-
T.C. GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI
TEFSR BLM DALI
HAK DN KURAN DL VE KURAN YOLU TEFSRLERNN AHKM AYETLER AISINDAN
MUKAYESES
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan Arif AKIR
Tez Danman Do Dr. Mesut OKUMU
Ankara 2008
-
ONAY
Arif AKIR tarafndan hazrlanan Hak Dini Kuran Dili Ve Kuran Yolu
Tefsirlerinin Ahkm Ayetleri Asndan Mukayesesi balkl bu alma, 11 /
01 / 2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirli-i ile
baarl bulunarak jrimiz tarafndan Temel slam Bilimleri Anabilim Dal
Tefsir Bilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.
[ i m z a ] .
Prof. Dr. dris ENGL (Bakan) .
[ i m z a ] .
Prof. Dr. Ferhat KOCA .
[ i m z a ] .
Do. Dr. Mesut OKUMU (Danman) .
-
NSZ
Allah insanlar yarattktan sonra, onlarn hayatlarna yn vermek
ama-cyla ilahi kitaplar gndermitir. Bu ilahi kitaplarn sonuncusu,
Kuran- Ke-rimdir. Maide suresi 3. ayette slam dinini artk kemale
erdirdiini belirten Allah, bundan sonra Mslmanlar iin tek geerli
kaynan Kuran- Kerim olduunu belirlemitir. eitli ayetlerde de Kuran
aklama grevini Hz. Mu-hammed(s.a.s.)e verdiini ifade buyurmutur.
Hicr suresi 9. ayetinde ise onu bizzat kendisinin koruyacan taahht
etmitir.
Zaman akp gitmekte, insanlarn ihtiyalar deimekte ve bu ihtiyalar
zm beklemektedir. Kuran- Kerim deiiklie uramayacana gre, in-sanlarn
ihtiyacn karlayacak dini kurallar nasl tespit edilecektir?
Msl-manlar, slam tarihi boyunca Kuran- Kerimi anlamak iin abalam ve
bu sorunun cevabn aramlardr. Bu nedenle birok eserler kaleme
almlardr. Bu almalar, Kurann temel ilkelerinin deimediini, ancak
anlama bii-minin ve ondan karlacak hkmlerin zaman ve zemine gre
deiebilece-ini ortaya koymaktadr.
almamzda, Kuran anlama almalarnn iki rnei olan Hak Dini Kuran
Dili: Trke Tefsir ile Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsir adl
eser-lerde ahkm ayetlerinin nasl yorumlandn kyaslayacaz. Hak Dini
Kuran Dili: Trke Tefsir, Cumhuriyetin ilk yllarnda T.B.M.M.nin
talimat ile D..B. tarafndan Elmall Muhammed Hamdi Yazra yazdrlm,
Kuran Yo-lu: Trke Meal ve Tefsir ise 2000li yllarn banda yine D..B.
tarafndan bir komisyona yazdrlarak Din leri Yksek Kurulu tarafndan
incelenip onay-lanmtr. Amacmz, ahkm ayetlerini belli bir tasnifle
ele alarak, bu ayetlere getirilen yorumlar her iki eserden mukayese
etmektir.
Bir giri ve blmden oluan almann giri blmnde, tezin konusu, nemi,
amac, yntemi ve kavramsal erevesi ile her iki eser ve
-
ii
yazarlarnn hayat hikyelerinden bahsedeceiz.
Birinci blmde, Kuran- Kerim, Kuranda yer alan temel konular ile
ahkm ayetlerinin tanm, says ve tefsirleri hakknda genel bilgiler
vereceiz.
kinci blmde, her iki eserin genel zelliklerini ve ahkm
ayetlerini yorumlama metotlarn mukayese edeceiz.
nc blmde ise, tezimizin ana konusunu oluturan ahkm ayetle-rini
belli bir tasnifle gruplayarak mukayesesini yapacak ve her iki
eserdeki farkl ve benzer yorumlamalara dikkat ekerek, gerekirse
tercih ettiimiz yo-rumu dile getireceiz. Ahkm ayetlerini ibadet
hkmleri, muamelat hkmle-ri ve ceza hkmleri olmak zere ana balk
altnda deerlendireceiz.
ki eserin yazlmaya balanmas arasnda (19261999) 73 yllk, ilk
basksnn tamamlanmas arasnda ise (19382003) 65 yllk bir sre olmas
nedeniyle, ahkm ayetlerinin yorumlarnda baz farkllklar olutuunu
d-nyoruz. almamzda, bu farkllklar tespit etmeye alacaz.
Ders dnemiyle birlikte tez konusunun seiminden bitimine kadar
yar-dmlarn esirgemeyen, bata Danman Hocam Do. Dr. Mesut OKUMU Beye,
Kymetli fikirlerinden yararlandm hocalarm Prof. Dr. Salim T, Do.
Dr. Osman AYDINLI ve Yrd. Do. Dr. Yaar KURT Beylere teekkr etmeyi
bir bor telakki ediyorum. Ayrca tez dnemi boyunca kendilerinden
istifade ettiim arkadalarm Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retmenleri
Zeki HAKAN ve Yakup MERAL ile bugnk seviyeye gelmeme katks olan
-ilkretimden yksek lisansa- tm hocalarma ve arkadalarma minnet ve
kranlarm sunarm.
Arif AKIR
Ankara- 2008
-
NDEKLER
NSZ...................................................................................................................................................
NDEKLER
..................................................................................................................................
KISALTMALAR
..............................................................................................................................V
GR
.....................................................................................................................................................1
1. KONUNUN NEM
...................................................................................................................
1 2. KONUNUN
AMACI...................................................................................................................
2 3.
YNTEM....................................................................................................................................
2 4. KAPSAM VE SINIRLAR
...........................................................................................................
4 5. KAYNAKLARIN
DEERLENDRLMES..............................................................................
4 6. ELMALILI MUHAMMED HAMD YAZIR LE KURAN YOLU YAZARLARININ
HAYATLARI VE ESERLER
..........................................................................................................
6
6.1. Elmall Muhammed Hamdi Yazrn Hayat ve Eserleri
.................................................. 6 6.2. Kuran
Yolu Yazarlarnn Hayat ve
Eserleri..............................................................11
6.2.1. Hayreddin Karamann Hayat ve
Eserleri......................................................................11
6.2.2. Mustafa arcnn Hayat ve
Eserleri...........................................................................14
6.2.3. brahim Kafi Dnmezin Hayat ve Eserleri
....................................................................15
6.2.4. Sadrettin Gmn Hayat ve Eserleri
...........................................................................16
BRNC BLM AHKM AYETLER AISINDAN KURAN
1. KURAN-I KERM VE TEMEL
KONULARI...........................................................................17
2. KURANIN AHKM AYETLER
...........................................................................................19
2.1. Ahkm Ayetlerinin Says
......................................................................................................20
2.2. Ahkm Ayetlerinin Modern Hukuka Gre Tasnifi
................................................................21
2.3. Ahkm Ayetlerinin Tefsiri
.....................................................................................................23
KNC BLM HAK DN KURAN DL VE KURAN YOLU TEFSRLERNN YNTEM
AISINDAN
MUKAYESES 1. HAK DN KURAN DL: TRKE TEFSR LE KURAN YOLU: TRKE
MEAL VE TEFSR ADLI TEFSRLERN GENEL ZELLKLER
..............................................................27
1.1. Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsirin Genel zellikleri
..........................................27 1.2. Kuran Yolu: Trke
Meal ve Tefsirin Genel zellikleri
............................................32
2. HAK DN KURAN DL VE KURAN YOLU TEFSRLERNN AHKM AYETLERNE
YAKLAIMLARI AISINDAN MUKAYESES
.................................................38
2.2. Hak Dini Kuran Dilinde Ahkm Ayetlerini Yorumlama Metodu
..............................38 2.2. Kuran Yolunda Ahkm Ayetlerini
Yorumlama Metodu ............................................44
NC BLM HAK DN KURAN DL VE KURAN YOLU TEFSRLERNN AHKM
AYETLERNN YORUMLARI AISINDAN MUKAYESES 1. BADET
HKMLER.............................................................................................................52
1.1. TEMZLK
(TAHARET)...................................................................................................52
-
iv
1.1.1. Boy Abdesti (Gusl)
.........................................................................................................53
1.1.2. Abdest
..............................................................................................................................55
1.1.3. Teyemmm
.......................................................................................................................58
1.1.4.
Hayz................................................................................................................................60
1.2.
NAMAZ.............................................................................................................................61
1.2.1. Namaz Vakitleri ve eitleri
............................................................................................65
1.2.1.1. Gece namaz
.............................................................................................................67
1.2.1.2. Cuma namaz
............................................................................................................68
1.2.1.3. Cenaze namaz
..........................................................................................................77
1.2.1.4. Orta Namaz
..............................................................................................................78
1.2.2. Seferilik
............................................................................................................................78
1.2.3. Seferde ve Savata Namaz
...............................................................................................80
1.3. ZEKT
..............................................................................................................................87
1.3.1. Zektn Verilecei Yerler
.................................................................................................88
1.4. ORU
................................................................................................................................94
1.4.1. Orucun Rkn ve artlar
................................................................................................95
1.4.2. Kutup Blgelerinde Orucun Balama ve Biti Zaman
....................................................96 1.4.3.
Hilalin Gzlenmesi (Ruyeti Hilal)
...................................................................................97
1.4.4. Orucun Geerlilik artlar ve Oruca
Niyet......................................................................98
1.4.5. Orucun Yasaklar, Orucu Bozan eyler ve Orucun Mekruhlar
......................................98 1.4.6. Orucun Kazas,
Keffareti, Fidyesi
.................................................................................100
1.4.6.1. Mazeretsiz Oru Tutmamak ve Keffareti
................................................................101
1.4.6.2. Orucun Fidyesi ve
Miktar......................................................................................102
1.4.7.
tikaf...............................................................................................................................104
1.4.8. Hilali Grnce Tekbir
Getirme......................................................................................105
1.5. HAC VE KURBAN
.........................................................................................................106
1.5.1. Haccn artlar
..............................................................................................................106
1.5.1.1. Haccn Ykmllk artlar
...................................................................................106
1.5.1.2. Haccn Eda
artlar................................................................................................107
1.5.1.3. Haccn Geerlilik artlar
......................................................................................107
1.5.1.3.1. hram
......................................................................................................................107
1.5.1.3.2. zel Vakit
...............................................................................................................108
1.5.1.3.3. zel
Mekan.............................................................................................................109
1.5.2. Haccn Rknleri
...........................................................................................................110
1.5.2.1. Arafat Vakfesi
.........................................................................................................110
1.5.2.2. Ziyaret Tavaf
.........................................................................................................111
1.5.3. Haccn Vacipleri
............................................................................................................112
1.5.3.1. Say
..........................................................................................................................112
1.5.3.2. Mzdelife
Vakfesi....................................................................................................113
1.5.3.3. eytan
Talama.......................................................................................................113
1.5.3.4. Salar Tra Etmek Ve Ksaltmak
..........................................................................115
1.5.3.5. Veda
Tavaf.............................................................................................................115
1.5.4. Haccn Snnetleri
..........................................................................................................115
1.5.5. Hac Yasaklar
................................................................................................................116
1.5.6.
Kurban...........................................................................................................................118
1.6.
KEFFARETLER..............................................................................................................121
1.6.1. Zhar Keffareti
...............................................................................................................122
1.6.2. Yemin Keffareti
..............................................................................................................124
1.6.3. hram Yasaklar ve
Keffareti..........................................................................................126
1.6.4. Yanllkla Adam ldrme
Keffareti..............................................................................129
2. MUAMELT HKMLER
..................................................................................................130
2.1. LE VE MRAS HUKUKU
...........................................................................................130
2.1.1. Evlenme
.........................................................................................................................131
2.1.1.1. Evlenme Yasaklar
..................................................................................................132
2.1.1.1.1. Mslmanlarn Gayrimslim Kadn Ve Erkekle
Evlenmeleri.................................134 2.1.1.2. Mehir
......................................................................................................................134
-
v
2.1.1.3. Taaddd Zevcat (ok Ele Evlilik)
.......................................................................136
2.1.1.4. Muta
Nikah...........................................................................................................138
2.1.2. Boama Ve Boanma
.....................................................................................................139
2.1.2.1. Lian (Karlkl Lanetleme)
...................................................................................143
2.1.2.2.
ddet........................................................................................................................145
2.1.2.3. Hlle
.......................................................................................................................148
2.1.3.
Nafaka............................................................................................................................150
2.1.4. Evlat Edinme ve
Hkm.................................................................................................153
2.1.5. Kadnlarla lgili eitli Meseleler
.................................................................................155
2.1.5.1. Kadnlarn Mirastaki
Durumu................................................................................155
2.1.5.2. Kadnlarn ahitlii
................................................................................................159
2.1.5.3. Kadnn Dvlmesi
.................................................................................................161
2.1.5.4. Tesettr (Kadnlarn rtnmesi)
............................................................................164
2.1.5.5. Doum Kontrol ve Krtaj
.....................................................................................167
2.1.5.6. Estetik Ameliyat
.....................................................................................................169
2.2. BORLAR HUKUKU (MEDEN
HUKUK)...................................................................171
2.2.1. Akitler
............................................................................................................................171
2.2.2.
Rvet.............................................................................................................................172
2.2.3. Ticaret (Alveri)
..........................................................................................................173
2.2.4. Borlanma le lgili Konular
.........................................................................................177
2.2.4.1. Karlksz Bor Verme (Karz Hasen)
...................................................................177
2.2.4.2. Borcun Yazlmas ve Noter
.....................................................................................179
2.2.4.3.
Rehin.......................................................................................................................182
2.2.4.4. Faiz
(Riba)..............................................................................................................184
2.3. KTSAD VE MAL HUKUK
........................................................................................189
2.3.1. Vergiler ve Kullanm
....................................................................................................189
2.3.1.1. Fey
..........................................................................................................................190
2.3.1.1.1. Cizye
..........................................................................................................................191
2.3.1.1.2. Harac
.........................................................................................................................193
2.3.1.2. Ganimet
..................................................................................................................193
2.3.1.3. Fey ve Ganimetlerin Kullanm
..............................................................................194
2.3.2. Devlet Malna / Devlet Btesine Zarar Vermek
...........................................................198
2.4. DEVLETLER
HUKUKU.................................................................................................200
2.4.1. Uluslararas likilerde Temel
lkeler............................................................................200
2.4.1.1. Uluslararas likilerin Temeli Bartr
..................................................................201
2.4.1.2. Antlamalara Sadk Kalnmas Gerekir
..................................................................204
2.4.1.3. Savaa Hazrlkl Olmak
Gerekir............................................................................205
2.4.2. Gayri Mslimlerle likiler
............................................................................................206
2.4.2.1. Gayri Mslimlerle Dostluk
.....................................................................................207
2.4.2.2.
Takiyye....................................................................................................................211
2.4.2.3. Gayrimslimlerin Mescidi Harama Girmelerinin Yasak Oluu
.............................212 2.4.2.4. Snmaclar (Mstemenlerin
Durumu)
................................................................214
2.4.2.5.
Hicret......................................................................................................................215
2.4.3. Sava le lgili Kurallar
.................................................................................................217
2.4.3.1. Haram Aylarda
Sava.............................................................................................218
2.4.3.2. Savaa Katlma Zorunluluu
..................................................................................219
2.4.3.3. Sava
Kurallar.......................................................................................................221
2.4.3.3.1. Tarafszlarn Dokunulmazl
.................................................................................221
2.4.3.3.2. Savaa Balamadan nce Dmann Mslman Olup Olmadnn renilmesi
.222 2.4.3.3.3. Savata Mriklere
Yaplacaklar............................................................................223
2.4.3.3.4. Savata Ar
Gitmemek..........................................................................................226
2.4.3.3.5. Sava Esirleri le lgili
Hkmler...........................................................................227
3. CEZA HKMLER
(UKUBT)...........................................................................................230
3.1. Cezalarda
l..............................................................................................................230
3.2. Cezalarn
ahsilii.........................................................................................................231
3.3. Hrszlk Ve El Kesme
Cezas.........................................................................................232
-
vi
3.4. Adam ldrme Ve
Ksas................................................................................................236
3.5. Terr, Yol Kesme, Yamalama (Hrabe) ve Cezas
.......................................................240 3.6.
Zina, eitleri ve lgili Hkmler
..................................................................................242
3.7. Kazf (Zina ftiras) Ve Cezas
........................................................................................247
3.8. ki ve
Kumar.................................................................................................................249
SONU...............................................................................................................................................256
KAYNAKA
.....................................................................................................................................262
ZET
.................................................................................................................................................269
ABSTRACT.......................................................................................................................................271
-
KISALTMALAR
ABD : Ana Bilim Dal a.g.e. : Ad geen eser a.g.m. : Ad geen
makale a.g.s. : Ad geen sylei a.g.y.l.t. : Ad geen yksek lisans
tezi A..H.F.Y. : Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar A...F :
Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi A...F.D. : Ankara niversitesi
lahiyat Fakltesi Dergisi A...F.Y. : Ankara niversitesi lahiyat
Fakltesi Yaynlar Bkz. : Baknz c. : Cilt ev. : eviren Der. :
Derleyen DA. : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi D..B. :
Diyanet leri Bakanl Hazr. : Hazrlayan .H.. : orum Hitit niversitesi
H...F. : Hitit niversitesi lahiyat Fakltesi H...F.D. : Hitit
niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi G...F.D. : Gazi niversitesi
lahiyat Fakltesi Dergisi G..S.B.E. : Gazi niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits .A. : Trkiye Ekonomik ve Kltrel Dayanma Vakf slami
Ara-trmalar Dergisi SAM : Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar
Merkezi M.. : Marmara niversitesi M...F. : Marmara niversitesi
lahiyat Fakltesi Ner. : Nereden SA.. : Sakarya niversitesi s. :
Sayfa S. : Say Sad. : Sadeletiren S.B.E. : Sosyal Bilimler Enstits
T.D.V. : Trkiye Diyanet Vakf TEKDAV. : Trkiye Ekonomik ve Kltrel
Dayanma Vakf Trc. : Tercme eden ty. : Tarihsiz U.. : Uluda
niversitesi Ve bak. : Ve bakalar Vd. : Ve dierleri Yay. : Yaynlar
Y..K. : Yksek retim Kurulu
-
GR
1. KONUNUN NEM
lkemizde hem Osmanl hem de Cumhuriyet dneminde; gerek Arap-a,
gerekse Trke birok tefsir yazlm veya tercme edilmitir. Cumhuriyet
dneminde yazlan tefsirlerden bir ksm zel kii ya da yaynevleri
tarafndan yaynlanrken, ikisi Diyanet leri Bakanl tarafndan
yaynlanmtr.1 Bun-lardan ilki, Cumhuriyetin ilk yllarnda T.B.M.M.nin
verdii bir grevle D..B.nin talebi zerine Elmall Muhammed Hamdi
YAZIR (18781942) tara-fndan yazlm olan Hak Dini Kuran Dili: Trke
Tefsir adl eserdir. Dieri ise 2000li yllarda yine D..B.nin
Hayrettin KARAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kfi DNMEZ ve Sadrettin
GMten oluan heyete hazrlatt Kuran Yolu: Trke Mel ve Tefsirdir.2
almamzda, bu iki tefsiri ahkm ayetlerini yorumlamalar bakmn-dan
karlatracaz. Aradan geen zaman dilimi ierisinde deien dnya
artlaryla birlikte, limlerin / mfessirlerin Kurann ahkm ayetlerine
yakla-mlarnn nasl gelitiini ve bu srete ne gibi ortak ve farkl
yaklamlarn yaandn mukayeseli bir ekilde ele alacaz.
1 Bu iki tefsir dnda bir de, alt cilt olmas planlanarak
Cumhuriyetin 60. ylnda ilk cildinin yayn-
land ifade edilen, birinci cildi Talat KOYT ve smail CERRAHOLU
tarafndan hazrlanp 1985te baslan; ikinci cildi ise yalnzca Talat
KOYT tarafndan hazrlanp 1990da baslan, Kuran- Kerim Meal ve Tefsiri
bulunmaktadr. Ancak yalnzca iki cildi km olan bu tefsirin birinci
cildinde giri, fatiha suresi ve bakara suresi bulunurken, ikinci
cildinde ise Ali mran suresi ile Nisa suresinin 115. ayetine kadar
bulunmaktadr. Eserin devam gelmemitir. Talat KOYT, sma-il
CERRAHOLU, Kuran- Kerim Meal ve Tefsiri, Diyanet leri Bakanl
Yaynlar, Ankara, 1985 (1. Cilt); Talat KOYT, Kuran- Kerim Meal ve
Tefsiri, D..B. Yaynlar, Ankara, 1990, (2. cilt). 2 Hayrettin
KARAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kafi DNMEZ, Sadrettin GM, Kuran
Yolu: Trke Meal ve Tefsir, D..B. Yay., Ankara, 2003, 5 cilt.;
Elmall Muhammed Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Eser
Neriyat, stanbul, 1979, (10 cilt).
-
2
2. KONUNUN AMACI
Kuran- Kerimin genel hatlaryla inan, ibadet, muamelat ve ahlak
ku-rallarn ierdii bilinmektedir. nan esaslar kesin kurallar
olduundan za-man ve zemine gre herhangi bir deiiklie uramaz. Ahlak
esaslar da ekli deise de ierik itibariyle esasl olarak herhangi bir
farkllk arz etmemekte-dir. Oysa Kurann muamelata dair ayetlerinin
hkmleri zamana ve mekana gre deiiklik gsterebilmektedir. Zaman
deitike ayetlerden karlan h-kmler de deiebilmektedir.
Hak Dini Kuran Dili, 20. yzyln ilk eyreinin sonlarnda
(19261936), cumhuriyetin ilk yllarnda yazlmtr. Kuran Yolu ise, Hak
Di-ninden yaklak 70 yl sonra, lkemizin Avrupa Birliine girme
hazrlklar yapt, dnyada kresellemenin hkim olduu ve tartld bir
ortamda (2003) hazrlanmtr. Bu iki eserin mukayesesi, aradan geen
sre zarfnda ahkm ayetlerinin yorumunda ortaya kan farkllklar tespit
ederek, alannda nemli bir ilevi yerine getirecektir. Tezin bu
sonularnn, ilim dnyasna ve din alannda yaanan tartmalara nemli
katklar salayacan dnyo-ruz.
Bu almadaki amacmz, Cumhuriyetin kuruluundan bu yana Kurann fkh
ayetlerinin tefsir ve yorumunda, deien zamana ve yaanan gelimelere
bal olarak ne gibi farkl baklar ve yorumlarn ortaya ktn tespit
etmektir. Bylece dini nasslarla olgular arasndaki ilikileri ve
bunun ahkm ayetlerinin yorumuna etkilerini aa karmay
hedeflemekteyiz.
3. YNTEM
Matbu olan her iki eseri de temin ettik. Ayrca fkhi tefsire dair
eserleri tarayarak konunun kaynakasn oluturduk. Bu eserleri tez
projemizde liste-
-
3
ledik. almamz hazrlarken, nce ktphane kataloglarn inceledik ve
internet zerinden evrimii katalog taramas yoluyla, Elmall Muhammed
Hamdi Yazrn ve Kuran Yolu adl tefsirin yazarlarnn yaynlanm dier
eserlerini tespit ettik. Elmall Muhammed Hamdi Yazrn kendi
eserlerini ya da ona atfen baslm olan eserleri tespit ettik.
almamzn giri blmnn alt balnda ayrntl bilgi sunacamz iin konunun
detaylarna girmiyoruz.
Elmall Muhammed Hamdi YAZIR ve Hak Dini Kuran Dili hakknda yazlm
olan Doktora ve Yksek Lisans Tezlerini tespit ettik. Eser hakknda
ok sayda akademik alma yapld grlmektedir. Biz bu almalar n-ce Y..K.
Tez Arama motorundan taradk. Konuyla ilgili 2 doktora tezi, 25
Yksek Lisans tezi tespit ettik.3 Bu konuda yaplan akademik almalar
ze-rine yazlm bir de makale bulunmaktadr.4
Topladmz kaynaklar okuyarak bir n okuma gerekletirdik. Bu
okumalarn nda hangi ayetlerin tefsirlerine bakacamz ve hangi konu
balklarna arlk vereceimizi tespit ettik. Bu almalar sonucunda
ald-mz notlar tasnif ederek kullanlabilir bir hale getirdik. Bu
almamz, verile-rin bilimsel yntemler nda tasnifi, tahlili,
mukayesesi ve deerlendirmesi eklinde yaptk.
Kuran- Kerim ayetlerine atf yaparken dipnotta nce sure adn,
sonra sure numaras ve ayet numarasn verdik.5 Dier eserlere atf
yaparken ilk getii yerde eserin tam knyesini verirken, daha sonra
getiinde yalnzca yazarn soyad ile eserin ksa adn vermeyi yeterli
grdk. Metin iinde bir eserden bahsederken zellikle tezimizin ana
iskeletini oluturan Elmall Mu-hammed Hamdi YAZIR iin Elmall, onun
tefsiri olan Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir yerine ksaca Hak
Dini; ifadelerini kullandk. Hayrettin KA-
3 04 Austos 2005 tarihinde yaplan taramada yalnzca 13 adet Tksek
Lisans Tezi listelenirken; 6
Haziran 2007 tarihinde 25 adet Yksek lisans Tezi listelenmitir.
Y..K. Tez Arama Motoru, (Eriim) www.yok.gov.tr/YokTezSrv, 04 Austos
2005, 06 Haziran 2007. 4 Mustafa ZEL, Hak Dini Kuran Dili zerine
Yaplan Akademik almalar, slami Ara-
trmalar Dergisi, TEKDAV, c.14, S:1, 2001, s.145-149. 5 rnein; 2.
sure olan Bakara suresinin 286. ayetini (Bakara, 2/286) eklinde
gsterdik.
-
4
RAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kafi DNMEZ ve Sadrettin GMten oluan
yazarlar iin komisyon, onlar tarafndan hazrlanan Kuran Yolu: Trke
Meal ve Tefsir yerine ise Kuran Yolu ifadesini kullandk.
4. KAPSAM VE SINIRLAR
Tezin kapsam, Hak Dini Kuran Dili ve Kuran Yolu tefsirlerinin
Kurann ahkm ayetlerine ait yorumlardr. Ancak Fkh, tefsir, fkhi
tefsir gibi baz kavramlara ve eserlerin melliflerinin biyografisine
de -konunun zne sadk kalmak artyla- yer vereceiz. Konular, bir fkh
gzyle ayrntl bir ekilde ele alnmayacaktr. Yksek lisans tezinin
zellii ve sresi dikkate alnarak, tefsir alannda kalnacak ve her iki
eserin yalnzca mukayesesi ile yetinilecektir. Burada tezimizin
hacmini kabartmamak ve zaman kaybna yol amamak iin, bu iki tefsirde
ortak veya benzer yorumlarn yer ald konular genel olarak
belirtmekle yetineceiz. Bu konularda ayrntl bilgi vermeyece-iz.
Daha ok, almamzn ana temasn oluturan farkl yorumlardaki farkl-lklar
zerinde duracaz.
5. KAYNAKLARIN DEERLENDRLMES
Konuyu aratrmaya balarken ilk olarak Elmall M. Hamdi Yazrn
eserlerini, hayatn, onunla ilgili yazlm eserleri, makaleleri
aratrdk. Bu konuda ok sayda kaynaa ulatk. Bu eserleri inceleyerek
tezi hazrlama-dan nce altyap bilgilerini temin ettik. Konuyla
ilgili olduunu tespit ettiimiz tezlerden Yasemin YILDIRIMn hazrlad
Elmall Muhammed Hamdi
-
5
Yazrn Ahkm Ayetlerini Yorumlama Metodu balkl Yksek Lisans
Tezin-den zaman zaman faydalandk.6
Kuran Yolu ve yazarlar ile ilgili aratrma yaptmda ise fazla
kay-nak bulamadk. Kuran Yolu zerine hazrlanm yalnzca bir adet tez
tespit edebildik. Bu tez, Yunus ZDAMAR tarafndan hazrlanan, Hasan
Basri antayn Kuran- Hkim Ve Meali Kerim Adl Meali le Kuran Yolu
Tefsi-rinde Sosyal Meselelere Yaklamlar baln tayan tezdir.7 Bu
tezden de az da olsa yararlanmaya altk. Hayrettin KARAMANn hayat ve
eserleri hakknda hem yazl kaynaklarda, hem de internet ortamnda
bilgilere ular-ken, Kuran Yolunun dier yazarlar olan brahim Kfi
DNMEZ, Sadrettin GM ve Mustafa ARICI hakknda yazl kaynaklarda
bilgiye ulaama-dk. Yalnzca internet ortamndan bilgi
edinebildik.
Bunlar dnda, konunun genel erevesi iin Kurann anlalmas, Tefsir
Usul, Tefsir Tarihi, eitli tefsir ekolleri ve zellikle konulu
tefsir ve fkhi tefsire dair yazlm eserler ile slam Hukuk Usul (Fkh
usul), slam Hukuku Tarihi ile ilgili eserlere ulatk ve bu
eserlerden yararlanabileceim notlar almaya altm. Konuyla ilgili
makalelerin bulunduu dergileri de tara-yarak onlardan da
yararlanmaya gayret ettim. Gerekli notlar aldm.
Tespit ettiimiz, ulatm ve yararlandm bu eserlerin listesini hem
Tez projemde hem de Kaynakada saydm iin burada yeniden
saymyo-ruz.
6 YILDIRIM, Elmall Muhammed Hamdi YAZIRn Ahkam Ayetlerini
Yorumlama Metodu,
SA, SBE., Temel slami Bilimler, slam Hukuku Bilim dal, Sakarya,
2002 (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). 7 Yunus ZDAMAR, Hasan Basri
antayn Kuran- Hkim Ve Meali Kerim Adl Meali le
Kuran Yolu Tefsirinde Sosyal Meselelere Yaklamlar, Gazi
niversitesi S.B.E., Ankara, 2006 (Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi).
-
6
6. ELMALILI MUHAMMED HAMD YAZIR LE KURAN YOLU YAZAR-LARININ
HAYATLARI VE ESERLER
Bir eseri anlamann en temel ilkelerinden birisi de o eserin
yazarnn hayat hikyelerinin, hayata baklarnn, bilgi ve tecrbelerinin
bilinmesidir. te bu anlayla bu blmmzde karlatracamz eserlerin
yazarlarn tantmaya alacaz.
6.1. Elmall Muhammed Hamdi Yazrn Hayat ve Eserleri8
Hak Dini Kuran Dili nin yazar Elmall Muhammed Hamdi Yazr, 1878
ylnda Antalyann Elmal ilesinde dodu. Kendi ifadesiyle halis
Ana-dolulu z Ouz, Yazr Trk olan bir insandr.9 Ailesi aslen
Burdurludur. Ba-bas Hoca Numan Efendi, kk yanda Burdurun Glhisar
ilesinin Yazr kynden ayrlarak Elmalya gelmi, renimini burada
tamamlayarak eriye Mahkemesi Baktibi olmutur. Annesi ise Elmal
ulemasndan Esad Efendinin kz Fatma Hanmdr.10
lk ve orta renimini Elmalda tamamlayan Hamdi Efendi, hafzln da
burada ikmal etmi, Arapa okumu ve slami ilimlerde temel bilgileri
e-dinmitir. Sonra days Hoca Mustafa Sarlar ile birlikte 1895te
stanbula gi-derek Kayserili Mahmud Hamdi Efendinin Beyazt
Camiindeki derslerine devam etmeye balad. Devrin dier hocalarndan
da faydalanp icazet alan
8 Elmall Muhammed Hamdi YAZIRn hayat ve eserleriyle ilgili bkz:
smail KARA, Trkiyede slamclk Dncesi: Metinler/Kiiler, Risale Basn
Yayn Ltd., stanbul, 1986, c.I, s.409, mer Nasuhi BLMEN, Byk Tefsir
Tarihi II (Tabakatl Mfessirin), D..B. Yaynlar, Ankara 1962: I. Cz,
s. 607-615, Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler I, (Yayna
Hazrlayanlar: Cneyd KK-SAL ve Murat KAYA), Kitabevi, stanbul, 1997,
s. 7-9, smail ALBAYRAK, Klasik Modernizmde Kurana Yaklamlar, Ensar
Neriyat, stanbul, 2004, s. 160-166, Yusuf evki YAVUZ, Elmall
Muhammed Hamdi, DA., stanbul, 1995, c. XI, s. 57-62, Elmall M.
Hamdi YAZIR Sempoz-yumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993,
Fatma PAKST, Merhum Daym Hamdi Yazr, Elmall M. Hamdi YAZIR
Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993, s. 2-24,
Ayrca Hak Dini Kuran Dili tefsirlerinin banda yine onun hayat ve
eserleri hakknda bilgi verilmektedir. Biz burada smail KARAnn
eserini temel alarak dier kaynaklardaki farkl bilgilere de atfta
bulunduk. 9 YAZIR, Hak Dini, c. I, s. mukaddime 17.
10 KARA, a.g.e., c. I, s. 409.
-
7
Hamdi Efendi, 1905te rus imtihann kazanarak mderrislik unvann
ald. Mekteb-i Nvvab (Hukuk Fakltesi)a girip buradan birincilikle
mezun olarak kad icazetnamesi ald. 1905ten 1908 ylna kadar Beyazid
Camiinde ders okuttu. Bu greviyle birlikte Meihat (eyhlislamlk)
Mektubi Kalemine tayin edildi(Ekim 1906). Bir yandan da Mekteb-i
Nvvabda ahkm- evkaf, Medresetl-Vaizinde fkh, Medrese-i Sleymaniyede
mantk, Mlkiye Mek-tebinde ahkm- evkaf derslerini okuttu. Meclis-i
Maarif azal yapt. ki yl da Huzur Dersleri (sarayda Padiah huzurunda
yaplan ilmi sohbet)ne muhatab olarak katld. 1908de dersiam oldu. Bu
yllarda dardan felsefe, edebiyat, riyaziye tahsil etti. Sami ve
Bakkal Arif Efendilerden de hat dersleri ald.11 Hat sanatnda da
nemli eserler veren bir hattattr.12 Ayrca Bat huku-kuyla slam
hukukunu mukayese edebilmek iin de Franszcay 40 gnde rendii
belirtilmektedir.13
II. Merutiyetin ilanndan sonra kurulan Meclis-i Mebusana Antalya
mebusu olarak girdi. Daha sonra srasyla Darul-Hikmetil-slamiye
azalna (4 Austos 1918), ardndan bu messesenin reisliine (2 Nisan
1919) tayin edildi. Damad Ferid Paann 1. ve 2. kabinelerinde Evkaf
Nazrln stlen-di. 15 Eyll 1919da ise Ayan (Senato) azalna tayin
edildi. ttihad ve Terak-ki Cemiyetinin ilim ubesinde grev ald.14
mer Nasuhi BLMEN, onun si-yasete girdiini ancak hibir zaman siyasi
cereyanlara kaplarak ilim saha-sndan uzaklamadn belirtmektedir. Bu
grn de stiklal Mahkemeleri tarafndan gyabnda verilen cezann
incelemeler sonucunda kaldrlarak Hak Dini Kuran Dili tefsiri yazma
grevinin kendisine verilmesi ile destek-lemektedir.15
Cumhuriyetin ilan srasnda Medresetl-Mtehasssinde mantk ho-cas
idi. Damad Ferid Paa kabinelerindeki grevi dolaysyla, Milli
Mcadele
11 KARA, a.g.e., c. I, s. 409.
12 Hsrev SUBAI, Elmall Hamdi Efendi ve Hat Sanatmzdaki Yeri,
Elmall M. Hamdi YAZIR
Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993,
s.318-330. 13
. ALBAYRAK, a.g.e., s.162. 14
KARA, a.g.e., c.I, s.409. 15
BLMEN, a.g.e., I. cz, s. 608.
-
8
aleyhinde bu kabinelerin verdii karardan sorumlu tutularak
gyabnda idama mahkum edildi. Fakat Ankara stiklal Mahkemesinde
grlen mahkemede beraat etti. stanbula dnerek bir bakma inzivaya
ekildi. Ve vefatna kadar camiye gitmek dnda evinden dar kmad. Bu
inziva dneminin ilk ylla-rnda daha nce balad Metalib ve Mezahib adl
tercme almasn tamamlad. Prens Abbas Halim Paann tevikiyle byk apl
bir Hukuk Kamusu hazrlamaya koyuldu ancak bitiremedi. nk bu srada
TBMMnce kararlatrlan ve D..B.nca kendisine teklif edilen Kuran
tefsirini kaleme al-maya balad.16
Son yllarn mnzevi bir ekilde yaayan Elmall, bu inzivaya ramen,
hayat leminden alakasn kesmemi, btn slam uurunu takip etmitir.17 64
yandayken, 27 Mays 1942 de stanbulda vefat etti. Kabri Sahra-y
Cedid Mezarlndadr.18 mer Nasuhi BLMEN, onun iin Vefat slam le-mi
iin telafisiz bir ziya olan bu byk limi, ilim tarihi daima hrmetle
yd edecektir. demektedir.19 Biz de o byk limi rahmetle anyoruz.
Eserleri:
Elmalnn telif, tercme, ders kitab, gazete ve dergilerde
yaynlanm, ya da bitirilememi ok sayda eseri bulunmaktadr. Bu
eserleri yaynlanm ve yaynlanmam eserler olarak iki grupta ele
alabiliriz.
Yaynlanm Eserleri:
1. Hak Dini Kuran Dili: Konumuzun ana kaynaklarndan olan bu
tefsir, ilk olarak 19351939 yllar arasnda yaynlanmtr. Daha sonra
farkl tarihlerde birebir kopya eklinde defalarca baslm olup, 2002
ylndan itiba-ren ise farkl yaynevleri ve limler tarafndan
sadeletirilerek birka basks yaplmtr. Halen piyasada hem asl nshann
birebir kopyas hem de sade-
16 KARA, a.g.e., c. I, s. 409-410.
17 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 613.
18 KARA, a.g.e., c.I, s. 410.
19 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 615.
-
9
letirilmi basklar mevcuttur bir sonraki blmde ayrntl olarak ele
alna-caktr. 20
2. Metalib ve Mezahib: Fransz filozoflarndan Paul Janet ile
Gabriel Seayn birlikte yazm olduklar bir eserin Mabadet-tabia ile
Felsefe-i lahiye ksmnn tercmesidir. Elmall tarafndan ok nemli
notlar ilave edile-rek baslmtr. Elmal bu eviriyi, ilmi ve resmi
vazifelerinden ayrld bir s-rada geimini temin edebilmek iin
yapmtr.21
3. radl-Ahlaf fi Ahkmil-Evkaf: Mlkiye mektebinde okuttuu
derslerden oluan ve ksmen baslan bir ders kitabdr.22 Yazr bu
kitapta, medeniyetlerin ancak ilmi ykselme ve toplumsal yardmlamann
salanma-s, ahslar arasnda i blmyle mmkn olabildiini, mbadele ve
yardm-lamann en gzel eklinin vakf messesesinde kendini gsterdiini
ifade etmitir. Ayrca vakflara yaplan itirazlara sosyolojik ve
felsefi bir metotla ce-vap vermitir.23 Eser, Nazif ZTRK tarafndan
yayna hazrlanarak, T.D.V. tarafndan yaynlanmtr.24
4. Sebilrread, Beyanl-Hak ve Ceride-i lmiye mecmualarnda
ya-ynlanan Makaleler: Bu makaleler nce Hak Dini Kuran Dili
tefsirine ek olarak konulmu, daha sonra ise Cneyd KKSAL ve Murat
KAYA tarafn-dan hazrlanarak iki cilt halinde Kitabevi tarafndan
yaynlanmtr.25
Yaynlanmam Eserleri:
1. Yarm vaziyette bir Hukuk Kamusu (Alfabetik slam Hukuku ve Fkh
Istlahlar Kamusu): Elmallnn, Prens Abbas Halim Paann te-
20 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 614.
21 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 614.
22 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 614.
23 . ALBAYRAK, a.g.e., s. 165, Nazif ZTRK, M. Hamdi Yazrn Vakflk
Anlay, Elmall
M. Hamdi Yazr Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), Ankara TDV Yay, 1993,
s. 197. 24
Nazif ZTRK, Elmall M. Hamdi YAZIR Gzyle Vakflar: Ahkamul-Evkaf,
TDV Yay, Ankara, 1995. 25
Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler I, (Yayna Hazrlayanlar: Cneyd
KKSAL ve Murat KA-YA), Kitabevi, stanbul, 1997 ve Elmall M. Hamdi
YAZIR, Makaleler II, (Yayna Hazrlayanlar: Cneyd KKSAL ve Murat
KAYA), Kitabevi, stanbul, 1998.
-
10
vikiyle hazrlamaya koyulduu bu eser, kendisine Hak Dini Kuran
Dili tefsi-rini yazma grevi verilince yarda kalmtr. Ancak Eser Stk
GLLE tarafn-dan Eser Neriyattan 5 cilt olarak yaynlanmtr.26 Eserin
bu basks zerine bir makale yaynlayan Prof. Ferhat KOCA*, eserin bu
basks ile ilgili deer-lendirmelerini yaptktan sonra, -bata bu
eserin ne kadarnn asl, ne kadar-nn nereden tarafndan yaplm ek veya
alnt olduunun belli olmamas olmak zere- eitli sebeplerle mevcut
haliyle ilmi almalarda referans ola-mayacan belirtmektedir.27
2. Usul Fkha ait bir eseri (Huccetullahil-Balia evirisi):
Diya-net leri Bakanl adna evirmeye balad ancak vefat sebebiyle
bitire-medii bir eseridir. 28
3. Suri Manta ait bir eser (Mantk ntintaci ve stikrai): ngiliz
Filozof Alexander Bainden Gabriel Compayre tarafndan 1875de
Fransz-caya tercme edilmi eserin evirisidir. Baslmamtr. 29
4. Bir ksm noksan bir Divan: Yeeni Fatma Pakst, Elmallnn di-van
airlerini yakndan tandn, yalnzca okumakla kalmayp zaman zaman Farsa
iirler yazdn bakalarndan rendiini ve hatta tamamlanmam bir divannn
bulunduunu ifade etmektedir. 30
5. Sefer Bahsi: Elmalnn zamann Diyanet leri Bakan Ahmet AKSEKye
gnderdii ve seferilik konusunda o gne kadar bilinenden farkl bir gr
belirttii mektubudur. Bu mektup/makale, bugn bire bir ofset
bask-
26 Elmall M.Hamdi YAZIR, Alfabetik slam Hukuku ve Fkh Istlahlar
Kamusu, I-V, Nereden:
Stk GLLE, Eser Neriyat ve Datm, stanbul, 1997. Bkz: Ferhat KOCA,
Alfabetik slam Huku-ku ve Fkh Istlahlar Kamusu, I-V, slam
Aratrmalar Dergisi (Say: 3), SAM, stanbul, 1999. * Hitit
niversitesi lahiyat Fakltesi slam Hukuku retim yesi.
27 Ferhat KOCA, Alfabetik slam Hukuku ve Fkh Istlahlar Kamusu,
I-V, slam Aratrmalar
Dergisi (Say:3), SAM, stanbul, 1999, s. 297-300. 28
. ALBAYRAK, a.g.e., s. 166. 29
. ALBAYRAK, a.g.e., s. 165-166. 30
Fatma PAKST, Merhum Daym Hamdi Yazr, Elmall M. Hamdi YAZIR
Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993, s. 14-16,
Muhsin MACT, Elmall Hamdi Yazrn Bir Gazeli Etrafnda, Elmall M.
Hamdi YAZIR Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Anka-ra, 1993,
s. 331-334.
-
11
larda yars 8. cildin banda, dier yars 9. cildin banda,
sadeletirilmi Hak Dini basklarn sonunda ve Kitabevi Yaynlar
tarafndan yaynlanan 2 ciltlik Makaleler adl eserlerde yer
almaktadr.31
smet ERSZ, bu eserler dnda bir de Hamdi Efendinin Meihat
ma-kamna, Anglikan kilisesine mensup Dini Eserler Ktphanesi Mdr
tara-fndan yneltilmi sorulara yazd cevaplardan olutuunu belirttii
Hz. Mu-hammed (s.a.s.)in Dini isimli bir eserinden
bahsetmektedir.32 Biz bu eseri, ayr bir eser olarak deil,
Makaleler-I iinde bulduk.33
6.2. Kuran Yolu Yazarlarnn Hayat ve Eserleri
Kuran Yolu tefsiri bildiimiz kadaryla heyet olarak yazlm tek
tef-sirdir. Bu eseri, slam Hukuku Profesr Hayreddin KARAMAN, M...F.
-retim yelerinden, slam Felsefesi Profesr Mustafa ARICI, M...F.
-retim yelerinden slam Hukuku Profesr brahim Kfi DNMEZ ile Tefsir
Profesr Sadrettin GMten oluan bir heyet meydana getirmilerdir. Bu
blmde, eserlerini daha doru anlayabilmek iin bu mfessirleri tanmaya
alacaz.
6.2.1. Hayreddin Karamann Hayat ve Eserleri
Erzurumlu bir ailenin ocuu olarak 1934 ylnda orumda dodu.
lkokulu burada bitirdikten sonra Ahskal Server Efendiden zel olarak
Arap-
31 Muhittin AMLIOLU, Elmall Mehmet Hamdi YAZIR: Hayat ve
Eserleri, A...F. Lisans
Tezi, Ankara 1966, (Ankara lahiyat Ktphanesi 922.972.AM.E. 1966
nolu tez), s. 4, Elmall Mu-hammed Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili:
Trke Tefsir, Eser Neriyat, c: VIII, s: IX-XXII; IX: 9, S:VII-XIII,
Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler I, (Yayna Hazrlayanlar: Cneyd
KK-SAL ve Murat KAYA), Kitabevi, stanbul, 1997, s. 111-134, Elmall
M. Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili,, Sad.: smail KARAAM, Emin IIK,
Nusrettin BOLELL, Abdullah YCEL, Azim Datm, c. X, s. 233-255.
32
ERSZ, a.g.m., s. 172. 33
YAZIR, Makaleler I, Hazr: Cneyd KKSAL, Murat KAYA, Kitabevi,
stanbul, 1997, s.19-80.
-
12
a ve slm ilimler tahsil etti. lk mam Hatip okullarndan biri olan
Konya -mam Hatip Okuluna girdi ve ikinci dnem mezunlar arasnda yer
ald (1959). Yeni alan stanbul Yksek slam Enstitsnde okudu ve ilk
mezunlarndan biri olarak 1963te mezun oldu. Konyada okurken imamlk,
stanbulda okur-ken vaizlik yapt.
ki yl stanbul mam Hatip Okulunda meslek dersleri retmeni olarak
altktan sonra alan imtihanlar kazanarak stanbul Yksek slam
Enstit-sne fkh asistan oldu. Balangtan Drdnc Asra Kadar slam
Huku-kunda ctihad konulu tezi ile fkh retmeni oldu (1971). Ayn yl
zmir Yk-sek slam Enstitsne tayin edildi. 1975te tekrar stanbul
Yksek slam Ens-titsne dnd. Yksek slam Enstitlerinin lahiyat
Fakltesine dnmesi-nin ardndan doktor, doent ve profesr oldu.
Eyll 1976-Eyll 1980 yllar arasnda yaymlanan Nesil Dergisini
ka-ranlar arasnda yer ald.
Yarm asra yaklaan fikir ve meslek hayat boyunca, yurtii ve
yurtd-nda binlerce konferans, seminer, panel, vaaz, hutbe, kurs,
yazl ve grsel medya program, eitim programnda yer alarak eitim,
retim, tebli ve irad faaliyetini srdrd. Aralarnda bugnn tannm bilim
ve fikir adamlar olan binlerce renci yetitirdi. 2001 ylnda,
M...F.ndeki grevinden ayrl-d. Avrupa Uluslararas slam
niversitesinde (Hollanda) misafir retim ye-liini srdrmekte ve
bireysel ilmi almalarna devam etmektedir. Arapa, Farsa ve Franszca
bilen Hayreddin Karaman'n periyodik yazlar, Yeni a-fak Gazetesi,
Gerek Hayat Dergisi ve Eitim-Bilim Dergisinde
yaynlanmak-tadr.34
34 smail KARA, a.g.e., Pnar Yay., stanbul, 1994 c. III,
s.483-484, Hayrettin KARAMAN Hakkn-
da, Hayrettin KARAMANn Resmi nternet Sitesi, (eriim)
http://www.hayrettinkaraman.net/ kimdir.htm, 6 Haziran 2007,
(eriim) http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=8, 6
Haziran 2007.
-
13
Eserleri:
Hayreddin KARAMAN, gerekten de lkemizin yetitirdii gnmz slam
limlerinin en nde gelenlerinden birisidir. Ders kitab, meal,
tefsir, s-lam Hukukuna dair slam Hukuku tarihinden Fkh usulne,
karlatrmal slam Hukukundan, gncel meselelere, ilmihalden szle,
evirilerden gaze-te ve dergi yazlarna varncaya kadar bizzat veya
eitli heyetler iinde a-lm, birok bilim adam yetitirmi deerli bir
slam limidir. te bu eserle-rinden tespit edebildiklerimizin yalnzca
listesini vermekle yetiniyoruz.
Kur'an- Kerim ve Aklamal Meali (Meal, Heyet'le birlikte),
Arapa-Trke Yeni Kmus (Szlk, B. Topalolu ile birlikte), lmihal
(Heyet'le bir-likte), badet ve Messese Olarak Zekt (Heyetle
birlikte), Kur'an Yolu: Trke Meal ve Tefsir (zerinde altmz tefsir,
heyet ile birlikte).
Telif Eserleri: Mukayeseli slam Hukuku ( cilt), slam Hukuk
Tari-hi, slam Hukukunda ctihad, slam'n Inda Gnn Meseleleri ( cilt),
Gnlk Hayatmzda Helaller Haramlar, slam'da i-veren Mnasebetle-ri,
Ana hatlaryla slam Hukuku ( cilt), slam'da Kadn ve Aile, slam-lama
ve nndeki Engeller, mam-Hatip uuru, nsan Haklar, Gerek slam'da
Birlik, Laik Dzende Dini Yaamak (Drt cilt), Trkiye ve slam, Her eye
Ramen (Rportajlar), Hayatmzdaki slam 1-2, Dert Syletir
(iirler).
eviri Eserleri: Yollarn Ayrl Noktasnda slam, slam'a Gre Banka ve
Sigorta, mam- Rabbani ve slam Tasavvufu, Yeni Gelimeler Karsnda slm
Hukuku, Resul-i Ekrem'in rnek Ahlak, Altn Nesil, Drt Risale, Kelile
ve Dimne (B.Topalolu ile birlikte).
Ders Kitaplar: Arapa Sarf-Nahiv (Dilbilgisi, B.Topalolu ile
birlikte), Arapa Metinler (B.Topalolu ile birlikte), Fkh Usl, Hadis
Usl.
-
14
6.2.2. Mustafa arcnn Hayat ve Eserleri
1950 ylnda Sivas'n arkla ilesine bal Talhyk kynde do-du. lkokulu
ayn ilede okudu. Kayseride hafzln tamamladktan sonra 1963 ylnda
Sivas mam-Hatip Lisesi'ne kaydoldu. 1968-69 retim ylnda 6.
snftayken 7. snfn bitirme snavlarna da katlarak Haziran'da mezun
oldu. Ayn yl girdii stanbul Yksek slm Enstits'n (bugnk Marmara
ni-versitesi lahiyat Fakltesi) 1973'te bitirdi. Bu arada lisans
reniminin ilk y-lnda D..B. bnyesinde balad imam-hatiplik grevini
alt yl boyunca sr-drd. 1975'te ksa dnem askerlik hizmetini
tamamlad, ayn yl Sivas mam-Hatip Lisesi'ne retmen olarak atand.
1977 ylnda stanbul Yksek slam Enstits 'nde slm felsefesi
ana-bilim dalnda Lisansst almalarna balayan Mustafa arc, ahlk
felse-fesi alannda hazrlad doktora tezini tamamladktan sonra 1982
ylnda M...F.nde slm Felsefesi Anabilim Dalnda Yardmc Doent oldu.
1990'da ayn anabilim dalnda Doent, 1996'da Profesr unvann ald. Ayn
fakltede eitim-retim ve yazm gibi akademik faaliyetleri yannda, Blm
Bakanl, Anabilim Dal Bakanl, Faklte Ynetim Kurulu yelii gibi idari
grevlerde bulundu.
Prof. Dr. Mustafa arc, 1986'da misafir retim yesi olarak
Am-man'daki rdn niversitesi'nde bilimsel almalar yrtm; ayrca baz
Avrupa lkelerinde alanyla ilgili konferans gezileri yapmtr. M. .
lhiyat Fakltesi retim yelii yannda, Kasm 2003'ten itibaren stanbul
Mftl- grevini de devam ettirmektedir.
Prof. Dr. Mustafa arc'nn slm felsefesi, ahlk ve genel olarak
slam ve ilhiyat konularna ilikin kitap, makale, bildiri, konferans
metni, an-siklopedi maddesi gibi ok sayda bilimsel almalar
bulunmakta; bunlar arasnda konumuzu tekil eden Kuran Yolu: Trke
Meal ve Tefsir isimli
-
15
Kur'an- Kerim Tefsiri de yer almaktadr. ARICI, lkemizde bilimsel
d-zeyde gerekletirilen bu boyutta ilk yerli ansiklopedi olan T.D.V.
slam Ansik-lopedisi'nin Danma Kurulu yesi ve "slm Dncesi ve Ahlk
Bilim Dal" Bakan'dr. Yaymna baland dnemden beri anlan eserin telif,
inceleme ve redaksiyon almalarna katksn srdrmekte olup bu
ansiklopedinin yaymlanm 30 cildinde bn-i Sn, Gazli, Eb'I-Berekt
el-Badd, brahim Hakk Erzurum gibi birok Trk ve Mslman filozof ve
bilim adam ve/veya bunlarn dnceleri, eserleri; eitli felsefe, ahlk,
tasavvuf konular ve prob-lemleriyle slm dncesi ve ahlk alanna giren
Kur'an terimleri gibi slm bilim ve dncesinin eitli konularna ilikin
100n zerinde yazs km-tr.35
6.2.3. brahim Kafi Dnmezin Hayat ve Eserleri
1951 ylnda zmir demi'de dodu. 1970'de Ankara mam-Hatip Okulu'nu
bitirdi. 1974'te stanbul Yksek slm Enstits'nden, 1976 ylnda Hukuk
Fakltesi'nden mezun oldu. Diyanet leri Bakanl tara tekil-tnda yedi
yl kadar muhtelif grevlerde bulundu. M...F.ndeki grevine, Yksek slm
Enstits dneminde, asistan olarak 1977 ylnda balad. 1981 ylnda
Atatrk niversitesi slam limler Fakltesi'nde slam Hukukun-da Kaynak
Kavram ve VIII. Asr slam Hukukularnn Kaynak Kavram ze-rindeki
Metodolojik Ayrlklar adl doktora tezini tamamlad. 1983'te yardmc
doent, 1986 ylnda doent, 1992'de profesr unvann ald. 1992-1994
ylla-r arasnda lhiyat Meslek Yksekokulu'nda mdrlk, 1994-1997 yllar
ara-snda da M...F.nde dekanlk grevlerinde bulundu. Halen, Marmara
ni-versitesi lahiyat Fakltesinde retim yesi olarak grev
yapmaktadr.36
35 Prof. Dr. Mustafa arc (zgemi), stanbul Mftl Resmi Web Sitesi,
(eriim)
http://www.istanbulmuftulugu.gov.tr/personel/mcagrici.htm, 6
Haziran 2007, Prof. Dr. Mustafa a-rc, M...F. Resmi Web Sitesi,
(eriim) http://www.ilahiyat.marmara.edu.tr, 6 Haziran 2007. 36
Prof. Dr. brahim Kfi DNMEZ, M...F. Resmi Web Sitesi, (eriim)
http://www.ilahiyat.marmara.edu.tr/elemanlar/goster.asp?Kod=42, 6
Haziran 2007.
-
16
6.2.4. Sadrettin Gmn Hayat ve Eserleri
1945 Erzurumun Narman ilesinde dodu. 1972de Erzurum mam-Hatip
Okulunu, 1976da stanbul Yksek slam Enstitsn bitirdi. rencilik
yllarnda balad memuriyet grevini, eitli mftlklerin emrinde din
g-revlisi olarak srdrd. 1977de stanbul Mft yardmcs oldu. Marmara
-niversitesi lahiyat Fakltesindeki grevine Yksek slam Enstits
dnemin-de, asistan olarak 1977 ylnda balad. 1983 ylnda Marmara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde Seyyid erif Crcni ve Arap
Dilindeki Yeri adl teziyle doktor oldu. 1989 Ylnda doentlie. 1996da
profesrle yk-seldi. 1996 2000 yllar arasnda Marmara niversitesi
lahiyat Fakltesi Temel slam Bilimleri Blm Bakanl yapmtr.37 Halen
ayn fakltede retim yesi olarak grev yapmaktadr.
37 M...F. Resmi nternet Sitesi, (eriim)
http://www.ilahiyat.marmara.edu.tr/, 6 Haziran 2007,
(eriim) http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=3115, 6
Haziran 2007.
-
BRNC BLM
AHKM AYETLER AISINDAN KURAN
1. KURAN-I KERM VE TEMEL KONULARI
Kurann indirilii, Miladi VII. Yzyln balarnda, insann fiziki yaps
yannda uur ve aklna da telmihte bulunan Oku! Yaratan Rabbin adna,
in-san bir yumurta hcresinden yaratan! Oku! nk Rabbin sonsuz kerem
sahibidir, insana kalemi kullanmay retendir, insana bilmediini
belleten.38 ayetleriyle balamtr. Peygamber Hz. Muhammed (s.a.s.)in
23 yllk risaleti boyunca devam eden Kurann inzali, vefatndan ksa
bir sre nce nazil olan Allaha dneceiniz, sonra herkesin kazancnn
kendisine eksiksiz geri veri-lecei ve hi kimsenin hakszla
uratlmayaca gnn bilincinde olun.39 ayetiyle de noktalanmtr. Bu nzul
srasna gre ilk ve son ayetler arasna sdrlan bu kitap, dnyann dini,
sosyal ve politik tarihini, bilebildiimiz baka herhangi bir
olay-dan ok daha kkl bir ekilde etkilemitir. Dier kutsal metinlerin
hibiri, me-saj ile ilk karlaan insanlarn hayat ve birbirini izleyen
kuaklar yoluyla b-tn bir medeniyetin ak zerinde bu kadar derin bir
etki meydana getirme-mitir. Kuran, btn Arap Yarmadasn sarsarak,
mrleri savamakla ge-en Arap kabilelerinden bir millet oluturdu.
Yirmi-otuz yllk bir srede kendi dnya grn Arabistann snrlar dna tad.
Bilin ve bilgiye nem vermesi sonucunda mensuplar arasnda ilmi bir
merak dalgasnn yaylmas-n ve bamsz bir aratrma ruhunun uyanmasn
salad. Bu da sonuta, slam dnyasn kltrel gcnn zirvesine karan
muhteem bir bilimsel aratrma ve eitim ann balamasna yol at.
Kurandan beslenen kltr,
38 Alak, 96/1-5.
39 Bakara, 2/281.
-
18
eitli yollar ve dolayl etkilerle Ortaa Avrupasnn dnce yapsn
etkile-yerek Bat kltrnde Rnesans olarak adlandrlan gelimeyle
balayarak, iinde yaadmz an domasna da byk katkda bulundu. Btn
bun-lar, Kuran mesajnn yol at sonulardr.40 Allah, her peygambere
onu destekleyecek baz mucizeler vermitir. Hz. Muhammed(s.a.s.)e de
birok mucizeler vermitir. Kuran indirildii d-nemde, Mekke ve
evresinde iir ve szl edebiyat ok gelimiti. Onlar en ok etkileyecek
mucize de yine sz ile olmalyd. te bu nedenle Allahn Hz.
Muhammed(s.a.s.)e verdii en byk mucize Kuran- Kerim olmutur. Kuran,
hangi ynden incelenirse incelensin, beerin benzerini meydana
geti-remeyecei ispatlanm ve her ynden stnl aka kendini
gstermi-tir.41 Allah Teala, Kuran, elisinin en byk mucizesi,
kullarna kar daim delili ve slam davetinin Kyamete kadar yapmtr.
nananlar onun zen-gin kaynandan zmler bulurlar, onun nurundan
uygarlk mealeleri alrlar, pheler oaldnda ve kalpleri vesveseler
rahatsz ettiinde onda apak deliller bulurlar.42 nsanlar iin hidayet
rehberi olan Kurann Hz. Peygambere indirili gayesi, insan akln ve
deerini ykseltmek, onun iradesini doruya sevk et-mek, maddi ve
manevi ynden en iyi bir ekilde faydalandrmaktr.43 Kuranda yer alan
temel konularn da bu erevede olmas gayet doaldr. Kurann ele ald en
temel konu insandr. O, insan felaha veya helake gtren hayat
tarzlarn anlatr.44 Kurann kapsad konular tasnif ettiimizde ok deiik
gruplamalar yaplabilir. Kuranda inan esaslar, ahlaki prensipler,
eri hkmler, kssa-lar, kinatta Allahn varln ve birliini gsteren
ayetler, davetler, nasihatler,
40 Muhammed ESED, Kuran Mesaj: Meal-Tefsir, ev: Cahit KOYTAK,
Ahmet ERTRK, aret
yay, stanbul, 2000, s. NSZ XXI. 41
smail CERRAHOLU, Tefsir Tarihi, D..B. Yay, Ankara, 1988, s. I,
15. 42
Mustafa MSLM, Kuran almalarnda Yntem: Konulu Tefsire Metodik Bir
Yaklam, ev: Salih ZER, Fecr yay., Ankara 1998, s. 7. 43
CERRAHOLU, Tefsir Tarihi, c. I, s.14. 44
Mevdudi, Tefhimul Kuran: Kurann Anlam ve Tefsiri, ev: Ali BULA,
ve bak., kinci Bask, nsan yay., stanbul, 1991, c. I, s. 19.
-
19
ibretler, azarlamalar- korkutmalar, emir ve yasaklar, tevikler
ve sakndrma-lar bulunmaktadr.45 Kuranda ele alnan konular bilimsel
bir eser slubuyla ilenmemitir. Kuranda kssalar yer almaktadr ancak
Kuran bir tarih kitab deildir. Kuranda tabiatn ileyii ve eitli
bilimlerle ilgili bilgiler bulunmaktadr ancak Kuran bir fen ya da
teknoloji kitab deildir. Kuranda bu konularn yer alma-s, Allahn
varln ve birliini ispatlamak, Kurann mucize zelliini ortaya koymak
ve dersler almamz salamaktr. Bu bilgiler nda, Kuranda yer alan
temel konularn insan, onun Allahla, dier insanlarla, Allahn yaratt
dier varlklarla ilikileri ve Allahn, mahlkatla ilikisi olduunu
syleyebiliriz. Ya da ksaca inan, ibadet ve mu-amelat eklinde de
ifade edebiliriz.
2. KURANIN AHKM AYETLER
Kuranda yer alan konular sayarken, emir ve yasaklardan,
ibadetler-den ve eri hkmlerden bahsettik. Kurann iine ald hkmleri
Muham-med Ebu Zehra; badetler, Keffaretler, Muamelat, Aileyi Tanzim
eden hkm-ler, Cezai hkmler, dare edenle idare edilenler arasndaki
iliki, Mslman-larn gayri Mslimlerle ilikileri eklinde
sralamaktadr.46 Kurann itikat, ahlak ve amel olmak zere, balca
cephesi vardr. Bunlarn ilk ikisinden Akait, Kelam ve Ahlak ilimleri
domu ve bu hususta kelami ve tasavvufi tefsirler yazlmtr. Kurann
amelle ilgili ynnden ise, Fkh ilmi domu ve onun srf bu cephesini
konu alan fkhi tefsirler telif edil-mitir.47
45 Mevdudi, Halis ALBAYRAK, Kurann Btnl zerine: Kurann Kuran'la
Tefsiri, ule
Yay., stanbul, 1998, s. 21den naklen. 46
Muhammed Ebu Zehra, slam hukuku Metodolojisi: Fkh Usul, Trkesi:
Abdulkadir ENER, Fecr Yay., 5. Bask, Ankara, 1990, s.90-99. 47
Mevlt GNGR, Kuran Tefsirinde Fkhi Tefsir Hareketi ve lk Fkhi
Tefsir, Kuran Kitapl-, stanbul, 1996, s. 15.
-
20
2.1. Ahkm Ayetlerinin Says
Kurann fkhi ynn oluturan ayetleri iki blmde ele alnabilir:
a) Sarih amel hkm ve prensipleri ieren ahkm ayetleri, b) Sarih
amel hkm ve prensip ihtiva etmeyip, ahkma dair bir ta-
km iaretleri ieren ayetler.48
Mevlt GNGRe gre, sarih ameli hkm ve prensip ihtiva etmeyip,
ahkma dair birtakm iaretleri ieren ayetlerdeki incelikleri ancak,
ehil ilim adamlar anlayp deerlendirebilir.49 Bu sebeple fkhi
tefsiri yapmak da, Kurann fkhi ynn tespit etmek de ok g olup, her
mfessirin kendi ilmi kabiliyet ve kudretine baldr. Bu husus, eitli
fkhi tefsirlerde ele alnan ayet saysnn birbirinden farkl olmasyla
da kendini gstermektedir.50
Mesela Cessasn Ahkmul Kurannda 1080 ayet ele alnrken, bnul
Arabinin Ahkmul Kurannda 864 ayet, M. Sdk Hasan Hann Tefsiru Ayatil
Ahkmnda ise 241 ayet ele alnmtr.51 M. Ebu Zehra ise, Ahkm
ayetlerinin saysnn 500 civarnda olduunu ifade etmektedir.52 Mevlt
GNGR, eserinde ahkm ayetlerinin says ile ilgili olarak bu bilgileri
verdik-ten sonra kendi grlerini de ifade etmektedir.53 Konuyla
ilgili ayetlerin yak-lak Kurann 12de birini tekil ettiini belirten
Mevlt GNGR, bunun se-bebi olarak Yce Allahn btn dnyaya ve btn
zamanlara hitap eden ve zamanla deimeyecek hkm ve prensipler koyduu
iin ayrntya girmeyip, boluklar doldurma grevini, Kurana uygun bir
ekilde Peygamberine ve
48 GNGR, a.g.e., s.16.
49 GNGR, a.g.e., s.16.
50 GNGR, a.g.e., s.16-17.
51 GNGR, a.g.e., s.16-17.
52 Ebu Zehra, a.g.e., s.331.
53 GNGR, a.g.e., s.17-18.
-
21
slam hukukularna brakt eklinde aklamaktadr.54 Gngr, her ne
ka-dar ahkm ayetlerinin saysn Kuran ayetlerinin onikide biri
eklinde ifade ederek 500 civarnda bir say verse de, ahkm
ayetlerinin belli bir say ile s-nrlandrmann mmkn olmadn da ifade
etmektedir.55
Ahkm ayetleri Kurann bir blmnde toplanmam, eitli yerlerine
serpitirilmitir. Nasl ki hayatta her ey birbirinden bakla kesmi
gibi ayr deilse, Kurandaki ahkm ayetleri ile dier ayetler de yle
birbiri iine ge-mi durumdadr. Bu durum, hayatn gereklerine de
uygundur. 56
Ahkm ayetlerinin ou Medineye hicretten sonra nazil olmutur. Az
da olsa Mekki ayetler arasnda da hkm getiren ve klli kaideler koyan
ayet bulunmaktadr.57
Biz de, ahkm ayetlerinin belli bir say ile snrlandrlamayacan
d-nyoruz. Ancak almamzn snrlarn izmek amacyla Kuran
fihristle-rinden ve zellikle Muhammed Ali es-Sabuninin Tefsiru
Ayatil Ahkm Ravaihul Beyan Tefsiru Ayatil Ahkmi Minel Kuran isimli
Ahkm tefsirinden de yararlanacaz. Sabuninin bu konuda ele ald ayet
says ise 240 civa-rndadr.58
2.2. Ahkm Ayetlerinin Modern Hukuka Gre Tasnifi
Kurnda yer alan hkmleri ok deiik ekillerde tasnif etmek mm-kndr.
Zaten her slam hukukusu da, kendine gre farkl ekillerde tasnif
etmektedir.
54 GNGR, a.g.e., s.8. Ahkam ayetlerinin dier zellikleri iin bkz:
GNGR, a.g.e., s.38-44, 148-
149. 55
GNGR, a.g.e., s.17. 56
GNGR, a.g.e., s.24. 57
GNGR, a.g.e., s.21. 58
Muhammed Ali es-Sabuni, Ravaihul Beyan Tefsiru Ayatil Ahkami
Minel Kuran, Dersaadet, ty, (2 cilt).
-
22
Abdulvahhap HALLAF, Kurandaki hkmleri inan, ahlak ve ameli
hkmler olarak ana gruba ayrmaktadr. Daha sonra ameli hkmleri de
kendi iinde ibadet ve muamele hkmleri olarak tasnif etmekte,
muamele hkmlerini ise yedi grupta ele almaktadr. Hallaf, Muamele
Hukukunu Aile hukuku, medeni hukuk, ceza hukuku, duruma hkmleri,
anayasa, devletler hukuku, iktisadi ve mali hukuk olmak zere
gruplamaktadr.59
Biz de bilimsel bir aratrma yaptmza gre bu ayetleri, modern
hu-kukta kullanld ekilde tasnif etmenin daha doru olduunu dnyoruz.
Bu nedenle de bir iki deiiklikle Hallafn tasnifindeki ibadet ve
ameli hukuku birletirerek ele alacaz.
Ele alacamz ve mukayese edeceimiz balklar:
1. badt: badet hkmleri: Temizlik, namaz, oru, hac, zekt,
keffa-retler, adak ve yemin gibi insann Allaha kar vazifelerinin
ele alnd 140 civarndaki ahkm ayetidir.
2. Muamelat:
a) Anayasa Hukuku: Devlet rejimi ve ana ilkeleri ile ilgili
hkmleri burada idare edenle edilenlerin, fertlerin ve toplumlarn
ana haklarn tespit eden 10 civarndaki ayettir.
b) Usul Hukuku: Mahkemelerin insanlar arasnda adaleti salarken
kaza, ahitlik, yemin gibi takip edecekleri muhakeme usullerini
dzenleyen 13 kadar ayettir.
c) Aile ve Miras Hukuku: Ailenin kurulmas, kar-koca ilikileri,
akra-balarn birbiriyle ilikileri ve boanma kurallarn dzenleyen 70
kadar ayettir.
d) Borlar hukuku: nsanlarn birbirleri ile olan alveri, kiralama,
rehin, kefalet, ortaklk, borlanma ve taahht gibi mali ilikilerini
dzenleyen 70 kadar ayettir.
59 HALLAF, a.g.e., s.209-211.
-
23
e) ktisadi ve Mali Hukuk: Devletin gelir ve giderlerinin
tespiti, devlet-le birey arasndaki mali ilikileri dzenleyen 10
kadar ayettir.
f) Devletler Hukuku: slam Devletiyle dier devletlerarasnda bar,
sava ve tarafszlk hallerindeki ilikiler ve devlet iinde bulunan
gayrimslim-ler ile ilgili hkmlerin yer ald 25 civarndaki
ayetlerdir.
3. Ukubt, Mcazt (Ceza Hukuku): Mkelleflerin iledikleri sular ve
bunlarn cezalar ile ilgili 30 kadar ayettir.
2.3. Ahkm Ayetlerinin Tefsiri
Ahkm ayetlerinin dorudan uygulamaya ynelik ayetler olduunu
ifa-de etmitik. Bu tr ayetlerin zaman iinde eskimeyecekleri, zaman
ve mekn fark gzetmeden btn insanlara hitap ettikleri aikrdr. Bu
nedenle bu ayetlerin genellikle ayrntya girmeyip, daha ok umumi
emir ve prensipler getirmesi de doaldr. Ahkm ayetlerinin konusu,
gerek insan ve Allah; ge-rekse insan, toplum ve devlet ilikilerinde
yaanabilecek olaylara dair hkm-lerdir. Ayrca, daha nce de
belirttiimiz gibi, bu ayetler Kurann eitli yerle-rinde serpitirilmi
durumdadr. Kuran, koyduu hkm ve prensiplerle inan arasnda sk bir ba
kurar. Bu durum onun hkmlerinin yaptrm gcnn ayr bir stnln tekil
eder. Kuran, emir ve yasak koyma hususunda unu yap, unu yapma gibi
tek tip bir slup yerine, deiik ifade tarzlar kul-lanmtr. Bu durumun
rnekleri fkh ve fkh usul kitaplarnda ayrntlaryla ele alnmtr. Ayrca
baz konularda hemen yasaklama yoluna gitmeyip, ted-rici bir yol
takip etmitir.60
slamn ilk ve temel kayna olan Kurann ierdii bu ameli hkmleri,
kaideleri ve prensipleri karp, onu aklamak ve nasl uygulanacan
gste-rerek insanlarn hem bu dnyada, hem de ahirette mutlu olmasn
salamak gerekir. Bu ayetleri her akl sahibi insann akl, bilgisi,
ihtiyalar erevesinde
60 GNGR, a.g.e., s.148.
-
24
farkl anlayaca da bir gerektir. Bu nedenlerle bu ayetlerin
tefsir edilmesine ihtiya duyulmaktadr.
Bu konuda birok tefsirler yaplmtr. Asr Saadette indirilen ahkm
ayetlerini Hz. Peygamber aklayp bizzat uygulamasn gstererek tefsir
et-mitir. Sahabe dneminde ise bu konudaki sorulara sahabe, konuyla
ilgi di-er ayetler ile Resulllahtan grdkleri ve duyduklar bilgiler
erevesinde cevaplar vermilerdir. Tabiin dneminden itibaren ise,
mfessirler ihtiya du-yulduunda bu tefsir kaynaklarndaki bilgilere
kendi grlerini (rey) de kata-rak cevap retmeye almlardr. Daha sonra
tedvin edilen tefsirlerde Ah-km ayetleri, filolojik bilgiler, o
konudaki dier ayetlerin Kurandaki tertip sra-sna gre bir araya
getirilmesi ve hadisler erevesinde genel bilgiler verilip ayrnts
fkh kitaplarna braklarak tefsir edilmitir.
Daha sonra mfessirlerden bir ksm tamamen ahkm ayetlerini ele
alan tefsirler kaleme almlar, ancak yntem olarak dier tefsirlerin
yntemini kullanmlardr. Mezheplerin ortaya kmasndan sonra ise bu
trde yazlan tefsirler daha ok kendi mezheplerinin grlerini
desteklemek ve o grlere Kurandan destek bulmak amacyla
yazlmlardr.61 Yalnzca Kuran- Ke-rimin amel ynn ele alarak bu
hususla ilgili ayetleri aklayan ve ondan hkmler karmaya alan
tefsirlere Mevlt GNGR, Fkhi Tefsir adn vermektedir.62
J.J.G. JANSEN, Modern Msra ait Kuran tefsirlerinde Uygulamaya
ynelik Kuran ayetlerinin yorumlanmasn ele alrken, genellikle hkmn
ilmi ayrntlarna girmediklerini belirtmektedir. Ezher niversitesi
Hukuk Fakltesi rencileri iin yazlan bir Kuran tefsirinden rnek
veren Jansen, bu tefsirde ahkm ayetleri mzakere edilirken,
filolojik bir yntemle balanp konuyla ilgili hadislerin verildiini
ve nzul sebeplerini zikredildiini ifade etmektedir. Bu tefsirde her
ayetle ilgili ahkm konularnn sralandn belirten Jansen, e-
61 Ayrntl bilgi iin bkz: GNGR, a.g.e., s.63-97.
62 GNGR, a.g.e., s.51.
-
25
serde ayrntlara girilmeyerek bu konuda fkh ve drt mezhep
kitaplarna gnderme yapldn ortaya koymaktadr.63
Kurann hkm koymada kulland kendine zg bir slubu vardr. Kuranda
mevcut ahkm ile ilgili ayetler incelendiinde bu ayetlerin u
zel-likleri grlebilir:
1) Kuran, ahkmla ilgili olarak genellikle teferruata girmeyip,
umumi emir ve prensipler koymakla yetinmi, ayrntlar Hz. Peygambere
brakmtr.
2) ok az konuda detaya girerek ayrntl hkmler getirmektedir. 3)
Kuran hukukla ilgili birok genel prensip koymutur. Bu genel
prensiplerin nasl uygulanaca ise itihada braklmtr. 4) Bu ayetler
toplu halde deil, Kurann eitli yerlerine serpitirilmi
durumdadr. 5) Ahkm ayetleri bamsz olarak verilmemi, bu ayetlerle
inan ara-
snda yakn bir ilgi kurularak, yaptrm gc de artrlmtr. 6) Kuran
genel olarak koyduu hkmlerin sebep ve hikmetlerini ve-
ya hkmn konulmasnda etkili olan belirgin vasflar sayar. 7) Bir
eyin yaplmasn emrederken kulland ifade ile mubah oldu-
unu belirten ifade ve yasaklad ifade farkldr. Ve her birisi iin
kendine has birer slubu vardr.
8) Baz hkmler birden bire deil tedrici olarak konulmutur. 64
Mevlt GNGR, mfessirin Kuran btnln gz nne alarak onun her
tarafndan faydalanmas gerektiini belirtir. Mfessirin, gerektiinde
ahkm ayetleri dnda Kurann dier ayetlerinden -mesela kasas veya
me-sel ayetlerinden; hatta bir kelimenin veya harfin herhangi bir
ayet iindeki kul-lanmndan- istifade ederek hkme varmas gerektiini
syler.65
63 J.J.G. JANSEN, a.g.e., s.157.
64 GNGR, a.g.e., s.21-44.
65 GNGR, a.g.e., s.148.
-
26
Bu bilgilerden sonra bize gre, ahkm ayetleri tefsir edilirken
ncelikle Kurann hkm koymadaki metodu iyi bilinmelidir. Ahkm
ayetleri dnda ders karlabilecek dier ayetlere dikkat edilmeli, hkm
karma yntemleri iyi bilinmelidir. Btn bunlar dnda ayetin ilgili
olduu konuya gre, insan psikolojisinden, sosyolojiye, sava
kurallarndan diplomasiye, genel hukuk bilgisinden, kanun yapma
tekniine kadar an gerekleri ve bilgileri de dikka-te alnmal ve Hz.
Peygamberin Kolaylatrnz, zorlatrmaynz, mjdeleyi-niz, nefret
ettirmeyiniz. ilkesi de ihmal edilmemelidir.
-
KNC BLM
HAK DN KURAN DL VE KURAN YOLU TEFSRLERNN YNTEM AISINDAN
MUKAYESES
1. HAK DN KURAN DL: TRKE TEFSR LE KURAN YOLU: TRKE MEAL VE TEFSR
ADLI TEFSRLERN GENEL ZELLKLER
Bir eserdeki bilgileri doru anlamak iin, -hele bir de bu eserler
muka-yese edilecekse tam doru anlalabilmesi ve hatalar mmkn olan en
aza indirebilmek iin- o eserlerin yazldklar ortamn, ne iin
yazldklarnn, bu eserlerde kullanlan yntem ve tekniin de iyi
bilinmesi gerekmektedir. Bu anlayla bu blmmzde kyaslayacamz her iki
eseri de tantmay yararl bulduk.
1.1. Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsirin Genel zellikleri
Karlatracamz temel eserlerden Hak Dini Kuran Dili, tefsir
ala-nnda 20. yzyln en byk teliflerinden birisidir. Hak Dini Kuran
Dili, ieri-inde yalnzca dini deil ayn zamanda sosyolojik,
psikolojik, felsefi ve iktisadi sosyal bilim dallar ile birlikte;
fen ve tabiat ilimlerine ait birok alann verilerini de barndran bir
klliyat zellii tamaktadr. Tefsir snflamasnda dirayet tefsirleri
arasnda yer alan ok nemli bir eserdir.*
* Genel olarak tefsirler rivayet tefsiri ve dirayet tefsiri
olmak zere iki ksma ayrlr. Rivayet tefsiri, baz ayetleri aklamak ve
tefsir etmek iin bizzat yine Kurandaki baka ayetlerle, Hz.
Peygamberin ve sahabenin szleriyle aklandr. Dirayet tefsiri ise,
rivayetlerle snrl kalmayp dil, edebiyat, din ve eitli bilgilere
dayanarak yaplan tefsirlerdir. Tefsir eitleri hakknda geni bilgi
iin Bkz: smail CERRAHOLU, Tefsir Usul, T.D.V. Yaynlar, Altnc Bask,
Ankara 1988, s. 228-231.
-
28
Hak Dini Kuran Dili, Cumhuriyetin ilk yllarnda Latin harfleriyle
ya-zlm en nemli tefsirdir. Aradan onlarca yl gemesine ramen bu
nemini ve deerini halen korumay baarmtr. Hak Dininin yazld dnem de
ok ayrcalkl ve ilgin bir dnemdir. Bu dnem, Osmanlnn kp cumhuri-yete
yeni geildii; batllamann cumhuriyetle birlikte resmiyet kazanp
hu-kuki olarak da gvence altna alnd, ekonomik, siyasal, sosyal
srecin ok hzl deitii ancak toplum tarafndan henz tam olarak
benimsenemedii bir gei dnemidir. Bu dnemde eitimiyle, kltr
deerleriyle, dnya grleri ve hayat tarzlaryla farkl bir zihniyet
tayan yepyeni bir nesil olumu, bu nesilde farkllklar sebebiyle
birbirine dmanca tavrlar sergilenmesi, sistem iin ciddi bir sorun
halini almt. Bu sorunun nedenini, balangta din eiti-minin ciddiye
alnmamasnda, hatta din eitiminin ihmal edilmesiyle oluan dini
bolukta arayan yneticiler, bu dorultuda zm aramlar ve zm olarak da
bu boluu dolduracak bir abaya girmilerdir.66 Bu abalar kap-samnda,
Kuran- Kerimin Trke mealinin Latin harfleriyle yazlmas, yine
toplumu dini bakmdan bilgilendirecek bir tefsir ile bir hadis
kitabnn Latin harfleriyle ve gnn Trkesiyle yaynlanmas fikri ortaya
kmtr.
Bu dncenin bir ynn oluturan Kuran- Kerimi tefsir etme grevi,
-TBMMnin ald resmi karar zerine- 1926 yl yaznda Elmall Muhammed
Hamdi YAZIRa verilmitir. Elmall, tefsirinin mukaddimesinde eserin
yazlma sebebini aklarken, Trke Kuran ve Trke ibadet konularnn
gndeme geldiini, hatta bununla ilgili baz denemelerin olduunu, oysa
Kurann ter-cmesinin mmkn olmadn belirttikten sonra; bu gidiata kar
TBMMnin Diyanet leri Bakanlna bir Kuran tercmesi ve tefsiri yazdrma
grevi yklediini ve Diyanetin de bu grev iin kendisini setiini, nce
kabul et-mek istemedii halde sonunda srarlar zerine tefsir almasn
kabul ettiini belirtmektedir.67
66 YILDIRIM, a.g.y.l.t., s. 1.
67 YAZIR, Hak Dini, c. I, s. Mukaddime 4-5. TBMMnin bu karar
DBnn 1926 yl bte grme-
leri srasnda, yalnzca tefsir deil, Kuran meali ve tefsiri ile
hadis kitab yazdrlmas zerine olup
-
29
Eserin yazlmas on iki yl srm ve 1938 yaznda D..B. tarafndan Hak
Dini Kuran Dili, Yeni Mealli Trke Tefsir adyla baslmtr.68 Elmall
salnda tefsirin ilk basksn grebilmitir.69
Yazarn, D..B. ile yapt mukavele artlarna uygun bir biimde uzun
uzun tefsir usul aklamalar yaparak balad tefsirini, 1934de kalp
krizi geirmesi zerine bitirememe endiesi ile ilk ve son blmlerin
aksine orta blmlerini daha ksa kestii hatta birok ayet ve ayet
gruplarnn yalnzca mealiyle yetindii tespit edilmitir.70
Her ne kadar Hanefi fkh esas alnacak olsa da zaman zaman kendi
dneminde ortaya kan baz konularda Hanefi mezhebinden farkl dnd-,
yaygn kanaatin aksine grler ortaya koyduu da olmutur.71 Gerek-ten
de onun eseri, bu esaslar erevesinde yalnzca dneminin deil, gn-mzn
bile en nemli tefsirlerinden birisi olma vasfn srdrmektedir.
Elmallnn Hak Dinine yazd mukaddimenin uzunca bir tefsir usul
nitelii tad sylenebilir. Mukaddimede nce eserin yazl sebebi ak-lanm
bu erevede o gnlerde gndemde olan Trke Kuran ve Trke namaz
konularndaki tartmalara Trke Kuran m var be hey akn ifade-leriyle
noktay koymu ve Kurann sadece Trkeye deil hibir dile birebir
evrilemeyeceini ifade etmitir.72
Meal grevi nce Mehmet Akif Ersoya verildii halde Akif daha sonra
bu grevden ekilmi o grev de Elmalya tevdi edilmi, hadis grevi ise
Tecrid-i Sarih tercmesi grevi olarak Ahmet Naime verilmitir. Bkz.
ALBAYRAK, a.g.e., s. 166, Fatma PAKST, a.g.m., s. 13-14, smet ERSZ,
El-mall Hamdi YAZIR ve Tefsirinin zellikleri, Elmall M. Hamdi Yazr
Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yaynlar, Sempozyum-Paneller
Serisi-I, Ankara,1993, s. 173. 68
YILDIRIM, a.g.y.l.t., s.1-2; Fatma PAKST, Merhum daym Hamdi
Yazr, Elmall M. Hamdi Yazr Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V.
Yaynlar, Sempozyum-Paneller Serisi-I, Ankara,1993, s. 13-14; lk
bask yl eserin nsznde ise 1936 olarak verilmitir. Bkz: Merhum Hamdi
Efendinin Mahdumlar, Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Eser
Neriyat, stanbul, 1979, c. I, s. nsz VI. 69
smail ALBAYRAK, Klasik Modernizmde Kurana Yaklamlar, Ensar
Neriyat, stanbul, 2004, s. 165. 70
. ALBAYRAK, a.g.e., s.164. 71
YILDIRIM, a.g.y.l.t., s.3. 72
YAZIR, Hak Dini, c.I, s. Mukaddime 7-19.
-
30
Ardndan tefsirinin zelliklerini belirtmitir. YAZIR
mukaddimesinde, tefsirde takip edilmesi gereken genel esaslarn da
D..B. tarafndan belirlen-diini ifade etmektedir. Eserde byk lde
uyulan bu esaslar, eseri yakn-dan tanmamza yardmc olmaktadr.
Buna gre ilk nce tefsiri yaplacak olan ayetlerin altna meali
yazla-cak, ardndan da ayn ayetlerin tefsir izahna girilecektir.
Tefsir yaplrken ise, ayetler arasndaki mnasebet, nzul sebepleri,
-kraati aereyi gememek zere- eitli kraatlar zikredilecek. htiya
hissedildiinde kelime ve terkiple-rin lgate gre aklamalar yaplacak.
tikatta Ehli Snnet ve amelde Hanefi mezhebine bal kalmak artyla
ayetlerin ihtiva ettii dini, eri, hukuki, iti-ma ve ahlaki hkmler
aklanacak. Ayetlerin ima ve iaret ettii ilmi ve fel-sefi konularla
ilgili bilgiler verilecek. zellikle tevhit konusunu ihtiva eden,
ibret ve t mahiyeti tayan ayetler genie izah edilecek. Konuyla
doru-dan veya dolayl biimde ilgisi bulunan slam Tarihi olaylar
anlatlacak. Batl melliflerin yanl yorumlar yapt noktalarda
okuyucunun dikkatini eken notlar konularak gerekli aklamalar
yaplacak. Eserin bana Kuran Hakika-tini aklayan ve Kuranla ilgili
baz nemli konular izah eden bir mukaddime yazlacak.73
Elmall, kaynaklarn Ebus-Suud, Kad Beyzavi, Keaf, Fahreddin Razi,
Cessas, Ebu Hayyan, Taberi, Alusi, Nisaburinin tefsirleri ve
stanbul ktphanelerinde bulunan ok sayda yazma eserler ile Ktb-i
Sitte ve bnul Esirin en-Nihayesi eklinde sralamaktadr.74
Elmall, kendi yntemini aklarken, Kurann tefsirinde birinci esasn
yine Kurann dier ayetleri olduunu belirterek, hamdin tefsiri tm
fatiha, fatihann tefsiri de tm Kurandr rneini vermektedir. Devamnda
ise ikinci esasn Hz. Peygamberin snneti, nc esasn sahabe ve
tabiinden naklo-lan tefsirler, drdnc esasn ise, nceki esas
aratrldktan sonra Arapa
73 YAZIR, Hak Dini, c. I, s. Mukaddime 15-16, YILDIRIM,
a.g.y.l.t., s. 1-2.
74 YAZIR, Hak Dini, c.I, s. Mukaddime 20.
-
31
ve eri ilimler ile akln uygun bulduu ilmi grler iinden mana
karmak suretiyle yaplan tevil olduunu ifade etmektedir. 75
Daha sonra, Kuran, ve Kurann dier isimlerini aklayan YAZIR,
su-re, ayet, Mushaf, tefsir ve tevil, meal gibi temel Kuran
kavramlar hakknda bilgi verip Kurann faziletlerine deinerek
mukaddimesini bitirmitir.
Hak Dini Kuran Dili, lkemizde birok bilim adamnn ilgisini ektii
iin zerine birok eserler verilmi, makaleler yazlm ve akademik
aratr-malar yaplmtr. Bu eserler, makaleler ve akademik
aratrmalardan da fay-dalanarak eser hakknda bilgi vereceiz.
Hak Dini Kuran Dilini deerlendirirken mer Nasuhi Bilmen zetle
yle demektedir: zellikle mukaddimesi ok deerli mtalaalar, ilmi
tetkik-leri iermektedir. Ayetlerin tefsirleri sade ama nemli
tahlilleri karmadan, ayetlerle sebebi nzuller arasndaki mnasebet ve
insicama dikkat ekerek ok gzel bir ekilde yaplmtr. Ayetlerin kapsad
hakikatlerden ilham ala-rak ilmi, edebi, sosyal, felsefi birok
konuya da deinerek eseri zenginletir-mitir. Btn bunlar yaparken
Mslmanlarn yaadklar dnem ve gelecek-lerini dnm, onlara fazilet ve
ilerleme yollarn gstermi, yabanclarn Mslmanlk hakkndaki dncelerine
de iaret etmitir. Baz konularda ya-plan aklamalarn ok uzun olmas
sebebiyle bazen sadelik ihlal edilmi ancak bu durum, o konularn
neminden kaynaklanmtr.76
Elmall Hak Dininde, bir sureyi tefsir ederken srasyla nce o
sure-nin ad, varsa dier isimleri ve nzul sebepleri, ayet says,
kelime says, harf says ve faslas ile Mekki veya Medeni olduu
bilgisini vermi daha sonra tefsire balamtr. Tefsirini yaparken ise
ncelikle konuyla ilgili dier ayetleri, sonra ilgili hadisleri ve
daha sonra sahabe ve tabiin grlerini dikkate alm, gerektiinde lgavi
izahlar yapm, iirlerle delil getirmi, ilgili grd ayetle-
75 YAZIR, Hak Dini, c.I, s. Mukaddime 29-30.
76 mer Nasuhi BLMEN, Byk Tefsir Tarihi II( Tabakatl Mfessirin),
D..B. Yaynlar, Anka-
ra 1962, I. Cz, s. 611-612.
-
32
rin tefsirinde tasavvufi aklamalara da yer vermitir. te yandan,
gnn geli-en tekniine ve pozitif ilimlerine kar da ilgisiz kalmam,
telepatiden ta-kmrne, hava tahmininden ceninin cinsiyetinin tespit
edilmesine kadar bir-ok konuya da deinmitir. Tefsirin en nemli
zelliklerinden birisi ise yazarn yalnzca nakletmekle yetinmeyip
yerine gre nakiller arasnda tercih yapma-s, yanl bulduklarn tenkit
etmesi ve baz konulardaki kendi grlerini ce-saretle ortaya
koymasdr.77
Hak Dini, gnmzde dilin aslndan koparlmas sonucunda insanla-rn
dilinin arlndan ikayet ettii bir eser durumuna geldii iin, eitli
yaynevleri tarafndan gnmz Trkesine evrilerek yeniden yaynlanmtr. Bu
olay bile bize eserin gnmzde dahi nemini koruduunu gstermeye
yeterlidir.
Bir eserin, yazar dnda birisi tarafndan, -ad ve ekli ne olursa
ol-sun- sadeletirildiinde veya baka bir dile evrildiinde asln
koruyamaya-can dnmekteyiz. Bu nedenle almamzda Eser Neriyat ve Datm
tarafndan 9 cildi tefsir ve bir cildi fihrist olmak zere on cilt
halinde yaynla-nan, sadeletirilmemi nshay esas aldk.78
Btn bu deerlendirmelerden sonra Hak Dini Kuran Dilinin gn-mzde
halen kendisinden ve neminden bahsettiren, Trke olarak yazlm ok
nemli ve deerli bir tefsir olduunu syleyebiliriz.
1.2. Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsirin Genel zellikleri
Ana konumuz olan ikinci tefsir ise, gnmzn nde gelen slam
lim-lerinden Hayrettin KARAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kfi DNMEZ ve
Sadrettin GMten oluan bir komisyon tarafndan hazrlanan ve
Diyanet
77 ERSZ, a.g.m., s. 169-177.
78 Elmall Muhammed Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili: Trke
Tefsir, Eser Neriyat, stan-
bul, 1979, 10 cilt.
-
33
leri Bakanl tarafndan ilk basks 2003 ylnda yaplan, be ciltlik
Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsir isimli eserdir.
Tefsir her ne kadar D..B. tarafndan yaynlanm olsa da Herhangi
bir tefsirin Diyanet leri Bakanlnca neredilmi olmas, o tefsire
resmi bir hviyet kazandrmaz. denildiinden resmi bir hviyet
tamamaktadr. Ancak biz, eserin D..B. Din leri Yksek Kurulu
tarafndan incelenip onaylanmasn nemsiyoruz.
Tefsirin giriinde genel bir tefsir usul bilgisi verilmi, daha
sonra tefsi-re duyulan ihtiya ve tefsir eitlerinden bahsedilmitir.
Ardndan Bizim tefsi-rimiz bal altnda Kuran Yolunun hedef kitlesi,
yazl amac ve zellikle-ri ile ska bavurulan tefsir kitaplar hakknda
bilgi verilmitir.79
Giriteki aklamalarda, eserin Mushaf tertibine gre yazlan dirayet
tefsirlerine benzedii ifade edilmektedir. Hedef kitle olarak
ncelikle Kuran doru anlamak ve hayatnda rehber edinmek isteyen
farkl dzeylerde klt-rel birikimi olan insanlarn seildii
belirtilmektedir. Komisyon, Kurann ruhu-nu ve bu ruha uygun genel
slami lleri, ilmin gerekleri ve an ihtiyalar-n gz nne alarak gemite
yazlm tefsirleri de gz ard etmeden kendi yorumlarn okuyucuya
ulatrma gayretinde olduklarn deklare etmektedir. Ayet mealleri ve
yorumlar verilirken ncelikle ilk slam toplumunun ilahi me-sajdan
anladklarnn veya bu mesajlarn onlara anlatmak istediklerinin tespit
edilmeye alld vurgulanmtr.80
Komisyon, giri blmnn sonunda ska bavurduklar eserleri bn Cerr
et-Taber (310/922), Cmi'u'l-beyn; Eb Bekir er-Rz el-Cesss
(370/980), Ahkm'l-Kur'n; Zemaher (538/1 U3), el-Keaf; Eb Bekir
bn'l-Arab (543/1148) Ahkm'l-Kur'n; Abdlhak b. Galib b. Atyye (.
546/1151), el-Muharrer'l-vecz; Fahreddin er-Rz (606/1209),
Mefthu'l-
79 Komisyon, Kuran Yolu Trke Meal ve Tefsir, Diyanet leri Bakanl
Yay., Ankara, 2003, c. I, s. Giri XI-XLIV. 80
Komisyon, Kuran Yolu, c. I, s. Giri XLI-XLIV.
-
34
Gayb; bn Kesr (774/1372), Tefsr'l-Kur'ni'l-Azm; Eb'1-Bereket
en-Nesebi (710/1310), Medrik't-Tenzl; Kurtubi (611/1214),
el-Cmi'li-Ahkmi'l-Kur'n; Muhammed b.Ali e-evkn (1250/1832),
Fethu'l-Kadr; Muhmd el-ls (1270/1854), Rhu'l-Me'n; Muhammed Thir b.
r, et-Tahrr ve't-Tenvir; Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kur'an Dili;
Mu-hammed zzet Derveze, et-Tefsiru'l-Hads; Sleyman Ate, Yce
Kur'an'n ada Tefsiri; Muhammed Esed, Kur'an Mesaj eklinde
saymaktadr.
D..B. Dini Yaynlar Daire Bakan Vekili Dr. Ahmet ONAY tarafndan
Kuran Yolu mfessirleriyle yaplan ve Kuran Yolu simli Trke Meal Ve
Tefsir zerine Sylei balyla Diyanet Aylk Dergide81 yaynlanan
syle-ide de mfessirler eser hakknda u bilgileri vermektedir:
Tefsirin niin yazld sorusuna Hayreddin KARAMAN, M.. lahiyat
Fakltesinden alt hoca, daha nce bir notlu meal hazrladklarn; bu
mea-lin hem Diyanet Vakf hem de Dnya slm Birlii tarafndan defalarca
ba-sldn ve olduka yaygn bir okuyucu kitlesine ulatn, okuyuculardan
gelen tepki ve tenkitler de dikkate alnarak, ok aceleye gelen
birinci bask-dan sonra nemli dzeltmeler de yapldn, ancak yine de
mealin bir daha ele alnmasna ve aklamann geniletilmesine ihtiya
hissettiklerini, o mealin mevcut hliyle bir hizmet grdn ancak asl
beklenenin bir tefsir olduunu belirttikten sonra; ayn ekipten drt
hocaya yaplan teklifi kabul ederek yaklak alt yl altklarn, mealini
de yeni batan yazarak bu tefsi-ri hazrladklarn belirterek cevap
vermitir. Ardndan Hayreddin KARA-MAN, bu tefsiri Bugne kadar yazlm
tefsirlerde yer alan ve bize gre de lkemiz insanna ulamas gereken
bilgiler ve aklamalar anlalr bir dil ile aktarlyor. Eski
tefsirlerde bulunmayan, bugn yaayan drt niversite hocasnn bilgi
daarcnda birikmi olan bilgiler de bu tefsire yansyor. Hem Diyanetin
istei hem de bizim dncemiz, okunmayan, gerektiinde mracaat edilen
bir tefsir deil, batan sona okunacak, uzmanlk dal slm
81 Diyanet Aylk Dergi, D..B. Yaynlar, S.163, Temmuz, 2004.
-
35
ilimler olmayan kimseler tarafndan da rahat anlalacak, dili,
slbu, hac-mi... buna gre ayarlanacak bir tefsir idi, ite bunu
gerekletirmeye al-tk. eklinde tantmaktadr. 82
Ayn soruya Sadrettin GM ise yle cevap vermektedir: Trki-yede
bundan nce Arapa veya Trke yazlm birok kymetli meal ve tefsir
bulunmakla birlikte, halkmzn byk ounluu Arapa bilmedii iin Arapa
yazlm tefsirlerden yararlanamamaktadr. Trke olarak kaleme alnm olan
mealler, sadece tercme veya ok ksa aklamalar ierdii iin, bu alann
uzman olmayan okuyucular bunlardan da yeterince istifade
edememektedirler.
Trke tefsirlerden Elmall Hamdi Yazrn, Hak Dini Kuran Dili ile;
Konyal Mehmet Vehbi Efendinin, Hulsatl-Beyn gibi bir ksm tefsirler,
hem geni hem de dili eski Trke olduundan, bugnk nesil bu tefsirleri
okusa dahi anlamakta glk ekmektedir. Dier bir ksm ise gnmz Trkesi
ile yazlm olmakla birlikte, geni ierikli olduklarndan ve
yorum-larnda ok farkl grlere yer verdiklerinden dolay okuyucu, gnmz
artlarnda bu kadar hacimli tefsirleri okumaya zaman
ayramamaktadr.
te yukardaki durumlar gz nnde bulundurularak, orta hacimde ve
anlalr bir Trke ile hazrlanm olan Kuran Yolu adndaki bu tefsir, Trk
toplumunun ve Trke konuan dier toplumlarn bu alandaki ihtiyala-rn
karlamak amacyla yazlmtr. 83
Ayn syleide bu tefsirin dier tefsirlerden farknn sorulmas
ze-rine brahim Kfi DNMEZ u cevab vermektedir: Tefsir bir yandan
klasik ve muasr tefsirlerdeki yorumlar szerek okuyucuya vermeye
alan; yani bu alanda ortaya konmu nceki mesaileri gz ard etmeyen,
dier yandan
82 Ahmet ONAY: Kuran Yolu simli Trke Meal Ve Tefsir zerine
Sylei, Diyanet Aylk
Dergi, D..B. Yaynlar, S.163, Temmuz, 2004, s. 4-10, (Eriim)
http://www.diyanet.gov.tr/turkish/
sureliyayinoku.asp?sayi=163&yid=1553&sayfa=4, 6 Haziran
2007. 83
ONAY, a.g.s., s. 4-10, (Eriim)
http://www.diyanet.gov.tr/turkish/sureliyayinoku.asp?sayi
=163&yid=1553&sayfa=4, 6 Haziran 2007.
-
36
da eseri bilgi ve yorum yn hline getirmekten uzak duran bir
anlay ze-rine bina edildi. htiyaca gre heyetin ulat kanaatlere de
yer verildi.
Dier tefsirlerden farkl saylabilecek bir zellii tek mellif
tarafndan deil, heyet tarafndan yazlm olmasdr. Bildiimiz kadaryla
heyet olarak yazlp tamamlanm baka bir Kuran- Kerim tefsiri yok. Bu
zelliin olumlu yan tefsirin tamamnn -deiik ihtisaslara sahip- drt
ayr tefsir yazar tara-fndan incelenip, mutabk kalnan eklin yayma
sunulmu olmasdr.
Kuran- Kerimde geen btn konularda ayrntl bilgi verilecek olsa,
tefsirin yannda bir de slm Ansiklopedisi hazrlam olursunuz. Hi
bilgi verilmemesi hlinde ise bu konular hakknda yeterli hazrla
sahip olmayan okuyucunun, ayetlerin meallerini ve verilen yorumlar
eksik, hatta yanl an-lamas sz konusu olabilir. te bu nedenle
tefsiri yaplan ayetlerde geen konular hakknda zl bilgiler verildi
ve gerekli yerlerde ihtiya duyabilecek okuyucular iin- ilgili
kaynaklara atflar yapld. Bu da tefsirin istifade edilirlik orann
ykseltecek bir zellik olmal.
Ayn soruya cevap veren Mustafa ARICI ise en batan esas aldk-lar
hususlar yle aklamaktadr:
a) Bu tefsir, ileri dzeyde ilm bir eser olma iddias tamayacak,
belli bir bilgi ve kltr dzeyine sahip her okuyucunun
yararlanabilecei, rahat okunup anlalan, bilgilendiren ama ayn
zamanda uygulama arzusu ve ira-desi uyandran bir alma olacakt.
b) Eserin hacmi de bu temel maksada uygun olarak mmkn merte-be
ksa tutulacak, konular ayrntya boulmadan zl bir ekilde ilenecek,
hatta bu sayede biraz sabrl okuyucunun isterse- eseri batan sona
oku-mas mmkn olacakt.
c) Dier bir hedefimiz de u idi: Diyanet leri Bakanl bir kamu
kurumu olup, toplumun tamamna hizmet vermek, din telakkileri
rencide
-
37
etmemek zorunda olduuna gre, biz yazarlarn da u grlerden uzak
kalmamz, orta bir izgi izlememiz; bunun iin gerekirse bu genel
izgiyle uyumayan kiisel kanaatlerimizi sakl tutmay dndk.
d) Nihayet temel bir kaygmz da u oldu: XXI. Yzyl Mslmanlar
olarak bizler byk tarih birikimi de dikkate almak artyla- bu an
ger-ekleri ve sorunlar iinde yaamakta olduumuza gre, Yce Kitabmz bu
an gereklerini de dikkate alarak anlamaya almalydk. Elbette Kuran-
Kerimin anlamn gncel problemlerle ve gncel baklarla snrlamak do-ru
ol