Aflatoxin B1

127
127
ây là hu qu cui cùng ca các giai on trên.
Hình 6.5: C ch gây c ca Aflatoxin B1 mc t bào gan
Mt s cht chuyn hoá ca Aflatoxin thng hay gây c, gây ung th và quái thai hn là bn thân Aflatoxin . Nhim c cp tính Aflatoxin B1 có liên quan n s chuyn hoá ca Aflatoxin B1 thánh 2,3 - dihydrodiol (Aflatoxin B1 - dhd) trong gan. Dn xut này c ch quá trình tng hp protein. iu nàygóp phn gii thích hin tng hoi th gan dn n cht ngi và ng vt.
Aflatoxin G1 cng có th to thành 1 Schiff’s base. Nhng Aflatoxin B2 và G2 không trc tip to thành các dn xut dihydrodiol (trc tiên chúng phi c oxyhoá), vì vy chúng kém c hn.
Lng Aflatoxin gn vi AND (in vivo) phn ánh tính mn cm ca các loài ng vt vi quá trình ung th do Aflatoxin gây ra. Bn cht ca s chuyn hoá cha c gii thích rõ, có th do dn xut 2 - 3 epoxide (cht có hot tính) c hình thành mt cách tm thi (in vivo). Hoc Aflatoxin B1 - dhd c sinh ra mt cách gián tip qua cht trung gian 2 - 3 epoxide.
128
128
Aflatoxin B1 (có mt na vinyl - ether) có th hình thành mt cách trc tip epoxide, còn Aflatoxin B2, G2 ch hình thành các cht chuyn hoá tng t mt cách gián tip.
Bnh Aflatoxicosis mt s loài gia súc, gia cm
mn cm vi Aflatoxin ca các loài gia súc, gia cm c xp theo th t gim dn nh sau: Gia cm > ln > trâu, bò > dê, cu Trong các loài gia cm: Vt con > gà tây > ngng > tr > gà giò
Patterson (1981) ã xác nh LD50 ca Aflatoxin B1 theo bng sau: Bng 6.3: LD50 ca Aflatoxin B1 mt s loài ng vt
Loài gia súc, gia cm LD50 (mg/kg) Th Vt con Mèo Ln Chó Chut lang Cu Kh
0,30 - 0,50 0,30 - 0,60
1,40 - 2,00 2,00 2,20
Hình 6.6: C ch gây c cp tính ca Aflatoxin B1
129
129
6,50 - 16,00 9,00
10,00 Nhim c Aflatoxin có th dng cp tính hoc mãn tính. Khi nhim c cp tính, con vt có th cht nhanh hoc chm tu theo s mn cm c trng ca tng loài. Kim tra bnh tích thy gan màu vàng nht, sng, thu gan bên trái b nh hng nhiu hn. Có hin tng tng sinh và thoái hoá t bào gan, xut huyt rut và hoi t lp biu mô tiu cu thn.
Súc vt b nhim c Aflatoxin mãn tính th hin các triu chng: Kém n, chm ln, gim tng trng. Gan b bin i nhiu nht (t máu, có nhng vùng chy máu và hoi t). gia súc, vt con, gà tây có nhng c trng là tng sinh biu mô ng dn mt.
* Aflatoxicosis ng vt nhai li
Triu chng ni bt trâu bò b nhim c Aflatoxin là gim tng trng. Bê 15 - 8 tun n thc n nhim Aflatoxin B1 (2000 ppb) sau mt tháng ã thy gim tng trng so vi i chng. Sau ba tháng, nhng con b nhim c thy có các hin tng sau: khô mi, lông dng, da xù xì. T 16 - 25 tun tui xut hin các triu chng: nghin rng, các vt thng bng, a chy phân ln máu và niêm mc.
Bê b nhim c Aflatoxin hàm lng 700 - 1000 ppb u gim tng trng, khi lng gan, thn tng. Các tn thng gan bê ch yu là x gan có báng kèm theo phù thng ni tng. Khong tháng th t b nhim c có biu hin hoi t trung tâm các t bào gan, tng sinh ng mt và tc tnh mch gia tiu thu. Các bin i hoá sinh quan trng nht là tng hot ca phosphataza kim trong huyt thanh trong 12 tun u.
trâu bò, trong d c, Aflatoxin làm gim s phân hu celuloza, gim rt rõ t l acid acetic/acid propionic trong quá trình lên men (in vitro) ca c khô trong dch d c.
Trâu bò và các ng vt nhai li trng thành khác có sc kháng tt nht vi Aflatoxin. Chúng ch b cht khi nhim c hàm lng Aflatoxin B1 c bit cao (60 mg/kg). Sn lng sa bò cái ch b nh hng khi thc n b nhim c t 2,5 mg/kg.
* Aflatoxicosis ln
Nhim c th cp tính xy ra khi cho ln ung Aflatoxin vi liu vt quá 0,2mg/kg th trng. Quan sát thy cácc biu hin lâm sàng sau: Suy nhc c th, c yu, chi run ry, b n, khát kéo dài, chy máu trc tràng và cht.
Th nhim c mãn tính, biu hin dng lâm sàng và h lâm sàng. Ln c cho n thc n cha 0,5 mg/kg s chm ln, gim tiêu hoá thc n nhng cha có các bin i gan. Tn thng gan c phát hin nhng trng hp nhim c do thc n cha 0,8 mg Aflatoxin/kg. Nhng giai on cui ca nhim c mãn tính con vt lng un cong, gc u, r và vàng da. Nhng con nhim c Aflatoxin dng nh có th khó phát hin. Các triu chng c trng ln nhim c Aflatoxin gm ataxia (mt iu hoà c), sa niêm mc trc tràng, st vàng, bing n và sút cân khi liu Aflatoxin vt 0,1 mg/kg.
Trong nhim c thc nghim thy có hin tng nhim m gan, tng sinh ng mt, x hoá quanh t bào dn n nhân khng l và cui cùng là tng sn nt nh.
Xét nghim huyt hc cho thy, hot ca các enzym phosphataza kim, GOT, dehydrogenaza, huyt thanh u tng, hàm lng lipid tng, lng vitaminA gim.
130
130
* Aflatoxicosis gia cm
Mc nhim Aflatoxin gia cm ph thuc vào loài, lng Aflatoxin tiêu th và thi gian nhim c. Khi b bnh con vt thng bing n, chm ln, rng lông t hoc lông v.
Gà n thc n có Aflatoxin B1 mc 225 ppb và 300 ppb t mt ngày tui thì khi lng gà gim i rõ so vi i chng, gim t l , gan b thoái hoá m.
Aflatoxin B1 c ch quá trình tng hp protein, dn n gim tng trng gà. Khi gà b nhim Aflatoxin, cân bng enzym ca tuyn tu b thay i, làm gim amylaza và lipaza, kh nng tiêu hoá và hp thu dinh dng kém, t ó gim tng trng. Gan ca gà, vt b nhim c không b x hoá. T bào nhu mô gan thoái hoá kèm theo tng sinh biu mô ng dn mt. Thn b máu và xut huyt. Có hin tng viêm rut non chy nc.
Gan gà nhim c Aflatoxin sng to, nht màu, xut huyt im và có th b hoi t nhng con nng. Thymus và Fabricius teo nh rõ rt, c vân nht màu. Có con b tn thng khp chân.
Nhng bin i v các ch tiêu huyt hc: s lng hng cu gim gây thiu máu gia cm do Aflatoxin làm gim hp thu st. c vt và gà broiler khi b nhim c Aflatoxin, % lâm ba cu b gim. Hot men SGOT và SGPT gà nhim c tng cao. Aflatoxin làm thoái hoá gan gà , làm gim hàm lng lipid ca lòng , hàm lng albumin gim còn hàm lng các globulin thì tng.
Gà khi cho n thc n có 250 - 500 ppb b gim sc kháng vi các bnh truyn nhim do Pasteurella multocida, Salmonella spp., virus gây bnh Marek’s, cu trùng, bnh Gumboro. Nguyên nhân gây gim min dch có th do khi nhim Aflatoxin con vt kém n, gim tng hp protein và kh nng kháng th cng b gim. Hot ng ca b th b ngn cn và áp ng min dch qua trung gian t bào cng b gim c gà broiler và gà tây. Mc globulin min dch (IgG và IgA) b gim khi gà n thc n nhim Aflatoxin. Túi Fabricius, tuyn c và lách b teo, nh hng n quá trình áp ng min dch (min dch dch th và min dch qua trung gian t bào).
3. Các bin pháp phòng chng c hi ca c t nm mc
3.1. Các bin pháp hn ch s phát trin và lan nhim ca nm c trong lng thc, thc phm, thc n chn nuôi
a. K thut canh tác trên ng rung.
Vic phòng trit lan nhim nm mc trong lng thc, thc phm rt khó thc hin iu kin khí hu nóng m nh nc ta. Tuy nhiên vn có mt s bin pháp phòng chng nm ngay trên ng rung. Các bin pháp này gm có:
- Chn t trng thích hp và thc hin luân canh. Tránh gieo trng quá dày.
- Chn ging có sc kháng vi nm mc.
- Bón phân hp lý. Thu hoch úng thi v.
Ngoài ra còn có th x lý hoá hc t. Vic x lý này có ý ngha quan trng i vi s tin hoá ca h nm trong t.
b. K thut bo qun, ch bin
131
131
Sau khi thu hoch, ht phi c phi khô, qut sch, bao gói kín. Kho tàng cn thông thoáng, dit chut, b, mi, mt... Gm có nhng bin pháp c th sau:
* Bin pháp vt lý
- Nhit : Có th phi khô (dùng nng lng mt tri), sy khô bng các nhiên liu khác nhm m bo m ca lng thc nói chung di 12%, lc di 9%. ây là môi trng không thích hp cho nm mc phát trin và sn sinh c t.
- Chiu x: các tia gamma (g), tia cc tím (UV) tiêu dit nm mc liu t 4 - 5 KGY.
Theo quy nh ca FAO, IAEA và WHO (1970), liu dùng cho khoai tây là 0,1 KGY, các loi ht nh cc khác - 0,75 KGY. Cn lu ý liu này có th kích thích s phát trin và sn sinh Aflatoxin Aspergillus Flavus.
- S dng các loi khí:
(1) Khí CO2 nng 20% nhit 170C và 40% nhit 250C bo qun c lng thc, thc n gia súc ng trong các túi polyetylen kín.
2) Khí ozon 10 mg/m3 không khí ngn cn c nm mc phát trin trên lng thc.
(3) Khí methylbromid 120 mg/l/4 gi hoc 40 mg/l/24 gi tiêu dit c nhiu loài nm mc.
* Bin pháp hoá hc
+ Các acid hu c: Do tính cht d tan, c thp, mt s acid hu c mch ngn c s dng ngn cn s phát trin ca nm mc.
- Acid Sorbic: tác dng chng nm ca acid sorbic tt nht pH = 5. Nng 1% acid Sorbic hoc mui Sorbat u c ch hoàn toàn sn sinh c t Aflatoxin
- Acid Propionic: Là loi acid tan trong nc, cn và chloroform. nng 0,5 n 1,0% acid propionic hoc Natri propionat gi cho ngô không b nhim nm mc trong 17 tun.
- Acid benzoic: Acid benzoic và natri benzoat u c ch rt mnh Aspergillus flavus sinh c t. Acid benzoic và natri benzoat nng 1% c ch sn sinh c t t 23,2 - 23,6%.
liu t 1 - 3% các acid hoc mui Na và Ca ca các acid Sorbic, propionic, acetic, benzoic có th c ch s phát trin ca nm mc trong mt thi gian khá dài. Mt s hp cht hu c khác nh các Thiosulfid - Na2SO3, KHSO3, NaHSO3, Na2S2O5, hiabendazol, Diphenyl u có tác dng c ch nm.
* Mt s ch phm có tác dng chng nm:
- Natamycin (pimaricin) là loi khng sinh có tác dng dit nm rt tt, c cho phép dùng bo qun lng thc, thc phm các nc châu Âu. Natamycin 100 ppm (0,01%) c ch s phát trin ca nm Aspergillus flavus trên phomat. Natamycin 1,0 ppm (0,0001%) c ch yu A. flavus nhng hn ch c 25% vic sinh c t.
- Kháng sinh Nisin (nystatin) liu lng 5 và 125 ppm hn ch phát trin ca nm Aspergillus parasiticus.
- Dichlorvos liu lng 20 ppm (0,002%) c ch hoàn toàn s sn sinh c t Aflatoxin t nm A. flavus và A. parasiticus mc trên go, ngô, lc t
132
132
- Quixalud có th c ch s phát trin ca nm mc hàm lng rt thp (0,05 và 0,1%).. . Ch phm Mold - Zap (cha 60% acid propionic, 15% amonium hydroxid (NH4OH) và các acid acetic, sorbic và benzoic) b sung vào ngô m có tác dng chng mc tt.
* Mt s dc liu có tác dng chng nm Aspergillus flavus
Cht O - methoxycinnamaldehyd chit t bt qu hàm lng 100mg/ml (0,01%) c ch hoàn toàn s phát trin ca nm A. flavus và A. parasiticus.
Dch chit ca cây inh hng, tinh du thym ( nng = 0,4 mg/ml ~ 0,04%)c ch hoàn toàn nm A. flavus. Ethanol extract ca ht anit 0,2% c ch phát trin tt c các loi nm. Tinh du cam, chanh, bi có tác dng c ch phát trin và sinh c t ca Aspergillus flavus. Các loi tinh du hi, tinh du ti, bc hà u có tác dng chng nm.
3.2. Các bin pháp kh c t nm mc.
a. Kh c t trong lng thc, thc phm và thc n chn nuôi.
* Bin pháp vt lý
- Nhit : Aflatoxin rt bn vng nhit cao. m là yu t giúp cho nhit làm gim hot Aflatoxin. Thc n cha 30% m un nóng nhit 1000C trong 2,5 gi làm gim c lc ca 85% c t. iu này có th c gii thích là mun m nhân lacton ca phân t phi có s thu phân và có th có s mt nhóm carbocyl. Nhng nhit làm gim phm cht ca các protein, c th là lng Lyzin.
- Hp ph: Có th hp ph Aflatoxin B1 trong các cht lng, Aflatoxin M1 trong sa bng Bentonit.
* Bin pháp hoá hc
- Loi b Aflatoxin bng dung môi: Các dung môi chit xut, loi b c t là aceton, benzen, cloroform.
- Các cht làm gim hoc vô hot Aflatoxin: Các cht này làm bin i cu trúc hoá hc ca Aflatoxin, da vào qúa trình oxyhoá, hydroxyl hoá phân t Aflatoxin, phá v ni ôi nhân furan u cùng các Aflatoxin B1 và G1. Trong s ó các cht 3 - aminopropanol, natri glycin, 1 - amino - 2 propanol, trinatriphosphat, acid phosphoric, vôi và amon carbonat có hiu lc trung bình. Các cht methylamin, ethanolamin, trimethylamin, xút, cholin cho hiu qu cao.
Aflatoxin thng b gim c lc bi các acid mnh và kim mnh. Na2SO3,NaHSO31% hoc 2% có tác dng làm vô hot Aflatoxin. Có th kh Aflatoxin trong thc n bng NaOH, NaHCO3, NH3. Bm khí NH3 vào các bao thc n kín.
* Bin pháp chuyn hoá sinh hc
- Nm và vi khun: Loài Absidia repens và Mucor griseo - cyanus làm bin i Aflatoxin B1 thành mt cht có tính c kém i 18 ln.
Các loi Aspergillus niger, Penicilium roistricki và nht là Flavobacterium aurantiacum (chng NRRL B. 184) có kh nng làm thoái bin các Aflatoxin. Cy các loài vi khun này vào thc n b nhim c (khô lc, lúa mì, sa, du cha lc) sau 44 gi, phn ln các Aflatoxin ã b phá hu. Flavobacterium aurantiacum phá hu c Aflatoxin B1, G1 và M1.
133
133
Mt s loài thuc ging Rhizopus làm bin i Aflatoxin G1 thành mt cht chuyn hoá là Aflatoxin B3. Các hydroxy - ng v không gian tách c t Aflatoxin B1 do kh chc keton trên vòng cyclopentan trong cu trúc Aflatoxin B1.
- ng vt nguyên sinh: Loài ng vt nguyên sinh Tetrahymena pyriformis ã làm thoái bin 58% Aflatoxin B1 (trong 24 gi) thành mt hp cht hunh quang màu lam ti. ó là Aflatoxin R0 do gc carbonyl ca nhân cyclopentan b bin i thành nhóm hydroxyl. Loài côn trùng Trogium pulsatorium cng làm thoái bin các Aflatoxin G1 và G2 .
Chuyn hoá sinh hc là mt gii pháp tt, không làm bin cht protein, không làm h hi n các yu t cu thành gây nh hng n giá tr lng thc, thc phm. a vào ng dng cn phi có mt quá trình thc nghim lâu dài và chính xác.
b. Kh c lc ca Aflatoxin trong c th ng vt.
* Bin pháp vt lý: Có th kh hot Aflatoxin trong c th ng vt bng cách gn chúng vi các cht hp ph.
- Các cht khoáng sét (Clay minerals): Các cht khoáng sét là các cht khoáng th cp c hình thành do quá trình phong hoá ca các loi silicat và c trng bi cu trúc tng lp. Cht khoáng sét 3 lp - montmorrilonite - có kh nng hp ph cao, có tính không c hiu và ph thuc vào th tích ca màng hp thu. Các phân t c cht b hút ti màng và b cn li. Liên kt này không phi là c nh hoá hc, ch là mt phc hp sáng, da trên cu ni H-O-H (lc hút Van - der - waal) trong màng hp thu, nó có th m nu môi trng thích hp. Các cht khoáng sét là nhng cht hp ph r tin và có nhiu u im. Tuy nhiên chúng hút c các vitamin và cht dinh dng.
- Các cht khoáng Zeolit: Zeolit là các cht khoáng th cp có cu trúc tinh th. Có c Zeolit thiên nhiên và tng hp. Trên b mt ca Zeolit có mt vt tích in c bit. Zeolit hút các phân t nc cng nh các phân t khác. Kh nng hút c t Aflatoxin ca các Zeolit ph thuc vào ngun gc ca chúng. Vì kích thc ca các phân t là mt yu t quan trng trong s liên kt, loi Zeolit hp ph Aflatoxin cng hp ph các phân t cht dinh dng có cùng kích thc.
- Các cht trùng phân nh Polyvinylpolyrrolidone: Polyvinyl-polyrrolidone là mt homopolymer ca N - vinyl - 2 - pyrrolidon. Là cht bt trng mn, có trng lng phân t cao, tan trong nc và các dung môi hu c. Các cht trùng phân này có c ch tác dng tng t nh clay minerals. Các thành phn polymer hút các phân t nc, các liên kt cu ni hydro hình thành mt màng hp thu. Nh có màng này, cùng vi các phân t nc, các thành phn phân cc khác cng b hp ph. Kh nng hp ph ca các cht trùng phân tt nhng chúng có nhc im rt ln là các phân t phân cc có cùng kích thc nh vitamin d b hp ph. Nhng phân t c t nm không phân cc s không b hp ph.
- Than hot tính: Là cht bt màu en, không mùi, không v, không tan trong nc và nhiu dung môi khác. Than hot tính c t t g, máu, xng ng vt và các vt…