กายานุปัสสนา · 2019-07-21 · มหาสติปัฏฐานสูตร ... กายานุปัสสนา อานาปานบรรพ

มหาสตปฏฐานสตร

อทเทสวารกถา

[๒๗๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน- สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยในกรชนบท มนคมของชาวกร ชอวา กมมาสทมมะ ณ ทนน พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกรภกษทงหลาย

ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาควา พระพทธเจาขา

พระผมพระภาคไดตรสพระพทธภาษตนวา ดกรภกษทงหลาย

หนทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของเหลาสตว เพอลวงความโศกและปรเทวะ

เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท าใหแจงซงพระนพพาน หนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ ประการ

๔ ประการ เปนไฉน ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน

พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑

พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑ พจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑

พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑ ฯ

จบอทเทสวารกถา

กายานปสสนา

อานาปานบรรพ

[๒๗๔] ดกรภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนกายในกายอยอยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน ไปสปากด ไปสโคนไมกด ไปสเรอนวางกด นงคบลลงก ตงกายตรง ด ารงสตไวเฉพาะหนา

เธอมสตหายใจออก มสตหายใจเขา

เมอหายใจออกยาว กรชดวา เราหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาว กรชดวา เราหายใจเขายาว

เมอหายใจออกสน กรชดวา เราหายใจออกสน เมอหายใจเขาสน กรชดวา เราหายใจเขาสน

ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรตลอดกองลมหายใจทงปวงหายใจออก ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรตลอดกอง ลมหายใจทงปวงหายใจเขา

ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขารหายใจออก ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขารหายใจเขา

ดกรภกษทงหลาย นายชางกลงหรอลกมอของนายชางกลงผขยน

เมอชกเชอกกลงยาว กรชดวา เราชกยาว เมอชกเชอกกลงสน กรชดวา เราชกสน

แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน

เมอหายใจออกยาว กรชดวา เราหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาว กรชดวา เราหายใจเขายาว

เมอหายใจออกสน กรชดวา เราหายใจออกสน เมอหายใจเขาสน กรชดวา เราหายใจเขาสน

ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรกองลมทงปวงหายใจออก ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรกองลมทงปวงหายใจเขา

ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขารหายใจออก ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขารหายใจเขา

ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายใน(ท)กายอย ฯ

จบอานาปานบรรพ

อรยาปถบรรพ

[๒๗๕] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษ

เมอเดน กรชดวาเราเดน

เมอยนกรชดวาเรายน

เมอนง กรชดวาเรานง

เมอนอน กรชดวาเรานอน หรอ

เธอตงกายไวดวยอาการอยางใดๆ กรชดอาการอยางนนๆ

ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายใน(ท)กายอย ฯ

จบอรยาปถบรรพ

สมปชญญบรรพ (วธท าความรสกตว)

[๒๗๖] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง

ภกษยอมท าความรสกตว

ในการกาว ในการถอย ในการแล ในการเหลยว ในการคเขา ในการเหยยดออก (เชน การสรางจงหวะแนวหลวงพอเทยน) ในการทรงผาสงฆาฏบาตรและจวร (การแตงกายของฆราวาส)

ในการฉน การดม การเคยว การลม ในการถายอจจาระและปสสาวะ (ระบบทางเดนอาหาร ระบบขบถาย)

ยอมท าความรสกตว ในการเดน การยน การนง การหลบ (อรยาบถ 4 / อรยาปถบรรพ)

การตน การพด การนง (กาย วาจา ใจ)

ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายใน(ท)กายอย ฯ

จบสมปชญญบรรพ

ปฏกลมนสการบรรพ (อาการ 32)

[๒๗๗] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษยอมพจารณา

เหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงเปนทสดรอบ เตมดวยของไมสะอาด

มประการตางๆวา มอยในกายน

ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ ผงผด ไต (ของแขง)

ปอด ไสใหญ ไส(นอย)ทบ อาหารใหม อาหารเกา (อากาศ หรอ ผานชองวาง)

ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา มนเหลว น าลาย น ามก ไขขอ มตร (ของเหลว)

ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนไถมปากสองขาง เตมดวยธญชาตตางชนดคอ ขาวสาล ขาวเปลอก ถวเขยว ถวเหลอง งา ขาวสาร บรษผมนยนตาดแกไถนนแลว พงเหนไดวา นขาวสาล นขาวเปลอก นถวเขยว นถวเหลอง นงา นขาวสาร ฉนใด

ภกษกฉนนนเหมอนกน ยอมพจารณา

เหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงเปนทสดรอบ เตมดวยของไมสะอาด

มประการตางๆวา มอยในกายน

ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ ผงผด ไต (ของแขง)

ปอด ไสใหญ ไส(นอย)ทบ อาหารใหม อาหารเกา (อากาศ หรอ ผานชองวาง)

ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา มนเหลว น าลาย น ามก ไขขอ มตร (ของเหลว)

ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายใน(ท)กายอย ฯ

จบปฏกลมนสการบรรพ

ธาตมนสการบรรพ (ธาตดน ธาตน า ธาตไฟ ธาตลม)

[๒๗๘] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษยอมพจารณา

เหนกายนแหละ ซงตงอยตามท ตงอยตามปรกต

โดยความเปนธาตวา มอยในกายน ธาตดน ธาตน า ธาตไฟ ธาตลม

คนฆาโคหรอลกมอของคนฆาโคผขยน ฆาโคแลว แบงออกเปนสวน

นงอยทหนทางใหญสแพรง ฉนใด

ภกษกฉนนนเหมอนกน

ยอมพจารณาเหนกายนแหละ ซงตงอยตามท ตงอยตามปรกต

โดยความเปนธาตวา มอยในกายน

ธาตดน ธาตน า ธาตไฟ ธาตลม

ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายใน(ท)กายอย ฯ

จบธาตมนสการบรรพ

นวสวถกาบรรพ (ปาขา 9)

[๒๗๙] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวา พงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา

ตายแลววนหนงบาง สองวนบาง สามวนบาง ทขนพอง มสเขยวนาเกลยด มน าเหลองไหลนาเกลยด

เธอยอมนอมเขามาสกายนแหละวา ถงรางกายอนนเลา กมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางน

ไมลวงความเปนอยางนไปได ดงพรรณนามาฉะน

ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง ฯลฯ อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย ฯ

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายใน(ท)กายอย ฯ

[๒๘๐] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา

อนฝงกาจกกนอยบาง ฝงนกตะกรมจกกนอยบาง ฝงแรงจกกนอยบาง หมสนขกดกนอยบาง หมสนขจงจอกกดกนอยบาง

หมสตวตวเลกๆ ตางๆ กดกนอยบาง

เธอยอมนอมเขามาสกายนแหละวา ถงรางกายอนนเลากมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางน

ไมลวงความเปนอยางนไปได ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายใน(ท)กายอย ฯ

[๒๘๑] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา

เปนรางกระดก ยงมเนอและเลอด ยงมเสนเอนผกรดอย ฯลฯ

[๒๘๒] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา

เปนรางกระดก ปราศจากเนอ แตยงเปอนเลอด ยงมเสนเอนผกรดอย ฯลฯ

[๒๘๓] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา

เปนรางกระดก ปราศจากเนอและเลอดแลว ยงมเสนเอนผกรดอย ฯลฯ

[๒๘๔] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา คอ

เปนกระดก ปราศจากเสนเอนผกรดแลว เรยรายไปในทศใหญทศนอย คอ กระดกมอไปทางหนง กระดกเทาไปทางหนง

กระดกแขงไปทางหนง กระดกขาไปทางหนง กระดกสะเอวไปทางหนง กระดกหลงไปทางหนง กระดกสนหลงไปทางหนง กระดกสขางไปทางหนง กระดกหนาอกไปทางหนง กระดกไหลไปทางหนง กระดกแขนไปทางหนง กระดกคอไปทางหนง กระดกคางไปทางหนง กระดกฟนไปทางหนง กระโหลกศรษะไปทางหนง

เธอยอมนอมเขามาสกายนแหละวา ถงรางกายอนนเลา กมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางน ไมลวงความเปนอยางนไปได

ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายใน(ท)กายอย ฯ

[๒๘๕] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา คอ

เปนกระดกมสขาว เปรยบดวยสสงข ฯลฯ

[๒๘๖] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา คอ

เปนกระดกกองเรยงรายอยแลวเกนปหนงขนไป ฯลฯ

[๒๘๗] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา คอ

เปนกระดกผ เปนจณแลว เธอยอมนอมเขามาสกายนแหละวา

ถงรางกายอนนเลา กมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางน ไมลวงความเปนอยางนไปได ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอมพจารณา

กายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายใน(ท)กายอย ฯ

จบนวสวถกาบรรพ จบกายานปสสนา

เวทนานปสสนา

[๒๘๘] ดกรภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอยอยางไรเลา

ภกษในธรรมวนยน เสวยสขเวทนาอย กรชดวา เราเสวยสขเวทนา หรอ เสวยทกขเวทนา กรชดวา เราเสวยทกขเวทนา หรอ

เสวยอทกขมสขเวทนา กรชดวา เราเสวยอทกขมสขเวทนา หรอ

เสวยสขเวทนามอามส กรชดวา เราเสวยสขเวทนามอามส หรอ

เสวยสขเวทนาไมมอามส กรชดวา เราเสวยสขเวทนาไมมอามส หรอ

เสวยทกขเวทนามอามส กรชดวา เราเสวยทกขเวทนามอามส หรอ

เสวยทกขเวทนาไมมอามส กรชดวา เราเสวยทกขเวทนาไมมอามส หรอ

เสวยอทกขมสขเวทนามอามส กรชดวา เราเสวยอทกขมสขเวทนามอามส หรอ

เสวยอทกขมสขเวทนาไมมอามส กรชดวา เราเสวยอทกขมสขเวทนาไมมอามส

ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายในบาง พจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายนอกบาง พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในเวทนาบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในเวทนาบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในเวทนาบาง

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา เวทนามอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนเวทนาใน(ท)เวทนาอย ฯ

จบเวทนานปสสนา

จตตานปสสนา

[๒๘๙] ดกรภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนจตในจตอยอยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน

จตมราคะ กรวาจตมราคะ หรอจตปราศจากราคะ กรวาจตปราศจากราคะ

จตมโทสะ กรวาจตมโทสะ หรอจตปราศจากโทสะ กรวาจตปราศจากโทสะ

จตมโมหะ กรวาจตมโมหะ หรอจตปราศจากโมหะ กรวาจตปราศจากโมหะ

จตหดห กรวาจตหดห จตฟงซาน กรวาจตฟงซาน

จตเปนมหรคต กรวาจตเปนมหรคต หรอจตไมเปนมหรคต กรวาจตไมเปนมหรคต

จตมจตอนยงกวา กรวาจตมจตอนยงกวา หรอจตไมมจตอนยงกวา กรวาจตไมมจตอนยงกวา

จตเปนสมาธ กรวาจตเปนสมาธ หรอจตไมเปนสมาธ กรวาจตไมเปนสมาธ

จตหลดพน กรวาจตหลดพน หรอจตไมหลดพน กรวาจตไมหลดพน

ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนจตในจตภายในบาง พจารณาเหนจตในจตภายนอกบาง พจารณาเหนจตในจตทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในจตบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในจตบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในจตบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา จตมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนจตใน(ท)จตอย ฯ

จบจตตานปสสนา

ธมมานปสสนา นวรณบรรพ

[๒๙๐] ดกรภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมอย อยางไรเลา

ภกษในธรรมวนยน

พจารณาเหนธรรมในธรรม คอ นวรณ ๕

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคอ นวรณ ๕ อยางไรเลา

ภกษในธรรมวนยน

เมอกามฉนทมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา กามฉนทมอย ณ ภายในจตของเรา หรอ

เมอกามฉนทไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา กามฉนทไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง กามฉนททยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

กามฉนททเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย กามฉนททละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอพยาบาทมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา พยาบาทมอย ณภายในจตของเรา หรอ

เมอพยาบาทไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา พยาบาทไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง พยาบาททยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

พยาบาททเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอม รชดประการนนดวย พยาบาททละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอถนมทธะมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา ถนมทธะมอย ณ ภายในจตของเรา หรอ

เมอถนมทธะไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา ถนมทธะไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง ถนมทธะทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ถนมทธะทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ถนมทธะทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย อกอยางหนง

เมออทธจจกกกจจะมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา อทธจจกกกจจะมอย ณ ภายในจตของเรา หรอ

เมออทธจจกกกจจะไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาอทธจจกกกจจะไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง อทธจจกกกจจะทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อทธจจกกกจจะทเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อทธจจกกกจจะทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอวจกจฉามอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา วจกจฉามอย ณ ภายในจตของเรา หรอ

เมอวจกจฉาไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา วจกจฉาไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง วจกจฉาทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

วจกจฉาทเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย วจกจฉาทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมใน ธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมใน(ท)ธรรม คอนวรณ ๕ อย ฯ

จบนวรณบรรพ

ขนธบรรพ

[๒๙๑] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคอ อปาทานขนธ ๕

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคออปาทานขนธ ๕ อยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนดงนวา

อยางนรป อยางนความเกดขนแหงรป อยางนความดบแหงรป

อยางนเวทนา อยางนความเกดขนแหงเวทนา อยางนความดบแหงเวทนา

อยางนสญญา อยางนความเกดขนแหงสญญา อยางนความดบแหงสญญา

อยางนสงขาร อยางนความเกดขนแหงสงขาร อยางนความดบแหงสงขาร

อยางนวญญาณ อยางนความเกดขนแหงวญญาณ อยางนความดบแหงวญญาณ

ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอมพจารณา

เหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมใน ธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมใน(ท)ธรรม คออปาทานขนธ ๕ อย ฯ

จบขนธบรรพ

อายตบรรพ

[๒๙๒] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคอ อายตนะภายในและภายนอก ๖ ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคออายตนะภายในและภายนอก ๖ อยางไรเลา

ภกษในธรรมวนยน ยอมรจกนยนตา รจกรปและรจกนยนตาและรปทง ๒ นน

อนเปนทอาศยบงเกดของสงโยชน

อนงสงโยชนทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

สงโยชนทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

สงโยชนทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

ภกษยอมรจกห รจกเสยง ...

ภกษยอมรจกจมก รจกกลน ...

ภกษยอมรจกลน รจกรส ... ภกษยอมรจกกาย รจกสงทจะพงถกตองดวยกาย ...

ภกษยอมรจกใจ รจกธรรมารมณ และรจกใจและธรรมารมณทง ๒ นน

อนเปนทอาศยบงเกดของสงโยชน อนง

สงโยชนทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

สงโยชนทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

สงโยชนทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมใน ธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมใน(ท)ธรรม

คอ อายตนะภายใน และภายนอก ๖ อย ฯ

จบอายตบรรพ

โพชฌงคบรรพ

[๒๙๓] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม คอโพชฌงค ๗

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคอโพชฌงค ๗ อยางไรเลา

ภกษในธรรมวนยน เมอสตสมโพชฌงค มอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา สตสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจตของเรา หรอ

เมอสตสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา สตสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง สตสมโพชฌงคทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

สตสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอธมมวจยสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ฯลฯ

อกอยางหนง เมอวรยสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ฯลฯ

อกอยางหนง เมอปตสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ฯลฯ

อกอยางหนง ปสสทธสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ฯลฯ

อกอยางหนง เมอสมาธสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ฯลฯ อกอยางหนง เมออเบกขาสมโพชฌงค มอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา อเบกขาสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจตของเรา หรอ

เมออเบกขาสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา อเบกขาสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนงอเบกขาสมโพชฌงคทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อเบกขาสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

ดงพรรณนาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอม

พจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมใน ธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมใน(ท)ธรรม

คอโพชฌงค ๗ อย ฯ

จบโพชฌงคบรรพ

จบภาณวารทหนง

สจจบรรพ (อรยสจ 4)

[๒๙๔] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคอ

อรยสจ ๔ อย

ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคออรยสจ ๔ อย อยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน ยอมรชดตามเปนจรงวา

นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา ฯ

(ทกขอรยสจ)

ดกรภกษทงหลาย

กทกขอรยสจเปนไฉน

แมชาตกเปนทกข แมชรากเปนทกข แมมรณะกเปนทกข แมโสกะ ปรเทวะทกขโทมนสอปายาส กเปนทกข

แมความประจวบกบสงไมเปนทรกกเปนทกข

แมความพลดพรากจากสงทรกกเปนทกข

ปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข

โดยยอ อปาทานขนธทง ๕ เปนทกข ฯ

[๒๙๕] ดกรภกษทงหลาย

กชาตเปนไฉน

ความเกด ความบงเกด ความหยงลงเกด เกดจ าเพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะครบ

ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ อนนเรยกวาชาต ฯ

ก ชราเปนไฉน

ความแก ภาวะของความแก ฟนหลด ผมหงอก หนงเปนเกลยว ความเสอมแหงอาย ความแกหงอมแหงอนทรย

ในหมสตวนนๆของเหลาสตวนนๆ อนนเรยกวาชรา ฯ

ก มรณะเปนไฉน

ความเคลอน ภาวะของความเคลอน ความแตกท าลาย ความหายไป มฤตย ความตาย ความท ากาละ ความท าลายแหงขนธ

ความทอดทงซากศพไว ความขาดแหงชวตนทรย จากหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ อนนเรยกวามรณะ ฯ

ก โสกะเปนไฉน

ความแหงใจ กรยาทแหงใจ ภาวะแหงบคคลผแหงใจ ความผาก ณ ภายใน ความแหงผาก ณ ภายใน ของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง ผถกธรรมคอทกขอยางใดอยางหนงกระทบแลว อนนเรยกวาโสกะ ฯ

ก ปรเทวะเปนไฉน

ความคร าครวญ ความร าไรร าพน กรยาทคร าครวญ กรยาทร าไรร าพน ภาวะของบคคลผคร าครวญ ภาวะของบคคลผร าไรร าพน ของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง ผถกธรรมคอทกขอยางใดอยางหนงกระทบแลว อนนเรยกวาปรเทวะ ฯ

ก ทกขเปนไฉน

ความล าบากทางกาย ความไมส าราญทางกาย ความเสวยอารมณอนไมดทเปนทกขเกดแตกายสมผส อนนเรยกวาทกข ฯ

ก โทมนสเปนไฉน

ความทกขทางจต ความไมส าราญทางจต ความเสวยอารมณอนไมดทเปนทกขเกดแตมโนสมผส อนนเรยกวาโทมนส ฯ

ก อปายาสเปนไฉน

ความแคน ความคบแคน ภาวะของบคคลผแคน ภาวะของบคคลผคบแคน ของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง ผถกธรรมคอทกขอยางใดอยางหนงกระทบแลว อนนเรยกวาอปายาส ฯ

ก ความประจวบกบสงไมเปนทรก กเปนทกข เปนไฉน

ความประสบความพรงพรอม ความรวม ความระคน ดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะอนไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ หรอดวยบคคลผปรารถนาสงทไมเปนประโยชน ปรารถนาสงทไมเกอกล ปรารถนาความไมผาสก ปรารถนาความไมเกษมจากโยคะ ซงมแกผนน อนนเรยกวา ความประจวบกบสงไมเปนทรก กเปนทกข ฯ

ก ความพลดพรากจากสงทรก กเปนทกข เปนไฉน

ความไมประสบ ความไมพรงพรอม ความไมรวม ความไมระคน ดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนนาปรารถนา นาใคร

นาพอใจ หรอดวยบคคลผปรารถนาประโยชน ปรารถนาสงทเกอกล ปรารถนาความผาสก ปรารถนาความเกษมจากโยคะ คอ มารดา บดา พชาย นองชาย พหญง นองหญง มตร อมาตย หรอ ญาตสาโลหต ซงมแกผนน อนนเรยกวา ความพลดพรากจากสงทรกกเปนทกข ฯ

ก ปรารถนาสงใดไมได แมอนนน กเปนทกข เปนไฉน

ความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผมความเกดเปนธรรมดา อยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมความเกดเปนธรรมดา ขอความเกดอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข

ความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผมความแกเปนธรรมดา อยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมความแกเปนธรรมดา ขอความแกอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข ความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผมความเจบเปนธรรมดาอยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมความเจบเปนธรรมดา ขอความเจบอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวา ปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปน ทกข ความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผมความตายเปนธรรมดาอยางนวา

โอหนอ ขอเราไมพงมความตายเปนธรรมดา ขอความตายอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข ความปรารถนา ยอมบงเกดแกสตวผมโสกปรเทวทกขโทมนสอปายาส เปนธรรมดาอยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมโสกปรเทวทกขโทมนสอปายาสเปนธรรมดา ขอโสกปรเทวทกขโทมนสอปายาส อยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา

แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนน กเปนทกข ฯ

กโดยยอ อปาทานขนธ ๕ เปนทกข เปนไฉน

อปาทานขนธ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เหลานเรยกวา

โดยยอ อปาทานขนธทง ๕ เปนทกข ฯ ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ทกขอรยสจ ฯ

(ทกขสมทยอรยสจ) [๒๙๖] ดกรภกษทงหลาย

ก ทกขสมทยอรยสจ เปนไฉน

ตณหานใดอนมความเกดอก ประกอบดวยความก าหนดดวยอ านาจความเพลดเพลน

เพลดเพลนยงนกในอารมณนนๆ คอ กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา ฯ

[๒๙๗] ดกรภกษทงหลาย กตณหานนน เมอจะเกด ยอมเกดในทไหน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทไหน

ทใดเปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหานน เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน

อะไรเปนทรกทเจรญใจในโลก ฯ ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดทน เมอจะตงอย ยอมตงอย ณ ทน ฯ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโนวญญาณ เปนทรกทเจรญในโลก ตณหา เมอจะเกด

ยอมเกดขนในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ จกขสมผสสชาเวทนา โสตสมผสสชาเวทนา ฆานสมผสสชาเวทนา ชวหาสมผสสชาเวทนา กายสมผสสชาเวทนา มโนสมผสสชาเวทนา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ รปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธมมสญญา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอยยอมตงอยในทน ฯ รปสญเจตนา สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนา ธมมสญเจตนา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด

ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ รปวตก สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตก ธมมวตก เปนทรก ทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดในทน

เมอจะตงอยยอมตงอยในทน ฯ รปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธมมวจาร เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอยยอมตงอยในทน ฯ

ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ทกขสมทยอรยสจ ฯ

[๒๙๘] ดกรภกษทงหลาย

ก ทกขนโรธอรยสจเปนไฉน

ความส ารอกและความดบโดยไมเหลอ ความสละ ความสงคน ความปลอยวาง ความไมมอาลย ในตณหานน

กตณหานน เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทไหน เมอจะดบ ยอมดบในทไหน

ทใดเปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหานน เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบยอมดบในทน

อะไรเปนทรกทเจรญใจในโลก ฯ ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบยอมดบในทน

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละยอมละเสยไดในทน

เมอจะดบยอมดบในทน ฯ จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโนวญญาณ เปนทรกทเจรญใจในโลก

ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส เปนทรกทเจรญใจในโลก

ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

จกขสมผสสชาเวทนา โสตสมผสสชาเวทนา ฆานสมผสสชาเวทนา ชวหาสมผสสชาเวทนา กายสมผสสชาเวทนา มโนสมผสสชาเวทนา เปนทรกทเจรญใจในโลก

ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

รปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธมมสญญา เปนทรกทเจรญใจในโลก

ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

รปสญเจตนา สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนา ธมมสญเจตนา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหา เปนทรกทเจรญใจในโลก

ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

รปวตก สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตก ธมมวตก เปนทรก ทเจรญใจในโลก

ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

รปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธมมวจาร เปนทรกทเจรญใจในโลก

ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ทกขนโรธอรยสจ ฯ

[๒๙๙] ดกรภกษทงหลาย กทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจเปนไฉน นคอ มรรคมองค ๘ อนประเสรฐ คอ

สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ กสมมาทฏฐเปนไฉน ความรในทกข ความรในทกขสมทย ความรในทกขนโรธ ความรในทกขนโรธคามนปฏปทา อนนเรยกวา สมมาทฏฐ ฯ สมมาสงกปปะ เปนไฉน ความด ารในการออกจากกาม ความด ารในความไมพยาบาท ความด ารในอนไมเบยดเบยน อนนเรยกวา สมมาสงกปปะ ฯ สมมาวาจา เปนไฉน การงดเวนจากการพดเทจ งดเวนจากการพดสอเสยด งดเวนจากการพดค าหยาบ งดเวนจากการพดเพอเจอ อนนเรยกวา สมมาวาจา ฯ สมมากมมนตะ เปนไฉน การงดเวนจากการฆาสตว งดเวนจากการถอเอาสงของทเขามไดให งดเวนจากการประพฤตผดในกาม อนนเรยกวา สมมากมมนตะ ฯ สมมาอาชวะ เปนไฉน อรยสาวกในธรรมวนยน ละการเลยงชพทผดเสย ส าเรจการเลยงชพดวยการเลยงชพทชอบ อนนเรยกวา สมมาอาชวะ ฯ สมมาวายามะ เปนไฉน ภกษในธรรมวนยน เกดฉนทะพยายามปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว

เพอมใหอกศลธรรมอนลามกทยงไมเกดบงเกดขน เพอละอกศลธรรมอนลามกทบงเกดขนแลว

เพอใหกศลธรรมทยงไมเกดบงเกดขน เพอความตงอยไมเลอนหาย เจรญยง ไพบลย มขน

เตมเปยมแหงกศลธรรมทบงเกดขนแลว อนนเรยกวา สมมาวายามะ ฯ สมมาสต เปนไฉน ภกษในธรรมวนยน

พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได

พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได พจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได

พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได

อนนเรยกวา สมมาสต ฯ

สมมาสมาธ เปนไฉน ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม

บรรลปฐมฌาน มวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย

เธอบรรลทตยฌาน มความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน เพราะวตกวจารสงบไป ไมมวตก ไมมวจาร

มปตและสขอนเกดแตสมาธอย เธอมอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวยกาย เพราะปตสนไป

บรรลตตยฌาน ทพระอรยทงหลาย สรรเสรญวา ผไดฌานน เปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข เธอบรรลจตตถฌาน ไมมทกขไมมสข เพราะละสขละทกข และดบโสมนสโทมนสกอนๆ ได

มอเบกขา เปนเหตใหสตบรสทธอย อนนเรยกวา สมมาสมาธ ฯ

ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ทกขนโรธคามมปฏปทาอรยสจ ฯ ดงพรรณนามาฉะน

(วปสสนา)

ภกษยอมพจารณา

เหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมใน ธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมบาง ยอมอย

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน

เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมใน(ท)ธรรม

จบสจจบรรพ

จบธมมานปสสนา

[๓๐๐] ดกรภกษทงหลาย กผใดผหนง พงเจรญสตปฏฐานทง ๔ นอยางน

ตลอด ๗ ป เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ

พระอรหตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑

๗ ปยกไว ผใดผหนงพงเจรญสตปฏฐาน ๔ น อยางน

ตลอด ๖ ป ... ๕ ป ... ๔ ป ... ๓ ป ...๒ ป ... ๑ ป เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ

พระอรหตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑

๑ ปยกไว ผใดผหนง พงเจรญสตปฏฐาน ๔ น อยางน

ตลอด ๗ เดอน เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ

พระอรหตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑

๗ เดอนยกไว ผใดผหนงเจรญสตปฏฐานทง ๔ น อยางน ตลอด ๖ เดอน ... ๕ เดอน ... ๔ เดอน ... ๓ เดอน ... ๒ เดอน ... ๑ เดอน ... กงเดอน

เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ

พระอรหตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑

กงเดอนยกไว ผใดผหนงพงเจรญสตปฏฐาน ๔ น อยางน ตลอด ๗ วน

เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ

พระอรหตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑ ฯ

ดกรภกษทงหลาย

หนทางนเปนทไปอนเอก

เพอความบรสทธของเหลาสตว

เพอลวงความโศกและปรเทวะ

เพอความดบสญแหงทกขโทมนส

เพอบรรลธรรมทถกตอง

เพอท าใหแจงซงพระนพพาน

หนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ ประการ ฉะนแล

ค าทเรากลาว ดงพรรณนามาฉะน เราอาศยเอกายนมรรคกลาวแลว

พระผมพระภาคตรสพระพทธพจนนแลว

ภกษเหลานน ยนด ชนชมภาษตของพระผมพระภาคแลว ฉะนแล ฯ

จบมหาสตปฏฐานสตร ท ๙