สถาบันวิจัยและพัฒนา ...rdi.snru.ac.th/wp-content/uploads/2016/12/CBR-.pdf · คู่มือ พื่อท้องถิ่น...

คมองานวจยเพอทองถน

สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยราชภฏสกลนครResearch and Development Institute

การวจยเพอทองถน (CBR:Community Based Researh)

หมายถงอะไร ?

กระบวนการแสวงหาความรใหม ผานกระบวนการปฏบตรวมกนของชมชนทองถน ทกอใหเกดการเปลยนแปลง/การพฒนา เปนงานของคนทองถนเพอคนทองถน เนนการมารวมทำาวจยของชาวบาน เจาของปญหาเปนผปฏบตการลงมอทำาวจยเอง เพอแกไขปญหา ทงนตงแตการหาประเดนปญหาในชมชน เปนโจทยทตองหาคำาตอบและทางออกโดยคนในชมชนเอง ภายใตการ เขามารวมทำางานเปนทมทำางานวจยในพนทโดยมพเลยง ของนกวจยหรอนกวชาการ นกพฒนา ซงอาจเปนเจาหนาท

ของรฐ หรอ NGOs ททำางานในพนทรวมกบชาวบาน เพอรวบรวมขอมล มการวางแผนดำาเนนการ มการวเคราะหและทดลองปฏบต รวมทงการสรางทางเลอกในการจดการตาง ๆ เพอนำาไปปรบแกปญหาของชมชนทองถน (สนธ สโรบล, ศรศกด วลลโภดม, 2552) การวจยเพอทองถน หรอ CBR มคำาเรยกทมจดมงหมายของงานวจยเพอเพมพลงทางปญญาใหชาวบาน เชน งานวจยปฏบตการอยางมสวนรวม งานวจยปฏบตการ เพอการพฒนา และวจยไทบาน

นกพฒนา ชาวบาน

นกวจย

โลกทศนรวม

แผนภาพท 1 โลกทศนรวม การมสวนรวม

แนวคดดานการวจย “การสรางคน สรางความร

สรางการเปลยนแปลง”

วธการพนฐานของการวจยเพอทองถน

พฒนาโจทยวจยใหคมชด/ออกแบบการวจยเบองตน

= โครงการวจย

เกบรวบรวม/วเคราะหขอมล/ออกแบบปฏบตการ

= รายงานความกาวหนา

ปฏบตการ/ถอดบทเรยน/สรปผลการวจย

= รายงานฉบบสมบรณ

ทมา: บญชร แกวสอง, 2557

คณลกษณะสำาคญของงานวจยเพอทองถน

การวจยเพอทองถน หรอ CBR มวธการอยางไร ขนอยกบวธคดหรอฐานคด เรยกวา เปนหลกการ ลกษณะสำาคญของงานวจยเพอทองถน

โจทยการวจยตองมาจากชมชน ถงแมวาจะมนกวชาการจากภายนอกเขาไปจดประกาย แตทายทสดแลว ชมชนกเหนพองตรงกนและรวมทำาวจย

ชมชนทำาวจยเอง ชมชนตองมสวนรวมในกระบวนการวจยและเปนวจยเชงปฏบตการ (Action Research) รวมตงแตการพฒนาโจทย การเกบขอมล การวเคราะหขอมล การปฏบตการแกไขปญหา ทมาจากขอมล การสรปผลการวจย

เนนเรองการมสวนรวมจากทกสวนทเกยวของ โดยเฉพาะอยางยงชมชนเจาของปญหา และผทใกลชดกบเจาของปญหาเพอสรางความรสกเปนเจาของ

คดกจกรรมบนฐานขอมล มการเกบรวบรวมและวเคราะหขอมล โดยเรมตงแตการออกแบบ การวางแผนกอนเรมทำาวจย จะทำาใหชาวบานรจกตนเอง รวามปญหาอะไรตรงไหน

การพฒนาและยกระดบการใชความรทองถน ภมปญญาทองถน ในการวจยเพอทองถนทำาใหชมชนรจกตนเอง พงตนเอง เหนทนชมชนเดมทมอย และนำาทนชมชน ภมปญญาทองถนไปผสมผสานกบความรใหมเพอการแกไขปญหาชมชน พฒนาชมชน นนคอ ชมชนทองถนเปนผไดรบประโยชนจากการวจย

การสรางคนมากกวาความร โดยเฉพาะชาวบาน ภายใตหลกคดงานวจยชมชนตองเปนงานวจย โดย (คน) ชมชน ของ (คน) ชมชน และเพอ (คน) ชมชน

การเสรมพลงอำานาจของชมชน การวจยเพอทองถนเปนกระบวนการเรยนรชมชนควบค กบการปฏบตการพฒนา โดยมชมชนพนทเปนทตง (ฐาน) ดงนน การบรหารจดการงานวจย กระบวนการวจย จงเปนสวนสำาคญทจะชวยใหเกดการมองเหนตวตนของชมชน (ทนทางสงคม) ทเปนเสมอนการสรางพลงศรทธาเชอมนในชมชน หมบาน และมพลงลกขนมาปฏรปชมชนดวยพลงของคนในชมชนเอง

7 ขนตอน ของ

งานวจยเพอทองถน

1. การแสวงหาคนทำาวจย คณสมบตของนกวจยเพอทองถน ม 3 คณสมบต คอ

(1) เปนผทมจตสาธารณะ(2) ตองมจตใจใฝร เปนมดทอยากจะถกลบ

(3) ตองมความเพยรมหาศาล (4) ทมทจะเปนนกวจยมมากกวา 5 คน ขนไป ดงนน

ถาจะประกอบทมวจยจงตองม 2 อยางคอความสมพนธ

ตองดและมความเขาใจรวมกน

2. การพฒนาโจทย (1) ตองเปนโจทยของชมชน(2) สำารวจวเคราะหสถานการณบรบทชมชน(3) ทกคนเขารวม และทกคนตองรบทบาทหนาททกำาลงทำา (4) เวลาในการพฒนาโจทย 1 เดอน ถง 2 – 3 ป

3. การออกแบบงานวจย ทมนกวจยตองทำาความเขาใจรวมกนเรองการออกแบบงานวจย

4. การทำาความเขาใจ ในงานวจย CBR ทกขนตอน

การทำางานวจย ทมวจยทงหมด นกวจยชาวบานสามารถบอกไดวาตงแตเรมตนจนปลายทางเขา ทำาอะไร อยางไร เพราะอะไร ไดอะไร

5. การใชประโยชนจากงานวจย ตองนำาผลการวจยไปคนขอมลใหชมชน การนำาผลการวจยไปใชประโยชนมประมาณ 5 ดานไดแก

(1) การใชประโยชนในเชงวชาการคอการเขยนบทความ (2) การใชประโยชนในเชงเศรษฐกจ

(3) การใชประโยชนในเชงสงคม (4) การใชประโยชนเชงการแกไขปญหาดานตางๆ เชน ดานสงแวดลอม ดานสขภาวะ เปนตน

(5) การใชประโยชนในเชงนโยบายระดบตางๆ เชน ระดบชาต ระดบจงหวด ระดบอำาเภอ ระดบ

ตำาบล ระดบหมบาน ระดบกลม และครวเรอน เปนตน โดยตองใชกระบวนการ หนนเสรมอก เชน

กระบวนการจดทำาขอเสนอเชงนโยบายสาธารณะ มนกการตลาด นกนเทศศาสตร เขามาชวย

6. การขยายผล นำาผลการวจยไปขบเคลอนตอ

พฒนาเปนประเดนสาธารณะ เพอผลกดนใหผมสวนเกยวของ โดยเฉพาะภาครฐ ภาคเอกชน ภาคสวน นำาไปใชดำาเนนการตอ

7. การถอดบทเรยนหรอ การสรปบทเรยน เปนการทบทวนสรปครงสดทาย ระหวางทางกมการถอดบทเรยนอยบาง แตการถอดบทเรยนปลายทางเปนเรองสำาคญ สรปดงกรอบขางลางน

ฐานคด/วธคดหลกการ

1. แสวงหานกวจย

2. การพฒนาโจทย3. การออกแบบวจย

4. การทำาความเขาใจ5. การจดการขอมล6. การใชประโยชนจากขอมล7. การถอด/สรปบทเรยน

ประเภทของงานวจยประเดนของงานวจยสาขาวชาการของงานวจย

กระบวนการทำางานงานวจยเพอทองถน

การเคลอนกระบวนการทำางานดานวจยเพอทองถน จะมขนตอนการเคลอนประมาณ 3 ระยะ ดวยกนคอ

ขนตอนการเขาสชมชน เรมตงแตคดเลอกชมชน กลม ประเดน ปญหาทจะทำางานวจย เปนการวจย เปนการหาโจทยวจย การสรางความสมพนธกบชมชนทกกลมในหมบาน เคลอนงานวจยกบคนทกกลม มสวนรวมกบคนทกกลม แตถาในบางประเดนเปนเรองของคนบางกลม กจะเคลอนเฉพาะกลมได

ระยะท 1 การเตรยมการ เตรยมชมชน ใชเวทประชมชแจง การพดคยในกลมยอย หรอพดคยเปนรายบคคลเปนหลก

ระยะท 2 ระยะดำาเนนการ

การเกบขอมล ดานเอกสาร การศกษาบรบทชมชน การวเคราะหปญหาของชมชนอยางเปนระบบ เพอพจารณาความเหมาะสมและความเปนไปไดของวธการทนชมชน ภมปญญาทองถน นำามากำาหนดเปนแผนงานวจย การบรหารจดการ เชน ผรบผดชอบ ระยะเวลา งบประมาณ ขนตอนนทำางานรวมกบคนทกฝายโดยมชมชนเปนหลก นำาแผนงานไปปฏบต ทดลองปฏบตกอนจงจะไดขอสรป การตดตามประเมนผลแตละขน ตอนโดยสรปงานเปนระยะๆ

ระยะท 3 การสรปผลและเขยนรายงานการวจย

ควรตองมการเกบขอมลอยางมระบบ มการประชมสรป/ถอดบทเรยนงานทกครง การสรปผลควรทำาการถอดบทเรยนรวมกนระหวางทมวจย โดยนำาขอมลจากเอกสาร แบบสอบถาม การสงเกตการณ การสมภาษณหรอศกษาดงาน นำามาวเคราะหและหาขอสรปรวมกนเพอหาขอสรปเหตผลมาตอบคำาถามของงานวจย การเขยนรายงานการวจย มเวทสรปบทเรยนกอนดงน ภายหลงการดำาเนนงานวจยเกดการเปลยนแปลงอะไร ไดอะไรม ส ง ใดท ต อ งป รบปร ง แก ไข เป นกา ร รวบรวมข อม ล แล ะ ประมวลผลทกดานทไดดำาเนนการผานมาแลว มาแยกแยะเปนหมวดหมเพอตอบคำาถามการวจยไดครบถวน ในงาน CBR มองคประกอบการรายงานการวจย CBR ดงน สวนนำา ไดแก ปกนอก/ปกใน กตตกรรมประกาศ คำานำา บทสรปผบรหาร/ บทคดยอ สารบญ

สวนเนอหา ไดแก บทท 1 บทนำา บทท 2 เอกสารและงานวจย ทเก ยวของ บทท 3 วธดำาเนนการวจย บทท 4 ผลการวจย บทท 5 การสรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

สวนเอกสารอางองหรอบรรณานกรม ภาคผนวก ประวตหวหนา รายชอทมวจย

เครองมอในการศกษาบรบทชมชน

มแนวทางการศกษาเพอทำาความเขาใจบรบทชมชม คอ 1) กรอบการศกษาบรบทชมชน เพอเขาใจมตชมชนทองถนใหครอบคลม ม 4 ดาน (อาจไมใชสตรตายตว/ปรบไดตามความเหมาะสมกบการวจยแตละพนท) ไดแก 1.1) ดานทรพยากร 1.2) ดานเศรษฐกจ 1.3) ดานสงคม 1.4) ดานวฒนธรรม 2) การแตกกรอบการศกษาบรบทชมชน เปนการแตกกรอบประเดนทตองการศกษาภายใตกรอบการศกษาบรบทชมชน (4 ดาน) โดยแบงออกเปน หวขอหลก หวขอรอง และหวขอยอย ตวอยางการแตกกรอบการศกษา ดงแผนภาพประกอบ

การแตกกรอบประเดนดานสงคม

สงคม

ทตงอาณาเขต ประชากร ประวตชมชน เครอญาต ผนำาชมชน

จำานวน

เพศ

อาย

ตระกลหลกในชมชน

ความสมพนธระหวางตระกลหลกในชมชน

อำานาจของ กลมตระกลหลกในชมชน

ทางการ

ไมเปนทางการ

เครองมอในการศกษาบรบทชมชน

ทดน แหลงนำา /ระบบนำา ปาไม

ทรพยากร

ทดนทำากน ทอยอาศยทสาธารณะ

ทนา

สวน

ไร

แหลงนำาคนสรางขนแหลงนำาธรรมชาต

หวย

หนอง

คลอง

บง

หนองนำาขด

บอบาดาล

ประปา

ปาสวนบคคลปาสาธารณะ

อทยาน

วนอทยาน

ปาชมชน

สวนปา

ปาหวไรปลายนา

การแตกกรอบประเดนดานทรพยากร

กลมองคกรชมชน

การศกษา สาธารณปโภค สขภาพ

กลมทรฐจดตง

กลมทชมชนจดตง

ในระบบ

นอกระบบ

คมนาคม

ไฟฟา

ประปา

การสอสาร

การรกษา

โรคทพบ

สาเหต

การสงเกต (Observation) เปนวธการขนพนฐานทนกวจย CBR สามารถจะนำามาใชเกบขอมลไดเพอเขาใจลกษณะธรรมชาตและปรากฏการณของชมชน แบงเปน 1) การสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) 2) การสงเกตแบบไมมสวนรวม (Non Participant Observation) แบงเปน - การสงเกตแบบมโครงสราง (structure Observation) - การสงเกตแบบไมมโครงสราง (Unstructured Observation)

วธการเกบขอมลในงานวจยเพอทองถน SNRU

การสมภาษณ (Interview) การสนทนาซกถามอยางมจดมงหมาย เพอใหไดขอมลเรองใดเรองหนงทตองการ

การสนทนากลม (Focus Group)

เปนวธการศกษาชมชนท ตองการเกบรวบรวมขอมลในภาพรวม เชน ทศนคต ความคดเหนก า ร เ ลอก บคคลมา รวมว งสนทนาก ลมห รอ วงโสเหลควรมคณลกษณะทางสงคมและสงแวดลอมทคลายคลงกน (Homogenous group) มาร วมวงสนทนากลม มผนำาการสนทนา (Moderator) ทมความรความสามารถในการนำาประเดนการสนทนากล มและมทกษะในการควบคมสถานการณในการสนทนา (พชรนทร,2552) เลอกสถานททมบรรยากาศสงบ ปราศจากเสยงรบกวน รปแบบการสนทนากลมนงวงคยกนระหวางคนมากกวา 2 คนแตไมเกน 12 คน มผดำาเนนการสนทนากลม (Moderator) ผจดประเดนพดคย (Note taker) และผชวย (Assistant) ในวงสนทนากลม

การสำารวจ (Survey) โดยใชแบบสำารวจ, แบบสอบถาม และเครองมออนๆ เชน การประเมนชนบท การมสวนรวม (PAR)

คณสมบตและบทบาทหนาทของนกวจยเพอทองถน

1. มวฒภาวะทด ไดรบการยอมรบจากชมชน2. มมนษยสมพนธทด (พด, กรยาทาทาง)3. มความเพยร อดทน4. มความเสยสละ5. มวนย 6. มความนอบนอมถอมตน7. มความพอใจในงาน8. มความรโดยเฉพาะในเรองทจะทำาวจย 9. มทกษะ ความร ประสบการณ ไดแก 9.1 การเขยน/จดบนทก 9.2 การจดกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม 9.3 การประสานงาน 9.4 กาบรหารจดการ (คน/งาน/งบประมาณ) 9.5 การเงน การบญชทเขาใจงายตรวจสอบได

นกวจยเพอทองถน คณสมบตพ นฐานของ

นกวจยเพอทองถน บทบาทหนาท ของ

1. การประสานงาน2. การสรางกระบวนการเรยนรภายในทมวจยและกบชมชน

3. การเกบขอมล บนทกขอมล4. การวเคราะหขอมล5. การเขยนรายงาน6. การสอสารกบชมชนเพอสรางการเรยนร และความรวมมอ

7. การแสวงหาความรใหมๆ เพอนำามาใชในการสนบสนนการทำางาน

ทมา : กาญจนา ทองทว, 2558

เปาหมายและผลลพธทคาดหวงของงานวจยเพอทองถน

สงคม มหาวทยาลย

วจยเพอทองถน4 in 1

RDI SNRUCBR

7 in 1

สงคม ชมชน ทองถน3 in 1

การวจย

บรการวชาการ

การเรยนการสอน

การทำานบำารงศลปวฒนธรรม

สรางคน

สรางความร

การสรางการเปลยนแปลง

4 in 1 & 7 in 1 แนวทางการบรณาการ

RD -SNRUResearch and Development InstituteSakon Nakhon Rajabhat University

การวจยเพอทองถน (CBR: Community Based Research)

ลขสทธ งานวจยเพอทองถนสถาบนวจยและพฒนามหาวทยาลยราชภฏสกลนครจดพมพและเผยแพร สถาบนวจยและพฒนามหาวทยาลยราชภฏสกลนคร เลขท680อาคาร10ถนนนตโยตำาบลธาตเชงชม อำาเภอเมองจงหวดสกลนคร47000 โทรศพท/โทรสาร042744010 website:http://rdi.snru.ac.th E-mail:[email protected]ออกแบบและจดทำา งานสารสนเทศและเผยแพรงานวจย

Research and Development InstituteSakon Nakhon Rajabhat University680 ถ.นตโย ต.ธาตเชงชม อ.เมอง จ.สกลนครโทรศพท/โทรสาร 042744010 http://rdi.snru.ac.th