasa u pajtua przgjidhjen m t mir t makins skrijuar..
N far mnyre mund t zbatohet?
Planifikoni me kujdes!
Mendoni detyr problemore e cila dot jet n pajtim me aftsit teknike tnxnsve.
Prgatiteni/rregullojeni klasn ashtuq nxnsit t mund t punojn tsigurt n grupe, ndrsa materialetdhe mjetet e tjera ti ken pran dore.
Furnizohuni me materiale dhe mjeteq do tju duhen pr pun. (Po ashtunxnsit mund t sjellin nga shtpiadisa materiale q jan t lira e q nuk
ju duhen.)Ofroni zgjedhje t pasur t mjetevedhe materialeve pr nxns, q ata tken m shum mundsi pr zgjedhje.
Organizojeni punn!Organizoni nxnsit n grupe t vogla,ashtu q t gjith n nj mnyr do tjen t inkuadruar n mnyr aktive.
Njoftoni nxnsit me detyrnproblemore. Bni stuhi idesh me gjithklasn q t diskutoni pr problemetdhe t gjeni zgjidhje.
Siguroni mundsi pr hulumtim dheide t reja: prmes internetit, libravedhe revistave ose mjedisit m t afrt.
Prdorni diferencim disa nxnsmund ta prdorin internetin pr
hulumtim, derisa t tjert punojn memateriale, e t trett shkruajn raportedhe prezantime.
Mos e harroninotimin!
Orientoni nxnsitq gjat puns tanotojn punn etyre, produktin dheprparimin e tyre,si dhe ti marrinparasysh edheinformacionet kthyesenga nxnsit e tjerderisa ata e dizajnojnprojektin.
1. 2. 3.
?ka duhet ende t dini q tjeni m t suksesshm?
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
32/108
30 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
?Pse hulumtimi i pavarur?Cilat jan dobit?
Motivimi 1. Problemet e jetsreale e nxisin krshrine nxnsve dhe ata jan tmotivuar q ti zgjidhin.
Shpie drejt nj niveli m2.t lart t t menduarit Problemet e hapura me mshum s nj zgjidhje i nxisinproceset m t larta mendore.(Shih taksonomin e Blumit,tema 4.5)
Msimi si t msohet 3.hulumtimet e pavarurakrkojn nga nxnsit t
zhvillojn strategjit tyre prprkufizimin e problemeve,mbledhjen e informacioneve,analizn e t dhnave,marrjen e vendimeve dhezgjidhjen e problemeve.
2.
3.
1.
ka shthulumtimii pavarur?
Hulumtimii pavarur
Pjes elementare e msimit prmes projektit sht hulumtimi i
pavarur ku nxnsit n mnyr individuale ose grupore prdorinmateriale t ndryshme dhe pavarsisht nga arsimtari zbulojn tdhna t nevojshme q ta zgjidhin problemin e dhn.Ndonjher hulumtimet mund t jen pjes e nj projekti m tmadh dhe t prfshijn grup m t madh t nxnsve ose gjithparalelen. Nxnsit mund ta prdorin msimin nga hulumtimipersonal si baz pr studimin e nj problemi m t gjer/m tkomplikuar ose q t fitojn ide q do tu ndihmojn n prpunimine nj produkti m cilsor.
Hapat n procesin
hulumtimit
Hapa 2
Hapa 3
Hapa 4
Hapa 5
Hapa 6
Hapa 7
( 1)
( 1)
Zhvillimi i planitt hulumtimit
Mbledhja et dhnave
Sintetizimii dhnave
Vlersimii t dhnave
Prezantimii rezultateve
Hapa 1
1
2
?
?
?
?
3
45
67
Prpunimi dhe analiza
e t dhnave
Prkufizimi i problemit,zhvillimi i pyetjes pr
hulumtim dhe prkufizimii qllimit.
A duhet t precizohetedhe m pyetja? (kthehuni n
hapin 1)
A duhet t mblidhen mshum informacione?(kthehuni n hapin 3)
A duhet t analizohen prsrit dhnat? (kthehuni n hapin
4) Ose a duhet t mblidhenm shum t dhna?(kthehuni n hapin 3)
A duhet t sintetizohen prsrit dhnat? (kthehuni n hapin
5), A duhet t analizohen
prsri t dhnat (kthehuni nhapin 4), A duhet t mblidhen
m shum informacione?
(kthehuni n hapin 3)
2.3.
M posht jan dhn hapat e procesithulumtues. Mund t gjeni edhe t tjer, porprincipet themelore jan t njjta:
Nxnsitaftsohent
msojnsitmsojndheprvetsojn
shkathtsiqjan
elementareprmsim
tprjetshm.
N TEMN 3.1.
FQ. 57
M SHUM
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
33/108
31Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Nxiteni krshrinte nxnsit
Prezantojeni hulumtimin nmnyr interesante. Tregonindonj prrall interesantedhe filloni me parashtrimin epyetjeve. Nse nuk jeni rrfyesi mir, nxnsve mund tulshoni ndonj video-film osetu tregoni fotografi, t sillnindonj send, t vizitoni ndonjmuze, njoftoni me ueb-faqen,lexojuni kng ose ndonj pjesinteresante t ndonj libri, ftoninj mysafir lista e mundsive
sht e pakufizuar dhe varet nganxnsit tuaj dhe nga tema qdshironi ta hulumtoni.
Mundsoni q tjen t sinqert
Parashtrimi me kujdes i detyrssht hapi i par q ti pengoninxnsit n prvetsimin dheprdorimin e ideve t huajadhe punimeve me shkrim(plagjiatura). Jepuni mundsi
q ta shqyrtojn temnnga perspektiva personale.Hulumtimi q prfshin prsritjet fakteve vetvetiu paraqetplagjiatur. Mnyra m e mir qt evitohet plagjiatura sht tkrkoni nga nxnsit ta fillojn
projektin me pyetje origjinaledhe ti kontrolloni dhe prcillnin do hap.
Respektoniinteresat e tyre
Inkurajoni nxnsit tuaj q tzgjedhin nj tem pr t cilnata vet jan personalisht tinteresuar. Ndonj tem qmund t shkaktoj diskutimndrmjet tyre mund t jetinteresante pr hulumtim.Pyetja me prgjigje origjinaledo t ishte gjja m e qlluar.N vend t prezantimit meprshkrim t detajeve, krkoninga nxnsit t gjejn zgjidhje,t prcaktojn hapa konkret
q mund t ndrmerren ose tprgatitin krkes deri te njperson me ndikim n ndonjinstitucion t caktuar.
Njoftonime qllimin
prfundimtarNdani koh q ngafillimi i projektit q tashpjegoni procesine notimit. Prcaktonikriteret e vlersimit tnxnsve.
Nxnsit punojn n problem t hapur qmundson zgjidhje t ndryshme.
Jan inkuadruar n prcaktimin e mnyrss procesit t msimit q t arrijn deri tezgjidhja.
Jan nxitur t mendojn n mnyr kritikedhe t prvetsojn prvoja praktike n
zgjidhjen e problemeve n komunikim dhen vetorganizim.
Marrin vendime gjat procesit t msimit.
Bjn reflektim pr aktivitetet e zbatuara dhenotimi zbatohet n vazhdimsi.
Zhvillojn shkathtsi pr pun ekipore dhepun n grupe.
Prvetsojn dituri dhe shkathtsi q dotu duhen pr t qen t suksesshm nkarriern e tyre jetsore.
Inkuadrimi i nxnsve n
zgjidhjen e problemeve t
reja dhe t komplikuara
mundson arritjen e niveleve
m t larta t
zhvillimit kognitiv. N TEMN 3.3.FQ. 65
M SHUM
N TEMN 3.1.
FQ. 56
M SHUM
Mirjana Vellkoska, arsimtare e gjuhs angleze n ShkollnFilore Zhivko Brajkovski Shkup ua dha kt detyr nxnsvet saj:
Shoku juaj nga nj vend i huaj, me t cilin komunikoni nmnyr elektronike, ju fton mysafir pr festat e vitit t ri.far tradite dhe feste pritni t shihni kur ta vizitoni?
Nxnsit u ndan n grupe q t hulumtojn pr traditat e Vititt Ri n tre qytete: Londr, Nju-Jork dhe Tokio. Secili grup ekishte pr detyr t gjurmoj n internet dhe t gjej tekste,fotografi ose ilustrime me kt prmbajtje:
Dallimet dhe ngjashmrit e traditave;
Stolisjet e shtpive dhe rrugve;
Ushqimet tradicionale pr natn e Vitit t Ri..
Grupet u njoftuan me traditat moderne dhe tradicionale. Seciligrup i analizonte t dhnat e mbledhura dhe kshtu i zgjodhiato q ishin m interesante. Grupet prgatitn prezantim dukeprdor projektor. N kt prezantim nxnsit diskutonin prat q e kishin msuar.
N far mnyremund t zbatohet?
?ka duhet ende tdini q t jeni mt suksesshm?
1. 2. 3. 4.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
34/108
32 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
?ka sht
projektiaksionar?
Qasje praktike n t ciln nxnsit punojn n ekipe, me rasthulumtojn shtje ose probleme t komplikuara nga jeta reale
me ndihmn e procedurave pr zgjidhen e problemeve. Nxnsitndrmarrin aksione pr prmirsimin e jets dhe kushteve n shkolldhe n mjedisin e tyre.
Projektet aksionare2.4.
Projektet aksionare mund t
prpunojn tema nga fusha e kulturs
qytetare, shndetit ose mjedisit m ta
afrt dhe zakonisht zgjasin m gjat.
Ato prfshijn elemente t msimit
autentik (tema 2.7), por baza e tyre
sht ndrmarrja e aksioneve meqllim q t iniciohen ndryshime dhe
prmirsime.
Projektet aksionare mund:
t jen interdisplinare dhearsimtar t lndve t ndryshmet marrin pjes n planifikimin eprbashkt;t prfshijn prdorim t
teknologjis TIK gjat hulumtimitose kmbimit t informacioneve;t prfshijn antar t mjedisit mt gjer.
Pjesmarrja e nxnsve n projektet
aksionare shpie deri n:Ndryshimin e qndrimeve pr1.mjedisin shkollor dhe mjedisintjetr m t gjer.
Prmirsimin e puns2.ekipore dhe t shkathtsive tkomunikimit.
Nxitjen e shkathtsive t t3.menduarit: t menduarit kreativ,marrjes s vendimeve, zgjidhjess problemeve, dituris si tmsohet.
Zhvillimin e tipareve personale:4.prgjegjsia, vetbesimi,vetrespekti, socializimi,vetorganizimi.
Nxitjen e shkathtsive pr5.selektim, organizim, planifikimdhe sigurim t burimeve dhematerialeve.
Zhvillimin e kompetencs/6.aftsis pr aksion dhe shkathtsit nevojshme pr inkuadrim n
procesin e puns, n aksionetshoqrore dhe n msimin pr tardhmen.
Zhvillimin e shkathtsive pr7.prdorimin e teknologjis.
Shkolla Fillore Goce Dellev Negotin shtnjra nga pes pilot-shkollat shkollat e gjelbran Maqedoni e cila ia ka parashtruar qlliminvetvetes ta zvogloj ndikimin negativ ndajmjedisit t tyre jetsor. T prir nga arsimtarte biologjis Dane Dimeva dhe Goran Kimov,grupi i nxnsve punonte n planifikimin dhezbatimin e aksionit t veant me rastin e Ditss Mbrojtjes s Mjedisit Jetsor.
Arsimtart bisedonin me nxnsit pr iden q t tejkalohet problemi i ndotjess ambientit t mjedisit t tyre dhe pr hapat e zbatimit t aksionit.
Bartsit kryesor t zbatimit t aksionit ishin nxnsit e ndar n grupe. Ak-sioni u zbatua n dy pjes:
1. Programi n korridorin e shkolls me kto pikaRealizimi i kngve, prrallave pr ekologjin dhe eseve pr problemetdhe shtjet q kan t bjn me mjedisin e shndosh jetsor.Ekspozit t vizatimeve t nxnsve ne tema t ekologjis dhe mjedisitjetsor.Shfaqje e korit me kng origjinale pr ekologjin, t prgatitura ngavet nxnsit.
2.Pastrimi i oborrit t shkolls dhe i sheshit t qytetit.Nxnsit, t veshur me bluza t gjelbra, s pari e pastruan oborrin e shkolls, epastaj n kmb u drejtuan n sheshin e qytetit, duke bartur me vete pllakate qbnin thirrje pr rrug m t pastra dhe qytet m t pastr. N sheshin e qytetitmblidhnin mbeturina dhe i hidhnin n kontejnert e mbeturinave
N shkollat e gjelbra besohet se nxnsit duhet t nxiten ta ndrmarrin barrne kujdesit pr mjedisin prmes pjesmarrjes n aksione dhe t veprojn q t
sigurojn ndryshime n sjelljen e bashksis s tyre.
N far mnyremund t zbatohet?
Pse projektaksionar? Cilatjan dobit?
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
35/108
33Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
?ka duhet ende t dini qt jeni m t suksesshm?Prdoreni modelin me hapatose fazat e mposhtme:
Hulumtimi i problemit
Orientoni fmijt q ti zbatojn
kto aktivitete:Bashkrisht ta przgjedhinproblemin q dshirojn tastudiojn.
Ti japin shkaqet se pse ajotem sht e rndsishme prata.
T bjn analiz pr gjendjenmomentale t problemit qhulumtohet.
T japin ide pr mundsit ezgjidhjes s problemit.
T hartojn plan prhulumtim me aktivitete tprkufizuara n mnyr
precize.T prdorin mnyra tndryshme pr mbledhjen einformacioneve (analiza ematerialeve, intervist meantart e bashksis, krkimin internet, debatet publike).
Ta zbatojn planin eprgatitur pr hulumtim..
T dhnat e fituara tiprpunojn t shkruajnraport, ti prezantojnrezultatet n mnyr tabeloredhe t sjellin prfundime.
Vizioni
Nxitni nxnsit tkrijojn vizione przgjidhjet e mundshmet problemit q e
hulumtojn n mnyrat ndryshme. Ktmund ta bni:
Me fjal: prshkrimi isituats s dshiruarideale dhe si trealizohet ajo;
Nxnsit mundti prezantojnvizionet e tyreprmes formave tndryshme, si jan
vizatimi, pikturimi,modelimi, kndimi,dramatizimi, esetetj.
Planifikimi dhendrmarrja eaksionit
Orientoni fmijt q t
hartojn plan pr aksionme qllim t realizimit t
vizionit t tyre.Plani pr aksionparashikon prkufizimt hapave/aktiviteteveq duhet t bhetpr tu br ndonjndryshim.
Plani pr aksion duhett prmbaj aksionekonkrete, personaprgjegjs, kornizkohore (plani praksion jep prgjigjen pyetjet ka?, Kush?dhe Kur?)
Sigurimi indryshimit pozitiv
Zbatimi i suksesshmi planit sjell ndryshimedhe nxnsit i zgjidhinproblemet q i kan
iniciuar n fillim thulumtimit.
Nxnsit i shqyrtojnrezultatet dhe cilsine ndryshmit ngaaksioni i zbatuar.
Nse aksioni nuk shti suksesshm, nxnsitmund ti hulumtojnshkaqet dhe prsri tndrmarrin aksione ttjera.
Moseharroninotimin!Gjat hulumtimeve aksionare zakonisht notohen efektet dhe ndryshimetq kan ndodhur.Efikasiteti gjat zbatimit t ndryshimeve kontrollohet prmes kriterevedhe treguesve t suksesit q i zhvillojn vet nxnsit.
1. 2. 3. 4.
Vizion
1.
2.4.
3.
ndryshim
hulumtim
Aksion
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
36/108
34 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Msimi prmeszgjidhjes s problemeve
?ka shtmsimiprmeszgjidhjes sproblemeve?
Karakteristikat kryesore t t msuarit prmes zgjidhjes s problemeve jan:
2.5.
Msimi prmes problemit e fuqizon diturin e prmbajtjes, inxit proceset e komplikuara mendore dhe e fuqizon zhvillimin eshkathtsive komunikative, zgjidhjen e situatave problemore dhee zhvillon shkathtsin e msimit t vetorientuar.
Motivimi Problemet e jets reale enxisin krshrin, andaj nxnsit jant motivuar ti zgjidhin ato.
T menduarit kritik dhekreativ Problemet e hapura mem shum se nj zgjidhje i nxisin
pr t menduar kritik dhe pr tmenduar kreativ.
Msimi si t msohet Msimiproblemor krkon nga nxnsit qt zhvillojn strategji personalepr prkufizimin e problemeve,
pr mbledhjen e informacioneve,pr analizn e t dhnave, prmiratimin e vendimeve dhe przgjidhjen e problemeve.
Pun ekipore
Msimiproblemor prfshin pun ekiporedhe i fuqizon shkathtsitkomunikative dhe interpersonale.
Msimiprmes
zgjidhjes sproblemeve
zhvillonSHKATHTSI
PR
organizim dheudhheqje
prdorimin eteknologjisinformatike
zbatimin editurive t reja n
situata t reja
t menduaritkritik
dhe kreativ
zgjidhjen eproblemeve
komunikim
punekipore
T menduaritkritik
Nxnsit analizojn njproblem dhe prpiqenta gjejn zgjidhje, dukezgjedhur me kt raststrategji adekuate..
Punn grupe
Nxnsit punojn n grupet vogla.
Detyratautentike
Nxnsit punojn nprobleme t jets reale.
Orientimii arsimtarit
Arsimtari u jep mbshtetjenxnsve, siguron materialepr msim dhe i orienton nprkufizimin, zbatimin dhevlersimin e puns s tyre.
Pse msim prmeszgjidhjes s probleme?Cilat jan dobit?
Me ka dallohetnga msimi tradicional?
Msimdhnia tradicionale
Arsimtari prcjell informacione ligjron.
Nxnsit zakonishtmemorojn..
Nxnsit marrin pr detyr qt ushtrojn dhe tazbatojn at q e kan msuar.
Msimi prmes problemeve
Nxnsit dhe arsimtari e zgjedhin njproblem.
Nxnsit dhe arsimtari e prcaktojnse ka duhet t din q t arrijn derite zgjidhja.
Nxnsit msojn dhe e zbatojnditurin e re pr ta zgjidhurproblemin.
Metod msimi q i inkurajon nxnsit t ndrmarrin
prgjegjsi pr msimin e tyre prmes zgjidhjes s problemeve(q zakonisht mund t zgjidhen n m shum mnyra) dhe treflektojn pr prvojn e tyre gjat t msuarit. Mund t jetedhe pjes e ors ose pjes e nj projekti m t madh.
N TEMN 3.2.
FQ. 65
M SHUM
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
37/108
35Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
?ka duhet ende t dini q
t jeni m t suksesshm?
Pasi q u bisedua pr festat e vitit t ri, pr festat
e krishtlindjeve dhe traditat e tjera npr bot,
arsimtarja Fatima Alii nga Shkolla Fillore ZhifkoBrajkovski Shkup, nxnsve t saj t klass s tret u
dha pr detyr nj problem q do t duhej ta zgjidhnin
me ndihmn e robotit arsimor Pipin
A mund ta programoni robotin Pipin q ta
transportoj Babadimrin npr maket dhe t ndalet
para shtpive duke shprndar dhurata?
Fatima dhe nxnsit bisedonin se ka duhet t bhet
q ky problem t zgjidhet. Nxnsit punonin n grupe,
duke i realizuar kto aktivitete:
Prgatitn maket t shtpive dhe rrugve;
Programuan algoritm pr lvizjen e robotit
Pipin;
E programuan robotin Pipin q t kndoj
kng krishtlindjesh.
Nxnsit ishin shum t motivuar q ta kryejn detyrn
e dhn nga arsimtarja, ndonse do t duhej t bjn
edhe nga disa prpjekje q ta programojn robotin
Pipin.
1.
2.
3.
Prpiquni t gjeni njproblem autentik (tema3.6.).
Mendoni pr nj skenar tjets reale. Idet pr krijimine problemeve reale q kan
t bjn me prmbajtjenmsimore mund ti merrni ngangjarjet e jets reale prmesgazetave, revistave etj.
Inkuadroni edhe nxnsit ndhnien e ideve.
Prshtateni detyrn sipasparanjohurive t nxnsve dhesipas nivelit t tyre t pavarsisn pun.
Prgatiteni detyrn n formt shkruar, ashtu q ajo t
jet mjaft konkrete dhe eprkufizuar sakt q kshtu tmund t kuptohen detajet m trndsishme.
Inkuadroni me kujdesnxnsit n punn edetyrs problemore:
Prpiquni ta shpjegonisituatn problemore, ashtuq do t jeni t sigurt set gjith nxnsit e kankuptuar at.
Diskutoni pr procesin dhehapat e msimit prmesproblemeve.
Prdorni stuhi idesh qti inkuadroni t gjithnxnsit (tema 3.9).
Merruni vesh pr rolin dhe
prgjegjsit e nxnsvedhe prgjegjsit tuaja.
Mos e harroni notimin!
Kini parasysh se msimiproblemor mund tnotohet n mnyra tndryshme dhe at prmes:
Vzhgimit tdiskutimeve tnxnsve dhediskutimeve me nxns;
Prezantimeve gojoredhe punimeve meshkrim, si dhe mbajtjess ditarve pr
reflektim;Vetnotimit dhe notimitt ndrsjell mesnxnsve.
N far mnyre mund t zbatohet?
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
38/108
36 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Nxnsit zhvillojn shkathtsi q ta notojnmsimin e tyre, shkathtsi pr vetprparim dhe prmsim t prjetshm.
?
Msimi autentik
ka sht
msimiautentik?
2.6.
Karakteristikat e msimit autentik:
Pse msimi autentik? Cilat jan dobit?
Me ka dallohet nga msimi tradicional?
Punan grupe
Nxnsit shpeshpunojn n ifte osen grupe, njsoj sindodh zakonisht njetn reale.
Detyratautentike
Nxnsit msojnprmes aktivitetevet prvetsuara nrol t hulumtuesve,shkrimtarve,aktorve oseprofesioneve t tjerat jets reale.
Luajtjae roleve
Nxnsit mund tken nj rol t caktuar,si pr shembullq n detyrn edhn ata mundt jen redaktor,kameraman,regjisor,kostumograf etj.
Orientimi iarsimtarit
Roli i arsimtaritsht q ti orientojnxnsit n procesin emsimit, tu ndihmojgjat mbledhjes smaterialeve dheti ndrlidh mebashksin lokale.
Msimi prejprvojs*
Nxnsit msojndrejtprdrejt ngaprvojat q i kankaluar, andaj shtshum mundur qky msim t mbetetgjat n memorie.
Nxnsit jan m t motivuar kur punojn nprobleme reale q jan adekuate me nevojat etyre. Ky motivacion i brendshm u mundson atyret investojn m shum mund dhe t fokusohenm shum n msimin e tyre.
Msimi sht i lidhur me botn reale q zhvillohetjasht klass dhe nxnsi sht i angazhuar nvzhgim, hulumtim, eksperimente, zgjidhje tproblemeve.
Nxnsit punojn n detyra t komplikuara pr tcilat nevojiten procese m t komplikuara mendore(zbatimi, analiza, sinteza dhe evaluimi).
1.
2.
3.
4.
Problemet autentike
Problemet jan dhn n situat reale t jetspraktike.
Problemet jan reale dhe nxnsit jan t angazhuarn prkufizimin dhe zgjidhen e tyre.
Problemet kan thellsi m t madhe, jan m t
komplikuara dhe zgjidhja zgjat m gjat.Zgjidhja e problemeve krkon bashkpunim tndrsjell ndrmjet nxnsve dhe prgjegjsia shte shprndar.
Problemet jan reale, ndrsa dobit e msimit prnxnsit kan vler m t madhe.
Probleme n msimdhnien tradicionale
M shpesh prdorenshembuj t librit.
Problemet jan m shum abstrakte pa ndonjsituat reale.
Problemet nuk kan ndonj thellsi t madhe, jan t
thjeshta dhe zgjidhja zgjat nj koh t shkurtr.
Nxnsit punojn n mnyr t pavarur, garojn mesvete dhe prgjegjsia sht individuale.
Problemet m shpesh jan artificiale dhe m pakadekuate dhe me m pak vler pr nxnsit.
Qasje msimore q u mundson nxnsve t hulumtojn,t punojn detyra dhe t zgjidhin probleme t jetsreale dhe t msojn prmes prvojave t tyre n rol tpersonave t profesioneve t caktuara.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
39/108
37Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
N far mnyre mund t zbatohet?
?
N Shkolln Fillore Petar Pop Arsov n f. Bogomill,
Komuna e ashks, arsimtart dhe nxnsit vrejtn se
trndafilat e oborrit t tyre shkollor jan n gjendje t
keqe. Gjat vzhgimit t oborrit fqinj ata kan vrejtur
se trndafilat jan m t bukur dhe me ngjyra t
llojllojshme.
Nxnsit dshironin q trndafilat n oborrin e shkolls
t jen m t lulzuar, ashtu q vendosn t zbatojn
nj hulumtim dhe t zbulojn se cilt jan dmtuesit
q i sulmojn trndafilat. Ata mblodhn ekzemplar
t trndafilave t dmtuar dhe bn hulumtime me
mikroskop kompjuterik. Pas shqyrtimit t ekzemplarve,
ekipi i nxnsve prfundoi se trndafilat sulmohen prej
morrave t bims. Prandaj menjher u ndrmor aksionq t zgjidhet problemi.
ka duhet ende tdini q t jeni m tsuksesshm?
1.2.
Planifikoni mekujdes!
Gjat prkufizimitt qllimeve tmsimit, vini theksprmirsimitt shkathtsivepr zgjidhjene problemeve,
vetnotimit dheaftsimit t nxnsvesi t msojn sinj nga aftsit/kompetencatelementare t jetss mtejme.
Mendimi i detyrsautentike duhett jet i lidhur meprmbajtjet dheqllimet e dhna n
programin msimordhe me jetn jashtshkolls.
*Ndonjhermsimiautentikndrlidhetmemsiminprej
prvojsMsimi prej prvojs paraqet
filozofi dhe metodologji me tciln arsimtart u mundsojn
nxnsve prvoja tdrejtprdrejta dhe e nxisin
reflektimin/qasjen kritike meqllim t thellimit t diturive,zhvillimit t shkathtsive dhevlerave. Filozofia bazohet nbindjen se nxnsit msojnm mir prmes prvojs s
drejtprdrejt. Kjo mund tprmblidhet n proverbin
kinez:
DGJOJ,HARROJ.SHOH,MBAJMEND.BJ,
KUPTOJ.
N ueb-faqeN e asocia-cioNit t arsimitempirik:www.aee.org
M SHUM
N TEMN 3.6.
FQ. 75
M SHUM
Mos e harroninotimin!
Gjat msimit autentik kushtoni kujdeszbatimit t diturive dhe shkathtsive nsituata reale dhe mnyrat e ndryshme tdemonstrimit t asaj q sht msuar:
Produktet dhe punimetprfundimtare t nxnsve (raporte
nga hulumtimet, analiza t ngjarjeve,eseve, posterve, broshurave,teksteve t botuara n revista);
Shfaqje dhe demonstrim (fjalpublike, intervist, dramatizim);
Shkathtsi t procesit (t menduarkritik dhe zgjidhje e problemeve) dhe
sjelljes;
Reflektim/qasje kritike ndaj msimitpersonal.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
40/108
38 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
?
Luajtja e roleve
ka sht
luajtja eroleve?
2.7.
Karakteristikat e luajtjes s roleve:
Pse luajtja e roleve?Cilat jan dobit?
Me kadallohet ngamsimi tradicional?
Aktivitetet ngrupe
Nxnsit zakonishtpunojn n ifte osen grupe njsoj sindodh rndom njetn reale.
Detyratautentike
Nxnsit msojnprmes aktivitetevesipas rolit t dhnt hulumtuesve,shkrimtarve,aktorve oseprofesioneve t tjerat jets reale.
Njsimi
Nxnsit ndrmarrinrol t ndonj per-sonazhi si n dram.
Empatia
Kur t vihen n roline t tjerve, nxnsitmund t kuptojn mshum.
Orientimi iarsimtarit
Roli i arsimtari shtq t ndihmoj nkrijimin e kontekstitreal, shpesh edheprmes pjesmarrjesn vet luajtjene roleve, si dhe tiorientoj nxnsit qti mbajn n role.
Luajtja eroleve
Nxnsit jan aktiv.
Nxnsit punojn nifte ose n grupe.
Fantazia dhekreativiteti jan
shkathtsit kryesore.
Problemet bazohenn ngjarje jashtshkolls.
Nxnsit vendosen n rol t personit menj problem t caktuar dhe i studiojnproblemet ndaj jets s njeriut dhe/
ose efektet e aktiviteteve t njeriut ndajbots prreth. Personazhi mund t jeti imagjinuar, i vrtet ose i t kaluarshistorike.
Promovon msim aktiv, pun ekipore, ndrveprim1.ndrmjet nxnsve dhe e kshtu rritet motivacioni prmsim.
Krijon mundsi pr gjindshmri n situata t2.paparashikueshme.
Nxit prdorimin e t menduarit kritik dhe analizn e3.problemeve.
Nxit zhvillim emocional dhe social t nxnsve (tema4.3.5).
Ndrmerr role t personazheve t kulturave t tjera5.ose t s kaluars historike q mund tu ndihmojnnxnsve ti kuptojn m leht ato..
Siguron mundsi kreative pr inkuadrimin e nxnsve6.n detyra dhe situata t jets reale.
U mundson nxnsve ta zbatojn diturin n praktik,7.me rast zgjidhin probleme, hulumtojn alternativadhe krkojn zgjidhje t reja dhe kreative.
Nxnsit i zhvillojn shkathtsit e iniciativs,8.
komunikimit, zgjidhjes s problemeve, ndrgjegjes dhebashkpunimit n punn n grupe.
U ndihmon nxnsve t jen t prgatitur pr tu9.ballafaquar me sfidat e jets reale.
Metod msimi me tciln nxnsit marrin osemendojn skenar, pranojn
role t caktuara dhe hyjnn ndrveprim prmespersonazheve t tyre.
Msimitradicional
Nxnsit rrin ulur dhejan pasiv.
Nxnsit punojn nmnyr t pavarur.
Zakonisht nuk nxitetkreativiteti dhe
fantazia e nxnsve.
Problemet janshkollore.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
41/108
39Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
?
ka duhet endet dini q tjeni m tsuksesshm?
1.
2.
Kijeni parasysh kt:
Para se t filloni, merruni vesh prrregullat e luajtjes s roleve. Shprehniqart t priturat tuaja.
Ka mundsi q nxnsit n fillim tturprohen ose t ndjehen jo mir nrolin e dhn dhe mbase do t duhet tiinkurajoni q t ndjehen m mir gjat
aktrimit.Prpiquni q aktrimi n fillim t zgjasm pak, por insistoni q nxnsit tmbeten plotsisht n rolet e tyre gjatasaj kohe. Lavdroni ata nxns qmbeten n rolin e tyre dhe tregojuni sepse i lavdroni.
Inkuadrohuni edhe ju n aktrim. Nse jue kuptoni aktrimin seriozisht, ashtu dota kuptojn edhe nxnsit.
Si t fillojn t ndjehen mir n rolete tyre, nxnsit mund t inkuadrojn
edhe nj doz humori dhe improvizimi,por megjithat n kuadr t roleve.
1. Prkufizoni qllimetPrcaktoni cilat njohuri, shkathtsi dhe qndrime dshironi tiyprvetsojn nxnsit.
2. Zgjidhni kontekst dhe role
Prcaktoni nj problem q ka t bj me temn e studimit, si dheyme rrethanat ku bjn pjes personazhet.
Bni hulumtim t informacioneve t nevojshme pr vete,ypor njherazi jepuni nxnsve orientime pr hulumtim tinformacioneve plotsuese (libra, internet, filma etj.).
3. Prezantojeni ushtriminNjoftoni nxnsit me skenarin n mnyr interesante.y
Tregojuni se ka prisni prej tyre dhe ka prisni t msojn ata.y
Jepuni orientime pr hulumtimin.y
Ndani nxnsit n ekipe.y
4. Orientoni nxnsit q t punojn n prgatitje dhe
hulumtimNxnsit njoftohen me personazhet q t futen n role.y
Hartojn plan t hulumtimit dhe krkojn burime t ndryshme qyt arrijn n informacionet e duhura.
Shkruajn skenar dhe skena, si dhe bjn kostume dhe pajiseyndihmse.
5. Luajtja e roleveNxnsit i luajn rolet sipas skenarve t prgatitur.y
Aktrimi i roleve mund t incizohet q nxnsit t mund tayvlersojn paraqitjen e tyre.
6. Vlersimi dhe notimi
Bisedoni me nxnsit se ka kan msuar.y
Zakonisht notohen skenart e prgatitur nga nxnsit.y
Mund t notohen edhe prezantimet (sa koh qndrojn n rol).y
sht mir t prdoret vetnotimi ose notimi i ndrsjell mesynxnsve.
Planifikoni me kujdes!
N far mnyre mund t zbatohet?
Arsimtarja Anita Angellovska ngaShkolla Fillore Krste Misrkov Shkup shpeshher prdor luajtjet roleve n msimin e edukatsqytetare. Ajo konsideron se kjosht metod adekuate e msimitpr zgjidhjen e konflikteve. Anita
ua prezantoi nxnsve t saj pesmnyra t ndryshme t zgjidhjess konflikteve dhe pastaj nxnsit i
ndau n pes grupe. Secilit grup iadha nga nj skenar me prshkrimt konfliktit dhe pr mnyrn ezgjidhjes s konfliktit q sht kat bj me jetn e prditshme tnxnsve n shkoll ose n kushteshtpiake. Grupet i lexuan skenart,i ndan rolet dhe i luajtn ato.Nxnsit e tjer ishin publik. Passecilit aktrim t rolit, zhvillohejdiskutim me aktort dhe nxnsite tjer. Aktort jepnin qasje kritike tndjenjave ka ka qen e kndshme
e ka e pakndshme pr ata? A kanprjetuar prvoja t ngjashme njet?
Anita prdorte pyetje t tipit:
N far mnyre u zgjidhkonflikti?
A sht kjo mnyr adekuatepr zgjidhjen e konfliktit?ka sht zgjidhje korrekte?N far mnyre do t zgjidhnitkonflikte t ngjashme n jetnreale?Si do t dshironit ti zgjidhnikonfliktet n t ardhmen?
Diskutimi prfundoi me prfundimete arritura pr at q sht msuardhe pr shtjen se si t zbatohet n
t ardhmen ajo q sht msuar.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
42/108
40 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
?
Msimindrmarrs
ka shtmsimindrmarrs?
Msimi ndrmarrs sht nj lloj i msimitautentik i cili ka pr qllim t zhvillojshkathtsi dhe qndrime ndrmarrse tenxnsit, me rast nxnsve u mundsohet
t punojn n mnyr kreative dhe aktive nprojekte praktike.
2.8.
Pse msimi ndrmarrs?Cilat jan dobit?
Me ka dallohet nga msimi tradicional?
Msimi tradicional
Arsimtari siguron materialepr nxnsit.
Arsimtart u ofrojnndihm nxnsve.
Nxnsit punojn n mnyr t pavarur.
Shpeshher nuk nxitet kreativiteti dhe fantazia enxnsve.
Problemet jan shkollore.
Prodhimet e nxnsve vlersohen nga arsimtari.
Msimi ndrmarrs prfshin msimprmes puns. Themelimi dhe mbajtja ebiznesit ose e kompanis sht dika nga ecila fmijt dhe t rinjt do t ken dobi tmdha. Qllimi i saj sht tu jap mundsi
t rinjve q ta shijojn msimin pr biznesine vrtet dhe punn prmes aktivitetevendrmarrse.
Ndrmarrsiajunxit
tajenkreativkure
zbatoniatqekeni
msuarprbiznesindhe
financat.
1. 2. 3.Nxitja e fryms ndrmarrse dhe
prmirsimi i saj me shkathtsiadekuate paraqet els przvoglimin e papunsis, krijimine vendeve t reja t puns, krijimine konkurrencs dhe prmirsimine zhvillimit ekonomik.
Aktivitetet pr msim ndrmarrs
prmes puns n projektemundsojn sfida dhe mundsit reja te nxnsit q t zhvillohetkreativiteti dhe shkathtsit endryshme prmes pjesmarrjespraktike.
Nxnsit msojn se t qenit
lider nuk do t thot vetm tutregosh t tjerve se ka duhett bjn. Ata msojn pr vlerne puns ekipore, pr rndsin estrategjive t mira t komunikimit,si dhe pr mnyrn e prezantimitt informacioneve t shkruara,por edhe prmes prezantimevevizuale dhe gojore, pastaj msojnsi t ballafaqohen me mossuksesindhe msimet pozitive q mund ti
msojn nga prvoja.
Msimi ndrmarrs
Nxnsit patjetr duhet t identifikojn burime t tyredhe t paguajn pr to.
Nxnsit patjetr duhet ti paguajn arsimtarit prndihmn.
Nxnsit punojn n ifte ose n grupe.
Fantazia dhe kreativiteti janshkathtsi elementare.
Problemet bazohen n situata t vrteta.
Prodhimet e nxnsvevlersohen nga ndrmarrsit.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
43/108
41Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
?ka duhet ende t dini qt jeni m t suksesshm?1. 2. 3.
Pyetuni A nxis qndrimendrmarrse?
A i nxis nxnsit e mi q nmnyr aktive t inkuadrohenn jetn shkollore dheshoqrore pr t mirn eshkolls dhe t shoqris mt gjer?
A i angazhoj nxnsit nmsim n projekte sfiduese,praktike dhe ndrmarrse qu mundsojn atyre t krijojnide origjinale dhe ato ti
realizojn?A zhvillohet me aktivitetetmsimore edhe kuptimi ifunksioneve themelore tbiznesit?
A zhvillohen me aktivitetetn klas edhe shkathtsit eplanifikimit, veprimit, bisedimit,marrjes s vendimeve,ballafaqimit me rrezikun dhepuns ekipore?
Organizoni aktivitete
biznesiFtoni n or mysafir qdo t flasin pr punn etyre, pr shembull: t rinj,ndrmarrs, menaxher,specialist, zanatlinj.
Caktoni vizita t nxnsven kompanit dhe biznesetlokale.
Zbatoni anketa mendrmarrsit.
Siguroni materiale pr biznesin, pr shembull:ueb-faqe, gazeta, revista,literatur reklamuese dhepromovuese, broshura etj.
Zbatoni prvojat enxnsve pr vzhgiminvendeve t puns.
Themeloni nj mini-kompani n
katr faza:Faza 1 Identifikoni problemose nevoj: nxnsit prmesdiskutimit propozojn ide q tarrijn n kuptimin e prbashktpr at se ka duhet q t zgjidhetnj problem i caktuar ose q trealizohet ndonj nevoj.
Faza 2 - Planifikojeni projektinose aktivitetin: ndarja e detyrave,
organizimi i burimeve, angazhimii antarve n ekip dhe ndarja eprgjegjsive dhe detyrave.
Faza 3 Zbatimi i planit: zgjidhja eproblemeve, prcjellja e prparimit.
Faza 4 Vlersoni proceset:bni nj qasje n aktivitetetdhe rezultatet prfundimtare, sidhe n msimet q kan buruardhe vlersoni shkathtsit,qndrimet, cilsit dhe njohurit e
prvetsuara.
N far mnyre mund t zbatohet?
N ashk, nj rajon rural i Maqedonis Qendrore, dovit organizohet panair i ushqimit, me qllim q kshtut promovohet prodhimtaria lokale. Nxnsit e Shkolls
Fillore Petar Pop Arsov t f. Bogomill, Komuna e ashks,me ndihmn e arsimtares Sllavica Karbeva vendosn tapromovojn panairin.
Nxnsit formonin grupe, punonin n laborator kompjuterikdhe prgatitnin fletushka, vizit-kartela, etiketa, flamuj dheCD multimediale pr Komunn. Materialet promovuese eparaqisnin bukurin e rajonit, vlerat natyrore dhe historike, sidhe prodhimtarin e ushqimit t shndetshm lokal. Shkollabashkpunonte me Komunn, andaj n kmbim t materialevepromovuese e fitoi nj toner, letr, si dhe komplet materialeshshkollore.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
44/108
42 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Strategjit e tmenduarit kritik
2.9.
Nxnsit duhet ti nxisim t mendojn n mnyr kritike t parashtrojn pyetje dhe t diskutojn, ti dgjojn ttjert dhe ti analizojn opsionet e bazuara n fakte.
Ps q m my :
Parashtron pyetje dhe probleme esenciale dhe iformulon ato qart dhe n mnyr precize.
Mbledh dhe vlerson t dhna relevante, duke ushrbyer me ide abstrakte q ti interpretoj nmnyr efektive, arrin n prfundime dhe zgjid-hje t argumentuara dhe ato i teston me kriteretdhe standardet relevante;
Mendon hapur n kuadr t sistemeve mendore alternative, njeh dhe, sipas nevojs, noton supoz-ime, implikime dhe pasoja praktike;
Realizon komunikim efektiv me t tjert n lidhjeme zgjidhjet e problemeve t komplikuara.
T menduarit kritik
Tmenduaritkritiksh
tmnyr
etmenduaritprcilndotem,
lnd, prmbajtje ose
problem
mekaaiqmendoneprmirson
cilsine t menduarit, dukee
ndrmarrmeshkathtsi
kontrollin
mbi strukturat men
dore dhe
duke imponuar kshtu
standarde
intelektuale.
?
S ps py q bsmp m m pb
t menduarit siprfaqsor?
Parashtrimi
i pyetjeveMe qllim q t zhvillohen shkathtsi m tkomplikuara mendore te nxnsit, si dhe tzhvillohet aftsia e tyre pr t parashtruarhipoteza dhe rezonim, arsimtari duhet tparashtroj pyetje t dobishme pr t menduart thelluar dhe t menduar thelbsor, prballt menduarit siprfaqsor. Me rndsi sht:
Tu qasemi llojeve t pyetjeve q iprdorim n or;
Ti modelojm pyetjet dhe t menduaritq dshirojm ta prvetsojn nxnsit;T planifikojm or n t cilat do tprdorim lloje t ndryshme t pyetjeve.
parashikim;; ka mendoni se do t ndodh?
qasje kritike ndaj t menduaritpersonal;
Pse mendoni ashtu?
vzhgim m t hollsishm; ka pat
shqyrtim t nevojs pr dshmi. A mund ta dshmoni at?
M psm pyv xs m zvm s p:
m psm pyv :
Shkathtsit intelektuale t t menduarit kritik, si jan analiza,krahasimi, sinteza, vlersimi dhe reflektimi, duhet t msohenprmes zbatimit t tyre t drejtprdrejt.T menduarit kritik sht proces aktiv dhe nuk mund tzhvillohet prmes dgjimit pasiv t informacioneve dhememorimit t fakteve. Strategjit e t menduarit kritik qprfshijn parashtrim t pyetjeve, diskutimeve dhe debatevepr situatat problemore ose pr punn n detyrat e shkruara, enxisin pjesmarrjen aktive intelektuale t nxnsve.
Qllimi elementar i nxitjes s tmenduarit kritik te nxnsit nprocesin e t msuarit sht tprparohen aftsit e tyre q atat jen t prgatitur m mir przgjidhjen e problemeve me t cilatdo t ballafaqohen m tej n jet.
www.cc.
N TEMN3.4.FQ 67
M SHUM
N TEMN 3.5.FQ. 71
M SHUM
Q t zgjidhni pyetje m t mira,prdoreni Taksonomin e Blumit.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
45/108
43Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Detyra e shtpis u mundson nxnsve q taprsrisin dhe ushtrojn at q e kan msuardhe mund tu ndihmoj t prgatiten pr orn eardhshme.
Mundson t vrtetohet dhe msohet se sit prdoren burimet e t msuarit, si prshembull biblioteka, interneti, doracaktdhe burimet e tjera.Mundson hulumtim m t thell t temave
t caktuara.Mund tu ndihmoj t zhvillohen aftsipr organizimin e kohs, msimit dheshkathtsive organizative.Mundson q prindrit t jen tvetdijshm pr msimin e fmijve t tyre.
MegjithatT gjith nxnsit nuk shkojn n shtpi natmosfer t kndshme dhe t relaksuar,andaj te ata ka m pak gjasa q t jen tsuksesshm n aktivitetet jashtshkollore.Disa nxns kan qasje n kompjuter dhen internet edhe n shtpi, andaj kanprparsi ndaj t tjerve q nuk e kan ktmundsi.Detyra e shtpis mund t kontribuoj
pr qndrimin negativ t nxnsve ndajshkolls, pr shembull, nse ajo sht elidhur me dnim ose me pasoja t tjera nshkoll.Mund t jet burim i situatave konfliktuozendrmjet nxnsve dhe prindrve.
Zgjidhjet Shkollat mund ti zgjidhin kto situata n kt
mnyr:T krijojn laborator IT pr ata nxnsq nuk kan internet n shtpi ose tparashtrojn detyra pr grupe m t voglaq nxnsit t mund t punojn bashkrishtn ort e pasdits.
Detyra e shtpis duhet t jet racionaledhe e koordinuar (q t evitohen situatatn t cilat nxnsit do t ken m shumdetyrime n nj dit, ndrsa dikush asnj).
sht e plqyeshme t informohen pr roline detyrave t puns dhe t organizohentrajnime q t din si tu ndihmojnfmijve t tyre.
N TEMN3.12.FQ. 93
M SHUM
Dhnia e detyrave
t shtpis
Stuhi idesh sht teknik e krijuar meqllim q t gjeneroj numr m t madht ideve q ashtu t zgjidhet problemi.
Krkohet nga nxnsit t japin sa m shumide q pastaj do t shkruhen n tabel. Ngaidet mund t bhet nj hart mendore.Sipas rregullave, t gjith nxnsit n klasmarrin pjes n dhnien e ideve. Nsedikush nuk ka ide, ajo zbatohet te nxnsivijues.Stuhi idesh mund t prdoret si mnyre mir pr tu zgjidhur problemet eprcaktuara nga arsimtari dhe nga nxnsit.Kjo sht pika m e mir nistore pr gjithklasn q t njihet me problemin.sht e pranishme knaqsia gjat punsdhe kshtu prmirsohet puna ekipore.
N TEMN3.9.FQ. 84
M SHUM
Teknikat pr diskutimine problemeve dhe sfidave
Teknika e qarkut t kohsmundson koh pr dgjim,
mbajtje t vmendjes, promovimt komunikimit gojor dhe msimt koncepteve dhe shkathtsivet reja.
Gjith grupi q ulet nrreth sht i angazhuardhe bisedon pr shtje tcaktuara.Rregulla themelore sht sen nj koh t caktuar fletvetm nj nxns; ai e mbannj send n dor, ndrsa ttjert e dgjojn.Rregullat e qarkut tkohs diskutohen dheharmonizohen nga nxnsit.
Teknika e diskutimeve n grupet vogla jep mundsi q secili
nxns t inkuadrohet n njdiskutim t caktuar. Nxnsit qjan shum t turpshm, q taprezantojn ndonj ide n grupt madh, mund:
t mendojn me z dhe tndrmarrin rreziqe, dukeofruar ide t hapura;t ken m shum vetbesimsi nxns;t zhvillojn shkathtsigojore q do ti prdorin naktivitete t ndryshme;ti prmirsojn raportetme nxnsit e tjer dhe mearsimtart.
Grupet m von mund ta lajmrojn gjith grupin dhe t kmbejn ide.
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
46/108
44 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Notimi pr msim2.10.
?ka shtnotimi prmsim?
Pse notim pr msim?Cilat jan dobit?
Qllimi kryesor i notimit tradicional shkollorsht t t tregoj se ka ka ndodhur memsimin gjat nj periudhe t caktuar. Prshembull, nxnsve u jepen nota n fund
t vitit shkollor ose zbatohet testim q tvlersohet se ka kan msuar.
Ky lloj i notimit me t cilin prmblidhent arriturat e nxnsve pr nj periudh tcaktuar quhet notim prmbledhs1 ose notimi t msuars.
1 Notimi prmbledhs q nuk bhet nga arsimtari i nx-nsit quhet notim ekstern.
Kur prdoren rezultatet e msimit pr tdhn informacion kthyes dhe arsimtart eprmirsojn msimdhnien dhe msiminn periudhn vijuese, ky notim bhet notimformativ ose notim pr msimin.
Pr shembull, notimi mund t jet:Arsimtari i parashtron pyetje nxnsitderisa ai mson.Si rezultat i ksaj, arsimtari zbulon senxnsi ka kuptuar dika gabimisht.Arsimtari i ndihmon nxnsit q ta kuptojm mir pr at q e mson.
Qllimi kryesor i notimit n shkolls sht tprmirsohet notimi i t arriturave t nxnsve.Notimi pr msim duhet t zbatohet do dit ngaarsimtart dhe nxnsit.
1. 2. 3.
Notimi e prmirson msiminnse:
siguron informacion kthyesefektiv pr nxnsit;
shpie drejt ndryshimeve nmsim dhe e bn at mefektiv;
e rrit motivacionin dhevetrespektin e nxnsve qsht me rndsi qensorepr msimin;
i inkuadron nxnsit nmnyr aktive n msim dheu ndihmon ta kuptojn se simund t prmirsohen.
Notimi efektiv ndihmon prkuptimin m t thell pr at siprparojn nxnsit n:
prvetsimin e diturive treja;
zhvillimin e shkathtsive tproceseve t menduaritkritik dhe zgjidhjen eproblemeve;
krijimin e qndrimeve;
zhvillimin e shkathtsive pr
komunikim me shkrim dheme goj;
zhvillimin e shkathtsive prpun ekipore.
Te notimi i cilsis s lart,arsimtart dhe nxnsit duhett mund t prgjigjen n ktopyetje:
Cilat qllime duhet ti arrijnxnsi gjat msimit?
Si prparon ai/ajo n tarriturat e qllimeve tparashtruara?
Cilat do t jen hapat eardhshm n msimdhnie
dhe msim?Cilat jan dshmit sejan arritur qllimet eparashtruara?
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
47/108
45Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Arsimtarja e gjuhs anglezeValentina Koovska n ShkollnFillore Bllazhe Koneski Prilepkrkoi nga nxnsit t shkruajn prvete nj hartim n gjuhn angleze.
Nxnsit s pari e lexonin
profilin personal t personitt njohur dhe prgjigjeshin n
pyetje q kishin t bjn meat person, ashtu q Valentinamund t kontrollonte se a ekan kuptuar nxnsit tekstin,sa i kan kuptuar fjalt pr vet-prshkrim dhe i potenconteelementet e profilit personal.Valentina i shkruante prgjigjete nxnsve, u jepte informacionekthyese, i motivonte dhe u jepteorientime t mtejme.
N baz t diturive tprvetsuara m par,nxnsit filluan ti shnojnkarakteristikat kryesoret vetvetes. Valentina ekontrollonte at q ishte shkr-uar dhe secilit nxns i jepteinformacion kthyes gojor,t prcjell edhe me pyetjeplotsuese (pr shembull: Asht kjo e tra?, ka mendon
pr...?, A ka dika tjetr q dot ishte interesante?)
N fund secili nxns e shkroinj hartim n t cilin e prshkroivetveten. Nxnsit ishin njoftuarse hartimet do t notohen menota, sipas lists analitike tnotimit, q ua kishin shpjeguarm hert. Kshtu ishin dhninformacione plotsuese meshkrim pr punn e tyre n tardhmen.
Valentina e vrejti se prmirsimim i madh ndrmjet aktivitetitt par dhe aktivitetit t funditka ndodhur te nxnsit e dobt.Prandaj ajo prgatiti plan se si tpunoj dhe tu jap mbshtetjenxnsve t dobt n periudhn eardhshme.
N far mnyre mund t zbatohet?
?Planifikoni Me kujdeS!Notimi sht pjes e procesit t msimdhnies dhe msimit dhe nukduhet t jet ngarkes plotsuese as pr ju as pr nxnsit. Para se tfilloni ndonj aktivitet me nxnsit, mendoni pr kto pyetje:
ka dua t msojn fmijt prmes ktij aktiviteti? Cilat jan1.
nocionet, shkathtsit, qndrimet? Si do ti inkuadroj nxnsitn prcaktimin e qllimeve? Si do ta di se a e kan ata t qartse ka pritet t arrijn ata?Si do ta di se nxnsit e kan arritur at q kam planifikuar ta2.arrijn? Cilat jan dshmit pr kt?Cilat aktivitete, sjellje dhe produkte do ti notoj? (Prgjigje3.me goj, diskutim, prezantim, raporte nga hulumtimet, hartmendor, model?)Si do ti vrej njohurit? A duhet t prgatis q m par disa4.instrumente? (p.sh.: lista piksh, flet kontrolluese, portofoli.)A do ti inkuadroj dhe si do t inkuadroj nxnsit n notim?5.Ciln strategji t vetnotimit dhe notimit t ndrsjell do ta
prdor?Si do tu jap nxnsve informacion kthyes? Si do tu ndihmoj ta6.kuptojn se si duhet t msojn m mir?
organiZojeni Punn!Mendoni diskutim, pyetje dhe detyra1.q do tju mundsojn ta shihni se simendojn dhe si msojn nxnsit.Jepuni informacion kthyes q do tu2.ndihmoj n msimin e mtejm.Ndihmojuni ta kuptojn se ka pritet3.t msojn dhe t vlersojn se sakan pasur sukses n at q e kanbr.Mundsojuni nxnsve t bjn4.zgjedhje n lidhje me msimin e tyre.Mundsojuni nxnsve t msojn5.nga njri-tjetri (t punojn n grupe,t notohen n mnyr t ndrsjell).Ndihmojuni t prvetsojn6.vetbesim se mund ta prmirsojnpunn e tyre.Informoni prindrit si prparon7.fmija i tyre q edhe ata t mund tndihmojn.
ka duhet ende t dini qt jeni m t suksesshm?
Shem
bull
7/31/2019 ALB_Nastava i Ucenje Na 21-Ot Vek
48/108
46 Msimdhnia dhe msimi n shekullin 21
Bjn analiz pr at se ka sht mir dheka duhet t prmirsohet n at q e kanpunuar.Mendo