Page 1
สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย
การคอรรปชนกรณการศกษา : โครงการรบจ าน าขาวทกเมด
อมมาร สยามวาลา สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย ทปรกษา นพนธ พวพงศกร สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย หวหนาโครงการ กมพล ปนตะกว สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย นกวจย ชมพนช นนทจต สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย นกวจย ดนพ อรณคง สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย นกวจย จรฐ เจนพงพร สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย นกวจย
1
Page 2
สรปผลการศกษา โครงการจ าน าขาวป 2554-57 เปนโครงการแทรกแซงตลาดขาวไทยครงใหญ
ทสดในประวตศาสตร โดยรฐบาลใชเงน 9.85 แสนลานบาทซอขาว 54.4 ลานตน ขาดทนทงสน 5.4 แสนลานบาท
ภายหลงการตรวจสตอกขาว พบวาขาวรอยละ 80 ไมผานมาตรฐาน ถาตราคาสตอกท 7,500 บาท จะขาดทน 6.6 แสนลานบาท แตถาใชเวลาขายขาวนาน 10 ป ภาระขาดทนจะเพมเปน 9.6 แสนลานบาท
นโยบายจ าน าขาวกอใหเกดประโยชน “นอยกวา” ตนทนและความเสยหายจากการแทรกแซงตลาด (ตนทนสวสดการ -1.23 แสนลานบาท)
มลคารวมของการทจรตในการระบายขาว 0.94-1.09 แสนลานบาท เปนการทจรตจากการระบาย 7.5 หมนลานบาท การทจรตสบเปลยนขาว 3.2 หมนลานบาท และการทจรตจากขาวหายอก 1.9 พนลานบาท
ผเขารวมโครงการและผทไมเขารวมโครงการรบจ าน าขาวเหนวามการทจรตในโครงการอยในระดบคอนขางสง (3.3-4.1 จาก 5) และมการทจรตอยในทกระดบของการด าเนนงาน
2
Page 3
สรปผลการศกษา คาเชาทางเศรษฐกจ(หรอ เกาเจยะ) มมลคา 5.85 แสนลานบาท (21%
ของGDPเกษตรป 2555-2556) ท าใหผทเกยวของลงทนเพอแสวงหาก าไรพเศษน เปนการถลงทรพยากรแทจรงของประเทศ เชน การใชน าชลประทานอยางสนเปลอง การลงทนขยายโรงสและโกดงขาว ฯลฯ กจกรรมเหลานลานสงผลเสยตอการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ
หลกฐานส าคญทเชอมโยงการทจรตในการระบายขาวกบผบรหารนโยบายคอ รฐบาลบรหารจดการแบบขาดความรบผดชอบ ปลอยปะละเลยปญหาการทจรตในการระบายขาว ไมใสใจกบรายงานขาวหายจากโกดงกลาง การปดบงขอมลปลอยใหคาใชจายของโครงการรบจ าน าบานปลาย
ขอเสนอแนะ 10 ประการ
3
Page 4
วตถประสงค
1. ศกษาพฤตกรรมการทจรตในโครงการรบจ าน าขาว และหาหลกฐานเพอเชอมโยงการทจรต กบผมอ านาจตดสนใจระบายขาว
2. วเคราะหและประมาณการตนทนสวสดการของโครงการรบจ าน าขาว และประมาณการมลคาการทจรตในการระบายขาว
3. ส ารวจการรบรและทศนคตเรองการทจรตของชาวนา โรงส โกดง เซอเวยเยอร
4. ประมาณการคาเชาทางเศรษฐกจ และวเคราะหพฤตกรรมการแสวงหาคาเชา
5. เสนอกตกาความรบผดชอบในการด าเนนนโยบายประชานยมของรฐบาลแบบรบผดชอบในระบอบประชาธปไตย
4
Page 5
วธศกษา สรางแบบจ าลองตลาดขาวไทยในชวงทมโครงการรบจ าน าขาว เพอ
ประมาณการตนทนการคลง ตนทนสวสดการของสงคม และการขาดทนของโครงการรบจ าน าขาว
ประมาณการมลคาการทจรตในการระบายขาวจากแบบจ าลอง
การศกษาพฤตกรรมการทจรต โดยการสมภาษณเชงลกและการประชมระดมสมองกบกลมชาวนา โรงส ผสงออกขาว และพอคาขาวถง ตลอดจนการรวบรวมเอกสารทางราชการ และขาวตางๆ
ออกแบบสอบถามเพอส ารวจการรบร และความคดเหนเรองการทจรตตงแตตนน า กลางน า ปลายน า
5
Page 6
ประเดนการส ารวจทศนคตเรองการทจรตโครงการจ าน าขาว (1)
ค าถามในแบบสอบถามแบงเปน 4 เรอง ดงน
1.1 ความพอใจในโครงการจ าน าขาว
1.2 การรบรเรองการทจรต
1.3 ความคดเหนเรองระดบการทจรต
1.4 พฤตกรรมแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจ (ผลตอบแทนพเศษจากโครงการจ าน าขาว หรอ เกาเจยะ)
6
จ านวนตวอยาง เกษตรกรในโครงการ 396 เกษตรกรนอกโครงการ 147 โรงสในโครงการ 39 โรงสนอกโครงการ 34 โกดง 16 เซอรเวยเยอร 2
รวมจ านวนตวอยางทงหมด 634
Page 7
• การทจรตสามระดบ: ตนน า
จดทะเบยนเกษตร - จดทะเบยนเกนความเปนจรง - ขายสทธจ าน าขาวใหเพอนบานหรอโรงส
ขายขาวใหโรงส - โรงสสวมสทธชาวนา (ซอสทธ) - โรงสออกในประทวนลาชา/ในประทวนปลอม - โกงน าหนก ความชน สงเจอปน - โรงสตองวงเตนจายเงนใตโตะเพอเขารวมโครงการ หรอเปดจดรบ
ซอในตางจงหวด - โรงสจายเบยเลยงใหเจาหนาท อคส./อ.ต.ก. และต ารวจทมาอย
ประจ า ณ จดรบจ าน าขาว
7
ประเดนการส ารวจทศนคตเรองการทจรตโครงการจ าน าขาว (2)
Page 8
ประเดนการส ารวจทศนคตเรองการทจรตโครงการจ าน าขาว (2)
• การทจรตสามระดบ: กลางน า โรงส - รวมมอกบนายหนาผทอทธพลทางการเมองลกลอบน าขาวในโครงการไปขายในตลาดแลวซอ
ขาวเกา/คณภาพต าเขาโกดงหรอทเรยกวา “เปาเกา” : ปญหาขาวหาย 2.9 ลานตน - ซอขาวจากประเทศเพอนบานเขาโกดงกลาง
ผตรวจสอบขาว (เซอรเวยเยอร)
- เรยกเกบเงนพเศษ คารบขาวเขาโกดง จากโรงส - เซอรเวยเยอรสวนใหญเปนบรษทตงใหม เฉพาะกจ บางรายประมลงานในราคาต ากวาราคา
กลาง (ตนละ 16 บาท) - รวมหวกบเจาหนาทโรงสและโกดงน าขาวคณภาพต าเขาโกดงกลาง
เจาของโกดง - เรยกเกบคาเหยยบแผนดนจากโรงส - เรยกคาแซงควขนขาวเขาโกดงจากโรงส - รวมมอกบเจาหนาทและเซอรเวยเยอรน าขาวคณภาพต าเขาโกดง โดยจดวางไวใจกลางกอง
ขาว หรอท าหางหลอกตากวามขาวอยตรงกลาง - ลกลอบน าขาวในโกดงไปขายกอน - ปญหารมยาไมครบตามขอก าหนดของราชการ
8
Page 9
ประเดนการส ารวจทศนคตเรองการทจรตโครงการจ าน าขาว (2)
• การทจรตสามระดบ: ปลายน า
ระบายขาว - การขายแบบรฐตอรฐเปนเพอหนาขายขาวราคาต าใหพรรคพวก และเปดชองใหนายหนาไดขาวฟรจากโครงการ ซงสามารถน าไปขายใหพอคาในราคาตลาด หรอน าไปสงคนโกดงกลาง แทนขาวทลกลอบออกจากโรงสไปขายกอน
- ยนเสนอราคาซอ เลอกขายใหเฉพาะพอคาพรรคพวกทยนเสนอราคา - ขาวธงฟา/ขาวถกใจ ขาวสวนใหญไมถงมอประชาชน
9
Page 10
ภาพรวมโครงการจ าน าขาว “ทกเมด”
25.87
12.24
26.60
10.74
28.44
6.92 14.86 14.62
7.62 10.19 118.66
218.67 234.72
117.56 167.64
0
100
200
300
0
10
20
30
40
50
นาป 2554/55 นาปรง 2555 นาป 2555/56 นาปรง2556 นาป 2556/57
มลคา
(พนล
านบา
ท)
ลานต
นขาว
เปลอ
ก
ปรมาณและมลคาขาวในโครงการจ าน า (พฤษภาคม 2557)
ผลผลตขาว (ลานตน) ปรมาณขาวโครงการจ าน า (ลานตน) มลคาขาวในโครงการ (พนลานบาท)
• โครงการจ าน ามเกษตรกรเขารวมโครงการกวา 1.77 ลานราย โรงสจ านวน 826 ราย โกดง 1,685 แหง ผตรวจสอบคณภาพ 20 บรษท
• นโยบายรบจ าน าใหราคาทสงราคาตลาดถง 50%
• มผลผลตเขาโครงการ 54.35 ลานตนขาวเปลอก คดเปนรอยละ 53 ของผลผลตรวม
• ใชเงนซอขาวทงสน 8.57 แสนลานบาท มคาใชจายรวม 9.76 แสนลานบาท
ทมา: ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร และส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 10
Page 11
11
แบงเปน 5 เรอง ดงน 2.1 ลกษณะของเกษตรกรทส ารวจ 2.2 ประโยชนทเกษตรกรไดรบจากโครงการจ าน าขาว 2.3 ความพอใจในโครงการจ าน าขาว 2.4 แสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจ 2.5 การรบรและความเหนของชาวนาเรองการทจรต
2. ความพอใจและการรบรของชาวนาเรอง การทจรตในโครงการจ าน าขาว
Page 12
2.1 ลกษณะของเกษตรกรทส ารวจ
จงหวด เกษตรกรในโครงการ
เกษตรกรนอกโครงการ
รวมจ านวนตวอยางท งหมด
แบบสอบถามปกต - ฉะเชงเทรา 46 19 65 - สพรรณบร 69 10 79 - เชยงราย 54 17 71 - นครสวรรค 78 12 90 - รอยเอด 39 46 85 - อบลราชธาน 68 43 111
รวม 354 147 501 แบบสอบถามพเศษ* 42 0 42 รวมท งหมด 396 147 543
12
จ านวนตวอยางเกษตรกรทท าการส ารวจ
ขอมลเชงปฐมภม จากการออกส ารวจเกษตรกรใน 6 จงหวด แบงเปนสอบถามเกษตรกรในโครงการจ าน าขาว 354 ครวเรอน เกษตรกรนอกโครงการจ าน าขาว 147 ครวเรอน และมแบบสอบถามพเศษ คอ แบบสอบถามกลมชาวนาทมาเรยกรองเงนคาจ าน าขาวทกระทรวงพาณชย จ านวน 42 ครวเรอน
Page 13
ลกษณะเกษตรกรทเขารวมและไมเขารวมโครงการจ าน า
รายการขอมล ป 2556 เกษตรกรในโครงการจ าน า เกษตรกรนอกโครงการจ าน า หนวย
การถอครองและใชประโยชนท ดน
- พนทปลกบานเฉลย 1.10 0.94 ไร
- พนทท ากนท งหมดเฉลย 36.97 22.63 ไร
- พนทปลกขาวเฉลย 33.27 16.21 ไร
ลกษณะการเพาะปลก
- ผลผลตเฉลย 600.59 477.33 กก./ไร
- ปลกขาว 1 รอบ 49.15 82.99 %
- ปลกขาว 2 รอบ 50.85 15.65 %
- ปลกขาว 3 รอบ 0.00 1.36 %
ดานรายได
- รายไดจากขาวเฉลย 375,570.15 127,600.14 บาท/ครวเรอน/ป
100,909.25 34,417.40 บาท/คน/ป
- รายไดท งหมดเฉลย 602,604.30 376,031.43 บาท/ครวเรอน/ป
155,283.52 92,953.16 บาท/คน/ป
การใชน าในแปลงหลก
- น าฝน 64.12 69.54 %
- แมน า/คลอง 31.64 20.69 %
- ชลประทาน 29.10 16.67 %
- ขดสระ/บอ 16.95 23.56 %
จ านวนครวเรอนตวอยาง 354 147 ราย 13
• เกษตรกรทเขารวมโครงการสวนใหญมฐานะทดกวาเกษตรกรทไมเขารวม
Page 14
สาเหตทเกษตรกรไมเขารวมโครงการจ าน าขาว
สาเหตทไมเขาโครงการ %
สภาพพนท - ผลผลตนอย 34.93 - พนทไมพอ หรอไมเหมาะสมส าหรบปลกขาว 8.22 - ผลผลตไมตรงกบรอบรบจ าน าขาว 6.16 - ระยะทางไปโรงสในโครงการไกลเกนไป 5.48
ลกษณะการเพาะปลก - พนธท ปลกราคาดอยแลว 11.64 - ท าเกษตรอนทรย 16.44 - ขาวพนธ/ขายศนยเมลดพนธขาว 26.03 - งานเกษตรบนแปลงอนๆไดก าไรดกวา 4.79 - ปลกไวกน 4.11
ขอเสยของโครงการ - เง อนไขในการเขารวมเยอะ 8.90 - ไมเขาใจโครงการ 3.42 - ไมสนบสนนโครงการ/ไมอยากเขารวมโครงการ 2.74 - มการจ ากดปรมาณรบจ าน า ท าใหสวนเกนเยอะตองขายเองอยด 5.48 - กลวหรอทราบวาจะถกโรงสในโครงการเอาเปรยบในการตรวจวดสงเจอปน/ความชน 4.79 - กลวจะไดเงนจาก ธกส. ชา ไดเงนยาก/ชา/กลวไมไดเงน 12.33
อนๆ 4.1 14
• เกษตรกรทไมเขารวมโครงการจ าน าขาวจ านวน 34.93 % ใหเหตผลวาครวเรอนของตนมผลผลตนอย คอ เฉลยประมาณ 301.33 กก./ไร
• คนทไมเขารวมโครงการเปนผผลตพนธขาวจ านวน 26.03 % และปลกขาวอนทรย 16.44 % เพราะพนธขาว ขาวอนทรย มราคาทสงกวาราคาจ าน า
Page 15
2.2 ประโยชนทเกษตรกรไดรบจากโครงการจ าน าขาว
ประโยชนทางตรง...รายไดจากการขายขาวสงขน
• เกษตรกรทเขารวมโครงการมรายไดทเพมขน • ขอมลของธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ พบวา โครงการจ าน าขาวนาป 2554/55 ม
เกษตรกรทขายขาวใหรฐบาลเปนจ านวน 1.06 ลานราย เพมขนเปน 1.66 ลานรายในฤดการผลตนาป 2556/57
• โครงการจ าน าขาวนาป 2555/56 เปนรอบทมเกษตรกรขายขาวใหรฐบาลมากทสด คอ จ านวน 1.78 ลานราย คดเปนมลคาขาว 239,002.93 ลานบาท
15
Page 16
ประโยชนทางตรงทเกษตรกรไดรบจากโครงการจ าน าขาว
16
ฤดการผลตนาป จ านวนเกษตรกร มลคาขาว ปรมาณขาวจ าน า
2554/55
เกษตรกรรายเลก % 62.20 33.56 32.68
เกษตรกรฐานะปานกลาง % 36.42 60.16 61.63
เกษตรกรฐานะด % 1.38 6.28 5.69
รวม 1.06 ลานราย 118,342.53 ลานบาท 8.30 ลานตน
2555/56
เกษตรกรรายเลก % 56.60 26.92 26.06
เกษตรกรฐานะปานกลาง % 40.31 61.15 61.35
เกษตรกรฐานะด % 3.09 11.93 12.58
รวม 1.78 ลานราย 239,002.93 ลานบาท 15.07 ลานตน
2556/57
เกษตรกรรายเลก % 59.00 30.62 29.23
เกษตรกรฐานะปานกลาง % 41.00 69.38 70.77
เกษตรกรฐานะด % 0.00 0.00 0.00
รวม 1.66 ลานราย 191,572.99 ลานบาท 11.66 ลานตน
ฤดการผลตนาปรง จ านวนเกษตรกร มลคาขาว ปรมาณขาวจ าน า
2555
เกษตรกรรายเลก % 42.96 15.68 17.61
เกษตรกรฐานะปานกลาง % 49.66 60.90 58.39
เกษตรกรฐานะด % 7.39 23.42 24.00
รวม 0.92 ลานราย 170,047.21 ลานบาท 14.54 ลานตน
2056
เกษตรกรรายเลก % 46.11 19.06 18.94
เกษตรกรฐานะปานกลาง % 49.18 66.46 66.56
เกษตรกรฐานะด % 4.71 14.48 14.49
รวม 0.77 ลานราย 117,557.05 ลานบาท 7.93 ลานตน
ทมา: ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ, 2557
Page 17
2.2 ประโยชนทเกษตรกรไดรบจากโครงการจ าน าขาว ประโยชนทางออม
• เกษตรกรทไมเขารวมโครงการจ าน าขาวกขายขาวไดราคาทสงขนตามไปดวย เนองจากรฐบาลซอขาวราคาสงเปนจ านวนมาก
ประโยชนโดยรวม
• เกษตรกรรายเลกไดประโยชนจากโครงการจ าน าขาวเปนสวนนอยเมอเทยบจ านวนเกษตรกรกบมลคาขาวทไดรบจากโครงการ กบเกษตรกรฐานะปานกลางและฐานะด ซงไดประโยชนในสดสวนทสงกวา
17
ประโยชนทางตรง-ทางออมและความเหลอมล าของชาวนา ป 2554
26.4
60.7 56.4
18%
42% 39%
0%
25%
50%
75%
100%
0
25
50
75
100
ชาวนาจน ชาวนาปานกลาง ชาวนารวย
พนลานบาท
พนลานบาท %
ทมา: อมมาร สยามวาลา ค านวณจากขอมลของ ส านกงานสถตแหงชาตป 2554
Page 18
2.3 ความพอใจในโครงการจ าน าขาว • ชาวนาภาคอสานมความพอใจในโครงการนอยกวาภาคอนๆ
• กอนทจะมปญหาการจายเงนในปลายป 2554 ชาวนามความพอใจโครงการจ าน ามาก แตมความพอใจลดลงหลงเกดปญหารฐไมมเงนจาย
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557 18
4.01
2.51
4.17
2.34
4.11
2.76
3.69
2.29
3.56
1.33
0.00
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
กอนปญหา
หลงปญหา
กอนปญหา
หลงปญหา
กอนปญหา
หลงปญหา
กอนปญหา
หลงปญหา
กอนปญหา
หลงปญหา
ทงประเทศ ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคอสาน กลมชาวนากระทรวงพาณชย
ความพอใจเฉลย
Page 19
19
ตวแปร สมประสทธ P-value
คาคงท 3.0185291 0.000* พนทท ากนท งหมดของครวเรอนป 56 -0.0036328 0.207
รายไดจากขาว 3.69E-07 0.057* การเขารวมโครงการจ าน า 0.5312804 0.000*
ภาคกลาง 0.3428871 0.043*
ภาคเหนอ 0.44452 0.004*
เพศของผตอบ 0.0761994 0.567
อายของผตอบ 0.0038521 0.528 ระดบการศกษาของผตอบ -0.0344824 0.471
ตวแปร สมประสทธ P-value
คาคงท 2.101658 0.000* พนทท ากนท งหมดของครวเรอนป 56
.0030579 0.324
รายไดจากขาว -1.99e-07 0.337 การเขารวมโครงการจ าน า .0601484 0.673
ภาคกลาง .1488619 0.388
ภาคเหนอ .47183 0.003*
เพศของผตอบ .2386016 0.088*
อายของผตอบ .0010853 0.876 ระดบการศกษาของผตอบ -.063365 0.264
วเคราะหปจจยทมผลตอความพอใจโครงการของเกษตรกร
แบบจ าลองท 1 Linear regression ตวแปรตาม คอ ความพอใจในโครงการกอนเกดปญหา จายเงนลาชา: ภาคเหนอและภาคกลางพอใจมากกวาภาคอน
แบบจ าลองท 2 Linear regression ตวแปรตาม คอ ความพอใจในโครงการหลงเกดปญหา จายเงนลาชา: ภาคเหนอยงพอใจโครงการมากกวาภาคอน และชายพอใจมากกวาหญง
หมายเหต : * = มนยยะส าคญทางสถต
Page 20
ตงแตรอบท 3 เกษตรกรเรมไดรบเงนลาชา
20
นาป 54/55 นาปรง 55 นาป 55/56 นาปรง 56 นาป 56/57
ไดเงนชากวาปกต 1.99 3.13 10.51 11.65 70.74
ไดเงนปกต 98.01 96.88 89.49 88.35 29.26
0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%
100%
เกษตรกรไดรบเงนชากวาปกต
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557
Page 21
• ก าไรทเพมขนจากการขายขาวใหรฐกระตนใหชาวนาลงทนปลกขาวเพม
• ชาวนาแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจโดยพยายามเพมผลผลต เชน เพมการใชปยและยา ดแลการใหน า ดแลแปลงมากขน...ตนทนสงขน
เพมผลผลต 57%
เพมพนทปลก 7%
คงเดม 36%
2.4 แสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจ
เพมปยยา 42%
ดแลการใหน า 20%
ดแลแปลงมากขน
18%
หวานเมลดเพม 8%
หวานถ 8%
ใชวธปกด าแทน 4%
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557 21
Page 22
การใชน าทมากกวาแผนชลประทาน
22
0
2,000
4,000
6,000
8,000
10,000
12,000
14,000
16,000
18,000
2548/49 2549/50 2550/51 2551/52 2552/53 2553/54 2554/55 2555/56 2556/57
การระบายน าในชวงฤดแลง
ปรมาณน าตนทน แผนการระบายน า ระบายน าจรง
หมายเหต: ขอมลรวมของเขอนภมพล และเขอนสรกต ทมา: การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย, 2557
Page 23
วเคราะหลกษณะเกษตรกรทแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจ
ตวแปร สมประสทธ P-value
คาคงท 1.705804 0.043*
พนทท ากนท งหมดของครวเรอนป 56 0.004403 0.492
รายไดจากขาว 3.47E-007 0.431
ภาคกลาง -0.1692986 0.636
ภาคเหนอ -0.8716603 0.002*
เพศของหวหนาครวเรอน 0.0582261 0.855
อายของหวหนาครวเรอน -0.0302921 0.012*
ระดบการศกษาของหวหนาครวเรอน 0.2066958 0.082*
Number of obs = 353 Prob > chi = 0.0003
LR chi2(7) = 27.66 Pseudo R2 = 0.0581
23
แบบจ าลอง Logit Regression ตวแปรตาม คอ เกษตรกรทแสวงหาคาเชา = 1 , เกษตรกรทไมแสวงหาคาเชา = 0
หมายเหต : * = มนยยะส าคญทางสถต
Page 24
2.5 การรบรและความเหนของชาวนาเรองการทจรตโครงการจ าน าขาว
• ชาวนากวาครงหนงรบรวามการทจรตในระดบชาวนา
• ชาวนาในโครงการรบรการทจรตมากกวานอกโครงการ
56.50
26.55
20.90
51.70
27.21
21.77
0.00
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
ระดบชาวนา ระดบโรงส โกดง เซอรเวยเยอร ระดบรฐบาล
%
การรบรของชาวนาเร องทจรตของโครงการจ าน าขาวใน 3 ระดบ
ชาวนาในโครงการ ชาวนานอกโครงการ
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557 24
Page 25
2.5.1 การรบรการทจรตทเกยวกบชาวนา
• ชาวนาในโครงการทราบเรองใบประทวนลาชามากทสด รองลงมาคอ การจดทะเบยนเกน
• ชาวนานอกโครงการเหนวามการซอสทธ/สวมสทธมากกวาชาวนาในโครงการ
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557
10.20
36.05
31.97
27.21
3.67
36.44
18.93
21.19
0.00 10.00 20.00 30.00 40.00
ใบประทวนปลอม
ใบประทวนลาชา
ซอสทธ/สวมสทธ
จดทะเบยนเกน
%
การรบรทจรตของชาวนาในระดบชาวนา
ชาวนาในโครงการ
ชาวนานอกโครงการ
25
Page 26
26
ตวแปร สมประสทธ P-value
คาคงท -.9167529 0.229
พนทท ากนท งหมดของครวเรอนป 56
.0201509 0.003*
รายไดจากขาว -1.01e-06 0.015*
ภาคเหนอ -.5664135 0.040*
ภาคกลาง .3441117 0.321
อายของผตอบ .1034724 0.234
ระดบการศกษาของผตอบ
.1034724 0.339
Number of obs = 353 Prob > chi2 = 0.0038
LR chi2(6) = 19.22 Pseudo R2 = 0.03998
ตวแปร สมประสทธ P-value
คาคงท .0383439 0.973
พนทท ากนท งหมดของครวเรอนป 56
.0020946 0.830
รายไดจากขาว 9.20e-07 0.450
ภาคเหนอ -.6805713 0.173
ภาคกลาง 1.343556 0.012*
อายของผตอบ -.0097957 0.585
ระดบการศกษาของผตอบ
.1626588 0.279
Number of obs = 147 Prob > chi2 = 0.0137
LR chi2(6) = 16.01 Pseudo R2 = 0.0786
ปจจยทมอทธพลตอการรบรเรองการทจรตของเกษตรกร
แบบจ าลอง 1 เกษตรกรในโครงการ ทราบ/ไมทราบทจรตในระดบชาวนา
แบบจ าลอง 2 เกษตรกรนอกโครงการ ทราบ/ไมทราบทจรตในระดบชาวนา
หมายเหต : * = มนยยะส าคญทางสถต
Page 27
2.5.2 ชาวนาเหนวาโครงการฯมการทจรตคอนขางสง (คะแนน 3.35 จาก 5)
• ชาวนาในโครงการภาคอสานเหนวาโครงการมการทจรตสงกวาภาคกลาง
• ชาวนานอกโครงการเหนวามการทจรตมากกวาชาวนาในโครงการ
ใน นอก ใน นอก ใน นอก ใน นอก
ทงประเทศ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคเหนอ
ระดบการทจรตเฉลย 3.35 3.33 3.19 3.69 3.59 3.32 3.40 3
3.35 3.33
3.19
3.69
3.59
3.32 3.40
3
2.50
2.70
2.90
3.10
3.30
3.50
3.70
3.90
ระดบการทจรต
ระดบการทจรตเฉลย
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557 27
Page 28
3. ความพอใจและการรบรเรองการทจรตของโรงส/โกดง
แบงเปน 6 เรอง ดงน 3.1 ลกษณะของผประกอบการ 3.2 ประโยชนทโรงสไดรบจากโครงการจ าน าขาว 3.3 ความพอใจของโรงสในโครงการจ าน าขาว 3.4 คาเชาทางเศรษฐกจของโรงส 3.5 การรบรเรองการทจรตของโรงส 3.6 ความคดเหนของโรงส/โกดงเรองการทจรต
28
Page 29
3.1ลกษณะของผประกอบการ (1)
ประเภทธรกจ
จ านวนแบบสอบถามทสง จ านวนผตอบกลบ รวมไดรบการตอบกลบ ในโครงการ นอกโครงการ ในโครงการ นอกโครงการ
โรงส 1,295 341 39 34 73
โกดง 1,685 - 16 - 16
เซอรเวยเยอร 20 - 2 - 2
รวม 2,659 341 57 34 91
29
ขอมลเชงปฐมภม จากการส ารวจขอมลและความคดเหนเกยวกบโครงการของโรงส โกดง และเซอรเวยเยอร โดยการสงแบบสอบถาม
Page 30
3.1 ลกษณะของผประกอบการ (2) ภาพรวมของโรงส
• โรงสทขนทะเบยนทงหมด 2,158 แหง มโรงสทเขาโครงการถง 73% ภาคเหนอตอนลางมโรงสมากทสดคอ 233 แหง ภาคตะวนออกทมโรงสเพยง 61 แหง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอทมพนทนามากถง 19 ลานไร แตกลบมโรงสเพยง 94 แหงเทานน
• ดชนความหนาแนนของโรงสเมอเทยบกบปรมาณผลผลตสงสดในภาคกลาง ต าสดในภาคอสาน
30
3.44
1.56
0.60
4.89
2.06
0.79
0
1
2
3
4
5
6
0
2
4
6
8
10
12
14
16
ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ
ดชนค
วามห
นาแน
น
ปรมา
ณผล
ผลต
(ลาน
ตน)
ความหนาแนนของโรงสตอปรมาณผลผลต
ผลผลต (ลานตน) ดชนความหนาแนนของโรงสในโครงการ ดชนความหนาแนนของโรงสทงหมด
Page 31
3.1 ลกษณะของผประกอบการ (3)
ภาพรวมโกดง
• โกดงทเขารวมโครงการ 1,685 แหง ทงหมดถกวาจางใหเกบรกษาขาวจากโครงการจ าน าขาวจงไมจ าเปนตองมการแขงขน นอกจากจะวงเตนกบผมอทธพลเพอขอน าขาวเขาโกดง
เซอรเวยเยอร
• มเพยง 20 รายทเปนกจการใหมทตงขนมาเพอรบงานตรวจสอบขาวในโครงการจ าน า บรษททมชอเสยงไมเขารวมโครงการ
31
Page 32
สาเหตทโรงสไมเขาโครงการ
สาเหตทโรงสไมเขาโครงการ % โรงสขาวนง หรอขาวคณภาพ 13 สามารถอยไดโดยไมตองเขาโครงการ 46 ไมอยากวนวายกบราชการ 46 ราชการกดกด 13 คาดวานโยบายไมแนนอน 46 ไมอยากรมสวนรวมทจรต/เสยชอ 21 ไมมโรงอบ 4 อปกรณไมพรอม 8 เกบขาวไมได 4 ลงทนสง 4 ก าลงการผลตนอยเกนไป 4 โรงสในเครอเขาแลว 4 จ านวนผทตอบ 24
32
Page 33
3.2 ประโยชนของโครงการจ าน าฯ ตอผประกอบการ
• โรงสในโครงการรบขาวในโรงการเฉลยกวา 7 พนตนตอเดอนตลอด 5 โครงการ หรอมากถง 270 ตนตอวน ซงคดเปน 69% จากก าลงการผลตตอวนเฉลยของโรงสในโครงการ
33
7,152.29
9,091.33
7,654.98
8,761.71
5,662.42
0.00
1,000.00
2,000.00
3,000.00
4,000.00
5,000.00
6,000.00
7,000.00
8,000.00
9,000.00
10,000.00
นาป 54/55 นาปรง 55 นาป 55/56 นาปรง 56 นาป 56/57
ตนตอเดอน
ปรมาณขาวเขาโครงการ
Page 34
ปญหาของโรงสในโครงการจ าน าฯ
34
9
40 46
20
94
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
%
ปญหาของโรงสในโครงการจ าน าขาว
• โรงสสวนใหญมปญหาการสงมอบขาว รองลงมาคอ การขยายจดรบซอ
Page 35
3.3 ความพอใจของโรงสในโครงการจ าน าขาว
• นาแปลกใจท โรงสในโครงการ โรงสนอกโครงการ และโกดง มความพอใจตอโครงการจ าน าขาว “ต า”
• โรงสนอกโครงการใหคะแนนพอใจนอยทสด
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557
2.9
2.2 2.7
0
1
2
3
4
5
โรงสในโครงการ โรงสนอกโครงการ โกดงในโครงการ
คะแน
น
ความพอใจเฉลย
35
Page 36
36
• โครงการจ าน าขาวกอใหเกดคาเชาทางเศรษฐกจมลคามหาศาลแกชาวนา โรงส เจาของโกดง
3.4 โรงสไดผลตอบแทนพเศษหรอคาเชาทางเศรษฐกจเปนจ านวนมากจากโครงการจ าน า
กลม คาเชาทางเศรษฐกจ (ลานบาท)
จากรฐ จากเอกชน รวม
ชาวนา 296,531.16 296,531.16
โรงส 54,025.02 54,025.02
โกดง 7,185.84 2,454.73 9,640.58
เซอรเวเยอร 483.06 1,753.38 2,236.44
ผบรโภค 138,488.42 138,488.42
พอคาพรรคพวก 84,476.20 84,476.20
รวม 581,189.70 4,208.12 585,397.81
Page 37
41.9 42.1
45.7 46.7
39.040.041.042.043.044.045.046.047.048.0
เพมอตราสแปร ขยายก าลงการผลต ขยายจดรบซอ ขยายความจโกดง
%
การแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจของโรงส
จาก 64% เปน
70%
เฉลย 2 แหง
เฉลย 17,000 ตน
ผลตอบแทนพเศษท าใหโรงสขยายก าลงการสและความจของโกดง
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557
• โรงสเกอบครงหนงมพฤตกรรมการแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจโดย ขยายความจโกดง ขยายจดรบซอ ขยายก าลงการผลต และ เพมอตราการสแปร
37
Page 38
38
ทกษณ 48%
สมคร 9%
อภสทธ 5%
ยงลกษณ 38%
สดสวนโรงสทขยายก าลงการสในรฐบาลตางๆ
โรงสขยายก าลงการผลตทกครงทมนโยบายจ าน าขาว จนปจจบนมก าลงการสปละเกอบ 100 ลานตน ขณะทผลผลตขาวเปลอกมเพยง 34-37 ลานตน
• โรงสมพฤตกรรมขยายก าลงการสในยครฐบาลทกษน และรฐบาลยงลกษณ • การเลกโครงการจ าน าอาจมผลใหโรงสจ านวนมากลมละลาย
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557
Page 39
39
• โรงสทราบเรองใบประทวนลาชามากทสด รองลงมาคอ การสงขาวเสอมเขาโกดงและแอบน าขาวไปขายกอน
• โรงสทงในและนอกโครงการทราบเรองการทจรตใกลเคยงกน
3.5 โรงสสวนใหญทราบวามการรบรการทจรตของโรงสในโครงการจ าน าขาว
85
10
62
72
67
59
59
59
38
82
24
56
68
65
53
68
68
47
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
ใบประทวนลาชา
ใบประทวนปลอม
ลกลอบขาวจากตางประเทศ
โรงสน าขาวไปขายกอน
จายเงนขอขยายจดรบซอ
ลาชาในการอนมตแปรสภาพขาว
ลาชาขออนมตขาวเขาโกดง
ขาวเกา/ขาวเสอมเขาโกดง
โรงสสงขาวคณภาพต า
การรบร(ทราบ)ทจรตของโรงส
โรงสนอกโครงการ
โรงสในโครงการ
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557
Page 40
3.5.1 โรงสทราบวามการทจรตเรองซอ/สวมสทธ และเซอรเวยเยอรเพยงใด
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557
64
82
65
82
0
20
40
60
80
100
จดทะเบยนเกน ซอสทธ/สวมสทธ
การรบรทจรตของโรงสทเกยวกบชาวนา
โรงสในโครงการ
โรงสนอกโครงการ
87
31
82
29
0
20
40
60
80
100
การรบรทจรตของโรงสทเกยวกบเซอรเวยเยอร
โรงสในโครงการ
โรงสนอกโครงการ
• โรงสสวนใหญทราบวามการทจรตเรองซอสทธ/สวมสทธชาวนา (82%) • โรงสจ านวนมากทราบเรองทเซอรเวยเยอร/เจาหนาทรฐรบเงน “พเศษ” (87%) • โรงสทงในและนอกโครงการมการรบรเรองทจรตแตละเรองไปในทศทางเดยวกน
การรมควนต ากวา มาตรฐาน
เซอรเวยเยอร/เจาหนาทรฐเรยก
“เงนพเศษ” 40
Page 41
3.5.2 โรงสรบรการทจรตของโกดงและเจาหนาทรฐเพยงใด
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557
• ในระดบโกดง โรงสทราบเรองการรอควนาน มากทสด • ในระดบรฐบาล โรงสนอกโครงการใหความเหนวามการทจรตมากกวาโรงสในโครงการ
โดยเฉพาะเรองเสนสายในการซอขาวราคาถก และหาซอขาวคณภาพยากขน
87
79
44
26
71
74
56
35
0 20 40 60 80 100
สงขาวเขาโกดงรอควนานมาก
โกดงเรยก “คาเหยยบแผนดน”
มขาวหายหรอสตอกลม
เผาโกดงกลางเพอท าลายหลกฐาน
การรบรทจรตของโรงสทเกยวกบโกดง
โรงสนอกโครงการ โรงสในโครงการ
51
59
67
51
46
68
82
79
59
44
0 20 40 60 80 100
การซอขาวรฐบาลตองผานนายหนา
พอมเสนสายซอขาวในราคาถก
พอคาเรมหาซอขาวทมคณภาพยาก
การขายขาวแบบรฐตอรฐมความ…
ทจรตขายขาวถงธงฟาขาวถงรานถกใจ
การรบรทจรตของโรงสในระดบรฐบาล
โรงสนอกโครงการ โรงสในโครงการ
41
Page 42
42
• โรงสทงในและนอกโครงการเหนวามการทจรตในโครงการจ านวนมาก
• โกดงในโครงการเหนวามระดบการทจรตคอนขางมาก
3.6 โรงสทงในและนอกโครงการเหนวาการจ าน าขาวมการทจรตระดบสง (4.1-4.2 จาก 5) สงกวาเจาของโกดง (3.7)
4.1 4.2
3.7
0
1
2
3
4
5
โรงสในโครงการ โรงสนอกโครงการ โกดงในโครงการ
คะแนน
คะแนนระดบการทจรต
ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2557
Page 43
43
• โครงการรบจ าน ามผลตอราคาตลาดในแตละชวงเวลาไมเหมอนกน จงแบงการค านวนออกเปน 2 ชวง • ชวงแรก รฐบาลยงมนโยบายจ ากดปรมาณสงออกเพอยกระดบราคาสงออก แตขณะเดยวกนรฐบาลไมตองการใหราคาขาวสาร
ในตลาดคาปลกในประเทศแพงขน • ชวงหลงยบสภารฐบาลตองเรงระบายขาวสตลาด เพอน าเงนมาช าระคาขาวใหชาวนา ท าใหราคาสงออกขาวขาวของไทยต ากวา
ราคาขาวขาวเวยดนาม
4. วเคราะหและประมาณการตนทนสวสดการ-มลคาทจรตระบายขาว
300
500
700
ม.ค. ม.ค. พ.ค. ก.ค. ก.ย. พ.ย. ม.ค. ม.ค. พ.ค. ก.ค. ก.ย. พ.ย. ม.ค. ม.ค. พ.ค. ก.ค. ก.ย. พ.ย. ม.ค. ม.ค.
2554 2555 2556 2557
เหรย
ญสห
รฐฯ/
ตน
ราคาขาวขาว 5% สงออกไทยเวยดนาม อนเดย
ไทย
เวยดนาม
อนเดย
6,000
8,000
10,000
12,000
14,000
16,000
ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค.
2553 2554 2555
ก) ราคาขาวเปลอกเจา(ความชน 15%)
สมาคมโรงส ราคาจ าน า
18.50
20.50
22.50
24.50
26.50
28.50
ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค.
2553 2554 2555
ข) ราคาขาวสารขายปลกเฉลยทวประเทศ
ราคาขาวสารปลก บาท/กก.
Page 44
ทมา: USDA, กรมการคาภายใน, ส านกดชนเศรษฐกจการคา.
• ในชวงทรฐบาลโกงราคาสงออก ชองวางระหวางราคาสงออกกบราคาขายสง แคบลง เพราะพอคาหาซอขาวจากตลาดยากสวนราคาขายปลกกลบทรงตวในระดบต า
44
10,000
12,000
14,000
16,000
18,000
20,000
ม.ค.
-53
พ.ค.
-53
ก.ย.-5
3
ม.ค.
-54
พ.ค.
-54
ก.ย.-5
4
ม.ค.
-55
พ.ค.
-55
ก.ย.-5
5
ม.ค.
-56
พ.ค.
-56
ก.ย.-5
6
ม.ค.
-57
พ.ค.
-57
บาทต
อตน
ราคาสงออก ราคาขายสง และราคาขายปลกขาวขาว 5%
ราคาสงออก ราคาขายสง ราคาขายปลก
4. วเคราะหและประมาณการตนทนสวสดการ-มลคาทจรตระบายขาว
Page 45
4.1 แบบจ าลองกรณตลาดสงออกมราคาสงกวาตลาดในประเทศ • ชวงแรก รฐบาลยงมนโยบายยกระดบราคาสงออก(จ ากดปรมาณขาวสารในตลาด) แตขณะเดยวกน
รฐบาลไมตองการใหราคาขาวสารในตลาดคาปลกในประเทศแพงขน ท าใหตลาดขาวม 2 ราคา
45
Q0*
P0X=P0
d=P0* A
Q1X
P1X F
G
ST
Dd DF
I P0F
DT
Q1T
P1S B
C
Q0X
E
D’F
S’T
H P0S
Q0d
R
0
Page 46
46
A คอ จดดลยภาพเดมกอนการแทรกแซงราคา B คอ หลงจากรฐบาลรบซอขาวในราคาสง P1
S เกษตรกรจ านวนมาจะผลตขาวเพม ABC คอ มลคาความสญเสยจากการผลตขาวเกนความตองการบรโภค
แบบจ าลองตลาด 2 ราคา (1)
Q0*
P0X=P0
d=P0* A
ST
Dd DF
I P0F
DT
Q1T
P1S B
C
0
Page 47
47
ระยะตอมาประเทศคแขงไดลดราคาขาว ท าใหความตองการขาวไทยของตางประเทศลดลง D’F
Q0*
P0X=P0
d=P0* A
ST
Dd DF
I P0F
DT
Q1T
P1S B
C
D’F
0
แบบจ าลองตลาด 2 ราคา (2)
Page 48
48
รฐบาลมนโยบายอยางไมเปนทางการในการรกษาเสถยรภาพราคาขาวสารในประเทศ ท าใหปรมาณและราคาขาวสารทบรโภคในประเทศไมเปลยนแปลง
S’T คอ อปทานขาวทเหลอส าหรบการสงออก
Q0*
P0X=P0
d=P0* A
ST
Dd DF
I P0F
DT
Q1T
P1S B
C
Q0X
E
D’F
S’T
H P0S
Q0d
R
0
แบบจ าลองตลาด 2 ราคา (3)
Page 49
49
รฐบาลมนโยบายสงออกขาวราคาสง P1X ท าใหสงออกขาวไดเพยง Q1
X
Q0*
P0X=P0
d=P0* A
Q1X
P1X F
G
ST
Dd DF
I P0F
DT
Q1T
P1S B
C
D’F
0
S’T
H P0S
Q0X
E
แบบจ าลองตลาด 2 ราคา (4)
Page 50
50
Q0XQ1
X คอ ปรมาณการสงออกทลดลงจากการแทรกแซงราคาสงออกของรฐบาล
EFG คอ มลคาความสญเสยทเกดจากการแทรกแซงราคาสงออก
Q0*
P0X=P0
d=P0* A
Q1X
P1X F
G
ST
Dd DF
I P0F
DT
Q1T
P1S B
C
Q0X
E
D’F
S’T
H P0S
Q0d
R
0
แบบจ าลองตลาด 2 ราคา (5)
Page 51
4.2 แบบจ าลองตลาดมราคาเดยว : ราคาสงออกเทากบราคาในประเทศ
• ชวงหลงยบสภารฐบาลตองเรงระบายขาวสตลาด เพอน าเงนมาช าระคาขาวใหชาวนา ท าใหราคาสงออกขาวขาวของไทยต ากวาราคาขาวขาวเวยดนาม
• ตลาดขาวจงมราคาเดยว
Dd
S
DT
Q0* Q1TQ2
XQ2dQ1
d
P0X=P0
d=P0*P2
X
P1S
0
Z
H
Y
A
B
C
S+FS
B’
A’
Q0d
P3C
51
Page 52
4.3 ขอสมมตในการค านวณ
ประเภท หนวย ระยะท 1
ต.ค.54-ต.ค.56 ระยะท 2
พ.ย.56-เม.ย.57 รวม
ต.ค.54-เม.ย.57
สมมตฐาน ความยดหยนอปทานตอราคา ƐS 0.086 0.086 0.086 ความยดหยนอปสงครวมตอราคา Ɛd -1.517 -1.517 -1.517 ความยดหยนอปสงคภายในประเทศตอราคา ƐDd -0.392 -0.392 -0.392 ความยดหยนอปสงคตางประเทศตอราคา ƐFd -1.125 -1.125 -1.125 ราคา ราคาขาวสารขายสงทดลยภาพทไมมการแทรกแซง Po
* บาท/ตน 15,989.41 15,989.41 15,989.41 ตนทนขาวสารในโครงการจ าน าเฉลย PS บาท/ตน 24,221.54 25,497.79 24,445.39 ราคาขายสงเฉลย P0
d บาท/ตน 17,809.55 15,190.45 17,302.63 ราคาสงออกเฉลย PX บาท/ตน 21,009.55 17,569.84 20,223.67 ราคาระบายขาวรฐบาล PC บาท/ตน 11,521.21 7,137.93 10,548.75 ราคาขายสงสทธทรฐบาลควรจะขายได P0
d-คาใชจาย บาท/ตน 16,757.41 14,119.15 16,246.78
0
10,000
20,000
30,000
ระยะท1 ระยะท2 ตลอดชวง
บาทต
อตน
ตนทนขาวสารในโครงการจ าน าเฉลย
ราคาสงออกเฉลย
ราคาขายสงเฉลย
ราคาขายสงสทธทรฐบาลควรจะขายได
ราคาขาวสารขายสงทดลยภาพทไมมการแทรกแซง
ราคาระบายขาวรฐบาล
52
Page 53
ประเภท หนวย ระยะท 1
ต.ค.54-ต.ค.56 ระยะท 2
พ.ย.56-เม.ย.57 รวม
ต.ค.54-เม.ย.57 การค านวณ คาใชจายซอและแปรสภาพขาวรบจ าน า FC ลานบาท -747,736.81 -173,650.22 -921,387.03 การเปลยนแปลงสวนเกนผผลต ΔPS ลานบาท 416,704.48 143,861.92 560,566.40 การเปลยนแปลงสวนเกนผบรโภค ΔCS ลานบาท 0 12,088.27 12,088.27 การเปลยนแปลงการสงออก ΔX ลานบาท -115,542.56 -7,922.26 -123,464.82 ความสญเสยทางเศรษฐกจ – จากการผลตมากเกนไป DWLP ลานบาท -9,254.81 -2,548.27 -11,803.08 ความสญเสยทางเศรษฐกจ – จากการจ ากดการคา* DWLX ลานบาท -67,059.81 -67,059.81 คาเสอมราคาขาวในสตอก ΔS ลานบาท -10,870.40 -6,775.69 -17,646.09 ตนทนสวสดการสทธ WC ลานบาท -160,368.43 37,745.91 -122,622.52 ขาดทน ขาดทนรวม ลานบาท -534,317.05 -126,896.09 -661,213.14 - อดหนนผผลต ลานบาท -238,073.20 -58,476.54 -296,551.22 - อดหนนผบรโภค ลานบาท -110,557.51 -36,426.59 -145,958.65 - ขายใหพรรคพวกในราคาถก ลานบาท -60,007.93 -33,910.02 -93,911.30
คาใชจายซอและแปรสภาพขาวและ
ด าเนนงาน -57%
การเปลยนแปลงการสงออก -9%
การเปลยนแปลงสวนเกนผบรโภค
1%
การเปลยนแปลงสวนเกนผผลต
35%
ตนทนสวสดการ -1.23 แสนลานบาท
53
• โครงการมตนทนสงคมสงกวาประโยชน 1.23 แสนลานบาท
• ขาดทน 6.6 แสนลานบาท
• ทจรตระบายขาว 0.94 แสนลานบาท
4.4 ผลการค านวณ : ตนทนสวสดการและภาระขาดทน
Page 54
54
อดหนนผผลต -45%
อดหนนผบรโภค -22%
ขายใหพรรคพวกในราคาถก
-14%
ขาดทนจากการด าเนนงาน
-19%
ขาดทน 6.6 แสนลาน • ตนตอของการขาดทนจ านวนมหาศาลเกดจาก การรบจ าน าในราคาสง แตขายขาวในราคาต า และการทจรตโดยขายขาวในราคาต ากวาราคาตลาดมาก
4.4 ผลการค านวณ : ตนทนสวสดการและภาระขาดทน
Page 55
4.5 ขาดทนมหาศาล 6.61 แสนลานบาท ถาตราคาขาว ณ กนยายน 2557
6.61 7.69 9.55
0
20
ผลขาดทนโครงการจ าน าขาว 5 รอบ (แสนลานบาท)
ณ เม.ย. 57 ขายขาวหมดใน 5 ป ขายขาวหมดใน 10 ป
เงนสด 99%
ไมเปนเงนสด 1%
คาใชจาย 9.9 แสนลานบาท (เม.ย. 57)
เงนกซอขาว 88%
คาด าเนนงาน 2%
คาเชาคาจาง 6%
คาดอกเบย 4%
คาใชจายเงนสด 9.7 แสนลานบาท (เม.ย. 57)
55
• แตถาใชเวลาขายขาว 10 ป ขาดทนจะพงสงถง 9.6 แสนลานบาท
Page 56
5.ศกษาพฤตกรรมการทจรตระบายขาวในโครงการ รบจ าน าขาวรปแบบตางๆ
5.1 นายหนาอทธพลในโครงการขอซอขาวในโครงการจ าน าจากโกดงกลางผานนายหนา
56
นายหนาG - G
ผสงออกขาวผคาขาวในประเทศ
กรมการคาตางประเทศ
โกดงกลาง
ผมอ านาจสงระบาย
(2.3) หลงอภปรายไมไววางใจ(พ.ย. 55) ผซอจายเชคใหคต.
(2.1) กอนอภปรายไมไววางใจ(พ.ย. 55) ผซอจายเชคใหนายหนาแลวตวแทนนายหนาจายเชคใหคต.
(1) นายหนาตดตอขายขาว หรอผซอตดตอขอซอขาวกบนายหนา
(3.1) ผซอรบขาวสารนอยกวาทจายเชค
(3.2) นายหนาแบงขาวสารบางสวนมาขายในตลาด หรอใชเวยนเทยนคนใหโกดงกลางส าหรบ 2 กรณแรก
(2.2) ตวแทนนายหนาจายเชคใหคต.
Page 57
5.2 กระบวนการลกลอบขายขาวเปลอกจากโรงสในโครงการสงใหผสงออกขาวนง
57
5.ศกษาพฤตกรรมการทจรตในโครงการรบจ าน าขาว (2)
นายหนาผสงออกขาวนง
กรมการคาตางประเทศ
โรงสในเครอขาย
โกดงกลาง
ผมอ านาจสงระบาย
(1) นายหนาตดตอขายขาว หรอผซอตดตอขอซอขาว
(3) รบขาวเปลอกนอยกวาทจายเชค
(4) คนขาวสาร/ตกแตงบญชสงมอบ-ระบายขาวสาร
ซอขาวเปลอกนอกโครงการ ขาวสารเกา และ เวยนเทยนขาว G – G บางสวน หรอตกแตงบญชในโกดงกลาง
การซอขายขาวเปลอก การหาขาวมาคนโกดง
(2.2) หลงอภปรายไมไววางใจ(พ.ย. 55) ผซอจายเชคใหคต.
(2.1) กอนอภปรายไมไววางใจ(พ.ย. 55) ผซอจายเชคใหนายหนา
Page 58
• ปญหาขาวหายจากโกดงเกยวของกบการสงออกขาวนง • วนท 10 ตลาคม 2556 รายงานของคณะอนกรรมการปดบญชฯ ณ วนท 31
พฤษภาคม 2556 ระบวากระทรวงพาณชยขอปรบเพมจ านวนขาวคงคลง เมอวนท 31 มกราคม 2556 โดยแจงเพมขนอก 2.98 ลานตน
• ขาวหายไปไหน ? • แอบน าขาวจากโครงการรบจ าน าไปหมนขายในตลาดกอน หลกฐานคอการสงออกขาวนง
0
100,000
200,000
300,000
400,000
500,000
ม.ค.
เม.ย.
ก.ค.
ต.ค.
ม.ค.
เม.ย.
ก.ค.
ต.ค.
ม.ค.
เม.ย.
ก.ค.
ต.ค.
ม.ค.
เม.ย.
ก.ค.
ต.ค.
ม.ค.
เม.ย.
ก.ค.
ต.ค.
ม.ค.
เม.ย.
2552 2553 2554 2555 2556 2557
ปรมาณการสงออกขาวนง
4.76 ลานตน
58
5.ศกษาพฤตกรรมการทจรตในโครงการรบจ าน าขาว (3)
Page 59
• หลงขาวขาวหาย รฐบาลสงใหตรวจสตอค จงมการท าบญชขาวคงคลงใหม
• ความผดปรกตของการรายงาน: ขอมลสตอกขาวของอคส.และอ.ต.ก.มมากกวาปรมาณรบจ าน า!
0
2
4
6
8
10
12
ลานต
นขาว
สาร
นาป 2555/56 รอบ 1
ขาวคงคลง ขายสะสม ปรมาณขาวเขาโครงการ
0
2
4
6
8
10
12
ก.ย.
-55
พ.ย.
-55
ม.ค.
-56
ม.ค.
-56
พ.ค.
-56
ก.ค.
-56
ก.ย.
-56
ลานต
นขาว
สาร
นาป 2555/56 รอบ 1
ปรมาณขาวเขาโครงการ ปรมาณขาวคงคลง+ขายสะสม
สงมอบมากกวาการจ าน า ?
มขาวในสตอคเกนทรบจ าน า แมจะขายขาวไปแลว
ปญหาขาวหาย
หมายเหต: คณะอนกรรมการปดบญชฯ รายงานขาวคงคลงจ านวน 1.368 ลานตน ณ 31 พค. 2556 ทมา: (1) อคส.และอตก. รายงานขาวคงเหลอรายเดอน (2) คณะอนกรรมการปดบญชฯ
59
5.ศกษาพฤตกรรมการทจรตในโครงการรบจ าน าขาว (4)
Page 60
0.732.10
3.091.57 0.96
0.03 0.29
ต.ค.
-55
พ.ย.-
55
ธ.ค.-5
5
ม.ค.
-56
ก.พ.-5
6
ม.ค.
-56
เม.ย.
-56
ปรมาณจ าน า ป 2555/56 รอบ 1(8.77 ลานตนขาวสาร ณ เม.ย. 56)
1.13 1.51
0.301.25
0.23 0.28
ปรมาณจ าน า ป 2555/56 รอบ 2(4.7 ลานตนขาวสาร)
0.3 1.6 2.7 3.9 4.7 4.9 5.2 5.2 5.2 5.28.8
3.04 3.63 4.03
ธ.ค.-5
5
ม.ค.
-56
ก.พ.-5
6
ม.ค.
-56
เม.ย.
-56
พ.ค.
-56
ม.ย.-
56
ก.ค.-5
6
ส.ค.-5
6
ก.ย.-5
6
จ าน า
รอบ
1
สตอกขาวโกดงกลาง ป 2555/56 รอบ 1
ไมรายงานสตอกขาวรน 2
ป2555/56(ม.ค. 57)
ตลาด
ปรมาณจ าน าสน ม.ย. 56 2.94 ลานตน
ปรมาณแจงเพม 2.96 = X+ลม
สตอกเพมอยางรวดเรว 3 ลานตน
ตน ม.ย. 56คณะอนฯตรวจพบ
ขาวหาย 2.96 ลานตน จากสตอก ม.ค. 56
แจงขอเพมปรมาณ 2.96 ลานตน
รฐบาลสงตรวจสตอก 27 ม.ย. 56
• เอาขาวทไหนมาคน (ท ารายงาน)? การ “ยม” ขาวบางสวนจากโครงการรบจ าน าครงท 4 มาคนสตอคโครงการท 3 เพราะไมรายงานสตอกขาวสารครงท 4
60
5.ศกษาพฤตกรรมการทจรตในโครงการรบจ าน าขาว (5)
Page 61
• หลกฐานทแสดงวาการขายขาวแบบรฐตอรฐไมมจรง
2010 2011(2) 2012(3) 2013 (Jan-Dec) (Jan-Aug) (Jan-Dec) (Jan-Dec) (Jan-Mar) G-to-G สมาคมผสงออกขาวไทย 0 267.87(4) 267.84 0 0 กรมศลกากร 9.79 n.a 29.85(5) 0.21(6) 0 ปรมาณสงออกไป 6 ประเทศ(7) สมาคมผสงออกขาวไทย 1,840.53 2,212.66 2,703.70 886.76(8) 138.82 กรมศลกากร 1,841.84 2,219.92 2,745.03 882.64(8) 758.21 หมายเหต : 1) 6 ประเทศทมการเซนสญญาเอนโอยกบประเทศไทย คอ บงกลาเทศ จน ไอเวอรรโคสต กน อนโดนเซย และฟลปปนส
2) รฐบาลยงลกษณเขามามอ านาจตงแตวนท 23 สงหาคม 2554 โครงการจ าน าขาวเรมขนในวนท 7 ตลาคม 2554 ไมมการรายงานของการคาขาวแบบจทจในรอบครงหลงของป 2554 บทเวบไซตของสมาคมผสงออกขาวไทย (ขอมลสภาหอการคา) 3) เดอนธนวาคม 2554 กรมการคาตางประเทศไดแจงกบทางกระทรวงพาณชยวากรมจะขอเปนผถอสทธอนญาตการสงขาวออกนอกประเทศอกครง กรมการคาตางประเทศไดเรมเปนผใหสทธอนญาตสงออกขาว ตงแตวนท 1 พฤษาคม 2555 4) การคาแบบจทจกบประเทศบงกลาเทศ (220 พนตน) และอนโดนเซย (50 พนตน) 5) การคาแบบจทจกบประเทศจน (0.107 พนตน) ปากสถาน (20 พนตน) และเฮต (9.74 พนตน) 6) การคาแบบจทจกบประเทศจนมขาวหอมมะลจ านวน 169.5 ตน และขาวหอมปทมธานจ านวน 42.96 ตน 7) ปรมาณสงออกทงหมดโดยเอกชนและรฐบาล 8) ขาวสงออกไปอนโดนเซย 0.338 ลานตน เปนจทจ 0.28 ลานตน โดยจดสงโดยบรษทสยามอนดกาในเดอนมกราคาถงเดอนกมภาพนธเอมโอยระหวางไทยกบอนโดนเซยไดมการเซนสญญากนตงแตสมยรฐบาลอภสทธในป 2554 9) ขาวสงออกไปไอเวอรรโคสต 0.657 ลานตน ทงนมจ านวน 0.24 ลานตน ทกระทรวงพาณชยไดยนยน (ไทยรฐออนไลน 15 ตลาคม 2555) สวนตางจงเปนการสงขาวออกโดยผสงออกเอกชน
ทมา : (1) สมาคมผสงออกขาวไทย (2) กรมศลกากร 61
5.ศกษาพฤตกรรมการทจรตในโครงการรบจ าน าขาว (6)
Page 62
• การใชมาตรการขาวถงชวยเหลอคาครองชพเปนเครองมอทจรตในการระบายขาว • คณะกรรมาธการการเกษตรและสหกรณ วฒสภา พบการทจรตในการระบายขาวถง
62
5.ศกษาพฤตกรรมการทจรตในโครงการรบจ าน าขาว (7)
Page 63
มลคาความเสยหายขนสงจากการทจรตในการระบายขาว
รปแบบการทจรต มลคาทจรต (ลานบาท) 1. ขาวรฐตอรฐ 7.8 ลานตน 45,094.62
มลคาทจรตจาก การขายราคาถก
75,148.63 ลานบาท
มลคาทจรตจาก แบบจ าลอง
93,911.30 ลานบาท
2. เลอกขายขาวใหพอคาพรรคพวก (70% ของปรมาณ 5.3 ลานตน) 21,512.57 3. ขาวถง 2.4 ลานตน คาดวาจะมขาวเขาตลาดจรงเพยง 1.86 แสนตน 8,541.44
- ขาวไมเขารานถกใจ (อคส.ใหขาววาเบกจรง 1.1 ลานตน) 6,701.59 - คาปรบปรงคณภาพและคาขนสงขาวถงละ 22.59-26 บาท 1,839.85
4. ขาวหาย 34,430.61 การทจรตจากขาวหาย และการสบเปลยนขาว 34,430.61 ลานบาท
- กรณไมคนขาว 1.2 แสนตน 1,949.61 - กรณหาขาวคณภาพต ามาคน 5.9 ลานตน (40%) 32,481.00
มลคาทจรตรวม 109,579.24
ขาวรฐตอรฐ 7.8 ลานตน 41%
เลอกขายขาวใหพอคาพรรคพวก 3.7 ลานตน
20% ขาวถง 2.4 ลานตน
8%
ขาวหาย+สบเปลยนขาว 5.9 ลานตน
31%
ความเสยหายจากการทจรต 1.09 แสนลานบาท
63
Page 64
6. ขอเสนอแนะจากงานวจย 1. ขอเสนอแนะส าคญทสด คอ ประชาชนตองรวมมอกนตอตานมใหมการน านโยบาย
รบจ าน าขาวมาด าเนนการโดยเดดขาด
2. การแกไขรฐธรรมนญ กฎหมายเลอกตง และกฎหมายงบประมาณรายจายส าหรบโครงการแทรกแซงตลาดขาว (และโครงการประชานยมทวไป) • วตถประสงคของขอเสนอแนะ คอ การสรางกตกาควบคมรฐบาลทมาจากการเลอกตงใหมความ
รบผดชอบ มาตรการทเสนอ คอ • กฎหมายเลอกตงควรก าหนดใหพรรคการเมองทใชนโยบายแทรกแซงตลาดและประชานยมหาเสยงตองให
ความชดเจนของนโยบาย เชน ประชาชนจะไดอะไร และมตนทนในการด าเนนโครงการเทาไร • เมอไดเปนรฐบาล จะตองแถลงนโยบายใหรฐสภาทราบตามทหาเสยงไว โดยเฉพาะทมาของเงนคาใชจายจะ
มาจากไหน และจะหารายไดชดเชยอยางไร • รฐบาลตองเสนอพระราชบญญตงบประมาณส าหรบนโยบายประชานยมทหาสยงไวตอรฐสภาทกป ทงน
เพอใหการใชจายเงนในโครงการแทรกแซงตลาดและประชานยมของรฐบาลตองผานกรอบของงบประมาณทชดเจน
• คสช. ควรท าตวอยาง สงโครงการแทรกแซงตลาดเกษตรทใชเงนนอกงบประมาณขอความเหนชอบจากสนช.
64
Page 65
6. ขอเสนอแนะจากงานวจย 3. การจดท าบญชรวมของโครงการประชานยมทกโครงการเมอสน
ปงบประมาณ ทงนเพอใหรฐบาลและรฐสภารบทราบคาใชจายทงหมด รายรบ ผลก าไรขาดทน ตลอดจนสมฤทธผลของการด าเนนนโยบาย
4. การเปดเผยขอมลโครงการประชานยมโดยการแกไข พ.ร.บ. ขอมลขาวสาร เพมมาตราทก าหนดใหรฐบาลตองเปดเผยขอมลตางๆ ทเกดจากการด าเนนนโยบายประชานยม และการแทรกแซงตลาด เชน คาใชจาย รายรบ ผลก าไรขาดทน และรายละเอยดของการด าเนนการเพอใหประชาชนเขาถงขอมลงายขนและสามารถตรวจสอบได
5. การจ ากดบทบาทรฐในการแทรกแซงตลาด รฐตองตราพระราชบญญตจ ากดขอบเขตการแทรกแซงตลาด และการประกอบธรกจทแขงขนกบเอกชน เพอมใหนโยบายของรฐบาลท าลายการแขงขนในตลาด
65
Page 66
6. ขอเสนอแนะจากงานวจย 6. การจดท ารายงานอสระเรองผลกระทบและบทเรยนจากโครงการรบจ าน าขาว
เพอน าเสนอตนทนการศกษา ภาวะขาดทน ผลกระทบทางเศรษฐกจและสงคม • ทงนเพอสรปเปนบทเรยนส าหรบประชาชน • สบสวนหาผกระทบผดทยงไมถก ปปช. กลาวหา
7. การแปลงภาระขาดทนใหเปนหนการคลง หลงจากการตรวจสอบสตอคและจดท าบญชรวมเสรจสน รฐบาลควรออกพนธบตรเพอหาเงนช าระหน และจดท าแผนการช าระทงเงนตนและดอกเบย รวมทงก าหนดระยะเวลาการช าระหนใหชดเจน เพอสรางความมนใจใหนกลงทน
8. ก าหนดแนวทางระบายขาวในสตอคใหชดเจน เชน การขจดขาวเสอมสภาพ และการบรจาคขาวในคลง 30-50% ให World Food Program เพอมใหสตอคขาวมผลกดดนราคาขาวเหมอนขณะน • ขาวเสอมสภาพเปน sunk cost….ทงดกวา....ท าเอธานอลขาดทนเพมอก • WFP แจกขาวใหคนจนในหลายประเทศทไมมเงนซอขาวจากไทย
66
Page 67
7. ขอเสนอแนะจากงานวจยอน 1. ในกรณทมความจ าเปนทางการเมอง ผวจยเสนอใหมการตราพระราชบญญตการประกน
ราคาพชผลเกษตร โดยพยายามจ ากดวงเงนการชวยเหลอ เพอบรรเทาความเสยงทราคาพชผลตกต า โดยอดชองโหวของนโยบายประกนรายไดเกษตรกรในยครฐบาลอภสทธ (แตผวจยไมเหนดวยกบแนวคดน)
2. นโยบายชดเชยความเสยหายของพชผลทเกดจากภยธรรมชาตรฐควรเรงปรบปรงระบบขอมล และวธการบรหารการจายเงนชดเชยดงตอไปน • รฐบาลควรลงทน เรองภาพถายดาวเทยมในพนทปลกขาว และพฒนาขดความสามารถของ
กระทรวงเกษตรฯ ในการประมาณการผลผลตขาวไดแมนย าขน • การวเคราะหขอมลจากภาพถายดาวเทยมเปนรายต าบลหรอรายหมบาน • รฐบาลก าหนดอตราการชดเชยใหนอยกวาทเกษตรกรเสยหายจรง • จายเงนชดเชยผานองคกรบรหารต าบล เพราะอบต.มขอมลการเพาะปลกของแตละครวเรอน
ดกวา และตนทนการบรหารจดการของอบต.ต ากวารฐบาลกลาง
3. เพมผลตภาพแรงงาน (labor productivity) เพราะภาคเกษตรไทยมทดนคอนขางมาก แตขาดแคลนแรงงาน โดยการ การลดตนทนการผลต และเพมผลตภาพการผลต
67