adem ve alem son - Internet Archive · 2012. 11. 11. · Zikrullah - 4 .....179 Ariflerden Menkýbeler ..................................................................................180

1

ÂDEMVE

ÂLEMLâilâhe illallah, Muhammedürresûlallah

"Bil, bul, arif olmaya çalýþ."

Sev, sevindir. Bil, bildir.Gör, göstermeye çalýþ.

Ýlmel Yakiyn, Aynel Yakiyn çalýþýlýrsa, Hakkel Yakiyn'e eriþilebilir.

Âdem olmasa, Âlem ne yapar?Âlem olmasa, Âdem ne yapar?

•

Ey, zirvei tevhide çýkmak isteyen talip;Dikkat et, bu küçük, çeþitli hikmetleri olan

Kitabý okumaya çalýþ.Sen bu küçük kitabý yutamazsan,

kitap seni yutar.Cenabý Allah yardýmcýnýz olsun.

No.29

HACI AHMET KAYHAN

2

© Copyright Ahmet Kayhan'ýn varisleri

T.C. 5846 sayýlý fikir ve sanat eserleri kanununun 19. madde hükmü çerçeve-sinde Ahmet KAYHAN'ýn varisleri tarafýndan, "Adem ve Alem, Ruh veBeden, Ýrfan Okulunda Oku ve Aradýðýmý Buldum" adlý kitaplarýn çoðaltýlarakücretsiz daðýtýlmasýna ve bastýrýlmasýna iliþkin gerekli izin M. Þahin'e veril-miþtir.

Ýsteme Adresi: [email protected] : 0538 770 54 46

ISBN 9944-5269-0-8Baský 2006 - ÝZMÝRBasýldýðý Yer Ýlya Ýzmir Yayýnevi Matbaasý

R. Tulga Cad. No: 11 Çamdibi - ÝZMÝRTel-Fax: 0232 - 462 75 86 / 462 32 [email protected]

3

ÝÇÝNDEKÝLER

Bismillahirrahmanirrahim ile baþlarýz.Salatü selam ile aþk deryasýna dalarýz.

Önsöz ............................................................................................................ 5Giriþ .............................................................................................................. 7Haber Ver ......................................................................................................8Âdem'le Havva ve Âlem .................................................................................9Bismillahi Þerif'in Esrarý .................................................................................19Aslýný Bir Can Eden .......................................................................................32Ruh Nedir? ...................................................................................................33Habibi Kibriya ...............................................................................................37Muhammed Kelimesindeki Ferdi Hikmet .........................................................39Evradý Þerife (Salatü Selam) ..........................................................................50Allah Ýnsaný Niçin Yaratmýþtýr? .......................................................................58Ey Âdemoðlu ................................................................................................61Dua .............................................................................................................62Bugün Allah Ýçin Ne Yaptýn? .........................................................................63Cüz - Kül (Parça ve Bütün) ...........................................................................65Ah Edeb .......................................................................................................74Mükemmel Ýnsan ..........................................................................................77Allah Hu Diyen ...........................................................................................102Ýlâhi ............................................................................................................103Doksan Dokuz Esmaül Hüsna ......................................................................104Ariflerin Maksadý .........................................................................................118Fethiye Evradý .............................................................................................119Tevhid Üzerine ............................................................................................131Padiþah Mihman Olmaz ...............................................................................136Ýdris Kelimesindeki Kuddusi Hikmet .............................................................137Zikrin Hakikat'teki Tefsiri .............................................................................143Gavsiyye (Kutsal Baðýþ) ..............................................................................147Zikrullah - 1 ................................................................................................154

4

Tasavvuf ve Basamaklarý .............................................................................155Zikrullah - 2 ................................................................................................160Vâridat .......................................................................................................162Zikrullah - 3 ................................................................................................173Tefekkür .....................................................................................................175Zikrullah - 4 .................................................................................................179Ariflerden Menkýbeler ..................................................................................180Tefvizname .................................................................................................195Ayeti Þerif ve Hadisi Þeriflerin Meali ve Hikmetli Sözler ................................198Seçme Hadisler ...........................................................................................205Tarikatler ve Halveti'lik ................................................................................206Fakirlerin Dostu ..........................................................................................215Bir Fransýz Doktorunun Keþfi .......................................................................219Ýmamý Ali Hz.'nin Mýsýr Valisine Mektubu ......................................................221Mevlânâ'dan Ýki Rubai .................................................................................234Bize ve Bütün Ýnsanlýða Düþen .....................................................................235Peygamber Efendimizin Duasý ......................................................................238

Derleyip toplamasý bizden, okumasý sizden.Tevfik ve hidayet, Allah'tan, hürmet ile,gayet nazikâne okunmasý rica olunur.

5

ÖNSÖZ

Bismillahirrahmanirrahim.Lâ Ýlâhe Ýllallah, Muhammedün Resulullah.

ÖNEMLÝ NOT:Bu kitabýn çok dikkat edilerek okunmasý rica olunur.Hepsi ayet, hadis mealidir. Fakat çeþitli kaynaklardanderlenmiþtir.

Âdem olmasa, Âlem ne yapar?Âlem olmasa, Âdem ne yapar?Ýkisi, birbirini tamamlar.Âlem'in mi Âdem'e ihtiyacý var, Âdem'in mi Âlem'e ihtiyacý var?Bu sýrrý ilahiyi Hz. Fahri Kâinat Efendimiz, Kur'aný Azimüþþan'da ayeti þerif

ile, kudsi hadisi þerif ile beyan etmiþtir.Biz de bu ufak kitabýmýzda, bu hususlarý derleyip toplayarak beyan ettik. Tam

huzur ile okunup tatbik edilirse, Âdem'le Âlem arasýndaki sýrlara (kýsmen) vakýfolunabilir.

Ýlmel Yakiyn, Aynel Yakiyn çalýþýlýrsa, Hakkel Yakiyn'e ulaþýlabilir.Tevhid, ilâhi ve ulvi bir meyve bahçesidir. Okuyan için tatlý da, acý da olabilir.

Fakat daima, acýyý tatlýya çevirebilmek için, tatbikat, hazým gerekmektedir.Maddi ve manevi çeþitli ilimlerde çalýþarak, derleyip hazýrlamak suretiyle, bu

kitabý bu hale getirdik! Alan ve okuyan kardeþlerimiz, insanlýk ve Ýslâm Âlemi, herkesistifade edebilir.

Buradan sâdýr olan kusurlarýmýzý görürseniz, af dileriz. Anlaþýlmayan kelimeleribize bildirirseniz, memnun oluruz.

Hacý Ahmet Kayhan 14.5.1989

Yazýma yardýmcý olanlar: Cemal Çaðlayan, Salim Yurtseven, Kemal Ulusoy.Yayýma hazýrlayan: M. Beynam.

6

7

GÝRÝÞ

Âdem ile Âlem, nedir? Ýkisi, ikiz çocuk gibidir. Birbirisini tamamlayan ikisevgilidir. Diðer bir açýdan Âlem ve Âdem, bir aðaç ve onun çiçeði, meyvesi gibidir.

Âdem olmasa, Âlem ne yapar? Âlem olmasa, Âdem ne yapar? Ýkisi, birbirinitamamlar.

Allahu Teâlâ, Âdemoðlu'na, on sekiz bin âlemin sýrrýný, Kur'aný Azimüþþan'dabeyan etmiþtir. Âlemi sevmiþ ve ona da sevdirmiþtir.

Sen, Rahman ve Rahim ismi þerifiyle bakmadýkça, Allah'ý sevemezsin vebulamazsýn. Kur'an ilmine bak ve dal. Sýrrý insaniyi bulmaya çalýþ. Âlem'i sev, insanol. Âlem'i sevmeye, Allah'ý bulmaya çalýþ.

Kudsi hadisi þerifte, þöyle beyan edilmiþtir: "Biz insanýn sýrrýyýz, insan da bizimsýrrýmýzdýr." Eðer Allah ve Allah'ýn Resûlünü hakkýyla seversen, on sekiz bin âleminsýrrýný, Sýrrý Muhammedî'yi de çözmüþ olursun. Dikkat et, Âdem ile Âlem'in üzerineçalýþ ve bul.

Âdem mi Âlem'e misafir geldi, Âlem mi Âdem'e misafir geldi? Bunu tefekkürile, ilmi ilâhi ile, Kur'aný Azimüþþan'a dayanarak bulabilirsin. Âdem ile Âlem'in ikiside birdir, azimdir.

* * *Âdem ile Âlem, bir tek yapraðýn iki yüzü gibidirler; birbirlerinden ayrýlamazlar.

Fakat Âdem ile Âlem'in durumuna bakacak olursak, sevgiyi býrakmýþlar, sert düþmanlýkiçinde birbirlerini yiyiyorlar. Âdem Aleyhisselâm'dan sonuna kadar gördüðümüz þudurki, iki dost, düþman olmuþtur. Altýnýyla, gümüþüyle, madeniyle, suyu ve topraðý iledünyamýzý, Âdemoðlu, yeme, içme ve giymeyle bitirmeye çalýþýyor. Sevgilisi olmasýgereken Âlem'i altüst ediyor. Âlem ve toprak ise, Âdem'i yiyiyor. Ýkisi de düþmancabirbirlerini yiyorlar ve ikisi de doymuyorlar. Kimse bu tersliðin farkýnda deðil.

Âdem ile Âlem'in dostluðuna, düþmanlýðýna bakan, onlarda bir yapraðýn ikiyüzünü gören, arif olur.

Allah ve Allah'ýn Resûlü'nden, Kur'aný Azimüþþan'dan ayrýlmayýn.Ey insanoðlu, Âdem ve Âlem'in sýrrýna bak, arif ol. Ýnsanlýðýný kaybetme.Ey insanoðlu, sen bu âlemi yutamazsan, hak edemezsen, bilmiþ ol ki bu âlem,

zaten seni yutar...

8

HABER VER

1. Elâ ey mürþidi âlem haber ver ilmi Mevlâ'danElâ ey mânâyý Âdem haber ver remzi esmadan

2. Ne sýrdýr Âdem ve Havva, ne sýrdýr "Allemel esma"Ne sýrdýr Sidre ve Tûbâ, haber ver arþý âlâdan

3. Nedir dillerdeki ilmin, nedir hem remzi ZülkarneynNe yerdir "mecmail bahreyn", haber ver Hýzýr ve Musa'dan

4. Ne yerdir merkezi edna, nedir ya halkai vustaBilinmez zerrei kübra, haber ver sen bu suðradan

5. Kimindir feyz ve hem ihya, ne sýrdýr dem, demi ÝsaNedir Meryem'deki derya, haber ver dürri yektadan

6. Nedir Kur'an'ýn esrarý, nedir esrarýn envarý,Nedir Mehdi'nin etvarý, haber ver sýrrý esradan

7. Nedir Âdem, nedir Havva, Âlem nedir ve kimdir o,Haber verdi bunu "Ýkra", haber ver sýrrý Kur'an'dan

Niyazi Mýsrî'den.

1. Elâ: Þimdi. Mürþid: Ýrþad eden, yol gösteren. Remz: Sembol. Esma: Allah'ýn isimleri.

2. Allemel esma: Allah, Âdem Aleyhisselâm'a isimlerini öðretti. Sidretül Münteha:Cennet'teki Sýnýr Aðacý. Tûbâ: Cennetteki dev aðaç.

3. Dil: Gönül. Zülkarneyn, abý hayat (hayat suyu, ölümsüzlük) çeþmesini aradý, bula-madý. Hýzýr ve Ýlyas (Aleyhisselâm) buldular. Bu, Mecmail bahreyn (iki denizinbirleþtiði yer)'de idi. Daha sonra Hýzýr Aleyhisselâm, Musa Aleyhisselâm'la oradabuluþtu.

4. Merkezi edna: Aþaðý merkez. Tasavvufta üst merkez Nuru Muhammedî, altmerkez Ýnsaný Kâmil'dir. Ayrýca burada "Ýki yay kadar, hatta daha yakýn (kabekavseyn ev edna : Necm, 53:9) sýrrýna iþaret vardýr. Halkai vüsta: Allah ehlininhalkasý. Zerrei kübra: En büyüðün zerresi (bile). Sugra: Küçükler.

5. Feyz: Kudret, bereket. Ýhya: Can vermek. Dem: Ruh, nefes. Derya: Deniz. Dürriyekta: Eþsiz inci (burada Hz. Ýsa).

6. Esrar: Sýrlar. Envar: (Nurlar (ýþýklar). Mehdî: Son kutup. Etvar: Tavýrlar.Esra (Leyletil Esra): Miraç gecesi.

7. Ýkra: Oku. Kur'aný Azimüþþan'ýn ilk inen sözü.

9

ÂDEM'LE HAVVA VE ÂLEM

(Allah, bu Âlem'i Âdem'le, ulvi hikmetle ziynetlendirmek için, evvel ve ahirhikmeti, Sýrrý Muhammedî ile beyan kýldý.

Hz. Muhiddin Ýbn Arabî (Þeyhül Ekber), Kur'aný Azimüþþan'daki ayetiþerifleri kýsaca, hikmetli sözlerle insanlýk âlemine, onun kaldýrabileceði kadarbeyan etmiþtir. Aþaðýdaki yazý, onun bu beyanatýndan özetlenmiþtir. Allah ondanve cümlemizden razý olsun.)

Giriþ

– Bil, bul, arif ol.– Bugün Allah için ne yaptýn?

Ýnsanýn kutsi varlýðý, þu kâinat yapýsýna bir sebep teþkil eder. Elinizdeki bu yazý,bunu açýklamak için hazýrlanmýþtýr.

Gayemiz, Âdem'in âleme geliþini, gaye ve vazifesini ve öz varlýðýnýn ne olduðunu,yaradýlýþýn sýrrýnda tanýtmaya çalýþmaktýr.

Ýnsan her þeyden önce, yaþadýðý noktayý hisleri ile takip ederek, dünyaya geliþsebebini, gaye ve vazifesini bilmelidir. Bunu kiþiliðinde idrak etmesi, varlýðýnýn birgayesidir. Çünkü Cenabý Hak, "Ben bir gizli hazine idim, bilinmekliðimi istedim" diyor.Þu halde yaradýlýþýn sebebi, kesinlikle bu emrin bir eseridir. Bu itibarla, onun varlýðýndaþahsi deðerimizi idrak etmemiz, en yüce bir vazifedir.

Gene, "Ýnsan benim sýrrýmdýr, ben de onun sýrrýyým" diyor. Bununla, hem mutlakvarlýðýný insanlarýn kutsi yapýsýnda tanýtmak istiyor, hem de "insanýn sýrrýyým" demekle,zati aslýný insanýn vasfýnda müjdeliyor.

Ýþte biz bunun için, insan varlýðýnýn nereye dayandýðýný ve yaþamýndaki gerçekanlamý tanýtmak istiyoruz. Ýnsan, kutsallýðýndan yaþar. Bu yüzden de yaþamýnýn temelinibilmeyen, onu bulup ona dayanmayan, ömrünü tam anlamýyla tatminkâr olarakgeçiremez. Gerçek anlamýyla insanlýk gücünü, fazilet ve huzur yolunu bulamaz.

Ýþte bunun için, insanlýðýn mutluluðunu tanýtma zorunluluðunu duyuyoruz. BütünEhlullah, güçlü bir imanla bu emre uymuþ ve bunun idraki içinde hareket ederek,Allah katýnda layýk olduðu mevkiye ermiþtir.

10

Ýnsan gerçeklere dayanmadýkça, gidiþinde dikkat, ciddiyet ve mertlik anlayýþýgöstermedikçe ve vicdanýnda sorumluluk duygusu taþýmadýkça, kiþiliðinin bir deðeriolamaz. Güven, huzur ve mutluluk da bulamaz.

Allah, muînimiz olsun.

Kâinat ve Yaradýlýþ:Lâ Taayyün Ahadiyet

– Rabbime hamd, Resûlüne sonsuz salavat olsun.

Cenabý Hak, Varlýðýný zuhura çýkarmadan önce, gizli bir varlýktý. Bilinmeyen buvarlýða, Gaybý Mutlak (Mutlak Görünmezlik), Lâ Taayyün (Belirmemiþlik), Itlak(Serbestlik) Âlemi, Yalnýz Vücut, Ümmül Kitap (Kitap'ýn Anasý), Mutlak Beyan veyaLâhut (Uluhiyet) Âlemi de denir.

Sonra Allah, bilinmekliðini istemiþ ve varlýðýný, üç isimle belirlemiþ, taayyün vetecelli ettirmiþtir:

1. Ceberut (Ýlahi Kudret) Âlemi: Birinci Taayyün, Birinci Tecelli, Ýlk Cevher veHakikati Muhammediye olarak da bilinir.

2. Melekût (Melekler) Âlemi: Ýkinci Taayyün, Ýkinci Tecelli, Misal ve Hayal Âlemi,Emir ve Tafsil Âlemi, Sidrei Münteha (Sýnýr Aðacý) ve Berzah da denir.

3. Þehadet (Þahitlik) ve Mülk Âlemi: Üçüncü Taayyün, Nasut (Ýnsanlýk), His veUnsurlar Âlemi, Yýldýzlar, Felekler (Gökler), Mevalid (Doðumlar) ve CisimlerÂlemi diye bilindiði gibi, Arþý Âzam da bu makamdan sayýlýr.

Þimdi eðer, bu zuhurlar ne zaman olmuþtur diye sorulacak olursa, bunun açýklanmasýmümkün deðildir. Çünkü söze sýðmaz. Bu, bir an meselesidir. Bunda zaman ve mekân(uzay) sýnýrlamasý yoktur. Cenabý Hak neye kadir deðil ki? "Ol" dedi mi, tamamdýr.

"Altý günde yaratýldý" sözü, Kur'aný Azimüþþan'da beyan edilmiþtir.Aslýnda bu söz, güne deðil, hale aittir. Batýnî anlamda gün anlamýna gelen, Allah'ýn

insanlara lütfettiði görünmeyen þeylerden olan altý sýfatýdýr: Yani, semi, basar, idrak,irade, kelam ve tekvin (iþitme, görme, kavrama, irade, konuþma ve yaratma) gibihallerdir. Cenabý Hak'kýn zatýna ait olan bu sýfatlarýn, Âdem'in kutsal varlýðýndabelirmesi, "insan benim sýrrýmdýr" sözünün bir hükmüdür.

Þimdi burada, Gavsý Âzam Abdülkadir Geylani Hz.'nin, bu âlemlere atfen manevibir aþama olarak buyurduðu bir sözü arz edeceðiz:

11

Ýnsanlýk âlemiyle Melekût âlemi arasýndaki her hal ve sýnýr,Þeriat'ýn kendisidir. Melekût âlemiyle, Allah'a varmanýn üçüncübasamaðý olan Ceberrut âlemi arasýndaki her hal ve sýnýr,Tarikat'ýn kendisidir. Ceberut âlemi ile ilâhi Lâhut âlemi arasýndakalan her hal ve sýnýr, Hakikat'in kendisidir.Ýleride bu âlemlerin, madde ve mana açýsýndan açýklamasýna çalýþacaðýz.Varlýðýn baþlangýcý ve son sýnýrý, Aþk'týr.Onun için de bu saydýðýmýz âlemler, Aþk'ýn cazibesinde pervane olmuþlardýr. Cenabý

Hak varlýðýný, kudret eliyle zuhura getirmiþ ve üç isimle taayyün, tecelli ve tenezzületmiþtir. Buna hilkat (yaratýþ) sanatý, zuhur (belirme) cilvesi ve vahdet (birlik) oyunudenir.

Bunda zaman ve uzay (mekân) kaydý yoktur. Ancak an vardýr. Çünkü mutlakzaman içerisinde bâtýn zahir'e çýkýp fark edildikten sonra, âlemlerin nurlarý (ýþýklarý)ve ilâhi olaylar bilinmiþtir.

Ýkinci olarak, þekil ve renkler görülüp, ayrý ayrý unsurlarý oluþturacak þekildebirleþtiðinde, isimler meydana çýkmýþtýr. Ve böylece zahir âlem belli olup, mutlakvarlýk bilinmiþtir. Cenabý Hak'kýn bu âlemi yaratmaktan maksadý, bilinmekliðiniistemesidir. Ortaya çýkan þeylerin beliriþine sebepse, Âdem'i dilemektir. Varlýða ilâhisýfatlar, sýrrýna ise Âdem denir.

Bu noktada, konuyu biraz daha açmamýz gerekiyor.Yaratýþ sanatý, Cenabý Hak'kýn büyük kuvvetinden yüce kudretine hükmederek,

cemalini ve celalini eserlerinde, yani varlýk yüzünde göstermesi demektir.Zuhur cilvesi, âþýk olmasý sonucunda bâtýnýn zâhir'e çýkýp, âlemlerin nurlarýnýn ve

olaylarýn bilinmesi demektir.Vahdet oyunu ise, Cenabý Hak'kýn zatýndan sýfatýna tecelli etmesi ile kendi varlýðýný

kendinde zuhura getirip, birlik ve vahdetini, ahadiyet (teklik) sýrrýna meylettirmesidemektir.

Þimdi gelelim yukarýda sözü geçen, þekil ve renkler, isim ve unsurlar dediðimiz,mülk mertebeleri ve cisimler âlemine.

Bu Doðumlar Âlemi, dört ruhtan oluþmuþtur:a) Ýnsani ruh, b) Hayvani ruh, c) Nebati ruh, d) Madeni (Cemadi) ruh.Bu âlem, cereyan ve deveran üzerine kurulmuþtur. Deverandan cereyan,

cereyandan ise hayat meydana gelmektedir. Bu bir kanundur. Böylece, varlýklarýnher biri, bütün esma'nýn (isimlerin) mazharý olup, Külli Ýrade'nin hükmünü yerinegetirmekte ve nefsine, yani zannýna göre Rabbini bilmektedir. Bu durumlar dünyadailâhi bir düzen, deðiþmez bir kuraldýr.

12

Allah'ýn tezahürü, böyle gerektirmekte olup, bütün varlýklar onun kader çizgisiiçinde kulluk görevini yerine getirmekle yükümlüdür. Allah'ýn bunlardan maksadý,dostluk, intibak ve esenliktir.

Aslýnda varlýklar, bir bütündür. Fakat parçalarý ile karakter taþýrlar. Bütün eþyayani varlýklar, insanda bir araya gelir. Evrenin baþlangýcý ve birlik noktasý insandýr.Sonsuz varlýklarýn ayetleri, secdegâh ve kýblesi de her an için insandýr.

Tevhid ve Mana

Kelimei Tevhid, ilâhi bir dil ve "kün" (ol) emrinin ruhuna has bir hitaptýr.Cenabý Hak, "kün" emrinden önce kendisi kendinde idi. Bilinmeyen, gizli bir varlýktý.

Buna, Gaybý Mutlak ya da Yalnýz Vücut denir. Ne zaman ki Cenabý Hak, zâtýndansýfatýna coþarak "kün" dedi, ilâhi sýfatý tecelli ederek yüce varlýðý ve Rab'lýðý bilindi.Ýþte o zaman Cenabý Hak, "lâ ilâhe illallah" hitabý ile, varlýðýný ve birliðini ortayakoymuþ, "Muhammedün resûlullah" demekle de, anlam ve maksadý beyan etmiþtir.

Buna dayanarak tevhidin anlamý, þöyle yerini bulmuþtur:"Lâ ilâhe" demekle, sýfatýnýn beliriþinden önceki varlýðý beyan edilmiþ, "illallah"

demekle de, varlýðý tecelli ettikten sonraki durum ifade edilmiþ oluyor."Muhammedün resûlullah" ile de, varlýðýna delil olarak bilinmesi ve tasdik edilmesi

isteniyor, hükmünün icrasýnýn onunla olduðu anlatýlmýþ oluyor. Bu da onun rahmet veþefaat edici olduðunu müjdeleyerek, sanatýndaki hikmetini açýkça beyan etmiþ oluyor.

Burada bölümler halinde ayýrdýðýmýz hususlar, açýklama içindir. Aslýnda ayrý vegayrý deðildir.

Þimdi gelelim topluca anlama. Önce þunu belirtmeliyiz ki, kelimei tevhid, CenabýHak'kýn cemalinden celaline çekilen bir hat gibidir. Yani: varlýk da benim, yokluk dabenim, hüküm de benim, izzetim hakký için rahmet edici ve yol gösterici de benim,demek istiyor. Demek ki buradaki anlam ve maksat, ezeli ve ebedi olan yüce varlýðýnýve birliðini, emir ve hükmünü, kelimei tevhid ile kabul ve tasdik ettirmektir.

Þu halde, lâ'da, illa'da, emir ve öncelikte de tek varlýk ve yaratýcý O'dur.Yukarýdaki açýklamalardan anlaþýlacaðý üzere, kelimei tevhid, zâhiri (dýþ) ve bâtýni

(iç) olarak iki türlü anlam taþýmaktadýr.1. "Lâ ilâhe" kelimesi, inkâr deðil, tasdik mahiyetindedir. Çünkü kelimenin aslý,

asli zatý anlatmaktadýr. Yani Hak'kýn zuhur âleminden önceki varlýðýný ifade ile, GaybýMutlak dediðimiz, bizce bilinmeyen, gizli olan Rablýðýný anlatmýþ oluyor. Böyle oluncada seven, sevilen ve aslýnda tapýlmasý gereken, bu anlamdaki Allah oluyor.

13

2. "Ýllallah" kelimesine gelince: Bu kelime, izafi olan yaratýlmýþlar âlemine aittir.Bu cümleden olarak Cenabý Hak, ilâhi sýfatlarýný ve eþyadaki varlýðýný ispat eder. Buda aslýnýn yansýmasý olan Ceberut, Melekût, ve Mülk âlemlerine tekabül eder. Buâlemlerdeki beliriþleri fânidir, fakat bunlarýn aslý bakidir. Emirdir, rahmettir, ilimdir,nimettir, kýsacasý bilinmekliðine sebeptir. Her iki anlamda olduðu gibi, zâtýyla sýfatýyla,bütün anlam ve maksat ve kastedilen de Cenabý Hak'týr. Böylece bilinip tasdikedilmelidir.

Aslýnda insan, tevhidin anlam ve sýrrýndan ibarettir. Bunun için de tevhid, buanlamda yapýlmalýdýr.

Dinin Sýrrý SevgidirDin ilâhi bir kanundur.Dinin sýrrý, hukuktur. Hukukun sýrrý, vicdandýr. Vicdanýn da sýrrý sevgidir.

Hukuk Sýrrý

Dinde hukuk, her þeyden önce doðruluk demektir. Kiþi, kendisine ait olmayana elsürmez ve göz dikmez. Hukuk deyince bu, sadece insan hukuku demek deðildir.Hukuk, þu evren varlýðý içinde, zerreden güneþe kadar, canlý ve cansýz ne kadarvarlýk varsa, hepsine birden ayný hakký tanýmak demektir. Ve ayný þekilde uygulamak,insanlýðýn ve Ýslamiyetin gereðidir. Çünkü varlýklarýn tümü, Hak'kýn varlýðýdýr. Eðerbir insan ben Hak'ký seviyorum derse, mutlak surette varlýðýný da sevmelidir. Varlýðýsevmeyen, Hak'ký da sevmiþ olmaz. Bu bakýmdan iyi/kötü, güzel/çirkin, faydalý/zararlý,sevimli/sevimsiz tercihlerinin hukukta yeri yoktur. Bunlar söz konusu olurlarsa, Allah'ýngazabýný celbeder. Burada sevip sevmeme ayrý þey, hukuk ise ayrý þeydir.

Ýþte insanlarýn ilerleyememesi de, bu anlayýþsýzlýðýn eseridir. Hukuka riayet etmeyen,günahkârlarýn en büyüðüdür. Ve onun insanlýktan da nasibi yok demektir. Bundan hiçkimsenin þüphesi olmamalýdýr.

Cenabý Hak varlýðýný, dostluk, intibak ve esenlik düsturlarýna göre, müjde ileiþaretlemiþtir. Ýnsan, tecellisine göre hareket etmekte serbesttir. Kendisine hoþgelmeyen, kötü, çirkin, zararlý ve sevimsiz dediði herhangi bir varlýkla ilgilenmeyebilir.Fakat eðer tesadüfen bir ilgi doðacak olursa, gereken þekilde hukukunu tanýmasýzorunludur. Çünkü insan, yalnýz ve yalnýz hukuktan sorumludur.

Ýster müslüman, isterse hýristiyan olsun bunda ayrým olmaz. Çünkü kurtuluþ vemutluluk kapýsý, buradan açýlýr. Bütün varlýklar, Cenabý Hak'kýn esmasýnýn suretidir.Bu nedenle ilâhi kitaplar, "kendini düþündüðün gibi yek diðerini de düþüneceksin"diye, Allah'ýn emrini bildirmektedir. Çünkü canlý ve cansýz bütün varlýklar, O'nun ruhunutaþýmaktadýrlar.

14

Bunun için de hukukta hiç kimse, keyfine göre hareket edemez. Allah bunu menetmiþtir. Çünkü onun emri keyif deðil, ölçüdür. Hele insanýn kalbi, onun kutsal evidir.Ve Cenabý Hak orayý, kendisi için ayýrmýþtýr. El süren yanar da, zavallý farkýna varamaz.

Ýnsan aslýnda Hak'kýn temsilcisi ve varlýðýnýn halifesidir. Bu yüzden hukuk yönündenson derece yükümlü ve sorumludur. Bastýðý taþtan gökteki kuþa kadar, canlý ve cansýzne varsa her þeyden sorumludur. Onun için Ehlullah "mertliðin gereði, yek diðerinidüþünmektir" demiþlerdir. Bu uðurda hizmette kusur etmezler.

Cenabý Hak cümle varlýðý, insana mazhar kýlýp onun emrine vermiþtir. Eðer birnoksanlýk ve aksilik görecek olursa, bu da gene bizdendir. Bunu böyle bilmeli veelimizi her bir þeye, "bismillah" diyerek sürmeli, gene besmele ile de yerli yerinekoymalýyýz. Kullanýþ esnasýnda, onda ruh olduðunu unutmamalýyýz. Kendi uzvumuzdanbir parçayý nasýl düþünüyor ve hoþ tutuyorsak, onu da o þekilde kullanmalýyýz. Ýþte ozaman "ente razý, Hak razý", yani sen O'ndan, O da senden razý demektir. Allah için,þifa veren cevap budur.

Vicdan Sýrrý

Vicdan, hukukun amiridir; kalpte yanký yaparak, insaný harekete geçirir. Ýnsan,her hali hukuk yönünden gerektiði gibi, her iþi hukuk gözeterek yapar; mutlak olarakdoðruluðuna inanýr; kalben þüphesiz bir biçimde emin ve müsterih olursa, iþte bu,vicdandýr. Buna, hukukun aslý derler; bir adý da imandýr. Bu hal, insanýn kalbininderinliklerinden gelen bir emrin sesidir. Doðruluðundan þüphe edilmeyen, saf ve temizbir duygunun ürünüdür. Merhamet denizinin coþarak getirdiði bu hali, Allah cümlemizenasip etsin. (Amin.)

Eðer bir insanda iman yoksa, vicdan da yoktur. Vicdaný olmayanýn insanlýðý dayoktur. Eðer bir kimse hukuk tanýyor ve vicdanen gerçekten müsterih oluyorsa, okimseye müjdeler olsun, çünkü Allah onunladýr.

Sevgi Sýrrý

Sevgi, insanýn en ince ve hassas vicdan hislerinin meydana getirdiði, merhametve þefkat duygularýnýn bir eseridir. Vicdan hükmü kalpteki iyi ve kötü bütün varlýðýyakarak, silip atmýþ ve orasýný ayna gibi, tertemiz bir hale getirmiþ olduðundan, CenabýHak o kalbe, tecelli tahtýný kurmuþtur. Böylece bütün benliði Hak sevgisi kaplamýþ veo kimse artýk, sevgiden ibaret olmuþtur. Artýk o her þeyi, her þey de onu sever olmuþtur.

Bu nedenle o kimse, Cenabý Hak'kýn dostluk, intibak ve esenlik sýfatlarý ile sýfatlanýp,haslar (seçkinler) zümresine girmiþtir. Artýk o insanýn her iki dünyada da yeri cennet,makamý ise, sefa ve dostluktur.

15

Ýslamiyet, sekiz esasa dayalýdýr. Bunlara sekiz cennet kapýsý denir. Ayrýcadivanlarda, sekiz uçmak diye de anýlýr:

1. Merhamet ve þefkat, 2. Doðruluk, 3. Sadakat, 4. Cömertlik, 5. Sabretmek,6. Sýr tutmak, 7. Fakirliðini ve acizliðini bilmek, 8. Rabbine þükretmek.

Ýþte bunlar olmadan, her iki dünyada da huzur, mutluluk ve cennet olmaz.

Bu güzel huylarla huylanan ve benliðine mal eden bir insan, gereði gibi bir Müslümanve Resûlüne layýk bir insan demektir. Çünkü bu güzel huy ve ahlaklar, peygamberimizMuhammed Mustafa Sallallahu Aleyhi Vesellem'e ait güzel huy ve sýfatlardýr. Vekeza ondan da Ailesine, Evladýna ve Ashabýna tecelli ederek, Ýslamiyet'in temel unsuruhaline gelmiþtir. Kur'an, böyle beyan ve ilan etmektedir.

Bunun için de Ýslamiyet, kelimei þehadet'le camide cennet aramaktan ibaretdeðildir. Bunlardan biri eksik olursa insan, gerçek Müslüman sayýlmaz. Çünkü Allah'ýnvahyindeki sýrlarýn saðlamlýðý, bunlarla ayakta durur. Bunun için de hayatýn devamý,huzur ve mutluluðu, bu esaslara baðlýdýr. Ýnsan, yaþamýnda daima iyiye, güzele vedoðruya dayalý olmalýdýr. Ölümsüzlük ve ebedilik bu gerçeklerle mümkündür.

Ýþte bu yüzdendir ki, yukarýdaki esaslar, insanlýðýn ve Hak yolcularýnýn elinde daimabir ýþýk ve bir meþale olmuþtur. Ýnsan nasýl ki karanlýkta önünü göremez ve yol alamazsa,ayný þekilde Yaratan'ýna da varamaz. Cenabý Hak, "Iþýk olun, bana gelin, sýrrýma erin"diye bizlere hitap ediyor ve bizleri diliyor. Ýþte bu hitabýn anlamýný o yüce peygamber,Miraç yaparak bizlere anlatmak istemiþtir. Þu halde bu hakikat ýþýklarý olmadan bucehaletin karanlýðýnda, Rabbimize nasýl yol bulup onun rýzasýna layýk olacaðýz? Demekoluyor ki gerek þeriatta, gerek tarikatta ve gerekse hakikatte olsun, deðerli olan bugüzel huy ve sýfatlardýr.

Bir insan ister peygamber, isterse veli olsun, bu gerçeklere sahip olmadan Rabbinelayýk olamaz. Çünkü 100 Suhuf ve 4 Kitabýn sýrrý budur. Ýnsanlýða ve beþeri vicdanlarahayat kaynaðý olan, neþe, huzur ve mutluluk bahþeden, bu sekiz esastýr.

Dünyada ne kadar güzel huy ve ahlak varsa, hepsi bunlarýn içindedir. Bu nedenlebunlara, sekiz cennet kapýsý denmiþtir. Bunlara sahip olanlar, zaten bu âlemdeykencennet hayatý sürerler.

Yedi tamuya gelince: Bu cehennem kapýlarýný açan huylar da þunlardýr:

1. Gurur, 2. Hýrs, 3. Kýskançlýk, 4. Bölücülük, 5. Dedikodu, 6. Þehvet, 7. Öfke.

Ýþte bu dünyada ne kadar kötü huy ve ahlak varsa, onlar da bunlarýn içindedir.

Onun için her kim iyiyi, güzeli ve gerçeði kabul etmezse, kiþiliði ne olursa olsun vene kadar sureti Hak'tan görünürse görünsün, onun gönlünde bu huylar yatýyor demektir.

16

Ýsterse baþý secdeden kalkmasýn hiçbir önemi yoktur. Gerek insanlýk ve gerekseÝslamiyet, gerçeklere dayanmakla olur. Keyfine göre hareket edip benliðe kapýlarak,riya, gösteriþ ve desinler diye Ýslamiyet olmaz. O takdirde yedi tamunun gurur veisyan kapýlarýný, insan kendisine açmýþ olur.

Ýslamiyet yalan dolaný, hile ve haksýzlýða baþvurmayý kesinlikle yasaklamýþtýr. Buhuyda olanlar gerek Hak katýnda, gerekse toplum içinde insanlýk itibarýný yitirmiþolur. Ve kutsal varlýðý, sýfýra düþer. Ýþte o zaman, kendi ölümünü kendi eliyle hazýrlamýþolur. Ýþte bunun için, üç günlük ömre bedel olarak þahsi menfaat ve kaprislerimizekapýlýp da kendi kendimizi aldatmayalým. Hele Allah, hiç kanmaz. Ýslamiyet, þuurlu,bilerek ve doðru olarak hareket etmeyi emreder. Onun için de Ýslam ahlak ve adaletiyleahlaklanmayan, Hak'tan ve Ýslam'dan yana olmayan, Ýslâmiyet uðruna çalýþýpsavaþmayan yezittir, zalimdir ve sonu hüsrandýr. Allah, cümlemize hidayet eylesin.

Ýmanýn Sýrrý

Suret vasfýndan geçe, hazlarý tümden eriyeDayandýðý ameller gide, görüþlerini Hak'tan bileHer hali hiçlikte ola, safý saf bir can ileOla Hak ile ola

Ýslamiyette bu sözler, kiþinin çalýþmasýna göre anlam taþýdýðýndan, buradaaçýklanmasý gereksizdir. Bunlarýn anlaþýlmasý, ehline aittir. Ancak, þunlarý belirtmekisteriz.

Bir kimse gerek ibadetinde ve gerekse hayýr ve hasenatýnda cennet ümidi veyacehennem korkusu içinde hareket ediyorsa, Hak katýnda böyle bir amelin hiçbir deðeriolmaz. Ve çýkar karþýlýðý yapýlan hizmetten farklý da sayýlmaz. Çünkü Hak için yapýlaniþlerde karþýlýk gözetmek, son derece abes ve ayýptýr. Asalet ve gerçek odur ki,kuldan bile karþýlýk beklemek, hizmet yolunda insan olana büyük bir züldür; hattayalnýzca bir teþekkür bile. Bir insan evladýna bir iþ buyursa, o da karþýlýðýnda paraistese, böyle bir evladýn baba yanýnda deðeri ne olur? Ýþte, Allah indinde de o kulundeðeri öyledir. Allah, iþe deðil, gönüle ve niyete bakar. Niyet halis ise, tamamdýr.Ýnsanlar, kendi aralarýnda bile niyete bakýyor, ona göre bir kimseyi seviyor veyaistemedikleri halde bir hizmeti yapýyorlar. Ýþte Allah da böyledir. Yeter ki onu sevinve kendinizi sevdirin. Bu kâfidir.

Yok ille "ben amelimden hasýl olan sevap torbasý ile huzuruna çýkacaðým" derseniz,günahlarýnýzýn bir þamar gibi yüzünüze çarpýldýðýný görürsünüz. Allah'a yük ile gidilmez;ona gönül gerektir. Eðer akýllý ve gönül arkadaþý isen, günahýný düþün ve yaptýðýn herhayýr ve hizmeti, habibine hediye et. Sonra da huzuruna, cürmün ile çýk.

17

Tecelliyat

1. Tecelli: Cenabý Hak'kýn varlýðýnýn bir beliriþi, varlýðýnýn gerçeðini açýkça beyaniçin hükmünün bir icrasýdýr.

2. Ýlim: Hak zatýnda baki ve hürdür, yani yaratýlmýþ deðildir. Ýnsanlýk âlemi içindeeðitim, görgü ve yeteneðe göredir.

3. Kader: Ýlâhi kudrette her varlýk, bir ismin, yani esmanýn mazharýdýr; kendi çer-çevesi içinde geliþip oluþturduðu devir ve fiillerin mahiyetidir. Bu açýdan hayattaher þey, insanlarýn görüþ ve niyetlerine göre anlam taþýmaktadýr. Nefislerinbütün fikir ve eylemleri, bu kurala göre geliþmektedir.

Kaderin Anlamý

Bütün bunlar, Þeyhül Ekber Hz.'nin dediði gibi, ilmin mahiyetleridir. Yalnýzmahiyetler, önceden yaratýlmýþ deðildir; ilmin bilinen þeye tâbi olmasý ile mümkünolup, anlam açýsýndan ilâhi bilgi denizinde mevcut olan biçimlerdir. Henüz ilim dýþýnaçýkmýþ deðildirler.

Mahiyetlerin diðer bir adý da, âyâný sabite olarak anýlýr; Hak'kýn ilim zâtýnýnaynýdýrlar. Diðer bir açýdan ilim, zâta aynadýr: O mahiyetlere feyiz, gene onlarýn zâtýndamevcut olan yeteneðe göre gelir. Ýtikat ve diðer haller de bunun dýþýna çýkamaz.Ýstidadý ölçüsünde Hak'tan ne istemiþse, o verilmiþtir. Her þey, ezelde verilen þekildeaþikâr olur. Ýlâhi bilginin buna etkisi yoktur. Bilinen bir þey yaradýlýþýnda ne halde ise,ilâhi bilgi o kadarýyla ilgilidir ve o esma ve sýfatýn gereði olarak ortaya çýkar. "Bilgi,bilinene baðlýdýr" sözünden kasýt, budur.

Kader, her varlýðýn istidadý nispetinde, parça parça yapýlacak bir ayrýntýlandýrmaile, his ve gözlem dünyasýnda belirmesidir. Ne için ve kimde zuhur ediyorsa, onunyeteneði ölçüsünde olur. Ýstidad, yapýlmýþ ve yaratýlmýþ deðildir. Çünkü bir þeyinmahiyeti yapma olmadýðýna göre, onun zâtýnda var olan istidad ve yeteneðin de yapmaolmamasý gerekir. Ýlâhi ilmin suretlerine (biçimlerine) mahiyet denir. Bunda yapmave yaratma faslý, yoktur. Herkesin sabit durumu ne ise, neyi gerektirirse, onu yapmayamecburdur.

Kaderin sýrrý, böyle gerektirir. Hiç kimse haline muhalefet edemez. Her þeyinistidada baðlý olduðunu bilmeli ve ona göre hareket etmelidir. Olacak þeyler, zamanýgelince olur.

Sözlerimize, bir büyüðümüzün þiiriyle son veriyoruz:

18

Ey gönül içmek dilersen Camý Cem 1

Verme ömrünü hebaya ey Dîdem 2

Dem bu demdir, dem bu demdir, dem bu dem

Bu dem ile devreder devri felekBu dem ile zikreder insan, melekBu dem ile "Hu" çeker suda semek 3


Bu dem ile dol halisi dem olupNefhayý Hak'ký bulup bu dem ile dolup 4

Bu demi ademde bul Âdem olup 5


Bu dem ile devreder devri zamanBu dem ile zikreder hep ins ü can 6

Bu dem ile demlenip sen bul emân 7


1 Camý Cem: Vahdet þarabý.2 Dide: Göz.3 Semek: Balýk.4 Nefhayý Hak: Hak'kýn Âdem Aleyhisselâm'a üflediði nefes.5 Adem: Yokluk. Âdem: Ýnsan.6 Ýns ü can: Ýnsanlar ve cinler.7 Emân: Emniyet.

19

BÝSMÝLLAHÝ ÞERÝF'ÝN ESRARI

(Aþaðýda, Bismillâhi Þerif'in esrarý ve þerefli manasý anlatýlmaktadýr. Çokdikkat ile okunmasý rica olunur.)

Bismillâhirrahmanirrahim.

Ey inananlar!

Görülüyor ki dünyada birkaç gün dar ve geniþ yaþadýktan sonra hiç reyimizalýnmadan, yerlerimiz dünyaya yeni gelenlere terk ettirilerek, bu âlemden ahiretegötürürler.

Ýþte kudretin cilvesi, yaratýlýþýn hikmeti budur.

Gelen, gider. Doðan ölür.

Yalnýz, bu doðmak ile ölmek arasýnda hüner:

Allah'ý bilmek, en büyük Resûl'ü tasdik etmek, insanlýk hukukunu tanýmak, Hüda'nýnyaratýklarýna þefkatli olup, bu kubbede hoþ bir seda, yararlý bir eser býrakýp gitmektir.

Onun için arifler der ki:

"Ey maðrur! Hayata kurulma. Sakýn gafil dolaþma. Ayak bastýðýn topraklar, ya birgüzel sevgilinin yanaðý, yahut bir cihan kahramanýnýn göbeðidir. Binaenaleyh yalnýzeþini, aþýný, iþini bilmekle iþim oldu bitti zannetme. Ýnsanlýk makamýna kadem bas.Ruhunun yolunun manasýný Kadir Rab'be götürülebilecek iki kanat tedarikine bak.Ki o kanatlara, "iman" ve "amel" kanatlarý denir.

Ýmdi, þu nazmý kerimin huzurunda saygý ve alçakgönüllülükle biraz duralým:

"Biz, Âdem oðullarýný þerefli kýldýk." (*)

Evet, bu ayeti kerime mucibince mahlukat içerisinde insana nasýl "Keramet tacý"giydirildiðini, Cenabý Hak'kýn, bize nasýl ikram ettiðini anlayalým da, insanlýk ömrümüzüayak altýna almayalým, zulme divan durmayalým, ne imiþiz bilelim.

Gerçekten insan, kâinat aðacýnýn en toplayýcý, en nazik, en nazenin, en nazdar, enniyazdar bir meyvesidir.

(*) Ve lekad kerremna benî âdeme: Ýsra, 17:70

20

Ýnsan: Sübhani sevgi ile yaratýlan bu varlýklarýn içinde En Büyük Sanatçý'nýn ilâhisýrlarýndan haberli, Sübhani sýfatlarýna layýk olabilecek bir istidatta yaratýlmýþ, en kýymetlibir mahluk olup, külli toplayýcýlýða mazhardýr.

Belirenlerden hiçbir varlýk, bu rütbeye nail olmamýþtýr.

Ýnsan, bütün yaratýklarýn sonuncusu ve mevcudatýn zübdesi ve hülasasýdýr.

Olaylar ve tasavvurlardan münezzeh, her þe'nde Zâti Kayyumiyeti gözlenen, birþeyi her þey, her þeyi bir þey yapan, vücudu ile var olan, sýfatý ile çevrelenen, esmasýile bilinen, fiilleri ile beliren, eserleri ile gözlenen Cenabý Hak, bilinmesini sevdi, diledi,insanýn týyneti olan su ve çamurun savaþ alanýnda bir çadýr kurdu, topraktan bir aynayaptý. Ve sýfatlarýnýn aksini orada tecelli ettirdi.

Onu arz üzerinde ilâhi bir vekil yaptý.

Âlemdeki her hakikatin insanda olmasýný irade etti.

Sâni (yaratan) bu sanat eserleri üzerindeki etiketlerini insana bildirdi, ilâhi isimlerini(esmasýný) teslim etti.

Hülasa insan, bu âlem aynasýnýn cilâsý ve bu varlýk þekillerinin ruhu oldu.

Görme yeteneðinin zevki olan görüþ, gözbebeðinin þekli ile gerçekleþtiði gibi,yaratýklar âlemi için de görüþ zevki, Hazreti Ýnsan oldu.

Fakat insan, 'Kâmil' ve 'Gayrý Kâmil' olarak ikiye ayrýldý.

Her ikisi de, bütün esmayý toplayýcý olan Allah ismi þerifinin mazharý olduðu halde,Ýnsaný Kâmil tasfiye (arýnma) yolunu tuttu, kendisini Hak'ta boþalttý, aslýna, kaynaðýnadöndü. Sahte varlýklardan soyundu, o varlýðýn fâni olduðunu anladý, kendini Hak'kasattý, yücelmeye mazhar oldu, kâm aldý.

Ýþte bu sýnýfa Hak-perest (Hak'ka tapan) denildi.

Diðer sýnýf, vehmedilen varlýklara güvendi, kendisine taptý, nail olduðu nimetinfarkýna varamadý. Allah'ýn varlýðýna karþý "Ben varým" dedi, Hod-perest (kendinetapan) oldu, hüsranda kaldý.

Ýnsaný Kâmil, nuru (aydýnlýðý) ile, nur (ýþýk) hazinesine dahil oldu, yaratýlýþý ateþolan Þeytan'ý tasarruf etti.

Kâmil olmayan insan da nârý ile, nâr âlemine dahil oldu. Çünkü ateþten yaratýlanÞeytan'ý, o tasarruf edeceði yerde, Þeytan onu tasarruf etti.

Þimdi: Ey insanoðlu!

Ýþte, dünya mezraa, ahiret de harman!

21

Cennet, Cehennem de birer mahzendir... (*)

Ýmdi, her þeyin hakikatini öðrenmek, huzur ile yaþamak, dünya ve ahirette saadetekavuþmak, hülasa iyi netice almak istersen: Hâzýr (uyanýk) ol! Tahir (temiz) ol! Kur'anýMübin'in baðrýna kulaðýný koy, oradan alacaðýn cevapla her müþkülünü hallet.

Her iþe Allah'ýn ismi ile baþla! Allah de! O'nun namý ile al, O'nun namý ile ver,O'nun namý ile yap! Zira Kudret kapýsý, ilâhi esma ile açýlýr.

Yalnýz o isimlerin içinde, Kahhar ismi de vardýr. Geliþinden, gidiþinden gaye nediranlamadan serkeþlik edeni, kibirleneni tepeler.

Kulun kibirlenmesi, aslýndan çýkmasýdýr.Aslýndan dýþarý çýkan da kendini yorar, sonunda yýkýlýr.Kibirleneceðine, Hak'ka karþý küçül ki halka karþý büyüyesin. Ne kadar küçülürsen,

aslýna o kadar çabuk rücu edersin.Besmele'deki tatlýlýðý görmeye çalýþ.Evet, O üç ismin: Yani Allah, Rahman, Rahim

isimlerindeki hoþluðu tat da, Allah'ýn rahmetinin, azabýný kapladýðýný anla.O'nun ismiyle baþlanan iþin sonu ile, onsuz baþlanan iþin sonunu tetkik et, O'nsuz

baþlanan iþin sonsuz olduðunu, mahrumiyetle neticelendiðini gör ve canlý misal istersentarihe bak, Firavun'un iþiyle Hz. Musa'nýn iþini mukayese et...

Evet, Firavun, bu varlýk âleminde, bu dünya sahnesinde Allah'ýn ismini býraktý,kendi ismiyle birçok iþler yaptý, birçok masum yavruyu boðdurttu, fakat neticede,zulmünün karanlýðýnda, kesafetinde boðuldu, "Aman!" dedi. Amma iþ iþten geçti,söndü gitti.

Ona mukabil Hz. Musa da bu âleme geldi, fakat o, Allah'ýn ismi ile iþe baþladý,hidayet yolunu açtý. Vazifesi bitti, O da ebedi âleme göç etti. Fakat o âlemden hâlâses geliyor, milyonlarla insan peþinden gidiyor, saygýyla ismini arýyor.

Nemrut da bu âlemde saltanatlar kurdu, o saltanatýna güvenerek, Allah isminianmadan birçok iþler yaptý, insanlar boðdu, nihayet söndü gitti.

(*) Cennet, Cehennem nedir deme! Ýnkâra saplanma! Hayýr, þer mevhumunu gözünün önüne getir! Se-nin ruhunu kalýbýnda muhafaza eden Zâtý Hakîm'in, sen ölünce kudret elinde nasýl muhafaza edeceðin-den þüphe etme.Yirminci asýrda Allah'ý inkâr kapýsý kapandý, uyuma!Bu kâinatýn oluþunu; bir irade sahibinden baþka yerde arayanlar çok zavallýdýr.Fen bize ezeli hiçbir cisim gösteremiyor, bu birtakým olaylardýr diyor, orada týkanýyor.Protoplazmanýn dönüþümlerini kim anladý? Taþýn yere düþmesini kim anladý? Düþüren çekimdekititreþimleri kim bilebildi? Her mevcudun ilk çifti hakkýnda kim açýk bir þey söyleyebildi?

22

Onun karþýsýnda Hz. Ýbrahim Halilullah da bu varlýkta bulundu, fakat o, Allah'ýnismi ile neler yaptý. Neticede o da cemal âlemini þereflendirdi, fakat binlerce senedenberi milyarlarla insanýn dilinde, övgü makamýnda ismi anýlýyor, milyonlarca müslümantarafýndan günün beþ vaktinde huzuru Ýlâhi'de Habibullah ile beraber, o Halilullah'ýnismi de zikrolunuyor.

Yine, Ebu Cehil de geldi, kendi sahte varlýðýna güvendi, bir vakit etrafýnda aveneside vardý, hakikate isyan etti, birçok iþler yaptý.

Onun karþýsýnda insanlýðýn ebedi iftiharý olan Hz. Muhammed Sallallahu AleyhiVesellem de tenezzülen bu âleme teþrif etti, Hira Daðý'ndan yükselen Kelimei Tevhid'itek baþýna yükselttiði vakit bütün medeniyetler, toplumlar hasým olduðu gibi, en yakýnhýsýmlarý da O'na hasým olmuþtu, fakat iþe Allah namýyla baþlamýþtý.

O, Muhammedî saltanatý kâinata ilan edilecek, insanlýk karanlýktan aydýnlýðaçýkacak, zayýf kuvvetliden serbestçe hakkýný alacak, medeniyete örnek olarakgösterilecekti.

Hendek Harbi'nde parçalanmayan sert kaya, Muhammedî eldeki kazma ile Allah'ýnismi anýlarak parçalanacak, parçalanýrken çýkan kývýlcýmlardan ümmetine açýlacakolan fetih kapýlarý görülecek, bu haber herkesi þaþýrtacaktý.

Nitekim öyle oldu, Allah'sýzlarýn az zamanda bükülmeyen kafalarý büküldü, yüzlerikýzardý, dilleri tutuldu.

Ýnsan piþirici bir iklimden doðan Muhammedî hakikat güneþi, her tarafa feyzinivermeye baþladý, putperestliði yýktý, az bir zamanda Hindistan'a girdi, Brahma veBuda dinine galip geldi. Doðuda Hýristiyanlýk hakimiyetini kaldýrdý, Ýran'da Zerdüþtlükyýkýldý, Avrupa'nýn Ýspanya'sýna sahip olundu, Doðu Roma Ýmparatorluðu zaptedildi,böylelikle de bugünkü dünya olaylarýnda Kur'an mucizesi görüldü ve ebediyyen degörülecek... Hep O'nun dediði çýktý, Hz. Muhammed'in verdiði haberler tahakkuketti. Ve nihayet Kur'an'ý tasdik edenlerin de, etmeyenlerin de Kur'an hükmü altýndahüküm giydiði apaçýk ortaya çýktý. Milyonlarca insan Hz. Muhammed'e ve O'nunmucizesi olan Kur'an'a âþýk olarak yaþadý ve yaþýyor.

Ýslâm'ýn elindeki haþmetli kýlýç, üç-dört asýrdan beri elinden düþtüðü, misyonerteþkilatý gibi bir teþkilatý, Protestan teþkilatý gibi bir para sandýðý bulunmadýðý halde,Hz. Muhammed'in peþinden giden âþýklar çoðaldý.

Japonya'da, Ýngiltere'de binlerce müslüman bugün, Lâ Ýlâhe Ýllâllah,Muhammedün Resûlullah diyor. Batýda birçok Frenk âlimlerinin Hz. Muhammed'inhukukunu koruma hususunda yazýlarý çýkýyor. Doðuda ve batýda radyoda hiç kimseninkitabý okunmadýðý halde, Kur'an sesi kâinata ilan ediliyor ve milyonlarca insan obüyük Peygamber'in yüzünü görmeden, kutlu aðzýndan çýkan cümlelerin sesini

23

iþitmeden, onu baþ tacý, gönül sevinci yaparak onun muhabbetinin karargâhýný kalplerinekurmuþ, canýndan fazla seviyor, o zevk ile yaþýyor.

Ýþte Allah namýyla baþlanan iþin nasýl netice verdiðine bu, en büyük bürhan deðilmidir?

Bugün sahih bir senetle hiç þüphesiz olarak bilinse ki, bir ufacýk bez, bir küçükmendil parçasý Hz. Muhammed'e aittir, kendileri kullanmýþtýr, bunu milyonlarca lirayasatýn alacak âþýk mevcuttur...

Allah'sýz iþe baþlayanlarda, tarih kimi gösterebilir ki böyle bir cezbe olsun?Demek oluyor ki Besmele, her hayrýn baþýdýr. O mübarek kelime Ýslam'ýn en

büyük niþaný olduðu gibi, bütün varlýklar da hal lisanýyla onun devamlý tekrar-layýcýsýdýrlar.

Besmele'deki Rahman isminin tatlýlýðýný tadan kimsenin himmeti karþýsýnda, Ferþ'insýrtýndan Arþ'ýn zirvesine kadar olan mesafe bir sivrisineðin kanadý kadar gelmez.

Bu ismin güneþinin feyzini verip parlattýðý kulübeye, saraylara sahip olan sultanlarda hayran olurlar.

Bu ismin kölelik halkasýný kulaðýna takan, bütün dünya ve ahireti unutur.Bu ismin çeþmesinden bir damla içenler, dünya zenginliðine kýl kadar kýymet

vermezler.Onlarýn kalbine ikbal burcundan saadet güneþi doðmuþtur. O kalp artýk Kâbe

haremi olmuþtur.Besmele öyle bir isimdir ki, Cenabý Ýsa o isimle ölü kalpleri diriltti, hastalarý iyi etti.Yine Besmele öyle bir isimdir ki, Hz. Ýbrahim o isimle Nemrud'un nârýný (ateþini)

nura (ýþýða) çevirdi.Evet, Besmele öyle bir isimdir ki, O isimle Hz. Muhammed'in mucize parmaðý

ayda göründü.Bir asker, devlet namýna hareket eder, hiç kimseden korkmaksýzýn, o namla her iþi

görür. Ýcap ederse bir þehir halkýný zorla bir yere sevk edebilir. Belki o halkýn içindeilim, fen, kudret ve zekâ bakýmýndan, ondan çok yüksek olaný bulunabilir, fakat hiçkimse ne yapýyorsun diyemez. Çünkü herkes bilir ki o asker kendi namýyla, kendikuvvetiyle hareket etmiyor, kendini devlete mal etmiþ, o hesaba çalýþýyor, o kuvvetedayanýyor.

Ey dinleyenler!Ýmdi dikkat edin!Ya Ýnsan?

24

(*) Ya naru kûnî berden ve selâmen: Enbiya, 21:65.

Ölmez, sönmez, yenilmez bir Rabbani hükümetin, evet, "Allahu Lâ Ýlâhe Ýllallah"Sübhani hükümetinin askeri olup da, o nama çalýþýp, o isimle hareket ederse acabaneler yapmaz?

Bunun için de külfet yok, ücret yok, minnet yok, zahmet yok.O halde, Allah de!Þunu iyi bil ki: Kâinatýn bütün zerreleri O'nu arýyor ve O'nun ismiyle her þey

hareket ediyor. Zerreler, tohumlar o ismin sayesinde kocaman aðacý baþýnda taþýyor.Her bostan, Kudret'in mutfaðý olmuþ, o isim ile bize hazýrlýðýný yapýyor.Allah'ýn ismini anmasa, dallar havada yayýlýp meyvesini verebilir mi?Sigara kâðýdýndan daha ince, ipekten daha nazik bir filiz; Allah'ýn ismini anmasa,

kazmalarýn parçalayamadýðý taþlarý, sert topraðý parçalayýp meydana çýkabilir mi?Ayný zamanda o nahif, yeþil yaprak çýkarken maddecilerin aðzýna tokat vuruyor,

gözlerine Kudret'in parmaðýný sokar gibi bir tavýr alýyor ve lisaný hâl ile þöyle söylüyor:"Ýþte güvendiðin kuvvet ve hararetin bile, emir altýnda hareket ettiðini gör, Hz.Ýbrahim'in ateþ saçan hararete:

'Ey ateþ, soðuk ol, selamet ol' (*) ayetini okuduðu gibi, bizim de halimizle o ayetiokuduðumuzu bil."

Yine Besmele, mübarek hayvanlarda bize gýda olan süt çeþmesini yapýyor, Rahmannamýna, bizlere ikram olunuyor.

Madem ki her þey hâl lisaný ile Bismillah diyor, Allah namýna nimetlerini getiripbizlere veriyorlar, o halde biz de Allah'ýn ismini analým, O'nun namýna verelim, O'nunnamýna alalým.

Bütün nimetlerin Ahad ve Samed olan Hak'kýn mucizesi, kudreti, hediyesi verahmeti olduðunu düþünelim.

Bir büyüðün, uþaðý ile gönderdiði hediye hoþumuza gidince, asýl göndereni göremeyipona sadece þükrünü bile býrakarak, yalnýz uþaðýn ayaðýný öpmek suretiyle gaflettekalmayalým. Yalnýz zahirdeki nimetleri methedip, onlara muhabbet edip, onun sahibiniunutmayalým.

Ýþte, bütün nimetlerin sahibi, bizden üç þey ister. Dikkat edelim.1. Kendini anmak: Bu, Bismillah ile olur.2. Þükretmek: Bu, hamd ile olur.3. Fikir: Bu da, kudret mucizesi olan Rahman hediyesini düþünmekle olur.Hayatta Allah'sýz yaþamayalým, iman tedarik edelim.

25

Hak'ka kendi isteðiyle iman etmeyenler, zorla muhakkak ederler.Akýllý olanlar, gaflet perdesi açýlmadan, kudret elden gitmeden Allah diyenlerdir.Zira zanneder misiniz ki inanmayanlar Hak'ký tesbih etmezler?Þu fermana dikkat edin:"Hiçbir þey yoktur ki O'na hamd ile tesbih etmesin." (*)

Cenabý Hak öyle Kadiri Mutlak'týr ki, insanýn sayýlý nefesine kendi ismini vâzetmiþtir. Kendisini tasdik ettirmeden kimseyi býrakmaz. Madem ki nefes alýyorsun,veriyorsun, Hak'ký tesbih ediyorsun. Gizli terennüm, Hak ismidir. Yani her nefes Hûile girer, Hû ile çýkar. Yahut da ahmak inatçýlýk eder, nefes alýp vermezse, çatlar.

Hem iman, insana huzur verir, her þeyin hakikatini, zevkini tattýrýr. Ýnkâr ise kederegötürür. Münkirin gözünde bu dünya, bir matemhanedir.

Mümin bu kâinatta terhis þenliðini bekler, münkir ise gülmeyi aðlamak, terhisirütbe soymak zanneder.

Onun nazarýnda insan, ecel pençesi ile parçalanan mahluktur. Geri kalan varlýklarise, ruhsuz cenazeler hükmündedir.

Özetle, o daima yeis içindedir. Her gün insanlýk takviminin yapraðýný koparýrken:"Yokluða gidiyorum, hiç oluyorum" diye titrer.

Mümin ise o yapraðý koparýrken: "Terhisim yaklaþtý, aslýma kavuþuyorum, ebediyetegidiyorum" diye heyecan duyar.

Mümin, Allah'ý tanýr, Allah der, O'nu bütün kulluðu ile tasdik eder."Allah'sýz hiçbir zerre yok" der, hukukuna riayet eder, halký Allah'ýn ailesi bilir.

Onun nazarýnda þu dünya, Rahman'ýn bir zikirhanesi, insan için bir eðitim yeri, insanlarve cinlere kurulmuþ bir imtihan meydaný, bütün ölümler de terhis ve paydostur.

Hayat görevlerini iyi bir þekilde bitirenler; bu ölümlü dünyadan mutlu, daðdaðasýzbir þekilde diðer bir âleme giderler. Tâ ki yeni görevlilere yer açýlýp, gelip çalýþsýnlardiye.

Bütün doðumlar : "O Allah'týr, ondan baþka tapacak yoktur. O Diri'dir. Ayak-ta'dýr" (**) Rabbanî hükümetinin, askerini silah altýna almasýdýr, vazife baþýna gelmektir.

Ýmdi, iki adam tasavvur ediniz: Bunlardan biri þu kâinata bakýyor, bu büyük kitabýmütalaa ettiðinde, abes hiçbir þey yaratýlmadýðýný, tesadüfen bu iþlerin olmayacaðýnýve þu kâinatýn bir matbaa olup, bastýran olmadýðýný, bir nakýþ olup nakþeden olmadýðýný,

(*) Ve in min þeyin illa yüsebbihu bihamdi: Ýsra, 17:44.(**) Allahu lâ ilâhe illa Huvel Hayyül Kayyum: Bakara, 2:255.

26

yapýlan olup yapan olmadýðýný, çekilen olup çeken olmadýðýný, binaenaleyh kendisindenve bütün varlýklardan gani ve kendi daima ona muhtaç, kendi üstünde bir kudretinbulunduðunu ve O'nun hikmetsiz yaratmadýðý bu kâinatta, kendisinin unutulmuþ veboþlanmýþ býrakýlmayacaðýný, aðzýna aldýðý lokmanýn tatlýlýðýnýn, acýlýðýnýn farkýna varanher adamýn, sözünden, fiilinden ve halinden bir gün bir divanda mevcudatýn sahibinehesap vereceðini, bu nedenle hayýrlarýna karþý mükâfat, kötülüklerine karþý cezagöreceðini anlýyor.

Anlamayana da: "Çok yorulma, bütün dersleri býrak! Þu çiftin tenasül uzuvlarýnasýl bir tesadüf ile olabilir? Ýyi düþün, bunun sonunda elbette var, var de," der.

Diðer bir kimse de, yokluða meyletmiþ: "Zaman yaþatýr, zaman öldürür, bu kâinatkör bir tesadüfün sonucudur, ne Halik var, ne yaradan, insan evrimleþmiþ bir hayvandýr.Hayýr, þer, cennet, cehennem: Bunlar kuru laflardan, duygusal deðerlendirmelerdenibarettir, bu âlemde nefsani hazlarýný, hayvani ihtiraslarýný yerine getirebildin mi, iþtecennet. Hayvani hazlardan mahrum oldun mu, iþte cehennem!" diyor.

Þimdi acaba bu iki adamdan hangisi, insanlýk âlemine daha fazla hizmet eder?

Hangisi toplum için daha faydalý olabilir?

Acaba dinin, ananenin, kültürün örtüsü olan vatanýn korunmasý hususunda, hangisidaha iyi netice verebilir? Bunlar için hangisi hayatýný tehlikeye atar?

Elbette iman sahibi olan, deðil mi?

Ýnananýn kalbi, aslýma kavuþacaðým aþkýyla donanmýþ; "Þehit olur isem CenabýHak kendisini bana diyet verecek, sað kalýrsam, bu can vergisine hazýrlandýðýmdandolayý bütün günahlarým affolunacak", diyor.

Ýnanmayan da: "Gençliðime doyamadým, hazlarýmý tam manasýyla alamadým" diyedövünüyor.

Hülasa inananýn nazarýnda bütün mevcudat; o keremli Seyyid'in, rahmet sahibininbirer munis hizmetkârý, birer dost memuru, birer þirin kitabý olduðu halde, inkârcýnýngözünde bunlar bir hiçten ibarettir. Zira bütün yüce ve leziz hakikatler, imandan doðar.

Ýman tohumu hangi adamýn vücut ikliminde varsa, oradan saadet yemiþi çýkar,ihlas doðar, o vakit o kimse en yüksek kuvvete nail olur.

Yine ihlas en aðýr yükü kaldýrýr, karþýsýna çýkan her þeytaný tepeler, riyayý zehirler,taat çeþmesini berrak bir þekilde akýtýr.

Ýþte ihlas, imanýn yemiþi olduðu gibi, ilim de imanýn yemiþidir.

Onun için iman, cehaletin düþmanýdýr.

27

Sonra Ýslam dini, tevhid dinidir. Binaenaleyh Ýslam dini, ilim ve marifetin iliðidir,hayýrlar ve iyiliklerden ibarettir, tevhid dinidir, cehlin düþmanýdýr, cehalet de Allah'ýnhiç sevmediði bir sýfattýr.

Ýslam dini, þu dünyayý bir ceset, insaný da o cesedin ruhu olarak gösterir.Eðer Hak dini olmazsa, dünya bir zindan olur. Onun için insanlýðýn ruhunu karanlýktan

kurtaran kelimei tevhidi anlayalým, böylece de Allah demenin zevkini alalým.Kalbimiz O'nun sevgisiyle çarpmaya baþlasýn.Yine iman, insana güzel ahlak verir, güzel ahlak insana güzel fikir verir, güzel fikir

de insana her þeyin güzel tarafýný gösterir. Ýlâhi Saltanat'ýn en ince bahislerini anlatýr.Kadiri Mutlak'ýn þu kâinat üzerindeki tecellilerini tefekkür ettirir.

Yaratýlýþýn hikmet sýrrýna açýlan kapýnýn anahtarýnýn Lâ ilâhe Ýllallah yüceltmesözünün manasýndaki feyzde olduðunu ilham ettirir.

Evet, söz odur ki:Cisme hava, ruha "Hû" lazýmdýr.Þu saltanata, milyarlarca sarayýnýn milyarlarca odasýnýn içinden bir odasýna, güneþi

ufak bir lamba yapan Allah'ýn þu azametine bak!Baharýn derleniþine dikkat et; ezeli nakýþçýnýn, gözümüzün önüne kýþýn beyaz

sahifesini, baharda ve yazýn da yeþil sahifesini açtýðýný ibretle gör de, Allah de!Ýnsan için en büyük hakikat, nefes almaktýr. Nefes aldýðýn zaman bir haz içinde

bulunduðunun farkýnda ol!Büyük kudreti gör!Yine, Allah de!Ýslam dininin; akýllarý terk ve tabiatlarýn nurunu söndürmek için deðil, ancak

kendilerinde olan nuru idrak, destek ve hidayet için geldiðini bil!Yine Ýslâm dininin, kalpleri rahatlattýðýný, görüþleri nurlandýrdýðýný gör.Bizi, sayýya gelmeyen nimetleri ile besleyip büyüten þu gökler ve yerin Allah'ý

bizden ne istiyor? Muradý nedir?Biraz merak et!Meraklar, hayretler içinde en açýk, en saðlam ve en lüzumlu olarak, bize hakikat

dersi veren Zatý Ecelli Âlâ'ya koþmak lazým gelirken, kulaðýný týkama, gözünüperdeleme.

Allah'ýn þu hitabýný iyi dinle, bak ne diyor:"Ey acz içinde maðrur, zaaf ve fark içinde serkeþ ve inatçý olan insan!

28

Ey henüz aðaran tüyün ak olmasýný geri çeviremeyen âciz!Ýstediði þekilde bir kadýnla evlenip de, istediði þekilde bir çocuk yapamayan zavallý!Ey gelmede, gitmede tercih hakký olmayan Âdemoðlu!Ýsmin yoktu, resmin yoktu, henüz ad almamýþtýn, hiç kimse tarafýndan da

tanýnmamýþtýn, yalnýz benim ilmimde idin, sana kýymet verdim, yaratýklar içerisindeen þerefli sýnýfa soktum, herhangi süfli bir mahluk olarak yaratmadým, Ahseni Takvim(en güzel biçim) (*) sýrrýna mazhar kýldým, insan yaptým, kendime muhatap tuttum,mükerrem kýldým. Bütün bunlarýn neticesinde benden ne fenalýk gördün de banakarþý kafaný kaldýrýyorsun?

Güneþler, yýldýzlar, küreler emrime itaat ediyorlar da, sen neyine güvenip de banahasým oluyorsun?

Emirlerime itaat etmezseniz, haydi elinizden geliyorsa benim hududumdan vemülkümden dýþarýya çýkýnýz."

Ýmdi, ey hakikat arayan insan!Bu emirler karþýsýnda iyi düþün, zamaný fýrsat bil...Dünyada ve ahirette hem güçlü, hem rahat yaþamak istersen, kendini Allah'a sat.Allah ile ol!Hakký inkârýnda ne maddeten, ne manen bir fayda, tasdikinde de bir zarar

olmadýðýna göre, tasdik et.Hem, ilim insaný tasdike götürür, cehalet de inkâra.Þu iki þeyi düþün:1- Büyük kitabý: Yani Kur'aný Mübin'i ki, Kâinat Kitabý'nýn özüdür.2- Kitabý Nâtýk'ý (Konuþan kitap): Yani Hz. Muhammed'i.Evet o kitabýn derinliklerine dal, yalnýz ölüne okuyup, sözlerini kýraat edip geçme,

mezarlýk kitabý da sanma, hükümlerine uy!Yalnýz hafýzýn sesini dinlemekle vakit geçirme...Çünkü o kitap, ruhu manalara teþvik ile, insana insanlýðý öðretir.En yüksek ahlaký talim eder, örnek olarak da Hz. Muhammed'i insanlýða takdim

eder.Ýnsanlýðýn yaratýlýþta beraber, gerçekte kardeþ olduðunu ilan eder.Ruha hitap eder.Ýlimlere konu, sanatlara model verir.

(*) Tin, 95:4.

29

Dayanak noktasýný kuvvet olarak deðil, Hak olarak gösterir.O kitapta hedef, menfaat deðil, fazilettir.Hayat, çatýþma deðil, yardýmlaþmadýr.O kitabýn terazisinin ibresi þudur:"Ýnsanýn yanýnda olan, ancak kendi çalýþmasýdýr." (*)

O kitap, "Daima düþmanýndan güçlü bulun" der...Ýlk emri: "Oku"dur.O kitap, toplum içinde hiç kimsenin yüzünün kýzarmasýný istemez.Hak'kýn Rahmet sýfatýnýn, kulun günahlarý ile yarýþ edip, rahmetin geçtiðini ilan

eder.Menfaatin celp edilmesini deðil, zararlarýn defedilmesini emreder."Fakir olurum diye korkma, zenginlikten de kaçma" der.O kitap, "Zulme rýza zulümdür, zalimlere ufak bir meyille meyledeni ateþ kuþata-

caktýr" diye ihtar eder.O kitap, rezilce yaltaklanma istemez, mertçe giriþimler ister.O kitap, "Hayâ'nýn hayatý, nefs muhasebesi ile ayakta durur" buyurur.O kitap, "Olaný gör" der, düþünmeyi emreder.Evet, bilmek baþkadýr. Düþünmek baþkadýr.Düþünülse, dünyada hiç fenalýk kalýr mý?Zira düþünülmüþ olsa, hýrs, tamah, kibir, nefret, düþmanlýk hastalýklarý tedavi olur.O kitap, "Aman" diyene elini uzatýr.O kitap, en yüksek rütbeyi, Hüda'ya en fazla saygýlý, Allah'ýn yarattýðýna da en

fazla merhametli olana verir.O kitapta en yüksek mertebenin, "muhabbet" mertebesi olduðu ilan olunur.O kitap, bir gün bütün dostlarýn, en yakýnlarýn, seni bir yere kadar götürüp, amel

sandýðý denilen bir çukura býrakýp arka çevirdikleri vakit, Allah'ýn sana yüz çevireceðini,ancak O'nun ikbal edeceðini ilan eder...

Hýzlý yaðan yaðmur insana nasýl uyku verirse, hýzla geçen bu ömür de insana öylegaflet uykusu verir...

Fakat sen gafil olma, biraz harekete gel, gözünü aç.

(*) Ve en leyse lilinsani illa ma sea. Necm, 53:39.

30

Nasýl, anne karnýndaki yavru harekete geldikten sonra Kudret, hislerini onabahþederse, sen de bu zindanýnda biraz harekete gel de, lâzým olan hislerini al!

Yine o kitapta: Burada, kafa gözü açýk olup da kalp gözü kör olanýn, ahirette dekör olacaðý emri vardýr. Gafil olma, Hak ile yaþa!

Hayatýn gýdasý güzel ahlaktýr. Ahlak, kudsiyetten doðar, kudsiyet Allah'a iman ileolur. Allah'a iman da, din ile olur.

Din, vicdanýn terbiyecisidir.Din, ahlakýn öz annesidir.Ruhun hapsolduðu ten kafesini ilim ve irfanla geniþlet!Ampul simsiyah olursa, ýþýk parlamaz!Gaflete dalanlar için de, karanlýk ile aydýnlýk birdir, böyle olma!Gece ile gündüzün kapanmasý, açýlmasý senin ömür kumaþýný doðruyor. Aklýný

baþýna al!Kafasýný yemek tasý yapan kimsenin kalbinde sefa hasýl olmaz, hikmet bulunmaz!Ýnsanlýk onurunu ayak altýna salma!Allah'a alýn aký ile gitmenin, o divana insanlýk elbiseni kirletmeden, günah iþleri ile

karartmadan çýkmanýn çaresini ara.Zulüm ile karanlýkta kalma, küfür ile sönme, ah alma, zalime yardýmcý olma, gönül

kýrma, viran kalp satýn al.Bu mülk, dünya saraylarýndan, hanlarýndan, apartmanlarýndan çok daha hayýrlýdýr.En kýymetli inci, hükümdarlarýn hazinelerinde deðil, kýrýk kalplerdedir.Bir avuç su, bir uykuyu periþan ettiði gibi, gadr ile, zulüm ile dökülen bir damla

gözyaþý da, icabýnda bir dünyayý yakar.Önce hakikat gözünden perdeyi kaldýr, kendini bil, sonra Hak'ký bilirsin.Ýmdi, ey insanoðlu!Bütün bu hakikatlerden sonra seni sefahate sevk ederek kalbini öldürmek isteyen,

dünyayý sana zâhirde bal gibi tatlý gösterip, içindeki katledici zehiri gizleyen, seniinkâr sahasýna sokmak için karþýna hem sapýk, hem de saptýrýcý olarak biri çýkarsa,çok yorulmadan, fazla konuþmadan ona de ki:

"Ey, Hak'kýn varlýðýna delil bu kadar azamet varken, bunlarýn hiçbirinden nasibinialamamýþ kýsmetsiz! Davaný ispat için:

Evvela ölümü öldür!Sönmeyi dünyadan kaldýr!

31

Acz ve fakirliði gider!Kahrýn kapýsýný kapa!Bunlarý yapabiliyorsan gel, konuþalým, çaresi varsa söyle dinleyelim, yoksa sus!

Evrenin büyük mescidinde Kur'an okunuyor, onu dinleyelim!O ýþýk ile aydýnlanalým!Hidayete koþalým!Onu dilimizin zikri yapalým.Zaman kýsa, müddet az, biraz gayret edelim! Hemen Allah diyelim" de.

32

ASLINI BÝR CAN EDEN

1. Ey bu cümle kâinatýn aslýný bir can eden,Âdem'i kudretle ol sana sevip canan eden

2. "Allemel Esma" ile, hem tacý keremna ile,Arþý âlâda melekler cemine sultan eden

3. Vechi Âdem'le cihan fanusunu tenvir edipKünhü zatýna o vechi hüccet ve bürhan eden

4. Evvelin Âdem, sonun hâtem kýlýp bu âleminHâtemi Mahmudu cennet, zübdei insan eden

5. Noktai perkârý âlem Ahmed'in zatýn kýlýpSýrrýný kutbu hakikat, mazharý Rahman eden

6. Enbiya ve evliya hep mazharý envarý HakMustafa'dýr her þüunun cem edip berþan eden

7. Ýsmi, resmi mahv iken bu aciz ve biçareninNamýný Mýsrî verip dillerde ad ü san eden

Niyazi Mýsrî

1. Cümle: Bütün. Canan: Sevgili.2. Allemel esma: Allah, Âdem Aleyhisselâm'a isimleri öðretti. Tacý keremna: Þerefler

tacý. Cem: Meclis, hepsi.3. Vech: Yüz. Tenvir etmek: Aydýnlatmak. Künhü zat: Gizli öz. Hüccet: Delil. Bürhan:

Senet, kanýt.4. Hâtem: Son, mühür. Mahmud: Resûlullah Efendimiz. Zübdei insan: Ýnsanlarýn

seçkini.5. Noktai perkâr: Kazanç noktasý. Ahmet: Resûlullah Efendimiz.6. Enbiya: Peygamberler. Evliya: Veliler. Envar: Nurlar, ýþýklar. Mustafa: Resûlullah

Efendimiz. Þüun: Olay, beliriþ. Cem etmek: Birleþtirmek, toplamak. Berþan: Þanlý.7. Mahv: Yok. Ad ü san: Ýsim ve þöhret.

33

RUH NEDÝR?

Ey Hakikat arayanlar!Ýmdi size "Ruh" hakkýnda biraz bilgi vereyim:Evet, Cenabý Hak'kýn tecellilerine mazhar olan "Ruh" nedir?Ölçüye sýðar mý? Rengi var mýdýr? Bir yer iþgal eder mi? Vücutlarýn içinde midir,

dýþýnda mýdýr? Ýlâhi Saltanat'ta Vahdet (Birlik) sýnýrlarýndan olan Ruh'un hakikatinianlamak isteyenlere Cenabý Hak, Habibi Ekrem'ine, þöyle cevap veriniz buyururlar:

Errûhu min emri rabbi (Ýsra, 17:85).Yüce Meal:"Ruh, Rabbimin emridir."

Þu, dýþardan ufak görünen ilâhi cümledeki cevap, sonsuz ciltleri doldurur.Ruh gerçeði, çok ince bir ders olduðu için, ilâhi fermanda remz (sembol) ile

anlatýlýyor. Bu dersi anlayabilmek için Emr Âlemi'nden, Halk Âlemi'nden haberdarolmak þarttýr.

Ýþte bu âlemlerden haberdar olan ve Allah'ça bilip, Muhammed kürsüsünden feyzalan din erbabýnýn bu ayeti celile hakkýnda verdikleri beyanlardan bir nebzesi þöyledir:

Bunlar: "Ruh, vücudun içinde midir?" diye soranlara þöyle cevap veriyorlar."Ruh Emr Âlemi'ndedir. Emr Âlemi'nden olan bir þey, hülûl'den, birleþmeden

münezzehtir. O öyle bir Rabbani inceliktir ki, her an yayýlýr ve devamlý olarak tecellieder. Sönmesi, ölümü yoktur, parça ve bölümlere ayrýlmasý mümkün deðildir. Birçokhikmetlere vâkýf olan bu latif cisim, kendisini ve her þeyi bilecek bir tecelliye mazharkýlýnmýþtýr. Bizim, Ruh'un hakikatinden söz etmek hakkýmýz deðildir. Onun hakikatinden,ancak Fahri Âlem Efendimiz bahsedebilir. Biz ancak, Ruh'un hallerinden söz edebiliriz.

Bu beyanattan sonra da Ruh'u:

1. Ruhu Ýnsani (Ýnsan ruhu)2. Ruhu Hayvani (Hayvansal ruh),3. Ruhu Nebati (Bitkisel ruh),4. Ruhu Cemadi (Cansýz varlýklardaki ruh) diye, dört kýsma ayrýlýrlar.

34

Bunlardan Ruhu Ýnsani dýþýnda kalanlarý; müspet ilim sahibi olan, olaylar arasýndakiiliþkileri araþtýran, ancak "Neden?" sualine cevap verebilecek bilim adamlarýnabýraktýktan sonra, devam ederek:

"Ruhu Ýnsani, yukarýda tarif ettiðimiz þekilde, Rabbani Emir'dir. Cisimlerinyenilenmesi, deðiþmesi, dönüþümü, onun gerçeðine zarar getiremez" buyururlar.

Fahrettin Râzý (*) ise, "Ruh" ayetinin tefsirinde þöyle diyor:

"Ruh, Emr Âlemi'ndendir. Cenabý Hak ona 'Zahir ol' dediði için cilvedar oldu.Yoksa madde ve kesif, aðýr cisim cinsinden olmayan bu cisim, latif, güneþ gibi olankendi dairesini cisimlere dahil etmediði halde, ýþýðýyla, nuruyla cisimleri feyzlendirir."

Ruhu Hayvani hakkýnda þöyle buyuruyor:

"Halk Âlemi'nden olan Ruhu Hayvani'ye gelince:Bu da Ruhu Ýnsani denilen Rabbani Emrin iradesine tâbi olan bir ince buhar olup,

ölüm anýnda yokluða uðrayan, budur.Ýþte ölümden sonra yokluða inanan zavallýlar, Ruhu Hayvani'den ayrý olan Ruhu

Ýnsani'yi idrak edemeyenlerdir.Zira Ruh'un cesetten ayrýlýnca hiçbir zaman yok olmayacaðýný bize gösteren birçok

olaylar vardýr. Mesela 'içine doðma' ile geleceðe ait haberler, hep Ruh'unhassalarýndandýr."

Ýslam'ýn hikmet sahiplerinden Vasýtî ise, Ruh hakkýnda diyor ki:

"Cenabý Hak, nefsi nâtýka denilen Ruh'larla, cemal ve kemal ile tecelli etti veonlarý, Settar ismi celili ile de setretti (örttü). Ve Ruh'a biliþ, görüþ, duyuþ sýfatlarýndanbir miktar bahþ buyurdu, kâinatý onunla zinde kýldý. Fen erbabý onun gerçeðineeriþemediði gibi, Ruh'un perdesini kaldýrmak kudretine de sahip olamaz. Eðer Ruh'ungüzelliði perdelenmeseydi, belki de her cahil ve her gafil ona Allah diye secde edip,hataya düþüp, günaha girebilirdi."

Ýbni Sinâ'ya göre ise: Ýnsanýn þahsi hakikati, bu elli, altmýþ kiloluk kan ve kemiktorbasýnda deðildir.

Ruh, cisimlere girmeden evvel, onda hiçbir ayrým, yani senin ruhun, benim ruhum,avamýn ruhu, havassýn (seçkinlerin) ruhu gibi tabir yok iken, ruhu cisimleriyle iliþkiyegirdikten sonra bu tabirleri kazanýr. Ervahý âliye (yüce ruhlar), ervahý latife (ince

(*) Bu zatýn ismi anýldýðý zaman Batýlýlar þapkalarýný çýkarýr, hürmetle eðilir ve derler ki: "O, yüzlerceeserleri ile yalnýz Ýslam'ýn profesörü deðil, bütün insanlarýn hocasýdýr."

35

ruhlar), ervahý süfliye (düþkün ruhlar) gibi isimleri de, bu münasebetten sonra al-mýþtýr.

Ervahý âliye: Kemal bulmuþ, kurtuluþa ermiþ olan peygamberler ve varislerininruhlarýna denir.

Ervahý süfliye: Fasýk, münafýk, zalim olarak ahirete gidenlerin ruhlarýdýr.Ýsmail Hakký Bursevî'ye göre ruh, Sultani ve Hayvani olmak üzere ikiye ayrýlýr.Sultani ruh: Emr Âlemine,Hayvani ruh: Halk Âlemi'ne dönüktür.Sultani ruh, tedbir ve tasarrufta hayvani ruhun gözeteni ve amiri; hayvani ruh ise

hareket hissinde, bütün cisimlerin hareket ettiricisi ve düzenleyicisidir.Ýnsanýn cismi, Allah'ýn emriyle ölüp harap olduktan sonra, o kimsenin sultani ruhu

ve idraký, katiyyen yok olmaz.Hayvani ruha gelince: Onun merkezi kalp ve dolaþým yeri karaciðer, akciðer,

böbrek, beyin olup, organlarýn tamamýnda ve her bir parçasýnda mevcut ve candanibaret olan kan vasýtasýyla, vücudun her zerresine yayýlýr.

Hayvani ruh, unsurlardan oluþan vücuda girmeden evvel, bir kuvvet olarak sultaniruhun bâtýni ilminde idi.

Sultani ve Hayvani ruh, beden heykeline girince, vücutlarda hareket fiili zuhuragelir.

Ýþte bu fiili hareketler, tamamen hayvani ruhun; o hareketlerde görülen düzen,ilim, konuþma, zekâ gibi hassalar da, yalnýz sultani ruhun ürünüdür.

Eðer bunlar olmasaydý, insandan kaynaklanan bu çeþit eserler, katiyyen ortayaçýkmazdý.

Netice olarak, biz de deriz ki:Ruhu Ýnsani; bir ebedi muammadýr. Bunun manasýný âlimler, hakikatini de ancak:

"Ölmeden önce ölünüz" (Mûtu kable en temûtü) hadisinin emrine sahip olan ariflerbilir.

Gerçekten, þu ayeti celilenin huzurunda bir nebze duralým:"Onu yaptýðým, ruhumdan ona üfürdüðüm zaman." (*)

Cenabý Hak bu ayeti celilede, muradýnýn açýkça meydana çýkmasý için "ruh"u,tesviye (düzeltme) kabul eden bir mahalle yerleþtirdiðini beyan buyuruyor.

(*) Feiza sevvetühu ve nefahtü fiyhi min ruhi. Hicr, 15:29

36

Bir emri nebevide þöyle buyurulmuþtur:"Cenabý Hak, bilinen Âdem Aleyhisselâm'ý, yüzbinlerce Âdem'den sonra

yaratmýþtýr."Demek ki biz, son Âdem'in evladý bulunuyoruz.Azamete bakýn ki, zaman zaman yaratýlan bu yüzbinlerce Âdem devirlerinden

evvel, þu üzerinde yaþadýðýmýz arzda altý çeþit mahluk yaratmýþ ve milyonlarca senesonra da, ecdadýmýz yaratýlmýþtýr.

Yani Âdem ve Havva'nýn (evet, ilk sahifesi ve son sahifesi koparýlýp, kudrettegizlenmiþ olan bu varlýklarýn) çamuru, balçýðý, ruha mahal olmuþtur.

Sonra "Ruh nefhettim" diye ferman buyrulmasý, "ona üfledim" manasýnda deðildir."Yaradýlýþýnda saklý olan Ruh'unun nurunu alevlendirdim, aþk verdim" manasýndadýr.

Yalnýz yaradýlýþta ilk çiftin zuhurunun bir belirsiz sýr olduðu, "Allahu lâ ilâhe illahüvel hayyül kayyûm" Ýlâhi hükümetinin, en açýk bir delilidir.

Yarabbi! Hayýr, dua, selat ve selam, Habib'in Muhammed'ine, onun hanedanýnave ashabýna olsun.

37

HABÝBÝ KÝBRÝYA

– Bu âlem bir aynadýr, her þey Hak ile kaimMuhammed aynasýndan, Allah görünür daim.

– Muhabbetten oldu Muhammed hasýlMuhammed olmasa, muhabbetten ne hasýl?

1. Ey vücud etvarýna cevlan Habibi Kibriya.Vey vücud esrarýna seyran Habibi Kibriya.

2. Vacid ü mevcud seni mirat edindi þüphesiz,Sureti Hak, siyreti Rahman Habibi Kibriya.

3. Men reani fekad reel Hak nutku ikandýr bize,Görünen senden gören Sübhan Habibi Kibriya.

4. Tahir ü Hâdi vü Yâsin, Hayi Hak'kýn Mim'isin,Nun u Sad u Kaf u vel Kur'an Habibi Kibriya.

5. Vechi pâkin nuru þems, Zatý Hak meclâsýdýr,Cümle âlem hüsnüne hayran Habibi Kibriya

6. Þanýný tebcil içün geldi hüvel hakkul mübînElde bürhan þahidin Kur'an Habibi Kibriya

7. Hübbi zâtýn mazharý, kenzi vücudun matla'ýMebdei küll, aslýna bürhan Habibi Kibriya.

8. Hasýlý Hak zatýný mahbub edip ba's eyledi,On sekiz bin âleme sultan Habibi Kibriya.

9. Hizmeti na'tý þerifin ile Rûhî fahreder,Mahzý lûtfundan diler ihsan Habibi Kibriya

Rûhî

38

1. Ey beden tavýrlarýnda, hareketlerinde gezinen, Þan ve Azamet Sahibi'nin sevgilisi/Ve ey, beden sýrlarýný seyreden Allah'ýn sevgilisi.

2. Vücuda getiren (Allah) ile vücutlananlar (varlýklar) seni ayna edindi þüphesiz /Dýþý Hak, içi rahman sýfatlarýyla ahlaklanmýþ Allah'ýn sevgilisi.

3. "Beni gören, Hak'ký görmüþ gibidir" sözün, bizim dayanaðýmýzdýr. Gören Sübhan'dýr,görünen sensin.

4. Tahir (temiz), Hâdi (hidayete erdiren), Yâsin (Kur'an'da 36. Sure): PeygamberEfendimiz'e Kur'an'da verilen isimler. Hak'kýn Ha'sýnýn (Hayy: Canlý, diri) Mim'isin.Burada Mim, Peygamber Efendimizin ismine olduðu kadar, kýsaltma olarak "mâlum,mevcud", yani "hazýr, görünen" anlamlarýna; "Ha, Mim" terkibinde ise, bu harflerlebaþlayýp biten "Hayyül Kayyum" esmasýna iþaret etmektedir. Kur'an'da sadecebu iki harfle baþlayan altý surenin hepsi, söze inzal olunan Kur'an ile girerler. /Nun, Sad, Kaf: Hem Arap harfleri, hem de Kur'an'da bu harflerle baþlayan surelerin(sýrasýyla 68., 38. ve 50. sureler) isimleri. (Nun, Kalem suresi diye de bilinir.) Busureler de söze Kur'an'la baþlarlar. Böylelikle birinci mýsra ile baðlantý kurulmuþolmaktadýr.

5. Temiz yüzün güneþ ýþýðý, Hak zatýnýn aynýsýdýr / Bütün âlem güzelliðine hayrandýr...

6. Þanýný yüceltmek için geldi o hayýrla þerri ayýran gerçek / Elde delil, þahidin Kur'an'dýr...

7. Zât sevgisinin mazharý, beden hazinesinin doðuþ yeri / Her þeyin baþlangýcý, aslýnadelil...

8. Kýsacasý, Hak, zâtýný sevgili edip diriltti / ...

9. Na'tý þerif: Peygamber Efendimize medhiye, övgü. Fahr: Ýftihar. / Mahz: Tam,halis.

39

MUHAMMED KELÝMESÝNDEKÝ FERDÝ HÝKMET (*)

Onun hikmeti ancak ferdiyyet (bireysellik) oldu. Çünkü o, bu insan türü içindevarlýðýn en mükemmel örneðidir, bunun içindir ki iþ onunla baþladý ve onunla sonaerdi. Âdem henüz su ile toprak arasýndayken o Nebi (Peygamber) idi. (**) Sonraesas haline çýkmasýyla da, peygamberlerin sonuncusu oldu.

Tek sayýlarýn baþlangýcý üç'tür. Daha büyük tek sayýlar, üçün ayrýntýlarýndandýr. Þuhale göre Resûl Aleyhisselâm, Rabbýna olan delilin ilkidir. Bundan dolayý ona cevâmiülkelim verildi. (Yani bütün yaratýklarýn özü ve esasý oldu.) Ki bu da Âdem'in bildiði(allem), isimleriyle andýðý varlýklarýn adlarýdýr. Þu halde Hz. Muhammed Aleyhisselâmmantýki bir karþýlaþtýrmadaki teslis (üçleme) de, delile benzedi. Delil ise kendi nefsiiçin delildir. Hz. Muhammed'in hakikati, üç kaynaktan belirmesi dolayýsýyla, ilk fertolarak geldi. Bunun için varlýðýn aslý olan sevgi babýnda, bu üç kaynaða iþaretle "Sizindünyanýzdan bana üç þey sevdirildi" buyurdu. Önce kadýný ve güzel kokuyu andý,sonra da namaz onun gözünün ýþýðý kýlýndý. Hz. Peygamber kadýný önce zikrederek(anarak), namazý daha sonra söyledi.

Bunun sebebi, kadýnýn ilk meydana geliþte erkeðin bir parçasý olmasýndandýr. Nasýlki insan da Hak'kýn görünüþünden bir parçadýr. Hak ise insanýn aslý ve ilk kaynaðýdýr.Bundan dolayý insanýn kendi nefsini bilmesi, Rabbini bilmesine baþlangýçtýr. Çünküinsanýn Rabbini bilmesi de kendi nefsini bilmesinin neticesidir. Bu hakikati belirtmekiçin Hz. Muhammed "Nefsini bilen kimse Rabbini de bilir," buyurdu. Þu hale göre sendilersen, bu haberden onu bilmenin imkânsýzlýðýný ve ona eriþmek konusundakizavallýlýðýný anlarsýn ki, bu inanýþ Tanrý hakkýnda caizdir. (Olur.) Bir açýdan sen kendinefsini bilmediðini anlamýþ olursun, ikinci açýdan da nefsini bilmiþ, bu þekilde Rabbinibilmiþ olursun.

Hz. Muhammed Aleyhisselâm Rabbine en açýk bir delil oldu. Çünkü âlemin herparçasý, kendi aslý olan Rabbine delildir. Bu itibarla, meseleyi iyi anla: Hz. Muhammed'eancak kadýn sevdirildi, o da kadýnlara hasret oldu. Bu özlemde bütünün kendi parçasýnakavuþmasý amaçlanmaktadýr. Çünkü o, yukarýda sözü geçen hadis ile Hak'kýn bu

(*) Feyzi Mukaddes, kutsal kaynak ve ýþýktýr. (Bu, sabit bir yýldýza benzetilmiþtir.) Feyzi Mukaddes'tengelen ilk tecelli, yani yaratýlan ilk varlýk, Hz. Muhammed'in ruhu ve nurudur. (Ruhu Muhammedî, NuruMuhammedî.) Bu sebeple, Hakikati Muhammediye denilen ilk varlýk onda baþlamýþ, peygamberlik degene onda son bulmuþtur. Ýþte bunun için ferdi hikmet, Hz. Muhammed'e nispet edilmiþtir.(**) "Âdem henüz su ile toprak arasýnda iken, ben peygamberdim" mealindeki hadise iþarettir.

40

unsurlar âleminin yaratýlýþý hakkýnda beyan buyurduðu "Ben Âdem'e ruhumdan nefhettim" sözündeki hikmetin iç yüzünü açýkladý. Bundan sonra Hak kendi nefsini de,insanýn yüzünü görmek konusundaki þevk ve arzunun þiddetiyle nitelendirdi. Her ikiözlem için Kur'an'da, "Ya Davud! Benim de onlara, yani bana özlem duyanlara þevkimpek þiddetlidir" buyurdu.

Hak'kýn bu özlemi ise Likai Hâs; yani engelsiz olarak kuluna kavuþmak arzusudur.Çünkü Hz. Peygamber, Deccal (yalancý mesih) hakkýndaki hadisinde, "Sizden birinizölmedikçe Rabbini göremez" buyurdu. Þu hale göre kendisinde özlem (iþtiyak) sýfatýolanda þevk kesin bir hâldir. O halde Hak'kýn þevki, kendisini görmemekle beraber,yakýnlaþan sýnýf için geçerlidir. Böyle olunca da Hak, onlarýn kendisini görmelerinesevgiyle bakýyor demektir. Halbuki, dünya makamý, bu görüþe imkân vermez. Allah'ýnbu konudaki sözü, her þeyi bilmekle beraber "tâ ki bilelim" demesine benzer. Þuhalde, Allah ancak ölümle meydana gelen bu özel sýfata müþtak (özlemli) olur. Allah'ayakýnlaþmak isteyenlerin arzularý ancak ölüm ile durulur. Nasýl ki Allah, bu konu ileilgili olan kutsi hadisinde, þöyle buyurur: "Ben yarataný olduðum bir þeyde, ölümdentiksinen mümin kulumun ruhunu almakta tereddüt ettiðim gibi, hiçbir þeyde tereddütetmedim ve ben de onun iþinden tiksindim. Halbuki ona benim vuslatým (kavuþmam)lâzýmdýr." Þu halde Allah, kulunu kavuþma ile müjdeledi. Ancak "bu kavuþmaya ermekiçin, kula ölüm gerekir" demiþtir ki, ölüm sözüyle kulunu kederlendirmesin. Hz.Muhammed Aleyhisselâm'ýn "Sizden biriniz ölmedikçe Rabbini göremez" buyurduðugibi, kul madem ki Tanrý'yý görmek saadetine ölümden sonra eriyor, iþte bunun içinAllah da "Kuluma benim vuslatým gerekir" diyor. O halde Hak'kýn kula özlemi, bubaðýn meydana gelebilmesi içindir.

Þiir:

– Sevgili beni görmek arzusuyla inliyor. Halbuki benim ona özlemim dahaþiddetlidir.

– Canlarýmýz (bu aþk ile) sýkýntýlý; kaza ise vuslata engel oluyor. Ben de inlemektenþikayetçiyim, o da.

Allah, insana kendi ruhundan üflediðini beyan etmekle, neticede kendi nefsineözlem göstermiþ oldu. Bilmez misin ki insaný kendi sureti üzere yarattý. Çünkü okendi ruhundandýr.

Ýnsanýn ruhu, kendi yaratýlýþýndan ateþ oldu. Ýþte bunun için Allah, Musa ile ancakateþ þeklinde belirerek konuþtu. Zaten onun o zaman muhtaç olduðu þey de ateþti.Eðer insanýn kaynaðý (esasý), tabiiyye (yani bazý meleklerin vücudu gibi, unsursuz

41

âlemden) olsaydý, ruhu da nur olurdu. Allah, Rahman'ýn nefesiyle ruhunu insanaüflediðini kapalý bir þekilde söylemekle, bunun kesinlikle Rahmani nefesten olduðunaiþaret buyurur. Çünkü üflenmiþ olan bu nefesle onun ayný ortaya çýkmýþ ve kendineüflenen maddenin buna yatkýnlýðý dolayýsýyla bu nefesin tutuþturduðu þey, nâr (ateþ)oldu, nur (ýþýk) olmadý. Þu halde insanýn insanlýðýný meydana getiren þey, hayvaniruhta, Hak'kýn nefesinin bâtýn olmasý, gizlenmesidir. Bundan sonra Allah, insan içinyine insan sureti üzere baþka bir þahsý üretti. Ona da kadýn adýný verdi. Kadýn kendisureti üzere görününce, Âdem ona özlem duydu (müþtak oldu).

Bu hal, bir þeyin kendi nefsine iþtiyak (özlem) duymasýdýr. Kadýnýn erkeðevurgunluðu da, bir þeyin kendi yurduna düþkünlüðüdür. Þu açýklamamýza göre, Âdem'ekadýn sevdirildi. Çünkü Allah da bizzat kendi sureti üzere yarattýðý kimseye sevgigösterdi, nurdan yarattýðý meleklerin mevki ve mertebeleri daha yüce ve tabii âlemdengelmiþ olmalarýna raðmen, bunlarý insana secde ettirdi. Ýþte erkekle kadýn ve Hak ileinsan arasýndaki baðlantý, buradan baþladý. Halbuki suret, ilgi yönünden en büyük veen azametli ve mükemmel araçtýr. Çünkü suret, tek olan varlýðý çiftleþtirdi. YaniHak'kýn vücudunu ikileþtirmeye sebep oldu. Nasýl ki kadýn da yaratýlýþýyla, erkeðiikileþtirdi ve onu kendine eþ kýldý. Þu duruma göre Hak, erkek ve kadýn olmak üzerebir üçlük meydana geldi. Bu arada erkek, kadýnýn kendi aslýna duyduðu özlemleRabbine hasret duydu. Ayrýca Allah, kendi sureti üzere olan kimseyi sevmekle beraber,ona da kadýný sevdirdi. O halde erkeðin muhabbeti hem kendi parçasý olan kadýnakarþý, hem de kendisini yaratan Hak'ka karþý oldu. Ýþte bunun için Hz. MuhammedAleyhisselâm "Bana kadýn sevdirildi" buyurdu. Çünkü kendi sevgisi ancak Rabbininsuretiyle ilgili olduðundan, kendi nefsinden söz edip "Ben sevdim" demedi. Böylece,kendi, kadýnýna karþý olan sevgisini bile Allah'a baðladý. Çünkü Hz. Peygamber kadýnsevgisini, Allah'ýn kendi sureti üzere olan varlýðýna muhabbeti gibi, ilâhi ahlaka uymakiçin dilemiþtir.

Yani Allah nasýl kendi sureti üzere yarattýðý varlýðýna özlem doluysa, kul da kendibenliðinden ayrýlmýþ ve sonuçta kendi parçasýndan olan kadýný sevmekle ilâhi âdet veahlaka uygun hareket eder.

Erkek, kadýný sevdiði için vuslat (kavuþma) istedi. Yani muhabbetteki ulaþmanýngayesini diledi. Dört unsurdan ibaret olan bu yaratýlýþ þeklinde, nikâhtan daha büyükvuslat yoktur. Bundan dolayý þehvet duygusu vücudun bütün zerrelerine yayýlýr ve bunedenle insan, vuslatýn ardýndan gusl etmekle emrolunmuþtur. Bedende þehvetmeydana gelince insan nasýl bir sarsýntý ile kendinden geçiyorsa, temizlik ve yýkanmazorunluluðu da o nispette genel oldu. Çünkü Allah gayreti yönünden kulun, kendisindenbaþkasýyla zevk ve lezzet duymasýný istemez. Þu hale göre insan (zevk ve þehvetle)kendinden geçtiði diðer bir insan vücudunda Hak'ký görmek ve O'na dönmek için,bedenini gusl ile temizler.

42

Erkek (sevgi esnasýnda) Hak'ký kadýnda görürse onun bu görüþü münfail (edilgen)ve vasýtasýz olarak Hak'tandýr. Þu halde erkeðin Hak'ka ait görüþü, kadýnda dahatam ve kâmil olur. Fakat kadýn kendisinden meydana gelmiþ olmasý nedeniyle Hak'kýkendi nefsinde görürse, onu fail (etken) de görmüþ olur. Erkek kendisinden meydanagelmiþ olan þeyin suretini hatýrýna getirmeden Hak'ký kendi kendisine görürse, bugörüþ münfail (edilgen) ve vasýtasýz olarak Hak'tandýr. Erkek, Hak'ký hem fail (aktif,etken), hem de münfail (pasif, edilgen) olmasý bakýmýndan görür. Kendi nefsindengörüþüyse özellikle erkeðin münfail olmasý dolayýsýyladýr. Ýþte bu nedenle Hz.Muhammed Aleyhisselâm Hak'kýn kadýnda bu tam görünüþünden dolayý, kadýnamuhabbet etti. Çünkü Hak, maddeden ayrý olup ebediyyen görülmez. Zira Allah, zâtýitibariyle âlemlerden münezzehtir, onlara ihtiyacý yoktur.

Demek ki Hak'ký görüþ bu bakýmdan imkânsýz ve görünüþ ancak maddede mümkünolacaðýndan Hak'kýn kadýnda görünüþü, þuhud'un (gözlemin) en büyük ve mükemmelderecesidir. Vuslatýn en büyüðü ise kadýn ile erkeðin çiftleþmesidir. Çünkü bu, Hak'kýnkendisine bir halife seçmek için kendi sureti üzere yarattýðý varlýða karþý gösterdiðiilâhi yakýnlýðýn karþýlýðýdýr. Âdem, bu vuslatta kendi nefsini görür.

Allah Âdem'i tesviye (düzeltme) ve tadil (doðrultma) ile kemale erdirdi. Ýlâhinefsiyle kendi ruhundan ona üfledi. Böyle olunca Âdem'in zâhiri (yani görünüþü)halk (madde), bâtýný (gizlisi) Hak oldu. Allah bundan ötürü, Âdem'i bu insanlýk heykeliiçin tedbir (çare) ile övdü. Çünkü, Allah, iþleri semadan tedbir eder. Sema ise Arzýnüstündedir. Arz da alçak âlemin en alçaðýdýr. Çünkü o, esaslarýn en aþaðý tabakasýdýr.

Hz. Muhammed, kadýný nisa kelimesiyle ifade etti. Bu kelime, tekil hali olmayanbir bütündür. Bundan dolayý Hz. Peygamber "Sizin dünyanýzdan bana üç þey sevdirildi"derken, nisa buyurdu, mire (yani müfret [tekil] anlamýnda bir kadýn) demedi. Busözüyle, yaratýlýþta kadýnýn erkekten sonra geldiðine iþaretle düzene uydu. ÇünküArap dilinde nüset mastarý, tehir (geciktirme) manasýndadýr. Allah Kur'an'da"geciktirme, küfürde çoðalmadýr" buyurdu ve nüset kelimesini, veresiye satmakanlamýnda kullandý. Ýþte bu suretle Hz. Peygamber de, mire anlamýnda nisa tabirinikullandý.

Þu hale göre sevdiði þeylere, ancak derece ve mertebe sýrasýyla muhabbet gösterdi.Çünkü bunlarý karýþtýrmak, kesinlikle infiale (darýlma) sebep olur.

Þu halde erkek için kadýn, Hak için tabiat gibidir. Öyle bir tabiat ki erkek ona iradeile yakýnlýk gösterdi ve Allah'ýn emriyle, onda âlemin suretlerini fethetti. Bu öyle biriradi yakýnlýk ve ilâhi emirdir ki, esastan ibaret suretler âleminde nikâh, nurdan meydanagelmiþ ruhlar âleminde himmet (gayret, çaba) ve anlatýmda, anlamý bir sonucabaðlamak için giriþ düzenlemesi mahiyetindedir.

43

Þu hale göre her kim kadýna bu anlayýþ içinde muhabbet ederse o muhabbet, ilâhibir sevgidir. Her kim onlara özellikle tabii þehvet yönünden sevgi gösterirse, bu þehvetinilmi onda eksik sayýlýr. Bu gibilere göre muhabbet ruhsuz bir suret (biçim) olur. Herne kadar o suret gerçekte ruhun kendisi ise de, kendi kadýnýna yahut herhangi birkadýna mutlak bir zevk ve lezzet duygusuyla yaklaþan kimseler için o ruh anlaþýlmazve bunlar kime muhabbet ettiklerini de anlayamazlar. Bunu idrak edip de kimemuhabbet ettiklerini kendi dilleriyle söylemedikçe, baþkalarýnýn tattýðý gerçek muhabbetikendi nefislerinde bilemezler. Nitekim ariflerden bazýlarý bu gerçeði: "Hak katýndabenim âþýk olduðum anlaþýldý. Ancak aþkýmýn kime karþý olduðunu bilemediler."mýsralarýyla açýkladý. Bunun gibi cahil kiþi de zevkte nasip almak yönünde muhabbetgösterdi. Ve bu itibarla kendisinden zevk alýnacak yere karþý sevgi gösterdi ki o dakadýndýr. Lâkin konunun ruhu, ondan uzak kaldý. Eðer kiminle zevk duyduðunu vezevk duyanýn kim olduðunu bilseydi, gerçeðin içyüzünü anlar ve ilimde kâmil olurdu.Allah'ýn "Erkekler için kadýnlar üzerine bir derece vardýr." mealindeki ayetiyle kadýnerkekten daha aþaðý bir derecede bulunduðu gibi, Hak'kýn sureti (görünüþü) üzerineyaratýlmýþ olan erkek de, suret üzerine yaratýlmýþ olmasýndan dolayý, kendisini suretiüzerine yaratan Hak'kýn derecesinden aþaðýdadýr. Hak'kýn erkekten ayrý ve üstünbulunduðu o derecede Hak, âlemlerden gani (zengin) ve onlar üzerinde fail (etkili)dir.Buna göre Hak'ka ait olan baþlangýç surette yoktur. Böyle oyunca ayan (görünüþ),derece derece belirdi. Bu hale göre de her arif her hak sahibine kendi hakkýný verdi.

Ýþte bunun için, kadýn sevgisi de Hz. Muhammed Aleyhisselâm'a Allah'ýn vermiþolduðu bir sevgidir. Kur'an'da buyurulduðu gibi "Allah her þeye yaratýlýþýndan nasibiniverdi" ki, bu da onun Hak'kýnýn aynýdýr. Þu halde o hakký herkese ancak istihkaký(hakký olan) miktarýnca verdi ki, o müstahak da ona, müsemmasý yaný zâtýyla müstahakolmuþtur.

Hz. Muhammed, kendisine sevdirilen þeyleri bildirirken kadýný daha önce söyledi,çünkü farklý bir sýralama, onlarý gücendirebilirdi. Nasýl ki, tabiat da, kendisinde suretile var olan þeylerden daha önce yaratýlmýþtýr. Halbuki tabiat, gerçekte ancak Rahmaninefestir. Zira nefha (üfürük), heyulâ'dan (madde) ibaret olan cevherde, özellikleyýldýzlar âleminde yayýldý, ona âlem suretlerinin en mükemmeli ve en aþaðýsý birlikteüflendi.

Sonra Hz. Muhammed Aleyhisselâm bu hadiste diþiyi erkek üzerine galip kýldý.Bunu yapmakla kadýnlarla himmet (gayret, çaba) göstermeyi kastetti. Bu itibarla(kaide dýþýnda) adedi, diþi çekiminde kullanarak selâs (üç) dedi. Erkeðe ait olanþekliyle selâse demedi. Halbuki bu cümlede erkeðe ait bir kelime olan tîb (güzelkoku) kelimesi de vardýr. Arapçanýn nahiv kuralý ise taglip (bir kelimeyi baþka manayýda içerecek þekilde kullanmak) yoluyla erkeði kadýn (diþi) üzerine takdim etmektir.

44

Nasýl ki "Fatýmalar'la Zeyd çýktýlar" denildiðinde fiil erkek olarak söylenir, diþi olmaz.Her ne kadar erkek kelime diþiyle birlikte müfret (tekil) halde kullanýlmýþ ve kalanýtümüyle diþi olsa bile, Araplar yine fiili erkek olarak söylerler. Hz. MuhammedAleyhisselâm ise Arap kavmine mensuptur ve Arabýn en fâsihidir, yani en güzel, endoðru konuþanýdýr. Burada Hz. Peygamber, kadýna olan sevgisini kendi nefsiyle tercihve ihtiyar etmemiþ (seçmemiþ) olduðunu kastederek, bu manaya uymak için kuraldýþýna çýkmýþtýr.

Bu ifadeye göre, Allah Hz. Peygamber'e bilmediði þeyi öðretti. Allah'ýn onunüzerine fazileti ve iyiliði, çok büyük oldu. Ýþte bundan dolayý hadiste diþi çekimiyleselâs (üç) kelimesini kullanmakla, diþiyi erkek üzerine kaide dýþý tercih ederek, galipkýldý (selâs kelimesini baþka manayý da içerecek þekilde kullandý). O halde Hz.Muhammed Aleyhisselâm, hakikatleri ne kadar iyi bilir ve haklarý ne kadar kuvvet veþiddetle gözetir. Bundan sonra yine bu hadiste üçüncü ve son kelime olan salât(namaz)ý da birincinin karþýlýðý olmak üzere diþi þekline getirerek, ikisi arasýna erkekbir kelime ilave etti. Yani söze nisa kelimesiyle baþladý, salât kelimesiyle bitirdi.

Bu kelimelerin ikisi de diþidir. Ýkisinin arasýndaki tîb (güzel koku) kelimesi, diþianlamýnda olan Hak ile kendisinden meydana gelen nisa arasýnda orta bir derecededir.Þu halde ki erkek, iki müennes'ten (diþi) meydana gelmiþtir ki, bunlardan biri tenisizât (Zât'ý diþi kýlma), diðeri de tenisi hakiki (gerçeði diþi kýlma)dýr. Böylece nisa dagerçek diþidir. Salât (namaz) kelimesiyse tenisi gayri hakiki (gerçek olmayan diþi)dir.Tîb (güzel koku) bu iki kelime arasýnda, kendisinden varlýðýný aldýðý Zât ile kendibenliðinden meydana gelen Havva arasýndaki Âdem gibi, erkektir. Dilersen kudrettirdersin, bu da diþidir. Þu halde sen hangi mezhepten olursan ol, ancak diþi kalmanýn(tenis) daima daha önce geldiðini görürsün. Hatta âlemin vücudunda, Hak'ký illet(sebep) kabul eden felsefe ehline göre de böyledir. Çünkü, illet de diþidir.

Hz. Muhammed Aleyhisselâm'ýn bu hadiste tîb (güzel koku)yu, nisâ (kadýn)dansonra zikretmesinin hikmetine gelince bu, kadýnda tekvin (yaratýþ) kokusu olduðuiçindir. Nasýl ki bir atasözünde "Kokularýn en güzeli, dostun gerdanýnýn kokusudur"derler. Hz. Muhammed Aleyhisselâm, asaleten kul olarak yaratýldý ve asla Efendilikdavasýyla baþkaldýrmadý. Belki münfail (pasif) bir varlýk olmasýyla beraber hep ibadetve secdeye devam etti. Allah, ondan yaratacaðý þeyi yaratýncaya kadar bu yoldasebat etti. Allah ona failiyet (aktiflik) rütbesini ve latif kokularýn canlýlar âlemindekitesirini bahþetti. Dolayýsýyla, ona nefis kokular sevdirildi. Ýþte bu sebepten ötürü,güzel kokuyu, hemen kadýndan sonra söyledi. Þu hale göre Hak'kýn Kur'an'da Refîüdderecatý ilâhi (derecelerin en yücesi), Zevil arþ (Arþ sahibi) sözleriyle anlatmakistediði ilâhi derecelere riayet etti. Çünkü arþ üzerine Hak'kýn üstünlüðü ve saltanatý,Rahman ismiyledir.

45

Þu halde arþýn kapladýðý hiçbir kimse yoktur ki, ona Allah'ýn rahmeti isabet etmesin.Bunun delili de Allah'ýn "Rahmetim her þeyi kapladý" mealindeki kelamýdýr. Arþ herþeyi kaplamýþtýr. Onda hüküm ve saltanatý kurmuþ olan da Rahman'dýr. Öyleyse,âlemde rahmet, Rahman isminin hakikatiyle yayýlýr.

Hak, erkek ile kadýn arasýndaki kaynaþmaya, Hz. Ayþe'nin aklanmasý hakkýndakiþu ayeti þahit kýldý: "Habis kadýnlar habis erkeklere, habis erkekler habis kadýnlara,temiz kadýnlar temiz erkeklere ve temiz erkekler de temiz kadýnlara yaraþýrlar. Onlar(Peygamber eþleri), haklarýnda söylenilen þeylerden temizdirler." Allah, bu sözüyle,namuslu kadýnlarýn kokularýnýn latif olduðuna iþaret buyurdu.

Söz, nefestir. Nefes de kokunun aynýdýr. Þu hale göre nefes, konuþma þeklindeanlatýlýyorsa, ona göre aðýzdan iyi veya kötü olarak çýkar. Fakat nefes ilâhi olduðuyönle hepsi iyi ve güzeldir. Ancak beðenilmesi veya hoþa gitmemesi bakýmýndan iyiveya fenâ olur. Nasýl ki sarýmsak hakkýnda Hz. Peygamber, "O bir bitkidir ki benonun kokusunu çirkin görürüm" buyurmuþtur. "Ben onu çirkin görürüm" dememiþtir.Böyle olunca, bir þeyin kendisi çirkin ya da iðrenç sayýlmaz. Ancak ondan görünen,ortaya çýkan þey iðrenç olur. Bundan dolayý, nedene baðlý olarak men edilme (kerahat)ya örf ve âdette, yahut bir þeyin aslýna uygun olmamasýnda, veya bir maksatla ya daþerri ile, veyahut bir þeyin kemal derecesinden noksan derecesine düþmesiyle olur.Saydýðýmýz bu ihtimallerden baþka bir sebep yoktur.

Mesela, bizim anlattýðýmýz gibi iyi ve kötü olmak üzere ikiye ayrýlýnca, Hz.Muhammed'e kötü þeyler deðil, iyi ve güzel þeyler sevdirildi. Ýnsanýn esaslarýndanmeydana gelen yaratýlýþýnda taaffün (fenâ koku) olduðu için Hz. Peygamber, meleklerifenâ kokulardan tiksinmekle vasfetti. Çünkü insan, kokmuþ çamurdan yaratýlmýþtýrki, melekler bunu bizzat kerih (çirkin) görür. Nasýl ki gübre böceðinin mizacý da gülkokusundan hoþlanmaz. Halbuki gül kokusu güzel kokulardandýr. Bu mizaç ayrýlýðýnagöre, gül kokusu gübre böceðinin nazarýnda güzel koku deðildir. Suret ve manadaböyle aykýrý bir mizaca sahip olan kimse de Hak sözü dinlediðinde tiksinir ve bâtýldanhoþlanýr. Bu nükte, Allah'ýn, "O kimseler ki, bâtýla inandýlar. Ve Allah'ý inkâr ettiler"mealindeki ayetine uygundur. Allah bu gibileri hüsran ile vasfeyledi ve bundan ötürü,"Ýþte onlar nefslerine ziyan veren, beklediðini bulamamýþ kiþilerdir." dedi. Çünkü iyiyikötüden, güzeli çirkinden ayýramayan kimsenin anlayýþý yoktur. Þu halde Hz.Peygamber'e, her þeyin ancak iyisi sevdirildi. Halbuki âlemdeki her varlýk ancakHak'kýn varlýðýdýr. Âlemde öyle bir mizaç (huy) mevcut olsun ki, her þeyde ancakiyiyi ve güzeli bulsun da, kötü ve çirkin hakkýnda bilgisi olmasýn. Böyle bir huy acabatasavvur olunur mu, olunmaz mý? diye sorulsa, biz bu olmaz deriz. Çünkü biz,kendisinden âlemin göründüðü asýlda, Hak'tan baþka bir þey bulmadýk. Yani biz, Hak'kýhem kerih (çirkin) görücü, hem de muhabbet edici bulduk.

46

Halbuki çirkin, ancak kerih görülen, güzel ise ancak sevilen þeydir. Âlem ise,Hak'kýn sýfatý üzerindedir. Ýnsanýn da böylece iki sureti vardýr. Þu halde âlemde, herþeyde ancak tek bir mizaç bulunmaz. Belki zevkle bir þeyin güzel veya zevksizlik ileçirkin olduðunu bilmekle beraber, çirkinden güzeli seçebilen bir mizaç bulunur. Ýþböyle olunca, bunlardan güzelin idraki, çirkini duymaktan alýkoyar. Bu da pek seyrekolur. Ama âlemden yani varlýktan kötü ve çirkinin yok edilmesi doðru deðildir. Çünküçirkinde de, güzelde de Allah'ýn rahmeti vardýr. Çirkin kendi nazarýnda güzeldir. Güzelde çirkinin nazarýnda çirkindir. Þu halde varlýkta herhangi bir mizaca göre çirkinolmayan þey yoktur. Bunun aksi de böyledir.

Hz. Peygamber'e sevdirilen üç þeyin üçüncüsü, ki ferdiyyet (fertle ilgili olan)hikmeti onunla tamam olmaktadýr, bu da namazdýr. Nasýl ki, "Benim göz aydýnlýðýmnamazda oldu" buyurdu. Çünkü namaz, müþahede (Allah âlemini görme)dir. Bumüþahede ise Allah ile kulu arasýnda münacat (Allah'a dua etmek)tir. Nitekim ayette"beni zikredin ki ben de sizi zikredeyim" buyurdu.

Namaz, Allah ile kulu arasýnda ikiye bölünmüþ ortak bir ibadettir. Þu halde yarýsý,Allah'a, yarýsý da kula aittir. Nasýl ki gerçek bir hadiste, Allah'tan gelen bir vahiy ileþöyle buyuruldu: "Ben namazý, benim ile kulum arasýnda ikiye böldüm. Onun yarýsýbana, yarýsý da kula aittir ve kulumun dilediði þey verilecektir. Kul, Bismillahirrah-manirrahim der, Allah da "Kulum beni andý" der.

Kul; Elhamdü lillâhi Rabbilâlemin der, Allah "Kulum bana hamdetti" der. Kul;Errahman errahim der, Allah "Kulum beni sena etti" der. Kul; Mâliki yevmiddînder, Allahu Teâlâ "Kulum beni temcit etti (ululadý), iþini bana býraktý" der. Fatiha'nýnyarýsý olan bu üç ayet, Allah'a mahsustur. Bundan sonra kul; Ýyyake nabüdü veiyyâke nestain der, Allah buna karþý, "Bu benimle kulum arasýnda bir münasebettir,kulumun dilediði þey olacaktýr" buyurur. Þu halde bu ayette bir ortaklýk vardýr. Kul;Ýhdinas sýratel müstakim, sonra Sýratel lezine enamte aleyhim. Gayril maðdubialeyhim veled dâllin der. (*) Allah buyurur ki, "bunlar kuluma aittir ve kulumdilediðinde ihlas (halis) ehlidir." Þu halde Fatiha Suresi'nin ilk yarýsýný Allah kendisiiçin halis kýldýðý gibi, son yarýsýný da kulu için halis kýlmýþtýr. Bu takdirde namazda

(*) Fatiha suresi, Besmele ile birlikte 7 ayettir. Bundan dolayý sebül mesânî de denir. Zâhiri anlamdameali þudur: "Rahman ve Râhim olan Allah'ýn ismiyle baþlarým. 1-3: Hamd, âlemlerin Rabbi, Rahman veRahim (yani rahmeti genelde bütün varlýklara ve özelde bütün mümin kullara þamil) olan Allah'amahsustur. 4: Ya rabbi, yalnýz sana kulluk eder, yalnýz senden yardým dileriz. 5: Bizi doðru yola hidayetbuyur. 6: O yol, kendilerini nimetlendirmiþ olduðun kullarýnýn yoludur; üzerine gazap eylediðin vesapkýnlýða düþmüþ olanlarýn yolu deðildir." Âmin.

Bu ayetlerin Besmele ile birlikte ilk üçü, Allah'a mahsustur. Ortadaki dördüncü ayet Berzah'týr veAllah'la kul arasýnda ortaktýr. Son üç ayet de kulun dileklerinden ibaret olup, kula aittir.

47

Fatiha okunmasýnýn vacip kýlýnmasý bundan anlaþýlýr. Þu halde namazda Fatihaokumayan kimse, Allah ile kulu arasýnda ikiye ayrýlan namaz ibadetini yerine getirmemiþolur. Namaz (Hak ile kul arasýnda) Allah'a dua etmek (münacat) olunca, o, zikir'dir.Hak'ký zikreden kimse ise muhakkak Hak'kýn yoldaþý olur.

Çünkü ilâhi haberde (kutsi hadiste) buyuruldu ki, "Ben, beni zikredenin yoldaþýyým."Bir kimse gözü olduðu halde kendisini andýðý kimseye yoldaþ olsa, birlikte bulunduðuo kimseyi müþahede eder. Ýþte yanýnda bulunmak ve görmek, budur. Þu halde gözüolmayan göremez. Bu taktirde namaz kýlan kimse, kýldýðý bu namazda Hak'ký görürmü göremez mi? Kendi mertebesini ancak buradan bilir. Eðer Hak'ký müþahedeetmezse onu görür gibi iman ederek ibadet etsin ve duasý esnasýnda onu kýblesindetahayyül etsin ve kulaðýný, Hak'kýn kendisine vereceði cevaba çevirsin. Namaz kýlankul, eðer kendi özel âlemine ve kendisiyle birlikte namaz kýlan kimselere imam olacakolursa (ki, gerçek hadiste buyurulduðuna göre, her namaz kýlan muhakkak imamdýr;çünkü melekler kulun arkasýnda namaz kýlar) bu halde o kul için namazda resûlrütbesi meydana gelir. Bu rütbeyse Allah'tan vekilliktir. Semiallahü limen hamideh(Allah kendisine hamd edeni iþitir) dediði vakit, hem kendi nefsinde hem de arkasýndakimeleklere Allah'ýn iþitici olduðunu haber vermiþ olur. Melekler ve onlarla birliktebulunanlar da Rabbena lekel hamd (Ey Rabbimiz, hamd sana mahsustur) derler.Çünkü Allah muhakkak kulunun diliyle Semiallahu limen hamideh buyurdu. Þuhalde namazýn mertebesinin yüceliðine ve sahibini nereye götürdüðüne nazar et;buna göre namazda görüþ ve müþahede derecesini elde etmeyen kimse, onun gayesineeremez. Bu nedenle de onda göz aydýnlýðý hasýl olmaz. Çünkü o, kendisine duadabulunduðu kimseyi görememiþtir.

Bununla beraber namazda Hak'tan kendisine gelen cevabý iþitmeyecek olursa okimse Hak'ka kulak veren sýnýftan deðildir. Saðýr ve kör olmakla beraber namazdaRabbi ile beraber olmayan kimse, asla namaz kýlmýþ olamaz. O kimse Hak'ký görenve ona kulak veren sýnýftan sayýlmaz. Devamý müddetince insaný baþka þeylerdetasarruftan men eden, namazdan baþka bir ibadet yoktur. Namazdaki Allah zikri,onun içinde bulunan bütün dua ve hareketlerin hepsinden büyüktür.

Allah, Kur'an'da: "Namaz insaný kötü ve bâtýl þeylerden yasak eder." buyurmuþtur.Zira Allah, namazda olan kuluna bu ibadetten baþka hiçbir þeyde tasarruf etmemeyiemretti. Ýþte bu nedenle o kula musalli (vakit namazý kýlan) denir. Allah'ýn zikri ise,namazda en büyük ibadettir. Yani kulun dileðini Allah kabul ettiði sýrada, O'nun dakuluna karþý sena (övme) de bulunmasý suretiyle olan zikri, namazda kulun Rabbinizikretmesinden daha büyük bir zikirdir. Çünkü Kibriya (Ululuk), Allah'a mahsustur."Allah iþlediðiniz þeyleri bilir. O kimse Hak'ký müþahede edici olduðu halde kulakverdi" mealindeki ayetlerde iþaret buyurulduðu gibi, kulun Allah tarafýndan gelen

48

hitaba kulak vermesi namazda Allah'ýn kulunu zikretmiþ olmasýndadýr.Vücut, makul bir hareketin eseri olduðuna göre, yokluktan varlýða geçti. Namaz

da bütün hareketleri içinde toplayan bir ibadet oldu. Hareket ise üç türlüdür. Birimüstakim (düz hareket)tir ki, namaz kýlan kimsenin kýyam (ayaktaki) halidir. Ýkincisiyatay harekettir. Bu da namaz kýlanýn rüku (eðilme) hâlidir. Üçüncüsü Menkus(tersine) harekettir ki, bu da secdedeki hâlidir. Nasýl ki insanýn hareketi Müstakim,hayvanýn hareketi yatay ve bitkinin hareketi ise Menkus'tur. Halbuki cemâd'ýn (cansýz)kendi nefsinden hareketi yoktur. Þu halde taþ, yerini deðiþtirirken baþka bir tesirlehareket eder. Hz. Muhammed'in "Benim göz aydýnlýðým namazda kýlýndý" sözünegelince, bu oluþ keyfiyetini kendi nefsine baðlamadý. Çünkü Hak'kýn namaz kýlankimseye tecellisi, namazý kýlana deðil, ancak yine kendisine döner. Çünkü, Hak, tecellive müþahede sýfatýnýn kendi nefsinden olduðunu bildirmemiþ olsaydý, þüphesiz Hak'tankuluna bir tecelli olmadan (doðrudan doðruya) kula namaz kýlmasýný emrederdi. Halbukibu tecelli kula imtihan (yani ona karþý bir lütuf ve ihsanda bulunmak) yoluyla olunca,müþahede de imtihan yoluyla olur. Buna göre Hz. Peygamber "Benim göz aydýnlýðýmnamazda kýlýndý" buyurmakla, bu gerçeði açýkladý. Halbuki namaz, ancak sevgilininmüþahedesidir ki, âþýkýn gözü onunla istikrar mastarýndan gelen karar ile karar bulurve þu hale göre de göz, sevgili görmekle ona takýlýr kalýr. Bu müþahede de Hak ileberaberdir, Hak'tan baþka bir þeye bakmaz. Ýþte bundan dolayý Allah, namazda baþkabir þeye iltifattan kulunu men etti. Çünkü iltifat (baþka bir yöne bakmak) kulunnamazýndan þeytanýn kaptýðý bir hissedir. Bu nedenle kulu sevgilisinin müþahedesindenmahrum kýlar. Eðer Hak, iltifat eden kimsenin sevgilisi olsaydý, namazda kendi yönündenve kýblesinden baþka tarafa bakmazdý. Halbuki insan, bu özel ibadeti sýrasýnda böylebir durumda mýdýr, deðil midir? Kendi nefsinde hâlini bilir. Çünkü insan basiret (seziþ)üzere hareket eder. Kendi nefsinde birtakým mazeretler bulsa bile bu mazeretlergerçek midir, deðil midir? Anlar. Çünkü hiç kimse kendi halinin cahili deðildir vehareket, kendi hâline, kendi zevkine göredir.

Sonra, salât (namaz) dediðimiz ibadetin, baþka bir taksimi daha vardýr. ÇünküAllah, bize kendisi için namaz kýlmamýzý emretti. Kendisi de, bizim üzerimize musallîolduðunu (yani bizim için namaz ve duada bulunduðunu) haber verdi. Þu halde, namazhem bizden, hem de Hak'tandýr. Ancak o musalli olduðunda baþka bir isimle musallaolur. Bu takdirde de Hak'kýn huzuru, kulun vücudundan sonra gelir. O kulun kýblesindehayal ve düþüncesiyle canlandýrmak istediði, Hak'týr ki O'na Ýlâhi Mutekad (inanýlanilâh) denir. Bu hayali ve mutekad ilâh, tecelli ettiði yerin istidadýna göre deðiþir. Nasýlki Tanrý bilgisinden ve ariften sorulduðunda, Cüneydi Baðdadî (Allah ondan hoþnutolsun), "Suyun rengi kabýnýn rengi gibidir" dedi. Bu olgun cevap Hak'ký, kendi hâl veþanýyla haber vermiþ oldu. Ýþte, bu Allah, bizim için musalla olan Allah'týr.

Halbuki biz musalli mevkiinde bulunduðumuz zaman, bize baþka bir isim verilir.

49

Bu hale göre de biz, bu isimde gerçekleþiriz. Nasýl ki kendisinde bu isim hasýl olankimsenin halini biz daha önce andýk. Þu halde biz Hak'kýn yanýnda, kendi halimizegöre oluruz. Hak da bize, ancak bizim hayalimizde bulundurduðumuz suret ile görünür.Çünkü musalli'nin lügat manasý, "at koþusunda önce gelenin gerisinde kalan ikinciat" demektir. Allah'ýn "Her bir þey salâtýný ve tesbihini bilir" mealindeki ayeti, hervarlýk Rabbine ibadette geriliðinin derecesini ve Allah'ýn noksansýzlýðýna (tenzih)inanmak konusunda kendi yeteneðinin gerektirdiði tesbihi bilir demektir. Hiçbir mahlukyoktur ki, sabýrlý ve yarlýgayýcý olan Rabbini tesbih etmesin. Ýþte bunun için biz, âlemintesbihini ayrý ayrý ve detayýyla anlayamayýz. "Hiçbir varlýk yoktur ki, O Hak'ký kendihamdi ile tesbih etmesin" mealindeki ayetin sonundaki gaip zamiri, varlýkla ilgilidir.Yani o varlýk, Allah'ý kendi hamdi ile tesbih eder demektir. Þu halde, bu son kelimedekizamir tesbih eden varlýða ait olur. Yani o þey, hangi hâl üzerindeyse, o hâl üzerinesena eder (över), demektir. Nasýl ki biz, Hak'ka iman eden kimse hakkýnda, muhakkako kendi inandýðý ilâha sena eder demiþtik. Çünkü o, inanan nefsini kendi hayalindeinandýðý ilâha baðlamýþtýr. Ýþlediði amel de (iþ) ona aittir. Þu halde bu inanan, ancakkendi nefsine sena etmiþ olur. Nasýl ki, bir sanatý metheden kimse, herhalde onunsanatkârýný övmüþ olur. Çünkü, sanatýn güzellik veya çirkinliði sanatkâra aittir. Oysahayalde tasavvur edilip inanýlan ilâh, onu tahayyül eden kimsenin yarattýðý bir eserdir.Yani o, inanç sahibi þahsýn sanatýdýr. Þu halde onun inandýðý þeyi övmesi, kendi nefsiniövmesidir. Bundan dolayý kendi inandýðý ilâh'tan baþkasýný yerer. Eðer insaf etseydi iþböyle olmazdý.

Þu kadar var ki, bu özel mabud'a inanan kimse, Allah hakkýndaki inancýndakendinden baþkasýnýn inanýþýna itiraz etmesinden dolayý, bunda þüphesiz bilgisizdir.Eðer, Cüneyd'in dediði "Suyun rengi kabýnýn rengidir" nüktesini anlayabilseydi, herinanç sahibinin inandýðý ilâh'ý da teslim eder ve sonuçta, Allah'ý her surette ve hertürlü inanýþa göre bilmiþ olurdu. Þu halde böyle özel bir mabud'a inanan kimse, zan veþüphe ehlidir; âlim deðildir. Bundan dolayý Allah, "Ben kulumun zannettiði gibiyim"buyurdu. Yani Hak'ký isteyen kul mutlak surette bilsin ki, kayýtlýdýr. Bunun anlamýAllah, kuluna ancak onun inandýðý surette görünür demektir.

(Hayalde yaratýlarak) inanýlan ilâhlar bir sýnýrla sýnýrlandýrýldýlar. Bu ilâhlar kendikullarýnýn kalbine sýðabilen ilâhlardýr. Halbuki Mutlak Ýlâh hiçbir þeye sýðmaz. ÇünküO, eþyanýn ayný olduðu gibi kendi nefsinde de aynýdýr. Oysa ki herhangi bir þeyhakkýnda, o kendi nefsine sýðar veya sýðmaz denilemez. Bunu iyi anla. Allah, gerçeðisöyler ve doðru yolu gösterir.

(Muhyiddin Ýbn Arabi,Füsusül Hikem'den)

50

EVRADI ÞERÝFE (SALATÜ SELAM)

(Aþaðýdaki yazýnýn abdestli olarak, mümkünse iki rekat namaz ileokunmasý rica olunur. Aþk ve muhabbet ile ruhunuza aksetmesi için, dikkatleokunmasý gerekir.)

Euzü billahi mineþþeytanirracim. Bismillahirrahmanirrahim.Elhamdülillahi Rabbil âlemiyn. Errahman, errahiym. Mâlimi yevmiddiyn.

Ýyyake na'büdü ve iyyake nesta'ýyn. Ýhdinassýratel müstakýym. Sýratel leziyneen'amte aleyhim, ðayril maðdubi aleyhim veled dalliyn. (Âmin ya Muin)

Ýnnallahe ve melâiketehu yusallûne alennebiy. Yâ eyyühel leziyne amenû,sallû aleyhi ve sellimû teslimâ.

Allahümme salli ve sellim ve bârik alâ seyyidina Muhammedin ve alââlihi ve sahbihi ecmaiyn.

Sübhane Rabbike Rabbil izzeti amma yesifun, ve selâmün alel mürseliyn,velhamdülillahi Rabbil âlemiyn.

Esselatü vesselamü aleyke ya ResûlallahEsselatü vesselamü aleyke ya HabiballahEsselatü vesselamü aleyke ya HalilallahEsselatü vesselamü aleyke ya NebiyallahEsselatü vesselamü aleyke ya SafiyallahEsselatü vesselamü aleyke ya Hayra HalkillahEsselatü vesselamü aleyke ya Nûre ArþillahEsselatü vesselamü aleyke ya Emiyne VahyillahEsselatü vesselamü aleyke ya men ZeyyenehullahEsselatü vesselamü aleyke ya men ÞerrefehullahEsselatü vesselamü aleyke ya men KerremehullahEsselatü vesselamü aleyke ya men AzzemehullahEsselatü vesselamü aleyke ya men AllemehullahEsselatü vesselamü aleyke ya Seyyidel MürseliynEsselatü vesselamü aleyke ya Ýmamel MüttakiynEsselatü vesselamü aleyke ya Hatemen NebiyyinEsselatü vesselamü aleyke ya Rahmeten LilâlemiynEsselatü vesselamü aleyke ya Þefiyal MüznibiynEsselatü vesselamü aleyke ya Resûlü Ziþan

51

Salavatullahi ve melâiketihi ve enbiyaihi ve hameleti arþihi ve cemiyyi halkihi alâseyyidina Muhammedin ve âlihi ve sahbihi ecmaiyn.

Allahümme salli alâ seyyidina Muhammedin abdike ve nebiyyike ve habibikeve resuliken nebiyyil ümmiyyi ve alâ âlihi ve sahbihi ve sellim. (3 kere)

Allahümmec'al efdale salavatike ebedenVe enma berekâtike sermedenVe ezkâ tahiyyatike fadlen ve adedenAlâ eþrefil halâikýl insaniyetiVe mecmaýl hakayýkýl imaniyetiVe turit tecelliyatil ihsaniyyetiVe mehbitil esrarir RahmaniyyetiVe arûsil memleketir RabbaniyetiVe vasýtati ýkdin nebiyyineVe mukaddimi ceyþil mürseliyneVe kaadi rekbil enbiyail mükerremiyneVe efdalil halký ecmaiyneHamilil livail izzil âlâVe maliki ezimmeti mecdil esnâÞahidi esraril ezeliVe müþahidi envarý sevabikýl üveliVe tercümaný lisanil kýdemiVe menbail ilmi ve hilmi ve hikemiMazharý sýrrýl cûdil cüziyyi vel külliyyiVe insani aynil vücudil ulviyyi vessüfliyyiRuhi cesedil kevneyni (3 kere, her defasýnda vücuda mesh)Ve ayni hayatiddâreyniEl mütehakkýký bi alerrütebil ubudiyyetiVel mütehallýký biahlâkýl makamatil ýstýfaiyyetiEl halilil âzam, vel habibil ekrem,Seyyidina Muhammed Ýbni Abdillah Ýbni Abdülmuttalib.Ve alâ sairil enbiyail mürseliyne.Ve alâ melâiketikel mukarrebiyneVe alâ ibadullahis salihiyneMin ehlis semavati ve ehlil ardiyneKüllemâ zekerez zâkirûneVe gafele an zikrikel gaafilûneVe sellim ve radyallahü anh,Eshabý Resûlillahi ecmaiyne.

52

EVRADI ÞERÝFENÝN AÇIKLAMASI

Fatiha Suresi (1:1-7)

Euzü billahi mineþ þeytanirraciym. Bismillahir Rahmanir Rahiym.

Cenabý Hak buyuruyor ki:

– Benim ilâhi sýfatým olan Allah Kelamýný, yani Kitabý'mý okumak istediðinan, ona muhatab olmaya niyet ettiðin zaman, "Ben Allah'ýn rahmetine sýðýnýr, kalbimi,nefsimi Allah'ýmýn fazilet ve rahmetine kavuþtururum" diye, ilâhi rahmetten kovulmuþ,uzaklaþtýrýlmýþ Þeytan'dan bana sýðýn.

Ýnsanýn, Rabbine þahit olma (müþahede) huzurunda, onun ilâhi feyzlerine(bereket, irfan) gark olmuþ kalmasýna engel olan her þeyden Hak'ka iltica etmesi,Allah'a sýðýnmadýr (Ýstiaze). Bu da marifetullah ile olur. Çünkü Þeytan, ancak arifinkalbinden korkar. Arifin kalbinin ufuklarýndan doðan Muhammedî hakikat güneþi,Þeytan'ý yakar ve uzaklaþtýrýr.

Kul Rabbine bu þekilde içten, duyarak sýðýndýðýnda, Cenabý Hak, "Korkma!Ýsmimi an, yani 'Rahman ve Rahiym olan Allah'ýn ismi ile baþlýyorum' de" buyuruyor.

Bu yüzdendir ki, besmelesiz iþe sonsuz iþ denir.

Besmelede üç ismin, yani Allah, Rahman ve Rahiym isimlerinin bir aradaanýlmasýnda üç cins kula iþaret vardýr:

1. Nefslerine zulmedenler (Fe minhüm zâlimün linefsihi),

2. Nefslerini frenleyenler (Ve minhüm muktesid),

3. Hayýrlý iþ sahipleri (Ve minhüm sâbikun bil hayrat: Fâtýr, 35:32)

Evet, Besmele, kalbin kandili, Allah Kelamýnýn anahtarýdýr.

Azametini kalemlerin deðil, çaðlarýn tefsir etmiþ olduðu, imanýn düzenleyicisi;anlamýný kavrayanlarý bile, okunduðu vakit dinlemekten usandýrtmayan, ilimlere konu,sanatlara model veren Kur'an'ý Kerim'in esrarýnýn anahtarý da, Fatiha'dýr.

Elhamdülillahi rabbil âlemiyn.

Evrenin bütün varlýklarý ve zerrelerinden gerek söz, gerekse hareket olarakortaya çýkan bütün sonsuz hamd ve övgüler, Rab'lýk makamýna Sübhanî tenezzülü iletenezzül eden, âlemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur.

53

Ýnsanýn, kendisinin baþlýbaþýna bir âlem olduðunu ve kendisinde var olangerçekleri düþünerek: "Ben kimim? Nereden geldim, nereye götürüleceðim?Gelmemde, gitmemde karar sahibi ben deðilim" diye düþünmesi, insanlýk (Âdemiyet)makamýna ayak basmasýdýr. Âdemiyette teklif yer alýr: "Aslýný ara" emri verilir, buarayýþa da hamd ile baþlanýr.

Hamdin lisaný üç türlüdür:– Ýnsani dil ile hamd,– Ruhani dil ile hamd– Rabbani dil ile hamd.

Ýnsanî dil ile hamd, umumun (avamýn) hamdidir ki, bu Allah'ýn nimetlerine karþýyapýlan hamddir. Kiþi, Hak'kýn o ikramýný kalbiyle tasdik edecek, onu yerli yerincesarf edecektir.

Ruhani dil ile hamd, seçkinlerin (havassýn) hamdidir ki, kalb zikri ile olur. Okimsenin hali terbiye edilir, davranýþlarý temizlenir.

Rabbani dil ile hamd, arifin hamdidir.Muhabbet ehli hamdederler, o hamdleriyle keþif ýþýklarýna nail olurlar.Marifet ehli hamdederler, o hamdleriyle cemalin müþahedelerine nail olurlar.Kýsacasý hamdetmek, Hak Teâlâ'nýn zâtýný övmek, yüceltmektir. Onun için

hayatýn evveli de hamd, sonu da hamddir.Allahu Teâlâ'nýn zatýna layýk olan övgüyü, hürmeti hiç kimse layýkýyla bilemez,

ona güç yetiremez. Onun için imdat, Allah'tandýr. Bu nedenle hamdü sena, Zâtý ile,Sýfatý ile, Efali ile yaratýklarý derece derece meydana getirip, imdad eden RabbilÂlemiyn'e mahsustur.

Rabbil Âlemiyn'dir: Müminlerin kalbini sabýr ve ihlas ile, sadakat ve vefa ileterbiye eder.

Rabbil Âlemiyn'dir: Cisimleri, nimetler vücuda getirerek terbiye eder.Rabbil Âlemiyn'dir: Ruhlarý, keremini (cömertlik) göstererek terbiye eder.Þu da iyi bilinmelidir ki, yaratýklarýn öncesi, karanlýðýn zýddý olmayan

Muhammedî Nur (ýþýk), Muhammedî Ruh'tur ki, O Aklý Küll'dür (Tümel Akýl), âlemde onun açýklamasý, ayrýntýlarýdýr.

Errahman, errahiym.Âlemi yaratan Rahman, ona imdad eden Rahiym'dir.Rahman Kýdem (ezeliyyet) ismi, Rahiym Bekâ (ebediyyet) ismidir.

Mâliki yevmiddiyn.

54

Din gününün, kýyamet gününün sahibi Allah'dýr. Kýyamet günü, haþr (derleniþ)ve neþrdir (daðýlýþ), yani hesap günüdür. Her sýnýfýn maksatlarý ve çabalarýnýn hesabedildiði gündür.

Ariflerin Vechi Kerim'e (Soylu Yüz) baktýklarý, amel sahiplerinin iyiliklerlekarþýlaþtýklarý, zalimlerin kahýr tecellilerinde kaldýklarý gündür.

O günde, bu dünyada kullandýðýmýz küçük tasarruflar kaldýrýlýr. O günde tamizin, Makamý Mahmud'un sahibi, "Elbette Rabbim sana ihsan edecek, sen de hoþnutolacaksýn" fermanýnýn (*) mazharý, Hz. Muhammed Aleyhisselâm'ýn zâtýndan baþkasýnaverilmemiþtir.

Þimdi, ruhun baðýmsýzlýðýný ve sevinçlerini ilan eden, önce ibadet, sonra yardýmistemeye iþaret eden ayetler geliyor.

Ýyyake nabüdü ve iyyake nestaiyn."Ya Rabbi! Her konuda yardýmý senden dilenir ve senden aldýðýmýz varlýkla,

ancak sana ibadet ederiz. Ýbadetimiz, bizim varlýðýmýzla deðildir. Güç ve kuvvet senin-dir. Sen yardým ettin de sana kulluk ettik. Biz senin lütfuna bakýyoruz, kendi amelleri-mize bakmýyoruz. Ne amellerimize bakýyoruz, ne de ödül taleb ediyoruz; ancak sanakulluk ediyoruz. Çok çok ihsan etmeni istiyoruz. Bütün garezlerden, ilgi ve iliþkilerdensoyunduk. Bu halimizde bize yardým et. Bu halimizin devamýný yalvarýyoruz. Emrinile kulluk ediyoruz, lütfunla yardým dileniyoruz. Bütün varlýklar geçici, sen kalýcýsýn(bâki)."

Allah'a kulluk dört türlü olur:1. Arzu (raðbet) ile,2. Korku (rehbet) ile,3. Utanç (hayâ) ile,4. Sevgi (muhabbet) ile.

Ýbadetin en güzeli, sevgi ile olanýdýr. Ýþte tevhid, bu ayetin iþlemesiyle olur.Resûllük huzuruna tam baðlanmadýkça, yardým dileme olmaz.

Ýhdinas sýratel müstakiym."Ya Rabbi! Bizi yardýmlarýnla bizzat doðru yola eriþtir. Senin muradýn ne ise,

ona hidayet et. Tevhid zirvene giden yolu hediye etmeni dileniriz."

Sýratelleziyne en'amte aleyhim, ðayril maðdûbi aleyhim veleddalliyn."O yol, peygamberin, þehitlerin, sýddýklarýn ve kâmillerin yoludur. Gerçeklerin

keþfedildiði yoldur, marifet, güzel edeb menzilidir. Onlara ihsan etmiþsin. Gazabýnahak kazananlardan, sapkýnlýkta kalanlardan, Rab'lýk lütuflarýný unutanlardan,

(*) Ve lesevfe yutiyke rabbüke feterda: Duha, 93:5

55

gerçekleþtirmeyi (tahkiki) býrakýp þekilde (taklidde) kalanlardan, kulluk kapýsýndankovulanlardan, mekr (hile, aldatma) ve istidraca (hak edilmemiþ ilerleme, sahte keramet)mazhar olanlardan olmamayý yalvarýrýz."

(Bu yalvarmamýzý kabul et, Ya Rabbi!)Ýnnallahe ve melâiketehu yusallune alennebiy, ya eyyühel leziyne âmenû,

sallû aleyhi ve sellimû tesliyma. (Ahzab Suresi, 33:56)

Allahu Teâlâ ve Melekler, Makamý Mahmud ve þefaat makamýyla yüceltilmiþolan Nebiyyi Ekrem Hazreti Muhammed Aleyhisselâm'a salat ve selam ederler.

Rahmet ve kerametin her türlüsü ile, Ahmedî erdemini yücelterek, saygý ileöverler.

Ey inananlar ve geleceðin, inananlarýn olduðuna inananlar!Gayeleri Hak olanlar!Hak'kýn "mümin" ismine mazhar olanlar!Siz de O'na, o Ulu Peygamber'e salat ve selam edin, onu güzel zikir ile anýn.Gerek melek, gerek insan, ona salat ve selamda bulunmakla yükselir.Ey talib!Muhammedî Zât o kadar nazik bir manadýr ki, Cenabý Hak, Habibi'ne

(sevgilisine) yapýlacak salavatý kendisine havale ettiriyor da: Allahümme salli alâMuhammedin buyuruluyor.

Bir dini emirde de:"Kim benim Resûlü Ekrem'ime bir salavat getirirse, ben o kimseye on salavat

getiririm" diye ferman ediliyor.Söz olarak salat ve selam: Allahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âli

Muhammed, anlam ve gerçeði itibariyle de, Resûlü Ziþan'a sevgiyle tabi olmak,izinden yürümek, bu kötülük dünyasýnda ayak kayacak yerlere çakýlmýþ olan semaviiþaretlere, gören bir gözle bakarak sayýlý nefesini haksýz tüketmemektir.

Bu nedenle dualarýmýzýn da hakkýmýzda hayýrlý olarak kabul edilmesi için, duadanönce salavat ile baþlamak ve sonunu salavat ile bitirmek lâzýmdýr.

Sübhane rabbike rabbil izzeti amma yesifun, ve selâmün alel mürseliyn,velhamdü lillahi Rabbil âlemiyn. (Saffat, 37:180-182)

(Ýmamý Ali Keremallahu Zatehu Hazretleri, "Her kim ahirette Cenabý Hak'tanözel bir ikram isterse, bu üç ayeti her meclisin sonunda okusun," buyurmuþlardýr.)

56

Ey resûllerin en mükemmeli! Müþriklerin (Allah'a ortak koþanlarýn) þirklerine,yalanlarýna göðsün daralmasýn, asla önem verme. (Hak kuvvette deðil, kuvvet Hak'ta-dýr. Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billah: Allah'tan gelen dýþýnda güç ve kuvvet yoktur.)

Her emrine galip, kudret ve kuvvet sahibi olan Rabbin, müþriklerin O'nu, þanve azametine layýk olmayan sýfatlarla vasýflandýrmalarýndan münezzehtir.

Nebiler ve mürsellere, veliler ve sýddýklara, imanehline, irfan ehline selam olsun.

Gerek hâl (oluþ), gerekse kâl (söz) olarak hamdü sena, âlemlerin Rabbi olanAllahu Teâlâ'ya olsun.

Ey Allah'ýn Resûlü! Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey Allah'ýn sevgilisi! Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey Allah'ýn dostu! Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey Allah'ýn Peygamberi! Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey Allah'ýn saf kýldýðý! Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey Allah'ýn hayýrlý yaratýðý! Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey Allah arþýnýn ýþýðý! Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey Allah vahyinin emîni! Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey Allah'ýn birlik zatýný Cenabý Ahmediyyete fethederek süslediði, þereflerintümüyle þereflendirdiði, sureti Hak, siyreti Rahman Habibi Kibriya! Salatü selamsenin üzerine olsun.

Ey Hak'kýn seçkinlik kanunu ile yücelttiði, Sübhani saygýsýna mazhar kýldýðýResûller Þahý! Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey öncenin ve sonranýn bütün ilimleri ile teçhiz edilen Resûller Sultaný, hayýrve þerri gösteren, bütün salavatlarýn üzerine olduðu! Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey peygamberlerin seyyidi (önderi)!

Ve ey takva sahiplerinin imamý!

Salatü selam senin üzerine olsun.

Ey âlemlere rahmet olan!

Ey nebilerin sonuncusu!

Ey günahkârlarýn þefaatçisi!

Ey en alçaðý en yüksek yapmak hakkýný alan En Þanlý Resûl, Âlemlerin RabbininResûlü!

57

Salatü selam senin üzerine olsun.Allah'ýn, meleklerin, peygamberlerin, Arþ'ý taþýyan meleklerin, bütün halkýn

selamlarý, salavatý, hürmetleri, yüceltmeleri, güzellikleri, bizim Efendimiz MuhammedMustafa Hazretleri ile, onun ailesi ve eshabýnýn üzerindedir.

Allah'ým!Salatü selam, tam, halis kulun olan Habibin ve Resûlün, Nebiyyi Ekrem'in, her

þeyin kaynaðý olan Muhammed'in (Sallallahü Aleyhi Vesellem) üzerine olsun.Ya Ýlâhi!Efendimize, baþýmýzýn tacý, özümüzün nuru, gönlümüzün sevinci olan En Þanlý

Resûlümüze, O, zâtýndan zâtýna tecellinde beliren, Hak aynasý bulunan ýþýklar ýþýðýna,en yüksek makamýn sahibine, her güzelliðin aslýna, açýk ve anlaþýlýr bir dile sahipkýldýðýn Resûlü Ekrem'ine salatü selam olsun.

Allah'ým!Ebedi, sürekli lütuf ve ihsanýn, hayýr ve bereketin, selamýn, lütuf ve sayý açýsýndan

temiz olan þeylerin:Ýnsan yaratýlýþýnýn en þereflisi, iman hakikatlerinin toplamý, ihsan tecellilerinin

Tûr daðý, rahman sýrlarýnýn iniþ yeri, Mirac'daki gece uçuþunun (*) misafiri, "kendikeyfine göre konuþmayan", (**) Birlik (Ahadiyet) sarayýnýn sýrlarýna mahrem olan,yaratýklarýn en üstünü, Hamd Sancaðý'nýn sahibi, nebilerin imamý (öncüsü), yüksekululuk dizginlerinin sahibi, ezel sýrlarýnýn þahidi, asli sevap nurlarýnýn müþahidi, kýdem(önce olma) dilinin has tercümaný, ilmin, yumuþaklýðýn ve hikmetlerin kaynaðý, hemcüzi (parça), hem külli (bütün) kerem (cömertlik) sýrlarýnýn mazharý, Kâinat'ýn NefsiNatýka'sýnýn kalbi, yüce ve alçak vücutlarýn aslýnýn insaný, iki cihan cesedinin ruhu,dünya ve ahiret hayatýnýn özü, rütbelerin en üstünü olan kulluk (ubudiyet) rütbesiylerütbeli, ilâhi ahlakla ahlaklanmýþ, Halili Azam, Habibi Ekrem, Seyyidimiz MuhammedÝbni Abdillah ibni Abdülmuttalib Hazretleri'nin üzerine olsun.

Ve diðer peygamber ve habercilerinin, sana yakýn olan meleklerin, göklerdekive yerdeki ehlinden salih kullarýnýn üzerine olsun.

Ya Rabbi!Seni zikredenlerin zikri, zikrinden gafil olanlarýn da gafleti devam ettiði müddetçe

salatü selamýn, onlarýn üzerine olsun.Ýlâhi! Selam, senin Peygamberinin bütün dostlarýnýn üzerine olsun.

(*) Sübhanelleziy Esra: Ýsra, 17:1(**) Ve ma yentiku anil heva: Necm, 53:3

58

ALLAH ÝNSANI NÝÇÝN YARATMIÞTIR?

(Bismillahirrahmanirrahim.)"Ben cinleri ve insanlarý ancak bana ibadet etsinler diye yarattým."(Ve mâ halaktül cinne vel inse illâ liyâbüdun.)

– Zâriyat, 51:56

Ayetin Ledünnî Tefsiri:

Mutasavvýfini kiram hazerâtý ile zâhir ehli ulemasýnýn bu ayeti anlayýþlarý arasýnda,büyük fark vardýr.

Tefsirciler sultaný Ýbni Abbas Hz., liyâbidün'u liyârifün þeklinde tercümeetmekle, ayetin bâtýn anlamýný ifþa etmiþlerdir. Bu durumda çýkan yüce anlam, "bizinsaný bizi bilsin diye yarattýk" olmaktadýr. Buna böylece iþaret ettikten sonra, ledünderyasýnýn eþsiz dalgýcý, tevhid akidesinin eþsiz kâþifi, Þeyhül Ekber Muhiddini ArabîHz.'nin Fütuhatül Mekkiye'sinin 664. babýna bir bakalým.

Allahu Zülcelâl, bütün âlemleri birtakým sebeplerle birbirine baðladý. Bizimlekendi zâtý arasýnda bir iliþki ve bir rabýta yarattý. Ýlâhi esmasýný üzerimize tecelli buyurdu.Her birini, tecelliyatýnýn gereði ile amel ettirdi.

"Ben gizli bir hazine idim, bilinmek istedim. Sevdim ve bütün cevherlerimi buâlemlere saçtým."

(Ve küntü kenzen mahfiyyen fe ahbebtü en urefe)buyurdu. Arif bir þair, bu sýrra iþaretle þöyle buyurmaktadýr:

Küntü kenz esrarýný saçtýn cihan pazarýna,Her biri göründü bir suretle ki, mânâsý biziz.

Allah, Küntü kenzen mahfiyyen hadisi kudsisinde, "Ben gizli bir hazine idim.Bilinmeyi murad ettim. Muhabbetimden halký yarattým", buyuruyor. Böylece, zâtýnýnbilinmesine, bizi vasýta kýldý. Bizi bilinmekliðinin þerefi ile þereflendirdiði için ve zâtýnabenzer hiçbir varlýk yaratmadýðý için, insanlarý da varlýklara benzetmeyerek, onlarabir þeref daha verdi.

Yaratýlýþýnýn kemali, hem bizimle, hem de Allah'ýn Esmaül Hüsna'sý iledir. Ancak,O, nefsi itibariyle kâmil ve zâtý itibarýyla mükemmeldir. Tekâmül etmek için hiçbirþeye ihtiyacý yoktur. Her þey O'na muhtaçtýr. Bütün âlemleri icat ederek bize tarif

59

etti ve bu suretle bize kendisini bildirdi. Aþaðýdaki beyit, bu gerçeklerin þiir dilindekiifadesidir.

Himmetin bu ola kim daim Hakký anlayasýn,Hakký bilmekten yeð olmaz iki âlemde sevap.

Yani: Gayretin daima, Hak Teâlâ'yý anlamaya yönelik olmalýdýr. Zira Hak Teâlâ'nýnkatýnda hiçbir sevap, onun mukaddes zâtýný bilmek kadar yüce olamaz.

Gene Fütuhatül Mekkiye'nin 271. babýnda, Muhiddin Ýbni Arabi Hz. þöylediyor: Aralarýnda iliþki olmayan insanlar bile, birbirleriyle dostluk, arkadaþlýk edemezler.Çünkü dostluk, ahbaplýk, insan için birleþme noktasý ve aralarýndaki baðdýr. Hâlik ileinsan arasýndaki dostluðun baðý ise, Hâlik'in insaný, kendi sureti üzerine halk etmiþ(yaratmýþ) olmasýdýr. Ancak gene bu bað dolayýsý iledir ki, yalnýz insan uluhiyetdavasýnda bulunmuþtur. Firavun: "Ben sizin en büyük Rabbinizim" (Ene Rabbikümülâlâ: Naziat, 79:24) demiþtir.

Hiçbir yaratýða nasip olmayan Ýlâhi Esma ve âlemin yaratýlýþýnýn esas kaynaðýolan Hayat, Kudret ve Ýrade ile, ancak insan nitelenebiliyor. Bu þekilde gerçekleþendostluk nedeniyle, insanla yaratýcýsý arasýnda karþýlýklý muhabbetler, rabýtalar ortayaçýkýyor. Uluhiyetten (ilâhlýk) arýnmýþ olan ubudiyet (kulluk) ancak insanda, kullukkokusu olmayan Rubûbiyet (Rab'lýk) ancak Allah'da bulunduðundan, her iki taraf dakendilerinde, aralarýndaki baðý ve dostluðu toplamýþlardýr. "Allah, Âdem'i kendisuretinde yarattý" (Ýnnallahe halake Âdeme alâ suretihi) manasý, buradankaynaklanmaktadýr.

Aþaðýdaki beyit, bu sýrrý benzerlerinden daha açýk bir þekilde dile getirmektedir:

Nefhai Ruhül Kudüs'tür, sureti insaný gör,Hakký ispat eyleyen ol hücceti bürhaný gör.

Cidden öyledir: Hak Celle Celâlühu'yu ispat eden en açýk hüccet (delil), insanýkâmilin sureti ve pak vechidir. Yine aþaðýdaki þiirde bu konu, baþka bir açýdan dilegetirilmektedir: Ehlullah için, yani Hak Celle Celâlühu'nun eksiksizliðine mazhar olanyüce veliler için, en korkulacak yol kesici, bu cihan halký ile dostluk ve ahbaplýktýr.

Kaç hücumu cin ve insandan, mekânýn halvet et,Ki ehli halvet dostudur hemen Perverdigâr (Yaradan, Rýzýklandýrýcý)

Anlamý þudur: Hak Celle Celâlühu'nun kendi suretinde yarattýðý Âdem'denkasýt, bir cansýz suret olan avam halký deðildir. Zira "Her cansýz surete denilmezÂdem" ledünni sýrrý, bir an bile akýldan çýkarýlmamalýdýr. Seyrü süluk erbabý, insanlardan,yani bu cihan halký olan avamdan, cin ve periden kaçar gibi kaçmalýdýr. Yüce MevlaCelle Celâlühu, halvet erbabýnýn arkadaþýdýr.

60

Ýnnallahe halake Âdeme alâ suretihi kutsal kelamýnýn en yüce tecellisi,"Reeytü Rabbi fi sureti þabý emred"(Ben Rabbimi genç bir delikanlý suretinde gördüm)Hadisi þerifinde ifadesini bulmuþtur. Bu konu, Abdülkerim Ciyli Hz.'nin Ýnsaný

Kâmil adlý ünlü eserinin, özellikle ikinci cildindeki Naleyn ve Kademeyn (nalýnlar veayaklar) bahsinde ayrýntýlý olarak anlatýlmýþtýr. (Burada "ayaklar", zâta ait zýtlýklarý;"nalýnlar" ise, yaratýklara kadar aþýp gelen zýtlýklarý belirtir.)

61

EY ÂDEMOÐLU

Bismillahirrahmanirrahim.Lâ ilâhe illallah, Muhammedün Resulallah.Ey Âdemoðlu; Ey insanoðlu, bizi yaratan Allah'ýn emirlerini tutmak mecburiye-

tindeyiz. Çok nazikâne dikkat edelim.EY ÂDEMOÐLU:– Ey insanlar, sizler sizi yaratan Allah'ýnýzdan korkuyor musunuz?– Evet, O'ndan baþka gidecek yerimiz yok.– Allah'ýnýzý bildiðinizden dolayý teþekkür ederim. Bizi yaratan Allah'ýn insan

olarak bize birçok emirleri var. Emirlerle nasýlsýnýz?– Biz onlarý yapmýyoruz. Emirlerini gerektiði gibi yerine getiremiyoruz.– Peki bizi yaratan Allah'ý seviyor musunuz?– Allah'tan baþka sevilecek ne vardýr?– Emirleri ile nasýlsýnýz?– Biz onlarý gerektiði gibi yerine getiremiyoruz.– Öyleyse her iki noktada yalan söylemiþ oluyorsunuz. Allah'tan korkan ve

Allah'ý sevenin Allah'a secde etmesi gerekir. Allah'a secde etmeyen bir kimseniniman ve itikadý zayýftýr. Hayali olarak, bir meyvayý yemeden lezzetini anlayabilir misi-niz? Boþ kalple, kuru lafla Allah'ý bilmek, anlamak boþuna bir hayaldir. Allah'a imanedip inanmak, Ýslam'ýn beþ, imanýn altý þartýný yerine getirmek genel olarak gereklidir.Allah ve Allah'ýn Resûlü Hz. Muhammed Mustafa yardýmcýmýz olsun. Âmin.

Hz. Âdem Aleyhisselâm'dan Kâinatýn Efendisi Hz. Muhammed Mustafa'yakadar insanlýk âlemine, her zamana, her kavime birer Peygamber gönderilmiþtir.Cenabý Allah Celle Celalühu yarattýðý insanlara emirlerini bildirmek için Peygamberlervasýtasýyla, insanlarla özlü sohbetler etmiþtir. Sohbetin özünü ve emirlerini kullarýna,yaratýklarýna 4 muazzam kitap ve 100 suhuf ile bildirmiþtir. Her kavime peygamberlervasýtasýyla, Cenabý Allah'a hulusü kalp ile inanýp Cenabý Allah'ýn ilâhi emirlerini maddimanevi yerine getirmesi zorunluluðu doðmuþtur. Zebur, Tevrat, Ýncil, Kur'anýAzimüþþan'da insanlýk üzerine olan emirler bildirilmiþtir. Cenabý Allah maddi maneviözünü ve gerçeðini kullarýndan esirgememiþtir. Ýnsan olarak yaþamak, biraz dikkatve tefekkür etmemiz gerekmektedir.

Lillahil Fatiha

62

DUA

Allah'ým, lûtfet ki gittiðimiz her yere barýþ götürelim; bölücü deðil,

Baðdaþtýrýcý, birleþtirici olabilelim.

Nefret olan yere sevgi,

Yaralanma olan yere affedicilik,

Kuþku olan yere inanç,

Ümitsizlik olan yere ümit,

Karanlýk olan yere aydýnlýk

Ve üzüntü olan yere sevinç saçýcý olmayý bize lûtfet.

Yarabbi,

Kusurlarý gören deðil, kusurlarý örtenlerden;

Teselli arayanlardan deðil, teselli edenlerden;

Anlayýþ bekleyenlerden deðil, anlayýþ gösterenlerden;

Yalnýz sevilmeyi isteyenlerden deðil, sevenlerden olmamýza yardým et.

Yaðmur gibi, hiçbir þeyi ayýrt etmeyip aktýðý her yere canlýlýk bahþedenlerden;

Güneþ gibi hiçbir þey ayýrt etmeyip ýþýðýyla tüm varlýklarý aydýnlatanlardan;

Toprak gibi, her þey üstüne bastýðý halde hiçbir þeyini esirgemeyip

Nimetlerini herkese verenlerden olmayý bize lûtfet.

Alan deðil, veren ellerin;

Affedici olduðu için affedilenlerin,

Hak ile doðan, hak ile yaþayan,

Hak ile ölenlerin

Ve sonsuz yaþamda yeniden doðanlarýn

Safýna katýlmayý bize nasip eyle.

ÂMÝN.

63

BUGÜN ALLAH ÝÇÝN NE YAPTIN?

Mutlak kudret sahibi Allah'ýn yüzbinlerce yýl süren jeolojik evrimlerden geçirerekyaþanabilir mesken haline koyduðu yeryüzüne, kendisine vekil kýlarak buyur ettiði"insan" denen yaratýðýn; lütfedilen bu ilâhi þeref ve yükümlülüðün ve bunlarý taþýmasýnýsaðlayacak mükemmellikte fiziki beden, akýl ve ruh ile donatýldýðýnýn farkýnda olmaksýzýnsürdürdüðü yalýn hayat; bir kompüter sisteminin sadece ilkokul problemlerini çözmeyemahkûm ediliþi kadar þaþýrtýcý, kendisinin özellikle yiyip içip zevk peþinde oyalanmakiçin yaratýldýðý sanýsýna kapýlýþýný gösterecek kadar düþündürücü, ilâhi kanunlarameydan okurcasýna iþlemekte olduðu suç ve hatalar karþýsýnda dehþet vericidir.

Allah, "insan"ý yarattýðýndan beri ona her an yakýn olmuþ, onu gözetmiþ, hayatýnlabirentleri içinde yolunu kaybetmemesi için iþaretlerde bulunmuþ, her dönemde örnekinsan olarak yetiþtirdiði peygamberleri ile insanlara ve içinde bulunduðu topluma"kalýcý kurallarýný" ve beþeriyetin her dönemdeki seviyesine ve ihtiyaçlarýna uygun"deðiþken kurallarýný" teblið etmiþ, bu kurallara insanýn kendi aklýný ve iradesinikullanarak bilinçli bir þekilde uymasýný arzu etmiþtir; ta ki içtenlikle inanmanýn esasolduðu ortaya çýksýn...

Allah hiçbir kavmi (milli toplum) peygambersiz, uyarýcýsýz býrakmamýþtýr. Tüminsanlara, uyulmasý gereken mükemmel insan örneði olarak da en son peygamberiHz. Muhammed (Sallallahü Aleyhi Vesellem)'i, Kitabullah'ý (Allah'ýn kitabý) ile beraber,âlemlere rahmet olsun diye göndermiþtir.

Kalýcý kurallarýn ilki ve en kesini ve "inanç"ýn baþ göstergesi, "kelimei tevhid"dir(birleme sözü). Bunun bilincine varmak ve onu benliðine mal etmek, onunlabütünleþmek çok önemli, önemli olduðu kadar da zordur. Tüm peygamberlerin ilkduyurusu, birleme (Allah'tan baþka ibadet edilecek tanrý yoktur) sözü olmuþtur. Bununönemi gayet açýktýr; birden fazla baþ olan yerde kargaþa çýkacak, gayeler çeþitliolursa hiçbirinde karar kýlýnmayacak, kýlavuzu çok olan yolunu þaþýracaktýr. Ýkincisiinsanlarýn birbirini sevip yardýmda bulunmasý, üçüncüsü terazinin doðru tutulmasý(adalette olsun, ekonomik faaliyetlerde olsun, idari tasarruflarda olsun), dördüncüsüher türden taþkýnlýklar ve iffetsizliklerden kaçýnýlmasý, beþincisi haram olan þeylereyaklaþýlmamasýdýr.

Evren, yeryüzü ve üzerindeki yaratýklar; rastlantýlarla, geliþigüzel, kendi kendineortaya çýkmýþ gayesiz þeyler deðildir. Ýnsan dünyaya; sebepsiz, bir maceranýn, birtesadüfün eseri olarak gelmediði gibi, hayatta baþý boþ da deðildir. Kadiri mutlakAllah'ýn insaný yaratmakta ilâhi bir maksadý vardýr. Bu, kendi güzelliðini ve iyiliðini

64

insanda tecelli ettirmek ve yeryüzünü bir güzellik ve iyilik sergisi kýlmaktýr. Bubakýmdan insan o kadar önemli bir yaratýktýr ki, öteki yaratýklar, insaný yaþatmak içinyaratýlmýþlardýr. Ve Allah'ýn insaný yaþatmaktaki gayesi; onu yetiþtirip, manevi rüþdeeriþtirmek, kemale erdirmektir. Böylece "Allah'ýn insanlarý ve cinleri kulluk etsinlerdiye yarattýðý"na dair Kur'an hükmü gerçekleþecek, insan yeryüzünü imar, ýslah etmekve güzelleþtirmekte Allah için çalýþmýþ olacaktýr. Cenabý Hak, Tevrat'ýn Tekvinkitabýnda da bunu þöyle buyurmuþtur: "Allah Âdem'i, vücudunun yaratýldýðý topraðýtýmar (imar) etmesi için yeryüzüne indirdi."

Allah insaný, yeryüzünde vazifelerle memur ve onu kendine vekil kýldý. Buvekalet pek tabii yeryüzünde yalnýz tüketicilik için yaþayanlara deðil, Allah için, Allah'ýnkullarý ve diðer yaratýklar için (kafasý ile, kolu ile çalýþarak) üretici, verici durumundaolan fedakâr insanlara lütfedilmiþ bir vekalettir. Bu duruma yükselenler yeryüzündeAllah'ýn eli, gözü, kulaðý mesabesine gelmiþlerdir. Bu nedenledir ki, þehitlik Allahkatýnda eriþilecek en üstün makamlardan biri oldu.

Ýnsanlar sadece, kendi nefisleri için yaþamanýn ötesinde, "Bugün Allah için neyaptýn" bilincine ermedikçe yeryüzünde özlemi çekilen kalýcý barýþa ve mutluluðaasla kavuþamayacaklardýr. Tarihin derinliklerinden akýp gelen olaylar, bunu açýkçagöstermiþtir.

Bu özlemi gerçekleþtirmek için, çaðýmýzda giriþilen iki büyük teþebbüs (MilletlerCemiyeti ve Birleþmiþ Milletler) bencil duygular ve kaba kuvvet karþýsýnda âciz kalmýþ,ülkeler birbirlerine hasým bloklar içinde kutuplaþmýþlardýr. Görev bilincine erdirilemeyeninsanlar "Ýnsan Haklarý" ideali ile oyalanýrken, yeryüzü aðzýna kadar dolu silah deposunaçevrilmiþtir.

Þimdi insanlýk için, Allah'ýn tek dini olan (tüm dinlerin son aþamasý) Ýslam veonun özündeki tasavvuf gayesinde birleþmekten baþka seçenek kalmamýþtýr:

"Ýnsanlarý ayýran her þeyin üstünde, Allah katýnda birleþmek."Kendi kendine her an;"Bugün Allah için ne yaptýn?" sorusunu sormak.Allah, sizi yaratmýþken; Allah, sizi severken, sizler niçin Allah'tan kaçýyorsunuz?

65

CÜZ VE KÜL (PARÇA VE BÜTÜN)

(Hakikat ehlini maddi, manevi çok sevmek lâzýmdýr. Hakikati bulmakiçin tefekkür ile, çok dikkatli hareket etmek gerekir. Bir Kitap'la, bir Hak ileruhen, bedenen tatbikat olmadýkça, eksik kalýr.)

1. CÜZ (PARÇA)

Zaman – MekânArayan, aradýðý nispette ayrý düþtü. Aradýðýný, varmak istediði yere beraberinde

taþýdýðýndan, onun kazancý sadece çektiði zahmet oldu.Noktadan baþlayan daire ayný noktada devrini tamamlayýnca, dairenin her

hattý noktadýr. O nokta hem ezel, hem ebed olur. Baþlangýcý ile sonu iç içe geçer.Baþlangýcý yoktur ki sonu olsun, sonu yoktur ki baþlangýcý olsun. Dairenin muhiti(çevreleyen, sýnýrlayan) zâtý, muhatý (sýnýrlananý) da sýfatý olur ki, ikisi de birbirineasýldýr. Ýçine bakan dýþýný, dýþýna bakan içini görür. Gören de kendisidir görünen de,hem ân içinde.

Zaman yok! Zaman, toptan inkârdýr. Ayný anda cesedinle dünyada, nefsinleberzahta ve ruhunla da ahirettesin. Bütün bunlar ne birbirine duhul etmiþtir (iç içegirmiþtir), ne de ayrýdýr. Birinden diðerine geçiþ yoktur ki mekân olsun, geçmek içinzaman olsun. Seni ayýran, zannýndýr. Cesedini, nefsini ve ruhunu birbirine asýl edersengörürsün ki, her üç âlemde ayný anda mevcutsun, an içinde her üç âlemi birdenyaþarsýn, zaman ortadan kalkar. Var zannettiðin senin mevcudiyetin de ortadan kalkmýþolur. Vâcibül Vücud (*) ýþýk olan gerçek bedeni ile senden belirir ve seninle, sende,senden saltanatýný icra eder.

Can – CananArtýk sen yoksun, O var. Senden gören, iþiten, iþleyen O'dur. Sen aslýna rücu

etmiþ oldun. Fakat ölüm tabir edilen tabii helak seni yakalamadan. Aþk alevi ilekendini özlemle helake saldýn. Bu makamda, bir gazelde dile getirildiði gibi, gördün ki:

Mahþer günü geldi bil, sûru Ýsrâfil öterÂlem halkýna kýyamet, bize gülistan olmada

(*) Vacibül Vücud: Varlýðý zorunlu olan (Allah.)

66

Zerreler kalkar, dirilir, can dayanmaz saf tutarCanýný feda edenler, þimdi Sultan olmada

Kendi ölüsünü yýkayanlar, tekbîr alýr el baðlarOl Ýmâm'a kîm, ezelî Kitâb'a Ümm olmada

Ol Zât ki Hak Cemâl, Beyt'den nûrunu saçarCandan eser kalmayýp, þimdi Cânân olmada

Allah arslanýnýn keremi, bize aþikar gelirÇün Kemâlî cümle var'dan, bugün üryan olmada

Böylece helak olduðun mertebedeki Ýlâhi tecelli, senin canan'ýn olarak canevinde belirdi. Zaten, insan olarak senin üzerinden bir zaman geçmedi mi ki sen, ozamanda anýlan þey deðildin. Geçti zannettiðin zaman kavramý silindi, âný vâhid'de(bir tek an) "Kün" (ol) emriyle Ýlâhi ilimde sabit olan hakikatinle beka buldun vegördün ki, aslýnda tek ve eþsiz olan âlemlerin Rabbi'nin, muhtelif helak mertebelerindeayrý ayrý cananlýk etmesinden doðan ilâhi sýr basamaklarýndan birinde zuhur eden,Ýlâhi tecelli olan bir nursun. Semanýn ve arzýn nuru olan Allah'ýn nurundan baþka birþey deðilsin. Fakat ne sen O'sun, ne de O sana duhul etti. Vahdet (Birlik) Denizi'ndensu buharý olarak ayrýlmýþtýn, yaðmur oldun çiseledin, kar oldun tipiledin, arz'a düþtün.Þekilden þekle girdin, kâh dere oldun aktýn, kâh nehir oldun çaðladýn. Sonunda tekraro deryaya ulaþtýn. Sen derya olmadýn, derya da sen olmadý. Zaten özde ayrýlýk yoktuki, gayrýlýk olsun.

RuhEbül Ervah'dan (Ruhlarýn Babasý, aslý) derece derece tecelli ettirilen ve nur

olan ýþýnlar, hissedilmeyecek saflýkta huzmeler halinde yine derece derece aþaðýmertebelere indirilip belirli mahallerde, ayaný sabitelerindeki imkânlarý nispetindetoplanarak zuhura gelen ruhlarýn (ki, zâhir olan þekilleri ile adlandýrýlýrlar) nispet vekýyasýný kendi bilgine göre yapmakta olduðundan, dirilerin ve ölülerin var olduklarýnýzannederdin. Halbuki gördün ki âlemde hiçbir yer yoktur ki, Ebül Ervah'ýn nur (ýþýk)olan ýþýnlarýndan yoksun kalmýþ olsun. Kendi hakikatine hangi vechinden bakarsanbak, ister ruh de, istersen can de, nurdan gayrý yok ki seyreyleyesin. O'ndan gayrýyok ki ayreyleyesin.

Madem ki âlemde ten gözünle müþahede ettiðin ve mevcut olduklarýnýzannettiðin her suret Ebül Ervah, yani Rûhül Âzam'dan (En Büyük Ruh) baþka birþey deðil, sen de âlem ile muamelende, fetih sahibi arifler gibi hareket et. Bütünmuamelelerini, ten gözünle gördüðün suretlerle yaparcasýna deðil, kalp gözünlegöremediðin Ebül Ervah ile yapýyormuþçasýna davran. Ýþte Salâtý Dâimûn, (*) budur.

(*) Salâtý Dâimûn: Daimi namaz hali (Mearic, 70:23).

67

Bunu hâl edinebilirsen salâtý dâimûn üzre olursun, yani daimi yönelmiþ olursun. Böylecesenin Ruhül Âzam'a daimi yönelmiþ olman, Ruhül Âzam da Hak'tan Hak'ka yönelmiþolduðundan, O'na döner.

Nefs

Âlemde gördüðün ve görmediðin her þey nefs sahibidir ve bu nefisler, birbütün olarak Allah'ýn nefsidir. Öyleyse þimdi bildin ki nefs, bütün olan Allah'ýn nefsindenzâhir olan þeylerin aslý ve kendinden zâhir olan þeylerin üzerinde hâkim olan kuvvettir.

Tasvir edici olan Allah, daha geliþmiþ tasvirlere yönelince, beden, Ýlâhi ahidgereði ahseni takvim üzre ayný kalsa da, nefs geliþerek, âlemde var olan bütünvarlýklarýn aslý olmaya istidat kazanmaya baþlar. Bu hal giderek asýllarýn aslý olan ilktecelliye kadar ilerler. Ýþte izzeti nefs, budur. Ýzzeti nefs sahibi olan, Hu'dur, yaniO'nun kendinden kendine tecelli buyurup, kendini zuhur âleminde belli ettiði ilktecellisine ait Külli Nefs halidir.

Senin, kendine ait sandýðýn ve kendi zannýnca çeþitli perdeler arkasýnda görmendolayýsýyla, her perdesine ayrý bir isim verdiðin nefs, bir bütün olarak Allah'a aittir.

Nefsin kime ait olduðunu bildikten sonra, gel þimdi nefsini terbiye etmek yerinezanlardan kurtulmaya bak ki salat edesin, yani Hak'ka yönelebilesin. Böylece nurolan aslýna rücu eder, nur olursun, aksi halde vehmedilen vücut zannýnda kalýrsan,aslýn olan izzeti nefsine zulmetmiþ olursun, çünkü izzeti nefs vehim kabul etmez.

Vücud

Þunu iyi bil ki, en büyük küfr (örtme), senin kendine ait zannettiðin vücudundur.Çünkü Hak'ký örten en büyük perde bu vücudundur ki, vücudunun küfr olmasý, seninonu var sanmandan dolayýdýr. Hakikatte, Hak'kýn karþýsýnda ne olabilir ki, onun Hak'kýörtmeye kudret ve kuvveti olabilsin?

Senin indinde halk zâhirdir, histedir ve gözlenir, Hak ise akli bir kavramdýrveya nasýl zannedersen öyledir. Sen varlýk âleminde eþyadan gayrý bir þeygöremiyorsun. Hakikatte ise Hak zâhirdir, histedir ve gözlenir, akli bir kavram olan,halktýr. Çünkü, "Kün" (Ol) emri ile Ýlâhi ilimde sabit olan varlýklarýn, ayaný sabitelerininhakikatlerine bürünen Hak'kýn vücudundan baþka vücutlarý yoktur. Öyle ise seninbaðýmsýz vücudun, olmayacak þeydir. Varlýðýn ise, ancak ayaný sabitedeki hakikatindirki, onun suretine bürünen de Hak'týr.

Osman Kemâli Hazretleri'nin buyurduklarý gibi:

68

Hak'ký zâhir, Hak'ký bâtýn, Hak'ký kaim görmeyenOl ne bilsin Âdem'in Hak, Hak'kýn Âdem olduðunKendilerinin aþaðýdaki gazelini aktararak, bu hakikate nazmen yaklaþmýþ olalým:Ârif kiþinin gör, Allah zatýyla kaim olduðunKend'özünden gayriye her ne var oruçlu olduðunBilesin ki, Vahdet Deryasý'nda dâim olduðun

Akýllý olmaz bilmeyen Âdemliðin dem olduðunHak Zâtýnýn her nefes sýrrýnda hemdem olduðun

Kend'özüne nazar et gör, aþk alevi olduðunSevgilinin cemâline, sýrrýn içre asl olduðunGeç Ýllâ'ya sormadan Lâ âleminin n'olduðun

Akýllý olmaz Lâ denizinde vücudunu mahvetmeyenArif olmaz bilmeyen Ýllâ'ya mahrem olduðun

Seyreyle her cihetten zâhir Hak Vechi olduðunAdem'in cemâlinden kastin, Hak cemâli olduðunÂrifsen idrâk et þüphesiz Âdem'in n'olduðun

Hak'ký zâhir, Hak'ký bâtýn, Hak'ký kaim görmeyenO ne bilsin Âdem'in Hak, Hak'kýn Âdem olduðun

Görmez misin her ne var, Rahman nefesi olduðunBilmez misin gönlümün, Sübhan mahzeni olduðunBu sýrra ermeyenin iki âlemde rezil olduðun

"Men aref" (*) sýrrýn duyan Allah nefsiyle kaimdirNefsini fehmeylemeyen bilmez ham, kötü olduðun

Kemal bilir Kemali, aþkýna hemdem olduðunCaný teslim etmenin, sýrrýna tek yol olduðunAyaðýnýn tozunda kurulu, can pazarý olduðun

Varlýktan geçmeden varlýkta bir var olmadanAnlamaz sýrrýn Kemâlî, bir müphem sýr olduðun

2. KÜL (BÜTÜN)HAZRETÝ ÝNSANI KÂMÝL

Varlýklarýn kökü olan ve övmekte deðil dilimizin, özümüzün bile âciz kaldýðýFahri Kâinat Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz, bir hadisi þeriflerinde buyurmak-tadýrlar ki: "Allahü Teâlâ'nýn on sekiz bin âlemi vardýr, sizin þu dünyanýz, o âlemlerdenancak biri sayýlýr."

(*) Men arefe nefsehu fekad arefe Rabbehu (Nefsini bilen, Rabbini bilir.) Hadisi þerif.

69

Zât'ýnýn yok edici nurundan, güneþi beyaz bir bulutla koruyan Efendimiz'in (*)

hakikatiyle hakikatlenerek, bizlere kadar þerefli haberlerini ileten Efendi'lerimizinbildirdiklerine göre, on sekiz âlem esastýr. Bunlar: Külli Akýl, Külli Nefs, Arþ, Kürs,yedi kat Sema, dört Unsur ve üç Mevâlid'dir. Her bir âlemin de biner tafsilatý bulunmasýdolayýsýyla, toplam on sekiz bin âlem mevcuttur.

Kendi zâtý, bütün esmayý toplayýcý olan insan, âlemin sýrrýdýr. Sýrrýna yol bulaninsan ise, âlemi kendi zâtýnda müþahede eder. Âlemin varlýðý, bütün olarak Allah'ýngayrý olmadýðýna göre, bu makamda þahit (gören, özne, süje) ve meþhudun (görülen,nesne, obje) bir olmasý gerekir ki bu, "Allah þahittir ki, O'ndan baþka tapacak yoktur"(**)

ayetinin insanda tecellisidir. Demek ki âlemi sagir (küçük âlem) denilen insanla,âlemi ekber (büyük âlem) birbirlerine asýldýrlar. Ýki varlýðýn birbirine asýl olmasý halindeise, o iki þeyin biri, diðerinin aynýsý olmasý gerekir. O halde bildik ve iman ettik kibüyük âlem, Hazreti Ýnsan suretindedir. Delil istersen Hazreti Kur'an sana yeter,çünkü Allah seni kendi sureti üzre yarattý. Hakikatte ise, senin kendine atfettiðinvücudun, ayaný sabitedeki hakikatine bürünen Hak'kýn vücudundan gayrý olmadýðýnagöre, büyük âlem, Hak sureti üzre zâhir oldu. Yani Allah, kendini kendi sureti üzrezâhir etti.

Burada akla þu soru gelebilir: Zamandan, mekândan ve suretten münezzeholan Allah, nasýl bir suret kabul edip zâhir olabilir? Biz deriz ki: Suret, cisim, isim veakla gelen ve gelmeyen her þeyden münezzeh olan, Zâtýnýn makamýnda her þeyinyok edilmiþ ve harcanmýþ olduðu Mutlak Zât (ki arifler, bu makama bir isimveremediklerinden hiçbir þeye taalluk etmeyen Kenzi Mahfî [Gizli Hazine], GaybülGuyûb [Gizliler Gizlisi], Lâ Taayyün [Belirmemiþlik], Ümmül Kitab [Ana Kitab],Gaybý Mutlak [Mutlak Görünmezlik], Ahadiyet [Teklik] gibi adlarla adlandýrmýþlardýr),bilinmekliði için kendinden kendine tecelli buyurup Allah adýyla zâhir oldu. Âlem vebilinen-bilinmeyen bütün esma bu ilk tecelli makamýnda zuhura geldi. Dikkat et, Zâtýile zâhir olmadý, tecellisi ile belirdi.

Ahadiyet makamýnda ne esma, ne sýfat, ne eþya ve ne de yaratýlýþ yoktur.Zuhuru, sadece O'nun ilk tecelli makamýdýr. Ýster aklý maaþ sahibi ol, ister aklý mead,gördüðün ve bildiðin veya zannettiðin görünen âlem, Vahdet Deryasý deðil, o deryanýndalgalarýnýn köpükleridir.

Burada hakikati, yine Osman Kemalî Hazretleri'nden dinleyelim:

(*) Asrý Saadet'te Fahri Âlem Efendimiz'in üzerinde semada dolaþan bulut, Efendimiz'i güneþinsýcaklýðýndan deðil, güneþi Efendimiz'in yok edici nurundan korumakta idi. Zira bu bulut aradan çekilseydi,Efendimiz'in nuru karþýsýnda güneþ ifna olurdu.(**) Þehidallahu ennehu lâ ilâhe illa hu (Âli Ýmran, 3:18)

70

Dalgalanmýþ Vahdet deniziÇoðalmýþ dalgalar her yana düþmüþ

Köpürmüþ kaynamýþ o Kudret deniziAnýn bir damlasý imkâna (*) düþmüþ

O büyük Derya'dan bir cevher çýkmýþNe cihet, ne zaman, ne mekân yokmuþ

Cevheri bilen yok, yalnýz Hak'mýþOnun tam sureti Ýnsâna düþmüþ

Ve þimdi bildik ki, varlýklar âlemi, bilinen bilinmeyen ne varsa, Vahdet Denizi'ninsadece bir damlasýdýr.

Aklýmýza, fikrimize hatta vehmimize bile sýðdýramadýðýmýz bu varoluþ, oDerya'dan yalnýzca bir damla. Bu azamet karþýsýnda vücudunu mahvetmek bile, aczhalinden öte bir þey deðil.

En büyük âlem olan Hazreti Ýnsaný Kâmil'in zâhiri muhat (sýnýrlanmýþ), O'nunZât'ý da âlemi muhittir (sýnýrlayýcý); yani yine kendi görünüþünü sýnýrlar. On sekiz binâlemin terkibi, Hazreti Ýnsaný Kâmil'dir. Kül, O'dur. Ýsmi Azam, O'dur. On sekiz binâlemin, hepsini bir arada Hazreti Ýnsaný Kâmil'in gönlüne koysanýz, varlýðýný bilehissetmez. Çünkü O'nun zâhiri, Zât'ýna kýyasla denizden bir damladýr.

Hazreti Ýnsaný Kâmil, Kâinat ve Hazreti Kur'an, birbirlerine asýldýrlar. Temelolan Hazreti Ýnsaný Kâmil'dir, çünkü âlem O'nun tafsilatý, Kur'an ise O'nun tefsiridir.

Hazreti Ýnsaný Kâmil, Zât'ýyla ve zâhiriyle, özümüzün nuru Hazreti Fahri ÂlemSallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz'den baþkasý deðildir. On sekiz bin âlemin efendisiO'dur. On sekiz bin âlemin zuhuru, Efendimizin mübarek vücutlarýdýr. Kendi Zât'ý ilekendi zâhirine hükmeden ve efendisi olan, yine O'dur. Bu gerçeði þiir halinde, geneOsman Kemalî Hz.'den dinleyelim:1. Kendi hüsnün seyr kýlmak istedi sultaný aþk

Eyledi keþfi cemal yani açýldý kâný aþk2. Çýktý bir gevher o kândan bîmisalü bîkýyas

Zerrei nurunda kýlmýþ bin güneþ pinhan aþk3. Gevher nûru Muhammed, mâyei tohmi vücûd

Kim anýnla âþikâr oldu bilindi þaný aþk4. Aþk edip andan zuhur, ol aþkýn oldu mazharý

Eyledi tazim ü tekrim, nice bin yýl aný aþk

(*) Allah, varlýðý zorunlu olan (vücub), evren ise varlýðý mümkün, fakat zorunlu olmayandýr (imkân).Allah'ýn varlýðý vaciptir (mecburidir), çünkü bütün diðer varlýklar, O'nun varlýðýyla mümkün olur.

71

5. Öyle bir gevher ki, mâkân mâyekûn'un kânesiÖyle bir gevher ki olmuþ vasfýnýn hayraný aþk

6. Aklý kül etti zuhur hem þulei nur oldu ruhNeþri camý feyzi akdesle kýlýp devran aþk

7. Nur içinden bir kalem çýktý cihan bir noktasýLevh olup cümle yazýldý ser-be-ser fermaný aþk

8. Sabit oldu suhfý âlem kýldý aþk sýrrýn ayanAhmedi Muhtâr'ý mahbub eyledi ilân aþk

9. Oldu bir derya Muhammed'le mehabbet pür hikemKaynayýp âlemleri oldu muhît ummaný aþk

10. Ol cemali hüsne karþý neþesinden aþký pâkHâki pâye nezr kýldý âlemi imkâný aþk

11. Ziyri payine döþendi nüh felek arz u semaEyledi zâhir sýrat ü mahþer ü miyzaný aþk

12. Haymegahý arþ olup kürsî ana bir tahtgâhNur içinde kendi kendin eyledi seyran aþk

13. Çok sýfat verdi ana çok isim ile kýldý nidaMetni hüsnünde kýrâat eyledi Kur'aný aþk

14. Aþktan geldi zuhura âb ü ateþ, hâk ü bâdAçtý esrarý vilâdý rahmeti bârâný aþk

15. Oldu ol nûrun þuâatý melâik bî hisabOldular fermanberi tesbih ü medhihaný aþk

16. Doðdu ol nurdan nice eflâk ü eþbah ü nücumEyledi pür zevk ü pür þevk âlemi ekvaný aþk

17. Cem olup ruh ü melâik kýldýlar aþka sücudTard edüp ol aþktan vehmeyleyen þeytaný aþk

18. Kendi kendine hicab olunca gördü nuru nârOl sebepten kýldý zâhir cennet ü niyraný aþk

19. Nurdan vehmeyleyen nâra düþüp çekti azabNurunu fehmeyleyenler oldular cânâný aþk

20. Sureti ziybâsýný izhar için aþk âlemeÝntihab etti Cenabý ekmelül insaný aþk

21. Döndürür dâim Muîd ismi Muhammed aynýnýPerdei aþký açanlar oldular kurbaný aþk

22. Âþýk u maþuk u mahbub u habib bir nur ikenKesreti esma sýfatta kaldýlar nâdâný aþk

72

23. Kenzi aþkýn masdarý Ahmed Muhammed MustafaCemü tafsilinde anýn nezzelel fürkaný aþk

24. Aþkile olsun salât ile selâm ol nura kimNuru vechini görenler oldular sûzâný aþk

25. Hem Raûf u hem Rahîm ü sahibül hulký azîmÞemsi hüsnünde ayandýr hüsni bî pâyâný aþk

26. Hâki pâyinde Kemâlî can veren aþýklarýnHâki pâyinde kurulmuþ çeþmei hayvaný aþk

Þiirin Açýklamasý:1. Aþk sultaný, kendi güzelliðini seyretmek istedi.

Cemalini açtý, yani aþk kaynaðý açýldý.2. O kaynaktan eþsiz ve benzersiz bir cevher çýktý ki,

Aþk, onun ýþýðýnýn zerresinde bin güneþ gizlemiþ.3. Muhammed nurunun cevheri, vücut tohumunun mayasý ki,

Aþkýn þaný onunla bilindi, aþikâr oldu.4. Aþk ondan zuhur etti, o aþkýn mazharý (beliriþ yeri) oldu,

Aþk ona nice bin yýl saygý ve ikram eyledi.5. Öyle bir cevher ki, baþlangýç ve sonun kaynaðý

Öyle bir cevher ki, aþk onun vasýflarýnýn hayraný olmuþ.6. Aklý kül belirdi, ruh ýþýk âlemi oldu

Mukaddes feyz aynasýndan aþk yayýlýp devran etti.7. Nur içinden bir Kalem çýktý, cihan bir noktasý

Her þey Levh olup, baþtanbaþa aþk fermaný yazýldý.8. Âlem sahifesi yazýldý, aþk sýrrýný ortaya koydu.

Aþk, seçilmiþ Ahmed'i sevgili ilan eyledi.9. Muhabbet, Muhammed'le hikmet dolu bir deniz oldu.

Aþk okyanusu kaynayýp, evrenleri çevreledi.10. O güzel yüze karþý temiz aþk, sevincinden

Aþk, imkân âlemini (görünen evreni) ayaðýnýn topraðýna yemin (ahd) kýldý.11. Ayaðýnýn altýna döþendi dokuz felek, yer ve gök

Aþk, Sýrat köprüsünü, mahþeri ve teraziyi meydana çýkardý.12. Arþ ona çadýr yeri, Kürsü taht yeri oldu.

Aþk, ýþýk içinde kendi kendini seyreyledi.13. Ona çok sýfat verdi, çok isimle seslendi

Aþk, güzel metninde Kur'an'ý okudu.

73

14. Aþktan çýktý ortaya su, ateþ, toprak, havaAþk yaðmurunun rahmeti, doðum sýrlarýný açtý.

15. O ýþýðýn ýþýnlarý, sayýsýz melek oldu.Aldýklarý emri yerine getiren, Aþk'ýn tesbihçisi ve övücüleri oldular.

16. O ýþýktan nice gökler, yýldýz cisimleri doðdu.Aþk, evrenleri sýrf zevk ve þevk âlemi eyledi.

17. Ruhlar, melekler toplanýp, Aþk'a secde kýldýlar.Aþk, o aþktan vehme düþen Þeytan'ý kovdu.

18. Kendi kendine perde olunca, ýþýðý ateþ gördüO yüzden aþk, cenneti ve cehennemi zâhir kýldý.

19. Iþýktan vehmeden, ateþe düþüp azap çekti.Iþýðýný kavrayanlar, Aþk'ýn sevgilisi oldular.

20. Aþk, güzel biçimini âleme göstermek içinEn mükemmel aþk insanýný seçti.

21. Muhammed'in özünü, Muid (iade eden) ismi daima döndürürAþk'ýn perdesini açanlar, Aþk'ýn kurbaný oldular.

22. Aþk ve sevilen, seven ve Habib bir ýþýk iken,Aþk'ý bilmeyenler, esma ve sýfatlarýn çokluðunda kaldýlar.

23. Aþk hazinesinin kaynaðý, Ahmed Muhammed MustafaOnun toplamýný açýklamak için Aþk, Kur'an'ý indirdi.

24. O ýþýða aþk ile salat ve selam olsun ki,Onun yüzünün aydýnlýðýný görenler, aþk ateþiyle yandýlar.

25. Hem Rauf'dur (çok rahmetli), hem Rahim'dir (acýyan), en üstün ahlaka sahiptir.Güzelliðinin güneþinde, Aþk'ýn sýnýrsýz güzelliði görünür.

26. Ayaðýnýn tozuna can veren âþýklarýnAyaklarýnýn tozunda Aþk'ýn hayat suyu çeþmesi kurulmuþtur.

NÝYAZYa Rabbel Âlemin, bizleri Hazreti Fahri Âlem Sallallahu Aleyhi Vesellem

Efendimiz'in hakikatiyle hakikatlendir. Mürþidimiz Efendimiz'in himmet kapýsýný bizlereaç da, bu kapýdan o hakikate eriþebilelim.

Vücut vehmini bizlerden kaldýr ki, hakikati, yarým avuç toprak olan ten gözümüzledeðil, gönlümüzün gözü ile müþahede edelim.

Ne çare ki, gönül gözü bile ýþýk deryasý karþýsýnda erimeye mahkûm. Erisek de,hiç olmazsa Efendimiz'in bastýðý topraðýn tozu oluruz da, bu þerefle bile namýmýz, yedikat semayý aþar.

Elhamdülillâhi Rabbil Âlemin.

74

ÂH EDEB

(Ey Ýnsanoðlu! Allah'ý sevmek, Allah'a gitmek istiyorsan, maddi ve maneviher iþinde edeb ile gir, irfan ile çýkmaya çalýþ.)

– Beni Rabbim edeblendirdi. Ve ne güzel edebledi.– Âdemoðlunun edebden nasibi yoksa, insan deðildir.– Ýnsanla hayvan arasýndaki fark, edebdir.– Edeble süslenmeyen akýl, silahsýz kahramandýr.– Edeb: Aklýn dýþtan görünüþüdür.– Edeb: Eline, diline ve beline sahip olmaktýr.– Edeble varan, lütufla döner.– Edeblerin anasý, az konuþmaktýr.– Edeb, evliyaullahýn delilidir. Allah'a kavuþma sebebidir.– Edeb olmadýkça asalet düzelmez.– Edeb, þeytaný öldüren bir silahtýr.– Edeb, en hayýrlý sanattýr. Hak'ka giden yolun azýðýdýr.– Edeb, her þeyin baþýdýr. Tasavvufun tamamý, edebdir.– Edeb, olgunlaþmanýn ilk þartýdýr.– Edebi terk eden, arif deðildir.– Edebi berk et! Her þeyi terk et!– Edebden mahrum olanlar. Hak dergâhýndan kovulurlar.– Edebi olmayanýn güvenilir ilmi yoktur.– Emir, edebin üstündedir.– Hakikat'ten maksat, ancak edebdir.– Hakiki edeb, nefsi terk etmektir.– Ayýplarýnýzý edeble örtünüz.– Hakiki güzellik; ilim ve edeb güzelliðidir.– Ýnsanýn ziyneti, edebin tamamýdýr.

75

– Babasý ölen deðil, ilim ve edebi olmayan yetimdir.– Evladýna edeb öðretmeyen, düþmanlarýný sevindirir.– Ruhen yükselmek, ancak edeble mümkündür.– Akýllý, edebi edebsizden öðrenir.– Ýlim þerefi ve edeble Âdem, melekten üstün oldu.– Þeytan Allah'ýn huzurundan, edebi terk ettiði için kovulmuþtur.– Edeb dýþý hareketler, feyzi keser. Ve sahibini sultanýn gönlünden uzaklaþtýrýr.– Sohbet bir cesettir. Edeb ise, o cesedin ruhudur.– Ýmanýn hakikatýna ermek için, yakýn bilgi; yakýn bilgi için, ihlâslý amel; ihlâslý

amel için, farzlarý edâ; farzlarý edâ için, sünneti tatbik; sünneti tatbik etmek için de,edebi korumak lâzýmdýr.

– Edeb; insaný her türlü hatadan koruyan bilgi ve prensiplere sahip olmaktýr.– Sofilerin terbiye etmediði kimse, edebin hakikatini anlayamaz.– Her þey çoðaldýkça ucuzlar. Fakat edeb çoðaldýkça, deðeri artar.– Edeb, kendisinden yükseðini çok görmemek, kendisinden aþaðýsýný da hor

görmemektir.– Üstadýnýn edebi ile edeblenmeyen, sünnet ve hadisle edeblenemez. Sünnet

ve hadisle edeblenemeyen de ayet ve Kur'an'la edeblenemez.– Üstadýnýn meclisine edeble girenler, ondan nihayetsiz feyizlere eriþirler.– Üstadýna edeble hizmet edenler, ondan Arþ derecesinde mertebeye

kavuþurlar.– Þeyhlerin edebi ile edeblenmedikçe, þeyhlerden nasip almak mümkün

deðildir.– Edeb güzelliði, kiþiyi nesebe muhtaç etmez.– Edeb, insaný kalpten sevdirir.– Edeb, insaný utanýlacak þeylerden koruyan melekedir.– Edeb, sünneti Resûlullah'a uygun hareket etmektir.– Edebden daha üstün þeref yoktur.– Edeb kaidelerinin en alt derecesi, bir kimsenin, cehaletini sezdiði yerde

durup, onu gidermesidir.– Ýlim elde etmek isteyen, edebli olsun.

76

– Ýyi amel sahibi olmak isteyen, edebli bir þekilde ilim sahibi olmaya baksýn.– Muhabbet ehli, sevgi iþinde iyi niyete sahip oldukça, edebleri artmaya baþlar.– Edeb, nefsi gerektiði þekilde terbiye etmek ve güzel ahlak ile süslemektir.– Edeb, insanýn mutlak bir fazilet kaynaðýdýr.– Cennetteki makamlara, amel ve edeble ulaþýlýr.– Edebin dostlarý: Hayâ, Samimiyet, Teslimiyet, Muhabbet, Niyet, Ýtaat,

Gayret, Sohbet ve Hizmettir.

Ýlim meclisinde aradým, kýldým taleb,Ýlim en geridedir, illâ edeb, illâ edeb.

Setreder ayýbýný insanýn hep:Ne güzel elbiseymiþ esvabý edeb.

Ehil diller arasýnda aradým, kýldým taleb,Her hüner makbûl imiþ: illâ edeb, illâ edeb.

Edeb bir tâc imiþ nûru Hüdâ'danGiy ol tacý, emin ol her belâdan.

77

MÜKEMMEL ÝNSAN

(Mükemmel insan olmak için, mükemmel insanlarla konuþmak, dini vazife-leri harfiyyen yerine getirmek, Ahlaký Muhammedî ile ahlaklanmak gerekir.)

Cenabý Halik Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, milyarlarca yaratýk ve varlýk içinde"insan"ý en güzel kývamda, mümtaz (seçkin) ve mükemmel olarak yaratmýþtýr.

Ayeti kerimede: "Hakikaten biz insaný ahseni takvim (en güzel biçim) üzere yarattýk"buyurulmuþtur. (*)

Keza: "Biz Âdem oðullarýný þerefli kýldýk" buyuruluyor. (**)

Bu mükemmellik, insana takva çerçevesinde ihsan olunmuþtur. O da:"Sizin Allah içinde en üstününüz, en müttakî olanýnýzdýr" (***) ayetiyle belirtilmiþtir.Ýttikâ, Allah'a þüphesiz inanmak, emirlerini tutmak, yasakladýklarýný yapmamak,

iyi sakýnmak, tam korunmak, onun korumasý altýna girmektir.Yaratýlýþ kanunlarýna uygun hareket etmek, musahhar kýlýnan eþya ve kanunlardan

meþru olarak istifade etmek, haramdan kaçýnmak, helale raðbet eylemek; aksi halde,azaba duçar olunacaðýný bilmek ve dehþetli hallerin zuhurundan korkmaktýr.

En çok ittika eden olabilmek için, insanýn bütün varlýðýyla Hak'ka yönelmesi, heran Allah ile olmak þuuruna ermesi gerekmektedir.

"Ýþte bu insan en mükemmeldir. Yoksa topraktan yaratýlmýþ, hayvani ve ýþýksýz bircesetten ibaret olan, 'konuþan hayvan' tabir edilen varlýða, mükemmel demek caizdeðildir. Bu vücut, koyun gibi yer, içer, uyur ve ölür.

Mükemmel denmeye lâyýk olacak âdemoðlu, ancak nefs terbiyesi ve ahlakýnýgüzelleþtirmekle dýþýný ve içini süsleyen, þeriat sarayýnýn hizmetçisi ve tarikat cilvelerininmahremi olan, ümmetin bahtiyarýdýr." (****)

Böyle bir varlýk, insani, ruhani, nurani vasýflara haiz, ilâhi hitaba mazhar bir varlýktýr.Sübhan'ýn ayetteki muradý, budur.

(*) Tin, 95:4.(**) Ýsra, 17:70.(***) Hucurat, 59:13.(****) Muhammed Esad Erbili (Kuddise Sirruh), Mektubat, Birinci Mektup'tan.

78

Böylece en güzel kývamda ve mükemmel sýfatta yaratýlan insanýn nefsini tezkiye(arýtma), kalbini tasfiye (doðrultma) etmesi lâzýmdýr.

Kur'aný Kerim'in beyanýna göre, insanda altý nefs mertebesi vardýr:1. Nefsi Emmâre, Yusuf Suresi'nde;2. Nefsi Levvâme, Kýyâme Suresi'nde;3. Nefsi Mülhime, Þems Suresi'nde;4. Nefsi Mutmainne, Fecr Suresi'nde;5. Nefsi Râzýye, Fecr Suresi'nde;6. Nefsi Merdýyye, Fecr suresinde

beyan olunmuþlardýr.Bunlarýn tarifleri:1. Nefsi Emmâre:Hak'kýn emirlerine uymayan, menettiklerini fütursuzca yapan, þeytana uyan,

keyfine, zevkine, günaha düþkün nefistir. Cahillerin, sefahat düþkünlerinin ve günaherbabýnýn nefsidir.

2. Nefsi Levvâme:Hak'kýn emirlerine kýsmen uymayan, menettiklerini bazen yapan ve yaptýðý zaman

da piþman olan, kendini zaman zaman kýnayan, levm eden nefistir. Ýyi iþlerine,davranýþlarýna sevinen, hata ve günahlarýna üzülen nefistir.

3. Nefsi Mülhime:Hak'kýn emirlerine mümkün mertebe uyan, menettiklerinden mümkün mertebe

sakýnan ve bu hallerinden dolayý bazý ilâhi ilhamlara nail olan nefistir.4. Nefsi Mutmainne:Hak'kýn emirlerine tam uyan, menettiklerinden sakýnan, kuvvetli iman ve itminan

(tatmin) sahibi nefistir. Arifi billâh olan, takva ve yakîn sahiplerinin nefsidir. Bunlarilâhi hitaba mazhardýrlar.

Ayeti kerimede:"Ey itminana ermiþ nefis: Sen Rabbinden, Rabbin de senden razý olarak Rabbine

dön. Kullarýmýn arasýna katýl. Ve cennetime gir." buyurulmuþtur. (*)

Görülüyor ki, Mutmainne'den aþaðý derecedeki nefisler ilâhi hitaba layýkolamamýþlardýr. Ancak itminana ermiþ olan Nefsi Mutmainne, Râzýye ve Merdiyyenefisleri Allah'ýn hitabýna mazhar olmuþlardýr. Ve Allah, Mutmainne nefis sahiplerini,

(*) Fecr, 89: 27-30.

79

Râzýye ve Merdiyye makamlarýna davet buyurmuþtur. Bu davete uymak, insanatalim, terbiye ve seyrü süluk (Hak'ka yolculuk) gerektirir.

5. Nefsi Râzýye:Her bakýmdan Hak'ka yönelen, daima Allah ile olmak þuuruna eren, hikmetine ve

hükmüne ram olarak Hak'tan razý olan nefistir.Ayeti kerimede:"And olsun sizi biraz korku, biraz açlýk; biraz da mallardan, canlardan ve

mahsullerden yana noksanlaþtýrma ile imtihan edeceðiz. Sabredenlere (rýzamý)müjdele" buyurulmuþtur. (*)

6. Nefsi Merdiyye:Bütün varlýðýyla hakkani durum ve taatta bulunan, böylece Hak'kýn kendisinden

razý olduðu nefistir.Ýnsanýn mükemmel olabilmesi için nefsini tezkiye etmesi þarttýr.Nefsi tezkiyeye çalýþmak ve bu uðurda seyrü süluke girmek, cihadý ekberdir (en

büyük savaþ).Bu tabiri Peygamberimiz Hazreti Muhammed Mustafa Sallallahu Teâlâ Aleyhi

Vesellem Efendimiz Tebük Seferi'nden dönüþlerinde bizzat kullanmýþlar ve ashabýna:– Þimdi küçük cihattan (muharebeden), en büyük cihada (nefsi ýslah etmeye,

kâmil insan olmak cihadýna) dönüyoruz, buyurmuþlardýr. (**)

Tebük Seferi'nde mühim bir safha:Resûlü Ekrem Sallallahu Teâlâ Aleyhi Vesellem Efendimiz 30.000 kiþilik askerle

(mücahit ashabla) Tebük Seferi'ne hazýrlanýp çýktýlar...Ordu epeyce yol aldýktan sonra sordular:– Sefere katýlmayan var mý?Cevaben:– Ka'b ibni Malik, Mirare, Hilal cihada katýlmadýlar, denilince:– Mazeretleri nedir? buyuruldu. Hastalýk, körlük, ihtiyarlýk mý?– Hayýr... Hasat zamaný olmasýndan dolayý meyve toplama ve sair dünya iþleri

aðýr basarak harp hazýrlýðýna iþtirak edememiþler, ordu hareket etmiþ; gecikmiþler,yetiþememiþler, þehirde kalmýþlar... denilince:

– Bunlara selam verilmesin ve selamlarý alýnmasýn, emri sudur etti. Ashabý Kiramda Medine'ye döndüklerinde bunlara selam vermediler.

Bunun üzerine bu üç sahabiye dünya zindan oldu.

(*) Bakara, 2:155.(**) Beyhaki.

80

Öyle bir devirde selamlaþmaktan mahrum kalmalarý da onlara büyük azap oldu.Sonra ailelerine de yakýn olmamalarý emrolundu. Öyle ki, aileleri, Resûlü EkremSallallahu Aleyhi Vesellem'e gelerek, kocalarýnýn takatsýz ve periþan olduklarýný, vefakat zâhiri hizmete muhtaç bulunduklarýný arz ettiler. Bunun üzerine uzaktan yardýmedilmesine müsaade edildi.

Bu haller bunlara çok ýzdýrap verdi. Hatta bir gün Ka'b ibni Malik, ahbabý olan,çok ihtiyarlýðý dolayýsýyla þehirde kalan Ebu Katade Radýyallahu Anh'ý ziyarete gitti.Duvardan atlayarak bahçesine girdi, yanýna vardý. Selam verdi... Ebu Katade selamýnýalmadý. Bunun üzerine Ka'b ibni Malik:

– Benim Resûlullah'ýn dostu olduðumu bilmiyor musun? dedi... Ebu Katade:– Allah ve Resûlü bilir, dedi ve hiç konuþmadý.Ka'b, beyninden vurulmuþa döndü. Hüsran içinde evine geldi.Bu hâl elli gün devam etti. Yemeden, içmeden ve iþten kesildiler.Piþmanlýklarý, tevbeleri etrafa yayýldý. Nihayet haklarýnda ayeti celile indirildi de,

tövbeleri kabul olundu:"Ey iman edenler! Allah'tan korkun (emir ve kanunlarýna uyun) da sadýklarla

beraber olun" (*) ilâhi emri ile biten ayetlerle ilâhi affa mazhar oldular da, bir dahaböyle hâller tekerrür etmedi.

Bu, Ashabý Kiram ve ümmete büyük bir ders oldu.Dikkat:Küçük cihat denilen muharebeden geri kalmanýn sonu böyle utanç ve hüsran

olursa, en büyük cihat olan nefis tezkiyesi ve kâmil insan yolu terk edilirse hüsranve azap ne kadar büyük olur? Düþünelim...

Bu hüsran ve azap hem dünyada, hem ahirette vuku bulur.Zira hadisi þerifte:"Nasýl yaþarsanýz öyle ölürsünüz. Nasýl ölürseniz, öyle diriltilirsiniz" buyuruluyor.Ahirette mahþer günü, herkesin hesaba çekileceði bir gündür... Her þahýs yaptýk-

larýndan sorulacaktýr. Geçirilen her dakikanýn hesabýný Allah'a mutlaka vereceðiz...Ayeti kerimede:"O günde ki nice yüzler bembeyaz (nurlu) olacak, niceleri de kara yüzlü olacak...

Kara yüzlü olanlara gelince, onlara "imanýnýzdan sonra küfrettiniz ha? Ýþte oküfretmenize mukabil, tadýn azabý" denilecek... Yüzleri bembeyaz (nurlu) olanlar iseAllah'ýn rahmeti içindedirler. Onlar orada ebedi kalýcýdýrlar" buyurulmuþtur. (**)

(*) Tevbe, 9:119.(**) Âli Ýmran, 3:106-107.

81

Keza o gün mücrimler hakkýnda:"Günahkârlar simalarýyla tanýnacak da alýnlarýndan ve ayaklarýndan yakalanacak

(sürüklenecekler)" buyurulmuþtur. (*)

Ýnsanýn en þerefli yeri nâsýyesi (alný)dýr. Oradan yakalanmanýn ve ayaklarýndansürüklenmenin ne kadar mühim olduðunu düþünmek lâzýmdýr.

Kýyamette, en büyük korku günü, herkes çok telaþlý ve korkulu olacaktýr. Öyle ki:"Eðer siz küfrederseniz, çocuklarý ak saçlý ihtiyarlara çevirecek olan bir günden

kendinizi nasýl koruyabileceksiniz?" (**)

O gün çocuklarýn saçlarý (korkudan bir anda) aðaracaktýr.Keza:"Ey insanlar! Rabbinizin azabýndan sakýnýn! Çünkü o kýyamet saatinin zelzelesi

büyük bir þeydir. Onu göreceðiniz gün her kadýn kendi baþýnýn derdiyle emzirdiðiçocuðu unutup geçer, her hamile çocuðunu düþürür... Ýnsanlarý sarhoþ olarak görürsün,halbuki onlar sarhoþ deðildirler; fakat Allah'ýn azabý pek þiddetlidir" buyuruluyor. (***)

O gün, sarhoþluk verecek bir þey içtiler de mi sarhoþ oldular?Hayýr, Allah'ýn azabýnýn þiddetinden korktular da, kendilerinden geçtiler, sarhoþ

gibi oldular...Durum böyle olunca, Cenabý Hak Rahman ve Rahim olarak, dünyada kullarýný

kurtarmak üzere: "Gafillerden olma!" buyuruyor. (****)

Keza bütün insanlara:"Hem kendileri Allah'ý unutmuþ, hem de Allah'ýn kendilerini kendilerine unutturduðu

kimseler gibi olmayýn; onlar fâsýklarýn ta kendileridir." (*****)

Ve sonra: "Ateþ yârâný ile, cennet yârâný bir olmaz. Cennet yârâný, ancak onlarkurtuluþa erenlerdir." (******)

Ve Kur'aný Azimüþþan'ýn tefsirini beyanla devamen:"Eðer biz bu Kur'an'ý bir dað baþýna indirse idik, muhakkak ki onu Allah

korkusundan baþ eðmiþ, parça parça olmuþ görürdün. Ýþte biz bu misalleri insanlartefekkür etsinler diye veriyoruz." buyuruyor. (*******)

(*) Rahman, 55:41.(**) Müzzemmil, 73:17.(***) A'râf, 7:205.(****) Hacc, 22:1-2.(*****) Haþr, 59:19.(******) Haþr, 59:20.(*******) Haþr, 59:21.

82

Cenabý Hak, eþrefi mahlukat (yaratýklarýn en þereflisi) olarak yarattýðý insanlarahitaben:

"Sizi abes olarak mý yarattýk zannediyorsunuz?" (*)

Ve: "Ýnsan baþý boþ býrakýlacaðýný mý zannediyor?" buyurmuþtur. (**)

Kâinatta hiçbir þey abes yaratýlmamýþtýr. Her varlýðýn ve zerrenin bir hizmeti, birhikmeti vardýr.

Hele insan, asla baþý boþ býrakýlmayacaktýr. Bazý çiftçilerin, ihtiyarlamýþ, zayýflamýþöküzünü artýk bir iþ göremez diye kýrlara "Hoo!" diyerek salmasý gibi, sizler de öylebýrakýldýnýz mý sanýrsýnýz? Öyle deðil Vallahi!

Kendi durumunu idrak eden akýl sahibi insanýn iliklerine iþleyen bu ilâhi sualler,ayný zamanda –büyük bir açýklýkla– cevabýný da ihtiva etmektedirler:

– Elbette abes yaratýlmadýnýz.– Muhakkak baþý boþ býrakýlmayacaksýnýz,

diye ilâhi ihtar ile ikazlarý bildiriyor. Ve insanlýðýn ve Ýslamlýðýn icaplarýnýn yapýlmasýný,kesinlikle emrediyor.

Bu icaplarýn baþýnda nefis tezkiyesi (terbiyesi) geliyor... Bunun için de mümin vemüslim olarak:

• Ýman• Ýlim• Salih amel• Güzel ahlak ehli

bulunarak; þer'i, fikri ve ahlaki bilgilerimizi artýrmakla beraber, uymamýz gereken beþesas vardýr.

Birinci Esas: Helal Gýda Almak, Az Yemek, Oruçtan FaydalanmakMideyi týka basa doldurmamak, biraz boþ bulundurmak, maddi bünyede uzuvlarýn

yorulmamasý, manevi melekelerin geliþmesi için zorunludur.Seyrü sülukte, meþhur deyiþte söylendiði gibi;• Az yemek,• Az konuþmak,• Az uyumak,• Uzlet etmek (tenhaya çekilmek),

rahat ve huzur için þarttýr."Devalarýn baþý az yemektir" buyurulmuþtur. Keza hadisi þeriflerde:"Bir insan Allah için az yerse; kalbi nur ile dolar." (***)

(*) Mü'minun, 23:115.(**) Kýyame, 75:36.(***) Kenzül Ýrfan.

83

"Çok yiyip içmeyi alýþkanlýk haline getiren kimsenin kalbi kasvetli olur (katýlaþýr,Zikrullah yapamaz)" buyurulmuþtur. (*)

Orucun (açlýðýn) veya az yemenin on güzel hassasý:

1. Açlýkta kalp sefasý, hafýza kuvveti; toklukta ahmaklýk, unutkanlýk olur.2. Açlýkta kalp rikkati olur. Dua ve ibadetle feyz bulunur. Toklukta, kalp katý olur,

ibadetten zevk alýnamaz.3. Açlýkta kalpte açýlma, kýrýklýk ve tevazu olur. Toklukta isyan, böbürlenme ve

kibir olur.4. Açlýkta fakir ve açlar düþünülür. Toklukta unutulur, düþünülmez olur.5. Açlýkta þehevi, nefsani istekler kýrýlýr. Toklukta nefsi emmare kuvvet bulur.6. Açlýkta vücutta uyanýklýk ve zindelik olur. Toklukta uyku ve gaflet olur.7. Açlýkta ibadet ve taate devam kolay olur. Toklukta, tembellik ve gevþeklik

olur.8. Açlýkta beden sýhhatli olur. Hastalýk defolur. Toklukta vücut yýpranýr, hasta

olur.9. Açlýkta, bedende hafiflik, ferahlýk olur. Toklukta, aðýrlýk, atalet olur.10.Açlýkta sadaka vermeye, cömertlik ve infaka þevk gelir. Kýyamet günü sadakanýn

gölgesinde oturur.

Oruç tutmak tertibini ehlullah þöyle yaparlar:

• Kameri aylarda evvela on günde bir oruç tutarlar. Bir ayda üç oruç olur. Bubirkaç ay devam ettikten sonra vücut bunun feyzine, rahatýna alýþýr. Sonra:

• Eyyamý Biyz'de (Kameri ayýn 13, 14, 15. günlerinde) peþpeþe 3 gün oruçtutulur. Ve birkaç ay sonra da bu haller tekâmül edince,

• Haftada iki gün (pazartesi, perþembe günleri) ihtiyari olarak oruç tutulur.

Bu oruçlardan manen ve maddeten yararlanýlmasý ve feyz alýnmasý için, evvelaAllah'ýn rýzasýný gözetmek lâzýmdýr.

Bu istifadeye göre manevi dersin de yükselmesi gerekir. Bunu derse nezareteden Zat görür ve icap edeni tavsiye eder.

Bütün mesele ihlasla, Hak rýzasý için, vücudu yýpratmadan oruçla (az yemekle)vücuttaki letaifi, melekeleri çalýþtýrmak; böylece nefs tezkiyesinde baþarýlý olmaktýr.

(*) Kenzül Ýrfan.

84

Ýzinsiz olarak kendi kendine riyazet yaparak vücudu büsbütün takatten düþürmek,acayip hayallere maruz kalmak da doðru deðildir. Her hâlükârda itidal üzere bulunmak,geliþme için þarttýr.

Haddinden fazla gýda, vücuda yüktür. Maddi ve manevi mahzuru büyüktür.Haddinden noksan gýda da zayýflýk, hastalýk yapar. Bu iþe dikkat gerektir.

Meþhurdur:Hekimlere, devanýn en þifalýsý nedir, diye sormuþlar:– Az yemektir, diye cevap vermiþler.Hikmet ehline, ibadete en fazla þevk veren nedir? diye sormuþlar:– Az yemektir, buyurmuþlar.Zahidlere, Hak'ka baðlýlýðý en çok takviye eden nedir? diye sormuþlar:– Az yemektir, buyurmuþlar.Âlimlere, ilim kazanmada en faydalý þey nedir? diye sormuþlar:– Az yemektir, demiþler.Amirlere, en lezzetli ve gýdalý taam nedir? diye sormuþlar:– Az yemektir, diye cevap vermiþler...Peygamberlerden sonra en faziletli insan olan Hazreti Ebu Bekir Radýyallahu

Anh'a, Hazreti Keremallahu Veche sormuþ:– Her zaman bize tekaddüm ediyorsun (hayýr iþlerinde bizden önde geliyorsun),

bu üstün fazileti kazanmana sebep nedir?Ebu Bekir Sýddýk Radýyallahu Anh:– Allah bilir ya, beþ þeyi yapmayý kendime prensip edinmiþim:1. Ýnsanlarý iki kýsým gördüm: Bir kýsmý dünyayý ister, bir kýsmý ahireti. Ben Mevla'yý

istedim.2. Ýslam'a girdiðim günden beri doyasýya yemek yemedim. Marifetullah (Allah'ý

bilmek ve düþünmek) zevki ve lezzeti, bana dünya taamýndan daha lezzetli geldi.3. Ýslam'a girdiðim günden beri kanasýya su ve þerbetlerden içmedim. Muhab-

betullah zevki, bana dünya þerbetinden daha lezzetli geldi.(Dikkat:Bu yememek ve içmemek yirmi, otuz gün deðil, bir ömür devam etmiþtir. O iklimde,

o sýcak günlerde bunu yapmak nefs terbiyesine ne kadar itina etmektir. Bu ne sabýr...Hele tasaddukta, yani sadaka verirken, yiyeceðinin birini yiyor, ikisini veriyordu.)

85

4. Ýslam'a dahil olduðumdan beri, karþýlaþtýðým iki amelden, yani dünya ve ahiretamellerinden, ahiret amelini tercih ettim.

5. Resûlullah Sallallahu Aleyhi Vesellem'e sýmsýký baðlandým. Ondan bir saat bileayrýlmamaya gayret ettim. Hicreti seniyyede, Sevr maðarasýnda onunla beraberbulundum.

Ýkinci Esas: Kur'aný Kerim'i, Manasýný Bilerek Okumak veO'na Uymak; Namazý Huþu ile Kýlmak

Cenabý Hak diyor ki:"Elif lâm mim. Ýþte bu kitap, kendinde hiç þüphe olmayan (Kur'an)dýr. Allah'a

ittika edenlere (ona tam uyan ve tam korunmayý dileyenlere) hidayettir (yol gösterir,irþad eder). Onlar ki gaybe iman ederler (Allah'a, meleklere, kader ve kazaya, takdireinanýrlar) ve namazý dürüst kýlarlar. Ve kendilerine ihsan eylediðimiz rýzýklardan infakederler, muhtacýna verirler. (Ve ey Resûlüm) onlar ki, hem sana indirilene (Kur'an)iman ederler, hem senden evvel indirilen (bildirdiðimiz vahiyler)e ve ahirete (kýyamete,haþre [derleniþ] ve gelecek ebedi hayata) yakînen iman ederler. Ýþte yalnýz bunlar,Rab'lerinden bir hidayet üzerindedirler. Ancak bunlar, felaha (huzur ve muratlarýna)erenlerdir." (*)

Dikkat:Felaha ermek, en yüksek amaç, son mertebedir.Bunun rükünleri þu esas sýra ile beyan edilmiþtir:• Kur'an'ýn muhakkak ve ancak muttakilere hidayet vereceðini bilmek.O muttakiler ise:• Gaybe iman edenler,• Namazý dosdoðru kýlanlar,• Allah'ýn verdiklerinden infak edenler (bölüþtürüp baþkalarýna verenler),• Peygamberimize indirilen ve ondan önceki peygamberlere indirilen vahiylere

iman edenler,• Ahirete yakînen inananlar,Ancak bunlar felaha (muratlarýna) erenlerdir.Ayeti kerime'de buyuruluyor ki:"Elif lâm ra. Bunlar o mübin (açýk ve doðru) kitabýn ayetleridir. Þüphesiz ki biz,

onu manasýna akýl erdiresiniz diye Arapça bir Kur'an olarak indirdik." (**)

(*) Bakara, 2: 1 - 5.(**) Yusuf, 12: 1 - 2.

86

"Bundan anlaþýlýr ki Allah'ýn arzusu, Kur'aný Kerim'in manasýnýn iyi anlaþýlmasý veonun anlam ve tafsilatýna göre düþünülüp tedbir alýnmasýdýr. Bu yüzden Arapçabilmeyenler için, mümkün olduðu kadar kendi dilleri ile beyan olmasý þarttýr. Böylelikleayeti kerimelerin manasýna vakýf olarak, gereðini yerine getirmek lazýmdýr." (*)

"Kur'an, insanlýðýn mutluluðunun esas temeli ve özlemi çekilen medeniyetin(uygarlýðýn) ruhunun ruhu durumundadýr. Kur'an'ýn ilkelerine ve tefrik etmeyi saðlayýcýulu hükümlerinin özüne vâkýf olup ona uyanlarýn, ilerlemenin ana caddesinde hedefeve amaçlarýna ulaþacaklarý tabiidir." (**)

Huþu ile Namaz Kýlmak:Ayeti kerime: "Namazlarýnda huþu sahibi olan (Allah'tan korkarak huzurda

olduðunu bilen) müminler muhakkak felah bulurlar (huzur ve muratlarýna ererler)"buyuruyor. (***)

Bunun tersi, namazlarýndaki huþu sahibi olmayanlar, felah bulamazlar demektir.Dikkat:Namaz, ibadetlerin baþýnda gelir. Hadisi þerifte: "Namaz dinin direðidir", buyu-

rulmuþtur.Ýnsanýn maddi, manevi hayatýný tanzim eden, Allah'ýn azametini her rükün baþýnda

Allahu Ekber diyerek zikrettiren, temizlik ve arýnma, bireysel ve toplumsal düzensaðlayan, dini ve ilmi geliþme ile ruhi yükselmeye yol açan bir ibadettir.

Ayeti kerime: "Ben, cinleri ve insanlarý muhakkak bana ibadet etsinler diyeyarattým." (****)

Böylece bu ibadetler, Allah'ýn izniyle bizim kurtuluþumuzu, dünya ve ahiret saadetini,selametini saðlýyor... Huþu ile edâ edilirse mutlaka Þanlý Yaradan, mahlukatýnkurtuluþunu temin buyuruyor. Elhamdülillâh.

Üçüncü Esas: Zikrullah'a Devam Etmek

Ayeti kerimede:"Ey iman edenler! Allah'ý çok çok zikredin." (*****)

(*) Elmalýlý Tefsiri, Cilt: 4, sayfa: 2844.(**) Muhammed Esad (Kuddise Sýrruh), Mektubat, Birinci Mektup.(***) Mü'minun, 23: 1 - 2.(****) Zariyat, 51:56.(*****) Bakara, Ahzab (33:41), Cuma surelerinde mükerreren.

87

"Zâtý ulûhiyetime yemin ederim ki, Allah'ýn Resûlünde sizin için, Allah'ý ve ahiretgününü arzulayanlar için ve Allah'ý çok zikredenler için, güzel bir örnek vardýr." (*)

Yani Resûlullah Sallallahu Aleyhi Vesellem'de istifade edilecek, uyulmasý gerekengüzel ahlaklar vardýr ki, o güzel hasletlerden faydalanmak, ancak Cenabý Allah'tankorkan ve ondan sevap ümit eden ve Allah'ý çok zikreden kimselere mahsustur.

Çünkü ahiret gününe imaný olmayan, Cenabý Allah'ý arzulamayan ve O'nu çokzikretmeyi hatýrýna getirmeyen kimseler, Resûlullah Sallallahu Aleyhi Vesellem'e uymuþsayýlamayacaðýndan, onun güzel ahlakýndan da istifade edemeyeceklerdir.

Ayeti kerimede:"Sabah ve akþam Rabbinin ismini zikret, gecenin bir kýsmýnda rabbine secde et

(namaz kýl). Ve gecenin uzun bir kýsmýnda da O'nu tesbih eyle" (**) buyuruluyor.Yukarýdaki ayetlerde Allah'ýn çok çok zikredilmesi emrolunuyor.Hak ehlinin ve tefsircilerin tefsirlerinde beyanlarýna göre, ulu "çok zikir" emri,

kemalin (olgunluðun) elde edilmesi için sarf edilmiþtir ve ona yöneliktir. Bu da yükümlüinsanýn daimi zikir'e mazhar olmasýdýr.

Ömür boyu Kün maallah (Allah ile ol) emrine uyarak, her anýnda Allah ile olmakþuuruna ermek için, çok zikir yaparak zikri daimi'ye ulaþmak þarttýr. Bu da hiçbirânýný veya nefesini Hak'tan gafil olarak geçirmemektir.

– Bu, nasýl mümkün olur?– Bir kâmil mürþidin irþadýyla, þeriat ve tarikat esaslarýna göre talim, terbiye ve

seyrü süluk gören mürit, nefis terbiyesi ile birlikte kalp tasfiyesini halis olarak talepeder; güçlü bir azim ve sürekli bir tefekkür ile, rabýta ve teslimiyet göstererek,mürþidinin nezaretinde hafi olarak (yani içinden) zikri kalbi'ye baþlar. Veledi kalpzuhur eder. Allah zikrinin seyri yetenekli gönüllerin letâifi aþere'sinde (***) tekamüleder gider...

Allah'ýn yardýmýyla, bu halin devamý ve korunmasý ile daimi zikir, elde edilmiþ olur.Ýþ görürken de, uyurken de bu devam eyler. Artýk "El kârda, gönül yârda" ve

"Dýþýn halk ile, için Hak ile" (****) olur.Geminin kaptaný ile makinisti, insan vücudundaki akýl ile kalbe benzetilir.

(*) Ahzab: 33 - 21.(**) Ýnsan, 76: 25 - 26.(***) Letaifi Hamse (Beþ Ýncelik): Kalp, Ruh, Sýr, Hafi, Ahfa.

Letaifi Seba (Yedi Letaif): Kalp, Ruh, Sýr, Hafi, Ahfa, Nefs (i Natýka), (Aklý) Küll.Letaifi Aþere (On Letaif): Nefs, Kalp, Ruh, Sýr, Hafi, Ahfa, Nefsi Natýka, Aklý Küll, Kürs, Arþ.

(****) Muhammed Pârisâ (Kuddise Sýrruh) ve Muhammed Bahaeddin Nakþibend (Kuddise Sýrruh)'aait sözler.

88

Kaptan, dimað gibi, dýþ iþlerini, seyrü seferi idare eder.Makinist, kalp gibi iç iþlerini, hareket gücünü düzenler.Birinin iþi diðerine engel deðildir, yardýmcýdýr.Ayeti kerime:"Yedi sema ve arz bunlarýn içinde bulunanlar, Allah'ý tesbih ederler. Hiçbir þey

yoktur ki ona hamd ile tesbih etmesin. Fakat siz onlarýn tesbihini anlamazsýnýz. Ohakikaten, Halim'dir, Gafur'dur." (*)

Muhyiddin Ýbni Arabi Hazretleri'nin beyanýna göre:Bütün varlýklar hal dili ile Allah'ý zikir ve tesbih ederler. Yalnýz, bunlarýn uyanýklýk

dereceleri farklýdýr. Þöyle ki:1. Cemâdât (Cansýzlar):Hak'ký zikir ve tesbih etmekte en uyanýk olanlardýr. Hiçbir geçim ve dünya

düþüncesi olmadan Hak'ka uyan, hükmüne ram olan, emre itaatli ve kayýtlý bulunanvarlýklardýr. Taþ, toprak, su ve madenler ve saire gibi.

2. Nebâtât (Bitkiler):Bunlar, Hak'ký zikir ve tesbih etmekte cemadattan bir derece noksandýrlar. Zira,

yetiþip büyümek veya hayatýný sürdürmek, meyvesini (tohumunu) yetiþtirmek için,suya, topraða, güneþe, havaya... ihtiyaçlarý vardýr. Bu ihtiyaçlarý temin sýrasýnda gafletedüþebilirler.

3. Hayvanlar:Bunlarýn Cenabý Hak'ký zikir ve tesbih etmekte dereceleri, bitkilerden aþaðýdýr.

Çünkü büyümeleri, doðum ve çoðalmalarý, hastalýklarý, hareketleri, geçim çabalarý,uyuþmazlýklarý ve çeþitli ihtiyaçlarý, bunlarý daha çok gaflete uðratýyor.

4. Ýnsanlar:Bitkiler ve hayvanlarda olan bütün ihtiyaçlarýn yaný sýra, akýllarý itibarýyla da, benlik,

hayaller, hatýralar, hafýza, þüphe ve vesveseleri ve dünyevi hýrslarý, hareket veuyuþmazlýklarý, onlarý devamlý gaflete düþürür. Bunun için Cenabý Hak insanlarý irþadkastýyla Vahiy inzal buyurmuþ, nebi ve resûl göndermiþ, hakký bildirmiþ, hidayet yolunugöstermiþtir. Varlýklarýn içinde en çok gaflete maruz olanlar, insanlardýr.

Ayeti kerimede:"O salim akýl sahipleri, öyle insanlardýr ki, ayakta iken, otururken, yanlarý üstünde

(yatar) iken, Allah'ý hatýrlayýp zikrederler. Göklerin ve yerin yaradýlýþý hakkýnda incedeninceye düþünürler ve 'Ey Rabbimiz, Sen bunlarý boþuna yaratmadýn, Seni tesbih ederiz,bizi ateþin azabýndan koru', derler" (**) buyuruluyor.(*) Ýsra, 17:44.(**) Ali Ýmran, 3: 191.

89

Keza ayeti kerimede:"Öyle rical vardýr ki, onlarý Allah'ýn zikrinden ne ticaret alýkoyar, ne alýþveriþ"

buyuruluyor. (*)

Muhammed Bahaeddin Nakþýbend Hazretleri'nin yanýnda yetiþen MuhammedPârisâ Hazretleri (**) Buhara'dan Hicaz'a giderken, yolda bir þehirde sarraf dükkânýnarastlamýþ; dükkân sahibi gencin, birçok müþteriyle altýn alýþveriþi yaptýðýný görmüþ...

Üç cihetten dünyevi durumunu müþahede eden Muhammed Pârisâ, dükkân sahibigencin kalbine teveccüh etmiþ. Keþfen, kalbinin Hak zikri ile meþgul olduðunu hayretleanlamýþ.

– Maþallah! El kârda, gönül yârda (kalp Allah'da),buyurmuþ.

Sonra Hicaz'a vardýðýnda, Beytullah'ý tavaf esnasýnda bir ak sakallý piri fâninin,Kâbe'nin örtüsüne sarýlýp aðlayarak dua ettiðini, gözyaþlarýnýn orayý ýslattýðýný görmüþ.Gýpta etmiþ:

– Keþke ben de böyle iltica etsem, aðlayabilsem demiþ. Bir de piri fâninin kalbineteveccüh etmiþ: Keþfen, onun içinden dünyalýk istediðine vâkýf olmuþ, üzülmüþ.

Buhari ve Müslim'deki hadisi þerifte:"Ýçinde Allah zikredilen beyt (ev) ile Allah zikredilmeyen evin misali ölü ve dirinin

misali gibidir." buyurulmuþtur.Burada Beyt, iki manaya gelmektedir. Biri bildiðimiz "ev"dir (insan evi), diðeri

"Kalp"tir. Kalp, mecazi anlamda Allah'ýn evidir.Yani, "Allah'ýn çok zikir emrine uyarak ibadet, taat ve güzel ahlak ile zikri daimi'ye

mazhar olmuþ insan (kalbi) ile, bunlardan mahrum insan (kalbi) arasýndaki fark, cesetdirisi ile ceset ölüsü arasýndaki fark gibidir." Görünüþte diri gibi, fakat kalbi manenölüdür.

Sekizinci Hicri asýrda yaþayan büyük velilerden Necmeddin Isfahani Hazretleri,sevdiklerinden ve ehlullahdan birinin vefatýnda, mezarý baþýnda murakabe halindedururken, o esnada imam efendinin ölüye telkin verdiðini görür.

Necmeddin Hazretleri'nin güleceði gelir.Her zaman vakur ve ciddi olan hazretin, hiç mutadý olmayan bu gülüþüne orada

bulunanlar hayret ederler... Ve sorarlar:– Efendi Hazretleri, böyle bir yerde neden güldünüz?

(*) Nur, 24:37.(**) Muhammed Pârisâ, Hicri 8. asýrda Buhara'da yaþamýþ, Medinei Münevvere'de Cennetül Baki'degömülü, Risalei Kudsiye ve Faslül Hitab kitaplarýnýn yazarýdýr. Ýnsaný Kâmil'dir. Sözleri hüccettir(Kuddise Sýrruh).

90

Necmeddin Isfahânî, keþf hali olduðu için, söylemekten çekinir. Fakat ýsrar ederler,mecbur kalýr. Buyurur ki:

– Telkini, diri ölüye yapar. Bu mezardaki zatýn kalbi manen diridir. O, hayret ettive manen dedi ki: "Elhamdülillah, benim kalbim diridir. Bana telkin veren imamýnkalbi ölüdür. Ölünün diriye telkinine hayret ettim" demesi üzerine, gayrý ihtiyari gül-düm. (*)

Ayeti kerimede:"Gerçek müminler, Allah'ýn zikri ile kalpleri itminana (tam inanmaya) kavuþarak

iman edenlerdir.Uyanýk olun (iyi bilin ki) kalpler, ancak Allah'ý zikretmekle mutmain olur (tam

inanýr, yatýþýr, huzur bulur)" buyuruluyor. (**)

Hadisi þeriflerde ise:"Allah'ý sevmenin alameti, Allah'ý zikretmeyi sevmektir.""Kim bir þeyi severse, onu çok zikreder."Ayeti kerimede:"Yazýklar olsun o kimselere ki, Allah'ý az zikretmekten dolayý, kalpleri kasvete

düþmüþtür," buyuruluyor. (***)

Keza ayeti kerimede:"Allah'ý zikretmek elbette en büyük ibadettir" buyuruluyor. (****)

Muhakkak ki zikrullahýn hassasý, en büyüktür.Allahu Teâlâ'nýn, zikrin büyüklüðünü ve devamlýlýðýný hükmetmesi, zikrin Allah

indinde en faydalý amel olduðunu gerektirir."Bir kötülük ve inkâr iþlemek üzere iken Allah'ý hatýrlamanýn, O'nun bunlarý

yasakladýðýný ve vaadini düþünmenin, önleme ve men hususunda tesiri her þeydenbüyüktür." (*****)

Ýbni Abbas Radýyallahu Anhümâ, bu ayete þöyle mana vermiþtir:"Allah'ýn sizi anmasý, sizin O'nu anmanýzdan daha büyüktür." (******)

Ayeti kerimede:(*) Rûhül Beyan.(**) Ra'd, 13:28.(***) Zümer, 39:22.(****) Ankebut, 29:25.(*****) Medarik ve Ebus Suud Tefsirleri.(******) Hâzin Tefsiri.

91

"Öyle ise siz beni zikredin, ben de sizi zikredeyim. Bir de bana zikr ile þükredin,bana küfraný nimet (nankörlük) etmeyin" buyuruluyor. (*)

Tefsirlerin beyanýna göre:Ey Kullarým: Siz beni kusurunuzla zikredin. Ben sizi maðfiretimle zikredeyim.Ey Kullarým: Siz beni dünyada zikredin. Ben sizi ahirette zikredeyim.Ey Kullarým: Siz beni tövbe ile zikredin, ben sizi affýmla zikredeyim.Ey Kullarým: Siz beni, itaatle zikredin. Ben sizi rahmetle zikredeyim, demektir.Ayeti kerime:"Ýman edenlere daha vakit gelmedi mi ki, zikrullah ile ve indirilen Kur'an ile kalpleri

huþu (korku, yakýnlýk ve huzur) bulsun?"Veya:"Ýman edenlerin zikrullah ile ve Hak'tan nazil olan Kur'an ile kalplerinin huþu

bulacaðý, titreyeceði zaman daha gelmedi mi?" (**) hitabý da var.Hadisi þerifte buyrulduðuna göre:"Cennet ehli, Allah'ýn zikrinden gafil olarak geçirdikleri vakitlerden baþka hiçbir

þeye hasret ve piþmanlýk duymayacaklardýr."Yani cennet ehli, ancak zikrullahdan gafil olarak geçirdikleri dünya zamanýna hasret

ve piþmanlýk duyacaklardýr.Dikkat:Ýnsanýn, Ýnsaný Kâmil olabilmesi için Hak'kýn emirlerini tutarak sürekli fikir ve

sürekli zikirde bulunmasý gerekir. Bunda hiçbir mazeret olamaz.Hadisi þerifte:"Hesap günü:– Neden zikirden gafil bulundun? diye sorulunca:– Dünya iþlerini çevirmek beni meþgul etti, diyene:– Ýþin, Süleyman Aleyhisselâm kulumunkinden daha mý çoktu? O hem dünya

hükümdarý, hem de peygamberi idi... Bir an Hak'tan gafil olmadý.Keza bir baþkasý:– Hastalýðým engel oldu, deyince:– Eyyub Aleyhisselâm kulumdan da mý daha hasta idin? Vücudunun her tarafýný

hastalýk sarmýþtý. Bir an Hak'kýn zikrinden uzak kalmadý.Bir diðeri:– Sýkýntýda, darda idim, diyecek, cevaben:

(*) Bakara, 2:152.(**) Hadid, 57:16.

92

– Yunus Aleyhisselâm kulumdan da mý daha darda idin? O, balýðýn karnýnda bile,yine Hak'kýn tesbihine devam etti.

Keza bir baþkasý:– Kuyulara, zindanlara düþtüm de zikredemedim, deyince:– Yusuf Aleyhisselâm kulumdan da mý daha zor durumda idin? O, oralarda bir

an Hak'kýn zikrini, fikrini, hikmetini unutmadý, denilecektir."Böylece itiraz edenler hep susturulacaklar; mahcup ve piþman olacaklardýr.Dünyada halis insaný Allah'ýn zikrinden alýkoyacak bir engel yoktur. Engel olan,

nefsin azýtmasý ve þeytanýn ayartmasýdýr.En büyük günahlardan biri de, hakkani düþünce ve iþleri býrakýp hýrsla dünyaya

sarýlmaktýr. Bundan Allah'a sýðýnmalýdýr.Müslümanlar daima Allah'ýn emirlerine uymalý, O'na dayanmalýdýr. Ve kalbi daima

ferah olmalýdýr.Ýç geniþliðine ait ayetler:"Allah Teâlâ kimi hidayete erdirmeyi murat ederse, Ýslam'a karþý onun sadrýna bir

inþirah (geniþlik) verir." (*)

"Allah'ýn Ýslamiyet için sadrýna inþirah verdiði bir kimse, Rabbinden bir nurüzerindedir. (Kalbi mühürlü kiþi gibi midir?)" (**)

"Ey Rabbim! Benim sadrýma geniþlik ver (inþirah ver)." (***)

"Ey Habibim! Senin sadrýný (göðsünü, senin faydan için açýp da) geniþletmedik mi(inþirah vermedik mi?)?" (****)

Dördüncü Esas: Gece Az Uyumak• Namaz kýlmak,• Tövbe etmek,• Allah'ý zikretmek,• Hak'ký tesbih etmek.Ayeti kerimelerde buyuruluyor:"Sabah ve akþam Rabbinin ismini zikret. Gecenin bir kýsmýnda Rabbine secde et.

(Namaz kýl) ve gecenin uzun bir kýsmýnda da O'nu tesbih et." (*****)

(*) En'am, 6:125.(**) Zümer, 39:22.(***) Tâhâ, 20:25.(****) Ýnþirah, 94:1.(*****) Ýnsan, 76: 25-26.

93

"(Gerçekten takva sahibi olanlar) gecenin az bir kýsmýnda uyurlar. Sehervakitlerinde hep istiðfar ederler." (*)

"(O müttaki kimseler, geceleri namaz kýlmak ve istiðfar etmek için) yanlarýný (tatlý)yataklardan kaldýrýrlar; Rablerine, azabýndan korkarak ve rahmetini umarak duaederler (muratlarýný isterler, yalvarýrlar). Kendilerine verdiðimiz rýzýklardan da hayýryollarýna infak ederler (verirler)." (**)

Dikkat:Cenabý Hak kullarýna aþýrý merhametinden dolayý, müttaki kullarýn böyle olduklarýný

hikâye yollu anlatýyor. Emir þeklinde deðil de, "Halis kullarým böyle yaparlar" diye,beyan buyuruyor... Arife bu iþaret, kâfidir.

Ayeti kerimede:"Gecenin bir kýsmýnda da uyanýp kendin için nafile (fazla bir ibadet) olmak üzere,

namaz kýl" buyuruluyor. (***)

Dikkat:Bu ayeti kerimenin beyanýndan anlaþýlýyor ki, gece kalkmak, teheccüd namazý

kýlmak, Peygamber Sallallahu Teâlâ Aleyhi Vesellem'e vaciptir. Bizlere de müekked(devamlý yapýlacak) sünnettir. (2, 4, 6... rekat)

Beþinci Esas: Sâlihlerle Oturmak, Sadýklarla Beraber OlmakAyeti kerimede:"Ey iman edenler: Allah'tan korkun (emirlerine uyun, korunun) da sadýklarla

(imanýnda ve sözünde doðru olanlarla) beraber olun" buyuruluyor. (****)

Sâlihlerle oturmak, iyi niyetli insanlarla sohbet etmek, insanýn yetiþmesi için elzemdir.Ýslam dini, sohbetle geliþmiþtir. Ashab sohbetle yetiþmiþtir. Yolumuz, sohbet yoludur.

Meþru olarak en lüzumlu þey ne ise, sohbetin de konusu odur.Sohbette:• Zikir,• Fikir,• Þükür,• Ýlim,• Edep,• Hizmet,• Himmet ve yardým vardýr.

(*) Zâriyat, 51: 17-18.(**) Secde, 32:16.(***) Ýsrâ, 17:79.(****) Tevbe, 9:119.

94

Dikkat:Sohbeti býrakan bunlarý býrakmýþ olur.Sakýnmak emri:"Zalimlerden olan kavim ile (maslahatý, iþi) görüþtükten sonra, daha oturmayýn

(hemen ayrýlýn.)" (*)

Kalpten kalbe yansýmalar olur. Karþýndakinin kasvet hali, sana geçer. Sirkeküpünden sirke sýzar; bal küpünden bal sýzar.

Sohbet, meþveret, iþ; sadýk ve sâlih kiþilerle olmalýdýr. Sadýk ve sâlih olmayanlarnefislerine zulmetmiþlerdir. Onlarda hayra bir eðilim görülmediði takdirde, zaruri olangörüþmeyi yapýp, oturmadan derhal uzaklaþmalýdýr.

1922 yýlýnda Ýstanbul'da Ayasofya Camii'nde mevlid okunuyor. Cami mahfellerinekadar dolu. Âlimler ve talebeler hep birlikte camide bulunuyorlar. O zamankimüslüman cemaatin ilim ehli olarak, çeþitli durumlarý, topluluða baþka bir heybetveriyor. Zamanýn güzide hafýzlarý Kur'aný Kerim ve mevlidi þerif okumaya baþlýyorlar.

Beylerbeyli Âdil Bey isminde, manevi hal sahibi, keþfi açýk bir zat da kürsüyeyakýn bir yerde oturmuþ, dinliyor.

Biraz sonra, Âdil Bey'e bir bunalma hali gelir... Sýkýlýr, bunalýr, daralýr. HalbukiAyasofya gibi bir camide, cemaati müslimin içinde, Kur'an ve mevlid okunurken,böyle kabz (daralma) ve sýkýlma hali olmamasý gerekir.

Merakla sebebini araþtýrýr. Bir de ne görsün? Karþýsýnda, kasvete müptela biradam var... Göðsü göðsüne karþý gelmiþ. Oradan yansýma alarak sýkýldýðýný anlar veyerini deðiþtirir. Biraz ferahlar. Fakat onun tesirini bir hafta kadar üzerinden atamaz.

Böyle haller birçok müminlerin de baþlarýndan geçmektedir. Onun için insanýn,yanýnda veya karþýsýnda oturanlarýn sâlih, sadýk ve kalbi saf kimseler olmalarýnadikkat etmesi lâzýmdýr.

Mecelle kaidelerindendir:1. Fesadýn defedilmesi, menfaatin saðlanmasýndan daha önemlidir.2. Engel ile ihtiyaç bir araya geldiðinde, engelin kaldýrýlmasý öne alýnýr.Yolu kapatan engel kaldýrýlýr, sonra yoldan geçilir.Yaranýn önce mikrobu temizlenir, sonra merhem sürülür.

NeticeMükemmel insanýn yetiþmesi için gerekli bu beþ esasa halisane itaat ederek ve

neticede "sadýklarla beraber olmak" ilâhi emrine uyularak, insan Allah'ýn izniyle insanýkâmil olur.

(*) En'am, 6:68.

95

Evvelki hallere; talim-terbiye;Sonrakine, seyrü süluk tabir olunur.Seyrü sülukun sýrasý þöyledir:Peygamber varisi olan, þeriat, tarikat, marifet ve hakikat ehli bulunan bir Kâmil

Mürþid'e intisab edilir, vereceði vird'ler (evrad), zikirler (ezkâr) ve niyazlara ihlasladevam olunur. Sohbet ve hizmetine devamla, bütün öðütlerine harfiyyen uyulur.

Özellikle zikrullah telkinine dikkat ve gayret ile, merhale katedilir.Þöyle ki:Yumuþak huylu ve teslimiyetli olanlara, vacip olan istiharenin ardýndan, zikrullah

telkini yapýlýr:Allah zikrinin Kalp'te yer etmesi, Veledi Kalb zuhur etmesi lâzýmdýr.Sonra Ruh'a, oradan Sýrr'a, oradan da Hafi'ye, oradan Ahfa'ya, oradan Nefsi

Nâtýka'ya, oradan da vücudun Zikri Küll'e yani Zikri Sultani'ye intikali gerekir.Böylece bütün sadrý (göðsü) ve vücudu, hücrelerine kadar zikrullahýn feyzi

sarmalýdýr. Bu, ayný zamanda sadrýn inþirahýdýr.Bunlardan sonra;"Nefy (red) üs isbat" dersleri gelir.Bu, kelimei tevhid ile nefes almadan usulüne göre yapýlýr.Sonra sýra ile:• Murakabei ahadiyet (Bir'lik murakabesi):

Kul hu vallahü ahad, Allahus Samed, lemyelid, velem yuled, velem yekünlehu, küfüven ahad (Ýhlas Suresi)

• Murakabei maýyyet (Beraberlik murakabesi):Ve hüve maaküm, eyne maküntüm. (*)

• Murakabei akrabiyet (Yakýnlýk murakabesi):Ve nahnü akrebü ileyhim min hablil verid. (**)

• Murakabei muhabbet (Sevgi murakabesi):Yuhibbuhüm ve yuhibbunehu. (***)

ayetlerinin manalarýný derin düþünce, tefekkür, kabul ve murakabe ile yapýlýr.

(*) "Nerede olsanýz O, sizinle beraberdir." Hadid, 57:4.(**) "Biz ona þah damarýndan daha yakýnýz." Kaf, 50:16.(***) "O onlarý sever, onlar da O'nu severler." Maide, 5:54.

96

Dikkat:1- Bu dersler, olgun ihlas ve tam bir teslimiyet üzere bulunan yetenekli müridlere,

bizzat üstadýnýn talimi ile olur.Her dersin bir müddet devam etmesi ve gereken iþaret, yansýma ve halin üzerinde

görülmesiyle, diðer derse geçilir.Kendi kendine, nazari bilgilerle bunlarý yapmak mahzurludur.2- Bu dersler sâlikte yükseldikçe, ahlak güzelliðinin de beraber yükselmesi þarttýr.

Sabýr, gönül huzuru, istikamet, dostluk, hikmet, cömertlik, yumuþaklýk gibi bütün güzelahlak ile ahlaklanmýþ olmalýdýr.

Allah'ýn yardýmýyla Ýnsaný Kâmil mertebesine, felah'a ermelidir.Ýlâhi davet:"Allah (insaný) selam evine (huzur ve felaha, cennete) davet eder. Ve dilediðini

ve dileyeni sýratý müstakime (doðru yola) hidayet eder (iletir)." (*)

Ýlâhi müjde:"Bizim uðrumuzda cihat (**) edenlere bütün yollarýmýzý gösteririz. Muhakkak Al-

lah (bu cihadý) en güzel yapanlarla beraberdir." (***)

Bu anlatýlan esaslara kâmil ihlas, teslimiyet ve gayretle devam eden ve Allah'ýnyardýmýyla muvaffak olan müminde, mükemmel insan olarak þu vasýflarýn bulunmasýlâzýmdýr.

Mükemmel insan, Allah'a inanýr, Kur'an'a sarýlýr, emirlerini tutar, yasaklarýndankaçar; Hak'kýn rýzasýný kazanmaya çalýþýr.

Mükemmel insan, Peygamber'e tâbi olur. Hadislere baðlanýr. Gereklerine uyar.Onun iþlediðini iþler, iþlemediðini iþlemez; sünnetini tutmaya, sevgisini kazanmayahalisane çalýþýr.

Mükemmel insan, Ýslami bilgisini artýrýr, hakký bâtýldan ayýrt etme melekesinikuvvetlendirir. Zekâsý, irfaný daima doðruyu ve hayrý seçer. Hak yolunda yürür, hatayadüþmez, kendi fýtratýný (yaradýlýþ özelliklerini) anlar, tabii kanunlarýn gereklerine uyar,hakikatleri idrak eder. Durumlara, özlerini kavrayarak vâkýf olur.

Yaradan'ýna ibadet ve itaati ön plana alýr ve sadýkane devam eder. Melekelerinive diðer bütün kabiliyetlerini yerli yerince kullanýr.

Gözlerini, gerçeði görmek için, kulaklarýný doðruyu iþitmek için, aklýný doðruyubulmak için kullanýr.

(*) Yunus, 10:25.(**) Cihadý Asgar (küçük savaþ): Kâfirle muharebe. Cihadý Ekber (en büyük savaþ): Nefs tezkiyesi.

Burada her ikisi de kastedilmektedir.(***) Ankebut, 29:69.

97

Mükemmel insan, Hak yoluna bütün kalbiyle, kalýbýyla, ruhuyla baðlanýr. Hakehlidir. O, artýk hakký bilir, doðruyu görür. Rabbine, Hâlik'ýna can ve gönülden teslimolur.

Mükemmel insan, deðer bilir, vazifesini tam yapar, dürüsttür. Bütün güzel ahlak,yani Kur'an ahlaký, onun huyu olmuþtur.

Bu halleriyle o, iyiyi kötüden, hayrý þerden, nuru zulmetten (aydýnlýðý karanlýktan),helali haramdan, daha önemliyi önemliden ayýrt eder. Müspet yolda gider. Felahaerer.

O, ilmini, hizmetini, takvasýný artýrdýkça, Allah'ýn izniyle yükselecektir:Allahü Zülcelâl'i bütün esma ve sýfatlarýyla bilir. Tecellilerinin manasýný anlar.

Hükmüne ram olur. Olaylarýn sonuçlarýný sabýrla gözetir. Ýþin önünü, sonunu düþünür.Hayat yolculuðunun nereye varacaðýný bilir.

Kâinatýn sýrlarý hakkýnda derin bir görüþe sahiptir. Tabiatýn esrarýna, yeteneðiölçüsünde vâkýftýr. Ýlâhi ilhamlara mazhardýr.

Her attýðý adýmý, her tuttuðu iþi bilir, hayýrlý neticesine erer.Ýlim sahasýnda tabii kanunlarýn icaplarýna uyar. Ýnsana müsahhar kýlýnan eþyayý

meþru yollardan hizmetlerde kullanýr. Yerde, gökte mevcut olan her þeyi insanlýðýnhayrýna, menfaatine kullanmak için gayret sarf eder.

Ýlmi, eþyayý, imkâný hep hayra alet eder. Þerre alet etmez.Fenni, sanatý, hizmeti daima iyiye, faydaya düzene, sefaya hasreder.Bitmez tükenmez kudret, kuvvet ve imkân sahibi olan Allah'a dayanýr, güvenir;

O'nunla olur. Olaylarýn esbabýna tevessülde (*) meþru yollardan teþebbüste bulunur;baþarýlý olur. Ve daima huzur içindedir.

Bu dünyanýn bir geçit, bir tarla olduðunu bilir. Burada ne ekerse, ahirette o biçilirdüþüncesiyle en iyiyi ekmeðe, yapmaya çalýþýr.

Ýnsanlýða hizmet duygusu, onda en tabii bir haldir. Kendisi için arzu ettiði hayrý,herkes için de arzu eder.

Ýlâhi tebliðler, sünnetler ve Ýslam ahlaký, onun rehberidir.Allah bu iman ve imkâný ona verdiði için daima Yaradan'ýna minnettar ve her

vesile ile, hamd ve þükrünü arttýrmakta uyanýktýr... Her azasýnýn hakkýný, þükrünüfiilleriyle yerine getirir.

Marifetullah ve manevi ilimlerini ilerletmekle beraber, mesleðine ve meþrebinegöre faydalý ilimlerin her þubesinde en yüksek rütbeyi elde etmeye çalýþýr:

(*) Esbaba tevessül (sebeplere baþvurma): Sonuçlarý elde etmek için, her þeyi Allah'tan beklemeksizin,bu dünyada o sonuçlarý doðuracak sebepleri, çalýþýp, gayret edip oluþturmaya çalýþmak.

98

Her faydalý bilgiyi öðrenmek ona farzdýr. Onu insanlýðýn hayrýna kullanmayý prensipedinir.

Geçmiþin bütün iyilik ve kötülüklerinden ibret alýr, faydalanýr. Daima insanlýðýnbarýþ ve huzuru için dua ve hizmet eder.

Siyasette, ilerleme, adalet, danýþma ve fazilete dayalý düzenleri takdir ve teþvikeder. Devletin, insana bir Allah emaneti olduðunu bilir ve her iþi ehillerine tevdi eder.Böylece insanlarý iyi idarede hakký, hukuku gözeterek, toplumda huzur ve refahýsaðlar.

Ahlak bakýmýndan mükemmel insan, daima ihlas ve takva, samimiyet ve hakikataþký ile "Allah'ýn has kulu" olarak vazife görür ve onun emirlerine uyar, rýzasýný gözetir.

Kendisine verilen bu mükemmellik ve takva halinin, Ýzzet Sahibi tarafýndan birihsan, Sübhani bir baðýþ olduðunu daima düþünerek ve þükrederek, bundan yoksunolan birçok insanlara da dua ve telkinde bulunarak, onlarýn da bu oluþa ermeleriniister ve bunun için hikmetle, ikna edici hikmetli sözlerle, güzel konular ve hikâyelerleve en güzel tarzda tartýþmalarla Hak'ka davet eder.

Fýkýh (Ýslam hukuku) bilgisini artýrýr. Gereklerine daima uyar.

Allahu Teâlâ'nýn emirlerine uygun yaþamanýn, mutlaka insanlarýn da menfaatineuygun olacaðýný idrak ile hayatýný sürdürür. Ve diðer insanlarý da bu yola teþvikeçalýþýr, yani cihat eyler...

Mükemmel insan, bütün hayatýnýn hesabýný bir gün Allah'a vereceðini hiç aklýndançýkarmaz. Ve büyük hesaba çekilmeden, kendi nefsini hesaba çeker.

Sorumluluk hissi ve ümitle korku arasýnda olmak duygusu, daima fikrini sarar. Biran bile gaflete düþmemeye, nefse ve þeytana uymamaya gayret eder.

Saðlýðýnýn kýymetini bilir; itidal üzere gýdasýný alýr, vücudunu korur. Boþ zamanlarýnýdaima deðerlendirir.

Bu vaziyette yaþayan, artýk mükemmellik ve takva merhalelerinde durmadanilerlemekte ve beka sýrlarýna vâkýf olarak, Ahadiyet deryasýnda yüzmektedir.

Onun ahlakýndaki mükemmellik, hayatýndaki düzen, diðer insanlara örnek olacaktýr.

Doðru inanç, salih amel, hayýrlý iþ, onun genel vasfýdýr.

Müslümanlarý sevmek, gayrý müslimlere acýmak, bütün yaratýk ve varlýklarýn boþayaratýlmadýðýný bilmek ve ona göre davranmak, mükemmel insan'ýn ölçüsüdür.

Ýyilikte, ihsanda ve yardýmda, güzel ve faydalý þeyi duyurmakta büyük gayretsahibidir. Bu hususta fedakârlýðý hiç elden býrakmaz.

99

Ona kötü fikirler gelmez, kimseye fenalýðý dokunmaz. O, hýrs ve sapýklýk bilmezve asla yalan söylemez, hiçbir fikri, þahsý ve eþyayý istismar etmez.

Ýnsanlar arasýnda ýrk, renk, bölge, cins, kabile, zümre, sýnýf farký gözetmez.Ýlim, fazilet, takva, çalýþma ehillerine layýk olduklarý alakayý, hürmeti ve takdiri

gösterir.Fakir, zengin, miskin ve yardýma muhtaç olanlarýn hallerine göre gereken yardýmý

ve hizmeti yapar. Daima cömertlik ehli olduðunu ispatlar.Yaptýklarýný hep Allah için yapar; karþýlýk gözetmez. Ve her yaptýðýný Kur'an'a,

hadise ve ehlullah âdetine ve meþru nizama uygun olarak, tam yapar.Fikrin ve iþin kötüsünü, bâtýlýný, tefrika (ayrýlýk) ve fitne doðuranýný asla kabul

etmez; icap eden uyarmada bulunur.Açýk olarak, Hak'ka, Kur'an'a, Þanlý Peygamber'e ve mükemmel insana karþý

gelenleri, gereken biçimde uyarýr.Dinsizlik, ahlaksýzlýk ve fesat erbabýnýn ve zulüm ehillerinin baskýlarýna,

sataþmalarýna, yaygaralarýna meydan vermez. Þayet kötülüklerin tazyiki þiddetlenir,artarsa, Allah'a ve Allah'ýn tabii kanun ve emirlerine dayanarak mukabelede bulunur,mücahede eder, ölümü de göze alarak hakký, hukuku savunur.

Onu bu dünyada hiçbir kötü baský ve tesir, bu Ýslam yolundan çeviremez. Zirakýyamete kadar baki olan Hak dinin emaneti, mükemmel insanýn sýrtýndadýr. Baskýgördükçe tazelenir.

Mükemmel insan, en þerefli ve en muhterem insandýr.Dünyada hiç kimse ondan üstün olamaz. Onu Allahü Zülcelâl, Kur'an'ýnda

övmüþtür. O, Kadiri Mutlak'tan baþkasýna boyun eðmez, el açmaz, o kendini varlýðýnhizmetine vermiþtir. Fenâ fir Resûl olmuþtur.

Mükemmel insan, en kudretlidir, en nüfuzludur.Dünyada hiç kimse ondan daha kuvvetli ve nüfuzlu olamaz. O, Allahü Zülcelâl'e

dayanmýþtýr, güvenmiþtir. Allah ki, tükenmez kudret ve kuvvetlerin mutlak sahibidir.Mükemmel insan da O'nun yeryüzünde vekilidir.

Mükemmel insan, zühd, takva ve kanaat ehli olmasýyla da en müreffehtir, enzengindir.

Dünyada hiçbir insan ondan daha refah içinde ve zengin olamaz. Çünkü o makulbir zühd ve takva içinde hizmet ve kanaat ehlidir. Hakimi Mutlak'ýn kuludur, yaniAbdül-Hâkim'dir. Ayný zamanda Abdül-Hakîm'dir de (yani Hikmet Sahibi'nin kuludur).Onun her hüküm ve hikmetine uyma þuuruna sahiptir. Ve her olayda bir hikmetolduðunu bilir, hüzün ve kedere düþmez. Refah içindedir.

100

Mükemmel insan, en muhteremdir. En sevilen kimsedir.Dünyada hiç kimse ondan daha merhamete layýk ve sevgili olamaz. Çünkü hep

hayýr ve hasenat içinde hayat sürmektedir. Toplumda her ferde yardým ve hizmetiçin kendini vakfetmiþtir. Bu iþi sýrf Allah rýzasý için halisane yaptýðýndan dolayý veherkese faydasý olmasýna binaen, onu sevmemek, ona hürmet etmemek, bir sapýklýktýrve gaflettir.

Mükemmel insan, en itimat edilen, en hayýrlý insandýr.Dünyada ondan emin, ondan hayýrlý bir insan olamaz. Zira Allah'a imaný ve Allah'ýn

emirlerine uymasý itibarýyla, daima doðru ve sadýkane hareket eder ve bundan elbetteki, emniyet ve hayýr doðar. O her an Allahü Zülcelâl'in hazýr ve nazýr olduðunun veher niyet ve iþimize vâkýf ve gözetici bulunduðunun idraki içindedir. Onun rýzasýnýkazanmak yolunda tenhada ve kalabalýkta hep salih amellerle meþguldür.

Bu itibarla insan olarak, mükemmel insan yeryüzünün yüz akýdýr. Mahlukun enþereflisidir. Ýslam'ýn temsilcisidir. Rahmete memurdur. Her insanýn, her þeyin iyiliðinidüþünür. O, kötülüklere ve kötülüðünden dolayý derde düþmüþlere de duacýdýr. Âleminhayrýný isteyen bir týynete sahiptir.

Bu sýfatla o, dünyada da en huzurlu yaþama hakkýna sahiptir. Hiçbir insan ondandaha huzurlu yaþama hakkýna sahip deðildir.

Gayrý müslimlerin geçici, muvakkat, hýrslý ve nefsani yaþamlarýnýn sonu hephüsrandýr. Mükemmel insanýn bekaya kanat açan huzurlu yaþamasý ile diðerleri, kýyasbile olunamaz.

Bu kadar süslü ve güzel vasýflarýn sahibi olan mükemmel insan, bu durumlardandolayý asla kibir ve böbürlenmeye düþmez. Bu güzel hallerin sýrf ilâhi ihsan olduðunuidrak ederek, tevazu ve hatta mahviyet (aþýrý alçakgönüllülük) ehli olarak hayat sürer.

Gayrý müslimlere, sapýklara, gafil ve cahillere karþý Allah'a hamd ederek iftiharý,durum icabý zorunlu bir beyandýr. Ýslam þerefinin belirtilmesidir. Þahsi ve nefsi deðildir.Bu, gerçek müslümanýn sýfatýdýr.

Bir de mükemmel insan, dünyevi her ne meslekte, meþrepte ve vazifede bulunursabulunsun, bu mübarek vasfa erdikten sonra da o vazifesini daha dürüst, daha zevkliyapmasý mümkün olacaktýr. Erdiði maddi ve manevi hal, onu asla böbürlenmeye,baþkalarýndan kendini üstün görmeye sevk etmez.

O, ilmi, eþyayý, alet ve teknik imkânlarý hep hayra kullanan ve bu hayýrda bütüninsanlýðý, hatta bütün varlýðý düþünen bir ülkü ve kiþilik sahibidir.

Mükemmel insan, Cenabý Hak'kýn âlemlere rahmet olarak gönderdiði, ResûllerinSeyyidi (Önderi) ve Peygamberlerin sonuncusu (Mührü) olan Hazreti MuhammedMustafa Sallallahu Teâlâ ve Aleyhi Vesellem'in bu zamandaki vekilidir.

101

Bir insan mükemmellik mertebesine eriþtikten sonra dünyada hürmete þayan,þerefli bir hayat sürerek, yüz akýyla hakka kavuþmasýný, ahiret âleminde de rahmetemazhar olmasýný, Allah'ýn izniyle saðlayacaktýr.

O, beka âleminde, Yaradan'ýn tükenmez nimetlerine gark olmuþ olarak, en büyüknimet olan Allah'ýn cemalini görmeye nail olacak, ebediyetlere intikal edecek vedaima huzur, neþe ve saadet, felah içinde bulunacaktýr.

Ýþte fýtrat (yaradýlýþ) dini olan Ýslâm'ýn insanoðluna gösterdiði yol, ereceði hakikatbudur. Elhamdülillah.

Mevla cümlemize nasip buyursun. Âmin!

102

ALLAH HU DÝYEN

1. Tende caným, canda cananýmdýr Allah Hu diyenDilde sýrrým, serde sübhanýmdýr Allah Hu diyen

2. Desti kudretle yazýlmýþ yüzüne ayatý HakGönlümün tahtýnda sultanýmdýr Allah Hu diyen

3. Cümle azadan gelir zikri "Enel Hak" naresiCism içinde zârý efgânýmdýr Allah Hu diyen

4. Gîceler tâ subh olunca inletir bu dert beniDerdimin içinde dermanýmdýr Allah Hu diyen

5. Yere göðe sýðmayan, bir müminin kalbindedirKatremin içinde ummanýmdýr Allah Hu diyen

6. Kisvei tenden muarra seyreder bu gökleriÇark uran abdalý üryanýmdýr Allah Hu diyen

7. Her kiþiye kendinden akreb olan dost zâtýdýrEy Niyazi dilde mihmanýmdýr Allah Hu diyen.

Niyazi Mýsrî

1. Canan: Sevgili. Dil: Gönül. Ser: Baþ.

2. Dest: El. Ayat: Ayetler.

3. Cümle: Bütün. Aza: Uzuvlar. Enel Hak: Hallacý Mansur'u astýran "Ben Hak'kým"sözü. Nare: Nara. Zârý efgân: Aðlayýþ.

4. Gîce: Gece. Subh: Sabah. Olunca: Oluncaya kadar.

5. "Yere ve göklere sýðmam, ancak mümin kulumun kalbine sýðarým." Kudsi Hadis.Katre: Damla. Umman: Deniz.

6. Kisve: Kýyafet. Muarra: Soyunmuþ. Çark urmak: Dönmek. Abdal: Derviþ, ermiþ.Üryan: Çýplak.

7. Akreb: Yakýn. Mihman: Misafir.

103

ÝLAHÝ

Þol benim Þeyhimi görmeye kim gelir,Zevk ile sefalar sürmeðe kim gelir ya Hu,

Þeyhimin illeri, uzaktýr yollarý,Açýlmýþ gülleri, görmeðe kim gelir ya Hu.

Þeyhimin özünü, severim gözünü,Mübarek yüzünü, görmeðe kim gelir ya Hu.

Þeyhimin ilini, sorarým evini,Ol sevgili elini, öpmeðe kim gelir ya Hu.

Þeyhimin ilinde, asasý elinde,Ol mübarek elinden, öpmeðe kim gelir ya Hu.

Þeyhimin evinde, bir kadeh elinde,Susamýþ âþýklar, içmeye kim gelir ya Hu.

Ahd ile vefalar, zevk ile safalar,Bu yolda cefalar, çekmeðe kim gelir ya Hu.

Þeyhimin mumuna, bu caným pervaneSelâ âþýklara, yanmaya kim gelir ya Hu.

Þehidin yamaný, yumazlar kanýnýDost için canýný, vermeye kim gelir ya Hu.

Hak için malýný, vermeðe varýnýAþk için arýný, dökmeðe kim gelir ya Hu.

Ah ile gözyaþý, Yunus'un haldaþýZehirle piþen aþý, yemeye kim gelir ya Hu.

104

DOKSAN DOKUZ ESMÂÜL HÜSNA

(Esmâül Hüsnâ, Allah'ýn "güzel isimleri" olup, bunlar 99 tanedir. Hepsininbaþý, lâfzayý celâl, yani "Allah" adýdýr. Aþaðýda Esmâül Hüsnâ ve bunlarýnfaydalý etkileri açýklanmýþtýr.)

1- Yâ Allahü(Allah adý.)Bütün sýfatlarý nefsinde toplamýþtýr.Sahihi Buhari'de Ebu Hureyre Radýyallahu Anh'tan rivayet olunur ki, Fahri

Âlem Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz:"Allahu Teâlâ'nýn doksandokuz ismi vardýr. Bu isimleri sayan ve söyleyenler,

gerçekten cennete girerler" buyurmuþlardýr.2- Yâ Rahmanü(Ey dünyada ve ahirette, Rahmet edici.)3- Yâ Rahimü(Ey ahirette Rahmet edici.)Dünya rahmeti, mümine ve kâfire þamildir. Ahiret rahmeti ise, yalnýz müminlere

mahsustur. Bu ismi þerifi, her farz namazdan sonra 100 kere okuyan kimseler, gafletve unutkanlýktan ve gönül pekliðinden emin olurlar. Her kim, Rahim ismini sabahnamazýndan sonra 100 kere okusa, bütün yaratýlanlar o kimse üzerine rahim ve dostolurlar.

4- Yâ Melikü(Ey padiþah.)Bu ismi þerifin hassasý çoktur. Buna devam edenler dünya ve ahiret reisliðinden

emin olur, halk nazarýnda hürmetli ve heybetli görünür.Hýzýr Aleyhisselâm'dan nakledilmiþtir ki, hastanýn hatýrýný sormaya giden bir

kimse, þifa niyetine yüz kere:Allahümme entel Melikül Hakkullezi lâ ilâhe illâ ente ya Allahü ya Selâmü

ya Kafi ya Þafi dese ve üç kere de:Ya Þifael KulûbÝlave etse, o hastanýn hastalýðý geçer ve Allahu Teâlâ'nýn inayetiyle sýhhatine

kavuþur.

105

5- Yâ Kuddûsü(Ey her türlü ayýptan ve noksanlýklardan pak ve uzak olan.)Bir kimse, bu ismi þerifi her gün 100 kere okusa, o kimsenin gönlü bütün

kederlerden saf ve pak olur.6- Yâ Selâmü(Ey her türlü afetlerden ve noksanlýklardan sâlim olan.)Her kim bu ismi þerifi 160 kere bir hastanýn üzerine okusa, o hasta sýhhat bulur.7- Yâ Müminü(Ey kullarýný zulümden emin edici olan.)Hak Sübhanehu ve Teâlâ'nýn kullarýna muamelesi, ya iyiliði veya adaleti ile olur.Her kim bu ismi þerife devam ederse, Hak Sübhanehu ve Teâlâ o kimseyi

düþman þerrinden emin eder.8- Yâ Müheyminü(Ey gözleyici ve koruyucu.)Her kim yazýp üzerinde bulundursa, bütün malý ve erzaký Hak Teâlâ'nýn korumasý

altýnda olur.9- Yâ Azizü(Ey her þey üzerine galip ve aziz olan.)Her kim bu ismi þerifi 40 gün sabah namazlarýndan sonra 40 kere okursa, Hak

ve Celle ve Âlâ hazretleri onu hiç kimseye muhtaç etmez.10- Yâ Cebbarü(Ey halký dilediði her þeye zorlayan ve halkýn halini ýslah eden.)11- Yâ Mütekebbirü(Her türlü ihtiyaçlardan ve noksanlýklardan münezzeh ve yüce olan.)Her kim, bu ismi þerifi helâline yakýnlýk etmeden önce on kere okursa, Hak

Teâlâ hazretleri o kimseye salih bir evlat ihsan buyurur.12- Yâ Hâlýku(Ey bütün eþyayý hikmeti gereðince takdir edici.)Her kim bu ismi þerifi gece okursa, Hak Sübhanehu ve Teâlâ bir melek yaratýr.

O melek kýyamet gününe kadar taat eder ve sevabý o kimsenin üzerine olur.13- Yâ Bâriu(Ey eþyayý yaratýcý.)14- Yâ Musavvirü(Ey eþyanýn suret ve keyfiyetini yaratýcý.)

106

Bu üç ismi þerifin hassasý þudur: Doðurmayan bir kadýn çocuðu olmasýný isterse,yedi gün oruç tutmalý, iftar vaktinde bu üç ismi þerifi su üzerine 21 kere okuyupüfledikten sonra bu su ile orucunu bozmalýdýr. Hak Sübhanehu ve Teâlâ bu isimlerberekâtý ile o kadýna bir çocuk ihsan buyurur.

15- Yâ Gaffâru(Ey gayet yarlýgayýcý.)Her kim, bu ismi þerife devam ederse, Hak teâlâ onun günahlarýný yarlýgar.16- Ya Kahharu(Ey her þeye ve her þey üzerine galip.)Salik bu ismi þerife devam ederse, nefsinin hevasý kýrýlýr, gönlünden dünya

muhabbeti çýkar ve bâtýn safasýna eriþir. Yâ Kahhar ismi þerifini okumak, zulmündef'i sebebidir.

17- Yâ Vehhâbu(Ey zahir nimetlerini ve her türlü hediyeleri mübalaða ile baðýþlayýcý.)Bu ismi þerifin birçok hassalarý vardýr, bereketleri büyüktür ve dualarýn çabuk

kabul olunmasýna sebeptir. Büyükler demiþlerdir ki, her kim dua ettiði zaman, yedikere Yâ Vehhâb derse, o kimsenin duasýný, Hak Sübhanehu ve Teâlâ mutlaka kabulbuyurur. Bir kimse bir þey isterse veya düþman elinde baðlý kalsa, yahut rýzkýndadarlýk olsa, salike sülukünde bir fetih zahir olmasa, bu gibi kimseler, üç ve yedi gece,gece yarýsýndan sonra abdest alarak 2 rekât namaz kýldýktan sonra, yüz kere YâVehhab derse ve ondan sonra Allahu Teâlâ'ya hâcetini arz ederse, Hak Sübhanehuve Teâlâ onun ihtiyacýný ihsan buyurur.

18- Yâ Rezzaku(Ey kullarýna bol bol rýzýk verici.)Her kim bu ismi þerife devam ederse, ona rýzýk kapýlarý açýlýr.19- Yâ Fettahu(Ey son derece Fâtih.)Bu ismi þerife sürekli olarak devam edenlere Fetih ve fetihler müyesser olur.20- Yâ Alimü(Ey son derece bilici.)Her kim bu ismi þerife devam ederse onun gönlü parlak olur ve bâtýnýnda türlü

ýþýklar belirir.21- Yâ Kâbýdu(Ey hikmeti gereði, dilediði kimse üzerine rýzýk ve her þeyi dar eyleyici.)Her kim bu ismi þerifi 40 gün 40 lokma üzerine okuyup yese, o kimse açlýk

mihnetinden emin olur.

107

22- Yâ Bâsýtu(Ey hikmeti gereði, dilediði kimse üzerine rýzký ve her þeyi açýk edici.)Her kim bu ismi þerifi seher vaktinde ellerini yukarýya kaldýrarak 10 kere

okuduktan sonra ellerini yüzüne sürerse, o kimse hiç kimseye muhtaç olmaz.23- Yâ Hâfýdu(Ey alçak eyleyici.)Her kim, bu ismi þerifi üç gün oruç tuttuktan sonra dördüncü günü bir mecliste

yetmiþbin kere okursa, Hak Sübhanehu ve Teâlâ o kimseyi düþman þerrinden korur.24- Yâ Râfiu(Ey yüce eyleyici.)Her kim, bu ismi þerifi gece ve gündüz 100 kere okursa, Hak Sübhanehu ve

Teâlâ o kimseyi diðer insanlardan þeref, fazilet ve zenginlik bakýmýndan üstün eder.25- Yâ Muizzü(Ey Aziz eyleyici.)Bu ismin hassasý da þudur: Her kim, bu ismi þerifi Pazartesi gecesi veya Cuma

gecesi yatsý namazýndan sonra 140 kere okursa, Hak Sübhanehu ve Teâlâ o kimseyihalkýn gözünde heybetli eder ve o kimse Allahu Teâlâ'dan gayri hiç kimseden korkmaz.

26- Yâ Müzillü(Ey hor ve hakir eyleyici.)Her kim bir zalimden veya kýskançtan korkarsa, bu ismi þerifi 75 kere okuyup

sonra secde etmeli ve secdede "Ýlâhi, beni filan kimsenin þerrinden emin eyle" demelidir.27- Yâ Semiu(Ey gayet iyi iþitici.)Bir kimse Perþembe günü Duha namazý kýldýktan sonra, kimse ile konuþmadan

bu ismi þerifi 100 kere okursa ve okuduktan sonra da hacetlerini Hak Teâlâ'ya arzederse, Allahu Teâlâ onun ihtiyaçlarýný giderir.

28- Yâ Basiru(Ey gayet iyi görücü.)Bir kimse Cuma namazýnýn farzý ile sünneti arasýnda bu ismi þerifi 100 kere

okursa, Allah Celle Celâlühu o kimseyi makbul kýlar.29- Yâ Hakemü(Hâkim veya hakem o kimseye derler ki, hüküm ona býrakýlýr ve onun hükmüne

razý olunur.)

108

Bir kimse bu ismi þerifi gece yarýsý o kadar okusa ki, uyku bastýrýp elindeolmaksýzýn uykuya dalsa, Hak Sübhanehu ve Teâlâ o kimsenin bâtýnýný kendi sýrlarýnamahrem eder.

30- Yâ Adlü(Ey Âdil.)Her kim, Cuma gecesi bu ismi þerifi bir lokma ekmek üzerine yazarak yese,

Allahu Teâlâ insanlarý ona muti kýlar.31- Yâ Lâtifü(Ey kullarýna lütuf ve dostluk edici.)Bir kimsenin hali deðiþse, fakir, garip veya kimsesiz kalsa, abdest alarak iki rekât

namaz kýldýktan sonra, bu ismi þerifi 100 kere okuyarak hacet edilse, ihtiyacý giderilir.32- Yâ Hâbiru(Ey her þeyden haberdar olan.)Bu ismin hassasý þudur: Bir kimse kendi kötü huylarýndan zahmet çekse, bu

ismi þerifi çok okursa kurtulur.33- Yâ Halimü(Ey hilim sahibi.)Hilmin manasý, asileri cezalandýrmakta acele etmeyerek geciktirmesidir. Zira

kulun tövbe etmesini bekler. Her kim, bu ismi þerifi bir parça kâðýda yazarak ekininbulunduðu yere býraksa, Allahu Teâlâ'nýn inayetiyle o ekine zarar ve afet eriþmez.

34- Yâ Azimü(Ey celal ve azamet sahibi.)Bu ismi þerifi çok zikreden, halk arasýnda aziz olur.35- Yâ Gafurü(Ey çok yargýlayýcý.)Hummaya veya baþaðrýsýna uðrayanlar, gam ve keder içerisinde bulunanlar

bu ismi þerifi üç parça kâðýda yazarak yeseler (yutsalar) þifa bulurlar.36- Yâ Þekurü(Ey az amele çok karþýlýk veren.)Geçimlerinde darlýk veya gönüllerinde bir keder, gözlerinde bir karanlýk olanlar,

bu ismi þerifi su üzerine 41 kere okuyarak üfürdükten sonra, o su ile yüzlerini yýkasalar,Hak Teâlâ muratlarýný ihsan buyurur.

37- Yâ Aliyyü(Ey uluhiyyet sýfat ve mahiyetinde kendisine ortak edinmekten münezzeh ve

yüce olan.)

109

Her kim, bu ismi þerifi okumaya devam etse veya yazarak üzerinde taþýsa,kaderi alçak ise yücelir, kýsmetinde darlýk varsa açýlýr, garip ise Hak Teâlâ onuselametle vatanýna eriþtirir.

38- Yâ Kebirü(Ey tam kudret ile her þey üzerine üstün ve þaný yüce olan.)Her kim, bu ismi þerifi günde 100 kere okursa, halk arasýnda izzetli olur.39- Yâ Hafizü(Ey halký mekruhlardan saklayýcý.)Bu ismin hassasý da þudur: Her kim, günde 16 kere okursa, bütün afetlerden

korunur.40- Yâ Mukîtü(Ey Kâdir)Kötü huylu evladý bulunan bir kimse, bir boþ kaba bu ismi þerifi yedi kere

okusa, sonra bu kabý su ile doldurarak çocuðuna içirse, Allahu Teâlâ'nýn izniyle oçocuðun huyu güzelleþir.

41- Yâ Hasibü(Ey misafir ve zaife kifayet edici)Hýrsýzdan, göz deðmesinden, komþusundan yahut düþmanýndan korkan bir

kimse, Perþembe günü gecesinden baþlayarak yedi gün müddetle gece ve gündüz 70kez Hasbiyallahül Hasib dese Hak Teâlâ onlarýn þerlerinden emin eyler.

42- Yâ Celilü(Ey kudret, celal ve azamet sahibi ki, her þey ona nisbetle hakirdir.)Her kim, bu ismi þerifi misk ve safran ile yazdýktan sonra yýkayýp içerse, halk

arasýnda muhterem olur.43- Yâ Kerimü(Ey kudret ve azametiyle hayrý ve yararý çok olan.)Her kim, bu ismi þerife devam ederse, umulur ki, dünya ve ahirette aziz olur.44- Yâ Rakibü(Rakib, o koruyana derler ki, ondan hiçbir þey kaybolmaz.)Her kim, bu ismi þerifi kendisinin, evlât ve ehlinin veya malýnýn üzerine 7 kere

okursa, Hak Teâlâ'nýn âmânýnda olurlar.45- Yâ Mucibü(Ey duaya icabet edici.)Bu ismi þerife devam eden kimselerin dualarý müstecap (kabul) olur.

110

46- Yâ Vâsiü(Ey rýzký ve rahmeti bütün halka ve eriþtirici.)Rýzký eksik olan kimse, bu ismi þerifi devamlý okursa, ona rýzýk kapýlarý açýlýr.47- Yâ Hakimü(Ey ilim ve hikmet sahibi.)Bir kimse iþinde yeterli olmasa veya iþleri istediði gibi yürümese, bu ismi þerife

devam ederse, her iþi dilediði gibi olur.48- Yâ Vedûdü(Ey itaat eden kullarýný sevici.)Her ne zaman iki kiþi arasýnda muhalefet olsa, bir yemek üzerine bu ismi þerifi

bin kere okumalý ve ilk muhalefet eden kimseye yedirmelidir. Aralarýndaki anlaþmazlýkderhal kalkar.

49- Yâ Mecidü(Ey kudret ve azamet sahibi.)Bir kimse bu ismi þerife devam etse, ululukta daim olur. Bir kimsenin kendi

akrabasý arasýnda kadri ve izzeti olmasa, bu ismi þerifi sabah namazýndan sonra 99kere okuyarak kendi üzerine üflerse, akrabasý arasýnda aziz ve muhterem olur.

50- Yâ Bâisü(Ey ölüleri kabirlerinden koparýcý, kýyamet gününde ölülere hayat verici... veya

peygamberler gönderici.)Her kim, bu ismi þerife devam ederse, umulur ki, Hak Teâlâ korkusu o kimseye

galip gelir.51- Yâ Þehidü(Ey hiçbir þey kendisinden kaybolmayan ve her yerde hazýr bulunan.)Bu ismi þerife devam edenlerin isyanlardan kaçýnacaðý umulur. Bir kimsenin

oðlu kendisine itaat etmese, þehadet parmaðýný onun eli üzerine koyarak Ya Þehitdese, Allahu Teâlâ'nýn izniyle söz dinler hale gelir.

52- Yâ Hakku(Ey vücudu tahakkuk eden ve sabit olan.)Bir þeyini kaybeden kimse, bir kaðýt üzerine Yâ Hak lâfzýný yazmalý ve gece

olunca o kaðýdý eli üzerine koyarak gökyüzüne doðru bakmalýdýr. Kaybettiði þeyi,Allahu Teâlâ'nýn inayeti ile bulur.

53- Yâ Vekilü(Kullarýn iþlerine kýyam gösterici ve rýzýklarýna kefil olan.)Sudan, ateþten veya herhangi bir þeyden korkan bir kimse, bu ismi þerifi çok

okursa, Hak Teâlâ'nýn âmânýnda olur.

111

54- Yâ Kaviyyü(Ey, kendisine acz eriþmeyen tam kudret sahibi.)Bir kimsenin def'ine kadir olamadýðý kuvvetli bir düþman olsa, bir miktar unu

hamur haline getirmeli, o hamuru nohut büyüklüðünde bin parçaya ayýrmalý, o parçalarýbirer birer kuþlara atmalý ve her atýþta düþmanýnýn def'i niyetiyle Yâ Kavi demelidirki, Hak Teâlâ düþmanýnýn þerrinden kendisine kifayet eder.

55- Yâ Metinü(Ey Kuvvetli.)Bir kimse bu ismi þerifi okumaya devam ederse umulur ki, bütün çetin iþler

kendisine kolaylaþýr. Bu ismi þerifi bir yemek üzerine yazarak, sütü az olan kadýnayedirseler, sütü fazlalaþýr.

56- Yâ Veliyyü(Ey Müminleri seven ve onlara dost olan.)Bir kimse bu ismi þerife devam etse, umulur ki o kimse veliyullahtan olur. Kötü

huylu bir kadýnýn kocasý, karýsýyla konuþurken bu ismi hatýrýna getirse, kadýnýn huyu düzelir.57- Yâ Hamidü(Ey övülen ve övülmeye kendisinden gayrý hakký olan bulunmayan.)Her kim bu ismi þerifi okumaya devam ederse, umulur ki, halk arasýnda sevilen

ve övülen bir kimse olur. Eðer bir kimse dilini tutamayarak kötü sözler söylemeyealýþmýþsa, bu ismi þerifi su içtiði kabýn içine yazmalý ve o kâseden su içmelidir.

58- Yâ Muhsî(Ey ilminden hiçbir þey kaybolmaksýzýn bütün eþyayý zapteyleyici.)Her kim bu ismi þerife devam ederse, umulur ki kendisine eþyadan hazýrlanan

bir nasip gelir. Kýyamet hesabýndan korkan bir kimse, Cuma günü bu ismi þerifi 1000kere okursa, kýyamette hesap vermesi kolaylaþýr.

59- Yâ Mübdiü(Ey eþyayý yoktan peyda edici.)Gebe bir kadýnýn çocuðunu düþürmesinden korkulduðu zaman, o kadýnýn kocasý

þehadet parmaðýný gebe kadýnýn karnýna sürerek bu ismi þerifi 99 kere okursa, Hak Süb-hanehu ve Teâlâ çocuk düþmesinden ve diðer gebelik tehlikelerinden o kadýný korur.

60- Yâ Muidü(Ey mahlukatý hayattan ölüme geri döndürücü.)Ev halkýndan birisi yolda olsa ve kendisinden haber alýnamasa, içlerinden birisi

herkes yatýp uyuduktan sonra evinin dört duvarý üzerine bu ismi þerifi 70 kere okuyarak

112

"Yâ Muid, filan kimseyi salimen geri döndür veya bize haberini ulaþtýr" diye dua etse,umulur ki, yakýn zamanda ya kendisi ya da haberi gelir.

61- Yâ Muhyi(Ey hayat verici.)Her kim bu ismi þerifi vird edinse ve her seher vakti bin kere okusa, umulur ki,

Hak Sübhanehu ve Teâlâ onun gönlünü diri eder.62- Yâ Mümitü(Ey öldürücü.)Her kim bu ismi þerifi düþmanýnýn helaký için devamlý okursa, umulur ki, maksadý

hasýl olur.63- Yâ Hayyu(Ey her zaman diri olan.)Bu ismi þerife devam eden kimsenin, uzun ömürlü olmasý umulur.64- Yâ Kayyumü(Ey her zaman halkýn korunup kullanýlmasýna kýyam gösterici.)Bir kimse, bu ismi þerifi seherde çok çok okursa, gönüllere mutasarrýf olur.

Aleyhissalâtü Vesselâm Efendimiz, Þeyh Ebu Bekir'e rüyada buyurmuþtur ki: "Birkimse her gün 41 kere Yâ Hayyü yâ Kayyümü yâ Allahü lâ ilâhe illâ ente derse,bütün gönüller gaflette iken, o kimsenin gönlü gaflette olmaz, Allah korur, saklar."

65- Yâ Vâcidü(Ey istediðini istediði vakit bulan ve kimseye muhtaç olmayan.)Bu ismi þerifi çok okuyan kimsenin kalp zenginliðine mazhar olacaðý umulur.66- Yâ Mâcidü(Ey kadri ve þaný büyük, kerem ve cömertliði bol olan.)Bu ismi þerifi çok okuyan kimsenin gönlünde nurlar hasýl olur.67- Yâ Vâhidü(Ey uluhiyet sýfatlarýnda tek olan, ortaðý ve benzeri bulunmayan.)Bu ismi þerifi her kim çok okursa, temiz ahlak bakýmýndan diðer insanlardan

üstün olur. Bu ismi þerifi tenhada çok okuyanýn gönlünden korku ve vehim gider.68- Yâ Ahadü(Ey zatýnda tek olan.)Vahid ile Ahad'ýn farký þudur: Vâhid, sýfatta ortaðý olmayan, Ahad ise zâtýnda

ortaðý olmayandýr.

113

Her kim tenhada oturup bu ismi þerifi 1000 kere okursa, gaibe ve bâtýn hallerinedair bazý hususlar ona açýlýr.

69- Yâ Samedü(Samed ona derler ki, insanlar bütün ihtiyaçlarýnda ve iþlerinde ona muhtaçtýrlar.)Hak Sübhanehü ve Teâlâ bu ismi þerifi çok okuyan kimsenin, bütün ihtiyaçlarýný

karþýlar, herkes ona muhtaç olur. Her kim seherde secde ederek bu ismi þerifi 115kere okursa, düþmanlarý üzerine galip gelir.

70- Yâ Kâdirü(Ey her þey üzerine kuvvet ve kudret kaynaðý olan.)Her kim bu ismi þerife devam ederse, umulur ki, onun bütün istekleri Hak

Sübhanehü ve Teâlâ tarafýndan kabul buyurulur. Abdest aldýðý zaman her uzvu üzerinebu ismi þerifi okursa, bütün düþmanlarýna galip gelir.

71- Yâ Muktedirü(Kadir manasýnadýr. Fakat, Muktedir'de mübalaða vardýr.)Kâdir isminin hassalarýna yakýndýr. Her kim bu ismi þerifi çok okursa, gaflet

uykusundan uyanýr.72- Yâ Mukaddimü(Hikmet gereði, dilediði þeyi öne alýcý.)Her kim savaþ meydanýnda veya korkulacak baþka bir yerde bulunsa ve bu

ismi þerifi çok okusa, kendisine zarar eriþmez.73- Yâ Muahhirü(Hikmeti gereði, dilediði þeyi geri býrakýcý.)Her kim düþmanýný altetmek üzere çok okursa, umulur ki, muradý hasýl olur.

Her kim bu ismi þerifi bir günde 100 kere okursa, Hak Sübhanehu ve TeâlâHazretleri'nin muhabbetinden gayrý onun gönlünde hiçbir þey karar tutmaz.

74- Yâ Evvelü(Kendisinden gayrý her þeyden önce.)Her kim evladý olmasýný istese, seferde kaybolaný olsa veya bir haceti bulunsa,

bu ismi þerifi 40 Cuma günü bin kere okursa, umulur ki muradý hasýl olur.75- Yâ Âhirü(Ey kendinden gayri her þeyden sonra, yani her þey fenâ bulduktan sonra da

baki kalan.)Her kim bu ismi þerifi düþmanýný defetmek niyetiyle okursa, muradý hasýl olur.

Çok okursa akibeti hayýr olur.

114

76- Yâ Zâhirü(Ey vücudu zâhir.)Her kim bu ismi þerifi çok okursa, düþmanlarý üzerine galip olur. Her kim

Cuma namazlarýndan sonra 15 kere okursa, bâtýný nurlanýr.77- Yâ Bâtýnü(Ey zâtýnýn hakikatý akýldan ve duygularýndan örtülü olan.)Her kim bu ismi þerifi günde 3 kere okusa, eþyanýn hakikatlerine âlim ve Hak

Celle ve Âlâ'nýn sýrlarýna layýk olur.78- Yâ Vâli(Ey mülkünde hâkim ve mutasarrýf olan padiþah.)Her kim bu ismi þerife devam ederse umulur ki, ona eþyada tasarruf nasip

olur. Sahip olduðu yapýya zarar eriþmemesini isteyen bir kimse, bu ismi þerifi bir kabayazmalý ve içerisine su doldurup bu suyu yapýnýn dört duvarýna serpmelidir.

79- Yâ Müteâlî(Ey her þeye tam kudreti ile üstün, veya mahlukat sýfatlarýndan yüce ve

münezzeh.)Her kim bu ismi þerife devam etse, akran ve emsali arasýnda üstün olur.80- Yâ Berrü(Ey kullarýna ihsan edici.)Bu ismi þerifi her kim çok okursa, umulur ki, Hak Sübhanehü ve Teâlâ'nýn

ihsanlarýna mazhar olur. Bir kimse, çocuðu üzerine okusa, belalardan emin bulunur.81- Yâ Tevvabü(Ey tövbeleri kabul edici.)Günahkâr olanlar, bu ismi þerifi çok okursa umulur ki, Hak Teâlâ kendilerine

tövbe nasip eder.82- Yâ Müntekimü(Günahkârlardan dilediklerine cezasýný veren.)Her kim bu ismi þerifi çok okursa, günde bin defaya kadar çýkar ve Kahhar

ismini de ilave ederse, düþmanlarýnýn helak olmasý hususundaki muradý hasýl olur.83- Yâ Afüvvü(Ey günahkârlarý affedici.)Her kim bu ismi þerifi okumaya devam ederse, Hak Sübhanehü ve Teâlâ

onun günahlarýný affeder.Sevgili Peygamberimiz (Sallallahü Aleyhi Vesellem)'in Hazreti Aiþe (Radýyallahu

Anha) validemize tavsiye ettiði dua:

115

"Allah'ým, sen affedicisin, affetmeyi seversin. Beni de affet."(Allahümme inneke afüvvün tuhibbül afve fa'fu anni)84- Yâ Raufü(Ey çok rahmet ve þefkat edici.)Bu ismi þerifi çok devam eden, çok nimet sahibi olur. Bir kimse, bir mazlumu bir

zalimin elinden kurtarmak isterse ve bu ismi okuyarak þefaat ederse kabul buyurulur.85- Yâ Malikel Mülki(Ey mülkün ebedi maliki.)Bir kimse bu ismi þerifi çok okursa, halk arasýnda aziz olur.86- Yâ Zül Celâli vel Ýkram(Ey mutlak istiðna ve fazlý kerem sahibi.)Bu ismi þerife devam eden kimse, zengin olur.87- Yâ Muksitü(Ey âdil þekilde paylaþtýrýcý.)Bu ismi þerifi devamlý okuyan kimse þeytanýn þerrinden emin olur.88- Yâ Câmiü(Ey kýyamet günü halký toplayýcý.)Bir kimsenin bir þeyi kaybolsa o kimse:"Yâ Câmian nâsi li yevmin lâ reybe fiyhi icma aleyye dalletiy" derse,

kaybolan eþya Allahu Teâlâ'nýn izniyle bulunur. Bu husus meþayih (Allah, ruhlarýnýkutsasýn) tarafýndan da denenmiþtir.

89- Yâ Ganiyyü(Ey hiçbir vakit hiçbir kimseye ihtiyacý olmayan.)Her kim bu ismi þerife devam ederse göz tokluðu ile sýfatlanýr.90- Yâ Mugni(Ey zengin edici.)Her kim bu ismi þerifi her defasýnda 10 kere olmak üzere 10 Cuma okursa, Hak

Teâlâ kendisini halka muhtaç olmaktan korur. Bir illete müptela olan da bu ismi þerifielinin üzerine okuyarak, o illetin bulunduðu yere sürerse, Allahu Teâlâ'nýn izni ile kurtulur.

91- Yâ Mâniu(Ey dilediði kimseyi, dilediði þeyden men edici.)Eþi ile arasýnda düzenlik ve anlaþma olmayan kimse, bu ismi þerife devam

ederse, dirlik içinde yaþar.

116

92- Yâ Darrü(Ey hikmeti gereði halktan dilediði kimseye zarar eriþtirici.)Aþaðý bir mertebeye düþen kimse, Cuma gecesi veya Kamerî aylarýn 13, 14,

15. geceleri bu ismi þerifi 100 kere okursa, yüksek mertebelere eriþir.93- Yâ Nafiu(Ey yararlandýrýcý.)Her kim bu ismi þerifi dört gün müddetle, her gün gücü yettiði kadar okursa,

kendisine hiçbir zarar ve elem eriþmez.94- Yâ Nûru(Ey iman ve marifetle yeryüzünü, gökyüzünü, güneþi, ayý aydýnlatýcý.)Her kim önce Nûr sûresini ve daha sonra da 1000 kere bu ismi þerifi okursa,

bâtýný (içi) nurlanýr.95- Yâ Hâdi(Ey doðru yolu gösterici.)Her kim gökyüzüne bakarak, bu ismi þerifi okur ve eline üfleyerek yüzüne

sürerse, o kimse marifet bulur.96- Yâ Bediu(Mübdi manasýnadýr. Yani, ey her þeyi yaratýcý, misli görülmemiþ þeyleri

meydana getirici.)Bir müþkül iþi olan, bu ismi þerifi Yâ Bediüs semavâti vel ard þeklinde 70

kere okursa, Hak Celle ve Âlâ Hazretleri onun müþkül iþini kolaylaþtýrýr.97- Yâ Bâki(Ey fenâ kabul etmeyen daimi vücut.)Her kim güneþ doðmadan önce, 100 kere bu ismi þerifi okursa, ömrü boyunca

felaket görmez ve ahirette de Hak Teâlâ onu affeder.98- Yâ Vârisü(Ey dünya ehlinin fenâsýndan sonra, yerleri ve gökleri mirasý ile tutucu.)Her kim bu ismi þerifi çok okursa, umulur ki ömrü uzun olur.99- Yâ Reþidü(Ey her türlü iþlerinde halka yol göstererek irþad eyleyici.)Bir kimsenin mühim ve karanlýk bir iþi olsa ve ne yapacaðýný bilmese, akþam

namazý ile yatsý namazý arasýnda bu ismi þerifi 1000 kere okursa, o iþinin tedbirikendisine kolaylaþýr ve bâtýný parlak olur.

117

100- Yâ Saburü

(Ey asilerin cezalandýrýlmasýnda acele etmeyen, onlarýn tövbe etmelerinibekleyen, cezasýný geciktiren ve dilediði zaman azap eden.)

Bir kimse bir derde veya bir karýþýk iþe düþse, bu ismi þerifi 3000 kere okursa,kurtulur.

(Yukarýda verilen Esmaül Hüsna dýþýnda, Allah'ýn birçok baþka ismi devardýr. Bunlardan bazýlarý aþaðýda verilmiþtir. Esmaül Hüsna'dan sayýlmamaklabirlikte, Allah'ýn diðer bütün isimleri de güzeldir.)

101- Yâ Rabbi

(Ey Rabbimiz.)

Bu ismi þerife devam eden kimsenin, Cenabý Rabbül Ýzze'nin lütuflarýna mazharolacaðý umulur. Bir kimsenin oðlu veya kýzý, baþka bir kimsenin elinde bulunsa,bulunduklarý evin çevresine bir hat çekerek, bu ismi þerifi 100 kere okursa, kurtulurlar.

102- Yâ Münimü(Ey nimet verici.)Her kim bu ismi þerifi çok okursa, Hak Sübhanehu ve Teâlâ Hazretlerinin

nimetlerine mazhar olur.

103- Yâ Sâdýku(Ey haber verdiði her þeyde doðru söyleyici.)Yalancýlýðý âdet edinmiþ bir kimse, bu ismi þerife devam etmek suretiyle bu

kötü huyundan kurtulur.

104- Yâ Settarü(Ey, asilerin günahlarýný örtücü.)Bu ismi þerifi çok okuyan, baþkalarýnýn þerrinden ve kendi günahlarýndan emin

olur.

105- Yâ mütiy(Ey hediye verici.)Duasý kabul olunmayanlar, bu ismi þerife devam etseler, dualarý müstecap

(kabul) olur.

118

ARÝFLERÝN MAKSADI

1. Maksadý ariflerin, hikmeti Yezdan olurMatlabý derviþlerin, mesleki iman olur

2. Gönül evin bekleyen, mürþidini Hak'layanNefsini pak eyleyen zahidi Gîlan olur.

3. Sýrrýna sâlik olan, kalbine mâlik olan,Þehveti Hâlik olan, âleme sultan olur.

4. Marifete ar eden, gülþenini har edenMürþidi inkâr eden, tâbii Mervan olur

5. Þehvete mail olan, hikmete cahil olan,Hizmete kahil olan, mazharý hýzlan olur.

6. Fani vücuttan geçen, vahdet iline göçen,Marifet abýn içen daima sekran olur.

7. Âdem'i bil Âdem'i, nefhayý Hak'týr demiBulmayan Âdem demi, matlaý þeytan olur.

8. Meþhedi caný gören, Âli Aba'ya eren,Zevki tevella süren Kamber ü Selman olur.

9. Nuru hakikat eðer Haþim'e etse eser,Kâfire kýlsa nazar, mazharý iman olur.

Haþim

1. Yezdan: Tanrý. Matlab: Özlem.2. Zahidi Gîlan: Geylan'lý Zâhid (Abdülkâdir Geylanî Hz.)3. Sâlik: Yolcu. Hâlik: Yaratan. Þehvet: Þiddetli özlem.4. Ar: Utanmak. Gülþen: Gül bahçesi. Har: Ateþ. Tabi: Uyan. Mervan: Davranýþ-

larýyla. 3. Halife Hz. Osman'ýn þehit edilmesine sebep olan hain Medine valisi.5. Mail: Meyilli. Kahil: Tembel. Hýzlan: Yalnýzlýk, sefalet.6. Fani: Ölümlü. Vahdet: Birlik. Ab: Su. Sekran: Sarhoþ.7. Nefha: Soluk. Dem: Ruh. Matla: Doðum yeri.8. Meþhed: Þehitlik, ölüm. Âli Aba: Peygamber Efendimizin ev halký; bir defasýnda

abasý altýnda topladýðý Hz. Fatma, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin. Tevella:Dostluk. Kamber: Hz. Ali'nin azat ettiði köle. Selman: Selmaný Farýsî, (ayrýca) derviþ.

119

FETHÝYE EVRADI

Bismillahirrahmanirrahim.Lâ ilâhe Ýllallah ve Lâ Havle ve Lâ Kuvvete Ýllâ Billah.

(Allahu Teâlâ Hazretleri'nin tevfiki olmaksýzýn isyandan yüz çevirmek, ibadet vetaatte sebat ve karar etmek yoktur.)

Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh, 99 derde devâdýr.

Bir hadisi þerifte, Resûlullah Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz Hazretleri,Ebu Musa Eþ'ari Radýyallahu Anh'a hitaben:

– Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh'ý sýk sýk tekrar et. O, cennet hazinelerindenbir hazinedir, buyurmuþlardýr.

Bir diðer hadisi þerifte de:

– Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh, cennet kapýlarýndan bir kapýdýr,buyrulmuþtur.

Yine buyurulmuþtur ki, o cennet fidanýdýr. Unutulmamalýdýr ki bu kelimei þerifin,güç iþlerin kolaylaþmasýnda, aðýr iþlerin çabuklaþmasýnda ve hafifleþmesinde, fakrüzarurette büyük tesiri vardýr.

Allahu Teâlâ arþtan sonra, arþý götüren melekleri yarattý. O melekler:

– Bizi niçin yarattýn? diye sordular. Cenabý Bâri buyurdu ki,

– Arþý götürmeniz için.

Melekler tekrar sordular:

– Ya Rab! Arþý götürmeye kimin kuvveti yeter? Halbuki, senin azamet ve Celalin,arþýn üzerindedir.

Hazreti Bâri buyurdu ki:

– Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billah deyiniz, kaldýrýrsýnýz.

Melekler: Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh dediler ve arþý kaldýrdýlar.

Bir hadisi þerifte de:

– Her kim, günde 100 kere lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh derse, o kimseyefakirlik eriþmez, buyrulmuþtur.

120

Lâ ilâhe illallahu ve lâ nâ'budü illâ iyyahu(Mabudu bil hak yoktur, yani baþka gerçek ilâh yoktur. Allahu Teâlâ'dan gayriye

ibadet etmeyiz, illâ Allahu Teâlâ'ya ibadet ederiz.Lâ ilâhe illallahu hakkan hakka(Doðru ve haklý bildiðim için Lâ ilâhe illallah derim.)Lâ ilâhe illallahu iymanen ve sýdkan(Lâ ilâhe illallah kelimesini iman ve tasdik ettiðim ve sadýk olduðum için söylerim.)Lâ ilâhe illallahu taabbüden ve rikkan(Lâ ilâhe illallah kelimesini ibadet ve kulluk olduðu için söylerim.)Lâ ilâhe illallah talâttufen ve rifkan(Lâ ilâhe illallah kelimesini, Hak Sübhanehu ve Teâlâ bana dostluk ve iyilik

ettiði için söylerim.)Ýmamý Caferi Sadýk Radýyallahu Anh hazretleri buyurmuþlardýr ki:"Ýlâhi" Lütfettin ve dostluk gösterdin müminlere ki, dostlarýndýr. Düþmanlarýn olan

kâfirlere de dostluk gösterseydin inkâr edemezlerdi, senin birliðini kabul ederlerdi."Lâ ilâhe illallahu kable külli þeyin(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ve her þeyden öncedir. Ondan

baþka evvel yoktur.)Lâ ilâhe illallahu bade külli þeyin(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr. Ondan sonra hiçbir þey yoktur,

her þeyin sonu O'dur. Bütün eþya fâni olduktan sonra, O bakidir.)Lâ ilâhe illallahu yebka rabbünâ ve yefnâ ve yemûtü külli þeyin(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr. Bizim Rabbimiz, her þey fâni

olup gittikten sonra yine de bakidir.)Lâ ilâhe illallahül melikül hakkül mübiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Sübhanehu ve Teâlâ vardýr ki, padiþahtýr,

padiþahlýða layýktýr, istihkaký padiþahlýðý ile zâhirdir.)Lâ ilâhe illallahül melikül hakkül yakiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, padiþahlýða layýktýr, padiþahlýðý

hakkel yakiyn zâhir olmuþtur.)Lâ ilâhe illallahül Aliyyül Aziym(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr, uluhiyette ortaðý ve benzeri yoktur.

Öylesine yüce ve uludur ki, ona nispetle her þey hakirdir.)Lâ ilâhe illallahül Hakimül Kerim(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, hikmet ve cömertlik sahibidir.)

121

Lâ ilâhe illallahü rabbüs semâvatis sebi ve rabbül arþil azim(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, yedi kat göklerin sahibi ve

malikidir. O büyük arþýn sahibi ve malikidir.)Lâ ilâhe illallahü ekremül ekremiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, kerim olanlarýn hepsinden

daha kerimdir. Kerem bakýmýndan hepsinden üstündür.)Lâ ilâhe illallahü Erhamer Rahimiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, O'nun rahmeti, rahmet edicilerin

rahmetinden ziyadedir.)Sahihi Müstedrik'te belirtildiðine göre, Peygamber Sallallahu Teâlâ Aleyhi

Vesellem Hazretleri buyurmuþtur ki:– Allahu Teâlâ, bir meleðini Ya Erhamer Rahimîn diyen kullarýna vekil tayin

buyurmuþtur. Bir kimse ne zaman Ya Erhamer Rahimiyn derse, o melek kendisinehemen cevap verir:

"Erhamer Rahimiyn sana yüz tuttu. Þimdi isteyeceðini iste" der.Lâ ilâhe illallahu habibüt tevvabin(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, tövbe edenleri sevicidir.)Nitekim, Kur'an'ý Kerim'de: "Allahu Teâlâ, tövbe edenleri sever" buyrulmuþtur.

(Bakara, 222)Bir hadisi kudside denmiþtir ki:– Benim zikir ehlim, meclisimde bulunanlardýr. Benim taat ehlim, keramet ehlimdir.

Ben günah ehlimi de umutsuz ve üzgün býrakmam. Tövbe ederlerse onlarýn dasevgilisiyim. Eðer tövbe etmezlerse, onlarýn tabibi olurum. Onlara belâlar ile müptelaederim ve ayýplarýndan pak eylerim.

Lâ ilâhe illallahü Rahimül mesakiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, miskinlere rahmet edicidir.)Hak Teâlâ'nýn Rahmeti, nimet ve ikramýndan ibarettir. Haberde vârid olmuþtur ki, ha-

yatlarýný fakirlikle geçirenler kýyamet günü Hak Sübhanehu ve Teâlâ Hazretleri'ne ka-vuþurlar. Bir kimsenin, herhangi bir dostunun haklarýna riayette kusur ettiði zaman özürdilemesi gibi Hak Celle ve Âlâ Hazretleri de bu kullarýna nimet ve lütufla þöyle buyurur:

– Sizler, dünyaya layýk deðildiniz. Dünya, sizler için hakir bir þey ve az bir malgibi idi. Bugün, size derecenizin yüksekliðini açýklayacaðým. Size ikram ve nimetimþu olacaktýr: Arafat meydanýna bir bakýnýz. Dünyada iken, sizlere bir lokma ekmekverenleri, size baðýþladým. Onun elinden tutup cennete götürünüz.

122

Lâ ilâhe illallahü Hâdiyül mudilliyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, azgýnlara yol göstericidir.)Lâ ilâhe illallahü Delilül Hâiriyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, hayret sahiplerine yol

göstericidir.)Lâ ilâhe illallahü emânül hâifiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, korkanlarý, korkularýndan emin

kýlýcýdýr.)Lâ ilâhe illallahü gýyasül müstagisiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, medet isteyenlerin imdadýna

eriþicidir.Lâ ilâhe illallahü hayrün nasiriyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, yardým edenlerin en deðerlisidir.)Lâ ilâhe illallahü hayrül hâfiziyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, koruyucularýn en deðerlisidir.)Allahu Teâlâ'nýn hýfzý altýnda bulunan, bütün afetlerden korunmuþ olur. Ona iliþmeye

kimsenin mecali kalmaz. Bu sebepledir ki, "Bunlarýn hýfzý, O'na aðýrlýk ve meþakkatvermez." (Bakara, 255)

Lâ ilâhe illallahü hayrül vârisiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, vârislerin en deðerlisidir.)Hak Teâlâ Hazretleri'ne þu sebeple vâris derler ki, vâris bir ölüden kendisine mal

kalan kimseye derler. Bütün mal ve mülk sahipleri fâni olduðundan, mallarý ve mülkleriAllahu Teâlâ'ya kalsa gerektir. Nitekim Kur'aný Kerim'de:

"Göklerin ve yerin mirasý, Allahu Teâlâ'nýndýr." (Âli Ýmran, 180)"Göklerde ve yerde ne varsa, hepsi Allahu Teâlâ'nýndýr." (Âli Ýmran, 129)Lâ ilâhe illallahü hayrül hâkimiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, hâkimlerin en deðerlisidir,

hayýrlýsýdýr.)Þu bakýmdan ki, onun hükümlerinde hata ve yanlýþlýk bulunmaz. Hak Sübhanehu

ve Teâlâ, ahiret gününde iki kimse arasýnda hükmeder. Onlardan hangisi zalim ise,zulmünü kendisine açýklar. Bununla beraber, mazluma cennette o kadar derecelerverir ki, onu razý eder ve zalimi de kurtarýr.

Lâ ilâhe illallahü hayrür razýkýyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, bütün rýzýk verenlerin hayýrlýsý

ve deðerlisidir.)

123

Ondan gayrý herkes, zâhiren rýzýk verendir. Allahu Teâlâ, hakiki rýzýk vericidir.Hak'tan gayrý rýzýk verenlerin hepsi, Allahu Teâlâ'nýn malýndan verir. Allahu Zülcelâlöyle bir rýzýk vericidir ki, kâfirlerden, fasýklardan bile rýzkýný esirgemez.

Lâ ilâhe illallahü hayrül fâtihiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, fatihlerin hayýrlýsý ve deðerlisidir.)Kur'aný Azimüþþan'da:"Ya Rab! Bizimle kavmimiz arasýnda sen hakla hükmet ki, hükmedicilerin

hayýrlýsýsýn" ayeti kerimesinde Fatih'i iki þekilde tefsir etmiþlerdir. Birisi: Fatih, Fettah'tangelir ki, fatih demek hâkim demek olur. Ýkincisi ise, fatih fetihten gelir ki, müþküllerinfethi manasýnadýr. Bu taktirde fatih, beyan ve temyiz edici anlamýna gelir. Bir defatih, açmak manasýna gelir ki, en uygunu da budur. Nitekim:

"Ya Fettah! Kalbimizin kapýsýný aç." derler. Kur'aný Kerim'de de Fetih, bu manayagelmiþtir.

"Biz de gök kapýlarýný açtýk." (Kamer, 11) Bu manaya göre, Allahu Teâlâ Hayrülfatihiyn olarak, saliklere melekût yolunu, ceberut kapýsýný ve lâhut kapýsýný açar veHak Teâlâ Hazretleri'nden baþka hiçbir fatihin fethi, bu mertebeye kadar yükselemez.Hiç kimse de, Allahu Teâlâ'nýn fethini deðiþtiremez. Fetihte, Hak Subhanehu veTeâlâ kimseye muhtaç deðildir amma, herkes fetihte Allah'a muhtaçtýr.

Lâ ilâhe illallahü hayrül gafiriyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, yarlýgayýcýlarýn en hayýrlýsýdýr.)Günahlarý yarlýgamak yalnýz Allahu Teâlâ'ya mahsustur. Nitekim, Kur'aný

Azimüþþan'da:"Allahu Teâlâ'dan gayrý günahlarý maðfiret eden kim var?" (Âli Ýmran, 135) Bu

ayeti celiledeki soru, hiç kimse günahlarý yarlýgayamaz, ancak Allahu Teâlâ yarlýgarmanasýnadýr. Nitekim, dualarýmýzda da:

Faðfirli zünûbi feinnehu lâ yaðfirüz zünûbe illâ ente.(Beni yarlýga, senden gayrý kimse günahlarý yarlýgayamaz) denilmektedir.Bilindiði gibi, günahlar iki kýsýmdýr:Birincisi: Kul ile Allahu Teâlâ arasýnda olur.Ýkincisi: Kul ile kul arasýnda olur.Maðfiret, birinci kýsým günahlara mahsustur. Ýkinci kýsým günahlarýn maðfiretini,

Allahu Sübhanehu ve Teâlâ, sahibine býrakmýþtýr. Ona izin vermiþ ve kendisini serbestbýrakmýþtýr. Dilerse zalimi baðýþlar. Nitekim:

124

"Düþmanýnýn eza ve cefasýna sabreden ve onun günahlarýndan vazgeçip, intikamalmaktan geçen kimsenin bu sabrý ve vazgeçmesi, azmedilecek iþlerdendir" (Þûra,43) buyrulmuþtur.

Lâ ilâhe illallahü hayrür rahimiyn(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, rahmet edenlerin en hayýrlýsýdýr.)Hak'kýn Rahmeti, ihsan ve nimetten ibarettir.Hak Subhanehu ve Teâlâ Hazretleri'nin baðýþlarý ve nimetleri, sayýlamayacak

kadar çoktur.Nitekim, Kur'aný Kerim'de de:"Allahu Teâlâ'nýn nimetlerini sayayým derseniz, sayamazsýnýz" buyurulmuþtur

(Nahl, 18).Lâ ilâhe illallahu vahdehu(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, tektir.)Ve sadaka vaadehu(Vaadinde sadýktýr.)Ve nasare abdehu(Kullarýna yardým etti.)Ve Eazze cündehu(Kendi askerlerini galip eyledi.)Ve hezemel ahzabe vahdehu(Kâfirlerin cemaatlerine bozgunluk ve kýrgýnlýk verdi.)Ahzâb, hizbin çoðuludur. Burada kâfirler kastedilmiþtir. Bilindiði gibi, Kureyþ ve

Gatfan kabileleriyle bazý Yahudiler ve Nasraniler, Fahri Âlem Sallallahu AleyhiVesellem Efendimiz Hazretleri'yle muharebe için Medinei Münevvere'ye yöneldiler.Aleyhissalâtu Vesselâm Efendimiz, Ashabý Kiram ile müþavere ederek, MedineiMünevvere'nin etrafýna hendek kazdýlar. Muhasara bir ay kadar sürdü. Habibi EkremSallallahu Teâlâ Aleyhi Vesellem Efendimiz, bunlar hakkýnda þöyle dua ettiler:

"Ey Kitab'ý indiren, hesabý çabuk olan, kâfir taifelerini hezimete uðratan Allah'ým!Bu kâfirleri de bozguna uðrat ve darmadaðýn et, Allah'ým!"

Bir gece, Hak Subhanehu ve Teâlâ, kâfirlerin üzerine soðuk bir rüzgâr dalgasýgönderdi. Çadýrlarý yýkýldý, ateþleri söndü, bütün malzemeleri harap oldu. Müminsaflarýndan melekler tekbir ettiler. Kâfirlerin kalplerine korku düþtü, çarpýþmadanbozguna uðradýlar. Kur'aný Azimüþþan'da:

125

"Ey iman edenler! Allahu Teâlâ'nýn üzerinizdeki nimetini anýn... Kureyþ, Gatfan,Kurayza ordularýnýn askerleri, size hücum ettiði zaman, üzerlerine þiddetli bir rüzgârve meleklerden görmediðiniz askerler göndermiþtik" buyrulmaktadýr (Ahzâb, 9).

Ve lâ þeye badehû(O'ndan sonra hiçbir þey yoktur. Bütün mahlukatýn fenâsýndan sonra, baki kalan

ancak O'dur.)Lâ ilâhe illallahü ehlün nimeti(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, bütün nimetlerin sahibidir.)Ve lehül fadlü(Fadl dahi O'nun içindir.)Burada fadlýn manasý þudur:Kullarýnýn bazýlarýna, dünyada ve ahirette fadl yolu ile muamele eder, adl ile

muamele etmez. Ehli sünnet vel cemaatin mezhebi de budur.Allahu Teâlâ'nýn, müminlere taatleri karþýlýðýnda sevap vermesi, fadlýndandýr. Kulun

ona istihkaký yoktur. Allahu Teâlâ üzerine vacip yoktur, günahlara karþýlýk ceza verirse,adli yolu iledir.

Ve lehüs senaül hasenü(En güzel senaya, ancak Allahu Teâlâ müstehaktýr. Baþkalarý deðildir.)Övülen kimsenin övülmesi faziletindendir ki, o fazilet de o kula Allahu Teâlâ

tarafýndan ihsan buyurulmuþtur. O halde senâya yalnýz Allahu Teâlâ müstehak olur,baþkalarý olamaz.

Lâ ilâhe illallahü adede halkihi(Lâ ilâhe illallah kelimesini, Allahu Teâlâ'nýn mahlukatý adedince söylerim.)Ve zînete arþihi(O'nun arþýnýn süsü ve aðýrlýðý miktarýnca.)Ve ridae nefsihi(Lâ ilâhe illallah kelimesini, Allahu Teâlâ razý oluncaya kadar söylerim.)Yani, onun rýzasý kadar söylerim ki, rýzasý Rahmeti gibi sonsuzdur.Ve midâde kelimatihi(Lâ ilâhe illallah kelimesini, Allahu Teâlâ'nýn malumatý miktarýnca söylerim.)Ýbn Melek, Meþarik þerhinde:"Midat'tan murat, denizlerin damlalarýdýr" buyurmuþtur. Nitekim Kur'aný Kerim'de:

126

"De ki: Rabbim Celle Þâne'nin ilim ve hikmetine ait sözlerini yazmak için, denizlerinsuyu mürekkep olsa, yardýmcý olarak bir misli de ona ilave edilse, herhalde Rabbiminsözleri tükenmeden, denizler tükenirdi" (Kehf, 109).

Lâ il he illallahü sahibül vahdaniyyetil ferdaniyyeti(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr ki, Vahdaniyet ve Ferdaniyet

sahibidir.)Bu iki lafýz, ayný manaya gelmektedir. Burada tekrarý desteklemek içindir. Tekrardan

sakýnýlýrsa biri zât ve biri sýfat itibariyle olabilir.El kadimiyetil ezeliyyeti(Kýdem, öncelik ve ezeliyet sahibidir. Burada da, biri zât ve biri sýfat itibar olunabilir.)El Ebediyyeti(Ebediyet sahibidir. Zâtý ve sýfatý ebedidir.)Kadim ve ezeli O'dur. O'nun vücuduna baþlangýç yoktur. Ebedi O'dur, O'nun

vücuduna son yoktur.Ellezi leyse lehu siddün(O Allahu Teâlâ ki, O'nun için ulûhiyet emrinde karþý gelecek zýt yoktur.)Ve lâ niddün(O'nun iþlerine ve isteklerine muhalefet edebilecek benzeri ve eþiti yoktur.)Ve lâ þibhün(O'nun benzeri yoktur. Hiçbir þey sýfatýnda O'na benzetilemez, zira Hak Sübhanehu

ve Teâlâ Hazretleri'nin ilim ve kudreti ve diðer sýfatlarý, kemali ecel ve âlâdýr. Bizimilmimiz ise, kýttýr ve kýsýrdýr.)

Ve lâ þerikün(Uluhiyette ortaðý yoktur.)Yuhyi ve yümiytü(O Allahu Teâlâ diriltir ve öldürür.)Ve hüve hayyün lâ yemûtü(O Allahu Teâlâ daima diridir, O'na ölüm ârýz olmaz.)Biyedihil hayrü(Bütün hayýrlar onun kudret elindedir.)Ve hüve alâ külli þeyin Kadir(O Allahu Teâlâ her þey üzerine kadirdir.)Ve ileyhil masiyr(Ölümden sonra herkes ona dönecektir.)

127

Hüvel Evvelü(O Allahu Teâlâ bütün mevcudat üzerinde evveldir ve sabýktýr.)Vel Âhirü(Mahlukatýn fenâsýndan sonra da âhirdir, bâkidir.)Vez Zahirü(Onun vücudu zâhirdir ve aþikârdýr. Zira, her zerre onun vücuduna en kuvvetli

þahit ve en parlak delildir.)Vel Bâtýnü(Mahiyeti, gizlenmiþ ve örtülmüþtür. Zira, zâtýnýn hakikatý, Kibriya perdesi ile

perdelenmiþtir.)Ve hüve bikülli þeyin aliym(O Allahu Teâlâ aza veya çoða, olana olmayana, bütün eþyaya âlimdir.)Leyse kemislihi þeyün(Hiçbir þey, Allahu Teâlâ'nýn misli deðildir.)Ve hüves semiul basiyr(O Allahu Teâlâ bütün iþitilenleri iþitici ve bütün görünenleri görücüdür.)Hasbinallahü(O Allahu Teâlâ bütün iþlerimizde bize kâfidir.)Ve nimel vekil(Allahu Teâlâ, en iyi vekildir.)Nimel Mevlâ(Allahu Teâlâ, en iyi Mevla'dýr. Burada mevla, seyyid manasýnadýr.)Ve Nimen nasiyr(Allahu Teâlâ, en iyi yardým edicidir.)Hasbinallahü ve nimel vekil nimel mevlâ ve nimen nasiyrBu kelimeleri üç kere söylemenin sýrrý þudur: Tecrübe ile bilinmiþtir ki, bütün güç

iþlerin kolaylaþmasýnda bu kelimelerin tekrarlanmasýnýn büyük tesiri vardýr.Rivayet olunur ki, Hazreti Ýbrahim Salâvatullahi Alânebiyyinâ ve Aleyh, Nemrut

ateþe attýrdýðý zaman: Hasbinallahü ve nimel vekil kelimesini söylemiþ, Hak Teâlâ,ona ateþi gül bahçesi eylemiþtir. Süneni Ebu Davud'da belirtildiðine göre, AleyhissalâtuVesselâm Efendimiz Hazretleri:

"Her ne zaman sana bir þey üstün gelirse, Hasbinallah ve nimel vekil de"buyurmuþlardýr.

Gufraneke Rabbenâ(Ey Kudret ve azamet sahibi Rabbimiz! Senin maðfiretini isteriz.)Ve ileykel masiyr(Ölümden sonra dönüþümüz sanadýr.)

128

Allahümme lâ mânia lima ateyte(Allah'ým! Senin verdiðin þeye hiçbir mani yoktur. Yani, senin ezelde takdir ederek

verdiklerine engel olunamaz.)Ve lâ mutiye lima menate(Senin menettiðin ve vermediðini de verecek yoktur.)Ve lâ radde lima kadayte(Senin kaza ettiðin þeyi reddedebilecek de yoktur.)Ve lâ yenfâu zel ceddi minkel ceddüMuhtarý Sihha'da belirtildiðine göre, bu hadisi þerifteki Ced, zenginlik manasýnadýr.

O halde demek olur ki: "Allahým! Varlýk sahibinin varlýðý, senin katýnda hiç faydavermez. Faydalý olan salih amellerdir."

Sübhane Rabbiyel aliyyil âlel Vehhâb(Rabbimi tenzih ederim. O yücelerden yüce ve þeriki olmaktan münezzehtir, çok

baðýþlayýcýdýr.)Ýki kere okunur. Üçüncü seferinde þöyle okunur:Sübhane Rabbiyel aliyyil âlel Kerimil Vehhâb sübhaneke mâ abednâke

hakka ibadetike(Seni tenzih ederiz, sana layýk hakiki ibadet ila ibadet edemedik.)Subhaneke mâ arefnâke hakka mârifetike(Seni tenzih ederiz, seni layýk olduðun þekilde bilemedik.)Subhaneke mâ zekernâke hakka zikrike(Seni tenzih ederiz, seni layýk olduðun þekilde zikredemedik.)Subhaneke mâ þekernâke hakka þükrike(Seni tenzih ederiz, sena layýk olduðun þekilde þükredemedik.)Subhanallahil ebediyyil ebed(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni tenzih ederim, ebedi O'dur.)Subhanallahil Vahidil Ahad(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni tenzih ederim, sýfatýnda birdir, mahiyette ve hakikatte

birdir. Yani, sýfatýnda ve hakikatte ortaðý, benzeri yoktur.)Subhanallahil ferdis samed(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni tenzih ederim, birdir ve uludur, bütün hacetlerde ona

kastolunur.)Subhanallahi Râfiýs semâvati bigayri amed(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni tenzih ederim, gökleri yükselten, direksiz ve dayanaksýz

tutan odur.)Subhanallahi Basitil aradeyne bilâ sened(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni tenzih ederim, yerleri dayanaksýz döþeyen de odur.)

129

Subhanallahillezi lem yettahiz sahibeten ve lâ veled(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni tenzih ederim, O eþ ve çocuk edinmemiþtir.)Subhanallahillezi lem yelid ve lem yüled ve lem yekün lehu küfüven ahad(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni tenzih ederim, hiç kimse ondan doðmamýþtýr, kendisi

de kimseden doðmamýþtýr, doðmaktan ve doðurmaktan münezzehtir. Hiç kimse onaeþ olamamýþtýr.)

Subhanel melikil kuddüs(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni tenzih ederim, öylesine bir padiþahtýr ki, her türlü

ayýplardan paktýr.)Subhanezil mülki vel melekût(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni tenzih ederim, mülk ve melekût sahibidir.)Âlemler iki cinstir: 1- Zâhiri âlem, 2- Bâtýni âlem.Zâhiri âlemin üç adý vardýr: Zâhiri âlem, Mülk âlemi, Þahadet âlemi. Bâtýni âlemin

de üç adý vardýr: Bâtýn âlemi, Melekût âlemi ve Gaib âlemi.Bâtýn âlemi 2 kýsýmdýr: Birinci kýsmýný Allah Celle Celalühu, idrakine delil

göstermemiþtir."Gaibin anahtarlarý onun yanýndadýr. Onlarý, ondan gayrý kimse bilmez" (En'am, 59).Ýkinci kýsým ise, idrakine delil gösterilmiþtir. Kýyamet, cennet, cehennem ve

bunlarda olacak haller ki, Kur'an ayetleriyle delillendirilmiþlerdir. Allahu Teâlâ, takvasahiplerine yol göstericidir. Onlar, gaibi tasdik ederler.

Subhanezil izzeti(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni tenzih ederim, o Ýzzet sahibidir.)Vel azameti, Vel kudreti, Vel heybeti(Azamet, kudret ve heybet sahibidir.)Vel Celâli vel Cemali(Celal ve Cemal sahibidir.)Lügatta Celal, ululuk, Cemal ise güzellik manasýna gelir. Tasavvufta Celal, kahýr

sýfatlarýndan, Cemal ise lütuf sýfatlarýndan ibarettir.Vel Kemali vel Bekai vessenâi vezziyâi(Kemal, beka, sena ve ziya sahibidir.)Vel Âlâi ven nuamai(Nimet sahibidir. Burada âlâ, ilâ'nýn çoðuludur. Nimet manasýnadýr.)Vel Kibriyâi vel ceberut(Zâtýnda ve sýfatýnda ululuk sahibidir.)Sübhanel melikil mabud(Tenzih ederim o padiþahý ki, mabudumdur.)

130

Subhanel melikil vücud(Tenzih ederim o padiþahý ki, mevcuttur.)Subhanel melikil hâlýk(Tenzih ederim o padiþahý ki, bütün âlemlerin yaratýcýsýdýr.)El Hayyillezi lâ yenâmü velâ yemût(Ö öyle bir padiþahtýr ki, daima diridir, uyumaz ve ölmez.)Subbûhün Kuddüsün(Her türlü noksanlýklardan ve ayýplardan paktýr, münezzehtir ve uzaktýr.)Rabbünâ ve Rabbül melâiketi verruh(Celal ve azamet sahibi Rabbimizdir. Bütün meleklerin ve ruhlarýn da Rabbidir.)Subhanallahi velhamdülillahi(Allahu Teâlâ Hazretleri'ni her türlü ayýplardan ve noksanlýklardan tenzih ederim.

Hamd, ancak Allahu Teâlâ'ya mahsustur.)Ve lâ ilâhe illallahü(Mabudu bil hak yoktur, illâ Allahu Teâlâ vardýr.)Vallahü Ekber(Allahü Teâlâ en büyüktür ve çok uludur.)Ve lâ havle ve lâ kuvvete illâ billahil aliyyil azim(Yüce ve azim olan Allahu Teâlâ Hazretleri'nin yardýmý olmaksýzýn isyandan yüz

çevirmek, ibadet ve taatte sebat ve karar etmek yoktur.)Allahümme entel melikül Hakkullezi lâ ilâhe illâ ente(Allahým! Sen padiþahsýn, padiþahlýða layýksýn. Senden gayrý mabudu bil hak yoktur,

illâ sen varsýn.)

131

TEVHÝD ÜZERÝNE

"Lâ ilâhe illallah, Muhammedün resulallah."Peygamber Efendimiz buyuruyorlar ki: "Lâ ilâhe illallah diyen cennete girer."

"Ýnsanlarla Lâ ilâhe illallah deyinceye kadar savaþmakla emrolundum."Bu hadisi þerifler sahihtir. Ve Allah Resûlü þüphesiz ki doðru söylemiþtir. Sorun,

kiþinin, "Lâ ilâhe illallah, Muhammedün resûlallah" tevhidini nasýl söylediðidir."Lâ ilâhe illallah" dediði zaman þu anlayýþ içinde olmalýdýr: Beni, anamý, babamý,bütün insanlýðý, kâinatý, zerreden küreye bütün arzý, semayý Allah yarattý. Bana organlarverdi. Akýl verdi. Rýzýk ve nimetlere boðdu. Yeryüzünün idaresini kendi adýna banaemanet etti. Bu emanetin korunmasýnda, Resûller ve ilâhi kitaplarla beni aydýnlattý.Kendinden baþka Rab, Resûlü'nden baþka önder ve lider, Kur'aný Mübin'den baþkarehber ve hüküm kabul etmememi emretti. Onun hükmüne göre davranýnca,melekleriyle doðrulayacaðýný bildirdi.

Nahl suresinin 36. ayetinde þöyle buyuruluyor: "And olsun ki, biz, her millet içindeAllah'a kulluk edin, þeytana tapmaktan kaçýnýn diye bir elçi gönderdik. Onlardankimine Allah hidayet etti. Kimine de sapýklýk hak oldu. Ýþte, yeryüzünde gezin degörün. Yalanlayanlarýn sonu nasýl olmuþ." Öyleyse Tevhid, insanýn temeldüþüncelerinden (akide) baþlayarak, günlük hayatýndaki her tavrýna kadar Allah'ýnbelirlediði sýnýrlara uymasý, o sýnýrlarýn korunmasý için mücadele etmesi ve Allah'ýnkoyduðu ölçü ve onun uygulamadaki þekli olan Sünnet'in yaþanmasýdýr. Tevhid'inözü, onun söylenmesinden çok, verdiði mesajýn anlaþýlmasýdýr. Yani Tevhid'in bizeyüklediði sorumluluklarý anlayarak, Tevhidî bir dünya görüþüne teslim olmaktýr.

Bir müslümanýn kiþi ya da toplum olarak Tevhid'i hayatta yaþamasý gerekir. Bu,vazgeçilecek ya da ertelenecek bir durum deðildir. Tevbe suresi 24. ayette þöylebuyuruluyor: "De ki: Eðer babalarýnýz, oðullarýnýz, kardeþleriniz, eþleriniz, hýsým veakrabalarýnýz, kazandýðýnýz mallar, düþmesinden korktuðunuz ticaret, hoþlandýðýnýzmeskenler, size Allah'tan ve Resûlünden daha sevgili ise, o halde Allah emrinigetirinceye kadar gözetleyin. Baþýnýza gelecekleri göreceksiniz. Allah yoldan çýkmýþtoplumu doðru yola iletmez." Bu ayetle, kitap ve sünnetin yolundan, Tevhid'in yolundanayrýlmanýn sonucu açýkça bildirilmektedir.

Tevhid: Birlik, beraberlik, dayanýþma, diyalog yani Vahdet demektir. Lâ ilâheillallah kelimei tevhidi, Esmai Hüsna sayýsýnca tevhid çeþidini kapsar. Çünkü Allahsözü bütün esmayý kendinde toplayan, uluhiyetin has sancaðý olan bir ünvandýr. Bununiçin Tevhid'le, "Allah'tan baþka tanrý yoktur, Allah'tan baþka yaratýcý yoktur, Allah'tan

132

baþka rýzýk veren yoktur. Allah'tan baþka hayat veren yoktur, Allah'tan baþka maksutyoktur, Allah'tan baþka sevilmeye deðer yoktur" denmektedir. Tevhid, daha çok ilim,daha çok çalýþma, daha çok sevgi ve birbirimize rahmet nazarýyla bakmak demektir.

Ýslam dini Tevhid dinidir denilmektedir. Rabbimiz, Kur'an'ýn iniþ dönemindeTevhid'den bahsedildiðinde, müþriklerin durumlarýný þu ayetlerle bildiriyor: ZümerSuresi, 45. ayette: "Allah bir olarak anýldýðýnda ahirete inanmayanlarýn kalbi öfke ilekabarýr." Ýsra Suresi, 46. ayette: "Sen Kur'an'da Rabbini bir olarak andýðýn zamannefretle, kaçar vaziyette gerisingeriye giderler." Âraf Suresi, 70. ayette ise: "Dedilerki, sen bize yalnýzca Allah'a kulluk etmemiz ve atalarýmýzýn tapmakta olduklarýnýbýrakmamýz için mi geldin" denilmektedir. Özetle, Allah'ýn birlenmesini temel edineninanç birliðinin adý olan tevhid, Allah inancýný kalplere yerleþtirmek, Ýslam'ý kitap vesünnet ölçüsünde yaþamaktýr. Tevhid, varlýðýmýzýn hiçbir parçasýnýn Allah'ýn rýzasýnýn,hükmünün dýþýna çýkamayacaðý biçimde düzenlenmesidir.

Allah, Ahir'dir, yani bütün rabýtalarýn yöneldiði ve durduðu sondur. Her þey birbaþka þeye, o da bir üçüncüye muhtaçtýr. Bu zincir uzayýp gider ve nihai son olanAllah'a ulaþýr. Allah, sonlar zincirinin sonudur. Bu da Allah'ýn tekliðinde ortaya çýkar.Sevgili Peygamberimiz Sallallahu Aleyhi Vesellem'in gerçekleþtirmeye çalýþtýðý dabudur: Ýnsanlarý tek bir Allah'a inandýrmak, Tevhid inancýný pekiþtirmek. Çünkü Tevhid,zulme karþý direniþ gücünün kaynaðýdýr. Doðum ile ölüm arasýnda bulunan bir nizamdýr.Dünya görüþü olarak Tevhid incelendiðinde, kültürün, tarihin, medeniyetinbütünlüðünde, hakikate, dünyaya, mekâna ve zamana, insanlýk tarihine ve kadereyönelik genel bir bakýþ açýsý olduðu görülür.

Tevhid'de gerçeklik, iki gruba ayrýlýr. Birinci inançta Allah Subhaneke ve Teâlâvardýr. Yalnýz o tanrýdýr. Ölümsüzdür. Yaratýcýdýr ve yücedir. O ebediyyen mutlak tekolarak, yardýmcýdan ve ortaktan münezzeh olarak kalacaktýr. Ýkincisi ise, zaman vemekânýn, deneyimin ve yaratýklarýn nizamýdýr. Bütün yaratýklarý, eþyalar dünyasýný,bitkileri ve hayvanlarý, insanlarý, cinleri, melekleri, gökleri, yeryüzünü, cenneti,cehennemi ve var olduktan sonra bütün bunlarýn varoluþlarýný içerir. Yaratýcýnýn veyaratýðýn ikili yapýsý, mutlak olarak farklýdýr. Ne Yaratýcý, yaratýða dönüþebilir, ne deyaratýk, Yaratýcý'ya dönüþebilir. Ýþte Tevhid inancý da burada baþlar. Allah'ýn varlýðý,birliði, doðmadýðý, doðurulmadýðý, zaman ve mekândan münezzeh olduðu, yaratýlanher þeyin onun emri ile olduðu, her þeyin bir amaç için yaratýldýðý, insanýn Allah'ýnhalifesi olarak sorumluluk duygusu ile yaratýldýðý fikrinin, inancýnýn hiçbir þüpheye yerbýrakmayacak þekilde kabul edilmesidir. Allah'a itaat etmek, yani emirlerini yerinegetirmek, felaha ya da baþarýya, mutluluða ya da huzura ermek demektir.

Tevhid'in özünü ve Ýslam'ýn esasýný, farz olan emirler oluþturur. Bu emirler tümsemavi Vahyin de özüdür. Bütün peygamberler bu ilkeleri öðretmiþ ve bütünhareketlerini de bunlarýn üstüne bina etmiþlerdir. Zaten Ýslam medeniyetinin özü de

133

Ýslam'dýr. Ýslam'ýn özü Tevhid'dir. Tevhid'in de, Allah'ýn Birliðini, tek, mutlak, yüceyaratýcý ve her þeyin sahibi ve yöneticisi olduðunu kabul etmek olduðu þüphesizdir.Ýslam medeniyetine kiþiliðini veren, bütün unsurlarýný bir araya getirerek onlarý birbütün haline getiren, Tevhid'dir. Allahu Teâlâ þöyle buyurmuþtur: "Ben cinleri de,insanlarý da, ancak bana kulluk etsinler diye yarattým. And olsun ki biz her ümmete,Allah'a kulluk edin, putlardan kaçýnýn diye teblið yapmasý için bir peygambergöndermiþizdir." "Rabbin, kendinden baþkasýna kulluk etmeyin diye hükmetti. Allah'aibadet edin. O'na hiçbir þeyi eþ tutmayýn. Gelin, üzerinize Rabbinizin neleri haramkýldýðýný söyleyeyim: Yani, O'na hiçbir þeyi ortak koþmayýn."

Kur'aný Kerim'den alýnan bu ayetler, insanýn yaratýlýþ amacýnýn sýrf Allah'a hizmetetmek olduðunu açýkça bildirir. Bu, Hz. Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'inAllah kelamýyla bize bildirdiði tüm mesajýn özüdür. Demek ki, Ýslam'da hiçbir emir,Tevhid olmadan sabit, kalýcý olamaz. Dinin tamamý, insanýn Allah'a hizmet etme,emirlerini yerine getirme ve yasaklarýna uyma zorunluluðu, Tevhid'den sapýldýðý anhükmünü yitirir. Çünkü Tevhid'den sapmak, Allah'ýn bir ve tek olduðundan þüpheetmektir. Tevhid olmadan Ýslam da olmaz. Tevhid olmasaydý Hz. PeygamberimizSallallahu Aleyhi Vesellem'in sünneti de þüpheyle karþýlanýr, buyruklarý sarsýlýr,peygamberlik kurumlarý da deðerini kaybederdi. Onun için Tevhid ilkesine sarýlmak,bütün takva, dindarlýk ve faziletin aslýdýr. Cenabý Allah ve Sevgili PeygamberimizSallallahu Aleyhi Vesellem bu yüzden Tevhidin yerine getirilmesini yüceltmiþler vebunu en büyük mükâfatýn nedeni saymýþlardýr.

Cenabý Allah, Kur'aný Kerim'de þöyle buyuruyor: "Ýman edenler, bununla beraberimanlarýný haksýzlýkla da bulaþtýrmayanlar, iþte onlardýr ki emin olmak hakkýkendilerinindir. Onlar, doðru yolu bulmuþ kimselerdir." Bunun gibi Übeyde Ýbn elSamit'ten rivayetle sevgili Peygamberimiz Sallallahu Aleyhi Vesellem buyuruyorlar:"Kim, tek ve ortaksýz olan Allah'tan baþka tanrý olmadýðýna, Muhammed'in onunelçisi ve kulu olduðuna, Allah'ýn Hz. Meryem'in ve Hz. Ýsa'nýn Rabbi olduðuna, cennetinve cehennemin gerçek olduðuna þahitlik ederse, Allah onu cennetine koyar." Böylecemüslüman þehadeti ikrar ederek, Tevhid'e baðlýlýðý, Mutlak Bir'i ve Allah'ýn yüceliðini,bütün yaradýlýþýn, bütün varlýklarýn, hayatýn ve bütün dinlerin en büyük prensibi olarakkabul ve tarif etmiþ olur.

Kur'an, Allah hakkýnda þöyle der: "O, göklerin ve yerin yaratýcýsýdýr. O bir þeyehükmetti mi ona ancak ol der, o da oluverir. O bir tek Tanrýdýr, yücedir. Kendindenbaþka hiçbir Tanrý yoktur. Diridir. Zâtýyla, kemaliyle kaimdir. O'nun zâtý isevasfedilenlerden çok uzaktýr. O'na gözler eriþemez." Demek ki Tevhid, müslümanýnkendisini tarihin mihveri olarak görmesine imkân verir. Çünkü o, Tanrý'nýn isteðinitarihte yerine getirebilecek tek halifedir. Ýslam'ýn imaný, aklýna verilen hakikattir.

134

Cenabý Zülcelâl Ýslam'ýn haklýlýðýný Kur'an'da þöyle açýklar: "Bu vahiyle hak geldi,bâtýl zail oldu. Muhakkak ki bâtýl daima zail olucudur. Ýman ile küfür apaçýk meydanaçýkmýþtýr." Bu da bizi, bilginin ilkesi açýsýndan Tevhid'in (Allah'ýn gerçek [El Hak] vetek olduðunun) bilinmesine götürür. Ýnsanýn bu gerçeðe ulaþabilecek þekilde yaratýldýðýda ayetlerle, hadislerle bildirilmektedir.

Yaratýlan her þeyin sebebi, amacý, Tevhid ilmiyle kavranýr. Ýslam, hurafeyi,büyücülüðü, bâtýlý, ruhçuluðu, Tevhid'le yok eder. Gerçek, Tevhid kapýsýndan girerekelde edilir. Bu kapýdan giren, kendisinin Allah tarafýndan tayin edilen iyi bir kiracý gibi,yaratýcýnýn mülkünü korumak zorunda olduðunu anlar. Yaradýlýþýn gözcüsü sýfatýndakiinsan, ölümünde Allah'ýn kendisine olan güvenini, aldýðý zamana göre daha iyi birdurumda teslim etmek zorundadýr. Yaratýlan her þey, insana göredir. Güneþler, aylar,yýldýzlar, gökkubbesi, denizler, içindeki tüm varlýklarýyla insanýn araþtýrmasý, incelemesi,kullanmasý, faydalanmasý, haz duymasý, rahat etmesi ve tefekkür etmesi için insanaverilmiþtir. Yaratýlýþ insan içindir. Ama bu kadar armaðan, ayný zamanda insanýnsorumluðu içindedir. Bu sorumluluðun, ahlaki ve dini sýnýrlarýný da Tevhid çizer. ÇünküKur'an'a göre Allah, insaný göklerin ve yerin yüklenmeye yeterli olmayýp þiddetlekaçýndýðý emanetine memur kýlmýþtýr. Allah, insanýn halifelik görevini yerinegetirebilmesi için, onu duyular, akýl ve anlayýþla donatmýþ, gerçekte ona kendi nefsindenüfleyip kusursuz biçimde yaratmýþtýr. Bunun için, insanýn görevi evrenseldir. Bu görevhüküm gününde sona erecektir.

Tevhid, Allah'ýn kullarý üzerindeki hakkýdýr. Onun sýnýrlarýný belirlemek de yalnýzAllah'a aittir. Maide Suresi, 50. ayette buyuruluyor ki: "Onlar hâlâ cahiliyenin hükmünümü arýyorlar? Halbuki saðlam bir imana sahip olan bir topluluk için hükmü Allah'tandaha güzel kim olabilir?" Gene, Bakara Suresi 163. ayette þöyle buyuruluyor: "Hepinizinilâhý tek bir ilâhtýr. Ondan baþka hiçbir ilâh yoktur. Hem Rahman, hem de Rahim'dir."Bu ayetlerin ýþýðýnda Tevhid, Allah'ý zatýnda, sýfatlarýnda, fiillerinde eþsiz, ortaksýz, birbilmektir. Allah'ýn birliði, hakimiyetin birliði, uluhiyetin birliði, hüküm ve yetki kaynaðýnýnbirliði, hayat nizamýnýn birliði, insanlarýn baðlandýklarý dinin birliðidir.

Tevhid, akýlcýlýktýr. Madde ve mana âleminin Kur'an ve sünnet çerçevesindedeðerlendirilmesidir. Tevhid ilkesi, bilimin gereðidir. Tevhid ahlaktýr, hukuktur, sosyaladalettir, iman, inanç ve eylemdir, selim olmaktýr, Ýslami yaþamaktýr. Güçleþtirmemek,kolaylaþtýrmaktýr. Sevmektir, hoþgörüdür, Allah'ýn nimetlerinden meþru yoldanyararlanmaktýr, þükrü eda etmektir, zamaný deðerlendirmektir. Aile bütünlüðüdür.Ýnsanlarýn eþit olmasýdýr, içinde yaþadýðýmýz dünyanýn korunmasýdýr. Vicdan hürriyetidir.

Allah'ýn halifesi olarak yaratýlmýþ olan insan, bu görevleri yerine getirebilecekyetenekte ve özellikte yaratýlmýþtýr. Kâinatýn yaratýcýsý olan Cenabý Zülcelal kendisýrrýný ilk insan ve ilk peygamber Hz. Âdem'e Tevhid akidesiyle bildirmiþ, bu bildirimipeygamberler yoluyla zaman zaman yenilemiþtir. Her seferinde daha da kemale

135

erdirmiþtir. Yüce Allah Kur'aný Kerim'inde Tevhid'i öylesine iþlemiþtir ki, her inceleyeniderin bir hayranlýk kaplamýþtýr. Tevhid tüm insanlarý kapsar, tüm hayatý kapsar, tümkâinatý kapsar. Âli Ýmran Suresi 2. ayette þöyle buyuruluyor: "Allah; baþka ilâh yok.Ancak O, Hayy ve Kayyum'dur."

Bütün bu nedenlerle, Tevhid'i anlamak için Kur'aný Kerim'i, Kur'an'ý anlamak içinde Resûlullah Sallallahu Aleyhi Vesellem'i anlamak, onun sünneti seniyelerini yaþamakgerekir. Tevhid þeriatýn, ya da kanunun, kültürün ve medeniyetin özüdür. Müslümanlarbuna, Allah'ýn, hakikatin ve hayatýn üç birliði demiþlerdir. Gerçekten, Tevhid'i bu üçbirlik kapsamýnda anlamak gerekir. Tevhid, insanlarýn kapasitesine göre tasnif edilemez.Kur'an'ýn bahsettiði bütün konularda ve olaylarda, beraberlik, ortaklýk ve benzerlikolmasý zarureti vardýr. Yani Ýslam'ý sýnýflara ayýrmak, derecelendirmek mümkün deðildir.Aralarýndaki fark ise, kiþinin aklý, takvasý, inancý, imaný ve Tevhidi bir yaþam biçimineuymasý yönündendir. Kimse Cenabý Allah'ý, Allah'ýn istediðinden fazla razý edemez.Allah cümlemizi, ihlasla ibadet eden, þirkin her çeþidinden sakýnan, tek sýðýnaðý Kur'anve sünnet olan müslümanlardan eylesin.

Ey insanlar, ey Âdemoðullarý: Uyanalým, zaman geçiyor, dönüþümüz Allah'adýr.Allah'tan geldik, gene Allah'a döneceðiz.

Allah'ýn selamý, rahmeti, bereketi dünyadaki tüm müslümanlarýn üzerine olsun.Âmin.

136

PADÝÞAH MÝHMAN OLMAZ

1. Vasýl olmaz kimse Hak'ka cümleden dur olmadanKenz açýlmaz bir gönülde, ta ki pür nur olmadan

2. Sür çýkar aðyarý dilden ta tecelli ede HakPadiþah konmaz saraya, hane mamur olmadan

3. Mestolan mestane gelmiþ ta ezelden ta ebedÝçtiler aþkýn þarabýn abý engür olmadan

4. "Ölmeden evvel ölünüz" sýrrýna mazhar olanHaþrý neþri gördü burda, nefhayý sur olmadan

5. Hak cemali Kâbesin kýldýlar âþýklar tavafYerde Kâbe, gökyüzünde Beyti Mamur olmadan

6. Arif olanýn kelamý gayriden gelmez ammaPes "Enel Hak" nice desün kiþi Mansur olmadan

7. Bir muhal sevdaya düþmüþ gün, gece Þem'i daimHak'ka vasýl olmak ister halka menfur olmadan.

Þem'i

1. Cümleden dur: Her þeyden uzak. Kenz: Hazine. Pür nur: Salt ýþýk.2. Aðyar: Yabancýlar.3. Abý engür: Üzüm suyu.5. Beyti Mamur: Kâbe'nin yedinci kat gökteki prototipi. Kâbe, bu Beyt'in (ev) yeryü-

zündeki izdüþümü olarak düþünülür.6. Kelâm: Söz. Pes: Ýmdi. Enel Hak: Ben Hak'kým. Mansur: Hallacý Mansur.7. Muhal: Olmayacak, imkânsýz. Menfur: Nefret edilen.

137

ÝDRÝS KELÝMESÝNDEKÝ KUDDUSÝ HÝKMET (*)

Yücelik iki türlüdür. Birincisi mekân yüksekliði, ikincisi mekânet, yani mertebeve makam yüksekliðidir. Mekân yüksekliði "Onu yüksek mekâna ref ettik" ayetinindelili gibidir.

Mekânetteki yüceliðe gelince, o bizim içindir. Yani Muhammedilere mahsustur.Ulu Tanrý, "Siz yücesiniz" buyurdu. Allah bu yücelikte sizinle beraberdir. Halbuki O,mekâna muhtaç olmaktan uzaktýr, yücedir, fakat mekânetten uzak deðildir. Bizdenamel (iþ, niyet) sahipleri, "Siz yücesiniz ve Allah da sizinle beraberdir" mealindekiayet hükmü, bizim Allah ile beraberliðimizi ispat edince korktular. (Buradaki yüceliktenancak Mekânet'in kastedildiðini anladýlar.) Allah, "Amellerinizin sevabýndan bir þeynoksan kýlmaz" mealindeki ayeti de evvelki ayetten sonra beyan etti. Halbuki amel(niyet) Mekân ister, ilim ise Mekânet arar. Böyle olunca Allah bizim için iki türlüyücelik arasýný birleþtirdi. Bunlardan biri amel ile mekân yüceliði, öteki de ilim ilemekânet yüksekliðidir. Daha sonra Þirk'ten korumak için "Sen yüce Tanrý'ný bu maneviortaklýktan tespih ve tenzih et" buyurdu.

Ýnsanýn, yani Ýnsaný Kâmil'in varlýklarýn en yücesi olmasý, acaip iþlerdendir. Halbukiister Mekân'da, isterse mertebeden ibaret olan mekânet'te yükseklik, ancak ona tâbiolarak nispet olundu. Böyle olunca onun yüksekliði zatýndan olmadý. O ancak Mekânve Mekânet'inin yüceliði bakýmýndan yüksektir. Çünkü bu yücelik, Mekân veMekânet'inin her ikisi için de sabittir. Mekânca yücelik "Rahman Arþ üzerine buyurdu"ayetinde iþaret buyrulduðu gibidir. Arþ ise mekânlarýn en yücesidir. Mekânet yüceliðinegelince, bu da "Her þey helak olur, ancak onun vechi (yüzü), bakidir (daimi). Her iþona rücû eder (döner)" ve "Allah ile beraber ilâh var mýdýr?" gibi ayetlerde iþaretbuyrulmuþtur.

Allah, Ýdris hakkýnda "Onu yüce mekâna ref'ettik" buyurmakla, "Yüce" vasfýnýmekâna sýfat olarak zikretti. Yine, "Rabbin meleklere, yeryüzünde bir halife kýlacaðým(yaratacaðým) dediði vakit" mealindeki ayette bahsettiði halife ile, bu Mekânetyüceliðine iþaret buyurdu. Melekler hakkýnda (Ýblis'e hitaben) "Âdem'e secdeetmemekle ululanýr mýsýn? Yoksa sen yüce meleklerden misin?" buyurdu. Bu nedenleyüceliði, âlî meleklere tahsis kýldý. Eðer bu yorum, onlarýn sadece melek olmalarýndan(*) Kuddüs, Mukaddes anlamýna ve Takdis çýkýþlýdýr. Lugat manasý temizlemektir. Terim olmasýbakýmýndan ifade ettiði mana, Hak'ký her türlü noksan sýfatlardan ifrat derecede âri bilmektir. Tesbihmastarýndan gelen Sübbuh kelimesine nazaran daha özel bir mana taþýr. Ýdris Peygamber'in bu hikmetenispet edilmesi, aðýr perhizlerle nefsini terbiye ederek her türlü hayvani davranýþlardan arýnmýþ, ruhanivarlýðý cismani varlýða galip gelerek miraca mazhar olmuþ bulunmasýndandýr. On altý sene yiyip içmeden,uyumadan çetin bir perhize devam ettiði rivayet edilmektedir.

138

dolayý yapýlmýþ olsaydý, bu yücelikte meleklerin hepsi dahil olurdu. Onlarýn Melektarifinde dahil ve müþterek olmalarýna raðmen, bu yorumu genelleþtirmedi. Biz anladýkki, bu ancak Allah katýnda, Mekânet ve Mertebe yüceliðidir. Ýnsandan gelen halifelerde böyledir. Eðer onlarýn halifelik sýfatlarý itibariyle yücelikleri kendilerine ait birüstünlük olsaydý, bu her insan için geçerli olurdu. Tam olarak detayý anýlmadýðý içinbiz bildik ki, bu yücelik yalnýz Mekânet ve Mertebedir. Âlî, Allah'ýn güzel isimlerindenbiridir. Kimin üzerine yücelik etmektir? Halbuki Vücud âleminde ancak O vardýr. Þuhalde o kendi Zâtý için "Âlî", yani yücedir. Yahut O neden ve kimden yücedir? Halbukibu ne ve kim dediðimiz þey de ancak O'dur. Bu itibarla O'nun yüceliði ancak kendinefsi içindir. O, Vücud bakýmýndan mevcut varlýðýn aynýdýr. Böyle olunca muhdesat,yani sonradan var olan eþya diye isim verdiðimiz þeye de kendi Zâtý için "Âlî" denir.Halbuki Muhdesat denilen þey de yine O'dur. Þu halde "Hak", izafi bir üstünlük veyücelik olmaksýzýn "Âlî"dir. Çünkü, kendileri için adem (yokluk) sabit olan eþya, varlýkkokusunu duymadan o yokluk içindedir. Varlýklar da suretlerin çokluðu ile beraber,yokluk hali üzere sabit bulunmaktadýrlar.

Halbuki Mecmû'da (tüm, toplanmýþ) görünen Ayn (kendisi, aslý) birdir. O halde buçokluk Esma'dadýr (isimlerde). O da nispetlerdir. Nispetler (ölçü) ise, yok olanþeylerdir. Ve ancak Zât olan Ayn vardýr. Þu halde o, ilgiyle deðil, kendi nefsi için"Âlî"dir. O halde âlemde bu yönden ilgili yükseklik yoktur. Fakat varlýðýn büyüklükleriçeþitli ve deðiþiktir. Böyle olunca ilgili yükseklik, çeþitli yönleri bakýmýndan tek birAyn'da mevcuttur. Ýþte biz bunun için, âlem hakkýnda odur veya deðildir, sensin veyasen deðilsin deriz. Ebu Said bin Harraz (Ölm. M.S. 892) diyor ki, Âlem, Hak'kýnvecihlerinden (yüzlerinden) bir vecih, lisanlardan bir lisandýr. Kendi nefsindenbahsederken de: "Muhakkak Allah'ý bilmek, ancak O'nu zýtlar arasýnda birleþtirmekleve O'nun üzerine yine O'nunla hükmetmekle mümkündür." Böyle olunca Hak,baþlangýçtýr, sondur, aþikârdýr, gizlidir. Þu halde o, görünen þeyin kendisidir ve belirmesihalinde bâtýn (gizli) olan þeyin aynýdýr. Varlýkta O'nu gören, O'ndan baþkasý deðildir.Varlýkta O'ndan gizli kalan kimse yoktur. Demek ki O, kendi nefsine zâhir ve nefsindenbâtýndýr. (Kendi nefsine görünür ve nefsinden gizlidir.) Ebu Saidi Harraz ile ve baþkacainsan ve eþya isimleriyle anýlan hep O'dur. (*) Zâhir "Ben" dediði vakit, Bâtýn "Hayýr"der. Bâtýn "Ben" deyince de, Zâhir yine "Hayýr" der. Ýþte her zýt böyledir. Halbukikonuþan birdir ve O da dinleyenin aynýdýr.

Hz. Peygamber buyurur ki: "Allah, muhakkak benim ümmetlerimi nefislerininsöylediði þeyden yargýladý." Þu halde nefis, kendi sözünü söyler ve dinler. Nefis kendi

(*) Allah'tan baþka bir varlýk olmadýðýna göre insan, eþya ve her þey, ancak onun Zâhir isminin çeþitliþekillerde belirmesinden baþka bir þey olmamak lâzým gelir. Halik ile mahluku ayýrmak, biri aktif, diðeripasif iki varlýk kabul etmeyi gerektirir ki bu, imkânsýzdýr. O halde Mahluk, Halik'in zâhiri, Halik deMahluk'un bâtýný oluyor ve bu þekilde vücuttaki ikilik kalkýyor demektir. (Mahluk: Yaratýlmýþ, yaratýk;Halik: Yaratan, Allah.)

139

söylediði þeyi bilir. Hükümler her ne kadar deðiþik olsa da Ayn, birdir. Bunun benzerininbilinmemesine imkân yoktur. Çünkü, her insan kendi nefsinden bunu anlar. Ýnsan iseHak'kýn suretidir. (*)

Þimdi iþ karýþtý, sayýlar malum mertebelerde Vahid (tek) ile ortaya çýktý. Böyleolunca da vahid, yani bir sayýsý diðer sayýlarý icat etti, sayýlar da vahidi geniþletti.Sayýnýn hükmü ancak sayýlan þeyle belirdi. (**)

Mesela, iki sayýsý tek bir hakikattir. Üç de öyledir. Bu mertebeler gideceði yerekadar böyledir. Sayýlarýn her bir mertebesi tek bir hakikat ise de, onlardan her birmertebe ayný deðildir. Böyle olunca, vahid'lerin toplamý, bütün sayýlarýn mertebesinialýr. Þu halde her toplam kendini teþkil eden vahid'lerden ibaret olur ve bu vahid'lerleonlar üzerine hükmederiz. Sayý bahsinde yirmi mertebe meydana çýktý, terkipler debu yirmi mertebeye dahil olur. Böyle olunca da sen kendi nazarýnda, kendiliðindennegatif olan þeyin aynýný ispat etmekten geri kalmadýn. (***) Her kim sayýlar hakkýndasöylediklerimizi ve onlarýn bir taraftan negatif, bir taraftan pozitif oluþlarýndaki tezadýanlarsa Halik'ten (yaratan) ayrý görülen varlýðý, varlýða benzemekten uzak olanHak'kýn, ayný zamanda benzetilen varlýk olduðunu bilir. Hakikat budur ki Halik, varlýktýrve yine hakikat budur ki varlýk, Halik'tir.

Bunlarýn hepsi tek bir varlýktandýr. Hayýr, belki O tek varlýktýr. Ve yine O, çoklukhalinde olan varlýklardýr. (****) Þimdi bak ne göreceksin. Küllü tek bir varlýk olarak mý,(*) Bir hadiste "Allah, Âdem'i kendi sureti üzerine halk etti", baþka bir rivayete göre "Allah, Âdem'iRahman suretinde yarattý" buyurulmuþtur. Allah ve Rahman isimleri Tanrý'nýn bütün isim ve sýfatlarýnýiçine alan toplu birer isimdir. Bunlara, Zât ismi de denir.(**) Sayýlar, Vahid'in tekrarýndan ve parçalanmasýndan çoðalýr. Bunlara 'tam sayý' veya 'kesir' deriz.Sayý ile ifade edilen þeylerden bazýsý adem (yokluk), bazýsý da vücut (varlýk)týr. Zaman olur ki bir þeyhis'te Mâdum (yok) ve akýlda var olabilir. Þu hale göre, sayý ve sayýlan þey lâzýmdýr. Böyle olunca da,Vahid'in sayýyý inþa etmesi gereklidir. Demek oluyor ki sayý, Vahid'den meydana gelir. Her ne kadarmesela dokuzdan aþaðýya ve ondan yukarýya ve sonsuza doðru olan sayýlarýn her bir mertebesi tek birhakikat ise de, diðer mertebelerin tamamý deðildir.(***) Þeyhül Ekber demek istiyor ki, sayýlar bir rakamýnýn tekrarlanmasýndan meydana geliyor. Fakather sayýda ayrý bir özellik vardýr. Mesela iki rakamýnýn mertebesi üçten ayrýdýr. Her sayý kendi nefsindetek bir hakikattir ve diðer sayýlardan ayrýlýr. Fakat her mertebedeki sayý nihayet vahid'ler tamamýolmakta müþterektir. Mesela sekiz sayýsý, sekiz tane vahid'den, 25 sayýsý 25 tane vahid'in toplamýndanbaþka bir þey deðildir.(****) Hak ile halk (yaratýlan) arasýndaki baðlantý, Ýslâm düþünürlerine göre iki türlü izah edilmiþtir.Bir grup, "her þey O'dur" diyerek, Allah'tan baþka bir varlýk tanýmaz ve Yaratan'la yaratýlaný mutlakvarlýðýn görünürü ve gizlisi olarak görür. Ýkinci grup, "Her þey O'ndandýr" diyerek eþyayý Allah'abaðlamakla beraber, iki vücut kabul eder. Birinci gruba göre Allah hakiki varlýk, eþya ise onun ortayaçýkmasý ve Allah'ýn lütfuna eriþmiþ bir Þen'i, bir hâlidir. Ebül Hasan Gorî diyor ki: "O yüce zâtý tenzihederim ki nefsini latif (Allah adlarýndan) kýlýp O'na Hak dedi. kesif kýlýnca da (yoðunlaþtýrýnca) Halkismini verdi." Bunlara göre Mahluk (varlýk) Zâtý Mutlak'ýn letafetten (incelik), kesafet (yoðunluk)mertebesine inmesidir. Ýkinci grup diyor ki, "Güneþin ýþýðý güneþtendir, fakat güneþ deðildir. Iþýk güneþebaðlý ve ondan parlamakta ise de, onun ayný deðildir."

140

yoksa birçok varlýklar halinde mi bulacaksýn? Hz. Ýbrahim'in oðlu, "Ey babacýðým,emir olunduðun þeyi yap, inþallah beni sabýrlýlardan bulacaksýn" dedi. Burada oðul,babasýnýn aynýdýr. Baba, kendi nefsinden baþka kimseyi kestiðini görmedi ve onabüyük kurbaný feda etti. Rüyasýnda insan suretinde beliren kimse, his âleminde koçkýlýðýnda göründü. Böyle olunca oðlu suretinde zâhir oldu (göründü), belki babanýnayný olan kimse oðul hükmünde belirdi. Nasýl ki Âdem'den kendi eþini yarattý. Þuhale göre Âdem, nefsinden baþkasýný nikâh etmedi. Demek ki eþi ve oðlu ondandýr.Halbuki varlýk, sayýda Vahid'dir. (*)

Þu halde tabiat kimdir? Ondan zâhir (görünür) olan kimdir? Biz onun, kendisindenmeydana gelen þeyle eksildiðini ve meydana gelen þeyin yok olmasýyla arttýðýnýgörmedik. Tabiattan meydana gelen þey, ondan baþka deðildir. Suretlerin deðiþikolmasý bakýmýndan bu soðuk ve kuru, þu sýcak ve kurudur diye hükmediyoruz. Demekki o þey, tabiatýn tam ayný deðildir. Hükümlerimiz, onu kuruluk vasfýnda birleþtirdi,fakat soðukluk ve sýcaklýk vasfýnda ayýrdý. Halbuki, tabiat bütün unsurlarý birleþtirir.Hayýr, belki de bu karþýtlar tabiatýn aynýdýr. (**) Demek oluyor ki, tabiat âlemi, biraynada beliren suretlerdir. Hayýr, belki de çeþitli aynalarda görünen tek bir surettir.Söylediðimiz bu hakikatleri bilen bir kimse, her ne kadar ilimde ilerlemiþ olsa dahayrete düþmez. Bu hakikatler ancak mahallin (yer, mekân) hükmündedir. Halbukimahal, Âyâný Sabite'nin, yani Tanrý bilgisindeki suretlerin aynýdýr. Bu itibarla Hak, omahallin kabiliyetine göre belirdiði yerde çeþitli görünür. Böyle olunca da Hak üzerinehükümler türlü türlü olur. Buna göre O, her hükmü kabul eder. Halbuki Hak'ka ancak,kendisine tecelli ettiði yer hükmeder. Hakikat de ancak budur.

Þiir:

– Halk bu bakýma göre Hak'týr; ibret alýn. O bakýma göre de Halk deðildir; iyidüþünün.

– Söylediðim þeyi anlayanýn basireti (kalp gözü) aldanmaz. Onu ancak görüþüsaðlam olanlar bilirler.

(*) Kutlu kitaplara göre Âdem balçýktan yaratýlmýþ, eþi Havva onun sol eðe kemiðinden ayrýlmýþtýr.Âdemoðullarý da her ikisinin birleþmesinden meydana gelmiþtir. O halde, Âdem, Havva ve evladý, tek birvarlýðýn parçalanýp birleþmesinden baþka bir þey deðildir. Ana, baba, oðul bir asýldan olduðuna göre,babanýn oðlunu kurban etmesi, kendi parçasýný ve dolayýsýyla kendi nefsini kurban etmesi demekoluyor. Oðlu babasýna rüyada insan, fakat his âleminde koç þeklinde gösterildi. Halbuki bu, Ýbrahim'innefsiydi.

(**) Tabiat, kuru, yaþ, sýcak ve soðuk olmak üzere birbirine zýt 4 unsurun birleþmesidir demek istiyor.

141

– Ayýr, birleþtir; çünkü asýl birdir. O, çokluktur. Fakat birliði ile tecelli edince,çokluðundan bir eser býrakmaz.

Nefsinde yüce olan varlýk ancak O'dur ki, kendisinde bütün varlýk ve yokluknispetlerini içine alan bir kemal ola; öyle bir yüce topluluk kudretiyle ki, hiçbir vasfýnonun dýþýnda kalmasý mümkün olmaya. Bu vasýflar, ister akýl ve þeriat bakýmýndanbeðenilmiþ, isterse beðenilmemiþ olsun, eþittir. Halbuki bu olgunluk ancak ve özellikleAllah adýyla anýlan Zât'a mahsustur. (*)

Eðer biri çýkar da, "Bütün güzel ve çirkin þeylere hangi gözle bakalým? Pislik veleþi gördüðümüzde onlara Ulu Tanrý mý diyelim" yolunda bir soru soracak olursa, bizderiz ki: Allah bunlardan bir þey olmaktan arî ve yücedir. Bizim sözümüz, pisliði pislik,leþi leþ olarak görmeyen kimseyedir. Belki konuþmamýz, Kalp gözü açýk olup körolmayanlaradýr. Fakat bilhassa Allah adýyla anýlan isimlerden baþka olanlar, Allah içinbirer ulaþma yeridir, yahut O'ndan bir görünüþtür. Ortaya çýkan görünüþ ile, onuaksettiren yer arasýnda fark bulunmak lâzýmdýr. Eðer baþka isimlerde bir görünüþvarsa, o da Zâti Kemal'in aynýdýr. Çünkü o görünüþ de kendisinde beliren þeyin aynýve kendisidir. Böyle olunca Allah adýyla adlanan Zât için sabit olan þey, bu görünüþiçin de sabit olur. Halbuki o suret O'dur ve O'ndan baþkadýr denilemez.

Ebül Kasým bin Kussî, Halün Naleyn adlý eserinde, "Her ilâhi isim, Allah'ýn bütünisimleriyle vasýflanmýþ olur" sözü ile, buna deðinmiþtir. Buradaki incelik þudur ki, herisim hem Zât'a hem de kendisi için vaz olunan manaya delalet eder ve o mana, o ismiister. Þu halde o ismin Zât'a delil olmasý ve bütün ilâhi isimlerin de Zât'a delaletetmesi yönünden, o isimde ayný zamanda bütün ilâhi isimler vardýr. Tek baþýna iþaretettiði manaya göre de Rabb, Halik, Musavvir gibi ve bunlardan baþka ilâhi adlardanfarklýdýr. Demek ki isim Zât yönünden Müsemma'dýr (adlanmýþ) ve kullanýldýðýmanadaki özellik bakýmýndan Müsemma'dan farklýdýr. Þu halde sen, yukardabahsettiðimiz Âlî'nin manasýný anladýnsa, muhakkak ki onun mekân ve mekânetyüksekliði olmadýðýný bilirsin. Çünkü mekân ve mekânet, yani yer ve mevki yüceliði,sultan, hâkimler, vezirler ve bu mevkilere yetkili olsun olmasýn, her bir makam sahibigibi emir ve kumanda mevkiinde olanlara mahsustur. Halbuki sýfatlardaki yücelikböyle deðildir. Çünkü emir veren mevkiinde bulunan kimseler, halkýn en cahil

(*) Bütün iyilik ve fenalýklarýn Hak'ka nispeti, hikmet icabýdýr. Çünkü iyi ve fena kararlar, halkýnalgýlamasýna göredir. Dikenden gül, gübreden buðday çýktýðý zaman güzel ve kötü kararlar deðiþir. Bukararlar nisbi ve izafidir (kýyaslanabilir ve deðiþebilir).

142

tabakalarýndan olsalar bile bazen en âlim kimselere emrederler. Böyle olunca daancak emretmesi bakýmýndan mekânet ile yüksektir, yoksa kendi nefsinde böyledeðildir. O mevkiini terk ettiðinde, yüceliðini kaybeder, halbuki âlim bunun aksinedir.

(Muhyiddini Arabî,Füsusul Hikem'den)

143

ZÝKRÝN HAKÝKATTEKÝ TEFSÝRÝ

Gavsül Azam Abdülkadir Geylani Kadesallahu Sýrrehu, Allah zikrine dair aþaðýdakiayeti, þu þekilde tefsir etmiþlerdir.

"Beni hatýrlayýnýz ki, ben de sizi hatýrlayayým" (fezkuruniy ezkürküm: Bakara,2:152).

Risaletül Gavsiyye'nin yüce yazarý Abdülkadir Geylani Hz.'nin bu ayeti kerimeyiyalnýz þerait mertebesinde tefsir buyurmuþ olmasý, elbette bir hikmete dayanýr.

Bu hikmet þudur ki, Yüce Gavs daha ziyade hitap ettiði zatýn mertebesinde Kur'anýKerim ayetlerini tefsir buyurmayý tercih etmiþlerdir. Böylelikle iki cihan serveri ResûlüKibriya Sallallahu Aleyhi Vesellem'in þu iyi bilinen hadisi þerifine uymuþlardýr."Ýnsanlara, akýllarý miktarýnca hitap ediniz" (Keliminnas alâ kadrin ukulihim).

Zikrullah, Cenabý Hak'ka vuslat (kavuþmak) için en kýsa yoldur. Nitekim:"Fezkuruni ezkürküm" ayeti kerimesiyle ilgili olarak, Resûlü Kibriya SallallahuAleyhi Vesellem'in kudret diliyle buyurduklarý kutsi hadisi þerifleri þöyledir:

"Ey kullarým: Beni ihlasla ve halis bir dille zikredin ki; ben de kudret dilimle sizizikredere, sizde tecelli etmiþ olayým."

Bir manada, hadisi þerifte þu ledünni esrar da dile getirilmektedir:"Ben, Azimüþþan (þaný büyük olan) Allah, kulumun bana olan zanný katýndayým.

Yani bana her ne ki zannederse, onu halk ederim. Kulumla, beni zikrettiði vakitberaberim. Eðer bir kulum beni gizli zikr ederse, ben de onu gizli zikr ederim. Eðerbeni aleni zikr ederse, ben de onu insanlardan hayýrlý olan Melaikei Mukarrebin (Yakîynmelekleri) içinde zikr ederim. Eðer kulum bana bir karýþ yaklaþýrsa, ben ona bir arþýnyaklaþýrým. Eðer bir kulum bana yürüyerek gelirse, ben ona koþarak varýrým. (Yanibana zikirle yaklaþmak isteyenlerden daha fazla, aradan perde imkânýný kaldýrarakonlara yaklaþýr ve nurlarýmý arz ederek tecelli ederim.)"

Zikrin vakitle baðlý olmamasý ve her an ve zaman edâ edilmesini emir buyuran þuayeti celile, bu hakikati en açýk þekilde ifade buyurmaktadýr:

"Fezkurullaha kýyamen ve kuuda" (Onlar ki, ayakta da, otururken de Allah'ýzikrederler.)

Yine: "Ya eyyühellezine amenu ezkurullaha zikren kesira" (Ey iman edenler!Allah'ý çok zikrediniz) ayeti kerimesi de bu ledün sýrrýna iþaret etmektedir. Bu konudakigüzel sözlerden, Ýmam Mücahid Hazretleri'nin þu kelamlarýný alabiliriz:

144

"Zikri kesirden (çok zikirden) murat, Hak Celle Celâluhu'yu hiç unutmamaktýr."Nitekim, Cenabý Resûlullah Efendimiz bu konuda þöyle buyurmuþlardýr:

"Zikrullahý o kadar çok söyleyiniz ki, sizi görenler mecnun sansýnlar."Þu halde iman ehline gereken, bütün ahval ve zamanýnda Allah'ý çok zikr ederek,

gaflet çirkefinden feyiz deryasýna dalmak ve zikr ile kendini temizlemektir. Ancak þunokta, hiç unutulmamalýdýr: Zikir iki türlüdür.

1. Zâhir âlimlerinin ve avamý nas (halk) ile beraber seyrü süluk erbabý olma-yanlarýn, bildiðimiz zikridir.

2. Bir de evliyaullahýn son mertebelerinde bulunan ahassýn (seçkinlerin) zikri vardýrki, burada zikren masivadan (dünya sevgisi, Allah'tan gayrýsý) tamamen ayrýldýðýndan,artýk onun zikri lisanla olmaz. Nitekim Kur'aný Kerim'de mealen: "Masivallahýunuttuðunuz zaman, zikr edin ki, hakiki zikr ile mütehakkik olasýnýz" ayeti celilesininmanasý budur. Bunun sebebi þudur ki, o makamda o yüce velinin dili kesilmiþtir. Yanizikri, kalp diliyledir. Kendisi Hak'kýn vücudunda kendisinden geçmiþ olduðundan,kalbi Hak Celle Celâluhu'nun tecelli yeri olmuþtur. Bu sebeptendir ki, yüce velilerdenÝmamý Vasýtî (Kadesallahu Sýrrehu) þöyle buyurmuþtur:

"Zikri Yezdan ehli, zikri Hüda'yý unutanlardan fazla gafil ve saðlam biliþtenyoksundur."

Yukarýdaki cümle, hem anlam, hem de üslup bakýmýndan derinliðine ve zevkineinilmesi güç olmakla beraber, biraz açýklama yapmakta fayda görmekteyiz.

Manasý þudur:Öyle bir mertebeye gelinir ki, orada dil ile Cenabý Hak'ký zikredenler, O'nu hiç

zikr etmeyenlerden daha gafil duruma düþerler. Bunun ancak Nefsi Sâfiye erbabýnýnzikri olduðunu söylemeye bilmem lüzum var mýdýr?

Zikrin dahi masiva sayýlabilmesi için, o velinin bilâ nefs (nefissiz) olmasý þarttýr.Yani Ferdaniyet'e gark olmuþtur. Tek olan Cenabý Hak'kýn varlýðýnda erimiþ, bitmiþtir.Bu durumu hiçbir þiir, aþaðýdaki beyit kadar güzel dile getiremez:

Tevhid ehli eylemez illâ ki þirk ehli söylerVahdeti Hak'ký duyanýn dili lâl (sessiz)dir, aklý mat

Burada asla bir hulül ve ittihadýn söz konusu olmadýðýný söylemeye gerek varmýdýr? Ehlullah indinde hulül ve ittihat, reddedilmiþtir. Yani Hak Celle Celâlühu ilebirleþme bahse konu deðildir. Þu sebeple ki, birleþme, yani ittihadýn olabilmesi için, ikivarlýk mevcut olabilmelidir. Halbuki hakiki varlýk olarak Allahu Zülcelâl'in varlýðýndanbaþka bir þey yoktur ki, birleþme bahse konu olabilsin.

145

Gavsül Âzâm Abdülkadir Geylani Hz.'nin bazý sözleri, þeriat mertebesindesöylenilmiþtir.

Öncelikle þuna iþaret edelim ki, Gavsül Âzâm Abdülkadir Geylani KaddesallahüSýrrehu, evliyaullahýn büyüklerindendir. Onun kendisine ve yüce kelamlarýna mesnetyapacaðý ayeti kerimeler ve hadisi þerifler, hakikat mertebesine dayanak olantemellerdir. Yazýmýzýn baþýnda da söylediðimiz gibi, bunlarý açýklamamasý, muhatabýnseviyesine uymak arzusundandýr.

Bu ayeti kerimelerin bazýlarýna iþaret edelim:

1. "Felen taktülühüm velâkinallahe katelehüm ve maremeyte izremeytevelâkin allahe rema" (Onlarý siz katletmediniz, ancak Allah katletti ve attýðýn vakitde sen atmadýn, Allah attý. Enfal, 8:17).

Resûlü Kibriya Sallallahu Aleyhi Vesellem, Bedir Muharebesi'nde kâfirlerin üzerinebir avuç toprak atmýþ bu hadiseyle ilgili olarak Cenabý Hak Celle Celâluhu, bu ayetikerimeyi inzal etmiþtir (indirmiþtir).

2. "Ýnnelleziyne yubaiyuneke innema yubayiunallahe yedullahe fevkaeydihim" (Habibim, sana biat edenler, Allah'a biat ederler. Allah'ýn eli onlarýn elleriüzerindedir: Fetih, 48:10).

Bu ayeti kerime, Gavsül Âzâm'ýn Risaletül Gavsiyye'sinde sýk sýk dayandýklarýayeti kerimelerdendir.

Þimdi yukarýdaki ayetin iniþ sebebini açýklayalým: Bu ayeti kerime, Hudeybiye'debir aðaç altýnda Resûlü Kibriya Sallallahu Aleyhi Vesellem'e biat eden 1400 ashabhakkýnda varit olmuþtur.

Mutasavvýfini Kiram ve ehlullahýn en büyüklerinden olan Gavsül Âzâm, bu ayetikerimeyi þöyle tefsir buyurmuþlardýr:

"Cenabý Hak Celle Celalühu, Resûlü Kibriya'nýn elini kendine nispet ediyor. ZiraPeygamber Efendimiz, kendi nefsinde fâni ve Rabbiyle bakidir. Cenabý Allah'ýn vekilive Ýsmi Âzâm'ýn mazharýdýr."

Bu tarzda bir beyanla ledünni hakikati açýklayan Gavsül Âzâm'ýn, bu esrarý ifþadanvazgeçerek þeriat mertebesinde tefsirle yetineceðini düþünmek, hayal bile edilemez.

3. Üçüncü ayeti kerime, ki bütün ehlullah, bu ayeti kerimeden de tasavvuf esrarýnýçýkarmaktadýr:

"Külli þeyin hâlýku illâ vecheh" (Her þey fenâ bulur, yalnýz O'nun yüzü bakidir.Kasas, 28:88).

146

4. "Velillâhil maþrikýl vel maðrýp feeyne matüvellu fesemme vechullah,innallahe vasiun aliym" (O, doðularýn ve batýlarýn Allah'ýdýr. Her ne tarafa dönseniz,Allah'ýn yüzü oradadýr. Allah Vasi'dir, Alim'dir. Bakara, 2:115).

Zâhir bilginleri bu ayet için, kýblenin bulunmadýðý vakitlerde insanlarýn herhangi birtarafa yönelerek namaz kýlabileceklerini söylerlerse de, baþta Abdülkadir GeylaniHz. olmak üzere mutasavvýfini kirama göre bundan murat, Ýlâhi Zât'týr. Ýnsan heryerde, mekândan münezzeh olan Allahu Teâlâ'ya teveccüh edebilir. Çünkü geçicigölge (zýllý zâil) olan her þey helak edilecek, ancak Allahü Zülcelal baki kalacaktýr.

5. "Venahnu akrebü ileyhi min hablil verid" (O, yani Hüda, size þahdamarýnýzdan yakýndýr. Kaf, 50:16).

6. "Ve hüve maaküm eynema küntüm" (Siz nerede olsanýz, O sizin yanýnýzdadýr.Hadid, 57:4).

Yukarýdaki ayeti kerimelerle sanýrýz ki, Gavsül Âzâm'ýn bütün eserlerinde kendisinemesnet yaptýðý ayeti kerimeleri özetlemiþ oluyoruz. Mevlana Celaleddin Rumi'nindediði gibi, "Benim sýrrým, feryadýmdan aþikârdýr. Yeter ki onu iþitecek kulak, görecekgöz olsun."

Þimdi tekrar Bakara Suresi'nin 152. ayetine dönerek, bu bahsi bitirmek isteriz.Bu konuda cidden çok arif bir veli, zikrin fayda ve feyizlerinden bahsederken þuemsalsiz þiiri irat eylemiþtir:

Bulmuyorsan da ey dil huzurZikri Mevla'dan sakýn olma dûr

Zikri Hak'tan gâfil olmak bir zamanZikri Hak'ta gaflet etmekten yaman

Çün Hüda gafletle zikrinden sanaÝntibah üzre eder zikrin atâ

Zikri Mevlâ'da huzuru kalb ileMasývaül mezkûrü kalbden siler

Ýþbu ihsaný ilâhî iþbu hâlOlmadý Allah için asla muhal (*)

(*) Dil: Gönül. Dûr: Uzak. Ýntibah: Uyanýklýk. Atâ: Hediye. Masivaül mezkûr: Zikredilenin gayrýsý.Muhal: Olmayacak þey.

147

GAVSÝYYE(KUTSAL BAÐIÞ)

Bismillahirrahmanirrahim.Allah bana buyurdu ki:Ey Gavs, (*)

Biz mekânýn mekânýyýz. Bize mekân (uzay) yoktur. (**) Ve biz insanýn sýrrýyýz,insan da bizim sýrrýmýzdýr. Ýnsan yoktur, biz varýz ve biz, insanýn gayrý deðiliz.

Ýnsanda belirdiðimiz gibi, hiçbir þeyde belirmedik. Ýnsan bizim bineðimizdir. Diðeryaratýklar ve tüm evren de insanýn bineðidir.

Biz ne güzel isteyeniz, insan ne güzel istenendir. (***) Ýnsan ne güzel binicidir;bütün kâinat ona ne güzel binektir.

Ýnsan bizim sýrrýmýzdýr, biz de insanýn sýrrýyýz. Eðer insan öldükten sonra (****)

durumunun ne olacaðýný bilseydi, dünyada asla dünya yaþamýný istemez, her an, "YaRabbi, beni öldür, beni öldür" diye yakarýrdý.

Mülk, bir ve beliriþleri sona erdirici olanýn, yani Rabbindir. Eðer insan bizimindimizde olan mertebesini bilseydi, her nefeste "bugün mülk yalnýz benimdir" sözünüsöylerdi.

"Yaratýklarýn hepsi, yaradýlýþ özelliklerine göre eylem (amel) ve davranýþlardabulunurlar." (*****) Yaradýlýþ özellikleri (fýtrat), ortaya çýkacak beliriþlerin (tecellilerin)tohumudur. Bu tohum yaradýlýþýndan itibaren, kendine en uygun beliriþlerle beslenir,büyür, yeþerir, tâ ki yaradýlýþýndaki amaca uygun hizmeti gerçekleþtirene dek. "Kuþkuyok ki biz, her þeyi kaderle yarattýk." (******)

Ýnsanýn cismi, nefsi, kalbi, ruhu, kulaðý, gözü, dili, ayaðý, eli ve buna benzer nesivarsa hepsini kendi nefsimiz için kendi nefsimize, yani kendi zâtýmýz (özümüz) ilekendi zâtýmýza biz belirgin kýldýk (izhar ettik). Ýnsanýn yemesi, içmesi, bir iþ iþlemesi,bir þeye yönelmesi ve bir þeyden uzaklaþmasý gibi bütün durumlarýnda biz gizliyiz,

(*) Gavs: Kutup, dalgýç, yardýmcý.(**) "Bir yerde hiçbir yerde, hiçbir yerde her yerde."(***) "Allah dilediðini kendine seçer." (Þura, 42:13)(****) "Ölmeden önce ölünüz." Kutsal Hadis.(*****) Ýsra, 17:84.(******) Kamer, 54:49.

148

onu eyleme iten ve yatýþtýran biziz. Ýnsanda ne belirirse bizim nefsimizdir, bizden ayrýve gayrý deðildir. Ve biz de onun gayrý deðiliz.

Ýnsaný kendi beliriþimizin ýþýðýnda (nurundan) yarattýk. Melekleri de insanýn ýþýðýndanyarattýk.

Uzaklýk sahibi nasýl uzaklýktan yakýnýrsa, yakýnlýk sahibi de bize yakýnlýktan þikayeteder. Sýradan insanlarý yarattýk, cemalimizin (güzelliðimizin) ýþýðýna dayanamadýlar.Bizimle aralarýna karanlýk perdesini koyduk. Seçkin insanlarý da yarattýk, yakýnlýðýmýzadayanamadýlar. Onlarla da aramýza ýþýktan bir perde koyduk.

Deðerli veya deðersiz ayrýmý, deyiþleri yaratýlanlar arasýnda ve onlara göredir.Yaradan'ýn indindeyse sadece yarattýklarý vardýr. Ýnsanlar nefislerine hoþ gelen þeyleriçin iyi, güzel; gelmeyen þeyler için de kötü veya çirkin deyimlerini kullanýrlar. Gerçeðibilen kiþi içinse yaratýlmýþlar arasýnda kesinlikle ayrým yoktur; her yaratýlan deðerlidir.

Ýyilik ve kötülük, yaradýlanýn indindedir. Yaratan'ýn indinde ise hepsi birdir. Ýnsan,indini; yani bana göre, bence, bana kalýrsa gibi baþlýklar altýnda kiþisel görüþ vedüþünüþlerini terk edip, aslýna yöneliþi ve kendini Rab indinde eritiþi ölçüsünde ilerler.Bu nedenlerden ötürüdür ki, gerçekleri algýlamada (idrakte) olgunluk düzeyine eriþmiþkiþi, yaratýklarda kusur ya da hata görmez.

Herkes düþünebildiði, kavrayýp algýlayabildiði ölçüde eylemlerde bulunur vesonucunda da, hak ettiði ile karþýlaþýr.

Her durum ve koþulda, mutlaka, verenden olmaya çalýþ. Eðer yaratýklarýmýzarahmet edip acýrsan ve onlarýn hatalarýný affedip baðýþlarsan, ne mutlu sana.

Sýcak bir günde susuz bir kimse gelip senden su istese ve sende de soðuk su olup,kendini feda etmek pahasýna o suyu ona vermezsen, cimrilerin en cimrisinden olur-sun. (*) Böyle olunca biz, rahmetimizi kullarýmýzdan nasýl esirgeriz? Oysa biz, kendinefsimize tanýklýk ettik: "Erhamerrahimin" (acýyanlarýn en acýyaný, baðýþlayanlarýnen baðýþlayýcýsý) niteliði ile nitelenmiþ olduðumuzu, kendi nefsimize tescil ve kaydet-tik.

Bize "Rabbel Kerim", ya da "Ya Rabber Rahim" diye hitap et. Çünkü biz, herkerimden (soylu, cömert) daha kerimiz ve her rahimden (merhametli, acýyan) daharahimiz. Bizden kerim ve bizden rahim hiç kimse yoktur; kerem ve rahmet yalnýzbizimdir.

Taat (ibadet ve hayýrlý iþ) sahipleri nimetimizi anarlar, günah sahipleri de rahmetimizianarlar. Taat sahipleri bereketimize alçalýp zikirde bulunurlar, günah sahipleri deacýmamýza alçalýp zikirde bulunurlar. Cennetlik kiþiler cennetle, cehennemlik kiþiler

(*) "Kýskançlarla cimriler cennete giremez." Hadis.

149

de cehennemle ve bizimle meþguldürler. Ancak, biz cennette belirdikten sonracennetliklere dostluk ve nimet yoktur, biz cehennemde belirdikten sonra da cehennemhalkýna yanma, korku ve yalnýzlýk yoktur. Bizim belirdiðimiz yerde ne cennet kalýr, necehennem; ne esma yani isimlerimiz, ne sýfatlar, yani niteliklerimiz kalýr.

Bizi aracýsýz olarak, doðrudan doðruya görmek istersen, ne cennete ve cennetteolan þeylere bak, ne de cehenneme ve oradaki þeylere. Yalnýz bizimle meþgul ol.Çünkü bir kimse bizden baþkasýyla meþgul olursa, kýyamet gününde arkadaþý ateþolur.

Bizim cennetlik bazý kullarýmýz vardýr ki, cehennem halkýnýn cehennemden bizesýðýndýklarý gibi, cennet nimetlerinden geçip bize sýðýnýrlar. (*)

Günahkârlar günahlarý ile, taat sahipleri de taatleri ile perdelidir. Fakat bunlarýnötesinde bizim diðer bir topluluðumuz vardýr ki, onlar ne günaha kastederler, ne detaate güvenirler. Çünkü biz isyancý kulumuza o günahlardan geçtikten sonra yakýnýz,bize baðlý kulumuzu da, o taatlerden geçtikten sonra yakýnýz. Ve çünkü hiçbir kimsegünahlarla bizden uzak olmadýðý gibi, hiçbir kimse de vaatlerle (alakalarla) bize yakýndeðildir.

Bizim nebi (peygamber) ve resûllerden (habercilerden) baþka birtakým kullarýmýzvardýr ki, onlarýn durumundan ne dünya halký, ne ahiret halký, ne cennet ehli, necehennem ehlinden bir kimse ve ne de bir melek haberli deðildir. Onlarý cennet,cehennem, sevap, günah, huriler, köþkler, gýlman ve köleler için de yaratmadýk. Herne kadar tanýyýp bilmese de, onlarýn dünyada varlýðýna inananlara ne mutlu.

Bizim nazar ve iltifat ettiðimiz gönüle asla yalnýzlýk gelmez ve ateþte yanýp acýçekmez.

Bize âþýk ol, bizim için âþýk ol: o aþk biziz. (**) Kalbini ve bütün durumlarýný dabizden baþkasýndan uzak kýl.

Aþkýn dýþýný bulup bildiðin zaman, aþktan fâni (yok) olmalýsýn; çünkü aþk, âþýk(seven) ve mâþuk (sevgili) arasýnda bir perdedir. Âþýk, aþktan fena bulduðu (yokolduðu) zaman sevgiliye kavuþur. Gayrýndan da fâni olmalýsýn, çünkü aþkýn gayrý daseven ve sevilen arasýnda bir perdedir.

(*) Cennet cennet dedikleriBirkaç köþkle birkaç huriÝsteyene ver sen onuBana seni gerek, seni. (Yunus Emre)

(**) "Ben gizli bir hazine idim, bilinmek istedim. Kendimden kendime muhabbet ederek, sevgiyleevreni yarattým." Kutsal Hadis.

150

Birlik (vahdet), dille ve sözcüklerle anlatýlmayan bir durumdur. Bizi gören kiþininsoruya gereksinmesi kalmaz. Bizi görmeyen kiþi için de sorularýn yararý yoktur. Çünküo, sözde kalmýþ, sözle perdelenmiþtir. Bizi bilmek, görmektir. Bir kimse bizi bildiktensonra görmeyi isterse, gerçekte görmemiþ demektir; perdelidir. Görmeyi bilmektenfarklý sanan kimse, Rabbi görmekten gururdadýr.

Buna karþýlýk, bize kavuþmak isteyen kimse bizim yolumuzda cehdetmeli, yaniçaba göstermeli, savaþmalýdýr. "Bizim uðrumuzda mücahede edeni, yollarýmýzdailerletip gerçeðe erdiririz." (*) "Kendini arýtan kiþi mutlaka umduðuna ermiþ, kurtuluþave mutluluða kavuþmuþtur." (**)

Savaþ ve çaba (mücahede), gözlem ve algý (müþahede) denizlerinden bir denizdir.Balýklarý da vâkýflar, yani esrar sahipleridir. Algý denizine girmek isteyen kimseyeçaba gereklidir. Çünkü savaþ ve çaba, müþahedenin tohumudur. Yani ekip de çabasahibi olan, algý ve gözlemimize ulaþýr.

Bir kimse bizim için çaba sarf ederse, ona gözlemimiz vardýr; istese de, istemesede. Mücahededen yoksun olan için, müþahedeye yol yoktur. Bizi isteyenlere çaba(cehd) gereklidir.

Kalbi cehde eðilimli olan kula ne mutlu, kalbi þehvetlere eðilimli olan kulun da vayhaline.

Cehdin, yani çabanýn amacý, fakirlik ve yoksulluktur. Fakirlik ve yoksulluðu insanýnbineði kýldýk. O fakirlik ve yoksulluða binen kimse, eðri yol, ýssýz dere ve çöller yürüyüpyorulmadan amacýna ulaþýr.

Bizim yanýmýzda fakir, hiçbir þeyi olmayan deðil, her þeyde buyruðu olandýr. Birþeyi dileyip olmasýný istediði zaman, hemen olur. Fakir, elinde parasý, malý ve mülküolmayan deðil, dediði olandýr.

Hazreti Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem buyurmuþtur ki: "Fakirlikövüncümdür, iftiharýmdýr. Ben onunla diðer nebi ve resûllere karþý övünürüm."

Bize kavuþmak isteyenler fakrý, yani boþluðu, yokluðu ve hiçliði arzulasýnlar; tümisteklerinden geçsinler. Hatta bu yolda, istememeyi istemek bile bir istektir. Ve bubile istenemez. Böylece fakrýn fakrýna, ondan sonra da fakrýn fakrýndan fakra ersinler.Bu þekilde fakr tamam olunca artýk onlar yok, ancak biz varýz. O zaman, "sen bundangaflette (habersiz) idin. Ýþte senden perdeni kaldýrdýk" (***) denir. Çünkü, fakirlik(hiçlik, belirmemiþlik) tamam olunca, o Allah'týr. Bizim yememiz fakirlerin yemesidir,içtiðimiz de fakirlerin içmesidir.

(*) Ankebut, 28:69.(**) Þems, 91:9.(***) Kaf, 50:22.

151

Fakirlik ateþiyle yanan ve þiddetli yoksulluktan kývranan kýrýk kalpli birisinigördüðünde, hemen ona yakýnlaþ. Çünkü bizimle onun arasýnda hiçbir perde yoktur.Sana baðlananlara söyle, fakirlerin duasýný ganimet bilsinler; çünkü onlar bizimindimizdedir, biz de onlarýn indindeyiz. Biz fakirlerleyiz, fakirler de bizimledir. Bizfakirlerin sýðýnaðý, meskeni ve nazargâhýyýz. Hem de dönüþleri bizedir (bizimle olur).Onlarýn dünyadaki görünüþleri, bedenleri, az yemekten, az içmekten; nefsleri,þehvetlerin engelinden; kalpleri kuruntulardan ve ruhlarý kötülüklerden yanmýþtýr.Kalplerinde arzu ve isteklerden bir þey kalmamýþ, kötü düþünceler tamamenkaybolmuþtur. Bunlar, bizim yüzümüzün ýþýðýyla (lika nuruyla) yanmýþ, beka (kalýcýlýk)sahipleridir.

Bize yaratýklarýn en sevgilisi, saðýr, dilsiz, kör, (*) þaþkýn ve aðlayandýr. Bize bakmakistediðinde, bizim gayrýmýzdan uzak olan hüzünlü bir kalp ara.

Kim bize kavuþmak, vasýl olmak isterse, bizim gayrýmýz olan her þeyden çýkýpsýyrýlmalýdýr.

Dünya yokuþundan çýk ki, ahiret yokuþuna kavuþasýn. Ahiret yokuþundan da çýkki, bize kavuþasýn.

Biz, dindarlar yolunu nefs içinde, arifler yolunu kalp içinde, vâkýflar (sýrlarý bilenler)yolunu da ruh içinde kýldýk. Nefsi de özgürler beldesi kýldýk. Bu yüzden "özgürlerinyürekleri, sýrlarýn mezarlarýdýr" demiþlerdir. (Bilen demez, diyen bilmez: Hakikateerenler deniz gibi susarlar, bir þeyden haberi olmayanlarsa dalga gibi gürlerler.)

Kiþi gelenlere sabrettiði zaman kulluk düzeyine, arzularýný terk ettiði zaman daemrin âlemine yükselir. Çünkü Emir âleminde ne yemek, ne içmek, ne uyumak;kýsacasý istekle ve madde ile ilgili olan hiçbir þey yoktur.

Cisimlerden, nefslerden; sonra kalplerden ve ruhlardan; sonra da hüküm veemirden sýyrýl ki, bize eriþesin.

Dýþtaki beþ duyuyla algýlanan fiziksel dünya, (Âlemi Mülk, Âlemi Nâsût) ile, içtekibeþ duyu ile algýlanan ruhsal dünya (Âlemi Melekût) arasýnda olan her tavýr, þeriattavrýdýr. Tanrý niteliklerinden (sýfatlarýndan) oluþan ruhsal dünya ile, ululuk dünyasý(Âlemi Ceberût) arasýnda olan her tavýr, tarikat tavrýdýr. Ululuk dünyasý ile birlikdünyasý (Vahdet, âlemi Lâhût) arasýnda olan her tavýr da hakikat tavrýdýr.

Bizim haremimize girmek istediðinde, ne Mülk'e, ne Melekût'a ve ne de Ceberût'ailtifat etme. Çünkü Mülk, âlimin; Melekût arifin. Ceberût da vâkýfýn (esrar sahibinin)þeytanýdýr. Bir kimse bunlarýn birisiyle yetinse, bizim indimizde o, kovulmuþlardandýr.

(*) "... onun gözü, kulaðý, dili, eli, ayaðý ben olurum." Kutsal Hadis.

152

Ýlim sahibi için bizim indimizde yol, ancak ilmini terk ettikten sonradýr. Ýlmin ilmi,ilimden cehildir. (*) Eðer ilmini (güvenir de) terk etmezse, o, þeytanýn mertebesindedir.

Bizce kullarýmýzýn en erdemlisi ve en sevgilisi, ana-babasý ve evladý olup da, kalbionlardan geçmiþ olan, yalnýz bize baðlý bulunandýr. Eðer ana-babasý ölse onlarýn ölümüneüzülmez, evladý ölse onlarýn ölümüyle de kederlenmez. Böylece o kulumuz bu düzeyevardýðýnda bizim indimizde o, lem yelid ve lemyuled (O, doðmadý, doðurmadý). (**)

"Anasýz, babasýz ve evlatsýz" makamýnda olur. Bizim sevgimiz, muhabbetimiz yüzündenana-babasýnýn ve evladýnýn yokluðunu algýlamamýþ kimse, birlik ve teklik (vahdaniyetve ferdaniyet) lezzetini bulamaz.

Ancak bizim yanýmýzda ye, iç ve uyu; hazýr (uyanýk) bir yürek ve nazýr (gören) birgözle.

Bizim yanýmýzda, sýradan kiþilerin uykusu gibi uyuma, bizi görürsün. Cisminlezzetlerden, nefsin þehvetlerden ve gönlün kuruntulardan, ruhun kötülüklerden (gönüleve ruha ansýzýn inen ters fikirler ve kuruntulardan) uzak olup, zâtýn (özün) bizimzâtýmýzda (özümüzde) yok olmak suretiyle uyu.

Bizim indimizde erdemli (faziletli) olan eylem, cennet ve cehennem gibi bizimgayrýmýz olan hiçbir þeyin arzulanmadýðý ve yapanýn da ondan kaybolduðu (uzakbulunduðu) eylemdir.

Bizim yanýmýzda daha üstün olan masumluk, tövbe edicilerin masumluðudur.Bizim indimizde erdemli (efdal) olan tövbe, günah iþlemediði halde daima istiðfarda

bulunan masumlarýn tövbesidir.Bizim indimizde erdemli olan gülme, tövbe edici aðlayanlarýn gülmesidir.Tövbe etmek istediðin zaman, önce nefsinden günaha kastý çýkarmalýsýn. Sonra

da kalbinden günah düþüncelerini çýkarmalýsýn. O zaman tövbe ettiðinde bizekavuþursun; yoksa alaycýlardan olursun.

Bize yakýn kiþi, günahýný bilen kiþidir. En büyük günah ise, bireyselliktir. Günahýnýbilen kiþiler, güçsüz ve piþmanlýk sahibi kimselerdir; iþlerine piþman ve âcizdirler. Acz(beceriksizliðinin, güçsüzlüðünün bilincinde olmak) ýþýk kaynaðýdýr. Kibir de karanlýklar,kederler ve günahlar kaynaðýdýr. Piþman olan kullarýmýza iyilik ve cömertliðimizimüjdele; kibirli olan kullarýmýza da adalet ve intikamýmýzý bildir.(*) Deyiþler:

"Unut bildiklerini kamu; dönüþtür ilmini cehle!""Bilmek, bilmemektir; bilmemek bilmektir." Upaniþad'lar (Kena)."Nice yol gidersen, onca azalýr bildiklerin." Lao Tse."Bu bilgisiz bilgiyi kim biliyor?" Çuang Tse."Ey özüne (zâtýna) ait bilginin doruðu, bilememek olan Allah!" Hz. Ebubekir.

(**) Ýhlas, 112:3.

153

Bize yakýn olan oruç, kendisinde bizden baþkasýnýn bulunmadýðý ve oruçlunun daondan kaybolduðu (uzak olduðu) oruçtur.

Bize yakýn olan namaz, kendisinde bizden baþkasýnýn olmadýðý ve kýlanýn da ondankaybolduðu, uzak olduðu namazdýr.

Bizim indimizde, miracý (*) olmayanýn namazý yoktur. Ve o, namazdan yoksundur.Zira namazdan yoksun olan, bizim indimizde miraçtan yoksun olandýr. (**)

Miraç, bizim gayrýmýz olan her þeyden yükselmektir ve miracýn kemali, doruðuda, mazagalbasarü ve matega: "O'nun (***) gözü sapmadý, kaymadý"nýn, (****) dikkatinibizden baþka hiçbir þey üzerine yoðunlaþtýrmamanýn sýrrýdýr.

Abdülkadir Geylani Hazretleri,Risâletül Gavsiyye (Ýlâhi Ýhsan)'dan.

(*) Miraç: "Merdiven", yükselme.(**) Hadisler:

"Namaz, müminlerin miracýdýr.""Ýnsan namaza baþlayýnca Allah ile kul arasýndaki perde kalkar.""Ýnsanýn yüce Allah'a en yakýn olmasý namazdadýr."

(***) Hazreti Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'in.(****) Necm, 53:17.

154

ZÝKRULLAH – 1

Aþýký Yezdan der Allah Allah,Talibi irfan, der Allah Allah.

Ýnsan, cin dâim kullukta kâim,Dört ayaklý, hayvan der Allah Allah.

Karýncalar, kuþlar zikr eder her dem,Sözlü ve sözsüz, der Allah Allah.

Yerler felekler, cümle melekler,Suda balýklar der Allah Allah.

Canlýlar, cansýzlar eyler ibâdet,Cümle mahlûkat der Allah Allah.

Allah de ey yâr, her zaman, her bârCemali özleyen der Allah Allah.

Her derde derman zikri Hak ey can,Ýsteyen Rýdvan der Allah Allah.

Et hemen tekrar bu ismi her bârSâliki Cebbar, der Allah Allah.

Zikr eyle âþýk, ol vasla lâyýkTalibi sadýk, der Allah Allah.

Gel yan bu nâre, git GirdügâreArayan çare, der Allah Allah.

Olma Kuddusi bu isme nasi (unutkan)Hak aþinasý, der Allah Allah.

Kuddusî Baba

155

TASAVVUF VE BASAMAKLARI

(Maddi ve manevi Cenabý Allah'a, Allah'ýn Habibi Fahri Kâinat Efendimiz'evasýl olmak isteyenler için, Nefsi Emmare'den, Nefsi Razýye'ye kadar, birincibasamaktan, Þeriat, Tarikat, Tasavvuf, ilmi ledünne kadar burada izah edilmiþtir.Hidayet Cenabý Allah'tan, çalýþmak inanan ve iman edenlerdendir. Çok dikkatile okumanýz rica olunur.)

Din, Allah'ýn ahlakýyla ahlaklanmaktýr. Noksansýzlýða ermektir. Bu yüzden din,ilâhi hükümler bütünüdür. Bu ilâhi hükümler, dört esasa yöneliktir. Birincisi, kiþininahlakýna yönelik hükümlerdir. Ýkincisi, kiþinin oluþumuna ait hükümlerdir. Üçüncüsü,nefsin gerçeðini bilmeye yarayan ilâhi hükümlerdir. Dördüncüsü de, zâtýný (kendini,asýl özünü, cevherini) bildiren ilâhi hükümlerdir. Dördüncü hüküm sadece ÜmmetiMuhammed'e, yani Hz. Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'in ümmetine gelmiþhükümlerdir. Bu lütufa ulaþan kiþiler, Hz. Muhammed'in ümmetidir. Diðer hükümleröbür peygamberlerde var olan olgunluktur.

Ýman ise, Allah'ý, Peygamber'i ve Peygamber'in getirdiði bütün hükümleri kabuletmek, o hükümlere ait emirleri tutmak, yerine getirmektir. Sadece kabul ettim demeninyeterli olmadýðýný din ulularý ve Geylani Hazretleri açýklamakta, "yerine gelmeyenhükümler insaný günah yoluna (delalete) götürür" diyerek, sapmýþ insanýn iman ehlisayýlamayacaðýný bildirmektedirler. Ýslam'ýn hükümleri yerine gelmiyorsa, o zamaniman da yoktur.

Ýman üç mertebedir:

1. Herkesin, her çeþit insanýn imaný (avâmýn imaný) ki, bu en aþaðý seviyedekiimandýr. Dil ile ikrar, kalp ile tasdiktir. Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz, "Ýman,Allah'a, meleklerine, kitaplarýna, peygamberlerine, öldükten sonra dirileceðine, cenneteve cehenneme, hayýr ve þerrin Allah'ýn takdiri olduðuna gönülden inanmak, dil ile desöylemektir" buyurmuþlardýr. Ýnanmak, yerine getirmektir. Sallallahu Aleyhi VesellemEfendimiz buyuruyor ki, "Kalbinde zerre kadar iman olan, ateþten çýkarýlýr."

2. Ýkinci derecedeki iman ise, imaný has'týr. Bu iman sahipleri avamýn imanýnasahip olduktan baþka, amel'de, fiil'de ve ibadet'te Allahu Teâlâ kendilerinigörüyormuþçasýna davranýr. Cenabý Zülcelâl'in kendilerini gördüðünü bilir, bütündavranýþlarýný ona göre ayarlar ve öylesine ibadet ederler. Cenabý Zülcelâl'in heryerde, her an hazýr ve nazýr olduðuna, noksansýz bir imanla huzurunda hazýr olmak

156

gerektiðine inanýrlar. Bu imana, imaný ihsan da denir. Sallallahu Aleyhi VesellemEfendimiz, "En büyük ihsan, Allahu Teâlâ'yý görür gibi ibadet etmendir. Sen O'nugörmesen bile, o seni görür" buyurmuþlardýr.

3. Üçüncü mertebedeki imana, Hassül Has denir. Bu mertebeye ulaþanlarýnimanlarý ihlaslý, gönülleri her þeyden arýnmýþ ve basiret gözleri açýktýr. Cenabý Zülcelâlo kiþilerin ruhlarýnda, sýfatlarýndan biri ile tecelli eder. Bu tecelliyi kalp gözü ile görür,iman ederler. Hassül Has imaný sýnýrsýzdýr. Allahü Teâlâ Kur'aný Kerim'in Kehf Suresi,110. ayetinde buyuruyor ki, "Kim Rabbine kavuþmayý dilerse, O'nun rýzasýný isteyereksalih bir amel iþlesin ve Rabbinin ibadetine kimseyi ortak etmesin." Demek ki salihameller, Allah'ýn cemalini görmeye sebeptir. Kalbi zâhiri (görünür) ve bâtýni (gizli)ibadetlerle yüceltmek ve nefsi Emmare'likten, Mutmain'liðe yüceltmek gerekmektedir.Zâhiri amelle bütün farzlar, sünnetler, þer'i emirler imanla, edeple, noksansýz olarakyerine getirilmelidir. Bâtýni amelle de, nefsi fesattan kurtarýp, iyiliðe götürmek içingerekenleri yapmalýdýr. Böylece nefs, Emmare'likten Mutmain'liðe yücelerek Allah'ýnrýzasýný kazanýr ve veliliðe ulaþma yollarý açýlmýþ olur. Fecr Suresi 27. ve 28. ayetlerindehaber verildiði gibi, Allah'a dönülür: "Ey emin ve mutmain olan nefis, O'ndan razýolarak ve rýzasýný kazanmýþ bulunarak Rabbine dön." Nefis, bütün kirlerinden arýnarakRabbini bilme þerefine ulaþýr.

Allahü Teâlâ hikmetiyle, kendine ait sýrlarý, insan aklýnýn ulaþamayacaðý semalardanbütün varlýklarýn düzen ve kurallarýna saçmýþtýr. Ýsim ve sýfatlarýndaki özelliklerigöstermek için, sýrlarý damlalarýn sedeflerinde gizleyince, ruhlar nefsin karanlýkperdelerinin gerisinde kalmýþlar, sahibi olduklarý yüksek deðerleri unutarak, en aþaðýmertebelere düþmüþlerdir. Ýlk geldikleri ve son gidecekleri asýl ülkelerini unutmuþlarve özlerini terk etmiþlerdir. Zamanla Cenabý Allah, peygamberler, elçiler göndermiþ,insanlarýn dýþ dünyalarýný ýslah ederken, iç dünyalarýnda da birçok tecelliler oluþmayabaþlamýþtýr. Yani Allah'ýn güç ve sýrlarý, kiþilerde ve eþyalarda görünmüþtür. Böyleceinsanlarýn içinde bulunduðu karanlýklar, yanlýþlýklar, sapýklýklar kendilerine gösterilmiþtir.Ve insanýn en üstün manevi deðerlere ulaþabileceði de kendisine bildirilmiþtir.

Haþr Suresi, 18. ayette, "Ey insanlar, Allah'tan korkun. Herkes kýyamet günü içinönceden ne göndermiþ olduðuna baksýn. Allah'tan korkun. Çünkü Allah, ne yaparsanýzhakkýyla bilendir" buyurulmaktadýr. Ýnsanýn hem karanlýk, hem de nur perdelerininaçýlmasýna çaba harcamasý ve o ilk geldiði ülkeye en kâmil þekilde dönmesi, dönmeyehazýrlanmasý arzusunun uyandýrýlmasýna çalýþýlmýþtýr. Ýnsana uzanan bu lütuf elleri,insaný öyle büyük bir cazibeyle çekmiþ ve huzura getirmiþtir ki, insan her þeyi unutup,iman ve ihlasla Mevla'ya ulaþmýþtýr. Bu imandaki ulular, kendi sýfatlarýný Allah'ýnsýfatýnda yok ederek, kulluðun en üstün derecesine ermiþlerdir. Ýlâhi huzuru bulan buulular ne dünya, ne ahiret nimetlerine deðer vermeyerek, kemal sýfatýna ulaþmýþlardýr.

157

Nefsin Basamaklarý

Ýlâhi tecellinin þekillerine gelince, Allah'ýn kullarýna ikram ettiði ilâhi tecelliler ikitürlüdür. Dünyada yaþanan ilâhi tecelliler, nefsin Emmâre'likten kurtulmasýylamümkündür. Emmâre, emreden demektir. Bu basamakta insan þehvani arzularýnauyar, onun hükmünün dýþýna çýkamaz. En alt basamak budur. Nefsi Levvâme'de ise,insan kendisinin Allah'ýn kulu olduðunu, bu dünyaya geliþ sebebinin Allah'a kulluketmek için olduðunu bilir. Kulluk görevini hakkýyla yapamamaktan ötürü piþmanlýkduyar, sürekli olarak kendini tenkit ederek, noksanlýklardan kurtulmaya çalýþýr. Buhallerden geçerek daha ileri bir noktaya gelir. Belli çalýþmalar yapar, gerçeði anlamanoktasýna ulaþýr. Böylece Nefsi Levvâme'nin son perdesini aþarak, Nefsi Mülhime'yeulaþýr. Bu basamaktaki kiþi belli ilhamlar alýr. Kendi varlýðýnýn Allah'ýn varlýðý ilemümkün olduðunu kavrar. Benliðinin, ilâhi isimlerin bileþimi olduðunu anlar. Hak'kýnvar olduðunu, 'Ben' diye bir þey olmadýðýný idrak eder. Nefsi Mülhime'nin sonbasamaðýndan Nefsi Mutmaine'ye ulaþýr.

Bu basamaktaki insan, nefsin emrinden çýkmýþtýr. Gerçek kulluk makamýnaulaþmýþtýr. Nefsten ileri gelen acýlarý tükenmiþtir. Dünyaya olan ilgisi yok olmuþtur.En büyük zenginlik olan kulluk makamýna oturmuþtur. Onun velisi Allah'týr. Allah'ýnahlakýyla ahlaklanmaya baþlamýþtýr. Bu hallerin sonucunda, Nefsi Radiye'ye ulaþýr.Bu makamda bulunan insan, bütün makamlarý gözden çýkarmýþ, bütün istekler arýnmýþve "ölmeden önce ölünüz" emrinin özüne ulaþmýþ, fâni olmuþtur. Rahmaniyet yönündenkendini tanýmýþtýr. Böylece Merdiye makamýna gelmiþ, Allah yanýnda sevgili olaninsanlarýn yanýnda sevgili olmuþtur. Ve artýk bütün kemal sýfatlarý ile donanarak insanlarýda kemale erdirmekle emrolunmuþ, halka dönmüþtür. Bu hale de sýfatý kâmile denir.Bu mertebe zât mertebesidir. Bunun açýklanmasý, tarifi mümkün deðildir.

Velâyet (velilik), Allah'ý tanýma iþidir. Allah'ý tanýmanýn tek yolu da, Vahdet (Birlik)sýrrýna ermektir. Çünkü, rýza, fakr (yoksulluk), aþk, vahdet sýrrýna ulaþmak için geçilecekbasamaklardýr. Vahdet oluþunca, velilik kapýsý açýlýr. Bu sýrra ulaþmayan, veli olmaz.Tasavvuf, bütünü ile vahdet sýrrýna yönelme iþidir. Kiþilikten, benlikten, kendini bireyolarak kabullenme halinden kurtulup, vahdet deryasýna gark olmadan Allah bilinmez.Allah böylece bilinmeyince de, velilik oluþmaz.

Ruhun Basamaklarý

Ruh, Cenabý Allah'a ait bir varlýktýr. Onun üstün makamlara yükselerek kendigerçeðini bilmesi, o gerçekten Allah'a ulaþabilmesi ve sevgi, baðlýlýk, dostluk ve ilâhihuzuru bulabilmesi için, yapýlacak iþler ve gidilecek yollar vardýr. Bu yolun yolcularýarasýnda belli mesafeler, basamaklar bulunur. Bu yola girenler baþarýlý oldukça, bubasamaklarý art arda aþar. Birinden ötekine geçer. Basamaklar tükenir ama, ilâhitecelliler tükenmez. Çünkü ilâhi tecellilerin sonu yoktur.

158

Bu yola koyulan kiþiye bir mürþit, yol gösterici, aydýnlatýcý gerekir. Bu yolunincelikleri, çilesi, sabrý, mürþitle ve onun yardýmý ile geçilir. Bu yoldaki kiþiye takva(din emirlerine uyma, Allah korkusu) lâzýmdýr ki, azýðý budur. Binek lâzýmdýr, bu dahimmettir (ermiþ kiþinin etkisi). Ayný yola baþ koymuþ arkadaþlar lâzýmdýr. Onlaronun gönül yoldaþlarýdýr. Silah lâzýmdýr. O da Allah'ý zikretmektir. Böylece nefsin veþeytanýn tehlikelerinden korunmuþ olur. Bunlara sahip olan insan, Allah dostlarý arasýndabilinen makamlarý aþar, gider. Ve insan bulunduðu basamaklarýn, makamlarýn tecellileriniyaþar. Bir sonraki makam ve tecellileri onun meçhulüdür. En üstün makam, Allah'ýnisim ve sýfatlarýnýn makamýdýr. Bütün Allah dostlarý, yakýnlarý, "Allah, varlýk âleminepak zâtýyla tecelli etmez. Ancak isimlerinin perdesi gerisinde tecelli eder..." hikmetineulaþmýþlardýr. Bir hadiste, "Allah'la kul arasýnda aydýnlýk ve karanlýk yetmiþ perdevardýr ki, eðer o perdeleri açsa, yüzünün aydýnlýðýnýn þiddeti þüphesiz yaratýklarýndanO'na ulaþan gözleri yakardý" buyurulmuþtur.

Kul ile Allah arasýndaki perdeler, tümüyle kul tarafýna aittir. Allah'ý hiçbir þeyperdeleyemez. Perde gerisinde kalan, kulun kendisidir. Perdeden amaç, iliþki uzaklýðýdýr.Yoksa duyusal bir olay ya da zaman ve yer uzaklýðýna ait bir perde söz konusudeðildir. Çünkü Allah, uzaklýk/yakýnlýk hissinden, zaman, mekân, yön keyfiyetindenarýnmýþtýr. Ýrfan yolu, yedi makamý ve her makamda bulunan onar perdeyi aþarakyetmiþ perdenin üstüne çýkar. Nefsi Natýka (doðruyu, yanlýþý idrak edici nefs), NefsiKemaliye'ye ulaþýr. Kulun Allah'ýna en uzak kaldýðý makam, ilk makam olan NefsiEmmare'dir. Bu basamaðýn perdeleri karanlýk perdelerdir. Bu makamýn dýþýndakiperdeler ise, aydýnlýk perdelerdir.

Marifet yoluna giren kiþi, lâ ilâhe illallah kelimei tevhidini, gece gündüz, gizlice,otururken kalkarken, her durumda tekrarlarsa, Allah bu tevhidin bereketi ile kiþinin içâleminde ruhani bir kandil yakar ki, bu aydýnlýk içinde iþlediði bütün suçlarý gönülgözü ile görür, onlardan tiksinir, yitirdiði zamana üzülüp piþman olur. O kandil Rahmanibir cezbedir. Nefse direnmeyi, kemal derecelerine ulaþýp emaneti yüklenme kuvvetinikazandýrýr. Fakirlik ve fânilik devletiyle ilâhi tecellilere ulaþýr. Kemal, gönül ve ruhuarýndýrmak, iyi ve güzel deðerlerle donanmaktýr. Hak'kýn yoluna girmekten amaç,kötü ve çirkin huylardan kurtulup, üstün ve güzel ahlak ile sýfatlanmaktýr. Ýnancýnýdüzeltip, ehli sünnet mezhebinin gereklerini yerine getirmektir.

Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz buyuruyorlar ki, "Ýnsanlarýn hepsi helaktadýr,ancak ilmiyle âmil olanlar hariç. Ýlmiyle âmil olanlar da helaktadýr, ancak halis olanlarhariç. Halis olanlar da pek büyük tehlike içindedir. Zira onlar da halkýn kendilerininmuhlis (inancý, davranýþý katýksýz olan) olduðunu bilmesini isterler. Bu da gizli riyâ(ikiyüzlülük, gösteriþ) demektir." sözleriyle, tasavvuf ehlinin ne ince, zor ve dikkatlibir yoldan geçtiðini bildirmiþlerdir.

159

Cenabý Zülcelâl, "Ben yeryüzünde bir halife yaratacaðým" ilâhi ifadesiyle,insanoðlunu yeryüzünde kendisine halife yapmýþtýr. Ýnsan böylece yaratýlanlarýn enþereflisi durumuna getirilmiþtir. Demek ki Allah'ýn halife olarak yarattýðý insan, þunoktalara da dikkat etmek zorundadýr: Allahu Teâlâ her þeye kadirdir. Cenabý Hakher þeyi bilir. Cenabý Zülcelâl her þeyi bilir, herkese çok acýyýcý ve baðýþlayýcýdýr.Rabbimizin bütün yaptýklarý iyiliktendir. Bu ilkeleri tereddütsüz kabul eden insan, herþeyden ve herkesten emin olur. Gönül gözü nur âlemine açýlýr.

Þu dört önemli þeyi de gözden ýrak tutmamak lâzýmdýr: Cenabý Hak, rýzasýnýibadetlerin içinde, kabulünü dualarýn içinde, hiddetini günahlarýn içinde, velilerinikullarýnýn içinde gizlemiþtir. Bize düþen, Necm suresi 39. ayetinin sýrrýna ulaþmayaçalýþmaktýr: "Ýnsan için, kendi çalýþmasýndan baþka bir þey yoktur."

Ýnsanlar, ancak ilâhi dinler ile kurtuluþa erer. Allah yanýnda ilâhi din ise Ýslam'dýr.Allah'ýn emirlerini yerine getirmek de, Ýslam'ýn þartlarýný yerine getirmektir. BeraatimizLâ ilâhe illallah'týr. Rad Suresi 28. ayetinde, "Onlar ki iman etmiþlerdir, kalpleriAllahü Teâlâ'nýn zikriyle sükûn bulur" buyurulmaktadýr. Sallallahu Aleyhi VesellemEfendimiz de, "Her þeyin bir cilâlayýcýsý vardýr. Kalplerin cilâlayýcýsý da Lâ ilâheillallah, Muhammedün Resulallah'týr" buyurmuþlardýr.

Ýbadetlerimizi Allah'ýn rýzasýna ermek için yaparsak, Ýlahi Ente Maksudi ve RýzaikeMatlubi (Allah'ým, maksudum sensin ve matlubum senin rýzandýr) aþkýna ulaþýrýz.Gayret ehli sünnetten, hidayet Allah'tandýr.

Allah'ým, her türlü haramdan, þirkten, fesattan sana sýðýnýrýz, kalplerimizi,cisimlerimizi, ruhlarýmýzý sonsuz rahmetine sunuyoruz.

160

ZÝKRULLAH – 2

1. Zâkir sefaya eriþirEnvârý zikrullah ile,Âþýk Hüda'ya eriþir,Ýksârý zikrullah ile.

2. Zikri mükerrer edegör,Bir haccý ekber edegör,Kalbin muattar edegör,Attârý zikrullah ile.

3. Âþýk olan cananýna,Girmiþ fena meydanýna,Ermiþ Hak'kýn ihsanýna,Ýsârý zikrullah ile.

4. Tasdik ile ummana er,Tahkik ile irfana er,Bir bahri bipâyana er,Enhârý zikrullah ile.

5. Açan hüviyetten kapu,Zevk ile olmuþ hande rû,Zâhir olur izmarý Hu,Ýzharý zikrullah ile.

6. Kesrette vahdet bul beyim,Bâki saadet bul beyim,Sýrrý hakikat bul beyim,Tekrarý zikrullah ile.

7. Bel baðlayanlar hizmete,Tâlib olanlar vuslata,Ermiþ Hüdayî vahdeteEsrarý zikrullah ile.

Aziz Mahmud Hüdayi

161

1. Zâkir: Zikreden.Envâr: Nurlar, ýþýklar.Ýksâr: Çoðaltmak.

2. Mükerrer: Tekrarlamak.Ekber: En büyük. Muattar: Kokulu.Attar: Koku satan (parfümcü).

3. Canan: Sevgili.Fena: Ölüm, yokluk.Ýsâr: Ýkram, cömertçe verme.

4. Tahkik: Gerçekleþtirme.Bahri bipayan: Sýnýrsýz deniz.Enhar: Nehirler.

5. Hüviyet: O'luk.Hande rû: Güler yüzlü.Zâhir olur: Belirir.Ýzmar: Ýçyüzü, gönülde gözleniþ.Ýzhar: Beliriþ, ortaya çýkma.

6. Kesret: Çokluk.Vahdet: Birlik.Baki: Kalýcý.

7. Vuslat: Kavuþma.

162

VÂRÝDAT

Ehlullah'ýn Keþif Sýrrý

Önce, "gayb" dediðimiz göze görünmeyen diye bir þey yoktur. Kur'aný Kerimayetlerinde geçen gayb kelimesi, bize nispetledir. Yoksa Cenabý Hak'ka gizli vegörünmez diye bir þey yoktur.

Keþfin üç mertebesi vardýr:1. Mertebe: Feraset keþfi olup bu, keþfin aþaðý mertebesidir. Bunun en belirgin

misali, müminin ferasetidir. Hazreti Resûl Sallallahu Aleyhi Vesellem þereflihadislerinde:

"Müminin ferasetinden sakýnýn, zira o Allah'ýn nuruyla bakar" buyurmuþtur. Buferaset vicdani ve zevkîdir.

2. Mertebe : Misali keþif olanýdýr, keþfin orta mertebesidir. Bu keþif ya latif veyakesafetle görünmesinden ibaret olup, ayný Hz. Cibril'in erkek kýyafetinde görünmesigibidir. Berzah hallerini keþif de bu misali keþif ile olanýdýr. Bu keþifte Tanrý görünmesihalk görünmesine, halk görünmesi de Tanrý görünmesine engel teþkil etmez.

3. Mertebe: Ýyânî keþiftir ki, en âlâ ve en üstün olanýdýr, gözlerle görerek keþiftebulunmadýr. Bu keþfin en belirgin misali, Hazreti Ömer Radyallahu Anh'ýn halifeliðisýrasýnda Medine'de minberde hutbe okurken aniden hutbesini keserek, "Yâ Sâriye,daða, daða bak" diye seslenmesiyle iyânî bir keþifte bulunmasýdýr. Hazreti ÖmerRadyallahu Anh Medine'den, Ýran'da Nehavend Ovasý'nda yapýlan mücadeleyi görmüþve kumandan Sâriye'yi uyarmýþtýr.

Küntü kenzen mahfiyyen ile baþlayan kutsi hadisin açýklanmasý:Kutsi hadis: "Küntü kenzen mahfiyyen feahbebtü en urefe fehalaktel halka

liuref." Cenabý Hak: "Ben gizli hazineydim, yani her çeþit suretten âri salt bir varlýkidim, görünmeye sevgim, yani zâti meylim olduðu için bütün yaratýklarla birleþipgerçekleþerek, bilinmekliðim için zuhura geldim (halký yarattým)", buyurmuþtur.

Allah'ýn zâtýna gelince; orada ne bâtýnlar (nesiller), ne zuhur (görünme) vardýr.Allah, "Ben gizli hazineydim" buyuruyor. Görünen gerçekler, ilmi tecelli itibariyledir.Bu hususu; Kânallahü velem yekün maahû þeyin (Allah vardýr, Allah ile birliktebaþka hiçbir þey yoktur); keza Ve hüvel ân âlâ mâ aleyhi kân, (Þimdi de öyledir,Allah vardýr, baþka bir þey yoktur) þerefli hadisleri teyit eder. Kutsi hadiste geçenFeahbebtü en urefe fehalaktel halka liurefe (Bilinmeye muhabbet ettiðim için

163

halký yarattým) sözleri çok önemlidir. Burada Tanrýsal sevgi, görünenler içinde yalnýzsevenlerde, yani âþýk olanlarda meydana gelen sevgidir. Âþýðýn sevgilisine âþýk olmasýda, iþte bu sevgi iledir. Bu aþk, görüntüler aracýndan biri olan insanda vaki, iraditeveccühünden meydana gelen hararettir. Muhabbet, yani sevgi dediðimiz Allah'ýnsevgisi de, bu hararetin adýdýr. Ýþte bu sevgiyledir ki, iþlenilen, iþlenmiþ ve icat olunan,icat olunmuþtur; bunlarýn adý halktýr.

Kutsi hadisin devamýnda: Lîurefe (bilinmek) sözü, sevgiden beklenen sonuçtur.Ne zaman sevgi marifetin, yani bilmenin yerine baþkasýna kullanýlacak olursa, sevgidenbeklenen amaç ve sonuca ulaþýlmamýþ olunur. Tüm amaç, Allah'ý bilmektir.

Þeyh Bedreddin'in Vâridat'ýný þerh eden Seyyid Muhammed Nûrül ArabîHazretleri, daima dualarýnda "Allah'ým, bizleri bu gerçek sevgi ile rýzýklandýr"demiþlerdir.

Allah'tan Baþka Yoktur

Arif hakikatte Allah'tan baþka deðildir, çünkü gayrý için vücut yoktur. Yalnýz Hak'kýnvücudu hakikatler suretiyle suretlenerek zâhir olur, yani görünür ve bu tecelliden ilmigerçeklerin suretleri olan þahýslar, Hak'kýn vücuduyla zuhura gelirler, görünürler.Burada ne hulül (girme) ve ne de ittihat (birleþme) vardýr. Çünkü girme ve birleþmeiki mevcut arasýnda olur. Mesela, yaðýn süte, suyun bitkilere girip karýþmasý gibi.Cenabý Hak'ta ise Vahdet'ten baþka yoktur. Allah, ahadiyetinde de her þeydenmünezzehtir, âlemlerden ganidir, hüviyetiyle vasýflanýr.

Tecelli Yeri Gönül

Muhammed Nûr Hazretleri,

"Alevli yanan bir yað kandili fitilinin nuru bana sefa verirse, ya bin meþale iledonatýlan nurlanmýþ kalbin nuru acaba nasýl bir nurdur?" der. Açýklamalarýnda, "sefa"kelimesinin kederin yokluðu, "fitil"in misbah, yani ýþýk veren, meþale, nuru veren kandilinyaðýna bulanmýþ fitil, "sine", yani gönlün de tecelli yeri ve hafâ, yani gizli sýr anlamýnageldiðine iþaret etmiþlerdir. Tûru Sina'ya, sine yani gönül denilmesi de MusaAleyhisselâm'a bu daðda, hafâ (gizli sýr)nýn vaki olmasýndan dolayýdýr. Ancak burada,Cenabý Hak'kýn Kur'aný Kerim'deki Nûr Suresi'nin 35. ayetine iþaret edilmiþtir."Allahü nurussemavâtý velardi meselü nûrihi kemiþkâtin fiha misbah..." (Allahgöklerin ve yerin nurudur. O'nun nuru, içinde çýrað bulunan bir kandil gibidir. Bu billurkandil, sanki parlak bir yýldýzdýr...)

164

Ayette geçen Miþkât kelimesinden murat edilen cisimler, Zücace'den murat ruhlar,Zeyd'den murat isimler ve sýfatlar, Þecere'den murat Allah'ýn ilmi, Misbâh'tan muratedilen Allah'ýn vücududur demiþlerdir. Yukarýda adlarý bildirilen cisimler, ruhlar, isimlerve sýfatlar, ilâhi ilim ve Allah'ýn vücuduna, Hazeratý hamsei Ýlâhiye, yani Beþ TanrýsalHazret denilir.

Ýnsana Verilen Allah'ýn Emanetleri

Cenabý Hak Kur'aný Kerim'in Ahzâb Suresi'nin 72. ayetinde þöyle buyurur:"Biz emaneti göklere, yerlere ve daðlara gösterdik. Bunlar emanetimizi taþýmaktan

çekindiler, þefkat isteðinde bulundular, sonra bu emaneti insan acýmasýz ve bilgisizolarak yüklenip taþýdý."

Bedreddin Hazretleri: "Hakikat ehli, bu Tanrý emaneti marifetten, yani Allah'ýbilmekten ibarettir dediler. Fakat biz, bu Tanrý emanetinin Hak suretinden ibaretolmasý muhtemeldir deriz, çünkü Âdem Hak sureti üzere yaratýlmýþtýr, yani Hak'kýnsureti Âdem'in suretidir, o da insandadýr, baþka yaratýkta deðildir. Göklerde veyeryüzünde bu emanete layýk yaratýk aramaya hacet yoktur. Esasen onlarda emanetiyüklenmek diye bir þey yoktur. Maddesi itibariyle insan bu emaneti yüklenen olmuþtur.Esasen insanýn acýmasýz ve bilgisiz olmasý da, maddesi itibariyledir. Ancak bu emanetiyüklendikten sonra, insan "Rahman" suretiyle bilgili ve adil olmuþtur" demiþlerdir.

Cenabý Hak'kýn ayette Biz demesi, Cemiyeti Hakkiyye ve CemiyetiHalkiyye'mizle demektir. Emanet'ten murat edilen de, insana verilen Hilafet sýrrý'dýr.Hilafet sýrrý da bütün Tanrýsal isimlerin insanda görünmesinden ibarettir. BakaraSuresi'nin 31. ayeti: "Allah Âdem'e eþyanýn bütün isimlerini öðretti," bu gerçeði bildirir.

Ahzab Suresi'nin 72. ayetindeki Gökler'den murat edilen yüksek yüce âlemler,Ard (Dünya)'dan murat da süfli âlemlerdir. Hayal'den murat, yüce ve süfli âlemlerdekitüm yaratýklardýr. Bunlarýn hepsi, istidatlarýn bulunmamasý dolayýsýyla, Ýlâhi Emanet'iyüklenmekten kaçýndýlar, kendileri için þefkat isteðinde bulundular, yani emanetintamamýný taþýyamayýz, fakat içinden bazýsýný taþýyabiliriz demek istediler. Ne zamanki, Cenabý Hak, Tanrýsal tüm isimlerin sýrrý olan Hilafet sýrrýný insana arz etti, insan,tüm isimleri kendinde toplayan anlamýna gelen Cami ismini yüklendi. Ýnsan bu itibarlaen yüksek derecenin sahibi oldu.

Ayetin sonunda gelen insanýn zalûm ve cehûl, yani acýmasýz ve bilgisiz olmasýnagelince:

Nasýl gece bütün eþyayý saklar ve örterse, insan da öylece kendine verilen buTanrýsal sýrlarý saklar ve örter. Bu bir Hilafet Sýrrý'dýr. Bütün isimlerin kendindetecellisi anlamýný taþýr. Hilafet sýrrýnýn görünmemesi de þuna benzer: Daðlar, uzaktanbirer karaltý ve karanlýktan ibaret görülürler. Karanlýkta, kesret denilen çoklukta, bir

165

þey görmek imkâný yoktur, zira her yaný karanlýk ve karaltý (kesret) kaplamýþtýr. Nezaman insan uzaktan bunlara yaklaþýrsa, o zaman onlarý görmeye baþlar.

Yapýlan güzel iþlere ait ruhlarýn, melekler olarak þekil ve surete girmeleri vakidir.Nitekim Cenabý Hak için yapýlan tesbihlerle, Hazreti Resûlü Ekrem MuhammedMustafa Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz'e getirilecek salat ve selamlarýn harflerikadar melekler yaratýlýp, bu gibilerin o dua ve anmalara devam ederek, sevabýnýnamaz kýlan ve ananlara armaðan edecekleri, bir þerefli hadiste bildirilmiþtir. Yapýlandualarla, okunacak evradý þerifenin ruhlarýndan zuhura gelen birtakým Havas davardýr ki, bu Havasýn ruhlarý misali suretlerle göründükleri zaman, onlara melekler veHüddâmül vird, yani vird hadimleri (hademeleri) denilir.

Bir önemli husus þudur ki, imamlýk ve hatiplik ile görevli kiþilerin maksutlarý Hak'tan,yani Allah'tan baþka olmamalýdýr. Aksi olduðu takdirde bunlardan uzaklaþmak veyalnýz, Hak ehli olanlarla sohbet etmek icap eder. Kur'aný Kerim'de mealen: "Gönlünüzikrimizden gafil kýldýðýmýz kimseye sakýn tâbi olma, o hevasýna uymuþ ve iþi sarpasarmýþ kimsedir." Ve yine Kur'aný Kerim'de mealen: "Yalnýz dünya hayatýný muratederek zikrimizden yüz çeviren kimseden uzak dur" denilmektedir. Hazreti ResûluZiþan Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz de bu gibiler hakkýnda: "Kýblesi Hakolmayan kimsenin namazý yoktur" buyurmuþtur.

Allah'ýn Sýfatlarýnýn Görünmesi

Hazreti Resûl Muhammed Mustafa Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz þereflihadislerinde: "Men reânî fekâd reyel Hak" (Beni gören muhakkak Hak'ký görmüþgibidir) buyurmuþlardýr.

Cenabý Hak, A'raf Suresi'nin 143. ayetinde Hazreti Musa'ya hitaben sözlerinedevam ederek: "Ya Musa, daða baktýðým zaman (göründüðüm zaman) dað yerindenkalkacak olursa, beni yakýnýnda görürsün" buyurdu. Fâni, yani yok olmayacak olursa,o zaman beni senin senliðinle görürsün, yani sen bu makama kendi senliðinle ulaþýrsýndemektir. Halbuki, o yüce makama bu suretle ulaþmak imkânsýzdýr.

Cenabý Hak ayný ayete devamla:"Rabbin daða tecelli eyledi" sözleriyle daða, yani Hakikati Muhammediye suret-

lerinden biri olan Musa Aleyhisselâm'a göründü ki, o suret için gerçekte vücut yoktur.Yine Cenabý Hak, "Daðý (Musa'yý) parça parça kýldý" (Yani Musa'lýk diye bir þey

kalmadý, yok oldu) ve "Musa bayýldý, ne ismi, ne de resmi kaldý" buyurdu. BöyleceHazreti Musa'dan, kendisinin sandýðý her þey, tamamýyla kayboldu.

Hazreti Musa'nýn Kur'aný Kerim'in ayetinin devamýnda: "Ayýldý, kendine geldi"mübarek sözleriyle kendine gelmesiyle, baþýna gelen baygýnlýktan kurtuldu ve kendi

166

aslý olan Nuru Muhammedî ile tahakkuk etti. Hazreti Musa, ulaþtýðý bu en mükemmelmakama, ancak Nuru Muhammedi ile ulaþabileceðini ve elde olunabileceðini, gereksuret gözü (basar), gerekse gönül gözü (basiret) ile gördü. Ýþte Hazreti Musa ozaman, Kur'aný Kerim'in ayný ayetinde: "Seni tesbih ederim (anarým) Tanrým. BuHakikati Muhammediye'ye kendi bencilliðim ile ulaþmayý istemekten tövbe ettim,piþman oldum ve kendi zamanýmda bu yüce makama yaklaþma suretiyle onu isteyenmüminlerden oldum" demiþtir.

Mutlak Vücudda Ýki ÝtibarMutlak Vücut (Salt vücut) Allahu Teâlâ Hazretleri'dir. Mertebelerin her birinde

Tanrý, iki itibardan uzak deðildir.Bunlar: Tesir (etki) ve fiil (iþ)dir. Diðeri; Teessür (etkilenme) ve Ýnfial (iþin

etkisi altýnda bulunma)dýr.Birinci itibar ile Cenabý Hak'ka Ýlâh ve Allah denir.Ýkinci itibar ile de Âdem ve halk ve hadis, yani zuhur eden, meydana gelen,

ortaya çýkýp görünendir, denir.Böylece, Tanrýsal isimlerin bu itibar edilen iþlerden olduðu Hak'kýn vücudu ile

sabit olup belirince, bunlarla Cenabý Hak'kýn yaratýcýlýðýnda tasarruf eylediði, lâkinisimler için kalýcý olmadýðý anlaþýlmaktadýr.

Allah'ý gerçek yönleriyle bilen arifler için, iki halin varlýðý bahis konusudur:Bunlardan birinci hal, Tevhid'in toplam makamý olan Cemi'dir. Cem makamýnda arif,Hak'kýn ayný olur, lisaný, Hak'kýn lisaný olur, söz de Hak'kýndýr.

Ýkinci hal "Fark" halidir. Bu makamda arif, Halkiyyet denilen yaratýklýk lisanýylasöz söyler. Burada Cem, Hak'kýn Hüviyeti (O'luðu), Fark da Hak'kýn Eniyeti (Ben'li-ði)dir. Þu halde Hüviyet (Tanrýnýn gerçek olan aslý) Hak'kýn bâtýný, Eniyyet (Tanrýnýndýþta görünmesi) de Hak'kýn zâhiridir. Bu hususu teþbih (benzetme) ve tenzih (benzerliðireddetme) ile ifade edecek olursak, Hak'kýn bâtýný tenzih, Hak'kýn zâhiri de teþbihtir.

Allah'ý anan bir kimseye lâzým olan, lisanýyla, kalbiyle, sýrrýyla Allah dediði zaman,tenzih ile teþbihi bir araya cem etmesi, yani her ikisini bir arada düþünerek söylemesidir.Allah'ý anarken his ile teþbih, kalbi ile tenzih eylemelidir ki, bu manevi izdivaç kendisindedaima zâhir olsun, yani görünsün.

Allah'ý GörmeÇalabým bir þar yaratmýþ iki cihan aresinde,Bakicak Didar görünür, ol þarýn kenaresinde.Nagihan ol þara vardým, ol þarý yapýlýr gördüm,Ben bile yapýldým taþu toprak aresinde.

Hacý Bayram Veli

167

Türkçe sözlükte Çalap, Allah demektir. Þardan murat Cemül cem þehri, yaniHakikat þehridir. Yaratmýþ demek izhar eyledi, yani gösterdi demektir. Zira yaratmak,manevi vücuttan, görülen suret vücuduna intikal eylemektir. Zâhir ehlinin ademden,yoktan var eyledi dedikleri gibi deðildir. Hüviyet cihaný cemi bâtýn, yani sýfattýr. Eniyetcihaný cemi zâhir, yani suretlerdir. Hakikat þehri, bu iki cihaný kendinde topladýðýndan,ona Cemül Cem adý verildi.

Bize nispetle bâtýn (gizli ve görünmeyen) Zât olmasaydý ve O'nun eserleriylegörünmesi olmasaydý, halktan olanlar da olmazdý. Çünkü halk denilen yaratýklaryukarýda açýklamasý yapýldýðý üzere Hüviyet ile Eniyet'in manevi izdivacýndan, yanibirbirine kaynaþmasýndan meydana gelmiþtir.

Ey insanlar! Bizler gerçekte eniyetimizle secde ederiz. Ýbadet ederiz. Ýbadet edenHak'kýn eniyetidir, ismine "Halk" (Yaratýk, yaratýlmýþ) denilir. Ýbadet edilen Mabud daAllah'ýn Zâtý'dýr, Zâtý Mutlak'týr. Ýbadet eden olduðu cihetle suretle kayýtlanmýþtýr.Ýbadet edilen (Mabud) olduðu cihetle de mutlaktýr (salttýr). Onun için suretle kayýtlanmýþolana secde etmek ve ibadet etmek, küfürdür. Ancak Allah'ýn emri ile kýble ittihazedilmiþ (Kâbe) olursa, o zaman yapýlan secde Allah'a mahsus olur. Hazreti Âdem'inilk yaratýlýþýnda Allah'ýn emriyle meleklerin Âdem'e secde etmesi ve bizim de Kâbe'yedoðru yönelip secdemiz, iþte bu sebeptendir.

Sakýn, insan ve ondan baþka suretlerle Allah'ýn Zâtý'ndan mahcup olma, yanigizlendiði örtüyü kaldýrmýþ olarak görmeye bak. Çünkü Cenabý Hak, bütün bu suretlerlegörünmüþtür ve görünmektedir. Güzelliðine âþýk olduðumuz Hazreti Allah'ýn ne perdesi,ne de yüzünde nikâbý vardýr. Yalnýz senin bilgisizliðin bu hususta sana perde olduðundandolayý, gözlerin göremez olmuþtur.

Þibli hazretleri: "Ben Leyla'nýn yüzünde duvaðý, peçesi olduðunu ve bunlarý onungüzelliðini görmeye birer engel tasavvur eylerdim. Halbuki, ne zaman Leyla banagöründü, Allah'a yemin ederim ki, onun peçesi ve örtüsü yoktu. Anladým ki, noksanlýkkendi gözlerimde imiþ. Onun güzelliðini gözlerimdeki körlük sebebiyle göremiyorimiþim" demiþtir.

Allah'ýn ispat eden sýfatlarý olan Kudret (güç), Ýrade (isteme, dileme), Ýlim (bilgi),Hayat (yaþam), Semi (duyma, iþitme), Basar (görme), Kelam (söyleme) niteliklerisende zâhirdir, görünmektedir. Fakat sen, ey insan; bunlarýn Allah'ýn olduðunu bilmezsin.Sen bunlarý kendi cüzi sýfatlarýn sanýr ve bu sýfatlarda kendinin Hak ile müþterekolduðuna inanýrsýn. Halbuki Cenabý Hak sana bu sýfatlarý kendisini tanýman için, birerdelil olarak emaneten ihsan etmiþtir.

Allah'ý ispat eden sýfatlarýndaki müþterek olma keyfiyetini ayýran, mesela Halik(Yaratýcý) þerefli ismidir ki, her var olanda görülür. Ýþte yüce Allah'ýn bu ismini insanhiçbir suretle kendisine nispet etmeye muktedir olamaz. Ben kadirim, ben irade ederim,

168

ben bilginim, ben görürüm, ben iþitirim, ben söylerim dersin de, ben halýkým (benyaratýcýyým) diyemezsin. Ýþte Allah'ýn bu ismi, Hak ile halk (Tanrý ile yaradýlan)arasýndaki ayýrýcý bir özelliktir.

Ýnsaný diðer yaratýklardan ayýran bir özellik de, onun sahip olduðu Kelam (söyleme)sýfatýdýr. Bu yalnýz insana bahþedilmiþtir. Baþka hiçbir yaratýk söz söyleyemez, yanikonuþamaz. Ne zaman insan bu açýk delillerle Tanrý'yý müþahede edecek olursa,sýfatlardan, fiillerden, eserlerden insan için geriye bir þey kalmaz. Hepsinin Allah'aait olduðunu anlayarak kendinden tamamýyla fâni, yani yok olacak olursan, o zamanAllah ile var olduðunu anlayarak Allah'a âþýk olursun.

Âþýklar sultaný Ýbni Fâriz Hazretleri bu hali terennüm eden beyitlerinde, anlamolarak þöyle sesleniyor:

Ey insan, Bende (Allah'ta) tamamýyla yok olmadýkça bana âþýk olamazsýn.Ben (Allah) sende zâhir olup tecelli etmedikçe sen bende fâni olmuþ sayýlmazsýn.Tanrý'nýn Halik isminin seninle zuhurunu dikkat nazarýna alarak, senin sen deðil,

Hak (Hak'kýn bir mazharý) olduðunu bil. Çünkü gerçekte isim, isimlenenin aynýdýr. Veyine sen Tanrý için O'nun bir eseri olduðun itibariyle de halk olduðunu unutma ki,Allah'a olan ilerleyiþinde Allah ile Rahman, zamanýn Kutub'u olasýn. Kutub, Rahmanisminin mazharýdýr.

Kevn denilen evren, Allah'ýn vücudundan hâli deðildir; nasýl hâli, yani sahipsizolabilir ki, evren Allah ile kaimdir. Halka rahat ol, "Reyhan ol" denildi, yani bütünâlemlerin geniþlemesi senden ve seninle olsun. O zaman hiç kimseye karþý senden,nefsinden gelen herhangi bir itiraz zâhir olmaz.

Yakîn

Bir insan, Hak'kýn varlýðýndan baþka yapan ve müessir (etkileyen) olmadýðýný hiçbirþüpheye yer býrakmayan bir inançla bilirse, o insanýn bu bilgisine Ýlmel Yakîn denir.Bunu bizzat görürse, ona Aynel Yakîn denir. Kendisinin Hak varlýðýnda ve tüm varlýðýnHak'tan ibaret bulunduðu bilincine varýrsa, bu biliþ de Allah'ý Hakkel Yakîn ilmi ilebilmedir.

Zikir, Zakir, Mezkur

Tasavvuf ehlinin "Zikir, Zakir, Mezkur (Anma, Anan, Anýlan) hepsi birdir" sözüde, Hak'kýn varlýðýndan baþka bir varlýk bulunmadýðýný ve bu üç þeyin, gerçekte tekþeyden ibaret olduðunu bildirir. Varlýðýn hakikat noktasýndan "Zikir, Zakir ve Mezkur"kelimeleri bir olunca, Ýlmel Yakîn hasýl olur. Sâlikin bunu keþif ve müþahede ile biliþi

169

Aynel Yakîn olup, Hakkel Yakîn ise, sâlikin o mana ile tahakkuk etmesinden, yanikendisinin o mananýn ayný olduðunu gerçekten bilmesinden ibarettir.

Kanýmýza göre dilden çýkan Zâhiri Zikir (Görünür zikir), Hakiki Zikr'in, yanigerçek Allah'ý anmanýn suretidir. Hakiki zikir, gönlün Allah'ý anmasýyla hallenmesidir.Bundan dolayý gönüle hakiki zikir niteliði verilmiþtir. Gönül ise Hak'tan ibaretolduðundan, Zikir, Zakir ve Mezkur, hepsi birdir.

Mesela, rüzgâr esince denizin sularý þekil alarak dalgalar meydana gelir, halbukidalgalarýn denizden baþka bir þey olmadýklarý bilinmektedir. Ýþte gönül de böyledir.Gönlü zikir (Allah'ý anma) kaplayýnca, zakir O olur. Bu þekilde gönül anmakla hallendiðiiçin bu, Hakiki Zikir namýný alýr, dildeki zikre de zikrin sureti denir. Her ne kadarHakiki Zikir (Gerçek Allah'ý anma) þekilden münezzeh ise de, maksadý anlatmak içintamamýyla gönlü kaplamasýndan dolayý þekil ile tabir edilir.

Þu açýklamamýzdan anlaþýlacaðý üzere, iki hatýranýn gönülde ayný andatoplanamayacaðý bilinir. Çünkü herhangi bir hatýra gönüle gelecek olsa, o anda gönültamamýyla ondan ibaret olur, onunla dolar, meþgul olur. Bu hal devam ettiði sürece,diðer bir hatýranýn ona girmesi imkânsýzdýr. Rüzgârýn esmesiyle dalgalanan bir denizinondan önceki hâli ile dalgalý olan hali baþka þekillerde olduðu gibi, gönül deryasý daböyle cereyan eder.

(Vâridat'ýn Seyyid Muhammed Nûr Hazretleri tarafýndan yapýlan þerh kýsmý burayakadardýr. Bundan aþaðýsý Vâridat'ýn tercüme kýsmýdýr.)

Müþahede (Gönül Görünümleri)

Birinci müþahede:Bazen kendimi göze görünmeyecek derecede latif halde güzelleþmiþ görür veya

görünürüm. Bu görünüþümün beden suretiyle vaki olduðuna dikkat etmekteyim. Þugörünen beden halindeki suretimin, ruhun latif sureti olduðuna þüphe yoktur, çünkülatif olan ruh ile bedenim olan suretim arasýnda asla bir benzerlik yoktur. Zira latif,göze görünemeyen durumum, yoðunlaþmadýkça hissen müþahede olunamaz. Meselabuhar da yoðunlaþmadan önce, latif halde olduðundan görünemezdi. Ne zaman kiyoðunlaþtý, önce bulut haline girince görüldü. Þu halde bulutlarýn görünen dýþ sureti,görünmeyen iç suretine karþýt deðil, belki onun aynýdýr. Aralarýndaki fark ise güzellikve yoðunlaþma yönündendir. Gerçekte buhardan baþka bir þey bulut olmuþ deðildir.

Ýþte bu misalde olduðu gibi, insanýn görünen sureti, görünmeyen, latif haldeki güzelruhunun suretidir. Latif halde ruh yoðunlaþarak suretle görünür. Yalnýz þunu hemenbelirtelim ki, yukarýdaki misaldeki bulut ve denizin dalgalarý gibi benzerlik yoktur.

170

Cenabý Peygamber Hazreti Muhammed Mustafa Sallallahu Aleyhi VesellemEfendimiz kutsi hadislerinde: "Ervâhüküm eþbâhüküm, eþbâhüküm ervâhüküm"(Ruhlarýnýz, bedenleriniz [gölgeleriniz], bedenleriniz de ruhlarýnýzdýr) buyurmuþtur. (*)

Ýkinci müþahede:Bazen de okumaya veya ibadete kendimi verdiðim sýrada, birdenbire bazý kimselerin

suretleri gönlüme düþer ve bütün gönlümü kaplar. Onlarý gönlümden çýkarmayaçalýþýrsam da, bir türlü gücüm yetmez. Ertesi günü gördüðüm suretin sahibi beniziyarete çýkagelir ve bana kendisini his ile de gösterir.

Resûlallah Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz þerefli hadislerinde:"Nübüvetten (Peygamberlikten) yalnýz mübeþþirât (müjde verme) kalýr" buyur-

muþlardýr.Bu þerefli hadisleriyle Cenabý Peygamber mübeþþirâtýn nübüvvetten olduðuna,

yani Allah'ýn kullarýna olan ilhamýnýn (Vâridat) olduðuna iþaret eylemiþtir. Esasennübüvvet de rüya ile baþlamýþtýr.

Salih Rüya (Ehlullah'ýn gördükleri rüyalar)

Salih rüya, sahibini ýþýklandýran Allah'ýn nurlarýndan bir nurdur. Rüya esasenpeygamberlikten de bir parçadýr. Rüyalardan, gizli bazý þeyler anlaþýlabileceðinden,ne anlama geldiklerine Hak yolunda olanlarýn önem vermesi bilhassa yararlýdýr.

Yine bir gece ibadetle meþgul iken parlaklýðý ile gözleri kamaþtýran bir nur çevremikapladý, kendimi kaybettim. Anladým ki bu nurla sýnýrlý bulunuyorum. Bana birtakýmTanrýsal sýrlar, gözlere görünmeyen þeyler, ýzdýrap ve lezzetler hasýl oldu ve bunlardantat duydum. Ben bu manevi zevkte iken þu beyitleri söyledim:

"Ey nefsim, sonsuz olarak Allah'ý zikreyle,Ey nefsim, Benim ölümüm, zamanla eskiyen bir elbisenin rengine ârýz olan

deðiþikliðe benzer.Beni, yücelik ve Samedâniyetle sýfatlanan Allah'tan baþka hiç kimse kavrayýp

idrak edemez."Bu beyitleri söylediðim gece, yanýmda Fýkýhçýlardan bir topluluk da vardý. Onlar

benim bu halimden etkilenmiþler, hatta çekmekte olduðum þiddetli ýzdýrap ve hayretimin

(*) Bu hususta deðerli mutasavvýf Hasan Lütfi Þuþud Bey: "Organik hayatýmýz doðumla baþlar ve buhayat yýllarca sürer. Son nefesimizde bizden giden mezarda daðýlýp gidendir. Ervâhuna ve eþbâhunasözleri, beþer olarak söylenen sözlerin en büyüðüdür. Bizim bedenimizdeki gizli hazineleri açmak için,doðru bir anahtarla, kendi anahtar ve kilidimizle kapýsýný açarak kendimize kavuþmamýz lâzýmdýr. Bu isegerçek bir Mürþid ile olur. Ýþte bu gerçek Mürþid sana Hak'ký bildirir" diyerek, bizleri uyarmýþlardýr.

171

çokluðundan korkmuþlar. Bunlarýn arasýnda Mýsýr'daki Berkukiye Medresesi müderrisiMevlana Seyfeddin de vardý. Kendime geldiðimde onu fark ettim, fakat onu kendisuretinde deðil de, baþka bir müderris olarak gördüm. Buradan anlaþýlýr ki, bir kiþinin ba-zen baþka bir þahýs suretinde görünmesi hali, o iki kiþi arasýnda ilgi ve uyarlýðýn bulun-duðunu gösterdiði gibi, ayný zamanda bu durum Tevhid'e (Vahdeti Vücud) delalet eder.

Olgun Ýnsan (Ýnsaný Kâmil)Cenabý Hak Kur'aný Kerim'in Bakara Suresi'nin 31. ayetinde:"Allah bütün eþyanýn isimlerini Âdem'e öðretti, meleklere o isimleri sordu," buyur-

muþtur. (*)

Ýnsana öðretilen ve onlarla sýfatlanmasýný istediði isimler, Allah'ýn isimleridir. BuTanrýsal isimlere tam mazhar olan, olgun insanýn (Ýnsaný Kâmil) kendisidir, meleklerdeðildir. Onun için isimlerin hepsi Ýnsaný Kâmil denilen "Olgun Ýnsan"a öðretildi.Allah olgun insaný bu isimler ile ahlaklanmýþ ve mütehakkik yarattý, melekleri deðil.Ýþte insanýn asýl þerefi bu isimlerle tahalluktur (ahlaklanmadýr), yoksa isimler denilinceaðaçlar ve taþlar gibi harflerin ve kelimelerin bilinmesi deðildir.

Bu gibi isimleri bilmek kolaydýr ve bunlarda þereflenme ve övünme olamaz. Ýþteisimler, harfler ve adlandýrýlanlar ile Tanrýsal isimler arasýndaki fark, ayný Âdem ileMelekler arasýndaki farka benzer.

Melekler, ÞeytanlarGöklere, yere, unsurlar (molekül ve atomlara) ve benzerlerine vekil olan Melekler'

den murat edilen, bunlarda bulunan tabii kuvvetlerdir. Göklerden, yerden, unsurlardanAllah'ýn ezeli olan kuvvetleri bunlarla çýkmaktadýr. Bütün tabii kuvvetler onlardandaima eserleriyle zuhur etmektedir. Meleklerin Allah'a ibadet etmekten bir an gerikalmamalarý, ezeli ve sonsuz olarak tesbihleri (anmalarý) da, eserlerin kendilerindensürekli olarak çýkmasý ve meydana gelmesinden ibarettir. Buna delil olarak CenabýHak, Kur'aný Kerim'in Ýsrâ Suresi'nin 44. ayetinde: "Hiçbir þey yoktur ki, Allah'ýþükür ile anmasýn. Fakat siz onlarýn anmalarýný anlamazsýnýz" buyurmuþtur. (**)

(*) 19. yüzyýlda yaþamýþ Hintli Rama Kriþna adýndaki zât, bu konuda der ki: "Allah'ý mý arýyorsunuz,pekâlâ, O'nu insanda arayýnýz. Uluhiyet, yani Tanrý'lýk, her þeyden çok insanda mütecellidir. GerçekteAllah, her þeydedir ve O'nun kudreti de hemen her þeyde az veya çok görünür. Ýnsanda tecelli edenAllah, en mükemmel surette görünen Allah'týr. Ýnsan, Allah'ýn mükemmel bir mazharýdýr."(**) Tasavvuf bilginlerinden Þemsi Sivâsî Hazretleri: "Ayetteki bu söz, kâfiredir. Cümlenin iþitipanlamamasýndan, bazýlarýnýn anlamamasý lâzým gelmez ve biz anlarýz" demiþtir. Gerçekte maddeninhepsi Allah'ý her haliyle anmakla, çekirdek enerjisini bahþetmektedirler. Hazreti Ali KaddesallahuVecheh: "En ufak bir zerreyi (atomu) sonuna kadar parçalarsanýz, sonunda o zerrenin ortasýnda güneþibulursunuz" demiþtir. Bu ise atom enerjisinden baþka bir þey deðildir.

172

Yukarýdaki ayeti celilede görüldüðü üzere, bilgisi noksan olanlar, Allah'ýn KitabýMübin'inde beyan buyurduðu hususlarýn gerçek anlamlarýna vâkýf olamazlar. OnlarAllah'ýn lisanýný anlayamadýklarý gibi, peygamberlerin ve velilerin sözlerini de kesinolarak kavrayamazlar.

Ey bilgisi noksan olanlar! Onlarýn sözleri, sizin sandýðýnýz gibi deðildir. Aklýnýzýnazlýðý ve içinizdeki bulanýklýk ve ahiretten gafletiniz ile, dünyaya karþý fazla sevgi vedüþkünlüðünüz, onlarýn sözlerinden bir þey anlamamanýza yol açmaktadýr. Sizinanladýðýnýz þeylerin hiçbirisi vukua gelmemiþ ve haddi zâtýnda, uygun da deðildir.Sizler bu yolda dalalettesiniz. Ýstidadýnýzýn bu gerçekleri kavramaya kabiliyeti yoktur.Sizler gerçeklerden uzaksýnýz.

Eðer insan, içini, yani gönlünü pak edecek olursa, o zaman Allah'ýn peygamber-lerinin ve (peygamberlerin ilmine varis olan) velilerin sözlerini anlar ve gerçeklerigüneþ gibi bilir. Bu yönde istekli olana lâzým olan þey, yaptýðý hayýrlarýný ve olgunluðunudaima küçük ve keza, yaptýðý günah ve kusurlarýný (küçük de olsa), daima büyükgörmesidir.

Hazreti Resûl Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz þerefli hadislerinde: "Þeytaninsanlarýn içinden akan kan damarlarýnda gezer" buyurmuþtur. Bu þerefli hadisteinsanýn içindeki kan damarlarýnda dolaþan þeytanlardan murat, onun hayvansal nefsi,þehvete düþkünlüðü, þeriat ve gerçeklere karþý kendisinde bulunan kuvvetlerindenibarettir. Ýþte Hazreti Resûl, içimizdeki bu þeytanlarý bize bildiriyor.

Allah'ý bilmeye istekli olana gerekli olan bir husus, Kur'aný Kerim'e bakarakdünyaya ait ayetlerle ahirete ait ayetleri karþýlaþtýrarak, aralarýndaki nispeti bilmektir.Buna göre yaþam süresinin dünyaya ait zamanlarý ile, ahirete ait bilgi, ibadet vegörevlerini bilerek, güç ve kuvvet kazanmalýdýr. Kur'an'ýn otuz cüzünden bir cüzüdünyaya ait, geriye kalan yirmi dokuz cüzün tümü ahirete aittir. Ýþte Kur'aný Kerim'ibu nispet üzere incelemek ve bilhassa, ayetlerin iniþi hakkýndaki sebepleri de dikkatealmak gereklidir.

Kur'aný Kerim'in nüzulü (iniþi) hakkýndaki bu düþünce ve mütalaa dahi Hak'kýnVâridat'ýndan bize bir varide (Allah'tan gelmiþ bir veri) olup, gerçekleri hakkýylabilen, ancak yüce Allah'týr.

(Þeyh Bedreddin, Vâridatve onun þerhinden)

173

ZÝKRULLAH – 3

1. Handan olur mânâ gülü,Asârý zikrullah ile,Þevke gelir can bülbülü,Gülzarý zikrullah ile.

2. Kün zakirer Rabbin Râhim,Hâza sýratun müstakim,Zakir bulur bâki naim,Ýksarý zikrullah ile.

3. Tûbâ likavmin zâkirînBüþra bienvaril yakîn,Kuvvet bulur ashabý din,Ensârý zikrullah ile.

4. Ser vâsýlý cânan olur,Can mektebi irfân olur,Kalbin baharistan olur,Ezharý zikrullah ile.

5. Tevhid ile aðyarý sür,Vahdet diyarýnda otur,Hýsný dili hýfz edegör,Dizdârý zikrullah ile.

6. Kýlma sivaya iltifat,Tâ kim tecelli ede zâtDil teþneler bulur hayat,Enharý zikrullah ile.

7. Çün mevce geldi bahri cûdBuldu bu âlemler vücud,Hak'ký, Hüdâyi kýl þühûd,Envârý zikrullah ile.

Aziz Mahmud Hûdayi

174

1. Handan: Gülen. Asar: Eserler. Gülzâr: Gül bahçesi.2. Kün: Ol. Zakirer: Zikredici. Hâzâ: Budur. Sýratün Müstakim: Doðru yol.

Baki: Kalýcý. Naim: Nimet. Ýksar: Çoðalmak.3. Tuba likavmin zakirin: Zikredici kavmin Tuba aðacý.

Büþra bienvaril yakîn: Kesin bilgi (yakîn) nurlarýnýn müjdesi. Ashab: Sahipler.Ensar: Yardýmlar, yardýmcýlar.

4. Ser: Baþ. Vasýl: Kavuþur. Canan: Sevgili. Baharistan: Bahar bahçesi.Ezhar: Çiçekler.

5. Tevhid: Bir'leme. Aðyar: Yabancýlar. Vahdet: Birlik. Hýsný dil: Gönül Kalesi.Hýfzet: Koru, saðlamlaþtýr. Dizdar: Kale muhafýzý.

6. Siva: Gayri. Dil teþne: Gönülden istekli. Enhar: Irmaklar.7. Çün: Madem. Mevc: Dalga. Bahri cud: Cömertlik denizi.

Þühud kýl: Gözle, tanýk ol. Envar: Nurlar, ýþýklar.

175

TEFEKKÜR(Özet Bilgi)

Dikkatin Bir Noktaya Toplanmasý

Kâinattaki her varlýk kendine has bir dille Allah'ý tesbih eder. Varlýklar kendiüzerlerindeki Allah'ýn isimlerini, Allah'ýn varlýðýný ve birliðini duyururlar. Yaratýlanlarýnen þereflisi insandýr. Çünkü bütün yaratýlanlar ancak kendi dilini anlayabildiði halde,insan bütün yaratýlanlarýn dile getirdikleri Allah'ýn isimlerinin (Esmai Hüsna'nýn)delillerini anlar. Öyleyse her þeyin deðeri kendisine göre bir parçadýr. Ýnsanýn deðeriise bütündür. O, anlamada, çözmede, anlatmada, ilmin ruhundan hareketle bütünlüðeulaþýr. Allah, insaný sýnýrsýz yeteneklerle donatmýþtýr. Bu yüzden insan Esmai Hüsna'nýnsonsuz hazinelerini keþfedebilir.

Ýnsan varlýklarý tanýdýkça, onlarýn üzerindeki Allah'ýn isimlerini de tanýr. Allah'ýtanýmanýn, onun isimlerinin varlýklardaki tecellilerini tanýmakla olacaðý açýktýr. Rabbinitanýyýp ona ibadet etmek üzere yaratýlan insan için, ilim, iman ile marifetullahýn (Allah'ýbilmek) bir þartý olarak karþýmýza çýkar. Bu ilim cehaletin kýlýk deðiþtirmiþ þekli deðildir.Ýnsaný inat ve kibire sevk eden ilim, imaný zedeleyen boþ bir bilgi yýðýnýndan baþka birþey deðildir. Oysa gerçek ilim, onu hayata eriþtiren bir ruh gibidir. Bilgileri bütünolarak yorumlayabilmek ve gerekli sonuçlarý çýkarabilmek de yalnýz tefekkürle(düþünmekle, zihin yormakla) mümkündür.

Tefekkürü Kur'aný Kerim, Allah'a noksansýz bir imanla baðlanan kimselerin özelliðiolarak belirtmektedir. Onlar yaratýlan her þeyin boþa yaratýlmadýðýný anlar ve bununiçin þükrederler. Her hallerinde Allah'ý anacak kadar olgunlaþmýþ kiþilerin, bunutefekküre borçlu olduklarý kaydedilmektedir. Tefekkür, insaný Allah'a yaklaþtýran çokönemli bir olaydýr. Resûlullah Efendimiz, "Bir saat tefekkür bir yýllýk nafile ibadetedenktir" demekle bunun deðerini açýklamýþtýr. Tefekkürsüz insan zamanla, olaylar,varlýklar ve güzellikler karþýsýnda hayreti unutur, takdir duygusu kaybolur, kâinatýnkitabýný okuyamaz, akýl düþünceden, ruh da duygudan mahrum kalýr. Yaratýlanlarýn enüstünü olan insan da cansýz bir cisim durumuna düþer. "Kalpleri vardýr, onunlaanlamazlar; gözleri vardýr, onunla görmezler; kulaklarý vardýr, onunla duymazlar; onlarhayvan gibi, belki daha da aþaðýdýrlar. Onlar gafillerin ta kendileridir" mealindekiayeti kerimenin tehdidi, bu tefekkürsüz insanlar için olsa gerekir.

Ýnsanýn sýnýrlý aklý, noksan ilmi, kâinattaki olaylarýn pek çoðuna akýl erdiremez.Kendi istekleriyle baðdaþtýramaz. Hikmetleri takdir edemez ve tenkide baþlar. Ýþte

176

bu noktada, dostluk ve tefekküre ihtiyaç vardýr. O zaman tenkit hakka deðil, maddisebeplere yönelir. Resûlullah Efendimizin de iþaret buyurduklarý gibi, "Kâinathadiselerinden insanýn heva ve hevesine muhalif olan kýsým, uygun olan kýsýmdandaha çoktur." Öyleyse aþinalýk ilimle karýþtýrýldýðý an, tehlike de baþlar. Kiþi olaylarýbasit bir gözle görür, tefekküre gerek duymaz. Mesela, dünyanýn çekim gücünü kuranve çok hassas bir ölçüyle programlayan Allah'ýn harikulade eserini, basit bir ad takaraksýradan bir olaymýþ gibi görür. Ama ayný olayda Yaratan'ýn sýnýrsýz gücünü görebilenkiþi, bu olayý basitleþtirmez. Allah'ýn sanatý karþýsýnda hayranlýk duyarak, onun varlýðýnave birliðine sayýsýz deliller bulur. Maneviyat büyüðü Dârânî Hazretleri, "Allah adýnakâinata bakan adam her ne müþahede etse ilimdir. Eðer maddi sebepler adýna bakarsa,ilim sandýðý þey cehalet olur" buyurmuþlardýr. Öyleyse kâinattaki her þeyi ibretle vetefekkürle inceleyebilen insan, gerçek ilime ulaþmýþ demektir. Bunun için de zihnitembelliði yenmek, kazanýlan her bilginin derinine inerek iliþkiler kurmak, sualler sorarakcevaplarýný bulmak, insan ve iman hakkýnda doðru bilgiler veren kitaplardanyararlanarak, müspet ilimlerden yararlanarak çýkýþ noktalarýný bulmak gerekir.

Tefekkürün Çeþitleri

Ýman ve Allah'ý tanýmak için insanýn;1. Kendi iç âlemine eðilmesi,2. Bir de kendi dýþýndaki tüm varlýklar üzerinde düþünmesi gerekir.Bu iki çeþit tefekkür birbirini tamamlar. Ýnsan, kendi varlýðý üzerindeki tefekkürü

ile, vücudu üzerindeki manevi duygu ve yeteneklerle ilâhi sanatlarý anlamayý baþarýr.Bu varlýklarýný yerinde kullanmayý öðrenir. Kendini yönlendirme gücünü kazanýr.Varlýklarýn tefekküründe ise, Allah'ýn isimlerini, özelliklerini tanýr.

Kâinattaki bütün varlýklarýn üzerinde, Allah'ýn isimlerinden bir kýsmý tecelli etmiþtir.Genel olarak cansýz varlýklarda Allah'ýn kudret tecellilerinden birini aramalý, canlýlardaise önce rahmet tecellilerine bakmalýdýr. Tefekkür, yalnýz insanýn baþarabileceði birolgudur. Allah akýlla donattýðý insana, böyle eþsiz yetenekler bahþetmiþtir. Kâinattakien küçük varlýkta öylesine eþsiz programlama ve güzellikler vardýr ki, bunu görebilmek,anlayabilmek ancak tefekkürle olur. Hiçbir þeyin yaratýlýþý sebepsiz deðildir. Düþüneninsan için, dünyadaki bütün canlýlarýn düzenli bir þekilde nasýl beslenebildikleriniaraþtýrmak, nasýl bir dengenin kurulduðunu kavramak, büyük bir düzen içinde çoðalýp,öldüklerini izlemek ve bu olaylardan ibretlenmek hiç de zor olmasa gerekir. Yediðimizher lokma, içtiðimiz su, aldýðýmýz her nefes içindeki hava, bizim için takdir edilerekhazýrlanmýþ ve üzerine kader kalemiyle adýmýz yazýlarak adresimize gönderilmiþtir.Parmak izlerimiz ve hücrelerimizdeki genetik kodlarýmýz nasýl bize aitse, rýzýk olarak

177

payýmýza düþen her þey de takdir ve ihsan edilmiþ nimettir. Özetle, Allah'ý tanýmadaimanla ve ilimle tefekkür ederek þükretmeyi bilmeliyiz.

Bir Örnek

"Her bir ilim dalý Allah'ýn bir ismine dayanýr. Geometri ilminin, dayandýðý hakikatde Allah'ýn Adl ve Mukaddir isimleridir."

Her þeyin gerçeði, Hak'kýn isimlerine dayanýr. Kâinattaki her þeyde Allah'ýn birçokgüzel isimleri tecelli etmiþtir. Her ilim, bir isme dayanýr ve onda son bulur. Faziletsahibi kiþiler, fennin her dalýný Esmai Hüsna'ya baðlarlar. Ýnsanlýk tarihinin üstüninsanlarý, keþifler, icat sahipleri, her türlü buluþun Allah'ýn bir ismine dayandýðýný bilirler.Geometri biliminde bunu açýkça görmek mümkündür.

Geometri bir fen dalýdýr. Allah'ýn Mukaddir adýna dayanan ilginç bir bilim dalýdýr.Ulaþacaðý son nokta, kendi kanunlarý içinde Allah'ýn Adl ismine ulaþmaktýr. Kâinatýnmatematik diliyle ve geometri yazýsýyla yazýlmýþ bir kitap olduðunu söyleyen Galile,büyük bir gerçeðe parmak basmýþtýr. Tefekkür edersek, gerçekten kâinatta noksansýzbir geometrik düzen vardýr. Gezegenler küre þeklinde yaratýlmýþ, etraflarýndaki uydularelips bir yörüngede dönmektedir. Galaksiler spiral veya eliptik yaratýlmýþtýr. Kelebekkanadýndaki eþsiz desenler, balarýsýnýn peteðinden, kar tanelerinin þekline kadar hervarlýkta, ilâhi geometrinin sayýsýz delilleri vardýr. Allah varlýklarý yaratýrken hepsiningenel planlarýný yapmýþ, Adl ismini tecelli ettirmiþtir. Varlýklarýn genel hatlarýndakiintizamda Mukaddir, yaradýlýþtaki canlýlýk ve dengede Adl isimleri tecelli etmiþtir.Bu harikuladelikleri görmek, anlamak ise, ancak ilmi bir tefekkürle gerçekleþir.

Mesela; tefekkür edersek, insanlar hem Allah'a iman edecek ve imanýn neticesinialabilecek durumda yaratýlmýþtýr, hem de isyan ve inançsýzlýðýn karanlýðýnagömülmüþlerdir. Eðer insan yalnýz iyilikle geliþebilecek þekilde yaratýlsaydý, þeytanauyup da kötülüðe sapma kabiliyetinden mahrum olsaydý, bu hikmet ortadan kalkardý.Halbuki Allah'ýn sayýsýz melekleri zaten bu vazifeyi yapmaktadýr. Þeytana uymazlar,vazifelerini noksansýz yaparlar, isyan etmezler. Böyle olunca da melekler için manevigeliþme bahis konusu olmaz. Hangi makam ve mertebede ise orada kalýrlar. Halbukiinsan bir tohum gibi büyüyüp geliþecek, güçlenecek, yeþerecek ve meyve verecektir.Yüz insanýn içinden yetiþen on hayýrlý insan, doksanýný kurtarabilir. Yapacaðý hayýrlýiþler ve imaný sayesinde karanlýðý aydýnlatabilir, örnek olabilir, küfürden imanasürükleyebilir. Allah'ýn rahmet, hikmet adlarý ile inançsýzlýðý yenebilir ve mertebeleralabilirler.

Tefekkür edenin gözünde, kâinat bir mescittir. Öyle ise kâinat mescidindeki herþeyi, bütün varlýklarý görür, anlar, onlarýn kelamlarýný, zikirlerini ta can evinde iþitir.

178

Ýnançsýzlýðýn karanlýðýndan kurtulur. Aklýn gösterdiði iman, ibadet ve tefekkür yolunda,güvenlik, huzur ve iki cihan saadeti vardýr. Bu da sonuçta, kiþiyi þükre götürür.Þükreden insan ise Allah'ýn övücü rahmetini kazanýr. Tükenmez rýzýklar, ezeli lezzetlerve sonsuz güzelliklere ulaþýr.

Tefekkürle Allah kelamýnýn derin anlamlarýný, güzelliklerini, ilmini, ýþýðýný görür,anlar, yaþar ve insan olarak yaratýldýðýmýza dua ederiz. Böylece Allah'ýn zulmüyasaklayan Adl ismi ile, yalaný yasaklayan Hak isminin tecellisine kavuþuruz. Bu dabizi Sýddýk makamýna ulaþtýrýr.

Allah'ý razý eden insan, en büyük hedefe ulaþmýþ insandýr. Böylece insanýn, fâniinsanlarca verilecek hiçbir ödüle ihtiyacý yoktur. Allah hepimizi, onun rýzasýna ulaþankiþiler arasýna koysun.

(Ýlâhiyat serisinden özetlenmiþtir.)

179

ZÝKRULLAH – 4

Dil hanesi pürnur olur,Envarý zikrullah ile,Ýklimi dil mâmur olur,Mimarý zikrullah ile.

Her müþkül iþ âsân olur,Derdi dile derman olur,Canýn içinde can olur,Esrarý Zikrullah ile.

Zikr eyle Hak'ký her nefes,Allah bes bâki heves,Pes gayriden ümidi kes,Tekrarý zikrullah ile.

Gör ehli halin fýrkasýn,Çâk etti ceybi hýrkasýn,Devr eyle zikrin halkasýn,Pergârý zikrullah ile.

Ahmet seni ikrâr eder,Hem zikrini tekrar eder,Ýhlâsýný iþar eder,Eþarý zikrullah ile.

Padiþah 1. Sultan Ahmed

Dil: Gönül. Pürnur: Salt ýþýk. Envar: Iþýklar. Âsân: Kolay. Bes: Yetiþir. Baki: Kalýcý.Pes: Öyleyse. Çâk etmek: Yýrtmak. Ceyb: Ön, açýklýk. Pergâr: Pergel. Ýkrar: Tasdik.Ýþar: Haber verme. Eþar: Þiirler.

180

ARÝFLERDEN MENKIBELER

Peygamberler (selam üzerlerine olsun), hep birbirlerinin tarif edeni idiler. Hz. Ýsa,Yahudi'ye: "Sen, Hz. Musa'yý adamakýllý tanýmadýn. Hz. Musa'yý anlamak için gelbeni gör," dedi. Hz. Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem de bir Hýristiyan ve birYahudi'ye: "Siz Hz. Musa ve Hz. Ýsa'yý iyi tanýmadýnýz, onlarý tanýyabilmek için gelipbeni görünüz" dedi.

Peygamberler birbirlerinin tarif edenleridirler ve onlarýn sözleri, birbirinin sözlerininaçýklayýcýsý ve þerhedicisidir. Eshab, Peygamber'e, "Ey Allah'ýn Elçisi, her peygamber,kendinden önce gelen peygamberin tarif edicisi idi. Sen peygamberlerin sonuncususun,senin tarif edenin kim olacak?" diye sordular. O da: "Nefsini bilen Rabbini de bilir,yani nefsimi bilen, Rabbimi de bilmiþ sayýlýr" diye cevap verdi. Yani Hz. MuhammedSallallahu Aleyhi Vesellem'e mensup olanlar, her bakýmdan Hz. Muhammed SallallahuAleyhi Vesellem'in Hal ve Kal'ini tarif edenlerdir. Bir kimse ne kadar fazýlsa, okadar maksattan uzaktýr. Onun fikri ne kadar ince olsa, o kadar uzak olur.

Þiir:

Onun kapýsýnýn topraðýna, kalbinin baþýný koymakSuretiyle secde et, bu kalb iþidir, alýn iþi deðildir.

Allah'ým, seni tenzih ederim, bu ne sýrdýr? Her þey insanoðluna feda, insanoðlu dakendi nefsine feda olmuþtur. Allah, hiçbir zamanda: "Ben gökleri ve Arþý tekrimetmedim" buyurmamýþtýr. Eðer arþa çýksan hiç faydasý olmaz. Gönül kapýsýnýn açýkolmasý lâzýmdýr. Peygamberlerin, velilerin, sofilerin çalýþýp canlarýný çýkarmalarý, hepbunun içindi ve hep bunu aradýlar. Bunlarýn hepsi insandýr. Kendini bilince, her þeyide bilir. Niyaz da, kahýr sýfatý da sendedir. "Yarabbi, sen benim kavmimi hidayeteulaþtýr, çünkü onlar bilmiyorlar" (Ýsra, 17:72) ayetindeki kavimden maksat, benimkavmimi, yani cüzlerimi hidayete ulaþtýr demektir. Cüzler, bu kafirlerdi, fakat onuncüzleri idiler.

Þiir:

Ýyi kötü herkes, derviþin cüzüdür.Eðer böyle olmazsa, derviþ olmaz.

Eðer cüz olmasalardý, o ayrý, müstakil kalýrdý. Kül nasýl olurdu? Allah "Külliyetibilir, fakat cüziyeti deðil" sözünde madem ki külliyet demiþtir, o halde hangi cüz, külündýþýnda kalabilir? Allah, gerçeði herkesten daha iyi bilir.

181

Peygamber, bir gün buyurdular ki: "Çoðunluða uyun! (yani olgun ve bilgin olanþeyhin hürmeti için) ve "köylerden uzak bulunun" (yani noksanlarla sohbet etmemekiçin).

Þiir:

Ey arkadaþ, topraða bulanacaksanYüksek bir tepenin topraðýna bulan.

"Kim, maðfirete mazhar olmuþ bir kimse ile yemek yerse o da maðfirete mazharolur" sözündeki yemekten maksat, ekmek yemek veya baþka bir yemek yemekdeðildir. Bu yemek, haklarýnda "Ferah ve fahur Allah'ýn rýzkýyla rýzýklanýrlar" (ÂliÝmran, 3:163-164) ayetiyle buyurulan, boðazlarý kesilmiþ þehitler için hazýrlanmýþ olanöteki dünyanýn gýdasýný yemektir.

Nefsi Emmare kahredildiði vakit, o da bu dünyada þehit ve gazi olmuþ sayýlýr.Kim bu maðfirete mazhar olanla birlikte bu gýdadan yerse, o da maðfirete mazharolur, yoksa binlerce münafýk ve Yahudi de Mustafa ile yemek yediler, fakat onlarýn,Peygamber'in maðfirete mazhar olduðuna dair itikatlarý yoktu. Peygamber'in maðfiretemazhar olduðuna tam itikat etmek, ancak gýdayý onunla ayný kaptan yemekle olur.Ýþte itikadýn mükâfatý ve doðru itikadýn alâmeti, budur. Müslümanlýk, heva ve hevesemuhalefet, kâfirlik de heva ve hevese uymaktýr. Birisi iman getirdi denildiði vakit,bunun manasý, o adam: "Ben heva ve hevese muhalefet edeceðime ahdettim," dedidemektir. Þu ötekisi ise: "Ben bunu yapamam, haraç veririm ve öyle yaþarým" dediðivakit, Peygamber buna razý olup kabul etmiþ ve "Kim bir haraç veren kâfire (zýmmiye)eziyet ederse, bana ve ahdi içinde bulunan ahit sahibine eziyet etmiþ gibidir" diye onaberat vermiþtir. Fakat bir baþkasý, heva ve hevesten bizar olmadýðý halde: "Ben hevave hevesten bizar oldum", kara olduðu halde "beyazým", karga olduðu halde "doðaným",der. Mümine, kâfir olmadýðý için; kâfire de, münâfýk olmadýðý için þükretmek vaciptir.Münâfýk, kâfirlerden beterdir. "Münâfýklar Cehennem'in en alt tabakasýndadýrlar."(Nisa, 4:144)

Þöyle garip bir rivayet vardýr: Cehennem ve Cehennem'in tabakalarý,cehennemliklerden boþaldýðýnda, bir temaþa için gelirler. Cehennemin tabakalarýnayaklaþtýklarý vakit, bu tabakalarda bulunan kapýlarýn birbirine vurduðunu ve harap,boþ bir evin kapýsý gibi açýlýp kapandýðýný görür ve münâfýklarýn seslerini iþitirler. "Sizkimlersiniz? Cehennem, cehennemliklerden boþaldýðý halde, siz hâlâ buradabulunuyorsunuz" diye sorarlar. Onlar da "Biz münâfýk tayfasýyýz. Bizim için buradankurtuluþ yoktur" derler. Bu sözün manasýný kim anlarsa, bundan kendisine bir hisseçýkarýr. Þimdi, nifak nedir? Gizli ve açýk nifak bizden ve dostlarýmýzdan ýrak olsun.Yüce Allah'ýn yardýmý ile gizli nifakýn insan mizacýndan gitmesi için cehd etmek lâzýmdýr.

182

Bir topluluk, âlemin ezeli (kadim)liðinden bahsediyordu. Þems: "Âlemin ezeliliðindensana ne?" buyurdu. "Sen kendi ezeliliðini açýkla, sen ezeli misin, sonradan olma mý(hadis)? Sende olan þu kadarcýk ömrü, âlemin ezeli olup olmadýðýna deðil, kendihalini incelemeye harca." Âlemden maksat, iyi iþlerin olmasýdýr. Her iyi iþ, canhuzurunun (cemiyet) sebebidir. Can huzuru (cemiyeti) ise, Yüce Allah'a muhtaçolmaya ve itikada sebeptir. Sende yüz bin fenli ilim olsa da iþler olmadýkça, YüceAllah'a ihtiyaç duymadýktan, ahirete itikat etmedikten sonra, bunlarýn hiç kýymetiyoktur. Eðer sende iyi amel olup da hiçbir ilim olmazsa, ister Arap ol, ister Türk, buiyi amel dünya ve ahirette þeref ve izzete sebep olur. Herkes ilim ve fayda arar. Sen,dosttan iyi amel elde etmek için, kendin iyi amelin peþinden koþ. Zira öz budur.Kabuk da ilimdir.

"Allah Arþ'a tasarruf etti" (Taha, 20:4; Furkan, 25:60) ayeti niçin söylenmiþtir?Tefsirde ne denilmiþtir? "Bundan baþkasýna açýktýr" demiþler. Þairin þu þiirinde olduðugibi tasarruf eder:

Biþr, kýlýçsýz ve kan dökmeksizin Irak'a tasarruf etti.

Biz, ondan baþka dedikleri, "tasarruf etti" sözünün niteliðini araþtýrmadan, nasýlolur demeden, iman ve dikkatle araþtýrmaksýzýn itikat ettik.

Bu sözden ne anlaþýlýr ve bu "Taha" için tefsirde ne demiþlerdir? Tefsirde zâhirehlinin söylediðinden baþka bir þey yoktur. Onlara göre Taha, Muhammed SallallahuAleyhi Vesellem'in ismidir. Baþka birinin sözüne göre ise onun manasý, "Ey adam"demektir. Baþka bir söze göre ise "Taha" ayaðýný yere koy demektir. Zira Allah'ýnelçisi, yatsý ve teheccüd namazýnda bir ayak üstünde durmuþtu. "Geceden bir kýsmýný,sana nafile olmak üzere teheccüd eyle..." (Ýsra, 17:79) ayeti vahyedilince, PeygamberSallallahu Aleyhi Vesellem bir ayak üstünde o kadar durdu ki, ayaklarý kabardý.

Þiir:

Peygamberin ayaðý, gece ayakta durmaktan kabardý.Nihayet onun bu geceyi uykusuz geçirmesindenKuba halký kabalarýný yýrttýlar.

Sonra Allah tarafýndan: "Ey Muhammed, Teh yani diðer ayaðýný yere koy, birayak üstünde durma, çünkü biz teheccüd namazýný seni incitmek için buyurmadýk"diye bir emir geldi. Müfessirlerin demiþ olduklarý diðer zâhiri sözleri sormuyorum.Bundan baþka onlarýn ne söylediklerini sen de söylemiyorsun. O halde bunun tefsirini,Levhi Mahfuz'dan okumak lâzým geldiði anlaþýlýyor. O levhin hududu akla sýðmaz.

Padiþah: "Hizmet etme, çünkü ben senden utanýyorum" dedi. O da: "Bunu banasöyleme, çünkü beni bundan men edersen sen ve sana olan sevgim gönlümde

183

soðursunuz." diye cevap verdi. Bunun üzerine Allah (Padiþah): "Madem ki böyleoluyor, o halde söylemem" dedi. Yine bir defasýnda: "Baþýn ve canýn hakký için benimbuna hiç ihtiyacým yoktur, bunu yapma" der. "Biz sana parlak bir fetih verdik." (Fetih,148:1)

Þiir:Bu geçmiþ ve gelecekteki günahýn baðýþlanmýþ olduðu için deðildir.Bu, korku ve ümitten deðil, aþkýn coþmasýndandýr, dedi.Fakat O: "Senin baþýn ve canýn hakký için ki, yapacaðým" diyor. Nihayet o kadar

ayakta duruyor ki, ayaðý þiþiyor, bunun üzerine Padiþah kýzarak: "Yeter artýk, bu banalâzým deðildir." Tahi: ayaðýný yere koy, veya "Ey Muhammed, Biz sana Kur'an'ýzahmet çekesin diye indirmedik." (Taha, 20:1) (Seni yanýma oturtup konuþacaðým.Bunun için senin zahmete girmeni istemiyorum. Allah'tan korkana vazetmek içinindirdik.) "Yeri ve gökleri yaratan tarafýndan indirilmiþtir." (Taha, 20:3-4) buyurdu.Bunun þerhi, avamýn anlayýþýna yakýndýr. Arz, Muhammed Sallallahu AleyhiVesellem'in vücududur. Gökler ise, O'nun düþüncesi, tasavvuru ve parlak muhay-yilesidir.

"Allah tahta kuruldu." (Taha, 20:4)Þiir:Gönül tahtý, heva ve hevesten temiz olarak bayýndýr oldu.Bunun için "Rahman olan Allah tahta kuruldu" ayeti indi.Yine sen: "Ben Allah'a ulaþmýþým, Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'den

müstaðniyim," diyorsun. Fakat Allah, Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'denmüstaðni deðildir. Nasýl olur ki, onu huzuruna götürmüþtür. Ve senin "Eðer biz isteseydikher köye bir Peygamber gönderirdik" (Fürkan, 25:51) dediðin þeyi, hiç yapýp diledimi? "Ýsteseydik" sözünü ancak o Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem söylüyor ve"Eðer ben istersem" diyor. Allah, Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem için "Eðersen olmasaydýn felekleri yaratmazdým" dedi. Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellemde "Gözü, gördüðünden meyletmedi" (Enfal, 8:17) ayetiyle buyrulduðu gibi hareketetti ve: "Sen herkesin arasýndan beni seçtin. Ben de senden baþkasýný istemiyorum"dedi. Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'in uyumasý, O'nun miraca gitmesidir.Sen de O'nun arkasýndan gidersin. Yalnýz gönlünde, karar kýlýnacak bir yer elde etmeyeçalýþ. Böylece dille deðil, sebeplere baþvurmakla dünya talibi, taate sarýlmakla dintalibi, Allah erlerine hizmetle de Hak talibi olursun.

Þiir:Kadrini ve mertebeni arttýrmak için sana,Senden daha iyi bir arkadaþ gerektir.Gönlü kýrýk kimse müslümandýr.

184

Seleflerimiz kýrýk vücutlu olmuþ, gönle ulaþmýþ ve: "Ben gerçekten Muham-medî'yim" sözünü tamamýyla býrakmýþlardýr. Gönlü kýrýk olan bir kavim, "Rabbim çokyüksektir", dedi. Bununla da kanaat etmediler. Hastaya Ayetül Kürsi okuyan birkavim de olur. Bir kavim de vardýr ki, Ayetül Kürsi'dir. Davette hem kahýr hem lütufvardýr. Halvette ise sadece lütuf vardýr. Allah daha iyi bilir.

Kim bir dalý tuttu ise, dal kýrýldý, yere düþtü. Kim aðacý tuttu ise, bütün dallar onunoldu. Nasýl olur da akýl sahipleri herkesin malik olduðu bu aklý (yani Allah'a dönmekaklýný) istemezler? Filozofun biri: "Ben makul söylüyorum" diyor. Fakat onun aklýndabu ilâhi akýldan bir koku bile yoktur.

Yine bir aziz, ölümünden on iki sene sonra Peygamber Sallallahü Aleyhi Vesellem'irüyada gördü ve "Ey Allah'ýn elçisi, her cuma akþamý kendini bana gösterdin. Bu oniki yýl müddet içinde beni susuz balýk gibi býraktýn" dedi. Peygamber Sallallahu AleyhiVesellem: "Taziyetle meþguldüm" dedi. Bunun üzerine aziz, "Ne taziyetiyle?" dedi.Peygamber Sallallahu Aleyhi Vesellem: "Bu on iki yýl içinde bana, yüzü Kýble'de olanyalnýz yedi kiþi geldi. Onlardan baþka hiç kimsenin yüzü, Kýble'de deðildi" dedi. Þimdibu bir manadýr ve "Onun tevilini ancak Allah ve ilimde saðlam olanlar bilir" (ÂliÝmran, 3:7) ayeti, onun þerhidir.

Hoþluk, dostlar toplantýsýndadýr. Birbirlerinin yanlarýna sokulur, birbirlerine nazeder ve yüz gösterirler. Birbirlerinden ayrýlýnca, birbirlerine karþý olan meyilleri içineheva ve heves karýþýr. Onlarýn o nuru gider. Bir þeyi balýn içine korsan, taze ve hoþolur. Çünkü hava onun içine giremez. Sâm böbürleniyordu, fakat Musa (Selam onunüzerine olsun), o celaletiyle Hýzýr Hazretleri'nin sohbetinde bulunmak ve bu lütufsýfatýnýn olgunlaþmasýný istiyordu. Baþka bir letafet elde etmek için o, tövbeler ediyordu.Derviþin bütün ömründe bir defa tövbe etmesi ve hem de: "Benim yoluma bu nedengeldi?" diye piþman olmasý lâzýmdýr. Peygamber (Selam onun üzerine olsun), bütünnazeninliðine raðmen fakirlerin selamýný uður sayardý ve onlarla birlikte toprak üzerineoturur, onlarýn sözlerini dinlerdi.

Þiir:Sen Mustafa'nýn, miskinlerinden dua talebindeBulunduðuna inanmýyorsun.Kendini ele geçirdiðin zaman, baþka birini bulursan, onun boðazýna sarýlýrsýn, yoksa

sen ele geçirilirsin. Deve karýncaya yol arkadaþý oldu, bir suya ulaþtýlar. Karýncaayaðýný suya sokmadý. Deve: "Ne oldu? Gel, kolaydýr. Su dize kadar çýkýyor" dedi.Karýnca: "Evet, su senin dizine ancak çýkýyor, fakat benim üzerimden altý kez aþacak,"dedi.

Eðer þeyhsiz kalsaydým, yaþamazdým. Kim bana bir kulaç yaklaþýr? Kulaçtankulaca, karýþtan karýþa, denizden denize fark vardýr. Muhammed Sallallahu Aleyhi

185

Vesellem'in adýmýna ulaþmak için iki adým atmak lâzýmdýr. Sende Firavun baþgösterdi.Musa geldi onu kovdu. Tekrar Firavun geldi, Musa gitti. Bu, deðiþmenin ne zamanakadar olduðuna delalet eder. Musa'ya öyle sarýl ki, Firavun bir daha gelmesin.

Bu deðiþme hesaba gelmez. "Rabbimiz Allah'týr" diyen ve sonra doðrulukgösterenlere melekler inerler (Fussilet, 41:30; Ahkaf, 46:12). Bu devrede Uc binAnak'ýn önünde: "Dizden dize fark vardýr" sözü söylenecek duruma düþer. Çünkü oda Tufan'da boðulmamýþ ve sular ancak dizine kadar yükselmiþti, fakat Musa onuöldürdü. Bu Uc b. Anak, yalnýz Âdem'in su ve kilden olan oðullarý huzurunda deðil,belki bir adýmý da Allah'ta olan ve hakkýnda "iki adýmda kavuþtu" sözü söylenenMuhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'in yanýnda da "dizden dize fark vardýr" sözüyleanlatýlan vaziyete düþer. Biz ise, dizden dize yüz adým atsak, sofanýn yanýna gelemeyiz."Allah, kullarýna lütuf ve ihsan edicidir" (Þura, 42:18) ayetini yalnýz, nerede temizkullarý varsa onlar için söyledi.

Bir gün Ömer (Allah ondan razý olsun), vurup þeytanýn bir gözünü kör etti. Bu,onlarýn bildiði bir mana ve sýrdýr. O mana her þekilde gözükür ve her þekli baðlar,yoksa bu þeytan mücessem bir þey deðildir. "Þeytan insanoðlunda, kanýn damarlardadolaþtýðý gibi dolaþýr." Þeytan, bir gün gelip Ömer'e: "Ey Ömer, gel de sana acayip birþey göstereyim" dedi ve mescidin yarýðýndan, mescitte bir adamýn uyuduðunu, birininde namazda olduðunu gösterip: "Aþk ateþinin korkusundan o uyuyan þahsýn sinesinegiremiyorum. Bu korku olmasaydý girer bir þey yapardým. Fakat o namaz kýlaný harapederdim," dedi. Bu þeytaný, Allah erlerinin aþk ateþinden baþka bir þey yakmaz. Allaherinin yaptýðý bütün riyazetler þeytana fayda etmez, belki bunlarla daha fazlakuvvetlenir. Çünkü onu þehvet ateþinden yaratmýþlar. Ateþi nur söndürür. Nitekim"Senin nurun benim ateþimi söndürür" denilmiþtir. Eðer o Ledün'den filozof ve bilginolmasaydý, bunlarýn iþi nasýl olurdu? Onlarýn iþi kýrk bin yýlda düzelmezdi. Yirmi ömrübirbirine baðlasaydýn, yine düzelmezdi. Diðer peygamberlerin bin yýlda elde ettiklerine,Ledün'den hakim ve bilgin olan Peygamber (Selam O'nun üzerine olsun) kýsa birsürede ulaþtý ve onlarý geçti.

Dýþarý çýkalým ve bu býyýklarý aþaðý sarkýtalým. Biz, kâfirler býyýðýmýzdan korksunlardiye gazaya gitmeyeceðiz. Býyýðýmýzýn her bir teli mýzrak olsa, yine de kendi içimizdekikâfir onlardan korkmaz. Bunun içindeki kâfirin iþi ise tamamlanalý hayli oldu. "Bizimyolumuzda cihat edenlere doðru yolu gösteririz" (Nur, 24:69) ayetinde, önce gelenisonra okursan, "bizim için cihat ettiler" dersen, asýl maksat anlaþýlýr. Yoksa "Onlarbizim hidayetimiz olmaksýzýn herhangi bir yolda cihat ettiler, biz de onlara yol gösterdik"demek olur veya "Bizim hidayetimizle cihad ettiler," dersen o halde, "Biz onlara hidayetederiz" sözünü tekrar etmenin manasý ne? Aksi takdirde, bu sözler Allah'ýn elçisiMuhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'in aðzýndan çýkmýþ olabilir. Buna göre "Bizim

186

için, yani bizim zâhiri hizmetimiz ve bizim zâhiri cismimiz için cihad edenlere bizdoðru yolumuzu, yani ruhlarýmýzýn ve hakikatlerimizin doðru yolunu gösteririz" demekolur.

Sýra gözetmeksizin, perþembe ve pazartesi günleri oruç tut. Birdenbire nefsincaný üzerine oturup oruç tutacaðým de ki, bu, nefsinin zoruna gitsin. Böylece birdenbireonun Müslüman olmasý umulur. Zira onun Müslüman olmasý çok uzaktýr.

Herkesin kendine layýk bir günahý vardýr. Birinin günahý, rindlik fýsk ü fücuru olurve bunlar da onun haline yaraþýr. Birinin de günahý, Allah kapýsýnda bulunmamakolur. Ne mutlu ona ki, gözü uyur, kalbi uyumaz. Vay o kimseye ki, gözü uyumaz, kalbiuyur. Allah daha iyi bilir.

Gizli sadakadan sordular. Þems buyurdu ki: "Ýhlas ve ihlasý korumak düþüncesinedaldýðýn için, verilen sadakanýn lezzetinden haberin olmaz; yani bundan daha iyi olsaydýdiye eseflenmekle meþgul olmandan dolayý lezzetini bilmezsin."

Bayezidi Bestami Hz., Hacca, ekseriya yaya giderdi. Yetmiþ defa Hac etmiþti.Bir gün Hac yolunda halkýn sudan ötürü çok âciz bir durumda bulunduklarýný vesusuzluktan helak olduklarýný gördü. Hacýlarýn baþýnda toplandýklarý ve sýkýþtýklarý birsu kuyusunun yanýnda bir köpek gördü. Köpek Bayezid'e baktý. Kendisine: "Bu köpekiçin su bul" diye ilham geldi. Onlar: "Arý duru ve makbul bir haccý, kim bir içim suyasatýn alýr?" diye baðýrdýlar. Kimse buna yanaþmadý. Bunun üzerine, "Beþ defa yayaolarak makbul haccý, altý haccý, nihayet yetmiþ haccý bir içim suya kim satýn alýr?"diye arttýrma yaptýlar. Biri, "Bayezid'in hatýrý için ben veririm," diye baðýrdý. Bununüzerine Bayezid, "Aferin bana. Bir köpek için yetmiþ yaya haccý bir içim suya sattým"dedi. Suyu kaba doldurup köpeðin önüne koyunca, köpek yüzünü çevirdi, suyu içmedi.Bunun üzerine Bayezid yüzükoyun yere kapanýp tövbe etti ve kendine, "Sen Allahiçin þunu yaptým, bunu yaptým diyorsun. Halbuki senin yaptýðýný köpeðin bile kabuletmediðini görüyorsun" diye bir nida geldi. Bayezid: "Tövbe ettim, artýk böyledüþünmem" diye bir feryat kopardý. Bunun üzerine köpek hemen baþýný suya sokupiçmeye baþladý.

Þiir:

Sen, yüz þefaat dilemek, yüz defa aðlayýp sýzlanmakpahasýna ayaðýný öpeceðim kiþisin, fakat sen býrakmazsýn.

Hülasa, yüzünü bir taþa veya nakýþlý bir duvara çevirip, taþa tapaný kötülüyorsun.Halbuki sen de yüzünü bir duvara çeviriyorsun. O halde bu, Muhammed SallallahuAleyhi Vesellem'in söylediði bir remizdir. Fakat sen anlamýyorsun.

187

Kâbe dünyanýn ortasýndadýr. Onun etrafýnda halka olan dünyanýn hepsi, yüzünüona çevirir. Bu Kâbe'yi ortadan kaldýrýnca onlar, birbirinin kalplerine secde ederler.Onun secdesi bunun, bunun secdesi de onun gönlüne karþýdýr. "Bir an düþünmek,altmýþ sene ibadet etmekten daha hayýrlýdýr." Bu düþünmekten maksat, sadýk derviþinhuzurudur. Çünkü o ibadette hiçbir riya yoktur. Þüphesiz o, huzursuz yapýlan zâhiriibadetten daha iyidir. Namazýn kazasý vardýr, huzurun kazasý yoktur. Bazý fakirler,zâhiri terk ettiler ve: "Kalb huzuru ve Fatiha olmadan namaz olamaz," dediler. Onlarýnyanýnda, Kitab'ýn Fatiha'sý o huzurdur. Öyle bir huzur ki, Cebrail bile gelse tokat yer.Cebrail daha Peygamber Sallallahu Aleyhi Vesellem'in yanýna ulaþmamýþtý.Peygamber Sallallahu Aleyhi Vesellem ona: "Gel" dedi. Fakat O: "Bir parmak dahayaklaþýrsam yanacaðým" dedi.

Bir þeyhe: "Allah seni Cehenneme götürsün" dedim. O da: "Keþke götürseydi de,nurumun Cehennem'den ve Cehennem'in de müminin nurundan nasýl olacaðýnýgörseydin" dedi. Öküzü gördüler, fakat öküzün içinde olan þehzadeyi göremediler.Eðer þehzadeyi görselerdi, öküzü nasýl öldürürlerdi?

Sen nazar ve temyiz þahidi ol. Çünkü yol, birçok kollara ayrýlýr. Biri, bu yoldançýkar, diðeri ötekinden. Sen sað kaldýðýna dikkat et. Konya'ya bir ulaþtýn mý, artýktemyiz ve düþünmeye ihtiyaç kalmaz. Orada öyle adil bir sultan vardýr ki, kimsekimseye zulmetmez.

Hadisi kutside "Allah'tan baþka tanrý yoktur, sözü benim kalemdir. Kim benimkaleme sýðýnýrsa azabýmdan kurtulur" deniyor. Bu kaleye giren, kalenin adýný söylesindenmiyor. "Allah'tan baþka Allah yoktur" kalesine girin deniyor.

Kalenin adýný söylemek kolaydýr. Sen dille, ben kaleye gittim veya Þam'a gittimdersin. Eðer dille gidilebilseydi, bir anda göðe ve yere giderdim. Arþ ve Kürsi'yegiderdim. Kim can ve yürekten "Allah'tan baþka Allah yoktur" derse Cennet'e girer.O kimdir, sen kimsin? Sen bir ol, yoksa onun birliðinden sana ne? Sen yüz bin zerresin,her bir zerren seni bir ihtirasa, bir hayale götürmüþ. O, niyetle halis ve diliyle demuhlis olarak Cennete girdi... Madem ki o böyle hareket etmiþtir, o halde "Cennetegirer" vaadine hacet yoktur. Madem ki öyle hareket etmiþtir, o halde o, Cennet'in taiçindedir. Allah daha iyi bilir.

Bir gün Þemseddin Hazretleri bir mecliste çenk dinlemekle meþguldü. Biri, "Derviþve çenk sesi" dedi. Þemseddin: "Görmezsin ve iþitmezsin" buyurdu. Bunun üzerinebu adam elini boynuna koydu, kör ve saðýr oldu. Ne kadar yalvardýlarsa da imkânýolmadý. Sonra: "Bu bizim yanýmýzda bir zarafet, baþkalarýnýn yanýnda ise, keramet vemucizedir," dedi. Biri: "Akla yakýn olan mucizeyi kabul ederim," dedi. O da: "O,mucize olmaz, mucize, aklýn idrakinden âciz kaldýðý þeydir," buyurdu.

188

Yine eski arkadaþlardan nakledilmiþtir ki: Sivas þehrinde Ahî MuhammedDivâne'nin þeyhi ve üstadý olan Esededdin Mütekellim (Allah her ikisine rahmetetsin), bir gün, Mevlana Þemseddin'in (Allah onun sýrrýný kutsasýn) huzurunda, "Siznerede olursanýz olunuz, O sizinle beraberdir" (Hadid, 57:4) ayetini tefsir ediyordu.Mevlana Þemseddin buyurdu ki:

– Bütün faziletine raðmen halkýn önünde ondan bir þey sorduðum vakit kýzardý.Bir defa ondan: "Sen, Allah sizinle beraberdir diyorsun, bu nasýl olur?" diye sordum.O, "Tebrizli, senin bu sorudan maksadýn nedir?" dedi. Fakat O ne kadar hilimgösteriyorduysa, o kadar kýzýyor ve öf pöf ediyordu. Ben: "Burada gezerim, ne manasývar? Bu soruda bir garez varit deðildir. Sen diliyle baðlanmýþ bir köpeksin ve eziyetetmeyi kendine huy etmiþsin. Nasýl 'Allah sizinle beraberdir' diyorsun? Allah kullanasýl beraber olur?" dedim. O "Evet, Allah ilmiyle kulla beraberdir." dedi. Ben de:"Ýlim zâttan ayrý deðildir. Hiçbir sýfat da zâttan ayrý deðildir." dedim. Bunun üzerine o;âciz kaldý. Kalktý, baþ koyup tazimle meþgul oldu. Halk: "Ýþte kelamcý budur," derlerve çoklarý ona itikat ederler.

Yine bir gün buyurdu ki:– Þam'da o köpekler, Þehabeddin Maktul'a açýkça kâfir diyorlardý. Ben þöyle

dedim: "Hâþa, O Þehab, nasýl kâfir olur? Çünkü nura aittir. Evet güneþin (Þems'in)yanýnda yýldýz (Þehab), kâfir (örtülen, kaybolan) olur. Þehab içeri girip tam bir doðruluklaÞems'e (güneþe) hizmet ederse, dolunay haline gelir, olgun olur. Ben doðrulukla niyazdabulunanlara karþý çok alçakgönüllü, baþkalarýna karþý ise çok kibirli ve gururlu olurum.Þehabeddin'in ilmi, aklýna galipti. Halbuki aklýnýn ilme galip ve hâkim olmasý lâzýmdýr.

Aklýn yeri olan dimað zayýflamýþtý. Bir tayfa, ruh âleminde zevk buldu, orayakonup yerleþti ve ilâhi âlemden bahsetmeye baþladý. Halbuki onlar orasýný, ruh âlemiolduðu halde, ilâhi bir âlem sanýyorlar. Fakat ilâhi fazilet, cezbelerden herhangi bircezbe veyahut da bir Allah eri ile gelir, bunlarý koltuðuna alýr, ruh âleminde ilâhi âlemesürükler ve ona: "Uyruða gir, burada baþka bir latife vardýr, oraya ne konmuþ kalmýþsýn"der. Mansur'a ruh tamamýyla yüzünü göstermemiþti. Yoksa o, nasýl "Ben Allah'ým"derdi? Allah nerede, þu 'ene' (Ben) nerede? Bu 'ene' (ben) nedir? Bu harf nedir?Eðer o ruh âlemine gömülseydi oraya harf, nasýl sýðardý? Elif nasýl sýðardý?

Yine buyurdu ki:– Ben bu þeyhlere: "Benim, Allah ile öyle vakitlerim vardýr ki..." sözündeki 'vakit'

süreklilik ifade eder mi? diye soruyorum. Bu budala þeyhler: "Bu, süreklilik ifadeetmez" diyorlar. Nihayet ben: "Biri, Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'inümmetinden bir derviþe, "Allah sana huzur versin" diye dua ediyordu. Fakat derviþona: "Haydi, böyle dua etme, bana: 'Yarabbi, huzuru ondan al, ona huzursuzluk ver'

189

diye dua et, çünkü ben huzur içinde âciz bir duruma düþmüþ ve periþan olmuþum"dedi, diye anlattým. Biri: "Ayak yolunda Allah'ýn adýný söylemek ve Kur'an okumakcaiz deðildir. Yalnýz yavaþ okunabilir" dedi. Ben: "Baþkasýný ne yapayým? Ben O'nukendimden uzaklaþtýramýyorum. Padiþah bu attan inmiyor, at ne yapsýn? "Neredeolursanýz sizinle beraberdir" sözü, süreklilik ifade etmez. Aslý bilinmeyen füru'a baþlarsaelbette aksine ve yanlýþ söyler" derim.

Yine þöyle bir hikâye anlattý:

– Bir þahýs, balýðý ve onun büyüklüðünü anlatýyordu, "Sus, sen balýðýn ne olduðunune biliyorsun?" dedi. O, "Bilmez olur muyum, denizde bu kadar seyahat etmiþim"dedi. Bu sefer o adam: "Eðer biliyorsan, balýðýn alametinin ne olduðunu söyle," dedi.O: "Balýðýn alameti, deve gibi iki boynuzunun olmasýdýr" dedi. Bunun üzerine o adam:"Ben, senin balýktan hiç haberin olmadýðýný anladým, fakat bu açýklamandan, seninöküzü deveden ayýrýp bilmediðin de malum oldu" dedi. Tabiat sahibi deðil, gönül sahibiolmak lâzýmdýr. Tabiat deðil, gönlü ara, gönlün yeri nerede? Gönlün yüzü kapalýdýr.Onun sahibi Allah'týr. Kýskançlýklarýndan ona gönül sahibi derler.

Yine bir gün Mevlana'nýn medresesinde, Mevlana Hazretleri'nin huzurunda,irticalen gönlünde bulunan ilâhi bilgilerden saçýyordu. Devrin büyükleri de orada idiler.Buyurdu ki:

Fahrettin Râzi þöyle söylüyor: Bu devrin mürtedi ve mutlak kâfiri olmaz mý? Otövbe edecekse niçin onu incitiyorlar ve kendilerini keskin kýlýcýn üzerine atýyorlar?Sonra hangi kýlýcýn? Allah kulu onlara þefkat ediyor, fakat onlarýn kendilerine hiçþefkatleri yoktur. Nitekim Þeyh Muhammed b. Arabi, Þam'da "Muhammed SallallahuAleyhi Vesellem bizim perdedarýmýzdýr," diyordu. Ben de: "Kendinde gördüðün þeyiniçin Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'de de görmüyorsun, herkes kendininperdedarýdýr," dedim. Bunun üzerine Ýbni Arabi, "Hakikat ve marifetin olduðu yerde,davet nasýl olur ve nerede yap, yapma denilir?" dedi. Ben: "Bu fikrin onun olduðunusöyledim. Þu öteki fazilette fazla idi. Bu senin onu inkâr ve tasarrufun, davetin takendisi deðil midir?" dedim. Madem ki sen davet ediyorsun ve "Davet etmek gerekir"diyorsun, o halde Þeyh Muhammed iyi bir dert ortaðý, munis ve derin bir adamdý,fakat o, Peygambere uymuyordu. Biri: "O Peygamber Sallallahu Aleyhi Vesellem'euymanýn ta kendisidir" dedi. Ben: "Hayýr, o Peygamber Sallallahu Aleyhi Vesellem'euymazdý. Þeyh Muhammed çok defa rüku ve secdede bulunuyor ve "Þeriat ehli birkulum," diyordu, fakat onun Peygamber Sallallahu Aleyhi Vesellem'e uyduðu yoktur.Bana çok faydasý vardý, fakat onun Peygamber Sallallahu Aleyhi Vesellem'e uyduðuyoktu. Fakat bu fayda, sizden ona, ondan da size olan faydaya hiç benzemez. Çakýltaþý ile inci arasýnda büyük fark vardýr." dedim.

190

Yani Þeyh Muhammed çok defa: "Falan hata yaptý, filan hata yaptý", derdi. Onuhata yaparken gördüm. Çok defa hatasýný ona gösterdim. O baþýný önüne eðerdi ve:"Oðlum, bana kuvvetli bir kamçý vuruyorsun, yani beni çok hýzlý sürüyorsun. Bu birdaðdýr, dað. Benim bunda hiçbir garezim yoktur." Çileye ve zikre bak, onlardaMuhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'e uyma hiç var mýdýr? Evet, Musa'ya (Selamonun üzerine olsun) çile için iþaret vardý. Fakat Musa'nýn istemeye cesaret edemediðiMuhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'e uyma nerede? Bilakis o, "Allah'ým beniO'nun terkisine bindir" ve "Beni Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'in ümmetindenyap" (Araf, 7:139) derdi. Yine Musa, "Bana göster" (Araf, 7:143) dedi, fakat O,bunun Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem'e mensup olanlara ait olduðunuanlayýnca, "Bana göster" yerine, "Beni O'nun ümmetinden yap," dedi. Þimdi birkaçgün Hýzýr'ýn hizmetine gir, Hýzýr da: "Ey Allah'ým, beni Muhammed Sallallahu AleyhiVesellem'in ümmetinden yap," diyor. Musa ve Hýzýr'ý yaðma eden, baþka bir nurdur.

Ulu arkadaþlardan nakledilmiþtir ki:Bir gün Þeyh Harirî'ye: "Senin müritlerin çok keyiflerine göre hareket ediyor,

farzlarý yerine getirmiyorlar ve sen de onlara bir þey söylemiyorsun," dediler. Bununüzerine o: "Onlar, Allah'ýn ve O'nun Elçisi'nin sözünü bilip itaat etmedikten sonra,bizim sözümüzü mü dinleyip itaat edecekler?" dedi ve gülerek: "Eðer onlar namazkýlsalar, oruç tutsalar ve emri yerine getirseler, zaten o taat onlarý kurtarýr ve artýkonlarýn bana ne ihtiyaçlarý kalýr? Onlar, kendi arzularýný yerine getirmek için benimeteðimi tuttular, fakat bunu, o yapamaz. Bu, onun makamý deðildir. Ancak MevlanaHazretleri (Allah onun gölgesini uzatsýn) açýk söylemiyorsa da, o semada dönmek veizâz etmekle: "Ben, bana uyanlar ne yaparlarsa, onlarý kurtarabilen velilerdenim"demek istiyor," diye buyurdu.

Þiir:Güç yollarýn sonuna gelmiþ, kendi ehlime yolu kolaylaþtýrmýþým.Yine buyurdu ki:Ýnsanlarýn çoðu defsiz rakseder. Acaba bunlar defin sesini iþitseler ne yaparlar?

Ve yine bunun ikinci tevili de þudur: Bir insanda görünen amellerden ve saf takvadanbaþka, bir de onun cevher gibi güzel olan, gizli amel ve takvasý vardýr. Zira: "Kulumunbenim hakkýmda iyi zanný varsa, hakkýmda istediðini düþünsün," denilmiþtir. Onunbütün kötülükleri bu vasýta ile iyiliklere çevrilir, çünkü nazarý olmayanlarýn nazarý, buzahiri amelleredir. Halbuki biz, onlara bakmýyoruz. Biz, insanýn içine, içindeki sýrrabakýyoruz. O zâhirde müfsit ve kusur edici ise de, bâtýnda gizli olan o ihlas cevherisayesinde saðlamlaþtýran ve düzelten bir kiþidir.

Þiir:Bütün ülkelerin bâtýnýný gören biz, gönlü görür ve zâhire bakmayýz.

191

Yine ulu dostlar (Allah onlardan razý olsun), þöyle rivayet ettiler:Bir gün Hüdavendigâr (Allah onun aziz olan sýrrýný kutlasýn) Hazretleri, marifet

içinde mest olmuþtu. Buyurdu ki: "Peygamberler ve velilerin saf saf duracaðý, ümmetinmüminlerinin de bölük bölük toplanacaðý kýyamet kopmasýnda, ben ve Þemseddinbirbirimizin elini tutup salýna salýna Cennet'e gideceðiz."

Yine Sultan Veled Hazretleri rivayet etti ki:"Bir gün Mevlana Þemseddin Hazretleri (Allah ondan razý olsun), Allah azizleriyle

birlikte halvet etmiþ, müphem fikirler söylüyordu. Buyurdu ki: "Eðer bir adam ömründebizim hakkýmýz yolunda bir defa vefa etse, sonra ondan bin cefa gelse, biz onun birdefaki vefasýna bakar, cefalarýna hiç bakmayýz, çünkü asýl, Hak için yapýlan vefadýr.O vefanýn hakkýný bilen, cefaya bakmaz."

Yine Sultan Veled buyurdu ki:– Bir gün Mevlana Þemseddin Tebrizi babama diyordu ki: "Benim Tebriz'de

Ebu Bekir adýnda bir þeyhim vardý. Bütün velayetleri ondan aldým, fakat bendeþeyhimin ve kimsenin görmediði bir þey vardý. O þeyi, þimdi Hüdavendigâr'ým Mevlana(Allah O'nun gölgesini ve bereketini uzatsýn) gördü."

Yine bir gün Þemseddin Hazretleri babama þöyle anlattý:– Ben çocuktum. Allah'ý ve meleði görüyor, yüksek ve alçak dünyanýn gayblarýný

müþahede ediyor ve bütün insanlarýn bunlarý gördüklerini zannediyordum. Fakatsonunda görmedikleri anlaþýldý. Þeyh Ebu Bekir beni, onlarý söylemekten alýkoyuyordu.Babam buyurdu ki: "Bu, bizim Þemseddin'e taat ve riyazet sebebiyle deðil, ezeldenberi verilmiþtir. Nitekim 'Ýsa'ya da beþikte verildi' (Meryem, 19:13) ayetindebuyurulduðu gibi konuþtu ve mucize gösterdi ve yine baþka bir yerde de, 'Bizledünnümüzden ona ilim verdik' denilmektedir."

Yine babam hazretleri sýk sýk: "Þeyh Selahattin'in yanýnda Þemseddin'i ve ÇelebiHüsameddin'in yanýnda da Þeyh Selahaddin'i anmayýnýz" diye tembih eder ve: "Herne kadar onlarýn arasýnda fark yoksa da, zikretmek doðru olmaz. Nitekim PeygamberSallallahu Aleyhi Vesellem'in huzurunda da, Eshab hiçbir peygamberden bahsetmezdi.Peygamberlerden yalnýz Peygamber Sallallahu Aleyhi Vesellem bahseder ve herbirinin halini açýklardý," buyururdu.

Yine arkadaþlarýn imamlarýndan nakledilmiþtir ki, bir gün Sultan Veled Hazretleriþöyle anlattý:

– Babam gençliðinde çok zahid, faziletli ve vera sahibiydi. Semaya hiç gelmemiþti.Anne tarafýndan büyükannem olan Kirayi Buzurg (Büyük Kira) babamý semayý teþviketti. Babam önceleri semada ellerini sallar idi.

192

Mevlana Þemseddin gelince, ona dönmeyi gösterdi. Kirayi Buzurg'unSemerkand'dan olduðunu söylerler. Kocasý Hoca Þerafettin de itibarlý, iyiliksever,ünlü bir kiþiydi. Öyle ki Semerkand'da mal, mertebe, hasep ve nesep itibariyle ondandaha ünlü bir kimse yoktu. Kira Hatun, kocasý ölünce bütün mallarýný toplayýp, büyükMevlana'nýn yanýna geldi ve onun müridi oldu. Bazýlarý onlarýn beraber olduklarýný vebirlikte Rum ülkesine geldiklerini ve Kirayi Buzurg'un öldüðünü söylerler. Annemküçüktü, büyük Mevlana onu babama aldý. Kira Hatun Hazretleri öyle kâmil birveliye idi ki, Baha Veled her zaman: "Benimle O'nun makamý birdir, fakat benim çokilimler ve sayýsýz sýrlarým vardýr", buyururdu.

Yine Sultan Veled Hazretleri buyurdu ki:

– Bir gün Kira Hatun'u Allah tarafýndan çaðýrmýþlar. Ben çocuktum, Þam'dailim tahsili ile meþguldüm. O, benim ayrýlýðýmdan daima aðlayýp sýzlarmýþ. KendisininAllah tarafýndan çaðrýldýðýný duyunca: "Gelemeyeceðim, Bahaeddin için aðlamaklameþgulüm" demiþ. Ýki üç kere onu çaðýrmaya gelmiþler. Bunun üzerine o: "Eyvücutcaðýzým. Ben, Allah'ýn huzuruna gidiyorum, senin yanýp yakýlman ve ey göz,senin de aðlaman ve diðer bütün uzuvlarým ve hislerim, sizin de kendi iþinizle meþgulolmanýz lâzýmdýr ve ey iki elim, ben dönünceye kadar iþlerden ilginizi kesmemeyegayret edin," demiþ ve her þeyden sýyrýlmýþ bir vaziyette Allah'ýn huzuruna gidipdöndüðünde, her þeyi býraktýðý gibi bulmuþ.

Yine Veled Hazretleri buyurdu ki:

– Bir gün Mevlana Þemseddin birine: "Hakka ulaþmak için bâtýlý býrak. Yol budur,"dedi. Babam da: "Bâtýldan kurtulmak için Hak'ký tut. Burada yola, terke ve azýðaihtiyaç yoktur. Þimdi karar senin elindedir. Ýstersen Allah'a ulaþmak için bâtýlý terk et,istersen bâtýldan kurtulmak için Hak'ký tut" dedi.

Yine bir gün Mevlana Þemseddin Hazretleri buyurdu ki:

– Ebül Hasan Harakâni (Allah'ýn rahmeti onun üzerine olsun): "Bir adýmýmý Arþ'ýnüzerine, öteki adýmýmý da yerin altýna koydum, fakat aradýðým kapý kapalýydý, hiçaçýlmadý. Niyaz eþiðine eðilmeden kapý açýlmadý. Niyazýn üstüne ibadet yoktur," dedi.

Þiir:Bu hazretin yanýnda, niyaz, kulluk ve çaresizlikten baþka bir þeyin itibarý yoktur.

Yine arkadaþlarýn arifleri, Hüdavendigâr Hazretleri'nden þöyle naklettiler ki:Mevlana Þemseddin Hazretleri, Halep þehrinde medresenin bir hücresine girip ondört ay riyazet ve mücahede ile o derece meþgul oldu ki, bir gün bile hücresindendýþarýya çýkmadý.

193

Hücrenin duvarýndan: "Þüphesiz, senin nefsinin, senin üzerinde hakký vardýr," diyebir ses geldi. Onun nesi öyle tecessüm etti ki, maddenin bile bundan fazla sabýr vetahammülü yoktur. Acýyarak gülümsedi ve bir köþeye çekilmeyi býrakýp Þam tarafýnahareket etti.

Yine gönülleri Allah'ýn kadim evi (Kâbe) olan müridler þöyle rivayet ettiler ki:Mevlana Þemseddin Hazretleri, daima medresenin hücresinin kapýsý önünde oturur,Mevlana Hazretleri'ni de hücreye sokar ve onu soran her arkadaþa: "Mevlana'yýsana göstermem için ne getirmiþsin? Þükrane olarak ne vereceksin?" derdi. Bir günmünasebetsizin biri, "Sen ne getirmiþsin ki bizden bir þey istiyorsun?" dedi. Þemseddin:"Ben kendimi getirdim, baþýmý onun yoluna feda ettim," dedi. Buyurduðu gibi deyaptý.

Yine nakledilmiþtir: Bir gün Mevlana Hazretleri dedi ki:

– Mevlana Þemseddin Hazretleri, 'Bundan önce Yüce Allah'a, beni kendivelilerin içine sok ve onlara arkadaþ et, diye yalvarýrdým. Rüyada bana: "Seni birveliye arkadaþ edeceðiz," dediler. Ben de: "Güzel, fakat o veli nerededir?" dedim. Burüyadan sonra üst üste iki gece bana: "Ýstediðin veli Rum ülkesindedir," dediler. Birhayli zaman aradým, fakat onu bulamadým. Sonra bana: "Daha bulacaðýn zamangelmedi," dediler. Ýþler vakitlerine tâbidirler, rehinlidirler,' buyurdu.

Yine Sultan Veled'den en doðru olarak þöyle nakledilmiþtir:

– Mevlana Þemseddin Hazretleri, halinin baþlangýcýnda, daima Celal sahibi olanAllah'tan, türlü yalvarýp yakarmalarla "Senin gizli velilerinden birini bana göster" diyericada bulunurdu. Nihayet kendisine "Madem ki ýsrar ve arzu ediyorsun, o haldeþükrane olarak ne vereceksin?" diye ilham geldi. Bunun üzerine o, "Baþýmý veririm,"dedi. Nihayet o güzel yüze kavuþunca, hoþuna gitti ve inayete mazhar oldu.

Bir gece Mevlana'nýn hizmetinde halvette oturmuþtu. Bir þahýs dýþardan, halvettençýkmasý için yavaþça iþaret etti. Derhal kalkýp Mevlana Hazretleri'ne, "Beni öldürmeyeçaðýrýyorlar," dedi. Uzun bir duraklamadan sonra babam: "Halk ve emir O'nundur(Araf, 7:53) ayetinde buyurulana uymak en doðru harekettir," dedi.

Derler ki, yedi kýskanç, hayýrsýz ve alçak kiþi elbirliði etmiþ ve dinsizler gibi pusudadurmuþlardýr. Fýrsat bulur bulmaz Þemseddin'e bir býçak sapladýlar. Bu sýrada MevlanaÞemseddin öyle bir nara attý ki, o yedi kiþi kendinden geçti. Kendine geldikleri vakitbirkaç damla kandan baþka bir þey görmediler. O gün sabahtan akþama kadar ve ogünden de bugüne kadar, o mana sultanýndan bir iz elde edilemedi.

194

Þiir:O oldu, bir daha kimse onu görmedi.Peri gibi insanýn gözünden kaybolup gitti.Kendi hýsým akrabasýnýn ve halkýn gözünden uzaklaþýnca,Anka gibi dünyada meþhur oldu.

Bu olayýn haberini Mevlana Hazretleri'nin mübarek kulaðýna ulaþtýrdýklarý vakit:"Allah istediðini yapar ve arzu ettiði þeye hükmeder," (Âli Ýmran, 3:40; Hac, 22:19 veMaide, 5:1) buyurdu.

195

TEFVÝZNAME

1. Hak þerleri hayr eyler 8. Hep iþleri fâyýkdýrZannetme ki gayr eyler Birbirine lâyýkdýrArif aný seyr eyler Neylerse muvafýktýrMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

2. Sen Hak'ka tevekkül kýl 9. Dilden gamý dûr eyleTeslim olup rahat bul Rabbýnla huzûr eyleHer iþine razý ol Tefvizi umûr eyleMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

3. Gönlün Ana berk eyle 10. Sen adli zulüm sanmaTakdirini derk eyle Teslim ol oda yanmaTedbirini terk eyle Sabret sakýn usanmaMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

4. Hallâk-ý rahim oldur 11. Deme þu niçin söyleRezzâk-ý kerim oldur Yerindedir o öyleFaali hakim oldur Bak sonunu seyr eyleMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

5. Bil kâdîyi hâcatý 12. Hiç kimseye hor bakmaKýl Ana münâcatý Ýncitme, gönül yýkmaTerk eyle muradatý Sen nefsine yan çýkmaMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

6. Bu iþi murad etme 13. Mümin iþi reng olmazOlduysa inad etme Âkil huyu ceng olmazHak'tandýr o, reddetme Ârif dili teng olmazMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

7. Hak'kýn olunca iþler 14. Hoþ sabrý cemîlimdirBoþtur gam u teþviþler Takdir kefilimdirOl hikmetini iþler Allah vekilimdirMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

196

15. Her dilde Anýn adý 23. Sen halk ile yorulmaHer canda Anýn yâdý Nefsinle dahi kalmaHer kuladýr imdadý Kalbinden ýrað olmaMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

16. Nâçâr kalacak yerde 24. Geçmiþle geri kalmaNâgâh açar ol perde Müstakbele hem dalmaDerman eder her derde Hâl ile dahi olmaMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

17. Her kuluna her anda 25. Her dem Aný zikr eyleGeh kahr ü geh ihsanda Zirekliði koy þöyleHer anda o bir þanda Hayraný Hak ol söyleMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

18. Geh Muti vü geh Mâni 26. Gel hayrete dal bir yolGeh Dârr ü gehi Nâfi Kendini unut Aný bulGeh Hâfýd u geh Râfi Ko gafleti, hâzýr olMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

19. Geh abdin eder ârif 27. Her sözde nasihat varGeh eymen ü geh hâif Her nesnede ziynet varHer kalbi odur sârif Her iþte ganimet varMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

20. Geh kalbini boþ eyler 28. Hep remzü iþârettirGeh hulkunu hoþ eyler Hep gamzý beþarettirGeh aþkýna duþ eyler Hep ayný inâyettirMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

21. Geh sâde vü geh rengin 29. Her söyleneni dinleGeh tabýn eder sengin Ol Söyleteni anlaGeh hürrem ü geh gamgin Hem eyle kabul canlaMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

22. Az ye, az uyu, az iç 30. Bil elsinei halkýTen mezbelesinden geç Aklâmý Hak ey HakkýDil gülþenine gel göç Öðren edebü hûlkuMevlâ görelim neyler Mevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler. Neylerse güzel eyler.

197

31. Vallâhi güzel etmiþBillâhi güzel etmiþTallâhi güzel etmiþMevlâ görelim neylerNeylerse güzel eyler.

Erzurum'lu Ýbrahim Hakký Hazretleri

3. Berk: Güçlü. Derketmek: Anlamak.4. Hallaký Rahim: Acýyan, yaratýcý. Rezzaký Kerim: Cömert, rýzýklandýrýcý. Faali

Hakim: Hikmetler iþleyen.5. Kadiyi hacat: Herkesin hacetlerini, ihtiyaçlarýný yerine getiren (Allah). Münâcât:

Yakarýþ. Muradat: Muradlar, istekler.7. Olýcak: Olunca. Teþviþ: Kargaþa. Hikmet: Ýrfan, bilgelik, derin anlamlý iþler.8. Faik, fayýk: Üstün.9. Dûr: Uzak. Tefvizi umur: Her þeyi Allah'a havale etmek.10. Adl: Adalet. Od: Ateþ.13. Renk: Hileli. Cenk: Savaþ. Tenk: Sýkýntý. Akil: Akýllý. Dil: Gönül.14. Cemil: Güzel.15. Dil: Gönül. Ah: Özlem. Yad: Anýþ.16. Naçar: Çaresiz. Nagah: Ansýzýn, birden.17. Kahýr: Zorluk. Ýhsan: Baðýþ.18. Muti: Veren, uyan. Mani: Engelleyen. Darr: Zarar veren. Nafi: Yarar veren.

Hafýd: Alçaltan. Rafi: Yükselten. (Hepsi de Esmaül Hüsna'dandýr.)19. Abd: Ýbadet eden, kul. Eymen: Hayýrlý. Haif: Zalim. Sarif: Arýtan, tasarruf eden.20. Hûlk: Yaradýlýþ. Duþetmek: Uðratmak, müptelâ etmek.21. Rengin: Renkli. Tabýn eder sengin: Kalbini taþ eder. Hürrem: Sevinçli. Gamgin:

Kederli.22. Mezbele: Çöplük. Dil gülþeni: Gönlün gül bahçesi.24. Müstakbel: Gelecek.25. Zireklik: Kurnazlýk.26. Hayret: Þaþkýnlýk, hayranlýk. Hâzýr: Uyanýk.27. Ziynet: Süs. Ganimet: Bolluk, yarar, kazanç.28. Remz: Sembol, simge. Gamz: Görüntü, iþaret. Beþaret: Müjde. Ayný inayet:

Ýyilik pýnarý (gözü.)30. Elsinei halk: Yaratýklarýn dilleri. Aklâm: Deyiþlerini. Edeb ü hulk: Edep ve ahlak.

198

AYETÝ ÞERÝF VE HADÝSÝ ÞERÝFLERÝN MEALÝVE HÝKMETLÝ SÖZLER

Bu Türkçe risalenin yazýlmasýna iki þey sebep oldu:1. Sofilerin aðýzlarýnda bazý sözler var ki halkýn avam kýsmý, belki âlimlerin bazý

noksan olanlarý, o sözleri iþittiklerinde bunlarý bâtýl mezhep sahiplerinden sanýrlar.Zira ehlullahýn ekseriya sözleri muðlaktýr, her ne yana çeksen yedilir. Ehli olmayanbilmez, onlara sui-zan eder. Ýþte o kötü zanný defetmek için...

2. Tasavvuf ehli geçinen bazý cahiller, o muðlak sözlere bakýp sapýklýða düþmesinlerve bilsinler ki, tasavvuf ehli her ne kadar yüksek mertebelere yetiþseler de onlarýnimaný, þu yeni imana gelen müminin imanýndan artýk olmaz. Onun için Aleykümbidinil acayiz (Sizin için din, âcizlerin dinidir) denilmiþtir. O halde bu manayý bilip,tasavvuf yolunu þerefli þeriat yolundan baþka bir yol zannedip dalalet yolunadüþmesinler ve avam ile havvas arasýndaki farkýn marifet (Allah'ý tanýma)mertebelerinde olduðunu bilip, taklidi imandan tahkikiye sefer etmeye talip olsunlar...

Hamd âlemlerin Rabbýna, salat ve selam da Efendimiz Muhammed, bütün nebilerve resûller, âl ve ashabýnýn hepsi üzerine olsun...

Ýmdi:Eðer bize sorarlarsa ki:– Tasavvufun baþlangýcý nedir?Cevap veririz ki:– Ýmanýn altý rüknü vardýr: Allah'ýn varlýðýný, birliðini, meleklerini, resûllerini,

kýyamet gününü, hayrýn ve þerrin Allah'ýn takdiriyle olduðunu dil ile ikrar ve gönül iletasdiktir.

Eðer sorarlarsa:– Tasavvufun sonu nedir?Cevap veririz ki:– Tasavvufun sonu da bu altý rüknü dil ile ikrar ve gönül ile tasdiktir. Nitekim

Cüneydi Baðdadî Hazretleri'nden Tasavvufun intihasý (sonu) nedir?" diyesorulduðunda, "Baþlangýcýdýr," diye cevap verdiler.

Soru:– Ya avam ile sofilerin aralarýndaki fark nedir?

199

Cevap:– Avamýn bu altý rükne imanlarý taklidi imandýr. Ama sofilerinki tahkikidir. Büyük

âlimlerin imaný istidlali (dedüksiyona, çýkartýma dayalý) olduðu gibi...– Taklidi iman nedir?– Taklidi iman odur ki, bu imaný babasýndan veya mahallesinin imamýndan veya

âlimlerin birinden öðrenmiþ ve inanmýþtýr. Ama bilmez ki bu altý rükne inanmak niçinasýllarýn aslý oldu? Niçin ebedî azaptan kurtuluþ sebebi oldu?... Sokak arasýndagezerken bir cevher bulmuþ ki, niceleri dünyada padiþah oldular ve dünyayý bir uçtanbir uca zaptettiler, her ne istedilerse buldular, ancak o cevheri bulamadýlar... Bir nuraeriþmiþ ki, güneþ nuru onun yanýnda gündüze kalmýþ bir ay gibi olur. Bir kimyayaeriþmiþ ki, bin yýllýk küfür bakýrýna çalýnsa o saat altýn olur. Ama deðerini bilmez, onuboncuk sanýr. Korkulur ki fazlaca susarsa, bir içim suya deðiþir.

– Tahkiki iman nedir?– Tahkiki iman, o altý rüknün her birinin aslýný arayýp hakikatine vasýl olmaktýr.

Tarikat dedikleri de taklit köyü ile tahkik þehri arasýnda bir yoldur. Niceleri o yolu onyýlda aldý, niceleri yirmide, niceleri otuzda ve niceleri kýrk yýlda katettiler. Niceler oyoldan azýp her biri bir semte gidip kimi cebri, kimi kaderi, kimi mutezili ve kimitenasühi oldular. Sözün kýsasý, yetmiþ üç güruh bu yola girdiler; hepsi azýp, yoldandýþarý gidip tahkiki iman þehrine ulaþamadýlar. Yetmiþ üçüncü güruh ki, ona fýrkainaciye (kurtulmuþ kýsým) denilir, ancak onlar gelip vasýl oldular. Hazreti ResûlullahSallallahu Aleyhi Vesellem'e bütün iþlerde kemal derecesinde baðlýlýk ve uygunluklahareket etmeleri sebebiyle bunlar, bulduklarý cevherin deðerini bilmiþlerdir. Ýmanlarýbunlara ýyân (açýkça görünür) olmuþtur. Mum ile giderken güneþe ermiþlerdir. Taklitteiken, tahkike ermiþlerdir. Bunlarýn imaný tahkiki imana vasýl olduktan sonra, taklidiimanlarýna dönüp tatbik ve mukabele kýldýlar, karþýlaþtýrdýlar, birbirine asla muhalifbulmadýlar. Yani hakikati þeriata ve þeriatý hakikate tatbik edip bunlarý birbirine uygunbuldular ki, can ile beden gibi... Can ile beden hakkýnda ise Peygamber EfendimizHazretleri buyurmuþlar ki: "Azasýnýn bir uzvu eksik olanýn bir hissi de eksik olur."Bundan anlaþýldý ki, þeriatý eksik olanýn tahkiki de eksik olur.

– Bu sofiler inanç ve amellerde ne mezheptendir?– Sofilerin ekseriya Ýslam akaidinde (inançlarda) mezhepleri ehli sünnet vel

cemaatten Ýslam'ýn ve müslümanlarýn þeyhi, Þeyh Ebu Mansur Maturidîmezhebindedirler. Arap evladý sofileri, ekseriya Þeyh Hasan el Eþarî mezhebindedirler.Bu iki imamýn mezhepleri ehli sünnet vel cemaat mezhebidir, baþka deðildir.

Ameli iþlerde mezhepleri, dört mezhepten birisidir. Bulunduðu diyarýn halkýna göre...Mesela bu Rum (Anadolu ve Rumeli) vilayetleri, umumen ayrýntýlarda Hanefi

200

mezhebindedirler. Ýmamý Azam ve himmeti muazzam, dinin ve milletin sirâcý (lambasý),bütün ehli sünnetin tacý, Kufe'li Ebu Hanife Hazretleri'nin Kur'aný Azimüþþan'dan vePeygamberimizin hadislerinden içtihat eyledikleri meseleleri taklit ve can ile kabulederler, mezhebine tâbi olurlar. Arabistan diyarýnda, Mýsýr ve Halep vilayetlerinin,Harameyn halkýnýn ekserisi Þafiî mezheplidir. Bunlar, büyük imam, derin ilim sahibiMuhammed bin Ýdris Þafiî Hazretleri'ni taklit ederler. Tunus vilayeti ve bütün Maðriphalký, umumen Endülüs vilayetlerine varýncaya kadar ve Arabistan vilayetlerinin bazýsý,Maliki mezhebindendirler. Bunlar, imamlarýn þeyhi, ehli sünnete daim olan ÝmamMalik bin Enes Hazretleri'ni taklit ederler. Baðdat halkýnýn en çoðu, bütün Irak diyarlarýve Arabistan diyarlarýnýn, hususiyle Harameyn'in bazýsý Hanbeli mezhebindedirler;fetva ve takvada, ilim ve verâda üstün imam Ahmet bin Hanbel Hazretleri'ni taklitederler.

Bu dört imamýn mezheplerine ehli sünnet vel cemaat mezhepleri derler. Bunlarýnbirbirinden ayrýlýklarý teferruatýn bazý meselelerindendir, hepsinde deðildir. Ama itikattadördü de bir mezheptir ki, Hazreti Peygamber Efendimiz buna fýrkai naciye diye adverdi.

Ýþte sofilerin baþlangýçta olanlarýnýn ve sona varmýþlarýnýn mezhepleri, bu ehli sünnetvel cemaat mezhebidir, ondan baþkasý deðildir. Bu sofilerin itikatlarý da þudur ki, birkimse ehlullah olsa, her ne kadar keramet sahibi olsa da bu imamlarýn mertebesinibulamaz. Nerede kaldý seçkin Ashab mertebesini veya Peygamber mertebesinibulmak?.. Ayný zamanda þöyle itikat ederler: Veli hiçbir mertebeye varmaz ki buimamlardan ihtiyacý kesilsin, yani bunlardan birini taklit etmekten kurtulsun ve ihtiyacýolmasýn...

– Beyazidi Bestami Hazretleri'ne "Ne mezheptensin?" dediklerinde "Allahmezhebindenim," demesinin anlamý nedir?

– Þudur ki, bu mezheplerin hepsi Allah Teâlâ Hazretleri'ne giden mezheplerdir.Ýmamý Âzam mezhebi ve Ýmamý Þafiî mezhebi demek mecazdýr; hakikatte bu yollar,Allah'ýn yollarýdýr. Beyazidi Bestami hakikatle cevap vermiþtir, yoksa "Benmezheplerden deðilim," demek deðildir.

– Bu sofilerin ekseriya kasidelerinde bazý sözler görür ve iþitiriz ki o sözlerden,bunlarýn tenasüh mezhebinden olduklarý anlaþýlýr. Mesela derler ki: "Ben, gâh bulutolurum, gâh yaðmur, gâh nebat olurum, gâh hayvan ve gâh insan olurum." Bununbenzeri nice þeyler derler, iþitiriz. Bu sözler nedir ve ne demektir?

– Ey kardeþ! Peygamberimiz Sallallahu Aleyhi Vesellem Efendimiz buyurmadýmý ki: "Benim ümmetim ahirette on bölük olarak haþrolur: Kimi maymun, kimi domuz,kimi de baþka suretlerde..."

201

"O gün Sûr'a üflenince bölük bölük gelirsiniz" (Nebe, 18) ayeti kerimesinin tefsirindeKadý Beydavî beyan etmiþtir: "O hayvanlar suretine girmesinin sebebi nedir?"denildiðinde: "Dünyada o hayvanlarýn huyu ile huylanýp sýfatý ile sýfatlandýklarý içinahirete o sýfata girerler," diye buyurdular. Mesela maymunun sýfatý koðuculuk vededikodu, domuzun sýfatý haram yemektir. Þimdi bir kimsenin ekseri sýfatý ve huyukoðuculuk ve dedikodu etmede olsa, o kimsenin her ne kadar sureti insan ise de, sîret(ki içerisidir) maymun olmuþtur. Fakat görünmez olduðu zaman kendini o surettebulur ve mahþerde o suretle kalkar. Allah saklasýn!.. Meðer ki tövbe edip ölmedenönce o sýfattan kurtulmuþ olsun.

Yine iki evrenin sultaný Peygamber Efendimiz Hazretleri buyurdular ki: "Uykuölümün kardeþidir." Yani bir kiþi öldüðü zaman ne hâl alacaksa, uykuda da kendini ohâlde görür. Eðer kendi muhasebe ehli ise, yani "Siz hesaba çekilmeden önce kendikendinizi hesaba çekiniz," denilmesi þu muhasebedir ki, her zaman muhasebeolunursun. Eðer vakýanda (rüyanda) tilki gördünse kendi sýfatýndýr. Onu sana HakTeâlâ'nýn göstermesi remzdir ki, hile sýfatýndan kurtulmaya çare bulasýn. Maymungörürsen, koðu ve dedikoduyu terk eyle demektir. Domuz görürsen haram yemeyiterk eyle demeye remzdir. "Ölmeden önce ölün" denilmesi de bu muhasebeye remzdir.

O halde bir kimse bir kâmil mürþide biat eylese muhasebe ehli olur ve âlemde herne varsa hepsini görür, geçirir; gerek iyi ve gerek kötü... Önce kötü sýfatlarýný görmeyebaþlar ve þeyhin telkin ettiði ismullah o sýfatlarý mahveder. Tâ o dereceye varýr ki,ekseriya rüyada gördüðü kâmil insanlar olur; nebiler ve veliler gibi... Bu, onun insansîretini bulduðuna iþarettir. Bunun gibi bir kimse, yolu tamamladýktan sonra: "Ben,gâh bulut olurum, gâh hayvan, gâh insan ve bunun benzeri âlemde her ne varsa benolurum," dese olur. Zira en sonunda varlýklar insan mertebesine yetiþince, her þeyicâmi (kendinde toplayýcý) oldu. Sözün kýsasý, "Ben her þeyi kendisinde toplayýcý oldum,"demektir.

– Bu tenasüh mezheplerini ve sizin mezheplerinizi güzelce bir beyan eyle...– Biz deriz ki, bu hal berzahta ve ahirette olur. Onlar derler ki, dünyada olur.

Mesela onlar derler ki: Bir kimse, bu hayvanlardan birinin sýfatý ile sýfatlansa öldüðügibi ruhu o sýfatta bir hayvana anasýnýn karnýnda et ve kan iken geri dönüp dünyayazuhur eder. Bütün bu gezen hayvanlarýn çoðu bunlarýn sýfatýnda olan insanlardýr ki,bu suretle zuhur etmiþlerdir. Ýþte tenasühi olanlar bunlardýr. Bunlarýn imandan aslanasipleri yoktur. Bunlar hakkýnda Seyyid Ömeri Faruk Hazretleri buyurmuþlardýr ki:"Kim tenasüh mezhebinden ise onun layýký mesh olmaktýr." Yani onun gibi bir kimseninlayýký odur ki, sureti mesh olsun (sureti silinip o çirkin þekle dönüþsün) demektir.

Ey kardeþ! Sen ondan ýrak ol ve ondan yalnýzlýk köþesine çekil. O yetmiþ iki bâtýlmezhebin içinde bunlardan azgýný yoktur. Allah saklasýn... Dünyada ve ahirette insansureti silinip o çirkin hayvan suretine dönüþmekten ve dönüþmüþ olanlardan...

202

– Bunlar, þeriatta haram olan þeylerden bazýsýnýn helalliðine kani olmuþlar gibigelir. Zira, onlarý överler. Mesela þarap ve meyhaneyi, kadeh ve kadeh veren mahbubu(sevgiliyi), o sevgilinin saçýný, benini, yanaðýný överler ve yüzünde olan hatlarý Kur'an'abenzetirler. Bunlar nedir?

– Bu Sofiyyun (mutasavvýflar) taifesi, taklidi imandan tahkiki imana sefer ettiklerigibi bütün eþyanýn zâhirinden bâtýnýna ve suretinden manasýna sefer etmiþlerdir. Aynýzamanda eþyanýn cevherlerini, olduðu gibi görmüþlerdir ve bilmiþlerdir. Onun içinekseri sözleri, mana âlemindendir. Mesela þaraptan muratlarý, marifetullah'dýr, neticesimuhabbetullah'dýr ve aþktýr. Aþk'la muhabbet bir manayadýr (ayný anlamdadýr).

Meyhaneden murat, kâmil mürþidin gönlüdür. Çünkü o, Allah muhabbetininhazinesidir.

Kadehten murat, talibe telkin ettiði ismullah'dýr yahut aðzýndan ilâhi maarifle çýkankelimelerdir ki, sâlik dinledikçe o sözlerin zevkiyle mest ve sarhoþ olur.

Mahbub'dan murat, kâmil mürþiddir. Zira mahbubu gördüðünde gönlün muhabbetetmesi, bir âzâ tenasübünden (uyum) dolayý olup, her bir nakþý yerli yerini bulduðuiçin gönül muhabbet eder. Böylece sâlike kâmil mürþidin derununda (gönlünde) ilâhimaarif (Allah'ý tanýyýþ) yüz gösterip her bir iþi, her bâtýni sýfatý ve ilâhi maarifi bilipanladýðýnda, gözüne o mürþit o surî (biçimsel) sevgiliden bin mertebe daha sevgiligörünür. Zira o ten mahbubudur, bu ise can mahbubudur.

Zülf'ten (saç) murat, mürþidin talipden yana cezbedici sözler söylemesidir.Ben'den murat, mürþidin istiðna (zenginlik, baðýmsýzlýk) âleminde, zâta ulaþma

denizinde bazen batmasý, müstaðrak olmasýdýr ki, o vakit gönlü irþattan müstaðniolur.

Yanak'tan murat, talibe göründüðü zaman talibin gönlünden iki cihan fikrini silip,belki talibe kendi varlýðýný dahi kaybettiren hallerdir.

Yüzünde olan hatlarý Kur'an'a benzetmekten murat þudur ki: "Yüzden muratmürþidin gönül yüzüdür, Kur'an'dan murat da ilâhi ahlaktýr ki, 'Allah'ýn ahlaký ileahlaklanýnýz,' emriyle onu kazanmýþlardýr," demek isterler.

– Bunlar, "Biz Allah'ý görürüz," derler. Dünyada bu hazret (yakýnlýk)Resûlullah'dan baþkasý için mümkün müdür?

– Mümkün deðildir. "Biz Allah'ý görürüz" demeleri, "Biz Allah'ý biliriz ve kudretinineserlerini müþahede ederiz" demektir. Yoksa dünyada Allah'ýn zâtýnýn künhügörülmekten münezzehtir. "Gözler onu idrak edemez, fakat o, gözleri idrak eder"(En'am: 103). Peygamber Efendimiz Hazretleri buyurdu ki: "Allah'a onu görür gibiibadet et. Her ne kadar sen onu görmesen de, o seni görür." Bu þekilde ibadet ihsan(ziyade iyilik ve ihlas) mertebesidir. Bunlarýn sözleri, "Biz Allah'a kulluðu ihsan

203

mertebesinde ederiz" demektir. Hazreti Ali (Allah vechini mükerrem kýlsýn) buyurduki: "Perde kalksaydý yine yakînim artmazdý." Yani: "Ben Allah'ý öyle bildim ve anladýmki, eðer gözümden perde kalksaydý ve ben onu görseydim, sadece bildiðim gibigörürdüm ve anladýðým gibi bulurdum; bildiðimden ve anladýðýmdan baþkasý zuhuretmezdi," demektir. Bu sözden, dünyada görülmediði anlaþýldý. Bu sözün sahibi iseHazreti Ali'dir. O böyle deyince baþkalarýnýn ne olmasý lâzým gelir?.. Fefehüm (düþünün,anlayýn)...

– Bu sözler bunlara yalan olmaz mý? Bir þeyin eserlerini görmek kendisini görmekdemek olur mu?

– Olur... Bir kimse güneþin ýþýðýný görse ve "Ben güneþi gördüm" dese caizdir(doðru olur). Halbuki görmemiþtir. Baþka bir örneði: Eline bir ayna alýrsýn, içindesuretini görürsün. Gördüðünün kendi yüzün olmadýðýný bilirken "Yüzümü gördüm"dersin. Bu söz de yalan deðildir.

– Görmekten maksat, kudret eserlerini görmek olduðuna göre onu herkes görür.Bunlar ise "Biz görürüz" diyerek baþkalarýndan bunu gideriyorlar?..

– Þunlar ki gördüler, fakat ne olduðunu bilmediler, görmek bilmek olduðuna göre,onlar bilmedi ve görmediler demektir. Bir kimse her zaman helva yese, fakat yediðininhelva olduðunu bilmese, bir kimseden öðrenmemiþ olsa ve kimse de ona söylememiþbulunsa, helvayý el övdükçe yüreðinden bir hasret ateþi, onu helvanýn yaktýðý gibidaima yakar; "Acaba ben onu nerede bulurum?" diye ister, yürür.

– Bu sofilerden bazýlarý, "Biz ne cehennemden korkarýz ve ne de cennet isteriz,"derler. Halbuki bu söz küfürdür...

– Bu sözün küfür olmasý cehennemden korkmayýp, cenneti beðenmemekyönünden olursadýr. Halbuki bunlarýn muratlarý o deðildir. Belki muratlarý þudur:

"Ya Rab! Mademki sen bizi yoktan var edip vücuda getirdin, bu, kendine ait olanbir fayda için deðildir. O halde bize layýk olan da sana kulluðu kendimize ait olan birsebep için etmeyip belki sadece senin rýzan için etmektir. Bizim seninle alým-satýmiþimiz yok ki, cennet için ya da baþka bir þey için kulluk edelim. Gerçi sen: "Hiçþüphesiz Allah, müminlerden canlarýný ve mallarýný, cennet kendilerinin olmak üzeresatýn almýþtýr" (Tevbe, 111) buyurdun. Bu, senin has kullarýnla bu yüzden bir muamile(muamele yapan bir kiþi durumuna) tenezzülündür ki nihayetsiz lütuflarýný ve sýnýrsýzrahmetinin kemalini bu yüzden bir gösterme, bir izhardýr. Yoksa sen, hâþâ, alým-satýmyapmaktan münezzehsin. Biz de ibadeti halis muhlis (sýrf) senin için ederiz. Eðer arayerde cennet ve cehennem olmasa bile, bize yaraþan yine ibadettir. Cennete vecehenneme koymak ve çýkarmak sana kalmýþ bir iþtir. Her nasýl dilersen öyle olur.Cennete koyarsan o senin fazlýndýr, ibadetimizden deðildir. Cehenneme koyarsanadaletindir, hâþâ zulüm deðildir. Zulüm, baþkasýnýn mülkünden fuzuli tasarruf ile olur.Mülk ise hep senindir. Öyleyse dilediðin gibi tasarruf eylemen zulüm olmaz."

204

Ýþte sofilerin o sözden muratlarý budur, bundan baþka bir þey deðildir.– Sen demiþtin ki þeriat ile hakikat asla birbirine muhalif deðildir; þeriata muhalif

itikat edecek bir þey yoktur. Ya bunlarýn arasýnda bir gizli sözleri var ki onu þeriatehlinden saklarlar?.. Muhalif olmasaydý saklarlar mýydý?..

– Saklamalarý þeriata muhalif olduðundan deðildir. Belki dakik (ince) olup sýradaninsanlarýn akýllarýna muhalif olduðundandýr. Herkes anlayamaz. Onun için HazretiPeygamber Aleyhisselâtu Vesselam Efendimiz: "Ýnsanlara aklýnýn alabileceði kadarsöyleyiniz," buyurdu. Zira her sözü herkese söylesek bazýsýný bazý halk anlayamaz,yanýlmaya düþer. Onu saklamalarý bu emre yapýþmalarýndan dolayýdýr.

– Bir kimse sofilerin bildiði ilmi bilmese, þerefli þeriatýn zâhiri ile amel etse veonunla yetinse o kimsenin imanýnda ve Ýslam'ýnda sofilerden eksik olur mu?

– Olmaz... Sofilerden deðil, belki enbiya aleyhimüsselamýn imanýndan veÝslam'ýndan dahi eksik olmaz. Zira iman ve Ýslam öyle bir cevherdir ki bölünme veparçalarýna ayrýlma kabul etmez; artýk ve eksik denilmez. Padiþahla fakirin güneþtenhisseleri eþit olduðu gibi ve þahla kulun cisimleri uzuvlarda ayný olduðu gibi, imandada bütün iman ehlinin hisseleri aynýdýr, artýk ve eksik olmaz.

– Halbuki insanlarýn kimi peygamber, kimi veli, kimi salih ve kimi fasýktýr. Yaderecelerdeki bu farklýlýk nedir?

– Birbirinden farklýlýk marifettedir, yoksa imanýn aslýnda hepsi eþittirler. Amamarifette eþit deðillerdir. Nitekim þahla dilenci uzuvlarýnda birbirine eþittirler, amagiyimde, devlette ve makamda eþit deðillerdir. Ýnsanýn insanlýðý ile marifet elbisesi vedevletindedir. Nitekim padiþahýn padiþahlýðý da bedeniyle deðil, mertebesiyledir ki, oda devleti ve makamýdýr.

Niyazî Mýsrî Hazretleri

205

SEÇME HADÝSLER

• Nefsini dünyalýk bir þeye karýþtýrmadan kim güzelce abdest alýr ve iki rekatnamaz kýlarsa, bütün günahlarýndan kurtulup, anasýndan yeni doðmuþ gibiolur.

• Temizlik imana çaðýrýr.

• Allah temizdir, temiz olanlarý sever.

• Ýlim, kadýn ve erkek bütün müslümanlar için farzdýr.

• Erkenden gidip ilimden bir bölüm öðrenmen, yüz rekat namaz kýlmandandaha hayýrlýdýr.

• Kim ilim yoluna girer ve ilim isterse, Allah onu Cennet'in yoluna gönderir.

• Bir müslümanýn kardeþine, hikmetli bir sözden daha üstün bir hediyesi ola-maz.

• Ýki günü birbirine eþit olan, zarardadýr.

• Günahlardan bazýlarýný, ancak geçim yolunda çalýþma örter.

• Þüphesiz Allah, sanat sahibi mümini sever.

• En hayýrlý þey, insanýn kendi eliyle kazandýðýný yemesidir.

• Mümin, kindar deðildir.

• Ýnsanlar arasýnda Allah'ýn en çok sevmediði kimse, kin ve düþmanlýðý ençok olan kimsedir.

• Alçakgönüllü olmak insaný yüceltir. Alçakgönülllü olunuz ki Allah sizi yücelt-sin. Af insaný þereflendirir. Affediniz ki Allah sizi þereflendirsin. Sadakamalý arttýrýr. Sadaka veriniz ki Allah sizi esirgesin.

• Bir kimse eþine kin beslemesin. Çünkü onda hoþlanmadýðý yönlere karþýlýk,memnun olacaðý huylar da vardýr.

• Malýnýzýn çokluðu ile insanlarýn kalbini kazanamazsýnýz. Onlarýn gönlünü,güler yüz ve güzel ahlak ile kazanýnýz.

206

TARÝKATLAR VE HALVETÝ'LÝK

Halveti'lik hakkýnda bilgi vermeden evvel, Ýslam Tasavvufu ile Tarikat'larýn doðuþuhakkýnda ileri sürülen görüþleri yazmadan geçemeyeceðiz.

Müsteþriklerin (doðubilimciler) hemen hepsi, Ýslam Tasavvufu'nun Ýslam'ýnruhundan doðduðunu kabul etmemekte fikir birliði yapmýþ durumdadýrlar.

Onlarýn yazdýklarý eserleri tetkik eden ve onlarýn tesirinde kalarak ayrýca kendileribu konuda tetkik ve araþtýrma zahmetine katlanmak istemeyen yazarlarýmýz da,yazdýklarý eserlerde onlarý takliden Tasavvuf'un, Hind'in, Mýsýr'ýn, Ýran'ýn felsefimesleklerinden ilham alýnarak Ýslam'a girdiðini iddia etmektedirler.

Ayrýca baþlangýçtan beri Tasavvuf'un aleyhinde bulunan ve Tasavvuf mensuplarýnaiyi gözle bakmayan, Ýslamiyeti derinliðine tetkik etmemiþ, okuduðunu yalnýz gözü ileokumuþ fakat vicdaný ile okumamýþ, düþünme kabiliyetinden mahrum, "hocamdanben böyle iþittim, o ne derse o doðrudur" diyen, fakat bununla beraber toplumunidaresinde ve gidiþatýnda söz sahibi olan bir takým hoca, kadý, kazasker, þeyhülislam,fakih ve müçtehidin de, maalesef ayný fikirde olduklarýný eserlerinden ve zaman zamanuyguladýklarý hükümlerden anlamaktayýz. (Hallacý Mansur, Fazlullah Hurufi, SeyyidNesimi, Þehabeddin Sühreverdi Maktul, Aynül Kazat Hemedani, Ýsmail Masuki,Hamza Bali ve bunlar gibi birçok arif ve kâmilin katledilmesi için verilen fetvalar.)

Fakat bununla beraber, insaflý bazý müsteþrikler ise: Ýslam Tasavvufunun Hýristiyanruhbaniyetiyle hiçbir münasebeti olmadýðýný, Ýslam Tasavvufu'ndaki soyunma veFenâ'nýn, Hind'in Nirvana ve Budizm'i ile þeklen benzerli olmakla beraber, asla onlardanalýnmamýþ olduðunu ve doðrudan doðruya Ýslamýn ruhundan fýþkýrmýþ bir hakikatmesleði olduðunu kabul etmiþlerdir.

Bizim kanaatimize gelince:Ýslam Tasavvufu'nun, Hind'in Brahma ve Buda'sý, Mýsýr'ýn Hermes ve Fisagor'u

ve Yunan'ýn Eflatun'u ile hiçbir münasebet ve alakasý yoktur. Her ne kadar lafýz vedýþ görünüþ ve eðitim þekli itibariyle birbirlerine benzer taraflarý varsa da, bu, Hz.Mevlana'nýn:

Þod Enel-Hak der lebi Firavn zûrÞod Enel-Hak der lebi Mansur nur (*)

beyti ile ifade ettikleri gibi, Mansur'un Enel-Hak demesiyle, Firavun'un Enel-Hakdemesi ayný þey deðildir.

(*) Enel Hak: Ben Hak'kým. Leb: Dudak. Zûr: Yalan. Nur: Iþýk, aydýnlýk.

207

Firavun'un aðzýndan kibir ve gurur eseri olarak bu söz çýktý, Mansur'un aðzýndanise, Zât Nurunun tecellisiyle çýktý.

Her ikisinin aðzýndan çýkan söz lafýz itibariyle aynýdýr, fakat mana itibariyle baþkadýr.Birini Firavun, diðerini ise Hak söyledi.

Ýslam Tasavvufu, kendisinden evvel gelmiþ hiçbir hakim, bir dahi, bir arif, bir veli,bir nebiye, velhasýlý hiçbir nazariyeye ve faraziyeye temas edip dayanmaksýzýn,doðrudan doðruya ve vasýtasýz olarak bizzat Makamý Ahadiyet'ten Hz. Muhammed'eihtisasen aktarýlan "Ýlmi Ledünni"den taþarak, kâmil ve ariflerin gönlüne akmýþ veakmakta bulunan ilâhi bir ilimdir. Zamanýmýz yazarlarýnýn kabul ve iddia ettikleri gibine Ýþrakiye'den, ne Meþþaiye'den ve ne de herhangi bir felsefi meslek ve zahidanesoyutlanmadan mülhemdir.

Bu ilmi: Lafýz mana ve terimlerini (ýstýlahlarýný) okuyup ezberleyerek, tasavvufkitaplarýný hatmederek anladýklarýný zannedenler bulunabilir, fakat biz bu kanaattedeðiliz. Bunu ancak, tevhid sýrlarýna arif ve vâkýf olanlar anlayabilir ki, zaten onlarbunu anlamak istidat ve kabiliyetinde yaratýlmýþlardýr.

Nitekim, matematik ve edebiyata istidadý olmayan bir kimse, bu ilimleri öðrenmekve tam manasýyla kavrayabilmek için ne kadar çalýþýrsa çalýþsýn ve ne kadar uðraþýrsauðraþsýn, sarf ettiði güçle orantýlý bir netice elde edemeyeceði gibi, kitaplardanöðrenilen ýstýlahlar ile bu ýstýlahlardan çýkarýlan manalarla, hakiki tasavvuf öðrenilmiþolamaz.

Bu ilmin öyle bir hususiyeti vardýr ki, din kitaplarýnda yazýlan ve tarif edilen ibadetusullerine harfiyyen riayet etmek suretiyle yapýlan ibadetlerle de bu ilmi elde etmekmümkün deðildir.

Bu, ancak ve ancak kâmil ve mükemmel bir mürþid'in bizzat telkini ile öðrenilebilir.Bu öðreniþ de öðrencinin kabiliyet ve istidadý ile orantýlýdýr.

O kâmil mürþid'in talim ve telkin ettiði esaslar, Muhammedî fenerden alýnmýþ olankutsi sýrlar ve Lâhutî nurlardýr ki, bu Rahmani bir feyz ve Samedani bir lütuftur.

Ariflerin Sultaný olarak bilinen Tayfur Bistâmi Hazretleri'nin huzuruna bir gün,zühd ve ibadetiyle meþhur bir þahýs gelerek:

– Ben gündüzleri oruç tutar, geceleri uyumaksýzýn ibadet ve taatle meþgul olurum.Sizin temsil ettiðiniz yolun hususiyetlerine de çok muhabbet ve arzum var. Fakatömrümde bir kerecik olsun Ýlâhi bir zuhurata nail olamadým, der.

Buna karþýlýk Sultanül Arifin Hazretleri de:– Yüz bin sene ömrün olsa ve ömrünü bu þekilde ibadet ve taatle geçirsen, yine

bu sýrlara vâkýf olamazsýn, böyle davalardan vazgeç. Gel arkana bir torba ceviz al.

208

Bu torba sýrtýnda olduðu halde þehrin en kalabalýk sokaklarýnda dolaþ ve sonra torbadakicevizleri çocuklara daðýt. Daðýttýktan sonra da kendini çocuklara taþlatmak için neyapmak lâzýmsa onu yap ve ondan sonra yanýma gel, demesi üzerine, o abid ve zahidolan zât:

– Siz benim gibi zühd ve takva sahibi bir kimseye nasýl böyle bir tekliftebulunuyorsunuz? deyince, Sultanül Arifin Hazretleri pür hiddet:

– Çýk buradan, seni müþrik seni, diyerek, bu kuru sofuyu huzurlarýndankovmuþlardýr.

Demek ki, pek çok ibadet ve haddinden fazla riyazet ile de, bu kutsi yola ait esrarve bilgileri elde etmenin imkâný yoktur.

Bu ilmin nasýl elde edileceðine, Sultanül Arifin Hazretleri: "Siz ilimlerinizi ölülerdenaldýnýz, biz ise ölümsüz olan hayat sahibinden aldýk" arifane kelamlarý ile iþaretbuyurmuþlardýr.

Bu da gösteriyor ki bu ilim, yukarýda da ifade ettiðimiz gibi, doðrudan doðruya Hz.Fahri Âlem Efendimiz'in Muhammedî ruhaniyetlerinden istifade ve feyz alma suretiylehusule gelen bir ilimdir.

Hz. Muhammed: "Ene mediynetül ilmü ve Aliyyün bâbuhâ" buyurmuþlardýr.Yani: "Ben ilmin þehriyim ve Ali de o ilmin kapýsýdýr" hadisi þerifi ile, bu ilmin Hz.

Ali vasýtasýyla öðrenilebileceðini bütün sahabe ve ümmetine duyurmuþtur.Hz. Muhammed'den sonra bu ilmin varislerinden biri Hz. Ali olup, istidat gördüðü

kimselere bu ilmi telkin ve talim buyurmuþlardýr. Hz. Ali bunu Hutbetül Beyân'ýndaþöyle ifade etmektedir:

"Ben, Ýlâhi esrara vakýf þahsým. Ben gizli ilimlerin hepsini bilen Lâhûtî bir hazineyim.Suhûfû ûlâ'da, ilk nazil olan sahifelerde yazýlý Zülkarneyn benim. Ben o hakikatinneticesiyim ki, Davud'un oðlu Süleyman'ýn mührü benim yanýmdadýr. BenPeygamberlerin hüccetiyim. Ben o kimseyim ki, hizmetçilerin hesabý zamanýnda onlarýnhalleri ile hallenirim. Levhi Mahfuz benim. Resûlü Ekrem onun için benim hakkýmdaþöyle buyurdu: "Ya Ali, yol, geçit yeri, senin yolundur. Durak yeri de senin durduðunyerdir."

Ben o Âdem'im ki, benden evvel geçmiþ ve gelecek olanlarýn kitaplarýnýn sonbileniyim ve o kitaplar benim yanýmdadýr.

Ben Nuh'un gemisiyim. Kim ki ona canýný teslim etti, yani bindi, o kimse selametkenarýna eriþti. Kim ki yüz çevirdi, esfeli sâfiliyne düþtü, helak oldu.

Bulutlarý tahrik eden benim. Þimþeklerden gürültü çýkaran, yýldýrýmlarý tarakalandýranbenim. Irmaklarý akýtan benim. Gökleri yükselten, Eyyüb'ü belaya düþüren ve ona

209

þifasýný veren benim. Ben Musa'nýn hidayet iktibas ettiði Nur'um. Yunus'un yanýndaolan ve onu batmaktan kurtaran benim.

Ben Allah'ýn yanýnda mutlaka masumum. Allah'ýn vahyi benim. Dünyadaki dillerinhepsini lügatleri ile konuþan benim. Ben Allah'ýn gaip hazinelerinin muhafýzýyým.Göklerde ve yerlerde bulunanlarýn hepsinin Hüccetullah'ý benim."

Ýþte Hz. Ali tarafýndan, Hakikati Muhammediye kandilinden iktibas edilen bu Ýlâhiilim, istidat sahibi gönüllere aktarýlarak usül ve adabýna riayet etmek suretiylezamanýmýza kadar gelmiþ ve kýyamete kadar devam edecektir.

Ýmamý Ali'nin, bu ilmi öðretmek için takip ettiði usül, erkan ve yollara, Hicretin 2.yüzyýlýndan itibaren Tarikat (Yollar) ismi verilmiþtir.

Daha sonralarý büyük sofiler tarafýndan öðretim metotlarýnda, saliklerin istidatlarýnadaha kolay hitap edebilmek için, bazý ilaveler yapýlmýþtýr ki, bunlarý yapan zatlaranispeten, tariklere de muhtelif isimler verilmiþtir. Rifâî, Kadiri, Bedevi, Þazeli, Mevlevi,Bayrami ve Nakþi gibi.

Bu tarikler içinde, bizi yalnýz Halvetilik ilgilendirdiðinden, diðerlerinden bahsetmeyip,bu tarikat ve piri hakkýnda toplamýþ olduðumuz bilgileri aktaracaðýz.

Halveti Tarikatýnýn Piri ve Hâl Tercümesi

Bu tarikatýn piri: Ömer bin Ekmelüddinül Halveti'dir.Ýran'ýn Geylan eyaletine baðlý Lahcan þehrinde doðmuþ ve Herat'ta vefat etmiþtir.Doðum tarihi belli deðildir. Vefatý Miladi 1397'dir. Babasýnýn yanýnda bir müddet

kaldýktan ve okuyacak çaða geldikten sonra Harizm'de ders ve irþat ile meþgulbulunan amcasý Þeyh Ahi Muhammed Nurül Halveti'nin yanýna gitti. Bu zât, halvetzikrini pek çok sevdiði için, zamanýnýn uzun bir kýsmýný halvette geçirdiðinden kendisineetrafýnda bulunanlar tarafýndan "Halveti" lakabý verilmiþtir.

Tarikatýn piri olan Ömer Halveti, amcasýndan dini bilgiler alýp tahsilini tamamladýktansonra tarikata süluk edip, seyrü sülukunu da ikmalden sonra amcasý tarafýndankendisine hilafet verilerek irþada memur edilmiþtir.

Amcasýnýn vefatýndan sonra onun irþad makamýna oturmuþ ve Halveti tarikatýnýnpiri olarak kabul edilmiþtir.

Mýsýr ve Hicaz'a gitmiþ ve yedi defa Hac farizasýný ifa etmiþtir.Bir gün, tenha bir yerden geçerken içi oyuk gayet büyük bir çýnar aðacý görmüþ

ve içine girerek birbiri ardýna kýrk erbain çýkarmýþtýr ki, kurmuþ olduðu tarikate"Halvetilik" namýnýn bundan dolayý verildiði rivayet edilmektedir. Bazýlarýna göre ise:

210

Halvet zikrine fazla devam ve muhabbet gösteren amcasý Ahi Muhammed NurülHalveti'nin halifesi ve vefatýndan sonra da onun irþat makamýna geçmesi sebebiyle,amcasýna verilmiþ olan Halveti lakabýna da varis olmasýndan dolayý, kurduðu tarikata"Halveti" tarikatý denildiði rivayet edilmektedir.

Halvet

Kalp evini fenâ itikat ve inançlardan, rezil huylardan ve kötü ahlaktan temizlemekgerekir.

Bir Hadisi Kutsi'de þöyle denilmiþtir: "Yâ Dâvut ferriðli beyten ekün fihyî."

Yani: "Ya Davut, benim için bir ev boþalt ki ben orada olayým."

Hz. Mevlana da bunu þu beytiyle ne güzel anlatýyor:

Dil zi aðyâr hâlî kün çu azmi kâyi mâ dârîNazar ber gayrý mâ mekun çu kasdý rûyý mâ dârî

Yani: "Madem ki bizim köyümüze gelmek istiyorsun, öyle ise, bizden baþkasýnýgönlünden çýkar.

Madem ki maksadýn bizim yüzümüzü görmektir, öyle ise, bizden baþkasýnýn yüzünebakma."

Evvela, kalbi fenâ huylardan temizlemek için, halktan ayrýlarak kapalý bir yeregirilir. Az yemek yemekle, az içmek ve az uyumakla kanaat ederek, burada daimaAllah'ýn zikriyle meþgul olunur.

Halvetin müddeti, 3, 7, 10 veya 40 gün olarak tayin edildiði gibi, tek baþýna veyatopluca da olabilir. Halvetin, þeyhler tarafýndan konmuþ birçok adabý vardýr.

Cemaleddin Uþþaki, Tuhfetül Müridiyn isimli eserinde Halvet'in kurallarýný þöyleanlatýyor:

"Eðer meþayih halvete girmek isteseler, üzerlerinde bulunan para ve kýymetli þeyleriçýkarýrlar, ailesi ve yakýnlarý ile helalleþip öylece halvete giderler, zira halvet yeri dýþgörünüþ bakýmýndan mezarý temsil eder."

Halvette su içmekten sakýnmalý ve kimse ile konuþmamalý. Yemek getirildiðindeaçgözlü gibi yemeðe saldýrmayýp, aðýr hareket etmeli ve az yemeli.

Ak Þemseddin Hazretleri'ne, halvette ne yiyelim demiþler, O da, "Un aþý, nur aþýyiyin" buyurmuþ.

211

Eðer halvet 3 gün 3 gece olursa, toplu olarak tevhid halkasýna girip Lâ ÝlâheÝllâllah kelimesini 70 bin defa söyler. Eðer 7 gün, yahut 10 gün veya 40 gün olursa,halkaya girmeyip oturduðu yerde kendi kendine meþgul olur.

Ayný eserin 14. faslýnda ise: "Halvette su içmekten çok çok sakýnýn. Eðer beþ yüzkiþi bir yerde halvete girse ve içlerinden bir kiþi bir yudum su içse, hepsine birdenmanevi sýkýntý ve darlýk gelir. 3 günden fazla olan halvette 3 gecede bir defa olmaküzere þerbet verilir." denmektedir.

Yazarý belli olmayan Mecmuatür Risail isimli eserin Risâleyi Þuruti Halvet isimlirisalesinde müellif, halvetin nasýl yapýlmasý lâzým geldiðini ve riayet edilecek kurallarýþöyle anlatýyor:

Halvet yapacaðýn yer, ancak senin sýðacaðýn ve namaz kýlacaðýn kadar bir yerolmalý, yüksekliði, ayakta durduðunda baþýndan ancak yarým karýþ kadar fazla olmalý,içi göz gözü görmeyecek kadar karanlýk olmalý ve asla içeri ýþýk sýzmamalý. Þeyhinizni ile halvete girmeli ve girmeden evvel gusül veya abdest almalý."

Hücrenin önünde iki rekat namaz kýlýp dua eder ve sonra Kul Rabbi enzilnîmünzelen mübareken ve ente hayrül münziliyn (Rabbim, beni mübarek bir menzilekondur, konuklayýcýlarýn hayýrlýsý sensin) manasýna gelen ayeti okuduktan sonra, omübarek makamýn kendisine nasip olmasýndan dolayý þükür niyetiyle iki rekat dahanamaz kýlýp, duadan sonra kýbleye karþý baðdaþ kurup oturur ve HazretiPeygamber'den ve bütün meþayihden yardým diler. O halvet yerini mezar ve kendiniölmüþ bilir. Çünkü o makam, ölmeden evvel ölenlerin makamýdýr. Þeyhinden baþkasýnasöz söylemez ve Lâ ilâhe illâllah zikri ile meþgul olur. Cenabý Hak'kýn kendisi ileberaber olduðunu asla aklýndan çýkarmayýp, gayet edep ve huzur içinde bulunur.

Ýki gözünü yumduktan sonra, kalp gözünü þeyhine çevirir ve onun hayalini gönlündetutmaya çalýþýr. Çünkü, bu suretle þeyhinin gönlünden Ýlâhi feyz ve esrar, talibingönlüne aktarýlýr.

Cuma ve bayram namazlarý için camiye gidebilir, fakat namazý kýldýktan sonrahemen halvet ettiði yere döner, cami ve sokakta oyalanmaz.

Halvetten dýþarý çýkmak icap ettiðinde baþýný bir örtü ile örter ve yürürken gözününönünden baþka bir yere bakmaz. Farz ve sünnet namazlardan baþka nafile namazkýlmaz, eliyle tesbih çekmez. Kur'an okumaz ve Kur'an'ýn manasýný dahi düþünmez.

Halvette zikir ile o kadar meþgul olmalý ki, hikmet çeþmeleri gönlünde akýp dilinegelmeli. Marifetullah Âbý Hayat'ý, beden karanlýðýndan gizlidir ve karanlýk içindeörtülüdür. O hazine ancak ve ancak, Kelimeyi Tevhid ile açýlýr. Baþka hiçbir þey ileaçýlmaz.

212

Halvetten ve riyazetten, ancak insan olunabilir. Niyazi-yi Mýsrî de þu gazelinde,halveti methederek, zevk ve sefanýn, fakr ve fenanýn, vaslý lika'nýn ve Esrarý Hüda'nýnHalvette tecelli ettiðini anlatýyor:

Bu Halvet'e bakma güzâf, zevkü sefa Halvet'tedirHalvet'le kýl içini saf, nûru ziya Halvet'tedir.

Nefsini sana bildirir, ölmezden evvel öldürürYokluk yolunu duydurur, Fakrü Fenâ Halvet'tedir.

Derya olup durmaz coþar, dalgalanýp baþtan aþarKend'özünü bilmez þaþar, aþku hevâ Halvet'tedir.

Güneþle ay ve yýldýzlar ateþlere düþmüþ yanarYer oturup, gökler döner, arz u semâ Halvet'tedir.

Aç gözünü ibretle bak, birdir kamu yakýn uzakDeprenmez olur dil dudak, vaslý lika Halvet'tedir.

Firkatte vuslat isteyen, mihnette rahat isteyenVahdet'te iþret isteyen, iyþü Beka Halvet'tedir.

Terket Niyazi sen seni, bir eyle gel cân u teniDuyam diyen hak sýrrýný, sýrrý Hüda Halvet'tedir. (*)

Yine:

Bilmem ne etsem, neylesem, bu Halvet'in þerbetineBu câný teslim eylesem bu Halvet'in þerbetine.

Hep gökleri indirseler, þerbet ile doldursalarBiricik bizi kandýrsalar bu Halvet'in þerbetine.

Þerbeti gönderdikte Hak, öðünce gün olsa çerakYýldýzlarý etse çanak bu Halvet'in þerbetine.

Duysa bunu þâhý cihân, katresine verirdi cânOlmaz bahâ kevnü mekân bu Halvet'in þerbetine. (**)

(*) Güzâf: Boþ söz. Nur: Iþýk. Fakrü Fenâ: Fakirlik ve yokluk. Aþku heva: Ýstekli aþk. Vaslý lika: Yüzyüze kavuþma. Firkatte vuslat: Ayrýlýkta kavuþma. Mihnette: Zorlukta. Vahdet'te iþret: Birlikte eðlence.Ýyþü Beka: Kalýcý eðlence.(**) Öðünce: Kararýnca. Çerak: Kandil. Þahý cihan: Dünya þahýs. Katresine: Damlasýna. Kevn ü mekân:Kâinat ve uzay.

213

Bu bir aceb ilden gelir, ancak bunu içen bilir,Kim tatsa hayrette kalýr bu Halvet'in þerbetine.

Her kime olsa fethi bâb, içer bunu görmez azabCism ü cânýn eyler kebâb, bu Halvet'in þerbetine.

Þerbetimiz tükenmedi, içenleri usanmadýNiyazi asla kanmadý bu Halvet'in þerbetine. (*)

Niyazi, bu beyitleriyle, Halvet'te verilen þerbeti övmekte ve onu içenlerin duyacaðýmanevi zevki anlatmaya çalýþmakta, fakat bunun mümkün olmadýðýný, zevki ancakþerbeti içenlerin duyabileceðini ifade etmektedir.

Tarikat, insaný kendi hakikatine yönelten manevi bir yol olduðundan, bu yola girenkimsenin (salik'in) bu hakikate erebilmesi için, bazý kaide, kural ve usüllere mutlakauymasý lâzýmdýr.

Tarikatlar, tatbik edilen bu usül ve kaideler bakýmýndan ikiye ayrýlýr.Bir kýsmýnda: Yola giren kimse, yani yolcu (salik) zikir ve riyazet usül ve kaidelerine

devam etmek suretiyle terbiye edilmeye ve yetiþtirilmeye çalýþýlýr. Mevlevi veMelâmî'lerden gayrý bütün tarikat mensuplarý bu yolu tutmuþlardýr.

Diðer kýsmýnda ise Esma ve riyazet yoktur. Saliki "müsemma" yolu ile, nazar vesohbet ile yetiþtirilirler.

Bu yola giren salik, þeriatýn kurallarýna uyduktan sonra, mürþidinin her emrineitirazsýz ve canü gönülden tâbi olarak, mürþidine olan muhabbet neticesi aþk vecezbenin neticesini bekler.

Bunlar zuhur edince, mevhum varlýk gözünden kalkar ve yavaþ yavaþ tam bir"Fenâ"ya erer. Ve "Vahdet"i zevken ve þuhuden tadar. Daha sonra temkin makamýnadahil olarak, baþladýðý noktaya gelir ve böylece sülukünü tamamlamýþ olur.

Bu yolda esas olan: Aþk, cezbe ve ihvan ile sohbettir. Bu yolu temsil edenler,Melâmî'ler ve Hamzavî'lerdir. Mevlevi'ler de ayný yolu takip etmekle beraber, onlardaayrýca Ýsmi Celal telkini vardýr.

Bazý tasavvuf erbabý, bu yollardan birincisine "Tariki Ebrar", ikincisine "TarikiÞettar" demiþlerdir.

Bununla beraber, esma yolu ile sülukü kabul eden tarikler arasýnda, müsemmayolunu da tatbik edenler vardýr. Zikir ve ayin gibi rüsum ve kayýtlarý kabul etmeyenMelâmî'lerin yolu, aslýnda bir meslek ve neþeden ibaret olup, tam manasýyla bir tarikatdeðildir.

(*) Aceb: Acayip, tuhaf. Fethi bâb: Kapý fetholsa, açýlsa.

214

Halveti tarikatine giren sâlik'in (Mürid) uymasý lâzým gelen kaide ve þartlar þunlardýr:Bu tarikata giren müride sýrasýyla Lâ ilâhe illâllah, Allah, Hu, Hak, Hay,

Kayyûm, Kahhâr isimlerini telkin ederler. Salik bu isimleri zikrederek nefs'inmertebeleri olan Emmare, Levvame, Mülhime, Mutmainne, Radiyye, Merdiyye,Safiyye ve Zekiyye mertebelerine geçmeye çalýþýr.

Halveti'lerin bazý kollarýnda, zikredilmesi lâzým gelen yedi isme ilaveten, Cebbar,Mâlik, Vedûd, Kâdir ve Hamîd isimleri ilave edilerek, on bir veya on iki isimleterbiye usulü kabul edilmiþtir.

Bu zikir þu þekilde yapýlýr:Mürid, abdestli olarak Kýble'ye karþý diz çökerek oturur ve gözlerini yumar. Evvela

yüz istiðfar, sonra yüz salavatý þerife okur. Bunlar bittikten sonra baþýný sað omuzüzerine çevirip Cenabý Hak'ký düþünerek Lâ ilâhe ve sonra sol tarafa kalp üzerineeðip Ýllâllah der. Bunu en az 33 ve en fazla 165 defa tekrar eder. Sâlik'in istidadýnagöre, bu zikre devam müddeti deðiþir. Bazýsý bir ayda, bazýsý bir senede bu ismitamamlar. Ve nihayet mensup olduðu kola göre, 7, 11 veya 12 ismi tamamladýktansonra ve þeyhi münasip gördüðü takdirde o müride 'Hilafet' verilir.

Halveti tekkelerinde, Mevlevihaneler'de olduðu gibi, ayin günlerinde 'Devran'yapýlýrdý. Devran yalnýz bu iki tarikata mahsus deðildir. Kadiri, Cerrahi ve Eþrefi gibibazý tarikatlarda da Devran vardýr.

Devran, müritlerin, ayakta el ele tutuþarak veya kol kola girerek bir þeyhinidaresinde topluca zikretmeleri suretiyle yapýlýr.

Kýyâmî Tekkelerinde Devran idaresi, o günkü devranda bulunan en kýdemli þeyhebýrakýlýr, o da bir müddet sonra idareyi kendinden sonra gelen kýdemli þeyhe terk ederve bu suretle Tekke'de bulunan þeyhlerden çoðu, kýdem sýrasýyla Devran'ý idareetmiþ olurlardý.

Devran arasýnda zâkirler tarafýndan Kaside ve Ýlahiler okunmakta olduðundan,Devran'ý idare eden þeyhin, okunacak kaside ve ilahilerin makam ve usullerini bilmesiicap etmektedir. Musikide bilgisi fazla olan, bilgisi az olana nazaran Devran'ý daha iyiidare ederdi.

Devran'ýn þeriata muhalif olduðu hakkýnda medrese mensuplarýnýn iddialarýna karþý,tekke þeyhleri Devran'ý müdafaa etmiþler ve Halvetiye'nin Sünbüliye kolunun kurucusuÞeyh Sünbül Sinan Efendi, Devran'ýn þeriata muhalif olmadýðýna dair RisaleyiTahkikiyye isimli eseri yazmýþtýr.

215

FAKÝRLERÝN DOSTU

Cân ü ten, varlýk bekasýz bir emanettir sanaSen seni bilmek bahâsýz bir saâdettir sana.

El, ayak, dil, göz, kulak kalble alýr kalbe verir,Bu rümûzu anlamak sýnýrsýz kerâmettir sana.

Hayyu Kayyum'dur havâ içre nefes, ondan kelâmHer nefes tesbihi Mevlâdýr, inâyetdir sana.

Dünya devleti nasibinse gelir, olma üzgünGelmediyse hâle razý ol ki devlettir sana.

Ehli irfâna yetiþtinse kaçýrma fýrsatýHak Yolu'nda bulduðun fýrsat, ganimettir sana.

Red ve istemekten vazgeç, gayretinle hizmet etAmr u Zeyd'in hizmeti, mânâda himmettir sana.

Verseler dünyayý göz doymaz, gönül açýlmadanGüç ve mevki çokluðu belki felâkettir sana.

Bir kýla sahip misin kendi vücudûn sandýðýnCümle vücud azalarýn bir emanettir sana.

Ömür mahdut, nefes sayýlý, devran sebatsýzBekasýz bir mülke meyletmek ihânettir sana.

Ýzzet ü zillet senin zannýnla bulmuþtur vücûdBelki izzet sandýðýn zillet anahtarýdýr sana.

Ruhu cisme, cismi bu boþ heves tuzaðýna atma kimCisim rûhun kabridir, kalb onda cennettir sana.

Arzusuyla yanýp yakýldýðýn her þey seninÂþýkýndýr, sed çeken ancak cehâlettir sana.

Bir tüyünce olsa bin düþman, yine korkma kimSabýr bir yardým anahtarý, saðlam kaledir sana.

Ýzzet ü ikbâl ve devlet, saltanat, sipahi atýBir avuç topraktýr ancak, dersi ibrettir sana.

Çýksa göklere baþýn, bu yerde maðrur olma kim,Sonunda toprak içinde toprak olmak, tabiattýr sana.

216

Bak neler gelmiþ, neler olmuþ, ne kalmýþ iyi ve kötü,Gösteren fâniyi bâki, cehalet, gaflettir sana.

Hâl bilinmez, geçen meçhul, gelecek gizliKalb ve lisaný sâlim olmak selâmettir sana.

Emrine her þey uyar, senin zatýna muhtaçtýr,Bilmemek muhtacýný, sonra hastalýktýr sana.

Köpükler, otlar, aðaçlar her biri bir renk ile,Rýzkýný hazýr eder kavuþmaya aþýktýrlar sana.

Güzel sûret, temiz ahlak kýlar aþk mahrûmu,Kadýn sevmek, þehvete meyl ayný afettir sana.

Aþktan mahrûm olan sonra kalýr nurdan mahrûm,Ýhtirasta kalýrsan aydýnlýk karanlýktýr sana.

Düþtüðün her bir belânýn kaynaðý sensin tamam,Aðlayýp feryad ettiðin, senden þikâyettir sana.

Her ne istersen ara gönlünde, her þey ondadýr,Gayre bakma, kendini görmek musibettir sana.

Ýrfansýz ilim ile ihlâssýz amelden çekin,Her iki âlemde kurtarýcý iyi niyettir sana.

Mert ve nâmert sandýðýn zan ve þüphendir senin,Yoksa insanoðlu, bir lâzým kardeþliktir sana.

Dünya Ehline baðlanma ondan sakýn,Her iki âlemde kurtarýcý iyi niyettir sana.

Rýzýk nimetin senin gökten yaðar, yerden çýkar,Büyüdür altýn, gümüþ, aldanma, cezadýr sana.

Her neye görsen lüzum, lâzýmsa mutlak o olur.Düþtüðün hýrs ve tamah piþmanlýktýr, hasrettir sana.

Yükseðe kalktým deme, fazla düþmendir senin.Fazla yüksekten düþersen, fazla þiddettir sana.

Sen sana dost olmadýkça umma dostluk kimseden,Dost âlemde ararsan, güzel ahlaktýr sana.

Ýhtirâsý, aþký fark etmez nefsine esir olan,Hak'ka meylin ihtiras, aþk, zevk ve nimettir sana.

Aþktýr âlemlerin ýþýðý, ihtiras bir ateþtir,Aþký ârifden dile, ayný rehberliktir sana.

217

Her ne var âlemde ayný sendedir, etme þüphe.Gönül mahzeninde sinen levhayý hikmettir sana.

Hakký gör her þeyde, görmezsen, seni Hak'kýn gördüðün,Þüphesiz bil, Hak'ký fikretmek ibadettir sana.

Hak için sev her neyi sevdinse, Hak'sýz nesne yokHak için halka muhabbet eyle, taâttir sana.

Her ne yapsan, her ne bilsen haddini bil daima,Aczini, noksanýný idrak fazilettir sana.

Her ne söylesen, ne yapsan kâinat görür duyar,Kendi kendinden utanmazsan cinayettir sana.

Az uyu, az söyle, az ye, süse püse etme heves,Sadýk ol her iþte lâzým istikamettir sana.

Her neye azmeylesen dönme vefa kýl sözüneGeveze olma, sessizliðin bir meziyettir sana.

Hayru þerrin mahzeni gönlündedir, anahtarý akýlÞerre vehmin, hayra rehber; yüce gayrettir sana.

Ýzleme her gördüðün, hem söyleme her duyduðunHer sözün mesulüsün sonra kýnama olur sana.

Kimsenin malýn hesab etme, karartýr kalbini,Kimsenin hâlin sual etme, kasvettir sana.

Pek sakýn, aldanma burda her gülen aðlar gider,Gördüðün þeref ve zillet görüþ þeklidir sana.

Dediler, derler, desinler, diyecekler kaydýný,Atmadýkça hep hayat kin ve kederlerdir sana.

Bekleme iyilik fenalýk, kimsede yoktur mecâlDerd elem nisbetin, düþman, izâfettir sana.

Olmasa ruh, iþlemez âzâ, beden toprak kalýr,Kendi ruhun en büyük birlik delilidir sana.

Kopmuyor bir gül emeksiz bâtýl bir zandýr demek,Ol emek yardýmdýr, kalaný zahmettir sana.

Huyca cimri olma, Mûti ve Mani Allah'ý bil,Hak yolunda ihsanýn baþý cömertliktir sana.

Düþme sevdaya, o yol pek korkulu, menzil uzak,Aþk yoldaþ olmazsa son menzil bayaðýlýktýr sana.

218

Nefse lâzým olmayan yoktur, gözünü aç, ârif ol,Hak'ka lâzýmsa gelir, lûtfu himayedir sana.Çok sakýn kötü arkadaþtan, verse de alma selâm,En büyük ikramý bil, kötülük ve isyandýr sana.Boþ yere etme tamah, canýn yakar kýskançlýk ateþiÝftira kendi elinle bir düþmanlýktýr sana.Hikmetullah'dýr hükûmet, deme þu iyi bu fenaHak'kýn fikir birliðine lâzým itaattýr sana.Her iþte ehlini bul, danýþmada bulun daim,Danýþma bir emirdir, lâzým riayettir sana.Derde düþtünse deva bil, hasta oldunsa þifa,Sen hem aldýrmayý býrak, rahatlýktýr sana.Murada ermek dilersen muradsýz ol daima,En büyük pay aldýðýn, en çok tatsýzlýktýr sana.Ýtimad et Hak'ka daim, ondadýr feyz ve kurtuluþ,Ýtimat her dereceye bil nâiliyettir sana.Azm u himmet, itimad, birler neye atsa elin,Dað erir, derya kurur, her zorluk kolaylýktýr sana.Kimseyi ayýplama, cahil deme, aslýn gözet,Baðlýdýr takdire, iftira ve kötülüktür sana.Ýnsan cin toplansa bir þey yapmanýn imkâný yok,Artýp eksilmez ezelden o ki kýsmettir sana.Derseler zamanýn âlimi, eyleme ilim davasý,En nihayet sandýðýn, bil ki baþlangýçtýr sana.Tükenmez hazineyi bulmak herkesin kârý deðil,O hazine cevheri, sabýr ve kanaattir sana.Mustafa'nýn hanedanýný anýp aðla daim,Döktüðün göz yaþlarý yaðmur ve rahmettir sana.Herkese âlemde bir sebepten kalýr namGüzel sözün rahmet, þefaat vesilesidir sana.Þair oldunsa Kemâlî, dýþýný terk eyle kimSöylerken, söyletmeyen, içinde kudrettir sana.

(Erzurumlu Âþýk Kemâlî,Aþk Sýzýntýlarý'ndan)

219

BÝR FRANSIZ DOKTORUNUN KEÞFÝ

Bir Fransýz doktorunun, namazýn saðlýða faydasý hakkýnda önemli bir keþfi vardýr.Fransýz doktorunun keþfi þudur: Günde beþ vakit namaz kýlan bir kimse verem

hastalýðýna tutulmaz. Çünkü verem mikrobu ciðere yapýþýr. Ciðerin damarlarýnýn üstkýsmýndaki kan alt kýsma tabii bir þekilde süzülür. Üst kýsýmda pek az kan kalýr. Kandaakyuvarlar vardýr. Akyuvarlar vücudu mikroplara karþý savunan bir kuvvettir. Ciðerinüst kýsmý kansýz kaldýðýndan oraya yapýþan mikrop savunmasýz kalýr ve çoðalarakciðeri tahrip etmeye baþlar. Kanýn fazla bulunduðu kýsma geldiði zaman veremmikroplarý çoðalmýþ ve büyük bir kuvvet kazanmýþ olur, artýk akyuvarlar veremmikroplarýna karþý koyamazlar. Bu kez verem mikroplarý akyuvarlarý yok etmeyebaþlarlar. Bu suretle insan verem hastalýðýna tutulmuþ olur.

Namaz kýlan bir kimse rükûa, secdeye giderken, ciðerlerinin alt kýsmýnda olankan muntazam bir þekilde üst kýsma gelir. Ciðere henüz yapýþmamýþ olan ve ufak birkuvvet bile peydah edememiþ bulunan verem mikrobuna akyuvarlar saldýrýr ve onlarýyok ederler. Çünkü her bir milimetre küp kanda yedi sekiz bin akyuvar vardýr. Þuhalde günde beþ vakit namaz kýlan kimsenin verem hastalýðýna yakalanmasýna imkânyoktur.

Fransýz doktorunun namaz hakkýnda olan bu keþfini bizim doktorlarýmýz da doðruve uygun bulmuþlardýr.

Bu anlatmýþ olduðumuz þeyler, namazýn maddi ve saðlýða iliþkin faydalarýndanbiridir. Bunun gibi daha birçok faydalarý vardýr. Namazýn en önemli faydalarý manevidirve Mevla'nýn rýzasýný kazanmaktýr. Hazreti Muhammed Sallallahu Aleyhi Vesellem,Esselatü miracül müminin (Namaz müminin miracýdýr) buyurmuþlardýr. Kul, namazile Mevla'sýna yakýn olur. Mevla'nýn lütuf ve keremine ve lâhuti olan nurlarýna ermiþolur. Bir meyve aðacý güneþ ýþýðýnýn içinde dura dura eridiði gibi, bir kul da Mevla'sýnýnhuzurunda dura dura olgunlaþýr.

Namaz, Allahu Teâlâ ile konuþmaktýr. Namazýn Cenabý Hak ile konuþmak olduðunuapaçýk ispat eden, her namazýn her rekatýnda okuduðumuz Fatiha Suresi'nin manasýdýr.Fatiha'nýn manasý pek geniþtir. Burada kýsaca bir manasýný anlatalým.

Fatiha'nýn Manasý

Bismillâhirrahmanirrahim. Elhamdü lillâhi rabbil âlemin: Hamdü sena þukâinatý yoktan var eden ve bugünkü varlýðýný, intizamýný koruyan ve bütün âlemlerianbean terbiye eden Ulu Allah'a Mahsustur. Errahman: Rahman sýfatýyla

220

yarattýklarýnýn hepsine merhamet edip Rahman sýfatýnýn rahmetini müslüman, hýristiyan,yahudi ve müþriklerden esirgemeyen, umumuna dünya nimetlerini ve dünyadayükselmeye sebep olan fenleri, sanatlarý, herkesin istidat ve çalýþmasý gayreti nisbetindeveren. Errahim: Rahim sýfatýyla yalnýz müslümanlara, müminlere merhamet ediponlara hidayet ve iman nuru veren, ahirette de onlarý ebedi nimete ve saadete mazharkýlacak olan. Maliki yevmiddin: Hamdüsena, kýyamet günü kullarýnýn mükâfat vecezalarýnýn yegâne sahibi olan Ulu Allah'a mahsustur.

Cenabý Hak, Fatiha Suresi'ni buraya kadar okuyan kuluna buyuruyor ki:"Kulum, doðru söyledin, kâinatý yoktan var eden ve bugünkü varlýklarýný muhafaza

eden, bütün âlemleri azar azar büyüten, terbiye edip kemale erdiren bir rahmetimleyarattýklarýmýn hepsine rahmet eden, diðer bir rahmetimle yalnýz müminlere rahmeteden ve kýyamet gününün, yani mükâfat ve cezalar gününün sahibi olan benim, senbenden ne istersin?" diye kuluna manen hitap eder.

Kul, Ýyyake nâbüdü der: Yarabbi, sana kulluk etmek isterim.Ulu Mevla kuluna: "Ey kulum, sen bana nasýl kulluk edebilirsin? Sana söylerken

söyleten, okumaya, ayakta durmaya, rükuya, secdeye varmaya, oturmaya kuvvetveren benim, ben sana kuvvet vermedikçe kendiliðinden hiçbir þey yapamazsýn. Þuhalde sen bana karþý ne suretle kulluk edebilirsin" der.

Aciz ve korku içindeki kul, Ýyyake nestain der: Yarabbi, yalnýz senden yardýmisteriz, her þeyi yalnýz senden bekleriz. Çünkü sen her þeyin sahibisin. Senin izninolmadan ateþ yakmaz, su akmaz, toprak var olmaz ve bize hiçbir þey vermez, gecelergündüzler olmaz, âlemler olmaz.

Kul, Ýhdinas sýratel müstakim sýratellezine enamte aleyhim der: Yarabbi, bizidoðru yola, kendilerini nimetlere erdirdiðin kullarýn yoluna eriþtir.

Kul, Gayril maðdubi aleyhim ve leddalîn âmin der: Yarabbi, bizi gazabýnauðrayanlarýn, doðru yoldan sapmýþ ve dalalette kalmýþ olanlarýn yoluna gönderme.

221

ÝMAMI ALÝ HZ.'NÝN MISIR VALÝSÝNE MEKTUBU

(Hazreti Ali Efendimizin Mýsýr'a Vali olarak tayin ettiði Malik bin Eþter'eyazdýðý bu mektup, olduðu gibi ayeti þerif ve hadisi þerif meallerinden vetefsirlerinden oluþmaktadýr. O zamanýn, bu zamanýn ve bütün zamanlarýn,sonuna kadar bütün insanlýðýn anayasasý mahiyetindedir.)

1. Görevin Esasý

Vergisini toplamak, düþmanlarý ile savaþ yapmak, halkýna barýþ ve huzur, ülkeyekalkýnma saðlamak için Mâlik bin Hâris el Eþter'i Mýsýr'a vali olarak atadýðý zamanAllah'ýn kulu, müminlerin emiri Hz. Ali'nin ona emri þudur:

O'na Allah'dan ittikayý, Allah'a itaat yolunu seçmesini, Kitabý'nda emrettiðifarzlarla sünnetlere uymasýný emreder. O farz ve sünnetler ki, onlara uyulmadýkçahiç kimse saadet yüzü göremez ve onlarý benimseyen de asla hüsrana uðramaz. Birde ona eliyle, diliyle ve kalbi ile Cenabý Hak'ka hizmette bulunmasýný emreder. ÇünküAllahu Zülcelâl Hazretleri kendisine hizmet edene yardýma, kendisini aðýrlayaný daizzetlendirmeye kefil olduðunu buyurmaktadýr. Sonra ona, þehvetlere saldýrdýkça nefsinikýrmasýný, serkeþlik ettikçe de dizginlerini çekmesini emreder. Zira nefs alabildiðinefenâlýðý emreder, meðer ki Cenabý Hak o kiþiyi merhametiyle korumuþ olsun.

2. En Kýymetli Azýðýn

Þimdi bilmiþ ol, ey Mâlik, ben seni öyle memleketlere gönderiyorum ki sendenevvel birçok hükümetler oralarda adalet sürdü ve zulmetti. Sen vaktiyle nasýl evvelkivalilerin icraatýný gözden geçirdiysen, halk da þimdi senin icraatýný öyle gözetecek. Ozaman senin onlar hakkýnda söylediklerini, halk da þimdi senin hakkýnda söyleyecek.Kimlerin sâlih olup olmadýðý, ancak, Allah'ýn kendi kullarýnýn dilinden söylettiði sözlerleanlaþýlýr. Onun için biriktireceðin en güzel azýk, iyiliðe yönelik iþlerin olsun. Heveslerinehakim bulun. Sana helâl olmayan þeylerde nefsine karþý sýký dur. Zira gerek hoþlandýðý,gerek istemediði þeylerde nefse karþý sýký durmak, onun hakkýnda adaletin ta kendisidir.

3. Halka Sevgi ve Merhamet Besle

Halk için kalbinde sevgi ve merhamet duygularý ile lütuf meyilleri besle. Sakýnbiçarelerin baþýna, kendilerini yutmayý ganimet bilen yýrtýcý bir canavar kesilme! Çünkü

222

bunlar iki sýnýftýr; ya dinde bir kardeþin, ya yaratýlýþta bir eþin. Evet, bunlarýn kabahatleribulunabilir; kendilerine birtakým kusurlar da arýz olabilir. Hata ile, yahut kasýtlý olarakiþledikleri kabahatleri olsa da, ellerinden tutup doðru yola getirmek pek mümkündür.Nasýl Allah'ýn kendin için affýný ve hoþgörüsünü istersen, onlara da affýný ve hoþgörüsünübol bol ver. Çünkü sen onlarýn üstünde bulunuyorsun; valilik yetkilerini sana veren isesenin üstünde bulunuyor. Allah ise valiliði sana verenin de üstündedir ve kullarýnýnbütün iþlerini hakkýyla görmeni istiyor, seni onlarla imtihan ediyor. Sakýn Allah ileharbe girip de kendini O'nun gazabýna siper etme! Çünkü ne intikamýna dayanacakkudretin var, ne de O'nun af ve merhametinden müstaðnisin.

4. Alçakgönüllü ve Ölçülü OlSakýn affettiðinden dolayý asla piþman olma; sakýn hiçbir cezalandýrman için

de katiyyen sevinme. Sakýnmak imkânýný buldukça hiçbir badireye atýlma. Bir desakýn "Ben tam bir kudret sahibiyim, emrederim, itaat ederler" deme. Çünkü böylebir davranýþ, kalbin fesadý, dinin zayýflamasý ve felakete yaklaþma ile sonuçlanýr.Þayet elindeki kudret sana bir büyüklük ve tahakküm hissi verirse, hemen üstündekiMelekût'un büyüklüðüne þöyle bir bak. Kâinatý sevk ve idare eden o muazzam vemuhteþem ilahi gücü ve senin kendi nefsine bile güç yetiremeyeceðin þeylerde, Allah'ýnnasýl bir mutlak kudret sahibi olduðunu düþün. Ýþte bu düþünceler, senin o yükseklerdegezen bakýþlarýný yere indirir; þiddetini giderir, seni býrakýp giden aklýný baþýna getirir.Sakýn Allah ile büyüklük yarýþýna kalkýþma, sakýn büyüklük (azamet) ve zorlayýcýlýðýnda(ceberut) O'na benzemeye özenme. Çünkü Fâtýrý Zülcelâl Hazretleri her zorbayýzelil, her büyükleneni de hakir eder, býrakýr.

5. Adaletten AyrýlmaKendin hakkýnda, sana yakýnlýðý olanlar hakkýnda, tebaan arasýnda kendilerine

meyil beslediklerin hakkýnda; Allah'a ve Allah'ýn kullarýna karþý adaletten katiyyenayrýlma. Þayet böyle yapmazsan zulmetmiþ olursun. Halbuki Allah'ýn kullarýnazulmedene karþý bu mazlumlarýn davacýsý, bizzat Hz. Allah'ýn kendisidir. Allah dabirinin hasmý oldu mu, artýk o kimsenin tutunabileceði bütün deliller bâtýldýr. Ve ölünceye,yahut tövbe edinceye kadar onunla harp içinde bulunur. Dünyada zulüm kadar, Allah'ýnlütuflarýný izale edecek ve kahrýný hýzlandýracak bir þey olamaz. Zira Cenabý Hakzulüm altýnda inleyenlerin beddualarýný iþitir; zalimleri ise gözetleyip durur.

6. Toplumu Esas AlÝþlerinin içinde öylesini ihtiyar etmelisin ki, hak hususunda en ortasý, adalet

itibariyle en yaygýný olsun, sonra halkýn çoðunluðunun rýzasýný da en çok saðlasýn.Zira toplumun hoþnutsuzluðu karþýsýnda, þahýslarýn rýzasý hükümsüz kalýr; þahýslarýnkýzgýnlýklarý ise toplumun rýzasý içinde kaynayýp gider.

223

Sonra vali için, kodaman takýmý kadar iyi günlerde yükü aðýr basan, karagünlerde yararý az dokunan, adaletten hoþlanmaz, istemekten usanmaz, verilinceþükür bilmez, verilmezse deðme gadirle savulmaz, felakete sabýrsýz bir topluluk dayoktur. Halbuki Ýslam'ýn esasýný meydana getiren müslümanlarýn kýymet ölçüsü,toplumun çoðunluðu olduðu gibi, dinin ve devletin kuvveti de, toplumda düþmanakarþý savaþacak da ancak toplumun çoðunluðudur. Onun için samimiyetin ve meylindaima topluma dönük bulunmalý ve onlarýn refahýna dikkat etmelisin.

7. Halkýn Ayýplarýný AraþtýrmaHalkýn arasýnda yanýna hiç yaklaþtýrmayacaðýn, kendisinden en çok nefret

edeceðin kimseler ise, halkýn ayýplarýný en ziyade araþtýranlar olmalýdýr. Zira insanlarýnöyle ayýplarý vardýr ki, bunlarýn örtülmesi görevi, herkesten önce valiye düþer.Binaenaleyh bu ayýplarýn sana gizli kalanlarýný sakýn eþeleme. Senin vazifen, bilgineulaþanlarý düzeltmekten ibarettir. Bilmediklerine gelince, onlar hakkýndaki hükmü Allahverir. Evet, sen halkýnýn ayýbýný gücün yettiði kadar ört ki, Allah da senin, halkýndangizli kalmasýný istediðin þeylerini örtsün.

8. Yanýna YaklaþtýrmayacaklarýnÝnsanlar hakkýndaki bütün kin düðümlerini çöz; seni intikama doðru sürükleyecek

iplerin hepsini kes. Sence açýklýk kazanmayan þeylerin tümü hakkýnda anlamamýþgörün, þunu bunu gammazlayanýn sözüne sakýn çarçabuk inanma. Çünkü gammazne kadar saf görünürse görünsün, yine hilekârdýr. Sakýn, ne seni yokluk ihtimaliylekorkutarak ikram etmekten geri çevirecek cimriyi, ne zor ve aðýr iþlere karþý azminigevþetecek korkaðý, ne de zulme saparak sana ihtirasý iyi gösterecek hýrslýyý danýþmameclisine sokma. Çünkü cimrilik, korkaklýk ve hýrs öylesine ayrý ayrý tabiatlardýr kiancak, Allahu Zülcelâl hakkýnda beslenen sui-zan bunlarýn hepsini bir araya getirir.Sana müþavir olacaklarýn en kötüsü, senden evvel þerli kimselerle iþbirliði yapmýþ veonlarýn suçlarýna ortak olmuþ kimselerdir. Böyleleri katiyyen senin mahreminolmamalý. Çünkü bunlar, canilerin yardýmcýlarý ve zalimlerin dostlarýdýr.

9. Kendine Müþavir Edineceklerin

Ne hacet; hiçbir zalime zulmünde, hiçbir günahkâra cürmünde yardým etmeyenkimseler arasýnda bunlarýn yerini tutacak öylelerini bulabilirsin ki bunlar, ötekileringörüþ ve tedbirlerine tamamýyla sahip, buna mukabil onlarýn günah ve suçlarýndankesin olarak temizdirler. Ýþte senin için böylelerinin yükü en hafif, yardýmý en çok,sana þefkati herkesinkinden fazla, senden baþkasýna muhabbetleri ise o nisbette azdýr.Böyle kimseleri hem özel, hem de genel toplantýlarýnda kendine yakýn edin. Sonra, buþahýslar içinden en ziyade onu beðenmelisin ki, sana acý gerçekleri herkesten ziyade

224

o söylesin ve þayet Allah'ýn, sevdiði kullarýnýn yapmasýna razý olmadýðý bir harekettebulunmak istersen, sana yaðcýlýða kalkýþýp teþvik etmesin. Bir de sadýk ve kanaatkâradamlarý kendine sýrdaþ edin. Eðer bunlar seni alkýþlamazlar ve yapmadýðýn birtakýmiþleri sana isnad ile keyfini getirmezlerse, bunu da anlayýþla karþýla. Zira alkýþa veyersiz övgüye müsamaha etmek, insaný büyüklenmeye sevk eder ve kibire yaklaþtýrýr.Sakýn insanlarýn iyisi ile kötüsü, senin yanýnda bir olmasýn. Zira onlarý böylece eþitgörmek, bir taraftan iyileri iyilikten soðuturken, kötülerin de fenâlýða olan meylindeonlara cesaret verir.

10. Ýyi Niyeti YaygýnlaþtýrBilmiþ ol ki, vali ile halk arasýnda karþýlýklý güven ve iyi niyeti davet eden þey,

valinin kendilerine hizmette bulunmasý, yüklerini hafifletmesi ve adaletlehükmetmesidir. O halde insanlarýn arasýnda iyi niyetin geliþmesini saðla. Zira senizorluk ve sýkýntýlardan ancak onlarýn iyi niyeti kurtaracaktýr. Onlara yaptýðýn bu iyiliklerinmükâfatýný, sana karþý duyacaklarý güven ile görürsün. Onlara kötü muamele etmeninkarþýlýðý ise, sana duyacaklarý düþmanlýktýr.

11. Güzel Âdetleri Devam EttirBu ümmetin ileri gelenleri tarafýndan iþlenerek, herkesin benimsediði ve halkýn

iyi bir þekilde tatbik ettiði güzel bir âdeti, sakýn kaldýrayým deme. Bu güzel âdetlerinfaydasýný giderecek yeni bir þey oluþturmaya da asla kalkýþma. Çünkü mükâfat o iyiâdeti koruyan kimsenin, vebal ise onu kaldýrdýðýndan dolayý, senin olur.

12. Daima Danýþarak Ýþ YapMemleketin yararýna olan tedbirleri tespit etmek ve senden evvel insanlara

huzur, güven, doðruluk ve iyilik saðlayagelmiþ þeyleri devam ettirmek hususunda,alimler ve arifler ile sürekli olarak görüþ ve danýþ.

13. Toplumdaki KesimlerÝyi bil ki, toplumda çeþitli kesimler vardýr. Bunlardan her birinin saðlýk ve iyiliði

diðerlerinin saðlýk ve iyiliðine baðlý olup, bunlardan hiçbiri diðerinden müstaðni olamaz.Bu kesimlerden biri Allah yolunda askerlik edenler, diðeri kamu görevlileri, bir baþkasýadaleti daðýtmayla görevli hakimler, biri vergileri yumuþaklýk ve insafla toplayacaktahsildarlar, bir baþkasý da cizye ve vergi ödeyen ehli zimmetle müslümanlar, bir kýs-mý ticaret ve zenaat erbabý, bir diðeri de fakirlik ve ihtiyaç içindeki yoksullardýr. Ce-nabý Hak bunlardan her birinin hak, vazife ve yükümlülüklerini bildirmiþtir. Bunlarýnhepsi ya Allah'ýn Kitab'ýyla, ya da muhterem Peygamberimiz Sallalahu Aleyhi VesellemEfendimiz'in sünnetiyle belirlenmiþ ve daima yürürlükte olan mahfuz bir kanun halindebizlere tevdi buyurulmuþtur.

225

Askerler, Allah'ýn izniyle halkýn kaleleri, valilerin þerefi, dinin izzeti, asayiþinvasýtalarýdýr. Devlet ancak bunlarýn sayesinde ayakta durabilir. Buna mukabil, devletindesteði olmadýkça da asker ayakta duramaz. Askerlerimizin düþman karþýsýnda baþarýlýolmalarýnýn sebebi, kendi yolunda savaþtýklarý için Allah'ýn onlara verdiði güç veüstünlüktür. Fakat onlarýn karþýlamak zorunda olduklarý maddi ihtiyaçlarý vardýr. Buihtiyaçlarýný gidermek için de, devlet vergilerinden olan gelire dayanmaya mecbur-durlar. Askerler ile vergiyi ödeyen sivil halkýn her ikisinin de birbirlerinin iþbirliðineihtiyaçlarý vardýr.

Hakimler adaleti daðýtýrlar, memurlar ise kamu hizmetleri ifa eder ve vergileritoplarlar. Bunlarýn yanýnda devlet gelirlerine katkýda bulunan ticaret ve zenaat erbabýnýnvücudu þarttýr. Zira gelirlerinin kaynaklarýný, ticarethaneleri ve baþkalarýnýn meydanagetiremeyeceði sanat eserleri ile, ancak bunlar temin edecektir. En sonda fakir veihtiyaç sahibi kimselerin teþkil ettiði yoksul kesim geliyor ki, bunlarýn ayakta tutulmasýbütün diðer kesimlerin üzerinde bir yükümlülüktür.

Bu kesimlerin her birinin, Allah'tan kýsmeti ve haceti miktarýnca vali üzerindehakký vardýr. Vali, Allah'ýn kendisini görevlendirdiði bu yükümlülüðün altýndan, ancakbizzat ve azami ihtimamla ve Allah'tan yardým ve destek dileði ile birlikte, hafif-aðýrbütün iþlerde nefsini, doðruluða, sabýra ve tahammüle alýþtýrmakla kalkabilir.

14. AskerlerAskerlerin baþýna öyle birini geçir ki, Allah'a, Resûlüne ve devlet baþkanýna

karþý sence hepsinden daha baðlý ve sadýk, kalbi hepsinden temiz ve aklý baþýndaolmak itibariyle, hepsinden üstün bulunsun. Kýzgýnlýk anýnda aðýr davransýn; özürlerisükun ile dinlesin; zayýflara acýsýn; kuvvetlilerden uzak dursun; öyle öfke ile kalkýpçaresizlikle oturan takýmýndan olmasýn.

Þerefli bir geçmiþ, güzel bir itibar ve iyi hallere sahip ailelerin mensuplarý ile,devamlý ve yakýn bir þekilde ilgilen. Þecaat sahibi ve yüksek meziyet sahibi kimselereiltifat et. Çünkü bunlar, iyilikleri kendilerinde toplayan, fazilet ve kerem sahibi birtoplulukturlar. Kendilerini desteklemek için verdiðin þey çok bile olsa, nazarýnda aslabüyümesin. Sana karþý gösterdikleri minnet ifadeleri az bile olsa, bu da gözüne katiyyenhakir görünmesin.

Böylece hareket etmen, onlarýn sana karþý sadakat ve ihlaslarýný, kezâ hüsnüzanda bulunmalarýný gerektirir. Bir de onlara ait iþlerin büyüðünü görüyorum diyeküçüðünü takipten geri durma. Zira ufak bir lütfundan yararlanabilecekleri yerlerolduðu gibi, büyük lütfundan müstaðni kalmayacaklarý yerler de olur.

Ordunun baþýndakiler arasýnda sence en deðerli o kimseler olmalý ki, askereiyilikte bulunsun. Ayrýca, hem onlarý hem de geride kalan ailelerini sýkýntýyadüþürmeyecek þekilde, kendi varlýklarýndan fedakârlýkta bulunsun. Öyle ki bu sayededüþmana karþý savaþýrken, hepsinin düþüncesi bu görevde birleþebilsin. Valiler içinülkede adaletin ayakta durmasýndan, bir de halkýn dinine karþý sevgi göstermesinden

226

daha büyük bir saadet ve huzur vesilesi yoktur. Zira yürekler salim olmadýkça sevgigösteremez. Sonra askerin senin hakkýndaki samimiyet ve baðlýlýðý, ancakkumandanlarýndan memnun olmalarýyla ve kumandanlarýný aþaðý görüp bir an evvelbaþlarýndan çekilmelerini istememeleriyle mümkündür. Sen kendilerine ümit sahasýaç, övgüye layýk olanlarý sena etmekte ve büyük olaylarda bulunmuþ olanlarýnbaþardýklarý iyi iþleri anarak anlatmakta kusur etme. Zira bunlarýn kahramanlýklarýnýsýk sýk anman, inþallah þecaat erbabý insanlarý coþturur, (düþmanla) savaþmakistemeyenleri de gayrete getirir. Sonra, bunlardan her birinin fedakârlýðýný iyice taný.Hem sakýn birinin hizmetini, baþkasýnýn hizmetiyle bir arada zikretme. Kimseye,gösterdiði þecaatle nispet kabul etmeyecek deðersiz bir mükafat verme. Bir de,mevkiinin küçüklüðü, bir adamýn kýymet ve yararlýlýðýný küçültmene asla sebep olmasýn.Sonra altýndan kalkamadýðýn hadiseleri, kestirip atamadýðýn iþleri Allah'a ve Resûlünegönder. Zira Cenabý Hak doðru yola gitmesini dilediði bir topluma: "Ey iman edenler,Allah'a itaat edin. Peygamber'e ve içinizden olan ulûl emr'e (emir ve kumandasahiplerine) itaat edin. Þayet bir þeyde anlaþamazsanýz, onu, Allah'a ve Peygamber'egönderin," buyuruyor. Allah'a havale edin demek, kitabýndaki muhkemata sarýlmakdemektir. Resul'e göndermek demek, onun toplayýp birleþtiren ve tefrikaya meydanvermeyen sünnetine uymak demektir.

15. Adliye ve HakimlerHalk arasýnda, hüküm vermek için öyle bir kimse seç ki, sence onlarýn en

deðerlisi bulunsun, iþten sýkýlmasýn; görüþmeye gelenlerden sinirlenerek inadakalkýþmasýn, hatasýnda ýsrar etmesin; hakký gördüðü an (doðruyu gördüðü anda)döneceði yerde dili tutulup kalmasýn; hiçbir zaman tamah ettiði bir menfaatinkaybolacaðý gibi bir endiþeye düþmesin; meseleyi özüne kadar anlamadýkça, hemenhasýl ettiði kanaati kâfi görmesin. Þüphelerde en çok durur; delillere en ziyade sarýlýr;hasmýn müracaatýndan en az usanýr; övülme ile þýmarmaz; heyecanla eðilip, bükülmezolsun. Aslýnda böyle kimseler de pek nadirdir. Sonra bu zevatýn vereceði hükümlerisýk sýk tahkik et ve kendilerine zaruretlerini giderecek, halktan ihtiyaçlarýný kesecekkadar ikramda bulun. Hem, onlara senin yanýnda öyle bir mevki ver ki, sana yakýnolanlardan hiçbirisi, o mevkiye göz dikemesin ve o zevat baþkalarýnýn sana gelip de,kendilerine karþý hainlik edemeyeceklerinden emin olsunlar. Bu hususta gayet dikkatlibulunmalýsýn. Çünkü bu din, kötü adamlarýn elinde esir oldu, onun namýna istenilenyapýlýyor ve onunla dünya elde edilmeye uðraþýlýyor.

16. Diðer GörevlilerTayin edeceðin diðer memurlar konusunda da dikkatli ol, çünkü en çok menfaat

düþkünü kimseler, þahsi çýkarlarý için bu görevlere haristirler. Sakýn þahsi yakýnlýkveya tesir altýnda kalarak hiçbir kimseye vazife tevdi etme. Çünkü bencillik vetarafgirlik, zulüm ve hýyanete götüren iki sebeptir.

227

Bu iþler için, iyi halleri ile bilinen ailelerden gelen, iyi yetiþmiþ, tecrübeli, hayâsahibi, Ýslam'a hizmeti geçmiþ kimseleri araþtýr. Zira ahlaký en dürüst; namus veþerefi en saðlam olanlar, tamahýn cazibesine en az kapýlýr ve iþlerin varacaðý neticelerien isabetli þekilde götürürler.

Bunlarýn geçimlerini de geniþ bir surette temin et. Çünkü bu tutumun, kendileriniiyiliðe sevk etme hususunda kuvvetli bir destek olacaðý gibi, elleri altýndaki þeyleretenezzül etmekten de o sayede uzak kalýrlar.

Ayrýca, þayet emirlerine karþý gelir veyahut emaneti sakatlarlarsa, bu, seninonlara karþý kullanacaðýn bir delil olur.

17. Denetime Önem VerSonra bunlarýn icraatýný da takip et, arkalarý sýra vefa sahibi ve doðruluktan

ayrýlmayan gözcüler gönder. Zira onlarýn iþleri nasýl gördüklerini böylece gizliceöðrenmen, onlarýn emanetini muhafazalarýna ve halka güzel bir þekilde muamelelerinesebep olur. Yardýmcýlarýna karþý da ihtiyatlý bulun. Þayet içlerinden biri elini hýyaneteuzatýr ve gözcülerinin vereceði haberler de onun bu hýyanetini doðrularsa, þehadetinbu kadarýný kâfi görerek, onun hak ettiði cezayý bedeni üzerinde uygularsýn. Bu hýyanetiile topladýðý malý elinden alýr, kendisini de zillet mevkiine diker; alnýna hýyanet damgasýnývurur, boynuna suçluluk halkasýný geçirirsin.

18. Vergi Yönetimi ve KalkýnmaSonra vergi tarh ve tahsil iþinin idaresinde de büyük itina göster ve takip et.

Çünkü verginin düzeltilmesi suretiyle vergi yükümlülerinin saðlýklý ve iyi bir durumakavuþturulmalarý, diðerlerinin de saðlýklý ve iyi bir duruma kavuþturulmasý demektir.Zira diðerlerinin iyiliði, ancak bunlarýn iyi olmalarýna baðlýdýr. Çünkü halkýn hepsivergi gelirlerine, dolayýsý ile vergi ödeyenlerin emek, vergi toplamaya harcayacaðýnhimmet ve gayretten fazla olmalý. Zira ödeme gücü ancak ülkenin kalkýnmasý ile eldeedilebilir. Kalkýnmasýz vergi toplamak isteyen kimse, ülkeyi harabeye çevirir. Halkýhelak eder, defteri de pek kýsa zaman içinde dürülüp kapanýr.

19. Zor Durumdakilere Yardým EtÞayet yüklerinin aðýrlýðýndan, yahut bir afetten, yahut yaðmurlarýn, sularýn

kýtlýðýndan, veya topraklarýn su altýnda kalmasýndan, yahut kuraklýk istilasýndan þikayettebulunurlarsa, tesirini umduðun bütün vasýtalara müracaatla dertlerini hafifletmeyeçalýþ. Bu hususta hiçbir fedakârlýk, katiyyen sana aðýr gelemesin. Zira bu, öyle biryatýrýmdýr ki; ülkeni imar, vilayetini güzelleþtirmeye sarf için o yatýrdýðýn sermayeyi,onlar bir gün sana fazlasý ile iade edeceklerdir. Üstelik bu sebeple onlarýn övgülerinikazanacak, haklarýnda gösterdiðin adaletinden dolayý iftihar edebileceksin. Hem senbu sermayeyi, fazlasý ile iade edeceklerine güvenerek veriyordun. Zira kendilerini

228

hoþlukla refaha kavuþturduðun için vermiþ olduklarýnýn misillerini biriktireceklerine;adalet ve hoþlukla muamelen sebebiyle de senden emin bulunduklarýna güvenin vardý.Evet, günün birinde yardýmlarýna dayanacaðýn bir hadise zuhur eder, bakarsýn kigönül hoþluðu ile bütün yükü üzerlerine almýþlar, taþýyorlar.

20. Kalkýnmayý Esas AlKalkýnmýþ ülkeler yük taþýmaya dayanýklýdýr. Yüklediðin kadarýný götürebilir.

Memleketin harap olmasý ise, halkýnýn sefalete düþmesindendir. Ahaliyi sefil edensebep de ancak, valilerin servet toplamaya düþkünlükleri, mevkilerinde uzun müddetkalmayacaklarýný zannetmeleri, bir de geçmiþ ibretlerden yeteri kadar ibretalamamalarýdýr.

21. Özel GörevlilerSonra (diðer) memurlarýnýn haline de iyice dikkat et. Ýþlerine en iyilerini getir,

hususiyle tertibatýný, sýrlarýný tevdi edeceðin, yazýlarýný yazdýracaðýn adamlarý öyle seçki soyu temiz, ahlaký düzgün olsun. Gördüðü itibarla þýmarýp baþkalarýnýn yanýndasana karþý gelmeye cüret edenlerden olmasýn. Görevlilerinin sana yazdýklarýný getiripgöstermekte, senin tarafýndan verilecek cevaplarý, dosdoðru yazarak göndermekteve senin hesabýna alýp senin hesabýna vereceði þeylerde, gafleti sebebiyle kusur et-mesin. Senin lehine bulduðu bir akdi (muameleleri) saðlam tutsun, aleyhinde bulundu-ðunu da çözmek hususunda zaaf göstermesin. Kendisine yüklenen görevler dolayýsýylanasýl bir mevkide olduðundan, asla habersiz bulunmasýn. Zira kendi kýymetini bilmeyen,baþkasýnýn deðerini hiç bilmez. Sonra bu memurlarýn seçiminde sadece görünüþleriniinceleyiþin, bir de iyiye yoruþun yeterli olmamalý. Çünkü insanlar, daima masum tavýrlartakýnarak ve gayretkeþlik ederek, görünüþlere göre hüküm veren valilerin gözünegirebilirler. Halbuki böyle bir yaklaþýmýn esasýnda ihlas namýna hiçbir þey yoktur.Onun için senden evvelki deðerli valilere hizmet etmiþ kimseleri araþtýrarak, halkarasýnda çok iyi bir nam býrakmýþ, güvenilirlikleri en ziyade tanýnmýþ olanlarýný seç.Böyle bir hareket, senin Allah'a ve kendisinden bu valilik görevini aldýðýn kimseyekarþý ihlasýný gösterir. Bir de iþleri taksim ederek bir kýsmýn baþýna bu memurlardanbirini geçir ki, iþ büyük olursa altýnda ezilmesin; çok olursa toplamasýný bilemeyip dedaðýtmasýn. Þayet memurlarýn hatasýný görür de aldýrmazsan, kendin utanacak veayýplanacak bir duruma düþersin.

22. Ticaret ve SanayiSonra, ticaret ve zenaatla uðraþanlar vardýr ki bunlarýn bir kýsmý, oturduðu

yerde çalýþýr, bir kýsmý þuraya buraya mal götürür; bir kýsmý da elinin emeði ile geçinir.Bunlarýn hepsine iyi muamele et ve baþkalarýnca da öylece muamele edilmeleri içinöðütlerde bulun. Çünkü memleket için hayýrlý hizmetlerin sebepleri ve faydalanmavesileleridirler. Onlar hayýr ve yararý, ülkenin topraðýndaki, denizindeki, ovalarýndaki,

229

daðlarýndaki uzak ve yakýn yerlerden getiriyorlar. Bunlar, memleket için barýþ vegüven adamlarýdýr. Ne kargaþa çýkarmalarýndan korkulur, ne de fesatlarýndan endiþeedilir. Kendilerinin, gerek senin yanýndaki, gerekse ülkenin diðer taraflarýndaki iþlerinitakip et. Bununla beraber þurasýný da iyi bil ki, bunlarýn çoðundan aþýrý bir tamahkârlýkve çirkin bir hýrs ile birlikte, zaruri ihtiyaç maddelerinde stokçuluk, alým satýmda dahilekârlýk olabilir. Bu ise halk için zarar, valiler içinse ayýptýr.

23. Ýhtikâra Mani OlBundan dolayý stokçuluða mani ol. Çünkü Peygamber Aleyhisselâtü Vesselâm

Efendimiz, ihtikârý men buyurdular. Alým, satým doðru tartýlarla olmalý ve alaný da,sataný da ezmeyecek, mutedil fiyatlar çerçevesinde yapýlmalýdýr. Herhangi bir kimsesenin yasaðýndan sonra stokçuluða yanaþýrsa, ifrata varmamak þartýyla, onu hemencezalandýr.

24. Fakirler ve YoksullarHele alt kesimdeki, her türlü çareden mahrum fakirler ve çaresizler ile felaketze-

deler, kötürümler hakkýnda Allah'tan korkmalý, hem de çok korkmalýsýn. Bu kesimdehalini söyleyen de var, söylemeyen de. Allah'ýn bunlara ait olmak üzere, korunmasýiçin seni görevlendirdiði hakký çok iyi koru. Oradakilere Beytül Mâl'inden (hazinenden)bir hisse, baþka yerlerde bulunanlara da her memleketin fakir müslümanlara mahsusgelirinden birer hisse ayýr. Çünkü en uzaktakilerin de, en yakýndakiler gibi haklarýmevcuttur. Cümlesinin hakkýný gözetmek ise, sana emanet edilen bir vazifedir.

25. Hiçbir Ýþi Ýhmal EtmeSakýn azamet (büyüklük), seni onlarla uðraþmaktan alýkoymasýn. Zira iþlerin

mühim olanlarýný iyi gördüðün için ehemmiyetsizini yüzüstü býrakýrsan, mazur görü-lemezsin. Bu sebepten, kendilerini düþünmekten geri durma ve zavallýlara ekþi çehregösterme. Yine bunlardan olup da aþaðý görülme veya baþka kimselerin onlarý hesabaalmamalarý yüzünden, iþleri sana kadar gelemeyenleri araþtýr. Sýrf bunlar için Allah'tankorkan, alçakgönüllü ve emin bir adam tahsis et ki arada vasýta olsun ve onlarýn iþinisana bildirsin. Hasýlý öyle çalýþ ki, Allah'ýn huzuruna çýktýðýn zaman "Gücümün yettiðinisarf ettim" diyebilesin. Halkýn bu kesimi adalet ve yardýma, baþkalarýndan ziyademuhtaçtýr. Onun için her birinin hakkýný vermeye son derece itina et.

26. Yetim ve YaþlýlarSonra yetimlerin ve yaþlý bulunduðu halde, hiçbir çaresi olmayan kimselerin

geçimini de üzerine al. Vakýa bu iþler valiye aðýr gelir, lâkin þunu unutma ki ne kadarhak varsa, hepsi de aðýrdýr. Bunu Allah yalnýz o kimselere kolaylaþtýrýr ki, haldenziyade âkýbeti (iþin sonunu) düþünerek, nefsini dayanýklýlýða alýþtýrýr ve kendi hakkýndaAllah'ýn vaadinin doðruluðundan emin bulunur.

230

27. Dilek ve Ýhtiyaç SahipleriÝhtiyaç sahipleri için sýrf kendileriyle meþgul olacaðýn bir zaman ve mekân

ayýr ve hepsiyle beraber otur da, seni yaratan Allah'ýn rýzasýný celbedecek bir tevazugöster. Sonra askerini, yardýmcýlarýný, muhafýzlarýný, zabýta memurlarýný yanlarýndabulundurma ki, söylemek isteyen çekinmeden derdini dökebilsin. Ben PeygamberSallallahu Aleyhi Vesellem'den birkaç yerde iþittim, þöyle buyurmuþtu: "Ýçindeki zayýfýnhakký, serbestçe kuvvetlisinden alýnamayan bir millet, hiçbir zaman kuvvetlenemez."Bir de bunlarýn münasebet almayan sözlerini yahut da dertlerini anlatabilmedekiacizliklerini hoþ gör, kendilerine karþý hýrçýnlýk etme, büyüklük gösterme. Bu yüzdenCenabý Hak sana Rahmet kanatlarýný açar; taatýna mukabil sana sevabýný ihsan eder.Hem verdiðini güler yüzle, gönül hoþluðuyla ver, vermediðin takdirde kabul olunabileceközürler dile.

Sonra senin iþlerinin içinde öyleleri vardýr ki, onlarý bizzat senin ifa etmengerekir. Mesela memurlarýn yetersizlik gösterince, taþradaki görevlilere cevabý senvereceksin. Halkýn ihtiyaçlarý artýk senin yardýmcýlarýnýn altýndan kalkamayacaðýdereceyi buldu mu, bunun icabýna yine sen bakacaksýn. Bir de her günün iþini o güngör, çünkü diðer günlerin kendisine mahsus iþi vardýr.

28. Allah'a Karþý Kulluk Vazifelerini Ýhmal EtmeHer ne kadar, niyet halis olmak ve halkýn selâmetine hizmet etmek þartýyla bu

çalýþmalarýnýn hepsi Allah içinse de, sen yine vakitlerinin en hayýrlýsýný, Allah ile arandakidurumlar için nefsine hasret, Allah rýzasý için eda edeceðin taatýn en baþlýcasý da, ZâtýÝlâhi'ye has olan farzlarý yerine getirmekten ibaret olsun. Gecende ve gündüzündebedeninden Allah'a ait bulunan kulluk hissesini ayýr ve seni Cenabý Hak'kýn yücehuzuruna yaklaþtýran bu taatý, vücuduna her neye mâl olursa olsun, eksiksiz ve gediksizeda et. Þayet namazýnda halka imam olmuþsan sakýn ne býktýracak kadar uzun, ne debir hayra yaramayacak kadar kýsa kýldýrma. Çünkü halkýn içinde öyleleri vardýr ki,hastalýk sahibidirler; öyleleri de vardýr ki iþ sahibidir. Peygamber Sallallahu AleyhiVesellem beni Yemen'e gönderirken:

"Onlara namazý nasýl kýldýrayým?" demiþtim."En zayýflarýnýn namazý gibi kýldýr," ve ayrýca: "Müminlere karþý çok merhametli

ol," buyurmuþlardý.

29. Halktan Uzak ve Saklý KalmaBuraya kadar söylediklerime ilaveten, bir hususu da asla unutma: Sakýn

halkýndan uzun müddet uzak veya saklý durma. Çünkü valinin halktan saklanmasý,halkta yanlýþ kanaatler uyandýrma yanýnda, valinin iþlerine vukufunu da azaltýr. Valilerinperde arkasýnda oturmalarý, perdenin dýþýnda dönen iþlere muttali olmalarýna mani

231

olur. Bunun sonucunda onlarýn gözünde hadiselerin büyüðü küçülür, küçüðü de büyür.Güzeli çirkin, çirkini de güzel olur; hak ile bâtýl karýþýr. Vali de en nihayet beþerdir.Halkýn kendi nazarýndan gizli kalan iþlerini nereden bilecek? Halkýn üzerinde niþaneleryok ki ona bakarak doðrularý, yalanýn her türlüsünden ayýrmak mümkün olabilsin.Þimdi sen mutlaka, þu ikiden birisin: Eðer hak yolunda çalýþan, gönlü gani bir adamsan...Bu takdirde vacip olan her hakký ödemekten, yahut kerimane bir harekettebulunmaktan çekinip saklanmanýn ne anlamý var? Eðer böyle deðil de cimriliðe müptelabir adamsan... Zaten bu durumda halk senin ihlasýndan ümit kestikleri gibi, istemektende o kadar çabuk vazgeçecekler ki, o zaman senin ortada görünmemen neye yarar?Her halükârda, halktan uzak kalmak hoþ bir þey deðildir. Özellikle, eðer senin görevinhalkýn ihtiyaçlarýný ve dileklerini göz önüne almak ise, halk tarafýndan sana arz edilecekve çoðu ya da bir zalimden þikayet, ya bir muamelede adalet talebi gibi dileklerin,seni asla ürkütmemesi gerekir.

30. Yakýnlarýna Dikkat EtSonra valinin etrafýnda, seçkin kimseleri ile kendisine pek yakýn olanlarý vardýr

ki, bazen bunlarýn iltimaslarý, haksýzlýklarý ve muamelelerinde insafsýzlýklarý görülebilir.Sen, bunlarýn zararýný, bu gibi hallerin sebeplerini ortadan kaldýrmak suretiyle gider-melisin. Etrafýndakilerden, ileri gelenlerinden ve akrabandan hiçbirine katiyyen toprak(devlet elindeki bütün imkânlardan yararlanma hakký) verme, ve bunlardan hiçbirisenden cesaret alýp da, müþterek su yahut müþterek diðer bir iþ tutarak, etrafýndakilerezarar verecek ve zahmeti baþkalarýna yükletecek surette zâhire biriktirmeye katiyyentamah edemesinler. Çünkü bunun kârý, senin deðildir. Fakat onlarýn zararý ise dünyadave ahirette sana döner. Sonra, senin yakýnýn olsun veya olmasýn, herkesi hakký kabuletmeye zorla. Eðer has adamlarýn ve yakýnlarýndan biri yasalarý çiðnemiþ ise, seniniçin ne kadar güç olursa olsun, cezasýný eksiksiz icra et. Bu hususta, sabýr, sebat vedikkat göster ve davranýþýn sonunu gözet. Çünkü bunun sonu hayýrdýr.

Þayet halkta senin zulmettiðin zanný hasýl olmuþsa, kendilerine özünü bildirerekhakkýndaki zanlarýný deðiþtir. Çünkü böyle yapmakla, önce kendi nefsini kýrmýþ, sonraidaren altýndaki halka tatlýlýkla muamele etmiþ, ayrýca kendini mazur göstermiþ olursun.Üstelik onlarý hak üzerinde daim kýlmaktan ibaret bulunan ana maksadýna da, busayede ulaþmýþ bulunursun.

31. Barýþ ve GüvenlikDüþmanýn tarafýndan sana teklif olunan sulh (barýþ), rýzayý ilâhiye muvafýk ise,

katiyyen reddetme. Zira barýþta askerine istirahat, sana endiþeden rahat, ülken içinde selamet vardýr. Lâkin barýþtan sonra, düþmanýndan sakýn ve hem de çok sakýn.Öyle ya, belki düþmanýn seni gafil avlamak için sana yaklaþmak istemiþtir. O sebeptenihtiyata sarýl, bu hususta asla hüsnü zanna kapýlma.

232

32. Anlaþmalara Riayet EtÞayet düþmanla aranýzda bir sözleþme akd etti isen, yahut ona karþý bir

taahhüdün varsa, yapýlan sözleþmeye riayette bulun, ahdini yerine getir. Verdiðinsözü muhafaza için, icap ederse hayatýný bile feda et. Çünkü, arzularýnýn birbirindenfarklý, düþüncelerinin ayrý olmasýna raðmen, insanlarýn ilâhi farizalar arasýnda, ahidlerevefa (tam yerine getirilmesi) kadar üzerinde birleþtikleri bir þey yoktur. Hatta müþriklerde hýyanetin vahim neticelerini gördükleri için, müslümanlara karþý ahde vefaya dikkatediyorlar. Binaenaleyh sakýn verdiðin sözden dönme; sakýn ahdine hýyanet etme;sakýn düþmanýný aldatma. Zarar ve mahrumiyete mahkûm, akýlsýz ve cahillerdenbaþkasý Allah'a karþý gelmek cüretini gösteremez. Allah Teâlâ, ezeli rahmeti icabý,O'nun için yapýlan sözleþmeyi kullarý için, þefkati sayesinde barýnacaklarý emin birsýðýnak; bu emin sahada asude kalacaklarý, huzur içinde ihtiyaçlarýný karþýlayarakonun civarýna koþacaklarý, emin ve manevi bir makam kýlmýþtýr. Onun için bundabozgunculuk etmek, hýyanette bulunmak yahut aldatmak olamaz. Bir de birtakýmyorumlara müsait olacak akidlerde bulunma. Akdedip belgelendirdiðin bir sözleþmeyibozmak için de, sakýn sözlerin gizli manalarýndan yararlanmaya kalkýþma. Allah'ýnahdi icabý girmiþ olduðun bir iþin darlýðý, haksýz yere onu geniþletmene katiyyen sebepolmasýn. Zira geniþleyeceðini ve sonunun iyi olacaðýný umduðun bir darlýða tahammületmen, senin için elbette günahýndan çekindiðin, dünya ve ahirette ilâhi cezadankurtuluþ imkâný olmadýðýný bildiðin bir hýyanetten daha ehvendir.

33. Kan Dökmekten KaçýnSonra, kandan ve onu haksýz yere dökmekten son derece sakýn. Çünkü haksýz

yere kan dökmek gibi felaket getiren; bunun kadar mesuliyeti büyük, bunun kadarnimetin zevâlini, devletin mahvolmasýný hak eden bir þey yoktur. Allah Teâlâ, kýyametgünü kullarý arasýnda hükmünü verirken, ilk olarak döktükleri kanlardan baþlayacaktýr.Sakýn haram bir kaný dökerek saltanatýný kuvvetlendirmek sevdasýna kapýlma. Zirabu hareket onu zaafa düþürecek, daha doðrusu zevâle erdirerek baþka ellere geçireceksebeplerdendir. Hele taammüden ikâ edeceðin bir katil için, ne Allah'ýn katýnda ve nede benim indimde hiçbir özrün olamaz. Çünkü bu takdirde bedenen hak ettiðin cezanýn(kýsas) icra edilmesi lazýmdýr. Þayet bir kazaya uðrarsan... Tedib ederken, kýrbacýnyahut elin aþýrýlýða giderse (zira zaman olur ki yumruk, yahut biraz fazlasý ölüme yolaçar) sakýn sahip olduðun nüfuza güvenerek, ölenin velilerine haklarýný vermeyeyimdemeye kalkýþma.

34. Kaçýnacaðýn HususlarBir de, sakýn kendini beðenme. Sakýn nefsinin sana hoþ gelen cihetlerine güven-

me. Sakýn yüzüne karþý övülmeyi isteme. Zira, iyilerin ne kadar iyiliði varsa, hepsinimahvetmek için þeytanýn elindeki fýrsatlarýn en saðlamý budur... Sonra sakýn halkýna

233

yaptýðýn iyilikleri, onlarýn baþýna kakma; yahut yaptýðýn iþleri mübalaðalý gösterme;yahut kendilerine verdiðin sözden dönme. Çünkü baþa kakma, iyiliði bitirir; mübalaðahakikati söndürür; sözden dönme ise Allah Teâlâ'nýn da, halkýn da nefretini celb eder.Cenabý Hak Kur'aný Kerim'de: "Böylece, sizin yapmadýðýnýzý söylemeniz Allah indindene kadar menfur bir harekettir" buyuruyor. Sakýn açýklýk kazanmayan iþlerde inatetme. Sakýn, açýklýk kesbettiði zamanda da gevþeklik gösterme. Sonra iþlerin herbirini yerli yerine koy, iþlerinin her birini zamanýnda ifa et. Herkesin üzerinde birlikhalinde olduðu noktalarda kendini kayýrmaktan çekin. Görevlendirdiðin kimselerinaçýða çýkmýþ kötülüklerine karþý, senden beklenen hareketten habersizmiþ gibidavranma. Aksi takdirde, baþkasýnýn yerine sen cezaya maruz kalýrsýn. Az zamansonra iþlerin üzerindeki perdeler, gözlerin önünde açýlýr ve mazlumun hakký, sendenalýnýr.

35. Dikkat Edeceðin Diðer Hususlar

Hiddetine, gazabýna (öfkene), eline ve diline hâkim ol. Bunlarýn hepsindenkorunabilmek için de badirelerden geri durup þiddetini tehir et ki, öfken geçsin deiradene sahip olabilesin. Þunu da iyi bil ki; bir gün seni Yaratan'a döneceðini, O'nahesap vereceðini, çok açýk ve iyi bir þekilde hatýrlatmadýkça, nefsine hâkim olmakimkânýný katiyyen bulamazsýn.

Þimdi senin üzerine gerekli olan, senden evvelkilerin sana ulaþan adil hükmünü,yahut isabetli olan tutumlarýný, yahut Peygamber Sallallahü Aleyhi VesellemEfendimiz'den gelmiþ bir haberi, yahut Kitabullah'daki bir farîzayý hatýrda tutarak, bugibi meselelerde bizden gördüðün hareket tarzýna uyabilmen ve þu emirnamemdebildirdiðim ve ileride nefsinin arzularýna kapýlmaný mazur göstermemekliðin için elimdesana karþý saðlam bir hüccet bildiðim, hükümleri tatbike çalýþmandýr.

36. En Son Dilek ve Dua

Artýk Cenabý Hak'kýn geniþ rahmetinden ve bütün istekleri kuþatmýþ olan azametve kudretinden dilerim ki, rýzayý ilâhisi vechiyle kullarý arasýnda güzel bir övgü veülkeler içerisinde en iyi eserler kurabilmek için, gücümüzün yettiði kadar çalýþmayaseni de, beni de muvaffak kýlsýn. Hakkýmýzdaki nimetini tamamlasýn ve bize olanikramlarýný kat kat artýrýp sana da, bana da saadetle ve þehadetle can vermeyi muvaffakve kolay eylesin. Bizim dua ve niyazýmýz Allah'adýr. Salâtü selâm, Allah'ýn Resûlüneve onun iyi ve tertemiz Âli üzerine olsun.

234

MEVLÂNÂ'DAN ÝKÝ RUBAÝ

Bendesiyim kuluyum ol hikmetli Kur'an'ýnTopraðýnýn tozuyum Muhammedi Muhtâr'ýnKim naklederse baþka bir söz benim dilimdenBen ondan da bîzarým, o sözden de bîzarým.

* * *

Ya Rab beni halkýn kapýsýna muhtaç etme ne olur,Ne kula, ne de þaha muhtaç etme ne olur.Þu simsiyah saçlarým kereminle aðardý,Bembeyaz saçlarýmla yüzümü kara çýkartma ne olur.

Ýlmin var, mantýðýn yokServetin var, cömertliðin yokAllahýn var, imanýn yokDüþünsene insanoðlu.

235

BÝZE VE BÜTÜN ÝNSANLIÐA DÜÞEN

(O ki insandýr, insanlar akýllý ve zekidir, ulvidir. Allah kürrei arzý, insaneliyle maddi manevi çalýþmak babýnda insanlara emanet etmiþtir. Dünyamýzýmaddi manevi ulvi ilimle kullanmak lâzýmken, nefsani ve þeytani aklý maiþet iletahrip ediyoruz. Buna ne hakkýmýz var?

Ýnsanlar, Hazreti Âdem'den bu ana kadar, maddi ve manevi altý yöndenkardeþtir. Bu ve diðer hususlar, aþaðýda izah edilmiþtir.)

"En hakiki mürþit ilimdir.""Yurtta sulh, cihanda sulh."

– Mustafa Kemal Atatürk

Doruklardan çok, düzlükleri benimseyip ovalarý yurt tuttuðu halde, evrenin enþerefli yaratýlmýþý insandýr. Lakin yüce daðlarýn doruklarýnda yuva kuran bir de kartalvardýr ki, yükseklerde uçarken, topraðýn rengine uymuþ, sinsice sürünen yýlaný, oncauzaklýktan fark eder. Anýnda dalar taþa topraða, koparýp atar yýlanýn baþýný, sonra daavýný yutar.

Ýnsanlardan bazýlarý da, kartal gibi, yýlanýn etini severek yerler. Çünkü zehiri baþýnda,ön iki diþinin dibindeki keselerdedir yýlanýn. Bedeninde zehir yoktur. Isýrýnca avýný, budiþleriyle verir zehirini yýlan. Ve her yýlan zehirli olmamakla beraber, her nedenseyýlan denilince akla, ilk önce zehirli yýlan gelir.

Ne var ki, en þerefli ve en güzel yaratýlmýþ olan insanýn da zehiri vardýr. Fakatbaþýnda deðil, içindedir zehir. Yýlan gibi diþleriyle deðil, diliyle sokar, rakibini mahveder.

Ama zehirinin yaný sýra içinde bal da vardýr insanýn. Ýsterse diliyle bal saçar, balsunar dostuna düþmanýna. Evet, ancak insan, isterse çiçek, isterse taþ, isterse akrep,isterse insan olarak ömrünü doldurabilir vataný olan bu dünyada. Hayvan, bitki vetopraða bu özellik verilmemiþtir.

Lakin hayrettir ki, bu insan av olarak yine insaný seçer çoðu zaman, sokar, öldürürdiliyle kendi cinsini. Piþman olursa da, iþ iþten geçmiþ olur. Evet, ya silahla, ya dafesadýn politik tanýmý olan faaliyetlerle insan, bugün de insan avýna çýkmýþ. Komþusuveya düþmaný bildiði ülkelerle harp içinde acýmasýzca. Neden bu vahþete sebebiyetveriyor bu þerefli yaratýlmýþ denilen insanlar? Bütün sezgilerin odak noktasý kalbi;

236

bilimleri deðerlendirebilen, düþünen, karar veren beyni olduðu halde? Ýnsaný insanakýrdýran bir kin ateþi var burada.

Gerçi ateþ kül eder, yok eder ama, bir de mikrobu, pasaðý, küfü yok edip, temizolan özü arýndýrma özelliði vardýr ateþin. Ýnsan niçin ateþin bu olumlu tarafýndanyararlanmýyor da, milyarlarca para döküyor silahlara? Gururuna, cehaletine, hýrsýnave çýlgýn isteklerine niçin gem vurmuyor? Dili zehirli, eli silahlý olanlar, leke sürüyorinsanlýða, bir anda zavallý bir yýðýn yapýyor bu en þerefli yaratýlmýþlarý.

Diðer taraftan, bilimin gereði, uzay çalýþmalarýný görüyoruz. Ama fazladan öyleharcamalar yapýlýyor ki bu çalýþmalar sýrasýnda, ya fark edilmiyor, ya da umursanmýyor.Oysa bu arada, Afrika'da milyonlarca insan açlýktan ölüyor, ölümü bekliyor.

Soruyoruz: "Ýnsandan daha deðerli varlýk var mý dünyada? Her þey insanýn emrineverilmiþ, her þey insan için yaratýlmýþ deðil mi?"

Öyleyse, zavallý bir halde yaþamaya çalýþan bu insanlara öncelik verelim. Önceonlarý kurtarmak için yatýrým yapalým; kalaný uzay çalýþmalarýna ayýralým. Kim bilebilirki, kurtarýlacak bu beyinler ileride insanlýðýn kurtarýcýsý olmayacaktýr? Allah'ýn önceliklegözettiði insandýr. Ýyilik yapan, merhametli insanlar, mutlu ve umutlu olur.

Þimdi iþin esasýna gelelim:

Düþman bildiði kapý komþularý ya da yabancý ülke insanlarý ile, kopmasý, bozulmasýmümkün olmayan bir ortaklýðý vardýr insanýn. Evet; insanlar dünya pazarýnýn ortaklarýdýr.

1. Bütün insanlar Allah'a tapar. Fakat kendi dilleri ile inançlarýný açýklarlar. Allahinancýnda ortaktýr insanlar.

2. Ayný dünyanýn imkânlarýndan bilgin olurlar. Öðrendiklerini öðretirler okullarda.Bilimle hizmet ederler birbirlerine. Bilgi ve duygularýn bilgisayarý beyin, sezgive aþkýn merkezi, kalptir insanda. Böylesine bir beyin ve kalbin verdiði bilgideortaktýr insanlar.

3. Bütün insanlar Hazreti Âdem ve Hazreti Havva'dan gelmedir. (Maymundandeðil.) Yaratýlýþ kaynaðýnda ortaktýr insanlar.

4. Her insanýn veya her toplumun ayrý bir güneþi yoktur. Ayný güneþin ýþýðýndanyararlanýrlar. Güneþte ortaktýr insanlar.

5. Dünyadaki ayný suyu paylaþýrlar. Ayný sudan içerler, ayný suyu kullanýrlar. Sudaortaktýr insanlar.

6. Ölümlü varlýðýmýzýn harcý topraktýr. Üzerinde yaþadýðýmýz yer de topraktýr. Top-rakta ortaktýr insanlar.

237

Söyleyin þimdi: Ýnsanýn insana silah ve zehirle hizmeti olur mu? Bu mudur insanayakýþan? Hayýr. Yakýþan, barýþtýr insana. Ve barýþa ulaþmak için mutlaka kalem, dil,birlik, birleþtirmek gerekir.

Dönüp dünyaya bakýyoruz, insan insana ne yapýyor diye. Birbirini yok ediyor.Ýnsan insana saldýrmaya hazýrlanýyor her an, avýný ýsýrmadan önce dikilen yýlan gibi.Sebep arýyor, avý kýpýrdasýn da üzerine atýlsýn diye.

Gerçi bir sýnav yeridir dünya; iyisi de var, kötüsü de aramýzda. Ama benliði ile,içindeki kötülükle savaþsa insan, yeter de artar ona baþarýlý olmasý için. Çünkü benliklesavaþ en zorlu savaþtýr. Yoksa benliðin tutsaðý ve kurbaný olur insan. Sýnavýný kaybeder.Belki de harcanýp gider her iki dünyada. Ama aklý ile beyninden kalbine yol bulur,beynini baðlarsa yüreðine, vicdanýna, engelleri aþar. Böylece cenneti, hem dünyada,hem de ölüm ötesinde yaþar.

Beyin, olgunluk düzeyine ulaþmýþtýr artýk. Týbbýn ve tekniðin doruðuna ulaþmýþkenAllah'ý gereði ile bilemezsek, O'nun emirlerine bilinçli olarak uymazsak, ne zamanbileceðiz? Geç kalmýþ olmaz mýyýz?

O halde varlýklý olan, maddeten özveride bulunup ortaya dönmeli, alt tabakadakifakiri ise, yapacaðý baðýþla ortaya çekip, bütün insanlar ortada birleþmelidir. Açlýkortadan kalkýnca, mutluluk terazisinde insanlar dengelenmiþ olur. Ve bu güzellik içinde,hayat yapýcý olarak akýp gider.

Ýnsaný insana kýrdýran, kardeþi kardeþe düþüren düþmana, benliðimizle dostolmayalým. Dünyayý cennete çevirelim. Huzur içinde, âlem pazarýnda gönül alýp,gönül verelim. Ömür denilen kýsacýk bir zaman diliminde, cennetin anlamýna, dostluðuntadýna o zaman varacaðýz.

Deðer mi insanlýk varken yýlan olmaya, birbirimizi zehirlemeye? Silah olup,pençelerimizle birbirimizi parçalamaya deðer mi? Allah'ýn kitaplarýnda var mý böylekara emirler? Peygamberlerinde hiç görülmüþ mü böyle kan emici vampirlikler,söyleyin? Kime neyi ispat etmek istiyoruz terörle?

Gömelim silahýmýzý topraða, içimizde bal yapalým. Bal, panzehirdir. Yok edelimiçimizdeki zehiri. Peteklerimizi balla dolduralým. Ýþte o zaman insan oluruz, insanlýðýnþeref ve deðerini o zaman anlarýz. Ýnsan olmak varken, neden yýlan, sýrtlan, taþ,toprak, zakkum olalým? Konuþa konuþa, bakýþa bakýþa selam verelim birbirimize.Anamýz, babamýz, güneþimiz, suyumuz, topraðýmýz, bilgimiz ayrý deðil ki.

Bize kin ateþi deðil, barýþ yakýþýr. Ýçinde nefret ateþi olanlarýn ateþini, dil pýnarýndanakan billur sözler, güzel öðütlerle söndürelim. Aklýn ve kalbin yolu birdir. Dargýnlarýve düþmanlarý barýþtýrmak, birleþtirici olmak, çok büyük bir ibadettir. Demokrasiyiseven, demokrasiye layýk olanlar, ancak birleþtirici, barýþçý, barýþtýrýcý, insanlarý seven,onlarýn yardýmýna koþan insanlardýr.

238

PEYGAMBER EFENDÝMÝZÝN DUASI

(Âlemlere rahmet olan sevgili Peygamberimiz Sallallahü Aleyhi Vesellem'inaþaðýda yer alan dualarýndan bir kýsmý ile Allah bütün müslümanlarý Ýslam'ýnþuuruna erdirsin... Oku... Þuuruna er... Ve þuurlandýr...)

Allahým, azâbýndan rýzana, affýna, senden yine sana sýðýnýyorum. Sen kendiniyücelttiðin gibi ben seni yüceltemem.

Allahým, doðu ile batýyý birbirinden uzak tuttuðun gibi, beni de günahlardanuzak tut.

Allahým, sonunda küfür olmayan bir iman ve yakîn, dünya ve ahirette þerefinikazandýracak bir rahmet ihsan et.

Allahým, bize bizimle günahlarýmýz arasýnda engel meydana getiren bir korku,cennete ulaþtýracak bir itaat, dünya musibetlerini kolaylaþtýracak bir inanç ver.

Allahým, hayatýmý her türlü hayrýn artmasýna, ölümünü her türlü kötülüktenkurtuluþa vesile kýl.

Allahým, korkmayan kalpten, kabul edilmeyen duadan, doymayan nefisten vefayda vermeyen ilimden sana sýðýnýrým.

Allahým, bizleri hidayette olan ve hidayete ulaþtýranlardan eyle.

Erzeli ömürden, cimrilikten, fakirlikten sana sýðýnýrým.

Sana ibadet etmedeSana þükür etmedeSeni zikr etmede bizlere yardýmcý ol...Allahým, sen affedicisin, affetmeyi seversin, bizleri de affet...

... Âmin

adem ve alem son - Internet Archive · 2012. 11. 11. · Zikrullah - 4 .....179 Ariflerden Menkýbeler ..................................................................................180

Documents