เสียงจากคนชายขอบ - WordPress.com · 2011-03-03 · โดย: Jonathan Hufford, Matthew Palamara, Kellyn Springer, Soukkham Veerasaeng...

เสยงจากคนชายขอบ

เกษตรอนทรย จงหวดสรนทรสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย

โครงการขบเคลอนสทธดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

จงหวดสรนทร

โดย: Jonathan Hufford, Matthew Palamara, Kellyn Springer, Soukkham Veerasaeng

เปนชวงระยะเวลาหลายปเลยทเดยวทการปฏวตเขยว เปรยบเสมอนปาฎหารย ในชวงกลางทศวรรษท 20 นกเศรษฐศาสตรตางพากนคาดการณวาจะเกดวกฤตอาหารครงใหญขน เนองจากประชากรของโลกเพมขนเรอยๆ อยางไมหยด ปยเคม ยาฆาหญา ยาฆาแมลง และการทำาเกษตรเชงเดยวถกกลาวถงวาจะสามารถฝนขอจำากดตางๆ ของธรรมชาตได และนอกจากจะสามารถแกไขวกฤตแลว ยงจะสามารถแกไขปญหาการขาดแคลนอาหารของทงโลกได

ในชวงทศวรรษท 60 การปฎวตเขยวทำาใหประเทศไทยสามารถทจะเรมทำาเกษตรอตสาหกรรมได เปลยนแปลงวธการทำานาและความสมพนธของผคนกบผนดนไปโดยสนเชง การผลตอาหารไมไดขนอยกบวาดนสามารถทจะปลกอะไรไดบาง แตกลบกลายเปนวาขนอยกบความตองการของตลาด ทกวนน อาหารถกผลตขนเปนจำานวนมาก ถกนำาไปบรรจหบหอ และสงขายตามซเปอรมารเกต ในความคดของผบรโภค อาหารดงกลาวมความเกยวพนกบยหอของบรษท มากกวาคนทผลตอาหารนนๆ จรงๆ และจากการกนอาหารลกษณะนทกๆวน ไมเคยมใครตงคำาถามเกยวกบระบบการผลตและการบรโภคแบบนเลย เพอตอบสนองความตองการของผบรโภค ผนดนและชาวนาจงกลายมาเปนเพยงแคกลไกเลกๆ ในเครองจกรอตสาหกรรม ซงในหลายๆปทผานมากเปนการพสจนแลววาไมใชวธการทยงยน การใชดนโดยไมคำานงถงขอจำากดตางๆของดนทำาใหดนเสอมคณภาพ และแทนทสวนประกอบตามธรรมชาตของดนดวยสารเคมตางๆ ซงสงผลเสยตอทงสงแวดลอมและผคน เกษตรกรรายยอยทวโลกตางกตองเรมรดเขมขดซงเปนผลมาจากการเปลยนแปลงน เรมจมลงสหนเนองจากคาใชจายทสงเนองจากการใชสารเคม ความเจบปวยทเกดจากการสมผสกบสารอนตราย และสญเสยความสมพนธทเคยมตอธรรมชาต ไมวาจะเปนผนดนหรอผคน ตางกไมสามารถทจะพบกบความยงยนไดผานทางการทำาเกษตรอตสาหกรรมได หลายครอบครวในจงหวดสรนทรพยายามทจะหนกลบไปทำาการเกษตรแบบปลอดภยและยงยนโดยการไมใชสารเคม ตลาดทองถน และการสรางความสมพนธทใกลชดระหวางผผลตและผบรโภค แตมชาวบานเพยงสวนนอยเทานนทสามารถทจะทำาได คนสวนใหญยงไมสามารถทจะเปลยนวถการทำาการเกษตรจากการใชสารเคมได หลายคนตองใชสารเคมอยางหนกเพอคงระดบของผลผลตไว เนองจากการใชสารเคมมาเปนเวลานานทำาใหสารอาหารทมอยในดนหมดไป ชาวนาทพยายามทจะเปลยนแปลงวธการทำาการเกษตรตางตองตอสกบนโยบายทสนบสนนการทำาเกษตรอตสาหกรรมและผบรโภคทตองการอาหารถก แมวารายงานฉบบนเนนจงหวดสรนทร แตกวพากษไปถงนโยบายของรฐและความสมพนธของรฐกบอตสาหกรรมสมยใหมโดยรวมทพยายามจะนำาเอาทรพยากรทางธรรมชาตมาทำาใหกลายเปนสนคาทางเศรษฐกจ

สทธในกตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมทนำามาวเคราะห: มาตรา 11.1 และ 12: สทธทางความยงยน มาตรา 12: สทธทางสขภาพ มาตรา 15: สทธทางวฒนธรรม

จำานวนประชากรทไดรบผลกระทบ: พนทสวนใหญของสรนทรเปนพนทนา ประชากรเกอบจะรอยละ 90 ทำาการเกษตร รอยละ 95 ของประชากรททำาการเกษตรในจงหวดสรนทร รวมถงทกพนทสวนใหญในประเทศไทยตางใช ปยเคม ยาฆาหญา ยาฆาแมลง เพอใหไดผลผลตสงในแตละป

การสำารวจ: นโยบายประเทศไทย ซงไดรบแรงจงใจจากกระแสของโลก เชน การปฎวตเขยว ไดสนบสนนการทำาเกษตรเชงเดยวโดยการปลกขาวหอมมะล 105 ทำาใหขาวพนธพนเมองของจงหวดสรนทรตองสญหายไป ประกอบกบแรงกดดนของตลาดนานาชาตในความตองการดานผลผลตทสง ภาครฐจงสนบสนนการใชปยเคม ยาฆาหญา ยาฆาแมลง การสมผสกบสารเหลานสงผลเสยตอสขภาพของชาวนา และสงแวดลอม ดงนนการทำาเกษตรในเชงอตสาหกรรมในจงหวดสรนทรไดสรางความตงเครยดใหกบสงแวดลอมและผคน ละเมดสทธทางความยงยน สขภาพ และวฒนธรรมซงไดบญญตไวในกตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

จงหวดสรนทร

สาระสงเขป


บทนำ�

สทธทางอาหารสทธดานแรงงานสทธดานแรงงาน

สทธดานสขภาพอนามย

สทธความมนคงในการครอบครองสทธในการเขาถงนำา

มนษยสอสารกนดวยภาษาทแตกตางกน แตมภาษาหนงทสอสารกบทกคนได นนคอ ภาษาแหงศกดศรความเปนมนษย

เสยงจากคนชายขอบ เปนการวเคราะหประเดนการละเมดสทธมนษยชน โดยอาศยกรอบกตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม เนองจากกตกา ดงกลาวไดแสดงใหเหนถงความตองการตามธรรมชาตของมนษย กรอบกตกาดงกลาวชวยเชอมความแตกตางระหวางชาต ชาตพนธ ชนชน เพศ อาย และวฒนธรรม สทธทรางไวในกตกาฯ มเอกลกษณในความเปนสากลและมศกยภาพในการเชอมโยงความหลากหลายและเออใหภาษาแหงศกดศรความเปนมนษยถกสอสารถงกนได

ไมวาสถานะในการลงนามจะเปนเชนไร แตไมมรฐใดไดตระหนกถงสทธดงทระบไวในกตกาสากลวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ภายใตโครงสรางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมทมอย ทกวนนยงมผคนทถกละเมดสทธและรฐกลบมองขาม ทงททกคนสมควรไดรบศกดศรแหงความเปนมนษยเทาเทยมกน

ประเทศไทยเชนเดยวกน ทามกลางกระแสการพฒนาประเทศและอตสาหกรรมทเตบโตขนอยางรวดเรว ซงนำาไปสชวตความเปนอยทดขนของคนบางกลม แตยงมผคนจำานวนมหาศาลซงถกลดรอนศกดศรความเปนมนษยอยางมาก นบตงแตประเทศไทยไดลงนามในกตการะหวางประเทศฯ เมอป พ.ศ. 2542 โดยปฏญาณวาจะรบรองสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ใหแกประชาชนไทยทกคน อยางไรกตามสทธ

เปนเพยงแคถอยคำาในเอกสาร ซงรฐมกละเลยและไมนำาไปปฏบตอยางจรงจง

การไมปฏบตตามกตการะหวางประเทศฯ ของรฐเกดขนอยางชดเจนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอภาคอสาน เนองจากเปนพนทชนบทซงรายไดเฉลยของประชากรตำาทสดในประเทศ กอรปกบคนสวนใหญในภาคอสานสบเชอสายจากประเทศลาวมากกวาเชอสายไทยภาคกลาง ทำาใหภาคอสานถกแบงแยกจากภาคอนๆ ดวยสภาพภมประเทศ สภาพเศรษฐกจและวฒนธรรมทแตกตาง นอกจากนดวยศกยภาพในการเตบโตดานอตสาหกรรมและทรพยากรธรรมชาตทสมบรณของภมภาค ทำาใหประชาชนไดรบผลกระทบอยางมากจากแผนการพฒนาหลายโครงการซงรเรมขนโดยรฐบาลสวนกลางของประเทศ

เสยงจากคนชายขอบ เปนโครงการนำารองซงมจดมงหมายทจะพฒนาและขยายผลโดยนำากรอบของกตการะหวางประเทศฯ เปนเครองมอทมพลงเพอใชในการเคลอนไหวทางสงคมและการเมอง ในขณะนมการจดทำารายงาน 6 ฉบบ ซงเนนทางดานสทธในการกำาหนดเจตจำานงของชมชนอสาน โดยเฉพาะในประเดนทเกยวกบการทำาเกษตรโดยใชสารเคม เอชไอว/เอดส การสรางเขอน การขดลอกแมนำา และชมชนแออด

เร องราวเหลานทำ าให เหนภาพชวตในประเดนตางๆ ชดเจนขน ดงเชน ภาพของแมกบลกตองลมปวยจากพษยาฆาหญาทพนในนาขาวใกลเคยง และพดเขามายงรานคาเลกๆ ของเขา ภาพของผหญงทสญเสยสามและพอหลงจากตองอพยพออกจากพนทสรางเขอน แตยงคงมกำาลงตอสเพอใหไดวถชวต

เกษตรอนทรย จงหวดสรนทร

สทธดานสขภาพอนามยสทธในการเขาถงนำา สทธในความยงยน

สทธในการมมาตรฐานชวตทดเพยงพอสทธทางอาหาร

กลบคนมา ภาพของแมทตองเขากรงเทพฯ เพอหางานทำา เพราะแมนำาทเคยพงพาถกขดลอก หรอภาพของผชายทพบวาเขาตดเชอเอชไอว และหลงจากผานพนความเศราโศกและถกสงคมรงเกยจ เขาทำางานรวมกบกลมเพอนผตดเชอ ซงเปนแรงบนดาลใจใหเขากลบมาใชชวตไดอกครง ภาพของยายทยายมาอยในเมองใหญเพอหวงวาจะมชวตทดขน แตกลบมาลงเอยอยทสลมและยงตองเสยงกบการถกไลรอบาน และภาพของพอซงไมสามารถจบปลาเพอหาเลยงครอบครวไดเนองจากการสรางเขอน และยงตองเฝามองลกหลานออกจากชมชนเพอไปหางานทำาทอน

นอกจากภาพตางๆ เหลานจะบอกเลาเรองราวการตอสของแตละคน ยงสะทอนภาพอกหลายพนชวตทไมเคยมใครมองเหน ถงแมจะมความแตกตางของเรองราวความเปนมาและอปสรรค แตคนเหลานตางมประสบการณชวตของคนชายขอบทตองทนทกขจากนโยบายของภาครฐ รวมเปนนำาหนงใจเดยวกนและสอสารดวยภาษาเดยวกน คอภาษาแหงศกดศรความเปนมนษย ผานกตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม เพอใหเกดความเขาใจและการเคารพในสทธมนษยชนสากล

กรอบสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม ไมเพยงแตเออใหเกดความเขาใจเรองสทธมนษยชนเทานน แตยงทำาใหภาครฐเขามามสวนรบผดชอบในการกระทำา เพอใหรบผดชอบตอการปฏบตหรอละเลยตอหนาท ไมวาจะเปนบคคล กลมหรอการเคลอนไหวของทวโลกไดพยายามแกปญหาดวยตวเอง และใชกรณตามกรอบสทธทางดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

เพอเรยกรองตอรฐบาล ดงเชนแนวโนมทเกดขนทวโลกชใหเหนถงการเชอมโยงและสรางความเปนนำาหนงใจเดยวเพอปกปองสทธทางดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของตวเอง ดงนนกรอบของสทธทางดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมจงมศกยภาพอยางมากในการเปนกลไกสำาคญเพอสรางใหขอกำาหนดของสทธมนษยชนถกนำาไปใชอยางมประสทธภาพ ดวยความเปนสากลของสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม และความหลากหลายของกลมคนท ไดรบผลกระทบจากประเดนตางๆ สามารถนำากรอบแนวคดนเพอกำาหนดเจตจำานงของตวเอง กรอบแนวคดดงกลาวนเปนหนทางทเออใหเกดการสอสารระหวางรฐและประชาชนโดยทำาใหเสยงของประชาชนถกรบฟงมากขน

กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมเปยมไปดวยพลง เพราะปทางใหเกดศกดศรและสรางภาษาในการสอสารใหกบคนชายขอบ เพอสรางความเขาใจและความเปนหนงเดยว สทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมไมไดสรางศกดศร แตเปนเครองยนยนวาทกคนมศกดศรตงแตกำาเนด ความแตกตางระหวางชาต ชาตพนธ ชนชน เพศ อาย และวฒนธรรม ซงเขาใจวาเปนอปสรรค แตแทจรงแลวสามารถกาวขามไปไดโดยใชภาษาเดยวกนน กตการะหวางประเทศฯ เชอมโยงความแตกตางโดยเปดโอกาสใหเราทำางานรวมกนเพอสรางความเปนหนงเดยวในดานสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ททกคนสมควรไดรบ ดงนนเราจงรวมพลงเพอขบเคลอนขบวนการเคลอนไหวทางสงคมโดยไมมขอบเขตอปสรรคมาขวางกน

4

ปรญญา ขจดโรคา นงอยทเกาอหนารานคาของเธอ ตอนทเรมเลาใหฟงถงความทกขทรมานแสนสาหสจากความเจบปวยทเกดขนเมอสองปกอน ตอนนนปรญญากำาลงขายของอยทราน มชาวนาทอยในหมบานใกลกนพนยาปราบศตรพชอยททงนา ภายในไมกนาท หมบานของปรญญากถกปกคลมดวยหมอกไอกลนฉน คนแถวบานพากนรบออกจากบรเวณหมบานโดนเลงใต หรอไมงนกหลบอยในบานปดประตหนาตาง แตตอนนนปรญญาทงรานไมได “ฉนไดกลนสารนน เพราะรานเราเปดอย แลวกเรมรสกคลนไส” ปรญญาเลาตอ “รสกเหมอนกำาลงจะตาย มนปวดไปหมด”

ปรญญา ปรบทกขวา “หลายวนหลงจากนน อาการเรมแยลง เรมมอาการมนงง สบสน คลนไสอาเจยน เจบแนนหนาอก ไอทงคนจนไมไดนอน มเลอดออกในปสสาวะ ครอบครวเอายาสมนไพรกบยาประจำาบานใหกน แตไมดขน จนสามพาไปหาหมอทคลนก ไดฉดยาแลวเอายามากน” ทคลนกหมอ ปรญญาขอใหหมอฉดยาทเคยรมาวารกษาได และชวยใหหายปวดไดเรว แตเพราะอาการหนกมาก หมอ ไมเชอวาเปนอาการจากการไดรบสารพษจากยาปราบศตรพช จงไมยอมฉดยานนใหและสงยากนมาให สองวนหลงจากไปหาหมอ อาการกลบแยลงไปอก ปรญญากลบไปหาหมออก ขอรองใหหมอฉดยาทวานนใหเพราะทนไมไหว หมอยอมฉดยาในทสด หลงจากอธบายผลขางเคยงของยา รวมทงอาการตดยาทอาจเกดขนได หลงจากหมอฉดยาให กดขน แตฉนไมอยากใหเกดขนอกเลย ไมอยากจรงๆ ไมอยากใหเดกๆตองเจบปวยทรมาน เหมอนทฉนเปน เพราะถาเดกๆตองเปนเหมอนฉนคงไมรอด เดกๆภมตานทานตำากวา และออนแอกวาผใหญมาก” หลงจากนนประมาณสามสปดาห หาหมอสครง ปรญญากดขนจนเกอบเปนปกต แตถงอยางนนกยงมอาการหลงเหลออย “ตงแตนน ถาไดกลนเหมนๆ กจะวงเวยนเหมอนจะเปนลมแลวกคลนไส” ปรญญาตอนนอาย 33 ป

ปจจบนรฐออกระเบยบเรองประเภทของสารเคมทใชในการเกษตรทเกษตรกรสามารถจะซอได แตปรมาณและความถในการใชสารเคม

เหลานนขนอยกบเกษตรกร ในทางปฏบต มการตรวจสอบการใชสารเคมทระดบพนทนอยมาก

ปรญญาไมเคยคดมากอนวาสารเคมทใชปราบศตรพชและยาฆาแมลงจะมผลตอชวตของเธอ เมอตอนยงเปนเดก พอของปรญญาใชปยเคมแตไมเคยใชสารเคมกำาจดศตรพช ตอนนปรญญามรานคาและครอบครวเธอทำานาปลกขาวอนทรย และถงแมวาตอนนเกษตรกรทบานโดนเลงใตจะไมใชสารเคมกำาจดศตรพชแลว แตหมบานใกลเคยงอนๆ ยงใชอย เพราะการใชสารเคมปราบศตรพชเปนวธทงายกวาวธอน การใชสารเคมชวยลดงานในไรนาไดมากกวาการกำาจดดวยวธธรรมชาต

ชวงกลางเดอนพฤศจกายน 2551 มการทดสอบหาสารเคมในเลอดของชาวบาน 93 คนในบานโดนเลงใต พบวาม 3 คนทใหผลบวกในระดบทไมปลอดภย ม 69 คนใหผลบวกแตยงอยในระดบทปลอดภย และ 21 คนอยในระดบปกต

ปรญญาเหนวา การใชสารเคมหรอไมใชเปนทางเลอกของแตละคน เปนการตดสนใจดวยตนเอง แตปรญญาเองยงสงสยวา ทำาไมรฐบาลถงปลอยใหมการใชสารเคมทมผลเสยกบคน และสงผลตอคนทไมไดใชสารเคมอกดวย ดวยความเชอลกๆ ปรญญาเหนวา “ดเหมอนวาจะสงเสรมใหเหนเฉพาะประโยชนของการใชสารเคม ฉนคดวารฐบาลควรโฆษณาใหเหนโทษของการใชสารเคม หรอหามใชสารเคมไปใหหมดเลย”44

ปรญญ� ขจดโรค�

เรองเลา

5

เกษตรอนทรย จงหวดสรนทรร�ยง�นสทธท�งเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

ความเปนมา

จงหวดสรนทรตงอยในอสานหรอภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย สรนทรเปนแหลงสรางชอเสยงใหกบภาคเกษตรกรรมของประเทศไทยเหมอนกบจงหวดอนในภาคอสาน ดวยสมญานาม “ครวของโลก” ประเทศไทยเปนประเทศผสงออกขาวอนดบหนงและเปนผผลตผกผลไมรายใหญของโลก จากขอมลทางประวตศาสตร ชาวนาไทยไดสรางรปแบบของวถชวตและวฒนธรรมทพงพาแผนดนและทรพยากรรอบตว ดงนน วฒนธรรมของสรนทรจงผกพนอยางลกซงกบการบำารงรกษาและการจดการสงแวดลอมและผลผลตอยางเอาใจใส อยางไรกตาม นบตงแตมการเรมใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท1 เมอ พ.ศ. 2504 นโยบายของประเทศไทยกไดเปลยนไปเปนนโยบายทเนนการสงออกทใชตลาดเปนหลก ซงขดตอหลกการความมนคงทางอาหารและความยงยนทางสภาพแวดลอมซงเปนเอกลกษณของสงคมไทยโดยตรง แทนทนโยบายเหลานจะชวยปกปองและรกษาความมนคงของสทธทางวฒนธรรม สงคม และเศรษฐกจของชาวนาสรนทร แตกลบเอารดเอาเปรยบผผลตเพอใหไดมาซงความกาวหนาทางเศรษฐกจในโลกสากล นโยบายบางอยาง เชน การสงเสรมการปลกพชเชงเดยว1 อยางขาวหอมมะล 105 ซงเปนพนธขาวทเหมาะกบสภาพภมประเทศของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ2 และการสนบสนนกรรมวธในการเพมผลผลต เชน การใชปยเคม ยาฆาแมลง และสารกำาจดวชพช สงเหลานลวนแตคกคามวฒนธรรม สงแวดลอม และสขภาพของชาวนาสรนทร

ขอมลชมชน

จากหลกฐานทางโบราณคดพบวาประชากรทอยในบรเวณพนทแหงนมการทำาการเกษตรมาเปนเวลากวา 1,000 แลว ประชากรมากกวารอยละ 90 ประกอบอาชพทำานา ซงเปนการสรางชวตและแบบแผนพธกรรม3 ของชาวสรนทรทเกยวของกบการใชทดน กจวตรประจำาวน พธกรรม วนหยด และชวตความเปนอยตางเกดและคงอยไดดวยความสมพนธของคนกบผนแผนดนทอยรอบตว

ตามวถดงเดม ชาวนาสรนทรสามารถพงพาตนเองไดเกอบสมบรณ ชาวนาปลกพชหลายชนดซงมผลตผลหลกคอ ขาว ดวยสภาพแวดลอมและชนดของดนทแตกตางกนมากมาย จงหวดสรนทรจงเปนแหลงปลกขาวพนเมองกวา 180 สายพนธ และแตละสายพนธนนกสามารถปรบตวเขากบระบบนเวศนเฉพาะทไดอยางด4 ขาวสายพนธพนเมองเหลานไดรบการเพาะปลกอยางทะนถนอมจากรนสรน ในอดตนน แผนดนจะเปนตวกำาหนดวาขาวชนดใดจะสามารถปลกขนบนพนทนนได ครอบครวโดยทวไปจะปลกขาวอยางนอย 3-5 สายพนธทมระยะเวลาการ สกรวงแตกตางกน เพอเปนหลกประกนวา จะมขาวสำารองตลอดป ซงเปนการลดการใชแรงงานในฤดเกบเกยวแตละป5

ชาวนาสรนทรยงปลกผกผลไม เลยงปลาและกงในทนาเพอเสรมความตองการทางอาหารอนๆ วธการทำาเกษตรแบบผสมผสานเหลานทำาใหชาวนามนใจไดวา ครอบครวตนเองจะมอาหารทอดมสมบรณตลอดทกฤดกาลและในชวงหนาแลง ยงไปกวานน ระบบทผสมผสานและหลากหลายนยงทำาใหดนมความอดมสมบรณ เพราะเปนการเสรมธาตอาหารจำาเปนในดนซงถกพชชนดอนดดซมไป นอกจากน ชาวนายงเลยงปศสตวหลายชนด ซงเปนทงแหลงโปรตนและวตถดบของปยอนทรยทใชในการบำารงดน ซงทำาใหผลผลตพชสงตลอดทงป และยงทำาใหทดนและทรพยากรมความยงยนตอไปในอนาคตดวย6

6


ภมประเทศของจงหวดสรนทรในปจจบนไมเปลยนแปลงไปจากเมอ 50 ปทแลวมากนก อยางนอยรอยละ 90 ของประชากรกเปนชาวนาซงยงมสวนเกยวของกบการผลตขาว อนทจรง พนทของจงหวดสรนทร 3,642,171 ลานไรถกใชเพอวตถประสงคทางการเกษตร7 แมจะมความคลายคลงกน แตวธปลกพชกลบเปลยนแปลงไปมาก เทคนคการปลกพชแบบผสมผสานและความรเรองเมลดพนธพนเมองไดถกแทนทดวยการปลกพชเชงเดยว ชาวนาเกอบทงหมดใชพนทสวนใหญปลกขาวหอมมะล 105 ซงเปนสายพนธทปลกไดงายและยงมชอในเรองกลนหอมและรสชาตทงในและตางประเทศ ยงไปกวานน ชาวนารอยละ 95 ในจงหวดไมใชปยอนทรยอกตอไป โดยเปลยนมาใชปยเคม ยาฆาแมลง และสารกำาจดวชพชเพอเพมผลผลตในแตละฤดแทน8

บรบทระดบภมภาคและระดบชาต

จงหวดสรนทรเปนดงแบบจำาลองของนโยบายของประเทศในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ดงนนจงมผลกระทบตอทงภาคอสานโดยรวมและจงหวดอนๆ ในภมภาคดวย การเปลยนแปลงทางเกษตรกรรมไปทวประเทศน ไดกอใหเกดปญหามากมายภายในหมบานและชมชนอสาน การเพมปรมาณการใชสารเคมทำาใหรายจายของแตละครวเรอนเพมขน ใน พ.ศ. 2551 มการประมาณการณวา รอยละ 88 ของชาวนาไทยจำานวน 25 ลานคนอาจตดหนจำานวนมาก9 นอกจากน การมงความสนใจไปทขาวหอมมะล 105 ยงทำาใหมฤดเกบเกยวเพยงฤดเดยว ซงนำาไปสการขาดแคลนแรงงานในชวงเดอนเกบเกยวและการวางงานในชวงนอกฤด ชาวนาตอบสนองโดยการพยายามทกวถทางเพอเพมผลผลตในชวงฤดเกบเกยว ดวยการเพมการใชสารเคม ซงยงเพมการเสอมสภาพของดนและคกคามความยงยนในระยะยาวของทรพยากรและสขภาพของชาวนา

การเปลยนแปลงของภาคเกษตรกรรมในประเทศไทยเกดขนพรอมกบการปฏวตเขยว ซงเปนนโยบายของรฐบาลทมองคประกอบหลายดานอนถอกำาเนดขนในชวงทศวรรษ 1950 เพอปรบโครงสรางของเกษตรกรรมใหเปนไปตามภาคอตสาหกรรม10 นโยบายการคาทงในและตางประเทศของรฐบาลไทยทเรมขนในทศวรรษ 1960 ไดใชประโยชนจากภาคชนบทเพอผลกดนตำาแหนงของตนเองในตลาดโลก ซงเปนการลดความสนใจตอสทธของเกษตรกรทองถน แตใหความสนใจกบการเพมประโยชนในการแขงขน11 นโยบายนทำาใหชาวนาตองสญเสยวธการปลกพชแบบผสมผสานและยงยนดวยตนเอง รวมทงความหลากหลายทางชวภาพของเมลดพนธขาวไปดวย เมอ พ.ศ. 2519 พนธขาวไดลดลงไปแลวถงรอยละ 4512 ยงไปกวานนกระทรวงเกษตรยงสงเสรมการใชปยเคม ยาฆาแมลง และสารกำาจดวชพช ซงจะชวยเพมผลผลตของชาวนา เมอชาวนาอสานเรมประสบกบปญหาหนสนซงเกดจากการเพมตนทน หนวยงานของรฐอยางธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรกไดใหความชวยเหลอดวยการเสนอเงนกดอกเบยสงหรอการจำาหนายปยเคมลดราคา

เมอชาวนาสรนทรเรมประสบกบผลกระทบในแงลบของการเปลยนแปลงเหลาน หมบานและชมชนตางๆ จงตอบสนองตอการละเมดวถชวตดงเดมของตนเองดวยการตงกลมทจะทำางานเพอสะทอนปญหาของพวกเขาออกไปสสาธารณะ องคกรพฒนาเอกชนหนงทชอ โครงการเสรมประสทธภาพเกษตรกรสรนทร (คสป.) ไดกอตงขนเมอ พ.ศ. 2533 และทำางานรวมกบเครอขายเกษตรอนทรย เพอสนบสนนความพยายามของชาวนาทจะกลบไปสวถเกษตรอนทรยและเกษตรผสมผสานแบบดงเดม13 ในชวงป พ.ศ.2535 ชาวนาในสรนทรทไดเปลยนกลบไปสวถเกษตรอนทรยไดกอตงกองทนขาวสรนทรขน องคกรนเปนคคาสงออกขาวใหกบสหรฐอเมรกาและยโรป โดยรวมกนตงการประกนราคาขาวทเปนธรรมซงครอบคลมถงตนทนการผลตขาวทยงยนและปกปองเกษตรกรจากกรณราคาขาวในตลาดเกดการผนผวน โครงการเสรมประสทธภาพเกษตรกรสรนทรและกองทนขาวสรนทรไดจดโครงการรณรงคซงผลกดนใหเกดการปฏบตทยงยน เพอเปนหนทางในการรกษาไวซงมาตรฐานการดำารงชพแบบพอเพยง

การอางองทางกฎหมาย

การเคลอนไหวของชาวนาดงทกลาวแลวขางตนนนเกดขนเพอตอบสนองตอการปฏบตและการละเวนปฏบตของรฐในชวงไมกปมานเพอแสดงใหเหนถงผลของนโยบายปฏวตเขยว ตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 1 เมอ พ.ศ. 2504 ซงใหความสำาคญกบการขยายภาคอตสาหกรรมและใชประโยชนจากภาคเกษตรกรรมเพอเพอรายไดจากการสงออก รฐไดทำาการเพยงเลกนอยเพอบรรเทาผลกระทบทชาวนาสรนทรยงคงตองเผชญอย อนทจรง แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 ไดประกาศวาจะนำานโยบายเศรษฐกจพอเพยง และยทธศาสตรการพฒนาทมงมายงภายใน ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช มหาราชมาใช แตอยางไรกตาม แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 ใหงบประมาณกบภาคเกษตรกรรมเพยง 80,000 ลานบาท ในขณะทใหงบจดตง บรรษทบรหารสนทรพยไทย หรอ บสท. ถง 900,000 ลานบาท ซงหนวยงานของรฐนจะใหความชวยเหลอนกธรกจทมหน14 แตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 ซงประกาศออกมา เมอ พ.ศ. 2549 กยงคงยดเอานโยบายเศรษฐกจพอเพยง ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมาใชอย กระทรวงและกรมตางรบเอาปรชญานมาใชเปนแรงผลกดนนโยบายของทองถนตางๆ แตกระนน หลกฐานแสดงใหเหนวา ยงตองมการ

7


พ.ศ.2493: กระทรวงเกษตรเรมรวบรวมพนธขาวทวประเทศเพอคนหา

เมลดพนธขาวหอมมะลทขยายพนธไดดทสด

พ.ศ.2497: กระทรวงเกษตรจดตงกรมขาว ซงมหนาทวจย คดเลอก และ

ขยายพนธขาว รวมถงพฒนาความรทางเทคนคทเกยวของกบขาว

พ.ศ.2502: เมลดจากรวงขาวหอมมะลรนท 105 ซงรวบรวมจากจงหวด

ฉะเชงเทราไดรบการรบรองใหเปน “ขาวดอกมะล 105” หรอ “หอมมะล 105”

โดยกระทรวงเกษตรแหงประเทศไทย

พ.ศ.2504: รฐรางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 1 ซง

เปลยนเกษตรกรรมของประเทศไทยจากฐานการบรโภคเปนฐานการสงออก

พ.ศ.2524: ประเทศไทยสญเสยพนธขาวพนเมองกวารอยละ 45 ไป โดยม

สายพนธขาวผลผลตสงมาแทนท เนองจากการผลกดนโครงการแลกเปลยน

เมลดพนธของรฐ

พ.ศ.2525: แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 5 ไดประกาศ

ใหความสำาคญกบการเตบโตของอตสาหกรรมและพฒนาสงคมการสงออก

สนคาอตสาหกรรม

พ.ศ.2533-2542: ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรเพมอตรา

ดอกเบยทใหเกษตรกรกยมถงรอยละ 130

พ.ศ.2534: สารกำาจดศตรพชไดรบการยกเวนภาษสนคานำาเขา กระทรวง

เกษตรฯ ใชงบประมาณมากขนไปกบโปรแกรมขยายการใชสารกำาจดศตรพช

และปย

พ.ศ.2535: มการตงกองทนขาวสรนทรขนโดยกลมเกษตรธรรมชาตสรนทร

พ.ศ.2535: ประเทศไทยรางพระราชบญญตวตถอนตราย

พ.ศ.2538: พระราชบญญต 163 ของกระทรวงสาธารณสขไดจำากดชนด

ของสารเคมทเกษตรกรไทยสามารถใชได แตไมมการจำากดปรมาณทใชไว

พ.ศ.2540: มการประกาศแผนแมบทพฒนาความปลอดภยดานสารเคม

แหงชาตฉบบแรกของประเทศไทยเพอตอบรบตอการสำารวจททำาระหวาง

พ.ศ.2535-2545: ซงแสดงวา ชาวนาไทยถงรอยละ 29 มสารเคมในกระแส

เลอดในระดบทผดปกต

พ.ศ.2540: มการประกาศแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8

แผนนใหความสำาคญกบการพฒนาทรพยากรมนษย และการเปลยนแปลง

จากการใหความสนใจกบการเตบโตทางเศรษฐกจเพยงอยางเดยว

พ.ศ. 2542: สรนทรไดรบการประกาศใหเปน “จงหวดเกษตรอนทรย”

พ.ศ. 2547: กระทรวงพาณชยออกแผนเพอทำาใหขาวหอมมะลมความ

สำาคญในตลาดโลก

พ.ศ. 2550: มการประกาศแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบ

ท 10 ซงมผลถงพ.ศ. 2554 แผนนใหความสำาคญกบการสรางสมดลภายใน

สงคมไทยระหวางการเตบโตทางเศรษฐกจและการพฒนาเศรษฐกจแบบพอ

เพยงตอไป

พ.ศ. 2550: เพอตอบรบตอขอเรยกรองของชาวบานโดนเลงใต อบต. จงตด

ปายแสดงผลกระทบในแงลบของการใชสารกำาจดศตรพชในพนท

ทบทวนความเสยหายทเกดจากนโยบายในอดต เพอขยายผลกระทบในแงลบซงเกดขนทสรนทรและจงหวดอน15 รฐยงคงใหความสำาคญตอการยกระดบสถานะภาพทางเศรษฐกจในตลาดโลกดวยการเรงการเตบโตของภาคอตสาหกรรม และปลอยใหชมชนเกษตรกรรมขนาดเลกตองดแลตนเองตอไป

ผลกระทบตอสงแวดลอม

แมผลกระทบดานสงแวดลอมจากวถเกษตรกรรมของจงหวดสรนทรยงไมชดเจนและมผลในเชงกวาง แตยงสามารถทำาความเขาใจในวธปฏบตของแตละคนซงมจดกำาเนดมาจากการปฏวตเขยว ชาวนาสวนใหญใชสารกำาจดศตรพช สารกำาจดวชพช และปยสงเคราะหเพอเพมผลผลต มการใชผลตภณฑเหลานในปรมาณมหาศาลทควบคมไมได แมสารเหลานจะใหผลดในระยะเวลาสนเมอใชในปรมาณเพยงเลกนอย แตการใชในระยะยาวนนพสจนแลววาเปนอนตรายทงตอสงมชวตและสงแวดลอม16

ปยเคมซงประกอบดวยธาตไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโปแตส เซยมในอตราสวนทแตกตางกน ชวยใหพชไดรบสารอาหารทจำาเปนตอการเจรญเตบโตและการพฒนา อยางไรกตาม การใชสารเคมเหลานในปรมาณมากจนควบคมไมไดกสามารถลดปรมาณธาตอาหารลงทละนอยไดดวยการลดองคประกอบอนทรย ความสามารถในการอมนำา เพมความเคม และคอยๆ ลดความสามารถในการเพาะปลกของดน ซงจะเพมอตราการสกกรอน ชาวนาสรนทรสงเกตเหนวา การใชสารเคมเปนเวลานานทำาใหจำาเปนตองใชในปรมาณสงขนอยางตอเนอง จงทำาใหดนเสยความอดมสมบรณไป

สวนประกอบแตละชนดของปยเคมทำาใหเกดปญหาสงแวด ลอมได ฟอสฟอรสสามารถกอมลพษทางนำาไดถามปรมาณสงเกน 15 สวนในลานสวน ซงพบไดทวไปในบรเวณทมการใชปยปรมาณมาก17 ไนโตรเจนปรมาณสงเกนกอาจเปนอนตรายตอสงแวดลอมได โดยเฉพาะเมอไนโตรเจนทอยในปยเหลานมกอยในรปเกลอ เกลอไนโตรเจนเปนพษตอดนเมอมการสะสม เพราะปรมาณเกลอทเพมขนทำาใหความเปนกรด-เบสของดนลดลง ดนจงเปน กรด ตวอยางเชน ดนในสรนทรมความเปนกรดดางตามธรรมชาตเทากบ 7 แตในปจจบนความเปนกรดดางของดนมคา 5-618 การเปลยนแปลงนนาจะสมพนธกบการใชปยเคมกนอยางกวางขวางเปนเวลานาน เพราะคาความเปนกรด-เบสทจะดดซมไดดทสดของโปแตสเซยมซงเปนสวนประกอบหลกอนดบสามของปยเคมอยท 6-819

การใชสารเคมกำาจดศตรพชและวชพชกมอนตรายอยในตว ของมนเองสารเคมเหลานเปนพษและมกจะมผลกระทบตอสงมชวตชนดอนมากกวาชนดทมนถกผลตมาใหมผลการใชสารกำาจดศตรพชในทางทผดดวยความประมาทเลนเลออาจเปนภยตอ

ลำ�ดบเหตก�รณ

8


นบตงแตทศวรรษ 1960 (พ.ศ. 2503-2512) รฐไดลมเหลวในการเคารพ ปกปอง และบรรลเปาหมายตามสทธทางเศรษฐกจ สงคม และ

วฒนธรรมของชมชนเกษตรกรรมไทย ซงประกอบไปดวยสทธในวฒนธรรม สทธในการดำารงไวซงความยงยนและความมนคงทางอาหาร และ

สทธในสขภาพ ซงเปนผลจากการเปลยนแปลงเปาหมายของรฐจากการรบรองและปกปองสทธของประชาชนไปเปนการยกระดบสถานะ

ทางเศรษฐกจดวยการสงเสรมและออกนโยบายดานการพฒนาซงเปนอนตรายตอภาคสวนทออนแอของสงคมไทย สรนทรซงเปนจงหวด

เกษตรกรรมหลกในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ไดประสบความยากลำาบากจากแนวคดทใหความสำาคญกบการสงออก ใน

ปจจบนเกษตรกรรายยอยยงคงไดรบผลกระทบอนเลวรายจากนโยบายเหลานอย โดยเฉพาะอยางยง การผลตและการสงเสรมพนธขาวหอม

มะล 105 การสนบสนนวธการปลกพชเชงเดยวเพอเพมผลผลตในการสงออก และการเหนชอบใหใชสารกำาจดศตรพช สารกำาจดวชพช และปย

เคม มาตรการเหลานลวนเสรมใหเกดการเสอมของสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของเกษตรกรชาวสรนทร

สทธในวฒนธรรม

มาตรา 15 (ก): รฐภาคแหงกตกานรบรองสทธของทกคนทจะมสวนรวมทางวฒนธรรม

มาตรา 11.11: การยอมรบของผบรโภคหรอวฒนธรรม มความหมายวาจำาเปนตองพจารณาใหมากทสดเทาททำาไดเกยวกบคานยมในดาน

อาหารและการบรโภคอาหารซงไมยดคณคาอาหารเปนเกณฑรวมทงในเรองความวตกของผบรโภคเกยวกบธรรมชาตของอาหารทหาได

นโยบายของรฐตงแตการปฏวตเขยวซงยงคงมอยถงทกวนน เชน การสนบสนนการปลกขาวหอมมะล 105 เพยงชนดเดยว ไดเขามาแทนทวธการเกบเกยวและเมลดพนธขาวดงเดม จงเปนการคกคามตอการสบทอดวถดงเดมเหลาน

วฒนธรรมผกพนอยางโดยตรงกบพนธขาวและวธการปลก ขาวในประเทศไทย โดยเฉพาะอยางยงในจงหวดสรนทร ตวอยางเชน เกษตรกรบางคนเชอวา ขาวแตละสายพนธไดรบการถนอมรกษาไวโดยบรรพบรษของเขา ขาวเหลานจงมคณคาอยในตวเอง ยงไปกวานนเชอกนวาขาวสายพนธอยางเจาบองกษตรและนางมลมประโยชน

สขภาพของทกคนและสงแวดลอมได สารฆาแมลงชนดใดกตามทออกฤทธไมตรงเปา กถอเปนสารกอมลพษและอาจเปนอนตราย ซงสรางผลเสยมากกวาผลดจากฤทธของมนเอง การใชสารฆาแมลงและสารกำาจดวชพชยงมผลกระทบตอคณภาพอากาศ คกคามประชากรสงมชวตตามธรรมชาต และปนเปอนในดน ดนทมสารเคมอาจไมเหมาะสำาหรบปลกพชอกตอไป ขณะนสารฆาแมลงและสารกำาจดวชพชถกจดใหเปนแหลงทมาอนไรจดหมายของมลพษทางนำา20 การใชสารเหลานเปนเวลายาวนานกทำาใหเกดความเขาใจผลกระทบตอพชและแมลงศตรพชดวยตวของมนเอง การใชสารฆาแมลงและสารกำาจดวชพชอยางตอเนองทำาหนาทเปนแรงผลกทเหมาะสมททำาใหสงมชวตจำานวนหนงในกลมประชากรมความตานทานตามธรรมชาตตอสารเคม เนองจากไมตองแขงขน สงมชวตกลมนจงสามารถสบพนธและเปลยนแปลงชมชนสงมชวต ทำาใหเกดประชากรแมลง หญา และวชพชชนดอนททานทนตอสารฆาแมลงและสารกำาจดวชพช

พชอาหารสวนมากแตกตางอยางมากจากระบบนเวศนและพชชนดเดยวกนตามธรรมชาตในเรองความซบซอน การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพในสรนทรนถอเปนตวอยางของผลกระทบจากการปลกพชเชงเดยว ชมชนทเกดขนตามธรรมชาตถกสรางขนจากระบบการปลกพชหลากหลายชนดซงใชธาตอาหารจากดน และในทายทสดกจะเตมสารเหลานนคนใหกบดนและปจจยอนนทรยอนดวย วธการปลกพชเชงเดยวและสารกำาจดวชพชในปจจบนไดลดการเกดหญาและพชอนๆ ลงตามธรรมชาต และยงดงสารอาหารจากดนทขาวหอมมะลตองการเปนพเศษดวย การเพมปรมาณสารอาหารเหลานผานการใชปยเคมจงทำาใหเกดปญหาดงทไดกลาวไปแลว และมแตจะทำาใหเลวรายลงไปตามกาลเวลา

บทวเคร�ะหกตก�ระหว�งประเทศว�ดวยสทธท�งเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

9


นายภาคภม อนแปน อาย 42 ป อาศยอยทบานโดนเลงใต จงหวดสรนทร ภาคภมเหนวาประเพณเกยวกบการทำานาและขาวแทบจะหายไปหมดแลว ในชวง 30 ปทผานมา และเพราะวาภาคภมทำานาอยบานโดนเลงใตมาตลอดชวต จงไดเหนผลเสยของนโยบายปฏวตดานการผลตทางการเกษตร หรอ การปฏวตเขยว ของรฐบาลทสงผลกวางขวางและลกลงไปแทบทกดานของชวตชาวนา และเปลยนรปแบบการทำานาทำาไรของชมชนชนบทไปอยางสนเชง โดยเฉพาะอยางยงชมชนของภาคภม เมอชวงปพ.ศ. 2523 เปนตนมาทกรมสงเสรมฯแนะนำาสงเสรมขาวเจามะล 105 “ รฐไมไดหาตลาดใหขาวพนธพนเมอง ไมมตลาดโรงสกไมรบซอขาวพนธพนเมอง” “หลายครอบครวกหนไปปลกขาวมะล 105 เพราะงายกวา กรมสงเสรมฯกพดแตเกษตรเชงเดยวปลกใหไดมากๆ ขายมากๆ ไมไดสงเสรมความหลากหลายทางชวภาพ” ปจจบน ชาวบานกใชทนาแทบทงหมดปลกขาวมะล 105 การทำานาทมประเพณวฒนธรรมและหลากหลายดวยพนธขาวพนเมองถกหลงลมและอยในภาวะถกคกคามใหสญหายไปอยางถาวร สำาหรบภาคภม ทงครอบครวและชมชน จำาไดวาตอนเดก หนาเกยวขาวอยางน ชาวบานจะมาลงแขกชวยกนเกยว คำาลงกมการเลยงอาหารกน ทำาใหความสมพนธแนนแฟน ไดชวยเหลอเกอกลกนและกน และผกพนกบผนแผนดนมความรสกขอบคณธรรมชาตและเทพาอารกษทอยในทงนาปาเขาดวย

อยางไรกตาม ภาคภมสงเกตวามการแขงขนกนอยระหวางเขากบเพอนบาน โดยเฉพาะเมอเขาสงเสรมขาวพนธพนเมอง ในฐานะทเปนสมาชกกลมเกษตรอนทรยสรนทรและกองทนขาว ภาคภมพยายามรอฟนแกไขความลมเหลวทรฐทำาไว เพอกระตนสงเสรมใหเกษตรกรในพนทอนรกษการปลกขาวพนธพนเมอง นอกจากนนองคกรนยงเนนคณคาของความหลากหลายทางชวภาพและความยงยนของทรพยากรธรรมชาต โดยการใหความรการฝกอบรมและสนบสนนการทำาการเกษตรอยางยงยน ภาคภมตระหนกในคณคาของสทธทมอย ททงเขาเองและคนอนๆ ในชมชนมในฐานะเจาของพนธขาว “เราไดประกาศชดวา เราเชอในความเปนเจาของพนธขาวของชมชนชาวนาไทย ถาหากวามผลประโยชนทางการคาเกดขนจากพนธขาวเหลาน ชมชนชาวนาไทยกควรไดรบประโยชนดวย”45

ภ�คภม อนแปน

ตอสขภาพ เชน เพมความแขงแรง รกษาโรคกระดก ขาวพนธขาวกม ถกนำาไปใชประกอบพธการและพธกรรมทางศาสนาตามประเพณ และพนธเจาบองกษตร เจาแดง เจาเหลองออน และเจานางรอยใหญ กถกนำาไปใชทำาขนมดวย21 ยงมประเพณดงเดมอนๆ ทกระทำากอนการดำานา ระหวางการไถพรวน ขณะปกกลาตนแรก และระหวางการเกยวขาว พธกรรมในชมชนสวนมากกใชประโยชนจากขาวสายพนธเฉพาะอยาง เชนเมอมการสรางบาน จะตองปลกขาวพนธเนยงกวง ไวรอบเสาบานเพอชวยคำาจนทงดานกายภาพและจตวญญาณของบานใหมนคงเปนตน ทกวนน ชาวบานตองซอขาวสายพนธเฉพาะทไมมปลกในหมบาน เพอมาใชในพธกรรมดงกลาว22

ชาวนาสรนทรตระหนกถงคณคาทางสงคมของขาว และยงคงสบทอดวธการปฏบตทจะสะสมอาหารใหเพยงพอดวยการยดตามขนบธรรมเนยมประเพณเดม ขอ 11 ไดกลาวถงความรบผดชอบของรฐตอคณคาทางวฒนธรรมของอาหารไวในความเหนทวไปขอท 12 มาตรา 11 วา “การยอมรบของผบรโภคหรอวฒนธรรม มความหมายวาจำาเปนตองพจารณาใหมากทสดเทาททำาไดเกยวกบคานยมในดานอาหารและการบรโภคอาหารซงไมยดคณคาอาหารเปนเกณฑ” ขอ 15 ยงไดอธบายสทธในวฒนธรรมไวอยางกวางๆ วาเปนสทธในการมสวนรวมทางวฒนธรรม ซงรวมถงคณคาดงเดมและวถทเกยวของกบขาว จากขอทงสองขางตน รฐไดลมเหลวในการยอมรบและรกษาคณคาทางวฒนธรรมทเกยวของกบขาวสายพนธดงเดมของสรนทร

ขาวหอมมะล 105 ซงเปนพนธขาวทคนพบเมอ พ.ศ. 2502 โดยกรมการเกษตรและกรมการขาว นบเปนสวนหนงของโครงการพฒนาพนธขาวทถอเปนการเปลยนโฉมหนาของเกษตรกรรมในจงหวดสรนทรนบตงแตการสงเสรมในตนทศวรรษ 1980 ในชวงสามทศวรรษทผานมา รฐไดพฒนาตลาดสำาหรบขาวหอมมะลไปยงตางประเทศและสนบสนนเกษตรกรสรนทรใหใชททำากนทงหมดปลกขาวหอมมะล และเพมผลผลตขนอกดวยปยเคมและสารกำาจดศตรพช สงเหลานไดเปลยนแปลงรปแบบของการปลกขาวทงหมด ในปจจบน โรงสขาวสวนมากรบซอขาวสายพนธอนทราคาตำากวาตลาดมากหรอไมรบซอเลย ในทศวรรษ 1980 โรงสรบซอขาวพนธพนเมองดวยราคากโลกรมละ 1.50 บาท ในขณะทซอขาวหอมมะลดวยราคากโลกรมละ 5 บาท นบตงแตทศวรรษ 1980 ความนยมขาวหอมมะลเพมขนอยางคงท และเมอบวกกบอตราเงนเฟอทเพมขน ชองวางราคาระหวางขาวพนเมองและขาวหอมมะลจงเพมขนอกมาก เมอไมกปมาน โรงสบางแหงไดเปลยนเครองสขาวทงหมดมาเปนแบบทใชสขาวหอมมะลโดยเฉพาะและไมรบซอขาวพนธพนเมองอกตอไป23 เนองจากตลาดโลกในขณะนสนบสนนขาวหอมมะลจากสรนทรเพยงอยางเดยว จงไมททางทจะรกษาไวซงมาตรฐานการดำารงชพทดไดดวยการปลกขาวสายพนธพนเมอง เกษตรกรถกบงคบใหเลอกระหวางการปลกขาวพนเมองสายพนธดงเดมหรอเปลยนไปปลกขาวหอมมะล 105 เพอสรางสมรรถภาพทางเศรษฐกจทดขน อยางไรกตาม แมวาชาวนาผทปลกขาวหอมมะล 105 เพยงอยางเดยวกมกจะถกบงคบใหตองไปหารายไดอนๆ อพยพเขามาอยในเมองในฤด


10


สทธในความยงยน

มาตรา 11.2 (ก): รฐภาคแหงกตกานรบรองสทธขนพนฐานของทกคนทจะปลอดจากความหวโหย โดยจะตองดำาเนนมาตรการโดยเอกเทศและโดยความรวมมอระหวางประเทศ รวมทงโครงการเฉพาะซงจำาเปน

(ก) ในการปรบปรงวธการผลต เกบรกษาและการแบงสรรอาหาร โดยใชความรอยางเตมททางเทคนคและทางวทยาศาสตร โดยการ เผยแพรความรเกยวกบหลกโภชนาการ และโดยการพฒนาหรอการปฏรประบบเกษตรกรรมในทางทจะทำาใหสามารถบรรลผลการพฒนา และการใชทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพสงสด

มาตรา 12.2 (ข): ขนตอนในการดำาเนนการโดยรฐภาคแหงกตกาน เพอบรรลผลในการทำาใหสทธนเปนจรงอยางสมบรณจะตองรวมถง สงตาง ๆ ทจำาเปนเพอ

(ข) การปรบปรงในทกดานของสขลกษณะทางสงแวดลอมและอตสาหกรรม

ในบางกรณอาจจะโตเถยงไดวา รฐไดปฏบตตามภาระหนาทตอเกษตรกรทปลกขาวหอมมะลในสรนทร เนองจากปรมาณอาหารในปจจบนมเพยงพอทจะใหคนในรนตอไปมกนมใชแลว ในขณะทรฐพยายามหาตลาดตางประเทศใหกบขาวหอมมะลอยางหนก ทำาใหชาวนามรายไดเพมขนซงนาจะทำาใหมสภาพความเปนอยดขนและสามารถเขาถงอาหารไดมากขนดวย อยางไรกตาม ผลการศกษาแสดงใหเหนวาการกระทำาของรฐไดคกคาม “การใชประโยชนใน

ระยะยาว” ซงเปนคำาสำาคญในมาตรา 15 ของขอวนจฉย 12 คำากลาวนเปนความจรงเพราะการปลกขาวหอมมะล 105 เพยงชนดเดยวไมชวยใหเกดความยงยนทางสงแวดลอมหรอเศรษฐกจเลย จงเปนการคกคามความมนคงทางอาหารของลกหลานในอนาคต25 ความเหนทวไปท12 มาตรา 7 อางวา “ความคดเกยวกบความยงยนโดยแทจรงแลว สมพนธกบแนวคดเรองอาหารทเพยงพอ หรอความมนคงดานอาหารซงมใจความวาตองมอาหารถวนหนาแกคนใน

แลงเพอรบจางทำางานรายไดตำา ดวยเหตผลเหลาน การรเรมของรฐไดเปลยนวถชวตและวธการทำาการเกษตรของชาวนาสรนทรอยางมากในชวง 50 ปทผานมา สงนแสดงถงความลมเหลวของหนวยงานระดบจงหวดและหนวยงานระดบประเทศในการเคารพและปกปองสทธของชาวนาเพอรกษาวถชวตของพวกเขา

ในปจจบน ประเทศไทยเปนประเทศผสงออกขาวอนดบหนงของโลกและรฐไดแสดงสญญาณทชดเจนของการหนเหจากการใหความสนใจกบประชากรภายในประเทศและการทำางานเพอตระหนกถงสทธในวฒนธรรมทแทจรง รฐยงคงดำาเนนนโยบายเพอเกอหนนตลาดตางประเทศแตกลบทำาใหประชากรในชนบทออนแอลงตามกระบวนการนน เมอ พ.ศ. 2548 รฐไดเปดตวเครองหมายการคา ขาวหอมมะลไทยอยางเปนทางการตามแผนเมอ พ.ศ. 2547 ของกระทรวงพาณชยทจะสรางชอเสยงใหกบขาวหอมมะลในตลาดสากล ตอมาในปนนศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาตไดพฒนาขาวหอมมะลสายพนธผสมขนใหม สำานกงานเกษตรจงหวดสรนทรกไดยกยองขาวหอมมะลใหเปน “ขาวนางงามจกรวาล” และถงกบกลาววาเกษตรกรจงหวดสรนทรไมมเหตผลทจะตองเปลยนกลบไปปลกขาวสายพนธเดมในเมอขาวหอมมะลสรนทร “ดทสดในโลก”24 อยแลว เมอเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2551 ประเทศไทยตกลงใหบรษทเบเยอรกรปพฒนาและทำาตลาดขาวสายพนธผสมทชอ อไรซ ดวยความหวงวา จะนำาขาวสายพนธนใหเกษตรกรปลกไปทวประเทศในปรมาณทเทาๆ กบขาวหอมมะล 105 ตวอยางเชนนชใหเหนวา รฐบาลยงคงดำาเนนการสนบสนนและให

เงนทนกบโครงการตางๆ ทเปนภยตอความสามารถของชมชนชาวสรนทรทจะมสวนรวมในกจกรรมทางการเกษตรทเปนพนฐานของวฒนธรรม

ขอสรป รฐธรรมนญไทยฉบบลาสดเมอ พ.ศ. 2550 ไดกลาวถงสทธในวฒนธรรมทรฐพงปกปองไวอยางชดเจน ตามมาตรา 66 กลาวไววา บคคล “บคคลซงรวมกนเปนชมชน ชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดมยอมมสทธอนรกษหรอฟ นฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนดของทองถน” นโยบายทงของรฐบาลและหนวยงานทองถนตางอางวา มเปาหมายเพอปกปองความสามารถของชาวนาสรนทรในการดำารงไวซงวถชวต ซงผกพนกบขาวพนธพนเมองและวถวฒนธรรมทอยรอบตว แตอยางไรกตาม ยงคงไมมวธการใดทจะทำาใหเกษตรไดรบความชวยเหลอเหลานเลย รฐไดลมเหลวในการรบรวาขาวพนธพนเมองมคณคาทนอกเหนอจากคณคาทางโภชนาการ และยงผลกดนใหชาวนาสรนทรตองเลอกระหวางเสถยรภาพทางเศรษฐกจหรอการอนรกษวฒนธรรม ทงๆ ทนโยบายของไทยกใหความสำาคญกบวฒนธรรมดงทไดกลาวไวในรฐธรรมนญ รฐกยงลมเหลวในการใชประโยชนจากทรพยากรเพอตระหนกวาชาวนาสรนทรมสทธในการใชประโยชนและอนรกษวฒนธรรมอยางตอเนอง ผลเสยของการกระทำาเชนนนนอกจากจะเปนการละเมดความยงยนของวฒนธรรมชนบทในสรนทรแลว ยงเปนภยตอความยงยนของสงแวดลอมซงเกษตรกรเหลานตองพงพาในการดำาเนนชวต

11


บานโดนเลงใต ตงอยทจงหวดสรนทร ใกลชายแดนประเทศกมพชา ตามประวตความเปนมาของหมบาน บานโดนเลงใตเปนพนทการผลตแบบพอเพยง พงพาตนเองไดอยางมาก เหมอนหมบานในพนทอสานทวๆไป ชาวบานทำานาแบบดงเดม คอทำานาเพอเกบไวกนเปนอาหาร เหลอกแลกกบสงจำาเปนตางๆในชวตประจำาวน มกจกรรมประเพณวฒนธรรมเกยวกบไรนา และกระบวนการปลกขาวมากมายตลอดทงป ชาวบานทำานาปลกขาวโดยพนธขาว พนธพชผกทองถนทหลากหลาย และเกบรกษาพนธขาวเหลานปตอปตามแบบฉบบชมชนอสานโดยทวไป จนถงปพ.ศ. 2513 ชาวบานโดนเลงใตยงคงใชปยคอก ปยหมก ทลวนเปนปยอนทรย และมความสมพนธทสมดลกบสงแวดลอมรอบตวและรอบๆชมชนของตนเอง แตชวง 40 ปกอนนเชนกน ทชาวบานจำาไดวากรมสงเสรมฯเรมเขามาแนะนำาพนธขาวหอมมะล 105 นอกจากนนยงมบรษททคาเครองมอและปจจยการผลตตางๆ เรมเขามาแจกปยใหลองใชผานผใหญบาน หรอกำานนในตำาบล และเชญชวนดวยการโฆษณาถงประโยชนตางๆ ทจะไดจากการใชปจจยการผลตเหลาน ชาวบานเรมละทงพนธขาวพนเมองทหาไดในทองถนและเรมปลกพนธขาวจากการสงเสรมของรฐทใหผลผลตสงกวาตอไร และขายไดงายเปนทตองการของตลาด แตกตองการปจจยในการผลต เชนปยเคม และสารกำาจดศตรพช เพอเพมผลผลตใหมากทสดซงลวนแตเปนสารเคมอนตราย และทำาลายสภาพแวดลอมและระบบนเวศนในนาขาว ยงกวานนการเกษตรสมยใหมยงกระจายไปทวทกพนทในจงหวดสรนทร ดงนนในปจจบน พนธขาวพนเมองจงเหลอเพยง 27 พนธจากจำานวนมากกวา 108 พนธ ยกตวอยางเชน สำาราช ทองเอยม คนบานโดนเลงใต เชอวาเขาเปนคนเดยวทเหลออย ทยงปลกขาวพนธเนยน กวง และทปลกเพราะนาของเขาไมเหมาะทจะปลกขาวหอมมะล ซงนกเปนเหตผลเดยวททำาใหชาวนาเกบพนธขาวพนเมองไวและยงใชปลกอย และสำาหรบ สำาราช ทองเอยม นาขาวทปลกพนธเนยน กวงกดเหมอนกบนาทปลกขาวมะล 105 ปพ.ศ. 2548 นาขาวบานโดนเลงใตถกทำาลายอยางหนกโดยการระบาดของเชอราและเพลย และสงผลเฉพาะขาวมะล 105 ทำาใหผลผลตลดลงไป 30-40 เปอรเซนต จากเหตการณดงกลาว ชาวบานพบวา กอนจะปลกขาวพนธสงเสรมน ไมเคยมการระบาดของโรคขาวรนแรงเชนนมากอน ดงนนจงมความพยายามในการลดการใชสารเคมกำาจดแมลง เพอกำาจดปญหาทเกยวของกบการใชสารเคมมากเกนความ จำาเปน เกดเปนการรณรงคเพอตอตานการใชสารเคมในการเกษตร สาเหตมาจากทพบวาแมลงและศตรพชกำาลงมภมตานทานกบสารเคมสงขนเรอยๆ และปราบไดยากขนเรอยๆ ชาวบานหลายคนรวมตวกนในระดบองคการบรหารสวนตำาบล (อบต) เพอขอใหหยดโครงการของรฐหรอบรษททางการเกษตรทจะเพมหรอกระตนหรอแนะนำาใหใชสารเคมใหมๆ รวมทงปยเคม เขามาในพนท อยางไรกตาม อบต. อางวาเกษตรกรสวนใหญในตำาบลยงตองการใชสารเคมตางๆ กำาจดศตรพชอย และปฏเสธทจะทำาตามขอเรยกรองทจะใหหยดโครงการสนบสนนดานสารเคม ชาวบานบานโดนเลงใตยงคงเพมการซอปยเคม และ คณภาพของดนกแยลงเรอยๆ

รนนและในอนาคต”26 นอกจากนความสมบรณของสงแวดลอมหรอ “environmental hygiene” ยงมความสมพนธอยางลกซงกบความยงยน ดงนน รฐจงมหนาทตองรกษาทงความมนคงทางอาหารและความสมบรณของสงแวดลอม

เมอชาวนาปลกขาวหลายสายพนธจะไดรบผลกระทบจากความแหงแลง นำาทวม ศตรพช และโรคพชเพยงเลกนอย เพราะสภาวะแวดลอมทมผลกระทบตอขาวสายพนธหนง อาจไมเปนอนตรายตอขาวสายพนธอน อกทงอาจชวยใหเจรญเตบโตดดวย จงเปนการรบประกนวา สงแวดลอมจะยงยนและดำารงไวซงความมนคงทางอาหารของชาวนาสรนทร ชาวนาทปลกขาวหอมมะล 105 เพยงชนดเดยวมความเสยงสงกวาผทปลกขาวพนเมองหลากหลายสายพนธ ราวกบชาวนาตองเสยงดวงเอาวาจะมศตรพชหรอสภาวะแวดลอมใดๆ ทจะทำาลายขาวหอมมะล 105 ไดหรอไม การใชสารเคมกำาจดศตรพชมากเกนไปยงเพมความเสยงตอการถกแมลงศตรพชรกรานดวย เพราะเปนการเพมความทนทานโรคใหแมลง และเกดความลมเหลวทางการเกษตรเปนวงกวางเหมอนกบทประเทศฟลปปนสประสบจากการถกโรคพชเขาถลม27

การปลกพชเชงเดยวยงทำาใหชาวนาตองพงพาราคาตลาดของพชเพยงชนดเดยวอยางสมบรณ โรงสขนาดใหญสามารถตงราคาซอซงขนกบตลาด โดยไมคำานงถงตนทนของสารเคมทสงขนเลย โรงสไมมสวนเกยวของกบการผลตจงพยายามเพมกำาไรของตนดวยการปลอยใหชาวนารายยอยตองเผชญกบตนทนการผลตและความเสยงเอง ไมวาความตองการของขาวหอมมะล 105 จะลดลงหรอถกภยธรรมชาตทำาลายกตาม ชาวนาไมมทางเลอกและจำาเปนตองขอกเงน ขายทดนบางสวนหรอทงหมดถาจำาเปน สภาพสงแวดลอมและเศรษฐกจเหลานทำาใหชาวนาตองเสยงและคกคามความสามารถในการรกษาความมนคงทางอาหารไว

การใชสารเคมมผลกระทบตอสงแวดลอมในวงกวาง ซงมอทธพลตอการปลกพชและการเขาถงอาหารในระยะยาว ผลการศกษาและแนวโนมในปจจบนแสดงใหเหนวา การใชปยเคมทกชนดอยางตอเนอง ทำาใหผลผลตขาวลดลงเมอเวลาผานไป28 ในจงหวดสรนทร ดนไดเสอมสภาพลง ชาวนาบางคนใชปยเคมซำาๆ เพอทจะปลกพชบนดนทมสารอาหารตำาได สภาวะเชนนทำาใหตองใชปยเคมปรมาณมากขน และดนไมมเวลาไดฟนฟสารอาหารตามธรรมชาต ดนและแหลงนำายงถกปนเปอนจากสารตกคางของสารกำาจดศตรพชและสารกำาจดวชพชซงเปนอนตรายตอระบบนเวศนและชมชน การใชสารเหลานอยางตอเนองทำาใหแหลงอาหารของชาวนาสรนทรในปจจบนและของลกหลานในอนาคตลดลง

แมวารฐจะตระหนกถงความผดพลาดของนโยบายทใชในอดต โดยเพมขอกำาหนดในการพจารณาเรองความยงยนทางสงแวดลอมและชวภาพในทกโปรแกรมและโครงการทรฐสงเสรม29 แตยงไมมโครงสรางทจะมาควบคมหนวยงานของรฐในระดบตางๆ ใหปฏบตตามหนทางทจะนำาไปสวถเกษตรกรรมแบบยงยนได30 ในทางตรงกนขาม นโยบาย

หมบ�นโดนเลงใตเรองเลา

12


สทธดานสขภาพอนามย

มาตรา 7: รฐภาคแหงกตกานรบรองสทธของทกคนทจะมสภาพการทำางานทยตธรรมและนาพงพอใจ ซงประกนโดยเฉพาะอยางยงในเรอง(ข) สภาพการทำางานทปลอดภยและถกสขลกษณะ

มาตรา 12.1: รฐภาคแหงกตกานรบรองสทธของทกคนทจะมสขภาพกายและสขภาพจตตามมาตรฐานสงสดเทาทเปนได

มาตรา 12.2: ขนตอนในการดำาเนนการโดยรฐภาคแหงกตกาน เพอบรรลผลในการทำาใหสทธนเปนจรงอยางสมบรณจะตองรวมถงสงตาง ๆ ทจำาเปนเพอ


กลบเปนอปสรรคในการรกษาแหลงอาหารใหยงยน31 ในมาตรา 25 ของขอวนจฉย 12 กลาวไวอยางชดเจนวา รฐมหนาททำาความเขาใจและพฒนานโยบายทยงยนเพอปกปองสทธในอาหารของพลเมอง “ควรใสใจในการรบรองการจดการและการใชทรพยากรธรรมชาตและอนๆ ทยงยนทสดเปนอาหารในระดบชาต ภมภาค ทองถน และครวเรอน”32 แมรฐจะรวมเอาความยงยนไวในนโยบายแหงชาตแลว แตยงไมมการกระทำาใดๆ ในระดบทระบไวในขอคดเหนทวไป

ในขณะทเจาหนาทของรฐกำาลงอภปรายกนเรองความจำาเปน ในการใชปยเคมและสารกำาจดศตรพช โครงการของกรมการเกษตร กรมการขยายการเกษตรและอบต.ในสรนทรไมไดใหงบประมาณเพอสนบสนนวธการเชน การเคลอนไหวทางเกษตรอนทรย33 แมจงหวดสรนทรจะไดรบการประกาศอยางเปนทางการและรจกกนในนาม “จงหวดอนทรย” เมอ พ.ศ.2542 แตมเกษตรกรเพยงรอยละ 5 เทานนทเปลยนไปทำาเกษตรอนทรยอยางสมบรณ รฐและหนวยงานในจงหวดไดอางวา ตนตระหนกถงการสงเสรมความยงยนทางสงแวดลอมและอาหาร รฐยงไมใหงบประมาณกบภาคเกษตรกรรม

สาขาเหลานนทมสวนเกยวของในการพฒนาความยงยนทางอาหารและสงแวดลอม34

ขอสรป ตามทไดลงนามในกตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม รฐจำาเปนตองเคารพ ปกปอง และรกษาสทธในอาหารและสงแวดลอมทมคณภาพของพลเมอง แมรฐจะยงไมไดมมาตรการในการปฏเสธการไดรบความยงยนทางอาหารหรอสงแวดลอมของชาวสรนทร รฐประสบความลมเหลว ในการ สงเสรมวถปฏบตแบบยงยน ซงจะรบรองการเขาถงทรพยากรอาหารและทรพยากรธรรมชาตในระยะยาว นอกจากน รฐไดสนบสนนวธการทำาการเกษตรทไมยงยนซงเขามาแทนท วธการดงเดมทยงยน รฐตองใหความสำาคญกบความรบผดชอบในการรบรองสทธในความยงยน เนองจากสขภาพของผทอาศยอยใกลกบพนท ขนอยกบความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาต การสงเสรมการใชสารเคมในการเกษตรอยางตอเนองของรฐ ไดสรางความเสยหายตอสขภาพของชมชนในสรนทรและตอคนทงชาตในวงกวาง

สทธในสขภาพของแตละบคคลมหลายแงมมไมเพยงเกยว เนองกบสทธในการมสขภาพกายทแขงแรง แตยงหมายถงสทธในการอาศยและทำางานในสงแวดลอมทมคณภาพและปลอดภย สทธนถกกลาวถงหลายครงใน กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ซงแสดงถงอทธพลทมตอสขภาพของบคคลรวมถง “สภาพการทำางานและสภาพแวดลอมทมคณภาพ”35 สทธนรบรองความสามารถของแตละบคคลในการดำารงไวซงสขภาพและมความคาดหวงทจะมสขภาพทดทสด

การสมผสปยเคม สารเคมกำาจดศตรพชและวชพชเปนเวลานานจากการปลกขาวหอมมะล 105 เพยงชนดเดยวไดกอใหเกดสภาวะการทำางานทเปนอนตรายอยางสงตอรางกาย เนองจากสารเคมเหลานเปนสารพษ รฐบาลไมปกปองหรอลดการสงเสรมการใชสารเคมเหลานในภาคเกษตรกรรม “การสมผสสารอนตรายเชน รงส สารเคมอนตราย หรอสภาพแวดลอมทเปนอนตราย ซงมผลกระทบทงทางตรงและทางออมตอสขภาพมนษย”36 การควบคมการใชสารเคมท

ไมเพยงพอของรฐบาลนำาไปสการใชมากเกนไป การสะสม และการเสอมสภาพของสงแวดลอม และเพมโอกาสในการสมผสสารเคมของมนษย ความเสยงตอสขภาพไมไดจำากดอยแคเกษตรกรผใชสารเคม มรายงานความเจบปวยทเกดจากการสมผสสารกำาจดศตรพชและวชพชในกลมผททำาเกษตรอนทรย ผทไมไดเปนเกษตรกร และเดกๆ

การใชสารเคมเหลานในปรมาณทมากเกนไปเปนอนตรายตอผ บรโภคจากสารตกคางของสารกำาจดศตรพช คำาแนะนำาทวไปขอท 12 อางถงมโนทศนเรองความปลอดภยและความมนคงทางอาหาร กลาวไวโดยเฉพาะวา รฐตองปกปอง “ทกแงมม รวมการผลต การแปรรป การจำาหนาย การตลาด และการบรโภคอาหารทปลอดภย” และรฐตองรบรองอาหารท “มปรมาณและคณภาพเพยงพอตอความตองการสารอาหารของบคคล ปราศจากสารทไมพงประสงค และไดรบการยอมรบในวฒนธรรมนนๆ” ใน พ.ศ. 2548 มการขายผกปนเปอนสารกำาจดศตรพชจากสรนทรใหกบผบรโภคชาวญปน นบเปนการละเมดสทธของผบรโภคอยางชดเจน37 อยางไรกตามสำานกงานสาธารณสข

13


จำารส เงดกระโทก เปนคนบานโดนเลงใตโดยกำาเนด และเตบโตขนมาในหมบานน จำารสอาย 63 ปและเปนชาวนามานานหลายป ตอนแรกจำารสกบครอบครวทำานาโดยใชปยเคม แตตอมากลมเกษตรอนทรยจงหวดสรนทรไดชวนใหเปลยนมาทำานาแบบเกษตรอนทรย จำารสบอกวา “ ทเราเปลยนเพราะหวงเรองสขภาพของลกหลานคนในครอบครว” ปจจบนจำารสใหลกชายทำานาอนทรย และตวเองชวยลกชายดแลหลานๆอยบาน

เมอเดอนกนยายน 2551 จำารสกบหลานชายตวนอย อายเพยง 9 เดอน ชอไมโล ถกละอองของสารเคมฆาหญาและปราบศตรพช ทพนในนาขาวใกลหมบานโดนเลงใต ภายในสปดาหเดยว จำารสกเกดอาการปวย เรมจากการมนงง สบสน คลนไสอาเจยน จำารสเรมมไขและไออยางหนกจนนอนไมได และเจบแนนและปวดหนาอก ตลอดจนชวงไหลและแขน เจบปวดตามกลามเนอ หายใจถสน สวนไมโลกมอาการไขสงและไออยางหนก ทงสองไปโรงพยาบาลและหมอบอกวาเปนปอดบวม ไมโลตองเขารบการรกษา นอนทโรงพยาบาลตลอดทงเดอน และกวาทงสองจะหายดจากอาการดงกลาวกกนเวลากวาสองเดอน จำารส บอกวา “ไมไดมแตแมหรอก คนอนๆกเปนกนหลายคน แตบางคนกไมอยากไปโรงพยาบาลเพราะ ไมตองการยอมรบกบหมอวาเปนอาการจากการใชสารเคมในนา”

อกดานหนง คอ คนทรบพนสารเคมเขามาพนสารเคมแถวละแวกบานโดนเลงใตปละ 2-3 ครง โดยไมมการแจงเตอนลวงหนา แตคนพวกนใสเครองปองกนและหนากากกนสารเคม จำารสไมเคยคยกบคนกลมน แตเคยมชาวบานขอใหผใหญบานไปคยกบคนพนยา ทกำาลงพนยาในทงนา ซงพอรวามคนมา คนพวกนกรบหนออกไป กอนทผใหญบานจะไดพดคยดวย46


สรนทรกลาววาอบตการณนไมไดเกดเพยงครงเดยว ผกทปลกในสรนทรมการปนเปอนสงกวาระดบมาตรฐานของประเทศ ในการตรวจการปนเปอนของสารเคมในอาหาร 100 ชน จะตองปนเปอนไมเกน 5 ชน แตคาเฉลยของผกทมการปนเปอนในสรนทรคอ 7 แสดงวารฐไมไดทำาหนาทในการตดตามหรอควบคมความปลอดภยของอาหารในขนการผลตอยางเพยงพอ “ความจำาเปนในความปลอดภยของอาหารและมาตรการในการปองกนของทงรฐและเอกชน หมายถงการปองกนการปนเปอนของอาหารซงเกดจากการเจอปนและ/หรอไมถกสขลกษณะหรอการจดการทไมเหมาะสมในขนตางๆในหวงโซอาหาร”

การใชปยเคม สารกำาจดศตรพชและวชพช อยางเหมาะสมและปลอดภย จำาเปนตองไดรบการอบรมและมอปกรณปองกน รฐมหนาทในการใหความร คำาแนะนำาทวไปขอท 14 กลาววา “ขอ 12.2 (ค) ตองการการจดโปรแกรมการใหความรและการปองกนสำาหรบปญหาสขภาพทเกยวของกบพฤตกรรม... และการสงเสรมตวบงชทางสงคมของสขภาพทดเชน ความปลอดภยของสงแวดลอม การใหความร การพฒนาเศรษฐกจ” สำานกงานเกษตรจงหวดสรนทรกลาววา รฐไดจดโครงการใหความรซงสอนเกยวกบการใชสารเคมกำาจดวชพชและศตรพช และปยเคมอยางเหมาะสม รวมทงการปองกนอนตราย แตรฐขาดงบประมาณในการดำาเนนงานใหไดผลด พบอตราสวนโดยประมาณวามเกษตรกร 1,000 คนตอเจาหนาทหนงคนทผานการอบรมเพอใหความรดงกลาว38 นอกจากนในป พ.ศ. 2546 จากรายงานของสำานกงานเกษตรจงหวดสรนทรพบวามคนจำานวน 93,111ราย ทมปญหาสขภาพจากยาฆาแมลง39 ซงจำานวนผปวยทเพมสงขนเพราะไดรบสารเคมจากการทำาเกษตรกรรมของสรนทรแสดงใหเหนวา รฐลมเหลวในการใหความรอยางเหมาะสม และ “มาตรการการปองกนอบตเหตทเกดจากการทำางาน” ซงเกดจากการใชสารเคมเหลาน40

ระดบโคลนเอสเตอเรส41 ในเลอดลดลงเปนสญญาณเตอนทรฐไมเคยใสใจหรอพยายามควบคมเลย

สทธในสขภาพไมไดหมายถงสภาวะทางรางกายของบคคลใน ปจจบนเพยงอยางเดยวแตรวมถงสทธของแตละบคคลทจะม “มาตรฐานสขภาพกายและสขภาพจตขนสงสด” ในอนาคต42แนวความคดเรองสขภาพในระยะยาว รวมถงความจำาเปนของ“สงแวดลอมทมคณภาพ” เนองจากสงแวดลอมมผลกระทบในเชงกวางตอสขภาพของบคคล โดยเฉพาะอยางยงชมชนทมความสมพนธ ใกลชดกบผนดนเหมอนชาวนาสรนทร การสงเสรมการใชปยเคม สารกำาจดแมลงศตรพช และวชพชของรฐเพอเพมผลผลตแสดงใหเหนความเชอมโยงระหวางคณภาพของสงแวดลอมกบสขภาพของมนษย รฐตองปกปองสขภาพของชมชนและคณภาพของสงแวดลอม เพราะเปนเพยงวธเดยวในการรบรองสขภาพในอนาคตของคนสรนทร

ขอสรป รฐไดสงเสรมนโยบายและโครงการซงทำาใหประชาชนตองตกอยในอนตรายจากการสมผสสารเคมกำาจดศตรพชและวชพช และปยเคม รวมทงเสยงตอการสะสมสารเหลานในสงแวดลอมและอาหารในระยะยาวทงผผลตและผบรโภคผลตภณฑเหลานตกอยในความเสยง รฐและหนวยงานในจงหวดประสบความลมเหลวในการตระหนกถงอนตรายตอสขภาพเหลาน และยงลมเหลวในการทำางานเพอลดผลกระทบเหลาน อนทจรงนโยบายทางการเกษตรของรฐสานตอการละเมดเหลาน และทำาใหรวาการไดมาซงสทธในสขภาพนนยากยงกวา จากการลงนามในกตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม รฐบาลไทยตองยตการละเมดทเกยวของกบเกษตรกรรมทยงคงมอย และดำาเนนงานเพอเคารพ ปกปอง และรกษาสทธในสขภาพของพลเมอง

จำ�รส เงดกระโทก

14


เมอพจารณาถงการละเมดดงทกลาวขางตน ผจดทำาเสนอแนะใหรฐปฏบตตามขนตอนตอไปน เพอบรรเทาปญหาทประชากรชาวนาสรนทร

กำาลงประสบอย

ระยะสน:

เปดการเจรจาระหวางชาวนาสรนทรกบธนาคารเมลดพนธขาวหรอสถาบนวจยขาวในประเทศไทย เปาหมายของการพดคยนคอ เพอ

ใหชาวบานมสวนรวมในแผนการรวบรวม จดจำาแนก ถนอมรกษา และกระจายเมลดพนธขาวพนเมอง หนวยงานในจงหวดสรนทรควรจด

โปรแกรมชวยเหลอ ใหความร และสนบสนนใหชาวนาอนรกษและเพาะปลกขาวสายพนธพนเมองดงเดม จากการเจรจาในครงนรฐควรปฏบต

ตามดงน

(1) ออกแบบนโยบายเพอชวยเหลอชาวนาทางดานการเงน การใหการศกษาในทกระดบ และสนบสนนชาวบานในการชวยใหพวกเขาสามารถ

ทจะรกษาและเกบเกยวเมลดพนธพนเมองเหลานไวได

(2) มงบประมาณทเพยงพอกบโครงการตางๆ ทจะเกดภายใตนโยบายดงกลาว พรอมทงตดตามมาตรการหรอนโยบายใหดำาเนนไปตามเปา

หมาย เพอใหเกดประสทธผลสงสด

(3) สงเสรมและชวยเหลอโครงการเกษตรอนทรย และหนวยงานทมความพยายามในการสรางและรกษา การปลกพชหลายชนด

(4) มเงนอดหนนซงจะชวยลดปญหาทางการเงนและแรงงานในชวงทชาวนาสรนทรกำาลงจะเปลยนมาทำาเกษตรอนทรย

(5) ยกเลกหรอลดคาธรรมเนยมการรบรองเกษตรอนทรยทชาวนายงตองจายอย 300 บาท/ตอไร/ตอป

(6) รบรองความปลอดภยของผบรโภค รายงานฉบบนแนะนำาใหหนวยงานในสรนทรรบผดชอบตอการจดการ และการนำาสารเคมไปใชในวธท

ปลอดภย มาตรการนรวมถงการทำาการศกษา การสำารวจ การประเมนชมชน และศกษาความเปนไปไดทชาวบานจะปฏบตตามกฎระเบยบ

ไมได

ระยะยาว:

หลงจากไดมการวเคราะหความตองการของชาวนาและตรวจสอบผลกระทบ รวมถงความมประสทธภาพของการปฏบตในระยะสนของ

รฐบาลดงทไดกลาวมาขางตนแลว รฐควรจะตองจดใหมการสอสารระหวางชาวบานและผทเกยวของตอไปใน รฐควรจะตระหนกวาการพดถง

การถกละเมดสทธของชาวนาในจงหวดสรนทรนนจำาเปนทจะตองดความตองการของชมชนชาวนาทงในระยะสนและระยะยาว ดงนน รฐควร

จะปฏบตตามดงน

(1) ขยายตลาดเดมของขาวหอมมะล 105 สำาหรบสายพนธพนเมองเหลานจะทำาใหเสถยรภาพทางเศรษฐกจดขน

(2) สรางความสมดลใหมซงความกงวลดานสงแวดลอมจะอยในระดบเดยวกบความกงวลดานเศรษฐกจและสงคม ความสมดลนควรจะรวม

ถงการใหงบประมาณกบทงโครงการและงานวจยทางเลอก แตตองระงบทนใหกบโครงการในปจจบนทเปนภยตอทรพยากรธรรมชาตของ

ประเทศไทย

(3) ดำาเนนโครงการใหความรเพอสรางความตระหนกเรองความเสยงตอปญหาสขภาพในปจจบนและทอาจเกดขน ซงเกดจากการใชและ

การสมผสปยเคม สารกำาจดศตรพชและวชพช โครงการใหความรนควรจะรวมถงขอมลเรองการสะสมของสารเคมสงเคราะหเหลาน และสาร

อนทรยอนๆ รวมถงทางเลอกในการทำาเกษตรอนทรย

ขอเสนอแนะทวไป

15


ภาคผนวก

กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม และความเหนทวไป:

ดขอมลเพมเตมเกยวกบกตกาสากลวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม:United Nations General Assembly, International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Resolution 2200A (XXI), De-cember 16, 1966, http://www.unhchr.ch/htm/menu3/b/a cescr.htm.

ดขอมลเพมเตมเกยวกบความเหนทวไปทงหมดของกตกาสากลวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม:คณะกรรมการวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม, 1996-2007. http://www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/comments.htm.

มาตราและความเหนทวไปทเกยวของกบสทธในความยงยน:

มาตรา 11.2:

รฐภาคแหงปฏญญาน รบรองสทธขนพนฐานของทกคนทจะปลอดจากความหวโหย โดยจะตองดำาเนนมาตรการโดยเอกเทศและโดยความรวม

มอระหวางประเทศ รวมทงโครงการเฉพาะซงจำาเปน

(ก) ในการปรบปรงวธการผลต เกบรกษาและการแบงสรรอาหาร โดยใชความรอยางเตมททางเทคนคและทางวทยาศาสตร โดยการเผยแพร

ความรเกยวกบหลกโภชนาการ และโดยการพฒนาหรอการปฏรประบบเกษตรกรรมในทางทจะทำาใหสามารถบรรลผลการพฒนา และการ

ใชทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพสงสด


ขนตอนในการดำาเนนการโดยรฐภาคแหงปฏญญาน เพอบรรลผลในการทำาใหสทธนเปนจรงอยางสมบรณจะตองรวมถงสงตาง ๆ ทจำาเปนเพอ


ความเหนทวไปลำาดบท12 ขอ 7:

แนวคดเรองความพอเพยงมความเกยวของกบสทธดานอาหารมากเปนพเศษ เนองจากแนวคดดงกลาวนเนนใหเหนถงปจจยตางๆทจะนำา

มาใชในการพจารณาวาอาหารหรอโภชนาการทมนนนบวาเหมาะสมมากทสดหรอไม ภายใตสถานการณเฉพาะเพอสนองตามเจตจำานงของ

มาตรา 11 แหงปฏญญาความคดเกยวกบความยงยนโดยแทจรงแลวสมพนธกบแนวคดเรองอาหารทเพยงพอ หรอความมนคงดานอาหาร ซงม

นยหมายความวา ตองมอาหารถวนหนาแกคนในรนนและในอนาคต ความหมายโดยสรปของคำาวา “ความเพยงพอ” อาจพจารณาในขอบเขต

ทกวางภายใตสภาพสำาคญทางสงคม เศรษฐกจ วฒนธรรม ภมอากาศ ระบบนเวศน และอนๆ ในขณะท “ความยงยน” เปนการผนวกความคด

ทงในเรองความสามารถในการเขาถงและการจดหาอาหารทเพยงพอตอความตองการในระยะยาว

ความเหนทวไปลำาดบท12 ขอ 25:

ยทธศาสตรดงกลาวควรชประเดนและมาตรการสำาคญตางๆเกยวกบระบบอาหารในทกแงมม รวมทงการผลต การแปรรป การจำาหนาย การ

ตลาด และการบรโภคอาหารทปลอดภย ตลอดจนมาตรการรวมในดานอนามย การศกษา การจางงาน และความมนคงทางสงคม และพงให

ความสำาคญในดานการบรหารจดการทยงยน การใชทรพยากรธรรมชาตและทรพยากรอนๆ เพอเปนแหลงอาหารทงในระดบประเทศ ภมภาค

ทองถนและครวเรอน

มาตราและความเหนทวไปทเกยวของกบสทธทางสขภาพ:

มาตรา 7:

รฐภาคแหงปฏญญานรบรองสทธของทกคนทจะมสภาพการทำางานทยตธรรมและนาพงพอใจ ซงประกนโดยเฉพาะอยางยงในเรอง

(ข) สภาพการทำางานทปลอดภยและถกสขลกษณะ

16


มาตรา12.1 และ 12.2:

รฐภาคแหงปฏญญานรบรองสทธของทกคนทจะมสขภาพกายและสขภาพจตตาม มาตรฐานสงสดเทาทเปนได ขนตอนในการดำาเนนการโดย

รฐภาคแหงปฏญญาน เพอบรรลผลในการทำาใหสทธนเปน จรงอยางสมบรณจะตองรวมถงสงตาง ๆ ทจำาเปนเพอ


ความเหนทวไปลำาดบท 12 ขอ 10:

การปลอดจากสารทเปนอนตราย เปนขอกำาหนดเกยวกบความปลอดภยในการบรโภคและมาตรการปองกนตางๆ ทงโดยภาครฐและภาค

เอกชน เพอปองกนสารปนเปอนในอาหารทงทเกดจากการปลอมปน และ/หรอจากมลพษทางสงแวดลอม หรอการจดการทไมเหมาะสม

ระหวางขนตอนตางๆของหวงโซอาหาร รวมทงจะตองระมดระวงในการตรวจหาและหลกเลยงหรอกำาจดสารพษทเกดขนตามธรรมชาตอกดวย


ยทธศาสตรดงกลาวควรชประเดนและมาตรการสำาคญตางๆเกยวกบระบบอาหารในทกแงมม รวมทงการผลต การแปรรป การจำาหนาย การ

ตลาด และการบรโภคอาหารทปลอดภย ตลอดจนมาตรการรวมในดานอนามย การศกษา การจางงาน และความมนคง ทางสงคม และพงให

ความสำาคญในดานการบรหารจดการทยงยน การใชทรพยากรธรรมชาตและทรพยากรอนๆ เพอเปนแหลงอาหาร ทงในระดบประเทศ ภมภาค

ทองถน และครวเรอน


ในการรางมาตรา 12 ของปฏญญาคณะกรรมการชดทสามของสมชชาสหประชาชาตไมรบรองคำานยามของคำาวาสขอนามยตามทปรากฏอย

ในอารมภบทของธรรมนญขององคการอนามยโลก ซงพจารณาวาสขภาพอนามยคอ “สภาวะของความเปนอยทางรางกาย จตใจและสงคมท

สมบรณ และไมไดจำากดเพยงการปราศจากโรคภยหรอทพพลภาพเทานน” อยางไรกตาม ตามมาตรา 12.1 ของปฏญญาคอ “มาตรฐานสงสด

ทสามารถบรรลไดดานสขภาพทางรางกายและจตใจ” ไมไดจำากดอยเพยงสทธในการไดรบการรกษาพยาบาลเทานน แตในทางตรงกนขาม

ความเปนมาในการยกรางและถอยคำาทใชในมาตรา 12.2 ชวา สทธทางดานสขภาพอนามยครอบคลมปจจยทางดานเศรษฐกจและสงคมอยาง

กวางขวางทจะสงเสรมภาวะทชวยใหประชาชนมชวตทดและยงขยายรวมถงปจจยพนฐานอนๆในดานสขอนามย เชน อาหาร และโภชนาการ

ทอยอาศย การเขาถงนำาดมทสะอาดปลอดภย และสขาภบาลทเหมาะสม สภาพการทำางานทปลอดภย และถกสขอนามยและสงแวดลอมทด


“การปรบปรงอนามยสงแวดลอมและอตสาหกรรมทกดาน” (มาตรา12.2 (ข)) นอกเหนอจากเรองตางๆแลว ยงประกอบดวยมาตรการปองกน

อบตเหตและโรคภยทเกดจากการทำางาน ขอบงคบเพอใหมนำาดมทสะอาดปลอดภยและมสขาภบาลขนพนฐาน การปองกนและลดความเสยง

ของประชากรตอสารอนตราย เชนการแผรงส และสารเคมอนตราย หรอสภาพแวดลอมเสอมโทรมทอาจมผลกระทบทงทางตรงและทางออม

ตอสขภาพอนามยของคน ยงกวานนอนามยอตสาหกรรมยงหมายถงการหาทางลดสาเหตทจะเปนอนตรายตอสขภาพจากการทำางานใหมาก

ทสดเทาทจะสามารถทำาได มาตรา 12.2(ข) ยงครอบคลมถงสภาพทอยอาศย และสภาพการทำางานทปลอดภย และถกสขอนามย การมอาหาร

เพยงพอ ถกหลกโภชนาการและรณรงคเพอใหละเลกการดมเครองดมของมนเมา บหร ยาเสพตดและสารอนๆ ทเปนอนตราย


“การปองกน รกษา และควบคมโรคระบาด โรคประจำาถน โรคทเกยวเนองกบการทำางานและอนๆ” (มาตรา 12.2(ค)) หมายความวา จะตอง

มการจดทำาแผนงานการศกษาและปองกนเกยวกบปญหาสขภาพทเกยวเนองกบพฤตกรรม เชน โรคทเกดจากเพศสมพนธโดยเฉพาะอยาง

ยงเอชไอว/เอดส และอนๆ ทกระทบตอสขอนามยเจรญพนธและเพศ รวมทงการเสรมสรางปจจยทางสงคมทเกยวกบสขภาพทด เชน ความ

ปลอดภยทางดานสงแวดลอม การศกษา การพฒนาเศรษฐกจและความเสมอภาคทางเพศ สทธในการไดรบการรกษาหมายความรวมถงการ

สรางระบบการรกษาพยาบาลฉกเฉน เชนกรณของอบตเหต โรคระบาด และสงอนๆ ทคกคามตอสขอนามยในลกษณะเดยวกน และการให

ความชวยเหลอเพอมนษยธรรมและบรรเทาอบตภยในกรณเรงดวน นอกจากเรองอนๆ แลว การควบคมโรคยงหมายถงการทรฐแตละรฐและ

การรวมมอกน ระหวางรฐในดานความพรอมทางเทคโนโลย โดยใชและพฒนาระบบระวงภย โรคระบาด และการเกบขอมลแยกเฉพาะเรอง

การดำาเนนการหรอสงเสรมโครงการฉดวคซน และกลยทธอนๆ ในการควบคมโรคตดตอ

17


ความเหนทวไป14.27:

จากกฎหมายระหวางประเทศและแนวปฏบตทเรมมขน รวมทงมาตรการทรฐตางๆ เรมดำาเนนการเกยวกบชนพนเมองดงเดม เมอไมนานมาน

คณะกรรมการเหนวา การระบองคประกอบตางๆทจะชวยนยามสทธดานสขภาพอนามยของชนพนเมองดงเดม จะมประโยชนเพอใหรฐตางๆ

ทมชนพนเมองอาศยอยสามารถดำาเนนการตามบทบญญตในมาตรา 12 ของปฏญญาได คณะกรรมการพจารณาวา ชนพนเมองดงเดมมสทธ

พเศษในการมโอกาสเขาถงบรการรกษาพยาบาลใหมากขน บรการสาธารณสขเหลาน ควรเหมาะสมทางวฒนธรรมโดยพจารณาวา วธการ

รกษา และวธการปองกนโรคแบบแผนโบราณดวย รฐควรใหทรพยากรแกชนพนเมองดงเดมในการกำาหนด กระจายและควบคมการบรการดง

กลาว เพอใหคนกลมนมมาตรฐานสงสดดานสขภาพทางกายและจตใจ นอกจากน รฐควรปกปอง พช สตว และแรธาตสำาคญทใชเปนสมนไพร

เพอใหชนพนเมองดงเดมมสขภาพสมบรณ คณะกรรมการมขอสงเกตวาในชมชนพนเมองดงเดม สขภาพของปจเจกชนมกจะเชอมโยงกบ

สขภาพของสงคมโดยรวม และมมตในเชงกลม ดงนนคณะกรรมการจงเหนวากจกรรมการพฒนาทบบบงคบใหชนพนเมองเดมตองละทงออก

จากถนฐานและสงแวดลอมเดม ไมอาจเขาถงแหลงโภชนาการ และตองตดขาดความสมพนธทมรวมกบผนดน มผลทเปนอนตรายตอสขภาพ

ของคนกลมน


ในเรองนคณะกรรมการรบขอสงเกตตามหลกการขอ 1 ของปฏญญายากรงสตอกโฮลม ค.ศ. 1972 ซงระบวา “มนษยมสทธพนฐานในเสรภาพ

เสมอภาค และเงอนไขอนพอเพยงแกชวต ในสภาพแวดลอมทมคณภาพ นำามาซงชวตทกอปรดวยศกดศรและความเปนอยทด” ตลอดจน

กฎหมายระหวางประเทศทตราขนในระยะหลง รวมทง มตการประชมสมชชาสหประชาชาต ครงท 45/94 ในเรองความสำาคญของสงแวดลอม

ทด เพอความเปนอยทดของมนษย หลกการขอท 1 ของปฏญญารโอและกฎหมายดานสทธมนษยชนในระดบภมภาค เชนมาตรา 10 ของพธ

ซานซลวาดอรตามอนสญญาอเมรกนวาดวยสทธมนษยชน

มาตราและความเหนทวไปทเกยวของกบสทธทางวฒนธรรม:


รฐภาคแหงปฏญญานรบรองสทธของทกคน

(ก) ทจะมสวนรวมทางวฒนธรรม


การยอมรบของผบรโภคและวฒนธรรม มความหมายวา จำาเปนตองพจารณาใหมากทสดเทาททำาไดเกยวกบคานยมในดานอาหาร และการ

บรโภคอาหารซงไมยดคณคาสารอาหารเปนเกณฑ รวมทงในเรองความวตกของผบรโภคเกยวกบธรรมชาตของอาหารทหาได

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550ทเกยวของ:

หมวดท3 สทธ เสรภาพของปวงชนชาวไทย สวนท 12 สทธชมชน มาตรา 67:

มาตรา 67 สทธของบคคลทจะมสวนรวมกบรฐและชมชนในการอนรกษบำารงรกษาและการไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและความ

หลากหลายทางชวภาพและในการคมครอง สงเสรม และรกษาคณภาพสงแวดลอม เพอใหดำารงชพอยไดอยาง ปกตและตอเนองในสงแวดลอม

ทจะไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามย สวสดภาพหรอคณภาพชวตของตน ยอมไดรบความคมครองตามความเหมาะสม

การดำาเนนโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบตอชมชนอยางรนแรงทงทางดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต และ

สขภาพ จะกระทำามได เวนแตจะไดศกษา และประเมนผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนในชมชน และจดใหม

กระบวนการรบฟงความคดเหนของประชาชนและผมสวนไดเสยกอน รวมทงไดใหองคกรอสระซงประกอบดวยผแทนองคการเอกชนดานสง

แวดลอมและสขภาพ และผแทนสถาบนอดมศกษาทจดการการศกษาดานสงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาตหรอดานสขภาพ ใหความเหน

ประกอบกอน มการดำาเนนการดงกลาว

สทธของชมชนทจะฟองหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถน หรอองคกรอนของรฐทเปนนตบคคล เพอใหปฏบต

หนาทตามบทบญญตน ยอมไดรบความคมครอง

18


อางอง1. 1. Vitoon Panyakul, Thai Rice: The Rice of Freedom (Bangkok: Green Net, 2003), 23-27. Surin Farmers Support, Overview of Sustainable Agricul-tural Development for Community and Environment Project (SADCE) (2007), 1. Monocropping is an agricultural technique in which only one crop is grown and cultivated within a given plot. The use of monocropping came about during the Green Revolution as an attempt to increase rice production, and is exemplified through Thailand’s exclusive cultivation of the Jasmine 105 rice variety. With the use of monocropping, farmers must use chemical fertilizers, herbicides, and pesticides to overcome natural vulnerability and ecological constraints. 2. The Northeast Thailand Human Rights Working Team, The Surin Rice Seed ESC Human Rights Report (2007), 4. Jasmine rice was initially cultivated and utilized by farmers in Thailand’s southeastern provinces where climatic conditions were capable of supporting the species were appropriate. During the 1950s, research progressed on the viability of cultivating Jasmine rice on a national scale. Researchers discovered in 1959 that the 105th ear of the 199 ears collected from Chacherngsao Province just east of Bangkok, possessed the most desired characteristics for planting and consumption. Jasmine 105 was found to be highly productive and adaptable to the soil compositions existing in Thailand’s Isaan region, and thus was widely promoted by the government. 3. Vitoon, 13. 4. The Northeast Thailand Human Rights Working Team, 4-6.5. The Northeast Thailand Human Rights Working Team, 6.6. According to the World Commission on Environment and Development (the Brundtland Commission), sustainability is defined as forms of progress that meet the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their needs. In Surin, this relates to biodiversity, food security, and environmental protection. Sustainability can only be achieved through ensuring healthy environmental and biologically diverse conditions to exist because such a state allows for the reduction of the ecological footprint of the current generation and the availability of food sources for the future.7. Surin Farmers Support, 2.8. Sangiem Konthaisong, Department of Agriculture Surin Province, discussion with author, November 13 2008.9. Minh Ly, “Thai Farmers Drowning in Debt,” Baria-Vungtau Newspaper [Vietnam], 2008.10. According to scientifically-based philosophy from that time period, modernizing agriculture would raise the standard of living for the world’s poor. As a product of such philosophy, the Green Revolution promoted the production of cash crops for export. This contributed to the industrialization and modernization of Thai society as a whole, but its negative impacts were felt primarily by the nation’s agricultural sector.11. The Ministry of Agriculture marketed the newly developed Jasmine 105 hybrid both domestically and internationally and after a few years, Jasmine commanded a premium price in the market. The Ministry began advising Thai farmers to grow only Jasmine 105 and farmers heeded because they received a higher price at the mills. [The Northeast Thailand Human Rights Working Team, 5.]12. Lianchamroon Witoon, “Escape from Green Revolution,” GRAIN, 1992 http://www.grain.org/briefings/?id=29. Due to the introduction and pro-motion of high yield rice varieties by the State and international organizations, the indigenous rice species disappeared due to lack of cultivation and preservation. In 1976 it was documented that 45% of the once existent rice species within Thailand had either disappeared or become extremely difficult to locate.13. The AAN, a branch of a regional and national network (FTA Watch), focuses not just on organic agriculture or rice, but the many ways to support small-scale sustainable farmers. The AAN works with SFS and Surin Rice Fund, helping farmers save and exchange seeds through their seed bank, as well as operate a money-lending scheme to support the transition to organic practices.14. Shawn W. Crispin, “In Thailand, a Return to ‘Sufficiency’,” Asia Times, Oct. 5, 2006 http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HJ05Ae01.html (Nov. 7, 2008).15. Food and Drug Administration of Thailand, Hazardous Substances Control Group, Hazardous Substance Act of B.E. 2535, Apr. 7, 1992, http://www.fda.moph.go.th/eng/hazardous/laws.stm (Nov. 20, 2008). The last recorded policy on the use of chemicals was created in 1992 under the Haz-ardous Substances Act. In addition, since 1991, the government has indirectly subsidized the use of chemicals by eliminating import taxes on these substances, perpetuating their use and the degradation of soil in the northeast. 16. Patricia J. Muir, “Maintaining Soil Fertility,” Study Guide for Agricultural Issues, Oregon State University, http://oregonstate.edu/%7Emuirp/stagric.htm (Nov. 13, 2008).17. Muir, “Eutrophication.” In a phenomenon called eutrophication, phosphorus can cause rapid blooms of algae and other floating plants in surface water. These algae cloud the water making it difficult for aquatic vegetation to get enough light. Excessive plant growth and death in water bodies depletes the dissolved oxygen content in the water, leading to the death of fish and other aquatic animals. This lack of oxygen can influence the growth rates of paddy rice by limiting the absorption of nutrients and minerals through the root systems. 18. Sangiem discussion, Nov. 13, 2008.19. J Floor Anthoni, Soil Fertility: The Factors that Add to Soil Productivity, Seafriends, http://www.seafriends.org.nz/enviro/soil/fertile.htm (Nov. 20, 2008).20. Vitoon, 39. Under certain conditions, contaminants including soil nutrients, wastes, and chemicals can migrate to groundwater sources. Because groundwater moves slowly, contaminants do not spread quickly and can remain underground in slow-moving plumes for an indefinite period. Because of the complex nature of groundwater, when the contamination is detected it is often widespread. Water from this source may be unusable for years. 21. Bhundhit Piyasilp and Areewan Kusanthia, “Local Rice Genetic-diversity in Northeastern Thailand,” GRAIN, 2000 http://www.grain.org/gd/en/case-studies/cases/doc-pdf/as-full-thailand-rice-en.pdf (Nov. 10, 2008), 3-6.22. The Northeast Thailand Human Rights Working Team, 14-15.23. The Northeast Thailand Human Rights Working Team, 5.24. Sangiem discussion, Nov. 13, 2008.25. The Northeast Thailand Human Rights Working Team, 12.26. General Comment 12.7, ICESCR. for full text see Appendix. 27. Philippine Rice Research Institute. “Management of Rice Blast Disease,” Rice Research Bulletin 56 (2006), 1-13. The blast pathogen, Pyricularia grisea, is a fungal disease that affects rice during various stages of the plant’s development cycle. Estimated to be the most prevalent disease affecting rice in the world, an outbreak can reduce a crop’s yield from 50 to 85%. The pathogen is noteworthy for its ability to quickly adapt to new environments and situations, including developing resistance to many varieties of fungicides and moving into new ecosystems as the cultivation of rice spreads. Blast pathogen epidemics are triggered by factors like frequent rains, high humidity, high nitrogen and nitrate nitrogen rates, and drought stress. When an outbreak occurs affecting young plants the fungus normally kills the entire plant; older plants are normally only affected in the loss of their grain. In 2006 the Philippines reported that a single outbreak affected 15 municipalities and over 2,000 hectares. 28. Muir, “Agriculture and Land Degradation.”

19


29. See Appendix for full text of Section 66 from the current Constitution of the Kingdom of Thailand.30. Sangiem discussion, Nov. 13, 2008. In 2008, representatives from the Department of Agriculture of Surin stated in an interview that they have the choice of whether or not to pursue measures aimed a reducing the use of chemical fertilizers and pesticides within the Province. There is currently no binding regulations or laws that force provincial governments to follow the decrees of the State. 31. Ibid. Within the Ministry of Agriculture and Cooperatives, agencies are pursuing programs that directly counter each other, leading both to wasted funds and undesirable outcomes for Thailand’s citizens. In another instance, the Rice Research Center of Thailand is currently attempting to develop Jasmine-60 in an attempt to create an even higher yielding rice species to promote throughout Thailand. The development of Jasmine-60 is continu-ing the path along the export oriented, unsustainable methods of agriculture that are at the core of Thailand’s negation of sustainable food sources and environmental conditions. 32. General Comment 12.25, ICESCR. 33. Cherdchoo Sangkomol, interview with author, November 13, 2008. Cherdchoo, Chief Officer at TAO in Surin, discussed a policy involving the promotion of organic farming, and articulated the process for selecting priorities for funding by the TAO, and how since most farmers in his district are still using chemical fertilizers and pesticides, the push for organic agriculture will likely not occur soon. Each year, three projects are selected by six villages within the TAO. Since the majority of villagers are chemical farmers, organic-related programs have a slim chance of being chosen for funding.34. เสงยม, บทสมภาษณ, 13 พฤศจกายน 2551. 35. General Comment 14.4, ICESCR. 36. General Comment 14.15, ICESCR. 37. สธดา บญรอด, บทสมภาษณ, 14 พฤศจกายน 2551

38. สธดา บญรอด, บทสมภาษณ, 14 พฤศจกายน 2551

40. เสงยม, บทสมภาษณ, 13 พฤศจกายน 2551

41. ภาคภม อนแปน, บทสมภาษณ, 15 พฤศจกายน 2551. 42. D.L. Ecobichon, Pesticides and Neurological Disease (CRC Press, 1982). Cholinesterase is an enzyme present in the nervous system of many organisms. Normally, the enzyme breaks down the neurotransmitter, acetylcholine, in order to control nerve stimulation. If acetylcholine is present in high levels, there is sustained stimulation which results in tremor and can lead to death. Exposure to organophosphates, such as pesticides, blocks cholinesterase activity, thereby reducing plasma levels of the enzyme and increasing acetylcholine throughout the body’s synapses.43. General Comment 14.4, ICESCR. 44 ปรญญา ขจดโรคา, บทสมภาษณ, 15 และ17 พฤศจกายน 2551

45. ภาคภม อนแปน, บทสมภาษณ, 15 พฤศจกายน 2551

46. จำารส เงดกระโทก, บทสมภาษณ, 15 พฤศจกายน 2551

© 2008 โครงการเสรมประสทธภาพเกษตรกรสรนทรและกองทนขาวสรนทรศนยสนตภาพและสทธมนษยชนแหงภาคอสาน ประเทศไทย

โครงการขบเคลอนสทธดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม โครงการขบเคลอนสทธดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม เรมตนขนตงแตวนท 10 ธนวาคม 2549 จากการรวมตวขององคกรและกลมชมชนรากหญาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ซงตอมาไดกอตงเปนศนยสนตภาพและสทธมนษยชนแหงภาคอสาน (PHRC) องคกรและเครอขายของแตละชมชนตางลงความเหนพองกนวาสงทสามารถผลกดนใหพวกเขารวมเปนนำาหนงใจเดยวกนไดนนคอ กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม

เมอเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2550 โครงการศกษาวจยสามารถจดทำารายงานนำารอง 2 ฉบบ ภายในเวลาหนงสปดาหโดยไดรบการชวยเหลอของโครงการเสรมประสทธภาพเกษตรกรสรนทรและกองทนขาวสรนทร และในเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2551 โครงการแลกเปลยนนกศกษานานาชาตซไอออ (CIEE) มหาวทยาลยขอนแกน ไดนำานกศกษากลบไปเยยมและใชชวตอยกบชาวบานทชมชนตางๆ ในภาคอสาน เพอสมภาษณและเกบขอมลใชประกอบการทำารายงานฉบบน ภายหลงจากรายงานฉบบรางเสรจสนแลว ไดมการจดประชมขนเมอวนท 2 ธนวาคม พ.ศ. 2551 โดยในวนนนแกนนำาชาวบาน 5 ชมชนจาก 6 พนท ไดประกาศเจตจำานงกอตงเปน “กลมเครอขายสทธมนษยชนภาคอสาน (ประเทศไทย)” โครงการทงหมดทเกดขนบรรลผลสำาเรจเนองจากการสนบสนนของศนยกฎหมายเพอสงคม มหาวทยาลยขอนแกน และความรวมมอจากคณะกรรมการสทธมนษยชน

เปาหมายของโครงการขบเคลอนสทธดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมไมใชแคจดทำารายงานเทานน ทวาจดมงหมายของยทธศาสตรการทำารายงานคอ (1) เพอสำารวจความเปนไปไดในการใชกรอบสทธดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม (2) เพอรวมพลงและขบเคลอนองคกรเครอขายรากหญา (3) เพอสรางความเขาใจในสทธดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม (4) เพอพฒนายทธศาสตรในระดบทองถน ภมภาค ประเทศและนานาชาต และ (5) เพอกดดนใหรฐบาลไทยยอมรบและปฏบตตามขอตกลงในสทธดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม

สำาหรบขอมลเพมเตมเกยวกบวธการศกษาวจย เอกสารประกอบการทำารายงานดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม ขาวความเคลอนไหวของการรณรงคหรอขอมลอนๆ สามารถเขาไปดไดทเวบไซตของศนยสนตภาพและสทธมนษยชนแหงภาคอสาน http://www.geocities.com/phr.center/ index.htm

ผประสานงานศนยสนตภาพและสทธมนษยชนแหงภาคอสาน: สวทย กหลาบวงศ

ตดตอโครงการขบเคลอนสทธดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมไดท [email protected]

ความรวมมอจากองคกรและเครอขายดงน:

กลมอนรกษและฟนฟลำาพะเนยง

เครอขายฟนฟประชาสรางสรรคและเครอขายสหชมชน

เครอขายผตดเชอเอชไอว/เอดส ภาคอสาน (TNP+)

องคกรชาวบานชวตและชมชนลมนำามน (ชชช.)

คณะกรรมการเครอขายอนรกษปาทามแมนำามน (คอปม.)

โครงการเสรมประสทธภาพเกษตรกรสรนทรและกองทนขาวสรนทร

สมาชกผดำาเนนการโครงการขบเคลอนสทธดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมและผจดทำารายงาน 6 ฉบบ

ออกแบบรปเลม: Lyndia McGauhey and Ilana Garcia-Grossman

บรรณาธการตนฉบบ: Alvin Sangsuwangul, Allison Dulin, Eimon Htun, Katie Jenkins, Natacha Petersen

บรรณาธการฝายภาพ: Spencer Masterson

ผประสานงานโครงการ: Philip Mangis, Michael Aguilar, Vanessa Moll, Krystle Lord-Keller

ผจดการโครงการ: อดศกด แกวรากมข, อรณ ศรรกษา, จอหนมารค เบลลาโด และ โกวทย บญเจอ

ทปรกษาโครงการประจำาประเทศไทย: สน ไชยรส คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต, ดร.เดวด สเตรกฟส ผอำานวย

การโครงการแลกเปลยนนกศกษานานาชาต (CIEE) มหาวทยาลยขอนแกน, เดชา เปรมฤดเลศ ทปรกษาอาวโสคณะ

กรรมการประสานงานองคกรพฒนาเอกชน (ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ)

ทปรกษาโครงการประจำาตางประเทศ: ดร.ศรรกษ ผลพฒน ผอำานวยการโครงการขบเคลอนสากลสำานกเลขาธการ

สากล องคการนรโทษกรรมสากล

ผประสานงานดานยานพาหนะ: สรย วงษศกด

ผแปล: บญธวช วมกตานนท, จนตนา รตนเขมากร, อชฌา เปรมฤดเลศ, Bennett Haynes

ภาพปก: ภาคภม อนแปน, ถายภาพ: Shintaro Doi

100 บาท/US $5

เสียงจากคนชายขอบ - WordPress.com · 2011-03-03 · โดย: Jonathan Hufford, Matthew Palamara, Kellyn Springer, Soukkham Veerasaeng...

Documents