ABDULHAK HAMID'E AIT BIR BO LUK lVIEKTUPisamveri.org/pdfdrg/D00193/1998_7/1998_7_HIZLIM_YURT...A.Hamid Herkesin tab'ı, ki vasıta-i kalemle fikrinden sünuh eder, alem-i matbu' ata

T.C. ULUDA.Ö ÜNIVERSITESI

ILAHIYAT FAKÜLTESI Sayı: 7, Cil!: ·r, 1998

/"ı. t'J e li ~tc 00

ABDULHAK HAMID'E AIT BIR BO LUK lVIEKTUP

Mefilil HJZLl

Murat YURTSEVER ..

Bu makalede bir araya getirilen/er, Abdiiihak Hamid'e ait mektuplarm daha önce yaymlanmamış olanlandw. llemen tamamı, yakın aile fertlerine yazılmış mevcıut olduğu bilinen, fakat yeri belli olmayan bir mirasın tesbiti kadar önemlidir. Tesadüf eseri bulunan bu mektup/arın, tarih edebiyat çalışmalarına önemli bir katkı sağlayacağı beklenmektedir.

SUMMARY

Abdanihak Hamid

l'ıvt we with Abdulhak Ham id 's s ome have been unknown up to now.

büyük yekün tutan bir mi.lsveddelerin, fotoğraflarının

eşyasmm, bizzat Haınid tarafından hediye edildiğini belirtiyor1•

' h;m~.iJ IMmı D:il111işmeml, Tarilı! Hıı!dkatlew, (Tercomaıı Tawih Vf; Kıııuırr Yııymlaıı) istanbul 1979, 1!,472.

193

Hamid'in vefatından üç yıl kadar sonra, devrin Bursa valisi Refik Koraltan tarafından iki kez Bursa' da ağırlanan Danişmend, büyük bir titizlikle muhafaza edileceğine dair teminat veren Koraltan'ın ricası ile ve Bursa Halkevi Müzesi'nde teşhir edilmek üzere l-Hlmid'in metrükesinden bir kısmını gönderiyor. Bu emanetlerin içinde "merhfimun bir kalemiyle bir cam tüp içinde mahfuz bir miktar saçmın, ciltli Sardanapal müsveddesinin, bir iki fotoğrafının ve 20 küsur mektubunun" bulunduğunu da ayrıca ifade ediyor.

1940 yılı başlarında, Danişmend'in de, '·'Bursa Halkevi'ndeki özel bir camekan içinde teşhir edildiğini bizzat gördüm" dediği Hamid'e ait emanetler, aradan 11 vıl geçtikten sonra ( 1951 'de), bu Belediyesi tarafından k~rulan Fikret Aşiyanı 'ndeki ayn teşhir edilmek üzere İstanbul valisi Celal İzgü tarafından Bursa valiliğinden isteniyor. Ancak Bursa valiliği cevabi bir yazı ile Hamid'e ait herhangi bir eşyanın bulunmadığını ve belirtilen tüm emanetterin kaybolduğuım bildiriyor.

Danişmend, Hamid metrOkesinin maruz kaldığı tüm bu serencaını anlattıktan sonra, esefle "bu iğrenç hırsızlığın Halkevleri'nin lağvedilmesi sırasında işlenmiş olabileceği" ihtimaline yer ve benzeri bir hırsızlığın, yine aynı şekilde Zonguldak Halkevi'ne gönderdiği 1-Hlmid'e ait bazı eşyaların da başına geldiğini ekliyor.

* * Celal Nuri, ilk Süleyman Nazif tarafından notlar ve

açıklamalarla yayınlanan mektuplarm intiş§.rından sonra (1916), Hamid'in başkaları tarafından okurırnak üzere yazılmamış özel ve mahrem mektuplarının yayınianmasını yersiz ve zaid bulur. Bu mülahazadan sonra da Hamid'in mektuplarını, kıymet·-i edebiyesi olan ve olmayanlar ile hususi mektuplan olmak üzere iki bö!Ume ayırır. Halbuka Hamid'in mektuplarını derleyenler, hiçbir zaman onun mahremiyetine akıllanna getirınemiş, sadece mektuplarının bir araya getirilmesi yolunda başlatılan çalışmalara katkıda bulunmak istemişlerdiL Kaldı ki, CeHlJ Nuri'nin, "hane halkına gönderdiği selamları muhtev1 ve tasammdan uzak olarak değerlendirdiği öz~! mektuplarm --Nr olması, yaşadıkları ve düşündüklerinin birer zamanlardaki ruh hatini tercüme etmesi açısı.ndan- ayrıca Üstelik Hamid, edebiyatırmzm ve toplum hayatımızın dönemde, sanatmm tarzının batı gördüğümüz bir Türk Mektuplan konusu olmuştur.

Prof. Dr. İnci mektuplarının

Parlatır, Yusuf Mardin, Abdullah Tansel gibi isimlerin de muhtelif çalışmalar

194

Fevzi ye bir çok

mektubu yazdıklarını belirtiyor. "Abdülhak Hamid'in Mektupları" adıyla yayınladığı2 eserinin önsözünde, mektuplan toplama konusundaki bütün gayretine rağmen "başka ellerde veya kütüphanelerde daha başka mektupların da bulunma ihtimalinin her zaman mevcut" olacağından söz ediyor ve "dilerim, elinde Hamid'in mektupları bulunanlar onları yayınlarlar" diyerek kayıp birçok mektubun neşrini beklediğini dile getiriyor. Aslında bu, çok daha önce "Hamid'e ait ziyadan mastın ne kadar mektup kalmış olduğunu bilemediğimiz gibi, rnekatih-i mevcüdenin ne vakit itmam-ı cem'i kabil olacağı dahi meçhulümüzdür" sözleriyle Süleyman Naziftarafından seslendiritmiş bir arzudur.

* * * Bursa Kültürpark içinde bulunan müzede, mahkeme sicilieri

üzerinde yaptığımız çalışmalar sırasında ( 1987- l 991 ), sadece yazımıza konu olanlardan ibaret ciltli bir albüm içinde tesadüfen bulduğumuz Abdülhak Hamid'e ait 16 adet mektubun, büyük ölçüde müsveddelerden ibaret olduğu anlaşılmaktadır. Bu mektupların bir bölümü Enginlin'ün adı geçen eserinde bulunmaktadır. İşte bu makaleye konu olan ve daha önce herhangi bir yerde yayınlanmayan Hamid'e ait 6 adet mektup, büyük bir ihtimalle Enginün'ün, İ.Hami Danişmend tarafından klişeleri yayınlanan fakat okunamayacak' kadar küçültülmüş olduğu için sadece işaret ederek geçtiği ve asıllarının nerede olduğunu merak ettiği mektuplardır.

Bir kısmının otel isimleri taşıyan antetli kağıtlar üzerine yazılmış olması, çok sayıda mütekerrir ifade ve karalamalara rastlanması, işlerinin çokluğunu bahane ederek bir çoğunu kısa kesrnek zorunda kaldığını belirtrmesi, bu mektupların genellikle pusula ve tezkirelerden ibaret olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, mektuplarm kıymetini, Hamid ile ilgili araştırma yapanların takdirine bırakmak en iyisi olacaktır. Hiç değilse, kaybolduğu bilinen ve adresi belli olmayan bir böllik mektubun yerinin bilindiğini ve bu mektuplarm bundan böyle meçhul kalmadığım duyurmuş olduk.

Söz konusu mektup olduğu için, bu kabil belgelerin sadeleştirilmesi ya da günümüz Türkçesine aktanlmasının son derece abes olduğu aşikardır. Erbabının türlü yönden ve istediği gibi istifade edebilmesi için bu mektupları aynen yayınlamayı uygun bulduk. Mektupların bir kısmı tarihsiz, bir kısmının da muhatabımn açıkça belli olmaması sebebiyle, sıralamayı tarihi belli olanlardan başlattık. Tarihsiz olan iki mektup da son kısma alınmıştır. Ayrıca, çahşmamızm son bölümüne, mektup fotokopilerinin yanısıra, bunla-rın yer aldığı albümde bulunan bazı resim ve kartvizitler de eklenmiştir.

Hamid'in okunaklı bir elyazısı olmayışı, karalamalarm ve mürekkep lekelerinin sık oluşu, gerektiği şekilde ve özenle muhafaza edilemeyişi,

2 inci Enginon, Abdülhak Hiimid'in Mektupları, Dergah Yayınları, 1staııbu11995. 195

yıpranma ve rutubetten mütevellit solmalar, mektupların okunmasını hayli zorlaştırmış ise de imkansız kılmamştır.

Titiz bir çalışmadan sonra ortaya çıkardığımız bu mektuplann, Türk kültür ve edebiyat dünyasına mühim bir katkıda bulunacağı kanaatindeyiz.

* * * Mektup no: 1

Vi:llidem, sebeb-i hayatını, velinimetim efendim hazretleri,

Süleyman Ağa'ya yazdırdığımz cevab-·nameyi kemal-i memnuniyetle alıp okudum. Takdime-i acizaneıni kabul edişinize ve elhamdü1illahi teiila afıyetde bulunuşunuza pek mahzlız ve ınesrur oldum. Sizi Süleyman Ağa'yı tavsite mecbur edecek derecede beyterin müHl.hazasız bulunuşlarına teessüf olunur. Kendileri vefasız değil iseler de vefasız olsalar dahi bundan ilerisini yapamazlar idi zannederim. Size Nili'nin rahatsız olduğunu yazmış idim. Hamd olsun kesb-i afıyet etmektedir. Bilhassa arz-ı ihtin1mat ediyor. Hüseyin dahi Allah'a çok şükürler olsun afiyeten gereği gibi terakkidedir. Boynunun eğri duruşu da gitdikçe azalmaktadır. Resmini aldırmak üzredir. I-Hlssaten ellerinizden, hususiyle sol elinizden öpüyor. Meşgul oldut1mıı cihetle ziyade yazamayıp resm-i selamı ldibı vechile lfa ve beka-i ömrü Mlyetinize dua ile iktitaederim efendim hazretleri. fi 29 Mayıs sene 1307

Melffıf .. mektubun yengeme Isiilin i rica ederim.

Mektup no: 2

Mahdum ve köleleri Abdtilhak I-Himid

Her sene-i müteyemmenin mes'adet-i hululiyle idrak etdiğim eşvak ve mefahirden birisi ve belki en büyüğü ma'raz-·ı tebrlk ve tehniyyetde şerefi damen-büs-i cenab-ı meşihat-penahlden mazhariyyet-i da'iyanem idi. Bir nebiyy-·i zi-şana neste'lzü billah "inn! vehene'l-'azmü minn! ve'şte'ale'rre'sü şeyben" süretde ızlıar-ı teellüm etdirmiş olan za'f-ı piriyi teşd!d eden birtakım hastahklar bu sene o şeref-i hayat-baha ile bi'l-fı'il meşmüliyetime mani' olduğıyçün o vicdaniyyeyi bu varak-pare-i ubeydanemin duş-i tehassürüne tahml! suretiyle lfa etmt~k cür'etinde bulunuyor. Hernan cenab-ı teceddüd-ferma--yı sin'in ve a'sar-ı mihr-i mün!ri teza-yı b1-intiha-yı hilkatde müstekarr ve müstem!ri havl-i arz-ı illernde dair kıldıkç:a neyyir-i icliil-i veliyyü'n·-ni'am!lerini evc-.i ikbali ve mes'adetdcn şa''şa'a-nis:'ir-·ı afak u aktar ve saye-i merahim-meşhihı-i abd-i nevazilerini mefarık-ı asdika-yı da'iyana meflıar-nisar buyursun. Amin. Baki katibe-i umfır ve ahvalde emr u ferman hazret-i men-lehu'l·-emrindir. 26 Zilhicce 1329

196

no: 3

Şuhür ve teceddüd etdikçe da'iyan-ı muhlisln için bir veslle-i mes'ude-i dua hasıl olmakda ve lfa-yı veeibe--i tehniyyetle ubudiyyet-i kadime tecdld edilmekdedir. Bu kerre mes'adet-efza-yı hulfıl olan sene-i ecdldenin hakk-ı saml-i veliyyü'n··ni'amilerinde müteyemmen ve mes'ud ve saye-i iclal-i meşihat-penahilerinin fark-ı tahr-i bendeganda (?) mahdfıd olması duasını an-sam'imi'l-kalb tekrar ile arz-ı tehniyyet ve te'yi'd-i ihlas ve ubüdiyyet ederim. Ol bfıbda ve her halde emr u ferman hazret-i men-lehu'l-emrinclir. Muharrem 1324

(Bu son iki mektubun yer aldığı sayjamn altında, muhtemelen sergi esnasında latin harfleriyle ve daktilo ile yazılan şu ibare bulunmaktadır)

Mektupçu Süleyman Bey merhumun elyazısı ile yazılmış iki tebrik mi.isveddesidir. 1319-1324 hicrl yıllannda Necip Aksop tarafından hediye edilmiştir.

Mektup no: 4

Nur-i aynim Hemşlrem ve nur-i dldem Nazım'ım,

Küçükler geldi. Pek çok teşekküratımız var. İkimiz de memnun ve mesrfır olduk. İnşaallah yavrucaklara iyi bakarlar. Hanum da mukayyed olur. Bize geldiğiniz zaman - o zaman ne vakit gelecek bilmem a- siz de görürsünüz. Pek göreceğimiz geldi. Bir gün o tarafa gelip sizleri görmek arzusundayız. Resm-i selam ma'lüm. Cümlenizi Allah'a emanet ederim ve teşekktitatımı tekrar eylerim. Bebek 30 Haziran sene 1331

Mi.itehassiriniz A.Hamid

Herkesin tab'ı, ki vasıta-i kalemle fikrinden sünuh eder, alem-i matbu' ata gelmesi namzed-i ragbet olmak içindir.

Hiçbir ehl-i kalem ki eserinin ımı'terif olduğu nekayısıyla beraber mazhar-ı ve sitayiş olmasını ümid etmesin. Bir peder semere-i vücfıdunun i:ilemde memdfıh ve olınasını ne kadar arzu ederse bir müellif de tab' ı hakkında o kadar ümid-var-ı teveccüh olmak tabi'idir.

Bu ımıkaddimat-ı eser-i ikizaneme fatiha-i ibtida sOretinde yazmakdan men1m şu te'l1f-i naçlzin değersizliğini bildiğirole beraber emr-i tab'da o vareste olmadığımı arz etmekdir ki bazı müellefat-ı edebiyyede her nasılsa ihtiyiirı terc!h olunan mahviyyet-i tevazu'-karaneleri elbette zannederim.

Bir de bu eserin suret-i müfıdede bulurımaması evvel-emirde mukaddime-i asanm olmasıyla beraber kıllet-i muhakeme, fikdan-ı kudret,

197

Icab-ı siım, ibtidi-yı tahsil gibi vücüdu her kelimesinde birkaç kerre sabit olacak mevani'ası hadsiz olduğiçün hadd-i aslında o kadar şiiyan-ı istihfaf olmaz i'tikaclmdayım.

Alem-i edebiyatcia bundan bir müddet sonra vücfıcl-yab-ı şuhüd olmuş bir semere-i tablat olsa ihtimal ki hazret-i vatanın hak-i pay-i ümmetine kadrince olsun arz-ı tekiiiif-i menfa'at ederneyecek derecede bl-behre-i edeb ve ma'rifet olmaz idi.

Her ne kadar mikib-i tasdfk ise de mukaddimeye lüitime vermeden evvel şurasını da arz edeyim ki bugün pey-der-pey neşr olunagelen tiyatrolar bir kerre nazar-ı mütalaadan geçirildiği halde içlerinden bazısının buna huccet noksan olduğu görüleceği gibi bazısının da böyle bir tiyatro yazıp baselırmakcia me'a't-teessüf feyz u hak verecek sCıretde bulunduğu tebeyyün eder.

Bu tiyatronun mündereciitı iitiyü '1-ism birkaç Asya! ı eşhiisın gan1ib-i ser-güzeştinden ibaretdir. Vuku'atların mevkii Keşmir'de bir kabiledir ki Timur''a müdari geçinmekle ma'rCıf Adil Behram aşireti nılmına Asya·yı Vusta'daıı hicretle o nevah'ide hoş-nişin olmuş bir aile-i saltanat meskCındur.

Mektup no: 6

Mihrünnisa Haııım'a,

Efendim Hemşirem,

(}eçende bir mektubunu almış idim. Darılmazsan bir şey söyleyeceğim. O mektuba cevab yazdım mı yazınadım mı bilemiyorum. Ben burada gitdikçe bunalıyorum. B iraderiniz beyefendi İçel' e gitdik leri halde biz de Konak'ın ve Fulya'nm halini size yazacağız. Biz de bir hafta benden, bir hafta Fatma Hanım tarafından olmak üzre sana yazarız. Beyefendime olan mektublanmı da Bekir'den alıp okursunuz. Ve bazı kere onunla iktifa edersiniz. Gazete okuyor musun? Edebiyat edebsizliklerini görüyor musun? Fatma Hanım'a yazdığın bir mektubda hatlada iki saat Fransızca dersi aldığını yazıyorsun. Haftada iki saat ders almak için bir lira mı vereceksiniz? Bizim hocamız Fatma Hanım'a ayda otuz kere geldiği halde iki liraya veriyoruz. Hem iki saat ders elverir mi? Fransız kızı olmak şart değil a. Beyoğlu'nda bu kadar rnuallimler var. Bir liraya haftada iki gün gelirler. İş parada değil, senin istifade etmendedir. Artık sizi pek göreceğimiz geldi. Ahmed Vefik Paşa'nın mevki-·i iktidara gelmesiyle biraz ümide düştüm idi. Zavallı beş günden ziyade duramadı. Allah vere başına bir kaza getirmeseler. Bıraksalar da evinele otursa. Orada havalar nasıl? Soğukmuş diyorlar. Biz burada hala ateş yakmadık. Zannederim ki soğuklar birden bire gelecektir. Çoluk çocuk Allah'a şükürler olsun afiyetdeyiz. Siz de cümleten afiyetde olasınız. Fatma Hanım belki yarın sana mektub yazar. Çiinki.i yazacağım diyordu. Yazınazsa selamlar ma'lum a. Baki uhuvvet.

198

EK E

I- MEKTUPLARLA İLGİLİ FOTOKOPiLER

Mektup no: 1

"~~ ~~ ("i:J,. ~~~ ;.,~dıJ/ 'fp#~~ fi:J M ,

1ı;\.,J.,...._, .W;., eb,. ,;;ı$ u . ..; 'J'!;•~ ( ,. ·' ~ .' ':·---- '

. ·ı . ··:_"_ .· ·_ - ' '. . ~

' i

i: ı i ı

·! '1

J -, ·1

. : .J.,

199

Mektup no: 2-3

200

' ,,

· .. 1 1 1

Meldup no: 4

_,.,· '•,·

'. :"'· . .: ""-

Mektup no: 5

' i!'' 1. i ,. i:

Mektup no: 6

, .. (. "'

;~, \: "·, ~' ~' . ~' . ,,

' .~

7' k ........ ..... ·~

' .... .........

203

VE YAKINLARINA vıı:

204

205

206

ABDOLHAK H..Ô.MIO

Istanbul Sayla-vı

.-\BDUfJHAl~ HAA:-llD

nı;~ı~Gırli: nıt CONS'J.'Al"'J.'l::--oı•i..ı·: