โรคเบาหวาน - digital_collect.lib.buu.ac.thdigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/52920864/chapter2.pdf · ประเภทของโรคเบาหวาน

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษา พฤตกรรมการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวานอาเภอสามชย จงหวด

กาฬสนธ ผศกษาไดทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ เพอเปนแนวทางในการศกษา ทงจากหนงสอ ตาราวชาการ วารสาร อนเตอรเนต และไดสรปเนอหาเรยบเรยง นาเสนอตามลาดบ ดงน

1. โรคเบาหวาน 2. ภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน 3. การดแลผปวยเบาหวานและการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน 4. พฤตกรรมการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวาน 5. ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวาน 6. งานวจยทเกยวของ

โรคเบาหวาน 1. ความหมายและลกษณะอาการของโรคเบาหวาน โรคเบาหวาน คอ โรคเรอรงทมสาเหตมาจากกรรมพนธและ/หรอเปนความบกพรองทเกดขนจากการผลตอนซลนของตบออนหรอเกดจากการผลตอนซลนไดไมมประสทธภาพ เปนผลทาใหระดบนาตาลในเลอดสงขนและทาใหเกดการทาลายตอระบบตางๆของรางกายโดยเฉพาะหลอดเลอดและระบบประสาท (WHO,2008) โรคเบาหวานเปนโรคเรอรงทเกดจากความผดปกตในการทาหนาทของอนซลน หรอจากความบกพรองของตบ ทาใหเมตาบอรซมของคารโบไฮเดรตผดปกต มผลใหระดบนาตาลกลโคสในเลอด (นาตาลในเลอด) สงขนจนเกนความสามารถทไตจะเกบกกไวได (เทพ หมะทองคา, 2547: 27-121) จงมการกรองนาตาลกลโคสหรอนาตาลในเลอดออกมาทางปสสาวะ ความหมาย เบาหวานเปนโรคเรอรงซงมลกษณะสาคญ คอ มระดบนาตาลในเลอดสงกวาปกตและเมอสงเกนขดจากดของไตกจะถกขบออกมากบปสสาวะ ลกษณะดงกลาวเกดจากความผดปกตของการเผาผลาญสารคารโบไฮเดรตเนองจากความไมสมดลระหวางความตองการกบการสรางหรอการใชฮอรโมนอนซลนของรางกาย อนซลนเปนฮอรโมนทสรางจากเซลลเบตา (ß cell) ในกลมเซลลแลนเกอรแฮน (Islets of Langerhan) ของตบออน และจะหลงสกระแสเลอดเมอมการกระตนทเหมาะสม สารทกระตนการหลงไดดทสดคอ อาหารประเภทคารโบไฮเดรตโดยเฉพาะกลโคส การหลงอนซลนม 2 ระยะ คอระยะออกฤทธเรว (Rapid Phase) อนซลนจะออกฤทธไดนาน 5-10 นาท และระยะออก

8

ฤทธชา (Slow Phase) อนซลนจะออกฤทธไดนาน 60 นาท หรอจนกวาตวกระตนจะหมดฤทธไป อนซลนทหลงในระยะออกฤทธชาสวนใหญเปนอนซลนทสรางขนมาใหม และมความสาคญในการควบคมระดบนาตาลกลโคสในเลอดหลงอาหารใหอยในระดบปกต อนซลนทหลงออกมาในกระแสเลอดจะออกฤทธทเซลลเปาหมาย คอตบ ไขมน และกลามเนอ กลไกการออกฤทธของอนซลนคอ อนซลนอาจรวมตวกบรเซฟเตอรของเอนไซมธยโรซน ไคเนส (Tyrosine Kinase) ทเยอบผวของพลาสมาเมมเบรนไดเปนสารเชงซอนแลวออกฤทธโดยผานตวนาขาวทสอง (Secondary Massenger) เขาไปในไซโตปลาสซมของเซลลทาใหเกดปฏกรยาเตมหมฟอสเฟส (Dephosphorylation) อนเปนฤทธทางชวภาพของอนซลนซงผลทไดคอทาใหมการกระตนระบบการขนยายกลโคสเขาสภายในเซลล และกระตนใหมการไหลผานของกลโคสอสระเขาสเซลลโดยตรง เพอนาไปใชตอไป เมอรบประทานอาหารคารโบไฮเดรตสารอาหารชนดนจะถกดดซมผานผนงลาไสเลกในรปของกลโคส อนซลนกจะมผลทาใหกลโคสผานเขาสเซลล และถกนาไปใชเปนพลงงานได นอกจากนอนซลนยงมความจาเปนสาหรบการสงเคราะหกลยโคเจนจากกลโคสและสะสมกลยโคเจนทกลามเนอและตบ เมอระดบอนซลนตาลง กลยโคเจนกจะถกเปลยนรปกลบมาเปนกลโคสอก (Glycogenolysis) อาการและอาการแสดงของโรคเบาหวาน โรคเบาหวาน บางทเกดขนโดยไมมอาการอะไรบงบอก คอยๆกอตวขนอยางเงยบๆ หากไมไดรบการตรวจระดบนาตาลในเลอดกจะไมทราบวาเปนเบาหวาน จนกระทงโรคดาเนนไปมากแลวจงรตว แตบางครงผปวยมาพบแพทยเนองจากมโรคแทรกซอนมากขน โดยทตนเองไมรตวมากอนเลยวาเปนเบาหวาน ซงหากปลอยไวบางรายอาจอนตรายถงชวต 1. ปสสาวะบอย มปรมาณมาก (Polyuria) เนองจากกระบวนการกรองนาตาลในเลอดทสงมากออกมาทางปสสาวะ โดยไตนจาเปนตองดงนาออกมาดวย ดงนนผปวยยงมระดบนาตาลสงมากเทาใดกยงปสสาวะบอยและมากขนเทานน ทาใหตองตนมาเขาหองนาตอนกลางคนหลายครง 2. คอแหง กระหายนา ดมนามาก (Polydipsia) เปนผลจากการทรางกายเสยนาไปจากการปสสาวะบอยและมากทาใหเกดภาวะขาดนาจงตองชดเชยดวยการดมนาบอยๆ 3. นาหนกลด ผอมลง (Weight Loss) เนองจากในภาวะทขาดอนซลนรางกายไมสามารถนานาตาลในเลอดไปใชพลงงานได รวมกบการขาดนาจากปสสาวะบอย รางกายจงจาเปนตองนาเอาโปรตนและไขมนทเกบสะสมไวในเนอเยอมาใชแทน จงทาใหรสกออนเพลยและนาหนกตวลดลงโดยไมทราบสาเหต 4. หวบอยและรบประทานจ (Polyphagi) เนองจากรางกายขาดพลงงานจงทาใหรสกหวบอยและรบประทานจ โรคเบาหวานทาใหเมดเลอดขาวออนกาลงลงประกอบกบเมอผวหนงม

9

นาตาลมาก ทาใหเชอโรคและเชอราเจรญไดด ทาใหคนตามผวหนงเปนแผลฝไดงายแตหายยาก ระบบประสาทเมอขาดพลงงานจากนาตาลไปเลยงจงอกเสบงาย ทาใหปวดเจบตามกลามเนอ ชาตามปลายมอปลายเทา รวมทงหมดความรสกทางเพศ และโดยทเลนสตามการเปลยนแปลงของนามากนอยอยตลอดเวลา เนองจากปรมาณนาตาลเปลยนแปลงไปจงเปนเหตใหตาพราตองเปลยนแวนตาบอยๆ ถาเปนในหญงมครรภ บตรในครรภมกจะตวโตและหนกกวาปกตเนองจากสามารถใชนาตาลไดเพราะมอนซลนผลตในตบออนของทารก ในรายทเปนเบาหวานชนดท 2 อาการมกคอยเปนคอยไปเรอรง นาหนกตวอาจลดบางเลกนอย บางคนอาจมนาหนกเพมขนหรออวน ผหญงบางคนอาจมอาการคนตามชองคลอดหรอตกขาว ในรายทเปนไมมากอาจไมมอาการผดปกตอยางชดเจนและตรวจพบโดยบงเอญจากการตรวจปสสาวะหรอตรวจเลอดขณะทไปพบแพทยดวยโรคอน 2. ประเภทของโรคเบาหวาน องคการอนามยโลกโดย Expert Committee on Diabetes mellitus ป พ. ศ. 2528ไดแบงประเภทของเบาหวานไวแบงตามลกษณะทางคลนก (Clinical Classes) ดงน 1. กลมทเปนโรคเบาหวาน แบงเปน 1.1 ชนดท 1 (Typy 1 Diabetes) ซงเคยเรยกวา โรคเบาหวานในเดก (Juvenile onset Diabetes) โรคเบาหวานชนดนเกดจากเบตาเซลลในตบออนมจานวนนอยหรอเกอบไมมเลยทาใหไมสามารถผลตอนซลนได พบในเดกและวยผใหญอายไมเกน 40 ป พบทงเพศชายและหญงในจานวนใกลเคยงกน อาการของโรคจะเกดขนกะทนหนและรนแรง ผปวยมกมรปรางผอมหรอนาหนกตวลดลงอยางรวดเรว ผปวยตองไดรบการรกษาโดยอนซลนทกวน มฉะนนอาจเกดอนตรายจากภาวะแทรกซอนทมอนตรายถงชวตโดยเฉพาะภาวะกรดคโตนคงในเลอด 1. 2 ชนดท 2 (Typy 2 Diabetes) ซงเดมเคยเรยกวาเบาหวานผใหญพบในผใหญอายไมเกน 40 ปขนไป พบในผหญงมากกวาผชายเบตาเซลลในตบออนยงสามารถสรางอนซลนไดบาง ในบางรายโดยเฉพาะในคนอวนพบวาเบตาเซลลในตบออนสามารถสรางอนซลนได 2. กลมทมความทนตอกลโคสเสอม (Impaired Glucose Mellitus,IGI) พวกนไมจดวาเปนโรคเบาหวานและยงไมมอาการของโรคเบาหวานเพยงแตคาความทนของกลโคสผดปกตเปนครงคราว พบไดทงผสงอาย อวนไมอวน ไดรบยาบางชนด ผขาดการออกกาลงกายเปนเวลานาน ในบางรายทผานภาวะความทนของกลโคสเสอมอาจเลยนเปนเบาหวาน 3. เบาหวานในหญงมครรภ (Gestationnal Diabetes Mmillitus,GDM) ในระยะตงครรภอาจพบนาตาลในเลอดสงผดปกตหรอความทนตอกลโคสผดปกต ทงน เนองจากการเปลยนแปลง

10

ฮอรโมนในรางกาย นอกจากนนความเครยดจากการตงครรภ ซงสงผลใหระดบนาตาลในเลอดสงขนภาวะดงกลาวอาจทาใหเกดโรคเบาหวานได 4. แบงตามสถตทเสยงตอการเกดโรคเบาหวาน (Statistical Risk Ciasses) ไดแก ผทเคยทนตอกลโคสผดปกตมากอนและผปวยทมแนวโนมจะมความทนตอกลโคสผดปกต 3. สาเหตของการเกดโรคเบาหวาน (เทพ หมะทองคา, 2550) 1. สาเหตจากพนธกรรม เปนสาเหตททาใหเกดเบาหวานทงชนดท 1 (Typy 1 Diabetes) และชนดท 2 (Typy 2 Diabetes) 2. สาเหตอนทไมใชพนธกรรม 2. 1 โรคอวน คนอวนมกมระดบอนซลนในเลอดสง แตอนซลนรเซปเตอร (Insulin Receptor) เปนผลทาใหอนซลนทเหลอออกฤทธไมได เซลลจงตองทางานมากเพอผลตอนซลนใหมากขน จนตบออนเสอมสมรรถภาพ และในทสดไมสามารถผลตอนซลนไดเพยงพอ จงทาใหเกดโรคเบาหวาน หากคนอวนลดนาหนกลงจานวนอนซลนรเซปเตอรจะเพมขนทาใหอนซลนออกฤทธไดดเปนปกต 2. 2 ความเครยดทาใหฮอรโมนแคทโคลามนถกหลงมาก กลโคสจงสงขนความเครยดและอารมณมผลตอเบาหวาน สาหรบความเครยดมสองประเภท ประเภททหนงใหผลด เพราะชวยใหเราทางานอยางเตมความสามารถ สวนความเครยดประเภททสอง ทาใหรสกไมสบายเปนอนตรายมากกวา 2. 3 เชอไวรส ททาใหเกดโรคคางทม เชอดงกลาวอาจทาใหตบออนอกเสบเรอรง และทาลายเบตาเซลลจนไมสามารถผลตอนซลนได 2. 4 ความผดปกตในการผลตฮอรโมน เชน โกรสฮอรโมน (Growth Hormone) สง ทาใหมการสลายไกลโคเจนเปนกลโคสเพมขน คอรตโคสตรอยด (Corticosteroid) สง ทาใหเรงปฏกรยาการสรางกลโคสจากสารโปรตน แคทโคลามน (Catecholamine) สง ทาใหมการสลาย กลยโคเจนเปนกลโคสมากขน เปนตน 2. 5 การขาดเบตาเซลล หรอจานวนเบตาเซลลนอยลง มสาเหตจากการขาดโปรตนอยางรนแรงทาใหตบออนอกเสบเปนผลใหเบตาเซลลถกทาลายการตดตบออนออก การดมสราซงทาใหขาดสารอาหารโปรตนและแคลลอร เปนตน 2. 6โรคตบ ทาใหตบไมสามารถเกบกลโคสไวในรปของไกลโคเจนได ระดบกลโคสในเลอดจงสง 2. 7 ยาบางชนด เชนยาคมกาเนด ยาขบปสสาวะ เพรดนโซโลน โดยยาเหลานจะไปตอตานการออกฤทธของอนซลนเมอยาดงกลาวหมดฤทธยา อนซลนกจะออกฤทธดงเดม

11

2. 8 การขาดการออกกาลงกาย ทาใหอนซลนรเซปเตอรลดนอยลง 2. 9 การตงครรภ เนองจากฮอรโมนหลายชนดทสงเคราะหขน มผลยบยงการทางานของอนซลนและความเครยดจากการตงครรภมผลทาใหเกดเบาหวานไดดวย โดยเฉพาะในรายทมประวตคลอดลกตวใหญผดปกต 4. การวนจฉยโรคเบาหวาน นอกจากจะอาศยการซกประวตและการตรวจรางกายแลวยงตองอาศยการตรวจสอบชวะเคมรวมดวย จงจาเปนตองพจารณาเปนรายบคคลไปวาควรใหการทดสอบดวยวธการใดบางจงสมควรกบเหตผลและการสญเสยทางเศรษฐกจนอยทสด รวมทงใหผปวยไดรบความสะดวก เจบตวและเสยเวลานอยทสดการวนจฉยโรคเบาหวานอาจทาไดดงน 1. การตรวจปสสาวะสามารถตรวจไดโดยการตรวจดวยเทสเทปคลนสตดโดยจมเทปลงในปสสาวะเปนเวลา 2 วนาท แลวอานผล ภายหลงจมในปสสาวะ 30 วนาทเทยบสของเทสเทปทเปลยนแปลงจากหนากลองจะแสดงปรมาณนาตาลทมในปสสาวะ การเกบเทสเทปควรเกบในทมด แหงและปดจกขวดใหแนน ไมควรเกบในตเยนเพราะไมแสดงผล 2. การตรวจระดบนาตาลในเลอดหลงจากงดอาหารเปนเวลาอยางนอย 8 ชวโมง (Fasting Blood Sugar) ในเลอดสงกวา 126 มลลกรมเปอรเซนต (เทพ หมะทองคา, 2546: 3) หรอในพลาสมาสงกวา 140 มลลกรมเปอรเซนต จานวน 2 ครงทตางกน หรอโดยวธการตรวจนาตาลในเลอด หรอสงกวา 200 มลลกรมเปอรเซนตในพลาสมา 5. การรกษาโรคเบาหวาน มยา 2 ประเภท คอ ยาเมดรบประทาน และยาฉดอนซลน ซงยาเมดทใชรบประทาน ม 2 ชนดคอ (อไร ศรแกว, 2535:164) 1. ซลโฟนลยเรย (Sulfonyureas) โดยออกฤทธทตบออนโดยเพมการหลงของอนซลนทงกอนและหลงอาหาร 2. ไบกวไนด (Biguanides) ออกฤทธโดยการดดซมกลโคสจากทางเดนอาหารลดคลโดนโอจนซส เพมกลยโคลยซส และเพมการใชกลโคสบรเวณสวนปลายมากขน และอกประเภทหนงใชฉด คอ อนซลน ซงยาฉดอนซลนนจะออกฤทธใหรางกายใชกลโคสในกระแสเลอดไดดขน 6. ปญหาของโรคเบาหวาน 1. สถานการณของโลก การเปลยนแปลงดานสงแวดลอม สงคม วฒนธรรม ซงทาใหพฤตกรรมและแบบแผนการเปลยนแปลงดานสงแวดลอม สงคม และวฒนธรรม ซงทาใหพฤตกรรมและแบบแผนชวตของเราเปลยนแปลงไป สงผลใหผปวยเบาหวานจานวนเพมขนอยางมากในทกประเทศทวโลก และมแนวโนมทจะเพมขนอก เนองจากประชากรโลกจะมจานวนเพมมากขน โดยเฉพาะผทอยในวยกลางคนและผสงอาย ขอมลทางระบาดวทยาพบวาจานวนผปวยเบาหวานทงโลกเพมขนอยางมากมาย คอ เพมขนจาก 135 ลานคน ในป พ. ศ. 2538 เปน 151 ลาน

12

คน ในป พ. ศ. 2543 และคาดวาจะเปน 221 ลานคน ในป พ. ศ. 2553 และ 300 ลานคน ในป พ. ศ. 2568 การเพมขนของ จานวนผปวยเบาหวานนพบในทกประเทศ โดยในประเทศกาลงพฒนาจะมจานวนผปวยเพมขนมากสด จานวนผปวยเบาหวานในภมภาคตางๆ และสดสวนทเพมขนระหวางป พ. ศ. 2546 และ พ. ศ. 2568 ขอมลความชกของโรคเบาหวานในประชากรทมอาย 20 ปขนไป ทวโลกจะเพมขนรอยละ 35 จากอตรารอยละ4. 0 เมอป พ. ศ. 2538 เปนรอยละ 5. 4 ในป พ. ศ. 2568 ประเทศกาลงพฒนา จะมสดสวนของการเพมขนทสงกวาประเทศทพฒนาแลว จานานผปวยเบาหวานทวโลกจะเพมขนรอยละ 122 คอเพมจาก 135 ลาน เปน 300 ลานคน โดยในประเทศพฒนาแลวจานวนผปวยจะเพมขนรอยละ 42 คอจาก 51 ลาน เปน 72 ลานคน และสวนใหญเปนผสงอาย ในขณะประเทศกาลงพฒนาจะเพมขนถงรอยละ 170 คอ จาก 84 ลาน เปน 228 ลานคน และสวนใหญอยในวยกลางคน ประเทศทมจานวน ผปวยเบาหวานมากทสด คอ อนเดย รองลงไปคอ จน และสหรฐอเมรกา ตามลาดบ จากการศกษาความชกของโรคเบาหวานในประชากรทกอายทวโลกพบวา ความชกในป พ. ศ. 2543 เทากบรอยละ 2. 8 และจะเปนรอยละ 4. 4 ในป พ. ศ. 2573 คาดวาจานวนผปวยเบาหวานทงหมด จะเพมขนจาก 171 ลานคน ในป พ. ศ. 2543 เปน 366 ลานคน ในป พ. ศ. 2573มากขนกวา 1 เทา เมอพจารณาตามอายและเพศ พบวาความชกของโรคเบาหวานในผชายทอายนอยกวา 60 ป และในผหญงทมอายมากกวา 60 ป จะสงกวาเพศตรงขามเลกนอย ในภาพรวมความชกของโรคเบาหวาน ในผชายจาสงกวา แตถาพจารณาถงจานวนแลว ผปวยเพศหญงจะมจานวนมากกวาเมอแบงผปวยเบาหวานตามชวงอายตางๆ พบวาประเทศกาลงพฒนาผปวยมอายระหวาง 45-65 ปจะมจานวนมากทสด ขณะทในประเทศพฒนาแลวจะเปนผทมอายมากกวา 64 ป คาดวาในป พ. ศ. 2573 ผปวยเบาหวานทมอายมากกวา 64 ป ในประเทศกาลงพฒนาจะมจานวนมากกวา 82 ลานคน และใน ประเทศพฒนาแลวจะมจานวนมากกกวา 48 ลานคน ประเทศอนเดนจะม ผปวยเบาหวานมากทสด คอ 79. 4 ลานคน รองลงไปคอ จน 42. 3 ลานคน และสหรฐอเมรกา 30. 3 ลานคน ปญหานาตาลในเลอดสงทไมใชเบาหวาน จาแนกไดเปนความทนกลโคสผดปกต (Impaired Glucose Tolerance :IGT) และระดบนาตาลในเลอดหลงอดอาหารผดปกต (Impaired Fasting Glucose :IFG) ซงเปนความผดปกตกอนเกดเบาหวาน IGT คอ ภาวะทมนาตาลในเลอดสงหลงไดรบกลโคสคาระดบนาตาลในเลอดจะอยระหวางคาของคนปกตและคนทเปนเบาหวาน พบวามอยอยางนอย 200 ลานคนทวโลก ในกรณ IFG คาระดบนาตาลในเลอดจะไมสงเทา IGT การตรวจพบ IFG จะชวยทาใหการคดกรองคนทมความเสยง ซงจาเปนตองทดสอบความทนกลโคสกระทาไดงายเขา ผทม IGT, IFG มความเสยงตอการเกดโรคเบาหวานในอนาคต แตการม IGT จะทานายการเกดโรคเบาหวานไดดกวาคนกลมนประมาณ รอยละ 40 จะมการดาเนนโรคไปสการเปน

13

เบาหวานภายใน 5-10 ป บางสวนอาจกลบเปนปกตหรอยงคงม IGTอยตอไป 2. สถานการณของประเทศไทย ภาวะเบาหวาน เกดจากการทรางกายไมสามารถผลตฮอรโมนอนซลนไดในระยะยาว หรอผลตไดไมเพยงพอ หรอไมสามารถใชฮอรโมนอนซลนไดอยางมประสทธภาพ ม 2 ชนด คอ ชนดทพงอนซลน (Insulin-Dependent Diabetes : IDDM) และชนดทไมพงอนซลน (Insulin-Dependent Diabetes : NIDDM) โรคเบาหวานมเหตผลความจาเปนตองจดอยในกลมโรคไมตดตอเรอรงทเปนปญหาสาธารณสขสาคญดวย เนองจากมความสมพนธทางพยาธสภาพของการเกดโรคทมสวนเกยวของโดยตรง ตอหลอดเลอดตางๆ ทงหลอดเลอดหวใจและหลอดเลอดสมอง โรคเบาหวานมแนวโนมเพมขนอนเนองมาจากพฤตกรรมการบรโภค และการออกกาลงกายทไมเหมาะสม ดงจะเหนไดจากการพกรกษาตวในโรงพยาบาล อตราการเขาพกรกษาตวในโรงพยาบาลจากการปวยดวยโรคเบาหวานมแนวโนมเพมขน 7. 5 เทา จาก 33. 3 ตอประชากร 100,000 คนใน พ. ศ. 2528 เปน 91. 0 ใน พ. ศ. 2537 และเปน 250. 3 ตอประชากร 100,000 คนใน พ. ศ. 2543 หรอคดเปน 2. 7 เทา แสดงถงภาระคาใชจายในการดแลรกษาของครอบครวชมชนและยงแสดงถงคณภาพการบรการ ผปวยททางภาครฐ จะตองใหความสาคญอยางยงในการพฒนาคณภาพอยางเรงดวน เพอการเกดลดภาวะแทรกซอน ความพการ การตายกอนวยอนควร อตราการเขาพกรกษาตวในโรวงพยาบาลดวยโรคเบาหวานในประชากรจาแนกรายภาคพบวา โรงพยาบาลในเขตภาคกลางมภาระการบรการรกษาพยาบาลผปวยในโรคเบาหวานสงสดรองมาคอ ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต นอกจากน จากการสารวจสภาวะสขภาพของประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายครงท 2 พ. ศ. 2539 – 2540 พบวา ผปวยโรคเบาหวานมจานวนถง 2 ลานคน หรอมอตราความชกของภาวะเบาหวานในประชากร โดยเฉพาะกลมวยแรงงานถงรอยละ 4. 4 และเพมขนตามจานวนอายทมากขน ความชกสงสดทกรงเทพมหานครเปนรอย 6. 1 รองลงมาคอภาคเหนอ รอยละ 5. 3 และตาสดทภาคใตรอยละ 2. 1 (เกณฑระดบนาตาลในเลอด 126 มลลกรม ตอลตรขนไป) และในกลมประชากรทมภาวะเบาหวานนมเพยงครงหนงททราบวาตนเองเปนโรคเบาหวาน และนอยกวาครงทไดรบการรกษาทเหมาะสม สวนในการสารวจสภาวะสขภาพของประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 3 พ. ศ. 2547 พบวา คนไทยอาย 15 ปขนไป มภาวะเบาหวาน รอยละ 10. 8 หรอคดเปนจานวน 5. 32 ลานคน โดยเพมขนเกนกวา 1. 5 เทา นบจากป 2540 นอกจากน กลมทมภาวะเบาหวานรตววาเปนเพยงรอยละ 54. 33 และเขารบการรกษาพยาบาลเพยงรอยละ 48. 54 สวนอตราการตายดวยโรคเบาหวานเพมขนสงทสดในป 2544 เทากบ 13. 2 หรอคดเปนประมาณ 1. 5 เทาของ

14

ป 2539 แตมแนวโนมลงเปน 10. 7 ในป 2546 ในประเทศไทยมการศกษาความชกของโรคเบาหวาน ณ ชวงเวลาตาง ๆ โดยใชวธคดกรอง หรอตรวจหาเบาหวานทแตกตางกน จงมขอจากดในการพจารณาความเปลยนแปลงทเกดขนแตเมอเปรยบเทยบขอมลจากการวจยทใชวธการทคลายคลงกน พบวาอตราความชกของโรคเบาหวานมแนวโนมเพมสงขน ในการศกษาตดตามกลมพนกงานการไฟฟาฝายผลต2,967 คน ระยะเวลา 12 ป ระหวาง พ. ศ. 2528 – 2540 พบวาความชกของโรคเบาหวานเพมขน 3 เทา คอในผชายเพมขนจากรอยละ 6. 1 เปนรอยละ 17. 5 ในผหญง เพมขนจากรอยละ 4. 3 เปนรอยละ 12. 4 ทงน อาจเปนเพราะมอายมากขน และมความชกของปญหานาหนกเกนและโรคอวนสงขนดวย การสารวจทวประเทศไทยโดย National Health Interview ant Examination Survey เมอป 2539 – 2540 พบวาอตราความชก เทากบรอยละ 4. 4 การวจยซงเกบขอมลจากทกภาคของประเทศ เมอป 2543 พบวาอตราความชก ของโรคเบาหวานในประชากรทมอายตงแต 35 ปขนไป เทากบรอยละ 9. 6 หรอคดเปน จานวน 2. 4 ลานคน ในจานวนนมผทรตววาเปนเบาหวานเพยงครงเดยว (รอยละ 4. 8 ) อกครงหนงทไมรตววาเปนเบาหวาน มากอน อตราความชกของโรคเบาหวานในเมองสงกวาชนบท และเพมขนตามอาย สวนอตราความชกของภาวะนาตาลในเลอดหลงอดอาหารผดปกต ซงวนจฉยโดยใชเกณฑคาระดบนาตาลในเลอดระหวาง 110 – 125 มก. /ดล. เทากบรอยละ 5. 4 หรอมจานวน 1. 4 ลานคน เมอวเคราะหใหมโดยใชเกณฑของสมาคมเบาหวานแหงสหรฐอเมรกา พ. ศ. 2547 ทมเกณฑคาระดบนาตาลในเลอดระหวาง 100 – 125 มก. /ดล. พบวาความชกของภาวะนาตาลในเลอดหลงอดอาหารผดปกต (IFG) เพมขนเปนรอยละ 19. 7 หรอคดเปนจานวนประมาณ 5 ลานคน อบตการณของโรคเบาหวานในประเทศไทย มขอมลเฉพาะโรคเบาหวานชนดท 1 ในเดกและวยรน พบวากาลงมจานวนเพมมากขน ผลการจากการสารวจระหวาง ปพ. ศ. 2527 – 2528 ในประชากร ทมอายระหวาง 0 – 15 ป พบวาอบตการณเทากบ 0. 2 ตอประชากร 100,000 คน/ป เกดในผหญง มากกวาผชาย ชวงอายทพบมากทสด 11 – 15 ป การศกษาระหวางป 2535 – 2538 โดยทมวจยชดเดม พบวาอบตการณของเบาหวานชนดท 1 เพมสงขนในภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต โดยเฉพาะในเขตกรงเทพมหานครพบอบตการณสงถง 1. 65 ตอประชากร 100,000 คน/ป การศกษาในภาคเหนอระหวางป พ. ศ. 2534 – 2540 พบวาอบตการณ ในผทมอายตากวา 15 ป เฉลยเทากบ 0. 37 ตอประชากร 100,000 คน /ป โดยในป พ. ศ. 2534 - 2539 มอบตการณคอนขางคงทอยระหวาง 0. 31 – 0. 36 แตเพมขนเปน 0. 56 ในป พ. ศ. 2540 เกดในผหญงมากกวาผชาย ชวงอายทพบมากทสด คอ 10 - 14 ป การศกษาความชกของโรคเบาหวานขณะตงครรภในคนไทยพบวามจานวนผปวยอยพอสมควร อตราความชกมความแตกตางกนตามกลมประชากรทศกษา พบวาอตราความชกนจะสง

15

ถง รอยละ 10. 7 ในสตรทมปจจยเสยงตอโรคเบาหวาน ในขณะทความชกในสตรทไมมปจจยเสยงจะเทากบ รอยละ 2 นอกจากนอตราความชกยงมความแตกตางกน หากใชเกณฑการแปรผลทตางกน การคดกรองผทมาใชบรการฝากครรภของคณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ระหวางเดอน พฤษภาคม – สงหาคม พ. ศ. 2528 จานวน 1,045 คน ดวยวธ Giucose Challenge Test พบผทเปนเบาหวานเพยง 5 ราย หรอคดเปนรอยละ 0. 48 การศกษาทโรงพยาบาลราชวถ ระหวางเดอนมถนายน พ. ศ. 2530 ถง พฤษภาคม พ. ศ. 2532 ในผทมาในฝากครรภ จานวน 25,997 คน ดวยวธการของ Q, Sullivan และคณะ พบวาความชกของโรคเบาหวานขณะตงครรภเทากบรอยละ 2. 02 การศกษาในผทมาฝากครรภ ทโรงพยาบาลราชวถ จานวน 709 คน พบวาเมอใชเกณฑของ National Diabetes Data Group (NDDG) ของสหรฐอเมรกา ซงเปนวธการของ Q, Sullivan และคณะ จะพบความชกรอยละ 1. 4 แตเมอใชเกณฑของ WHO จะพบความชกมากถงรอยละ 15. 7 นอกจากน ยงพบวามผปวยโรคเบาหวานประเภทอน ๆ อก เชน ทเกดจากภาวการณขาดโปรตน การทมหนปนจบในตบออน แตมจานวนนอยมาก ผปวยเบาหวานในประเทศไทยสวนใหญเปนเบาหวาน ชนดท 2 และยงมผทมระดบนาตาลในเลอดผดปกต ซงมความเสยงสงตอการเกดโรคเบาหวานอกจานวนไมนอย ผปวยเบาหวานมโอกาสเกดโรคแทรกซอนตาง ๆ สวนใหญไมทาใหเสยชวตในทนท แตสญเสยทงทางดานสงคม และเศรษฐกจอยางมหาศาล ทงทเปนคาใชจายทเกดจากการรกษาโดยตรง (Direct Cost) และคาใชจายทางออม (Indirect Cost) ความสมพนธระหวางโรคเบาหวาน และโรคระบบหวใจละหลอดเลอด การมโรคเบาหวาน ความทนกลโคสผดปกต และระดบนาตาลในเลอดหลงอดอาหาร ผดปกต ทาใหความเสยงตอโรคระบบหวใจและหลอดเลอดสงขน โรคเบาหวานทาใหเกดการเสอมของ หลอดเลอดทงขนาดเลก (Microvascular Complication) คอ Retinopathy, Nephropathy และ หลอดเลอดขนาดใหญ (Macrovascular Complication) คอ โรคหลอดเลอดหวใจ (Coronary Heart Disease) ผลการวจยแสดงใหเหนวาผปวยเบาหวานมความเสยงตอการเกดโรคระบบหวใจและหลอดเลอดสงกวาคนทงไป ความเสยงดงกวางสงขนตงแตกอนทจะเรมใหการวนจฉยวาเปนเบาหวาน หรอพบความผดปกตของระดบนาตาลในเลอดทชดเจน และยงสงขนอกภายหลงทวนจฉยวาเปนเบาหวานแลว อตราความชกของโรคระบบหวใจและหลอดเลอด รวมทงความผดปกตของหลอดเลอดทยงไมถงขนมอาการ (Sub Clinical Disease) สงและมแนวโนมทจะเพมสงขนตามความรนแรงของความผดปกตของนาตาบในเลอด งานวจยทตดตามไปขางหนาบงชวาผปวยเบาหวานชนดท 2 เจบปวยและเสยชวตจากโรคระบบหวใจและหลอดเลอดสงกวาผไมไดเปนเบาหวาน ผลการวเคราะหอภมาน (Meta

16

Analysis) พบวาเมอความควบคมปจจยเสยงอน ๆ แลว Relative Risk ของการเสยชวตจากโรคหลอดเลอดหวใจ ในผหญงทเปนเบาหวานเทากบ 2. 58 และในผชายเทากบ 1. 85 การวจยทใชวธการตดตาม กลมประชากรในอนาคต (Cohort) พบวาอตราการเสยชวตตอปในผปวยสงกวาคนทไมไดเปนเบาหวาน คอเทากบ รอยละ 2. 4 และ รอยละ 1. 1 ตามลาดบ โรคระบบหวใจและหลอดเลอดเปนสาเหตการเสยชวตของผปวยเบาหวานถงรอยละ 46 ในขณะทของคนทวไป รอยละ 42 สาเหตการเสยชวตทสาคญของคนเอเชย คอ โรคหลอดเลอดสมอง (รอยละ 42) สวนของคนออสเตรเรย และนวซแลนด คอโรค หลอดเลอดหวใจ (รอยละ 59 ) การศกษา Prospective Study ในระยะเวลา 10 ป พบวาผปวยเบาหวานชนดท 2 มโอกาสเสยชวตจากโรคหลอดเลอดหวใจสงกวาผทมระดบนาตาลในเลอดปกต ประมาณ 4 เทา และผทมความทนกลโคสผดปกต (IGT) มโอกาสเสยชวตจากโรคหลอดเลอดหวใจสงกวาผทมระดบนาตาลปกต ประมาณ 2 เทา และการศกษา DECODE Study ซงทาในประเทศกลมยโรป พบวา ผทมความทนกลโคสผดปกต มโอกาสเสยชวตเพมขน 1. 4 เทา การเกดโรคระบบหวใจและหลอดเลอดในผปวยเบาหวานเปนผลมาจากปจจยหลายปจจย ทเปนสาเหตใหเกดความผดปกตของหลอดเลอด ไดแก ระดบนาตาลในเลอดสง ภาวะดออนซลน ระดบไขมนในเลอดผดปกต ความดนโลหตสง ระยะเวลานานทเปนโรค นอกจากน ยงพบวา การอกเสบของหลอดเลอดมบทบาทสาคญในการเกดหลอดเลอดแดงแขง สถานการณการบรโภคอาหาร ทไมไดสมดล ภาวะนาหนกเกน อวน การเปลยนแปลงอยางรวดเรวของภาวะเศรษฐกจและสงคมของประเทศรวมกบการหลงไหลของกระแสวฒนธรรมตะวนตก สงผลใหแบบแผนการดาเนนชวตของประชาชนมการเปลยนแปลง โดยเฉพาะวฒนธรรมการบรโภคอาหาร การรบประทานอาหารมากเกนความตองการโดยไมไดสมดล อาหารทไมสมดล คอ อาหารทประกอบดวย ไขมน และนาตาลสง มใยอาหารนอย การไมออกกาลงกายรวมทงสภาวะแวดลอมทเปลยนแปลงไป มอทธพลตอการเกดโรคเรอรงตาง ๆ เชน โรคหวใจ โรคมะเรง โรคความดนโลหตสง โรคเสนเลอดอดตนในสมอง โรคเบาหวาน เปนตน โรคเหลานทาใหเกดการเสยชวตกอนวยทสมควร และเปนภาระใหกบสงคมในการดแลรกษา (ประณต ผองแผว, 2539 : 78-79) ดงจะเหนไดจากการสารวจของประภาเพญ สวรรณ และคณะ พบวา เยาวชน แมบาน และคนงานในโรงงาน มการบรโภคอาหารทเสยงตอสขภาพ โดยขาดการคานงถงประโยชนและคณคาทางโภชนาการ โดยเฉพาะการบรโภคอาหารทประกอบดวยแปงและนาตาลเปนหลก (ประภาเพญ สวรรณ และคณะ, 2539 : 76) ในเลอดสง อนเปนผลมาจากความผดปกตในการหลงอนซลน ซงเกดจากความผดปกตของตบออนหรอความผดปกตในการออกฤทธของอนซลน ผลทเกดขนทาใหระดบนาตาลในเสน

17

เลอดสงขนในระยะยาว จะมผลในการทาลายหลอดเลอดถาหากไมไดการรกษาอยางเหมาะสมอาจนาไปสภาวะแทรกซอนทรนแรงได (กรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข, 2547) รางกายของคนเราจาเปนตองใชพลงงานในการดารงชวต พลงงานเหลานไดมาจากอาหารตางๆทรบประทานเขาไป โดยเฉพาะอยางยงอาหารประเภทแปง ซงจะถกยอยสลายกลายเปนนาตาลกลโคสในกระเพาะอาหารและถกดดซมเขาไปในกระแสเลอดเพอสงผานไปเลยงเนอเยอสวนตางๆของรางกายแตการทรางกายจะนานาตาลกลโคสไปใชพลงงานไดนนจาเปนตองอาศยพลงงานฮอรโมนจากตบออนชอ อนซลน เปนตวนาพานาตาลกลโคสในเลอดเขาไปในเนอเยอไดและจะมนาตาลในเลอดเหลอคางมากกวาปกต ซงอาจมสาเหตมาจากตบออนไมสามารถสรางฮอรโมนอนซลนออกมาไดเพยงพอ หรอสรางไมไดเลย หรอสรางไดแตอนซลนนนออกฤทธไดไมด ความผดปกตเหลานลวนแตเปนสาเหตททาใหรางกายนานาตาลไปใชไมไดด สงผลใหนาตาลในเลอดเหลอคางอยมากและมระดบสงกวาปกต (ในคนปกต กอนรบประทานอาหารเชาจะมระดบนาตาลในเลอดประมาณ 70-99 มลลกรม/เดซลตร และหลงรบประทานอาหารแลว 2 ชงโมง ระดบนาตาลไมเกน 140 มลลกรม/เดซลตร*) เมอในเลอดมระดบนาตาลสงมาก ไตจะกรองนาตาลออกมาจากนาปสสาวะทาใหมปสสาวะมรสหวานจงเรยกภาวะนวา เบาหวาน ( เบา อกนยหนงหมายถงการขบถายปสสาวะ เบาหวานจงหมายถงปสสาวะหวานนนเอง) ผปวยเบาหวานทควบคมระดบนาตาลในเลอดไดดหรอผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลในเลอดไมสงมากนก (140-180 มลลกรม /เดซลตร) อาจตรวจไมพบนาตาลในปสสาวะกได ทงน เพราะไตของเรามความสามารถในการกนนาตาลไดระดบหนงคอประมาณ 180-200 มลลกรม/เดซลตร หากระดบนาตาลในเลอดตากวา 180-200 มลลกรม/เดซลตรไตจะไมกรองนาตาลออกมากบปสสาวะ ดงนนในการวนจฉยโรคหากใชวธตรวจระดบนาตาลในเลอดจะไดผลแนนอนกวาและสามารถตรวจพบไดแตเนนๆ เพราะการตรวจพบวามนาตาลออกมาในปสสาวะยอมแสดงวาระดบนาตาลสงกวา 180-200 มลลกรม/เดซลตร แลว

ภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน 1. ความหมายของภาวะแทรกซอน ภาวะแทรกซอน หมายถง ความผดปกตของระบบตาง ๆ ในรางกายโดยเฉพาะหลอดเลอดและระบบประสาท ผปวยเบาหวานทกประเภท เกดภาวะแทรกซอน ทมอนตราย และคกคามชวตได ปจจยทสาคญททาใหเกดภาวะแทรกซอนในผปวยเบาหวานในระยะเวลาทเปนโรค การควบคมโรคไมด ระดบโคเลสเตอรอลสง ความดนโลหตสง การสบบหร มอายมาก สวนมากของผสงอาย

18

โรคเบาหวานชนดท 2 จะมปญหาทเกดจากภาวะแทรกซอน 2. ประเภทของภาวะแทรกซอนของผปวยเบาหวาน แบงตามระยะเวลาได 2 แบบคอ 1. ภาวะแทรกซอนเฉยบพลน 1. 1 ภาวะทมนาตาลในเลอดสง ภาวะกรดคงในกระแสเลอดเกดจากการขาดฮอรโมนอนซลนหรอความตองการของอนซลนสงขนสวนใหญเปนในผปวยโรคเบาหวานชนดท 1 สาเหตไดแก การหยดฉดยาเอง ไมสบาย คลนไส อาเจยน รบประทานอาหารไดนอยหรอมการตดเชอในรางกาย สาเหตของการเกดกรดในรางกายไมสามารถเผาผลาญนาตาลใหเปนพลงงานไดจงตองเผาผลาญไขมนแทน จงเกดกรดคโตนคงเปนจานวนมาก เปนตนเหตใหผปวยออนเพลยมาก เบออาหาร คลนไส อาเจยน ปวดตามกลามเนอ กระหายนา หายใจเรวลก ลมหายใจมกลนอะซโตนจนหมดสตได 1. 2 ภาวะหมดสตเนองจาก ระดบนาตาลในเลอดสง โดยมกรดคงในกระแสเลอดพบไดมากในผสงอายโรคเบาหวานชนดท 2 ทมนาหนกมาก มโรคตดเชอหรอรบประทานอาหารพวกคารโบไฮเดรตเปนจานวนมากระดบอนซลนมเพยงพอ ทจะไมทาใหเกดการสลายเนอเยอไขมน จงไมเกดภาวะกรดคงในกระแสเลอด แตอนซลนทมอยไมสามารถนาไปใชในการเผาผลาญคารโบไฮเดรตไดเปนเหตใหนาตาลในเลอดสงมากจงดดนาออกจากเซลลทาใหเซลลขาดนา ประสาทสวนกลางทางานไมไดตามปกต เกดอาการขาดนา ผวหนงเหยวเยอบผวหนงแหง ตาลก และมไข ปสสาวะนอยลง งนงง แนนทอง ชกเฉพาะทหรอชกทวตว ทาใหหมตสตได 1. 3 ภาวะนาตาลในเลอดตา ปกตนาตาลในเลอดมคา 60-120 มลลกรมเปอรเซนต ถาลดตากวารอยละ 50 จะเกดอาการหมดสตได ทงนสมองจะขาดพลงงาน ขาดกลโคส โดยปกตแลวภาวะนาตาลในเลอดตาน พบไดบอยจากการฉดอนซลนหรอการรบประทานยาเมดรกษาโรคเบาหวานมากเกนไปหรอไมสมพนธกบการรบประทานอาหาร ทาใหมอาการหว ออนเพลยหมดแรง ใจสน ชพจรเตนเรว ความดนโลหตสงขน แตไมมาก เหงอออก ตวเยน มอสน ปวดศรษะ สบสน ซม และหมดสต 2. ภาวะแทรกซอนเรอรง 2. 1 โรคไต และระบบทางเดนปสสาวะ การอกเสบของระบบขบถายปสสาวะในผปวยเบาหวานพบบอย 2-3 เทาของคนปกต ทงน เพราะปสสาวะของผทเปนเบาหวานมนาตาลทาใหเชอโรคเจรญไดด การอกเสบเกดขนไดตงแตกระเพาะปสสาวะ ทอปสสาวะ เขาไปถงเนอไต ทาใหเกดการอกเสบของไตและกรวยไต หากเบาหวานลงไตมอาการมากขนผปวยจะผานจากภาวะไมโครแอลบมน เขาสภาวะแมโครแอลบมนคอ จะมแอลบมนในปสสาวะวนละมากกวา 300 มลลกรมและโปรตนแอลบมนรวออกจากรางกายมากๆ ใจทาใหโปรตนแอลบมนในเลอดตาลง เกดอาการ

19

บวมโดยเฉพาะบรเวณเทา ในระยะตนอาจบวมๆยบและตอมากจะบวมตลอดเวลาและทวตว ในระยะนพบวาผปวยมกมความดนโลหตสงรวมดวยสดทายไตพการหรอไตวายเรอรง 2. 2 ระบบหวใจและหลอดเลอด การเปลยนแปลงของหลอดเลอดแดงในผปวยเบาหวานมผลกระทบตอทกระบบในรางกาย การเปลยนแปลงของหลอดเลอดแดงเลกๆ (miccroangiopathy) เปนตนเหตสาคญททาใหเกดการเสอมของจอตาและหนวยไต หลอดเลอดแดงแขง (Atherosclerosis) ซงเปนผลจากการทมระดบไขมนในเลอดสงและการสะสมสารซอรบทอล (Sorbital) ผลของการเปลยนแปลงของหลอดเลอดดงกลาวทาใหผปวยเบาหวานมปญหาเรองความดนโลหตสงทาใหกลามเนอหวใจตาย ถาเปนหลอดเลอดทสมองกทาใหเปนอมพาต 2. 3 จอตาเสอม เปนสาเหตสาคญททาใหเกดตาบอดในผปวยเบาหวานรอยละ 70 ของผปวยทเปนมานานเกน 30 ป มกมพยาธสภาพบรเวณจอภาพของตา ตามสถตพบวาหากผปวยเปนเบาหวานมานาน 20 ป โอกาสทจะเกดสงถง 90 คนในรอยคน ความรนแรงขนอยกบระยะเวลาการเปนเบาหวาน การควบคมอาหาร และกรรมพนธ และการเกดจอตาเสอมมความสมพนธอยางใกลชดกบระดบนาตาลในเลอดสาหรบผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 พบภาวะจอตาเสอมรอยละ 3-4 เมอเปนนาน 2-3 ป และรอยละ 15-20 เมอเปนนาน 15 ป ผปวยเบาหวานสวนใหญมปญหาการรบการตรวจตาจากจกษแพทยมากทสด 2. 4 ระบบประสาท เนองจากขนาดของใยประสาทเลกลงและปรมาณใยประสาทลดลงทาใหสอนาความเรวประสาทลดลง การรบความรสกสญเสยไป ซงถาเปนนานจะทาใหกลามเนอออนแรงจากการศกษาพบวา ผปวยทมระดบนาตาลในเลอดกอนอาหารเชาและปรมาณฮโมโนโกบนทมนาตาลเกาะ (Glycosy Hemoglobin) สงอตราเรวในการนาสญญาณของเสนประสาทสงการจะลดลง ผปวยทเปนเบาหวานระยะเวลานานมกจะมความบกพรองในการทางานของประสาททงระบบประสาทอตโนมตและระบบประสาทปลายทาง (Peripheral Nervous System) ผปวยมกแสดงอาการ ชา ปวดแสบปวดรอน บรเวณแขนขาหรอมอาการเจบคลายถกทมแทงบรเวณขามอาการเปนตะครวตอนกลางคน ไมมความรสกตออณหภมรอนเยนทมาสมผส 2. 5 การตดเชอ ในภาวะทการควบคมโรคเบาหวานไมด มระดบนาตาลในเลอดสงกอใหเกดความบกพรองของกระบวนการทเกยวกบเซลลและภมตานทาน (Cell and Homorel Components) ในการตอบสนองตอการตดเชอ พบวามเมดเลอดขาวชนด Polymorph Nuclear ทาหนาทตอตานเชอโรคไมด ทาใหผปวยเบาหวานมความตานทานโรคตากวาปกตเกดการตดเชอไดงาย ในเพศหญงอาจมการตดเชอบรเวณชองคลอดเนองจากการตดเชอรา ภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานนน จากการศกษาของเอเลนเบอรกและรพกน พบวาพยาธสภาพของโรคเบาหวานทเกดขน หากปลอยไวนานโดยไมรกษาหรอดแลไมถกตองแลวภาวะแทรกซอนทเกดขนจะรวดเรว และรนแรงมากขน

20

ผลกระทบทมตออวยวะสาคญ การควบคมระดบนาตาลในเลอดไมไดเปนระยะเวลานานกอใหเกดภาวะแทรกซอนตออวยวะทสาคญของรางกายหลายระบบ ไดแก 1. ระบบหวใจและหลอดเลอด เมอระดบนาตาลในเลอดสง นาตาลจะเกาะทเมดเลอดแดง (glycosylated hemoglobin) ทาใหการปลดปลอยออกซเจนจากเมดเลอดแดง ไปสเนอเยอตาลง เนอเยอจงขาดออกซเจน และเกดการเปลยนแปลงของเลอดแดงตามมา ทงหลอดเลอดแดงขนาดใหญ (macroangiopathy) และหลอดเลอดแดงขนาดเลก (microangiopathy) อาจเกดการอดตน โปงพอง หรอสรางหลอดเลอดทไมแขงแรงขนใหม ทาใหเกดปญหาทตา (diabetic retinopathy) ทไต (nephropathy) นอกจากน โรคเบาหวานทาใหมภาวะไขมนผดปกต คอ มระดบกรดไขมนอสระ และไตรกลเซอไรดสง ไขมนชนด HDL (High Density Lipopotein) ตาลง และ LDL (Low Density Lipopotein) สงขนระดบโคลเลสเตอรอลอาจปกต หรอสง ระดบไขมนทสงขน มผลตอหลอดเลอดแดงขนาดใหญทาใหเกดปญหาผนงหลอดเลอดแดงแขง (atherosclerosis) โรคความดนโลหตสง โรคกลามเนอหวใจขาดเลอดไปเลยง โรคอมพาตจากหลอดเลอดในสมองตบ (วรรณ นธยานนท, 2535) 2. ระบบประสาท ระบบประสาทสวนปลายประกอบดวย ระบบประสาทรบความรสก (sensory nerves) และระบบประสาทมอเตอร (motor nerves) ระบบประสาทรบความรสก จะสงสญญาณประสาทไปทไขสนหลงและสมอง มหนาทรบความรสกรอน เยน การสมผส การสนสะเทอน และความปวด ระบบประสาทมอเตอร สงกระแสประสาทจากสมองและไขสนหลง ไปยงกลามเนอ ควบคมเกยวกบความแขงแรงของกลามเนอ ความตงตวของกลามเนอ และการเคลอนไหว ระบบประสาทสวนปลาย ประกอบดวยแอกซอน (axon) ทหมดวยเยอ มยอลน (myelin sheaths) เมอระดบนาตาลในเลอดสง เปนเวลานานมผลทาใหเกดความเสอมของระบบประสามสวนปลาย การนากระแสประสาทชากวาปกต ผปวยจะมปญหาสญเสย การรบความรสก ชาตามปลายมอ ปลายเทา ปวดตามแขน ขา มอาการปวดแสบปวดรอนบรเวณขา และเทา เจบปวดเหมอนเขมแทง อาการมกจะเปนรนแรง ในเวลากลางคน และการลงนาหนกของเทา ผานกระดกในขณะทมอาการชา ทาใหเกดแผลขอบแขง ทตรงฝาเทาได ถาระบบประสาทมอเตอร (motor never) ถกทาลายจะทาให กลามเนอขนาดเลก บรเวณฝาเทาฝอ (atrophy) เกดการเสยสมดลของการยด และการหดตวของกลามเนอทฝาเทา การลงนาหนกผดปกต ในระยะยาว ทาใหเกดเทาผดรป (Zangaro & Hull, 1999) บางรายมอาการเสอมของระบบประสาทอตโนมต ทาใหมปญหาเรองอาหารไมยอย ทองผก หรอถายอจจาระบอย ระบบประสาททกระเพาะปสสาวะเสอม (neurogenic bladder) ทาใหไมสามารถควบคมการถายปสสาวะใหเปนปกตได ไมมความรสกทางเพศ

21

3. ตาและสวนประกอบของตา ผปวยเบาหวานชนดท 1 มโอกาสพบภาวะจอตาเสอม (retinopathy) เมอเปนโรคเบาหวานนานมากกวา 5 ป เมอเปนโรคเบาหวานนาน 15 ป มโอกาสจอตาเสอม รอยละ 25 และเมอเปนโรคเบาหวานนาน 20 ป มโอกาสจอตาเสอม รอยละ 50 สาหรบผปวยเบาหวานชนดท 2 พบภาวะจอตาเสอมรอยละ 3 – 4 เมอเปนโรคเบาหวานนาน 2 – 3 ป และรอยละ 15 – 20 เมอเปนโรคเบาหวานนาน 15 ป (วทยา ศรดามา วชระ ธนาประทม และประศาสน ลกษณะพกก, 2541) สาเหตการเกดจอตาเสอม เกดจากการเปลยนแปลงของหลอดเลอดแดงขนาดเลกในจอตา เปนสาเหตใหตาบอดได การเลอมของจอตา ม 2 ชนด คอ 1. Background Diabetic Retinopathy ในระยะแรกจะตรวจพบหลอดเลอดขนาดเลกโปงพอง (microaneurysm) ซงมความบอบบาง จงแตกงาย ทาใหหลอดเลอดออกภายในจอตา การมองเหนพรามว ตอมามการซมผานของพลาสมาออกนอกผนงหลอดเลอด ความสามรถในการมองเหนจะลดลงมากขน การรกษาในปจจบนคอ การยงดวยแสงเลเซอรเพอยบยงการแตกของหลอดเลอดควรกระทาตงแตเรมตน มฉะนนตาจะบอดในทสด ปญหาทพบคอ ผปวยมกไมทราบวามความผดปกตเกดขนภายในลกตาเพราะการมองเหนจะคอย ๆ เสอมลง ดงนนผปวยเบาหวานควรไดรบการตรวจตาเปนประจาอยางนอยปละ 1 ครง 2. Proliferrative Diabetic Retinopathy มการสรางหลอดเลอดใหมทจอตา (neovascularization) ซงเปนหลอดเลอดทบอบบาง ฉกขาดงาย หลอดเลอดเหลานจะเกาะตดกบจอตาทาใหเกดการดงรงเกด vitreous hemorrhage หรอจอตาหลดลอก (retinal detachment) ได ควรไดรบการรกษาโดยใชแสงเลเซอร (photocoagulation) ไดแกแสงอารกอน (Argon) และแสงครปตอน (Krypton) เพอปองกนเลอดออกในตา

นอกจากนยงพบวา ผปวยเบาหวานเกดตอกระจกไดเรวกวาคนทไมเปนโรคเบาหวาน 2 – 4 เทา และเกดตอหนเรวกวา 1. 4 เทา

4. ระบบไต จากการเปลยนแปลงของหลอดเลอดทาใหเกดพยาธสภาพทกรวยไต (glomeruli) เกดปญหาทเรยกวา diabetic nephropathy มโปรตนขนาดเลกรวออกมากบปสสาวะ (microalbuminuria) โปรตนจะรวออกมาเพมขนเรอย ๆ และขนาดใหญขน (macroalbuminuria) อตราการกรองลดลง ผปวยจะมอาการบวม มของเสยคง โปรตนในเลอดตา จนในทสดเกดภาวะไตวาย ผปวยเบาหวานทเปนมานานจะพบวาหลอดเลอดแดงทไตแขง (arteriosclerosis) ทง afferent และ efferent glomerular arteries ปจจยเสยงททาใหเกดภาวะไตวายในผปวยเบาหวาน ไดแก ภาวะระดบนาตาลในเลอดสง ภาวะความดนโลหตสง การรบประทานอาหารโปรตนสง ปจจยทางพนธกรรม เชอชาต ระยะเวลาในการเปนโรคเบาหวาน โรคเบาหวานชนดท 1 มความ

22

เสยงตอไตวายมากกวาเบาหวานชนดท 2 เพศหญงมแนวโนมการเกดไตวายมากกวาเพศชาย (วรรณ นธยานนท, 2535)

5. ระบบเลอด ผปวยเบาหวานจะมความตานทานโรคตา เนองจากเมดเลอดขาวชนดโพลมอรโฟนวเคลยร ทาหนาทตอตานเชอโรคไดไมด การทาหนาทจบกนเชอโรคเสอมลง ผปวยจงเกดการตดเชอไดงายกวาคนทวไป การตดเชอทพบบอยในผปวยเบาหวาน ไดแก การตดเชอทางเดนปสสาวะ การตดเชอทชองคลอด การตดเชอทผวหนงบรเวณขาหนบ ใตราวนม ซงมกเชอรา การตดเชอแบคทเรยทแผล การเกดเซลลอกเสบ (cellulitis) การตดเชอในกระแสเลอด การตดเชอวณโรค เปนตน เมดเลอดแดงในผปวยเบาหวานเกดการเปลยนแปลงรปทรง ทาใหการถายออกซเจนไปสเซลลลดลง เนอเยอจงขาดออกซเจน และเกลดเลอดยดเกาะรวมตวกนไดงาย ทาใหเกดการอดตนของหลอดเลอดฝอยและหลอดเลอดแดงใหญ

การเปนเบาหวาน ทาใหเกดความผดปกตโดยมการเปลยนแปลงเกดขน ทหลอดเลอดทวรางกายเนองจากระดบนาตาลในเลอดสงทาใหนาตาลไปเกาะทเมดเลอดแดง สงผลใหมการปลดปลอยออกซเจนจากเมดเลอดแดงสเนอเยอลดลง เกดการเปลยนแปลงของหลอดเลอดแดงตามมา ทงหลอดเลอดขนาดใหญและหลอดเลอดขนาดเลกโดยทาใหเยอบหลอดเลอดชนในไดรบอนตราย ตอจากนนจะมการซอมแซมเกดขนคอ มการรวมตวของเกลดเลอด เพออดรอยทไดรบอนตรายนน ทาใหหลอดเลอดเกดการอดตน โปงพอง หรอสรางหลอดเลอดทไมแขงแรงขนมาใหม (สทน ศรอษฎาพร, 2548) และปญหาทพบบอยของผปวยเบาหวาน

1. ปสสาวะบอยและมาก ปสสาวะกลางคน เพราะผปวยเบาหวานเมอระดบนาตาลสงมากเกนความสามารถของไตในการกนมใหนาตาลออกมาในปสสาวะ (พลาสมากลโคสในเลอดสงมากกวา 180 มก. /ดล.) จะมนาตาลออกมากบปสสาวะซงจะดงนาตาลมา ทาใหสญเสยนาไปดวย จงมปสสาวะมากกวาคนปกต ทาใหตองลกขนมาปสสาวะกลางดกหลายครง และอาจพบวาปสสาวะมมดตอม ทาใหการพกผอนนอยลง

2. คอแหง กระหายนา ดมนามาก ทาใหรางกายสญเสยนามากทางปสสาวะ 3. หวบอย รบประทานจ แตนาหนกลด ออนเพลย เนองจากรางกายมการสลายพลงงาน

ออกมา จากไขมนและกลามเนอ 4. ถาเปนแผลจะหายยาก มการตดเชอทางผวหนง เกดฝบอยเนองจากนาตาลสง 5. มการคนตามผวหนง มการตดเชอรา ผวแหงเกนไป 6. ตาพรามว การทตาพรามว 7. ชาปลายมอ ปลายเทา หยอนสมรรถภาพทางเพศเนองจากนาตาลทสงมาก ๆ ทาให

เสนประสาทเสอม

23

การดแลผปวยเบาหวาน และการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน 1. ใหการรกษาพยาบาลเบองตน ตรวจวนจฉยโรค 2. การสรางเสรมสขภาพ 2. 1กระตนใหมการรวมกลมกนเพอทากจกรรมสงเสรมสขภาพ เชน การออกกาลงกาย ทาสมาธ พฒนาจต และกจกรรมนนทนาการ 3. ใหการดแลสขภาพอยางตอเนอง และการฟนฟสมรรถภาพ 4. ใหการดแลแบบองครวมทงทางกาย จต สงคม และจตวญญาณ โดยสมพนธภาพระหวางเจาหนาทและผปวยเปนแบบ Emphatic Relationship การประสานงานพดคยแบบเทาเทยมกน เหนใจซงกนและกน การดแลตนเอง 1. ความหมายของการดแลตนเอง องคการอนามยโลกไดนยามไววา การดแลตนเอง หมายถง การดาเนนกจกรรมทางสขภาพดวยตนเองของปจเจกบคคล ครอบครว กลมเพอนบาน กลมผรวมงานและชมชน โดยรวมครอบคลมถงการตดสนใจในเรองทเกยวของกบสขภาพ ครอบคลมทงการรกษาสขภาพ การปองกนโรค การวนจฉยโรค การรกษา (รวมทงการใชยา) และการปฏบตตนหลงการบรการ (สวจน เฑยรทอง 2536 อางใน พรทพย คาพอ, 2544:15-17) การดแลตนเองในผปวยเบาหวานมความสาคญอยางยง เพราะการทจะประสบผลสาเรจในการควบคมระดบนาตาลในเลอด และปองกนภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานในระยะยาว ขนอยกบกจกรรมการดแลตนเองทผปวยปฏบต ซงตองอาศยการควบคมตนเอง การปฏบตกจกรรม การดแลตนเองดวยการเอาใจใสและตอเนอง พยาบาลผใหการดแลผปวยเบาหวานจาเปนตองเรยนรและเขาใจเกยวกบแนวคดเรองการดแลตนเองเพอทจะสามารถนามาใชในการสงเสรมใหผปวยเบาหวานดแลตนเองไดอยางมประสทธภาพ การดแลตนเองเปนสงทเกดมาควบคกบวถชวตของมนษย มนษยเรยนรวธการดแลตนเองมาตงแตในอดตทงนเพอความอยรอดของชวต ในศาสตรสาขาตาง ๆ ซงไดแก แพทยศาสตร นกสงคมศาสตร สาธารณสขศาสตร จตวทยา เปนตน ไดใหคาจากดความของการดแลตนเองไว ตาง ๆ กนตามความเชอของศาสตรนน ๆ (Gantz, 1990) ซงศาสตรทางการพยาบาลไดมการกลาวถงแนวคดเรองการดแลตนเองไวอยางมากในทฤษฏ การดแลตนเองของโอเรม ในทฤษฏนไดใหความหมายของการดแลตนเอง แนวคดเรองการตองการการดแลทงหมดของบคคล ความพรองในการดแลตนเอง และระบบการพยาบาล ซงเปนประโยชนสาหรบการปฏบตการพยาบาลทจะนาไปสการดแลทครอบคลมกาย จต สงคม ในบทนจะกลาวถงทฤษฏการดแลตนเองของโอเรมพอสงเขป ความตองการการดแลตนเองทงหมดในผปวยเบาหวาน และปจจยทมอทธพลตอการ

24

ดแลตนเองในผปวยเบาหวาน 2. การดแลตนเองตามแนวคดของโอเรม ทฤษฏการดแลตนเองของโอเรม โดโรธ อ โอเรม (Dorothea E. Orem) ไดเรมพฒนากรอบแนวคอดการดแลตนเองตงแต ป พ. ศ. 2492 – 2500 โดยจากประสบการณการปฏบตงานของทาน ทานมกประสบปญหาวาพยาบาลไมสามารถบอกวตถประสงคของการพยาบาลไดชดเจน และมกปฏบตงานโดยยดงานเปนหลก (task oriented) ประกอบกบในป พ. ศ. 2501 ทานตองสรางหลกสตรสาหรบพยาบาลวชาชพทานจงพยายามหาขอบเขตของการปฏบตการพยาบาลและองคความรทเกยวของกบการพยาบาล เพอเปนกรอบแนวคด ในการสรางหลกสตรแทนการใชกรอบแนวคดในเรองโรค และการรกษา (Fawcett, 1995) ทานพบวาพยาบาลมขอบเขตของการปฏบตทเกยวของกบการชวยเหลอบคคล ทมขอจากดในการกระทาเพอตอบสนองตอความตองการการดแลตนเอง ในชวตประจาวน ซงนอกเหนอจากทผปวยและครอบครวจะชวยเหลอได แนวคดนไดตพมพครงแรกในป พ. ศ. 2501 ในเรอง “แนวทางการพฒนาหลกสตรพยาบาล” (สมจต หนเจรญกล, 2536) หลงจากนน ทานไดเผยแพรแนวคดดงกลาวลงในตาราชอ “Nursing : Concept of Practice” ในปพ. ศ. 2514 และไดมการพฒนาเปนทฤษฏการพยาบาลมาอยางตอเนองและตพมพในป พ. ศ. 2523 2528 2534 และ 2538 ตามลาดบ ทฤษฏการดแลตนเองของโอเรม ประกอบดวย 3 ทฤษฏยอย คอ ทฤษฏการดแลตนเอง (The Theory of Self – Care ) ทฤษฏความพรองในการดแลตนเอง (The Theory of Self – Care Deficit) และทฤษฏระบบการพยาบาล (The Theory of Nursing System) การดแลตนเอง (Self – Care : SC) เปนกจกรรมทบคคลรเรมและกระทาอยางจงใจ และมเปาหมาย (deliberate action) เพอดแลตนเอง หรอดแล บคคลทพงพา (dependent care) เชน ทารก เดก คนเจบปวย เปนตน เพอคงไวซงชวตสขภาพ และความผาสกของตน การดแลตนเองเปนพฤตกรรมการเรยนร ภายใตขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมของชนแตละกลม (Orem, 1995) ประกอบดวย 2 ระยะ คอ ระยะท 1 เปนระยะของการพนจพจารณา และตดสนใจ ซงจะนาไปสการปฏบต การดแลตนเองโดยบคคล จะตองตระหนกถงความสาคญของกจกรรมการดแลตนเองนนวาจะกอใหเกด ประโยชนแกตน ตองเขาใจในสงแวดลอมของตน ทงภายในและภายนอก มความรในเรองโรคและการปฏบตตนทถกตอง ระยะท 2 เปนการกระทา และการประเมนผลการกระทา การดแลตนเองนนมหลายระดบตงแตระดบการปองกนโรค การสงเสรมสขภาพ การรกษา และการฟนฟสมรรถภาพ การดแลตนเองในระดบปองกนโรคและสงเสรมสขภาพนนเปนกจกรรมการดแลตนเองขนพนฐาน

25

สาหรบบคคลทกคน ทควรปฏบต เพอคงไวซงสขภาพทด ซงโอเรมเรยกวา เปนการดแลตนเองทจาเปนโดยทวไป (universal self - care requisites) และการดแลตนเอง ทจาเปนตามระยะพฒนาการ (developmental self - care requisites) สวนการรกษาและการฟนฟสมรรถภาพจดวาเปนการดแลตนเองทจาเปนเมอมปญหาทางดานสขภาพ (health developmental self - care requisites) (Orem, 1991) ซงการดแลตนเองแตละดานมรายละเอยดดงน 2. 1 การดแลตนเองทจาเปนโดยทวไป ประกอบดวย การดแลเพอใหไดรบอากาศ นา อาหาร อยางเพยงพอ มการขบถาย ทเปนปกต และจดการกบสงปฏกล จากการขบถาย ไดอยางเหมาะสม การรกษาความสมดลระหวางการมกจกรรมกบการพกผอน และการใชเวลาสวนตวกบการมปฏสมพนธกบผอน การปองกนอนตรายตอชวต การทาหนาท และสวสดภาพ และการดารงชวตอยอยางปกตสข การดแลตนเองทจาเปนตามระยะพฒนาการ ประกอบดวย การคงไว ซงความเปนอยทชวยสงเสรมพฒนาการในแตละชวงชวต และการดแล เพอปองกนผลกระทบตอพฒนาการ การดแลตนเองทจาเปน เมอมปญหาทางดานสขภาพ ไดแก การไดรบบาดเจบ หรอเกดความเจบปวยประกอบดวย การปรบตวยอมรบ กบความเจบปวยทเกดขน การแสวงหาความชวยเหลอจากบคคลทเชอถอได การเรยนรในการปฏบตตามแผนการรกษา การวนจฉย การฟนฟสภาพ และปองกนภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนจากโรค หรอการรกษา การรบรและสนใจในพยาธสภาพของโรคทกาลงเปนและเรยนรทจะอยกบผลของพยาธสภาพ หรอภาวะทเปนอย การดตนเอง ทจาเปนทง 3 ดาน รวมเรยกวา ความตองการการดแลตนเองทงหมด () ผปวยทมความสามารถไมเพยงพอ ทจะสนองตอบตอความตองการ การดแลตนเองทงหมด เรยกวามความพรองในการดแลตนเอง โรคเบาหวานมผลตออวยวะของรางกายแทบทกระบบ เนองจากภาวะระดบนาตาลในเลอดทสงขนผปวยกลมนตองการการดแล ทเฉพาะเจาะจงสาหรบโรคไดแก การดแลในเรองการควบคมอาหาร การออกกาลงกาย การเฝาระวงภาวะแทรกซอน การรบประทานยา หรอฉดยาเปนตน ทงน เพอควบคมระดบนาตาลในเลอด ใหกลบสภาวะปกต หรอใกลปกต ในขณะเดยวกน ผปวยยงตองการ การดแลตนเองทจาเปนโดยทวไป และการดแลตนเองทจาเปนตามระยะพฒนาการ ในฐานะทเปนบคคล คนหนงรวมเรยกวา ความตองการการดแลตนเองทงหมดผปวยทมความสามารถไมเพยงพอทจะสนองตอบตอความตองการ การดแลตนเองทงหมด เรยกวามความพรองในการดแลตนเองซงระดบความพรองในการดแลตนเองของแตละบคคล ขนอยกบความสามารถในการดแลตนเองและความตองการ การดแลตนเองทงหมด พยาบาลมบทบาทในการชวยเหลอผปวยพฒนาความสามารถในการดแลตนเอง และตอบสนองตอความตองการ การดแล

26

กรณทผปวยและครอบครวไมสามารถกระทาได เพอลดความพรองในการดแลตนเองของผปวย 2. 2 การดแลตนเองในเรองการออกกาลงกาย การออกกาลงกายอยางสมาเสมอ ชวยลดนาหนก ลดไขมนทเกาะตามรางกาย ลดความดนโลหต ปองกนระบบหวใจและหลอดเลอด และทาใหกลามเนอแขงแรงขน ชวยเพมความไวของเนอเยอในการตอบสนองตออนซลน ทาใหผปวยควบคมระดบนาตาลในเลอดไดในระยะยาว ชวยลดความเครยด ทาใหจตใจสดชน แจมใส เพมความเชอมนในตนเอง กอนออกกาลงกายผปวยเบาหวานควรไดรบการประเมนสภาพรางกายกอน เพอจะไดวางแผนการออกกาลงกายตามความหนก เบา ทเหมาะสมกบสภาพรางกาย กลมผปวยเบาหวานทตองระมดระวงการออกกาลงกายเปนพเศษ ไดแก (The Health Professional’s Guide to Diabetes ant Exercise) 1. ผปวยเบาหวานทอายมากกวา 35 ปขนไป 2. ผปวยเบาหวานชนดท 2 ทเปนมานานมากกวา 10 ป 3. ผปวยเบาหวานชนดท 1 ทเปนมานานมากกวา 15 ป 4. ผทมอาการบงบอกถงภาวะเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดหวใจ 5. ผทมอาการบงบอกถงภาวะแทรกซอนตอหลอดเลอดขนาดเลก ไดแก จอประสาทตา เสอมระบบประสาทเสอม ไตเสอม 6. ผทมโรคเกยวกบหลอดเลอดสวนปลาย 7. ผทมภาวะระบบประสาทอตโนมตเสอม ชนดของการเกดการออกกาลงกายขนอยกบความชอบของผปวย ควรเลอกชนดทไมเสยง อนตรายและเหมาะสมกบสภาพรางกาย อาจเปนการเดนระยะไกล หรอการวงเบา ๆ ใชเวลาอยในชวง 20 – 45 นาท การใชเวลานานกวานอาจทาใหเกดปญหาภาวะนาตาลในเลอดตาได หรอการใชเวลาสนกวานจะไมเกดประโยชนในการควบคมระดบนาตาล ควรออกกาลงกายสมาเสมออยางนอย 4 ครง ตอสปดาห (Melkus,1993) จากการศกษาของฮตทเนน และคณะ (Huttunen,Lankela,Knip & et al. ,1989) พบวา ผปวยเบาหวานชนดพงอนซลนในกลมทดลองทออกกาลงกายอยางสมาเสมอ 1 ชวโมง ตอสปดาห เปนเวลานาน 3 เดอน มการควบคมระดบนาตาลในเลอดแลความสมบรณของรางกายดกวากลมควบคม ซงชใหเหนถงประโยชนของการออกกาลงกายแมเพยง1 ชงโมง ตอสปดาหกตาม เวลาทเรมออกกาลงกายไมควรเปนเวลาททองวาง ควรรบประทานอาหารไปแลวประมาณ 1 – 2 ชวโมง หรอรบประทานอาหารวางประเภทคารโบไฮเดรตเพม 1 มอ เพอปองกนการเกดอาการ นาตาลในเลอดตา เมอเรมออกกาลงกายควรเรมดวยการอนเครองโดยทาทากายบรหารงาย ๆ กอนประมาณ 5 – 10 นาท เพอเปนการเตรยมกลามเนอ หวใจ ปอด หลงจากการ

27

ออกกาลงกายเสรจไมควรหยดพกทนทใหออกกาลงกายเบา ๆ เหมอนชวงการอนเครองใชเวลา 5 -10 นาทเชนเดยวกน เชน ถาเปนการวงควรลดมาเปนการเดน ขณะออกกาลงกายผปวยควรระมดระวงการบาดเจบทอาจเกดขน โดยเฉพาะทเทาควรระมดระวงเปนพเศษ เลอกรองเทาทเหมาะกบเทาควรมการเตรยมทอฟฟ หรอนาหวานไวใหพรอมในกรณทเกดอาการนาตาลในเลอดตา ขณะออกกาลงกายผปวยควรจดจาอาการผดปกตตาง ๆ ไว และรายงานใหแพทยทราบเพอประโยชนในการปรบการรกษา ผปวยทมปญหาภาวะแทรกซอน การออกกาลงกายควรอยในความดแลของแพทย ผปวยเบาหวานทไมควรออกกาลงกายคอ ผปวยทมระดบนาตาลในเลอดกอนอาหารเชามากกวา 250 มก. /ดล. หรอมภาวะคโตซส 2. 3 การดแลตนเองเมอเกดภาวะนาตาลในเลอดสง ภาวะนาตาลในเลอดสง จะแสดงอาการกระหายนา ปสสาวะมากและบอยโดยเฉพาะในเวลากลางคน คลนไส อาเจยน ตามว ปวดทองคลายไสตงอกเสบ หายใจหอบหมดสต สาเหตการเกดจากการขาดยา การรบประทานอาหาร มากเกนไป ขาดการออกกาลงกายมการตดเชอ มภาวะเครยดอยางมาก วธแกไขคอ 1. สงเกตปรมาณปสสาวะทออก และดมนาปรมาณอยางนอยเทากบปสสาวะทออกเพอ ปองกนภาวะขาดนา 2. ประเมนการรบประทานอาหารในระหวางนนวา มเหตการณททาใหรบประทาน อาหารเพมขนกวาปกตหรอไม และพยายามควบคมการรบประทานอาหาร 3. ประเมนการรบประทานยา หรอฉดยา วาในชวงนนลมรบประทานยา หรอลมฉดยา หรอไม ถาพบวาลมหรอไมไดรบประทานยาหรอฉดยาดวยเหตใดกตามควรหายามารบประทานหรอฉดยาตามขนาดทเคยปฏบต 4. ประเมนตนเองวาในขณะนน มอาการผดปกต หรอมอาการเจบปวยอยางอนหรอไม เชน มไขสง มการตดเชอในรางกาย มภาวะเครยด อดนอน เปนตน ซงในภาวะดงกลาวรางกายจะมความตองการอนซลนเพมขน จงทาใหระดบนาตาลในเลอดสงไดดงนนควรแกไขทสาเหต ถามอาการมากควรไปพบแพทย 2. 4 การรกษาสขภาพอนามยของรางกายและการดแลเทา ผปวยเบาหวานมโอกาสตเชอไดงาย โดยเฉพาะเชอราตามซอกอบตาง ๆ เชอสแตฟฟลโลคอกคสตามผวหนง เนองจากพยาธสภาพของโรคมผลทาใหเมดเลอดขาวชนดโพลมอรโฟลนวเคลยร (polymorphonuclear) ทาหนาทตอตานเชอโรคไดไมด การตดเชอบอยในผปวยเบาหวานมความสมพนธกบระดบนาตาลในเลอด (Rayfield, et al. , 1982 อางใน Schmitt, Fawcett & Gullickson,1986) ผปวยตองการรกษาความ

28

สะอาดของรางกายอยางทวถง ทาความสะอาดบรเวณรกแร ใตราวนม ขาหนบ อวยวะสบพนธ เปนพเศษ และรกษาบรเวณเหลานใหแหงอยเสมอ นอกจากนผปวยตองดแลเรองการขบถายอจจาระ ปสสาวะใหเปนปกตระมดระวงไมใหเกดปญหาทองผกเนองจากเปนแหลงของเชอโรค และไมควรกลนปสสาวะเนองจากมโอกาสเกดการตดเชอทางเดนปสสาวะไดมากกวาคนปกต จากการศกษาการสวนปสสาวะในผปวยเบาหวานชนดท 2 จานวน 752 คน แบงเปนเพศชาย 411 คน เพศหญง 341 คน พบวาในเพศหญงมแบคทเรยในนาปสสาวะมากกวากลมควบคมอยางมนยสาคญทางสถต สวนในเพศชายไมแตกตางจากกลมควบคมและจานวนแบคทเรยในกระเพาะปสสาวะของผปวยทมภาวะแทรกซอน มความแตกตางจากผปวยทไมมภาวะแทรกซอน อยางมนยสาคญทางสถต (Schmitt, Fawcett & Gullickson, 1986 ) ดงนนผปวยเบาหวานทมภาวะแทรกซอนแลว และผปวยหญงควรระมดระวงการตดเชอทางเดนปสสาวะ เปนพเศษ ผปวยเบาหวานรอยละ 50 จะประสบปญหาระบบประสาทสวนปลายเสอมภายใน 25ป หลงจากเปนโรค (Walker, 1991) ทาใหรสกชาบรเวณเทา และสญเสยความรสก กอนใหเกดบาดแผลไดงาย ซงลกษณะของแผลเบาหวานมกจะเปนแผลเรอรง รกษาหายยาก เนองจากมการเสอมของหลอดเลอดสวนปลาย ทาใหขาดสารอาหารและขาดออกซเจนมาหลอเลยงบรเวณแผล แผลจงมลกษณะซด เปนหลมลก มเนอตาย และแผลทเทามกเกดการตดเชอรวมดวย ทาใหยากแกการรกษา มผปวยเปนจานวนมากมกลงเอยดวยการถกตดขา จากการศกษาผปวยเบาหวานจานวน 142 คน ทคลนกโรคเบาหวานโดย นงลกษณ นฤวตร (2533) พบผปวยถงรอยละ 71 มความผดปกตของเทาทเกดจากโรคเบาหวาน สาเหตของความผดปกต ทพบมากทสดคอ ความผดปกตเกยวกบการไหลเวยนของเลอด มผปวยเปนจานวนมากทมการดแลเทาผดวธ คอ ใชมดโกนตดหนงแขงทเทา ไมทาความสะอาดเทา อยางทวถง ใชทงเจอร หรอยาแดงใสแผล เปนตน จะเหนไดวาถามการตรวจคนปญหาเกยวกบเทาอยางจรงจงจะพบผปวยเปนจานวนมากทประสบปญหาในการดแลเทา หรอมพฤตกรรมเสยงตอการเกดแผลทเทา การปองกนการเกดแผลทเทา เปนสงสาคญผปวยควรตระหนกถงความสาคญของการดแลเทาเปนพเศษ และปฏบตอยางสมาเสมอ ควบคไปกบการดแลตนเองในดานอน ๆ โดยปฏบตดงน

1. ตรวจดสวนตาง ๆ ของเทาอยางละเอยดทกวน โดยเฉพาะตามซอกนวเทา ฝาเทา บรเวณทเปนจดรบนาหนก บรเวณรอบเลบเทา เพอดวา มรอยชา บาดแผลหรอการอกเสบหรอไม การตรวจควรใชกระจกชวยสองบรเวณเทา จะชวยใหมองเหนบรเวณฝาเทา และซอกนวไดดขน

2. ทาความสะอาดเทาและซอกนวเทาดวยสบออน ลางและซบใหแหง ไมควรใชหนขด

29

หรอแปรงทมขนแขงขดเทาตรวจดสวนตาง ๆ ของเทาอยางละเอยดทกวนวามบาดแผล ตมพอง รอยชา รอยแดง รอยแตกหรอไม

3. สวมรองเทาทกครงเวลาออกนอกบาน เลอกรองเทาทมขนาดพอด มการระบายอากาศ เพยงพอ ไมควรสวมรองเทาทมสนสงเกน 1นว เพราะทาใหนาหนกกดลงบรเวณเทา สวนหนามากเกนไป เมอจะใชรองเทาคใหม ควรสวมวนละ 2 ชวโมงตอวนในสปดาหแรก และ 4 ชวโมง ตอวนในสปดาหท 2 สลบกบคเดมเพอใหรองเทาใหมขยายตว ปองกนรองเทากด การซอรองเทาควรซอในชวงบาย หรอเยน เพราะในชวงบาย เทาจะขยายตวมากกวาในชวงเชา (Zangaro & Hull,1999) กอนสวมรองเทาควรตรวจดภายในรองเทากอนวามเศษวสด เชน หน กระดม เมลดผลไม เปนตน อยในรองเทาหรอไม

4. ตดเลบเทาตรง ๆ ใหหางจากผวพอสมควรเพอปองกนการเกดเลบขบ และไมควรแคะ ซอกเลบ หรอดงหนงแขงทเทาออก เพราะทาใหเกดบาดแผล และตดเชอได ควรตดเลบหลงอาบนาใหม ๆ เพราะเลบจะออนทาใหตดงาย ถาสายตาไมดควรใหผอนตดเลบให

5. หลกเลยงการนงไขวหาง หรอนงพบเพยบ เพราะทาใหการไหลเวยนเลอดไมด 6. ระมดระวงอบตเหตทอาจเกดกบเทา เชน การถกของแหลมตาเทา การถกของรอน

จดทาใหเปนแผลไมพอง เปนตน ผปวยทรสกเทาชา ไมควรวางกระเปานารอนทเทาเพราะ ไมชวยใหอาการชาดขน แตอาจเกดแผลไมพองได ถาตรวจพบบาดแผลขนาดใหญ หรอลก มการอกเสบ ควรไปพบแพทย ไมควรใชทงเจอรไอโอดน ยาแดง ยาเหลอง ใสแผล เพราะจะทาลายชนผวหนงได

7. ถาผวแหงเกนไปควรทาโลชน เพอปองกนสนเทาแตก โดยเวนตามซอกนวเทาเราะจะ ทาใหเกดการสะสม ของเชอโรคได

8. บรหารเทาวนละ 15 นาท เปนอยางนอย จะชวยใหการไหลเวยนของเลอดไปทขาและ เทาดขนโดยยนตรง เขยงสนเทาขนทง 2 ขาง นบ 1 2 3 แลววางสนเทาราบลง หรอนงใหเทาลอยจากพนแลวบดขอเทา ใหปลายเทาชขน ไปทางซาย และขวา สลบกนไปมา และหมนปลายเทาเปนวง

9. สวมถงเทาเพอชวยใหเทาอบอน โดยเฉพาะเวลากลางคนควรเลอกถงเทาทมการ ระบายอากาศและซบเหงอไดด ถงเทาททาจากผาฝายจะดกวาถงเทาททาจากใยสงเคราะห

10. ปรกษาแพทยทนทเมอมความผดปกตทเทา เชน บาดแผล เลบขบ ตดเชอรา ปวด กลามเนอทนอง หรอสนเทา เปนตน 2. 5 การจดการกบความเครยด ผปวยเบาหวานตองมภาระในการดแลตนเองหลายอยางและเผชญกบความไมแนนอนจากพยาธสภาพของโรค ซงกอใหเกดความเครยดกบผปวย จากการศกษาการรบรของผปวยเบาหวาน ตอการเปนโรคพบวาผปวยคานงถงผลกระทบจากโรคตอการดาเนนชวตประจาวน และการควบคมอาหารเปนอนดบแรก รองลงมาคอวตกกงวลกลวเกด

30

ภาวะแทรกซอน รสกวาตนเองขากอสระขาดความมนใจและความภาคภมใจในตนเองโดยเฉพาะในวยหนมสาวจะมอาการมากกวาวยสงอาย (Lundman,Asplund & Norberg, 1990) ผปวยทมภาวะแทรกซอนทางไต หรอหลอดเลอดขนาดใหญ พบวามคณภาพชวตตากวาผปวยทไมมภาวะแทรกซอน และมอาการซมเศรามากกวา (Lloyd,Matthews & Wing, 1992) ซงสอดคลองกบการศกษาของแมซซ และคณะ (Mazze, Lucido & Shamoon, 1984 ) ทศกษาความสมพนธระหวางบคลกภาพ ความวตกกงวล อารมณซมเศรา และคณภาพชวตพบวาความวตกกงวล อารมณซมเศรา และคณภาพชวตตาในผปวยทควบคมโรคไมไดมากกวาผปวยทควบคมโรคได ความวตกกงวล อารมณซมเศรา และความเครยดอยางเรอรง มผลทาใหการควบคมระดบนาตาลในเลอดเลวลง (Peyrot & McMurry, 1992) เนองจากมการหลงแคทโคลามน และ คลอรตโซล สงขน ทาใหระดบนาตาลในเลอดสงโดยกระบวนการกลโคจโนไลซส ดงนนผปวยจงตองเรยนรวธการลดความเครยดทเกดขนกบตนเอง โดยเลอดใชวธเผชญความเครยดทเหมาะสม รจกใชแหลงสนบสนน ทางสงคมใหเกดประโยชน นอกจากนการออกกาลงกายการใชวธการผอนคลาย หรอการใชศาสนา เปนสงยดเหนยวจตใจ สามารถชวยลดความเครยดได 2. 6 การดแลตนเองเมอเกดภาวะนาตาลในเลอดตา ภาวะนาตาลในเลอดตามโอกาสเกดขนกบผปวยเบาหวานทกคนมความรนแรงตงแต รนแรงนอย จนถงรนแรงมาก ถงขนสมองพการและเสยชวตไดอาจเกดจากการไดรบยาลดระดบนาตาลในเลอดมากเกนไป การไดรบอาหารไมเพยงพอ จากความเจบปวย การงดอาหาร หรอมอาการคลนไสอาเจยน ในขณะทยงไดรบยาลดระดบนาตาลในเลอดอย และการมกจกรรมทใชพลงงานมากเกนไป ผปวยเบาหวานจาเปนตองเรยนรอาการแสดงของ ภาวะนาตาลในเลอดตาและชวยเหลอตนเอง หรอ ขอความชวยเหลอจากผอนได อาการแสดงของภาวะนาตาลในเลอดตา จะแสดงอาการของระบบประสาทสวนกลางและระบบประสาทอตโนมต ดงน อาการแสดงของระบบประสาทสวนกลาง ไดแก มนงง สบสน ปวดศรษะ ความจาเสอม ไมมสมาธ หาวบอย ตาพรามว ซมลง ชก และหมดสต ซงเปนอาการทบอกถงภาวะสมองขาดพลงงาน อาจพบอาการหงดหงด หวาดระแวง พฤตกรรมเปลยนไปจากเดม เอะอะโวยวาย พดคยสบสน บางคนจะแสดงอาการเฉพาะ ดงนน จงตองคอยสงเกตอาการและแนะนาใหผปวย และญาต จดจาอาการเอาไวเพอจะไดแกไขไดอยางรวดเรว อาการแสดงทางระบบประสาทอตโนมตจะมการหลง เอพเนฟรน (epinephrine) และนอเอพเนฟรน (nonepinephrine) ออกไปกระตนการหลง counter regulatory hormone ไดแก กลคากอน (glucagon) โกรทฮอรโมน (growth hormone) . และ คอรตโคสเตยรอยด (corticosteroid) ทาใหมอาการของระบบประสาท ซมพาเทตค คอ ชพจรเตนเรว ตวเยน เหงอออก

31

ใจสน หว กระวนกระวาย ชาบรเวณรอบปาก ชาปลายมอ ปลายเทา ถาเกดอาการในขณะหลบจะมอาการฝนราย เหงอออกมาก ดงนนในเวรดกขณะทผปวยหลบพยาบาลควรสงเกตอาการเหลานดวย พยาบาลควรสอนผปวยและญาตใหสงเกตอาการนาตาลในเลอดตา และแกไขเมอเกดอาการดงน 1. รบประทานอาหารใหตรงเวลา ปรมาณอาหารควรใกลเคยงกนทกวนเพอรกษาระดบนาตาลในเลอดใหสมาเสมอ 2. เมอมกจกรรมทตองใชแรงงานมากกวาปกตทเคยปฏบต หรอออกกาลงกายมากกวาเดมควรรบประทานอาหารเพมขน 3. ควรมนาตาลกอนหรอลกอมพกตดตวไวตลอดเวลา เมอเกดอาการใหรบประทานทนท ขอควรระวงคอ ปรมาณนาตาลทรบประทานเพอแกไขอาการนาตาลในเลอดตาไมควรมากเกนไป เพราะจะเกดภาวะนาตาลในเลอดสง ตามมาในภายหลงได ปรมาณนาตาลทเหมาะสมเพอแกไขอาการนาตาลในเลอดตา คอ 3. 1 นาตาลทราย2-4ชอนชา หรอ 1 ชอนโตะ 3. 2 นาตาลกอน 2 กอน 3. 3 ทอฟฟ 2 เมด 3. 4 นาหวาน นม นาผลไม นาอดลมครงแกว 3. 5 สม หรอกลวย นาวา 1 – 2 ผล 4. ถาอาการไมดขนภายใน 15 นาท ใหรบประทานของหวานซาอกครง ถายงไมดขนผปวยซมลงมากจนไมรสกตว ใหพาไปพบแพทย วธแกไขของแพทย คอ ให 50 % glucose 50มลลลตร ฉดเขาทางหลอดเลอดดา ตามดวย 10% pextrose 100 มลลลตรตอชวโมง ถาอาการดขนแลวใหรบประทานกวยเตยว ขนมปง หรอขนมหวานตามไปดวย ในกรณทผปวยหมดสตญาตควรชวยประคองใหผปวยนงแลวใชนาหวานขนๆ นาเชอม หรอนาผง 2-4 ชอนชา หยอดใสปากทละนอย แตตองระวงอยาใหสาลก 5. ควรมบตรพกตดตววาเปนโรคเบาหวาน และวธการชวยเหลอเมอเกดอาการนาตาลในเลอดตา 6. แนะนาใหผปวยทราบถงภาวะแทรกซอนจากการรบประทานยา หรอฉดยารกษาโรคเบาหวานททาใหเกดอาการนาตาลในเลอดตาได ดงนนจงไมควรรบประทานยา หรอฉดยาเกนขนาด 7. แนะนาใหผปวยจดจาอาการของตนเองเมอเกดอาการนาตาลในเลอดตา เพอจะไดเฝาระวงการเกดอาการในครงตอไป และควรบอกแพทยเมอมาตรวจตามนดวาระหวางอยบานเกด

32

อาการกครง ระหวางเกดอาการทากจกรรมใดอย หรอคดวามสาเหตใดททาใหเกดอาการเพอแพทยจะไดปรบการรกษาไดเหมาะสม 2. 7 การดแลเมอเกดภาวะ Diabetic ketocidosis (DKA) ภาวะ Diabetic ketocidosis (DKA) เกดขนในผปวยโรคเบาหวานทควบคมโรคไมได มภาวะรางกายเปนกรดจากมการสรางสารคโตน (ketogenesis) คงในรางกาย ทงนเกดจากการขาดอนซลนอยางสมบรณ หรอบางสวน มกพบในผปวยเบาหวานชนดท 1 DKA เปนสาเหตททาใหผปวยมาโรงพยาบาลในผปวยเบาหวานชนดท 1 ทไมเคยไดรบการวนจฉยมากอน ในผปวยเบาหวานชนดท 2 อาจพบภาวะ DKA ได แตนอย ปจจยชกนาททาใหเกดภาวะ DKA การขาดอนซลน การตดเชอในรางกาย ภาวะดอตออนซลน พยาธสภาพการเกด Diabetic ketocidosis สรปไดเปน 2 ขอใหญ ๆ ดงน

1. การขาดฮอรโมนอนซลน ทาใหเนอเยอของรางกายไมสามารถนากลโคสไปใชเปน พลงงาน หรอสรางเนอเยอได รางกายจงเปลยนไขมนในรางกายไปเปนกรดไขมนอสระ (free fatty acid) ทตบเพอใชเปนแหลงพลงงานแทน ซงในทสดตบจะเปลยนกลดไขมนอสระเปนสาร คโตน ซงมฤทธเปนกรด ดงนนจงเกดภาวะเปนกรดขนในรางกาย (metabolic acidosis)

2. การเพมขนของฮอรโมนทตอบสนองตอภาวะเครยด ทเรยกวา counter – regulatory hormone ไดแก กลโคส โกรทฮอรโมน คอรตโซล และแคตโคลามน ทาใหมการสรางกลโคสขนใหม (guuconeogenesis) การใหกลโคสทเนอเยอสวนปลายลดลง ทาใหนาตาลในเลอดสงมากขนและกลคากอนจะกระตนใหเกดกระบวนการสรางสารคโตน อาการและอาการแสดงเมอเกด DKA ผปวยมอาการออนเพลยมาก ซมลงจนถงระดบไมรสกตวจากภาวะรางกายเปนกรด เสยสมดลของสารนา และอเลกโตรลยท มภาวะขาดนาอยางรนแรงจนถงระดบชอก (hypovolemic shock) มาอาการตาลกโบ นาหนกลด อณหภมในรางกายตา ผวแหง ปากแหง poor skin turgor ทงนเนองจากมการถายปสสาวะออกไปมาก จากการขบนาตาลและสารคโตนออกมาทางปสสาวะทาใหเกด osmotic diuresis รางกายจงสญเสยนาออกมาทางปสสาวะจานวนมาก มภาวะเปนกรดในรางกาย ทาใหมอาการคลนไส อาเจยน ปวดทอง ลมหายใจมกลนอะซโตนซงคลายกลนผลไมสก หายใจหอบลก (kussmaul’respiration) เพอปรบชดเชยภาวะเปนกรดในรางกาย โดยการหายใจหอบลกเปนการขบคารบอนไดออกไซด และขบอะซโตนออกมาทางลมหายใจ คาความเปนกรด (pH) ในเลอดลดลง ความเขมขนของไบคารบอเนต (HCO3) ในเลอดนอยกวา 10 mEg/l เกดภาวะโซเดยมตา โปแตสเซยมตา ฟอสเฟตตา จากการสญเสยทางปสสาวะ

33

2. 8 การดแลเมอเกดภาวะ Hyperglycemic Hyperosmolar Non – Ketotic Coma (HHNC) ภาวะ HHNC เปนภาวะทระดบนาตาลในเลอดสง มากกวาหรอเทากบ 600 มก. ตอ ดล. ทาใหผปวยมาดวยอาการขาดนาอยางมาก มกพบในผปวยเบาหวานชนดท 2 มากกวาผปวยเบาหวานชนดท 1 มกเปนภาวะวกฤตทนาผปวยมาโรงพยาบาลโดยผปวยไมเคยไดรบการวนจฉย มากอนวาเปนเบาหวานชนดท 2 ความแตกตางระหวาง HHNC กบ DKA คอ ใน HHNC ผปวยมภาวะเปนกรดเพยงเลกนอย และเปนแลกตกอะซโดซสจากภาวะชอก ระดบกรดไขมนอสระมกตากวาใน DKA ทงนเปนเพราะภาวะ HHNC ยงคงมฮอรโมนอซลนอยในระดบทไมกอใหเกดการสลายไขมนมาเปนพลงงาน ปจจยททาใหเกดอาการ HHNC 1. ภาวะความเครยดจากการเจบปวย เชน การตดเชอ การอกเสบ ภาวะสโตรค เปนตน 2. จากการรกษา ไดแก การลางไตทางเยอบหนาทอง (peritoneal dialysis) การไดรบ สารอาหารทางหลอดเลอดดาอยางสมบรณ (total parenteral nutrition) ความเครยดจากการผาตด

3. ยางบางชนด ไดแก ยาขบปสสาวะ กลโคคอรตตอยด dilantin immunosuppressive agent เปนตน อาการและอาการแสดงเมอเกด HHNC ผปวยมาดวยอาการสญเสยนาเปนอยางมาก เนองจากภาวะนาตาลในเลอดสงทาใหเกดภาวะ osmotic diuresis จงสญเสยนาทางปสสาวะ ถาดมนาไมทนกบทเสยไปจะทาใหผปวยมาโรงพยาบาลดวยภาวะขาดนาอยางรนแรง อาการทเหนไดชดคอ ผวแหง ปากแหง ตาลก คาฮมาโครครตสง หายใจเบาตนมากกวาเรวลก และไมไดกลน อะซโตน (acetone) ระดบความรสกเปลยนไป ความดนโลหตตา ซม หรอไมรตว สบสน ชก ซงอาจเปนจากเซลลสมองขาดนา การดแลผปวยเบาหวานโดยทวไปมหลกดงน 1. รบประทานอาหารใหหลากหลายและมความสมดลของสารอาหาร รบประทานอาหารเปนเวลา ไมควรรบประทานเฉพาะเวลาทหวเพราะจะทาใหรบประทานมากกวาทควร 2. หลกเลยงของหวานและอาหารทมสวนผสมของนาตาล 3. รบประทานอาหารประเภทคารโบไฮเดรต 4. รบประทานอาหารประเภททมไขมนใหนอยลง การลดอาหารประเภททมไขมนนอกจากจะชวยควบคมนาหนกตวใหอยในเกณฑมาตรฐานแลว จะตองชวยควบคมระดบไขมนและคอเลสเตอรอล ซงหากมปรมาณสงเกนไปจะทาใหเกดความเสยงตอโรคเสนเลอดตบแขงสงขนนาหนกสวนเกนยอมจะหมายถงรางกายมการสะสมไขมนสวนเกน ซงจะชวยใหควบคมระดบนาตาลในเลอดยากขนดวยเชนกน การควบคมไขมนคอเลสเตอรอลทาไดโดย

34

4. 1ใชนามนพชแทนนามนสตวในการประกอบอาหาร เชน ใชนามนพชแทนนามนหม ใชมารการนแทนเนย ลดปรมาณนามนและกะททใชปรงอาหาร 4. 2 ลดอาหารประหารประเภทไขมนสง รวมทงไสกรอก กนเชยง โดนท อาหารทอดทกชด เมลดถวตางๆ เชนถวลสง เมลดมะมวงหมพานต และอาหารประเภทนาสลดขน 4. 3 ลดอาหารประเภททอด เลอกรบประทานอาหารประเภท ตม ยาง นง อบ ยาแทนอาหารทอด 4. 4 เลอกรบประทานเนอสตวทไมตดมน หลกเลยงรบประทานหนงทตดมนในสตวมปกมากทสด ลดปรมาณอาหารทะเล เชน กง หอย ปลาหมก เลอกรบประทานปลา โดยเฉพาะปลาทะเลและโปรตนจากพช เชน เตาห ใหบอยขน 4. 5 ลดอาหารประเภทไข โดยเฉพาะจากดปรมาณไขแดง ไมเกนสปดาหละ 2-3 ฟอง แตอาจจะรบประทานไขขาวไดถกวน โดยรบประทานแทนเนอสตว 4. 6 เลอกดมนม หรอผลตภณฑนมททาจากนมพรองไขมนเนยเทานน 4. 7 หลกเลยงอาหารประเภทครม หรอครมเทยม 4. 8 ในการประกอบอาหาร ควรใชกระทะประเภททมสารเคลอบ ไมตดกระทะ (Nonstick) จะชวยลดการใชนามนลงได 5. ลดอาหารเคมหรอหรอการใชเกลอในอาหารนอยลง สารโซเดยมในเกลอจะทาใหรางกายกกนาไวมากขน อนเปนสาเหตใหความดนโลหตสงไดโดยเฉพาะในรายทมความดนโลหตสงอยแลว การรบประทานอาหารทมรสเคมมาก จะยงทาใหความดนในโลหตสงขนไปอก เพราะไตจะตองทางานหนกขนฉะนนจงควรจากดปรมาณเกลอหรอโซเดยมในอาหารซงทาไดโดย 5. 1 ลดอาหารทมรสเคมจด จากดปรมาณเกลอ นาปลา ซอว เตาเจยว นามนหอยทใสในอาหาร หรอลดปรมาณเครองปรงเหลาน ในสตรปรงอาหารลงครงหนงหรอไมใสเลย แลวปรงแตงดวยมะนาว นาสม กระเทยม หวหอม และเครองเทศแทน 5. 2 หลกเลยงการรบประทานอาหารทมสวนผสมของเกลอชง เชนอาหารกระปอง อาหารหมกดอง แฮม ไสกรอก เบคอน ไขเคม ปลาเคม อาหารซองสาเรจหรอหรออาหารวางสาเรจรป เชน มนฝรงทอดกรอบใสเกลอ บะหมกงสาเรจรปหรอโจกผงบรรจซอง 6. หลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล เครองดมแอลกอฮอลใหพลงงานเกอบเทาไขมนแตไมมคณคาทางโภชนาการ แอลกอฮอล 1 กรม ใหพลงงานมากถง 7 กโลแคลอร ทาหนาทสะสมกลโคสไวในรปของไกลโคเจนเพอใชเปนพลงงาน ขณะทตบเผาผลาญแอลกอฮอล ระดบนาตาลจะตาลงเนองจากแอลกอฮอลไปยบยง ฉะนนการดมวสกเพยง 2 เปก (90 มลลลตร) ในขณะททองวางอาจทาใหผปวยเบาหวานชอกหมดสตได เนองจากภาวะนาตาลในเลอดตา ทงน เพราะ

35

แอลกอฮอลจะเสรมฤทธยาทาใหระดบนาตาลในเลอดลดลงอยางรวดเรว เครองดมแอลกอฮอลบางชนดเชนไวนแหง หรอเบยรชนดออนซงมปรมาณนาตาล หรอคารโบไฮเดรตตากวาเบยรชนดธรรมดา (ปกตเบยร 1 กระปอง เทากบ 360 มลลลตร อาจมคารโบไฮเดรตเทากบขนมปง 1 แผน ) ถาเลอกประเภทวสก ควรผสมนา นาแขงหรอนาอดลมไดเอต เครองดมคอกเทลทผสมวธนจะใหพลงงานในปรมาณ 85 กโลแคลอรตอปรมาณเนอเหลา 30 มลลลตร พฤตกรรมการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวาน พฤตกรรม หมายถง กจกรรมตางๆทบคคลกระทาอาจเปนการกระทาทบคคลนนแสดงออกมา รวมทงกจกรรมทเกดขนภายในตวบคคล อาจสามารถสงเกตไดดวยประสาทสมผสหรอไมสามารถสงเกตได ซงประกอบดวยความร ความเขาใจ เปนพฤตกรรมขนตน อาจมองเหน ไดยน ไดฟง ไดสมผส เปนประสบการณเกยวกบขอเทจจรงเปนความสามารถและทกษะของบคคลดานทศนคต ความเชอ ความรสก ซงเกยวของกบจตใจ ลกษณะนสย คณธรรม คานยมของบคคลและดานการปฏบต เปนพฤตกรรมขนสดทายทแสดงออก (เฉลมพล ตนสกล, 2551) พฤตกรรมการบรโภคอาหาร หมายถง การแสดงออกของบคคลทงคาพดและการกระทาทเกยวของกบการไดมาของการเลอก การประกอบอาหาร การเกบการถนอมอาหารซงอาจทาเปนพฤตกรรมการบรโภคอาหารสวนบคคล หรอไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ (พษณ อตตมะเวทน, 2550) จนทรทพย ลมทองกล (2543) ไดใหความหมายของพฤตกรรมการบรโภคอาหารไววาเปนการแสดงออกทางการกระทา ความคด ความรทเกยวกบอาหาร เชน กนอะไร กนเทาใด กนอยางไร กนเพออะไร กนเพอใคร Booth และ west state (1994) กลาววาเปนกระบวนการทางจตวทยาททาใหเกดการรบประทานอาหาร และพฤตกรรมจะสงผลตอการไดรบปรมาณและสารอาหารทไดรบในแตละวน รวมถงเวลาในการรบประทานอาหาร การเลอกปรมาณและคณภาพอาหาร และความถในการรบประทานอาหาร ผปวยเบาหวานสามารถเลอกรบประทานอาหารตางๆไดเชนเดยวกบคนปกต จะรบประทานใหมากนอยเพยงใด จงจะไมทาใหนาตาลในเลอดสงการรบประทานขาวแตนอยหรอไมรบประทานเลย แลวไปเพมอาหารอยางอนเชน เนอสตว ผลไม ในปรมาณมากๆมใชวธปฏบตทถกตองผปวยควรเลอกรบประทานอาหารตามความเหมาะสม อาหารสาหรบผปวยเบาหวาน อาจแบงไดเปน 3 ประเภทใหญๆคอ 1. กลมอาหารทหามรบประทาน ไดแก 1. 1 ขนมหวานทกชด เชน ทองหยบ ทองหยอด ฝอยทอง เปนตน

36

1. 2 นาหวานทกชนดเขน นาอดลม หรอเครองดมทมสวนผสมของนาตาล แตหากเปนกาแฟ กควรเปนกาแฟดา หรอกาแฟไมใสนาตาล 1. 3 นาผลไมทหวานจด นาผง นาตาล 1. 4 ผลไมทมรสหวานจด ผลไมกวน ผลไมแชอม หรอผลไมแปรรปทรสหวานจด หรอมสวนผสมของนาตาล 1. 5 อาหารชบแปงทอด หรอ ของขบเคยวทอดกรอ 2. กลมอาหารทรบประทานไดไมจากดปรมาณ ไดแก ผกใบเขยวชนดตางๆ เชน ผกบง ผกคะนา ผกกาด ผกตาลง และผกกวางตง เปนตน 3. กลมอาหารทรบประทานไดแตตองจากดปรมาณ ไดแก 3. 1 อาหารสาเรจรปหรออาหารสาหรบผปวยเบาหวาน 3. 2 ผกผลไมทมแปงมาก เชน หอมหวใหญ ฟกทอง กระเจยบ กลวย ฝรง และมะละกอ 3. 3 นมจดทไมมสวนผสมของนาตาล หรอนมพรองไขมน 3. 4 อาหารประเภทขาว แปง ถวเมลดแหง 3. 5 เนอสตว หรออาหารทใหโปรตน ควรหลกเลยงเนอตดมนตางๆ 3. 6 อาหารทไขมนมาก ควรลดปรมาณการรบประทานลงและหากเลยงไดกควรเลยง 3. 7 อาหารทมไขมนจากพชบางชนด เชน นามนปาลม กะท ควรใชนามนขาวโพด นามนมะกอกหรอนามนถงเหลองแทน ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวาน นอกจากการดตนเองทจาเปนสาหรบผปวยเบาหวานดงทกลาวมาแลว ยงมปจจยทมอทธพลตอการดแลตนเองในผปวยเบาหวาน ซงพยาบาลควรใหความสนใจรวมดวย ทงนเพราะปจจยเหลานมสวนเกยวของกบการปฏบตกจกรรมการดแลตนเองของผปวยซงอาจเปนสวนทชวยเพมพลงความสามารถในการดแลตนเอง และชวยสนบสนนใหผปวยปฏบตกจกรรมการดแลตนเองไดถกตอง และสมาเสมอในทางตรงกนขามปจจยเหลาน อาจเปนสวนททาใหความตองการ การดแลตนเองของผปวยมเพมขน หรอเปนอปสรรคตอการดแลตนเอง จากการศกษากาสงเสรมการดแลตนเองในผปวยเบาหวานในระดบโรงพยาบาลประจาจงหวด (ภาวนา, 2537) ในผปวยเบาหวานชนดท 2 จานวน 60 คนทาการสมภาษณระดบลก และใหผปวยเบาหวานเขากลมสงเสรมการดแลตนเอง ผปวยแตละคนจะเขากลมเดอนละ 1 ครง รวมทงหมด 4 ครง เกบขอมลโดยการบนทกเทปขณะสมภาษณระดบลก และขณะทากลมสงเสรมการ

37

ดแลตนเองผลการวเคราะหขอมลเชงคณภาพในสวนปจจยทมอทธพลตอการดแลตนเองในผปวยเบาหวาน แบงเปน ปจจยภายใน 1. แบบแผนการดาเนนชวต แบบแผนการดาเนนชวตของผปวยแตละคน แตกตางกนไป ตามลกษณะของอาชพ ภาระภายในครอบครวและฐานะทางเศรษฐกจ และการเปลยนแปลงในสถานการณของชวตทเกดขน ปจจยเหลานมความเกยวของกบพฤตกรรมการดแลตนเอง เรองโรคเบาหวานดงรายละเอยดตอไปน 1.1 อาชพ มผลตอพฤตกรรมการดแลตนเองในเรองวธการจดเตรยมอาหารเวลาในการรบประทานอาหาร ปรมาณอาหารทรยประทานรวมทง โอกาสในการรบประทานอาหารจบจบ การควบคมความเครยด 1.2 ภาระภายในครอบครวและปญหาในเรองเศรษฐกจ ทาใหผปวยตองทางานอยางหนกเพอหารายไดจนใหความสาคญเรองการดแลตนเองเพอควบคมระดบนาตาลในเลอดเปนสงสาคญรองลงไป นอกจากนปญหาในเรองหนสนยงสงผลตอสภาพจตใจของผปวย ทาใหคดวตกกงวล นอนไมหลบ เกดความเครยดเรอรง ซงมผลตอการควบคมระดบนาตาลในเลอด 1.3 การเปลยนแปลงในสถานการณของชวต การเปลยนแปลงสถานการณของชวตของผปวยทงทมการวางแผนไวลวงหนาและไมมการวางแผน มผลกระทบตอพฤตกรรมการดแลตนเองทปฏบตอย ซงการเปลยนแปลงน อาจเปนสงทชวยสงเสรมใหผปวยปรบพฤตกรรมการดแลตนเองไดงายขน หรอเปนสงททาใหผปวยเกดความยงยากในการปรบพฤตกรรมและพบกบความเครยดมากขนกวาเดม ซงสอดคลองกบการศกษาของหลาย ๆทานทพบวาการจดการกบโรคเบาหวาน เปนพลวต ทงนขนอยกบสถานการณของชวต ในแตละชวง (Nyhlin, Lithner & Norberg, 1987; Paterson & Sloan, 1994 ; Shah, 1989; Wikblad & Montin, 1992 อางใน Paterson,Thorne & Dewis, 1998) 2. การรบรเกยวกบโรคเบาหวาน ประสบการณเกยวกบโรคเบาหวานของผปวยทผานมาในอดต การไดรบความรเกยวกบโรคเบาหวาน พฒนาการทางความคด ความเชอเกยวกบความเจบปวย และพฤตกรรมการดแลสขภาพอนามยทผานมา เปนสงทหลอหลอมใหผปวยมการรบรเกยวกบโรคเบาหวานแตกตางกน ซงมผลตอพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวย พยาบาลควรใหความสนใจตอการรบรของผปวยเมอพบการปฏบตกจกรรมการดแลตนเองทเบยงเบนไปจากปกต โดยใหเวลาผปวยอธบายถงเหตผลของการปฏบตกจกรรมนน ซงบางปญหาสามารถแกไขไดโดยงายเมอใหขอมลทถกตองแกผปวย สงทมผลตอการรบรของผปวยไดแก การขาดขอมลและความรเกยวกบโรคเบาหวาน และประสบการณในอดตของผปวยทไดพบคนทเคยเปน

38

โรคเบาหวาน หรอประสบการณตรงของตนเองทเคยประสบ ผปวยเบาหวานมการรบรตางๆกน ซงมผลทาใหเกดพฤตกรรมการดแลตนเองทหลากหลายตามการรบรของตน ซงจากการศกษาพบวาผปวยเบาหวานมการรบรดงน 2. 1 รบรวาโรคเบาหวานรกษาไมหายขาด ทาใหเกดพฤตกรรมการดแลตนเองทสวนทางกบคาแนะนาของแพทย พยาบาล ผปวยไมสนใจดแลตนเอง และใชชวตทเหลออยตามความพอใจตนเอง ซงอาจสงผลใหเกดปญหาภาวะแทรกซอนในอนาคตได 2. 2 รบรวาโรคเบาหวานรกษาหายขาด ผปวยจะมพฤตกรรมแสวงหาการรกษาทงแพทยแผนปจจบน และการใชสมนไพร ผปวยจะใชเวลาในการทดลองวธการรกษาแบบตางๆจนกวาจะยอมรบวาโรคเบาหวานรกษาไมหาย จงหยดแสวงหาวธการรกษาและเลอกโรงพยาบาลทจะรกษาประจา 2. 3 รบรเกยวกบภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน ผปวยทรบรอนตรายเกยวกบภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน เชน ทาใหถกตดขา ตาบอด เปนตน จะหาวธการปองกนหรอมการตรวจสขภาพในเรองนนๆมากกวาผปวยทไมตระหนกถง 2. 4 รบรเกยวกบอาการของโรคเบาหวาน ผปวยจะใชอาการแสดงของโรคเบาหวานในการประเมนภาวะสขภาพของตน และพยายามหาวธการตางๆเพอควบคมอาการ ซงมกเปนอาการแสดงของระดบนาตาลในเลอดสง หรออาการทตนเองรสกผดปกต 3. ระยะเวลาทไดรบการวนจฉย ผทไดรบการวนจฉยระยะแรกจะมความกลว และความวตกกงวล ดงนนจงมความกระตอรอรนอยางสงในการดแลตนเอง ในระยะนผปวยจะมความพรอมในการรบรขอมลอยางมาก รวมทงมแรงจงใจทอยากจะเปลยนแปลงพฤตกรรม ผปวยจะแสวงหาขอมลเพอมาดแลตนเอง และพยายามเปลยนแปลงพฤตกรรม เชน ควบคมอาหารอยางมากจนบางครงเกดความคบของใจ รบประทานวนเสนหรอเมลดแมงลกมากกวาเดมเพราะเชอวาจะชวยรกษาโรคเบาหวานได เปนตน พฤตกรรมการดแลตนเองทเกดขนในชวงนมกไมสอดคลองกบแบบแผนการดาเนนชวตเพราะเกดจากความกลว เมอเวลาผานไปความกลวและความวตกกงวลลดลง ผปวยยอมรบกบการปวยเปนโรคเบาหวานมากขน และในขณะนถาผปวยไดรบขอมลไมเพยงพอ รวมทงขาดการสนบสนนและใหกาลงใจอยางตอเนอง จะทาใหผปวยกลบไปมพฤตกรรมทควบคมโรคไมไดเชนเดม พยาบาลจงควรใหความสนใจกบผปวยใหมทไดรบการวนจฉยวาเปนโรคเบาหวาน เพราะเปนผมความพรอมในการเรยนรสง พยาบาลควรใหขอมลเกยวกบโรคเบาหวานตงแตระยะเรมแรกและวางแผนการดแลอยางตอเนอง ซงจะชวยใหผปวยมกาลงใจและดแลตนเองอยางตอเนองได

39

4. ภาวะสขภาพ ความเจบปวยจากสาเหตอนนอกเหนอจากโรคเบาหวาน เชน เปนไข ปวดเขา เปนแผลในชองปาก เปนตน มผลทาใหเกดขอจากดในการปฏบตกจกรรมการดแลตนเองเพมขน เมอเกดความเจบปวยทาใหผปวยตองใชเวลาในการปรบเปลยนกจกรรมการดแลตนเองทเคยปฏบตอยเพอใหสอดคลองกบสภาพของรางกายทเปลยนแปลงไปในขณะนน ซงอาจเปนการเปลยนแปลงเพยงชวคราวหรอเปลยนแปลงเปนอยางถาวร พยาบาลจงควรชวยผปวยแกปญหาสขภาพอน และชวยผปวยปรบเปลยนกจกรรมการดแลตนเองตามความเหมาะสม 5. นสยประจาตว ลกษณะนสยประจาตวเกยวกบสภาพจตใจทเขมแขงในการควบคมตนเองเพอปฏบตกจกรรมการดแลตนเอง ผปวยกลมนจะทราบวาการควบคมระดบนาตาลในเลอดใหไดนน การควบคมอาหารเปนสงสาคญแตผปวยมกจะปฏบตไมคอยได บางครงเกดจากความเสยดายอาหารทรบประทานไมหมด และเมอรบประทานอาหารทชอบมกจะขาดความระมดระวงทาใหรบประทานมากจนเกนไป ซงสอดคลองกบการศกษาของวลาวรรณ ผลพลอย (2539) ทพบวานสยประจาตวบางอยางเปนอปสรรคตอการดแลตนเอง ปจจยภายนอก 1. ระบบครอบครว ในแนวคดเกยวกบปจจยพนฐาน ( basic conditioning factor ) ของโอเรม (Orem, 1991) ไดจดระบบครอบครวเปนปจจยหนงทมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเองและความตองการการดแลตนเองทงหมด ซงเทเลอร (Tayler 1989, อางในสมจตหนเจรญกล, 2536 ) ไดขยายความเกยวกบเรองระบบครอบครวไววา ครอบครวเปนปจจยพนฐานทมอทธพลตอความตองการและความสามารถในการดแลตนเองของผปวย จานวนสมาชกในครอบครว ความคาดหวงของครอบครว และแหลงประโยชนของครอบครวอาจมผลตอความตองการการดแลตนเองของผปวยแตละคนแตกตางกนไป สมาชกภายในครอบครวของผปวยเบาหวานเปนผมสวนเกยวของ และมผลตอการพฒนาความสามารถในการดแลตนเองของผปวย ความร ทศนคต การรบรและความเชอเกยวกบโรคเบาหวานของสมาชกภายในครอบครว โดยเฉพาะสมาชกทเปนบคคลสาคญสาหรบผปวยซงมกจะเปนคสมรส หรอบตร จะเปนผมสวนชวยสงเสรม สนบสนน หรอเปนอปสรรคตอพฤตกรรมการควบคมโรคเบาหวานของผปวย 2. สภาพสงคมและทศนคตของคนในสงคมตอโรคเบาหวาน สภาพสงคมทมการพงพาอาศยกน การมสวนรวมในกจกรรมของสงคม เชน งานแตงงาน งานบวช งานศพ งานทาบญเทศกาลตางๆ เปนตน มผลใหผปวยมโอกาสรบประทานอาหารนอกบานและรบประทานจบจบไดมาก ซงสอดคลองกบการศกษาของ วลาวรรณ ผลพลอย (2539) ทพบวาการไปงานเลยงสงสรรค หรอการพบญาต เพอน เปนอปสรรคตอการดแลตนเอง นอกจากนทศนคตเกยวกบโรคเบาหวาน

40

ในดานลบ เชน เปนเบาหวานตองถกตดขา เปนเบาหวานไมนานกตาย เปนตน เปนผลใหผปวยปกปดผอนวาเปนโรคเบาหวาน เพราะไมอยากรบฟงขอคดเหนจากเพอนบานในดานลบ 3. ระบบบรการสขภาพ การจดระบบบรการสขภาพรวมทงบทบาทของเจาหนาทสขภาพ เปนปจจยทสาคญทจะชวยเอออานวยใหผปวยและครอบครวไดพฒนาความสามารถในการดแลสขภาพตนเองและพงพาตนเองได การใหบรการโดยมแนวคดวาเจาหนาทเปนผเชยวชาญ มความรความสามารถมากทสดและมอานาจในการตดสนใจในเรองการรกษาพยาบาลเพยงผเดยว ผปวยมหนาทรบฟงและปฏบตตามเพราะไมมความรในเรองโรคไมสามารถพฒนาการคดตดสนใจในเรองการรกษาพยาบาลได แนวคดดงกลาวมผลตอการจดระบบบรการและพฤตกรรมการใหบรการของเจาหนาทสขภาพในทางทลดพลงอานาจของผปวย (disempowerment) พยาบาลผใหการดแลผปวยเบาหวานจะตองเปลยนแนวคด และทศนะดงกลาว และสงเสรมใหผปวยมสวนรวมในการดแลตนเองมากขน ซงพยาบาลจะเปนผมบทบาทสาคญอยางมากในการใหขอมล คาแนะนาและคาปรกษาทเปนประโยชนตอผปวย และจดระบบบรการทสรางบรรยากาศการเรยนรเพอเสรมสรางความสามารถในการดแลตนเองของผปวย แนวคดเรองการดแลตนเองในผปวยเบาหวานเปนแนวคดทสาคญ ทงนเพราะการควบคมโรคเบาหวานใหเปนผลสาเรจ ขนอยกบการดแลตนเองของผปวยเปนสวนใหญ ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรมเปนทฤษฎทางการพยาบาลทชวยใหพยาบาลเขาใจแนวคดเรองการดแลตนเอง ความตองการการดแลตนเองทงหมดของบคคล ความพรองในการดแลตนเองของบคคล และระบบการพยาบาล ซงพยาบาลควรนามาประยกตใชในการดแลผปวยเบาหวานซงจะชวยใหการดแลครอบคลมทงกาย จต และสงคม พยาบาลควรทราบความตองการการดแลตนเองทงหมดในผปวยเบาหวาน ซงประกอบดวยความตองการการดแลในเรอง การควบคมอาหาร การบรหารยา การออกกาลงกาย การดแลตนเองเมอเกดภาวะนาตาลในเลอดสง การรกษาสขภาพอนามยของรางกายและการดแลเทา การจดการกบความเครยด การดแลเมอผปวยเกดภาวะวกฤต ไดแก ภาวะนาตาลในเลอดตา ภาวะ DKA และภาวะ HHNC ทงนเพอทจะนาความรเหลานไปใชในการดแลผปวยอยางมประสทธภาพและสามารถใหคาแนะนาแกผปวยเบาหวาน เพอนาไปสการปฏบตการดแลตนเองตอไป นอกจากนพยาบาลควรตระหนกถงปจจยทมอทธพลตอการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน ซงประกอบดวยปจจยภายใน ไดแก แบบแผนการดาเนนชวต การรบรเกยวกบโรคเบาหวาน ระยะเวลาทไดรบการวนจฉย ภาวะสขภาพ นสยประจาตว และปจจยภายนอก ไดแก ระบบครอบครว สภาพสงคมและทศนคตของคนในสงคมตอโรคเบาหวาน ระบบบรการสขภาพ ทงนเพอรวมมอกบผปวยในการลดปจจยทเปนอปสรรคตอการดแลตนเองและสงเสรมปจจยทชวยสนบสนนการดแลตนเองของผปวยตอไป จาแนกไดดงน

41

1. ดานความรทางการบรโภคอาหาร ความรเปนเรองเกยวกบการรบร ความจา ขอเทจจรง รวมถงการพฒนาความร ความสามารถ ทกษะ ดานสตปญญา และการใชวจารณญาณในการตดสนใจ ประกอบดวยความร ความเขาใจ การนาความรไปใช การวเคราะห สงเคราะห ประเมนคาความรโดยใชเกณฑมาตรฐาน ใหสอดคลองกบสถานการณตางๆ ความร ความรดานการบรโภคอาหารนน ผเปนเบาหวานอาจไดรบจากการใหโภชนาศกษาจากนกโภชนาการหรอบคลากรทางแพทย จากสอตางๆ เชนวทย โทรทศน หนงสอ บทความ ฯลฯ เปนตน จากการศกษาของ ศภวด ลมปพานนท (2537) พบวาการใหความรสงผลใหผปวยเบาหวานมพฤตกรรมการดแลตนเองดานการควบคมอาหารดขนกวากอนไดรบความร ซงขดแยงกบ ทววรรณ กงโคกกรวด (2540) พบวา ความรเกยวกบโรคเบาหวานมความสมพนธทางบวกกบการดแลตนเองของผปวยเบาหวานโดยรวมทกดานยกเวนดานอาหาร 2. ดานทศนคตในการบรโภคอาหาร ทศนคต คอ ความพรอมทางจตและประสาททจะตอบโต ทศนคตเกดจากประสบการณซงจะเปนแรงทกาหนดทดทางหรอมผลในการเปลยนแปลงของการสนองของบคคลตอสงตางๆทงหมด และสถานการณทเกยวของดวย ทศนคตเปนความรสก ความชอบ ความสนใจคานยม ยากตอการมองเหนและเขาใจ ตองใชเครองมอในการวดพฤตกรรมดานน ซงทศนคตในการบรโภคอาหาร ทาใหเกดแนวโนมในการปฏบต ตอการบรโภคอาหารของแตละบคคล ซงแสดงออกในทางทเหมาะสมและไมเหมาะสมแตทศนคตหรอคานยมทบคคลนนยดถอ 3. ดานการปฏบตตนในการบรโภค เปนพฤตกรรมทบคคลแสดงออกทางรางกาย รวมทงพฤตกรรม ทแสดงออกและสงเกตไดซงตองอาศยการตดสนใจหลายขนตอน การปฏบตนนมาจาก ความรสก ความเชอและความพรอมทจะนามาปฏบตจรง ซงมความสมพนธ กบสขภาพทงทางตรงทางออม การปฏบตตวของผปวยในเรองการควบคมอาหาร การออกกาลงกาย การรบประทานยา จะมผลทาใหระดบนาตาลในเลอดลดลง (กญญาบตร ศรนรนทร , 2540) พบวาการปฏบตตวในเรองการบรโภคอาหาร จะประสบปญหามาก เนองจาก วฒนธรรมการบรโภค และวถชวตทมเอกลกษณเฉพาะทองถนเชน ในถนเชน ในทองถนอสานมการบรโภคขาวเหนยวเปนอาหารหลก ซงขาวเหนยวจะมคาความเรว ในอตรายอยและจะดดซมสง ผปวยสวนมากมความคนเคย กบกบการบรโภคขาวเหนยว เมอผปวยไดบรโภคขาวเจาตามทไดรบคาแนะนา จงทาใหเกดความรสกไมอมเปนเหตใหพบวาผปวยไมไดรบประทานขาวเหนยวโดยตรง แตบรโภคผลตภณฑ จากขาวเหนยว เชน ขาวตมมด เปน (ขนษฐา นนทบตร, 2544)

42

งานวจยทเกยวของ จฑามาศ ชชวาลย (2552) การศกษาความสมพนธระหวางความร ทศนคต และการปฏบตในการดแลตนเองกบระดบนาตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานทเขารบบรการทสถานอนามยทรพยนอย อาเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา ผลการศกษาพบวา ผปวยโรคเบาหวานสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 61. 18 มอายอยในชวง 46-55 ป รอยละ 36. 47 รองลงมาคออายอยในชวง 35-45 ป รอยละ 25. 88 ผปวยสวนใหญมสถานภาพค รอยละ 70. 59 ไมไดประกอบอาชพรอยละ 25. 88 รองลงมามอาชพเกษตรกรรม รอยละ 23. 53 สวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษา รอยละ 34. 12 รองลงมาไมไดศกษา รอยละ 25. 88 ผปวยสวนใหญเปนโรคเบาหวาน 1. 5 ป รอยละ 43. 53 ผลการศกษาความรเรองโรคเบาหวานพบวาไมมความสมพนธกบระดบนาตาลในเลอด วไลลกษณ ไทยศร (2550) ศกษาความสมพนธระหวางความร ทศนคต และการปฏบตในการดแลตนเองกบระดบนาตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานทเขารบบรการในคลนกผปวยโรคเรอรงโรงพยาบาลปากชองนานา อาเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา ผลการศกษาพบวาผปวยโรคเบาหวานสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 56. 20 มอายอยในชวง 46-64 ป รอยละ 60. 50 ไมไดประกอบอาชพ รอยละ 32. 10 จบการศกษาระดบประถมศกษา รอยละ 54. 90สวนใหญระดบนาตาลในเลอดมนาตาลในเลอดสงกวา 131 mg%dl คดเปนรอยละ 67. 90 สวนใหญปวยเปนโรคเบาหวาน 1-5 ป รอยละ 45. 10 ผลการศกษาความรเรองโรคเบาหวานพบวาผปวยสวนใหญมความรระดบด มทศนคตระดบปานกลางคอรอยละ 51. 90และมพฤตกรรมการปฏบตตวใน ระดบด รอยละ 54. 30และเมอศกษาความสมพนธระหวางความร เกยวกบโรคเบาหวานและการปฏบตตนพบวาไมมความสมพนธกบระดบนาตาลในเลอด วไลวรรณ ศกดาราช (2549) ไดศกษาผลการดาเนนงานโครงการสงเสรมสขภาพเกยวกบการดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวาน โรงพยาบาลมหาสารคาม จานวน 60 คน มผปวยเบาหวานกลมทดลองมความรเกยวกบโรคเบาหวานกอนการทดลองอยในระดบปานกลางมคาเฉลย 71. 06 แตหลงจากการทดลองมความรอยในระดบด มคาเฉลย 77. 73เจตคตตอโรคเบาหวานกอนการทดลองมคาเฉลย 2. 66แตหลงจากการทดลองมเจตคตอยในระดบสงมคาเฉลย 2. 96 พฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยเบาหวานกอนการทดลองมคาเฉลย 2. 53 แตหลงจากการทดลองมพฤตกรรมการดแลตนเองอยในระดบดมคาเฉลย 2. 96 ระดบนาตาลในเลอดกอนการทดลองอยในระดบไมดมคาเฉลย 253. 43 แตหลงจากการทดลองมระดบนาตาลในเลอดอยในระดบด มคาเฉลย 139. 06 วณรฐ ศรชนะ (2548) ไดศกษาปจจยทมผลตอการควบคมระดบนาตาลในเลอดของผปวยเบาหวานชนดท 2 ทมารบบรการทคลนกเบาหวาน โรงพยาบาลฝาง จงหวดเชยงใหม ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางมความร เจตคต และการปฏบตเกยวกบโรคเบาหวานอยในระดบด

43

เทากบรอยละ 60. 00 รอยละ 86. 70 และรอยละ 68. 70 ตามลาดบ ปจจยทมผลเชงบวกตอการควบคมระดบนาตาลในเลอดอยางมนยสาคญทางสถต คอ เจตคตดานสงคมและการปรบตว (p=0. 02) ปจจยทมผลเชงลบตอการควบคมระดบนาตาลในเลอดอยางมนยสาคญทางสถต คอ สถานภาพโสด (p=0. 04) อาย 65 ป ขนไป (p= 0. 04) ดงสมการการควบคมระดบนาตาลในเลอด =25. 61-3. 68 (สถานภาพโสด) -3. 42 อาย 65 ปขนไป+1. 38 (เจตคตดานสงคมและการปรบตว ผลทไดจากการศกษาครงน ใชเปนแนวทางในการใหขอมลแกบคลากรในโรงพยาบาลดานความร คาปรกษาและแนะนาในการแกไขใหผปวยควบคมระดบนาตาลในเลอดไดดขนเพอเพมการควบคมระดบนาตาลในเลอดของผปวย วนดา ดรงคฤทธชยและคณะ (2551) ไดศกษาประยกตทฤษฎการตงเปา หมายรวมกนในกระบวนกานเสรมสรางพลงอานาจเพอปองกนภาวะแทรกซอนใหกบผปวยเบาหวาน ป 2551 ผลการศกษาพบวา ผปวยเบาหวานในชมชนคดเปนรอยละ 13. 92 ของผสงอายทงหมดโดยเฉลยมอาย 62 ป รอยละ 57. 10 ของผปวยเบาหวานเปนโรคนนาน 6 เดอน ถง 6 ป รอยละ 95. 50 ไมสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดได มประวตเกดภาวะแทรกซอนเฉยบพลนบอยครง ทงนาตาลในเลอดสงและนาตาลในเลอดตา โดยเกดนาตาลในเลอดสงถงรอยละ 13. 60 ของผปวยเบาหวานทงหมด สวนใหญไมรกษาตามกาหนดนด ปจจยทมผลใหผปวยเบาหวานไมสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดไดมทงจากผปวยเองทรบรและตดสนใจจดการสขภาพตนเองไมถกตอง การสอสารและปฏสมพนธทผปวยใชกบครอบครว ชมชน รวมทงบคลากรสขภาพยงไมสามารถทาใหดแลตนเองไดสงสดตามศกยภาพ ฉนทกา นามวงษา (2551) ศกษาการปฏบตในการดแลตนเองดานโภชนาการและสขภาพของผปวยเบาหวานชนดท 2 ทมาใชบรการคลนกโรคเบาหวานโรงพยาบาลแมแตงและศนยสขภาพชมชนเทศบาลเมองแกนพฒนา อาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม ระหวางเดอนมนาคมถงเดอนเดอนเมษายน 2551 กลมตวอยางคอ ผปวยเบาหวานชนดท 2 จานวน 140 คน เลอกแบบเฉพาะเจาะจงตามคณสมบตทกาหนด เครองมอทใชในการศกษาประกอบดวยแบบสอบถามขอมลสวนบคคลและแบบสอบถามการปฏบตการดแลตนเองดานโภชนาการและสขภาพ ตรวจสอบความตรงทางเนอหาโดยผทรงคณวฒมคาเทากบ . 96 ทดสอบความเชอมนโดยใชสตรสมประสทธอลฟาของครอนบาคมคาเทากบ . 83 วเคราะหขอมลโดยใชสถตพรรณนาผลการศกษาพบวา กลมตวอยางมการปฏบตการดแลตนเองดาน โภชนาการและสขภาพโดยรวมอยในระดบด (x=2. 21, SD=. 26) เมอพจารณารายดานพบวามการปฏบตการดแลตนเองอยในระดบดมากไดแก ดานการรบประทานยา (x=2. 72, SD=. 35) และดานทอยในระดบดไดแก ดานการปองกนภาวะแทรกซอนดานโภชนาการ และดานการออกกาลงกาย (x=2. 26,2. 22 และ 1. 21 ตามลาดบ SD=. 34,. 32และ. 52 ตามลาดบ) ขอมลทได

44

จากการศกษาครงน สามารถใชเปนขอมลพนฐานสาหรบบคลากรทางดานสขภาพ เพอนาไปใชในการวางแผนสงเสรมใหผปวยเบาหวานมการปฏบตตวเพอดแลตนเองทเหมาะสม ชตสภางค ทพยเทยงแท และคณะ (2550) การวจยเรองนเปนการศกษาเชงสารวจ มวตถประสงค เพอศกษาสภาวะสขภาพ และพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองดานการบรโภคอาหาร การออกกาลงกาย และการบรหารยาของผปวยโรคเบาหวาน ประชากรคอผปวยโรคเบาหวานของตาบลคบว อาเภอเมอง จงหวดราชบร เลอกกลมตวอยางแบบเฉพาเจาะจง คอผปวยโรคเบาหวานทสมครใจและเตมใจเขารวมการศกษาครงน รวมทงผดแลผปวย ผใหบรการดานดานสขภาพและผนาชมชน รวมทงสน 83 ราย เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลไดแก แบบสอบถามขอมลสวนบคคลของผปวยโรคเบา สภาวะสขภาพ และพฤตกรรมการบรโภคอาหาร เกบรวบรวมขอมลจากผปวย ผดแล ผใหบรการสขภาพ ผประกอบการ และผนาชมชนดวยวธการสนทนากลม และการสมภาษณเชงลก เกบรวบรวมขอมลระหวางเดอน เมษายน 2550-พฤษภาคม 2551 ขอมลเชงปรมาณไดแกขอมลสวนบคคลสภาวะสขภาพ พฤตกรรมการบรโภค วเคราะหดวยรอยละ สาหรบขอมลเชงคณภาพวเคราะหขอมลดวยการวเคราะหเนอหาผลการวจยผปวยโรคเบาหวานสวนใหญเพศหญงรอยละ 65. 7 สถานภาพสมรสค รอยละ 65. 2 ชวงอายทพบมากทสดคอ 51-55 ป และ 56-60 ป พบเทากนรอยละ 19. 4 ระดบการศกษาสวนใหญ ป. 4 รอยละละ 68. 9 อาชพรบจางรอยละ 38. 6 สภาวะสขภาพไมแขงแรง รอยละ 55. 7 พฤตกรรมการบรภคทปฏบตเปนประจาคอ การรบประทานแกงกะท ขนมใสกะท รอยละ 57. 1 ดานความร ความเขาใจเกยงกบโรคเบาหวาน พบวาผปวยบอกไดถกตองเกยวกบสาเหตอาการ และอาการแทรกซอนของโรค รวมทงอาหารทควรหลกเลยง สาหรบพฤตกรรมการดแลตนเองดานการบรโภคอาหาร พบวาไมควบคม หรอหลกเลยงอาหารททาใหนาตาลสง รบประทานตามความชอบ และความเคนชน ดานการออกกาลงกายพบวาผปวยใหความหมายของการทางาน หรอการเคลอนไหวรางกายคอการออกกาลงกาย ขาดสถานท และผนาในการออกกาลงกาย พฤตกรรมการดแลตนเองดานการบรหารยา พบวาผปวยปรบขนาดยาเอง และเวลาในการรบประทานยาดวยตนเอง รวมทงลมรบประทานยา โยเฉพาะยาหลงอาหารเยน ดานการใหยาแกผปวยพบวา ผใหบรการดานสขภาพยงขาดการใหคาแนะนา หรอใหเหตผล หรอรบฟงปญหาของผรบบรการ ทาใหผรบบรการคนหาวธการดแลดวย วรต ปานศลา และคณะ (2551) ไดศกษารปแบบการพฒนาสขภาวะผปวยโรคเบาหวานดวยภมปญญาพนบานในการบรโรคอาหารของคนในภาคอสาน ผลการวจยพบวาภมปญญาพนบานในการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวานในชมชนเปนการปรบตวใหเกดความเหมาะสมภายใตการเปลยนแปลงของปจจยตางๆเชน ดานรางกาย ดานสงคม ดานเศรษฐกจ ดานสงแวดลอม และดานวฒนธรรม การวจยครงนชใหเหนวาปจจยแหงความสาเรจในการพฒนาสขภาวะผปวย

45

เบาหวานมาจากกระบวนการมสวนรวมอยางตอเนองของชมชนในการคนหาปญหา วางแผน ปฏบตการ ตดตามและประเมนผลภายใต บรบทของชมชนนน โดยมรปแบบการพฒนาตงแตระดบบคคล ระดบกลมและระดบชมชนเพอนาไปสสขภาวะทงดานรางกาย จตใจ สงคม และปญญาของผปวยเบาหวานอยางยงยนจากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ กบพฤตกรรมการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวาน พบวา พฤตกรรมการบรโภคอาหารมภาวะเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนของผปวยเบาหวาน ผวจยจงมความสนใจทจะศกษาในประเดน พฤตกรรมการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวาน เกยวของกบการปองกนและแกปญหาโรคและภาวะแทรกซอน