AFET YÖNETİMİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK SUSTAINABILITY IN ... · Afet risklerinin azaltılması için bir eylem planı niteliği taşıyan HÇEP, 3 stratejik hedef ve 5 öncelikli

1072

ANKARA - TURKIYE

Özet

Dünyada ve ülkemizde son yıllarda meydana gelen afetlerden

dolayı kayıp ve hasar sürekli artmakta ve bu da milyonlarca

insanın yaşamını olumsuz etkilemektedir. Özellikle ülkemizde

önceki yıllarda yaşanan afetler öncesi yeterli hazırlığın

yapılamamasından dolayı, afet sonrası yapılan kriz yönetimi

sırasında önemli sorunlarla karşılaşılmıştır. Bu durum afet

sonrası kısa, orta ve uzun vadede iyileştirme planları yapılırken

de devam etmiştir. Bu çalışmanın amacı ülkemizde meydana

gelen afetlerin ortaya çıkardığı hasarın telafisi için yapılan

yatırımların ve çalışmaların büyüklüğünü ve maliyetini en

aza indirmek için afet meydana gelmeden önce yapılması

gereken risk azaltma faaliyetlerinin önemini vurgulamak ve

afet yönetiminde de sürdürülebilir bir yapının oluşturulması

gerektiğine dikkat çekmektir.

Anahtar kelimeler: Afet, kriz yönetimi, risk

Abstract

Damages and losses due to disasters occurred on our country

and World increases constantly and this negatively aff ects the

life of millions. Important problems were encountered during

crisis management of previous disasters due to lack of necessary

preparations. This situation continued while improvement

plans ast er disasters were made at short, intermediate and

long term conditions. The purpose of this study is to emphasize

the importance of risk reduction measures that have to be

taken before disaster has occurred, which are needed to reduce

the cost and scope of the investments and studies performed

to compensate the damage of disasters. For this reason this

study draws attention to importance of sustainable disaster

management system.

Keywords: Disaster, crisis management, risk

1. Giriş

Dünya tarihi boyunca yeniliklerin, icatların ve gelişmelerin

büyük bir kısmı, bir ihtiyaç nedeniyle ortaya çıkmıştır. Afet

yönetimi disiplini için de bu durum değişmemiş, insanlık,

tarih boyunca yaşadığı afetlerden ders çıkarmış ve gerek bu

afetlere daha etkin müdahaleyi gerekse bu afetlerin etkilerinin

nasıl azaltılabileceğini sürekli sorgulayarak yeni yöntemler

geliştirmiştir.

Tarih, bu hususta son derece ilginç örneklerle doludur. Bu

örneklerden belki de en ilginç olanı -ki anlam ve ifadesi

bakımından son derece şaşırtıcıdır- ABD Federal Afet

Yönetim Kurumu (FEMA) tarafından yaptırılmış olan bir

tişörttür. Üzerinde Nuh’un Gemisi’nin bir çizimi ve “İlk Afet

Yöneticisi” ifadesi bulunan tişört, Nuh Peygamberin tufanı

ve vereceği zararları analiz ederek bir zarar azaltma planı

geliştirmesini, bu plan doğrultusunda bir gemi inşa ederek

belirli şekilde seçtiği (bir erkek ve bir dişi) hayvanları gemiye

alması ve onları kurtarmasını ve tufandan sonra da yeniden

serbest bırakmak suretiyle türün ve topluluğun devamını

sağlamasını simgelemektedir [1].

Binlerce yıllık insan deneyimi, nihayetinde 90’lı yıllarda

Birleşmiş Milletler tarafından özellikle gelişmekte olan

ülkelerdeki afet zararlarının azaltılabilmesi için uluslararası

işbirliğinin geliştirilmesi amacını taşıyan “Uluslararası

AFET YÖNETİMİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

SUSTAINABILITY IN DISASTER MANAGEMENT

Şefik Taşa * ve Doç. Dr. Mürsel Erdalb *

a İl Afet Acil Durum Müdürlüğü. Ar. Kurt. Tekn, Van, Türkiye, [email protected]* Gazi Üni., Teknoloji Fak., İnşaat Müh. Böl., Ankara, Türkiye, [email protected]

1073

28 - 30th May 2015 | Ankara - TURKIYE

Doğal Afet Zararlarının Azaltılması On Yılı” olarak ilan

edilmiştir. Bu amaçla bu “on yıl” misyonu, üye ülkelerdeki

doğal afetlerin önlenmesi veya etkilerinin azaltılabilmesi için

kapasite geliştirilmesi ile mevcut bilim ve teknolojinin afet

zararlarının azaltılması faaliyetlerine uygulanabilmesi için

rehber oluşturulması olarak belirlenmiştir. Bu misyona yönelik

olarak yürütülen faaliyetlerin değerlendirildiği 1994 Doğal Afet

Zararlarının Azaltılması Konferansı’nda (Yokohama, Japonya)

ise üye ülkeler “Daha Güvenli Bir Dünya için Yokohama

Stratejisi ve Eylem Planı”nı oluşturmuşlardır. Risk analizinin

ve zarar azaltmanın, daha net bir ifade ile “risk yönetimi”

kavramının açık bir şekilde vurgulandığı bu doküman ile “afet

zararlarını azaltma politika ve faaliyetleri için risk analizinin

gerekli bir adım olduğu” ve “afet yardımlarına olan ihtiyacın

azaltılmasında afetlerin önlenmesi ve hazırlık faaliyetlerinin

öncelikli öneme sahip olduğu” gibi prensipler ortaya çıkmıştır.

Dünyanın ortak aklı ve tecrübesi olarak belirlenen bu prensipler,

sonraki on yıla damgasını vurmuş ve bir bütün olarak afet

yönetimi politikalarının uygulanmasına da rehberlik etmiştir.

Yokohama Stratejisi ve Eylem Planı’nın ardından 2005 yılında

Japonya’nın Kobe kentinde düzenlenen 2. Afetlerin Azaltılması

Dünya Konferansı’nda 2005-2015 yılları arasında afetlerin

neden olduğu zararların azaltılmasını amaçlayan Hyogo

Çerçeve Eylem Planı (HÇEP) hazırlanmış ve Birleşmiş Milletlere

üye 168 ülke tarafından benimsenmiştir. Afet risklerinin

azaltılması için bir eylem planı niteliği taşıyan HÇEP, 3 stratejik

hedef ve 5 öncelikli eylem planından oluşmaktadır. Stratejik

hedefl eri; afet risklerinin azaltılmasının sürdürülebilir kalkınma

plan ve politikalarına bütünleştirilmesi, afetlere karşı bilincin

ve duyarlılığın oluşturulması için kurumların, mekanizmaların

ve kapasitelerin geliştirilmesi ve mevcutların güçlendirilmesi

ve afet risklerinin azaltılması yaklaşımlarının acil duruma

hazırlık, müdahale ve iyileştirme programlarına sistematik

olarak katılımı şeklindedir [1].

Afet yönetimi; afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması

amacıyla, afet öncesi, sırası ve sonrasında alınması gereken

önlemler ve yapılması gereken çalışmaların planlanması,

koordine edilmesi, desteklenmesi ve etkin olarak

uygulanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla,

imkân ve kaynaklarının belirlenen stratejik hedefl er ve

öncelikler doğrultusunda kullanılmasını gerektiren çok yönlü,

çok disiplinli ve çok aktörlü bir yönetim sürecidir [2].

Modern afet yönetim sisteminde kayıp ve zarar azaltma,

hazırlık, tahmin ve erken uyarı, afetleri anlamak afet öncesi

korumaya yönelik olan çalışmalara risk yönetimi denilirken;

etki analizi, müdahale, iyileştirme yeniden yapılanma gibi afet

sonrası düzeltmeye yönelik olarak yapılan çalışmalara ise kriz

yönetimi adı verilir. Risk yönetiminin ihmal edildiği yerlerde kriz

yönetiminin başarılı olması beklenemez [2].

Dünyada ve ülkemizde son yıllarda afetlerin oluşum sıklığı ve

meydana gelen kayıp ile hasarın giderek sürekli artması her yıl

milyonlarca insan yaşamını olumsuz etkilemektedir. Özellikle

ülkemizde önceki yıllarda yaşanan afetler öncesi yeterli

hazırlığın yapılmamasından dolayı afet sonrası yapılan kriz

yönetimi sırasında önemli sorunlarla karşılaşmıştır. Bu durum

afet sonrasında kısa, orta ve uzun vade de iyileştirme planları

yaparken de devam etmiştir [3].

Afetlerin ve zararın azaltılması amacıyla kaynakların çoğunu

afet anı ve sonrasına harcayan bir yapı değil de kaynakları afet

öncesine odaklayan yani hazırlık ve risklerin azaltılmasına

öncelik veren bir anlayışın var olması ve bu anlayışın

sürekli gelişerek devam etmesi yani sürdürülebilir olması

gerekmektedir. Bir başka ifadeyle afet yönetiminde reaktif

(tepkici) yaklaşımdan proaktif (etkici) yaklaşıma geçiş esas

alınmalıdır. Hazırlık, risk azaltma, müdahale ve iyileştirme

aşamalarından oluşan bütünleşik afet yönetim sistemi bu

anlayışı ifade eder. Bütünleşik afet yönetiminde tüm toplumun

afet ve afetlere bağlı terimler kullanırken bir standardın

oluşması ve tanımlar yapılırken aynı görüş birliğine sahip

olunması gerekir. Bu nedenle ülkemizde afetlere müdahale

ve iyileştirme konusunda devletin bütün kurumlarından

bireylere kadar ulusal ve uluslararası kaynakların doğru bir

şekilde kullanılmasında herkesin ve özellikle de sivil toplum

kuruluşlarının görev ve sorumlulukları vardır. Afetler öncesinde

yapacağımız hazırlıkların tamamında başarılı bir sonuç elde

edebilmemiz için gerek Birleşmiş Milletler ve gerekse de

Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın kabul

etmiş olduğu bazı tanımları hatırlamakta fayda vardır [4].

Kriz; dilimize İngilizceden geçen bu kelime İngilizce sözlüklerde

“(crisis), büyük tehlike, zorluk ya da belirsizlik dönemi veya anı;

bir hastalık sürecindeki ani iyiye ya da kötüye gidiş durumu”

olarak açıklanmaktadır [5].

Risk azaltma; afetin oluşmasının engellenmesi veya olma

olasılığının azaltılması amacıyla, afet tehlikesi ve riskinin

belirlenmesi, hukuki, kurumsal, idari ve mali yapının

geliştirilmesi için politika ve stratejilerin geliştirilmesi ve

uygulanması, mekân planlaması ve yapılaşmaya ilişkin

yasaların çıkartılması ile uygulanmasına yönelik önlemlerin

alınması, alarm ve erken uyarı sistemlerinin kurulması ve

geliştirilmesi, araştırma-geliştirme faaliyetlerinin yürütülmesi,

toplumun afet tehlike ve riski konusunda bilinçlendirilerek baş

edebilme kapasitesinin geliştirilmesine yönelik faaliyetleri

içermektedir [2].

Hazırlık; acil durum planlarının hazırlanması, geliştirilmesi

ve güncellenmesi, bu planlarda görev ve sorumluluk verilen

personelin eğitim ve tatbikatlarla bilgi düzeylerinin artırılması,

arama-kurtarma faaliyetlerinin örgütlenmesi, geliştirilmesi ve

yaygınlaştırılması, acil yardım malzemelerinin stoklanması,

toplumun afetlere hazır olma konusunda bilgilendirilmesi ve

bilinçlendirilmesi faaliyetlerini kapsamaktadır [6].

Müdahale; afetin oluşumundan hemen sonra en kısa süre

1074

2nd International Sustainable Buildings Symposium

içerisinde mümkün olabilecek çok sayıda insan hayatının

kurtarılması, ilk yardım, yaralıların tedavisinin sağlanması,

haber alma ve ulaşım, ihtiyaçların tespiti, açıkta kalanların

acil barınma, beslenme, tahliye, korunma, ısınma, güvenlik,

koruyucu hekimlik ve psikolojik destek gibi hayati

gereksinimlerinin en kısa süre içerisinde en uygun yöntemlerle

sağlanması, hasar tespit çalışmaları, tehlikeli yıkıntıların

kaldırılması, yangınlar, patlamalar, bulaşıcı hastalık gibi

ikincil afetlerin önlenmesi, kamuoyunun bilgilendirilmesi,

ulusal ve uluslararası koordinasyon ve işbirliğinin sağlanması

faaliyetlerini içermektedir [3].

Yeniden inşa / iyileştirme; müdahale sürecinin tamam-

lanmasından hemen sonra başlayarak belirli bir sürede afete

uğramış yerleşim yerlerinde, oluşması muhtemel yeni riskleri

de tespit ederek afet öncesinden daha güvenli ve gelişmiş bir

yaşam çevresinin oluşturulması amacıyla, haberleşme, ulaşım,

su, elektrik, kanalizasyon, eğitim, sosyal ve kültürel faaliyetler

ile ekonomik faaliyetlerin yeniden tesisi ve geliştirilmesini

ve geçici/daimi iskân çalışmalarının yürütülmesine yönelik

faaliyetleri içermektedir [3].

2. Doğal Afet ve Çeşitleri

Literatürde doğal afetin tanımı konusunda net bir uzlaşma

olmaması nedeniyle çok sayıda doğal afet tanımı mevcuttur.

Doğal afetlerle ilgili yapılmış bu tanımlardan ilki, afetleri ulusal

veya uluslararası yardım gerektiren, yerel kapasiteyi sınırlayan

bir durum veya olay olarak ifade etmektedir [7]. Bir diğer tanıma

göre doğal afet, bireysel ve toplumsal olarak tüm sıkıntılı

durumları tanımlayan bir kavramdır. Bu sıkıntılı durumlara,

seller, depremler, kasırgalar, aşırı uç durumdaki hava durumları,

kuraklık ve volkanik patlamalar örnek gösterilmektedir [8].

Doğal afetlerin yarattığı ekonomik etkilere vurgu yapan tanıma

göre, doğal afetler ulusal ya da küresel ölçekte sermaye stokunu

ve/veya sermayenin verimliliğini azaltarak, GSYH’nin, tüketimin

ve servetin azalmasına yol açan olaylar olarak tanımlanabilir

[9]. Buna ek olarak doğal afetlerin neden olduğu sosyal ve

ekonomik kayıpları dikkate alan Birleşmiş Milletler (BM)’in

tanımına göre; afet nedeniyle etkilenen bölgeye, bölgeler arası

veya uluslararası yardımın gerekli olması, binlerce insanın

ölmesi, yüz binlerce insanın evsiz kalması, önemli ekonomik

kayıplara neden olması, oldukça büyük sigorta kayıplarının

bulunması, doğal afet olarak nitelendirilmektedir [10].

Bir başka doğal afet tanımına göre, doğal afetler büyük

kayıplarla birlikte ortaya çıkan ani, dramatik, planlanmamış

olaylardır. Bu tür olaylar genelde toplumun ve ekonominin

normal işleyişini kesmekte ve önemli maddi hasarlara neden

olmaktadır [11]. Doğal afetin görülme sıklığını ve etkilerini

merkeze alan bir diğer tanıma göre; etkilenen topluluklarda

normal fonksiyonları yapamaz hale getiren, önemli derecede

hasarlara, bozulmalara ve ölümlere sebep olan anormal ve

nadir olaylardır. Ekonomik açıdan ise afetler; beşeri, fiziksel

ve finansal sermaye kayıplarına yol açmakta, ekonomik

faaliyetleri azaltmakta, kamu ve özel sektör kuruluşlarının

harcamalarını ve gelirlerini ciddi biçimde etkilemektedir [12].

Dünyanın farklı ülke ve bölgelerinde meydana gelen afetler

değişiklikler göstermektedir. Bu bağlamda dünyada gözlenen

afet türleri Tablo 1’de özetlenmiştir [5].

Tablo 1. Dünyada gözlenen afet türleri

AFET TÜRLERİ

AFETLER

Jeolojik Afetler

DepremHeyelanKaya DüşmesiVolkanik PatlamalarÇamur

Klimatik Afetler

Sıcak Hava DalgasıSoğuk Hava DalgasıKuraklıkDoluHortumYıldırımKasırgaTayfunSelSiklonlarTornadoTipiÇığAşırı Kar YağışlarıAsit YağmurlarıSisBuzlanmaHava KirliliğiOrman yangınları

Biyolojik Afetler

Orman YangınlarıBöcek İstilasıSalgınlar

Sosyal Afetler

YangınlarSavaşlarTerör saldırılarıGöçler

Teknolojik Afetler

Maden KazalarıKimyasal Biyolojik Radyoaktif Nükleer (KBRN)Sanayi kazalarıUlaşım kazaları

Afetler, toplumun sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel

faaliyetlerini önemli ölçüde aksatan, can ve mal kayıplarına

neden olan doğa olaylarının bir sonucudur. Sel ve fırtınalar,

hortum, orman yangınları, sıcak hava dalgaları, hava kirliliği,

kimyasal ve nükleer serpintiler, asit yağışları, çığlar, deniz ve

göl su seviye yükselmeleri, yıldırım, kuraklık, dolu ve don olayı

gibi “meteorolojik” veya “meteoroloji karakterli doğal afetler”

olarak da adlandırılır. Meteorolojik afetler, doğal afetlerin

büyük bir bölümünü oluşturmakta ve son yıllarda giderek artan

bir şiddette ve sıklıkta meydana gelmektedir. Günümüzde

sanayileşme, çarpık kentleşme, doğanın tahrip edilmesi ve

küresel iklim değişimi gibi insan aktiviteleri bu tür afetlerin

etkilerini arttırmasına veya yenilerinin ortaya çıkmasına neden

olabilmektedir. Meteorolojik karakterli doğal afetleri diğer

doğal afetlerden ayıran en önemli özellik, bunların yapılacak

izleme ve erken uyarılarla zararlarının en aza indirilebilmesidir.

1075

28 - 30th May 2015 | Ankara - TURKIYE

Bu özellikten yararlanarak, gelişmiş ülkelerin afet yönetimi

çalışmalarının bir parçası olan meteorolojik tahmin ve erken

uyarı ile can kayıplarında önemli azalmalar ve ekonomik

zararlarda da önemli ölçüde düşüşler sağlanmıştır [4].

2. Afetlerle İlgili Kanunlar ve Mevzuatlar

Türkiye’de afet mevzuatı, meydana gelen her doğal olaydan

sonra, o olaya ilişkin özel bir yasa çıkarılmasıyla gelişmiş

ve daha çok afetlerden etkilenen insanlara yardım etmek ve

yaraları ivedilikle sarmak amacıyla müdahale ve yeniden inşa/

iyileştirmeye yönelik tedbirlerin alınması çalışmalarına ağırlık

verecek hükümleri içermiştir. Böylece, zaman içerisinde dağınık

ve çeşitli kuruluşlar eliyle yürütülmeye çalışılan karmaşık bir

yapı oluşmuştur. 1900’lü yılların başından itibaren, meydana

gelen afetler ve bu afetler sonucu yapılan yasal ve kurumsal

düzenlemeler bunun en önemli göstergesidir.

Ülkemizde, doğal afetlerin önlenmesi ve neden olduğu

zararların azaltılması konusunda mevzuat, uygulama ve önemli

politika değişikliklerinin tarihsel gelişimi 1999 yılında yaşanan

depremlere kadar üç dönem olarak değerlendirilirken, 1999 yılı

sonrası dördüncü dönem olarak kabul edilebilir. Bu dönemleri

gösteren tablo EK-1’de verilmiştir [13].

Bununla birlikte, Türkiye’de 1959 yılında yürürlüğe girmiş

7269 sayılı kanunun 1. maddesinde afetler sayılırken sadece;

Deprem, yangın, su baskını, yer kayması, kaya düşmesi, çığ vb.

afetler denildiği için ülkemizdeki afetler ile ilgili istatistiklerde

bu afetlerden başka afetlere ait bilgi bulunmamaktadır.

Örneğin bu kanun, kuraklığı bir afet olarak saymadığı için

afet istatistiklerinde Türkiye’de (dünyadaki en büyük doğal

afet olan) kuraklık afeti hiç yokmuş gibi görülmektedir. Bu

nedenle, Türkiye’de afet istatistiklerini kullanırken afetlerin

sadece “hasar gören bina sayısına göre” değerlendirildiği ve

sırf afet fonundan para almak için yanlış rapor edilmiş hasarlı

binalar olduğu için mevcut istatistiklerin güvenilmez olduğu da

unutulmamalıdır [4].

3. Afetlerin Olumsuz Etkileri

Doğal afetlerin tüm çeşitlerinin meydana getirdiği genel

etkiler; afet nedeniyle ölen bireylerin çok olması, eğitim,

sağlık ve konut faaliyetlerinin gerçekleştirilememesi ve

işsizlik oranlarında artış olması, elektrik, su, ulaşım ve

iletişim gibi temel hizmetlerin geçici olarak sağlanamaması,

tarım ve endüstriyel ürünler için hammadde ve yiyeceklerde

kıtlık yaşanması, kurtarma ve yeniden yapılanma döneminde

kamu faaliyetlerinin artması ve bu artış nedeniyle istihdam

yapısının değişmesi, ihracat hacminde azalış, ithalat hacminde

artış ve kamu maliyesinde açık meydana gelmesi olarak

sıralanabilmektedir [14].

4. Afetlerin Ekonomik Boyutları

Doğal afetlerin maliyetleri; doğrudan maliyetler, dolaylı

maliyetler ve ikincil maliyetler olmak üzere üç gruba

ayrılmaktadır. Doğrudan maliyetler; tüm sabit varlıklarda,

sermaye ve stokların mamul, yarı mamul mallarında ve ham

maddelerinde eşzamanlı olarak ortaya çıkan maliyetlerdir.

Ayrıca acil yardım ve müdahale harcamaları doğrudan maliyetler

içerisinde yer almaktadır [15, 16]. Doğal afetlerin dolaylı

maliyetleri fiziksel hasarların sonuçlarından kaynaklanan

kayıpları ifade etmekte ancak, doğrudan maliyetler gibi kolay

ölçülememektedir. Dolaylı maliyetler; üretim faaliyetleri

kayıplarını, karda, satışlarda ve ücretlerde meydana gelen

azalmaları, alt yapı ya da doğrudan fiziksel hasarlar nedeniyle

firmaların kapanmasını ve çıktı kayıplarını içermektedir [16,

17]. Doğal afetlerin neden olduğu hem doğrudan hem de dolaylı

maliyetler afetten sonra görünen ikincil maliyetlere neden

olmaktadır. İkincil maliyetler ekonomide sadece ekonomik

büyümeyi değil, ayrıca; üretimi, milli geliri, istihdamı, tüketimi,

yeniden yapılanma için ham madde alımını ve kamu gelirlerini

etkilemektedir. Böylece doğrudan ve dolaylı maliyetlerin etkileri

ödemeler dengesine ve borçlanma seviyesine yayılmaktadır [18].

Doğal afetler kısa dönemde istihdam, büyüme ve enfl asyon

üzerinde negatif ekonomik etkilere neden olmaktadır. Doğal

afetler ayrıca, mülkiyetin, kalkınmanın ve büyümenin azalması

gibi negatif uzun dönemli etkilere de sahiptir [12].

Doğal afetlerin sermaye stokunu ve emek piyasasını olumsuz

etkilemesi sebebiyle, genellikle GSYH üzerinde negatif etki

yarattığı sonucuna ulaşılabilir. Ancak, doğal afetlere bağlı olan

sermaye kayıpları ulusal hesaplarda görünmemesine rağmen,

yatırımlarda olumlu bir biçimde bu etki ortaya çıkmaktadır. Bu

durumda da afetler uzun vadede GSYH üzerinde net pozitif etki

yaratmaktadır [19].

Doğal afetler ülkelerin kalkınma programlarını önemli ölçüde

etkilemektedir. Ülkeler afet nedeniyle kalkınma programlarını

değiştirmekte ya da ertelemektedir. Bu durumda, uzun dönemde

ekonomik büyümenin ve refah seviyesinin yükseltilmesi,

ekosistemler ile uyumlu olarak bireylerin ve toplumların

yaşam kalitesinin arttırılması olarak tanımlanan sürdürülebilir

kalkınmayı tehlikeye sokmaktadır. Diğer bir ifadeyle doğal

afetler kalkınma politikalarına zarar vermektedir [15].

Doğal afetlerin meydana gelmesi finansal piyasalarda

da belirsizliği arttırmakta ve beklentileri ciddi biçimde

etkilemektedir. Ayrıca afetler işletmelerin değerini doğrudan

etkilemekte ve bunların üretken sermayelerini kaybetmelerine

neden olmaktadır. Etkilenen işletmelerin piyasa değeri bu

şirketlerin gelir akışlarını etkilemekte ve bu durumda şirketlerin

hisse senedi fiyatlarının düşmesine yol açmaktadır. Böylece

finansal piyasalarda sermaye kaybının değeri kadar bir azalma

meydana gelmektedir [16].

Doğal afetler hükümetlerin mali kaynaklarını da negatif

olarak etkilemektedir. Bu daraltıcı mali etkiler kısa dönemde

ve uzun dönemde kalkınmanın da zarar görmesine neden

olmaktadır. Kamu tarafından finanse edilen afet maliyetleri

1076

2nd International Sustainable Buildings Symposium

ile afet azaltma ve önleme önlemleri; sınırlı bütçe kaynakları

üzerinde önemli bir yük ortaya koymaktadır. Ekonomik faaliyet

düzeyinin azalması, ihracat ve ithalat, dolaylı ve doğrudan

vergi gelirlerinin azalması nedeniyle hükümet gelirleri doğal

afetlerden negatif etkilenmektedir. Sonuç olarak, hükümetler

artan bütçe baskısıyla karşılaşmakta bu durum da para arzının

artmasını, döviz rezervlerinin azalmasını, iç ve dış borçlanma

miktarının artmasını tetiklemektedir [12].

Doğal afetlerin beşeri ve fiziki sermayeyi olumsuz etkilemesi

nedeniyle dış ticarette azalma görülmektedir. Doğal afet

nedeniyle üretimde ve gelirde meydana gelen azalma, aynı

zamanda özel sektör yatırımını ve harcamalarını azaltmaktadır.

Bu azalma toplam talebi olumsuz etkilemekte ve azalan

talep nedeniyle, ihracatçı ve ithalatçı afet öncesi seviyede

faaliyet gerçekleş-tirememekte ve bu da dış ticaret hacmini

azaltmaktadır. Böyle bir durumda da ülkeler ödemeler dengesi

açıklarıyla karşılaşabilmektedir [20].

5. Sonuçlar

Türkiye tarihi boyunca maalesef sürekli afetlerle iç içe

yaşamıştır. Bunların başında deprem, sel, çığ gibi felaketlerin

yanında son yıllarda maden faciaları ve sanayi kazaları da

eklenmiştir. Afetler ile başa çıkmanın yolları araştırılırken

varılan en kolay sonuç kriz masalarının kurulması olmuştur.

Afetleri dikkate almadan çevre sorunlarını azaltmak ve

sürdürülebilir bir kalkınmayı başarmak mümkün değildir. Afet

risklerini azaltmak sürdürülebilir kalkınma için en mantıklı

yatırımdır. Afet yönetimi programı dâhilinde yapılmayan

yatırımlar, afet sonrası zarar olarak geri dönmektedir. Bu

yüzden tehlike ve zarar analizleri ile birlikte riskleri belirlemek,

değerlendirmek ve yönetmek sürdürülebilir kalkınmanın

ayrılmaz bir parçasıdır.

Gelişmekte olan ülkelerin kalkınma hızı sık sık afetlerle

gerilemektedir. Afetlere karşı hazırlıklı olunmadığı takdirde

uzun zaman içinde elde edinilen her türlü maddi ve manevi

kazançlar, tahribatı önlenmesi mümkün olan bir afet sebebiyle

yok olmaktadır.

Deprem, Suriye ve Irak’ta yaşanan iç karışıklıktan dolayı

ülkemize göç eden misafirlerimiz, Soma ve Ermenek’te

yaşanan talihsiz maden kazaları vb. gibi afetlere maruz kalan

ülkemiz yaşadığı bu sıkıntılardan büyük dersler çıkarmalıdır.

Büyük sorunlara neden olan afetler, artık Türkiye’de bir bütün

olarak toplumun afetler ve afet yönetimi konularında eğitim ve

öğretime ihtiyacı olduğunu açıkça ortaya koymuştur.

Bu tür afetler yaşanmadan önce yapacağımız ön hazırlıklarda

afet toplum bilinci oluşturulmalı, önceden başa gelebilecek

felaketler üzerinde çalışmalar yapılarak muhtemel zararlar

minimize edilmelidir. Yaşanan krizleri yönetebilmenin en iyi ve

kolay yolu, önceden risk analizleri yapmaktır. Artık ülke olarak

kriz merkezlerinin kurulması yerine risk azaltma merkezlerinin

kurulmasına yönelik çalışmaların yapılması gerekmektedir.

Her alanda olduğu gibi afet yönetiminde de sürdürülebilir bir

yapı oluşturulmalı ve bu süreçte yaşanan tüm olumsuzluklar

minimize edilebilmelidir.

Kaynaklar[1]. http://www.istanbulafad.gov.tr/icerik/faydali-bilgiler/d%C3%BCnyada-

afet-y%C3%B6netimi-ve-geli%C5%9Fimi).[2]. http://www.istanbulafad.gov.tr/icerik/faydali-bilgiler/afet-

y%C3%B6netimi[3]. http://www.istanbulafad.gov.tr/icerik/faydali-bilgiler/afet-

y%C3%B6netim-sistemi[4]. Kadıoğlu, M., Afet Yönetimi, Beklenilmeyeni Beklemek, En Kötüsünü

Yönetmek, T.C. Marmara Belediyeler Birliği Yayını, Yayın No: 64, İstanbul, (2011).

[5]. http://www.istanbulafad.gov.tr/icerik/faydali-bilgiler/afet-ve-t%C3%BCrleri

[6]. Erkan, E. A., Afet yönetiminde risk azaltma ve Türkiye’de yaşanan sorunlar, DPT Uzmanlık Tezleri, Yayın No: 2812, ISBN 975-19-4855-7, Ankara, 32-46 (2010).

[7]. Kim, C., The Eff ects of Natural Disasters on Long-Run Economic Growth, Michigan Journal of Business, 4(1): 11- 49 (2011).

[8]. Moe, T.L., Pathranarakul, P., An Integrated Approach to Natural Disaster Management: Public Project Management And Its Critical Success Factors, Disaster Prevention and Management, 15(3): 396- 413 (2006).

[9]. Pindyck, R.S., Wang, N., The Economic and Policy Consequences of Catastrophes, National Bureau of Economic Research, NBER, Working Papers 15373., 2-36 (2011).

[10]. Natcat, Topics Geo Natural Catastrophe Know – How for Risk Management and Research, Munich Re Group, (2011).

[11]. Otero, R.C., Marti, R.Z., The Impacts of Natural Disasters on Developing Economies: Implications for the International Development and Disaster Community, Disaster Prevention for Sustainable Development: Economic and Policy Issues. Yokohama, International Bank for Reconstruction and Development/World Bank.,11-15 (1994).

[12]. Benson, C., Clay, E., Understanding The Economic And Financial Impacts of Natural Disasters, The World Bank Disaster Risk Management Series, No. 4., 28406, (2004).

[13]. Ural, D., Afet Mevzuatı; Türkiye Deneyimleri, Ulusal Afet Dergisi, 1(1): 7-19, (2006).

[14]. Eclac, Manual For Estimating The Socio – Economic Eff ects of Natural Disasters, United Nations Economic Commission for Latin America And The Caribbean Programme Planning and Operations Division, (1991).

[15]. Pelling, M., Özedem, A., Barakat, S., The Macro- Economic Impact of Disasters, Progress in Development Studies, 2,4: 283 – 305 (2002).

[16]. Akar, S., Doğal afetlerin kamu maliyesine ve makro ekonomiye etkileri: Türkiye değerlendirmesi, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 21: 185-206, (2013).

[17]. Aktürk, İ., Albeni, M., Doğal afetlerin ekonomik performans üzerine etkisi: 1999 yılında Türkiye’de meydana gelen depremler ve etkileri, SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1): 1-18, (2002).

[18]. Scott-Joseph, A., Financing Recovery: Implications of Natural Disaster Indebtedness on the Fiscal Sustainability of the Eastern Caribbean Currency Unit (ECCU), Journal of Business, Finance and Economics in Emerging Economies, 5(2): 2-36 (2010).

[19]. Jaramillo H., Natural Disasters and Growth: Evidence Using a Wide Panel of Countries, Documento Centor de Estudios sobre Desarrollo Economico CEDE, 14: 2–42 (2007).

[20]. Oh, C.H., Reuveny, R., Climatic Natural Disasters, Political Risk, and International Trade, Global Environmental Change 20; 243-254 (2010).

1077

28 - 30th May 2015 | Ankara - TURKIYE

Ek-1. Dönemler itibariyle Türkiye’de meydana gelen büyük afetler sonrası mevzuatın gelişimi ve kurumsal yapılaşma

1078

2nd International Sustainable Buildings Symposium

Ek-1 (Devamı). Dönemler itibariyle Türkiye’de meydana gelen büyük afetler sonrası mevzuatın gelişimi ve kurumsal

yapılaşma