MARCIN KRAUSE, MAREK PROFAKA AKTUALNE WYTYCZNE OCENY NARAENIA ZAWODOWEGO NA NIELASEROWE PROMIENIOWENIE OPTCZNE Streszczenie Opracowanie podejmuje aktualnobecnie problematykoceny naraenia zawo- dowego, na przykladzie promieniowania optycznego. W artykule tym przedstawiono nastpujce zagadnienia: identyfikacja wymagai wytycznych dotyczcych promie- niowania optycznego, przegld terminologii dotyczcej oceny promieniowania op- tycznego, przepisy bezpieczestwa i higieny pracy dotyczce promieniowania op- tycznego, procedury i kryteria oceny promieniowania optycznego. Slowa kluczowe: bhp, ocena naraenia zawodowego, promieniowanie optyczne 1. Identyfikacja wymagai wytycznych dotyczcych promieniowania optycznego Aktualne wymagania prawne dotyczce promieniowania optycznego okrela rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spolecznej z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy pracach zwizanych z ekspozycjna promieniowanie optyczne (Dz.U.2010.100.643). Przepisy rozporzdzenia wdraajpostanowienia dyrektywy 2006/25/WE Parlamentu Euro- pejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie minimalnych wymagaw zakresie ochrony zdrowia i bezpieczestwa dotyczcych naraenia pracowników na ryzyko spowodowane czynni- kami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym), tj. dziewitnasta dyrektywa szczegó- lowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG. Rozporzdzenie okrela minimalne wy- magania dotyczce: wyznaczania poziomu ekspozycji, oceny ryzyka zawodowego, unikania lub ograniczania ryzyka zawodowego, informowania i szkolenia pracowników przy pracach, przy któ- rych moe wystpiekspozycja pracownika na promieniowanie optyczne w postaci promieniowa- nia nielaserowego lub laserowego. Przepisów rozporzdzenia nie stosuje siprzy pracach zwiza- nych z ekspozycjna naturalne promieniowanie optyczne. Zalcznik obejmuje zasady wyznaczania poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne dla promieniowania nielaserowego i laserowego. Inne wymagania prawne dotyczce oceny naraenia zawodowego na promieniowanie optyczne to m.in.: • Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzenia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczestwa i higieny pracy (Dz.U.2003.169.1650; z pon. zm.). § 39a. 3. (Dz.U.2007.49.330) Pracodawca prowadzi dokumentacjoceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych nie- zbdnych rodków profilaktycznych. Dokument potwierdzajcy dokonanie oceny ryzyka za- wodowego powinien uwzgldniaw szczególnoci: o opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, na-
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
MARCIN KRAUSE, MAREK PROFAKA
AKTUALNE WYTYCZNE OCENY NARA�ENIA ZAWODOWEGO
NA NIELASEROWE PROMIENIOWENIE OPTCZNE
Streszczenie
Opracowanie podejmuje aktualn� obecnie problematyk� oceny nara�enia zawo-
dowego, na przykładzie promieniowania optycznego. W artykule tym przedstawiono
nast�puj�ce zagadnienia: identyfikacja wymaga� i wytycznych dotycz�cych promie-
• Rozporz�dzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie bada� i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w �rodowisku pracy (Dz.U.2005.73.645;
zm. Dz.U.07.241.1772).
Rozporz�dzenie reguluje: tryb, metody, rodzaj i cz�stotliwo�� wykonywania bada� i pomia-
rów; przypadki, w których jest konieczne przeprowadzenie bada� ci�głych; wymagania, jakie
powinny spełnia� laboratoria wykonuj�ce badania i pomiary; sposób rejestrowania i prze-
chowywania wyników bada� i pomiarów; wzory dokumentów oraz sposób udost�pniania wy-
ników bada� i pomiarów pracownikom.
§ 4. Pracodawca przed przyst�pieniem do przeprowadzania bada� i pomiarów szkodliwych
dla zdrowia wyst�puj�cych w �rodowisku pracy dokonuje rozeznania: procesów technolo-
gicznych i wyst�puj�cych w nich czynników szkodliwych dla zdrowia w celu ich wytypowa-
nia do oznaczenia w �rodowisku pracy; organizacji i sposobu wykonywania pracy.
§ 7. Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia wyst�puj�cych w �rodowisku
pracy przeprowadzaj� laboratoria posiadaj�ce akredytacj� na podstawie przepisów ustawy
z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodno�ci (Dz.U.2010.138.935).
• Rozporz�dzenie Ministra Zdrowia z dnia 8.12.2010 r. zmieniaj�ce rozporz�dzenie w sprawie
przeprowadzania bada� lekarskich pracowników z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej
nad pracownikami oraz orzecze� lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodek-
sie pracy (Dz.U.2010.240.1611).
Rozporz�dzenie okre�la: zakres wst�pnych, okresowych i kontrolnych bada� lekarskich pra-
cowników, tryb ich przeprowadzania oraz sposób dokumentowania i kontroli tych bada�;cz�stotliwo�� wykonywania bada� okresowych; zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej
nad pracownikami, niezb�dnej z uwagi na warunki pracy; tryb wydawania i przechowywania
Promieniowanie optyczne jest cz��ci� widma promieniowania elektromagnetycznego o długo-
�ciach fali w zakresie od 100 nm do 1 mm. Przykładowe klasyfikacje promieniowania optycznego:
• według charakteru: promieniowanie laserowe i nielaserowe (niespójne, niekoherentne);
• według �ródła: promieniowanie naturalne i sztuczne;
• według zakresu: promieniowanie nadfioletowe, widzialne i podczerwone.
Promieniowanie nadfioletowe (UV), czyli nadfiolet – promieniowanie optyczne o długo�ci fali
w przedziale od 100 nm do 400 nm; zakres nadfioletu dzieli si� na pasma: UVA (315–400 nm),
UVB (280–315 nm) oraz UVC (100–280 nm).
Promieniowanie widzialne (VIS), czyli �wiatło – promieniowanie optyczne o długo�ci fali
w przedziale od 380 nm do 780 nm.
Promieniowanie podczerwone (IR), czyli podczerwie� – promieniowanie optyczne o długo�ci
fali w przedziale od 780 nm do 1 mm; zakres podczerwieni dzieli si� na pasma: IRA (780–1400
nm), IRB (1400–3000 nm) oraz IRC (3000 nm–1 mm).
Grupy szczególnego ryzyka dla promieniowania optycznego – pracownicy, którzy: podlegaj�szczególnej ochronie zdrowia na podstawie odr�bnych przepisów, w szczególno�ci kobiety w ci��y
[6] oraz młodociani [7]; maj� stwierdzone schorzenia powoduj�ce nadwra�liwo�� na promienio-
wanie optyczne lub stosuj� �rodki fotouczulaj�ce.
Maksymalna dopuszczalna ekspozycja (MDE) dla promieniowania optycznego – poziom
promieniowania, na który w normalnych warunkach pracy mog� by� eksponowane osoby bez do-
znania szkodliwych skutków dla zdrowia.
Warto�ci MDE dla promieniowania optycznego – maksymalne dopuszczalne ekspozycje
na promieniowanie optyczne, okre�lone w przepisach rozporz�dzenia [3].
Warto�ci MDE dla promieniowania nielaserowego s� wyra�ane jako nat��enie napromienio-
wania, napromieniowanie lub luminancja energetyczna.
Poziom promieniowania – warto�� parametrów charakteryzuj�cych promieniowanie optyczne
jako fizyczny czynnik szkodliwy dla zdrowia w �rodowisku pracy.
Poziom ekspozycji – poziom promieniowania po uwzgl�dnieniu �rodków ochrony zbiorowej,
zastosowanych w celu ograniczenia ekspozycji pracownika na promieniowanie optyczne. Przykła-
• nara�enie na promieniowanie podczerwone: wytapiacze stali (pobieranie próby), garowy
(kontrola spustu surówki), formierz szkła (nabieranie masy szklanej), maszynista maszyn
szklarskich (obsługa automatu szklarskiego), topiarz szkła (kontrola pracy wanny szklarskiej),
spawacze (spawanie elektryczne i gazowe).
3. Przepisy bhp przy pracach zwizanych z ekspozycj na promieniowanie optyczne
Rozporz�dzenie w sprawie bezpiecze�stwa i higieny pracy przy pracach zwi�zanych z ekspo-
zycj� na promieniowanie optyczne [1] okre�la procedur� obejmuj�c� nast�puj�ce etapy:
• identyfikacja �ródeł i ustalenie poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne (§ 3. 1),
• wyznaczenie poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne (§ 3. 2),
• przypadek, gdy promieniowanie optyczne nie jest czynnikiem szkodliwym dla zdrowia
(§ 3. 3),
• cz�stotliwo�� wyznaczania poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne (§ 3. 4),
• dokumentacja wyznaczania poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne (§ 3. 5),
• zasady oceny ryzyka zawodowego dla promieniowania optycznego (§ 4),
• działania wynikaj�ce z oceny ryzyka zawodowego dla promieniowania optycznego (§ 5–8),
• informowanie i szkolenie pracowników podlegaj�cych ekspozycji na promieniowanie optycz-
ne (§ 9),
• opieka medyczna pracowników podlegaj�cych ekspozycji na promieniowanie optyczne
(§ 10).
Pracodawca identyfikuje �ródła promieniowania, które mog� stwarza� zagro�enie w miejscu
pracy, a nast�pnie ustala poziom promieniowania na podstawie:
• pomiarów odpowiednich parametrów promieniowania wykonanych na stanowisku pracy, lub
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011
Marcin Krause, Marek Profaka
Aktualne wytyczne oceny nara�enia zawodowego na nielaserowe promieniowenie optczne
150
• danych od producenta urz�dzenia, zawieraj�cych wyniki pomiarów emitowanych poziomów
promieniowania, lub
• oblicze� odpowiednich parametrów promieniowania wyst�puj�cych na stanowisku pracy, gdy
obliczenia takie s� mo�liwe do wykonania, przykładowo na podstawie znajomo�ci praw i re-
guł stosowanych dla promieniowania optycznego.
Pracodawca wyznacza poziom ekspozycji w sposób okre�lony w zał�czniku do rozporz�dze-
nia [1], uwzgl�dniaj�c wszystkie czynno�ci zwi�zane z eksploatacj� �ródła promieniowania
w miejscu pracy w zakresie: obsługi, konserwacji, remontów, monta�u i kontrolno-pomiarowym.
Pracodawca nie rozpatruje promieniowania optycznego jako czynnika szkodliwego dla zdro-
wia w �rodowisku pracy, je�eli w trakcie eksploatacji �ródła promieniowania zgodnej z jego prze-
znaczeniem poziom ekspozycji nie przekracza 0,4 warto�ci MDE, a w szczególno�ci je�eli w celu
o�wietlenia pomieszcze� lub stanowisk pracy stosuje �ródła �wiatła w przeznaczonych dla nich
oprawach o�wietleniowych i w odpowiedniej odległo�ci od eksponowanych cz��ci ciała pracowni-
ka, a ekspozycja nie dotyczy pracowników nale��cych do grup szczególnego ryzyka i nie wyst�pu-
j� inne czynniki wpływaj�ce na wzrost zagro�enia pracowników przez promieniowanie optyczne.
Wyznaczanie poziomu ekspozycji przeprowadza si� co najmniej:
• raz do roku – je�eli ostatnio wyznaczony poziom ekspozycji przekraczał 0,7 warto�ci MDE
dla promieniowania nielaserowego;
• raz na dwa lata – je�eli ostatnio wyznaczony poziom ekspozycji zawierał si� w granicach po-
wy�ej 0,4 do 0,7 warto�ci MDE dla promieniowania nielaserowego;
• ka�dorazowo – je�eli nast�piły zmiany warunków wykonywania pracy, które mogły mie�wpływ na zmian� poziomu ekspozycji lub wyst�piły okoliczno�ci, które uzasadniaj� jego po-
nowne wyznaczenie.
Pracodawca prowadzi dokumentacj� dotycz�c� wyznaczania poziomu ekspozycji i przecho-
wuje j�: • zgodnie z przepisami w sprawie bada� i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia
w �rodowisku pracy [5] – je�eli podstaw� ustalenia poziomu promieniowania jest pomiar;
• wraz z dokumentacj� dotycz�c� oceny ryzyka zawodowego [2], o której mowa w § 4 ust. 2 –
je�eli podstaw� ustalenia poziomu promieniowania s� dane od producenta urz�dzenia lub ob-
liczenia.
Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe zwi�zane z ekspozycj� pracowników na promieniowa-
nie optyczne, wynikaj�ce z konkretnych uwarunkowa� wyst�puj�cych w miejscu pracy, ze szcze-
gólnym uwzgl�dnieniem:
1) czynników maj�cych wpływ na skutki oddziaływania promieniowania optycznego na orga-
nizm człowieka, okre�lonych w pkt 1.1 zał�cznika do rozporz�dzenia [1];
2) warto�ci MDE, w tym równie� warto�ci MDE odr�bnie dla kobiet w ci��y [6], oraz ograni-
cze� przy zatrudnianiu młodocianych [7];
3) skutków dla zdrowia i bezpiecze�stwa pracowników, w tym nale��cych do grup szczegól-
nego ryzyka;
4) mo�liwych skutków dla zdrowia i bezpiecze�stwa pracowników, wynikaj�cych ze współwy-
st�powania w �rodowisku pracy promieniowania optycznego i fotouczulaj�cych substancji
chemicznych;
151
5) po�rednich skutków maj�cych wpływ na bezpiecze�stwo pracowników, w szczególno�ci
zagro�e� zwi�zanych z mo�liwo�ci� wywołania ol�nienia, po�aru lub wybuchu;
6) istnienia urz�dze� ochronnych i innego wyposa�enia zabezpieczaj�cego przed nadmiernym
poziomem ekspozycji;
7) wiedzy medycznej w dost�pnych publikacjach oraz informacji uzyskanych w wyniku profi-
laktycznych bada� lekarskich pracowników;
8) przypadków ekspozycji na promieniowanie optyczne emitowane przez wi�cej ni� jedno
�ródło promieniowania lub ekspozycji na promieniowanie optyczne o szerokim zakresie
długo�ci fal;
9) klasyfikacji laserów podanej w polskich normach;
10) informacji dostarczanych przez producentów �ródeł promieniowania i zwi�zanego z nimi
wyposa�enia, wykonywanych zgodnie z normami zharmonizowanymi i spełniaj�cych za-
sadnicze wymagania w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie
oceny zgodno�ci (Dz.U.2010.138.935).
Pracodawca dokumentuje ocen� ryzyka zawodowego, w tym wykonan� w przypadku, o któ-
rym mowa w § 3 ust. 3, w sposób okre�lony w przepisach rozporz�dzenia [2].
Pracodawca ponownie ocenia ryzyko zawodowe, je�eli nast�piły zmiany warunków wykony-
wania pracy lub wyst�piły inne okoliczno�ci, które wskazuj� na konieczno�� aktualizacji tej oceny.
Na podstawie wyników oceny ryzyka zawodowego pracodawca okre�la niezb�dne działania
profilaktyczne zmniejszaj�ce to ryzyko, zgodnie z przepisami § 5–10.
Uwzgl�dniaj�c dost�pne rozwi�zania techniczne oraz post�p naukowo-techniczny, pracodaw-
ca eliminuje ryzyko zawodowe zwi�zane z ekspozycj� na promieniowanie optyczne albo ogranicza
je w mo�liwie najwi�kszym stopniu, w szczególno�ci przez likwidowanie zagro�e� w miejscu ich
powstawania. W przypadku gdy ocena ryzyka zawodowego wyka�e, �e istnieje mo�liwo�� wyst�-pienia poziomów ekspozycji przekraczaj�cych warto�ci MDE, pracodawca sporz�dza i wprowadza
w �ycie program działa� organizacyjno-technicznych, zapobiegaj�cych przekroczeniu dopuszczal-
nych poziomów ekspozycji.
Pracodawca oznacza znakami bezpiecze�stwa miejsca pracy, w których poziom promieniowa-
nia mo�e przekracza� warto�ci MDE, oraz wydziela strefy z takimi miejscami i ogranicza do nich
dost�p, je�eli jest to technicznie wykonalne. Znaki bezpiecze�stwa stosuje si� zgodnie z przepisa-
mi rozporz�dzenia [2].
Poziom ekspozycji pracownika na promieniowanie optyczne, po uwzgl�dnieniu wszystkich
�rodków ochronnych zastosowanych w celu ograniczenia zagro�enia, w tym �rodków ochrony in-
dywidualnej, nie mo�e przekracza� warto�ci MDE. Przepis stosuje si� odpowiednio do osób fi-
zycznych wykonuj�cych prac� na innej podstawie ni� stosunek pracy albo prowadz�cych na własny
rachunek działalno�� gospodarcz� w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym przez pra-
codawc�, studentów lub uczniów odbywaj�cych zaj�cia praktyczne, osób wykonuj�cych krótko-
trwałe prace lub czynno�ci inspekcyjne oraz osób niebior�cych udziału w procesie pracy, je�eli
prace z u�yciem �ródeł promieniowania s� prowadzone w miejscach, do których maj� dost�p
te osoby.
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011
Marcin Krause, Marek Profaka
Aktualne wytyczne oceny nara�enia zawodowego na nielaserowe promieniowenie optczne
Aktualna procedura oceny promieniowania optycznego według rozporz�dzenia [1]:
• wyznaczenie poziomu promieniowania;
• wyznaczenie poziomu ekspozycji;
• wyznaczenie warto�ci MDE;
• porównanie poziomu ekspozycji z warto�ciami MDE.
Aktualne kryteria oceny promieniowania nielaserowego według rozporz�dzenia [1]:
• Poziom promieniowania, w zale�no�ci od zakresu promieniowania i rodzaju zagro�enia,
jest charakteryzowany przez nast�puj�ce parametry:
o nat��enie napromienienia (E) – g�sto�� powierzchniowa strumienia energetycznego pa-
daj�cego na dan� powierzchni�, wyra�one w watach na metr kwadratowy (W·m-2), albo
o napromienienie (H) – iloczyn nat��enia napromienienia i czasu ekspozycji, wyra�one
w d�ulach na metr kwadratowy (J·m-2), albo
o luminancja energetyczna (L) – iloraz strumienia energetycznego wysyłanego przez dan�powierzchni� w okre�lonym kierunku oraz iloczynu rzutu tej powierzchni na płaszczy-
zn� prostopadł� wzgl�dem kierunku promieniowania i k�ta bryłowego obejmuj�cego
kierunek promieniowania, wyra�ona w watach na metr kwadratowy na steradian (W·m-
2·sr-1).
• Poziom ekspozycji wyznacza si� przy uwzgl�dnieniu:
o poziomu promieniowania,
o tłumienia uzyskanego dzi�ki zastosowaniu �rodków ochrony zbiorowej,
o czasu trwania ekspozycji.
Czas trwania ekspozycji w zale�no�ci od analizowanego zagro�enia przyjmuje si� jako:
• czas jednorazowej ekspozycji (zagro�enie termiczne) lub
• całkowity czas ekspozycji w ci�gu zmiany roboczej, bez wzgl�du na długo�� jej trwania (za-
gro�enie fotochemiczne).
Warto�ci MDE zale�� od:
• długo�ci fali promieniowania,
• czasu trwania ekspozycji,
• rodzaju nara�onego narz�du (oko, skóra),
• k�ta widzenia �ródła promieniowania (w przypadku MDE dla oka i promieniowania z zakresu