แกะรอยหนังโลมบทพินิจความ ...lit.human.ku.ac.th/past/_2014/p15_9/05_article.pdfแกะรอยหน งโลม: บทพ น จความส

แกะรอยหนงโลม: บทพนจความสมพนธ

ระหวางวรรณคดกบทศนศลปในภาพหนงใหญ1 Tracing ‘Nang Lom’: Review of the Relationship

between Literature and Visual Art in Grand Shadow Play

รตนพล ชนคา Rattanaphon Chuenka

บทคดยอ

หนงโลม หมายถงภาพหนงใหญทมตวละครแสดงทาเขาพระเขานาง เชน หนงหนมานโลมนางเบญกาย หนงหนมานโลมนางสวรรณกนยมา เปนตน บทความวจยนมงศกษาวเคราะหรปแบบและเนอหาของหนงโลมทหลงเหลออยในประเทศไทย โดยผวจยรวบรวมขอมลจากภาพหนงใหญในความดแลของส านกพพธภณฑสถานแหงชาต หนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร หนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร และหนงใหญวดบานดอน จงหวดระยอง และเพอชใหเหนความสมพนธระหวางค าพากย-เจรจาเรองรามเกยรตกบภาพหนงโลม

ผลการศกษาพบวา หนงโลมทหลงเหลออยในประเทศไทยประกอบดวย ภาพชดหนมานโลมนาง ไดแก 1) หนงหนมานโลมนางบษมาล 2) หนงหนมานโลมนางเบญกาย 3) หนงหนมานโลมนางสพรรณมจฉา 4) หนงหนมานโลมนางวานรน 5) หนงทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑ และ 6) หนงหนมาน

ผเขยนขอขอบพระคณคณดรณ มาบพา เจาพนกงานพพธภณฑช านาญงาน และคณกญณศมนต กะมทา ภณฑารกษกลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต ทเออเฟอขอมลและภาพหนงใหญทงหมดในความดแลของส านกพพธภณฑสถานแหงชาต.

50 Writing Diversity : Memory and Siamese-Thai Studies in Global Context

โลมนางสวรรณกนยมา และภาพชดทศกณฐโลมนาง ไดแก หนงทศกณฐโลมนางสดา หนงโลมทง 2 ชดสะทอนลกษณะนสยและบทบาทความเจาชของตวละครหนมานและทศกณฐซงเปนสวนส าคญในการด าเนนเรองรามเกยรตใหสนกสนาน มรสชาต ทามกลางบรรยากาศของการศกสงคราม ทงยงแสดงขนบของชางในการแกะสลกตวหนงใหญ เพอถายทอดความงามทางดานทศนศลปทมองคประกอบเฉพาะแตกตางกนไปตามเนอหาและมความสมพนธกบค าพากย-เจรจาโลมอยางแนบแนน

นอกจากนนหนงโลมทหลงเหลออยในประเทศไทยยงเปนหลกฐานแสดงใหเหนถงความนยมในตอนทใชแสดงหนงใหญในอดต ไดแก ตอนหนมานถวายแหวน ตอนนางลอย ตอนจองถนน ตอนศกวรญจ าบง ตอนนางมณโฑหงน าทพย และตอนหนมานอาสา

ค าส าคญ : หนงโลม; หนงใหญ; ค าพากย-เจรจา; รามเกยรต Abstract

‘Nang Lom’ means the grand-shadow-play puppet figures in flirting characters such as Hanuman flirting with Benyakai or Hanuman flirting with Suvankanyuma. This research aims at exploring and analysing of patterns and contents of the remaining puppet figures in flirting characters in Thailand and the relationship between the narrations-negotiations in Ramakien and puppet figures in flirting characters. Thus, the data, pertaining to the puppet figures, are gathered by the researcher from the following sources: the puppet figures under the supervision of the Office of National Museum, Khanon Temple of Ratchaburi Province, Sawang Arom Temple of Singburi Province and Ban Don Temple of Rayong Province.

According to the research results, the remaining puppet figures in flirting characters in Thailand are: 1) Hanuman flirting with Busamali, 2) Hanuman flirting with Benyakai, 3) Hanuman flirting with Suvarnamacha, 4) Hanuman flirting with Vanarin, 5) Thosakan (Hanuman in disguise) flirting with Montho, and 6) Hanuman flirting with Suvankanyuma. With respect to the puppet figures of Thosakan in flirting characters, Thosakan flirting with Sita is found. It can be said that puppet figures of Hanuman and Thosakan in flirting characters reflect their behavior and the role of flirtation, which are an important spicy element in the midst of warfare scene of Ramakien. Moreover, the traditions of craftsmen are also reflected through the creation of those puppet figures. This is to disperse the beauty of visual art that boasts of unique content elements and of close relationship with the narrations-negotiations in light of flirtation.

Besides, the remaining puppet figures in flirting characters in Thailand are also the evidence of popularity of certain episodes of Ramakien in grand shadow play of the old days such as Hanuman presenting the Holy Ring, Nang Loy, Hanuman building a Causeway, Virunchambang Battle, Montho preparing the Sacred Water and Hanuman’s Volunteers.

Keywords: Nang Lom; grand shadow play; narrations-negotiations; Ramakien

พพธพรรณวรรณา : ความทรงจ าและสยาม-ไทยศกษาในบรบทสากล 51

หนงใหญ ใครวามแตหนงรบ? หนงใหญ เปนมหรสพทไดรบการยกยองวาเปนมหรสพชนสงอยางหนง มลลาการแสดงทงดงาม

เพราะตามปกตเปนการละเลนของหลวง จงมกลาวไวอยบอยๆ ในกฎมณเฑยรบาลและอนๆ ในสมยโบราณถอวาการละเลนประเภทนจะขนหนาขนตามากทสดกวามหรสพอยางอน งานใดทมหนงใหญแสดงกหมายความวางานนนเปนงานใหญมาก แมจะเปนงานหลวงกตองเปนงานใหญหรอส าคญจรงๆ (อาคม สายาคม, 2545: 58)

ในสมยสมเดจพระนารายณมหาราชโปรดใหพระมหาราชครแตงสมทรโฆษค ำฉนทขน ส าหรบเลนหนงอกเรองหนง และในรชสมยนยงไดมการแตงอนรทธค ำฉนทขนทลเกลาฯ ถวายเพอเลนหนงอกเรองหนงดวย แตทงสองเรองนเหนจะไมทนไดน าออกเลนหรอคงจะไมไดรบความนยม จงไมปรากฏวาไดใชเปนเรองเลนหนงกนสบมา ยงคงนยมเลนเรองรำมเกยรตเปนพน ดงปรากฏหลกฐานคอ ค าพากยรามเกยรตของเกาและตวหนงของเกาทหลงเหลออย (ธนต อยโพธ, 2500: 6) นอกจากนในบณโณวำท ค ำฉนทของพระมหานาค วดทาทราย ทแตงในสมยสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ กไดกลาวถงวธเลน หนงใหญไวดวยวามการพากยสามตระ ซงเปนการเบกหนาพระและการแสดงเบกโรงชด จบลงหวค า เปนมหรสพสมโภชพระพทธบาทในเวลากลางคน (ปญญา นตยสวรรณ, 2542: 6947)

การเลนหนงใหญ จะใชผาขาวขงเปนจอผกกบเสา 4 ตน จดไตกอไฟทบรเวณดานหลงของจอ เพอใหเหนเงาของตวหนง ตวหนงท าดวยหนงววหรอหนงควายฉลฉลกเปนรปตวละครในเรองรามเกยรต คนเลนหนง เรยกวา “คนเชด” คนเชดหนงจะเชดใหเงาของตวหนงไปตดอยทจอผาขาว เพอคนดจะไดเหนรปและลวดลายอนงดงามของตวหนงไดเดนชด แตคนเชดไมตองพดและรอง เพราะมคนพดแทน เรยกวา “คนพากย” คนพากยจะตองเปนคนรอบรเรองราวทจะเลนหนงตอนนนๆ ด และเปนกวอยในตวดวย (ธนต อยโพธ, 2500: 5)

หนงใหญแบงออกเปน 2 ประเภทคอ หนงกลางวนและหนงกลางคน บางครงแบงตามขนาดของตวหนงเปนหนงใหญ หนงกลาง และหนงเลก หรออาจแบงตามเนอเรองเปนหนงเฝา หนงคเนจร หนงงา หนงเมอง หนงจบ หนงเบดเตลด ไดอกดวย

ปจจบนมหนงใหญทยงคงเกบรกษาอยในวดและพพธภณฑตางๆ รวม 11 แหง ไดแก หนงใหญในความดแลของกรมศลปากร หนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร หนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร หนงใหญวดบานดอน จงหวดระยอง หนงใหญวดพลบพลาชย จงหวดเพชรบร หนงใหญวดประศก จงหวดสงหบร หนงใหญวดบางนอย จงหวดสมทรสงคราม หนงใหญในพพธภณฑพระพทธ เลศหลานภาลย (อทยาน ร.2) จงหวดสมทรสงคราม หนงใหญในพพธภณฑสถานแหงชาตอนทรบร จงหวดสงหบร หนงใหญวดตะเคยน จงหวดลพบร และหนงใหญของครวระ มเหมอน และมหนงใหญของชาวบานทยงคงจดแสดงอยในปจจบน จ านวน 3 คณะ คอ หนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร หนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร และหนงใหญวดบานดอน จงหวดระยอง


สบเนองจากเมอ พ.ศ.2555 ทผานมา มขาวใหญอนนาปตยนดทประเทศไทยไดรบมอบหนงใหญจ านวน 30 รายการคนจากสหรฐอเมรกา คาดวามอายเกาแกประมาณ 200 ป โดยกรมอเมรกาและแปซฟกใตไดรบแจงจากสถานเอกอครราชทต ณ กรงวอชงตน วา Dr.Sarah M. Bekker ประสงคจะบรจาคหนงใหญ จ านวน 30 รายการใหแกรฐบาลไทย หนงใหญดงกลาวมขนาดตงแต 19x40 นว ถง 33x82 นว คาดวาเปนของเกาแกซงควรไดรบการอนรกษอยางเรงดวน

สถานเอกอครราชทต ณ กรงวอชงตน ไดรายงานขอมลทเกยวของเพมเตมวา Dr.Sarah M. Bekker และ Dr.Konrad Bekker สาม ซอหนงใหญดงกลาวมาจากประเทศไทยชวง ค.ศ.1970-1979 (พ.ศ.2513-2522) โดยซอตอมาจากนาง Irmgard Eisenhofer ภรรยาของนาย Emil Eisenhofer เจาของเดมชาวเยอรมน ซงเคยพ านกอยในประเทศไทย และคาดวาซอตอมาจากนกเชดหนงของไทยประมาณ ค.ศ.1910 (พ.ศ.2453)

หนงใหญชดน The German Leather Museum at Offenbach เคยยมบางสวนไปจดแสดงและประเมนราคาไว เมอ พ.ศ.2527 ประมาณชนละ 3,500 ดอลลารสหรฐ ในขณะทรานขายของเกาในประเทศไทยเคยประเมนราคาไวเมอ พ.ศ.2528 ประมาณชนละ 1,000-1,500 ดอลลารสหรฐ

เมอรบมอบหนงใหญชดดงกลาวกลบมาแลว กรมศลปากรจงมอบหมายให กลมทะเบยนโบราณวตถ ศลปวตถ รวมกบกลมวทยาศาสตรเพอการอนรกษ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต ตรวจสอบรายละเอยดหนงใหญชดดงกลาว ไดผลสรปวา

1) หนงใหญทง 30 รายการ ประกอบดวย หนงจบ (ตวหนง 2 ตวในทารบหรอจบกน) หนงคเนจร หรอหนงเดน (ตวหนงเดยวในทาเดน) หนงงา (ตวหนงเดยวในทายกขาขางหนงหรอเหาะ) และหนงเบดเตลด สวนใหญเปนตวภาพในเรองรามเกยรต มขนาดความสงตงแตประมาณ 100 เซนตเมตร ถงกวา 200 เซนตเมตร หนงใหญบางรายการท าขนดวยฝมอประณตงดงามยงคลายคลงกบหนงใหญชด พระนครไหว ฝมอชางสมยรชกาลท 2 เชน ภาพหนงใหญพระลกษณรบ พระอนทรแปลง (อนทรชต) ภาพหนงใหญพระรามนงเมอง ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา เปนตน

2) หนงใหญทงหมดมสภาพช ารดซงเกดจากแผนหนงบดงอเปนคลน ขอบลวดลายฉกขาดและแหวงตามกาลเวลา หลายตวพบงอครงหนง ไมประกบ (ไมทยดตวหนงส าหรบเชด) ไมสมบรณ ช ารดนอย 5 รายการ ช ารดมาก 25 รายการ แตสามารถซอมแซมอนรกษใหแขงแรงได

กลมทะเบยนโบราณวตถ ศลปวตถ กรมศลปากรไดรบมอบหนงใหญทง 30 รายการ ไวเปนสมบตของชาต ตงแตเดอนมนาคม พ.ศ.2554 และไดเผยแพรขอมลสสาธารณชน เมอ พ.ศ.2555 เพราะมคณคาและความส าคญทางโบราณคด ประวตศาสตร โดยเฉพาะเปนสงรวบรวมงานศลปะหลายสาขา อาท ทศนศลป นาฏศลป คตศลป และวรรณศลป


ภาพท 1 หนงใหญทง 30 รายการ ทไดรบคนจากสหรฐอเมรกา ปจจบนเกบรกษาอยทคลงพพธภณฑสถานแหงชาต (คลงกลาง) อ าเภอคลองหลวง จงหวดปทมธาน

ภาพหนงตวหนงในหนงใหญชดดงกลาวซงมรายละเอยดของภาพคอนขางสมบรณ คอ ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา อยในเนอเรองรามเกยรตตอนหนมานอาสา กลาวถงหนมานทหารเอกของพระรามอาสาไปน ากลองดวงใจของทศกณฐ ดวยอบายแกลงท าเปนสวามภกดตอทศกณฐ หนมานยกทพออกไปรบแกลงเขาตทพของพระลกษณจนแตกพาย แลวหยาทพเพอรบกนตอในวนรงขน ทศกณฐหลงเชอและเหนวาหนมานรบไดชยชนะ จงแตงตงใหเปนอปราชนงเมองลงกา พรอมทงยก นางสวรรณกนยมา ภรรยาหมายของอนทรชตให


ภาพท 2 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา ทไดรบคนจากสหรฐอเมรกา

ชอภาพ หนงใหญภาพหนมานโลมนางสวรรณกนยมา ขนาด กวาง 140 เซนตเมตร สง 170 เซนตเมตร สภาพ ช ารด ตวหนงบดงอฉกขาด ขอบตวหนงขาดหายไปเกอบทงหมด ปจจบน เกบรกษาอยทคลงพพธภณฑสถานแหงชาต (คลงกลาง) คลง 1 หอง 12 (ภาพและขอมลจากกลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต)


จากการพบภาพหนงใหญดงกลาว ท าใหผเขยนเกดความสนใจใครรวาหนงใหญ ประเภทหนงโลมทหลงเหลออยในประเทศไทยปจจบนมลกษณะอยางไร ผเขยนจงตงวตถประสงคในการศกษาครงนวา 1) เพอศกษาวเคราะหรปแบบและเนอหาของหนงโลมทหลงเหลออยในประเทศไทย และ 2) เพอชใหเหนความสมพนธระหวางค าพากย-เจรจาเรองรามเกยรตกบภาพหนงโลม เนองจากภาพหนงใหญในความรบรของคนทวไปจะเปนภาพ “หนงรบ” ไดแก ภาพตวละครของกองทพฝายพระรามและทศกณฐ ตลอดจนภาพจบแสดงการตอสระหวางสองฝาย ท าให “หนงรก” หรอหนงทแสดงเนอหาทาทางในบทรกหรอบทเขาพระเขานางไมเปนทรจกมากเทาทควร ผเขยนไดด าเนนการ “แกะรอย” รวบรวมขอมลภาพหนงใหญ ประเภทหนงโลม จากแหลงตางๆ ทปรากฏภาพหนงโลม ดงน

1) หนงใหญในความดแลของส านกพพธภณฑสถานแหงชาต 2) หนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร 3) หนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร 4) หนงใหญวดบานดอน จงหวดระยอง

หนงใหญจากทง 4 แหง ลวนเปนฝมอของชางสมยรตนโกสนทร แมหนงใหญชดดงกลาวจะมองคประกอบทางทศนศลปแตกตางกนในรายละเอยด แตกแสดงขนบของชางในการแกะสลกภาพ หนงใหญประเภทหนงโลม ใหเหนไดอยางชดเจน

แลวหนงรกเปนอยางไร? : รปแบบและเนอหาของหนงโลมในประเทศไทย

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542 (2546: 1244) ไดใหความหมายค าวา “หนงโลม” ไววา น. ตวหนงใหญทแสดงบทเขาพระเขานาง เชน หนมานเกยวนางเบญกาย, โลม กวา สอดคลองกบความหมายค าวา “โลม” (2546: 1046) ทวา ก.ท าอาการประคองลบใหรสกวาเอนดรกใครเปนตน

เมอพเคราะหดจากเนอหาในเรองรามเกยรต จะพบวาตวละครทมบทบาทเดนในบทเขาพระ เขานางมากทสด เหนจะหนไมพน “หนมาน” ทหารเอกของพระรามทมความสามารถทงการรบทพจบศก การด าเนนกลอบายตางๆ ในการท าสงคราม และรวมไปถงความสามารถในการเกยวพาราสนางตางๆ ในเรองดวย ทงนบทบาทความเจาชของหนมานเปนไปเพอจดมงหมายส าคญคอ เพอใหการศกสงคราม แตละครงส าเรจราบรนตามค าสงของพระรามผเปนนายนนเอง ในเรองรามเกยรตปรากฏชอนางตางๆ ทเปนเมยของหนมานตามล าดบเนอเรอง รวมทงสน 6 คน ไดแก นางบษมาล นางเบญกาย นางสพรรณมจฉา นางวานรน นางมณโฑ และนางสวรรณกนยมา

นอกจากน “ทศกณฐ” กเปนตวละครอกตวหนงทมบทบาทเดนในบทเขาพระเขานางเชนเดยวกน จนเปนทมาของส านวน “เจาชยกษ” โดยนอกจากจะกอศกสงครามเพราะหวงไดนางสดา มเหสของพระรามแลว ทศกณฐกมมเหสและนางสนมอยในเมองลงกาเปนจ านวนมาก เชน นางมณโฑเปนมเหสเอก นางนาค คอนางกาลอคค นางชาง นางปลา ซงเมยเหลานยงไดชวยทศกณฐคดกลศกและสรบกบทพของฝายพระรามดวย


ผเขยนพบวาตวละครหนมานและตวละครทศกณฐเปนตวละครหลกทปรากฏในภาพหนงใหญ ประเภทหนงโลม ในกรยาอาการประคองนาง แสดงความรสกรกใคร ผกพน บางครงจงเรยกหนงประเภทนวา “หนงเกยว” ไดดวย สอดคลองกบการแบงประเภทหนงใหญของไทยตงแตอดต ซงโดยมากนยมแบงเปนหนงภาพเดยวและหนงภาพจบ ประกอบการเลาเรองรามเกยรต ดงปรากฏหลกฐานเปนครงแรกใน ต าราเลนหนงในงานมหรสพ ฉบบหอพระสมดวชรญาณ ทวา

หนงทสลกส าเรจเปนตวขนแลวนนกบญญตชอตางๆ กน หนงทเปนรปคนเดนไมวายกษ ลง มนษย นาง สดแตเปนรปเดนแลว เรยกชอวา “คเนจร” หนงทเปนรปทาเหาะไมวายกษ ลง สดแตเปนทาเหาะแลว เรยกวา “งา” หนงทเปนสมพลส าหรบยกทพ ไมวายกษ ลง สดแตเปนสมพลแลว เรยกชอวา “เขน” หนงทเปนรปลงขาวมดลงด ามาหาฤๅษนน เรยกชอวา “เตยว” หนงทเปนรปตลกนน เรยกชอวา “จ าอวด” หนงจบสามนนเรยกชอวา “จบหนง จบสอง จบสาม” แลวยงมหนงฉากหน 1 ฉากไล 1 ลากชาย 1 หนงโกง 1 หนงแผลง 1 หนงไหว 1 หนงรถ 1 หนงเมอง 1 หนงพลบพลา 1 หนงปราสาทพด 1 หนงปราสาทโลม 1 รวมชอของหนงทสมมตเรยกกนนนตางๆ นกเหลอทจะพรรณนา

ต าราเลนหนงในงานมหรสพ ฉบบหอพระสมดวชรญาณ

ใน ประชมค าพากยรามเกยรต เลม 1 (2546: 229-230)

นอกจากนน อาคม สายาคม (2545: 66) ไดกลาวถงการแบงลกษณะตวหนงใหญของไทย เปน 6 ประเภท (เพมเตมรายละเอยดจากทครมนตร ตราโมท ไดกลาวไวในหนงสอการละเลนของไทย) คอ

1) หนงเฝา (หนงไหว) เปนหนงภาพเดยว หนาเสยว พนมมอ หากถออาวธกพนมมอใหปลายอาวธสอดใตรกแร ใหปลายชมาทางเบองหลงหรอเหนบไวกบเอว หนงชนดนใชในตอนเขาเฝา สงประมาณ 1 เมตร

2) หนงคเนจร (หนงเดน) เปนหนงภาพเดยว หนาเสยว ถาเปนพระ นาง ยกษ จะอยในทาเดน หนงชนดนใชในตอนยกทพ ตรวจพลกองทพของตวนาย ถาเปนลงมกสลกเปนทาหยอง (คอการเอาเทาทงสองวางกบพน แตสนเทาขางใดขางหนงตองพนจากพนแลวหลบเขาขางนนลงนดหนอย) สงประมาณ 1.50 เมตร

3) หนงงา เปนหนงภาพเดยว หนาเสยว ทาเหาะ (คอยกขาขางใดขางหนงไว ซงคลายกบทาของโขนและละคร) หนงประเภทนยงแยกไดเปนหนงโกงและหนงแผลง ไดอก

หนงโกง คอตวหนงทสลกเปนทาโกงศร จงเรยกวา “หนงโกง” หนงแผลง คอตวหนงทสลกเปนทาแผลงศร (โดยทในมอของตวหนงจะมลกศร

อยดวย ใชแสดงในตอนเหาะเหนเดนอากาศ)

หนงประเภทหนงงาจะสงประมาณ 1.50 เมตร


4) หนงเมอง เปนหนงทมภาพเดยวหรอหลายภาพกได แตตองประกอบดวยภาพปราสาทราชวง วมาน พลบพลา หรออาคารใดๆ กได ทมตวโขนหรอละครในเรองนง หรออาจเปนอรยาบถอนๆ แยกไดเปน

หนงพลบพลา ใชส าหรบพระรามในปา หนงปราสาทพด เปนภาพของทศกณฐออกวาราชการหรอภาพอนทรชตถกศรก าลง

ดมกษรธารา (ดมนม) นางมณโฑ หนงปราสาทโลม เปนภาพทศกณฐโลมนางสดา หนงศาลา เปนภาพหนมานลองฤทธฤๅษ

หนงเมองจะมความสงประมาณ 2 เมตร

5) หนงจบ เปนหนงทมภาพตวในเรอง ตงแต 2 ตวขนไป โดยมากจะเปนทาทางรบกนหรอจบกน เชน พระรามรบทศกณฐ พระลกษณรบกบกมภกรรณ องคตตอสกบยกษปกหลน ลงก าลงหกกดยกษ หนมานรบไมยราพณ ลงขาวกบลงด ารบกน หรอทาขนลอย หนงจบจะสงประมาณ 2 เมตร

6) หนงเบดเตลด เปนหนงทมไดจดอยในประเภทใดประเภทหนงดงทกลาวมาแลว เชน หนงภาพลงขาวจบลงด าเดนอกแอนมา จงเรยกหนงลกษณะนวา “หนงเตยว” (เตยวหมายถงมด) เขาใจวาอาจจะใชชอหนงตามชอของเพลงกได หนงอกจ าพวกหนงเปนหนงจ าพวกตลกจ าอวด หนงหนฉาก หนงฉากไล ฉากชาย หนงรถ หรอหนงประเภทไพรพลหรอเขน (เขนคอตวไพรพลในกองทพยกษหรอลง) นอกจากนยงมหนงทาแปลกๆ อก เชน คนถอบองกญชา หรอถอขวาน ฯลฯ บางกเปนรปชาวบานบาง เจกจนบาง ตลอดจนพวกตวหนงขนาดเลก เชน ดอกไม ศร ฯลฯ

รวมทงยงมหนงเจาหรอหนงคร คอ หนงพระฤๅษ 1 หนงพระอศวร 1 และหนงพระนารายณ 1 ดวย

การศกษาคนควาเรองราวเกยวกบหนงใหญในสมยตอๆ มากนยมแบงประเภทของหนงใหญตามทอาคม สายาคมไดกลาวไวขางตน

ผเขยนพบวาในการแบงประเภทหนงใหญน ไดกลาวถง หนงโลม ในชอ “หนงปราสาทโลม” คาดวาหมายถงภาพตวละครแสดงทาเลาโลมหรอเขาพระเขานางภายในปราสาท และจดอยในประเภทใหญ คอ “หนงเมอง” ทองคประกอบส าคญของภาพคอ สถานททถายทอดเรองราว เหตการณตอนตางๆ ในเรองรามเกยรต เชน ปราสาท ราชวง วมาน พลบพลา หรออาคาร บางครงกเรยกแยกยอยลงไปอกเปน “หนงปราสาท” ส าหรบฝายทพทศกณฐ และ “หนงพลบพลา” ส าหรบฝายทพพระราม

จากการเกบรวบรวมขอมลภาพหนงใหญจากแหลงตางๆ ทปรากฏภาพหนงโลม ผเขยนพบวานอกจากจะปรากฏภาพ “หนงปราสาทโลม” ตามความหมายขางตนแลว ยงมหนงโลมบางภาพทตวละครแสดงทาเลาโลมหรอเขาพระเขานางอนๆ ดวย ซงมดงตอไปน

1) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางบษมาล 2) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางเบญกาย


3) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสพรรณมจฉา 4) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางวานรน 5) ภาพหนงใหญทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑ 6) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา 7) ภาพหนงใหญทศกณฐโลมนางสดา

1) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางบษมาล นางบษมาลเปนเมยคนแรกของหนมาน หนมานพบระหวางเดนทางไปสบขาวนางสดาทเมอง

ลงกา ผานเมองมายน และไดพบนางอยในปราสาทแตเพยงผเดยว เนองจากนางบษมาลเปนนางฟาซงถกพระอนทรสาปใหอยในปราสาทน จะพนค าสาปกตอเมอหนมาน ทหารของพระรามผานมาชวยเหลอ หนมานไดแสดงตนผานการ “หาวเปนดาวเดอน” ใหนางไดประจกษ กอนจะโลมเลาไดนางเปนเมย และชวยขวางนางกลบขนไปบนสวรรคดงเดม

ผเขยนพบภาพหนงใหญหนมานโลมนางบษมาล จ านวน 2 ภาพ ดงน

ภาพท 3 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางบษมาล ภาพจากหนงสอวรรณกรรมประกอบการเลนหนงใหญ วดขนอน จงหวดราชบร

(ผะอบ โปษะกฤษณะ, 2520: ไมปรากฏเลขหนา)


ภาพท 4 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางบษมาล ภาพจากหนงสอวรรณกรรมประกอบการเลนหนงใหญ วดขนอน จงหวดราชบร


ภาพหนงใหญหนมานโลมนางบษมาลน ใชแสดงหนงใหญตอนหนมานถวายแหวน ซงม ค าพากยโลมปรากฏในประชมค าพากยรามเกยรตของเกา และค าเจรจาโลมปรากฏในค าเจรจาหนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร ซงเปนตอนทคณะหนงใหญวดขนอนนยมแสดงมากทสดดวย

ตวอยางค าพากยโลม จากประชมค าพากยรามเกยรต ภาค 4 ตอนหนมานถวายแหวน หนมานชอนเชยกานดา โอบแอบอรา ประกบประกตชดชน เสพสมชมแกวโกมล รวยรนรสคนธ กระเษมกระสนรญจวน ขนกระบลจงบอกแสนสงวน พจ าจากนวล เพราะราชกจตดพน วาแลวน าอรสบญ ชรแกวแพรวพรรณ กระบลกโยนนาร ขนยงหาสหองเมฆ นางสนชว ไปดลนเวศหสนยน ฯ

(ประชมค าพากยรามเกยรต เลม 1, 2546: 198)


ตวอยางค าเจรจาโลม จากค าเจรจาหนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร หนมานส าราญอารมณสมคด ขนบนเตยงเคยงชดสะกดนาง พลางมวาจาวากลาวเจางามข าล าเลศสาวชาวสวรรค พหาวเหนเปนส าคญควรจะเชอได พสญญาวาไวอยางไร หรอจะแขงขงดงดอไปโดยใจนน จงผนผอนหยอนตามแกตวพ หนงจอมเมรครสงจ าเพาะใหพชวยสงเคราะหขวางนางสงสสวรรค กยอมรอยดวยกนกบใจเจา เชญโฉมยงนงเยาวเยอนพาท พลางทบเพลาเซาซหยอกยยวน อยหนานองอยาขวนขดแคนจต จงปรานพสกนดหนงเถดแม

นะนาพโรธโกรธขง ปากวากมอถงท าจกจก มาควาไขวจะใครหยกอยานะคะ เขาออมอดลดละแลวลวนลามยงหามกยงหนก ถงหาวใหเหนเปนประจกษจะเชอฟงยงไม แมนสงนองลองลอยไปในสวรรคชนโสฬส จะเหนจรงทกสงหมดหายสงสย ทานจะใชสอยสงใดไมขดสน ตามแตคณขนกระบลจะเมตตา เอออะไรท าไมมาเฝาแอบอง นงๆ เสยสกหนอยคอยๆ กเปนไร ฉนจะหนไปขางไหนพนนะคะ

ชนชสดสวาท ชนเชงฉลาดยอนยอกแยบคายอบายบอกหลอกลงเลน พอพรายพรมยม...กนดอกนะเจา จะใหพโง โอเปลาปลอยนชหลดมอไป นองคงยมอมใจในสถานพมานทพ ใหพชะแงแลลบเพราะหลงลม จะตามตดไปชดชมถงเมองแมนนแสนยาก อยายกเยองกระเดองกระดากท าดงดอ พลางฉวยฉดเอาขอมอมาสเจา สพยอกหยอกเยาเฝายยวน นางผลกพลกหยกขวนแลวคอนคม ขนกระบภรมยชมโฉมประโลมนาง อยในปรางคมาศปราสาทชยบดน โลม

นางเทพอกษรบวรลกษณ รวมรสรกพานรนทร ชอชมสมถวลสนกงวลททนทกขปรดาผาสกเกษมใจยงกวานางไดไปไตรตรงส นงแนบแอบเคลาคลงเคลยคลอชด ทาวแขนหยดดดจรตหวเราะรก ลงขยบทบเพลาพลกหยกขวนคอน แลวหลบเมยงเคยงฉะออนออนออเซาะ ลบคล าท าฉอเลาะชวยจดหลง วานรกระทงกระทบกนหวนสะดง ลงหลอกหยอกยอยงแยงสไบ ตางบนเทงสะเลงฤทยอยในทสงด บดน (ผะอบ โปษะกฤษณะ, 2520: 56-57)

จะเหนวาในค าเจรจาโลมของวดขนอน จงหวดราชบร ไดบอกชอหนาพาทยโลมไวดวย ซงตรงกนกบเพลงหนาพาทยในบทโลมของทางโขนละคร 2) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางเบญกาย

นางเบญกาย เมยคนทสองของหนมาน เปนลกสาวของพระยาพเภก ทศกณฐท าอบายใชใหนางแปลงเปนนางสดาแกลงท าตายลอยน ามา พระรามและพระลกษณลงมาสรงน าพบศพนางสดาลอยมากเกดความเศราโศกเสยใจเปนอนมาก แตดวยปฏภาณของหนมานทหารเอก สงเกตวาศพลอยทวนน าขนมาและไมมธ ามรงคและผาสไบตดมาดวย จงพสจนดวยการเผานางเบญกาย นางทนความรอนไมไดจงเหาะหน หนมานตามจบมา พเภกขอใหประหารชวตนางเพอแสดงความจงรกภกดตอพระราม พระรามอภยโทษใหนางเบญกายโดยมอบหมายใหหนมานน าตวไปสงกลบยงเมองลงกา หนมานไดโอกาสจงเลาโลมและ ไดนางเปนเมยในทสด ภายหลงนางเบญกายใหก าเนดลกกบหนมานคออสรผด

ผเขยนพบภาพหนงใหญหนมานโลมนางเบญกาย จ านวน 2 ภาพ ดงน


ภาพท 5 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางเบญกาย

ชอภาพ หนงใหญตวนางเบญจกายกบหนมาน ขนาด กวาง 89 เซนตเมตร สง 87 เซนตเมตร สภาพ ช ารด ประวต เปนของเกบในคลงประพาสพพธภณฑเดม สนนษฐานวากรมมหรสพสงมาให เมอ พ.ศ.2469

และไดสงมาเกบรกษาทคลงกลางเมอวนท 29 พฤศจกายน พ.ศ.2550 ปจจบน เกบรกษาอยทคลงพพธภณฑสถานแหงชาต (คลงกลาง) คลง 1 หองหมายเลข 12 ชน C6 (ภาพและขอมลจากกลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต)


ภาพท 6 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางเบญกาย

ชอภาพ หนงใหญตวหนมานกบตวนาง ขนาด กวาง 140 เซนตเมตร สง 145.50 เซนตเมตร สภาพ ช ารด ประวต เปนของเกบในคลงประพาสพพธภณฑเดม สนนษฐานวากรมมหรสพสงมาใหเมอ พ.ศ.2469

และไดสงมาเกบรกษาทคลงกลาง เมอวนท 18 กรกฎาคม พ.ศ.2550 ปจจบน เกบรกษาอยทคลงพพธภณฑสถานแหงชาต (คลงกลาง) คลง 1 หองหมายเลข 12 ชน B5 (ภาพและขอมลจากกลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต)


ผเขยนมความเหนวาภาพหนงใหญดงกลาวเปนภาพหนมานโลมนางเบญกาย เนองจากชางแกะสลกภาพตวละครทงสองนงอยบนพนดน ใตตนไม ซงสมพนธกบเนอเรองรามเกยรตตอนหนมานเขาโลมนางเบญกาย หลงจากรบค าสงพระรามใหพานางมาสงยงเมองลงกา

ภาพหนงใหญหนมานโลมนางเบญกายน ใชแสดงหนงใหญตอนนางลอย ซงมค าพากยโลมปรากฏในประชมค าพากยรามเกยรตของเกา ดงน

ตวอยางค าพากยโลม จากประชมค าพากยรามเกยรต ภาค 6 ตอนพระรามประชมพล

ฤดฟงรสกรฑา ถนอมวจนวาจา

ประโลมยพนเลยบเลยม

วาอนแสนสดเสนหเรยม หวงนชเทาเทยม

ชวาตมวตกเตอนใจ

จะทลขอโทษอรไท พอพระภวไนย

มหนตทณฑแปลงปลง พเปรมปรดาจ านง ฝากไมตรตรง บหนายสนทในนาง เบญกายคมคอนค าพลาง นชพบวาง กระบลจงปองปราน

เดมจ านองภยมากม กลาวรายกลบด บเชงจะชดเชอใจ

ลกลมสนองค าทรามวย วาโองการไท

ธใชเฉพาะแตเรยม

บควรอรเคยดเคองเกรยม กรมโกรธแหนงเหนยม

สเนหปวยใจปอง กจใดจ านงสมพอง ถาสองตอสอง บมจะพนมอชาย

พลางโอนองคองแอบกาย เนนแนบไมคลาย

สโรชกองกรรพม

ภมรนมวรสรงรม เกสรโกสม

กไขสคนธแบงบาน

(ประชมค าพากยรามเกยรต เลม 2, 2546: 78-79)


3) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสพรรณมจฉา นางสพรรณมจฉา เมยคนทสามของหนมาน เปนลกสาวของทศกณฐกบนางปลา ทศกณฐใชให

นางพาบรวารไปขนกอนหนทเหลาทหารของพระรามน ามาถมเปนถนนขามไปยงเมองลงกา ฝายไพรพลทหารของพระรามถมกอนหนลงไปในน าเทาไรกหายไปหมด สครพจงใหหนมานลงไปดในน าพบบรวารของนางสพรรณมจฉาก าลงขนกอนหนกนอยางอลหมาน หนมานจงไดจบตวนางสพรรณมจฉาไว และเลาโลมจนไดนางเปนเมย จากนนนางสพรรณมจฉาจงชวยสามดวยการสงบรวารปลาของตนใหขน กอนหนทงหมดกลบไปถมคนทเดม ภายหลงนางสพรรณมจฉาใหก าเนดลกกบหนมานคอมจฉาน

ผเขยนพบภาพหนงใหญหนมานโลมนางสพรรณมจฉา จ านวน 3 ภาพ ดงน

ภาพท 7 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสพรรณมจฉา

ชอภาพ หนงใหญรปหนมานจบนางมจฉา ขนาด กวาง 133 เซนตเมตร สง 148 เซนตเมตร สภาพ ช ารด ประวต เปนของเกบในคลงประพาสพพธภณฑเดม สนนษฐานวากรมมหรสพสงมาให เมอ พ.ศ.2469



ภาพท 8 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสพรรณมจฉา

ชอภาพ หนงใหญตวหนมานถอพระขรรค ขนาด กวาง 135 เซนตเมตร สง 161 เซนตเมตร สภาพ ช ารด ประวต เปนของเกบในคลงประพาสพพธภณฑเดม สนนษฐานวากรมมหรสพสงมาใหเมอ พ.ศ.2469


ผเขยนมความเหนวาภาพหนงใหญดงกลาวเปนภาพหนมานโลมนางสพรรณมจฉา เนองจากชางแกะสลกภาพดานลางเปนแมน า ตวละครทงสองจงเสมอนอยในน า ซงสมพนธกบเนอเรองรามเกยรตตอนหนมานเขาโลมนางสพรรณมจฉา ในภาพนางสพรรณมจฉาท าทาโศก เนองจากเกดความเศราเสยใจทหนมานตองรบลานางกลบไปท าราชการตอ


ภาพท 9 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสพรรณมจฉา ภาพจากพพธภณฑหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร

ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสพรรณมจฉาน ใชแสดงหนงใหญตอนจองถนน ซงมค าพากยโลมปรากฏในประชมค าพากยรามเกยรตของเกา ดงน

ตวอยางค าพากยโลม จากประชมค าพากยรามเกยรต ภาค 6 ตอนพระรามประชมพล พขอมอบมตรไมตร ฝากชพชว ไวคสนทในสมร

มจฉาตอบขนพานร ขาอยสาคร เปนชาตเชอมจฉา

ไมควรคผศกดา ใชชาตภาษา

จะรวมสนทชดชม

สรรเสรญเยนยอไมสม ประดษฐคดคม

จะลองจะลอพอสบาย

วางขาจะลาผนผาย มารดรงกาย

ใหช าระก าน าใจ


วานรลบโลมอรไท วรโฉมวไล

วลาสล าสาวสวรรค

พไดแนบสนทตดพน ถงชาตตางกน

กควรจะครองใจชาย

เรยมหอนใหอรอบอาย ปลอบพลางแนบกาย

บรรสานสนทเนยนนอน

โพยมพยบอบแสงทนกร นกรหมภมร กมวในกลบกสมาลย กลวเกลอกรสกลนมณฑาร เสาวคนธแบงบาน

กฟงดวยกลนมาลา

(ประชมค าพากยรามเกยรต เลม 2, 2546: 88) 4) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางวานรน

นางวานรน เมยคนทสของหนมาน หนมานพบระหวางตามจบตววรญจ าบง ซงหนไปซอนตวอยในฟองน าในมหาสมทร นางถกค าสาปของพระอศวรใหอยในถ า เมอใดทพระรามใชใหหนมานตามไปฆา วรญจ าบงและนางไดบอกทางแกหนมาน นางจงจะพนค าสาป เมอหนมานเขาไปในถ านางวานรนได แปลงกายเปนชายหนมเขาเกยวพาราสกอนจะแจงใหนางทราบวาตนคอหนมาน พรอมทงหาวเปนดาวเปนเดอนใหนางด กอนทจะโลมเลาไดนางเปนเมย ภายหลงหนมานไดสงนางวานรนขนสวรรค ภารกจของนางวานรนจงคลายคลงกบนางบษมาล เมยคนแรกของหนมานนนเอง

ผเขยนพบภาพหนงใหญหนมานโลมนางวานรน จ านวน 1 ภาพ ดงน


ภาพท 10 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางวานรน

ชอภาพ หนงใหญตอนหนมานเกยวนางบษมาล ขนาด กวาง 156 เซนตเมตร สง 177 เซนตเมตร สภาพ ช ารด ชนสวนตวหนงหายไปบาง ประวต ส านกการสงคตไดสงมอบใหกลมวทยาศาสตรเพอการอนรกษด าเนนการซอมแลวเสรจ

น ามาเกบรกษาทคลงกลาง เมอวนท 12 มกราคม พ.ศ.2552 ปจจบน เกบรกษาอยทคลงพพธภณฑสถานแหงชาต (คลงกลาง) คลง 1 หองหมายเลข 12 ชน G10 (ภาพและขอมลจากกลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต)

ผเขยนมความเหนวาภาพหนงใหญดงกลาวเปนภาพหนมานโลมนางวานรน เนองจากชางแกะสลกภาพภเขาลอมรอบตวละคร ตวละครทงสองจงเสมอนอยในถ า ซงสมพนธกบเนอเรองรามเกยรตตอนหนมานเขาโลมนางวานรน

ภาพหนงใหญหนมานโลมนางวานรนน ใชแสดงหนงใหญตอนศกวรญจ าบง ผเขยนไมพบค าพากย-เจรจาโลมในตอนดงกลาว


5) ภาพหนงใหญทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑ นางมณโฑ มเหสเอกของทศกณฐ ตกเปนเมยของหนมาน เมอครงหนมานไดรบมอบหมายใหไป

ท าลายพธหงน าทพย ดวยการแปลงกายเปนทศกณฐเขาไปในปราสาท และแจงแกนางมณโฑวาไดท าลายไพรพลฝายพระรามไปไดหมดแลว ใหเลกพธหงน าทพย เพอชบชวตไพรพลของตนทลมตายเสย นางมณโฑหลงเชออบาย คดวาเปนทศกณฐตวจรง หนมานจงเลาโลมและไดเสยนางในปราสาท เมอท าลายพธเปนทเรยบรอยจงลวงนางกลบมายงพลบพลาพระราม

ผเขยนพบภาพหนงใหญทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑ จ านวน 1 ภาพ ดงน

ภาพท 11 ภาพหนงใหญทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑ

ชอภาพ หนงใหญภาพทศกณฐโลมนางมณโฑ ขนาด - สภาพ ช ารด ชนสวนตวหนงหายไปบาง ประวต ส านกการสงคตไดสงมอบใหกลมวทยาศาสตรเพอการอนรกษด าเนนการซอมแลวเสรจ


ภาพหนงใหญทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑน ใชแสดงหนงใหญตอนนางมณโฑหง น าทพย ผเขยนไมพบค าพากย-เจรจาโลมในตอนดงกลาว


6) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา นางสวรรณกนยมา เมยคนทหกของหนมาน เดมเปนเมยของอนทรชต อปราชเมองลงกา เมอ

อนทรชตตายนางจงตกเปนหมาย พระรามใชใหหนมานแกลงท าอบายเขาสวามภกดกบทศกณฐ เพอลอลวงเอากลองดวงใจ โดยหนมานอาสาตทพพระลกษณจนแตกพาย ทศกณฐเหนความดความชอบจงแตงตงใหหนมานเปนอปราชนงเมองลงกาตอไป พรอมทงมอบเครองทรง ทรพยสมบตของอนทรชตให หนมาน รวมทงยกนางสวรรณกนยมาใหดวย

ผเขยนพบภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา จ านวน 4 ภาพ ดงน

ภาพท 12 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา

ชอภาพ หนงใหญรปหนมานโลมนางสวรรณกนยมา ขนาด - สภาพ ช ารด มชนสวนของตวหนงหายไปเลกนอย ประวต ส านกการสงคตไดสงมอบใหกลมวทยาศาสตรเพอการอนรกษด าเนนการซอมแลวเสรจ




ชอภาพ หนงใหญรปหนมานโลมนางสวรรณกนยมา (เปนหนงชดพระนครไหว) ขนาด กวาง 149 เซนตเมตร สง 170 เซนตเมตร สภาพ ช ารด มชนสวนของตวหนงหายไปเลกนอย ประวต ส านกการสงคตไดสงมอบใหกลมวทยาศาสตรเพอการอนรกษด าเนนการซอมแลวเสรจ

น ามาเกบรกษาทคลงกลาง เมอวนท 12 มกราคม พ.ศ.2552 ปจจบน เกบรกษาอยทคลงพพธภณฑสถานแหงชาต (คลงกลาง) คลง 1 หองหมายเลข 12 บนหลงต B (ภาพและขอมลจากกลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต)



เลขทในบญช 93 ชอภาพ หนมานเขาหองนางสวรรณคนธมาล ประเภท หนงเมอง ภาพและขอมลจากหนงสอหนงใหญวดบานดอน (หนวยอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม ศนยวฒนธรรมจงหวดระยอง โรงเรยนระยองวทยาคม, 2538: 67)

ผเขยนมความเหนวาภาพหนงใหญดงกลาวเปนภาพหนมานโลมนางสวรรณกนยมา เนองจากชางแกะสลกภาพตวละครอยในปราสาท คอหนมานแตงเครองทรงอนทรชต สวมมงกฎยอดกาบไผ ตามแบบมงกฎของอนทรชต และอยในทาเลาโลมนางสวรรณกนยมา ภรรยาหมายของอนทรชต ส าหรบชอ นางสวรรณคนธมาล ผเขยนเหนวานาจะเกดจากการสบสนระหวางชอ นางสวรรณกนยมา มเหสของอนทรชต กบนางคนธมาล มเหสของกมภกรรณ มากกวา



เลขทในบญช 107 ชอภาพ หนมานเขาหานางมณโฑ ประเภท หนงเมอง ภาพและขอมลจากหนงสอหนงใหญวดบานดอน (หนวยอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม ศนยวฒนธรรมจงหวดระยอง โรงเรยนระยองวทยาคม, 2538: 68)

ผเขยนมความเหนวาภาพหนงใหญดงกลาวเปนภาพหนมานโลมนางสวรรณกนยมา เนองจากชางแกะสลกภาพตวละครอยในปราสาท คอหนมานแตงเครองทรงอนทรชต สวมมงกฎยอดกาบไผ ตามแบบมงกฎของอนทรชต และอยในทาเลาโลมนางสวรรณกนยมา ภรรยาหมายของอนทรชต

ขณะทหากเปนภาพหนมานเขาหานางมณโฑ หรอหนมานโลมนางมณโฑ ชางแกะสลกหนงใหญจะแกะสลกเปนภาพทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑ (วระ มเหมอน, สมภาษณ, 17 กรกฎาคม 2556) ประกอบกบเหตการณในเรองตอนนางมณโฑหงน าทพย เมอครงหนมานเขาโลมนางมณโฑ หนมานยงไมไดรบพระราชทานต าแหนงอปราชเมองลงกาแทนอนทรชต จงยงไมมเครองทรงสวมศรษะอยางแนนอน


ภาพท 16 ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา ภาพจากหนงสอหนงใหญวดบานดอน (ชวสทธ บณยเกยรต, บรรณาธการ, 2549: 21)

อธบายภาพวา พาลเขาหานางมณโฑ

ภาพนเปนภาพเดยวกบภาพกอนหนาแตสลบดานกน รายละเอยดของตวหนงช ารดเสยหายมากกวาเดม เชน สวนยอดมงกฎของหนมาน ผเขยนมความเหนวาภาพหนงใหญดงกลาวเปนภาพหนมานโลมนางสวรรณกนยมา เชนเดยวกน เนองจากชางแกะสลกภาพตวละครอยในปราสาท คอหนมานแตงเครองทรงอนทรชต สวมมงกฎยอดกาบไผ ตามแบบมงกฎของอนทรชต และอยในทาเลาโลมนางสวรรณกนยมา ภรรยาหมายของอนทรชต ภาพหนงใหญดงกลาวยงเชอมโยงกบภาพหนมานโลมนางสวรรณกนยมาของวดบานดอนอกภาพหนงดวย

ขณะทตอนพาลโลมนางมณโฑไมเคยพบในการแสดงหนงใหญมากอน (วระ มเหมอน, สมภาษณ, 17 กรกฎาคม 2556) ผเขยนมความเหนเพมเตมวาตอนพาลไดนางมณโฑเปนตอนตนเรองกอนจะเกดตวละครองคต และการโลมของตวละครดงกลาวไมสมพนธกบการด าเนนเรองศกสงครามระหวางฝายพระรามกบทศกณฐมากนก

ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมาน ใชแสดงหนงใหญตอนหนมานอาสา ซงมค าเจรจาโลมปรากฏในค าเจรจาหนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร และมค าพากย-เจรจาโลมปรากฏใน ค าพากย-เจรจาหนงใหญของครวระ มเหมอน ดงน


ตวอยางค าเจรจาโลม จากค าเจรจาหนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร หนมานทาวแขนขดสมาธอยเหนออาสนอนบวร ชอนชายเนตรตองตานางพลางตลงแลเลงเพง

พนจ ฉชางงามรปงามจรตกรยามารยาท ผวเนอเหลองเรองรองดงทองธรรมชาตอนหลอหลอมเหลอลนออกมานอกเบา ควรอยนะเจาซงเปนอครนารศรสะใภแหงพระองคพงศจกรพนธยกษหลกโลกเลศพภพ แตใตฟานหาจบไมมเสมอ เออหนอวาสนามาเหนงามเมอยามเศรา แมนเหนเจาเมอรนงามทรามชมยงเปนพรหมจาร ยงจะมศรศภลกษณเลศลอยฟา เจาพชรอยวาสนามาชกน า พจงใหภกดมาสโพธสมภารไดประทานนองนตองจต เจาพเราฝากชวตกนสบไป อยาสละลมอาลยกนเลยนะเจา จงมานงบนเตยงเคยงกบพ จะไดสนทนาพาทกนสบไปนะเจา

นางสวรรณกนยมา ฟงวาจาขนกระบทโสกคอยเสอมสราง พลางชายเนตรคมคอนประนมกรตอบวาจา ขอพระองคจงโปรดเกลา ตวขาพระเจาใชสาวแสเปนคนแกมลกเตา ผวขาพระเจากเพงตายใหมๆ ไดเจดวด ครนจะขนไปนงเตยงเคยงพกตราความนนทากจะม อนทพระบดาโปรดประทานขอเปนพนกงานชวงใช อนงนางในนบแสนแมน (พระ) องคจะตองประสงครปรางอยางไร กตามพระทยจะปรารถนาเถดพระเจาคะ

เจาพเอยสวรรณกนยมา นางในพไมปรารถนา เจาเปนเอกอครชายาแหงองคพระราชโอรสเจากรงมาร พมาท าราชการแทน แมนเจาไมปรองดองกจะตองยอยดฉดครา วาแลวลนลาลงจากบลลงกแกว แลวโอบอมนางขนวางบนแทนรตน พลางสมผสตองอนทรยรวบรดฤดดวยนาง อยบนปรางคปราสาท บดน โลม

หนมานแสนส าราญเรงรน เชยชมชนดวยสวรรณกนยมาในราตร ทงสองศรกหลบไปในปราสาทสวรรค บดน กระ (เพลงตระนอน)

(ผะอบ โปษะกฤษณะ, 2520: 152-153)

จะเหนวาในค าเจรจาโลมของวดขนอน จงหวดราชบร ไดบอกชอหนาพาทยโลม และกระ (ตระนอน) ไวดวย ซงตรงกนกบเพลงหนาพาทยในบทโลมของทางโขนละคร

ตวอยางค าพากย-เจรจาโลม จากค าพากย-เจรจาหนงใหญของครวระ มเหมอน หนมานเชยชดพสมย สวมกอดอรไท เขาแนบไวในอรา ทรวงนางแนบทรวงขนวา อระแนบอรา อรามารศร สองตอสองตองเสพสามคค เสยวซานทงอนทรย กซาบกซานไปทวมงสา (รตนพล ชนคา, 2554: 111)

ค าแหงหนมานเขารวมภรมยสมสนทเสนหา กบนวลนางสวรรณกนยมาใหเสยวซานสนทงอนทรย ขนกระบนงระงบหลบไป หวนระลกขนไดเมอวนมา องคสมเดจพระจกราด ารสไว

(รตนพล ชนคา, 2554: 123)


7) ภาพหนงใหญทศกณฐโลมนางสดา เมอทศกณฐลกนางสดามายงกรงลงกา กใหนางประทบอยทอทยาน ทศกณฐสบโอกาสจงไดเขาไปเลาโลมเกยวพาราสนางสดาดวยความรกใครเสนหา นางสดาเกดความนอยใจ อยากใหพระรามมาชวยเหลอตน คดฆาตวตาย ภายหลงหนมานเขามาชวยเหลอไวไดทนพรอมทงถวายแหวนและผาสไบใหแกนางสดา เพอแจงวาพระรามก าลงเดนทพมาตอสและรบนางกลบคน

ผเขยนพบภาพหนงใหญทศกณฐโลมนางสดา จ านวน 1 ภาพ ดงน

ภาพท 17 ภาพหนงใหญทศกณฐโลมนางสดา

ชอภาพ หนงใหญภาพทศกณฐโลมนางสดา (เปนหนงชดพระนครไหว) ขนาด - สภาพ ช ารด ชนสวนตวหนงหายไปบาง ประวต ส านกการสงคตไดสงมอบใหกลมวทยาศาสตรเพอการอนรกษด าเนนการซอมแลวเสรจ



ภาพหนงใหญทศกณฐโลมนางสดาน ใชแสดงหนงใหญตอนหนมานถวายแหวน ซงมค าพากยโลมปรากฏในประชมค าพากยของเกา ดงน

ตวอยางค าพากยโลม จากประชมค าพากยรามเกยรต ภาค 4 ตอนหนมานถวายแหวน ครนใกลสดานาร โองการสารศร สโรชสนทรปราศรย ไยโฉมสรลกษณวไล มาอยเดยวใด รนลงดวยแสนโศกา พหวงบ าเรอรกษา สงวนเชยวนดา บใหระคายหฤทย ผวเกาเขาไมอาลย ซดอรไวใน วนานตเออาทวา หากพไปพบพามา เยยวอยชวา จะมวยเปนภกษหมมาร อนเรยมรกเยาวยพาล สสนเสยปราณ บทงใหนองหมองสมร ผวนางผเดยวเทยวซอน อาศยสงขร บมพรยโยธา เฉกชาตทพลพาลา ทไหนจะสา แกมออสรสงหาร วนนนรองกองดงดาน เหนจะถงกาล ดวยกวางกระลบฑา ขอเชญอรสนครา ครองแสนศวรรยา เปนจอมจรรโลงบรบาล [...] ทศเศยรฟงเสยงสดา แจวจบวญญา กดาลระลงสมประด บมเจบช าน าค าเทว ยมแลวจงม สโรชสนทรเอาใจ วาพพศวาสทรามวย ดจดวงหฤทย แลเนตรอนเนองในสกนธ บมใหเขงคางกลางหน จะเษกนฤมล เปนใหญในกรงลงกา ปลอบพลางกราบไหวสดา เจาจงเมตตา ด ารงเสนหเรยมนาน (ประชมค าพากยรามเกยรต เลม 1, 2546: 215-217)


จะเหนวาภาพหนงใหญทศกณฐโลมนางสดาแตกตางจากภาพหนงใหญชดหนมานโลมนางทงหมด เนองจากทศกณฐไมสามารถเขาใกลตวนางสดาได ชางแกะสลกหนงใหญจงแกะสลกภาพใหนาง สดาเอยวล าตวไปดานขางคลายกบจะลกหน แสดงอาการหมางเมน โดยไมสนใจทาทเลาโลมของทศกณฐแมแตนอย

กลาวโดยสรป ผเขยนพบวาภาพหนงโลมทพบในประเทศไทยทงหมด ประกอบดวย ภาพชด หนมานโลมนาง แบงเปน ภาพหนงใหญหนมานโลมนางบษมาล ภาพหนงใหญหนมานโลมนางเบญกาย ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสพรรณมจฉา ภาพหนงใหญหนมานโลมนางวานรน ภาพหนงใหญทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑ ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา และภาพชดทศกณฐโลมนาง ไดแก ภาพหนงใหญทศกณฐโลมนางสดา

หนงโลมทง 2 ชดสะทอนลกษณะนสยและบทบาทความเจาชของตวละครหนมานและทศกณฐไดเปนอยางด ซงท าใหการด าเนนเรองรามเกยรตเกดความสนกสนาน มรสชาต ทามกลางบรรยากาศการรบพงของทงสองฝาย ดงทศรสรางค พลทรพย และสมาลย บานกลวย (2525: 151-152) ไดกลาวถงพฤตกรรมของหนมานในฐานะ “นกรก” วา

หนมานมพฤตกรรมแบบชายเจาช รจกใชถอยค าทหวานหตอหญง แมจะถกผลกไสกใชวธปากวามอถง ปลอบประโลมจนฝายหญงใจออนรบรก ดงทแสดงกบนาง บษมาลเพอถามทางไปลงกา หรอกบนางเบญกายตอนจะพาไปสงยงกรงลงกา ในกรณนางสพรรณมจฉากเชนกน หนมานไลจบนางเพราะพาพวกมจฉามาขนศลาทจองถนนไปทง พอเจรจาทราบวาเปนใคร และนางออนวอนขอชวตหนมานกหายโกรธและเกยวพานางจนไดเปนภรรยา ในท านองเดยวกบนางเบญกายและบษมาล นอกจากนกยงมนางวานรน นางมณโฑ (โดยปลอมเปนทศกณฐ) และนางสวรรณกนยมา ทตกเปนของหนมาน

แมจะไดนางใดเปนภรรยา หนมานกมไดหลงใหลจนลมราชการ เชน เมอไดนางบษมาลแลวหนมานกรบถามหนทางเพอจะไปลงกา เมอไดนางเบญกายแลว หนมานกรบอ าลานางโดยบอกวาตองไปท าศก เมอไดนางสพรรณมจฉาแลว หนมานกขอรองนางใหชวยเหลอในการจองถนน สวนนางวานรน หนมานกขอใหบอกทซอนของวรญจ าบง นอกจากนการไดนางเบญกายกมประโยชน คอภายหลงหนมานไปขอน าลางเทาจากนางเพอเปดอโมงคท าลายพธกรรมของทศกณฐ นอกจากนลกของหนมานท เกดจากนางสพรรณมจฉาและนางเบญกายยงไดชวยราชการในเวลาตอมาดวย

และไดกลาวถงพฤตกรรมแบบเจาชยกษของทศกณฐวา

ทศกณฐเมอรกแลว แมหญงจะไมรกตอบกเจรจาหวานลอมและออนวอนเซาซ แมจะถกดาวากไมโกรธ ไมเลกความพยายาม เชน ถงแมเขาใกลนางสดาไมได แตทศกณฐยงมความหวงวาจะไดนางสดามาเชยชม และตงแตไดนางสดามา ทศกณฐกไม


น าพากบนางอน พาลดดานางยกษทเฝาอทยานวาไมเกลยกลอมใหนางสดารกตน (ศรสรางค พลทรพย และสมาลย บานกลวย, 2525: 57-58)

จะเหนไดวาลกษณะนสยและบทบาทความเจาชของทงหนมานและทศกณฐแทบไมแตกตางกน แตทศกณฐเปนตวละครฝายปรปกษจงไมสามารถเลาโลมนางสดาไดส าเรจ ภาพหนงโลมทปรากฏจงเปนภาพแสดงการเกยวพาราสระหวางตวละครเทานน เนองจากทศกณฐไมสามารถเขาใกลนางสดาไดเพราะ “เดชะดวยโพธสมภาร พระมารดาโลกดวงสมร พระยายกษเขาใกลบงอร ใหรอนฤาทยดงไฟกลป”

ภาพหนงโลมสวนใหญสมพนธกบค าพากย-เจรจาหนงใหญทหลงเหลออยในปจจบน มภาพหนงเพยง 2 ชดทไมปรากฏค าพากย-เจรจาโลมเลย คอ ภาพหนงใหญหนมานโลมนางวานรน ในศกวรญจ าบง และภาพหนงใหญทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑ ในตอนนางมณโฑหงน าทพย อยางไรกตามรายละเอยดของภาพยงตรงกนกบเนอหาในบทละครเรองรามเกยรตพระราชนพนธในรชกาลท 1 ซงถอวาเปนรามเกยรตส านวนทมเนอความครบถวนสมบรณมากทสด

นอกจากนผเขยนยงพบวาอกวาค าพากยหนงโลมทงหมดแตงดวยค าประพนธประเภทกาพยฉบง 16 ซงเปนค าประพนธทนยมใชพากยหนงใหญมากกวาค าประพนธประเภทกาพยยาน 11 เปนเครองยนยนวาการพากยฉบง 16 สามารถใชไดกบเนอหาของตวหนงทกประเภท ทง “หนงรบ” และ “หนงรก” เนอหาของค าพากยเปนการกลาวเกยวพาราสแสดงความรก และบรรจบทอศจรรยทงดงามตามขนบ วรรณศลปไทย ขณะเดยวกนค าเจรจาทพบกมลกษณะของการโตตอบของตวละครชาย-หญง ผเขยนเชอวาเปนค าเจรจาประเภทกระททโบราณาจารยไดคดผกขนไวส าหรบใหคนพากย -เจรจาทองจ า และใชเจรจาประกอบตวหนงโลมในตอนตางๆ นนเอง ภาพเลาเรอง: ความสมพนธระหวางวรรณคดกบทศนศลปในภาพหนงโลม การใชเสน (Line) อนเปนลกษณะส าคญของศลปะไทย มไดเกดขนลอยๆ แตมมลเหตมาจากความคดทตองการแสดงสภาวะของเทพนนเอง ในการสรางรปทรง (Form) กเชนเดยวกน จะพบวาชางเขยนมกจะใชเสนสายทสะบดขนอยางออนพลว จนกระทงเกดเปนรปทรง (Form) สามเหลยม ยอดแหลม เหมอนดงชฎา หรอยอดเจดย ตลอดจนลายกนก สงเหลานกลวนเปนสงทเกดขนอยางมความหมาย คอ ตองการใหดเลอนลอยเปนทพย หาไดเปนสงทเกดขนตามแรงสะบดของมอชางอยางไมมตนสายปลายเหต หรอไปตาม “อารมณศลปน” ไม การใชวตถธาตทางศลปะ (Art Elements) อยางมเหตผลทชดเจนประกอบกบรสนยมอนดของชาตน ท างานศลปะไทยกระโดดจากความเปน Primitive หรอศลปะยคแรกเรม (คมกฤช เครอสวรรณ, 2534: 141)

ภาพหนงใหญ ถอเปนงานทศนศลป ประเภทประตมากรรม ทชวยยนยนขอความขางตนไดเปนอยางด โดยอาศยฝมอของชางรางและชางแกะสลกตวหนงเปนตวละครในเรองรามเกยรตและลวดลายไทย ซงสมพนธกบค าพากย-เจรจา


ชางทท าหนงใหญเปนทยอมรบวาเปนผทมความร ความเขาใจในสนทรยะและศลปะชนสง มความเขาใจอยางลกซงเกยวกบตวภาพตามหลกพนฐานเชงชางไทยโบราณ คอ กระหนก นาร กระบ และคชะ การแสดงออกถงความรสก อารมณ ลกษณะเฉพาะของตวภาพทมความแตกตางกนดวยเครองแตงกาย เครองประดบ มงกฎหรออาวธ สกาย หนาตา และใหตรงกบเรองหรอตอนทแสดง (กรมศลปากร, 2551: 13)

ชางแกะสลกหนงใหญตองเปนผทรอบรในเรองรามเกยรตเปนอยางด จงจะสามารถถายทอดความคด เนอหา ผานวตถธาตทางศลปะ คอ เสน ส รปทรง ลวดลาย ไดอยางงดงามมศลปะ แสดงความแตกตางของตวละครได เชน การแกะสลกภาพหนงหนาเตม (ภาพหนงทวๆ ไป) และหนงหนาแขวะ (ภาพทฉลเอาหนงออก เหลอแตเสนวงหนา ตา คว ปาก ล าคอ แขน โดยมากเปนภาพตวนาง) เชน ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา เพอถายทอดภาพของลงและนางใหผชมเหนไดชดเจนเมอน าไปทาบบนจอหนงในการแสดงจรง หรอการใสรายละเอยดตวละครหนมานทมทงสวมมงกฎและไมสวมมงกฎกสามารถตความเนอหาในตอนดงกลาวไดแตกตางกน

ผเขยนยงพบอกวาภาพตวนางทปรากฏในภาพหนงใหญสวนมากไมสามารถระบไดวาคอใคร เชอวาเปนขนบของชางแกะสลกหนงใหญ คอ การแกะเปนภาพหนงหนาแขวะ แตชางเหลานนไดใสรายละเอยดส าคญ คอ สถานท เชน ปราสาท ราชวง ถ า พนดน ลงบนแผนหนง เพอสอความหมายถง ตวละครในตอนตางๆ ดวย

ดงนนภาพหนงใหญแมเพยงหนงภาพกบรรจเรองราวเนอหาในเรองรามเกยรตไวมากมายมหาศาล เชนทผเขยนไดกลาวถงรปแบบและเนอหาของหนงโลมในประเทศไทยไปขางตน นอกจากภาพเหลานนจะแสดงการเลาโลมประคองกอดของตวละครชาย-หญงแลว ภาพหนงใหญยงชวยฉายภาพเรองราวเหตการณกอนหนาและเรองราวเหตการณตอนตอไปไปพรอมๆ กน ดงนนภาพหนงใหญทงหมดทหลงเหลออยจงมความส าคญทชวยเตมเตมรายละเอยดของเหตการณในการแสดงแตละตอนได จดนเองทท าใหการแสดงหนงใหญแตกตางจากการแสดงโขนละคร เนองจากตองใชตวหนงแสดงอากปกรยาแทนการใชผแสดงร าท าบท

ผเขยนพบวาการจดวางภาพหนงใหญ ประเภทหนงโลม มลกษณะเดน ดงน

1) ภาพหนงใหญประกอบดวยตวละคร 2 ตว เปนตวละครชายและหญง ตางจากหนงจบทวไปทมกเปนหนงรบแสดงภาพพระจบยกษ หรอลงจบยกษ หนงใหญบางภาพเปนหนงเดยว บางภาพเปนหนงเรองมตวละครในภาพมากถง 4-5 ตว

2) ตวละครชาย (เทาทพบคอหนมานและทศกณฐ) แสดงกรยาทาทางเกยวพาราส เลาโลมนาง มทงภาพทประคองกอด ก าลงพดจาออนวอน (ไมพบภาพทศกณฐประคองกอดนางสดา) ทาทางเหลานนเปนไปเพอแสดงความรก

มหนงใหญอกหลายตวทมรายละเอยดของภาพใกลเคยงกบภาพหนงโลม ไดแก หนงจบ ซงหมายถงภาพหนงทมตวละครรบหรอจบกนอย เชน พระจบยกษ (พระรามรบทศกณฐ พระลกษณรบ


อนทรชต) ลงรบยกษ (หนมานรบทศกณฐ) เปนตน แตมหนงบางตวทแสดงภาพหนมานจบนาง เชน หนมานจบนางเบญกาย บนทองฟา หนมานจบนางสพรรณมจฉา ในน า ถอเปน “หนงจบ” ทแสดงลลาของการตอสขงขง ผดกบหนงโลมทจะแสดงลลาของความออนหวาน ออนชอย เพอมงแสดงความรกของ ตวละครทงสอง

3) สถานททเปนฉากในภาพหนงใหญแตกตางกนไปตามตวละคร มทงปราสาท บนพนดน ในน า และในถ า โดยชางแกะสลกรายละเอยดขององคประกอบแวดลอมเพอบงบอกสถานทนนๆ อยางชดเจน

ภาพทจดอยในประเภทหนงปราสาทโลม คอ ตวละครแสดงทาเลาโลมเกยวพาราสอยในปราสาทราชวง ไดแก

1) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางบษมาล 2) ภาพหนงใหญทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑ 3) ภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา

เนองจากเปนภาพหนงโลมทพบเปนจ านวนมาก โดยเฉพาะภาพหนงหนมานโลมนางสวรรณกนยมา ผ เขยนเชอวาอาจเปนทมาของการเรยกหนงประเภทนวา “หนงปราสาทโลม” นนเอง ขณะเดยวกนกยงพบวามหนงในลกษณะเดยวกนนจดอยในประเภทหนงโลมไดอก 4 รปแบบดวย

และเมอน าภาพหนงโลมทงหมดไปเปรยบเทยบกบภาพจตรกรรมเรองรามเกยรตตามทตางๆ หรอทาทางการแสดงโขนในปจจบน กพบวายงคงมการสบทอด “ทาโลม” หรอทาเขาพระเขานางจากภาพหนงโลมบางสวนมาอยางตอเนอง

ภาพท 18 ภาพหนงใหญหนมานจบนางสพรรณมจฉา ภาพจากกลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต


ภาพท 19-20 ภาพหนงใหญหนมานจบนางเบญกาย ภาพจากกลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต


ภาพท 21-22 ภาพหนงใหญหนมานจบนางเบญกาย ภาพจากกลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต


นอกจากนในการพจารณาภาพหนงใหญ ประเภทหนงโลมแตละชด อาจดความสมพนธเชอมโยงกบหนงใหญในชดเดยวกน หรอรายละเอยดของภาพทปรากฏกอนหนาหรอหลงจากนนไดดวย ดงเชนภาพหนงใหญหนมานโลมนางบษมาล และภาพหนงใหญหนมานโลมนางวานรน เนองจากนางทงสองเปนนางฟาซงถกสาปใหพบกบหนมาน ผซงจะชวยเหลอใหพนจากค าสาปนนๆ มกจะปรากฏภาพหนงหนมานหาวเปนดาวเปนเดอน เพอแสดงตนใหเปนทประจกษวาเปนหนมานตวจรงคกบภาพตวนางดวย สวนจะเปนนางบษมาลหรอนางวานรนนน ผเขยนพบวาชางจะแกะสลกหนงใหญเพอใหรายละเอยดของสถานททหนมานพบนางเพอแสดงความแตกตางอยางชดเจนคอ หนมานพบนางบษมาลในปราสาท และหนมานพบนางวานรนในถ า

ภาพท 23 ภาพหนงใหญหนมานหาวเปนดาวเปนเดอนใหนางบษมาลด ภาพจากหนงสอวรรณกรรมประกอบการเลนหนงใหญ วดขนอน จงหวดราชบร



ภาพท 24 ภาพหนงใหญหนมานหาวเปนดาวเปนเดอนใหนางวานรนด ภาพจากกลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต

และยงปรากฏภาพหนงใหญในตอนหลงจากทหนมานไดนางบษมาลและนางวานรนเปนเมยแลว นางจงพนจากค าสาป หนมานจงเปนผสงนางทงสองขนสทองฟาดวย

ภาพท 25 ภาพหนงใหญหนมานสงนางบษมาลขนสทองฟา ภาพจากหนงสอวรรณกรรมประกอบการเลนหนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร



ผเขยนขอสรปรายละเอยดของหนงโลมทหลงเหลออยในประเทศไทยทงหมดเปนตาราง ดงน

ภาพหนงโลม ตวละคร สถานท รายละเอยดของเหตการณ ทสมพนธกน

หนมานโลมนางบษมาล 1) หนมาน 2) นางบษมาล (นางฟา)

ในปราสาท 1) หนมานหาวเปนดาวเปนเดอน 2) หนมานขวางนางขนสทองฟา

หนมานโลมนางเบญกาย 1) หนมาน 2) นางเบญกาย (นางยกษ)

บนพนดน / ใตตนไม

1) หนมานจบนางเบญกายบนทองฟา

หนมานโลมนางสพรรณมจฉา 1) หนมาน 2) นางสพรรณมจฉา (นางปลา)

ในน า 1) หนมานจบนางสพรรณมจฉาในน า

หนมานโลมนางวานรน 1) หนมาน 2) นางวานรน (นางฟา)

ในถ า 1) หนมานหาวเปนดาวเปนเดอน 2) หนมานขวางนางขนสทองฟา

ทศกณฐแปลง (หนมาน) โลมนางมณโฑ

1) ทศกณฐแปลง (หนมาน) 2) นางมณโฑ

ในปราสาท -

หนมานโลมนางสวรรณกนยมา 1) หนมาน (ทรงเครอง) 2) นางสวรรณกนยมา (นางยกษ)

ในปราสาท -

ทศกณฐโลมนางสดา 1) ทศกณฐ 2) นางสดา

ในอทยาน -

จากตารางจะเหนไดวาไมมภาพหนงโลมประเภทใดเลยทมรายละเอยดซ าซอนกนทงหมด ลกษณะดงกลาวจงเปนเครองยนยน “อจฉรยภาพ” ของชางผแกะสลกหนงใหญไดดทสด ทสามารถบรรจเนอหาและความงดงามลงบนผนหนงไดอยางครบถวนสมบรณ ท าใหภาพหนงโลมกลายเปนภาพหนงรกทมคณคาและความงดงามไมแพหนงใหญประเภทอนๆ ความสงทาย จากการเดนทางแกะรอย “หนงโลม” ทยงคงหลงเหลออยในประเทศไทย ดวยแรงบนดาลใจจากภาพหนงใหญหนมานโลมนางสวรรณกนยมา ทเพงไดรบกลบคนจากสหรฐอเมรกา ท าใหผเขยนพบวา ภาพหนงใหญหนงภาพสามารถถายทอดเรองราวไดมากมายไมรจบ เนองจากชางแกะสลกหนงใหญไดพยายามเกบเนอหาจากวรรณคดเรองรามเกยรตตอนตางๆ ไวในตวหนงใหญไดอยางนาอศจรรย นบเปนการบรณาการศาสตรทางศลปทงวรรณศลปและทศนศลปอยางลงตวและนาสนใจยง การศกษาวเคราะหรปแบบและเนอหาของหนงโลมจงชวยยนยนคณคาทางวรรณคดและทางทศนศลปในภาพหนงใหญอก


ทางหนง นอกจากนนยงเปนการสานตอองคความรทางดานหนงใหญทโบราณาจารยไดเพยรวางรอยไวในเบองตนแลวดวย

อยางไรกแลวแตผเขยนมงหวงใหบทความนจดประกายใหเยาวชนรนใหมเกดความสนใจใครรเรองวรรณคดมรดกของชาตอยาง “รามเกยรต” และเมอประเทศไทยเขาสประชมคมอาเซยน เรองรามเกยรตหรอรามายณะนกจะมบทบาทส าคญในการเชอมโยงสานสมพนธทางดานวฒนธรรมระหวางประเทศสมาชกใหแนบแนนมากยงขน เยาวชนรนใหมอาจเรมตนจากการตงค าถามกบภาพหนงใหญเพยงหนงภาพแลวเดนทางตอยอดความรเพอเชอมโยงเรองราวทซกซอนอย นนเทากบเปนการชวยสานตอชวตและลมหายใจของหนงใหญใหโลดแลนตอไปได

ปจจบนยงมหนงใหญอกเปนจ านวนมากทเกบรกษาอยในพพธภณฑตางประเทศ องคความรทางดาน “สยามศกษา” หรอ “ไทยศกษา” จงมไดมขอบเขตพรมแดนอยแตในประเทศไทยเทานน หากยงหมายรวมถงองคความรทเกดการแพรกระจายและแลกเปลยนไปมาทวโลก ในอนาคตผเขยนเชอวาเราอาจพบภาพหนงใหญชดอนๆ หรอภาพหนงโลมนอกเหนอจากทไดกลาวถงในบทความน เพราะจะมผสนใจเขามารวมเตมเตมองคความรดานนมากยงขนอกอยางแนนอน

บรรณานกรม กนกวรรณ สวรรณวฒนา. 2527. หนงใหญวดขนอน จงหวดราชบร. กรงเทพฯ: หองสมดมหาวทยาลยศลปากร

วงทาพระ. กญณศมนต กะมทา. 2556. ภณฑารกษ กลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถาน

แหงชาต, สมภาษณ, 12 มถนายน 2556. เกรน ศลปเพชร. 2526. หนงใหญชดพระนครไหว. กรงเทพฯ: เมองโบราณ. คมกฤช เครอสวรรณ. 2534. “อทธพลของรามเกยรตตอรปลกษณะศลปะไทย.” ใน หนงสอประกอบนทรรศการ

พเศษ รามเกยรตในศลปะและวฒนธรรมไทย, หนา 141. กรงเทพฯ: อมรนทร พรนตง. (นทรรศการพเศษเนองในวโรกาสทสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทรงมพระชนมายครบ 3 รอบ).

ชวสทธ บณยเกยรต, บรรณาธการ. 2549. หนงใหญวดบานดอน. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

ดรณ มาบพา. 2556. เจาพนกงานพพธภณฑ ช านาญงาน กลมทะเบยน คลงพพธภณฑและสารสนเทศ ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต, สมภาษณ, 12 มถนายน 2556.

ทรงวทย ดลประสทธ. 2542. หนมานชาญสมร. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: มตชน. ธนต อยโพธ. 2500. โขน. พระนคร: กรมศลปากร. (พมพในงานพระราชทานเพลงศพพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจา

เฉลมเขตรมงคล ณ เมรวดเทพศรนทราวาส วนท 2 มถนายน พทธศกราช 2500). ปญญา นตยสวรรณ. 2542. “หนงใหญ.” ใน สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคกลาง เลม 14, หนา 6947-6952.

กรงเทพฯ: มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย. ผะอบ โปษะกฤษณะ. 2520. วรรณกรรมประกอบการเลนหนงใหญ วดขนอน จงหวดราชบร. กรงเทพฯ:

โครงการเผยแพรเอกลกษณของไทยทางโทรทศนและวทย ส านกนายกรฐมนตร.


มนตร ตราโมท. 2540. การละเลนของไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: มตชน. รตนพล ชนคา. 2554. การสบทอดการพากย-เจรจาหนงใหญและโขนเรองรามเกยรตของครวระ มเหมอน.

วทยานพนธปรญญามหาบณฑต ภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ราชบณฑตยสถาน. 2546. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน. วลยวภา บรษรตนพนธ, หมอมหลวง. 2544. การอนรกษหนงใหญในโครงการ “หนงใหญรชกาลท 2 พระนครไหว.” ใน 30 ป ไทยคดศกษา, หนา 1-31. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. (ทระลกในโอกาสสถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร มอายครบ 30 ป 3 มนาคม 2544).

วระ มเหมอน. 2556. ผเชยวชาญดานหนงใหญ. สมภาษณ, 17 กรกฎาคม 2556. ศรสรางค พลทรพย และสมาลย บานกลวย. 2525. ตวละครในรามเกยรต. กรงเทพฯ: ธเนศวรการพมพ. ศลปากร, กรม. 2546. ประชมค าพากยรามเกยรต เลม 1. กรงเทพฯ: กรมศลปากร. ศลปากร, กรม. 2546. ประชมค าพากยรามเกยรต เลม 2. กรงเทพฯ: กรมศลปากร. ศลปากร, กรม. 2545. รวมงานนพนธของนายอาคม สายาคม ผเชยวชาญนาฏศลป กรมศลปากร. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: กรมศลปากร. ศลปากร, กรม. 2551. หนงใหญพระนครไหว. กรงเทพฯ: ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร. (หนงสอ

ประกอบนทรรศการพเศษ “เหลยวหนา แลหลง ดหนงใหญ” ณ พระทนงอศราวนจฉย พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร).

ศลปากร, กรม. 2551. เหลยวหนา แลหลง ดหนงใหญ. กรงเทพฯ: ส านกพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร. (หนงสอประกอบนทรรศการพเศษ “เหลยวหนา แลหลง ดหนงใหญ” ณ พระทนงอศราวนจฉย พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร)

สภตร อนศาสน. 2528. หนงใหญวดสวางอารมณ. ลพบร: หตถศลปการพมพ. เสถยร ชงเกต. 2538. หนงใหญ ศลปะการแสดงชนสงของไทย. กรงเทพฯ: ชวนพมพ. (จดพมพเนองในป

อนรกษวฒนธรรมไทย 9 มกราคม 2537). หนวยอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม ศนยวฒนธรรมจงหวดระยอง โรงเรยนระยองวทยาคม. 2538. หนงใหญวด

บานดอน. ระยอง: หนวยอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม ศนยวฒนธรรมจงหวดระยอง โรงเรยนระยองวทยาคม.

อนกล โรจนสขสมบรณ. 2542. การเชดหนงใหญวดสวางอารมณ จงหวดสงหบร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชานาฏยศลปไทย ภาควชานาฏยศลป คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อษฎา ภทรปรชาวทย. 2550. หนงใหญ: กรณศกษาหนงใหญวดบานดอน อ าเภอเมอง จงหวดระยอง. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาดนตรชาตพนธวทยา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

เอนก นาวกมล. 2546. หนงตะลง-หนงใหญ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: พมพค า.

แกะรอยหนังโลมบทพินิจความ ...lit.human.ku.ac.th/past/_2014/p15_9/05_article.pdfแกะรอยหน งโลม: บทพ น จความส

Documents