AFETLERLE İLGİLİ TANIMLAR VE TERMİNOLOJİ Dr. Alper BEDER
Afet normal yaşam koşullarını bozan,
etkilediği toplumun başetme kapasitesini aşan düzeyde
sıkıntıya yol açan bir olaydır.
Tehlike (etken) ve incinebilirlik bir araya geldiğinde afet oluşur.
Afet
Etkilenen bölgenin tıbbi yanıt kapasitesini
(tıbbi bakım ve halk sağlığı hizmetleri) aşacak sayıda yaralıya
(fiziksel, ruhsal, sosyal) yol açan bir olaydır.
AfetEtkilenen bölgedeki yaralıların
(fiziksel, ruhsal, sosyal) idaresi için, o anda mevcut kaynaklar ile
tıbbi yanıt kapasitesi (tıbbi bakım ve halk sağlığı
hizmetleri) arasında dengesizlikle sonuçlanan bir olaydır.
Afet
Doğal ya da insanlardan kaynaklanan bir felaket nedeniyle
insanlara onurlu bir yaşam sürdürebilmeleri için
normal koşullarda verilen desteğin sağlanamaması durumudur.
Afet
Toplumun olağan yaşam düzenini bozan, onun yanıt verme ve uyum
sağlama kapasitesini aşarak, dış yardıma gereksinim doğuran,
büyük miktarlarda can ve mal kaybı ile sonuçlanan ekolojik olaylardır
5 öğeye sahiptir 1. Herhangi bir nedenle ekolojik denge
bozulur,2. Bu bozukluk olağan yaşamı ortadan
kaldırır, 3. Bu olağan dışılık, büyük can ve mal
kayıplarına neden olur,4. Sonuçlar, yerel toplumun yanıt verme ve
uyum kapasitesini aşar,5. Dış yardıma gereksinim duyulur.
Bu öğeler toplu olarak gözden geçirildiğinde
bir olay ya da olgunun afet olarak nitelenmesinde,
esas belirleyici olan; dış yardıma gereksinim
duyulmasıdır.
Dış yardım yalnızca merkezi hükümet ya da uluslar
arası düzeydeki; yani büyük çaptaki yardımlar değildir.
Olayın olduğu yerdeki toplum biriminin (köy, kasaba, kent)
kendi olanakları ile olayla baş edemeyerek, herhangi bir dış kaynaktan; komşu
birimden (köy, kasaba, kent), merkezi hükümetten veya uluslar arası düzeyden yardıma gereksinim duyması demektir.
Olağandışı Durum
Yaygın bir biçimde ortaya çıkan ve ağır hasar, yaralanma,
can ve mal kaybına yol açan, toplumun kendi olanaklarıyla
baş edemeyeceği büyüklükte bir yıkıma neden olan,
ulusal ve uluslar arası yardımı gerektiren olay ya da durum
Olağandışı durumların ortak özellikleri
Ani olarak meydana gelirler ve çabuk bir biçimde eyleme geçmeyi
gerektirirler. Normal koşullara göre düzenlenen
tıbbi kaynaklar yetersiz kalır. Olağandışı durumdan etkilenen
kişi sayısının fazla olması, olabildiğince fazla sayıda yaşam kurtarmak
amacıyla var olan kaynakların etkin bir biçimde kullanılmasını gerektirir.
Olağandışı durumların ortak özellikleri
Ortaya çıkan maddi ve doğal hasar olaydan etkilenenlere
ulaşmayı zorlaştırır ve/veya tehlikeli hale getirir.
Çevre kirliliği ve epidemi risklerine bağlı olarak
etkilenen insanların sağlığını olumsuz yönde etkiler.
Bu nedenlerle olağandışı durumlar
ulaşım hizmetlerinden gıda desteğine, güvenlik, yangın söndürme
gibi hizmetlere dek uzanan bir çok farklı müdahale tiplerini
ilgilendiren çok yönlü bir yanıt gerektirir.
Afet Tıbbıbir afet anında ortaya çıkan
ani sağlık ihtiyaçları ile etkilenen toplumdaki mevcut
kaynaklar arasındaki orantısızlığı mümkün olan
en yüksek sayıda yaralıyı kurtaracak şekilde idare eden bir tıp dalıdır.
Afet TıbbıÇeşitli sağlık disiplinlerinin
(Örn; pediatri, epidemiyoloji, enfeksiyon hastalıkları, beslenme, halk sağlığı, acil
cerrahi, sosyal tıp, toplum hekimliği, uluslar arası sağlık kuruluşları, vb.)
afet yönetimi ile ilgili diğer disiplinlerle işbirliği içinde,
afetten kaynaklanan sağlık sorunlarını önlemek, bunlara anında yanıt vermek ve rehabilite etmek için birlikte çalışması
AFET/OLAĞANDIŞI DURUMLARIN SINIFLANDIRILMASI
Doğal olaylara bağlı olarak oluşan afetlere doğal afetler,
İnsan eylemleriyle/eliyle oluşan afetlere yapay afetler
denmektedir.
Doğal Afetler/Doğal Olaylar Sonucu Ortaya Çıkan Olağandışı
Durumlar
Deprem, sel, fırtına
gibi doğa olayları sonucu ortaya çıkan olağandışı durumlardır
Doğal Afetler/Doğal Olaylar Sonucu Ortaya Çıkan Olağandışı
Durumlar Genellikle neden olan olaydan ibaret değildirler.
Kalkınma ile olağandışı durumların sosyal ve ekonomik etkileri ve sonuçları arasında
sıkı bir bağlantıdan söz edilmektedir. Az gelişmişlik ile doğal olaylara bağlı olağandışı
durumlar arasında bir kısır döngünün bulunduğu, doğal olaylara bağlı olağandışı durumlar ve
bunların ortaya çıkardığı yıkımın kalkınma hızını azalttığı, azgelişmişliğin de doğal afetlerin
oluşturabileceği yıkımı ve hasarı arttırdığı ifade edilmektedir.
Doğal Afetler/Doğal Olaylar Sonucu Ortaya Çıkan Olağandışı
Durumlar
Yerkürenin; • litosfer (taşküre), • atmosfer (gazküre) ve • hidrosfer (suküre) katmanlarında,
sürüp giden doğal hareketlerin tetiklemesi sonucunda gelişen
afetler bu başlık altında toplanır.
Taşküre Hareketlerine Bağlı Afetler
Taşküreyi oluşturan kütlelerin (yerkabuğu, magma)
hareketleri sonucunda (deprem, yanardağ patlaması,
heyelan/landslide ve yer çökmesi/subsidence) oluşabilen afetlerdir.
Taşküre Hareketlerine Bağlı Afetler
en sık tekrarlayanı ve en büyük yıkım ve kırımlara neden olanı
depremdir.
Depremler• tellürics (magma hareketleri sonucu
oluşan derin merkezli depremler),• earthquake (fay kırılmalarına bağlı
yüzeysel merkezli depremler), • tsunamik (deniz merkezli olması
nedeniyle, kırım ve yıkımlarını büyük dalgalar ile oluşturan depremler)
sınıflandırılır ve adlandırılır.
Kayıtlarda bulunan ve çok büyük kırımlara neden olan depremler oluş sırası ile
• Shen Shu/Çin Depremi (1556 yılında ve 830.000 ölüm)• Pekin Depremi (1731 yılında ve 100.000 ölüm)• Kalküta/Hindistan Depremi (1737 yılında ve 300.000 ölüm) • Lizbon/Portekiz (1755 yılında ve 60.000 ölüm) ve • Messina/İtalya Depremi’dir (1908 yılında ve 160.000
ölüm).
Yakın tarihin en büyük depremi ise, Tangushan/Çin Depremi’dir. 1976 yılında ve 8.2 Richter ölçeği büyüklüğünde
olan bu depremde, yapıların %90’ı yerle bir olmuş ve 242.000 kişi yaşamını kaybetmiştir.
1939 Erzincan ve 1999 Marmara depremleri de dünyadaki en büyük depremleri arasındadır.
Yanardağ patlamalarıtaşküre hareketlerine bağlı olan afetler
içinde ikinci sırada yer alır.
En büyük kırımlı yanardağ patlaması, 1815 yılında Tambora Yanardağı/Endonezya
patlamasıdır (92.000 kişi ölmüştür). Yanardağ patlamaları can ve mal kaybına
neden olmakla beraber yoğun atmosfer kirliliği ile, süreğen çevre sorunlarına da
yol açmaktadır.
Suküre Hareketlerine Bağlı Afetler
en önemli olanı aşırı yağış
ve bunun sonunda oluşan seldir. Bu afet tipinde afet esnasındaki
kayıplar dışında sonradan oluşan bulaşıcı hastalıklar ikincil ölümlere
neden olabilmektedir.
Hidrosfer Hareketlerine bağlı Afet
Deniz merkezli volkan patlaması, deprem veya büyük fırtınalara bağlı olarak
oluşan dev dalgalar hidrosfer hareketlerine bağlı diğer bir afet türüdür.
Endonezya’nın Karakotoa adasındaki volkan patlaması sonunda oluşan ve
yüksekliği 35 metreye ulaşan dalgalar civarındaki 300 yerleşim yerini yerle bir
etmiştir.
Gazküre Hareketlerine Bağlı Afetler
Hava, atmosferin katmaları arasında ya da yerkürenin bölgeleri arasında devamlı olarak yer değiştirmektedir.
Havanın bu hareketlerinin (rüzgar) hızı çok fazla olduğunda, önüne gelen her şeyi sürükleyerek, kırım ya da yıkımlara
neden olur. Bu yıkımlarını, kendi sürükleme gücü yanında genellikle, aşırı yağış ve sel ya da deniz kabarmalarına neden olarak
yapar. Bu nedenle de genel olarak fırtına ya da kasırga olarak adlandırılır.
Rüzgarın saatteki hızı 120 kilometreden daha büyük ise kasırga denmektedir.
Rüzgar hızının 284/km/saate ulaştığı 1970 Bangladeş Kasırgası bir milyon insanın ölümüne neden olmuştur.
Süreğen Afetler
Yerkürenin katmanlarının birlikte katıldığı ve ekolojik dengenin
yavaş yavaş bozulmasına bağlı olarak gelişen afetlerdir.
Süreğen Afetler
çölleşme (desertification), kuraklık (drought), kıtlık (famine) ve ormanların yok olması
Süreğen Afetler
Bu tür afetlerin ortak özelliği yavaş gelişmesidir.
Süreğen afetlerin oluşmasında ekolojik dengenin insanlık eliyle
bozulmasının payı daha büyüktür. Süreğen afetlerden en çok bilineni,
Güney Sahara’da yaşanan kıtlıktır. Bu olaydan milyonlarca insan etkilenerek
hayatlarını kaybetmişlerdir.
Doğal afetlerden ilk üçü ani etkili ya da akut seyreden afetlerdir,
dördüncüsü ise yavaş ya da kronik başlangıçlı afetlerdir.
İnsan Eylemleriyle/Eliyle Oluşan Afetler / Yapay
Afetler Doğa olaylarının dışında kalan ve
insanların yaşam, üretim, sosyal ve politik faaliyetleri sırasında
ortaya çıkan olağandışı durumlar insan eliyle oluşan olağandışı
durumlar adı altında toplanmaktadır.
Her türlü insan eylemleri sırasında ya da sonucunda oluşan
yıkım ve kırımlar bu grupta yer almaktadır.
Endüstriyel/teknolojik (kazalar, kimyasal/radyoaktif sızıntılar, patlamalar, yangınlar)
Çevre Kirliliği Çölleşme, ormanların yok olması İnsan yerleşim alanlarında ortaya çıkan felaketler Savaş, iç çatışmalar, silahlı saldırılar Etnik ayrımcılık veya etnik temizlik amaçlı
“Göç”e zorlanma
Kendi içinde bilerek ve isteyerek yapılanlar
kaza/ihmal ile oluşanlar
olmak üzere iki kategoriye ayrılır.
İstemli yapay afetlerin en çok bilinenleri
nükleer savaş, konvansiyonel savaş, kitlesel nüfus hareketleri büyük sabotajlardır.