โรคสัตว์ปีกและการป้องกัน¸ªศ241/บท...1. ทางระบบหายใจ ไกป วยจะแสดงอาการไอหร

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 1

โรคสตวปกและการปองกน

บทท 12 โรคสตวปกและการปองกน

โรค (Diseases) คอ สภาวะทท าใหสภาพรางกายของสตวปกเจบปวย หรอผดไปจากปกต ไก

ปวยมกไมกนอาหาร การเจรญเตบโตและการใหผลผลตไขลดลง ถาปวยมากอาจถงขนตายได ลกษณะการเกดโรคอาจเปนแบบรวดเรวและรนแรงมาก (Peracute) แบบเฉยบพลน (Acute) หรอ แบบเรอรง (Chronic) ทงน ขนอยกบความรนแรงของโรค เชอโรคทเขาไปในตวไกอาจท าใหไกแสดงอาการเปนโรคใหเหน (Clinical symptom) หรอไกอาจไมแสดงอาการใหเหนชดเจน (Subclinical symptom) ทง ๆ ทไดรบเชอโรคแลวกจะกลายเปนตวพาหะน าเชอโรค (Disease carrier) สาเหตของการเกดโรค

สาเหตของการเกดโรคเกดไดจากหลายสาเหตดงน 1. แบคทเรย 2. ไวรส 3. โปรโตซว 4. พยาธ 5. เชอรา 6. การขาดอาหาร

จากสาเหตการเกดโรคขางตนเราจงสามารถแบงโรคออกไดเปน 2 กลมใหญ ๆ คอ โรคตดตอ (Infectious diseases) ซงไดแก โรคเมอเกดขนกบสตวตวใดตวหนงแลวสามารถแพรกระจายไปยงสตวตวอน ๆ ในฝงได โรคตดตอนจะเปนโรคทเกดจากพวกเชอโรคและพยาธตาง ๆ สวนโรคอกกลมหนงคอ โรคไมตดตอ (Non-infectious diseases) หมายถง โรคทเมอเกดขนกบสตวตวใดตวหนงแลวไมสามารถแพรกระจายหรอตดตอไปยงสตวตวอนไดถงแมวาจะอยใกลชดกนกตาม โรคไมตดตอนสวนใหญมสาเหตมาจากการขาดอาหาร การไดรบสารพษ การไดรบความบาดเจบจากอบตเหต ความผดปกตของรางกาย บางครงอาจมสาเหตมาจากพวกเชอโรคตาง ๆ ดวย เชน โรคบาดทะยก กจดอยในโรคกลมน การตดตอของโรค

เชอโรคจะแพรกระจายออกจากรางกายสตวปวยไดโดย 1. ทางมลและปสสาวะ 2. ทางปากโดยออกมากบน าลาย

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 2

โรคสตวปกและการปองกน

3. ทางจมกโดยออกมากบน ามก 4. ทางอวยวะสบพนธโดยการผสมพนธ 5. ทางเลอดโดยแมลงดดเลอดตาง ๆ เชน ยง เหลอบ เหา ไร หมด ฯลฯ 6. ทางน าตาหรอสวนอน ๆ

หลงจากเชอโรคออกจากรางกายสตวปวยแลว จะแพรไปยงสตวทยงไมปวยไดหลายทางดวยกน คอ

1. ทางน า 2. ทางอากาศ 3. ทางดน 5. จากการสมผสโดยตรง 6. ทางภาชนะเครองมอตาง ๆ 7. ทางไขฟก 8. โดยการเคลอนยายไกปวย

การปฏบตเมอไกเปนโรค

เมอพบวาไกในฝงหรอมตวใดตวหนงปวยเปนโรคตองปฏบตดงตอไปน 1. จดการเผาหรอฝงไกทตายหรอก าลงจะตายเสย ถาฝงควรฝงใหลกพอสมควรแลวโรยทบดวย

ปนขาวหรอราดน ายาฆาเชอโรค 2. รบแยกไกปวยออกไปใหหางจากไกทยงไมปวย ถาท าไดควรแยกเลยงในโรงเรอนตางหากให

ไกลจากพวกไกทยงไมปวย 3. ยายไกทยงไมเปนโรคทอยใกลเคยงไปอยทอนชวคราวเพอท าความสะอาด และฆาเชอโรคใน

โรงเรอนและอปกรณทใชเลยงไกทกชนดวยน ายาฆาเชอในระดบเขมขน 4. ท าการตรวจวนจฉยโรคโดยเรวทสดแลวท าการรกษา ใหยารกษาโดยการละลายน าใหกนหรอ

ผสมในอาหารใหกนในเวลาเดยวกน ควรใชยาปฏชวนะหรออเลกโทรไลตละลายน าใหไกกน เพอชวยใหการรกษาไดผลดยงขน

5. แยกคนเลยงไกปวยและไกทยงไมปวยออกตางหาก ถาจ าเปนตองใชคน ๆ เดยวกน ควรใหเลยงไกทยงไมปวยกอนแลวจงไปเลยงไกปวย และควรใชเสอผาคนละชดโดยเฉพาะรองเทาควรเปลยนและตองลางมอทางเทาดวยน ายาฆาเชอทกครงทออกมาจากโรงเรอนทเลยงไกปวย

6. ในระหวางทไกในฟารมก าลงเปนโรค ควรหาทางปองกนการแพรของเชอโรคดวยการท าความสะอาด ราดยาฆาเชอโรคใหทวบรเวณและท าความสะอาดราดน ายาฆาเชอโรค รางน า รางอาหารเปนครงคราวดวย

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 3

โรคสตวปกและการปองกน

7. เพอปองกนโรคแพรระบาดทางน า ควรใชยาฆาเชอโรคชนดทสามารถละลายน าใหสตวกนได

ผสมในน าใหสตวกนตลอดเวลา 8. ถาเลยงไกในกรงหลายชน ควรกวาดมลไกทกวน เพอปองกนการแพรเชอโรคอกทางหนงหรอ

ราดน ายาฆาเชอทมลไกถาเปนไกขงกรงตบ 9. หลงจากท าความสะอาด ราดดวยน ายาฆาเชอแลวพกเลาไวประมาณ 30 วน จงคอยน าไก

เขาเลาใหม โรคทส าคญของสตวปก

1. โรคนวคาสเซล (Newcastle disease; ND)

สาเหต เกดจากเชอพารามกโซไวรส (Paramyxo virus type 1) ซงแบงตามความรนแรงและกลมอาการทแสดงออกได 5 ชนด ดงน

1. ชนดรนแรงมากและแสดงอาการทล าไส (Viserotropic velogenic virus) เปนชนดทแสดงอาการรนแรงมาก โดยแสดงอาการมจดเลอดออกทบรเวณล าไสใหเหน

2. ชนดรนแรงมากและแสดงอาการทางระบบประสาท (Neurotropic velogenic virus) เปนชนดทแสดงอาการทางระบบทางเดนหายใจและระบบประสาทรวมดวย โรคนวคาสเซลทเกดจากเชอสเตรนนจะมอตราการตายสงมาก

3. ชนดรนแรงปานกลาง (Mesogenic virus) เปนชนดทแสดงอาการกบระบบทางเดนหายใจและอาจมอาการทางประสาทรวมดวยแตจะมอตราการตายต า

4. ชนดไมรนแรงและแสดงอาการกบระบบทางเดนหายใจ (Lentogenic respiratory virus) เปนชนดทแสดงอาการกบระบบทางเดนหายใจเพยงเลกนอยหรอไมแสดงอาการใหเหนชดเจนนก

5. ชนดไมรนแรงและแสดงอาการกบระบบทางเดนอาหาร (Asymptomatic enteric virus) เปนชนดทเกดกบระบบทางเดนอาหารแตไมแสดงอาการใหเหนเดนชดนก โดยทวไป โรคนวคาสเซลสามารถเปนไดกบสตวปกทกชนด แตพบวาจะไมคอยแสดงอาการใหเหนเดนชดนกในสตวปกจ าพวก เปดและหาน แตจะแสดงอาการเดนชดและรนแรงมากถาเกดกบสตวปกจ าพวกไก

การตดตอ ตดตอไดโดยทาง ลม น า อาหาร เครองมอเครองใช เสอผา นก หน และโดยการสมผสโดยตรงกบสตวทปวย

ระยะฟกตว เมอไกไดรบเชอนเขาไปจะมระยะฟกตวประมาณ 2 – 4 วน ในลกไก และอาจนานถง 2 สปดาหในไกใหญ

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 4

โรคสตวปกและการปองกน

อาการ

1. ทางระบบหายใจ ไกปวยจะแสดงอาการไอหรอจามเปนหวด มน ามก 2. ทางระบบประสาท ไกจะมอาการคอบด ชอบยนเอาหวซกใตปก เดนเปนวงกลม

เดนถอยหลง และกระตก เปอรเซนตการตายสงมากในชวง 2 – 3 วนแรก เปนอาการทเกดตามมาหลงจากแสดงอาการทางระบบหายใจ

3. ทางเดนอาหาร ไกจะถายมลเหลวสคอนขางเขยวหรอเหลอง การรกษา โรคนไมมวธการรกษาทไดผล เพราะเกดจากเชอไวรสนอกจากจะใชยาปฏชวนะผสม

น าใหไกกนทงฝง เพอปองกนโรคแทรกซอนเทานน การปองกน

1. แยกไกทปวยออกจากฝงใหเรวทสด 2. ท าวคซนปองกนโรคตามโปรแกรมทก าหนด

ภาพท 1 แสดงอาการของโรคนวคาสเซลทแสดงอาการทางประสาท (ซาย) และแสดงอาการทถงลม (ขวา) ทมา : Paravet (1991) หนา 23 2. โรคหลอดลมอกเสบตดตอ (Infectious bronchitis; IB)

สาเหต เกดจากเชอไวรสโคโรนา (Corona virus) ทอยใน Family Coronaviridae การตดตอ โรคนตดตอไดทางอากาศ ไกปวยเปนพาหะและโดยมสงน าพาอน ๆ ระยะฟกตว ประมาณ 18 – 36 ชวโมง อาการ เมอไกปวยเปนโรคนจะหายใจล าบาก มเสยงดงครดคราดในหลอดลม น ามกไหล ไกจะ

อาปาก ไอ หายใจถ ๆ บางครงมน าตาไหล ไกไมแสดงอาการทางระบบประสาทเหมอนโรคนวคาสเซล ในกรณทเกดกบไกในระยะกกอาจท าใหอตราการตายสงถง 30% ของฝง ถาเปนในไกไขท าใหผลผลตไข

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 5

โรคสตวปกและการปองกน

ลดลง ขนาดไขเลกลง มรปรางผดปกต เปลอกไขบางขรขระและแตกงาย คณภาพภายในฟองไขเลวลง ไขขาวเหลวเปนน า

การรกษา โรคนยงไมมยารกษาโรคนทไดผล แตควรใชยาปฏชวนะและไวตามนผสมอาหารหรอละลายน าใหไกกน เพอปองกนและรกษาโรคแทรกซอน เชน โรคทางระบบหายใจ และโรคทองรวง

การปองกน 1. แยกไกทปวยออกจากฝง 2. อยาใหเลาชนแฉะและปรบระบบการระบายอากาศในโรงเรอนใหด 3. ท าวคซนปองกนโรคตามโปรแกรมทก าหนด

ภาพท 2 อาการของโรคหลอดลมอกเสบแสดงอาการทหลอดลมโดยมหนองขนตดทหลอดลม (ซาย)และเปนสาเหตท าใหไขรปรางผดปกต (ขวา) ทมา : Paravet (1991) หนา 16 3. โรคกลองเสยงอกเสบตดตอ (Infectious laryngotracheitis; ILT)

สาเหต เกดจากเชอเฮอปไวรส (Herpes virus) Family Herpesviridae, Subfamily Alphaherpesvirinae มเพยงซโรไทปเดยวคอ Gallid herpesvirus I

การตดตอ ไกทเปนโรคเปนพาหะน าโรค ซงแพรกระจายทางอากาศ และมสงน าพาอน ๆ ระยะฟกตว ประมาณ 6 – 12 วน อาการ ไกทเปนโรคนจะมอาการไอ จาม หายใจล าบาก ยดคอเวลาหายใจ บางครงหายใจม

เสยงดง มเสมหะปนออกมาเวลาไกสะบดหว ไกไขลด และบางครงอาจมน าตาไหล

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 6

โรคสตวปกและการปองกน

การรกษา โรคนไมมการรกษาทไดผล เพราะเกดจากเชอไวรสนอกจากจะใชยาปฏชวนะหรอไว

ตามนผสมน าใหไกกนทงฝง เพอปองกนโรคแทรกซอนเทานน การปองกน

1. รกษาความสะอาดโรงเรอนไมใหอบทบ 2. ใชวคซนปองกนโรคตามโปรแกรมทก าหนด

ภาพท 3 แสดงอาการของโรคกลองเสยงอกเสบทแสดงอาการเลอดออกทหลอดลม (ซาย) และมน าตาไหลเปนฟอง (ขวา) ทมา :Paravet (1991) หนา 20 4. โรคฝดาษ (Fowl pox)

สาเหต เกดจากเชอไวรส Borreliota avium เปนเชออยใน Genus Avipox, Family Poxviridae

การตดตอ จาการสมผสโดยตรงกบไกปวย และมยงเปนพาหะทส าคญ ไกมกเปนโรคนบรเวณทยงกด เชน หงอน เหนยง หนา รอบตา รจมก ขา นว และหนาแขง ฯลฯ

การรกษา ไมมการรกษาโดยตรง อาการ แบงออกเปน 2 กลมอาการ คอ

1. ชนดแหง (Dry pox) ไกปวยจะหงอย ซม ไมกนอาหาร มเมดตมคลายหดเกดขนทผวหนง

2. ชนดเปยก (Wet pox) เกดบรเวณพนผวเนอเยอทเปยกชม เชน ในปาก ลน คอ หลอดอาหาร กระเพาะพก ถงลม ภายในล าไสเลก บรเวณขอบตา ฯลฯ

การปองกน ใชวคซนปองกนโรคตามโปรแกรมทก าหนดโดยการแทงทพงผดบรเวณปก

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 7

โรคสตวปกและการปองกน

ภาพท 4 แสดงอาการของโรคฝดาษแบบเปยกทเกดในปากไก (ซาย) ในหลอดลม (กลาง) และฝดาษแบบแหงทเกดขนบรเวณหงอนของไก (ขวา) ทมา : Paravet (1991) หนา 13 5. โรคมาเรกซ (Marek’s disease)

สาเหต เกดจากเชอไวรสเฮอรป (Lymphotropic herpes virus) ม 3 ซโรไทป การตดตอ เชอไวรสจะหลดออกมาพรอมกบแผนสะเกดจากผวหนงไกปวย ไกตวอนตดโรคจาก

การหายใจเอาสะเกดนเขาไป อาการ ไกปวยจะแสดงอาหารในระยะแรก ๆ คลายกบไกขาออน ขนตอไป อาจถงอมพาตเดน

ไมไดและมอาการปกตก หางตก กลามเนอคอบดเบยว รขมขนขยายใหญ นยนตามสเทา การรกษา ไมมวธรกษา การปองกน ท าวคซนปองกนโรคมาเรกซเมออาย 1 วน เพยงครงเดยว ท าความสะอาดโรงเรอน

เพอไมใหมเชอตกคางอย

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 8

โรคสตวปกและการปองกน

ภาพท 5 แสดงอาการของโรคมาเรกซทเกดเปนตมบรเวณตมบรเวณผวหนงท าใหซากไมสวยงาม ทมา : Paravet (1991) หนา 21

6. โรคหวดเรอรง (Chronic respiratory disease; CRD)

สาเหต เกดจากเชอไมโคพลาสมาทอยใน Family Mycoplasmataceae มหลายซโรไทป แตเชอทพบมากทสดในไกและไกงวง คอ

Mycoplasma gallisepticuI (Mg) M. mellegridis (Mm) M. synoviae (Ms) M. iowae (Mi) โดยปกตแลวเมอไกปวยเปนโรคนกมกจะมเชอแบคทเรยเขาแทรกซอนท าใหอาการของโรค

รนแรงขนเปน CRD complex แบคทเรยดงกลาว เชน Escherichia coli Hemophillus gallinarum Staphylococcus spp. นอกจากน ยงมเชอไวรสจากโรคหลอดลมอกเสบและโรคนวคาสเซลเขาแทรกดวย การตดตอ ทางอากาศ และจากการสมผสไกทปวยเปนโรค ระยะฟกตว ประมาณ 4 – 21 วน อาการ น ามกไหลหรอไมมมกเลยกได จามบอย หนาอาจบวมเลกนอย ตาอกเสบและมน าตา

หายใจมเสยงดงครดคราดอยภายในหลอดลม เบออาหาร น าหนกลด การรกษา ใชยาปฏชวนะ เชน ไทโลซน สเตรปโตมยซน เตตราซยคลน ฯลฯ

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 9

โรคสตวปกและการปองกน

การปองกน 1. หมนตรวจดฝงไกบอย ๆ ถามไกปวยใหแยกออกไปรกษาและท าลายทนท 2. ท าความสะอาดโรงเรอนดวยน ายาฆาเชอเปนประจ า 3. ท าวคซนปองกนโรคตามโปรแกรมทก าหนด หรอละลายยาปฏชวนะใหกน

ภาพท 6 แสดงอาการของโรคหวดเรอรงทแสดงอาการบรเวณถงลมท าใหขน (ซาย) และเกดอาการทหวใจ (ขวา) ทมา : Paravet (1991) หนา 22 7. โรคหวดตดตอหรอหวดหนาบวม (Infectious coryza or Fowl coryza)

สาเหต เกดจากเชอแบคทเรยพวก Hemphillus paragallinarum การตดตอ ทางอากาศ ทางน า และโดยมสงน าพา ไกปวยเปนพาหะ ระยะฟกตว ประมาณ 24 – 48 ชวโมง อาการ ไกจะแสดงอาการบวมทหนาและเหนยง นยนตามของเหลวเปนฟองอยตรงหวตา ท าให

เกดการระคายเคอง ไกใชเทาเขยนยนตา ท าใหรอบตาอกเสบอยางรนแรง มน ามกไหล จามบอย ๆ หายใจไมสะดวก เยอตาอกเสบ เบออาหาร และผอมลง

การรกษา ใชยาซลโฟนาไมด หรอยาปฏชวนะ อน ๆ การปองกน 1. แยกสตวปวยออกจากฝง 2. ไมควรเลยงไกทมอายตางกนไวดวยกน 3. ไมควรใหพนเลาชนแฉะและมลมโกรกแรง โรงเรอนควรมการระบายอากาศทด

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 10

โรคสตวปกและการปองกน

4. ท าวคซนปองกนโรคตามโปรแกรมทก าหนด

ภาพท 7 แสดงอาการของโรคหวดหนาบวมทแสดงอาการบรเวณใบหนาและหงอนบวมช า ทมา :Paravet (1991) หนา 4

8. โรคอหวาตสตวปก (Fowl cholera)

สาเหต เกดจากเชอแบคทเรย Pasteurella multocida การตดตอ โรคนตดตอไดจากการสมผสมล น ามก ของสตวปวยโดยตรงหรออาจตดตอโดยทาง

น าและอาหาร ระยะฟกตว ประมาณ 2 – 9 วน อาการ ไกทปวยจะแสดงอาการทองรวง ถายมลสเขยวหรอเหลอง ไกมอาการหอบและเหน อย

ออน มน ามก ขนยง ในรายทปวยเรอรง อาจมอาการบวมทเหนยง ในกรณทเปนอยางเฉยบพลนไกปวยมกตายอยางกระทนหน

การรกษา ใชยาปฏชวนะ โดยการฉดยาออกซเตตราซยคลน ซลโฟนาไมด หรอฉดคลอแรมแฟนคอล ฉดเขากลามเนอหรออาจใชยาผสมอาหารใหไกกน

การปองกน 1. ท าการคดแยกไกปวยทเรมหงอยซมออกจากฝงโดยเรว 2. ผสมยาปฏชวนะในอาหารใหไกกนในระดบสงเปนครงคราว 3. ใชวคซนปองกนโรคตามโปรแกรมทก าหนด

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 11

โรคสตวปกและการปองกน

ภาพท 8 แสดงอาการของโรคอหวาตสตวปก ทแสดงอาการเหนยงบวม (ซาย) มจดบรเวณตบ (ขวาบน) และปอดมลกษณะแขงผดปกต (ขวาลาง) ทมา : Paravet (1991) หนา 12 9. โรคขขาว (Pullorum)

สาเหต เกดจากเชอแบคทเรย Salmonella pullorum เปนแบคทเรยชนดแกรมลบ การตดตอ โรคนตดตอไดทางไขฟก ตฟก มลและเครองมอเครองใช ระยะฟกตว ประมาณ 2 – 7 วน อาการ

1. ในไกเลก ตายหลงจากฟกออกได 1 วน ลกไกจะตายมากในระหวาง 2 – 3 สปดาหแรก มอจจาระสขาวเหลว รอบ ๆ กนเปยกแฉะ หงอย ซม ยนสน คอตกและตายดวยโลหตเปนพษ

2. ในไกใหญจะมอตราการตายต า เชอจะเขาไปสะสมอยในอวยวะตาง ๆ เชน รงไข ตบ หวใจ และถงน าด

3. ไขฟกจะตายโคม ลกไกทฟกออกจะออนแอ แคระแกรน และจะเปนพาหะน าโรคตอไป

การรกษา การรกษาโรคขขาวไมคอยไดผลเทาทควร เนองจากเชอมความทนทานตอยาคอนขางสง แตยาทพอจะใชไดผลอยบาง ไดแก ยาพวกซลโฟนาไมด และฟราโซลโดน ฯลฯ

การปองกน 1. ท าการตรวจเลอดพอพนธและแมพนธดวยแอนตเจนจนแนใจวาปราศจากเชอ 2. ใชยาฆาเชอพนในเลาและตฟกใหทวถง

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 12

โรคสตวปกและการปองกน

3. ใชดางทบทมผสมกบฟอรมาลนในอตราสวน 1 : 2 เพอรมควนไขฟก และตฟก

10. โรคบด (Coccidiosis)

สาเหต เกดจากเชอโปรโตซว ไอเมอเรย ซงมถง 8 ชนด คอ 1. Eimeria acervulina เกดโรคทล าไสเลกสวนตนโดยจะมองเหนแถบขาวตามขวาง

ล าไสซงเกดจาก oocyte ผนงล าไสหนาขน 2. Eimeria tenella เกดโรคทไสตนโดยจะเกดเปนจดเลอดออก ผนงล าไสหนาขน

เยอเมอกเปนสขาวและมลมเลอดตดอย 3. Eimeria necatrix เกดโรคทล าไสเลกสวนกลางท าใหเกดล าไสโปงพอง มจดสขาว

มเยอเมอกและเลอดปนกบเนอตายและเกดการตกเลอด 4. Eimeria maxima เกดโรคทล าไสเลกสวนกลางโดยท าใหผนงล าไสหนาขน มเยอ

เมอกปนเลอดและมเนอตาย 5. Eimeria brunetti เกดโรคทล าไสเลกสวนปลายไปจนถงล าไสใหญ ท าใหเกดเนอ

ตาย มเลอดออกและล าไสอกเสบ 6. Eimeria praecox เกดโรคทล าไสเลกสวนตน รอยโรคไมแสดงอาการชดเจนนก

เยอเมอกหลดลอก 7. Eimeria mitis เกดโรคทล าไสเลกสวนตน ไมแสดงรอยโรคใหเหน หรออาจจะมเยอ

เมอกหลดลอก การตดตอ ทางมล โดยเชอแพรกระจายไปตามพน วสดรองพนหรอตดไปกบรองเทาผเลยง ระยะฟกตว ประมาณ 4 – 6 วน อาการ ไกทปวยเปนโรคบดจะกนอาหารนอยลง แตกนน ามากขน หงอยซม ขนยง ปกตก

ทองรวง มเลอดปนออกมาในอจจาระ โดยมกจะเหนเปนสแดง น าตาล หรอแดงเขม การรกษา ใชยาซลฟาควนนอกซาลน หรอซลฟาเมทาซน หรแอมพรอล ละลายน าหรอผสม

อาหารใหไกกนประมาณ 7 วน การปองกน

1. ใชยาปองกนบดผสมอาหารใหไกกนตดตอกนตงแต 1 – 20 สปดาห ในไกไข และ 1 – 8 สปดาหในไกกระทง

2. หมนตรวจสอบและจดการวสดรองพนไมใหมความชนสงเกนไป 3. ท าวคซนปองกนโรคตามโปรแกรมทก าหนด

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 13

โรคสตวปกและการปองกน

ภาพท 9 แสดงอาการของโรคบดทเกดขนบรเวณล าไสเลกสวนตน (Duodenum) ซงเกดจากเชอ Eimeria acervulinaโดยจะมองเหนแถบขาวตามขวางล าไสซงเกดจาก oocyte ผนงล าไสหนาขน ทมา :Paravet (1991) หนา 8 ภาพท 10 แสดงอาการของโรคบดบรเวณล าไสเลกสวนกลาง (Jejunum) ซงเกดจากเชอ Eimeria maxima โดยท าใหผนงล าไสหนาขน มเยอเมอกปนเลอดและมเนอตาย ทมา : Paravet (1991) หนา 8 – 9

ระดบ 1 ระดบ 2

ระดบ 3 ระดบ 4

ระดบ 1 ระดบ 2

ระดบ 3 ระดบ 4

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 14

โรคสตวปกและการปองกน

ภาพท 11 แสดงอาการของโรคบดบรเวณล าไสเลกสวนกลางทเกดจากเชอ Eimeria necatrix โดยท าใหเกดล าไสโปงพอง มจดสขาว มเยอเมอกและเลอดปนกบเนอตายและเกดการตกเลอด ทมา : Paravet (1991) หนา 9 ภาพท 12 แสดงอาการของโรคบดบรเวณไสตนทเกดจากเชอ Eimeria tenella โดยจะเกดเปนจดเลอดออก ผนงล าไสหนาขน เยอเมอกเปนสขาวและมลมเลอดตดอย ทมา : Paravet (1991) หนา 9 ภาพท 13 แสดงอาการของโรคบดทเกดบรเวณล าไสเลกสวนปลาย (Ileum) ไปจนถงล าไสใหญ ซงเกดจากเชอ Eimeria brunetti ท าใหเกดเนอตาย มเลอดออกและล าไสอกเสบ ทมา : Paravet (1991) หนา 10

ระดบ 1 ระดบ 2

ระดบ 3 ระดบ 4

ระดบ 2 ระดบ 3

ระดบ 4

ระดบ 1 ระดบ 2

ระดบ 3 ระดบ 4

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 15

โรคสตวปกและการปองกน

ภาพท 14 แสดงอาการของโรคบดบรเวณล าไสเลกสวนตนทเกดจากเชอ Eimeria mitis หรอ E. mivati โดยจะไมคอยแสดงรอยโรคใหเหน หรออาจจะมอาการแคเยอเมอกหลดลอก ทมา : Paravet (1991) หนา 10 11. โรคกมโบโร หรอเบอรซาอกเสบตดตอ (Gumboro, Infectionus bursal disease; IBD)

สาเหต เกดจากเชอไวรสทมชอเรยกวา Infectious bursal disease virus (IBDV) อยใน Genus Brinavirus, Family Birnaviridae

การตดตอ อาหาร น า ทางอากาศ และการสมผสโดยตรงกบไกปวย เชอนมความทนทานตอสภาพแวดลอมมาก ไกเลกและไกรนปวยเปนโรคนไดงาย

ระยะฟกตว 18 – 36 ชวโมง ท าใหไกตายภายใน 3 – 4 วน อาการ

เชอไวรสชนดนตดตอท Lymphoid tissue ท าใหเกดการท าลาย Lymphoid cells ทตอมเบอรซา มาม และ ceacal tonsil ท าใหระบบภมคมกนโดย T-lymphocytes ไมมประสทธภาพในการปองกนการตดเชอ

1. ถาลกไกไดรบเชอกอนอาย 2 สปดาห ลกไกจะไมแสดงอาการใหเหนแตตอมเบอรซาจะถกท าลาย ท าใหลกไกมโอกาสเปนโรคและตายงายขน

2. ถาลกไกไดรบเชอระหวาง 3 – 6 สปดาห ลกไกจะแสดงอาการอยางรนแรง หงอยซม ไมกนอาหารและน า ทองรวงเปนน ามสขาว ผอมแหง หนาวสนและตายภายใน 2 วน การตายของลกไกดวยโรคนเกดขนอยางรวดเรวใน 1 สปดาหแรก ไกปวยจะหลบตาอยในทานงบนเขาและปากปกอยบนพน

การปองกน 1. ท าความสะอาดโรงเรอนดวยน ายาฆาเชอโรค 2. ควรเลยงไกเปนระบบคอเขาทงหมด ออกทงหมด (All in all out)

ระดบ 1 ระดบ 2

ระดบ 3 ระดบ 4

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 16

โรคสตวปกและการปองกน

3. ท าวคซนปองกนโรคตามโปรแกรมทก าหนด

ภาพท 7.15 แสดงรอยโรคของกมโบโร โดยแสดงอาการบวมทตอมเบอรซา ทมา : Paravet (1991) หนา 17 12. พยาธไก (Parasite)

พยาธไกแบงออกเปน 2 ชนด คอ พยาธภายนอก (External parasite) ซงไดแก ไร เหา หมด และเหบ และพยาธภายใน (Internal parasite) ไดแก พยาธตวกลม และพยาธตวแบนตาง ๆ

12.1. พยาธภายนอก (External parasite) พยาธภายนอกทส าคญในไก ไดแก ไร และเหา

12.1.1. ไรไก (Mite) เปนพยาธภายนอกทมขนาดเลกมาก ม 8 ขา ด ารงชวต โดยการดดเลอดไกกน

เปนอาหาร ไรไกทส าคญม 3 ชนด คอ 1. ไรแดง (Common red mites; Dermanyssus gallinae) ม

ขนาดเลก ตวสแดง หรอด า พบอยใตกองมลหรอตามรอยแตกของฝาผนงหรอพนโรงเรอน ออกดดเลอดไกเวลากลางคน ท าใหผวหนงระคายเคอง ไกแสดงอาการออนเพลย ไขลด หงอนและเหนยงซด โลหตจาง นอกจากนยงเปนตวน าโรคฝดาษ และอหวาตไกอกดวย

2. ไรทอยตามตว (Northern feather mite; Liponyssus sylviarum) เปนไรทพบบนตวไกและรอบ ๆ ทวาร มสเทา ขยายพนธไดรวดเรวมากบนตวไก ท าใหเกดโลหตจาง ไกกนอาหารลดลง ไขลด น าหนกลดลงอยางรวดเรว

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 17

โรคสตวปกและการปองกน

3. ไรแขงผ (Scaly-leg mite) ท าใหเกดโรคแขงผ (Scaly leg) โดย

ไรจะฝงตวเขาไปในผวหนงหรอเกลดบรเวณขา ท าใหเกลดหนาแขงอกเสบ มน าเหลองไหลซมออกมา การรกษาท าไดโดยเอาแขงไกแชลงไปในน ายาโซเดยมฟลออไรด 0.5 % สปดาหละครง เปนระยะเวลา 2 – 3 สปดาห

12.1.2. เหา (Louse) เปนพยาธภายนอกทไมท าอนตรายตอไกมากนก แตมผลตอลกษณะทาง

เศรษฐกจ คอ ไขลด โตชา และโลหตจาง เหาไกทส าคญม 3 ชนด คอ 1. เหาทตวไก (Chicken body louse) พบอยตามล าตวและขนบรเวณทอง 2. เหาทหวไก (Chicken head louse) พบบนผวหนงและขนบรเวณหว 3. เหาทปกไก (Wing louse) พบตามขนใตปก

การควบคมพยาธภายนอก 1. ฉดยาฆาแมลงในกลม มาลาไธออน คารบารล หรอเซฟวนในโรงเรอนและรอบ ๆ โรงเรอน

ในชวงพกเลา งดใชยาฆาแมลงประเภทดดท ดลดรน อลดรน เฮปตาคลอร ในโรงเรอนไกกระทงเพอการสงออก โดยเดดขาดเพราะอาจเปนสารเคมทอาจปนเปอนและมฤทธตกคางในเนอไกได

2. กอนยายไกสาวขนกรงตบใหฉดพนยาบนตวไกหรอจมไกในน ายาฆาแมลง โดยใชยามาลาไธออนเขมขน 0.5 – 1 % หรอยาเซฟวนเขมขน 0.5 %

3. เมอตรวจพบพยาธภายนอกบนตวไกใหรบก าจดทนทโดยฉดพนยาบนตวไกหรอจมไกในน ายา

12.2. พยาธภายใน (Internal parasites) พยาธภายในไกทส าคญคอพยาธตวกลม ซงเปนพยาธทท าอนตรายตอไกมากทสด พยาธตวกลม

ทส าคญม 3 ชนด คอ 12.2.1. พยาธตวกลม (Large round worm หรอ Ascardia galli)

เปนพยาธทพบอยในล าไส ตวแกมความยาว 7 – 8 เซนตเมตร มลกษณะคลายเชอก สขาวซด วงจรชวตใชเวลา 30 – 35 วน พยาธไสเดอนในระยะทเปนตวหนอนพยาธเปนระยะทอนตรายทสด เพราะจะเขาไปฝงตวอยในผนงล าไสท าใหผน งล าไสเปนแผล ช าบวมและมเลอดออก อาจเปนสาเหตใหเกดโรคโลหตจาง ทองรวงและไกออนเพลย เมอพยาธไสเดอนเจรญเตบโตเตมทมนจะคอยแยงกนอาหารท าใหไกผอม โตชา ไขลด

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 18

โรคสตวปกและการปองกน

ภาพท 16 แสดงลกษณะของพยาธตวกลมหรอพยาธไสเดอนบรเวณล าไสสวนตน ทมา : Paravet (1991) หนา 19

การปองกนรกษา 1. ท าความสะอาดเลาและกรง อยางสม าเสมอ 2. ควรถายพยาธในไกสาวกอนยายขนกรงตบประมาณ 3 สปดาห และถายซ า

อกครงหนง 30 วนหลงจากนน ยาถายพยาธทใชไดผลด คอ Piperazine 3. ใหไวตามนเอในอาหารเพมขนในอตรา 12 ลานไอยตออาหาร 1 ตน

12.2.2. พยาธเสนดาย (Capillaria worm) มลกษณะกลม ขนาดเลกมากไมสามารถมองเหนดวยตาเปลา เมอโตเตมทม

ความยาวประมาณ 0.5 นว พยาธชนดนไมมพาหะชวคราว ไกไดรบพยาธชนดนโดยการกนไขพยาธเขาไปโดยตรง พยาธจะเขาไปอยในทางเดนอาหาร หลอดอาหาร กระเพาะพก ล าไสเลกและสวนตนของไสตน ตวหนอนพยาธและตวพยาธจะฝงตวอยในผนงล าไสท าใหเปนแผล ช าบวม ดดซมอาหารไมได ล าไสเกดเปนแผลเรอรง ท าใหทองรวง การทล าไสเปนแผลเปนโอกาสใหเชอโรคเขาท าอนตรายไดงาย ไกจะแสดงอาการโตชา ผอม แคระแกรน หนาซด ไขฟองเลกลง

การปองกนรกษา 1. ท าความสะอาดเลา และกรงกอนยายไก 2. การรกษาใชยาเมลเดน (Meldane) ขนาด 3 ปอนดตออาหาร 1 ตน ใหกน

นาน 14 วน 3. ใหไวตามนเอเพมขนในอตรา 12 ลานไอยตออาหาร 1 ตน

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 19

โรคสตวปกและการปองกน

12.2.3. พยาธไสตน (Cecal worm; Helterakis gallinarum)

เปนพยาธทพบในไสตน ตวแกมความยาวประมาณ 1 – 1.5 เซนตเมตร พยาธชนดนไมมพาหะชวคราว ไกไดรบพยาธนโดยการกนไขพยาธเขาไปโดยตรง ตวออนของพยาธชนดนจะเขาไปเจรญอยบรเวณเยอบไสตน ท าใหไสตนช าบวมและอกเสบอยางรนแรง ไกปวยมกไมคอยแสดงอาการ

การปองกนรกษา 1. ท าความสะอาดเลาและบรเวณรอบ ๆ อยางสม าเสมอ 2. ใชยาถายพยาธผสมอาหารใหไกกน

การท าวคซน

การท าวคซนมวตถประสงคเพอปองกนและควบคมโรคระบาดทส าคญ โดยเฉพาะอยางยงโรคทไมสามารถจะท าการรกษาไดหรอโรคทยากตอการรกษา ท าใหไกสรางภมคมโรคเกดขนในรางกาย

ชนดของวคซนแบงออกเปน 2 ชนด คอ 1. วคซนเชอเปน (Lived or attenuated vaccine) เปนวคซนทเตรยมจากเชอทม

ความรนแรง แตถกท าใหออนก าลงลง (Attenuate) หรอถกท าใหเกดการเปลยนแปลง (Mutate) ไปเปนจลชพทไมมความรนแรง ซงไมสามารถท าใหเกดโรคได จลชพเหลานสามารถแบงตวเพมจ านวนไดเมอเขาสรางกาย วคซนบางชนดท าใหไกเกดความเครยดหรอเกดอาการแพวคซน วคซนเชอเปนสามารถใหไกทละตว (Individual) โดยการหยอดตาหรอหยอดจมก หรอใหไกเปนกลม (Mass method) โดยการละลายในน าดมหรอการสเปรยท าใหประหยดแรงงาน วคซนเชอเปนสามารถใหความคมโรคสงแตถกท าลายไดงายโดยภมคมโรคทถายทอดจากแม และอาจท าใหเกดโรคไดถาการท าวคซนและการท าลายเศษเหลอจากการท าวคซนไมถกตอง การเกบรกษากยงยากกวาวคซนเชอตาย แตมราคาถก

2. วคซนเชอตาย (Killed or inactivated vaccine) มกเตรยมจากเชอทมความรนแรงทถกท าใหตายโดยทางเคมหรอฟสกส จลชพเหลานไมสามารถแบงตวเพมจ านวนไดเมอเขาสรางกายจงมความปลอดภย แตใหความคมโรคต า วคซนเชอตายจะใหโดยวธการฉดเขารางกายโดยตรงเทานน สารทใชผสมกบวคซนจะเปนน ามน (Oil-based) หรอ Aluminum hydroxide สามารถกระตนใหเกดภมคมกนไดด วคซนเชอตายมราคาแพง แตเกบรกษางาย

วธการท าวคซน การท าวคซนเปนการเพมความเครยดใหไกทงโดยทางตรงและทางออม ผลทางตรงคอผลของ

วคซนทเขาไปท าปฏกรยาตาง ๆ ภายในรางกายไก ท าใหไกเกดการแพวคซนหรอเกดภาวะเครยดหลงจากท าวคซนแลว ผลทางออมคอวธการท าวคซนและวธการตอนจบไก ซงผลทเกดขนทางตรงไมสามารถลดได แตผลทางออมสามารถลดได ดงนนจงตองเขมงวดในขนตอนการท าวคซน โดยตอนไกครง

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 20

โรคสตวปกและการปองกน

ละนอย ๆ จบไกดวยความระมดระวง และท าวคซนดวยความนมนวล ถาไมระมดระวงจะมผลท าใหไกเกดความเครยดสงผลใหไกแพวคซนมากขน การท าวคซนมวธการดงน

1. การหยอดตา หรอการหยอดจมก (Intraocular; I/O or intranasal; I/N) เปนการสรางภมคมกนเฉพาะทเพอปองกนโรคทเกดกบระบบทางเดนหายใจ เชน โรคนวคาสเซลและหลอดลมอกเสบ โดยละลายวคซนในน ายาละลายวคซน (น ากลน) ทอณหภมหอง การใชน าเยนจดอาจท าใหเยอบตาหรอจมกอกเสบได ขวดทใชหยอดวคซนควรเปนขวดมาตรฐาน เพอใหลกไกไดรบวคซนครบ โดส การหยอดตาใหหยอดวคซน 1 หยดตอไก 1 ตว ลงไปในตาขางทเปดของไกรอจนกระทงวคซนซมเขาไปประมาณ 1 – 2 วนาท การหยอดจมกจะใหผลดกวาการหยอดตา การหยอดใหใชนวมอปดร จมกไวขางหนง แลวจงหยดวคซนในรจมกอกขางหนง การใชสยอมในวคซนจะชวยในการตรวจสอบหรอจดจ าไกทท าวคซนไปแลว การหยอดใหเวนระยะหางจากตาหรอจมกประมาณ 1 เซนตเมตร

2. การแทงปก (Wing web; W/W) เปนการสรางภมคมกนเฉพาะทคอ บรเวณใตผวหนง เชน วคซนปองกนโรคฝดาษเปนวคซนทมความเขมขนมาก เนองจากใชน ายาละลายวคซนเพยงเลกนอย และใชเขมจมวคซนครงละประมาณ 0.01 ซซ. โดยสงเกตจากการทวคซนเตมรเขมทงสองขาง แลวแทงเขมจากทางดานลางผานทะลผนงของปกไก (Web of the wing) ภายใน 7 – 10 วนหลงจากท าวคซนจะเกดรอยสะเกดแผลทงดานบนและดานลางของผนงปกไกซงเกดจากการแทงเขมผาน แสดงวาการท าวคซนนนไดผล ในการท าวคซนตองระวงอยาใหแทงผานขน กลามเนอหรอกระดก

3. การฉดเขาใตผวหนง (Subcutaneous; S/C) เปนวธทนยมใชในการท าวคซนปองกนโรคมาเรกซ โดยฉดเขาใตผวหนงบรเวณทายทอยหรอฐานคอ ท าใหการสรางภมคมกนเกดขนอยางชา ๆ

4. การฉดเขากลามเนอ (intramuscular; I/M) เปนวธทนยมใชกบวคซนชนดเชอตาย ซงจะฉดเขากลามเนอขาหรอกลามเนอหนาอก ท าใหภมคมกนเกดขนอยางรวดเรว

5. การละลายน าดม (Drinking water; D/W) เปนวธทท าไดงายประหยดแรงงาน และเหมาะส าหรบไกกลมใหญ ๆ แตการสรางภมคมกนจะมความผนแปรคอนขางมาก เนองจากไกแตละตวไดรบวคซนแตกตางกนไป ดงนนจะตองหยดใหน าไกเปนเวลาอยางนอย 2 ชวโมง กอนท าวคซนเพอกระตนใหไกกระหายน า และกนน าผสมวคซนใหหมดภายใน 2 ชวโมง ระยะเวลาในการอดน าจะขนอยกบสภาพอากาศ อปกรณใหน าจะตองมเพยงพอส าหรบไกจ านวน 2/3 ของเลา สามารถเขากนน าไดพรอม ๆ กน ถาไมพออาจเพมเตมอปกรณใหน าขนมาชวคราวส าหรบการนโดยเฉพาะ จดนถอวาเปนสวนทส าคญทสด เพราะความลมเหลวจากการใหวคซนวธนมกเกดจากระบบการใหน าทไมถกตองและอปกรณใหน าไมเพยงพอ ปรมาณน าทใชละลายวคซนจะผนแปรไปตามอายไกดงน

อาย 1 สปดาห ใชน าประมาณ 2 – 5 ลตรตอไก 1,000 ตว อาย 2 – 4 สปดาห ใชน าประมาณ 9 – 11 ลตรตอไก 1,000 ตว อาย 5 – 7 สปดาห ใชน าประมาณ 14 – 18 ลตรตอไก 1,000 ตว

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 21

โรคสตวปกและการปองกน

อายมากกวา 7 สปดาห ใชน า 20 – 23 ลตรตอไก 1,000 ตว

เมอถงก าหนดเวลาในการท าวคซนจะตองหยดใหยาและสารฆาเชอโรคในน าดมอยางนอย 24 ชวโมงกอนและหลงการท าวคซนและควรผสมหางนม (skimmed milk) เพอท าใหน าเปนกลางและชวยยดอายของวคซนใหนานขน โดยใชหางนม 100 กรมตอน า 30 ลตร

6. การสเปรย (Spray) เปนวธทนยมใชกนมากส าหรบการท าวคซนครงแรกในลกไกอาย 1 วน เพอปองกนโรคตดเชอจากไวรสในระบบการเดนหายใจ อาจสเปรยตงแตในโรงฟกหรอในโรงเรอนทเลยงโดยสเปรยใสลกไกทอยในกลองเลย ลกไกจะไดรบวคซนผานทางลกตาหรอทางจมก เปนวธทท าไดรวดเรว สามารถใหวคซนแกไกจ านวนมาก ๆ ในระยะเวลาอนสน แตปรมาณวคซนทไดรบอาจแตกตางกนไป การสเปรยควรสเปรยใหพอหมาด ๆ ไมควรใหตวลกไกเปยกโชก เมอสเปรยวคซนเสรจแลวควรทงลกไกไว 10 – 15 นาท เพอใหตวแหง

ขอควรระวงในการท าวคซน 1. อปกรณทใชในการท าวคซนตองผานการฆาเชอโดยถกตองกอนน ามาใช การฆาเชอท าไดโดย

การใชความรอนอาจจะโดยการตม หรอนงในหมอความดนกได แตหามฆาเชอโดยใชน ายาฆาเชอเปนอนขาด

2. ในการท าวคซนควรใหไวตามนหรอยาปฏชวนะหรอใหทงสองอยางควบคกนไปอยางนอยเปนเวลา 3 วน คอ กอนวนท า 1 วน วนท าวคซนและหลงวนท า 1 วน เพอชวยลดความเครยดและปองกนโรคแทรกซอน วคซนบางชนด เชน วคซนปองกนโรคกลองเสยงอกเสบจะท าใหไกเกดอาการแพมาก หลงจากท าวคซนไปแลว 5-7 วน ดงนนหลงจากท าวคซนไปแลว 5-7 วน จะตองใหยาปฏชวนะละลายน า เพอปองกนโรคแทรกซอน

3. การสรางภมคมกนหลงจากท าวคซนไปแลวจะตองรอไปอกระยะหนงขนอยกบชนดของวคซนทท า ความสามารถในการตอบสนองตอวคซนของตวไก อายและภมคมกนโรคทไดรบจากแม ดงนนระยะกอนทไกจะสรางภมคมกนขนนน จงเปนระยะทอนตราย ผเลยงจะตองระมดระวงอยาใหมโรคระบาดเกดขนในฟารม

4. ควรท าวคซนไกทงหมดในฟารมพรอมกนในครงเดยวซงถาหากไมสามารถท าไดใหแยกไกกลมทท าวคซนกบกลมทไมไดท าวคซนออกจากกนโดยเดดขาด

5. ท าวคซนในไกทมสขภาพแขงแรง หลกเลยงการท าวคซนในขณะไกปวยหรอเกดความเครยด 6. ควรซอวคซนจากแหลงทเชอถอได

7. ควรเกบวคซนไวในทมดและมอณหภมระหวาง 2-8 ซ วคซนทเปดขวดแลวควรใชใหหมดภายใน 2 ชวโมง

8. ขณะท าการขนสง ควรเกบวคซนตามอณหภมทก าหนดโดยแชวคซนไวในกระตกน าแขง

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 22

โรคสตวปกและการปองกน

9. หลกเลยงการถกแสงแดดเพราะจะท าใหวคซนเสอมคณภาพโดยเฉพาะอยางยงวคซนเชอเปน

อาจถกท าไดโดยรงสอลตราไวโอเลต 10. หลกเลยงการฆาเชอทกชนดในน าตลอดชวงทท าวคซน และในกรณทท าวคซนปองกนโรคท

เกดจากเชอแบคทเรยไมควรใหยาปฏชวนะใด ๆ ทงกอนและหลงท าวคซนเปนเวลา 3 วน 11. จดบนทกรายละเอยดตาง ๆ ของวคซนทท า ไดแก ชอวคซน รนทผลต บรษททผลต วน

หมดอาย วนทใหวคซน และรายละเอยดอน ๆ ลงในสมดบนทกเพอเปนหลกฐาน 12. ท าลายขวดและวคซนทเหลอหลงการใชใหหมดโดยการเผาทง 13. หามท าวคซนภายใน 21 วนกอนสงโรงฆา สาเหตบางประการทท าใหวคซนไมสามารถปองกนโรค 1. ลกไกมภมคมโรคจากแมอยชวระยะหนง ซงจะท าลายวคซนทใหไกจงไมสามารถสรางภมคม

โรคได มกจะเกดในกรณทท าวคซนในไกอายนอยเกนไป 2. การเกบรกษาวคซนไมดท าใหเชอในวคซนตาย หรอท าใหประสทธภาพของวคซนเสอมลง

หรอวคซนอาจหมดอาย 3. ลกไกไดรบวคซนไมครบโดส หรอไดรบนอยกวาทก าหนด ซงอาจมสาเหตมาจากการเตรยม

วคซนหรอวธการใหไมดพอ 4. ไกบางตวอาจปวยขณะท าวคซนจงท าใหเกดภมคมโรคไดไมเตมท 5. วคซนทน ามาใชอาจไมตรงกบสเตรนหรอซโรไทปของโรคทระบาด ท าใหการท าวคซนไม

ไดผล 6. ลกไกไดรบเชอทท าใหเกดโรคกอนท าวคซน แตเชออยในระยะฟกตวเมอไกไดรบวคซนไกจะ

แสดงอาการของโรคนน ๆ 7. การถกระงบการสรางภมคมโรคเนองจากโรคกมโบโร ท าใหความตานทานตอโรคลดลง และ

การสรางภมคมกนจงลดลงไป วคซนเชอเปนจะกระตนใหเกดภมคมโรคสงแตระยะเวลาของภมคมโรคจะไมถาวร ดงนนจง

จ าเปนตองท าวคซนซ า ตวอยางโปรแกรมวคซนดงตอไปนเปนการท าวคซนในไกชนดตาง ๆ ซงโปรแกรมวคซนสามารถเปลยนแปลงวธการใหตามบรษทผผลตและตามความเหมาะสมของพนทการเลยงเชนในแหลงทมโรคมากอาจมการเพมการใหวคซนและยงขนอยกบสายพนธของโรคทระบาดดวย

การผลตสตวปก (ผศ.ดร.ประภากร ธาราฉาย, 2560) 23

โรคสตวปกและการปองกน

ตารางท 1 ตวอยางโปรแกรมวคซนส าหรบไกพนเมอง

อาย วคซน วธใหวคซน ขนาดวคซน 1-3 วน นวคาสเซล (ครงท 1) หยอดตาหรอจมก 1 หยด 7-10 วน ฝดาษ แทงปก 1 ครง 14 วน หลอดลมอกเสบ หยอดตาหรอจมก 1 หยด 21 วน นวคาสเซล (ครงท 2) หยอดตาหรอจมก 1 หยด

ทก ๆ 3 เดอน นวคาสเซล หยอดตาหรอจมก 1 หยด