Top Banner
37

โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค...

Mar 08, 2020

Download

Documents

dariahiddleston
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป
Page 2: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ตอมไรทอเปนอวยวะท�มหนาท�สรางสารเคม และลาเลยงสารเหลาน�ไปตามกระแสเลอดไปสอวยวะเปาหมาย เพ�อทาหนาท�ควบคมการทางานของระบบตางๆในรางกาย เชนการทางานของระบบสบพนธ ระบบขบถาย ตลอดจนกระบวนการเมแทบอลซมของรางกาย เรยกสารเคมกลมน�วาฮอรโมน (hormone) ฮอรโมนสวนใหญเปนสารประเภทโปรตน เอมน และสเตรอยดท�ผลตจากเน�อเย�อหรอตอมไรทอ (endocrine tissue หรอ endocrine

gland) ซ� งแตกตางจากตอมอ�นๆ เชน ตอมน�าลาย ตอมเหง�อ ซ� งตอมเหลาน�ลวนแลวแตมทอลาเลยง สารตางๆ ท�ตอมสราง จงเรยกตอมเหลาน�วาตอมมทอ (exocrine gland)

Page 3: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

โดยท�วไปตอมไรทออาจประกอบดวยเซลลเพยงเซลลเดยวหรอหลายเซลล ท�สรางหรอหล�งสารเคมท�เปนฮอรโมน แตไมมทอลาเลยงออกจากตอม จงตองอาศยหลอดเลอดชวยลาเลยง ตอมไรทอจงมหลอดเลอดมาหลอเล)ยงมาก ท)งน) เพ�อท�จะไดลาเลยงฮอรโมนท�สรางข)นออกสกระแสเลอดไดอยางมประสทธภาพ

นอกจากฮอรโมนซ�งเปนสารเคมท�สรางจากตอมไรทอแลวยงมสารเคมชนดอ�นท�สรางจากเซลลประสาท คอ ฮอรโมนประสาทและสารส�อประสาทท�ไปควบคมการทางานของอวยวะภายในรางกายใหอยในสภาพปกตดวย

Page 4: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป
Page 5: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ฮอรโมนจากตอมไรทอและอวยวะท�สาคญ

1. ตอมไพเนยล ตอมไพเนยล (pineal gland) ของสตวเลอดเยน เชน ปลาปากกลม สตวคร� งน)า

คร� งบก และสตวเล)อยคลานบางชนดไมสรางฮอรโมน แตเปนกลมของเซลลรบแสง (photoreceptor cell) ท�มลกษณะคลายกบกลมเซลลรบแสงในช)น เรตนาของนยนตา

อยางไรกตาม ตอมชนดน) ในสตวเลอดอนจาพวกสตวเล)ยงลกดวยนม มววฒนาการมาเปนเน)อเย�อท�ทาหนาท�สรางฮอรโมนได สาหรบตอมไพเนยลของคน อยระหวางเซรบรมซกซายและซกขวา ทาหนาท�สรางฮอรโมนเมลาโทนน (melatonin)

ซ� งมหนาท�ยบย )งการเจรญเตบโตของอวยวะสบพนธไมใหเตบโตเรวเกนไป ดงน)นถาตอมน)สรางฮอรโมนมากเกนไป จะทาใหเปนหนมสาวชากวาปกต จากการศกษาพบวาเดกผชายท�มเน)องอกในสมอง และมการทาลายของตอมไพเนยล เดกคนน)จะเขาสวยรนเรวกวาปกต

Page 6: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

2. ตอมใตสมองตอมใตสมอง (pituitary gland) เปนตอมท�อยตดตอกบสวนลางของ

สมองสวนไฮโพทาลามส แบงไดเปน 3 สวน ไดแก ตอมใตสมองสวนหนา สวนกลางและสวนหลง ดงภาพ

เน�องจากตอมใตสมองสวนหนาและสวนกลางมตนกาเนดมาจากเน)อเย�อชนดเดยวกน ขณะท�ตอมใตสมองสวนหลงเปนสวนหน�งของเน)อเย�อประสาทท�ไมไดสรางฮอรโมนเอง แตมปลายแอกซอนของนวโรซครทอรเซลล (neurosecretory cell) จากไฮโพทาลามสมาส)นสดและหล�งฮอรโมนประสาทออกมาสกระแสเลอด

Page 7: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ตอมใตสมองมขนาดประมาณ 1-1.5 เซนตเมตร นาอศจรรยท�ตอมเลกเพยงเทาน) แตมหนาท�ตอรางกายอยางมากมาย

Page 8: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนา

ตอมใตสมองสวนน)ผลตฮอรโมนตางๆ ดงภาพ การหล�งฮอรโมนของตอมใตสมองสวนน) สวนหน�ง

จะถกควบคมดวยฮอรโมนประสาทจากไฮโพทาลามส ฮอรโมนเหลาน)นไดแก

1. โกรทฮอรโมน (growth hormone) เรยกยอวา GH มหนาท�สาคญในการควบคมการเจรญเตบโตท�วๆ ไปของรางกาย อาจเรยกฮอรโมนชนดน)วา โซมาโตโทรฟน (somatotrophin) เรยกยอวา STH หากมมากเกนไปในวยเดกจะทาใหรางกายสงผดปกต (gigantism) ไดแก บคคลท�มรางกายขนาดใหญตามโรงละครสตว หรอนกบาสเกตบอล แตหากรางกายขาดฮอรโมนประเภทน) ในวยเดกจะมลกษณะเต-ยแคระ (dwarfism) ดงรป

Page 9: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

บางคนอาจมฮอรโมนสงภายหลงท�โตเตมวยแลว รายกายจะไมสงใหญกวาปกตมากนก แตสวนท�เปนกระดกตามแขน ขา คาง กระดกขากรรไกร และกระดกแกม ยงตอบสนองตอฮอรโมนน)อย ทาใหเกดความผดปกตของกระดกตามบรเวณใบหนา น)วมอ น)วเทา เรยกอาการดงกลาวน)วา อะโครเมกาล (acromegaly) ดงภาพ

ผใหญท�ขาด GH แมจะไมมอาการท�ปรากฏอยางเดนชด แตระดบน)าตาลในเลอดจะต�ากวาคนปกต ทาใหรางกายไมสามารถทนตอความเครยดตางๆ ทางอารมณได ถาเครยดมากๆ สมองอาจจะไดรบอนตรายไดงาย เพราะไดรบสารอาหารไมเพยงพอ

Page 10: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

2. โกนาโดโทรฟน (gonadotrophin) เรยกยอวา Gn ประกอบดวยฟอลลเคลสตมวเลตงฮอรโมน (follicle stimulating hormone) เรยกยอวา FSH และลทไนซงฮอรโมน (luteinizing

hormone) เรยกยอวา LH

เพศชาย FSH กระตนการเจรญเตบโตของอณฑะ และหลอดสรางอสจใหสรางอสจ สวน LH

กระตนกลมเซลลอนเตอรสตเชยล (interstitial cell) หรอเซลลเลยดก (Leydig cell) ท�แทรกอยระหวางหลอดสรางอสจในอณฑะใหหล�งฮอรโมนเพศชาย คอ ฮอรโมนเทสโทสเทอโรน (testosterone)

เพศหญง FSH กระตนการเจรญของฟอลลเคล (follicle) ในรงไขขณะฟอลลเคลเจรญจะสรางฮอรโมนอสโทรเจน (estrogen) สวน LH จะกระตนการตกไขและเกดคอรปสลเทยม คอรปสลเทยมจะสรางฮอรโมน โพรเจสเทอโรน (progesterone) ทาหนาท�รวมกบอสโทรเจน ทาใหมการเปล�ยนแปลงท�รงไขและมดลก เพ�อรอรบการฝงตวของเซลลไขท�ถกผสม

3. โพรแลกทน (prolactin) กระตนใหตอมน)านมสรางน)านมเพ�อเล)ยงลกออนหลงคลอด

4. อะดรโนคอรตโคโทรฟน (adrenocorticotrophin หรอ adrenocorticotrophic hormone)

เรยกยอวา ACTH ทาหนาท�กระตนตอมหมวกไตสวนนอกใหหล�งฮอรโมนตามปกต

Page 11: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

5. ไทรอยดสตมวเลตงฮอรโมน (thyroid stimulating hormone) เรยกยอวา TSH หนาท�หลก คอ กระตนตอมไทรอยดใหหล�งฮอรโมนเปนปกต

6. เอนดอรฟน (endorphin) เปนสารท�มฤทธD คลายมอรฟน พบวามแหลงสรางจากตอมใตสมองสวนหนา และอาจสรางจากเน)อเย�อสวนอ�นๆ อกดวย เปนสารท�ทาหนาท�ระงบความเจบปวด สารน)จะหล�งเม�อเราออกกาลงกายหรอเม�อเรามอารมณแจมใส จงเรยกสารท�หล�งมาน)วา สารแหงความสข

1. วาโซเพรสซน (vasopressin) หรอ แอนตไดยเรตก ฮอรโมน (antidiuretic hormone) เรยกยอวา ADH ทาหนาท�ควบคมการดดน)ากลบของทอหนวยไต และกระตนใหหลอดเลอดแดงหดตว

2. ออกซโทซน (oxytocin) ทาใหกลามเน)อเรยบท�มดลกบบตว จงเปนฮอรโมนท�แพทยฉดเพ�อชวยในการคลอดของมารดาท�มฮอรโมนชนดน)นอยกวาปกต นอกจากน)ฮอรโมนน)ยงกระตนกลามเน)อรอบๆ ตอมน)านมใหหดตวเพ�อขบน)านมออกมาเล)ยงลกออน

ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหลง มฮอรโมนประสาท ไดแก

Page 12: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

3. ตอมไทรอยด

ตอมน)นบวาเปนตอมไรทอท�มขนาดใหญท�สดในรางกาย อยตดกบบรเวณกลองเสยงมลกษณะเปน 2 พ และมสวนบางๆ ของเน)อเย�อของตอมพาราไทรอยดตดตออยดวยขางละ 2 ตอม

Page 13: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ภายในตอมไทรอยดประกอบดวยกลมเซลลจานวนมาก แตละกลมเซลลประกอบดวยเซลลท�มความหนาเพยงช)นเดยว และมชองตรงกลาง เรยกกลมเซลลน)วา ไทรอยดฟอลลเคล (thyroid follicle) ทาหนาท�สรางฮอรโมน ไทรอกซน (thyroxin) ซ� งมไอโอดนเปนองคประกอบอยดวย แลวปลอยเขาสระบบหมนเวยนเลอด

หนาท�สาคญของไทรอกซนของคน คอ ทาหนาท�ควบคมอตราเมแทบอลซมของรางกาย

Page 14: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ถาเดกขาดฮอรโมนไทรอกซนน) จะมผลใหพฒนาการทางรางกายและสมองดอยลง ทาใหรางกายเต)ยแคระ แขน ขาส)น ผวหยาบแหง ผมบาง เจรญเตบโตชากวาปกต และปญญาออน กลมอาการเชนน) เรยกวา เครทนซม (cretinism) ดงภาพ

ถาผใหญขาดฮอรโมนไทรอกซน จะทาใหมอาการเหน�อยงาย น)าหนกเพ�ม ทนความหนาวไมได กลามเน)อออนแรง ผมและผวหนงแหง หวใจโต รางกายออนแอ ตดเช)องาย ซม เฉ�อยชา และความจาเส�อม กลมอาการเชนน) เรยกวา มกซดมา (myxedema)

Page 15: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

สาหรบคอพอกท�เกดจากการขาดธาตไอโอดน เน�องมาจาก ตอมไทรอยดไมสามารถสรางสรางไทรอกซนได จะมอาการเหมอนมกซดมาแตมคอโตดวย

เน�องจากเม�อตอมใตสมองสวนหนาหล�ง TSH มากระตนตอมไทรอยดมากเกนไป โดยท�ตอมน)ไมสามารถสรางไทรอกซนออกไปยบย )งการหล�ง TSH จากตอมใตสมองได จะทาใหตอมไทรอยดขยายขนาดผดปกต

คอพอกอกชนดหน�งคอโรคคอพอกเปนพษ (toxic goiter)

เน�องจากตอมไทรอยดถกกระตนใหสรางฮอรโมนมากเกนไป ผท�เปนโรคน)คอหอยไมโตมากนก บางคนอาจมอาการตาโปนดวย ดงภาพ

สาเหตเน�องจากการเกดผดปกตบางอยางในรางกายเปนเหตใหตอมไทรอยดถกกระตนใหทางานหนกตลอดเวลา ตอมจงขยายโตข)น และสรางฮอรโมนไทรอกซนออกมามากกวาปกต มอาการตรงขามกบมกซดมา อาจรกษาไดโดยใหคนไขกนยาท�ยบย )งการสรางฮอรโมน หรอการผาตดเอาบางสวนของตอมออก หรอใหกนสารไอโอดนซ�งเปนกมมนตภาพรงส เพ�อทาลายเน)อเย�อบางสวนของตอม

Page 16: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

นอกจากน- ไทรอกซนยงสามารถกระตนเมทามอรโฟซส ของสตวสะเทนน-าสะเทนบกไดดวย

แคลซโทนน (calcitonin) เปนฮอรโมนอกชนดหน�งท�สรางจากตอมไทรอยด แตสรางจากกลมเซลลท�มตนกาเนดตางจากไทรอยดฟอลลเคล เรยกเซลลเหลาน)วา เซลลซ (C-cell) หรอเซลลพาราฟอลลควลาร (parafollicular cell) หนาท�ของแคลซโทนน คอกระตนการสะสม แคลเซยมท�กระดก ลดการดดกลบของแคลซยมท�ไต และลดอตราการดดซมแคลเซยมท�ลาไสเลก ฮอรโมนน)ทางานรวมกบฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยดและวตามนด

Page 17: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

4. ตอมพาราไทรอยด

ฮอรโมนท�สรางจากตอมพาราไทรอยด (parathyroid gland) คอ พาราทอรโมน (parathormone) หรอพาราไทรอยดฮอรโมน (parathyroid hormone) เรยกยอวา PTH ตอมน)มความสาคญในสตวเล)ยงลกดวยนมเทาน)น เน�องจากถาตดตอมพาราไทรอยดของกบ คางคก และสตวเล)อยคลาน สตวเหลาน)ยงรอดชวตอยได ฮอรโมนจากตอมมหนาท�สาคญคอ ควบคมสมดลของแคลเซยมในเลอดใหคงท� โดยมผลสาคญตออวยวะ 3 แหง คอ ผลตอทางเดนอาหารชวยเรงอตราการดดซมแคลเซยมเขาสลาไสเลก ผลตอกระดกชวยเพ�มอตราการสลายแคลเซยมและฟอสฟอรสท�กระดก ผลตอไตชวยเพ�มการดดกลบแคลเซยม แตกระตนการขบฟอสฟอรสออกทางปสสาวะ

ถาตอมน)สรางพาราทอรโมนไดนอยกวาปกต ทาใหการดดกลบของแคลเซยมท�ทอหนวยไตและการสลายแคลเซยมจากกระดกนอยลง ระดบแคลเซยมในเลอดต�าทาใหกลามเน)อเกดอาการเกรงและชกกระตก ปอดไมทางาน การบบตวของหวใจออนลง อาจทาใหเสยชวตได

ถาตอมน)สรางฮอรโมนมากเกนไป จะมการสลายแคลเซยมจากฟนและกระดกมายงกระแสเลอด ทาใหแคลเซยมในเลอดสง กระดกบาง ฟนหก และผงาย

Page 18: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ในการทางานของตอมพาราไทรอยดในการควบคมสมดลของแคลเซยม จะทางานรวมกบตอมไทรอยด ดงภาพ

Page 19: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

5. ตบออน (pancreas)

จากกราฟ จะเหนวาขณะท�มการออกกาลงกายอยางหนก เซลลจะตองใชพลงงานมาก น�นหมายถง ตองใชกลโคสซ�งเปนแหลงพลงงานท�สาคญเปนจานวนมากดวย แตระดบน)าตาลไมตางจากระดบปกตมากนก ดงกราฟ ข.

ท�เปนเชนน) อธบายไดวาขณะท�รางกายตองใชพลงงานมาก ไกลโคเจนท�เกบไวในตบและกลามเน)อถกสลายเปนกลโคสสงเขาในกระแสเลอด ทาใหน) าตาลในเลอดอยในระดบปกต

Page 20: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

แตเม�อศกษาปรมาณน)าตาลในคนไขท�เปนโรคเบาหวานจะมระดบน)าตาลในเลอดสงกวาคนปกต และหลงจากรบประทานอาหารพวกคารโบไฮเดรต ผปวยจะมชวงเวลาท�มระดบน)าตาลในเลอดสงนานกวาคนปกตดวย ดงภาพ

ส�งท�นาสนใจคอ รางกายมกลไกอะไรควบคมระดบน)าตาลในเลอดใหอยในระดบปกตได

Page 21: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ภายในตบออน จะมกลมเซลลท�เรยกวาไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส (Islets of

Langerhans) ซ� งมหนาท�ผลตฮอรโมนท�สาคญ 2 ชนด คอ อนซลน (insulin) และกลคากอน(glucagon)

อนซลน

เปนฮอรโมนท�สรางจากกลมเบตาเซลล ท�บรเวณสวนกลางของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส หนาท�สาคญคอ ลดระดบน)าตาลในเลอด ใหกลบสสภาวะปกต

เม�อรางกายมน)าตาลในเลอดสง อนซลนจะถกหล�งออกมามาก เพ�อกระตนใหเซลลตบ และเซลลกลามเน)อนากลโคสเขาไปในเซลลมากข)น และเปล�ยนกลโคสใหเปนไกลโคเจนเพ�อเกบสะสมไว ทาใหระดบน)าตาลในเลอดลดลงสระดบปกต

กลคากอน

เปนฮอรโมนท�สรางจากแอลฟาเซลล ซ� งเปนเซลลอกประเภทหน�งของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส กลคากอนจะไปกระตนการสลายตวของไกลโคเจนจากตบ และกลามเน)อเปนน)าตาลกลโคส แลวปลอยออกมา ทาใหเลอดมระดบน)าตาลเพ�มข)น

Page 22: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

การเปล�ยนแปลงระดบน)าตาลจะเปนสญญาณยบย )ง และกระตน การหล�งอนซลนและกลคากอน และผลจากการทางานของฮอรโมนท)งสอง จะทาใหระดบน)าตาลในเลอดอยในภาวะปกตเสมอ ดงภาพ

ความผดปกตในการสรางฮอรโมนของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานสท�พบบอยมากคอ การเปนโรคเบาหวาน อาการของคนท�เปนโรคน)โดยท�วไปคอ ตรวจพบน)าตาลในปสสาวะ ปสสาวะมากและบอยคร) ง ทาใหกระหายน)ามากผดปกต น)าหนกตวลดลงอยางรวดเรว ออนเพลย เซ�องซม เม�อยลา นยนตาฟาง ภาพมองไมชด ผวหนงพพอง เปนตมฝ และตดเช)องาย

Page 23: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

อาการท�เกดจากโรคเบาหวานดงกลาวเกดจากเซลลรางกายไมสามารถนาน)าตาลไปใชไดอยางมประสทธภาพ อกท)งประสทธภาพของตบในการเกบกลโคสไวในรปไกลโคเจนลดลง ทาใหหลงรบประทานอาหารแตละม)อ ระดบน)าตาลในเลอดจะสงมาก และอยนานจนรางกายตองกาจดน)าตาลสวนเกนเหลาน)ออกทางปสสาวะ เม�อรางกายนาคารโบไฮเดรตจากอาหารไปใชไดไมเตมท� จงตองใชโปรตน และไขมนในรางกายมาสลายเปนพลงงาน แตการสลายโมเลกลของสารท)งสองจะมผลขางเคยงคอ ทาใหความเปนกรดของเลอดสงข)น กลไกการหายใจจงผดปกตและมกสงผลใหผปวยเกดความผดปกตข)นรนแรงจนถงเสยชวต

โรคเบาหวานอาจแบงเปน 2 แบบ แบบแรกเกดจากตบออนไมสามารถสรางอนซลนได ในการรกษาผปวยจงตองรบการฉดอนซลนทกวน เพ�อควบคมปรมาณน)าตาล และตองอยในการดแลของแพทยอยางใกลชด

โรคเบาหวานแบบท� 2 พบมากถงรอยละ 90 ของผปวยท�เปนโรคเบาหวาน โดยมสาเหตมาจากตวรบอนซลนผดปกต อนซลนจงทางานไมได ปรมาณน)าตาลในเลอดของผปวยจงสง และแสดงอาการของโรคเบาหวานออกมา

Page 24: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

6. ตอมหมวกไต (adrenal gland)

ตอมหมวกไตของสตวเล)ยงลกดวยนมอยเหนอไตท)งสองขาง ตอมน)ประกอบดวยเน)อเย�อช)นนอก เรยกวา ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex) และเน)อเย�อช)นในเรยกวา ตอมหมวกไตสวนใน (adrenal medulla) ดงภาพ

Page 25: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ฮอรโมนจากตอมหมวกไตสวนนอก

เน)อเย�อของตอมหมวกไตสวนนอกจะสรางฮอรโมนมากกวา 50 ชนด กลมสาคญท�จะกลาวถง คอ

ฮอรโมนกลโคคอรตคอยด (glucocorticoids) ทาหนาท�หลกในการควบคมเมแทบอลซมของคารโบไฮเดรต ตวอยางของฮอรโมนกลมน) คอ คอรตซอล (cortisol) มหนาท�สาคญในการเพ�มระดบน)าตาลในเลอด โดยกระตนเซลลตบใหเปล�ยนเปนกรดอะมโนและกรดไขมน เปนคารโบไฮเดรต และเกบสะสมไวในรปของไกลโคเจน

การมฮอรโมนกลโคคอรตคอยดมากเกนไป ทาใหเกดโรคคชชง (Cushing’s

syndrome) ดงภาพ

คนไขจะมความผดปกตเก�ยวกบเมแทบอลซมของคารโบไฮเดรต ไขมน และโปรตน ระดบน)าตาลในเลอดสงข)น กลามเน)อออนแรงเน�องจากมการสลายโปรตนและไขมนบรเวณแขนขา แตมการสะสมไขมนบรเวณแกนกลางของลาตว เชน ใบหนา ตนคอ เปนตน

Page 26: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ฮอรโมนมเนราโลคอรตคอยด (mineralocorticoids) มหนาท�หลกในการควบคมสมดลของน)าและแรธาตในรางกาย ฮอรโมนท�สาคญในกลมน) คอ แอลโดสเตอโรน (aldosterone) ซ� งควบคมการทางานของไตในการดดน)าและโซเดยมเขาสหลอดเลอด และขบโพแทสเซยมออกจากทอหนวยไตใหสมดลกบความตองการของรางกาย

ฮอรโมนเพศ (sex hormone) ในภาวะปกต ฮอรโมนเพศท�สรางจากตอมหมวกไตสวนนอกมเพยงเลกนอยเทาน)นเม�อเทยบกบฮอรโมนเพศท�สรางจากอวยวะเพศ อยางไรกด ถาตอมน)สรางฮอรโมนมากเกนไป ยอมทาใหเกดความผดปกตทางเพศได

ถาตอมหมวกไตสวนนอกถกทาลาย จนไมสามารถสรางฮอรโมนได จะทาใหเปนโรคแอดดสน (Addison’s disease) ดงภาพ คนไขจะซบผอม ผวหนงตกกระ รางกายไมสามารถรกษาสมดลของแรธาต ซ� งอาจทาใหผปวยถงแกความตายได

Page 27: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ฮอรโมนจากตอมหมวกไตสวนใน

ตอมหมวกไตสวนในสรางฮอรโมนได 2 ชนด ไดแก เอพเนฟรน (epinephrine) หรออะดรนาลน (adrenaline) และนอรเอพเนฟรน (norepinephrine) หรอนอรอะดรนาลน (noradrenaline)

เอพเนฟรน มผลทาใหน) าตาลในเลอดเพ�มมากข)น นอกจากน)ยงกระตนใหหวใจเตนเรวข)น ความดนเลอดสง ทาใหหลอดเลอดอารเตอรขนาดเลกท�บรเวณอวยวะตางๆ ขยายตว สวนหลอดเลอดอารเตอรขนาดเลกบรเวณผวหนง และชองทองหดตว

นอรเอพเนฟรน ฮอรโมนชนดน)หล�งออกมาจากปลายประสาทซมพาเทตกไดดวย ผลของฮอรโมนชนดน)คลายกบเอพเนฟรนมาก คอ ทาใหความดนเลอดสงข)น แตแตกตางกนท�นอรเอพเนฟรนทาใหหลอดเลอดอารเตอรท�ไปเล)ยงอวยวะภายในตางๆ บบตว

การหล�งฮอรโมนจากตอมหมวกไตสวนในจะอยภายใตการควบคมของระบบประสาทอตโนวต ในภาวะปกตจะหล�งฮอรโมนท)ง 2 ชนดน) ในปรมาณท�เหมาะสมกบรางกาย

Page 28: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

7. อวยวะเพศ

อวยวะเพศ ไดแก อณฑะ (testis) และรงไข (ovary) เม�อยางเขาสวยรนตอมใตสมองสวนหนาจะหล�งฮอรโมน FSH และ LH เพ�มข)น เพ�อกระตนการเจรญเตบโตของอณฑะและไข ทาใหสรางเซลลสบพนธและฮอรโมนเพศไดปกต

เม�อเร�มเขาสวยหนม เซลลเลยดกจะไดรบการกระตนโดยฮอรโมน LH จากตอมใตสมองสวนหนาใหสรางฮอรโมนเพศชายซ�งเรยกวา แอนโดรเจน (androgens) ซ� งประกอบดวยฮอรโมนหลายชนด ท�สาคญท�สด คอ เทสโทสเทอโรน มหนาท�ทาใหผชายมความสามารถในการสบพนธ และมลกษณะของการแตกเน)อหนม เชน มลกกระเดอกเหนไดชด มขนตามรางกาย รกแร แขนขา อวยวะเพศ ไหลกวาง กลามเน)อเจรญเตบโตเปนมด

สวนรงไข นอกจากจะผลตเซลลไขแลวยงผลตฮอรโมนเพศได รงไขมแหลงสรางฮอรโมนอย 2 แหง คอ ฟอลลเคลและคอรปสลเทยม

เม�อรงไขไดรบ FSH จากตอมใตสมองสวนหนาจะมการสรางเซลลฟอลลเคลลอมรอบโอโอไซตหลายช)น ในระยะท�ไขใกลสกกอนท�จะหลดออกจากรงไขจะมชองกลวงตรงกลาง

Page 29: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ในระยะกอนการตกไข เซลลฟอลลเคลท�ลอมรอบไขจะสรางฮอรโมนอสโทรเจน ซ�งฮอรโมนน)ทาใหเกดลกษณะของเพศหญง เชน มเสยงเลก สะโพกผาย ทรวงอกมขนาดโตข)น มขนข)นตามบรเวณรกแร และอวยวะเพศ นอกจากน) อกโทรเจนยงมสวนในการควบคมการเปล�ยนแปลงท�รงไขและเย�อบมดลก อสโทรเจนในปรมาณท�สงข)นน)จะกระตนตอมใตสมองสวนหนาใหหล�ง LH มากระตนใหโอโอไซตระยะท� 2 หลดออกจากฟอลลเคล ซ� งเรยกวา การตกไข หลงจากน)นฟอลลเคลจะมการเปล�ยนแปลงไปเปนคอรปสลเทยม

Page 30: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

คอรปสลเทยม จะสรางฮอรโมนโพรเจสเทอโรน ซ�งทางานรวมกบอสโทรเจน เพ�อชวยกระตนการเจรญของเย�อบช)นในของผนงมดลกใหหนาข)น เพ�อรอรบการฝงตวของไขท�ถกผสม นอกจากน) ยงมสวนกระตนตอมน)านมใหเจรญเตบโต ถาเซลลไขท�ตกไมไดรบการผสมจากอสจ คอรปสลเทยมจะเปล�ยนแปลงและหยดสรางโพรเจสเทอโรน ทาใหเย�อบผนงมดลกสลายตวถกขบออกมาจากมดลก เรยกวา ประจาเดอน (menstruation) และมการเจรญเตบโตของฟอลลเคลชดใหมตอไป

Page 31: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

8. รก

หลงจากเอมบรโอฝงตวท�ผนงมดลกแลว เซลลของรก (placenta) จะเร�มหล�งฮอรโมน ฮวแมน คอรโอนก โกนาโดโทรฟน (Human Chorionic Gonadotrophin : HCG) เพ�อกระตนคอรปสลเทยมในรงไขใหเจรญตอไปและสรางฮอรโมนโพรเจสเทอโรนเพ�มข)น

9. ตอมไทมส (thymus gland)

มลกษณะเปนพ มตาแหนงอยระหวางกระดกอกกบหลอดเลอดใหญของหวใจ มหนาท�สรางเซลลเมดเลอดขาวลมโฟไซตชนด ท หรอเซลล ท การแบงเซลลและพฒนาการของลมโฟไซตชนด ท อาศยฮอรโมนไทโมซน (thymosin) ซ� งสรางจากเซลลบางสวนของตอมไทมส ดงน)นไทโมซนจงเปนฮอรโมนท�เก�ยงของกบการสรางภมคมกนของรางกาย

10. กระเพาะอาหารและลาไสเลก

กระเพาะอาหารสรางฮอรโมน แกสตรน (gastrin) ซ� งมหนาท�กระตนการหล�งเอนไซมและกรดไฮโดรคลอรก สวนลาไสเลกบรเวณดโอดนมกสรางซครทน (secretin) ซ� งฮอรโมนน) มหนาท�กระตนตบออนใหหล�งเอนไซม และโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนต ตลอดจนกระตนการบบตวของทอน)าด

Page 32: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

การรกษาดลยภาพของรางกายดวยฮอรโมน

จากการศกษาการทางานของตอมไรทอตางๆ จะเหนไดวา การสรางฮอรโมนของตอมไรทอจะตองมส�งเรามากระตนใหหล�งฮอรโมน และฮอรโมนแตละชนดจะควบคมการทางานของอวยวะเปาหมายอยางเฉพาะเจาะจง ซ� งอวยวะเปาหมายน)นจะตองมตวรบฮอรโมน หรอ receptor

ดวย แตถาหากอวยวะเปาหมายน)นไมมตวรบ หรอตวรบเสยไป อวยวะน)นๆ กจะไมสามารถนาฮอรโมนไปใชประโยชนได อยางไรกตามหากตอมไรทอรบสญญาณจากส�งเราใหหล�งฮอรโมนโดยไมจากด อวยวะเปาหมายจะถกกระตนใหทางานตลอดเวลา ทาใหเกดผลเสยจนเปนอนตรายแกชวต ดงน)นรางกายจงจาเปนตองมระบบควบคมการหล�งฮอรโมนของตอมไรทอ โดยระบบควบคมดงกลาวอาจเปนปรมาณของฮอรโมนเอง หรอระดบสารเคมอ�นๆ ในเลอด

ปจจยท�มผลตอการหล�งฮอรโมน ไดแก ส�งแวดลอมรอบๆ ตว แสงสวาง อณหภม ฮอรโมนอ�นๆ เปนตน เชน

Page 33: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

เม�อระดบ Calcium ในเลอดลดลงกวาปกต ตอมพาราไทรอยดจะหล�งพาราทอรโมนเขาสกระแสเลอดเพ�อออกฤทธD ท�เซลลเปาหมาย เชน กระดกจะปลอย Calcium ออกมาเพ�มข)นจนถงระดบปกต เม�อระดบ Calcium อยในเกณฑปกต กจะไปควบคมตอมพาราไทรอยดใหยบย )งการหล�งพาราทอรโมน ดงภาพ

วธการควบคมการหล�งฮอรโมนแบบยอนกลบ ในลกษณะน) เรยกวา การควบคมแบบยบย )งยอนกลบ (negative feedback) โดยฮอรโมนท�หล�งออกมาจะมผลไปยบย )งอวยวะท�หล�งฮอรโมนน)น

Page 34: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

อยางไรกดยงมฮอรโมนบางชนดแทนท�จะไปยบย )ง แตกลบไปมผลกระตนการทางานของตอมไรทอ เชน ขณะคลอดศรษะของทารกจะขยายปากมดลกใหกวางออก หนวยรบความรสกบรเวณปากมดลกจะสงกระแสประสาทไปยงตอมใตสมองสวนหลงใหหล�งฮอรโมนออกซโทซน กระตนการบบตวของกลามเน)อมดลกใหดนทารกออกมาเพ�อขยายปากมดลกใหกวางข)น ย�งปากมดลกกวางข)น กย�งมผลกระตนการหล�งฮอรโมนออกซโทซนมากข)นจนกระท�งทารกคลอดออกมา การหล�งฮอรโมนออกซโทซนจะหยดลง ดงภาพ

Page 35: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ฟโรโมน (pheromone) หมายถง สารเคมท�ผลตจากตอมมทอของสตวท�สรางออกมาแลวไมมผลตอรางกายของสตวเอง แตสามารถไปมผลตอสตวตวอ�นท�เปนชนดเดยวกน ซ� งทาใหเกดการเปล�ยนแปลงทางสรระและพฤตกรรมได เชน มดท�เดนตามกนเปนแถว

โดยมดตวหนาจะปลอยฟโรโมนท�ตดอยกบตอมเหลกในไปตามทางท�มนเดนไป มดตวหลงท�ตามมากจะใชหนวดสมผสรบรสารเคมดงกลาว และจะเดนตามมดตวหนาไปยงแหลงอาหาร เราจงเหนมดเดนตามกนเปนแถว ฟโรโมนท�ปลอยออกมาเปนตวส�อสารทาใหรวาเปนพวกเดยวกน และส�อสารใหมดตวอ�นรบรทางเดนท�นาไปสแหลงอาหารหรอรงของมด

ฟโรโมน

Page 36: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป

ฟโรโมนบางชนด เม�อสตวไดรบสารน)จะกระตนใหสตวแสดงพฤตกรรมทนท เชน ผเส)อกลางคนเพศเมยบางชนดปลอยสารดงดดเพศผใหบนเขามาจากระยะทางไกล 3 กโลเมตรหรอมากกวาน)นเพ�อผสมพนธ

สตวเล)ยงลกดวยนมเพศเมยท�อยในระยะพรอมท�จะผสมพนธจะปลอยฟโรโมนออกมา เม�อเพศผไดรบฟโรโมนจะตามกล�นมาเพ�อท�จะผสมพนธ ดงภาพ

นอกจากน)สตวบางชนดยงใชฟโรโมนในการบอกอาณาเขตของตน เชน เสอ จะปลอย ฟโรโมนออกมาพรอมปสสาวะ

Page 37: โดยทัวไปต่อมไร้ท ่ออาจ - STREE-KMkm.streesp.ac.th/files/1405161414142597_1407090993125.pdfคอพอกอ กชน ดหน งค อโรคคอพอกเป