-
demolu leme ryn gelr ryn gider.
DNYA HAYATIMIZ
BU BLMDE:
Birbazardrdnyagelirgeer Selametaryorsankenardadr Hrolmakistersen
Hayaliindeakpgemesinmrn Dnyahayatnagnlbalama
(Ayrca baknz: Gafletle yaamak; Mal sevgisi makam sevdas; lmeden
evvel lmek)
turqayTypewritten TextBu beyitler brahim AKGN'n "Sz ncileri"
isimli almasndan alnmtr. Bkz. AKGN, brahim; Sz ncileri. (Osmanl
iirinden Semeler)Osmanl Dncesinden Semeler-1. Kurtuba Yaynlar. 496
sayfa. Ankara, 2010.
-
109
Birbazardrdnyagelirgeer
218. demolu leme ryn gelr ryn gider Nle v efgnile giryn gelr
giryn gider Talcal Yahya
nsanolu dnyaya plak gelir, plak gider; feryat ve fi-ganla
(inlemelerle) alayarak gelir, alayarak gider.
219. Ak ehline dim elem-i savm u riyzt Ayra heme niam- yde saldr
Nev
(Dnya hayat) Hak yolunda gidenlere daima oru ve riya-zet
(nefsini krma, zevk ve lezzetten saknma) zorluu verir; dnyay
sevenlere ise bayram nimetlerine kavuma ars yapmakta (veya bayram
nimetlerini sunmaktadr). Onun iin ey mmin kimse, dnyada rahat yz
greceim diye bekle-me, bulduunda da sevinme, aldanma!
220. Bzr- beladr bu, gamdr satlan her gn Alr an b-haddir, amm ki
satar yoktur Rami Mehmet Paa
Bu (dnya) bir bel pazardr, (burada) her gn satlan da (yalnz)
gamdr; ne var ki (bel ve gamn) alcs sayszdr, ama bir satan (bandan
atabilen de) yoktur.
-
110
221. Bir dem iken devlet-i dnyy her dem sandlar Bu fena glzrnn
ayn lem sandlar Nect
u yalan dnyann ksa bir andan ibaret olan iyi halini, daima srp
gidecek sanyorlar; geici olan dnya hayatn da yiyip imekten ibaret
sanyorlar.
222. Bir gn gelecek sen de pern olacaksn Ey gonca bu cemiyyeti
her dem mi sanursn Ziya Paa
Her hl ve durumu, her zaman yle gider sanma. Devirle-rin,
dnemlerin hl ve durumlarn deimesiyle ilgili en faz-la yanlma insann
genlik dnemlerinde olur. Gonca bir gn alr, gl olur, sonunda solar
ve lr. Arkasndan, belki son-raki yl, ayn dalda yeni gller aar. Gln
olduu gibi insann dnya hayat da byle birinin arkasndan dier nesil
gelerek srp gider. Ama durum sadece biyolojik olarak byle deil-dir.
Varlk ve yokluk, iktidar ve zeval de byle olur. Bir dnem sz geen,
devran dnen bir insan veya bir kesim, bakar-snz devran sona erer,
gc biter, tannmaz duruma der.
223. Bu lem py-t-ser kh kh mihnet gamdr Eder her te-kr- rz bir
B-stn peyd Nil
Bu dnya batanbaa mihnet ve gam dalaryla doludur; (stelik) her
arzu kazmacs (istek sahibi) yeni bir stunsuz, temelsiz da meydana
getirir. (Her gelen var olan sorunlara gereksiz yere, srf hrsnn
eseri yeni bir sorun ekler.)
224. Budur dd sitd-i dehrden sd ziyn ancak Hezrn rzdan bir peimn
olduum kald eyh Galip
Dnya al veriinden kr ve zarar ancak udur: binlerce arzudan bana
kalan tek ey, sadece pimanlktr.
-
111
nsan nefsinin tedris etmesi gereken ilk ve en byk dersi veriyor
Galip dede.Keke herkesin sonu bir defa olsun ken-disine gsterilse,
diyecei geliyor insann, ama idrak kaps ak olan geleceinin nasl
olacan yaarken grr. Grmez misin gnahtan kanann, kul hakkndan
saknann, szn dirhemle tartann ve tevazuda toprak gibi olann
hallerini bret almaz msn ey nefsim, (yani sana sylyorum ey gnl, ey
hibir eyi stne almaz gnlm ve ey put edindiim gn-lm!)
225. al gamgnleri d etmee d olmak istesen Sevindir kalb-i nd
gamdan zd olmak istesen Esad Muhlis Paa
Mutlu olmak istersen mutsuzlar mutlu etmek iin al; gamdan
kurtulmak istiyorsan, kalbinde sevin olmayanlar sevindir. (Paa,
dnya skntlarna kar bir tedavi teklif edi-yor: Kalbi krk olanlar,
aresizleri, yoksullar sevindir.)
226. Dehr bir bzrdr her kim metn arz eder Ehl-i dnya sm zer
ehl-i hner fazl u kemal Fuzl
Dnya bir pazar yeridir, herkes elindekini bu pazara geti-rir;
dnyay seven altn ve gm (varl), hizme ti seven de iyilik, fazilet ve
olgunluu sunar.
Beytin grnen bu ilk mnasnn altnda yatan esas kat-man vardr: Dnya
bir kazan yeridir, herkes deerli bildii-nin peinde komaktadr. in
aslna bakarsan her kii satt-n kazanma peindedir. Dnya dknleri altn
ve gm kovalar, ahlk (erdem) sahipleri ise fazilet, iyilik ve
olgunluk peindedirler.
227. Dnp duran devranda hep sende de kalsa ahlk Yine de ba arsdr
her balang sonu da pimanlk Mevln Halidi Badd
-
112
Dnya hayatn boyunca makamlarn en yksei olan ah olsan, dnya her
deitiinde padiah olarak yine sen kalsan da gvenme. nk bel baladn o
devran (iktidar, g) hem senin hayatnla snrldr ve hem de baars ile
balar, pi-manlkla son bulur. stelik defterin de yaayacan sade bir
hayatn defteriyle kyaslanmayacak kadar kabark ve den-mesi zor
hesaplarla dolu olarak Mekkeden Hindistana kadar dnen devlet
arklarn gren arif insan byle nasihat ediyor. Artk var da karar
kendin ver14
MevlnHalidiBadd: 1779da Sleymaniyede do-du. Hindistanda be
tarikatten icazet alan bu Osmanl arif ve mnevveri Nakliin Halidiye
kolunu balat ve tarikat-larn nce zahiri ilimlerde yetimesini esas
ald. Baz tasav-vufularn 12. asrn mceddidi saydklar ve daha ok halk
irad iiyle megul olan, hurafelerle savaan Badd eitli kitaplar ve
dilde iirler de yazm bu iirleri kendi adyla bilinen divannda
toplanmtr. (Daha fazla bilgi iin ltfen bu dipnota baknz)1514 Beytin
asl Farsadr: Ger zen nevbet-i ah cihan t mni/ Evvelet derdi ser u
hir karet
nedemest15 MevlnHalidiBadd: 1779 (Hicri, 1193)da Sleymaniyede,
Krt asll aileden dn-yaya geldi. ehrezr, Krd, Osman ve Mceddid gibi
sekizon nisbeleri arasnda en me-huru Badd nisbesidir. Zahiri ve
batn ilimlere vukufiyetinden dolay zlcenaheyn iki kanatl lakab
verilmitir. Baz tasavvufular Baddye Hicri 12. Bedizzamana ise 13.
asr mceddidi demilerdir. Medeniyetimizde ikinci Mevlna olarak
anlmay hak etmi, daha yirmi yanda iken kendisine Allmei zaman unvan
yaktrlmtr. Hindistanda ah Abdullah Dehleviden Nakliin be kolunda
icazet alm ve Nakliin Halidi kolunu haya-ta geirmitir. Halidiye
Osmanlda ilmiye snfnn tarikat haline gelmitir. amda ikmet eden
Mevln Hlalidinin etkisi btn slam dnyasna ve btn Aanadoluya yaylm
stanbulda ok sayda halifesi grev yapmtr. Halifelerine devlet
kaplarna gitmeyi, ikinci hanmla, zellikle stanbullu hanmlarla
evlenmeyi yasaklamtr. Mevln Halid Hazret-leri btn imknlaryla Kuran
ve snnetin Mslmanlar arasnda iyi ve doru anlalmas iin alm,
yetitirdii lim, fazl ve halifeleri vastasyla bidat ve hurafelere
kar sava-m, ballar arasnda Kuran ve snnete gre inanmay ve yaamay
yerletirmitir. Akide bakmndan ykc cereyanlara kar savamakta olduu
kadar halifeleri stiklal Savanda nemli bir rol oynamlardr.
Daha ok tekke ve irad ileriyle uramakla beraber, ilmi alma yapma
ve eser yazmak-tan da geri durmamtr. Halifeleri iin tasavvufta
(batni ilimlerde) ilerleme iin ncelikle dnyevi ilimleri tahsil
etmeyi art komutur. Dilimizde mehur Bir istikamet bin keramet-ten
hayrldr. tespiti kendisine aittir. ounlukla tasavuffi arlkl eserler
yazan Badad iir ve kasidelerinde Arapa, Farsa ve Krteyi ustaca
kullanmtr. Yaad zamann olay-lar ve ahsiyetlerinden haberler veren,
kelam ve fkh ilminden yararlanarak Allaha ve Onun yolundan
gidenlere duyduu ak ve muhabbeti iledii Divan, klasik Osmanl
eser-leri arasnda yerini almtr. Toplumsal yapmz, yine toplumun
kendi dokusuyla, ierden balarla ve elik rgyle ren Ahmet Yesevi, Ahi
Evran, Mevlna ve Hac Bekta gibi mi-marlardan olan Mevln Halidi,
1826 tarihinde amda vefat etmitir. (Alntlar: A. KAVAK;
-
113
228. Hayat bahesine hibir gl gelmemitir ki Yokluk toprana yaprak
yaprak dklerek gitmesin Mevln Halidi Badd
air, yaratlan ve yaratlacak olan her ey sonunda yok olup
gidecektir diyor. Ve topraktan geldii gibi, yine topraa kararak
gidecektir. Ama yaprak, yaprak, diyor. Yani yava yava, adm adm ve
ksm ksm. Yaratlanlarn en gzelle-rinden biri olan gln bile akbeti
budur. nk dnya iin-de yaratlanlarn tm yine dnyann kanunlarna
tabidir: Doduu gibi sonunda lmek. Gerisi bize, yani bu var olma
eklinden ders almaya, buna gre bir hayat tarz tasarlamaya
kalyor.16
229. Dny talebiyle kimisi halkn emekte Kimi oturup zevk ile dnyy
yemekte Rhi-i Badd
Halkn kimisi dnya(lk elde etme) arzusuyla emek sarf ediyor;
kimisi oturmu zevk iinde dnyay (dnya nimetlerini) yiyor.
230. Emvac- ferine hep bir karara gelmez Nb
Kuvvet, (iktidar) dalgalar hep ayn karar zere olmaz.
yi ve kt zamanlar ayn hal zere devam etmez, zincirleme dalgalar
halinde birbirlerini takip ederler.
231. Gh olmu esr-i h- mihnet Gh olmu azz-i Msr- devlet eyh
Galib
Kimi zaman bel ve musibet kuyusunda tutsak dm;
Divn Mevln Halidi Badd. Bakz. Kaynaka)
16 Beytin asl Farsadr: Der Glen-i vucd ne ukufte od gli/ Kehir
varak varak ne be hki fena ftad
-
114
kimi zaman da baht Msrna (baht lkesine) vezir olmutu. (air bu
beyitte, her iki halde de Hz. Yusufun durumuna atf-ta bulunmakta ve
insann kt hallerini iyi hallerin izleyece-ini mjdelemektedir.)
232. Gh sf buldu gnl ynesi gh keder Byledir hl-i cihn, byle
gelmi, byle gider! Yetim Ali elebi
Bazen sefa buldu gnlm bu dnyada, bazen de keder; dnya hali
byledir (her zaman bir gitmez), byle gelmi, byle gider.
233. Halid! Deerli mrn elden gitti diye feryad etme Zaten mr
dediin tkenme kaidesine tabidir Mevln Halidi Badd
Dodun, bydn, kemale erdi yan ve onu da atn ama ok da farknda
olmadn! Artk kemalden sonra zeval misali bu dnyayla yava yava
yollarn yarlmaya ve anlamazla dmeye baladn. imdi denize komakta
olan bir nehir gibi mrn sonuna doru akp gidiyor diye bo yere
abalama, a-lama, asabileme. Sen sana verilen mrne tabisin, mrn de
tkenme kanunlarna. Eline verilen birka kurula pazara gnderilmi ocuk
gibisin. nk mrnn tabi olduu temel kaidelerden biri sonlu olmasdr.
Kendinle baban ve onun babasn yan yana getir ve gr. Bunu anlamaktan
deil, anla-makta ge kalmaktan kork.17
234. Her meta'n bir revac var bu benderghta Geh tahamml geh
niyaz- gh istina yrr Koca Rgp Paa
Bu lemde her ii yapmann bir yolu vardr; bazen istemek, bazen de
hi istemeyip gnl tokluu gstermek gerekir.
17 Beytin asl Farsadr: Halide ger n omri giran maye zi kef reft/
Efan i kon kaidei omri zehabest
-
115
235. Hrlar bir leye m nice yz bin kilb Biz de pay almak iin
geldik bu kavga stne Hdy
Yz binlerce kpek bir lee m, hrlap duruyorlar; biz de pay almak
iin geldik bu kavga stne.
Le (Farsadan): Le demektir. Kokmu hayvan ls. Tasavvufta dnya,
ledir. Hi bir deeri olmayan murdar bir letir. Dnya bir letir, iste
yenleri de kpektir.
236. Kh karm gkyzne, seyrederim lemi Kh inerim yeryzne, seyreder
lem beni Nesimi
Bazen, dnyadan elimi eteimi eker, dnya kemekeinin dna ekilerek
oradan olup bitenleri seyreder, ibret alrm; bazen de, o le kavgasna
ben de girer, alalrm, bu kere de lem beni seyredip ibret alr.
(Bu beyit hakknda; nl Beyitler blmnde, ilk msraya gre alfabetik
srada, aklama bulunmaktadr.)
237. Kl-y cihn germ-nigh etmee demez El ermedi hayf diy h etmee
demez Nb
Dnya kumana (nimetine) istekle bakmaya demez; ula-amadm yazk
diyerek h etmeye (hayflanmaya) demez.
Mevln diyor ya:
Dnya ahvalini ktlk ve bolluktan, cenk ve sulhtan ve bir sr
mihnet ve meakkatten ibaret bil.
238. Kimi sermayeyi dnya hayatna harcar Kimi de onunla ahiret
sarayn satn alr Ahmed-i Hn
Kadim gerei olabilecek en sade dille beyite naketmi air. Peki,
kazanl kacak olan kim? Tabi ki, kazanl olan
-
116
ikinci grup insanlardr. Bir noktaya kadar yle ama ya oradan
tesi? Her iki grup da bundan zararl karlar, diyor air; nk lahi
gzellii tatmaktan mahrum kalrlar. nk ai-rin istedii ne birincisi ve
ne de ikincisi. O, Rabbini isteyenler-den Buraya kadar gelinir de
Cenab Yunus hatrlanmaz m hi: Cennet cennet dedikleri/ Birka kkle
birka huri/ steye-ne var anlar/ Bana seni gerek seni. Sylemeye
gerek var m: Her yiidin kula atabilecei sular deil buralar18
239. Kimin hem-pister-i illet kimin hem-hbe-i shhat Kimin etmi
reya kimisin h- cihn r Nb
(Allah) kimi insan hastalkla yataa drm, kimini shhat uykusuna
salm; kimini sradan biri, kimini de cihan ssleyen sultan
etmitir.
Hastalktan saknmak veya ondan ibret almak tamam, ama ya bu
"shhatuykusu da ne demek? Nb, unu mu de-meye getirir:
Salm yerinde diye avunup durma, Ey insan! Salkl olmak senin iin
bir gaflet uykusuna dnmesin! Uyank durman, lml olduunu hatrlaman
iin ille de salnn bozulmasn bekleme. Yaratlmandan ama salk uykusuna
yatman deil, salkl olup alman, hizmet etmendir!
240. Mudhikt- dehre ben lsem de tasvrim gler Muallim Nc
Ben ldkten sonra (bile, benim yerime) resmim bu dnyann hallerine
glmeye devam edecek. (Muallim Nacinin, glmserken ektirdii bir
resmin altna dt kayt).
241. Turfa dkkn hikemdir bu khne tk- felek Ne arasan bulursun
derde devdan gayr Koca Rgb Paa
18 Beytin Krte asl: Hin serf dikin bi ey dunya/ Hin p dikirin
seray uqba.
-
117
u perian fakat ssl dnya, tuhaf eyalar ve hikmetler-le dolu bir
dkkn (gibidir); (orada) derde devadan gayr ne ararsan bulursun.
242. zlme kaybettiklerine dnyada Mslmanlk ve salk yanndaysa eer
mam fi
O halde dnyada iki eye sahip k, onlara smsk sarl: Dinineimanna
ve salna. Bu ikisi sendeyse bil ki servetin byne sahipsin,
saraylarda yaamaktan, blklerle ko-runmaktan daha ok emniyette olur
ve korunursun!
Selametaryorsankenardadr
243. Bir zaman yz virme dnya ehline uzletde ol Akl fikrn bir
yire cem it yzne ek nikb Niyaz-i Msr
Bir sre dnya ehline (dnyay sevenlere) yz verme, yalnzla ekil;
yzne (gzne) perde ek (bir yere kapan, hibir eyle ilgilenme), akln
ve fikrini (dikkatini) bir konuda topla.
Bir ey renmek, olgunlamak veya bilim yapmak istiyorsan, bir
kenara ekilip, alp dnmen gerekir. nsanlarn lakrdlar arasnda, saysz
eylerle ilgilenerek hibir ey renemez, elde edemezsin. Olup biten
her eyle ilgilenirsen, hibir eyi tam renemez, dikkatini de renmek
istediin konuya toplayamaz, olgunlaamazsn.
244. Bunca varlk var iken gitmez gnl darl Ynus Emre
Sade, basit, kolay gibi grnse de dizeyi hakkyla anlayabilmek iin
Prof. skender Palann yazdklarna bakalm:
"Bu dizeyi gnde elli kere okusanz elli kere ferahlarsnz. Yalan
dnyann ardna dtmz lde kafamza dank et mesi gereken bir dizedir ve
dnyalklar iin rpndmz kadar gnlmzdeki daralmann artacan syleyip
durur.
-
118
Gnl darlndan kurtulmak iin bu dizeden daha hikmetli bir t, bize
gre, ya hadis, ya ayet olabilir." (Pala, Divan iirinden Mstesna
Beyitler)
245. Cihan gnl kadar geni deildir
Rza Tevfikin bu msrann iinde yer ald kta aadadr:
Ham ervah her yerde var yn yn Nedir onlar ile alp verdiin?
Uzlete mil ol, gnlne sn Cihan gnl kadar geni deildir. Rza
Tevfik
(Kendileri hibir ey olamam) ancak bedenleriyle var-lk bulan ham
ruhlarn peinden koup ne aryorsun; geni-lik, gnl rahatl ve huzur
aryorsan kendi iine ekilmeyi dene, gnlne sn; cihan gnl kadar geni
deildir. (Arad-n onlarda bulamazsn. Onlar zaten bir darlk kavgas
iin-deler. Kendilerine bir faydalar yok ki, sana olsun.)
246. Denizde menfaatler oktur ama Selamet aryorsan kenardadr
Sadi irazi
Denizde menfaatler oktur; ama selmet aryorsan kenardadr.
Sadi, bu Farsa beyitte, huzur ve selamet arayan, insanla-rn
arasna mmkn olduunca az karmaldr, diyor. nsan-larn arasnda menfaat
oktur, ama sknt ve meak kat de yine oradadr. Sen insanlar arasna ok
fazla dalma, insan gl-lerinin, denizlerinin derinliklerine inme. nk
in sanlardan edindiin nimetler kadar, dertler de satn alrsn.19
247. Ey gnl her eyden alagr ibret Fitne-i devrndan hazer
el-hazer Ancak drl-emn ke-i vahdet Yozgatl Hzn
19 Beyitin asl: Be-dery der menfi bi-mr est/ Eger hhi selmet
der-kenr est
-
119
Ey gnl, (dikkatle bak da) her eyden ibret al; zamann fitnesinden
saknabildiin kadar sakn! (Fitneden en) emniyette olacan yer vahdet
kesidir.
248. Ey dil ey dil niye b rtbede pr gamsn sen Geri vrne isen
genc-i mutalsamsn sen eyh Galib
Ey gnl, ey gnl, neden bu kadar gamla dolusun; ykksn, krk dkksn
ama tlsml bir definesin sen.
249. Gnl mdr ol kim ii visvs ile tolm Kibr ile hased askeri her
yann alm Niyaz-i Msr
i vesvese ile dolu (eye) gnl m denirmi? (Yazk o g-nle ki) kibir
ve haset askeri her yann sarm!
250. Gnl ne rz-y ch eder ne tc u taht ister Reh-i himmetde ancak
kalb-i nerm py- saht ister Nb
Gnl ne mevki ve makam, ne de ta ve taht ister; o, himmet yolunda
gayret iinde olan yumuak bir Kalb (ve o kalbe uyacak) gl, salam
ayak (irade) ister.
251. Ger huzur itmek dilersen ey Muhibb frig ol Olmya vahdet
makam- ke-i uzlet gibi Muhibb
Ey Muhibb, huzurlu olmak istersen isteklerinden vazge, dnya
zevklerinden el ek; yalnzla ekilmek kadar Allaha yaklatran (bir
makam daha) yoktur.
252. Her renge boyan da reng verme Mirt- safya jeng verme eyh
Galib
Her trl renge boyansan da renk verme; (dikkat et de) gnlnn terte
miz aynas paslanmasn! eyh Galib demek is-
-
120
ter ki, gnl aynasn ibadetle, krle, sadakayla srekli te-mizle,
parlat ki pas tutmasn
253. nsan odur ki yine-ve kalbi sf ola Snende neyler dem isen
kne-i peleng Bk
nsan dediinin kalbi saf ve ayna gibi tertemiz olur; eer sen de
insanoluysan gsnde bu kaplan kini ne aryor?
Aklama: Sylentiye gre kaplan kin tutan bir hayvan-m, kinini sak
lar, unutmazm. Bu yzden Bk kalbinde kin tutan bir insa n, kaplana
benzeterek yeriyor. Bu gn iin kin tutan insanla rn deveye
benzetilerek yerilmesi gibi. Bknin dncesinin tersine, biz
kiiliklerine bakmadan, sadece fi-ziklerine, gr nlerine bakarak
insanlar aslana, kaplana benzetiyoruz!
254. Nevres beni drd dile arzuy-i dil Hep ektiim cihanda benim
dil belsdr Nevres
Ey Nevres, gnlmn (bitmek tkenmek bilmeyen) istekleri beni dile
drd; benim btn ektiklerim gnlm yzndendir (veya dilimin
yzndendir).
Hrolmakistersen
255. Cihn ryiinden dest-y ol rahat istersen Kanaat dmenin elden
brakma nimet istersen Koca Ragp Paa
Dnya hayatnda rahat istersen gsteriten uzak ol; ni-met bolluu
iinde yaamak istiyorsan, kanaatle yaamaktan uzaklama. (Beyit
hakknda daha fazla aklama iin baknz: yi Huy, Gzel ahlak)
256. Her libs- gafleti klma hicb- mafiret Trik-i dnydadr srr-
srr- hiret Muhibb
-
121
Her gaflet rtsn (gaflet halini), ilh merhamet (gibi gsterip)
idrkini rtme; ahirette kurtulua ermenin srr, dnyay terk
etmededir.
Sultan demek ister ki; Allahtan, kendi rahmetinin eseri olarak
kullarna verilen balama nimetini gaflet, idraksizlik ve atalet
iinde yaamay merulatrmak iin kullanma.
257. Hrr olmak ister isen olma cihnn Zevkinde safsnda gamnda
kederinde Ziya Paa
(Gerekten) hr olmak istiyorsan dnyann zevk ve sefa-snn peinde
komamal; ters giden ilerinden bile gam ve keder duymamalsn.
Bu dnyada hr olarak yaamak istiyorsan, zevk ve sefa peinde koma.
nk onlara dkn olursan, hrriyet iin de yayorum zannederken, zevk ve
sefann kendisine ve onlarn gerektirdii mal ve mlke, hatta insanlara
bile kle olursun. Nef' diyor ya:
258. Biz k- zdeyz amm esir-i bdeyz lfteyz dilddeyz...
Biz hrriyeti seven, bana buyruk az amma, arabn esiriyiz; ona
alknz, gnl vermiiz...
259. Ne grd badede bilmem ki oldu bade-perest Mdir-i mereb-i
zhhad grdn gnlm Fuzl
Gnahtan herkesten ok kanr gibi grnen gnlm; ikide ne buldu bilmem
ki, dkn oldu onun.
260. Saadet ister isen gnln Mslman et Gnl selm olcak gvde hep
selmet olur eyholu
-
122
Huzur, rahatlk, selmet gnlde balar. Gnl huzur buldu mu, onun
binei olan beden de rahat eder. Gnln Mslman et, hem o rahat etsin,
hem de beden. Ynus diyor ya:
Can ulu bir kimsedr Beden onun aletidr
Atn svarisi huzur iinde ise at da rahat eder; deilse s-vari onu
atlatncaya kadar srer. Gnl olmadk sevdalar peinde ise huzur bulmak
da, beklemek de bounadr. Hele huzur bulmak iin bedeni arzular ve
zevkler peinde koanlar, bedeni bouna yorduklar gibi, onunla gnl
huzuru da bulamazlar. Mal, mlk, servet iin olmadk maceralara
girimek, midesini srekli doldurarak eziyet etmek, bir anlk bedeni
zevk iin aklahayale gelmedik hammallklar yapmak, haset meramnn
yerine gelmesinin verecei bir anlk zevk iin yllarca gnlnde kin
tamann, ona hamallk etmenin zahmetine katlanmak... nsanolu ne
ahmaklklar yapyor!
261. Saf kldnsa gnl yinesin b gibi Grnr nr- ezel bda mehtb gibi
Usl
Gnln bir ayna gibi tertemiz, su kadar berrak tutarak saf
kldysan; (ite o zaman) ezeli nur, o berrak suda ayn parlamas gibi
grnr.
Gnl, hrs ve hasetle kirletilip erp yuvas haline getirilecek bir
yer deil, tertemiz tutulmas gereken billr kktr. Gnl aynasn irkten,
gnahtan, kinden ve hasetten, ktlkten ve irkin ilerden
temizleyebilirsen, berrak bir su gibi olur. Bunun stne bir de
Allah'a, kullarna ve yarattklarna sevgi ve sorumluluk duyarak,
yaptn ibadet ve ilerinle gnln parlatp cilalarsan; ite o zaman
sonsuz nur kalbine akseder ve bir mehtap gibi aydnlatr etrafn.
262. Smam dedi Hak arz u semya Kenzen bilindi dil madeninden
Erzurumlu brahim Hakk
-
123
Smam dedi Allah (C.C.), arza ve semya; ancak bir hazine gibi
insann gnlne sar, onun kalbinde bilinebilir.
Hikmet dolu bu dizelerde . Hakk Hazretleri, bir Hadis-i e-rife
iaret ediyor: Arz u semya smadm, fakat mminin kalbinde bir marifet
usaresi (cevheri) olarak bilindim.
263. Tt-i mucize-gyem ne desem lf degil arh ile syleemem yinesi
sf degil Nef
Ben mucize gibi sz syleyen bir papaanm, ne sylesem bo laf
saylmaz; felekle konuamam (zamann hkmranla-ryla anlaamam), nk
onlarn gnl aynas temiz deil.
Felek:Nef , felek ile burada, zamann hakim dncesini
kastediyor.
Hayaliindeakpgemesinmrn
264. Bir gemi deryada bocalar gibi Geirdim gnm gaflet iinde Ak
Veysel
265. Byle kteb mr ile bandaki sevdaya bh Fuzl
(Bir) ksack mrne, bir de (o ksack mrne bakma dan) bana ald
sevdaya bak.
266. Dnesin tz tketir mrg-i hars, ehl-i hev Telef-i nakd-i hayt
etmede imsk edemez Nil
Yemini abuk abuk yiyip bitiren a gzl kular gibi, nef-sinin esiri
olan kimseler de mr sermayelerini yle ksa za-manda harcarlar.
air szdr oku, aldrma, ge, git diyeceiz ama bazen yle bakar ki
air ve yle syler ki szn, limi yayan brakr. Her an her eyi yapma
arzusunda olmann, her eyi yiyip i-
-
124
menin bedelinin mr sermayesi ile dendiini sylyor Na-ili.
Buradaki incelii, feraseti grmemek mmkn m? Dn-yaya, dnya zevklerine
dknln bedeli mrn ksalmas olsun! Varl, sal, selametiyle sana verilmi
bir sermaye var, a gzllk onu uzatmaz, salk ve selameti artrmaz,
hatta eksiltir! Nilnin bu beyti shhat pazarnda her derde deva diye
satlsa yeridir.
267. Ey altmna sl-i hayatn eren dem; Altm senelik mrn, elinde
nesi kald? Tahirl Mevlev
Ktann tamam yle:
Ey altmna sl-i hayatn eren dem; Altm senelik mrn, elinde nesi
kald? Gaflet mi tegafl m nedir, neyse uyan bak Bihude gzar
eylemesin mddet azald
Ey altm senelik mrn bitiren insan, (yiyerek bitirdi-in o) altm
senelik mrden ne kald elinde? Gaflette misin, (yoksa) bilmez gibi
mi davranyorsun, (her ne ise) uyan da bak! (Hi deilse) btn zamann
beyhude gemesin, sana verilen sre azald! (Bari u son demlerde uyan!
Uyan da bir eyler yap!)
268. Gafletle etme mr- azizi havya sarf ykaz eyle kendini hb-
hyalden Ali Ruhi
Gaflet iinde yaayp, kymetli mrn havaya sarf etme; hayallere
dalmaktan koru kendini!
269. Gh maliyede dvada zamanm geti Hsl hrs ile hlyada zamanm
geti Ziya Paa
Zamanm ekmek kavgalarnda, mal mlk davalarnda; ksacas, hrs ve
hayallerimin peinde komakla geti.
-
125
270. Hayal iinde akp geti mr- derbederim Bakp bakp da, o mziye
imdi h ederim Rakm Elkutlu
Ktann tamam:
Hayal iinde akp geti mr- derbederim, Bakp bakp da, o mziye imdi
h ederim. Ne bir emel ne mit var hayat bu muydu derim Bakp bakp da
o mziye imdi ah ederim.
Her an sorgulanacak bir mri gzini hayal iinde geir-mek nsana
pein denmi bir sermayeyi sap savurmak, yele vermek Bir yln bile bo
geirdiinde a kalacak bir insan iin koca bir mr boa geirmek ve
sonunda harman-da yz olmay beklemek Vah o mre, vah ki, ne vah!
Uyan-maz m insan son gn gelip atmadan yle ki, hibir gn ge deildir
bu uyan iin. mr cevherini boa harcad n son deminde fark etmek bile
bir mre bedel! Uyanmak, ah uyan-mak uykulardan Son misafir kapy
almadan ve son gemi kalkmadan limandan. El aman. El aman
271. Malm iken encm- cihn mr-i azzi Tazyi-i heves-kr ch etmee
demez Nb
Dnyann (ve sana verilen dnya hayatnn) bir gn sona erecei
bilindii halde; kymetli mrn makam peinde ko-arak boa geirmeye
demez.
272. Tapmm hsnne yllarca onun bilmeyerek Geti bir tze mr ite
bakn aldanarak Faruk kr Yersel
nsanlardan kimi cinsi latife tapar, kimini eya iin, ye-mek iin,
bazsn da makammevki iin yaar bulursun, Ki-misi yerleri ve gkleri
epeevre kuatan grmeden kendi-sini evreleyen toprak, devlet veya
milleti, hatta lideri gizli
-
126
ak ilah edinir, irke der. lahlatrlan eylerin okluuna bakp
aldanma, iin derununda, her durumda kiinin tapt kendi nefsidir!
demolu kendi nefsine yenildikten sonra ar-tk kadimle olan ipi
kopar, nereye gidecei belli olmaz, eytan da ona yardmc olur, yapt
her eyi ve her ii ona gzel ve ssl gsterir!
273. Toplar kimisi vris hdis iin nukud Eyler kimisi servet iin
mrn heba Ziya Paa
(Yazk!) Kimi, bu dnyada mlkn kendilerine terk edi-lecekler iin,
kimi de (daha) dnyaya gelmemi olanlar iin para kazanp yar. Kimileri
de gelip geici olan eyler iin mrn heba eder.
Ayet: Mallarnz ve ocuklarnz sizin iin ancak bir fitnedir (deneme
aracdr.) Allah ise, byk ecir (en gzel karlk) Onun katnda olandr.
(Teabun Suresi: 15)
274. Varsa be gn bekas mrmn Olmasn muhtel safas mrmn Muallim
Nc
mrmn geriye be gn kaldysa; (onun safasn sreyim ama), srdm safann
yle (bozuk dzen) olmasn istemem.
275. Veh yazk sarf etdiim mre zamna hizmete Fikr in grmek beni
kfidir ehl-i ibrete Ziya Paa
Yazk. Yazk (bouna) sarfettiim hayatma, zamanma ve (bo)
hizmetlere; ibret alacak birini arayanlar beni grsnler, bu onlara
yeter!
-
127
276. Zulmet-i cehl ire tene zyi itme kendni Sunullh- Gayb
Cehalet denen zulme susamlk iinde geirip yazk etme (gzel)
mrne.
Dnyahayatnagnlbalama
277. Arif-i billah olan bir hlete dil balamaz nklb eyler zaman,
ikbl olur, idbr olur Ledri
drak sahibi olan (zamana aldanp) onun bir haline gnl balamaz;
bazen birinin devran srer, bazen de zaman dner, yldz sner devrann,
(bu defa bir bakasnn yldz parlar.)
278. Bir mevsim-i behrna geldik ki lemin Blbl hm havz teh
gl-istn harb zzet Molla
yle (grlmemi) bir bahar mevsimine geldik ki dnyann; blbl susmu,
havuz boalm, glistan harabe halde!..
gl-istn(glistan):Gl bahesi, glen, glzr.
279. Gfil germe frsat kim b- lemn Gl devri gibi devleti n-pyddur
Bk
Eline geen frsatlar dncesizce kullanma, boa harca ma; nk dnya
bahesinin gzellii, mutluluu, gl devri gibidir, srekli deildir, abuk
geer. (Onun iin o gl devrin den biraz gl topla da, dier zamanlarda
topladklarn iine yarasn.)
280. Hengm- visl kbet ayre de kalmaz Encma erer mevsim-i gl hre
de kalmaz Neyl
Vuslat zaman bir gn nihayet bulur, rakibe de (dmana da) kalmaz;
gl mevsimi (dediin ksa bir sredir, gelip geicidir) dikenlere de
kalmaz.
-
128
281. kbline idbrna dil balama dehrin Bir direde devr edemez
enber-i devrn Ziya Paa
Dnya halinin iyiye veya ktye gitmesine (aldanp) gnl balama;
zaman her seferinde ayn dairede dnp durmaz. (Bugn devran srenlerin,
yarn devran biter.)
Dnyann sana sunduu varla bel balama, yokluu srekli zannedip
zlme, mitsiz olma. Zaman devrini yapar ama ayn fasit dairede dnp
durmaz, her defasnda kimi-sinden alr, kimi ne verir. Beyit iinde ok
da fark edilmiyor. Aln size muhteem bir sosyolojik kural:
Birdirededevretmez/edemez ember-i devrn. Zamann dnp duran ark hep
ayn daire iinde kalmaz, bazen emberi krar ve yeni bir dairede
dnmeye balar, yani yeni bir dnem balatr.
Ayet: Allah daraltr ve geniletir. (Bakara Sresi: 245)
282. Kabz u bast klsa tefekkr leminde ol gnl Vakt-i sermnn sonu
germ olur, lem bu ya Safvet Mustafa Efendi
Bu lem yle bir lemdir ki; olup bitenleri dn ama bi-raz derince
dnebilen (kimse), souk gnlerin ardndan s-cak gnlerin geldiini
(zorluktan sonra kolayln geleceini) grr:
Vakt-isermnnsonugermolur.
283. Sonbahar mevsiminde blbln haline alarm Gln ayrlndan dolay
bir feryad var ki sorma Mevln Halidi Badd
Asl Farsa olan bu beyti insana, dnyann varlna, ha-yata gnl
balayanlar birka kere okumallar. nk dn-yadaki her insann, her eyin
ve her mevsimin bir sonbahar vardr.20
20 Beytin asl Farsadr: Mevsim-i tr konem girye behl-i blbl/ Drem
ez hicret-i gl nle-i zr k mepurs