รัฐกับแนวค ิดและทฤษฎ ีการพัฒนาpirun.ku.ac.th/~fedusmsw/publication/p10.pdf · ประชาสังคม (Civil Society)

รฐกบแนวคดและทฤษฎการพฒนา

ผชวยศาสตราจารย นาวาอากาศโท ดร.สมตร สวรรณ

ภาควชาการพฒนาทรพยากรมนษยและชมชน

คณะศกษาศาสตรและพฒนศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตกาแพงแสน

คานา

รฐกบแนวคดและทฤษฎการพฒนา เปนหนงสอทผเขยนไดพยายามศกษาคนควาจาก

หนงสอตาง ๆ รวมทงประสบการณทไดจากการศกษากบอาจารยผเชยวชาญตงแตปรญญาตร โท

และเอก โดยไดผานการพจารณาจากคณะกรรมการผทรงคณวฒในการเสนอขอตาแหนงทางวชาการ

มาแลว ซงสามารถใชเปนเอกสารสาหรบการศกษาของนสตปรญญาโทและเอก สาขาวชาการพฒนา

ทรพยากรมนษยและชมชน (Human and Community Resource Development) คณะ

ศกษาศาสตรและพฒนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตกาแพงแสน รวมทงผทมความ

สนใจในการดานการศกษาและการพฒนา ผเขยนไดแบงเนอหาสาระออกเปน 5 บท ประกอบดวย

บทท 1 แนวคดเกยวกบรฐ

บทท 2 ความหมาย แนวคด และหลกการพฒนา

บทท 3 แนวคดและทฤษฎการพฒนายคความทนสมย

บทท 4 แนวคดและทฤษฎการพฒนาหลงยคความทนสมย

บทท 5 ผลการพฒนารฐไทย

ขอกราบขอบพระคณบดา มารดา และครอาจารยทกทานทไดกรณาอบรมสงสอนประสทธ

ประสาทวชาความรใหแกผเขยน หากมขอบกพรองประการใดขอนอบรบไวพจารณาแกไขในโอกาส

ตอไป

สมตร สวรรณ

พฤษภาคม 2554

สารบญ หนา

คานา

สารบญ

บทท 1 แนวคดเกยวกบรฐ

พฒนาการและแนวคด 5

ความหมายของรฐ 8

องคประกอบและหนาทของรฐ 10

รปแบบของรฐ 11

บทท 2 ความหมาย แนวคด และหลกการพฒนา

ความหมายการพฒนา 20

การพฒนาทรพยากรมนษย 23

เปาหมาย หลกการและวธการพฒนาทรพยากรมนษย 27

หลกการทรงงานเพอการพฒนาคนของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว 30

ตวแบบการพฒนาของสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร 35

บทท 3 แนวคดและทฤษฎการพฒนายคความทนสมย

ทฤษฎความทนสมย (Modernization Theory) 38

ทฤษฎการพงพา (Dependency Theory) 44

ทฤษฎมารกซซสต (Marxist Theory) 48

ทฤษฎระบบโลก (World System Theory) 50

บทท 4 แนวคดและทฤษฎการพฒนาหลงยคความทนสมย

การพฒนาแบบยงยน (Sustainable Development) 53

ประชาสงคม (Civil Society) 62

เศรษฐกจพอเพยง (Sufficiency Economy) 66

บทท 5 ผลการพฒนารฐไทย

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจ ฉบบท 1 78

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 2 – 4 80

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 84

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 86

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 89

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 90

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 92

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 97

สรปทายเลม 103

บรรณานกรม 107

ประวตผเขยน 110

บทท 1

แนวคดเกยวกบรฐ

พฒนาการและแนวคด

การปกครองทมลกษณะเรยกวา นครรฐ เกดขนครงแรกในสมยกรกโบราณ กอนครสต

ศกราชประมาณ 300 – 500 ป เปนททราบกนโดยทวไปวา นครรฐทไดรบการยกยองวายงใหญ คอ

เอเธนส เนองจากเปนศนยกลางของวฒนธรรมและการศกษาของโลกในยคโบราณ เปนแหลงกาเนด

ของนกปราชญทมชอเสยงหลายทาน โดยเฉพาะทางดานรฐศาสตร ไดแก โซเครตส เพลโต และอรส

โตเตล

โซเครตส (Socrates) เปนนกปราชญทไดรบการยกยองวาเปนบดาแหง “ปรชญาการเมอง”

มความสนใจในเรองปรชญา จรยศาสตร และวาทศลป เขาไดแสดงความคดเหนเกยวกบเรองรฐ

กฎหมาย ความยตธรรม และคณคาทางจรยธรรมของความประพฤตตาง ๆ ในสงคมโลก

เพลโต (Plato) เปนลกศษยของโซเครตส เปนนกปราชญทไดรบการยกยองวาเปนบดาแหง

“ทฤษฎการเมอง” เขาไดแสดงความคดเหนและเขยนหนงสอเกยวกบเรองรฐ การปกครอง และ

การเมองไวมากมาย หนงสอเลมทไดรบการยกยองวาเปนผลงานทางการเมองและมชอเสยงรจกกน

แพรหลาย คอ The Republic (อตมรฐ) เปนหนงสอทเขยนถงเรองรฐในอดมคตวา ตองเปนรฐท

สมบรณเพยบพรอมทกประการ มการจดระบบภายในอยางด เชน ระบบเศรษฐกจ การศกษา สงคม

และการเมอง มผปกครองทมความรเปนนกปราชญทเฉลยวฉลาด

อรสโตเตล (Aristotle) เปนลกศษยของเพลโต เปนนกปราชญทไดรบการยกยองมากทสด

เปนบดาแหง “วชารฐศาสตร” ไดเขยนหนงสอเกยวกบการเมองการปกครองไวหลายเลม เชน The

Constitution of Athens (รฐธรรมนญของกรงเอเธนส) The Politics (การเมอง) The Ethics

(จรยธรรม) เปนนกรฐศาสตรคนแรกทไดรเรมการศกษาของศาสตรทางดานน โดยใชวธการทาง

วทยาศาสตร คอ การตรวจสอบและการสงเกตการณ เขาไดกลาววา รฐเปนศนยรวมทางดานการเมอง

มอานาจหรอทเรยกวาอานาจในการปกครอง สามารถบงคบใหสมาชกของสงคมนนประพฤตปฏบต

ตามความตองการของรฐ

ในเวลาตอมาเกดลทธเทวสทธ (The Divine Theory) มความเชอวาพระเจาสรางโลก โดย

พระเจาไดสงตวแทนมาปกครอง คอ กษตรย ซงประชาชนทกคนตองเคารพและเชอฟง มฉะนนจะถก

พระเจาลงโทษ ทาใหกษตรยมอานาจเหนอดนแดนหรออาณาบรเวณทครอบครอง จนกระทงในป

6

ค.ศ.1688 และ ค.ศ.1789 ไดเกดการปฏวตในองกฤษและฝรงเศส ตามลาดบ มการเปลยนแปลงการ

ปกครองเปนแบบประชาธปไตย ตามความคดของจอหน ลอค (John Locke) และฌอง ฌาค รสโซ

(Jean Jacques Rousseau) ทวาทกคนมอสระเสรภาพ มเหตมผล มหลกประกนในความมนคง

ปลอดภยในการดารงชวต จงไดรวมกนสรางรฐขนและมอบอานาจใหแกประมขหรอรฐบาลเปน

ผปกครอง ซงรฐบาลตองรบผดชอบตอประชาชน ถาปกครองไมดทาผดสญญา ประชาชนมสทธทจะ

ปฏวตเพอเรยกอานาจคน รฐตามความคดของรสโซจงมลกษณะเปนแบบทเรยกวา “ประชาธปไตย”

โดยยดหลกเจตนารมณรวมของประชาชน และเขาเหนวาอานาจสงสดเปนของปวงชน รฐบาลเปน

เพยงตวแทน ซงบางรฐยงคงมกษตรยเปนประมข บางรฐมประธานาธบดเปนประมข การใชอานาจ

ของรฐบาลนผานกระบวนการทเรยกวา ระบบราชการ (Bureaucracy) ของแมก เวเบอร (Max

Weber) อยางไรกตาม คารล มารกซซ (Karl Marx) มความเหนวา รฐทเกดขนในลกษณะนเปนการ

กดขและเปนเสมอนเครองมอของผปกครอง เพอใชในการเอารดเอาเปรยบผอยใตการปกครอง

โดยเฉพาะรฐในระบบทนนยม มการใชอานาจรฐในการสรางนโยบายสาธารณะและการออกกฎหมาย

เพอบบบงคบคนชนตา กรรมกรและชาวนา ใหยอมกระทาตามเพอสรางความรารวยใหแกชนชน

นายทน เขาจงมความเหนวาสงคมอดมคตตองไมมรฐหรอปราศจากรฐ โดยบทบาทของรฐจะถกแทนท

ดวยหนวยงานอน ๆ ของสงคม (ดารงค ฐานด, 2538)

ดงนนการศกษาเรองรฐในระยะหลงจงไดเปลยนจดสนใจมาเปนการศกษาการเมอง เนองจาก

นกรฐศาสตรเกดความรสกวา การศกษาเรองรฐมขอจากดตรงทมการเนนลกษณะทางกฎหมายและ

บทบาทของรฐทางดานการมอานาจสงสด การออกกฎหมาย ระเบยบ และการใชอานาจในการ

ควบคมพฤตกรรมของคนในสงคมมากเกนไป โดยเพมความสาคญของบคคลและกลมบคคลในสงคม

ในลกษณะทสงคมอยเหนอรฐ มใชรฐอยเหนอสงคม รฐจงมฐานะและบทบาทเพยงกาหนดกตกาและ

คอยทาหนาทเปนกรรมการทามกลางการแขงขน การตอรองและการแยงชงอานาจระหวางกลมตาง ๆ

ซงดาเนนไปตามกตกาททกฝายยอมรบนบถอ การเมองจงเปนเรองเกยวกบการกาหนด “ใครจะได

อะไร เมอใด อยางไร” ปญหาหลกทเราพบเหนกคอ ในสงคมทยงไมมความเหนพองตองกนเกยวกบ

กตกาหรอกจกรรมทางการเมองวาจะดาเนนไปไดอยางมระบบ ระเบยบ และสามารถลดความขดแยง

กนไดอยางไรนน มกจะมการตกลงตอรองกนอยางสนต มความรนแรงหรอมการขวาจะใชกาลง ซง

ชยอนนต สมทวณช (2535: 5) เหนวา การเมองม 2 ระดบหรอ 2 ขนตอน สงคมบางสงคมไดผาน

ขนตอนหรอระดบแรกไปแลว อกหลายสงคมยงเวยนวายอย คอ ขนตอนของการแขงขน การขดแยง

การตอสดนรน เพอใหไดมาซงอานาจททกฝายยอมรบได ไดแก การเปลยนแปลงสาระสาคญของ

รฐธรรมนญบอย ๆ การมรฐประหาร การกอการราย การกอวนาศกรรม การลกพาตวหรอสงหารผนา

ทางการเมอง การเดนขบวนประทวงเพอกดดนใหมการเปลยนแปลงในกตกาหลกทางการเมอง ซง

7

ผเขยนเหนวารฐไทยยงวนเวยนอยอยางทศาสตราจารย ดร.ชยอนนต สมทวณช ไดกลาวไว เพยงแต

ระยะเวลาของการปฏวตเรมหางมากขนกวาในอดต โดย 2 ครงลาสดในเดอนกมภาพนธ 2534 และ

เดอนกนยายน 2549 นอกจากนนยงคงมการแยงอานาจระหวางพรรคการเมอง จนนาไปสความ

ขดแยง มการแกไขรฐธรรมนญเพอประโยชนของนกการเมองมากกวาประโยชนของประชาชน

เชนเดยวกบในอกหลาย ๆ ประเทศ เชน ปากสถาน อยปต ลเบย ฟลปปนส

ในขณะท เดวด อสตส (David Easton) ไดพดถงการเมองในฐานะทเปนกจกรรมซงมพลวตร

เปนกระบวนการ มปจจยปอนเขาสระบบการเมองและกอใหเกดผลในรปของนโยบาย โดยมผนาทาง

การเมองเปนผกระทาการในนามของรฐดวยการแสวงหาหนทางทจะทาใหบรรลเปาหมายของรฐหรอ

สงคมโดยสวนรวม โดยผานทางกลไกของรฐ คอ ระบบราชการ ในยคปจจบนไดมการทบทวนใหม

เกยวกบปรชญาและบทบาทของรฐทมความสมพนธกบสงคมและเศรษฐกจ มการพดถงการปรบ

โครงสรางกลไกของรฐ การปฏรประบบราชการ การกระจายอานาจของรฐไปยงทองถน การขายหน

รฐวสาหกจใหแกเอกชน (Privatization) ซงมแนวโนมทจะลดบทบาทของรฐลง โดยปลอยใหเปนไป

ตามกลไกของตลาด ตวอยางทชดเจน คอ ยทธศาสตรการพฒนาของจนภายหลงยคของเหมา เจอ ตง

โดยเตง เสยว ผง และนกปฏรปทางเศรษฐกจของจน ไดเปลยนจดเนนจากการทรฐเปนผจดการและ

การวางแผนสวนรวมมาเปนผสงเสรมใหเปนไปตามกลไกและพลงของการตลาดแทน ซงในประเทศ

ไทยกมลกษณะเชนเดยวกน

สาหรบพฒนาการเรองรฐในดนแดนไทย จากวชาประวตศาสตรทไดศกษาเลาเรยนกนมาได

เรมตนในปลายพทธศตวรรษท 18 รฐตาง ๆ ทเกดขน ไดแก รฐสโขทย รฐอโยธยา รฐสพรรณภม รฐ

หรภญชย รฐลานนา รฐลานชาง และรฐนครศรธรรมราช ซงในขณะนนไมมรฐใดเปนศนยกลางของ

ดนแดนไทยทงหมด แตรฐสโขทยในสมยพอขนรามคาแหงมหาราช มความสาคญในฐานะรฐผนา

ตอมาในชวงตนพทธศตวรรษท 20 รฐอโยธยาหรออาณาจกรอยธยาไดเรมมความสาคญและกลายเปน

ศนยกลางเปนเวลายาวนานถง 417 ป (ปยนาถ บญนาค และวราภรณ ววชยภกด, 2547: 1)

จนกระทงในป พ.ศ.2310 อยธยากไดถกพมาตแตก และในเวลาตอมาสมเดจพระเจาตากสนมหาราช

ไดตงกรงธนบรเปนศนยกลางแทน และทายทสดสมเดจเจาพระยามหากษตรยศกกไดยายมาสรางกรง

รตนโกสนทรใหเปนศนยกลางของรฐไทยจนถงปจจบน การปกครองในสมยสโขทย อยธยา ธนบร

และรตนโกสนทรตอนตน มพระมหากษตรยเปนผมอานาจเดดขาดทางการเมอง อยเหนอกฎหมาย

เปนเจาชวตหรอสมมตเทพ ซงเรยกการปกครองในลกษณะนวา สมบรณาญาสทธราชย

การพฒนาคนในระยะแรกของรฐไทยไดอาศยวดและพระเปนผนาการสอน ตอมาใชกลไก

ของรฐโดยตรงในการสรางความรสกสานกยอมรบอานาจจากศนยกลาง กลไกหลกของรฐ คอ กองทพ

8

และระบบราชการ พจารณาในแงน กคอ ระบบการศกษาทจดขนในโรงเรยนนายรอยทหารบก เมอป

พ.ศ.2430 และโรงเรยนขาราชการพลเรอน ซงตอมาในสมยรชกาลท 6 ไดยกฐานะขนเปน

มหาวทยาลยแหงแรกของไทย คอ จฬาลงกรณมหาวทยาลย ตวอยางนถอไดวาเปนการสราง

“ขาราชการทด” ในขณะทไดมการขยายการศกษาไปยงสวนตาง ๆ เพอการสราง “พลเมองทด” ของ

ประเทศ ระบบการศกษาจงมหลกสตรกลางและมระบบการสอนในโรงเรยนทควบคมโดยรฐเปนสวน

สาคญของการควบคมอดมการณทดาเนนการไปพรอม ๆ กบการควบคมทางสงคมในการใชอานาจ

บงคบ จนในสมยรชกาลท 6 กลไกดานอดมการณไดเรมถกทาทายมากขน ผทเปนขาราชการและ

พอคาซงไดรบการศกษาตางไดรบขอมลขาวสารและทศนะทเปนการวจารณการปฏบตงานของกลไก

ของรฐหรอการนนทาพระเจาแผนดน จนเปนพนฐานสาคญของการเปลยนแปลงการปกครองเปน

แบบประชาธปไตยในป พ.ศ.2475 ประกอบกบวกฤตทางเศรษฐกจโลกทมผลตอเศรษฐกจไทยได

กอใหเกดวกฤตหลาย ๆ ดานของรฐพรอม ๆ กนไป ซงทสาคญ ไดแก ความไมสามารถของรฐและ

รฐบาลทจะจรรโลงและรกษาเจาหนาทซงเปนกลไกของรฐ การลดตาของอานาจบารมทเคยมมาแต

เดม เพราะหมดทางแกไขปญหาทางเศรษฐกจซงมผลตอความเชอในบญญาธการของสถาบนนในการ

บาบดทกขบารงสขประชาชน ดงพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทกลาวแก

คณะทหารเกยวกบปญหาทรฐบาลเผชญอยอยางตรงไปตรงมาถงสาเหตททาใหรฐบาลตองดาเนน

มาตรการตดทอนรายจาย รวมทงยกเลกตาแหนงบางตาแหนงททาใหขาราชการตองออกจากราชการ

ไป พระองคทรงยอมรบวาสถานการณทดารงอยนนอยเหนออานาจทจะทาอะไรได ซงในตอนหนงได

ดารสวา “...เราไมสามารถคาดการณหรอเดาไดวาองกฤษไดตกลงใจทจะออกมาตรฐานทองคา เพราะ

เราไมใชเทวดาหรอหมอด...” (ชยอนนต สมทวณช, 2535: 230) จะเหนไดวาการเปลยนแปลงการ

ปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปนระบอบประชาธปไตยในไทยนน เกดขนเหมอนกบ

ในรฐอน ๆ ทวโลก เพยงแตของไทยเรามไดเกดความสญเสยในเลอดเนอและชวตของประชาชน

เหมอนกบในประเทศอน ๆ

ความหมายของรฐ

คาวา รฐ (State) เปนทรจกกนมาตงแตสมยกรกโบราณตามทไดกลาวมาแลวขางตนนน ม

ผใหความหมายไว ดงน (สพจน รศมทต, 2546: 10)

อรสโตเตล กลาวไววา รฐเปนสงคมสงสด ไดรวบรวมเอาสงคมทงหลายเขาไวดวยกน โดยม

วตถประสงคทจะบรรลความดงามขนสงสด ซงมนษยไมสามารถประสบความสขและความสมบรณสด

ยอดไดหากปราศจากรฐ

9

ชเซโร กลาววา รฐเปนประชาคมทางจตใจ ทกคนเปนเจาของรฐโดยเทาเทยมกนและอย

ภายใตกฎหมายเดยวกน เขาเรยกรฐวา เร โปพล (Res Populi) ซงหมายความวา กจการของ

ประชาชน เพอเนนวา รฐเปนสมบตรวมกนของทกคน สมาชกทอาศยอยในรฐนนไดรบผลประโยชน

จากการชวยเหลอซงกนและกน และรฐทดจะตองใหมรฐบาลทยตธรรม

ชยอนนต สมทวณช ไดรวบรวมความหมายของคาวารฐ โดยทสานกมารกซซสต (Marxism)

เหนวา รฐเปนเครองมอของชนชนปกครองสามารถใชประโยชนไดตามใจชอบ โรเจอร เบนจามน

(Roger Benjamin) และเรมอนด ดวอล (Raymond Duwall) ใหความหมายของรฐไว 4 แนว คอ

1. รฐในฐานะทเปนรฐบาล หมายความถง กลมบคคลทดารงตาแหนงทมอานาจในการตดสนใจ

ในสงคมการเมอง

2. รฐในฐานะทเปนระบบราชการหรอเครองมอทางการบรหารทเปนปกแผน และเปน

ระเบยบทางกฎหมายทมความเปนสถาบน

3. รฐในฐานะทเปนชนชนปกครอง

4. รฐในฐานะทเปนโครงสรางทางอดมการณ

เจ พ เนตเทล (J.P.Nettle) กลาววา

1. รฐ หมายถง องคกรทรวมศนยการทาหนาทและโครงสรางไวเพอทจะปฏบตการไดอยาง

ทวดาน เปนแนวคดดงเดมทเนนเรองอานาจอธปไตยและรฐอธปไตย กลาวคอ รฐมฐานะสงกวา

องคกรอน ๆ ในสงคม อานาจของรฐเปนอานาจตามกฎหมาย แนวคดนจงเชอมโยงรฐกบกฎหมาย

ระบบราชการ และรฐบาล

2. รฐในฐานะทเปนหนวยหนงในความสมพนธระหวางประเทศ หมายถง การทรฐมอสระใน

การดาเนนกจการตาง ๆ กบรฐอน ๆ ซงหากรฐมอสระในการดาเนนกจการระหวางประเทศสงกจะม

ความเปนรฐ (Stateness) สง

3. รฐในฐานะทเปนองคกรทมความเปนอสระ เปนสวนหนงของสงคมทมลกษณะเดน

เฉพาะตว

4. รฐในฐานะทเปนปรากฏการณทางสงคม-วฒนธรรมอยางหนงทมววฒนาการ ซงคดวารฐ

กบชาตเปนเรองเดยวกน

นคอส พอลเลนซส (Nicos Poulantzas) เหนวา รฐ เปนความสมพนธทางสงคมแบบชนชน

และกระบวนการใชอานาจผานทางสถาบนตาง ๆ เชน รฐบาล ศาล และตารวจ

เฟรนซ ออฟเฟนไฮเมอร (Franz Oppenheimer) มความเหนวา รฐ เปนองคกรของการใช

วธการทางการเมองซงพฒนาขนเมอวธการทางเศรษฐกจไดสรางสงของขนมามากพอสาหรบสนอง

10

ความตองการของคนเราแลวจนถงขนทสงของเหลานนอาจถกแยงชงปลนไปไดดวยการรกราน ดงจะ

เหนไดวา ในระยะแรกรฐและอานาจมพนฐานอยบนการมกาลงเหนอกวา โดยผใชอานาจมการ

ปฏบตการ 4 อยาง คอ การทาสงคราม การสรางรฐ การปกปองคมครอง และการดดซบทรพยากร

จากสงคม ดงนนหนาท พนฐานทสาคญของรฐ คอ การปองกนภย เพอมใหผมอานาจรฐอนมา

ปลนสะดมทรพยสนและกาลงคนไป

สรปความหมายไดวา รฐมกจะเนนถงความผกพนธทางการเมอง อนหมายถง การท

ประชาชนอยภายใตระบบการเมองอยางเดยวกน มอธปไตยเดยวกน รวมทงมเอกราชเตมทในฐานะท

เปนรฐ สวนคาวาประเทศนนมกจะเนนเกยวกบสภาพทางภมศาสตร เชน เขตแดน ทรพยากร เปนตน

(สพจน รศมทต, 2546 : 11) ในสวนของผเขยนคดวา รฐในอดตกคอประเทศในปจจบนนนเอง ซง

ประกอบดวย ประชากรทมเชอชาตเผาพนธ มภาษา มเขตแดน มผปกครอง และมอานาจในการ

ปกครองเขตแดนหรอดนแดนนน

องคประกอบและหนาทของรฐ

องคประกอบสาคญของรฐทนกรฐศาสตรกลาวไวโดยทวไป มอย 4 ประการ คอ (ชยอนนต

สมทวาณช, 2535)

1. ประชากร (Population) รฐทกรฐควรมประชากรจานวนมากพอสมควรทจะทาใหรฐ

ดารงอยไดดวยการพงตนเอง และไมวารฐจะมขนาดเทาใดกตามไมควรมประชากรมากเกนไปจนลน

อาณาเขตหรอมากเกนกวาทรพยากรทมอย

2. ดนแดน (Territory) รฐตองมอาณาเขตทแนนอน ไมมกฎเกณฑแนนอนวาตองมขนาด

เทาใดจงจะถอเปนรฐได ดนแดนนประกอบดวย พนดน พนนา และทองฟาทอยเหนอพนดน โดยปกต

อาณาเขตทางทะเลจะถอเกณฑอยหางจากชายฝง 12 ไมลทะเล เปนเขตปกครอง และหางจากชายฝง

200 ไมลทะเล เปนเขตเศรษฐกจจาเพาะ

3. รฐบาล (Government) รฐตองมรฐบาลสาหรบปกครองประชาชน เปนผใชอานาจ

อธปไตยอนเปนอานาจสงสดของรฐ ในการดาเนนกจกรรมของรฐในนามของประชาชน โดยการ

นาเสนอนโยบายและดาเนนนโยบายทตองกระทาเพอสนองความตองการของประชาชนในรฐ

ตลอดจนรกษาผลประโยชนของพลเมองและปองกนการรกรานจากรฐอน

4. อานาจอธปไตย (Sovereignty) เปนอานาจสงสดในการปกครอง ประกอบดวย อานาจ

นตบญญต อานาจบรหาร และอานาจตลาการ อาจมการกระจายอานาจจากรฐบาลกลางไปยงทองถน

11

ไดเพอความสะดวกในการปกครอง นอกจากนนตองเปนอสระปราศจากการควบคมของรฐอน ๆ ใน

การทจะดาเนนการบรหารหรอกาหนดนโยบาย

อยางไรกตาม รฐทกรฐจะมรฐบาลเปนศนยรวมอานาจและเปนองคกรทใชอานาจรฐในการ

ทาหนาทหลก 3 ดาน คอ

1. การรกษาความมนคง

2. การดแลความเปนระเบยบเรยบรอยและการใหความยตธรรม

3. การใหสวสดการทางสงคม

รปแบบของรฐ

ระบอบการปกครอง

พฤทธสาณ ชมพล (2540) ไดสรปรปแบบการปกครองเอาไว 2 ระบอบใหญ ๆ คอ การ

ปกครองระบอบเผดจการกบระบอบประชาธปไตย ดงน

1. การปกครองระบอบเผดจการ อานาจในการสรางและกาหนดนโยบาย มลกษณะรวม

ศนยอยทบคคล คณะทหาร ขาราชการ หรอผนาพรรค ม 2 แบบยอย ไดแก

1) เผดจการแบบอานาจนยม (Authoritarian) อานาจการตดสนใจอยทผปกครองเพยง

คนเดยว เชน พระมหากษตรย

2) เผดจการแบบเบดเสรจ (Totalitarian) อานาจอยทพรรคการเมองพรรคเดยวหรอกลม

เดยว เชน พรรคคอมมวนสตของจน เกาหลเหนอ สหภาพโซเวยตเดม เผดจการทหารในพมา

2. การปกครองระบอบประชาธปไตย ประชาชนมสทธเสรภาพในการแสดงความคดเหนทง

การพด การเขยน การรองเรยน การชมนม ตลอดจนการไดรบความคมครองในความยตธรรมจากศาล

แบงออกเปน 2 แบบยอย ไดแก

1) ประชาธปไตยแบบรฐสภา (Parliamentary Democracies) ฝายบรหารไดรบการ

เลอกใหดารงตาแหนงจากฝายรฐสภา ทงฝายบรหารและฝายรฐสภามสวนรวมในการกาหนดนโยบาย

โดยมนายกรฐมนตรเปนหวหนาฝายบรหารและมพระมหากษตรยเปนประมข เชน องกฤษ ญปน ไทย

หรออาจมประธานาธบดเปนประมข เชน สงคโปร

2) ประชาธปไตยแบบประธานาธบด (Democratic Presidential) ฝายบรหารไดรบการ

เลอกตงจากประชาชนโดยตรง มอานาจในการกาหนดนโยบาย เชน สหรฐอเมรกา ฟลปปนส

อนโดนเซย

12

ระบบพรรคการเมอง

ระบบพรรคการเมองแบงไดเชนเดยวกบระบอบการปกครอง คอ ระบบพรรคแบบเผดจการ

กบแบบประชาธปไตย ดงน (พฤทธสาณ ชมพล, 2540)

1. ระบบพรรคการเมองแบบเผดจการ มระบบพรรคการเมองประเภททกตกาทางการเมอง

ไมเปดใหมการแขงขน แบงได 2 ลกษณะ คอ

1) ระบบพรรคเดยวหรอเผดจการแบบเบดเสรจ มความเปนอานาจนยมสงมพรรค

การเมองพรรคเดยวเปนรฐบาลตลอดกาล นโยบายจะถกกาหนดโดยผนาระดบสงของพรรค เชน

พรรคคอมมวนสตในจนหรอในสหภาพโซเวยต ระบบพรรคเดยวนไมจาเปนตองมอดมการณ

คอมมวนสตอาจครอบงาโดยทหาร เชน พมาหรออยปต

2) ระบบพรรคหลกครอบงาหรอเรยกอกอยางหนงวาแบบ Corporatist มลกษณะความ

เปนอานาจนยมเชนกนแตออนกวา โดยใหมพรรครองอน ๆ ได แตมขอแมวาจะไมทาทายอานาจ

ครอบงาของพรรคหลกในการปกครอง เชน อนโดนเซยในสมยของประธานาธบดซฮารโต หรอ

ยโกสลาเวย

2. ระบบพรรคการเมองแบบประชาธปไตย มระบบพรรคการเมองทเปดโอกาสใหมการ

แขงขนระหวางพรรค แบงได 5 ลกษณะ คอ

1) ระบบพรรคหลก มพรรคการเมองเดยวทชนะการแขงขนหรอการเลอกตงมาโดยตลอด

สามารถเขามาเปนรฐบาลไดเปนสวนใหญ มกเกดขนในประเทศทเพงจะไดรบการปลดปลอยจากการ

เปนอาณานคมของประเทศตะวนตก เชน พรรคคองเกรสในอนเดย

2) ระบบสองพรรค มพรรคการเมองสาคญ ๆ อย 2 พรรคเทานน ทสามารถชนะการ

เลอกตงสบเปลยนกนดารงอานาจในการปกครองประเทศอยเปนประจา โดยทพรรคทงสองม

อดมการณไมขดแยงกนมากนก เชน สหรฐอเมรกา องกฤษ

3) ระบบหลายพรรค มพรรคการเมองหลายพรรคทมอดมการณเปนกลาง ๆ ไมมพรรคใด

สามารถไดเสยงขางมากเดดขาด รปแบบรฐบาลจงตองเปนรฐบาลผสม 2 พรรคขนไป เชน เยอรมน

เบลเยยม สวเดน เดนมารค เนเธอรแลนด รวมทงประเทศไทย

4) ระบบหลายพรรคสดโดง มพรรคการเมองหลายพรรคทมอดมการณหรอนโยบาย

แตกตางกนมากเปนขวแหงความคด มทงพรรคการเมองทมอดมการณแบบคอมมวนสต (ซายจด)

และอนรกษนยมแบบฟาสซสต (ขวาจด) ทาใหมการแขงขน กอใหเกดความรนแรงเสยหายและ

ปนปวนตอระบบ บางพรรคการเมองมสถาบนศาสนาครอบงาหรอมอทธพลอยเหนอ เชน อตาลและ

ชลในอดต

13

5) ระบบหลายพรรคทไมเชอมโยงกน มพรรคการเมองหลายพรรคทมวฒนธรรมทาง

การเมองแตกเปนเสยง ๆ ประชาชนมหลายเผาพนธ มความแตกตางในชวตอยมาก ซงไมเออใหการ

ปกครองมเสถยรภาพได มกเกดขนในประเทศกาลงพฒนาทไมถกปกครองดวยระบบเผดจการทหาร

ในสวนของประเทศไทยนน ระบบพรรคการเมองภายหลงทไดมการเปลยนแปลงการปกครอง

จากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปนประชาธปไตย ในชวงแรกหลงการเปลยนแปลงการปกครอง

ไมมพรรคการเมอง การแขงขนทางการเมองเปนไประหวางกลมบคคลในคณะราษฎร จนในทสดกลม

ทหารมอทธพลเหนอกลมพลเรอน การปกครองสวนใหญมลกษณะเปนการปกครองแบบเผดจการ

เพราะมการปฏวตหรอรฐประหารบอยครง โดยมขาราชการทหารเปนแกนนาทงรฐมนตรและสมาชก

รฐสภา อาจเรยกวา รฐขาราชการหรออามาตยาธปไตย (Bureaucratic Polity) กองทพหรอทหาร

อาศยทรพยากรทางอาวธยทโธปกรณและการบงคบเปนฐานอานาจในการเขาปกครองประเทศ

ลกษณะการจดองคกรมลกษณะเปนการบงคบบญชาตามลาดบชนอยางเครงครด เปนการออกคาสง

จากระดบสงสระดบลาง โดยการขบงคบวาจะลงโทษหากไมปฏบตตาม จงเปนองคกรทไมเหมาะแก

การกลนกรองผลประโยชนของกลมชนสาคญ ๆ ใหรวมพลงมงมนพฒนาเศรษฐกจได ในชวงหลง

สงครามโลกครงท 2 กลมทหารลดบทบาทลงตามสถานการณ พรรคการเมองทจดตงขนในชวงน จง

เปนระบบหลายพรรคทมลกษณะของการสนบสนนตวบคคลมากกวาทจะสนบสนนจากมวลชน ตอมา

กลมทหารนาโดย จอมพล ป.พบลสงคราม ไดตงพรรคการเมองและเขามาบรหารประเทศ แตไดถก

จอมพลสฤษด ธนะรชต ทาการรฐประหารและดาเนนการปกครองในแบบเผดจการ ยกเลกและหาม

การเคลอนไหวของพรรคการเมอง ครนถงสมยรฐบาลเผดจการของจอมพลถนอม กตตขจร ในเดอน

ตลาคม พ.ศ.2514 ไดมการเดนขบวนประทวงของมวลชนนาโดยนสตนกศกษา การตงพรรคการเมอง

หลงเหตการณในชวงนจงเปนระบบหลายพรรคแบบสดโดงทมความแตกตางในอดมการณซงยากทจะ

ตดตอสมพนธประสานกนได จงเปนเหตใหกลมทหารยดอานาจอกครงในเดอนตลาคม พ.ศ.2519

ระบบพรรคการเมองหลงจากเหตการณนจนถงกอนการปฏรปการเมอง พ.ศ.2540 จงเปนระบบหลาย

พรรคทมแนวนโยบายกลาง ๆ และไมมพรรคใดไดเสยงขางมากในสภาผแทนราษฎร รฐบาลจงตอง

เปนรฐบาลผสม (พฤทธสาณ ชมพล, 2540) จนกระทงการเลอกตงเมอวนท 6 กมภาพนธ พ.ศ.2548

ผลปรากฏวาพรรคไทยรกไทยของพนตารวจโท ทกษณ ชนวตร ไดคะแนนเสยงมากทสด สามารถ

จดตงรฐบาลไดเพยงพรรคเดยว นบวาเปนครงแรกในระบบการเมองไทยภายหลงการเปลยนแปลงการ

ปกครอง ซงหากมแนวโนมในลกษณะเชนน ผเขยนคดวาอาจเปนระบบพรรคการเมองแบบพรรคหลก

ครอบงาทมความเปนอานาจนยมสง โดยทพรรคการเมองอนไมสามารถทาทายอานาจในการปกครอง

ได ซงกเปนเพยงชวงระยะเวลาหนงเทานน ทายทสดรฐบาลกถกรฐประหารไปเมอวนท 9 กนยายน

พ.ศ.2549 ระบบหลายพรรคยงคงเปนแบบหลายพรรคทมอดมการณเปนกลาง ๆ ไมมพรรคใด

14

สามารถใดไดเสยงขางมากเดดขาด รปแบบรฐบาลจงเปนรฐบาลผสมทมผลประโยชนตางตอบแทน

รวมกนลงตวแบบไทย ๆ ทเรยกวา “ไมมศตรหรอมตรแททางการเมอง”

รฐแบบทนนยม

กอนทลทธทนนยมจะเกดขนในตอนเหนอของประเทศอตาล สงคมยโรปผานการดาเนนชวต

แบบคอมมวนสตททกคนแบงสรรกนใชทรพยากรอยางเทาเทยมกน มาเปนสงคมทาสทมนายทาสเปน

ผควบคมการผลตอยางเขมงวด และมาเปนสงคมแบบเจาขนมลนายหรอฟวดล (Feudal) โดยเจาผ

ครองนครเปนเจาของทดนทงหมด แลวจดสรรใหกบขาทาสบรวารทาการเพาะปลกบนทดนตามท

กาหนด ผลผลตจะสงใหแกเจาของทดนหรอเจาผครองนคร จนกระทงในครสศตวรรษท 16 ขาทาส

บรวารไมยอมอยใตอานาจเจาของทดนอกตอไป พวกชาวนาตางอพยพเขาไปทางานในเมอง เพอ

ประกอบอาชพหตถกรรมและอตสาหกรรม มการซอขายสนคาดวยเงนตราแทนการแลกเปลยนสนคา

เชนในอดต การคาขายไดทวจานวนและมลคามากขน ทาใหคนในยโรปเรมคานงถงผลกาไรและการ

สะสมทนทถอวาเปนรากฐานสาคญของลทธทนนยม ตอมาไดขยายตวไปยงบรเวณอน ๆ ของทวปดวย

การใชเงนทนไปลงทนในกจการตาง ๆ เพอใหมการสะสมทนเพมมากขน ลกษณะเชนนทาใหเกดลทธ

ทนนยมและมวถการผลตแบบทนนยมในทสด ในระยะตอมาศนยกลางของทนนยมไดยายไปอยท

ยโรปตะวนตกโดยมองกฤษเปนผนา และองกฤษไดเขาครอบครองสวนตาง ๆ ของโลก มการนาเอาวถ

การผลตแบบทนนยมไปไวในอาณานคม ทาใหลทธทนนยมขยายตวไปอยางรวดเรว จนเลนน (Lenin)

ชาวโซเวยต ไดกลาวในตอนปลายครสศตวรรษท 19 วาลทธทนนยมไดบรรลถงขนสงสดและกลายเปน

ลทธจกรวรรดนยม ซงประกอบดวยการผกขาด 4 ประการ คอ ประการทหนง การผกขาดการผลต

โดยความสามารถในการผลตสงสดอยในยโรปตะวนตก ประการทสอง มการยดและฉกฉวยเอาวตถดบ

จากดนแดนดอยพฒนาทวโลกดวยการยดครองเปนอาณานคม ประการทสาม มการผกขาดทางดาน

การเงน โดยธนาคารและสถาบนการเงนตาง ๆ และประการทส เกดลทธลาอาณานคมขนเพอขยาย

ตลาดใหแกสนคาและอตสาหกรรม (ดารงค ฐานด, 2538)

ดารงค ฐานด (2538) ไดกลาวถงนกวชาการทสนใจศกษารฐในระบบทนนยม ม 2 กลม คอ

1. กลมพหนยม (Pluralism) นกวชาการกลมน ไดแก จอหน ลอค เขาเชอวา รฐในระบบ

ทนนยม หมายถง สถาบนทเปนกลางซงใหความเปนธรรมแกสมาชกของสงคมทกกลมทกเหลา

สถาบนทเรยกวารฐนจะธารงอานาจ 3 ประการ ไดแก นตบญญต บรหาร และตลาการ อานาจ

ดงกลาวเปนกลไกสาคญทรฐใชเปนเครองมอชนาใหสมาชกปฏบตตาม นนคอ สทธและหนาทของ

ความเปนพลเมอง โดยตงอยบนสมมตฐานทวา สมาชกของทกสงคมมสทธเสรภาพและอานาจทางการ

เมองเทาเทยมกน ดวยการเลอกผแทนจากพรรคการเมองทตนชนชอบและมอดมการณทางการเมอง

15

ตรงกนไปปฏบตหนาทในรฐสภา ซงพรรคการเมองแตละพรรคจะรณรงคใหประชาชนเลอกสมาชก

พรรคของตนใหมากทสด เพอจะไดคมเสยงขางมากในรฐสภาและจดตงรฐบาลบรหารประเทศตาม

นโยบายของพรรค นกวชาการกลมนจงมทศนะวา รฐกบรฐบาลคอสงเดยวกน รฐบาลเปนสถาบนท

เปนกลางและใหความเปนธรรมแกทกคนในสงคมอยางเทาเทยมกน รฐหรอรฐบาล จะมอสระหรอ

อานาจในตวเองทคอยปกปองและพทกษผลประโยชนใหแกคนทงประเทศ เพราะรฐเปนตวแทนของ

ประชาชนโดยผานการเลอกตง

2. กลมวพากษ (Critical Perspective) นกวชาการกลมน ไดแก เฮเกล (Hegel) คารล

มารกซ (Karl Marx) เขาไดกลาววา รฐ หมายถง เวทของการตอสระหวางชนชนทจะเขาไปควบคม

อานาจของรฐและใชอานาจใหเกดประโยชนแกชนชนของตนใหมากทสด พวกเขาไดวจารณวาชนชนท

เปนเจาของปจจยการผลตหรอพวกชนชนนายทนมกจะมอานาจทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง

สมาชกชนชนสงจะกมอานาจทางการเมองไวตลอดเวลา สวนชนชนตาจะเปนเพยงผขายแรงงานเพอ

เลยงชพไปวนหนง ๆ และจะถกบงคบใหไปใชสทธเลอกคนชนชนสงกลมใดกลมหนงทาหนาทปกครอง

ประเทศ ซงพวกชนชนสงมกจะตองการผกขาดอานาจและใชอานาจเพอการสะสมทนใหมากยงขน

ดงนนนกวชาการนจงสรปวา รฐมความหมายกวางกวาคาวา รฐบาล รฐเปนเสมอนเวทของการตอส

ระหวางชนชนเพอแยงชงอานาจของรฐไวในความครอบครอง โดยรฐประกอบดวยองคกรทางการ

เมอง เชน รฐสภา พรรคการเมอง มกฎหมายและกฎเกณฑ สวนนกวชาการกลมวพากษรนใหม เชน

พอล สวช (Paul Sweezy) ราฟ มลแบนด (Ralph Miliband) ไดกลาวเสรมอกวา รฐเปนเครองมอ

ของอานาจ โดยชนชนสงไดรวบอานาจของรฐไวในมอและใชอานาจนนเพอสรางประโยชนใหแกชนชน

ของตน

แนวคดของกลมพหนยมในความคดของผเขยนนน ยงดเหมอนจะเปนอดมคตสาหรบการ

เมองไทย นกการเมองไทยและพรรคการเมองยงขาดจดยนและอดมการณทชดเจน นโยบายกมกจะม

ลกษณะทเรยกวา ประชานยม สวนแนวคดของกลมวพากษดเหมอนจะตรงมากกวา ซงนกการเมอง

พยายามจะใชอานาจเพอผลประโยชนของตนมากกวาของรฐ มขอสงเกตวาถงแมวาจะมวยวฒมาก

(แก) แตกยงตองการทจะเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอรฐมนตรอย เพราะอะไร อาจเขาทานอง

ทวา ขนหลงเสอแลวลงไมไดนนเอง การเมองไทยตองการคนทเสยสละทมเท ดงนนจงควรมรางกายท

แขงแรง ไมแพเรองการมความรความสามารถ มการศกษาทด มสตปญญาและมมนสมองมาบรหาร

ประเทศ

นอกจากน ชยอนนต สมทวณช (2535) ยงไดกลาวถงเรองการขยายตวของรฐทนนยม ม

ลกษณะทสาคญ 5 ดาน คอ

16

1. มการขยายตวดานความสมพนธระหวางประเทศและการคาระหวางประเทศ ดงจะเหนได

จากการเขารวมเปนสมาชกองคการสหประชาชาตและองคกรตาง ๆ ทเกยวของ เชน การประชม

สหประชาตวาดวยการคาและการพฒนา (UNCTAD) องคกรการเงนระหวางประเทศ (IMF) และ

ธนาคารโลก (World Bank) เปนตน

2. มการขยายตวของรฐเขาไปแทรกแซงในเศรษฐกจชนบทมากขน ภายใตความพยายามใน

การพฒนาเกษตรกรรมและสรางภาวะพงตนเองในการผลตอาหาร ตลอดจนมโครงการพฒนาชนบท

การขยายไฟฟาและประปาไปสชนบท

3. การจดตงและพฒนาอตสาหกรรมเพอทดแทนการนาเขา แตกไมสามารถแกปญหาไดกลบ

ตองตกอยในภาวะพงพาทนและเทคโนโลยจากตะวนตก และมขอจากดทางการตลาดตางประเทศ ทา

ใหรฐไมสามารถขยายตวไดอยางเตมท

4. มการจดตงสถาบนระดบชาต เพอแกไขปญหาความลาหลงทางเศรษฐกจ โดยทาหนาท

ควบคมระบบการตลาดและระบบการเงน ชนาและควบคมการลงทนทงภายในประเทศและ

ตางประเทศ ควบคมคาจาง ราคาตลาดและระบบการเงน ภายใตบรการทางสงคม เชน การศกษา

และสาธารณปโภคตาง ๆ รวมทงควบคมการคาระหวางประเทศ

5. มการขยายตวในการถอครองทรพยสน โดยรฐมความพยายามทจะเปนเจาของปจจยการ

ผลตมากขน เชน การกอตงรฐวสาหกจ ซงการขยายตวในการครอบครองทรพยสนของรฐมเกดขน

ควบคไปกบการพฒนาและการขยายตวของการทหาร การขยายตวของระบบราชการและการสรางมต

ดานอดมการณใหกบกจการดานตาง ๆ ทรฐเขาไปจดทา

เขายงไดกลาวอกวา รฐทนนยมจะทาหนาทสาคญ 2 ประการ คอ

1. สงเสรมและปกปองผลประโยชนของชนชนนายทน โดยมระบบการเมองแบบ

ประชาธปไตยเปนรปแบบขององคกรอานาจทางการเมอง

2. สรางความชอบธรรมใหแกระบบ โดยพยายามลดความขดแยงทางชนชนหรอปองกนมให

ความขดแยงทางชนชนมความรนแรงมากนก เพอทจะรกษาโครงสรางหลกของระบอบทนนยมเอาไว

เจมส โอ คอนเนอร (James O’Conner) (อางใน ชยอนนต สมทวณช, 2535: 85) ไดกลาว

วา รฐทนนยมตองพยายามจะทาหนาททขดแยงกน 2 ประการ คอ การสะสมทนกบการสราง

ความชอบธรรม ในการนรฐพยายามสนบสนนการสะสมทนของเอกชน ในขณะทตองพยายามรกษา

ความสงบสขและสมานฉนทของสงคมไปดวย ผเขยนคดวาในกรณนเหนไดชดเจนในประเทศไทย รฐ

พยายามรกษาความสงบภายในรฐจากการกอเหตความไมสงบใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต คอ ยะลา

17

ปตตาน นราธวาส และพยายามสรางความชอบธรรม ไดแก การปราบปราม การบรหารความไมพง

พอใจในสงคม อาท การปราบปรามผมอทธพล หวยใตดน แหลงคาขายยาเสพตด ดงนนงบประมาณ

ของรฐจงมบทบาทในการธารงความสมานฉนททางสงคม รายจายของรฐจงเอออานวยใหนายทน

เอกชนสามารถสะสมทนได เชน รายจายในการรกษาความสงบเรยบรอย (ตารวจ) และสวสดการ

รฐแบบทนนยมพงพา

เบอรช เบอรเบอรกล (Berch Berberuglu) และเจมส เพทรส (James Petras) (อางใน

ดารงค ฐานด, 2538: 101) ไดตงสมมตฐานวา ชนชนปกครองทงในและนอกประเทศไดทาการควบคม

รฐทกาลงพฒนาใชและเรงพฒนาทนนยม เพอใหเกดการสะสมทนและความมงคงในเมองและสงผาน

ความมงคงไปยงรฐศนยกลาง โดย

1. รฐทนนยมพงพาเปนรฐออนแอและตองพงพารฐศนยกลางตลอดเวลา ใชอานาจในการ

ตดสนใจ สรางนโยบายและดาเนนการตามนโยบายเพอใหเกดประโยชนแกสมาชกของสงคมตนเอง

และไมสามารถปกปองสมาชกชนชนตาใหไดรบประโยชนจากนโยบายการกระจายรายได หรอ

นโยบายปฏรปทดนได

2. รฐเปนเพยงเครองมอของชนชนนายทนหรอชนชนปกครองทงในและนอกประเทศ คนใน

ชนชนนไดยดอานาจของรฐและใชรฐใหดาเนนการ เชน สรางนโยบาย การดาเนนตามนโยบาย การ

ออกกฎหมาย และการบบบงคบใหเปนไปตามความตองการและผลประโยชนของชนชนสง

3. อทธพลของรฐศนยกลางมอยเหนอรฐบรวารเกอบทกดาน การครอบงาจากรฐศนยกลาง

เปนเสมอนการตกเปนอาณานคมยคใหม นายทนตางชาตรวมมอกบชนชนสงในประเทศในรปของ

ไตรภาคทาการฉกฉวยเอาผลประโยชนและความมงคงไปจากรฐบรวาร ทาใหเกดชองวางของรายได

ระหวางชนชนปกครองกบชนชนตาหรอชาวนาและกรรมกร ซงชนชนปกครองมจานวนนอยแตเปน

เจาของทรพยสนมากกวารอยละ 70 ของประเทศ นอกจากนชนชนปกครองยงปกปองสถานภาพและ

อานาจของตนดวยการบบบงคบคนในสงคมดวยกฎหมายและการทหาร โดยการยดอานาจหรอการ

ประกาศกฎอยการศกอยเสมอ โดยอางถงความจาเปนเพอรกษาเสถยรภาพของประเทศเอาไว

ฮมสา อลาว (Hamza Alavi) และนอรา แฮมมวตน (Nora Hamilton) (อางใน ดารงค

ฐานด, 2538) ไดยาวา รฐทนนยมพงพามไดปกครองโดยชนชนสงเพยงกลมเดยวและคนชนสงเหลาน

มไดรวบอานาจไวไดตลอดไป รฐเหลานยงมอสรภาพบางสวนเชนเดยวกน นอกจากนนสมาชกชน

ชนสงทมเงนเดอนประจาน มฐานอานาจกวางขวางในรฐทนนยมพงพาทงดานการเมอง เศรษฐกจ

สงคม และวฒนธรรม อาจกลาวไดวา ขาราชการทหารและตารวจของชนชนน เปนผทมความร

มากกวาประชาชนสวนใหญของประเทศ ขาราชการจงมอทธพลเหนอรฐ ทาใหมผเรยกรฐทนนยม

18

พงพาวา “รฐขาราชการ” ทสรางกลไก เพอใหสมาชกของชนชนนเกาะกลมกนไดอยางเหนยวแนน

โดยนาเอาระบบราชการจากตะวนตกมาใช อาท การคดเลอกคนเขาทางาน การรวบอานาจเขาส

สวนกลาง การสงงานจากเบองบน เปนตน ผนวกกบคานยมเจาขนมลนายทอยภายใตความสมพนธ

ทางสงคมทยดถอความสมพนธสวนตวเปนหลก ทาใหระบบราชการทนามาใชกลายเปนการสรางกลม

อภสทธขนมา การเลนพรรคเลนพวก และการคอรปชน

จากทกลาวมาจะเหนวารฐไทยเปน “รฐขาราชการ” ดงคากลาวในอดตทวา “สบพอคาไมเทา

หนงพญาเลยง” อยางไรกตาม ในปจจบนคงใชไมไดอกแลว เพราะเงนเดอนขาราชการแรกบรรจนอย

มากเมอเทยบกบภาคเอกชนหรอพอคา แตลกษณะสงคมไทยยงคงเปนจรงอย ไมวาจะเปนระบบเจา

ขนมลนาย ระบบอปถมภ การเลนพรรคเลนพวก การคอรปชน รวมทงความดอยประสทธภาพในการ

ทางานของขาราชการ หรอทเรามกไดยนกน คอ “เชาชามเยนชาม” สงผลใหการพฒนาประเทศ

เปนไปไดอยางลาชา ในขณะทรฐแบบทนนยมพงพามยทธวธการพฒนา ดงน (ดารงค ฐานด, 2538)

1. การใชเทคโนโลยเพอการเพมผลผลตใหสงขนโดยการสงผานจากประเทศทพฒนาแลว ม

องคกรระหวางประเทศทใหความสนใจ เชน องคกรพฒนาการเกษตร สถาบนวจยขาวนานาชาต

องคกรอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต เปนตน

2. การใหผประกอบการหรอชาวนาหวกาวหนา นาความรเทคนคการเพมผลผลตสมยใหมไป

เผยแพรใหเพอนบาน อาจเรยกวา การกระจายเทคนคการผลต โดยรฐบาลใหการสนบสนนอยาง

จรงจงกบผประกอบการอตสาหกรรมและเกษตรกรชนนาในการลงทนและการชวยเหลอทกดาน เชน

การอบรมสมมนา การใหสนเชอและปจจยการผลต ไดแก ปย ยาฆาแมลง เมลดพนธพช

นอกจากนน นโยบายในการพฒนาของรฐแบบทนนยมพงพา จะตอง

1. พงพาทงเงนกและความชวยเหลอ เพอการพฒนาประเทศจากรฐศนยกลางอยตลอดเวลา

และจะเพมขนเรอย ๆ

2. พงพาเทคนควทยาการ เพอใชในการผลตสนคา ตองสงซอเครองจกรดวยราคาแพง

คาลขสทธ คาจางผ เชยวชาญเปนจานวนเงนมหาศาล ซงเครองจกรกลกตองมการปรบปรง

เปลยนแปลงใหทนสมยอยเสมอ รฐทนนยมพงพาจงตกเปนเบยลางของประเทศทเจรญแลว

3. พงพาการลงทนจากตางประเทศ เพอใหเกดการสงผานความรและเทคนควทยาการในการ

ผลต

19

รฐแบบสงคมนยม

การพฒนาของรฐแบบสงคมนยม ยดถอระบบสงคมตามแนวลทธของคารล มารกซ (Karl

Marx) และเลนน (Lenin) เขาเชอวา ชาวนาและกรรมกรเปนผททาการผลตทแทจรง โดยสมาชก

พรรคคอมมวนสตไดทาการลมลางอทธพลของขนนาง เจาของทดน นายทนตางชาต นกธรกจการเงน

และคนรารวย นอกจากนยงไดตดความสมพนธของรฐออกจากระบบเศรษฐกจทนนยมของโลกเกอบ

หมด เหลอไวเฉพาะบางสวนทจาเปนเทานน รวมทงการยกเลกสทธการมทรพยสนสวนบคคล โดยยด

ปจจยการผลตมาเปนของรฐและใหประชาชนเปนผทาการผลต แลวนาเอาผลผลตมาแบงปนแจกจาย

ใหแกผทาการผลตโดยตรง ผลผลตทเหลอจากการบรโภคจะตองนามารวมไวเปนของรฐ เพอ

แลกเปลยนสงของทจาเปนกบรฐอนตอไป วธการของลทธสงคมนยมเปนการยตการเอารดเอาเปรยบ

กรรมการชาวนา เปนการขจดความเหลอมลาทางสงคมใหหมดไป และดาเนนการพฒนาใหตรง

เปาหมายของรฐ นนคอ การปรบปรงสภาพความเปนอยของทกคนในสงคมใหดขน โดยรสเซยเปน

ประเทศแรกทนาเอาแนวคดนมาใชในป พ.ศ.2460 รวมไปถงประเทศจน เวยดนาม เกาหลเหนอ และ

ควบา เปนตน (ดารงค ฐานด, 2538: 143)

รปแบบของรฐในโลกยคปจจบน ไดมการปรบเปลยนไปสรฐแบบทนนยมเกอบทงหมด แมแต

ประเทศยกษใหญอยางเชนประเทศจน ซงปกครองดวยระบอบเผดจการในระบบพรรคเดยว คอ

พรรคคอมมวนสต แตการพฒนาประเทศหรอระบบเศรษฐกจกลบใชแนวทางของทนนยม มขอสงเกต

เชน หางสรรพสนคาทใหญทสดในโลกอยทกรงปกกง ชาวจนหลายคนตดอนดบมหาเศรษฐของโลก

อยางไรกด รปแบบรฐจะเปนแบบใดอาจไมใชประเดนสาคญมากนก สงสาคญอยทวารฐหรอรฐบาลจะ

ใชแนวคดใดในการขบเคลอนการพฒนาประเทศมากกวา

บทท 2

ความหมาย หลกการ และแนวคดการพฒนา

รฐหรอประเทศตาง ๆ ในโลก ไดมความพยายามทจะพฒนาประเทศของตนไปสเปาหมาย

หรอทศทางทตองการ ซงกเปนไปตามแนวคดของผนาหรอผทมอานาจในรฐทจะเปลยนแปลงไปส

เปาหมายนน สาหรบการพฒนาอาจมความหมายและแนวทางแตกตางกนไปในบรบทของสงคมหรอ

ประเทศนน ๆ อยางไรกตาม เปาหมายสาคญคงจะหนไมพนไปจากเหลามวลมนษยชาตในโลกใบน

นนเอง

ความหมายการพฒนา

การพฒนา (Development) พจนานกรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542 ไดแปล

คาวา “การ” หมายถง งาน สงหรอเรองททา และแปลคาวา “พฒนา” หมายถง ทาใหเจรญ ดงนน

“การพฒนา” จงหมายถง “การทาใหเจรญ” ซงอาจจะอธบายความหมายแบบกวาง ๆ ไดวา การ

พฒนา คอ การเปลยนแปลงไปในทางทดขน อยางไรกด นกวชาการไดพยายามอธบายไวในหนงสอ

ตาง ๆ หลายเลม อาท

หนงสอภาษาองกฤษ เชน Merriam-Webster's Dictionary ไดใหความหมายไวดงน

Text: progressive advance from a lower or simpler to a higher or more

complex form <development of a seed into a plant> <development of

an industry>

Synonyms : evolution, evolvement, flowering, growth, progress,

progression, unfolding, upgrowth

Related Word : advance, advancement, ongoing

เกอ วงศบญสน (2540) ไดใหความหมายวา การพฒนา หมายถง ความกาวหนาหรอการ

ปรบปรงเปลยนแปลงในทางทดขน ตามเกณฑหรอเปาหมายของการพฒนาตามทไดกาหนดคณคาไว

และไดสรปความหมาย คาวา การพฒนา ตามทฤษฎความทนสมย (Modernization Theory) ไวดงน

1. การพฒนา คอ สภาวะทเศรษฐกจของประเทศหนง ๆ สามารถทาใหผลผลตมวลรวม

ประชาชาตสงถงรอยละ 5 – 7 ตอป และสามารถรกษาระดบนไวได เปนสภาวะทประชาชนมความ

อยดกนด

21

2. การพฒนา คอ การสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ โดยการเรงรดใหผลผลตมวลรวม

ประชาชาตเพมขนอยางตอเนอง อนเปนกระบวนการทสงผลใหระดบรายไดโดยเฉลยตอบคคลของ

ประเทศสงขนและประชาชนจะมความเปนอยทดขน

3. การพฒนา คอ การเปลยนแปลงโครงสรางการผลตและการวาจางงานทไดวางแผนไวแลว

เพอลดสดสวนของภาคเกษตรกรรม ในขณะทเพมสดสวนของภาคอตสาหกรรมและการบรหาร

4. การพฒนา คอ การสรางสภาวะทเอออานวยตอการพฒนาบคลกภาพของบคคล ซงการ

พฒนานนจะประสบความสาเรจไดดวยการลดหรอขจดความยากจน ความไมเทาเทยมกนและการ

วางงานในขณะทเศรษฐกจของประเทศกาลงเจรญเตบโต

5. การพฒนา คอ กระบวนการหลายมต ซงประกอบดวยการเปลยนแปลงในดานโครงสราง

ทางสงคม ทาทของประชาชน สถาบนตาง ๆ ของชาต การเรงรดความเจรญเตบโต การลดความไม

เทาเทยม และขจดความยากจน นนคอ การเปลยนแปลงตอระบบสงคมทงระบบ และมงสการสนอง

ความตองการขนพนฐานของปจเจกชนและกลมตาง ๆ ในสงคมภายในทงระบบ เปนกาวออกจาก

สภาพชวตทไมนาพงพอใจไปสสภาพชวตทดกวาทงในดานวตถและความรสกนกคด

6. การพฒนา คอ การสรางความทนสมย กลาวคอ การทคนในสงคมมเหตมผล มทศนคต

และความคดทไมงมงาย มวนยทางสงคม มการคดและวางแผนการพฒนา มความเทาเทยมกนทาง

เศรษฐกจและสงคม มการเพมประสทธภาพในการผลต การเพมมาตรฐานการดารงชวต การปรบปรง

สถาบนทางสงคม การเมอง และเศรษฐกจ ประเทศชาตมความเปนปกแผน มเอกราชและม

ประชาธปไตยในระดบพนฐาน

สญญา สญญาววฒน (2549) ไดสรปความคดเกยวกบการพฒนาไว 3 ประการ คอ

ประการท 1 การพฒนา คอ การเปลยนแปลงตามแผนหรอการเปลยนแปลงทมการกาหนด

ทศทาง นนคอ การพฒนามไดเปนเรองธรรมชาต หากเปนความพยายามของมนษย พยายามทจะ

กอใหเกดการเปลยนแปลงขน โดยกาหนดทศทางหรอรายละเอยดเอาไวลวงหนาวาจะพฒนาอะไร

พฒนาอยางไร ใครจะเปนผพฒนาและถกพฒนา

ประการท 2 เปาหมายสดยอดของการพฒนาอยท “คน” คนเปนทงผถกพฒนาและรบผล

ของการพฒนา มองคนเปนกลมหรออยในกลม ดงนนการพฒนาจงรวมถงการพฒนาดานเศรษฐกจ

การเมอง และสงคมวฒนธรรม

ประการท 3 เปาหมายของการพฒนาคน กลมคนหรอสงคม คอ ความอยดกนดดานตาง ๆ

หรอสภาพสงคมทด ซงรวมถงสภาพทางเศรษฐกจและการเมองดวย

22

ความหมายและแนวคดในการพฒนาน สญญา สญญาววฒน บอกวา ครอบคลมไปถงแนวคด

การพฒนาสงคมดวย เชน ทฤษฎการพฒนาสงคม ของดกลาส เอนสมงเงอร (Douglas Ensminger)

ทมเนอหาสาระสรปไดวา เปาหมายของการพฒนาชาต คอ การพฒนาคนและการพฒนาสถาบน การ

พฒนาคน คอ การทาใหเขาพงตนเองไดอยางนบถอตนเอง ในการพฒนาแบบมสวนรวม ผมสวนรวม

จะตองมความรบผดชอบในการแกปญหาดวยตนเอง มความเชอและสนองความตองการจาเปนของ

เขาได นอกจากนนแนวคดการพฒนาสงคมของตะวนตก เชน ทฤษฎศกยภาพการพฒนาและการ

แพรกระจาย (Development Potential Diffusion Theory) ยงไดชใหเหนวา ศกยภาพการพฒนา

จะเกดขนไดโดยมปจจย 6 ตว เปนเหต ดงน (สญญา สญญาววฒน, 2549)

1. ทรพยากรธรรมชาต หมายถง สงทมอยตามธรรมชาต ไมใชสงทมนษยสรางขน เชน ดน

นา ปา แรธาต นามน กาซ ทองคา เพชร เปนตน จะทาใหเกดเปนทรพยสนเงนทอง สามารถจะ

นาไปใชจายยกระดบคณภาพชวตใหสงขนได ซงหากมทรพยากรธรรมชาตทมคาจานวนมากกจะยงทา

ใหระดบการพฒนาสงขน

2. ทรพยากรมนษย หมายถง กลมคนในวยแรงงาน หากมคนในวยแรงงานมากเทาใดกจะยง

ทาใหระดบการพฒนาสงมากขน คอ คนในวยแรงงานมกาลงแรงงานทสามารถใชใหเกดประโยชนตอ

คณภาพชวตได เชน เพมการศกษา ทาใหสขภาพอนามยแขงแรง จตใจมนคงเขมแขง ทาใหเกดการ

พฒนาได

3. องคการสงคม หมายถง กลมคนประเภทตาง ๆ เชน กลมอาชพ สหกรณ คณะกรรมการ

ซงจะทาใหเกดพลงในการทางานไดใหญขนและมากขน เพราะไดรวมคดรวมพจารณา มความ

รอบคอบ ไมบกพรองหรอบกพรองนอย ทาใหเกดการพฒนาได

4. ภาวะผนา หมายถง จานวนคนทเปนผนา เชน ผนาทางการเมอง ผนาทางการศกษา ผนา

ทางเศรษฐกจ ผนากลมชาวไรชาวนา เปนตน ซงหากไดผนาทมคณภาพหรอมบารมกจะทาใหคนมา

รวมตวกนทางานไดเปนจานวนมาก สามารถทางานใหญหรองานปรมาณมากได รวมทงทางานอยาง

ทมเท จงเกดผลดตอการพฒนา

5. การตดตอสอสาร หมายถง การตดตอระหวางชมชน ระหวางเมองหรอระหวางประเทศ

โดยเฉพาะประเทศทดอยพฒนาจะไดประโยชน เพราะทาใหเกดการถายทอด เรยนร รบเอาความร

ความชานาญ สนคา เทคโนโลย จากสงคมทเจรญมาใชหรอผลตเครองมอเครองใช

6. การฝกอบรม หมายถง การไดรบการศกษาของประชาชน โดยเฉพาะการศกษาทเปน

ประโยชนตอการดารงชวต เชน การฝกอาชพ การสาธารณสข การตลาด การชาง เพราะทาใหความร

ความชานาญดานตาง ๆ ทาใหเกดการพฒนาสงขน

23

แนวคดการพฒนาประเทศในกลมซกโลกตะวนออก เชน ญปนและเกาหลใต ถอเปนตวแบบ

ของประเทศทพฒนาใหเจรญกาวหนาไปอยางรวดเรวทดเทยมกบประเทศอตสาหกรรมตะวนตกทง ๆ

ทประเทศทงสองไดเผชญกบความบอบชาในสงครามโลกครงท 2 หรอสงครามเกาหลมากอน ตวอยาง

หนงทชดเจนซงผเขยนอยากจะกลาวถง คอ กฬาฟตบอล ประเทศทงสองสามารถไปรวมการแขงขน

ฟตบอลโลกไดหลายสมยและตอเนองจนถงปจจบน ในขณะทประเทศไทยวงไลตามไมทนชนดแบบท

เรยกวาไมเหนฝนกวาได จนเรมมคาพดแซวกนแรง ๆ วา “บอลไทยไปมวลโลก” แขงเมอไรชกตอยกน

เกอบทกท บอลแพคนไมแพ ความเปนผมนาใจเปนนกกฬาของคนไทยเรายงอาจมนอยเกนไปกได

จากขอเทจจรงทกลาวถง สงหนงทจะตองใหความสาคญโดยการสงเสรมและสนบสนนอยางมากทง

งบประมาณและสตปญญา คอ การพฒนาคน หรอ การพฒนาทรพยากรมนษย นนเอง

การพฒนาทรพยากรมนษย

การพฒนาทรพยากรมนษย คออะไร คาวา Human Resource Development หรอ

“HRD” นาจะปรากฏครงแรกในราวป ค.ศ.1964 โดย Harbison and Myers หลงจากนนไดเรมม

เอกสารตพมพในประเทศแถบตะวนตก เชน สหรฐอเมรกา และประเทศตาง ๆ ของยโรป จนกระทง

ในปจจบนไดมความพยายามทจะใหขอบเขตนยามของการพฒนาทรพยากรมนษยไปในระดบชาต

(National Human Resource Development : NHRD) (McLagan, 1989; Weinberger, 1998;

McLean, 2001; Lynham, Paprock, & Cunningham, 2006; McLean, Osman-Gani, & Cho,

2004 cited in Xiaohui Wang & Mclean G.N., 2007) อยางไรกด คาวา “การพฒนาทรพยากร

มนษย” ไดถกแนะนาใหรจกอยางเปนทางการโดย Leonard Nadler ในการประชม “Miami

Conference of the American Society of Training and Development : ASTD” เมอป ค.ศ.

1969 และในป ค.ศ.1970 ถงแมวาคาวา การพฒนาทรพยากรมนษย จะยงมความหมายทคลมเครอ

แตกมนกวชาการไดพยายามใหความหมายกนไวมากมาย ดงน

organised learning experiences in a definite time period to increase the

possibility of improving job performance growth. (Nadler and

Nadler,1990 cited in Wilson, John P., 2005: 10)

Human Resource Development is the study and practice of increasing

the learning capacity of individuals, groups, collectives, and

organizations through the development and application of learning-

based interventions for purpose of optimising human and organization

24

growth and effectiveness. (Chalofsky,1992 cited in Wilson, John P.,

2005: 10)

Human Resource Development encompasses activities and processes

which are intended to have impact on organizational and individual

learning (Stewart and McGoldrick, 1996 cited in Wilson, John P., 2005:

10)

การพฒนาทรพยากรมนษย หมายถง การเปลยนแปลงตวมนษยซงเปนสมาชกหรอพนกงาน

เจาหนาทองคการใหมความร ทกษะ และทศนคต หรอเรยกโดยรวมวา ศกยภาพของพนกงานใหเปน

ประโยชนตอองคการ ซงกคอ การเพมประสทธภาพประสทธผลขององคการ (สญญา สญญาววฒน,

2549: 232)

การพฒนาทรพยากรมนษย หมายถง การบรณาการเพอใชการฝกอบรมและการพฒนาอาชพ

การพฒนาองคการ สาหรบปรบปรงบคคล ทมงาน และประสทธผลขององคการ (ดนย เทยนพฒ,

2541: 150)

การพฒนาทรพยากรมนษย หมายถง กระบวนการทไดออกแบบไวอยางมเปาหมายเพอให

ผปฏบตงานไดมโอกาสเรยนรโดยการฝกอบรม การศกษา และการพฒนา เปนการเพมพนความรและ

ศกยภาพในการทางาน รวมทงปรบพฤตกรรมของผปฏบตงานใหพรอมทจะปฏบตหนาททรบผดชอบ

ใหเกดประโยชนสงสดตอองคการและมโอกาสกาวหนาในตาแหนงทสงขน (สนนทา เลาหนนทน,

2546 อางใน สมฤทธ ยศสมบต, 2549: 197)

การพฒนาทรพยากรมนษย หมายถง การดาเนนการอยางเปนระบบเพอสนบสนนและ

ปรบปรงใหบคลากรมความร มทกษะ และความสามารถในการทางานทเหมาะสม มความงอกงาม

เตบโตทางจตใจและบคลกภาพ อนจะสงผลใหการปฏบตงานมประสทธภาพ รวมทงคณภาพชวตทด

ขน (ชชย สมทธไกร, 2541 : 34)

การพฒนาทรพยากรมนษยทางดานรฐศาสตร หมายถง การเตรยมประชาชนสาหรบการม

สวนรวมในกระบวนการทางการเมอง โดยเฉพาะประชาชนในระบอบประชาธปไตย สวนทางดาน

เศรษฐศาสตร หมายถง การเพมพนทนมนษยและการลงทนในการพฒนาเศรษฐกจ (นงนช วงษ

สวรรณ, 2546 อางใน สมฤทธ ยศสมบต, 2549: 196)

สมฤทธ ยศสมบต (2549: 198) ใชคาวา การพฒนาพนกงานทมความหมายเฉพาะเจาะจงถง

การพฒนาทรพยากรมนษยในองคการ โดยเทยบเคยงกบความหมายของการพฒนาทรพยากรมนษย

25

เฉพาะในสวนทเกยวของกบการบรหารองคการวา หมายถง กระบวนการทมการวางแผนดาเนนการ

อยางเปนระบบในการทจะเพมพนความร ทกษะ และความสามารถของพนกงานในองคการให

สามารถปฏบตงานไดดและมประสทธภาพ เพอทาใหองคการเจรญกาวหนา สามารถปรบตวใหเขากบ

การเปลยนแปลงเพอการแขงขนในอนาคต ซงนกวชาการอน ๆ อาจใชคาอนทมความหมายทานอง

เดยวกน เชน การพฒนาบคคล การพฒนาบคลากร การพฒนาทรพยากรบคคล การพฒนาองคการ

การพฒนาอาชพ การพฒนาผบรหาร เปนตน

ในยคปจจบน นบตงแตป ค.ศ.1990 เปนตนมา สานกงานโครงการพฒนาแหงองคการ

สหประชาชาต (United Nations Development Programme: UNDP) ไดใหความสนใจเกยวกบ

เรองการพฒนาคนของโลก โดยใชคาวา “การพฒนามนษย” หรอ “Human Development”

และไดเสนอแนวคดเกยวกบการพฒนาทถอประชาชนเปนศนยกลาง (People Centered) ซงใน

รายงานการพฒนาคนของประเทศไทย ป 2550 ไดกลาวถงเรองนวา เปนการสงเสรมใหคนมทางเลอก

ในชวตมากขน สามารถใชชวตอยางเตมศกยภาพ มสขภาพดและมความมนคงในชวต รวมทงม

เสรภาพและศกดศรความเปนมนษย ทงนยอมตองอาศยสภาพแวดลอมทเอออานวยใหคนสามารถ

พฒนาศกยภาพของตนเองไดอยางเตมท และสามารถเขาถงเครองมอสาคญในการเพมสมรรถนะของ

ตนเอง ไดแก ความร ทรพยากร และการมสวนรวมในชมชนหรอสงคม ในขณะทพทธศาสนานนได

กลาวถงเรองการพฒนามนษยหรอการพฒนาคนมานานกวา 2500 ป ซงพระพรหมคณาภรณ (2550)

ไดกลาวถงเรองนวา ในวงวชาการมองวา มนษยเปนทรพยากร เปนทน เปนแรงงาน เปนหนงในปจจย

การผลตทางเศรษฐกจ กลาวคอ ทาอยางไรจะใหไปเปนกาลงหรอเปนทนทมคณภาพ เพอสนองความ

ตองการของสงคมใหไดผลดยงขน การมองมนษยเปนทรพยากรนน เปนแนวคดทเสยงเพราะถาเพลน

ไปกเทากบเอามนษยเปนทนไปสนองความตองการของสงคม สงคมกาลงตองการกาลงคนดานนกให

มหาวทยาลยผลตผสาเรจวชาชพดานนมาให การมองมนษยนนมองไดหลายอยาง มนษยตองมปญญา

ทจะทาการเปลยนแปลงสงคมหรอแกไขปญหาของสงคมจงเปนมนษยทด เราจงตองการใหมนษยเปน

ผทคอยสรางสรรคสงคม แตในเวลานมนษยคอตวบคคลอยในฐานะทเปนผถกกระทา สงคมเปนฝาย

หลอหลอม คนไมเปนตวของตวเอง และไมไดพฒนาตวใหสามารถทจะมารบรสงคมและนาสงคม การ

พฒนาคนจะตองพฒนาจนถงขนเปนผขนไปอยเหนอกระแสสงคมได

นอกจากความหมายในวงกวางทางสงคม “ทรพยากรมนษย” ยงเปนปจจยชวดความสาเรจ

ของการพฒนาประเทศและการธารงสงคม รวมไปถงการสรางสรรคคณภาพชวตตาง ๆ อกดวย ซง

ความสาเรจในการพฒนาแบบใด ๆ ไมวาจะดานเศรษฐกจหรอเทคโนโลย หากกระทาโดยมให

ความสาคญตอทรพยากรมนษยอยางถกตองหรอมการจดการเพยงในขอบเขตและความหมายทแคบ

เกนไป แมจะสามารถสรางความสาเรจในทางเศรษฐกจและความมงคงทางวตถไดอยางสงกตาม แต

26

ผลเสยทเปนมมกลบ คอ ปญหาดานแรงงาน ปญหาจรยธรรม ปญหาดานสงแวดลอม ปญหาคณภาพ

ชวต จะเกดตามมามากกวา และจะกลายเปนตวบนทอนความสาเรจทางเศรษฐกจได มนษยจะม

คณภาพตองไดรบการเตรยมการและพฒนามาตงแตเยาววย ตองไดรบการอบรมบมเพาะนสยดวย

ระบบการศกษาและสภาพทางสงคมทด เมอเขาสวยทางานเปนปจจยการผลตกตองไดรบการพฒนา

ความรอยางตอเนอง จนเปนทรพยากรการผลตการทางานทมประสทธภาพในองคการ

(Productivity) และมสวนรวมในการสรางคณภาพชวตในการทางาน คณภาพสงคม รวมไปถงการ

ธารงคณธรรมตาง ๆ เพอสรางสนตสขใหแกตนเองและสงคม เปาหมายสดทายกคอ การทาใหสงคม

มนษยอยดกนดมคณภาพนนเอง (ธงชย สนตวงษ, 2539)

อนง หากไดอานหนงสอภาษาองกฤษ ทใชคาวา “Human Development” มกจะพบวา

เนอหาขางในจะเปนเรองทเขยนเกยวกบพฒนาการของมนษยในแตละวย ตงแตอยในครรภจนกระทง

ตายมากกวาวธการหรอกระบวนการพฒนาทรพยากรมนษยตามความหมายทกลาวไวในขางตน

จากทกลาวมาขางตน เปนแนวคดเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษย แตยงมคาอน ๆ ทม

ความหมายเกยวของหรอใกลเคยงกน เชน คาวา “การจดการทรพยากรมนษย” หรอ “การบรหาร

ทรพยากรมนษย” โดยใชคาในภาษาองกฤษเหมอนกน คอ “Human Resource Management”

และใชอกษรยอวา “HRM” ซงคานนาจะเกดขนในราว ค.ศ.1980 (John Shipton cited in

Wilson, John P., 2005: 43) มนกวชาการไดใหความหมายไว ดงน (สมฤทธ ยศสมบต, 2549: 19)

สนนทา เลาหนนทน กลาวโดยสรปวา การบรหารทรพยากรมนษย เปนกระบวนการตดสนใจ

และการปฏบตการทเกยวของกบบคลากรทกระดบในหนวยงาน เพอใหเปนทรพยากรบคคลทม

ประสทธภาพสงสดทจะสงผลสาเรจตอองคการ กระบวนการตาง ๆ ทสมพนธเกยวของ ไดแก การ

วางแผนทรพยากรมนษย การวเคราะหงาน การสรรหา การคดเลอก การฝกอบรมและการพฒนา

การประเมนผลการปฏบตงาน การจายคาตอบแทน สวสดการและผลประโยชนเกอกล สขภาพและ

ความปลอดภย พนกงานและแรงานสมพนธ การพฒนาองคการ ตลอดจนการวจยดานทรพยากร

มนษย

พยอม วงศสารศร กลาวเชนเดยวกนวา การบรหารทรพยากรมนษย หมายถง กระบวนการท

ผบรหารใชศลปะและกลยทธดาเนนการสรรหา คดเลอก และบรรจบคคลทมคณสมบตเหมาะสมให

ปฏบตงานในองคการ พรอมทงสนใจการพฒนาธารงรกษาใหสมาชกทปฏบตงานในองคการเพมพน

ความรความสามารถ มสขภาพกายและสขภาพจตทดในการทางาน และยงรวมไปถงการแสวงหา

วธการททาใหสมาชกในองคการทตองพนจากการทางานดวยเหตทพพลภาพ เกษยณอาย หรอเหตอน

ในการงานใหดารงชวตอยในสงคมอยางมความสข

27

ในขณะเดยวกนนกวชาการในตางประเทศไดใหความหมายในทานองเดยวกน อาท

Gary Dessler; Human resource management is the process of acquiring,

training, appraising, and compensating employees, and attending to

their labor relations. Health and safety, and fairness concerns.

Raymond Noe et al; Human resource management refers to the

policies, practices, and systems that influence employees’ behavior,

attitudes, and performance.

เปาหมาย หลกการและวธการพฒนาทรพยากรมนษย

สญญา สญญาววฒน (2549) ไดกลาวถง เปาหมาย หลกการและวธการพฒนาทรพยากร

มนษยหรอคน โดยเปาหมายของการพฒนาคน มลกษณะ 4 ประการ คอ

1. มคณภาพ คอ มความร ความสามารถ ความชานาญ และทกษะในดานใดดานหนง เชน

วศวกรรม แพทย พยาบาล จนสามารถหาเลยงตนเองและครอบครว ตลอดจนดแลชมชนและสงคมได

2. มคณธรรม คอ เปนคดด พดดและทาด ประกอบอาชพสจรต ไมเบยดเบยนตนเองและ

ผอน มเมตตากรณา ใฝรอยเสมอ รจกตนเอง เสยสละเพอสวนรวม มองการณไกล ไมประมาท และม

ศลธรรม

3. มความสข คอ มจตใจปลอดโปรงโลงสบายในการดารงชวต

4. มความหวงใยสงแวดลอม คอ รจกใชประโยชนจากสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

เชน ดน นา ปา โดยรกษาสมดลของระบบนเวศและคงความหลากหลายทางชวภาพเอาไว

หลกการทจะทาใหคนเกดการพฒนา อาจมอยางนอย ดงน

1. หลกการประชาธปไตยในการดาเนนการพฒนา

2. หลกชวยกนคดชวยกนทา

3. หลกการทางานกลม

4. หลกการใหการศกษา

5. หลกการชวยตนเองพงตนเอง

6. หลกสมดล

7. หลกการหาความรความสามารถใหกบตนอยเสมอ

8. หลกการวางโครงการทางาน

28

9. หลกการประเมนโครงการทางาน

10. หลกการสรางเครอขายในการพฒนา

11. หลกการเรมงานพฒนาจากสภาพทเปนอยของประชาชน

12. หลกความเปนผนา

13. หลกคณธรรม

วธการพฒนาทรพยากรมนษยใหบรรลเปาหมาย สามารถพฒนาไดหลายวธ ไดแก

1. การฝกอบรม (training) เชน

1) การฝกอบรมกอนประจาการ

2) การฝกอบรมระหวางประจาการ

3) การฝกอบรมเฉพาะเรอง

2. การศกษา (education) เชน

1) การศกษาเฉพาะเรอง

2) การศกษาระดบปรญญาตร โท เอก

3) การศกษาดงาน

3. การพฒนาตนเอง (self development) เชน

1) การพฒนาตนเองจากงานททา

2) การพฒนาตนเองจากการศกษา ตารา เอกสาร

3) การพฒนาตนเองจากคอมพวเตอร

4) การพฒนาตนเองจากครพเศษ

ในขณะทพทธศาสนาไดใหความหมายไวกวาง ๆ โดยมองวาทกคนทเกดมาจะตองไดรบการ

พฒนา เมอพฒนาแลวจงจะมความเปนมนษย กลาวคอ เปนสตวประเสรฐ การพฒนามนษยจะตอง

พฒนาทงกาย จต และปญญา การพฒนากาย คอ ทาใหรางกายแขงแรง มระเบยบวนย ขยนขนแขง

ในการปฏบตหนาท ทาแตสงดงาม การพฒนาจต คอ การทาใหจตมความมนคง ไมวอกแวกหวนไหว

คดแตในทางทด มเมตตากรณาตอผอน ดาเนนชวตอยางระมดระวง ไมประมาทเลนเลอ การพฒนา

ปญญาทาได 4 ทาง ประการทหนง คอ การคบหาสมาคมกบบณฑต เปนคนดมความร เปน

กลยาณมตร ประการทสอง คอ การศกษาหาความรจากการอานหนงสอ การฟงวทย การดโทรทศน

ประการทสาม คอ การคดพจาณาเรองราวตาง ๆ ทไดศกษามาทาใหความรนนแตกฉานกวางขวาง

และลกซง ประการสดทาย คอ การปฏบตความรทฤษฎทไดมาอยางถกตอง ครบถวนถกตองยาวนาน

เปาหมายของการพฒนาคนในพทธศาสนา คอ การทาใหเปนคนด โดยมลกษณะสาคญ ไดแก เปนผร

จกเหต รจกผล รจกตนวามฐานะอยางไร รจกประมาณหรอความพอด รจกเวลาอนเหมาะสม รจก

29

สถานทหรอชมชน และรจกบคคล ซงเปาหมายสงสดของการพฒนาคน คอ นพพาน อนเปนภาวะท

ปราศจากกเลสเรองเศราหมอง (สญญา สญญาววฒน, 2549)

ในทานองเดยวกน พระธรรมปฎก (2542) ไดกลาวเพมเตมวา มนษยเปนสตวทฝกหรอพฒนา

ได ความประเสรฐของมนษยอยทการฝกฝนและพฒนา เมอพฒนาแลวมนษยจะสามารถเขาถง

อสรภาพและความสขไดจรง กลายเปนความประสานเสรมเตมเตมกลมกลนซงกนและกน ทาใหเกด

ความสมบรณและดลยภาพ หากมนษยยงไมพฒนามกจะทาใหเกดความแตกตางกลายเปนความ

ขดแยงหรอเกดความสบสน ศกยภาพของการพฒนา คอ การทาใหคนสามารถทาใหความขดแยง ม

ความหมายเปนความประสานเสรม การพฒนามนษยจะตองประยกตใหเขากบสภาพแวดลอม ซงใน

การพฒนามนษยหรอการพฒนาคน ตองทาทง 3 ขนตอน คอ

1. พฤตกรรม ไดแก การทามาหาเลยงชพ และวธปฏบตในการผลตและบรโภค แบงปนและ

อยรวมกบสงแวดลอม

2. จตใจ ไดแก คณธรรม ความรสก แรงจงใจ และสภาพจตใจ เชน ความสข ความพอใจ

ความสดชนเบกบาน

3. ปญญาหรอปรชาญาณ ไดแก ความรเขาใจเหตผล การเขาถงความจรง ความเชอ

ทศนคตคานยมและแนวความคดตาง ๆ

จากทกลาวมาขางตน การพฒนามหลายความหมาย โดยเฉพาะการพฒนาคนมการใชคา

ตางๆ กน เชน การพฒนาทรพยากรมนษย (Human Resource Development) การพฒนามนษย

(Human Development) การจดการ/การบรหารทรพยากรมนษย (Human Resource

Management) เนองจากมมมมองหรอระดบการวเคราะหทตางกน อาจเรมตงแตระดบบคคล ระดบ

องคกร ระดบสงคมหรอชมชน รวมไปถงระดบชาตหรอนานาชาตกได ซงมมมองในแตละระดบม

ความสมพนธเชอมโยงถงกน เชน หากมองในระดบบคคล “มนษย” ตองไดรบการพฒนาใหเปนคนด

มความรความสามารถไปทางานใหกบองคกร รวมไปถงการอยรวมกนในสงคม ประเทศหรอในโลกได

อยางมความสงบสข เชนเดยวกนหากมองในระดบสงคมหรอประเทศ จดเนนหรอเปาหมายของการ

พฒนากเรมตงแตการเปนคนดอยรวมกนในสงคมไดอยางมความ สงบสข มความรความสามารถใน

การทางานจนไปถงการแขงขนในการผลต การสรางรายไดหรอความมงคงใหกบประเทศเพอความอย

ดกนดมสขหรอความสงบสขรมเยนของมวลมนษยชาต แตหากมองในระดบองคการ โดยเฉพาะ

องคการทางธรกจ “มนษย” เปนหนงในปจจยการผลต ดงนนการพฒนาทรพยากรมนษยจงมจดเนน

หรอเปาหมายเพอการเพมศกยภาพหรอประสทธภาพของคนในการทางานใหกบองคการ การพฒนา

ทรพยากรมนษยในแนวคดนจะเปนสวนหนงของแนวคดการจดการทรพยากรมนษยในองคการ (โปรด

อานรายละเอยดใน Thomas N. Garavan, David Mcguire and David O’Donnell,2004.

30

“Exploring Human Resource Development: A Levels of Analysis Approach” Human

Resource Development Review 3: 417 – 437)

หากยอนกลบมามองเรองรฐกบการพฒนา ไมวารฐหรอประเทศนนจะมรปแบบการปกครอง

เปนอยางไรกตาม ผปกครอง ประมขหรอรฐบาลจะเปนผทมบทบาทสาคญในการขบเคลอนการ

พฒนาเรองตาง ๆ ภายในรฐ ทงในเรองหลกการ แนวความคด แนวทาง วธการ นโยบาย ตลอดจน

การสนบสนนงบประมาณในการดาเนนการ ตวอยางหลกการหรอแนวคดในการพฒนาคนทนาสนใจ

อยางยงในประเทศไทย ซงจะไดกลาวถงรายละเอยดตอไปน คอ หลกการทรงงานเพอการพฒนาคน

ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และตวแบบการพฒนาของสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยาม

บรมราชกมาร

หลกการทรงงานเพอการพฒนาคนของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช พระประมขของรฐไทย ทรงมงเนนเรอง การ

พฒนาคน ทรงทมเทพระวรกายตรากตราและมงมน เพอแกไขปญหาความเดอดรอนใหแก พสกนกร

ไมวาจะเชอชาตใด ศาสนาใด หรออยหางไกลกนสกเพยงใดกมทรงยอทอเขาไปชวยเหลอราษฎรทง

ดานสาธารณสข การศกษา สาธารณปโภคขนพนฐาน การเกษตร การฟนฟทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมทงดน นา ปาไม และพลงงาน หรอแมกระทงการจราจรทรงคดคนแนวทางแกไขไดอยาง

แยบยล การทรงงานในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงยดการดาเนนการในลกษณะ “ทางสาย

กลาง” ทสอดคลองกบสงทอยรอบตวและสามารถปฏบตไดจรง ทรงมความละเอยดรอบคอบและทรง

คดคนหาแนวทางพฒนาเพอมงสประโยชนตอประชาชนสงสด มคณคาและควรยดเปนแบบอยางใน

การเจรญรอยตามเบองพระยคลบาทนามาปฏบตเพอใหบงเกดผลแกตนเอง สงคม และประเทศชาต

ตลอดไป โดยมแนวทางการทรงงาน ดงตอไปน (สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงาน

โครงการอนเนองมาจากพระราชดาร, 2550)

1. ระเบดจากขางใน

พระองคทรงตรสวา “ตองระเบดจากขางใน” หมายความวา ตองสรางความเขมแขงใหคน

ในชมชนทเราเขาไปพฒนาใหมสภาพพรอมทจะรบการพฒนาเสยกอน แลวจงคอยออกมาสสงคม

ภายนอก มใชการนาเอาความเจรญหรอบคคลจากสงคมภายนอกเขาไปหาชมชน หมบานทยงไมทน

ไดมโอกาสเตรยมตวหรอตงตว

31

2. องครวม

ทรงมวธคดอยางองครวม (Holistic) หรอมองอยางครบวงจร ทรงมองเหตการณทเกดขน

และแนวทางการแกไขอยางเชอมโยง ดงเชนกรณของ “ทฤษฎใหม” ทพระราชทานใหแกปวงชนชาว

ไทยเปนแนวทางในการประกอบอาชพ เปนแนวทางทพระองคทรงมองตงแตการถอครองทดนโดย

เฉลยของประชาชนคนไทยประมาณ 10 – 15 ไร การบรหารจดการทดนและแหลงนา อนเปน

ปจจยพนฐานทสาคญในการประกอบอาชพ เมอมนาในการทาเกษตรแลวสงผลใหผลผลตดขน และ

หากมผลผลตเพมมากขนเกษตรกรจะตองรจกวธการจดการและการตลาด รวมถงการรวมกลมรวม

พลงชมชนใหมความเขมแขง เพอพรอมทจะออกสการเปลยนแปลงของสงคมภายนอกไดอยางครบ

วงจร นนคอทฤษฎใหม ขนท 1, 2 และ 3 (อานรายละเอยดในบทท 4 )

3. ประชาพจารณ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปนนกประชาธปไตย จงทรงนา “ประชาพจารณ” มาใช

ในการบรหาร เพอเปดโอกาสใหสาธารณชนหรอประชาชนไดมารวมกนแสดงความคดเหนเกยวกบ

เรองทจะตองตดสนใจในเรองใดเรองหนง ในระดบสาธารณะ โดยการตดสนใจขนสดทายจะตอง

คานงถงความคดเหนของประชาชน หรอความตองการของประชาชนดวย ดงพระราชดารส “…การ

ไปชวยเหลอประชาชนนน ตองรจกประชาชน ตองรวาประชาชนตองการอะไร ตองอาศยวชาความร

ในการชวยเหลอ…”

4. ขาดทน คอ กาไร

“...ขาดทน คอ กาไร (Our loss is our gain)…การเสย คอ การได ประเทศชาตกจะ

กาวหนา และการทคนอยดมสข เปนการนบทเปนมลคาเงนไมได...” จากพระราชดารสดงกลาว คอ

หลกการในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทมตอพสกนกรไทย “การให” และ “การเสยสละ” เปน

การกระทาอนมผลเปนกาไร คอ ความอยดมสขของราษฎร ซงสามารถสะทอนใหเหนเปนรปธรรม

ชดเจนไดดงพระราชดารสความตอนหนงวา “...ประเทศตาง ๆ ในโลกในระยะ 3 ปมาน คนทกอตง

ประเทศทมหลกทฤษฎในอดมคตทใชในการปกครองประเทศลวนแตลมสลายลงไปแลว เมองไทยของ

เราจะสลายลงไปหรอ เมองไทยนบวาอยไดมาอยางด เมอประมาณ 10 วนกอน มชาวตางประเทศมา

ขอพบ เพอขอโอวาทเกยวกบการปกครองประเทศวาจะทาอยางไร จงไดแนะนาวา ใหปกครองแบบ

คนจนแบบทไมตดกบตารามากเกนไป ทาอยางมสามคค มเมตตากน กจะอยไดตลอด ไมเหลอกบคน

ททาตามวชาการทเวลาปดตาราแลวไมรวาจะทาอยางไร ลงทายกตองเปดหนาแรกเรมตนใหม ถอย

หลงเขาคลอง ถาเราใชตาราแบบอะลมอลวยกน ในทสดกเปนการด ใหโอวาทเขาไปวา ขาดทนเปน

การไดกาไรของเรา นกเศรษฐศาสตรคงคานวาไมใช แตเราอธบายไดวา ถาเราทาอะไรทเราเสย แตใน

32

ทสดทเราเสยนน เปนการไดทางออมตรงกบงานของรฐบาลโดยตรง เงนของรฐบาลหรออกนยหนงคอ

เงนของประชาชน ถาอยากใหประชาชนอยด กนด กตองลงทนตองสรางโครงการซงตองใชเงนเปน

รอย พน หมนลาน ถาทาไปเปนการจายเงนของรฐบาล แตในไมชาประชาชนจะไดรบผล ราษฎรอยด

กนดขน ราษฎรไดกาไรไป ถาราษฎรมรายไดรฐบาลกเกบภาษไดสะดวก เพอใหรฐบาลไดทาโครงการ

ตอไป เพอความกาวหนาของประเทศชาต ถาร รก สามคค รเสยสละ คอการได ประเทศชาตกจะ

กาวหนา และการทคนอยดมสขนน เปนการนบทเปนมลคาเงนไมได...” (4 ธนวาคม 2534)

5. พออยพอกน

การพฒนาเพอใหพสกนกรทงหลายประสบความสขสมบรณในชวตได เรมจากการเสดจฯไป

เยยมเยยนประชาชนทกหมเหลาในทกภมภาคของประเทศ ไดทอดพระเนตรความเปนอยของราษฎร

ดวยพระองคเอง จงทรงสามารถเขาพระราชหฤทยในสภาพปญหาไดอยางลกซง วามเหตผลมากมาย

ททาใหราษฎรตกอยในวงจรแหงทกขเขน จากนนไดพระราชทานความชวยเหลอใหแกพสกนกร ม

ความอยดกนด มชวตอยในขน “พออยพอกน” กอนแลวจงขยบขยายใหมขดสมรรถนะทกาวหนา

ตอไป ในการพฒนานน หากมองในภาพรวมของประเทศ มใชงานเลกนอยแตตองใชความคดและ

กาลงของคนทงชาตจงจะบรรลผลสาเรจ ดวยพระปรชาญาณในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จงทา

ใหคนทงหลายไดประจกษวา แนวพระราชดารในพระองคนนเรยบงาย ปฏบตไดผล เปนทยอมรบโดย

ทวกน ดงพระราชดารสความตอนหนงวา “…ถาโครงการด ในไมชา ประชาชนกไดกาไร จะไดผล

ราษฎรอยดกนดขน จะไดประโยชนไป…”

6. การพงตนเอง

การพงตนเอง หมายถง ความสามารถในการดารงตนอยไดอยางอสระ มนคง สมบรณ ซงการ

พงตนเองไดนน มทงในระดบบคคลและชมชน การพงตนเองตองสามารถผนเปลยนไปตามเวลาได

เพอใหเกดความเหมาะสม สอดคลองและสมดล หลกการและแนวทางเพอใหชมชนสามารถพงตนเอง

ได ตามหลกทางสงคมวทยาม 5 ประการ คอ

1) การพงตนเองไดทางเทคโนโลย หมายถง การมปรมาณและคณภาพของเทคโนโลยทาง

วตถ เชน เครองไมเครองมอ เครองจกรกล และเทคโนโลยทางสงคม เชน การจดวางโครงการ การ

จดการ เปนตน การรจกใชอยางมประสทธภาพ รวมทงการนาภมปญญาชาวบานมาใช หรอ

ประยกตใชใหเหมาะสม

2) การพงตนเองไดทางเศรษฐกจ หมายถง ความสามารถในการทามาหากนเลยงชพทม

ความมนคงสมบรณพนสขพอสมควรหรออยางมสมดล

33

3) การพงตนเองไดทางทรพยากรธรรมชาต หมายถง ความสามารถในการใชทรพยากร

ธรรมชาตทมอยใหเกดประโยชนสงสด และความสามารถในการรกษาทรพยากรธรรมชาตใหดารงอย

ไมใหเสอมเสยไปจนหมดสน หรอไมใหเสยสมดลธรรมชาต

4) การพงตนเองไดทางจตใจ หมายถง การมสภาพจตใจทกลาแขง เพอทสามารถตอสกบ

ปญหาอปสรรคตางๆ ทงการหาเลยงชพ การพฒนาชวตใหเจรญกาวหนา การยดมนปฏบตตนตาม

หลกทางสายกลาง หรอมชฌมาปฏปทา

5) การพงตนเองไดทางสงคม หมายถง การทคนกลมหนงมความเปนปกแผนเหนยวแนน

มผนาทมประสทธภาพ สามารถนากลมคนเหลานใหดาเนนการใด ๆ เพอบรรลเปาหมายดวยตนเอง

หรอสามารถหาความชวยเหลอจากภายนอกเขามาชวย ทาใหชมชนชวยตนเองได

7. เศรษฐกจพอเพยง

เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาทชถงแนวทางการดารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทก

ระดบทงครอบครว ชมชน จนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและการบรหารประเทศใหดาเนนไปในทาง

สายกลางโดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจ เพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน ความพอเพยง หมายถง

ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจาเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทดพอสมควรตอ

การมผลกระทบใด ๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ทงนตองอาศยความรอบร

ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการนาวชาการตางๆ มาใชในการวางแผน และการ

ดาเนนการทกขนตอน ขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะ

เจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจในทกระดบ ใหมสานกในคณธรรมความซอสตยสจรต และ

ใหมความรอบรทเหมาะสม ดาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญา และความรอบคอบ

เพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวาง ทงดานวตถ สงคม

สงแวดลอมและวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด (อานรายละเอยดในบทท 4)

นอกจากทกลาวมา แนวคดเกยวกบการพฒนาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว มอย

กวางขวาง หลากหลาย ครอบคลมและเกยวพนกบกระบวนการพฒนาหลายสาขา ไมจากดลงเฉพาะ

เรองของการเกษตรกรรม เชน นา ดน อากาศ และการเพาะปลกเทานน หากแตยงมเรองของการ

บรหารจดการ การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การพฒนาสงคม และการสงเสรม

คณภาพชวตของประชาชน ไดเสรมสรางความมนคงทงในดานเศรษฐกจและสงคมแกประเทศชาตเปน

สวนรวม เปนการแบงเบาภาระ อดชองวาง และเสรมงานดานการพฒนาประเทศของรฐบาลอยาง

ประสานสอดคลองกน แนวคดการพฒนาคนอกเรองหนงทผเขยนอยากจะเสนอไว คอ “แนวคดการ

พฒนาเพอพงตนเองของเกษตรกรอนเนองมาจากพระราชดาร (Self Reliance)” เปนแนว

34

พระราชดารเกยวกบการสงเสรมชมชนหรอการพฒนาชนบทททรงมงชวยเหลอพฒนาใหเกดการ

พงตนเองไดของคนในชนบทเปนหลก ซงจะเหนไดวากจกรรมและโครงการตามแนวพระราชดารท

ดาเนนการอยหลายพนททวประเทศ ในปจจบนนนลวนแลวแตมเปาหมายสดทายอยทการพงตนเอง

ไดของราษฎรทงสน พระองคมแนวพระราชดารถงวธการพฒนาททรงพระราชทานแกเกษตรกรอยาง

นาสนใจ อาท (มลนธชยพฒนา, 2550)

1. ทรงยดหลกทไมใชวธการสงการใหเกษตรกรปฏบตตาม เพราะไมอาจชวยใหคนเหลานน

พงตนเองได เนองจากเปนการปฏบตงานโดยไมไดเกดจากความพงใจ ดงพระราชดารสความตอนหนง

วา “…ความเหนทจะทาไมใชคาสงแตมนเปนความเหน มทฤษฎอะไรตองบอกออกมา ฟงไดฟง ชอบ

ใจกเอาไปได ใครไมชอบกไมเปนไร...”

2. ทรงเนนใหพงตนเองและชวยเหลอตนเองเปนหลกสาคญ ทรงทาหนาทกระตนใหเกษตรกร

ทงหลายคดหาลทางทจะชวยตนเอง พงตนเองโดยไมมการบงคบการแสวงหาความรวมมอจาก

ภายนอกตองกระทาเมอจาเปนจรง ๆ ดงพระราชดารสตอนหนงทวา “...คนทกคนไมวาชาวกรงหรอ

ชาวชนบท ไมวามการศกษามากหรอนอยอยางไร ยอมมจตใจเปนอสระ มความคดเหน มความพอใจ

เปนของตนเอง ไมชอบการบงคบ นอกจากนนยงมขนบธรรมเนยม มแบบแผนเฉพาะเหลากนอกดวย

...”

3. ทรงใชหลกการมสวนรวมของประชาชน (People Participation) ดงพระราชดารสตอน

หนงวา “...ภาระในการบรหารนนจะประสบผลดวยดยอมตองอาศยความรกชาต ความซอสตยสจรต

ความสมครสมานกลมเกลยวกน ประกอบกบการรวมมอของประชาชนพลเมองทวไป ขาพเจาจงหวง

วาทานทงหลายคงจะพยายามปฏบตกรณยกจในสวนของแตละทานดวยใจบรสทธ โดยคานงถง

ประโยชนสวนรวม ทงนเพอไดมาซงความรมเยนเปนสขของประชาชนทวไปอนเปนยอดปรารถนา

ดวยกนทงสน...”

4. ทรงใชหลกประชาธปไตยในการดาเนนการ เหนไดชดเจนในทกครงทเสดจพระราชดาเนน

ไปทรงเยยมประชาชนและเกษตรกรรองทกขเกยวกบปญหาทเกดขน หากเจาหนาททกทวงสงใดทาง

วชาการแลวกทรงรบฟงขอสรปอยางเปนกลาง หากสงใดทเจาหนาทกราบบงคมทลวาปฏบตได แต

ผลลพธอาจไมคมคากบเงนทลงไปกทรงใหเปลยนแปลงโครงการไดเสมอ เหนไดจากพระราชดารวา

“...เปนสถานททผทางานในดานพฒนาจะไปทาอะไรอยางทเรยกวาทดลองกได และเมอทดลองแลว

จะทาใหผอนทไมใชผเชยวชาญในวชานนสามารถเขาใจวา เขาทากนอยางไร เขาทาอะไรกน...” ทรง

อธบายเพมเตมอกวา “...ฉะนนศนยศกษาการพฒนาน ถาทาอะไรลมเหลวตองไมถอวาเปนสงทตอง

ถกลงโทษ แตเปนสงทแสดงวาทาอยางนนไมเกดผล...”

35

5. ทรงยดหลกสภาพของทองถนเปนแนวทางในการดาเนนงาน ทงดานสภาพแวดลอม ทาง

ภมศาสตร วฒนธรรม และขนบธรรมเนยมประเพณของแตละทองถนในแตละภมภาคของประเทศ

เพราะทรงตระหนกดกวาการเปลยนแปลงใดทดาเนนการโดยฉบพลนอาจกอผลกระทบตอคานยม

ความคนเคย และการดารงชพในวถประชาเหลานนเปนอยางมาก ทรงพระราชทานแนวคดเรองนวา

“...การพฒนาจะตองเปนไปตามภมประเทศของภมศาสตร และภมประเทศทางสงคมศาสตรในสงคม

วทยา ภมประเทศของสงคมวทยา คอ นสยใจคอของคนเราจะไปบงคบใหคนคดอยางอนไมได แตถา

เราเขาไปแลวเราเขาไปดวา เขาตองการอะไรจรง ๆ แลวกอธบายใหเขาเขาใจหลกการของการพฒนา

นกจะเกดประโยชนอยางยง...”

นอกจากนพระองคยงมพระราชดารอกวา “...การพฒนาประเทศจาเปนตองทาตามลาดบ

ขนตอน ตองสรางพนฐาน คอ ความพอม พอกน พอใช ของประชาชนสวนใหญเปนเบองตนกอนโดย

ใชวธการและอปกรณทประหยด แตถกตองตามหลกวชาการ เมอไดพนฐานมนคงพรอมพอควรและ

ปฏบตไดแลว จงคอยสรางคอยเสรมความเจรญและฐานะเศรษฐกจชนทสงขนโดยลาดบ...” วธการ

พฒนาเพอใหเกดการพงตนเองไดนทรงชแนะวา ควรจะตองคอย ๆ กระทาตามลาดบขนตอนตอไป ไม

ควรกระทาดวยความเรงรบ ซงอาจจะเกดความเสยหายได ดงคาสอนทวา “เดนทละกาว กนขาวทละ

คา ทาทละอยาง อยาทาสงทตนเองมาถนด”

ตวแบบการพฒนาของสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

มผศกษาผลงานการพฒนาของสมเดจพระเทพรตนราชสดา พระองคทรงยด “คน” เปน

เปาหมาย โดยทาใหคนเปนคนพฒนาหรอเปนคนเจรญ ซงมความหมายตอไปอก คอ มความชานาญ

ในวชาชพอยางหนงอยางใดเพอเลยงตวเอง มความชานาญอนทจาเปนในการดารงชวตในสงคม เชน

รจกสทธหนาทของพลเมอง รจกรกษาสขภาพอนามย รจกเขากบคน และมคณธรรม คอ การเหนแก

ผอนตามสมควร ไมเหนแกตวฝายเดยว โดยพระองคมแนวปฏบตหลกการทยดถอในการดาเนนการ

พฒนาเชนเดยวกบพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ตามทไดกลาวมากอนหนานแลวนน กลาวคอ

(สญญา สญญาววฒน, 2549)

1. การชวยตนเอง พงตนเอง โดยปลกฝงหลกการนใหอยในความรสกของคนไมวาจะเปนคน

ปกตหรอไมปกต ตวอยางไดแก โครงการเกษตรเพออาหารกลางวน โครงการศนยพฒนาเดกเลก

2. การเรมจากสภาพทเขาเปนอย คอ ชาวบานหรอเดกเขาเคยมชวตอยอยางไร มความรหรอ

ฐานะอยางไร ใหเรมจากตรงนน แลวจงคอย ๆ ปรบปรงเปลยนแปลงใหดขน ใหสงขน ไมนยมให

เปลยนแปลงอยางฮวบฮาบ นาเอาเครองมอเครองใชในเมองเขามาใชในชนบทอยางทนททนใด

36

3. การใชทรพยากรทองถนเพราะเปนสงใกลตว ชาวบานรจกดนามาใชไดทนทไมตองม

การศกษาทาความเขาใจใหม ไมตองรอจากภายนอกซงไมรวาจะใชเวลานานเทาใด

4. การมสวนรวมของคนในทองท เพอใหเขาไดเรยนรและมความชานาญเพมขน นนคอ การ

พฒนา

5. วฒนธรรมและผนาทองถน ทรงยดความเปนไทยไวอยางมนคง นาความเจรญจาก

ภายนอกเขามาผสมผสานหรอเพมเตม ทาใหความเปนไทยเดมดขน

6. ความมประสทธภาพ การดาเนนการพฒนาตองมโครงการทางาน มการประเมนเปน

ระยะ ๆ เพอใหงานดาเนนไปสเปาหมายไดอยางมากแตใชเวลานอย คนนอยและเงนนอย

7. การประสานงาน ตองมการรวมมอประสานงานกนระหวางหลายหนวยงาน ทงทเปน

ราชการและเอกชน

8. การทางานเชงรก ตวอยางคอ การเสดจเยยมราษฎร แนะนาการทามาหากน การฝก

อาชพ การรกษาสขภาพอนามย และการปองกนการทาลายธรรมชาตแวดลอม

9. ความมคณธรรมและศลปะ จะเหนวาคนทพระองคมงพฒนาไมไดมงใหมความร

ความสามารถอยางเดยว แตตองควบคมากบคณธรรมและความดดงทไดประพฤตปฏบตพระองคเปน

ตวอยาง ไมมงเฉพาะดานเศรษฐกจ วตถนยม แตใหมความสวยงาม ความไพเราะไปดวย

10. การเชอมประสานดานเวลา กลาวคอ ทรงเอาพระทยใสทงงานดานโบราณคด

ประวตศาสตร อนรกษโบราณสถานและขนบธรรมเนยมประเพณไทย ซงเปนเรองอดต พฒนา

คณภาพชวต คณภาพการศกษา ใหโอกาสชวตแกผดอยโอกาสในเวลาปจจบน เชน โรงเรยนตารวจ

ตระเวนชายแดน ในขณะเดยวกนทรงสนใจเรองของอนาคต นาความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตร

เขามาใช

นอกจากหลกการพฒนาทเปนการคด เปนนามธรรม พระองคมวธการพฒนาทเปนรปธรรม

ในการทรงงานพฒนา 4 วธ คอ

1. วธการใหการศกษาอบรม กลาวคอ โครงการพฒนาแตละโครงการจะตองมการใหความร

ความเขาใจในเรองนนและเรองทเกยวของเปนขอมลเบองตนเสยกอน แลวฝกความชานาญในการทา

สงนนใหถกตองและมประสทธภาพ การใหความรความเขาใจ รวมไปถงการรขอดขอเสย ประโยชนท

จะไดรบหรอทนทจะตองลงไปในเรองนน ๆ ดวย เชน การสอนในโรงเรยนนายรอยพระจลจอมเกลา

37

2. วธทางานกบกลมคน หมายถง วธการพฒนาทอาศยกลมคนหรอชมชนเปนหลกหรอเปน

สะพานไปสการพฒนาคนแตละคน การพฒนาโดยกลมหรอผานกลมจะชวยใหเกดมประสทธภาพ

เพราะประชาชนไดรบการพฒนาครงละหลายคน ชาวบานไดชวยกนทาความเขาใจสอนกนเอง

ชวยกนจา และนาไปใชไดอยางมนใจ

3. วธพฒนาแบบสามรวม (PAR) เปนวธการพฒนาทประกอบดวยนกพฒนาทเปนขาราชการ

เชน พฒนากร คร นกสงเสรมการเกษตร เจาหนาทสาธารณสข แลวยงมนกพฒนาทเปนขององคกร

พฒนาเอกชนหรอ NGO ดาเนนการพฒนาชมชนรวมกน เชน สงเสรมการเลยงไก การขดสระ โดยม

ประชาชนหรอชาวบานเขารวมกระบวนการพฒนาซงมบทบาทสาคญรวมกน 3 ฐานะ คอ ฐานะผถก

พฒนา ฐานะนกพฒนา และฐานะนกวจย

4. วธทางานกบหนวยงาน มหนวยงานทเกยวของรอบพระองคเปนจานวนมาก ทรงใชหรอ

ชกชวนใหมารวมชวยงาน กลมแรกเปนกลมใกลชดพระองค ไดแก กองราชเลขาธการในสมเดจพระ

บรมราชน มลนธสายใจไทย มลนธสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ มลนธชยพฒนา มลนสรนธร

สภากาชาดไทย โรงเรยนนายรอยพระจลจอมเกลา ศนยศกษาการพฒนาชนบทตามพระราชดาร เปน

ตน กลมทสองเปนหนวยงานทหางออกไป เชน หนวยงานราชการและองคกรพฒนาเอกชน

หากจะกลาวโดยสรป ผเขยนมความเหนวาความหมาย แนวคด และหลกการพฒนา มหลาย

ระดบและหลายมมมอง “คน” ถอวาเปนเรองทสาคญทสดของการพฒนากวาได เพราะเปนผททาให

เกดการเปลยนแปลงทกอยางนอกเหนอไปจากธรรมชาต และพยายามทจะเอาชนะธรรมชาตเสยดวย

ซาไป ไมวาการพฒนาจะมองในระดบใดกตาม เราตองม “เปาหมาย” กอน หลงจากนนกจะเปน

วธการหรอแนวทาง ซงการพฒนาอาจเรมตนงาย ๆ จากตนเองไปสองคกร หนวยงาน รฐหรอรฐบาล

ผนาหรอประมขของรฐ ในกรณรฐไทยคนไทยถอวามความโชคดอยางหาทสดมไดทมพระมหากษตรย

ในฐานะประมขของรฐซงเปนผนาการพฒนาอยางประสานสอดคลองกบรฐบาล โดยมไดม

ผลประโยชนใด ๆ ดงพระราชดารสของพระองคทวา “ขาดทน คอ กาไร” .ในขณะทรฐบาลทมาจาก

การเลอกตงในระบอบประชาธปไตยตางหาก มกจะคานงถงแตผลประโยชนของตนเองหรอกลมพรรค

พวก รวมทงฐานคะแนนเสยงเพยงเพอใหไดรบเลอกตงตลอดกาล คาถามใหญทอยากไดคาตอบ คอ

“รฐ” และ “คน” ภายในรฐของไทยจะพฒนาอยางไร? และจะพฒนาไดแคไหน?

บทท 3

แนวคดและทฤษฎการพฒนายคความทนสมย

การพฒนารฐของแตละรฐมววฒนาการมาตามลาดบ จนกระทงภายหลงสงครามโลกครงท 2

ในราวป ค.ศ.1950 เมอประเทศตาง ๆ ไดรบอสรภาพจากการเปนอาณานคม และการขยายตวของ

สงครามเยนระหวางประเทศมหาอานาจ นกวชากลมหนงของประเทศสหรฐอเมรกาไดยนขอเสนอตอ

ประธานาธบดเพอฟนฟประเทศในทวปยโรป เรยกวา “Marshall Plan” โดยมเหตผลเพอความมนคง

ทางการเมองในระบอบประชาธปไตย และควบคมความผาสกทางเศรษฐกจระบบทนนยมของโลกโดย

สวนรวม ดวยการแทรกแซงทางการทหาร เศรษฐกจ ความสมพนธระหวางประเทศ การพฒนาตาม

แนวคดน เรยกวา ทฤษฎความทนสมย (Modernization Theory) ซงตอมาไดถกใชเปนตนแบบของ

การพฒนาและแพรกระจายไปสรฐตาง ๆ ทวโลก โดยเฉพาะในรฐแบบทนนยมหรอประเทศโลกเสร

ซงถอวาเปน การพฒนากระแสหลก ของโลก จนองคการสหประชาชาต (United Nation) ได

ประกาศใหปทศวรรษ 1960 เปน “ทศวรรษแหงการพฒนา” ในขณะทการพฒนารฐแบบสงคมนยม

ไดวพากษวจารณและไดพยายามเสนอแนวคดการพฒนาทแตกตางไปจากการพฒนาตามทฤษฎความ

ทนสมย ซงเรยกวา การพฒนากระแสรอง ไดแก ทฤษฎการพงพา (Dependency Theory) ทฤษฎ

มารกซซสต (Marxist Theory) และทฤษฎระบบโลก (World System Theory) ดงมรายละเอยดท

จะนาเสนอตอไปน

ทฤษฎความทนสมย (Modernization Theory)

ทฤษฎความทนสมย (Modernization Theory) เกดขนในราวป ค.ศ.1950 เปนแนวคดหลก

ในการพฒนาของรฐหรอประเทศตาง ๆ ทวโลก ซงรองศาสตราจารย ดร.ชนตา รกษพลเมอง (2542)

ไดสรปกลมนกวชาการ อดมคต และแนวคดหลกเอาไวดงน

กลมนกวชาการ

นกวชาการในกลมน ไดแก เซอร คารล ปอปเปอร (Sir Karl Popper) อดม สมธ (Adam

Smith) โรสทาวน (Rostow) เคนเซยน (Keynesian) ทรแมน (Truman) มารแชล (Marshall) อเลก

องเคลส (Alex Inkeles) เฟรด เอน รกส (Fred N.Riggs) ท อาร แบทเทล (T.R.Batten) แดเนยล

เลอเนอร (Daniel Lerner)

39

อดมคต

อดมคตของทฤษฎความทนสมย คอ ตองการเปลยนทกสงคม โดยมจดหมายปลายทาง คอ

เศรษฐกจแบบทนนยม การเมองแบบประชาธปไตย สงคมเมองหรออตสาหกรรมทมการแขงขน

แนวคดหลก

แนวคดหลกของทฤษฎความทนสมย คอ สงคมมความเจรญไมเทากน ซงสงคมไมควรยดตด

ในขนบธรรมเนยมประเพณมากนก ประเทศทรารวยตองชวยประเทศยากจนทงดานทน เทคโนโลย

และวชาการ ดวยการทาใหเปนอตสาหกรรม เพอจะไดหลดพนจากความยากจน ดงนนแนวคดทฤษฎ

นจงมองวา การพฒนา คอ ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ โดยมตวชวดของการพฒนาทสาคญ ไดแก

การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ (economic growrh) ผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (GDP)

ผลตภณฑมวลรวมประชาชาต (GNP) รายไดประชาชาต (NI) เปนตน สาหรบกลยทธในการพฒนา คอ

การสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ การเพมบทบาทของรฐในการวางแผน และการรวมมอกบ

ตางประเทศ

เปาหมายของทฤษฎนตงอยบนพนฐานความเชอ 3 ประการ คอ (สธ ประศาสนเศรษฐ อาง

ใน ดารงค ฐานด, 2538)

1. ลทธพฒนานยม เนนการพงพาตลาดตางประเทศ การพงพาความชวยเหลอจาก

ตางประเทศ ทงดานเทคโนโลยและเงนทน การสงเสรมการลงทนจากตางประเทศ การพฒนาตาม

แรงผลกดนขององคกรตางประเทศ ใหสทธพเศษและสงเสรมการลงทนขนาดใหญ และเนนการใช

เทคโนโลยททนสมย

2. ลทธบรโภคนยม เนนการโฆษณา การใชสนคาจากตางประเทศ การมวถการดาเนนชวต

เหมอนตางประเทศของชนชนสงและชนชนกลาง

3. ลทธความมนคง เนนการควบคมของรฐ การกดขและการบงคบชนชนตาใหปฏบตตาม

โดยการใชกฎหมายขดขวางการรวมกลมหรอจากดบทบาทของมวลชน มการสรางศตรภายในชาต

เชน การกลาวหาผทไมเหนดวยกบรฐบาลหรอชนชนปกครองวาเปนคอมมวนสตหรอผประสงคราย

อนง ผเขยนคดวาเหตการณการชมนมประทวงของนสตนกศกษา และประชาชน เมอวนท

14 ตลาคม พ.ศ.2516 และวนท 6 ตลาคม พ.ศ.2519 เปนกรณตวอยางดงกลาว ซงมความแตกตาง

จากการชมนมประทวงในยคปจจบนของกลมพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย (เสอเหลอง) ทยด

ทาเนยบรฐบาลและปดสนามบนสวรรณภม หรอของกลมแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการ

(เสอแดง) ทยดถนนราชประสงค

40

เกณฑการวดอตราการพฒนา

นอกจากเกณฑการวดทางเศรษฐกจทกลาวมาขางตน ในเรองการเพมผลผลตท ง

ภาคอตสาหกรรมและเกษตรกรรม ยงมเกณฑการวดทางสงคม ไดแก จานวนคนรหนงสอ จานวน

พลเมองทอาศยอยในเขตเมอง จานวนเครองรบโทรศพท รถยนต เครองใชไฟฟาตอจานวนประชากร

ทงประเทศ และเกณฑทางการเมอง ไดแก การปกครองระบอบประชาธปไตย (ดารงค ฐานด, 2538:

17) ซงฮนตงตน (Huntington) (อางใน เกอ วงศบญสน, 2545) ไดอธบายวา มการใชอานาจอยางม

เหตมผลเหมาะสม มการขยายการมสวนรวมทางการเมองใหครอบคลมกลมตาง ๆ มากขน และมการ

รวมตวกนของชนชนทางเศรษฐกจและสงคมททาใหเกดสานกทางการเมอง อยางไรกตาม ในปจจบน

ผเขยนคดวาอาจตองเพมเกณฑทางสงคมเหลานเขาไปดวย เชน จานวนเครองคอมพวเตอร การใช

อนเตอรเนต การใชโทรศพทมอถอ

ระดบการพฒนา

การพฒนาตามทฤษฎความทนสมย สามารถวเคราะหระดบการพฒนาไดเปน 2 ระดบ คอ

(ชนตา รกษพลเมอง, 2542)

1. ระดบโครงสรางทางสงคม

1) เปนสงคมเมอง (Urbanization) เนนการพฒนาดานวตถ มการสรางตกอาคารสงใหญ

มสงอานวยความสะดวกใชในชวตประจาวน รวมไปถงการกนหรอการบรโภคอาหารแพง ๆ และมชวต

แบบหรหราอยในเมอง

2) เปนสงคมอตสาหกรรม (Industrialization) เนนการผลตเพอการขาย มการใช

เครองจกรและเทคโนโลยขนสงมาชวยในการผลต เพอเพมปรมาณการผลตใหไดมาก ๆ จะไดสงออก

และทากาไรสงสด

3) เปนสงคมทมการแขงขน (Competition) เนนการแขงขนและประสทธภาพในการ

ทางาน เพราะการแขงขนนามาซงประสทธภาพในการทางานของคนและองคกร เนนการผลตให

ไดมากทสด แตใชตนทนนอยทสด

2. ระดบบคคล ลกษณะของคนตามทฤษฎนจะตองเปนเจาของกจการหรอเจาของบรษท

การมประเพณเปนเรองดแตตองไมยดถอมากนกจนเปนทาส ตาแหนงหนาทการไดมาจากการทางาน

และความสามารถไมใชไดมาจากชาตกาเนดเชนในอดต การคดมงสอนาคต เปนคนมเหตผล มการ

เปลยนแปลงและประยกตใชวทยาศาสตรเทคโนโลย รวมถงการมงประโยชนสวนรวมมากกวาสวนตว

ซงอเลก องเคลส (Alex Inkeles) ไดกลาวถง ลกษณะของคนทมความทนสมย (Modern Man)

จานวน 12 ขอ ไดแก

41

1) เปดประสบการณใหมระดบบคคล

2) มความพรอมยอมรบการเปลยนแปลงระดบสงคม

3) ยอมรบความหลากหลายทตางออกไป แตไมขาดจดยนของตว

4) เมอสงสยอะไรตองแสวงหาขาวสารหรอความจรงใหได

5) มองอนาคตและปจจบนมากกวาอดต

6) มนษยสามารถเอาชนะธรรมชาตได

7) มการวางแผนทด

8) มความเชอมนวาจะทาได

9) ใหคณคาดานทกษะทางเทคนค ถาความรมากขนคาตอบแทนกจะสงขน

10) ใหคณคาการศกษาแบบทางการหรอการเขาโรงเรยน

11) เคารพเกยรตของผอน

12) เปนคนทมเหตผล

นอกจากน ท อาร แบทเทล (T.R.Batten) ไดกลาวในทานองเดยวกนวา ลกษณะของคนท

บรรลวฒภาวะ (Mature Man) มลกษณะทสาคญ 5 ประการ คอ

1) เปนคนทรจกใชความคดแบบมจดหมายปลายทาง

2) มความสามารถคาดการณภายหนาไดด

3) สามารถทางานสลบซบซอนไดด

4) ยนดรบฟงและทาความเขาใจความคดเหนของผอน

5) มความชานาญในการตดตอสมพนธกบผอน

บทบาทการศกษา

จากลกษณะของคนทมความทนสมยตามท อเลก องเคลส (Alex Inkeles) ไดกลาวไว 12

ประการ การศกษามบทบาทสาคญและเปนปจจยเชงบวกในการพฒนาคนใหมลกษณะตามทตองการ

ซงการศกษาตามทฤษฎน หมายถง การเปลยนแปลงทางสงคม การสรางความทนสมย การสราง

ทกษะทจาเปนสาหรบการทางาน การสรางคนใหมความรเพอตอบสนองการผลต ดงนน การศกษาจง

เนนแบบทางการหรอการศกษาในระบบโรงเรยน (Formal Education) ทรฐเปนผจดใหในลกษณะ

รวมศนย ซงบอเกดของการพฒนา คอ การขดเกลาทางสงคมและคานยมหรอทศนคตของคนในสงคม

นนเอง (ชนตา รกษพลเมอง, 2542)

42

ขนตอนในการพฒนา

วอทล รอสทาวน (Walt W.Rostow, 1960) นกเศรษฐศาสตรชาวอเมรกน ไดเสนอแนวคด

ในการพฒนารฐในประเทศโลกท 3 หรอประเทศกาลงพฒนาวา รฐทเกดขนใหมสามารถเจรญรอย

ตามรฐหรอประเทศทพฒนาแลวไดนนจะตองผานลาดบ 5 ขน โดยไมขามขน เรยกวา ขนตอนของ

การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ (The Stage of Economic Growth) ดงน

ขนท 1 Traditional Society คอ สงคมแบบดงเดม เปนสงคมทระบบเศรษฐกจยงไมมการ

ขยายตว การผลตยงมขดจากดทงในเรองการปรบปรงพนธพชและระบบชลประทาน มการทาสงคราม

และการเกดภยพบตตาง ๆ ประชาชนยงไมมความคดทจะพฒนา มการเชอถอในโชคชะตา

ขนท 2 Precondition for Take-off คอ ขนเตรยมการพฒนา มการสะสมทนและความร

ทางวชาการ มการเรมใชความรทางวทยาศาสตรสมยใหม โดยการปฏวตอตสาหกรรม การศกษาตอง

ใหเหมาะสมสอดคลองกบระบบเศรษฐกจสมยใหม มธนาคารหรอสถาบนในการระดมเงนเพอการ

ลงทน โดยเฉพาะการขนสงและการสอสาร รวมทงการหาวตถดบในประเทศอน ๆ

ขนท 3 Take-off Stage คอ ขนกระบวนการพฒนา มการขยายตวทางเศรษฐกจอยาง

รวดเรวในทกดาน มการพฒนาเทคโนโลยสมยใหมในภาคเกษตรและอตสาหกรรม มการสรางโรงงาน

อตสาหกรรมใหมเพอตอบสนองความตองการหรอการขยายตวทางเศรษฐกจ ภาคเกษตรกรรม

เปลยนเปนเกษตรอตสาหกรรมเชงพาณชย โดยมอตราการลงทน เงนฝาก หรอรายไดประชาชาต

เพมขน

ขนท 4 Stage of High Mass Consumption คอ ขนการบรโภคจานวนมาก ผลกดน

เศรษฐกจใหเตบโตเตมท จนประสบความสาเรจทกดาน ประชาชนมรายไดตอหวเพมขนทกภาคสวน

ทงในเขตเมองและชนบท มการจดสรรทรพยากรเพอสวสดการสงคมและการรกษาความปลอดภย

โดยมเปาหมายการเปนรฐสวสดการ

ขนท 5 Beyond Consumption คอ ขนอดมสมบรณ ยงมการบรโภคจานวนมาก ระบบ

เศรษฐกจมความมนคง มความอดมสมบรณทางการผลตสนคาเกษตรและอตสาหกรรม ประชาชนม

รายไดเหลอกนเหลอใช

จากลาดบขนการพฒนาของรอสทาวน (Rostow) เขาไดเสนอกลยทธในการพฒนาไวดงน

(ดารงค ฐานด, 2538: 136)

1. ใหเอกชนเปนผประกอบธรกจอตสาหกรรมแทนรฐ

2. เปลยนฐานเศรษฐกจจากเกษตรกรรมเปนอตสาหกรรม โดยเพมผลผลตใหมากขน

43

3. เพมผลตภณฑมวลรวมประชาชาตและรายไดตอหวของประชาชน

4. ใชทรพยากรและความมงคงในชนบทเปนปจจยในการสรางความเจรญใหแกเมอง

5. ใชกลไกของตลาดเปนเครองกาหนดนโยบายทางเศรษฐกจ โดยสงเสรมใหมการเปดการคา

เสรกบประเทศตาง ๆ ทวโลก

6. รฐทาหนาทสนบสนนใหเกดการลงทน โดยรฐจะเปนผลงทนในโครงการขนพนฐาน เชน

ถนน ไฟฟา ประปา โทรศพท รถไฟ ทาเรอ สนามบน เขอน นคมอตสาหกรรม ตลอดจนปรบปรง

ระบบการศกษาและระบบราชการ เพอใหเอกชนสามารถใชประโยชนในการลงทน อาจสราง

บรรยากาศเพอการลงทน เชน การยกเลกการเกบภาษอากร การปรบปรงกฎหมายใหเออตอการ

พฒนา การใหกยมเงนในอตราดอกเบยทตา

7. รฐกาหนดคาจางแรงงานใหอยในระดบตา เพอใหนกลงทนสามารถเหนผลกาไรอยาง

ชดเจน

8. รฐจะตองสรางกาลงทหาร-ตารวจใหเขมแขง เพอปราบปรามประชาชนมใหเรยกรองหรอ

ตอตานรฐบาล

9. การพฒนาตองเรมจากรฐบาล จงมลกษณะสงการจากเบองบน (Top-down Approach)

ซงขาราชการจะมบทบาทสาคญตอการพฒนา เปนตวเรงเพอใหเกดความเจรญขนในทกสวนของ

ประเทศ ขาราชการจงควรมการศกษาสงและมความเชยวชาญในสาขาวชาเฉพาะ

ลกษณะสงคม

เดเนยว เลอเนอร (Daniel Lerner อางใน เกอ วงศบญสน, 2545) เปนนกวชาการในกลม

ทฤษฎนอกคนหนง เขาเหนวา การเปลยนแปลงอยางลกซงในทางสงคมตองดาเนนรวมไปกบการ

สนบสนนตอแงความคดความรทางการเมองและเศรษฐกจ มการเปลยนแปลงไปสความเปนเมอง โดย

การยายถนของประชาชนจากเขตชนบทสเมอง พรอมดวยการเปลยนแปลงอาชพตามสภาพความ

เปนอยในเมอง ทาใหลกษณะโครงสรางทางสงคมเปลยนไปจากครอบครวขยายทดารงชวตดวยการ

ประกอบอาชพเกษตรกรรม ไปสครอบครวเดยวทมพอแมและลก สมาชกในสงคมสามารถอานออก

เขยนได มการขยายการศกษาทประชากรสามารถเขาถง ความสมพนธในสถานะทางสงคมระหวาง

ชายหญงในสงคมสมยใหม สตรมฐานะเทาเทยมกบบรษ นอกจากนนคนจะตองเปดตวเองรบความ

ทนสมยทใชกระบวนการแพรกระจายทางวฒนธรรมจากรฐทเจรญกาวหนากวาในโลก มการปรบตว

อยางมประสทธภาพกบสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงอยางตอเนอง มองตวเองและปรบใหเขากบ

สภาพแวดลอม ซงทาใหคนเราขยายมมมองและมโอกาสในชวตมากขน ในสวนของประเทศไทยทเปน

ประเทศกาลงพฒนานน เฟรด รดส (Fred N.Riggs) เรยกสงคมในลกษณะนวา “สงคมทวลกษณ” ซง

จะม 2 ลกษณะ คอ โครงสรางสงคมเปนแบบเกษตรกบอตสาหกรรม ความเชอและพฤตกรรมเปน

44

แบบดงเดมกบวทยาศาสตร แบบแผนพฤตกรรมเปนแบบชาตกาเนดกบความสามารถ บคลกภาพเปน

แบบอนรกษกบสมยใหม ซงทอลคอทต พารสน (Talcott Parsons อางใน ชนตา รกษพลเมอง,

2542) ไดเปรยบเทยบลกษณะสงคมแบบประเพณกบสงคมสมยใหม ไวดงน

สงคมประเพณ สงคมสมยใหม

1. ความสมพนธแบบเฉพาะตว 1. ความสมพนธแบบสากล

2. สถานภาพยดตามชาตวฒ 2. สถานภาพยดตามคณวฒ

3. หนาทไมมขอบเขตแนนอน 3. หนาทมขอบเขตแนนอน

4. ไมมเหตผลใชอารมณเขาเกยวของ 4. มเหตผลไมใชอารมณเขามาเกยวของ

5. มงประโยชนสวนรวมของประชาชน 5. มงประโยชนหรอธรกจสวนตว

อยางไรกด กระบวนการสรางความทนสมยของทกสงคม อาจตองประสบกบปญหาทสาคญ 4

ประการ ไดแก (Black Cyril, 1966 อางใน เกอ วงศบญสน, 2545)

1. การทสงคมตองเผชญกบความคดและบทบาทใหม ๆ ยอมไดรบการตอตานจากคนอกกลม

หนงหรอพวกคนหวเกา

2. การผนกตวของความเปนผนาหวสมยใหม ทมการถายโอนอานาจจากผนาหวสมยเกาสห

ผนาหวสมยใหม อาจตองมการปฏวตตอสหลายชวอายคน

3. การแปรรปทางเศรษฐกจและสงคม จะดาเนนไปจนถงจดทสงคมแปรรปจากชวตในชนบท

และเกษตรกรรมเปนชวตในเมองและอตสาหกรรม

4. การปรบรปโครงสรางองคกรของสงคมในทกภาคสวน บางองคกรอาจตองปรบขนาด

โครงสรางใหเลกลง มการเอาพนกงานออกไปบาง หรอกจการบางอยางอาจไมทาเองแตใหจางผอนมา

ทาแทน เชน พนกงานทาความสะอาด

ในขณะทประเทศไทยไดเรมใชแนวคดและทฤษฎน เปนแนวทางหลกในการพฒนาประเทศ

โดยกาหนดเปนแผนพฒนาฉบบแรกขนในป พ.ศ.2504 (อานรายละเอยดในบทท 5)

ทฤษฎการพงพา (Dependency Theory)

การพฒนาทถอวาเปนกระแสหลกของโลก คอ ทฤษฎความทนสมย (Modernization

Theory) ซงไดถกนาไปใชเปนตนแบบการพฒนาในหลายประเทศทวโลก ในราวป ค.ศ.1960 ไดเกด

การวพากษวจารณถงปญหาความดอยพฒนาในประเทศโลกท 3 โดยเฉพาะในกลมประเทศแถบลาตน

45

อเมรกน เชน บราซล แทนซาเนย ซงรองศาสตราจารย ดร.ชนตา รกษพลเมอง (2542) ไดสรปกลม

นกวชาการ อดมคต และแนวคดหลกของทฤษฎการพงพา (Dependency Theory) เอาไวดงน

กลมนกวชาการ

นกวชาการในกลมน ไดแก กนเดอร แฟรงค (Gunder Frank) แซมเมอร เอมน (Samir

Amin) เซยร (Seer) คารโดโซ (Cardoso) ซานโตส (Santos) ไนเยเร (Nyerere) วอลเลอรสตน

(Wallerstein) คานธ (Gandhi)

อดมคต

อดมคตของทฤษฎการพงพา คอ การหลดพนจากการพงพา โดยมจดมงหมายทสาคญ คอ

การลดความไมเทาเทยมกน การลดการวางงาน การแกไขปญหาความยากจน ดวยการพฒนาแบบ

พงตนเอง

แนวคดหลก

แนวคดหลกของทฤษฎน เชอวา สภาพดอยพฒนาในประเทศโลกท 3 เปนผลมาจากการท

ทรพยากรและสวนเกนทางเศรษฐกจไหลไปสโลกทเหนอกวา เนองจากลทธลาอาณานคม การพงพา

ระบบทนนยมทาใหประเทศกลายเปนบรวารทงการเมองและเศรษฐกจ ตลอดจนเปนแหลงวตถดบ

ตลาดสนคาอตสาหกรรม และเปนแหลงขยายตวการลงทน นอกจากนนความสมพนธยงเปนไปใน

ลกษณะของการเอารดเอาเปรยบโดยการกอบโกยผลประโยชน เชน การทตองขายวตถดบในราคาถก

แตกลบตองซอสนคาอตสาหกรรมในราคาแพงโดยการถายโอนของบรรษทขามชาต การพฒนาและ

ความดอยพฒนาไมแยกจากกน เกดในประเทศเดยวกนและระหวางประเทศ สภาพดอยพฒนาจงเปน

กระบวนการเชอมโยงไปสภมภาคอน ๆ

สมมตฐาน

กนเดอร แฟรงค (Gunder Frank, 1966 อางใน เกอ วงศบญสน, 2545) ไดเสนอสมมตฐาน

วา ความดอยพฒนา (underdevelopment) ไมใชภาวะเรมตนของกระบวนการพฒนาประเทศซง

ทกสงคมตองประสบ ประเทศพฒนาแลวไมเคยตกอยในสภาพความดอยพฒนาแบบทประเทศโลกท 3

ประสบอย แตอาจจะเปนไปไดทวาประเทศพฒนาแลวอาจอยในสภาพทไมพฒนา (undeveloped)

มากอน นอกจากนความดอยพฒนาสวนใหญเปนผลจากความเปนระบบทนนยมโลกของประเทศ

พฒนาแลว มใชเปนผลสะทอนจากลกษณะความบกพรองของโครงสรางทางเศรษฐกจ สงคม และ

การเมองภายในประเทศดอยพฒนาเอง

46

โครงสรางระบบทนนยมโลกแบงออกเปน 2 สวน คอ รฐศนยกลางและรฐบรวาร

ความสมพนธของรฐทงสองมใชการครอบงาดวยการใชอานาจบงคบเพอตกตวงผลประโยชน แตเปน

ผลของความรวมมอกนระหวางกลมผนาหรอชนชนสงของรฐ ซงมผลประโยชนรวมกน กอใหเกด

ความสมพนธทไมเทาเทยมกนระหวางรฐขน และจะทาใหเกดการไดเปรยบของรฐทเขมแขงกวา

ตดตอกนเปนระยะเวลานาน การพงพาจงเปนสภาวะของความดอยพฒนาทเกดขนจากการแผอานาจ

ของรฐศนยกลาง อาทเชน อทธพลของเงนทน เงนก เงนชวยเหลอ รวมทงเทคโนโลย การศกษา และ

วฒนธรรม ทาใหรฐบรวารลดความสามารถในการชวยเหลอตนเองและหนมาพงพารฐศนยกลางมาก

ขน ทาใหเกดความสมพนธอยางใกลชดระหวางนายทนตางชาต พอคานายหนาและขาราชการ

ระดบสง ในดานการคาทไมเปนธรรม และกอใหเกดการสะสมทนในระดบโลกขน มการเรงใหนายทน

ตางชาตเขามาลงทน เพราะมทน เทคโนโลยและการจดการทดกวา ทาใหบรรษทขามชาตไดรบผล

กาไรในการทาธรกจอตสาหกรรมและการผกขาดตลาด นอกจากนนการพงพาจะกอใหเกดการตกเปน

ทาสทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ทาใหสญเสยความมงคงและการรเรมทาธรกจอตสาหกรรม

ไมสามารถหลดพนจากการเปนประเทศดอยพฒนา (ดารงค ฐานด, 2538: 95)

ลกษณะสงคม

ทฤษฎการพงพาไดกลาวถงลกษณะสงคมทพฒนาแลววา ตองหลดพนหรอปลดเปลองจาก

ภาวะการพงพา นาไปสการพงตนเอง การจดระเบยบทางสงคมไมใชการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

ดงนนลกษณะของคนจงตองพงตนเอง (Self – Reliant) และมจตใจเพอสงคม (Socialist – Mine)

(ชนตา รกษพลเมอง, 2542) เชนเดยวกบทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงเนนใหชมชนพงตนเอง

ทงเทคโนโลย เศรษฐกจ ทรพยากรธรรมชาต จตใจและสงคม ตามทกลาวมาแลวในบทท 2

แนวทางการพฒนา

แนวทางการพฒนาเพอแกปญหาความดอยพฒนาตามแนวคดของทฤษฎน คอ การปฏวต

เปนแบบสงคมนยมและการตดความสมพนธเชงพงพาทเคยมมากบประเทศศนยกลาง ซงจะทาให

ประเทศหลดพนจากความดอยพฒนา ดงนนแนวทางการพฒนาทสาคญ กคอ ความพยายามในการ

พงพาตนเองเปนหลก ซงสรเชษฐ เวชชพทกษ (2527 อางใน เกอ วงศบญสน, 2545) ไดสรปแนวคด

เรองนของเซยร (Seers) ไววา

1. การลดการพงพาจากการนาเขาในสนคาและบรการทจาเปน ทงอาหาร นามน ผลตภณฑ

ปโตรเลยม ปจจยหรออปกรณการผลตประเภททน และทสาคญ คอ ลดการพงพาผเชยวชาญทมาจาก

ภายนอกประเทศ

2. การเปลยนแปลงรปแบบและรสนยมในการบรโภคและการเพมสมรรถนะในการผลต

47

3. การกระจายรายไดในลกษณะของการกาหนดนโยบายทจะเปลยนรปแบบในการดาเนน

ชวตของคนทมรายไดมาก โดยการใชนโยบายภาษ นโยบายดานราคา การจงใจ และในกรณทจาเปน

อาจตองใชวธการปนสวน

4. ในบางประเทศ รฐอาจจาตองใชนโยบายการควบคมและเปนเจาของกจการทเกยวกบ

ทรพยากรธรรมชาต รวมทงการเพมความสามารถและความพยายามในการเจรจาตอรองกบบรรษท

ขามชาต

5. ดาเนนนโยบายทางวฒนธรรม เพอลดภาวะการณพงพาทางวฒนธรรมทเคยมตอประเทศ

มหาอานาจ

ขอเสนอเชงนโยบายของการพฒนาตามทฤษฎน ไดเสนอไววา ประเทศในโลกท 3 จะตอง

เชอมโยงกบประเทศศนยกลาง และตองเผชญหนากบทนนยมระหวางประเทศ ตองกาหนดนโยบาย

การพฒนาประเทศเองอยางสมเหตสมผลทงดานการเงนและเทคโนโลย โดยการปรบบทบาทของรฐใน

การจดระเบยบการพฒนาเพอแกปญหาความไมเทาเทยม การจางงานและความยากจนเพอสนอง

ความตองการในโลกท 3 มการรวมกลมกนเองเพอไมใหถกเอารดเอาเปรยบ สาหรบการเปลยนแปลง

หรอปฏรปโครงสรางภายใน ใหพจารณาสถานการณเงอนไขและประวตศาสตรของแตละสงคมท

ตางกนดวย

บทบาทการศกษา

ทฤษฎความทนสมยไดเนนการศกษาแบบเปนทางการหรอการศกษาในระบบโรงเรยน แต

ทฤษฎน เชอวา การศกษาทรฐจดในระบบโรงเรยนทาใหเกดการพงพา โดยประเทศดอยพฒนาจะเกด

เงอนไขตาง ๆ มากขน และตองแบมอขออยเสมอ ในทสดบอเกดการพฒนา กคอ ความดอยพฒนา

ทฤษฎการพงพาไดเสนอวา การศกษานนเปนสวนหนงของชวต ตองทาใหคนชวยตวเองได บรณาการ

เขากบชวตได ไมเหมอนกบการเอาเงนใสกลองไปฝากธนาคารแลววนหนงจะถอนออกมาใชได

การศกษาเปนเครองมอทยงใหญ จงมองวาการศกษาไมใชแคในระบบของโรงเรยนเทานน ควรแยก

ตามกลมความสนใจ (ชนตา รกษพลเมอง, 2542) และการพฒนากไมใชการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

แตเปนการปฏรประเบยบสงคมใหมความยตธรรมมากขน มเอกราชของชาต และไดรบการธารงไว

เปนอสระจากการแทรกแซงครอบงาของรฐบาลอนใดหรอกลมผลประโยชน (เกอ วงศบญสน, 2545)

อยางไรกด การพฒนารฐของไทยในระยะแรกของแผนพฒนาไดอาศยทฤษฎความทนสมย

เปนแนวทางหลกมาตลอด แตในระยะหลง ๆ ไดปรากฎเรองการพงตนเองและมการพดถงกนมากขน

(ดรายละเอยดของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ในบทท 5) ในขณะททฤษฎการพงพาเองก

ถกวจารณวายงขาดแนวทางการพฒนาและขอเสนอทชดเจนอยางเปนรปธรรมวาจะทาอยางไร

48

ทฤษฎมารกซซสต (Marxist Theory)

แนวคดและทฤษฎในกลมน ไดรบอทธพลโดยตรงจากแนวคดของคารล มารกซ (Karl Marx)

เกดขนในราวป ค.ศ.1970 ซงรองศาสตราจารย ดร.ชนตา รกษพลเมอง (2542) ไดสรปกลม

นกวชาการ อดมคต แนวคดหลก ลกษณะสงคม และบทบาทการศกษา ไวดงน

กลมนกวชาการ

นกวชาการในกลมน ไดแก คารล มารกซ (Karl Marx) สตาลน (Stalin) เลนน (Lanin) เหมา

เจอ ตง (Mao Jur Tung) ฮตเลอร (Hitlor) คสโตร (Castro)

อดมคต

อดมคตของทฤษฎน คอ การทาใหทกคนในสงคมเทาเทยมกน ไมมชนชน เนนเรองพลง

มวลชนทสามารถสรางใหเกดการเปลยนแปลงได

แนวคดหลก

แนวคดหลกของทฤษฎน คอ การพยายามจดสรรอานาจและทาใหทกคนในสงคมมความเทา

เทยมกน โดยการทาสงครามทเหมา เจอ ตง เรยกวา สงครามประชาชน โดยมเปาหมายทจะแยงชง

อานาจรฐตามทฤษฎการปฏวต 3 ขนตอน คอ ปฏวตประชาธปไตย ปฏวตสงคมนยม และปฏวตไปส

คอมมวนสตสมบรณแบบ ดวยการปลกระดมมวลชนใหประชาชนลกขนมาตอส มการรวมกาลงผรก

ชาตขบไลจกรวรรดนยม โดยมเงอนไขเรองประชาธปไตย เงอนไขทางเศรษฐกจ และความไมเปน

ธรรมในสงคมเปนเครองมอเชงรกในทางการเมอง (ปรชา ศรวาลย, 2533)

ลกษณะสงคม

สงคมทพฒนา คอ ไมมชนชน ทกอยางเปนของรฐ โดยสงคมจะมการเปลยนผานจาก

ประเพณขนนาง เปนทนนยม สงคมนยม และคอมมวนสตในทสด ซงลกษณะคนทพฒนาจะตองเปน

คนทมจตสานก (Minded Man) และถกปลดปลอย (Liberated Man) จากสงครอบงาทงปวง

บทบาทการศกษา

บทบาทการศกษาตามแนวคดและทฤษฎทผานมาทาใหคนเลอนชนชนทางสงคม แตทฤษฎน

มองวา การศกษาตองทาใหทกคนรหนงสอ อานออก และเขยนได เปนกลไกทชวยยกระดบจตสานก

ของคน เพอความยตธรรม การปฏวต และการปลดปลอย ซงบอเกดของการพฒนา กคอ ชนชน

49

กรรมาชพมสทธทเทาเทยมกน ดงนนการพฒนาจงหมายถง ความกาวหนาขนสงสดซงจะเกดไดตอง

ทาลายลางการจดระเบยบทางสงคมแบบทนนยม

นอกจากน มารกซไดวพากษระบบทนนยม โดยกลาวถงความทกขทน 4 ชนดของแรงงาน

ตางดาวทเกดขนในยคทนนยม ไดแก

1. ความทกขทนจากผลตผลทผผลตไมไดใชผลผลต

2. ความทกขทนจากกระบวนการการผลตทตองทกขทนทางานหามรงหามคา

3. ความทกขทนจากสภาวะของการผลตทไมไดพฒนาความเปนมนษยใหกบผผลต

4. ความทกขทนจากการทตองผลตเพอแลกเปลยนมากกวาเพอความพงพอใจของมนษย

ระบบคดของสงคมทนนยมคดแตเรองของกาไร ขาดทน คาเชา คาจาง การแลกเปลยน ฯลฯ

ซงในหนงสอของเขาเรอง "ทน” (The Kapital) ไดกลาวไววา รปแบบการผลตแบบทนนยม บงคบให

กรรมกรจาเปนตองขายแรงงานของตนเองในราคาถกแกนายทน ดงนนกาไรของนายทนแทจรงแลว

เกดจากการขดรดมลคาสวนเกนจากคาแรงของกรรมาชพเพอกาไร ชนชนนายทนจงตองพฒนา

เครองมอและวธการการผลตใหกาวหนาขนตลอดเวลา ตองขยายตลาดสนคา แหลงวตถดบและ

กจการไปทวโลก การผลตแบบทนนยมนทาใหเกดความปนปวนและวกฤตทางเศรษฐกจแบบวฎจกร

นนคอ การผลตลนเกน ทามกลางโลกทอดหยากขาดแคลน เพอแกไขวกฤตการผลตลนเกน และรกษา

ราคาของผลผลตใหสงกวาตนทน จงตองทาลายผลผลตสวนเกนออกจากตลาด พยายามขยายตลาด

ใหม และใชตลาดเกาใหเปนประโยชน ซงผลสดทายกจะนาไปสวกฤตทรอบดานยงขนและรนแรง

ยงขน ทาใหความขดแยงทางชนชนในสงคมรนแรงขน จนนาไปสการเปลยนแปลงสงคมในทสด จาก

ปรากฏการณดงกลาว มารกซ เหนวา สทธ เสรภาพและศกดศรความเปนมนษยในสงคมทนนยมนน

เปนจรงเฉพาะกบผทมทรพยสน ไมใชสาหรบกรรมมาชพและคนยากจน การทมนษยถกทาใหยอมรบ

วามความรวยความจนนน มารกซ เรยกวาจตสานกหลอกลวงและจอมปลอม (False Conciousness)

ซงเปนตวกาหนดพฤตกรรมในสงคมมนษยใหถกครอบงาโดยปจจยในการผลต คอ ทน เครองมอ ทดน

และทสาคญ คอ แรงงาน

อยางไรกด การพฒนารฐบนโลกใบนจะเหนไดวาแนวคดและทฤษฎของนกวชาการในกลม

ของคารล มารกซ ไมสามารถตานระบบทนนยมภายใตทฤษฎความทนสมย ซงเปนกระแสหลกของ

การพฒนาได เรมจากปรากฎการณทพรรคคอมมวนสตในยโรปตะวนออกหมดอานาจลง กาแพง

เบอรลนในประเทศเยอรมนไดถกทบทาลายลงไป มการประกาศรวมประเทศระหวางเยอรมน

ตะวนออกกบตะวนตก ตามดวยการลมสลายของสหภาพโซเวยตแตกเปนรฐอสระตาง ๆ กวา 20

50

ประเทศ ในขณะทปจจบนมอยเพยง 5 ประเทศเทานน ทยงเปนรฐแบบสงคมนยมในระบบพรรค

คอมมวนสต ไดแก จน ควบา เกาหลเหนอ เวยดนาม และลาว

ทฤษฎระบบโลก (World System Theory)

อมานเอล วอลเลอสตน (Immanuel Wallerstein, 1978 อางใน เกอ วงศบญสน, 2545)

นกสงคมศาสตรชาวสหรฐอเมรกา เปนผเสนอแนวคดนตงแตในชวงปลาย ค.ศ.1970 ตอเนองมาถง

ทศวรรษท 1980 เพอศกษาพลวตของเศรษฐกจโลกและเพออธบายปรากฏการณใหม ๆ ทเกดขนซง

ทฤษฎความทนสมยและทฤษฎการพงพาไมสามารถอธบายได เขาไมเหนดวยตอการจาแนกศาสตร

ออกเปนสาขาวชาตาง ๆ ไดแก มานษยวทยา สงคมวทยา เศรษฐศาสตร รฐศาสตร อาจรวมไปถง

ภมศาสตร ประวตศาสตร และจตวทยาดวย เขาเหนวาปรากฏการณทเกดขนในโลกนน ในความเปน

จรงแลวไมสามารถแยกไดวาอยในสาขาของศาสตรใด กระบวนการวเคราะหวจยแยกตามสาขาวชา

ทาใหประเดนในการวเคราะหวจยหลายประเดน ซงจาเปนตอการไดมาซงความรทแทจรงนนถก

มองขามไป ในประเดนนผเขยนเหนดวยอยางยงสาหรบการศกษาในยคปจจบน เชนเดยวกบตนไม

หนงตน ถาเราปลกตนไมและอยากใหเจรญงอกงามกตองมความรทงเรองดน นา ปย แรธาต และ

แมลงศตรพช การจดแบงออกเปนภาควชาหรอสาขาวชาของมหาวทยาลย อาจทาใหความรจากดอย

แตในวงแคบ ๆ ตามศาสตรหรอสาขาของตนเทานน ขาดการบรณาการเชอมโยงขามสาขาวชา

นอกจากนวอลเลอสตน (Wallerstein) มองวา ระบบโลกเปนหนวยของการวเคราะหและม

เพยงระบบเดยวเทานน ไมไดแบงออกเปนระบบทนนยมหรอสงคมนยม โลกทหนง (ประเทศทพฒนา

แลว) หรอโลกทสาม (ประเทศกาลงพฒนา) เขาเหนวา ระบบโลกประกอบดวยสวนตาง ๆ 3 สวน คอ

สวนแกน (core) สวนบรวาร (periphery) และสวนกงบรวาร (semiperiphery) โดยสวนกงบรวาร

นนจะอยระหวางสวนทเปนแกนกบสวนทเปนบรวาร และเปนสวนทมลกษณะของทง 2 สวนนผสมกน

ซงรฐทกรฐในโลกจะอยภายใตโครงสรางระบบน รฐทมความกาวหนาในระบบทนนยม เรยกวา รฐ

ศนยกลาง (Core Stage) สวนรฐทดอยพฒนากวา เรยกวา รฐบรวาร (Periphery State)

ความสมพนธระหวางรฐทงสองจะมการแบงงานกนทา และมการแลกเปลยนทไมเปนธรรมระหวางรฐ

เหลานจากการคาขายระหวางประเทศ ซงรฐศนยกลางจะไดกาไรมหาศาลจากการทาธรกจและการ

ผลตสนคาอตสาหกรรม สวนรฐบรวารจะผลตสนคาประเภทวตถดบทงเกษตรกรรมและอตสาหกรรม

(ชนตา รกษพลเมอง, 2542)

ทฤษฎนเชอวา กลไกททาใหเกดระบบการแลกเปลยนทไมเปนธรรม ธารงอยไดม 3 ประการ

คอ (ดารงค ฐานด, 2538: 92)

51

1. รฐศนยกลางมอานาจทางการทหารทเขมแขงกวา เพอใชสาหรบการปกปองผลประโยชน

ของตนในทกสวนของโลก หากเกดปญหา เชน รฐบรวารไมพอใจและเรยกรองความเสมอภาคทาง

การคาหรอการขจะยดทรพยสนทไปลงทนในประเทศนน รฐศนยกลางกจะขดวยการใชกาลงทหาร

เชน การซอมรบในนานนาใกลรฐบรวาร การปดกนมใหคาขายกบประเทศอนได

2. มการเลอกผนาทเขมแขง เพอทางานรวมกนในการปกปองมใหทนนยมเสอมความนยม

และเรงพฒนาใหลทธนขยายตวออกไปเรอย ๆ โดยการประกาศใหโลกรวาลทธทนนยมนดทสดและ

สามารถแกปญหาทกอยางของโลกได

3. ลทธจกรวรรดนยมจะทาใหเกดเสถยรภาพทางดานการคาระหวางประเทศ โดยรฐ

ศนยกลางจะเปนรฐทเขมแขงและมอทธพลเหนอรฐบรวาร สวนรฐบรวารจะออนแอและถกครอบงาทง

ทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองจากรฐทมอานาจเหนอกวา

ปรากฏการณทชดเจนตามทกลาวมา คอ ประเทศสหรฐอเมรกามกาลงทหารทเขมแขงกวา

ประเทศอนใดในโลกภายหลงจากทสหภาพโซเวยตลมสลาย สามารถใชกาลงทหารเขายดครอง

ประเทศอรกโดยอางเหตผลเรองประชาธปไตยและตองการโคนลมระบอบเผดจการซดดม แตอาจม

ผลประโยชนเรองนามนอยเบองหลง สวนประเทศไทยเรากถอวาเปนรฐบรวารของยกษใหญอยาง

สหรฐอเมรกาหรอทเรยกวา พเบม โดยเฉพาะหลงสงครามโลกครงท 2 นโยบายของไทยในการพฒนา

ไดดาเนนรอยตามประเทศสหรฐอเมรกาชนดแบบรวมหวจมทายกวาได เรมตงแตการตดสนใจสงกาลง

ทหารเขารวมรบในสงครามเกาหลและสงครามเวยดนาม การใหผแทนจากธนาคารโลกเขามาศกษา

และจดทาแผนพฒนาประเทศ การไดรบทนไปศกษาตอ การไดรบเทคโนโลยตาง ๆ ทงแบบใหเปลา

และการซอขาย ไมวาจะเปนเครองจกรหรออาวธยทโธปกรณทางการทหาร เชน เครองบน จรวด

รถถง เปนตน นอกจากนคานยมของคนไทยในกลมคนทมเงนหรอพอมฐานะกมกจะสงลกไปเรยนตอท

สหรฐอเมรกา บางคนอาจเรยกวา ชบตวหรอเปนเดกนอก ภายหลงเมอเรยนจบกลบมาเมองไทยกได

นาวชาความรกลบมาพรอมกบคานยมและวถชวตแบบอเมรกน ซงบางเรองอาจไมเหมาะกบวถชวต

หรอขนบธรรมเนยมจารตประเพณอนดงามของสงคมไทย เชน การอยกนกนกอนแตงงาน การบรโภค

อาหารแบบหรหราฟมเฟอย การใชของทมยหอ (brandname) หรอคานยมทางวตถตาง ๆ ทาใหเรา

ตองตกไปเปนบรวารของเขาโดยไมรตว เพราะ “การศกษา คอ การครอบงาความคด”

บทท 4

แนวคดและทฤษฎการพฒนาหลงยคความทนสมย

ภายหลงการพฒนาประเทศตามแนวทางของทฤษฎความทนสมย (Modernization

Theory) ซงเปนตนแบบของการพฒนาและไดแพรกระจายไปทวโลก ไดประสบผลสาเรจและ

กอใหเกดผลดโดยเฉพาะในดานเศรษฐกจ ดงเชนในกรณของประเทศญปน และอกหลายประเทศใน

เอเชยจนไดกลายเปนประเทศอตสาหกรรมใหม (New Industry Country: NICs) คอ เกาหลใต

สงคโปร ฮองกง และใตหวน ซงประเทศไทยเองกเปนประเทศหนงทถกคาดวาจะเปนเสอตวท 5 ของ

เอเชยเชนกน แตสดทายกไมสามารถไปสเปาหมายดงกลาวได อยางไรกตาม การพฒนาตามแนวทาง

ดงกลาวนถงแมจะเกดผลด แตกเกดปญหาในหลายดานไปทวโลกเชนกน โดยเฉพาะปญหาดาน

สงแวดลอม จนไดเกดแนวคดการพฒนาขนใหมหลายแนวคดและในหลายประเทศเพอเปนทางเลอก

ใหกบประเทศตาง ๆ ทมกเรยกวา กระแสทางเลอก เชน เศรษฐศาสตรแนวพทธ เศรษฐศาสตรสเขยว

เศรษฐกจพอเพยง (Sufficiency Economy) การพฒนาทยงยน (Sustainable Development)

องคกรแหงการเรยนร (Learning Organization) การจดการความร (Knowledge Mamagement)

การสรางพลงอานาจ (Empowerment) ประชาสงคม (Civil Society) ทองถนนยม (Localism) ชาย

ขอบนยม (Marginalism) สตรนยม (Feminism) เปนตน

อนง อยากจะทาความเขาใจกบคาวา โพสตโมเดสนนซม (Postmodernism) หรอหลง

สมยใหม ซงผเขยนมความเหนวา มใชทฤษฎหรอแนวคดการพฒนาหลงยคความทนสมยทเปนการ

พฒนาซงเรยกวากระแสทางเลอก อนเกดจากผลของการพฒนาประเทศตามทฤษฎความทนสมย

(Modernization Theory) ทผเขยนตองการจะนาเสนอในลาดบถดไป แตเปนทฤษฎทตอตานทฤษฎ

ความทนสมย ซงไมพอใจระบบทนนยม โดยไดรบอทธพลแนวคดมาจาก เฟรดรค นทเช (Friedrich

W.Nietzsche) ชาวปรสเซย สไตลของเขารนแรงและใชวธการตงคาถาม เขาไดกลาววาภาษาเปนทมา

ของความคดความเหนและการตความ ความจรงในโลกไมม เปนเพยง “วาทกรรม” เพอครอบงา

สงคม ในทานองเดยวกน มเชล ฟโก (Michel Foucault,1982) ชาวฝรงเศส ไดใชวธการตงคาถาม

เชนกน กลาวคอ อะไรทกาลงเปนไปในชวงน ? อะไรทกาลงเกดขนกบพวกเรา ? อะไรคอโลกน ยคน

ชวงขณะทแทจรงตอนนซงเรากาลงมชวตอย ? เขายงกลาวไวอกวา มนเปนเพยงแฟชนความนยม

เพยงชวครงชวคราวทจะผานเลยไป ในขณะท แมร แคลกซ (Mary Klages, 2007) ชาวอเมรกน ได

กลาวเพมเตมวา แนวคดโพสตโมเดสนนซม เปนคาทซบซอนหรอชดของความคดหนงทนาจะเกดขน

ในกลางป ค.ศ.1980 เปนแนวคดทปรากฏในหลากหลายสาขาวชาหรอพนททง การศกษา ศลปะ

สถาปตยกรรม ดนตร ภาพยนตร วรรณกรรม สงคมวทยา สอสาร แฟชน และเทคโนโลย ในสวนของ

53

นกวชาการไทย เชน ปรชา เปยมพงศสานต (2543) ไดกลาววา โพสตโมเดสนนซม ปฏเสธระบบ

ครอบงาทางความคด มความสงสยทฤษฎการพฒนาทงหมด การพฒนาเปนเพยงภาษาหรอคาพด

เทานน “การพฒนาทแทจรง คอ การไมพฒนา” ในสวนของธรยทธ บญม (2546) ไดกลาวถง การ

พฒนาในยคโพสตโมเดสนนซม คอ การมองวาทกอยางไมมแกนแทใด ๆ สงตาง ๆ มมลคา ถาระบบ

ตลาดใหราคา แมแตอานาจรฐหรออธปไตยของประเทศ สามารถเอาทกอยางมาเปนทนได ใหเครดต

คนจน โดยแปลงสนทรพยใหเปนทน ซงเปนความคดของธรยทธ บญม ในการวพากษวจารณนโยบาย

รฐบาลในสมยของพนตารวจโท ทกษณ ชนวตร นนเอง

การพฒนาแบบยงยน (Sustainable Development)

การพฒนาแบบยงยน (Sustainable Development) เปนแนวคดทเกดขนเนองจากผล

ของการพฒนาในยคทผานมาไดมงเนนความเจรญเตบโตและการขยายตวทางเศรษฐกจเปนสาคญ

โดยปจจยททาใหเศรษฐกจเจรญเตบโต คอ อตสาหกรรม เนนความเจรญทางวตถจนสงตอระบบนเวศ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การใหความหมายหรอนยามศพทของแนวคดการพฒนาแบบ

ยงยนยงมความคลมเครอและหลากหลาย คาวา “Sustainable” ถาวเคราะหรากศพทตาม Oxford

English Dictionary จะพบวา มาจากรากศพทภาษาฝรงเศส คอ Soutenir ซงแปลวา ชวยเหลอหรอ

สนบสนน ตอมามการนามาใชในความหมายของความสามารถในการชวยเหลอสนบสนน รกษา และ

ความสามารถในการรกษาไวได ซงมหนวยงานหรอนกคดหลายทานทใหความหมายเรองการพฒนา

แบบยงยนไวดงน

คณะกรรมาธการโลกวาดวยสงแวดลอม (World Commission on Environment and

Development : WCEO ) ไดนยามวา การพฒนาแบบยงยน คอ การพฒนาทนาไปสการตอบสนอง

ความตองการของชนในปจจบน โดยปราศจากการทาใหความตองการของชนรนหลงลดลง (วลลภ

ทองออน, 2550)

กองทนเพอกจกรรมประชากรแหงสหประชาชาต (UNFPA : United Nations Population

Fund) ไดอธบายการพฒนาแบบยงยน ดงน (เกอ วงศบญสน, 2540: 70 - 71)

1. การพฒนาแบบยงยน หมายถง การพฒนาทตรงกบความตองการตามความจาเปนใน

ปจจบน โดยสามารถรองรบความตองการและความจาเปนทจะเกดแกชนรนหลง ๆ ดวย

2. การพฒนาแบบยงยน ครอบคลมมาตรการรกษามรดกทางทรพยากรทจะตกกบชนรนหลง

โดยอยางนอยใหไดมากพอ ๆ กบทชนรนปจจบนไดรบมา

54

3. การพฒนาแบบยงยน เปนการพฒนาทกระจายประโยชนของความกาวหนาทางเศรษฐกจ

ไดอยางทวถง ตลอดจนเปนการปกปองสงแวดลอมทงในระดบทองถนและในระดบโลกโดยรวมเพอชน

รนหลง และเปนการพฒนาททาใหคณภาพชวตดขนอยางแทจรง

4. การพฒนาแบบยงยน หมายถง การทาใหคณภาพของชวตมนษยดขน ภายในระบบ

นเวศวทยาทสามารถจะรองรบการดาเนนชวตไดตอไป โดยเศรษฐกจแบบนจะยงคงสามารถพฒนา

ควบคไปกบการรกษาแหลงทรพยากรธรรมชาตตอไป ดวยการปรบตวและอาศยกระบวนการยกระดบ

ความร ปรบปรงองคกรและประสทธภาพ

พระเทพโสภณ (อางใน สญญา สญญาววฒน, 2549: 164) กลาววา การพฒนาแบบยงยน

ตองเปน 1) สมมาพฒนา คอ การพฒนาถกทาง กลาวคอ เปนการพฒนาทถอเอามนษยเปนศนยกลาง

แลวเอาวทยาศาสตรและเทคโนโลยมารบใช มาเปนเครองมอชวยพฒนาคน 2) สมพฒนา คอ การ

พฒนาทสมดลตองม 3 สวน ไดแก มนษย วทยาศาสตรเทคโนโลย และสงแวดลอม

พระธรรมปฎก (2542) กลาววา การพฒนาแบบยงยนประกอบดวย 4 ระบบ คอ

1. ระบบมนษย คอ มนษยเปนศนยกลาง มนษยมธรรมชาต เปนผมเจตจานงหรอมความ

ตองการ จะตองพฒนามนษยใหมความตองการประเภทฉนทะ (ความตองการทพอด) การพฒนา

มนษยตองพฒนาใหครบ 4 ดาน คอ พฒนากาย พฒนาพฤตกรรม พฒนาจต และพฒนาปญญา

2. ระบบสงคม จะตองทาใหสงคมเปนกลมคนทมระบบระเบยบยตธรรม สงเสรมการทาด

เออตอการทาประโยชนกนและกน มความมนคง มสนตภาพ ไมทาลายธรรมชาต และเกอหนน

ธรรมชาต

3. ระบบธรรมชาต มนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต มนษยจงไมควรคดเอาชนะธรรมชาต

ทาลายธรรมชาต ควรมชวตทสอดคลองกบธรรมชาต กลมกลนธรรมชาต พฒนาและอนรกษธรรมชาต

4. ระบบเทคโนโลย เทคโนโลยเปนเครองขยายอนทรยมนษย ทาใหเพมขดความสามารถของ

มนษย บารงบาเรอความสขสะดวกสบายใหกบมนษย การใชตองมงคณคาแท คอ การใชอยางเตม

ความสามารถของมนในการพฒนามนษย สงคมและธรรมชาต

ววฒนชย อตถากร (2546) การพฒนาแบบยงยน หมายถง กระบวนการเปลยนแปลง

โครงสรางของสงคมและของสถาบนตาง ๆ ทางสงคม เชน สถาบนทางเศรษฐกจ การเมอง การศกษา

สอมวลชน ฯลฯ ในหลายมต ตลอดจนทศนคต คานยมและระบบคณคา เปนการเปลยนแปลงจากเชง

ปรมาณไปสเชงคณภาพใหดยงขน ปลอดจากระบบผกขาดทางเศรษฐกจและผกขาดอานาจทางการ

เมอง เอออานวยตอระบบเศรษฐกจ ใหสามารถเพมผลผลตอยางมดลยภาพระหวางคนกบสงแวดลอม

55

และเทคโนโลย โดยมการแบงปนผลประโยชนจากการพฒนาอยางเปนธรรม สรางความเสมอภาคทาง

โอกาส และขจดความยากจน

พฒนาการของแนวคด

แนวคดการพฒนาแบบยงยนมพฒนาการ ซงวลลภ ทองออน (2550) ไดสรปวาเปนแนวคด

ในดานปาไมและการประมงเปนครงแรก โดยมาจากแนวคดพนฐานทวา “ทาใหอตราการใชเทากบ

อตราทถกสรางขน” จากแนวคดดงกลาวเชอวา จะทาใหอตราของไมและปลาสามารถรกษาปรมาณ

สารองไวไดอยางคงท ตอมาในชวงป 1950 อลโด ลโอโพลด (Aldo Leopold) ไดศกษาถงความรบได

ของธรรมชาตในการรองรบการพฒนาของมนษย ในป 1970 การเรท ฮารดดง (Garret Harding) ได

เรยกรองใหชมชนใสใจถงโทษของการมสวนรวมในการทาลายทรพยากรของชมชน โดยชใหเหนวาเกด

จากการเรมทาลายรวมของแตละบคคลในสงคม ในป 1987 คณะกรรมาธการโลกวาดวยสงแวดลอม

ไดใหความสาคญกบการพฒนาแบบยงยน และไดนยามความหมายตามทกลาวไวแลวขางตนนน เพอ

ใชกาหนดเปนเปาหมายของนโยบายการพฒนา ในป 1989 วลเลยม ลคคลชส (William

D.Ruckelshaus) ไดเสนอแนวคดการพฒนาทผสมผสานระหวางการพฒนาเศรษฐกจและการอนรกษ

ทรพยากรเปนครงแรกในบทความของวารสารชอ Scientific American และในป 1992

แนวความคดการพฒนาแบบยงยนไดนาไปสทประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา

(UNCED) ทกรงรโอเดอจาเนโร ประเทศบราซล จนไปสการอนมตแผนปฏบตการท 21 (Agenda 21)

เพอเปนแนวทางใหประเทศตาง ๆ ในโลกนาแนวคดไปปรบใชตามสภาพปญหาและความจาเปนของ

ทองถน ปจจบนพฒนาการของแนวคดการพฒนาแบบยงยนไดถกนาเขาไปประยกตใชกบการจดการ

ทรพยากรในทกดาน เชน

การเกษตรแบบยงยน (Sustainable Agriculture) คอ ความสามารถของระบบทจะ

รกษาประสทธภาพของการผลตไวได แสดงใหเหนวา ในการเกษตรจะตองพจารณารวมระหวาง

เปาหมายในการผลตสงสดกบความยงยนสงสด โดยการเกษตรจะตองใหความสาคญของการอนรกษ

ดนและนา ความหลากหลายทางพนธกรรมและการใชเทคโนโลยทเหมาะสม เพอทจะนาไปสการผลต

อาหารเพอตอบสนองคณภาพชวต และคณภาพของสงแวดลอม

การจดการพลงงานแบบยงยน (Sustainable Energy Management) การจด

การพลงงานแบบยงยน มมมมองวา พลงงานฟอสซลจดเปนพลงงานทน (Capital Stocks) ในขณะท

พลงงานหมนเวยน เชน พลงงานแสงอาทตย พลงงานนา จดเปนพลงงานรายได การผลตทาง

เศรษฐกจในปจจบนมงใชพลงงานทนมากกวาพลงงานรายได จงเปนเหตใหพลงงานอยในจดขาดดล

แนวทางในการจดการพลงงานแบบยงยนจงมงใชพลงงานรายไดใหมากกวาพลงงานทน จงจะรกษา

56

ปรมาณสารองของพลงงานไวได อกเหตผลหนงกคอปองกนการสญเสยพลงงานตามกฏทอรโม

ไดนามกส อยางไรกตาม ขอบเขตของการใชพลงงานปจจบนจะไมมจดสนสด ถามนษยชาตยงไมได

แกไขปญหาทตนเหตของการใชพลงงานนน กคอ การควบคมจานวนประชากรและการจากดการ

เจรญเตบโตของเศรษฐกจ

การทองเทยวแบบยงยน (Ecotourism) คอ การทองเทยวทรบผดชอบตอแหลงธรรมชาต

ซงมการอนรกษสงแวดลอมและทาใหชวตความเปนอยของประชาชนดขน มเปาหมายหลกทพยายาม

ใหเกดขนคอ 1) ตองดาเนนการในขอบเขตความสามารถของธรรมชาต ชมชน ขนบธรรมเนยม

ประเพณ วฒนธรรม และวถชวตทมตอขบวนการทองเทยว 2) ตองตระหนกตอการมสวนรวมของ

ประชาชน ชมชน ขนบธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรมทมตอขบวนการทองเทยว 3) ตองยอมรบ

ใหประชาชนทกสวน ไดรบประโยชนทางเศรษฐกจทเกดขนจากการทองเทยวอยางเสมอภาคเทาเทยม

กน 4) ตองชนาความปรารถนาของประชาชนทองถนและชมชนในพนททองเทยวนน

ลกษณะของการพฒนาแบบยงยน

รปแบบของการพฒนาแบบยงยน ไดมงถงเปาประสงคหลกของการพฒนาเพมขน คอ

เปาประสงคทางดานนเวศเพมเตมจากเปาประสงคทางดานเศรษฐกจและสงคม ทมงพฒนาเปนฐาน

เดม ดงนนจงเปนการผสมผสานองคความรในหลาย ๆ ดานเขารวมกน จงจะทาใหเกดรปแบบของการ

พฒนาทพงประสงคขน ลกษณะดงกลาวจงเปนเงอนไขของการพฒนาแบบยงยนทเปนทงปรชญา

แนวคดและอดมการณ สาหรบแนวทางการปฏบตมหลากหลาย ซงจะตองตงอยบนรากฐานทม

ลกษณะดงตอไปน (Brown, 1987 อางใน วลลภ ทองออน, 2550)

1. มนษยชาตตองสามารถดารงชวตบนโลก โดยไดรบการสนบสนนทรพยากรพนฐานจากโลก

อยางตอเนอง

2. การใชทรพยากรในการดารงชวตของมนษย ตองสามารถรกษาปรมาณสารองของ

ทรพยากรชวภาพและระบบการผลตทางการเกษตรไวอยางยาวนาน

3. จานวนประชากรของมนษย ตองสามารถรกษาระดบไวใหคงท

4. การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ตองสามารถจากดและควบคมไดใหเหมาะสมสอดคลองกบ

ทรพยากร

5. ตองสามารถรกษาคณภาพชวตของสงแวดลอมและระบบนเวศไวใหได

6. เนนการพงพาตนเองโดยเฉพาะในชมชนระดบเลก

57

ในขณะท The world Conservation Strategy ไดมงเนนจดประสงคหลกของการพฒนา

แบบยงยนจะตองครอบคลมจดเนน ดงน

1. เนนกระบวนการทางนเวศและระบบสนบสนนสงมชวต

2. เนนความสาคญตอความหลากหลายทางชวภาพ

3. เนนประโยชนของการพฒนาใหสอดคลองกบระบบนเวศ

รปแบบและเปาประสงคของการพฒนาแบบยงยน จะมงเนนเสรมเปาประสงคทางดานนเวศ

ลงสเปาหมายของการพฒนา ซงการพฒนาแบบเดมไดละเลยไป ลกษณะของการพฒนาแบบยงยน

จะตองมความสมพนธ 3 ระบบ กลาวคอ ระบบนเวศ ระบบเศรษฐกจ และระบบสงคม แตละระบบ

ลวนเกยวโยงสมพนธเปนสวนหนงซงกนและกน ลกษณะของการพฒนาแบบยงยนอนไดแก

1. เปาหมายการพฒนาระบบนเวศ (BS)

- การอนรกษความหลากหลายและความซบซอนทางชวภาพ

- การฟนฟสภาพธรรมชาต

- การผลตทางนเวศ

2. เปาหมายการพฒนาเศรษฐกจ (ES)

- ลดความยากจน ตอบสนองความตองการขนพนฐานได

- การเพมขนของสนคาและบรการ

3. เปาหมายของการพฒนาสงคม (SS)

- ความมนคงของสถาบน

- ความเปนธรรมในสงคม

- การมสวนรวมในชมชน

- อนรกษความหลากหลายทางวฒนธรรม

นอกจากน การพฒนาแบบยงยนจะตองมลกษณะ คอ (Pearce and Barbier, 1990 อางใน

วลลภ ทองออน, 2550)

1. มการเพมขนของรายไดตอหวอยางแทจรง

2. ระบบสขอนามยไดรบการพฒนาขน

3. มศกยภาพในการศกษาและแสวงหาความร

4. มความสามารถในการใชทรพยากรอยางถกตอง

5. มการกระจายรายไดอยางเปนธรรม

6. มอสรภาพในขนพนฐาน

58

ในสวนของ ฮารแมน ดารล (Harman E.Daly, 1991 อางใน วลลภ ทองออน, 2550) ได

เสนอวา หลกการของการพฒนาแบบยงยนจะตองอยบนหลกการ 4 ดาน คอ

1. ควบคมอตราประชากรของมนษย ใหอยในระดบทรบไดของธรรมชาต ซงจะปรากฏในรป

ของความเทาเทยมกนในมาตรฐานการดารงชวต (Standard of living)

2. ความกาวหนาทางเทคโนโลย จะตองมประสทธภาพมากขนทจะดงเอามลคาเพมจากการ

ผลตสนคาและบรการ โดยทใชทรพยากรเทาเดมหรอลดนอยลง แตไดประโยชนตอมนษยสงขนและ

เปนเทคโนโลยทไมสงผลตอสงแวดลอม

3. ทรพยากรทใชแลวหมดไป จะตองใชประโยชนบนพนฐานของการใชแบบผลตอบแทนตอ

มนษยสงสดและผลตอบแทนยาวนานทสด เชน ทรพยากรเชอเพลงฟอสซล

4. ทรพยากรทสามารถสรางขนได จะตองใชในอตราเทากนกบการสรางขนของทรพยากร

เชน ทรพยากรปาไม สตวปา ปลา ฯลฯ

สมธ คารลลซส (Smith Carlisie, 1993 อางใน วลลภ ทองออน, 2550) ไดเสนอกรอบ

แนวคดการพฒนาแบบยงยนใหสามารถนาไปสวตถประสงคในเชงปฏบตได โดยเสนอวาเปาประสงค

ของการพฒนาแบบยงยนอยท

1. การดารงเผาพนธของมนษยอยางตอเนอง

2. ศกยภาพและความสามารถในการตอบสนองความตองการของมนษย เชน การผลตสนคา

และบรการ

3. ความสามารถในการตอบสนองความตองการของมนษยในสวนทไมใชวตถ เชน ศลปกรรม

คานยม

4. ใหความสาคญกบการใชทรพยากรหมนเวยนใหมากขน เชน พลงงานแสงอาทตย

5. ลดการผลตสนคาและบรการทไมสามารถนากลบมาใชใหมได

6. เนนความมนคงและฟนฟสภาพในระบบการจดการทรพยากรอยางเหมาะสม

7. ผสานระหวางเปาหมายเชงนเวศและเชงสงคม เพอนาไปสเปาประสงคทางเศรษฐกจและ

นโยบายทางรฐศาสตร ตลอดจนเทคนคปฏบตการในพนท

อนสรณ ธรรมใจ (2547) กลาววา ความยงยนจะเกดขนไดอยางแทจรง เมอมการกระจาย

ความมงคง ตองเปนการเตบโตและการพฒนาแบบมคณภาพ มเสถยรภาพ ทาใหคนยากจนและดอย

โอกาสสามารถเขาถงปจจยการผลต ทาใหเขาสามารถยกระดบผลตภาพ การผลต และรายได ตวแปร

ทตองจบตามองและมผลตอการพฒนาอยางยงยน เรมตนตงแตปญหาความยากจนทอาจกอใหเกด

ความขดแยงในการแยงชงทรพยากรธรรมชาต การขยายตวของเมองเปนไปอยางไรทศทาง และนาส

59

ปญหาความเสอมโทรมของสงแวดลอม แนวทางการพฒนาเพอแกไขปญหาความยากจนนน ม

แนวทางการทางาน 3 สวน

แนวทางทหนง เสรมสรางความมนคง การสรางระบบประกนสขภาพและระบบประกน

สงคมทเขมแขง การสรางเครอขายความปลอดภยทางสงคม (Social Safety Net) จะชวยรองรบ

ความเดอดรอนของผคนจากความผนผวนทางเศรษฐกจ

แนวทางทสอง เสรมสรางโอกาสใหกบคนจน คอ โอกาสในการเขาถงการศกษาและความร

เขาถงอาหารทมโภชนาการทด เขาถงสนเชอและแหลงทน เขาถงปจจยการผลตทงหลาย ไมวาจะเปน

ทดนหรอปจจยอน ๆ การสรางโอกาสใหคนจนนไมสามารถอาศยแตเพยงกลไกตลาดไดแตตองอาศย

กลไกรฐทตองเขาทาใหเกดขน

แนวทางทสาม สงเสรมสทธและอานาจของคนยากคนจนใหคนจนเขามามสวนรวมในทาง

การเมองและการตดสนใจในระดบทองถน ระดบชมชนทเขาอาศยอย การปรบปรงกฎระเบยบและ

ระบบราชการใหมความรบผดชอบตอสงคม และตอบสนองตอคนจนมากขน

ศาสตราจารย นายแพทย ประเวศ วะส (2548) ไดเสนอวา องคประกอบทเปนหวใจของ

ความยงยนของสงคมชนบทม 3 องคประกอบ คอ

1. องคกรชมชน หมายถง องคกรทชาวบานไดกอตงขนเอง ไมใชองคกรททางราชการไป

จดตงให การมองคกรชมชนของชาวบานทาใหมการบรหารจดการอยางตอเนอง โดยชาวบาน เพอ

ชาวบาน ทาใหสามารถพฒนาศกยภาพของตนเองเพมขนเรอย ๆ เพอแกไขปญหาความยากจนและ

อน ๆ รวมทงทาใหเผชญภาวะวกฤตไดดขน การมองคกรชมชน คอ ประชาธปไตยในระดบรากหญา

อนเปนประชาธปไตยทใกลตวชาวบานมากทสด หากมการสงเสรมใหมองคกรชมชนและมการรบรอง

ความเปนนตบคคลขององคกรชมชน ซงไมเพยงแตจะทาใหแกปญหาความยากจนไดโดยรวดเรว

เทานน แตประชาธปไตยในระดบรากหญาจะสงผลกระทบตอคณภาพของประชาธปไตยในระดบบน

อกดวย ในสงคมปจจบนและอนาคตซงมความหลากหลาย ประชาชนไดรบขอมลขาวสารและม

บทบาทในดานตาง ๆ มากขน ระบบรวมศนยอานาจใด ๆ ไมวาจะเปนสมบรณาญาสทธราชย

คอมมวนสตหรอเผดจการทหาร ยอมกอใหเกดความขดแยงและความรนแรงทงสน ประเทศไทยยง

รวมศนยอานาจอยทสวนกลาง ในระบบเชนนรฐบาลบรหารไดดวยความยากลาบาก และจะประสบ

ภาวะวกฤตเรอยไป ซงรฐบาลควรออกกฎหมายรบรองความเปนนตบคคลขององคกรชมชน

2. ความร หมายถง ความรเกยวกบชมชนชนบท เชน ประวตศาสตร ภมศาสตร พชพนธ

อาชพ วฒนธรรม การใชเทคโนโลย ปญหาและการแกปญหา ขณะนระบบการศกษาทก ๆ ระดบ

ตงแตประถมศกษาจนถงมหาวทยาลยเกอบจะไมไดศกษาใหเกดความรจรงเกยวกบชนบทเลย จงไมม

60

พลงในการแกปญหา การทองเนอหาในหนงสอโดยปราศจากการศกษาสภาพของจรงไมทาใหเกด

ความรจรง ความรเรองเกยวกบชนบทจงเปนองคประกอบทสาคญของความยงยนของสงคมชนบท

ระบบการศกษาทงหมดควรจะเขามาสรางความรจรงเกยวกบชนบท

3. กระบวนการเรยนรของประชาชน กระบวนการเรยนรในทนไมไดแปลวาใหชาวบานไป

ทองหนงสอหรอใหมใครไปสอนความรสาเรจรป เพราะปญหาของชาวบาน ยากเกนกวาทการทอง

หนงสอหรอการรบความรสาเรจรปจะแกปญหาได การทองหนงสอแกความยากจนไมได กระบวนการ

เรยนรตองเปนการศกษาททรงพลงมากกวานน อนไดแก การวเคราะหปญหา การวนจฉยปญหา การ

วเคราะหทางเลอก การตดสนใจทางเลอกทถกตอง มตวอยางมาแลวทงในตางประเทศและในประเทศ

ไทย ทงในชนบทและในเมองวา เมอชาวบานรวมตวกนมองคกรและทาการวเคราะหปญหาและ

วเคราะหทางเลอก ทาใหชาวบานสามารถแกปญหาความยากจนไดโดยรวดเรว และทาใหสามารถ

ปรบตวไดอยางตอเนอง การยดเยยดความรสาเรจรป แมหากจะชวยชาวบานไดบางในระยะแรกกจะ

เปนการชวคราว เพราะเมอสงตาง ๆ เปลยนไป ความรสาเรจรปจะใชไมไดอกตอไป เพราะฉะนน

กระบวนการเรยนรอยางตอเนอง คอ การพฒนา หาใชความรสาเรจรปตายตวซงนาไปสปลายตนไม

อยางไรกด ในสวนของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ไดมการปรบเปลยนแนว

ทางการพฒนาไปบางตงแตฉบบท 8 เนองจากการพฒนาประเทศทผานมาเปนการพฒนาในดานความ

เจรญเตบโตขยายตวทางเศรษฐกจเปนสาคญ และปจจยททาใหเศรษฐกจเจรญเตบโตมองกนท

อตสาหกรรม เนนความเจรญทางวตถจนเกดผลรายตอธรรมชาตแวดลอม เปนการพฒนาทไมสมดล

ทาใหธรรมชาตรอยหรอและเกดปญหามากมาย ไมวาจะเปนปญหาสภาพแวดลอม ปญหาสงคมและ

ปญหาสภาพจตใจ จงเปนการพฒนาทผดพลาด ซงกาลงจะทาใหโลกสหายนะและความพนาศ เพราะ

เปนการพฒนาทเสยสมดล ทาใหโลกไมเหมาะสมแกการอยอาศยและอาจจะอยอาศยไมไดสงผลให

เกดการพฒนาทเรยกวาไมยงยน กระบวนการพฒนาใหมทไดเปลยนแปลงในแผนพฒนา คอ การให

“คน” เปนศนยกลางของการพฒนา โดยมจดหมายปลายทางของการพฒนาอยทความยงยนเพอ

ความอยดมสขของคนไทย มการเชอมโยงกนในทกดานทงเศรษฐกจ สงคม ทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม กลาวคอ เศรษฐกจ ทมรากฐานมนคง มขดความสามารถในการแขงขนและสามารถ

พงตนเองได โดยมเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเปน

แนวคดหลก สงคม ทรวมถงวฒนธรรมและภมปญญาทองถน ซงเปนระเบยบวถชวตของสงคมทให

มนษยปรบตวและดารงชวตอยกบสงแวดลอมของทองถนไดโดยไมทาลายสงแวดลอม รวมถงศาสน

ธรรมซงเปนทฝกระเบยบจตใจของคนในสงคมใหคนในสงคมอยไดโดยสงบสข ทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม หมายถง ทกสงทกอยางทอยรอบตวมนษย ทงทมชวตและไมมชวต เกยวโยงสมพนธ

กนเปนระบบนเวศนทสามารถใหคณและใหโทษตอมนษยได (สบพนธ ชตานนท, 2549)

61

จากแนวคดทกลาวมาในขางตนจะเหนวา “คน” เปนปจจยแรกและเปนปจจยทสาคญทสด

ในการทจะทาใหเกดการพฒนาท ยงยน เพราะคนเปนผสรางปญหาทงหลายทงปวงใหเกดขน

เนองจากตวกเลส ตณหาทมอยในตวคน จงเปนปญหาอปสรรคขดขวางทจะใหโลกไมสามารถเดนไปส

การพฒนาอยางยงยนได ซงกเลสม 3 ตว คอ ตณหา มานะ ทฎฐ ดงทพระธรรมปฎก (ป.อ ปยตโต)

(อางใน สบพนธ ชตานนท, 2549) ไดอธบายความไววา ตณหา คอ ความอยากได อยากบารงบาเรอ

ตวเองใหมความสขสะดวกสบาย พรงพรอมดวยวตถทมากมายสมบรณ พดงาย ๆ วาความอยากได

ผลประโยชน มานะ คอ ความตองการยงใหญ อยากมอานาจครอบงาผอนตงแตระดบบคคลถงระดบ

สงคมประเทศชาต พดงาย ๆ วาความใฝอานาจ ทฎฐ คอ ความยดมน ตลอดจนคลงไคลในคานยม

แนวความคด สทธ ศาสนา อดมการณตาง ๆ จะเหนไดวาตวกเลสเปนสงทขดขวางตอการพฒนาท

ยงยน ถาไมสามารถขจดหรอลดละออกจากตวมนษยได จะเปนตวททาลายทกอยางในโลก เพอสนอง

ความอยากไดผลประโยชน ความอยากมอานาจความยงใหญหรอความยดมนถอมนในคานยม

อดมการณ มนษยทารายสงรอบตวไมวาจะเปนทรพยากรธรรมชาต สตว สรรพสงหรอแมแตมนษย

ดวยกนเอง ดงจะเหนไดจากการเกดภยธรรมชาตตาง ๆ เชน ภยแลง นาทวม สนาม มตนเหตมาจาก

มนษยไปทาการตดไมทาลายปาและทาลายระบบนเวศวทยา ดงนนมนษยจงเตมไปดวยความวนวาย

ไมสงบสข มงคดจะทาลายลางกน ผลสดทาย กคอ มนษยนนเองทจะประสบกบความพนาศลมสลาย

การทจะทาใหมนษยลดละจากกเลสทเปนตวปญหาได กคอ การพฒนาดานจตใจใหมนษยมมโนสานก

ทด มความรก ความโอบออมอาร เออเฟอเผอแผ มเหตผล สามารถแยกแยะสงทผดถกชวดได รวาสง

ไหนควรทาหรอไมควรทา โดยใชหลกพทธธรรมมาขดเกลาและจรรโลงจตใจ อาท หลกไตรสกขา คอ

ศล สมาธ ปญญา เมอมนษยไดรบการพฒนาจตใจใหดงามแลวมนษยกจะเกดปญญารแจงเหนจรง

ลดละจากกเลสตณหาทงปวง ลดความอยากได อยากมอานาจ อยากยงใหญยดมนถอมนในอดมการณ

มนษยกจะกลายเปนผใหผเกอหนน ผจรรโลงโลกใหเกดความสงบสข โดยสรางดลภาพใหเกดขน

ระหวางมนษย สงแวดลอม สงคม และเทคโนโลย ซงทกทจะอยอยางเกอกลกนและกน มนษยจะ

รกษาและไมทาลายสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต ในขณะเดยวกนสงแวดลอมและทรพยากร

ธรรมชาตกจะใหประโยชนในการดารงชพของมนษย ในทสดสงคมกจะเปนสงคมแหงความสงบสข

เปนหนทางทจะนาสการพฒนาทยงยน

หากจะกลาวโดยสรป การพฒนาแบบยงยนเปนแนวคดทมลกษณะเปนเปาหมาย (End)

มากกวาเปนวธการ (Means) ในการพฒนา กลาวคอ จะทาอะไรกแลวแตโดยทไมทาใหคนรนหลง

เดอดรอน โดยเฉพาะในเรองทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คาถามคอ ทาอะไรกไดคออะไร หรอ

แลวแคไหนทคนรนหลงไมเดอดรอน ซงในความเปนจรงมนษยมความคดเหนทหลากหลายและ

แตกตางกนเสมอ ในบางครงกมการตความทไมเหมอนกนอกดวย นอกจากนนมนษยกมความโลภ

62

อยากไดแบบไมมทสนสด มอารมณและความรสก อาจเรยกไดวา “จรต” การจะทาใหมนษยคด

เหมอนกนหรอทาแบบเดยวกนทงโลกประมาณ 6,000 ลานคน คงเปนไปไดยาก แตทาอยางไรให

มนษยมมโนสานกหรอจตสานกนาสนใจ เอาปญหาแคเรองภยพบตทางธรรมชาต เชน นาทวม หรอ

การเกดแผนดนไหวทรนแรงขนจนเกดคลนยกษสนามกได อยางไรกตาม การพฒนาคงไมมสตรสาเรจ

การปรบหรอการประยกตใชใหเหมาะสมกบบรบทของประเทศเปนเรองสาคญ ในกรณของประเทศ

ไทยมกจะมการกลาวถงหลกธรรมของพทธศาสนา และแนวคดเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวอยเสมอ ซงผเขยนไดกลาวไวในตอนทายของบทน

ประชาสงคม (Civil Society)

ประชาสงคม มาจากภาษาองกฤษวา Civil Society มผใชคาในภาษาไทยเทยบเคยงกน

หลายคา อาท “สงคมประชาธรรม” (ไพบลย วฒนศรธรรม) “สงคมราษฎร” (เสนห จามรก) “วถ

ประชา” (ชยอนนต สมทวณช ใชคานโดยมนยยะของคาวา Civic movement) “อารยสงคม” (อเนก

เหลาธรรมทศน) และ “สงคมเขมแขง” (ธรยทธ บญม) เปนตน (สานกงานกองทนสนบสนนการวจย,

2550) ผเสนอแนวคดน คอ โรเบรต พทนม (Robert Putnum) ทวา สมาชกผกพนกนดวยครอบครว

เผาพนธ และเชอชาตเดยวกน มความสนใจหรอความสานกรวมกน โดยเนนการพฒนาระดบรากหญา

การกระจายอานาจสทองถน การสรางความเขมแขงใหกบชมชน สทธสตร สทธมนษยชนขนพนฐาน

(Basic Human Right) รวมทงเรองเสรภาพในขาวสารขอมล ซงแนวคดนเกดจากกระแสการรอฟน

ชมชนทเกดขนทามกลางวกฤตทโครงสรางของรฐไมสามารถเขามาจดการได ในขณะเดยวกนความ

เปนเสรชนกออนแอเกนไปตอวกฤตทสลบซบซอน การเกดขนของชมชนไมใชการสรางใหเกดขน

หากแตเปนเพราะความจาเปนทตองเกดขน ทงนเพอเขามาเตมเตมชองวางระหวางรฐและพลเมอง

(ชนตา รกษพลเมอง, 2542)

สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (2550) ไดรวบรวมความหมายและแนวคดประชาสงคม

จากนกวชาการ ไวดงน

ไพบลย วฒนศรธรรม ไดใหความหมายของประชาสงคมวา หมายถง สงคมทประชาชนทวไป

ตางมบทบาทสาคญในการจดการเรองตาง ๆ ทเกยวกบวถชวตของประชาชนโดยอาศยองคกร กลไก

กระบวนการและกจกรรมอนหลากหลายทประชาชนจดขน โดยนยยะของความหลากหลายของ

องคกรนไมวาจะเปนกลม องคกร ชมรม สมาคม ซงลวนแตมบทบาทสาคญตอการผลกดนการ

เปลยนแปลงทางสงคมทงสน จงเปนเสมอน “สงคม” ของ “ประชา” หรอ Society ของ Civil นนเอง

อยางไรกด ไพบลย วฒนศรธรรม ยงเสนอตออกดวยวา ประชาสงคมนนเปนสวนของสงคมทไมใช

63

ภาครฐ ดาเนนงานโดยอาศยอานาจตามกฎหมาย และกไมใชภาคธรกจ ซงดาเนนงานโดยมงหวงผล

กาไรเปนสาคญ

ประเวศ วะส ไดเสนอแนวคดทสบเนองจากแนวคดชมชนเขมแขง คอ “สงคมสมานภาพและ

วชชา” โดยไดฉายภาพใหเหนสามปรมณฑล ไดแก รฐานภาพ (ภาครฐ) ธนานภาพ (ภาคธรกจเอกชน)

และสงคมมานภาพ (ภาคสงคม) ซงปรมณฑลทงสามกาลงเสยสมดล เนองจากภาครฐและภาคทนใหญ

ทาใหภาคสงคมออนแอลง เกดความรนแรงเชงโครงสราง การสรางดลยภาพของทงสามฝายจงจะ

นาไปสการพฒนาทยงยน การทาใหภาคสงคมเขมแขงขนกดวยการสรางความเขมแขงใหชมชนได

เกดขนอยางมากมายหลากหลาย โดยผานยทธศาสตรความรวมมอพหภาคเขามาถกทอกนบน

ความสมพนธแนวนอนหรอบนพนฐานอานาจทเทาเทยมกน และไปเชอมโยงกบโครงสรางแนวดงหรอ

โครงสรางของรฐ อนจะทาใหเกดพลงทวคณยงขน นนคอ การอาศยฐานคดความเปนชมชน ซงเนน

จตสานกรวม เอออาทร ตดตอสอสาร เรยนรรวมกน มาเปนประชาคม ในความหมายทครอบคลม

กลมคนทหลากหลายในระดบทกวางออกไป

ธรยทธ บญม ใชคาวา “สงคมเขมแขง” โดยใหความสาคญกบความเขมแขงของพลงทสาม

หรอพลงของสงคม ซงความเขมแขงจะเกดขนไดกดวยความรวมมอกนของนกธรกจ นกวชาชพ

นกศกษา ปญญาชน และชาวบาน ในการผลกดนสงคม โดยไดเสนอขนตอนสความเปนประชาสงคม

ไว 4 ขนตอน คอ

1. การเกดจตสานก

2. การเกดกลมองคกร

3. การกออดมการณรวม

4. การตกผลกของอดมการณจนเปนเสมอนสถาบนททกคนยอมรบเปนกฏเกณฑแหงชวต

นอกจากน ยงมนกวชาการไทยอกหลายทานทใหความหมายและแนวคดประชาสงคมใน

บรบทสงคมไทยไวดงน (มลนธชมชนทองถนพฒนา, 2550)

ชยอนนต สมทวณช กลาววา ประชาสงคม หรอ ประชารฐ หมายถง ทกสวนของสงคมทง

ภาครฐและภาคประชาชน โดยทกฝายเขามารวมกนในลกษณะ Partnership โดยใหเหตผลในการผนวก

ภาครฐเขามาในความหมายประชาสงคม เนองจากทกปรมณฑลของสงคมไทยลวนมภาครฐแทรกแซง การ

แยกภาครฐออกจงเปนเรองลาบาก

ชชย ศภวงศ ใหความหมายของประชาสงคมวา หมายถง การทผคนในสงคมเหนวกฤตการณ

หรอสภาพปญหาในสงคมทสลบซบซอนยากแกการแกไข มวตถประสงครวมกนซงนาไปสการกอ

จตสานก (Civic consciousness) รวมกน มารวมตวกนเปนกลมหรอองคกร (civic group) ไมวาจะ

64

เปนภาครฐ ภาคธรกจเอกชน หรอภาคสงคม (ประชาชน) ในลกษณะทเปนหนสวนกน (partnership)

เพอรวมกนแกปญหาหรอกระทาการบางอยางใหบรรลวตถประสงค ทงน ดวยความรก ความ

สมานฉนท ความเอออาทรตอกน ภายใตระบบการจดการโดยมการเชอมโยงเปนเครอขาย (civic

network)

เอนก เหลาธรรมทศน ไดใหความสาคญเปนพเศษกบประชาสงคมในประเดนของ “คนชน

กลาง” “การมสวนรวม” “ความผกพน” และ “สานกของความเปนพลเมอง” นนคอ ไมไดหมายถง

ความเปนชมชนในสงคมชนบทเทานน แตกนความรวมไปถงคนชนกลางภาคเมอง ซงไมจาเปนตองม

ความสมพนธใกลชดเปนเครอญาตหรอเปนแบบคนหนา (face to face relationship) แตเปนความ

ผกพน (bond) ของผคนทหลากหลายบนพนฐานแหงความรวมมอและการแสวงหาการมสวนรวม

และดวยสานกทมตอความเปนพลเมอง (citizenship) นนเอง นอกจากนเขาไดใหความสาคญกบ

ขนตอนทสรางความเปนพลเมอง (citizenship) ซงคนไทยโดยทวไปใชคาวา “ประชาชน” (people)

“ราษฎร” (subject) และ “พลเมอง” (citizenship) แทบจะแทนกนได ประหนงวาเปนคาคา

เดยวกนจรงๆ แลวคาวาประชาชนทกยคทกสมย หมายถง คนทไมใชผปกครอง (non ruler) ในสมย

โบราณประชาชนเปนไพรหรอทาสเกอบทงหมด มสถานะตาตอย เปนลกนอง เปนขาชวงใชของขน

นางหรอเจาทดน การเมองสมยใหมปลดปลอยประชาชนจากการเปนไพร-ทาส กลายเปนเสรชน ม

สถานะทางกฎหมายเทาเทยมกน รวมเรยกอดตไพร อดตทาส และขนนางเจาทดนทงหลายวา

“ราษฎร” ในความหมายของผทตองเสยภาษใหกบรฐ และตองยดถอปฏบตตวตามกฎหมายของ

บานเมองเชนกนหมด ในประเทศตะวนตกทมการเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตย

มนยยะสาคญอยทการเปลยน “ราษฎร” ใหเปน “พลเมอง” นนหมายถง คนในชาตทนอกจากการ

เสยภาษและปฏบตตามกฎหมายแลว ยงมสทธ มบทบาทและอานาจทางการเมองในการแสดงความ

คดเหนตาง ๆ ของบานเมอง มสทธเขารวมทากจกรรมตาง ๆ เพอสวนรวมรวมไปกบรฐดวย เทยบกน

แลว “ราษฎร” เปนฝายรบกฎหมาย รบนโยบาย รบกจกรรม กจการตาง ๆ ของรฐ เปนบคคลทวา

นอนสอนงาย หากความเปน “พลเมอง” นนตองเปนฝายรกเพอเรยกรองกฎหมาย นโยบายกจกรรม

กจการของรฐตามทพลเมองเหนพองตองกน (เอนก เหลาธรรมทศน, 2540)

กฤษฎา บญชย ไดสรปภาพของประชาสงคมเปน 4 ประเดน คอ

1. ประชาสงคม คอ พนทการเมองสาธารณะ (public sphere) ของประชาชนซงกาเนดมา

จากการกอตวของวฒนธรรมคนชนกลาง และขยายปรมณฑลไปสชนชน กลมผลประโยชนตาง ๆ ท

หลากหลาย และสนใจเขารวมในพนทการเมองสาธารณะน ดงนนประชาสงคม จงเปนพนททเกด

กจกรรม มไดหมายถงประชาชนทงหมดหรอสงคมทงหมด ซงไมไดมการเคลอนไหวทางการเมอง

สาธารณะ

65

2. ประชาสงคม คอ กระบวนการของประชาชนในการสรางพนทการเมองสาธารณะของ

ตนเอง โดยไมตกอยภายใตพนทการเมองของรฐ (political society) ของทน ดงนนประชาสงคมจง

ตองเปนอสระจากรฐและทน

3. ประชาสงคม คอ เวทแหงการตอสทางอดมการณของฝายตาง ๆ ไมวาจะเปนทนนยม

สงคมนยม โดยรฐหรอทนทพยายามครอบงาพนทดงกลาว แตไมสามารถครอบงาไดทงหมด เวทแหงน

จงมความหลากหลาย ซบซอน ทงขดแยงและรวมมอ ขนอยกบยทธศาสตรการตอสของฝายตาง ๆ ซง

อาจจะใชความรนแรงหรอสนตวธกขนอยกบคณภาพของประชาสงคมนน ๆ ประชาสงคมจงไมไดม

ความหมายเปนเวทแหงความสมานฉนทอยางเดยว

4. ประชาสงคม คอ กลมปฏบตการ (actors) ในภาคประชาสงคมไมจาเปนตองเปนไปตาม

เกณฑ “ชนชน” ทใชผลประโยชนเปนตวแบงตามแนวการวเคราะหของมารกซซสตแบบเกา แต

เปนไปตามแนวทกรมชเสนอ คอ กลมทางประวตศาสตรทเกดจากกลมตาง ๆ ของชนชนตาง ๆ

มารวมมอกนเพอตอสกบกลมอน ทงนโดยกลมตาง ๆ ทตองการเปลยนแปลงสงคมจะพยายาม

ครอบครองความเปนเจาทางอดมการณ โดยการครอบงาความคดของประชาชน และกาหนด

วฒนธรรมหลกในสงคม ดงนน จงเหนการเกาะตวของกลมตาง ๆ ขามชนชนมาจากฐานอดมการณ

ความคดมากกวาเรองฐานผลประโยชนแตเพยงอยางเดยว

โกวท วงศสรวฒน กลาววา หนาทของพลเมองหรอคนทอยในสงคมกตองมความรบผดชอบ

ตอสงคม โดยตองมวนยทเครงครดในการทจะทาใหสงคมสงบสข หากใครละเมดสทธประโยชนของ

คนอนหรอสวนรวมกตองชวยกนรบผดชอบ ในสงคมนนยอมมคนทมอาชพเปนทหารไดรวมตวเปนหม

เหลา เพอปองกนสงคมจากศตรภายนอก ซงการเปนทหารนนตองมวนยสง การมวนยสงนนทาให

ทหารสามารถมสทธมเสยงในการตดสนแบงปนผลประโยชนของสงคมมากกวาใคร หากประชาชน

ทวไปไมคอยมวนย ไมมความรบผดชอบตอสงคม กจะยอมใหพวกทหารเปนผเผดจการของสงคมไปได

ดงทประเทศตาง ๆ หลายประเทศมการปกครองแบบเผดจการทหาร เชน พมา และอกหลาย ๆ

ประเทศในทวปแอฟรกา บางครงพรรคการเมอง เชน พรรคคอมมวนสต มวนยทสงกวาทหารจง

สามารถควบคมทหารไดอกทหนงเหมอนกน เชน สาธารณรฐประชาชนจน เกาหลเหนอ เวยดนาม

ลาว และควบา สาหรบประเทศทเปนประชาธปไตยในปจจบน เชน สหรฐอเมรกา องกฤษ สวเดน

เบลเยยม ฝรงเศส เยอรมน ญปน ฯลฯ นน ประชาชนมวนยสง มความรบผดชอบตอสงคม รสทธ

ประโยชนของตนเอง จงไมสามารถทจะเกดเผดจการขนมาไดในสงคมเหลานได และสงนเองทเรยกวา

“Civil Society” หรอนกวชาการไทยแปลวา “ประชาสงคม” นนเอง ดงนนหวใจของประชาสงคมก

66

คอ การตระหนกในสทธประโยชนของตนเอง มความเขาใจเรองการสละเสรภาพบางประการของตน

เพอความสนตของสงคม มวนยและความรบผดชอบตอสงคม (รฐสภาไทย, 2550)

อนง กรณคนญ ปนถอวาเปนชาตทประชาชนมวนยสงมาก ภายหลงจากทพายแพใน

สงครามโลกครงท 2 ในป พ.ศ.2488 พวกเขาสามารถกอรางสรางชาตใหมความเจรญกาวหนาทาง

เศรษฐกจและเทคโนโลยไดอยางรวดเรวจนเปนมหาอานาจของโลก ถาใครเคยไปประเทศญปนจะเหน

วาคนของเขาเคารพกฎระเบยบของสงคมมาก เชน ขามถนนตรงทางขามหรอทางมาลายเทานน จอด

รถจกรยานอยางเปนระเบยบโดยทไมตองลอคกญแจและไมมการหาย หรอการเขาแถวตอควกนอยาง

เปนระเบยบ แมกระทงในเหตการณทสนามถลมประชาชนกมาเขาแถวกนเพอรบของชวยเหลอโดยไม

มการแซงกน ถาหากเปนเมองไทยอะไรจะเกดขน ปกตเรายงไมคอยจะเขาแถวกนเลย เวลาจะขาม

ถนนอยากขามตรงไหนกขาม บางทมรวมากนกลางถนนเรากปนขามไป ซงในตางจงหวดจะพบเหน

เอารถมอเตอรไซตปนขามเกาะกลางถนนดวยซา เพราะขเกยจไปกลบรถเนองจากมนไกล ดงคาภาษต

แตโบราณ “ทาตามใจคอไทยแท” คงตองใชเวลาอกนานพอสมควร (ไมรจะนานแคไหน) ทจะทาให

คนของเรามวนยในตนเอง (self-disciplines) หรอมความรบผดชอบตอสงคมมากขน อยางไรกตาม

หากมองในแงบวกโอกาสทจะเกดขนกมอยบาง โดยเฉพาะภายหลงจากทมการประกาศใชรฐธรรมนญ

พ.ศ.2540 มการกระจายอานาจสทองถน มการจดตงองคกรชมชน นาไปสความเขมแขงของชมชน

ตวอยางเชน เทศบาลตาบลหนองสาหราย อาเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร หรอในกรณของชมชน

ตาง ๆ ในจงหวดระยอง มการรวมตวกนเพอเรยกรองสทธของชมชน โดยเสนอใหรฐศกษาผลกระทบ

ดานสงแวดลอมและยกเลกการสรางโรงงานทเกดมลพษในบรเวณนคมอตสาหกรรมมาบตาพด

เศรษฐกจพอเพยง (Sufficiency Economy)

“เศรษฐกจพอเพยง” (Sufficiency Economy) เปนแนวคดเชงปรชญาทพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว รชกาลท 9 ทรงมพระราชดารสชแนะแนวทางการดาเนนชวตใหแกพสกนกรชาวไทยใน

โอกาสตาง ๆ มาตงแตป พ.ศ.2517 ตามลาดบ พระราชดารสทนาสนใจดงน (มลนธชยพฒนา, 2550)

“...การพฒนาประเทศจาเปนตองทาตามลาดบขน ตองสรางพนฐาน

คอ ความพอม พอกน พอใชของประชาชนสวนใหญเบองตนกอน โดยใช

วธการและอปกรณทประหยดแตถกตองตามหลกวชาการ เมอไดพนฐาน

ความมนคงพรอมพอสมควรและปฏบตไดแลว จงคอยสรางคอยเสรมความ

เจรญ และฐานะทางเศรษฐกจขนทสงขนโดยลาดบตอไป...” (18

กรกฎาคม 2517)

67

“...คนอนจะวาอยางไรกชางเขา จะวาเมองไทยลาสมย วาเมองไทย

เชย วาเมองไทยไมมสงทสมยใหม แตเราอยพอมพอกน และขอใหทกคนม

ความปรารถนาทจะใหเมองไทย พออยพอกน มความสงบ และทางานตง

จตอธษฐาน ตงปณธาน ในทางนทจะใหเมองไทยอยแบบพออยพอกน

ไมใชวาจะรงเรองอยางยอด แตวามความพออยพอกน มความสงบ

เปรยบเทยบกบประเทศอน ๆ ถาเรารกษาความพออยพอกนนได เรากจะ

ยอดยงยวดได...” (4 ธนวาคม 2517)

“... เราไมเปนประเทศรารวย เรามพอสมควร พออยได แตไมเปน

ประเทศทกาวหนาอยางมาก เราไมอยากจะเปนประเทศกาวหนาอยางมาก

เพราะถาเราเปนประเทศกาวหนาอยางมากกจะมแตถอยกลบ ประเทศ

เหลานนทเปนประเทศอตสาหกรรมกาวหนา จะมแตถอยหลงและถอยหลง

อยางนากลว แตถาเรามการบรหารแบบ เรยกวา แบบคนจน แบบทไมตด

กบตารามากเกนไป ทาอยางมสามคค นแหละคอเมตตากน จะอยได

ตลอดไป...” (4 ธนวาคม 2534)

“...ตามปกตคนเราชอบดสถานการณในทางด ทเขาเรยกวาเลงผลเลศ

กเหนวาประเทศไทย เรานกาวหนาด การเงน การอตสาหกรรม การคาด ม

กาไร อกทางหนงกตองบอกวาเรากาลงเสอมลงไปสวนใหญ ทฤษฎวา ถาม

เงนเทานน ๆ มการกเทานนๆ หมายความวาเศรษฐกจกาวหนา แลวก

ประเทศกเจรญ มหวงวาจะเปนมหาอานาจ ขอโทษเลยตองเตอนเขาวา

จรงตวเลขด แตวาถาเราไมระมดระวงในความตองการพนฐานของ

ประชาชนนนไมมทาง...” (4 ธนวาคม 2536)

“...เดยวนประเทศไทยกยงอยดพอสมควร ใชคาวา พอสมควร เพราะ

เดยวมคนเหนวามคนจน คนเดอดรอน จานวนมากพอสมควร แตใชคาวา

พอสมควรน หมายความวา ตามอตภาพ...” (4 ธนวาคม 2539)

“...การจะเปนเสอนนไมสาคญ สาคญอยทเรามเศรษฐกจแบบ

พอมพอกน แบบพอมพอกนนน หมายความวา อมชตวเองได ใหมพอเพยง

กบตนเอง ความพอเพยงนไมไดหมายความวา ทกครอบครวจะตองผลต

อาหารของตวเอง จะตองทอผาใสเอง อยางนนมนเกนไป แตวาในหมบาน

หรอในอาเภอ จะตองมความพอเพยงพอสมควร บางสงบางอยางผลตได

68

มากกวาความตองการกขายได แตขายในทไมหางไกลเทาไร ไมตองเสยคา

ขนสงมากนก...” (4 ธนวาคม 2539)

“...เมอป 2517 วนนนไดพดถงวา เราควรปฏบตใหพอมพอกน

พอมพอกนนกแปลวา เศรษฐกจพอเพยงนนเอง ถาแตละคนมพอมพอกน

กใชได ยงถาทงประเทศพอมพอกนกยงด และประเทศไทยเวลานนกเรมจะ

เปนไมพอมพอกน บางคนกมมาก บางคนกไมมเลย...” (4 ธนวาคม 2541)

“...พอเพยง มความหมายกวางขวางยงกวาน อก คอ คาวา พอก

พอเพยงนกพอแคนนเอง คนเราถาพอในความตองการกมความโลภนอย

เมอมความโลภนอยกเบยดเบยนคนอนนอย ถาประเทศใดมความคดอนน

มความคดวาทาอะไรตองพอเพยง หมายความวา พอประมาณ ซอตรง ไม

โลภอยางมาก คนเรากอยเปนสข พอเพยงนอาจจะม มมากอาจจะมของ

หรหรากได แตวาตองไมไปเบยดเบยนคนอน...” (4 ธนวาคม 2541)

“...ไฟดบถามความจาเปน หากมเศรษฐกจพอเพยงแบบไมเตมท เราม

เครองปนไฟกใชปนไฟ หรอถาขนโบราณกวา มดกจดเทยน คอ มทางทจะ

แกปญหาเสมอ ฉะนนเศรษฐกจพอเพยงกมเปนขน ๆ แตจะบอกวา

เศรษฐกจพอเพยงน ใหพอเพยงเฉพาะตวเองรอยเปอรเซนตนเปนสงทา

ไมได จะตองมการแลกเปลยน ตองมการชวยกน ถามการชวยกน

แลกเปลยนกน กไมใชพอเพยงแลว แตวาพอเพยงในทฤษฎในหลวงน คอ

ใหสามารถทจะดาเนนงานได...” (23 ธนวาคม 2542)

“...โครงการตาง ๆ หรอเศรษฐกจทใหญ ตองมความสอดคลองกนดท

ไมใชเหมอนทฤษฎใหม ทใชทดนเพยง 15 ไร และสามารถทจะปลกขาวพอ

กน กจการนใหญกวา แตกเปนเศรษฐกจพอเพยงเหมอนกน คนไมเขาใจวา

กจการใหญ ๆ เหมอนสรางเขอนปาสกกเปนเศรษฐกจพอเพยงเหมอนกน

เขานกวาเปนเศรษฐกจสมยใหม เปนเศรษฐกจทหางไกลจากเศรษฐกจ

พอเพยง แตทจรงแลว เปนเศรษฐกจพอเพยงเหมอนกน...” (23 ธนวาคม

2542)

“...ฉนพดเศรษฐกจพอเพยง ความหมาย คอ ทาอะไรใหเหมาะสมกบ

ฐานะของตวเอง คอ ทาจากรายได 200 - 300 บาท ขนไปเปนสองหมน

69

สามหมนบาท คนชอบเอาคาพดของฉน เศรษฐกจพอเพยงไปพดกนเลอะ

เทอะ เศรษฐกจพอเพยง คอ ทาเปน Self-Sufficiency มนไมใช

ความหมาย ไมใชแบบทฉนคด ทฉนคดคอเปน Self-Sufficiency of

Economy เชน ถาเขาตองการดทว กควรใหเขามด ไมใชไปจากดเขาไมให

ซอทวด เขาตองการดเพอความสนกสนาน ในหมบานไกล ๆ ทฉนไป เขาม

ทวดแตใชแบตเตอร เขาไมมไฟฟา แตถา Sufficiency นน มทวเขา

ฟมเฟอย เปรยบเสมอนคนไมมสตางค ไปตดสทใส และยงใสเนคไท เวอร

ซาเช อนนกเกนไป...” (17 มกราคม 2544)

จากพระราชดารสทกลาวมาขางตน “เศรษฐกจพอเพยง” เปนปรชญาทชถงแนวการดารง

อยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ ทงใน

การพฒนาและบรหารประเทศใหดาเนนไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจเพอให

กาวทนตอโลกยคโลกาภวตน ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความ

จาเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทดพอสมควร ตอการมผลกระทบใด ๆ อนเกดจากการ

เปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ทงน จะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความ

ระมดระวงอยางยงในการนาวชาการตาง ๆ มาใชในการวางแผนและการดาเนนการทกขนตอน ใน

ขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ

และนกธรกจในทกระดบ ใหมสานกในคณธรรมความซอสตยสจรตและใหมความรอบรทเหมาะสม

ดาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสต ปญญา และความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมตอ

การรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวางทงดานวตถ สงคม สงแวดลอม และ

วฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด

จดเรมตนของแนวคดเศรษฐกจพอเพยง เปนผลจากการใชแนวทางการพฒนาประเทศไปส

ความทนสมย ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงแกสงคมไทยอยางมากในทกดาน ไมวาจะเปนดาน

เศรษฐกจ การเมอง สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม อกทงกระบวนการของความเปลยนแปลงม

ความสลบซบซอนจนยากทจะอธบายในเชงสาเหตและผลลพธได เพราะการเปลยนแปลงทงหมดตาง

เปนปจจยเชอมโยงซงกนและกน สาหรบผลของการพฒนาในดานบวกนน ไดแก การเพมขนของอตรา

การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ความเจรญทางวตถ และสาธารณปโภคตางๆ ระบบสอสารททนสมย

หรอการขยายปรมาณและกระจายการศกษาอยางทวถงมากขน แตผลดานบวกเหลานสวนใหญ

กระจายไปถงคนในชนบทหรอผดอยโอกาสในสงคมนอย กระบวนการเปลยนแปลงของสงคมได

เกดผลลบตดตามมาดวย เชน การขยายตวของรฐเขาไปในชนบท ไดสงผลใหชนบทเกดความออนแอ

ในหลายดาน ทงการตองพงพงตลาดและพอคาคนกลางในการสงสนคาทน ความเสอมโทรมของ

70

ทรพยากรธรรมชาต ระบบความสมพนธแบบเครอญาต และการรวมกลมกนตามประเพณเพอการ

จดการทรพยากรทเคยมอยแตเดมแตกสลายลง ภมความรทเคยใชแกปญหาและสงสมปรบเปลยนกน

มาถกลมเลอนและเรมสญหายไป สงสาคญ กคอ ความพอเพยงในการดารงชวต ซงเปนเงอนไข

พนฐานททาใหคนไทยสามารถพงตนเอง และดาเนนชวตไปไดอยางมศกดศรภายใตอานาจและความม

อสระในการกาหนดชะตาชวตของตนเอง ความสามารถในการควบคมและจดการเพอใหตนเองไดรบ

การสนองตอบตอความตองการตาง ๆ รวมทงความสามารถในการจดการปญหาตาง ๆ ไดดวยตนเอง

ทงหมดทกลาวนถอวาเปนศกยภาพพนฐานทคนไทยและสงคมไทยเคยมอยแตเดม ตองถก

กระทบกระเทอน ซงวกฤตเศรษฐกจจากปญหาฟองสบในป พ.ศ.2540 และปญหาความออนแอของ

ชนบท รวมทงปญหาอน ๆ ทเกดขน ลวนแตเปนขอพสจนและยนยนปรากฎการณนไดเปนอยางด

นอกจากน อภชย พนธเสน ผอานวยการสถาบนการจดการเพอชนบทและสงคม ไดจด

แนวคดเศรษฐกจพอเพยงวา เปนขอเสนอในการดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจตามแนวทางของพทธ

ธรรมอยางแทจรง ทงนเนองจากในพระราชดารสหนงไดใหคาอธบายถง เศรษฐกจพอเพยง วา คอ

“ความพอประมาณ ซอตรง ไมโลภมาก และตองไมเบยดเบยนผอน” ระบบเศรษฐกจพอเพยงมงเนน

ใหบคคลสามารถประกอบอาชพไดอยางยงยนและใชจายเงนใหไดมาอยางพอเพยง ประหยด ตาม

กาลงของเงนของบคคลนน โดยปราศจากการกหนยมสน และถามเงนเหลอกแบงเกบออมไวบางสวน

ชวยเหลอผอนบางสวน และอาจจะใชจายมาเพอปจจยเสรมอกบางสวน (ปจจยเสรมในทนเชน

ทองเทยว ความบนเทง เปนตน) สาเหตทแนวทางการดารงชวตอยางพอเพยง ไดถกกลาวถงอยาง

กวางขวางในขณะน เพราะสภาพการดารงชวตของสงคมทนนยมในปจจบนไดถกปลกฝง สรางหรอ

กระตน ใหเกดการใชจายอยางเกนตว ในเรองทไมเกยวของหรอเกนกวาปจจยในการดารงชวต เชน

การบรโภคเกนตวความบนเทงหลากหลายรปแบบ ความสวยความงาม การแตงตวตามแฟชน การ

พนนหรอเสยงโชค เปนตน จนทาใหไมมเงนเพยงพอเพอตอบสนองความตองการเหลานน สงผลให

เกดการกหนยมสน เกดเปนวฏจกรทบคคลหนงไมสามารถหลดออกมาได ถาไมเปลยนแนวทางในการ

ดารงชวต (วกพเดยสารานกรมเสร, 2550)

ความหมายเศรษฐกจพอเพยง หมายถง

1. ความพอประมาณ คอ ความพอดทไมนอยเกนไปและไมมากเกนไป โดยไมเบยดเบยน

ตนเองและผอน เชน การผลตและการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ

2. ความมเหตผล คอ การตดสนใจเกยวกบระดบความพอเพยงนน จะตองเปนไปอยางม

เหตผล โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนคานงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระทา

นน ๆ อยางรอบคอบ

71

3. ภมคมกน คอ การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการเปลยนแปลงดานตางๆ ทจะ

เกดขน โดยคานงถงความเปนไปไดของสถานการณตางๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคต

โดยม เงอนไข ของการตดสนใจและดาเนนกจกรรมตาง ๆ ใหอยในระดบพอเพยง 2 ประการ

คอ

1. ความร ประกอบดวย ความรอบรเกยวกบวชาการตาง ๆ ทเกยวของรอบดาน ความ

รอบคอบทจะนาความรเหลานนมาพจารณาใหเชอมโยงกน เพอประกอบการวางแผนและความ

ระมดระวงในการปฏบต

2. คณธรรม ทจะตองเสรมสราง ประกอบดวย มความตระหนกในคณธรรม มความซอสตย

สจรตและมความอดทน มความเพยร ใชสตปญญาในการดาเนนชวต

การนาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปใช

การนาหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไปใชในการดาเนน

ชวตแบบพอเพยงตามแนวพระราชดารนนสามารถทาได ดงน

1. ยดความประหยด ตดทอนคาใชจายในทกดาน ลดละความฟมเฟอยในการใชชวต

2. ยดถอการประกอบอาชพดวยความถกตอง ซอสตยสจรต

3. ละเลกการแกงแยงผลประโยชนและแขงขนกนในทางการคาแบบตอสกนอยางรนแรง

4. ไมหยดนงทจะหาทางใหชวตหลดพนจากความทกขยาก ดวยการขวนขวายใฝหาความรให

มรายไดเพมพนขน จนถงขนพอเพยงเปนเปาหมายสาคญ

5. ปฏบตตนในแนวทางทด ลดละสงชว ประพฤตตนตามหลกศาสนา

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ไดถกนาไปใชเปนกรอบแนวความคดและทศทางการพฒนาระบบ

เศรษฐกจมหภาคของไทย ซงไดมการบรรจอยในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10

(พ.ศ. 2550-2554) ทมงสการพฒนาทสมดล ยงยน และมภมคมกน เพอความอยดมสข มงสสงคมทม

ความสขอยางยงยนหรอทเรยกวา สงคมสเขยว ดวยหลกการดงกลาว แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 จงไม

เนนเรองตวเลขการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ แตไดใหความสาคญตอระบบเศรษฐกจแบบทวลกษณ

หรอระบบเศรษฐกจทมความแตกตางกนระหวางเศรษฐกจชมชนเมองกบชนบท

อยางไรกตาม ปญหาหนงของการนาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปใชกคอ ผนาไปใชอาจยง

ไมไดศกษาหรอไมมความรเพยงพอ ทงยงไมกลาวเคราะหหรอตงคาถามตอตวปรชญา เนองจากเปน

ปรชญาของพระมหากษตรย ซงสมเกยรต ออนวมล เรยกสงนวา วกฤตเศรษฐกจพอเพยง เขาม

ความเหนวา ผนาไปใชอาจไมรวาปรชญานแทจรงคออะไร หรออาจเพราะสบสนวา เศรษฐกจพอเพยง

กบทฤษฎใหมนนเปนเรองเดยวกน ทาใหเขาใจผดวา เศรษฐกจพอเพยง หมายถง การปฏเสธ

72

อตสาหกรรมแลวกลบไปสเกษตรกรรม นอกจากนยงมความไมรวาจะนาปรชญานไปใชทาอะไร

กลายเปนการตอวาผนาสงคมทกคน รวมถงนกการเมองและรฐบาล เขายงไดวจารณโครงการในยค

รฐบาลของทกษณ ชนวตร ทใชคาวา เศรษฐกจพอเพยง เปนขออางในการทากจกรรมใด ๆ เพอใหเกด

ภาพลกษณทดวาไดสนองพระราชดารส หรอพดงาย ๆ กคอ เศรษฐกจพอเพยง ถกใชเพอเปน

เครองมอเพอประโยชนสวนตว ซงรฐบาลไมไดใชอะไรเลยเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง แตพดควบคกบ

การเอาระบบทนนยม 100 เปอรเซนตลงไป

ตวอยางเศรษฐกจพอเพยง

เกษตรทฤษฎใหม เปนตวอยางหนงทเปนรปธรรมของการประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงท

เดนชดทสด ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานพระราชดารน เพอเปนการชวยเหลอ

เกษตรกรทมกประสบปญหาทงภยธรรมชาตและปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการทาการเกษตร ให

สามารถผานพนชวงเวลาวกฤต โดยเฉพาะการขาดแคลนนาไดโดยไมเดอดรอนและยากลาบากนก

ความเสยงทเกษตรกรมกพบเปนประจา ไดแก

1. ความเสยงดานราคาสนคาเกษตร

2. ความเสยงในราคาและการพงพาปจจยการผลตสมยใหมจากตางประเทศ

3. ความเสยงดานนา ฝนทงชวง ฝนแลง

4. ภยธรรมชาตอนๆ และโรคระบาด

5. ความเสยงดานแบบแผนการผลต

6. ความเสยงดานโรคและศตรพช

7. ความเสยงดานการขาดแคลนแรงงาน

8. ความเสยงดานหนสนและการสญเสยทดน

ความสาคญของทฤษฎใหม

1. มการบรหารและจดแบงทดนแปลงเลกออกเปนสดสวนทชดเจน เพอประโยชนสงสดของ

เกษตรกร ซงไมเคยมใครคดมากอน

2. มการคานวณโดยใชหลกวชาการเกยวกบปรมาณนาทจะกกเกบ ใหพอเพยงตอการ

เพาะปลกไดอยางเหมาะสมตลอดป

3. มการวางแผนทสมบรณแบบสาหรบเกษตรกรรายยอย โดยมถง 3 ขนตอน ดงน

ทฤษฎใหมขนตน

ขนตน ใหเกษตรกรแบงพนทออกเปน 4 สวน ตามอตราสวน คอ 30 : 30 : 30 : 10 ซงพนท

ทง 4 สวนใหใชประโยชน ดงน

73

พนทสวนทหนง ประมาณ 30% ใหขดสระเกบกกนา เพอใชเกบกกนาฝนในฤดฝนและใช

เสรมการปลกพชในฤดแลง ตลอดจนการเลยงสตวและพชนาตาง ๆ

พนทสวนทสอง ประมาณ 30% ใหปลกขาวในฤดฝน เพอใชเปนอาหารประจาวนสาหรบ

ครอบครวใหเพยงพอตลอดป เพอตดคาใชจายและสามารถพงตนเองได

พนทสวนทสาม ประมาณ 30% ใหปลกไมผล ไมยนตน พชผก พชไร พชสมนไพร ฯลฯ เพอ

ใชเปนอาหารประจาวน หากเหลอบรโภคกนาไปจาหนาย

พนทสวนทส ประมาณ 10% ใหเปนทอยอาศย เลยงสตว ถนนหนทาง และโรงเรอนอน ๆ

อนง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดใหความสาคญกบการปลกปา ดงพระราชดารสเกยวกบ

ปาทไดพระราชทาน ณ โรงแรมรมคา จงหวดเชยงใหม เมอวนท 7 มกราคม 2523 วา “...การปลกปา

ถาจะใหราษฎรมประโยชนใหเขาอยได ใหใชวธปลกไมสามอยาง แตมประโยชนสอยาง คอ ไมใชสอย

ไมกน ไมเศรษฐกจ โดยปลกรองรบการชลประทาน ปลกรบซบนาและปลกอดชวงไหลตามรองหวย

โดยรบนาฝนอยางเดยว ประโยชนทส คอ ไดระบบอนรกษดนและนา...” ววฒน ศลยกาธร ประธาน

มลนธกสกรรมธรรมชาต ซงในอดตเคยทางานในสานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงาน

โครงการอนเนองมาจากพระราชดาร (กปร.) ไดอธบายหลกการ “ปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4

อยาง” วาเปนแนวคดการผสมผสานการอนรกษ ดน นา และการฟนฟทรพยากรปาไมควบคกบความ

ตองการดานเศรษฐกจดวยการจาแนกปา 3 อยาง ดงน

1. ปาไมใชสอย คอ ไมโตเรว สาหรบใชในครวเรอน เชน สะเดา ไมไผ

2. ปาไมกนได คอ ไมผล เชน มะมวง และผกกนใบตางๆ

3. ปาไมเศรษฐกจ คอ ไมทปลกไวขาย เชน ไมสก

สวนประโยชน 4 อยาง จาแนกประโยชนแตละอยางออกเปน

1. ปาไมใชสอย นามาสรางบาน ทาเลาเปด เลาไก ดามจอบเสยม ทาหตถกรรมหรอกระทงใช

เปนเชอเพลง (ฟน) ในการหงตม

2. ปาไมกนได นามาเปนอาหาร ทงพชกนใบ กนผล กนหว และเปนยาสมนไพร

3. ปาไมเศรษฐกจ เปนแหลงรายไดของครวเรอน เปนพชทสามารถนามาจาหนายได ซงควร

ปลกพชหลากหลายชนดเพอลดความเสยงเรองราคาตกตาและไมแนนอน

4. ประโยชนในการชวยอนรกษดนและนา การปลกพชทหลากหลายอยางเปนระบบ จะชวย

สรางสมดลของระบบนเวศในสวน ชวยปกปองผวดนใหชมชน ดดซบนาฝน และคอย ๆ ปลดปลอย

ความชนสสวนเกษตรกรรม

74

นอกจากน ววฒน ศลยกาธร ไดถายทอดประสบการณตรงจากทดน 40 ไร ซงเปนดนทตาย

แลวเนองจากการใชปลกพชเชงเดยวและใชสารเคมมาเปนเวลานาน เขาตองทาใหดนฟนคนชพ

กลบมากอนดวยเทคนคการปลกไม 5 ระดบ ตามชนความสงของไม ซงไดมาจากการสงเกตธรรมชาต

ของปา คอ

1. ไมระดบสง เชน ตะเคยน ยางนา มะคาโมง สะตอ มะพราว

2. ไมระดบกลาง เชน ผกหวานปา ตว พล กาลงเสอโครง กลวย

3. ไมพมเตย เชน ผกหวานบาน มะนาว พรกไทย ยานาง เสาวรส

4. ไมเรยดน เชน ผกเสยน มะเขอเทศ สะระแหน

5. ไมหวใตดน เชน ขา ตะไคร ไพล เผอก มน บก กลอย

เมอปลกไมครบทง 5 ระดบแลว เอาฟางหมดนใหหนาเพอรกษาความชนใหกบดน จลนทรย

ในดนจะขยายตว รากของตนไมจะชอนไชไปในดนไดงาย ตามดวยปยแหงจาพวกมลสตวโรยทบ แม

จะไมถงดนโดยตรง แตความชนจะคอย ๆ ดงปยลงสดน ดนกจะยอยสลาย ถาเราทาใหคนไทยทง

ประเทศหนมาปลกตนไม 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง ดวยเทคนคการปลกไม 5 ระดบ เมองไทยกจะ

ไมรอนอยางแนนอน

ทฤษฎใหมขนทสอง

ขนทสอง เมอเกษตรกรเขาใจในหลกการและไดปฏบตในทดนของตนจนไดผลแลว ให

เกษตรกรรวมพลงกนในรปของกลมหรอสหกรณ รวมแรงรวมใจกนดาเนนการในดาน

1. การผลต เกษตรกรจะตองรวมมอในการผลต โดยเรมตงแตขนเตรยมดน การหาพนธพช

ปย การจดหานา และอน ๆ เพอการเพาะปลก

2. การตลาด เมอมผลผลตแลวจะตองเตรยมการตาง ๆ เพอการขายผลผลตใหไดประโยชน

สงสด เชน การเตรยมลานตากขาวรวมกน การจดหายงรวบรวมขาว การหาเครองสขาว ตลอดจนการ

รวมกนขายหรอจาหนายผลผลตใหไดราคาดและลดคาใชจายลงดวย

3. การเปนอย เกษตรกรตองมความเปนอยทดพอสมควร โดยมปจจยพนฐานในการดารงชวต

ทพอเพยง เชน อาหารการกนตาง ๆ กะป นาปลา เสอผา

4. สวสดการ ชมชนควรมสวสดภาพและบรการทจาเปน เชน มสถานอนามยเมอยามปวยไข

มกองทนไวกยมเพอประโยชนในกจกรรมตางๆ ของชมชน

5. การศกษา ชมชนควรมบทบาทในการสงเสรมการศกษา เชน มกองทนเพอการศกษาเลา

เรยนใหแกเยาวชนของชมชนเอง

75

6. สงคมและศาสนา ชมชนควรเปนทรวมในการพฒนาสงคมและจตใจ โดยมศาสนาเปนทยด

เหนยว โดยกจกรรมทงหมดดงกลาวขางตน จะตองไดรบความรวมมอจากทกฝายทเกยวของ ไมวา

สวนราชการ องคกรเอกชน ตลอดจนสมาชกในชมชนนนเปนสาคญ

ทฤษฎใหมขนทสาม

ขนทสาม เมอดาเนนการผานพนขนทสองแลว เกษตรกรหรอกลมเกษตรกรกควรพฒนา

กาวหนาตอไป โดยการตดตอประสานงานเพอจดหาทนหรอแหลงเงนจากธนาคารและบรษทเอกชน

มาชวยในการลงทนและพฒนาคณภาพชวต ซงทกฝายจะไดรบประโยชนรวมกน กลาวคอ เกษตรกร

ขายขาวไดราคาสง (ไมถกกดราคา) บรษทเอกชนซอขาวเปลอกโดยตรงจากเกษตรกรและดาเนนการส

เอง เมอเกษตรกรไปซอเครองอปโภคบรโภคกจะไดในราคาตา เพราะรวมกนซอเปนจานวนมาก

(ราคาขายสง) ธนาคารหรอบรษทเอกชนเองจะสามารถกระจายบคลากร เพอไปดาเนนการในกจกรรม

ตาง ๆ ใหเกดผลดยงขน

สาหรบพนทตวอยางทไดใชทาการทดลองตามทฤษฎใหมน คอทบรเวณวดมงคลชยพฒนา

จงหวดสระบร

จากแนวคดเศรษฐกจพอเพยงทกลาวมา และผลงานทปรากฏไปทวทกพนทของประเทศไทย

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว จงทรงไดรบการเชดชเกยรตสงสดจากองคการสหประชาชาต (UN)

เมอวนท 26 พฤษภาคม พ.ศ.2549 โดยนายโคฟ อนนน ในฐานะเลขาธการองคการสหประชาชาต ได

ทลเกลาทลกระหมอมถวายรางวล The Human Development Lifetime Achievement Award

และไดมปาฐกถาถงปรชญาเศรษฐกจพอเพยงวา เปนปรชญาทมประโยชนตอประเทศไทยและนานา

ประเทศ สามารถเรมไดจากการสรางภมคมกนในตนเอง สหมบาน และสเศรษฐกจในวงกวางขนใน

ทสด โดยทองคการสหประชาชาตไดสนบสนนใหประเทศตาง ๆ ทเปนสมาชก 166 ประเทศ ยดเปน

แนวทางสการพฒนาประเทศแบบยงยนตอไป

เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาหรอแนวทางในการดาเนนชวตทเหมาะสมกบกลมคนทก

ระดบอาชพ รวมทงในระดบชมชนหรอองคกรธรกจ ตลอดจนการพฒนาประเทศ เนองจากวถชวต

และความเปนอยของคนไทยซงสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม มพนดนและแหลงนาทอดม

สมบรณกวาอกหลายประเทศในโลก จนเขาเรยกกนวา สวรรณภม นอกจากนนประชาชนสวนใหญซง

นบถอศาสนาพทธ มหลกธรรมคาสอนทสาคญโดยการอยรวมกบธรรมชาต ดาเนนชวตบนทางสาย

กลาง ไมโลภ ไมประมาท ใชสตปญญาและเหตผล มความอดทน พงตนเอง มความซอสตยสจรต

ตลอดจนมเมตตากรณาและเออเฟอเผอแผตอสตวโลกทงหลาย อยางไรกตาม การทประมขของรฐเปน

ผนาในการพดเรองดงกลาว ทาใหเรามทยนในสงคมไดอยางมนใจและสงาผาเผย ในขณะทโลกตกอย

76

ภายใตระบบทนนยม แบบทเรยกวา “มอใครยาวสาวไดสาวเอา” มการกอบโกยกนแบบวาไมรจกคา

วา “พอ” คออะไร คนในสงคมพยายามหาวตถมาเปนเครองแขงขนกน เชน รถยนตคนใหมยหอดง ๆ

บานหลงใหญ ๆ ทไดมาพรอมกบหนสน ตลอดจนคานยมในการดมเหลาตางประเทศโดยขาดปญญา

คดไดวามประโยชนหรอโทษอยางไร ตองเสยเงนมากมายทอาจมาพรอมกบโทษหรอพษภยตอรางกาย

ซงไมไดมคณคาอะไรเลย โดยมกจะอางกนเสมอวา “เขาสงคม”

อยางไรกตาม หากไดมการนาแนวคดของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไปประยกตใชในชวต

ใหเหมาะสมกบตนเอง เชน การทาเกษตรแบบทฤษฎใหม ผเขยนมความเหนวา ชวตอาจมความสข

มากกวาการอยในเมองหลวงอยางกรงเทพมหานคร ถงแมวาบางครงจะรสกรอนและเหนอยไปบาง

อยางนอยการดารงชวตในชนบทกไดรบอากาศทบรสทธกวาโดยไมตองไปซอ ในขณะทกรงเทพฯ มแต

มลพษจากการจราจร ในแตละวนตองเสยเวลาไปกบการเดนทางเพราะรถตด สวนการอยในชนบท

ผคนกมอธยาศยไมตรทดงาม คาครองชพกถกกวา นกอยากจะกนอะไรกปลกเอาบนทดนของตนเอง

ดงพระราชดารสทวา “กนทกอยางทปลก ปลกทกอยางทกน” ทาใหสามารถเกบออมเงนทองไดมาก

ขนอกดวย ใครคดทจะละทงถนฐานบานชองเพอเขาไปแสวงหางานทาในเมองหลวง อยากลองคดด

ใหมหรอลองอานเนอหาของบทเพลงน

“อยาไปเลย บางกอก จะบอกให พเคยไป มาแลว นองแกวเอย

จะบอกเจา เอาบญ คนคนเคย อยาไปเลย บางกอก ชาชอกใจ

คนทนน คนแตตว หวกระท หวใจซ แสนบา ใบหนาใส

สวมหนากาก ปากซอ เขามอไว คอยจงใจ ทาราย ทาลายเรา

อยาไปเลย บางกอก บอกไมเชอ อยกบเสอ ดกวา ไปหาเขา

คนบานนอก คอกนา ปญญาเบา เหมอนนกเหงา พรานซา ดวยชานาญ

ควกหวใจ ไปกน จนสนหมด แลวปลอยปลด คนกาย ทตายดาน

ขยเนอ เถอกาย ไวประจาน ตองซมซาน กลบรง ตายทงเปน...”

บทท 5

ผลการพฒนารฐไทย

การพฒนารฐใหมความทนสมยหรอเปนรฐสมยใหม ไดเรมปรากฏใหเหนมาตงแตในสมยของ

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 มการประกาศเสนแนวเขตแดนทชดเจนกบ

มหาอานาจตะวนตกหรอจกรวรรดนยม ไดแก องกฤษและฝรงเศส พระองคทรงสงพระโอรสไปศกษา

วชาความรในตางประเทศ มการปฏรปการบรหารราชการแผนดนใหม โดยแบงออกเปน 12 กระทรวง

ประกาศเลกทาส สรางถนน ทางรถไฟ โทรศพท โทรเลข และอน ๆ อกมายมาย จนกระทงในชวงป

พ.ศ.2500 – 2501 รฐบาลไทยซงมจอมพลสฤษด ธนะรตน เปนนายกรฐมนตร ไดใหผแทน

ธนาคารโลก (World Bank) เขามาสารวจสภาวะเศรษฐกจของไทยและไดนาเสนอผลการวจย รวมทง

ขอเสนอในการพฒนา ซงจอมพลสฤษด ธนะรตน ไดใชอานาจเบดเสรจเปลยนทศทางใหมในการ

พฒนาประเทศ ดงน (ดารงค ฐานด, 2538: 157)

1. ยกเลกการพฒนาตามแบบรฐนายทน

2. เรงเสรมสรางการพฒนาเศรษฐกจในระบบทนนยมทเนนการลงทนโดยเอกชน

3. เปดการคาเสรกบทกประเทศหรอเปดประเทศใหเขากบระบบเศรษฐกจทนนยมของโลก

4. สรางนโยบายการพฒนาควบคกบนโยบายความมนคงของชาต เพอตอตานกลมชาตนยม

กลมคอมมวนสต และกลมทไมเหนดวยกบรฐบาล โดยเรยกกลมดงกลาววา คอมมวนสต

ในขณะเดยวกนกไดจดตงสภาพฒนาการเศรษฐกจแหงชาต สานกงบประมาณ และสานกงาน

สงเสรมการลงทนขน ตามคาแนะของผแทนธนาคารโลก รวมทงมการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจ

แหงชาต ฉบบท 1 พ.ศ.2504 – 2509 ขน การเรมตนของแผนพฒนาเศรษฐกจนเปนไปตามแนวคด

การพฒนากระแสของโลก ภายใตกรอบแนวคดหลกของ ทฤษฎความทนสมย (Modernization

Theory) กลาวคอ

1. สรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจดวยการพฒนาอตสาหกรรม

2. พฒนาสงคมเมองเปนตวแบบการสรางสงคมทนสมยเพอกระจายความเจรญสชนบท

3. ปฏรประบบราชการเปนแกนนาในการพฒนาสถาบนอน เชน เอกชน พรรคการเมอง

4. หนวยงานของรฐมบทบาทสาคญในดานการวางแผนการพฒนา ภารกจหลก คอ การสราง

โครงสรางพนฐานทางเศรษฐกจและการพฒนาสงคมแบบทนนยม

5. การสงเสรมการลงทนจากตางประเทศ เปนแหลงเงนทนและการผลตดวยเทคโนโลย

6. การรบความชวยเหลอจากตางประเทศทงดานทน เทคโนโลย วชาการทงแบบใหเปลาและ

มเงอนไข

78

ดงนน การพฒนารฐหรอประเทศทผเขยนจะนาเสนอในบทน จงเปนการพฒนาภายใต

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ซงจดเปนนโยบายของรฐทกาหนดเปาหมายและแนวทางของ

ชาตกวาง ๆ ในการพฒนาประเทศทงดานเศรษฐกจ สงคม และประชากร โดยมเปาหมายสงสด คอ

การปรบปรงคณภาพชวตของประชากรทงหมด ในการวางแผนพฒนานน สงทตองพจารณาเปนลาดบ

แรก คอ วตถประสงคหรอเปาหมายของการพฒนา เพอจะสามารถกาหนดรปแบบของนโยบายและ

โครงการตาง ๆ ใหมความสอดคลองกน โดยเปาหมายใหญของการพฒนา คอ ความเจรญเตบโตทาง

เศรษฐกจ การพฒนาทรพยากรมนษย เชน การศกษา การจางงาน สขอนามย และการกระจายผล

ของการพฒนาใหเปนไปอยางทวถงและเหมาะสม (เกอ วงศบญสน, 2540) นบถงปจจบนมทงสน 10

แผน และกาลงจะประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 พ.ศ.2555 – 2559

มขอสงเกตวา แผนพฒนาฉบบแรกใชชอวา “แผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต” มระยะเวลา 6 ป สวน

แผนพฒนาฉบบตอ ๆ มาใชชอวา “แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต” มระยะเวลา 5 ป ไดเพม

เรองการพฒนาทางดานสงคมเขาไปดวย โดยม “สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต” เปนผกากบดแล ซงเปนหนวยงานอสระตามรฐธรรมนญ ฉบบปพทธศกราช 2550

การพฒนารฐภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สานกงานคณะกรรมการพฒนาการ

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ไดกาหนดวตถประสงค เปาหมาย และผลของการพฒนา สรปได

ดงตอไปน (สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2550)

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1

แผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1 (พ.ศ.2504 - 2509) มจดมงหมายในการพฒนา

เศรษฐกจ โดยตองการเพมรายไดประชาชาตคดเฉลยตอประชากรคนหนงในอตรารอยละ 3 ตอปเปน

อยางนอย การสะสมทนของประเทศไทยจะเพมขนมอตราสวนไมตากวารอยละ 15 ของรายได

ประชาชาตในแตละป ในการผลตดานเกษตรกรรมโดยสวนรวม ประมาณวาจะมปรมาณเพมขนรอย

ละ 3 ตอป โดยเฉพาะกจการทสาคญ คอ การผลตขาว การผลตยาง การผลตขาวโพด การผลตมน

สาปะหลง ครง สตว รวมถงการสงวนและบารงปาไม ควบคมการตดไมสกอยางเครงครด เพอใหมปา

ไมทสมบรณประมาณรอยละ 50 ของเนอทของประเทศ ดานอตสาหกรรมประมาณวา รายได

ประชาชาตจะเพมขนในอตรารอยละ 12 ตอป การผลตของโรงงานอตสาหกรรมทสาคญจะเพมขน

คอ การผลตปนซเมนต การผลตผา การผลตนาตาล การผลตกระดาษ การผลตกระสอบ การผลต

ยาสบ การผลตแรโลหะโดยเฉพาะดบก การผลตลกไนต การผลตยปซม ดานพลงงานดาเนนการ

กอสรางเขอนภมพลใหแลวเสรจในป พ.ศ.2506 เพอผลตไฟฟา ดานคมนาคมมจดหมายทจะบรณะ

79

ทางหลวงแผนดนประมาณ 1,000 กโลเมตร รวมถงการรถไฟ กจการไปรษณย โทรเลข วทย และ

โทรศพท ดานการศกษาจะสงเสรมอาชวศกษาเปนพเศษ เพอฝกฝนผทจะประกอบอาชพใหมความ

ชานาญ ดานการคาระหวางประเทศมลคาสนคาขาออกและมลคาสนคาขาเขาในอนาคต ควรจะเพม

ในอตรารอยละ 4 ตอป ดานการเงนและการคลงจะรกษาเสถยรภาพของเงนตราใหมคามนคงตลอดไป

จะสงเสรมใหประชาชนออมทรพย และมผลใหเกดการลงทนในกจการตาง ๆ มากขน ถามความ

จาเปนอาจจะปรบปรงภาษอากรเพอประโยชนแกพฒนาการเศรษฐกจ

ในชวงระยะแผนพฒนาฯ ฉบบแรกน ผลการพฒนาสรปได คอ ภาวะเศรษฐกจของประเทศ

ไดกาวรดหนาไปดวยด ทงน จะเหนไดจากการขยายตวของมวลรวมผลตภณฑในประเทศ เพมขนใน

อตราเฉลยรอยละ 7.2 คอ จากประมาณ 56,000 ลานบาท ในป 2503 เปน 87,000 ลานบาท ในป

2509 ความเจรญทางเศรษฐกจของประเทศไทยในระยะ 6 ปของแผน ไดอานวยผลตอการ

เปลยนแปลงโครงสรางของระบบเศรษฐกจใหมลกษณะสมดล และมการขยายกาลงการผลตให

กวางขวางมากขนเปนลาดบ ในดานการคาระหวางประเทศ มลคาสนคาออกและสนคาเขาไดขยายตว

อยางรวดเรวเชนกน เงนทนสารองระหวางประเทศมปรมาณสงขน คาของเงนบาทมเสถยรภาพดเปน

ทเชอถอทวไป ความมนคงทางการคลงของประเทศเปนปจจยสาคญประการหนงทไดยงผลใหการ

พฒนาเศรษฐกจสวนใหญประสบผลสาเรจตลอดมาดวยด ในขณะทการปฏบตงานตามโครงการพฒนา

เศรษฐกจขนพนฐานตาง ๆ ทรฐไดดาเนนการ มอปสรรคและการดาเนนงานลาชากวาเปาหมายท

กาหนดเนองจากปญหาการขาดแคลนเจาหนาทผชานาญการ ทงในดานวชาการและในดานการ

บรหาร ความลาชาในการเจรจาและเบกจายเงนกตางประเทศ การทาสญญาและการสงอปกรณ

จากทกลาวมาจะเหนไดวา แผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1 มงเนนการพฒนาดาน

เศรษฐกจเปนสาคญ ภายใตกรอบแนวคดของทฤษฎความทนสมย ทมงเนนการเพมรายไดประชาชาต

การผลตสนคาและบรการ ตลอดจนโครงสรางพนฐานทสาคญของรฐ เชน การสรางเขอนภมพล ซง

เปนขนาดใหญเพอผลตกระแสไฟฟาและทาเกษตรกรรม การสรางถนนเพอการคมนาคมขนสง เปนตน

โดยมตวชวดทสาคญ คอ รายไดประชากรหรอเงน จนมคากลอนกลาวไวในรฐบาลของจอมพลสฤษด

ธนะรตน วา “นาไหล ไฟสวาง ทางสะดวก มงานทา มเงนใช” หรอ “งาน คอ เงน... เงน คอ งาน...

บนดาลสข” ประโยคหลงอาจใชไมไดสาหรบบางคน หากเราโลภจนไมรจก คาวา “พอ” กอบโกยแบบ

ไมมทสนสด ไมรวาสงใดผด สงใดถก สงใดควรกระทาหรอไมควรกระทา เอาแตเรองของผลประโยชน

สวนตนและพวกพอง เงนกอาจไมสามารถบนดาลความสขทแทจรงได แตกลบนามาซงความทกขใจ

มากกวา แตบางคนอาจโตแยงวา การไมมเงนตางหากทเปนความทกขมากกวาในโลกยคปจจบน

80

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 2 – 4

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 2 (พ.ศ.2510 - 2514) มการปรบชอแผน

โดยเตมเรองสงคมเขาไปดวย ซงนอกจากโครงการพฒนาดานเศรษฐกจของรฐในสาขาตาง ๆ ไดมการ

เพมเตมสาระสาคญขนใหม ดงน

1. เนนความสาคญของการพฒนาสงคม เพอใหระบบสงคมไดเจรญกาวหนาควบคกนไปกบ

การพฒนาเศรษฐกจ

2. ใหความสาคญในดานพฒนากาลงคน โดยเฉพาะอยางยงการวางแผนการศกษาให

สอดคลองกบความตองการดานกาลงคน มโครงการเรงรดพฒนาการศกษาทกระดบและการฝกอบรม

ชางฝมอประเภทตาง ๆ ตามความตองการของการพฒนาประเทศ จดใหมการงานทาทขยายตวขน

อยางเพยงพอกบจานวนประชากรวยทางานทเพมขน การสงเสรมใหประชากรในชนบทมงานทาเตมท

ยงขน และการพฒนากาลงคนใหมคณภาพสงขนใหเหมาะสมกบความตองการอนเกดจากการขยายตว

ทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศ

3. เนนความสาคญของสวนเอกชน โดยเฉพาะอยางยงบทบาทของเอกชนในการพฒนา

อตสาหกรรม พาณชยกรรมและบรการดานตาง ๆ กบสนบสนนใหมความสมพนธระหวางรฐบาลและ

เอกชนใหมากยงขน

4. สงเสรมการพฒนาสวนภมภาคและทองถน โดยเฉพาะอยางยงการพฒนาชนบทในทองท

ทรกนดารและหางไกล โดยการกระจายความเจรญออกไปในทองถนชนบทตาง ๆ ใหมากทสด

วตถประสงคสาคญของแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ยงคงใหความสาคญกบการเพมรายไดและการ

ยกระดบมาตรฐานการครองชพของประชาชนใหสงขน โดยการระดมกาลงทรพยากรของประเทศมา

ใชใหเปนประโยชนสงสด เพอขยายพลงการผลตและเพอรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจของประเทศ

นอกจากนยงไดกาหนดเปาหมายและโครงสรางทางเศรษฐกจ โดยคาดวาประเทศไทยจะสามารถเพม

ผลตภณฑในประเทศคดตามราคาคงทในอตรารอยละ 8.5 ตอป กจกรรมเศรษฐกจทจะมความสาคญ

เพมขนไดแก อตสาหกรรม การกอสราง การคมนาคมและขนสง การธนาคารและประกนภย อยางไร

กตาม แผนพฒนาฯ ฉบบนไดใหความสาคญกบการศกษาโดยเฉพาะการศกษาในระบบโรงเรยน

ภายใตแนวคดทฤษฎความทนสมยทวา การศกษามหนาทผลตกาลงคนเพอตอบสนองความตองการ

การผลตของประเทศ จงมการเรยกวา คนหรอมนษยวา “ทรพยากรมนษย” ซงถอวาแรงงานคนเปน

หนงในปจจยการผลต นอกจากทดน ทน และการประกอบการ

81

แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 3 (พ.ศ.2515 - 2519) ไดเรมขนใน

ระยะทการเศรษฐกจของประเทศไทยไมคอยอานวย อกทงฐานะดานสงคมและการเมองของประเทศก

อยในภาวะทตองเผชญกบปญหาอปสรรคหลายประการทงภายในและภายนอกประเทศ แนวทางการ

พฒนาโดยรวมของแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 มรายละเอยดสรปไดดงน

1. การปรบปรงโครงสรางเศรษฐกจ เพอยกระดบการผลตและรายไดของประชาชนใหสงขน

โดยมเปาหมายทสาคญ ไดแก การเพมผลผลตประชาชาตในอตราเฉลยรอยละ 7.0 ตอป ซงไดตงเปา

ลดลงจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 และ 2

2. การรกษาเสถยรภาพทางการเงน โดยพยายามแกไขปญหาทกาลงประสบในทางเศรษฐกจ

อนเปนสภาวะทเรยกวาเศรษฐกจตงตว และพยายามรกษาระดบทนสารองเงนตราใหเหมาะสมอก

ดานหนง

3. การสงเสรมความเจรญในภมภาคและการลดความแตกตางของรายได รวมทงความเปนอย

ของประชากรในชนบท โดยอาศยมาตรการและโครงการพฒนาสวนภมภาคตาง ๆ

4. การสงเสรมความเปนธรรมของสงคม โดยมเปาหมายทสาคญ ไดแก การเพมและกระจาย

บรการสงคมของรฐ เพอลดความแตกตางในสภาพความเปนอยของประชาชนระหวางภมภาคตาง ๆ

และภายในเขตเมองใหนอยลง

5. การพฒนากาลงคนและเพมการมงานทา โดยมเปาหมายทสาคญ ไดแก ลดอตราการเพม

ของประชากรใหเหลอรอยละ 2.5 ในป 2519

6. การสงเสรมบทบาทเอกชนในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมมากยงขน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 (พ.ศ.2520 - 2524) เรงเสรมสราง

ระบบเศรษฐกจหลงจากทไดซบเซาลงในชวงหลงแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 โดยมวตถประสงคหลก ดงน

1. เพอเรงฟนฟเศรษฐกจของประเทศ ใหสามารถขยายกาลงผลต การลงทนและเสรมสราง

การมงานทา

2. เพอลดชองวางในฐานะทางเศรษฐกจและสงคมในหมประชาชนใหลดนอยลง โดยเรงใหม

การกระจายรายได ยกฐานะทางเศรษฐกจและสงคมของชาวนาชาวไรผใชแรงงานในชนบท ตลอดทง

ความยากจนและกลมเปาหมายตาง ๆ ใหมนคง มความเปนอยดขน

82

3. เพอลดอตราเพมของประชากรและปรบปรงคณภาพใหสงขน และใหสอดคลองกบความ

ตองการกาลงคนในการพฒนาเพอเพมประสทธภาพการผลตของประเทศ รวมทงการเสรมสรางการม

งานทาทงในชนบทและในเขตเมอง

4. เพอเรงบรณะและปรบปรงการบรหารทรพยากรหลก ตลอดทงสงแวดลอมของชาต

โดยเฉพาะการพฒนาบรณะและบรการจดสรรทดน ปาไม แหลงนา และแหลงแรใหเกดประโยชนทาง

เศรษฐกจสงสด และปองกนมใหเกดความเสอมโทรมจนเปนอนตรายตอสภาวะสงแวดลอมและการ

พฒนาประเทศในอนาคต

5. เพอสนบสนนขดความสามารถในการปองกนประเทศและแกปญหาในบางพนทเพอความ

มนคงของชาต

จากทกลาวมาในชวงระยะเวลา 20 ป ตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 – 4 (พ.ศ.2504 - 2524)

ผลของการพฒนาประเทศโดยภาพรวม สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต สรปวา ระบบเศรษฐกจและสงคมของไทยไดเปลยนโฉมหนาไปอยางมาก ทงในแงของ

โครงสรางการผลตและรายได ลกษณะการบรโภค คานยม และมาตรฐานชวตความเปนอยทมความ

สลบซบซอนมากขน คนสวนใหญในชาตไดรบทงประโยชนและผลกระทบจากการเปลยนแปลงภาวะ

ทางเศรษฐกจและสงคมดงกลาวทผานมามากพอสมควร โดยเฉพาะอยางยงการทอตสาหกรรมและ

บรการไดขยายตวไปอยางรวดเรวในเขตเมองและกรงเทพมหานคร สวนสภาพการผลตภาคเกษตรใน

ชนบทกไดเปลยนแปลงไปจากการผลตเพอพออยพอกน ทอาศยการปลกพชไมกชนดมาเปนการ

กระจายปลกพชเศรษฐกจกวา 10 ชนด เพอการคา การสงออก และหารายไดเพมขน มการบกเบก

เปดทดนทากนและขยายพนทเพาะปลกเพมทวขนแทบทกภาคของประเทศ แตกมประชาชนในชนบท

อกไมนอยทยงไมไดประโยชนจากการพฒนาประเทศทผานมา โดยเฉพาะกลมชาวนาชาวไรผยากจน

ในเขตชนบทลาหลงทบรการพนฐานทางเศรษฐกจและสงคมยงไมกระจายไปสพนทดงกลาว จงทาให

เกดความเหลอมลาในฐานะทางเศรษฐกจและความเปนอยระหวางคนในชนบทกบเมอง และระหวาง

ภาคตาง ๆ มากขน ขณะเดยวกนกพบวา การขยายตวอยางรวดเรวทางเศรษฐกจในสาขาเกษตร

อตสาหกรรม และบรการหลายดานทผานมากมสวนบนทอนเสถยรภาพทางเศรษฐกจและฐานะ

ทางการเงนของประเทศไปไมนอย ไดสรางความเสอมโทรมใหแกฐานทรพยากรธรรมชาตทสาคญ ๆ

หลายดานอยางนาเปนหวง โดยเฉพาะทดน ปาไม และแหลงนา ทาใหสภาวะแวดลอมในชนบททรด

โทรมลงไปมาก สวนสภาวะแวดลอมทางสงคมและความแออดในเขตเมอง อนเปนผลสบเนองมาจาก

การขยายตวของกจกรรมทางเศรษฐกจและอตสาหกรรมหลายอยาง ทกระจกกนอยในเขต

กรงเทพมหานครและเมองใหญ ๆ หลายเมองนน ไดสรางความเจรญทางวตถและการมงานทา

83

กอใหเกดกลมอาชพใหมหลายประเภทขน แตกไดทาใหคานยม ระเบยบวนย ความสมพนธระหวาง

กลมคนในสงคม วฒนธรรม สขภาพจต ความปลอดภยในชวตและทรพยสนเปลยนแปลงไป การจดหา

บรการสงคมตาง ๆ ของรฐใหแกประชาชนกกระทาไดยากขนและไมคอยจะทวถง

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ยงไดกลาวอกวา ประเดน

ปญหาหลกทางเศรษฐกจและสงคมทกลาวมาน มแนวโนมวาจะทวความรนแรงยงขนในอนาคต หาก

ไมเรมวางแผนปรบโครงสรางเศรษฐกจและสงคมในรปโฉมใหมอยางจรงจง โดยเฉพาะอยางยงปญหา

หลก 4 ประการ ดงตอไปน

ประการแรก ปญหาดานเสถยรภาพเศรษฐกจและฐานะการเงนของประเทศอยในภาวะท

เสอมโทรม เพราะประเทศไดใชจายเกนตวทงในระดบระหวางประเทศ ระดบรฐบาล และประชาชน

จงทาใหมการขาดดลการคาและงบประมาณขาดดลเพมทวมากขนโดยลาดบ จนเขาขนอนตรายตอ

ฐานะความมนคงทางเศรษฐกจและฐานะทางการเงนของประเทศ ประชาชนเองกมคาใชจายสง

ชกหนาไมถงหลง โดยเฉพาะรายจายดานบรโภคอนสบสาเหตมาจากระดบราคาและคาครองชพท

สงขน รายไดไมเพมขนตาม และประชาชนในเมองยงมไดมการประหยดเทาทควร

ประการทสอง ปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตทงทดน แหลงนา ปาไม และ

แหลงประมง อนเนองมาจากการบกเบกขยายพนททากนในภาคตาง ๆ จนปจจบนเหลอพนทปาไมไม

ถงรอยละ 30 ของพนทประเทศ และเปนการใชทดนทมผลผลตตอไรตาจนทาใหการผลตในภาค

เกษตรเรมมอตราการขยายตวลดลง นอกจากนนปญหาความแออดในเมองและความเสอมโทรมของ

สภาพแวดลอมในกรงเทพมหานคร อนเนองมาจากการรวมตวของกจการอตสาหกรรมและกจกรรม

เศรษฐกจตาง ๆ ไดเพมทวขน ตลอดจนมลกษณะการผกขาดและไมมแนวโนมทจะกระจายความเจรญ

ไปสสวนภมภาคได ซงนบวนจะเพมชองวางและความเหลอมลาทางเศรษฐกจมากขน

ประการทสาม ปญหาทางดานสงคม อนเปนผลสบเนองมาจากการขยายตวอยางรวดเรวทาง

เศรษฐกจและดานวตถในระยะเวลาทผานมา ไดกอใหเกดปญหาดานสงคม คานยม สขภาพจต ปญหา

ยาเสพตด ตลอดจนความปลอดภยในชวตและทรพยสน ดงจะเหนไดจากคดอาชญากรรมไดเพมสงขน

อยางรวดเรว นอกจากนนยงปรากฏวาการจดและขยายบรการสงคมของรฐในระยะทผานมาไม

เพยงพอและไมสามารถพฒนาโครงสรางสงคมใหมนคงเทาทควร ประชาชนสวนใหญโดยเฉพาะใน

ชนบทยงดอยการศกษา ขาดการฝกอาชพ ทงสขภาพอนามยและภาวะโภชนาการของประชาชนใน

ชนบทยงอยในสภาพทนาเปนหวงอยางยง

ประการทส ปญหาความยากจนในชนบทลาหลง แมวาประเทศไทยจะประสบความสาเรจใน

การเสรมสรางความกาวหนาทางเศรษฐกจโดยสวนรวมได ในอตราเฉลยสงกวา รอยละ 7 ตอป ในชวง

84

20 ปทผานมากตาม แตผลประโยชนจากการพฒนาตกอยกบประชาชนในเขตเมองและภาคกลางเปน

สวนใหญ สาหรบชาวชนบทนนมเพยงบางสวนทไดรบประโยชนจากการพฒนาโดยเฉพาะอยางยงใน

เขตชลประทาน แตชาวชนบทในสวนอน ๆ ไดรบผลประโยชนจากการพฒนาคอนขางนอยหรอบาง

แหงแทบจะไมไดรบประโยชนจากการพฒนาทผานมา และมความเปนอยในสภาพยากจนไมสามารถ

ชวยเหลอตนเองได โดยเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอตอนบนของประเทศ

ปญหาหลกทางเศรษฐกจและสงคมทกลาวมาในขางตนนน มสาเหตมาจากปจจย 2 ประการ

ใหญ คอ

1. การเปลยนแปลงโครงสรางเศรษฐกจของโลกและปจจยจากภายนอกประเทศ การ

เปลยนแปลงราคานามนและวกฤตการณทางการเงนของโลก ซงเกดขนตงแตป พ.ศ.2516 – 2517

เปนตนมา ทาใหสภาพเศรษฐกจของโลกผนผวนอยางมาก คอ ภาวะเงนเฟอ เศรษฐกจตกตา มการ

วางงานขนในประเทศตาง ๆ โดยทวไป โดยเหตทระบบเศรษฐกจของไทยเปนระบบเศรษฐกจททามา

คาขายกบตางประเทศมาก และตองพงพาอาศยการนาเขาจากตางประเทศโดยเฉพาะนามนเชอเพลง

วตถดบ เครองจกร และสนคาทนหลายประเภทเปนจานวนมาก จงไดสงผลตอการขาดดลการคาและ

ฐานะทางการเงนของประเทศ ทาใหอตราเงนเฟอในประเทศสงขนมาก ฐานะการเงนของประเทศ

ออนแอลง ในขณะเดยวกนภาวะตงเครยดของประเทศเพอนบานในอนโดจนกไดทาใหไทยตองใช

จายเงนเพอการปองกนประเทศและรกษาความมนคงในประเทศมากยงขน

2. ลกษณะการขยายตวทางเศรษฐกจภายในของประเทศในระยะทผานมา ซงมนโยบายการ

พฒนาประเทศ โดยมงเนนการเรงรดความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจสวนรวมเปนอนดบแรก ควบคกน

ไปกบการรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจภายในนน จงทาใหลกษณะการลงทนและโครงการพฒนา

ของภาครฐบาลและเอกชน สวนใหญเนนหนกในพนทซงมลทางทจะไดรบประโยชนตอบแทนในการ

ลงทนสงและคมคา คอ เขตพนททเจรญแลว โดยเฉพาะในบรเวณกรงเทพมหานครและภาคกลาง

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 (พ.ศ.2525 - 2529) มแนวการพฒนา

ประเทศใหม โดยมงความกาวหนาทางเศรษฐกจทจะกอใหเกดความปรองดองในชาตเปนหลก โดยม

การกาหนดจดประสงคการพฒนาประเทศ 6 ประการ ดงน

85

1. ฟนฟฐานะเศรษฐกจและการเงนของประเทศใหมการขาดดลการคาตางประเทศ เฉลยไม

เกน 78,400 ลานบาทตอป และการขาดดลงบประมาณไมเกนกวา 22,000 ลานบาทโดยเฉลยตอป

โดยจะระดมจดเกบรายไดของภาครฐบาลเพม

2. ปรบโครงสรางและเพมประสทธภาพทางเศรษฐกจใหเขากบการเปลยนแปลงของ

สถานการณเศรษฐกจของโลก ตามแนวทางการในการพงตนเองไดมากขนพรอม ๆ ไปกบการเพม

รายไดและมงานทาแกประชากรสวนใหญในชนบท และกระจายความเจรญออกไปสสวนภมภาค

3. การพฒนาโครงสรางและกระจายบรการทางสงคม เพอบรรเทาผลกระทบจากการ

เปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจทมตอภาวะสงคมโดยสวนรวม โดยเนนการลดอตราเพมของ

ประชากรควบคไปกบการพฒนาคณภาพประชากรและการพฒนาจตใจ รวมทงการเสรมสรางสงคมให

มระเบยบวนย วฒนธรรม ศลธรรม จรยธรรมอนดงาม ตลอดจนการจดบรการสงคมตางๆ เชน

การศกษา สาธารณสข และความยตธรรม ใหสามารถสนองความตองการพนฐานของประชาชนและ

กระจายไปสชนบทเพอลดความเหลอมลาดานการใหสวสดการสงเคราะหใหมากขน

4. แกปญหาความยากจนในชนบททลาหลงใหขนสระดบพอมพอกน และสามารถกาวไปสขน

การอยดกนดขนในระยะยาวตอไป โดยการปรบปรงใหประชาชนสามารถชวยเหลอตวเองไดมากขน

และใหประชาชนเขามามบทบาทในการแกปญหาทพวกเขาเผชญอยใหมากทสด มใชเปนการใหจาก

รฐบาลแตฝายเดยว

5. ประสานการพฒนาเศรษฐกจและความมนคงของชาตใหสอดคลอง และสนบสนนซงกน

และกนใหมากทสด โดยเนนการประสานการพฒนาเศรษฐกจและการปองกนประเทศ โดยการเพมขด

ความสามารถในการปองกนประเทศ และรกษาความมนคงภายใตระบบผนกกาลงบนฐานการ

พงตนเองใหสามารถเผชญภยคกคามทงจากภายนอกและภายในประเทศ

6. ปฏรประบบบรหารงานพฒนาของรฐและกระจายสนทรพย เพอใหมการแปลงแผนดาน

ตาง ๆ ไปสภาคปฏบตไดอยางแทจรง

จากทกลาวมาจะพบวาแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 น ไดเรมปรบจดประสงคของการพฒนาไปบาง

โดยมการใสคาวา “พงตนเอง” หรอ “พอมพอกน” ซงหากยอนกลบไปดพระราชดารสของ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทไดกลาวไวในบททผานมา พระองคทานไดกลาวไวตงป พ.ศ.2517 หรอ

ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 และไดกลาวในทานองนอกหลายครงเพอเตอนสตคนไทย

อยางไรกตาม การพฒนาในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ไดเกดภาวะเศรษฐกจโลกซบเซา ไม

วาจะเปนทางดานการขยายตวของเศรษฐกจโลก การคาระหวางประเทศ การกดกนทางการคา อตรา

86

ดอกเบยทแทจรงทสงมาก หรอราคาสนคาเกษตรตกตา ทาใหการขยายตวของการสงออกและ

ผลตภณฑมวลรวมตากวาเปาหมาย การขยายตวของเศรษฐกจโดยเฉลยคาดวาจะอยในระดบรอยละ

4.4 ตอป สาหรบภาคเกษตรกรรมคาดวาจะขยายตวรอยละ 2.1 ตอป เทยบกบเปาหมายรอยละ 4.4

ตอป เทานน ในดานพลงงานสามารถผลตกาซธรรมชาต นามนดบ และถานหนลกไนตทเพมขนมาก

ทาใหการพงการนาเขาพลงงานจากตางประเทศลดลง ในดานการพฒนาสงคมลดอตราเพมของ

ประชากรลงจากรอยละ 2.1 เหลอเพยงรอยละ 1.7 ในปสดทายของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ทาให

จานวนประชากรวยเรยนมแนวโนมลดลง และสามารถกระจายบรการการศกษาภาคบงคบครอบคลม

ประชากรวยเรยนไดประมาณรอยละ 96 ดานสาธารณสขมการขยายโรงพยาบาลและสถานอนามย

เพมขนอยางรวดเรว ดานความปลอดภยในชวตและทรพยสนสามารถลดคดความผดเกยวกบชวต

รางกายและเพศ

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 (พ.ศ.2530 - 2534) มจดมงหมายหลก

ทจะยกระดบการพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาตอไป ควบคไปกบการแกไขปญหาทางเศรษฐกจ

และสงคม เพอใหประชาชนชาวไทยมรายได คณภาพชวตความเปนอยและสภาพจตใจทดขน

ตลอดจนการเสรมสรางความเปนธรรมและพฒนาคณภาพชวตของประชาชนชาวไทยใหทวถง ได

กาหนดวตถประสงคและเปาหมายทสาคญไว 2 ประการ คอ

1. ทางดานเศรษฐกจ จะตองรกษาระดบการขยายตวใหไดไมตากวารอยละ 5 เพอรองรบ

กาลงแรงงานใหมทจะเขาสตลาดแรงงาน โดยเนนลกษณะการขยายตวทจะชวยเสรมสรางความมนคง

ทางเศรษฐกจและชวยแกปญหาทางเศรษฐกจหลายดานทเกดขนในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5

2. ทางดานสงคม จะมงพฒนาคณภาพคนเพอใหสามารถพฒนาสงคมใหกาวหนา มความสงบ

สขเกดความเปนธรรม สอดคลองและสนบสนนการพฒนาประเทศสวนรวม พรอม ๆ กบการธารงไว

ซงเอกลกษณของชาต วฒนธรรมและคานยมอนด และยกระดบมาตรฐานคณภาพชวตของคนใน

ชนบทและในเมองใหไดตามเกณฑความจาเปนพนฐาน

ผลการพฒนาในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 น เศรษฐกจของประเทศไทยไดฟนตวและขยาย

ตวอยางตอเนองในอตราเฉลยรอยละ 10.5 ตอป ซงสงกวาเปาหมายทตงไวในแผนฯ ถงหนงเทาตว

โดยรายไดตอหวประชากรเพมสงขนจาก 21,000 บาท ในป 2529 เปน 41,000 บาท ในป 2534

นบวาเปนอตราการขยายตวเฉลยสงสดของการพฒนาเศรษฐกจในชวง 25 ปทผานมา จนมการคาดวา

87

ประเทศไทยจะเปนประเทศอตสาหกรรมใหม (NICS : New Industrialising Countries) หรอเสอตว

ท 5 ของเอเชยตอจากประเทศสงคโปร เกาหลใต ไตหวนและฮองกง ปจจยสาคญทผลกดนให

เศรษฐกจไทยขยายตวในอตราสงเชนน ไดแก การขยายตวของการสงออก การลงทน และการ

ทองเทยว เปนตน นอกจากนนภาวะเศรษฐกจโลกไดเอออานวยตอการขยายตวของเศรษฐกจไทย

โดยเฉพาะอยางยงราคานามนและอตราแลกเปลยนในประเทศอตสาหกรรมไดปรบตวสงขน ตลอดทง

ความไดเปรยบของไทยในดานทรพยากรธรรมชาต ทรพยากรมนษยและอตราคาจางแรงงานทไมสง

นก ทาใหฐานะการแขงขนของไทยในตลาดโลกอยในฐานะทไดเปรยบ จงทาใหการลงทนและการ

สงออกเพมขนมาก นอกจากนผเขยนเหนวาปจจยทางการเมองทงในระดบโลกและระดบภมภาคม

สวนสาคญอยางยง โดยเฉพาะอยางยงเมอสหภาพโซเวยตลมสลายและเลกสนบสนนประเทศ

เวยดนามทกระทาการอนมลกษณะเปนภยคกคามตอรฐไทยในชวง 20 ปทผานมา จนทาใหรฐบาล

ของพลเอกชาตชาย ชณหะวน นายกรฐมนตร ประกาศใชนโยบายเปลยนสนามรบใหเปนสนามการคา

(สณย ผาสข, 2539: 22)

อยางไรกตาม การพฒนาทผานมายงมความไมสมดลอยหลายดาน แมวาการขยายตวอยางสง

ของเศรษฐกจจะมผลตอเศรษฐกจสวนรวมหลายประการกตาม ซงอาจจะเปนขอจากดของการพฒนา

ในระยะยาวของประเทศ ดงน

1. ความเหลอมลาของรายไดระหวางกลมครวเรอนระดบตาง ๆ ตลอดทงชนบทกบเมองม

มากขน ดงจะเหนไดจากขอมลการสารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน โดยสานกงานสถต

แหงชาต พบวา กลมครวเรอนทมรายไดสงหรอกลมคนรวยทสด 20 เปอรเซนตแรก มสดสวนของ

รายไดตอรายไดของคนทงประเทศเพมจากรอยละ 49.3 ในป 2518 - 2519 เปนรอยละ 54.9 ในป

2530 - 2531 ในขณะทกลมคนยากจนทสดของประเทศ 20 เปอรเซนตหลงมสดสวนของรายไดลดลง

จากรอยละ 6.1 เหลอเพยงรอยละ 4.5 ในชวงเวลาเดยวกน โดยกลมอาชพยากจนทสดยงคงเปนกลม

เกษตรกร สวนกลมผใชแรงงานทวไปและกลมขาราชการทมรายไดตาแตกยงดกวากลมเกษตรกร

2. การขาดแคลนบรการพนฐานทางเศรษฐกจเกอบทกประเภท มความรนแรงมากขน บรการ

พนฐาน เชน ไฟฟา นา ระบบการสอสารคมนาคม โครงขายถนนและทาเรอ

3. ชองวางระหวางการออมในประเทศกบการลงทนมแนวโนมสงขน ดงจะเหนไดจากการขาด

ดลบญชเดนสะพดสงถงประมาณรอยละ 8.5 ของผลผลตรวมในป 2534 เนองจากมการลงทนเพม

รอยละ 24 ในป 2530 เปนรอยละ 36.5 ของผลผลตรวมในป 2534 ในขณะเดยวกนสดสวนการออม

ตอผลผลตรวมของประเทศเพมขนนอยกวา คอ จากรอยละ 23.0 เปนรอยละ 28 ในชวงระยะเวลา

เดยวกน

88

4. ปญหาการปรบตวของสงคมไทยใหเขากบการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจมมากขน

กลาวคอ การเปลยนแปลงโครงการสรางทางเศรษฐกจของประเทศจากเศรษฐกจการเกษตรมาส

เศรษฐกจอตสาหกรรม เปนเหตใหสงคมไทยเรมเปลยนแปลงจากสงคมชนบทมาสความเปนสงคม

เมองมากยงขน ทาใหวถชวตและความเปนอยแบบไทยดงเดมตองปรบเปลยนเปนการดาเนนชวตใน

รปแบบสมยใหม อนมผลกระทบตอสภาพจตใจ วฒนธรรมและวถชวตความเปนอยโดยสวนรวม

กอใหเกดปญหาสงคมเมองในดานตาง ๆ โดยเฉพาะปญหาอาชญากรรม ปญหายาเสพตด ปญหา

ชมชนแออด และปญหาแหลงเสอมโทรมในเมอง

5. ความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ดงจะเหนไดจากพนปาของ

ประเทศซงลดลงจาก 109.5 ลานไร หรอคดเปนรอยละ 34 ของพนททงหมดของประเทศในป 2521

และเหลอนอยกวา 90 ลานไร หรอนอยกวารอยละ 28 ของพนททงหมดประเทศในป 2532

นอกจากน การขยายตวของกจกรรมทางเศรษฐกจโดยเฉพาะอยางยงอตสาหกรรมและการทองเทยว

รวมถงการขยายตวของประชากรในเมอง ไดกอใหเกดปญหามลพษในดานตาง ๆ เชน นาเนา อากาศ

เสย เสยงรบกวน กากของเสยและสารอนตรายซงเพมปรมาณมากขน อกทงคณภาพนาในแมนาสาย

หลก เชน แมนาเจาพระยา แมนาทาจน รวมถงคณภาพนาทะเลชายฝงในบรเวณแหลงทองเทยว ซง

เสอมโทรมและมคณภาพตากวามาตรฐานทกาหนดไว

6. ระบบราชการปรบตวไมทน และไมสนองตอบตอการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม

ของประเทศ เนองจากมขอจากดทงในดานกาลงคน กฎหมาย ระเบยบขอบงคบ ระบบการบรหาร

และโครงสรางองคกรของรฐ ในดานกาลงคนมการโยกยายถายเทจากภาครฐบาลหรอสมองไหลไปส

ภาคเอกชนมากยงขน โดยเฉพาะอยางยงกาลงคนในสาขาวชาชพทขาดแคลนทางดานวทยาศาสตร

และเทคโนโลย ซงสาเหตสาคญมาจากคาตอบแทนของภาคราชการยงตามาก เมอเปรยบเทยบกบ

ภาคเอกชน และลกษณะองคกรของระบบราชการยงมตาแหนงบรหารและวชาการระดบสงนอยมาก

ทาใหขาดโอกาสทจะมความกาวหนาในวชาชพ ขณะเดยวกน กฎหมายและระเบยบขอบงคบของ

ระบบราชการทมอย ไมไดรบการปรบปรงใหเหมาะสมกบสภาพการณของเศรษฐกจและสงคมท

เปลยนแปลงไป นอกจากนนระบบการบรหารและโครงสรางองคกรของรฐยงรวมศนยอยในสวนกลาง

ขาดการกระจายอานาจหนาทรบผดชอบไปยงสวนภมภาค ทองถนและชนบทอยางเพยงพอและ

เหมาะสม

89

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (พ.ศ.2534 - 2539) ไดมการกาหนด

วตถประสงคหลกของแผนไว 3 ประการดงน

1. รกษาอตราการขยายตวทางเศรษฐกจใหอยในระดบทเหมาะสม เพอใหการเจรญเตบโต

เปนไปอยางตอเนองและมเสถยรภาพ

2. การกระจายรายไดและกระจายการพฒนาไปสภมภาคและชนบทใหกวางขวางยงขน

3. เรงรดพฒนาทรพยากรมนษย คณภาพชวต สงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

นอกจากนน ยงกาหนดเปาหมายสวนรวมในการพฒนาประเทศ เพอใหเปนไปตาม

วตถประสงคหลกทง 3 ประการ คอ

1. รกษาอตราการขยายตวทางเศรษฐกจใหอยในระดบทเหมาะสมและตอเนองไดอยางม

เสถยรภาพควบคไปกบ

2. การกระจายรายไดและกระจายการพฒนาสภมภาคและชนบท

3. การพฒนาทรพยากรมนษย คณภาพชวต สงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

อยางไรกด ผลการพฒนาในชวง 3 ทศวรรษ ภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ไดสรปวา สงคมไทยไดประสบ

ความสาเรจเปนอยางดในการพฒนาเศรษฐกจ ดงจะเหนไดจากอตราการขยายตวอยในระดบสงโดย

เฉลยถงรอยละ 7.8 ตอป รายไดตอหวของคนไทยเพมขนจาก 2,100 บาท ในป 2504 เปน 68,000

บาท ในป 2538 หรอเพมขน 32 เทาตว สดสวนคนยากจนของประเทศลดลงเหลอเพยงรอยละ 13.7

ในป 2535 นอกจากนนคนไทยสวนใหญไดรบบรการโครงสรางพนฐานและบรการพนฐานทางสงคม

มากขนในระดบทนาพอใจ กลาวคอ ในป 2537 ในหมบานชนบทมไฟฟาใชแลวรอยละ 97.7 มนา

สะอาดดมกนในระบบประปา ในดานคมนาคมขนสงไดมถนนเชอมตอระหวางจงหวด อาเภอและ

ตาบล คดเปนระยะทางรวมทงสน 210,025 กโลเมตร ในดานการศกษานนคนไทยในชนบทม

การศกษาสงขน โดยมอตราเขาเรยนในภาคบงคบถงรอยละ 97.7 ความสาเรจของการพฒนาดาน

สาธารณสขไดทาใหอายขยเฉลยของคนไทยในป 2537 เพมขนเปน 67.6 ป เปรยบเทยบกบป 2533

คนไทยมอายขยเฉลยเพยง 63 ปเทานน

การมงเนนการแขงขนเพอสรางความมงคงในดานรายได ทาใหคนไทยและสงคมไทยมความ

เปนวตถนยมมากขน กอใหเกดปญหาดานพฤตกรรมของคนในสงคม คอ การยอหยอนในศลธรรม

จรยธรรม ขาดระเบยบวนย การเอารดเอาเปรยบ สงผลใหวถชวตและคานยมดงเดมทดงามของไทย

90

เรมจางหายไปพรอม ๆ กบการลมสลายของสถาบนครอบครว ชมชน และวฒนธรรมของทองถน

นอกจากนสภาพบบคนทางจตใจของคนในสงคมเกดจากความแออดของชมชนเมอง สภาวะแวดลอม

ทเสอมโทรมลงซงมากบกระบวนการพฒนาเศรษฐกจนน ไดสงผลใหภาวะการเจบปวยของคนไทย

เปลยนแปลงไปสโรคสมยใหม เชน โรคมะเรง โรคหวใจ โรคความดนโลหตสง รวมทงการบาดเจบลม

ตายจากอบตเหตและอบตภย ทมแนวโนมเพมขนตามการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและรายไดทสงขน

อกทงการเรงรดพฒนาเศรษฐกจตลอดระยะเวลาทผานมา ทาใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

เสอมโทรมลงเปนลาดบ รวมทงมองขามการพฒนาคณคาของความเปนคน ละเลยภมปญญา และวถ

ชวตความเปนอยบนพนฐานของความเปนไทย จะสงผลตอการพฒนาทยงยนในอนาคต

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8

จากผลการพฒนาในชวง 3 ทศวรรษทผานมา คอ “เศรษฐกจด สงคมมปญหา การพฒนาไม

ยงยน” แผนพฒนาการเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 8 (พ.ศ.2540 - 2544) จงไดกาหนดใหคนเปน

ศนยกลางการพฒนา โดยมวตถประสงคและเปาหมายหลกของการพฒนา ดงน

1. เพอเสรมสรางศกยภาพของคนทกคนทงในดานรางกายจตใจและสตปญญา ใหมสขภาพ

พลานามยแขงแรง มความรความสามารถและทกษะในการประกอบอาชพ และสามารถปรบตวใหทน

ตอกระแสการเปลยนแปลงทงในดานเศรษฐกจ สงคม และการปกครอง

2. เพอพฒนาสภาพแวดลอมของสงคมใหมความมนคงและเสรมสรางความเขมแขงของ

ครอบครวและชมชนใหสนบสนนการพฒนาศกยภาพและคณภาพชวตของคน รวมทงใหชมชนมสวน

รวมในการพฒนาประเทศมากยงขน

3. เพอพฒนาเศรษฐกจของประเทศใหเจรญเตบโตอยางมเสถยรภาพ มนคงและสมดล

เสรมสรางโอกาสการพฒนาศกยภาพของคนในการมสวนรวมในกระบวนการพฒนาและไดรบผลจาก

การพฒนาทเปนธรรม

4. เพอใหมการใชประโยชนและดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมใหมความสมบรณ

สามารถสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจสงคมและคณภาพชวตไดอยางยงยน

5. เพอปรบระบบบรหารจดการเปดโอกาสใหองคกรพฒนาเอกชน ภาคเอกชน ชมชน และ

ประชาชน เขามามสวนรวมในกระบวนการพฒนาประเทศมากขน

อยางไรกตาม เปนทนาเสยดายอยางยงทผลการพฒนาประเทศภายใตแผนพฒนาฯ ฉบบท 8

ไมบรรลวตถประสงคและเปาหมายทวางไว เนองจากในระยะตนของแผนพฒนาฯ ประเทศไทยไดเกด

91

ภาวะวฤตทางเศรษฐกจ จนพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดมพระราชดารส เมอวนท 4 ธนวาคม

2539 วา “…การจะเปนเสอนนไมสาคญ สาคญอยทเรามเศรษฐกจแบบพอมพอกน...” ในทสดรฐบาล

ของพลเอกชวลต ยงใจยทธ ไมสามารถแกปญหาไดตองประกาศใหคาเงนบาทลอยตวและรบการชว

เหลอโดยการกเงนจากกองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) ซงสานกงานคณะกรรมการเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ไดประเมนผลการพฒนาในชวง 4 ทศวรรษทผานมา โดยชใหเหนอยางชดเจนถง

การพฒนาทขาดสมดล โดยประสบความสาเรจเฉพาะในเชงปรมาณ แตขาดความสมดลดานคณภาพ

จดออนของการพฒนาทสาคญ คอ ระบบบรหารทางเศรษฐกจ การเมอง และราชการยงเปนการรวม

ศนยอานาจและขาดประสทธภาพ ระบบกฎหมายลาสมย นาไปสปญหาเรอรงของประเทศ คอ การ

ทจรตประพฤตมชอบทเกดขนทงในภาคราชการและในภาคธรกจเอกชน ขณะเดยวกนคณภาพ

การศกษาของคนไทยยงไมกาวหนาเทาทควร ไมสามารถปรบตวรเทาทนวทยาการสมยใหม ทงฐาน

วทยาศาสตรและเทคโนโลยของไทยออนแอ ไมเออตอการพฒนานวตกรรม รวมทงความสามารถใน

การบรหารจดการธรกจยงดอยประสทธภาพ จงสงผลใหขดความสามารถในการแขงขนของไทยลดลง

อยางตอเนอง ขณะทความเหลอมลาของการกระจายรายได ความยากจน และความเสอมโทรมของ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทรนแรงขน ไดสรางความขดแยงในสงคมมากขน นอกจากนความ

ออนแอของสงคมไทยทตกอยในกระแสวตถนยม ไดกอใหเกดปญหาทางศลธรรมและปญหาสงคมมาก

ขน เชนเดยวกบทไดกลาวในชวงแผนพฒนาฯ กอนหนาน

ถงกระนนกตาม การพฒนาทผานมาไดกอใหเกดทนทางสงคมและทางเศรษฐกจหลาย

ประการ ซงเปนจดแขงของประเทศทสามารถนาไปใชประโยชนในการพฒนา กลาวคอ รฐธรรมนญ

ฉบบป พ.ศ.2540 ไดวางพนฐานใหเกดการปฏรปทสาคญทงทางสงคม การเมอง การบรหารภาครฐ

และการกระจายอานาจ ขณะทกระบวนการมสวนรวมของประชาชนและพลงทองถนชมชนมความ

เขมแขงมากขน สอตางๆ มเสรภาพมากขน เออตอการเตบโตของประชาธปไตย การปองกนการทจรต

ประพฤตมชอบและการเสรมสรางธรรมาภบาลในสงคมไทย ทงจดแขงของฐานการผลตการเกษตรท

หลากหลาย มศกยภาพเปนแหลงผลตอาหารของโลก พรอมทงมธรกจบรการทมความเชยวชาญ ม

แหลงทองเทยวทมคณภาพ มเอกลกษณความเปนไทยมวฒนธรรมทเปนจดเดน รวมทงมภมปญญา

ทองถนทสงสมเปนปกแผนและมสถาบนหลกยดเหนยวทางจตใจ ซงจะชวยเปนภมคมกนทสาคญใน

การลดความเสยงจากกระแสโลกาภวตน

ผเขยนมขอสงเกตวา ภาวะเศรษฐกจของประเทศในป 2540 มความเกยวโยงกบรฐบาลใน

ฐานะผบรหารประเทศไมไดใหความสาคญกบปญหาทางเศรษฐกจและการเงนมากนก รวมทงลกษณะ

นสยของคนไทยในเรองวตถนยม บรโภคนยม การทจรตคอรปชน ตลอดจนการไมตระหนกในกระแส

พระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวททรงเตอนสตคนไทยอยตลอดเวลา

92

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9

จากภาวะทางเศรษฐกจในป 2540 จงไดอญเชญ ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ตามพระราช

ดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว มาเปนปรชญานาทางในการพฒนาและบรหารประเทศใน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ.2545 - 2549) โดยมการดาเนนการ

ตอเนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ในดานแนวคดทยดคนเปนศนยกลางของการพฒนา มการกาหนด

วสยทศนการพฒนาประเทศไทยในอนาคต 20 ป มจดมงหมายมงเนนการแกปญหาความยากจนและ

ยกระดบคณภาพชวตของคนสวนใหญของประเทศ เพอใหเกดการพฒนาทยงยนและความอยดมสข

ของคนไทย ซงไดกาหนดสภาพสงคมไทยทพงประสงค โดยมงพฒนาสสงคมทเขมแขงและมดลยภาพ

ใน 3 ดาน คอ

1. สงคมคณภาพ ทยดหลกความสมดล ความพอด สามารถสรางคนทกคนใหเปนคนด คน

เกง พรอมดวยคณธรรม จรยธรรม มวนย มความรบผดชอบ มจตสานกสาธารณะ พงตนเองได คนม

คณภาพชวตทด มความสข อยในสภาพแวดลอมทด มเมองและชมชนนาอย มระบบด มประสทธภาพ

ระบบเศรษฐกจมเสถยรภาพ มความเขมแขงและแขงขนได ไดรบการพฒนาอยางยงยนและสมดลกบ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ระบบการเมองการปกครองโปรงใส เปนประชาธปไตย

ตรวจสอบได และมความเปนธรรมในสงคมไทย

2. สงคมแหงภมปญญาและการเรยนร ทเปดโอกาสใหคนไทยทกคนสามารถคดเปน ทาเปน

มเหตผล มความคดรเรมสรางสรรค สามารถเรยนรไดตลอดชวต รเทาทนโลก เพอพรอมรบกบการ

เปลยนแปลง สามารถสงสมทนทางปญญา รกษาและตอยอดภมปญญาทองถนไดอยางเหมาะสม

3. สงคมสมานฉนทและเอออาทรตอกน ทดารงไวซงคณธรรมและคณคาของเอกลกษณ

สงคมไทยทพงพาเกอกลกน รรก สามคค มจารตประเพณดงาม มความเอออาทร รกภมใจในชาตและ

ทองถน มสถาบนครอบครวทเขมแขง ตลอดจนเครอขายชมชนทวประเทศ

นอกจากน แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ยงไดกาหนดวตถประสงคหลกของการพฒนาประเทศ

เอาไว ดงน

1. เพอฟนฟเศรษฐกจใหมเสถยรภาพและมภมคมกน สรางความเขมแขงของภาคการเงน

ความมนคงและเสถยรภาพของฐานะการคลง ปรบโครงสรางเศรษฐกจเพอใหเศรษฐกจระดบฐานราก

มความเขมแขงและสามารถพงตนเองไดมากขน ตลอดจนเพมสมรรถนะของระบบเศรษฐกจโดยรวม

ใหสามารถแขงขนไดและกาวทนเศรษฐกจยคใหม

93

2. เพอวางรากฐานการพฒนาประเทศใหเขมแขงยงยน สามารถพงตนเองไดอยางรเทาทน

โลก โดยการพฒนาคณภาพคน ปฏรปการศกษา ปฏรประบบสขภาพ สรางระบบคมครองความมนคง

ทางสงคม รวมทงการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนและเครอขายชมชนใหเกดการเชอมโยงการ

พฒนาชนบทและเมองอยางยงยน มการดแลจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ควบคกบการ

พฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเหมาะสมกบสงคมไทย

3. เพอใหเกดการบรหารจดการทดในสงคมไทยทกระดบ เปนพนฐานใหการพฒนาประเทศ

เปนไปอยางมประสทธภาพ มความโปรงใส สามารถตรวจสอบได เนนการปฏรประบบบรหารจดการ

ภาครฐ การบรหารจดการทดของภาคธรกจเอกชน การมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการ

พฒนา การสรางระบบการเมองทรบผดชอบตอสงคม และลดการทจรตประพฤตมชอบ

4. เพอแกปญหาความยากจนและเพมศกยภาพและโอกาสของคนไทยในการพงพาตนเอง ให

ไดรบโอกาสในการศกษาและบรการทางสงคมอยางเปนธรรมและทวถง สรางอาชพ เพมรายได

ยกระดบคณภาพชวตของประชาชนใหชมชนและประชาชนมสวนรวมในการพฒนาและปรบกลไก

ภาครฐใหเออตอการแกปญหา

อยางไรกตาม เมอสนแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ไดสรปสถานะของประเทศทสาคญ ดงน

1. สถานะดานสงคม การพฒนาคณภาพการศกษาขยายตวเชงปรมาณอยางรวดเรว จานวนป

การศกษาเฉลยของคนไทยอยท 8.5 ป แตประสทธภาพการผลตของแรงงานไทยยงตา เมอเทยบกบ

ประเทศมาเลเซย เกาหล สงคโปร ใตหวน และญปน ตลอดทงยงขาดแคลนกาลงคนระดบกลางและ

สง การลงทนดานวจยและพฒนาเพยงรอยละ 0.26 ตอ GDP ตากวาคาเฉลยถง 7 เทา ซงเปนจดออน

และฉดรงการเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ ขณะเดยวกนคนไทยกาลงประสบ

ปญหาวกฤตคานยมทเปนผลกระทบจากการเลอนไหลทางวฒนธรรมตางชาต เขาสประเทศทางสอ

และเทคโนโลยสารสนเทศ โดยขาดการคดกรองและเลอกรบวฒนธรรมทดงาม ทาใหคณธรรมและ

จรยธรรมของคนไทยลดลงโดยเดกและเยาวชน นาไปสคานยมและพฤตกรรมเนนวตถนยมและบรโภค

นยมเพมขน

2. สถานะดานชมชน กระบวนการมสวนรวมของชมชนในการพฒนาและการจดการความรม

มากขน มกลไกการบรหารงานใหพรอมรบภารกจการกระจายอานาจ มผนาชมชนและปราชญ

กระจายอยทกพนท ขณะเดยวกนความเปนเมองขยายตวมากขน โดยกระแสวตถนยมเขาสชมชนซง

กระทบตอวถของคนชมชน ทาใหมความสะดวกสบายมากขนแตมความสขลดลง มรายไดไมพอ

รายจาย มหนสนเพมขน และความสมพนธของคนในชมชนลดนอยลงในลกษณะตางคนตางอยมากขน

94

3. สถานะดานเศรษฐกจ มการเตบโตอยางตอเนอง แตมจดออนในเชงโครงสรางทตองพงพง

การนาเขาวตถดบ ชนสวน พลงงาน เงนทน และเทคโนโลย ในสดสวนสง โดยทผลตภาพการผลตยง

ตา การผลตอาศยฐานทรพยากรมากกวาองคความร มการใชทรพยากรเพอการผลตและบรโภคอยาง

สนเปลอง ทาใหเกดสภาพแวดลอมและผลกระทบทางสงคมตามมา สาหรบปญหาความยากจนนน

ลดลงตามลาดบ และมการกระจายรายไดปรบตวดขน ในป พ.ศ. 2547 มจานวนประชากรทยงอย

ภายใตเสนความยากจน คอ 1,242 บาทตอเดอน จานวน 7.34 ลานคน คดเปนรอยละ 11.3 ของ

ประชากรทงประเทศ

4. สถานะดานความหลากหลายทางชวภาพ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พนทปาไม

ถกทาลายไปถง 67 ลานไร ในชวง 40 ป ปจจบนเหลอพนทปา รอยละ 33 ของพนทประเทศ

กอใหเกดปญหานาทวม นาแลง และภยธรรมชาตทบอยครงและรนแรง คณภาพของสงแวดลอมม

ความเสอมโทรม เนองจากการขยายตวของจานวนประชากรและแบบแผนการดาเนนชวตทไม

เหมาะสม

5. สถานะดานธรรมภบาล ภาคราชการไทยเรมปรบตวกาวสความทนสมยและม

ประสทธภาพ ภาคเอกชนดขนในสายตาของตางประเทศ ภาคการเมองและรฐบาล ภายใตรฐธรรมนญ

พ.ศ.2540 มความเขมแขงอยางมาก สามารถกาหนดทศทาง แนวทาง และนโยบายไดอยางชดเจน

และเรมเปดโอกาสใหประชาชนเขารวมในการบรหารจดการประเทศและตรวจสอบภาครฐเพมขน

นอกจากนนภาคประชาชนยงเสนอกฎหมายและตรวจสอบการใชอานาจรฐได แตระดบความโปรงใส

ยงไมดนก

นอกจากน สานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาตประจาประเทศไทย (2550) ยงไดทา

การประเมนสถานภาพการพฒนาคนในป พ.ศ.2546 โดยพฒนาดชนวดความกาวหนาของคน

(Human Achievement Index: HAI) มองคประกอบ 8 ดาน จากตวชวด 40 ตว ซงแสดงวงจรชวต

ของคน เรมตงแตสขภาพเมอมนษยลมตาดโลก ตอจากนนคอเรองการศกษา เมอสาเรจการศกษา

คนเราจะตองทางานเพอใหมรายได มทอยอาศยและสภาพแวดลอมทด มครอบครวและชมชนทด ม

การตดตอสมพนธกบผอน และมสวนรวมในฐานะสมาชกของสงคม สรปความกาวหนาในการพฒนา

คนแตละดาน ไดดงน

1. สขภาพ ในภาพรวมคนไทยมสขภาพทด อายเฉลยแรกเกดเพมขนเปน 68 ป สาหรบ

ชายไทย และ 75 ป สาหรบหญงไทย ประชากรสวนใหญสามารถเขาถงบรการสขภาพขนพนฐาน

โดยเฉพาะอยางยงหลงจากรฐบาลไดรเรมหลกประกนสขภาพภายใตโครงการ “สามสบบาทรกษาทก

โรค” แตยงมปญหาสาคญ 3 ประการ คอ ประการแรก ประชากรบางกลมเปนกลมดอยโอกาส เพราะ

95

ออนไหวเปราะบาง เนองดวยสาเหตความยากจนหรอปญหาพเศษ เชน สงอาย พการ ประการทสอง

คนไทยถกคกคามจากปญหาสขภาพทงเกาและใหม ซงเปนผลพวงมาจากการเปลยนแปลงทางสงคม

และโลกาภวตน เชน ไขหวดนก เอดส โรคอวน การดมแอลกอฮอล การสบบหร ประการทสาม

สงคมไทยยงขาดความเสมอภาคดานบรการสขภาพ

2. การศกษา การขยายการศกษาภาคบงคบเปน 9 ป มผลใหเดกไทยไดเขาเรยนมากขนและ

นานขน ในป พ.ศ.2548 คนไทยมจานวนปการศกษาเฉลย 8.5 ป แตยงมคาถามเกยวกบโอกาสในการ

เขาถงการศกษา คณภาพการศกษา ระดบการศกษาแรงงานไทย และความไมสอดคลองกนระหวาง

การศกษากบตลาดแรงงาน รวมถงการขยายการศกษาระดบสง เชน ระดบอดมศกษา ทาใหเกดผล

กระทบทางลบตอการศกษาในระดบอาชวศกษา ซงเปนทตองการและขาดแคลนมากทสดใน

ภาคอตสาหกรรม

3. ชวตการงาน เศรษฐกจทฟนตวอยางตอเนองมผลทาใหอตราการวางงานในป พ.ศ.2548

ลดลงเหลอรอยละ 1.3 และอตราการมงานทาตากวาระดบอยทรอยละ 1.7 ผหญงไทยมสวนรวมใน

ตลาดแรงงานคอนขางสงเมอเทยบกบประเทศอน ๆ ระบบประกนสงคมไดขยายขอบเขตใหครอบคลม

มากขน แคแรงงานนอกระบบยงไมไดรบการคมครอง แรงงานในภาคเกษตรมสารเคมในระดบทเปน

อนตราย เนองจากการใชยากาจดศตรพช

4. รายได ความยากจน และหนสน การฟนตวของเศรษฐกจทาใหคนไทยมรายไดเพมขนเปน

14,963 บาทตอครวเรอนตอเดอน ในป พ.ศ.2547 แตยงมคนจานวนไมนอยกอหนเพมขนมาก รวมทง

การกระจายรายไดยงมความเหลอมลาคอนขางสง โดยประชากรกลมทมรายไดมากทสด รอยละ 20 ม

สวนแบงรายได รอยละ 55.2 ของรายไดทงหมด ในขณะทประชากรกลมทมรายไดนอยทสด รอยละ

20 มสวนแบงรายไดเพยงรอยละ 4.3

5. ทอยอาศยและสภาพแวดลอม การถอครองบานและทดนในเขตชนบทสงกวาในเขตเมอง

รอยละ 99 ของครวเรอน มสวมทถกสขอนามย นาดมสะอาด และมไฟฟาใช ครวเรอนสวนใหญม

เครองใชในบานทจาเปน ไดแก ตเยน เตาไฟฟาหรอเตากาซ แตตามครวเรอนไทยยงประสบปญหาท

เกดจากความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มลพษ และภยธรรมชาตซงเพม

ความถและความรนแรงขน

6. ชวตครอบครวและชมชน ในป 2545 ประเทศไทยมผสงอาย 6 ลานคน และรอยละ 6.3

ตองใชชวตอยตามลาพง แตสถานการณนอาจจะเปลยนไปเมอจานวนและสดสวนผสงอายในสงคม

เพมขน ปญหาสาคญมสาเหตมาจากการยายถนของประชากร ครอบครวของประชากรจานวนมาก

ตองแยกกนอยเมอสมาชกตองยายถนเพอหางานทา และชมชนมความวตกกงวลเกยวกบปญหา

96

ยาเสพตดและอาชญากรรม ประชาชนใน 3 จงหวดชายแดนภาคใตขาดความมนคงและไมสามารถ

ดารงชวตอยอยางปกต

7. การคมนาคมและการสอสาร ในภาพรวมมโครงสรางการคมนาคมทด มเครอขายถนนท

คอนขางครอบคลม อบตเหตจราจรเปนสาเหตการตายทสาคญทสดในป 2546 ในดานการสอสาร

ครวเรอนกวารอยละ 93 มโทรทศน แตรายการเพอการศกษาและบนเทงมคณภาพนอย มการใช

โทรศพทมอถอ คอมพวเตอรและอนเตอรเนตเพมขนอยางรวดเรว ในป 2548 ประชากรอาย 6 ปขน

ไป รอยละ 36.7 ใชโทรศพทมอถอ รอยละ 24.5 ใชคอมพวเตอร และรอยละ 12 ใชอนเตอรเนต

8. การมสวนรวม คนไทยมสวนรวมทางการเมองอยางกวางขวาง โดยเฉพาะอยางยงเมอม

การกระจายอานาจและมองคกรทมาจากการเลอกตงมากขน ในป 2548 คนไทยไปใชสทธเลอกตง ถง

รอยละ 72.5 นอกจากนนยงมความตนตวทจะไปใชสทธทางการเมองหลายรปแบบ มประสบการณ

ทางการเมองใหม ๆ จากการรณรงคทางการเมอง การยนขอเรยกรองเชงนโยบาย และการอภปราย

โตเถยงเกยวกบการเมองและรฐธรรมนญ และประสบความสาเรจในระดบหนงในการนาประเดน

เกยวกบสทธและนโยบายสาคญเขาสกระบวนการของศาลปกครองและศาลรฐธรรมนญ

ในป พ.ศ.2548 สานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) ไดจดทารายงานการ

พฒนาคนของประเทศตาง ๆ พบวา ประเทศไทยมระดบการพฒนาปานกลาง โดยมดชนการพฒนา

คนอยในลาดบท 73 จากทงหมด 177 ประเทศ และในป พ.ศ.2550 พบวา ประเทศไทยเปนประเทศ

ทมรายไดระดบกลาง ความยากจนลดลง อตราเดกนาหนกตากวาเกณฑลดลงกวาครง เดกไทยสวน

ใหญไดรบการศกษาในระดบทสงขน อตราการตดเชอเอชไอวลดลงกวารอยละ 80 หญงและชายม

ความเสมอภาคกนมากขน ชมชนแออดมชวตความเปนอยดขน แตมชองวางของการพฒนาทนาเปน

หวง คอ ความกาวหนาตาง ๆ นนมไดเกดขนกบคนทกกลมทกพนท เมองใหญเจรญเตบโตเรวกวา

พนทชนบทและความยากจนยงกระจกตวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคเหนอ และจงหวดชายแดน

ภาคใต เงนออมภาครวเรอนลดลง ในขณะทหนสนเพมสงขน แมวาเดกสวนใหญจะไดเขาโรงเรยน

คณภาพการศกษาและแรงงานทขาดทกษะกเปนอปสรรคสาคญตอการทประเทศไทยจะเกบเกยว

ประโยชนจากเศรษฐกจยคโลกาภวตน และบนทอนโอกาสในการพฒนาคน การเขาถงสขภาพยงม

ความเหลอมลาสง อตราการตายของมารดายงสงในจงหวดชายแดนภาคใตทมประชากรสวนใหญเปน

มสลม ภาวะทพโภชนาการในเดกยงเปนปญหาสาหรบประชากรบนพนทสงภาคเหนอ แรงงาน

ภาคอตสาหกรรมประสบปญหาความไมปลอดภยในการทางาน มการใชยาฆาแมลงอยางกวางขวาง

ทาใหเกดภยคกคามทางสขภาพและสงแวดลอมในพนทชนบทหลายแหง มลพษและภยธรรมชาตเพม

ความถและความรนแรงมากขน

97

อยางไรกด ถงแมคนไทยจะมสวนรวมทางการเมองตามระบอบประชาธปไตยมากขน แต

รฐบาลของ พนตารวจโท ทกษณ ชนวตร นายกรฐมนตร กไดถกรฐประหารโดยการยดอานาจการ

ปกครองจากคณะปฏรปการปกครองในระบอบประชาธปไตย อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

(คปค.) เมอวนท 19 กนยายน 2549 ซงม พลเอก สนธ บญยรตกลน ผบญชาการทหารบก เปนผนา

โดยใหอางเหตผลหลก 4 ประการ คอ

1. การบรหารราชการแผนดนของรฐบาลกอใหเกดปญหาความขดแยงแบงฝาย สลายความร

รกสามคคของชนในชาตอยางไมเคยปรากฏมากอน

2. ประชาชนเคลอบแคลงสงสยการบรหารราชการแผนดนสอไปในทางทจรตประพฤตมชอบ

3. หนวยงาน องคกรอสระถกครอบงาทางการเมอง

4. การดาเนนกจกรรมทางการเมองหมนเหมตอการหมนพระบรมเดชานภาพ

ผเขยนมขอสงเกตวา การปฏวตในครงนไมมการสญเสยหรอการตอสจากฝายรฐบาลเลย

แมแตนดเดยว อกทงประชาชนกลบมารวมแสดงความยนดชนชมทหารและรถถงราวกบงานวนเดก

ซงเปนเรองทนาแปลกเมอเทยบกบอกหลายประเทศ แตนนไมไดหมายความวาจะไมมความขดแยง

เกดขน ในระยะเวลาตอมาเมอไดมการเลอกตงแลว ไดเกดความขดแยงทรนแรงและยาวนานยดเยอ

เปนเวลา 2 – 3 ป มการชมนมประทวงทงในกลมผทพยายามขบไลและกลมผทสนบสนนรฐบาลทมา

จากพรรคการเมองของอดตนายกรฐมนตร คอ พนตารวจโท ทกษณ ชนวตร การชมนมของทงสอง

ฝายไดเกนขอบเขตของสทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ ซงไดกอใหเกดความเสยหายแกประเทศชาต

โดยรวมเปนเงนนบแสนลานบาท ทาใหการพฒนาประเทศเกดการชะงกงน ตางชาตไมกลาเขามา

ทองเทยวหรอลงทน กรงเทพมหานครซงถกจดใหเปนเมองทนาทองเทยวอนดบหนงของโลก แตวน

หนงตองกลายเปนเมองทอนตรายไปในทนท หากเปนอยอยางนชาตนเมองไทยกไมตองไปไหนกน

การพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10

ถงแมสถานการณทางการเมองจะยงอยในสถานการณทสบสนวนวายกตาม แผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 พ .ศ.2550 – 2554 กไดผานความเหนชอบจาก

คณะรฐมนตรทมาจากการแตงตงของคณะปฏวตและไดประกาศใช โดยกาหนดวสยทศน พนธกจ

วตถประสงค เปาหมาย ยทธศาสตรการพฒนา การขบเคลอนยทธศาสตรสการปฏบตและการตดตาม

ประเมนผล ดงน (สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2550)

98

วสยทศนประเทศไทย

มงพฒนาส สงคมอยเยนเปนสขรวมกน (Green and Happiness Society) คนไทยม

คณธรรมนาความรอบร รเทาทนโลก ครอบครวอบอน ชมชนเขมแขง สงคมสนตสข เศรษฐกจม

คณภาพ เสถยรภาพและเปนธรรม สงแวดลอมมคณภาพและทรพยากรธรรมชาตทยงยน อยภายใต

ระบบบรหารจดการประเทศทมธรรมาภบาล ดารงไวซงระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย

ทรงเปนประมข และอยในประชาคมโลกไดอยางมศกดศร

วตถประสงค

1. เพอสรางโอกาสการเรยนรคคณธรรม จรยธรรมอยางตอเนองทขบเคลอนดวยการเชอมโยง

บทบาทครอบครว สถาบนศาสนาและสถาบนการศกษา เสรมสรางบรการสขภาพอยางสมดลระหวาง

การสงเสรม การปองกน การรกษา และการฟนฟสมรรถภาพ และสรางความปลอดภยในชวตและ

ทรพยสน

2. เพอเพมศกยภาพของชมชน เชอมโยงเปนเครอขาย เปนรากฐานการพฒนาเศรษฐกจ

คณภาพชวต และอนรกษ ฟนฟ ใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางยงยน นาไปส

การพงตนเองและลดปญหาความยากจนอยางบรณาการ

3. เพอปรบโครงสรางการผลตสการเพมคณคาของสนคาและบรการบนฐานความรและ

นวตกรรม รวมทงสนบสนนใหเกดความเชอมโยงระหวางสาขาการผลตเพอทาใหมลคาการผลตสงขน

4. เพอสรางภมคมกน และระบบบรหารความเสยงใหกบภาคการเงน การคลง พลงงานตลาด

ปจจยการผลต ตลาดแรงงาน และการลงทน

5. เพอสรางระบบการแขงขนดานการคาและการลงทนใหเปนธรรมและคานงถงผลประโยชน

ของประเทศ รวมทงสรางกลไกในการกระจายผลประโยชนจากการพฒนาสประชาชนในทกภาคสวน

อยางเปนธรรม

6. เพอเสรมสรางความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตและคณคาความหลากหลายทาง

ชวภาพ ควบคกบการรกษาคณภาพสงแวดลอมใหเปนฐานทมนคงของการพฒนาประเทศ และการ

ดารงชวตของคนไทยทงในรนปจจบนและอนาคต รวมทงสรางกลไกในการรกษาผลประโยชนของชาต

อยางเปนธรรมและอยางยงยน

7. เพอเสรมสรางธรรมาภบาลในการบรหารจดการประเทศสภาครฐ ภาคธรกจเอกชนและ

ภาคประชาชน และขยายบทบาทขดความสามารถขององคกรปกครองสวนทองถน ควบคกบการ

99

เสรมสรางกลไกและกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาวฒนธรรมประชาธปไตยใหเกดผลในทาง

ปฏบตตอการอยรวมกนอยางสนตสข

เปาหมาย

1. เปาหมายการพฒนาคณภาพคนและความเขมแขงของชมชน

1.1 การพฒนาคน

1) คนไทยทกคนไดรบการพฒนาใหมความพรอมทงดานรางกาย สตปญญา

คณธรรม จรยธรรม อารมณ มความสามารถในการแกปญหา มทกษะในการประกอบอาชพ มความ

มนคงในการดารงชวตอยางมศกดศร และอยรวมกนอยางสงบสข

2) เพมจานวนปการศกษาเฉลยของคนไทยเปน 10 ป พฒนากาลงแรงงาน

ระดบกลางทมคณภาพเพมเปนรอยละ 10 ของกาลงแรงงานทงหมด และเพมสดสวนบคลากรดาน

การวจยและพฒนาเปน 10 คน ตอประชากร 10,000 คน

3) อายคาดหมายเฉลยของคนไทยสงขนเปน 80 ป ควบคกบการลดอตราเพมของ

การเจบปวยดวยโรคปองกนไดใน 5 อนดบแรก คอ หวใจ ความดนโลหตสง เบาหวาน หลอดเลอด

สมอง และมะเรง นาไปสการเพมผลตภาพแรงงาน และลดรายจายดานสขภาพของบคคลลงในระยะ

ยาว

1.2 การพฒนาชมชนและแกปญหาความยากจน ทกชมชนมแผนชมชนแบบมสวนรวม

และองคกรปกครองสวนทองถนนาแผนชมชนไปใชประกอบการจดสรรงบประมาณ เพมกจกรรม

สรางสรรคสงคมและบรรเทาปญหาอาชญากรรม ยาเสพตด และขยายโอกาสการเขาถงแหลงทน การ

มสวนรวมในการตดสนใจ และลดสดสวนผอยใตเสนความยากจนลงเหลอรอยละ 4 ภายในป 2554

2. เปาหมายดานเศรษฐกจ

2.1 โครงสรางเศรษฐกจ สดสวนภาคเศรษฐกจในประเทศตอภาคการคาระหวางประเทศ

เพมขนเปนรอยละ 75 ภายในป 2554 และสดสวนภาคการผลตเกษตรและอตสาหกรรมเกษตร

เพมขนเปนรอยละ 15

2.2 เสถยรภาพเศรษฐกจ อตราเงนเฟอทวไปเฉลยรอยละ 3.0 – 3.5 ตอป สดสวนหน

สาธารณะตอผลตภณฑมวลรวมในประเทศ ไมเกนรอยละ 50 และความยดหยนการใชพลงงานเฉลย

ไมเกน 1:1

2.3 ความเปนธรรมทางเศรษฐกจ สดสวนรายไดของกลมทมรายไดสงสด รอยละ 20 แรก

ตอรายไดของกลมทมรายไดตาสดรอยละ 20 ไมเกน 10 เทาภายในป 2554 และสดสวนผลผลตของ

วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมตอผลตภณฑมวลรวมในประเทศ ไมตากวารอยละ 40

100

3. เปาหมายการสรางความมนคงของฐานทรพยากรและสงแวดลอม

3.1 รกษาความสมบรณของฐานทรพยากรและความหลากหลายทางชวภาพ ใหมพนทปา

ไมไวไมนอยกวารอยละ 33 และตองเปนพนทปาอนรกษไมนอยกวา รอยละ 18 ของพนทประเทศ

รวมทงรกษาพนททาการเกษตรในเขตชลประทานไวไมนอยกวา 31,000,000 ไร

3.2 รกษาคณภาพสงแวดลอมใหอยในระดบทเหมาะสมตอการดารงคณภาพชวตทดและ

ไมเปนภยคกคามตอระบบนเวศ ตลอดจนคณภาพชวตของคนไทย

4. เปาหมายดานธรรมาภบาล

4.1 มงใหธรรมาภบาลของประเทศดขน มคะแนนภาพลกษณของความโปรงใสอยท 5.0

ภายในป 2554 ระบบราชการมขนาดทเหมาะสม และมการดาเนนงานทคมคาเพมขน ลดกาลงคน

ภาคราชการใหไดรอยละ 10 ภายในป 2554 ธรรมาภบาลในภาคธรกจเอกชนเพมขน ทองถนมขด

ความสามารถในการจดเกบรายไดและมอสระในการพงตนเองมากขน ภาคประชาชนมความเขมแขง

รสทธ หนาท และมสวนรวมมากขนในการตดสนใจและรบผดชอบในการบรหารจดการประเทศ

4.2 สรางองคความรเกยวกบประชาธปไตยและธรรมาภบาลในบรบทไทย ใหมการ

ศกษาวจย พฒนาองคความรในดานวฒนธรรมประชาธปไตย วฒนธรรมธรรมาภบาล และวฒนธรรม

สนตวธเพมขน

ยทธศาสตรการพฒนาประเทศ

1. ยทธศาสตรการพฒนาคณภาพคนและสงคมไทยสสงคมแหงภมปญญาและการเรยนรให

ความสาคญกบการพฒนาคนใหมคณธรรมนาความร เกดภมคมกน

2. ยทธศาสตรการสรางความเขมแขงของชมชนและสงคมใหเปนรากฐานทมนคงของประเทศ

ใหความสาคญกบการบรหารจดการกระบวนการชมชนเขมแขงดวยการสงเสรมการรวมตว รวมคด

รวมทาในรปแบบทหลากหลาย และจดกจกรรมอยางตอเนองตามความพรอมของชมชน

3. ยทธศาสตรการปรบโครงสรางการผลตใหสมดลและยงยน ใหความสาคญกบการปรบ

โครงสรางเพอสรางความเขมแขงของภาคการผลตและบรการ บนฐานการเพมคณคาสนคาและบรการ

จากองคความรสมยใหมภมปญญาทองถนและนวตกรรม และการบรหารจดการทด รวมทงสราง

บรรยากาศการลงทนทดดวยการพฒนาโครงสรางพนฐานและระบบโลจสตกส การปฏรปองคกร การ

ปรบปรงกฎระเบยบ การพฒนามาตรฐานในดานตาง ๆ และการดาเนนนโยบายการคาระหวาง

ประเทศใหสนบสนนการเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ พรอมทงการสรางภมคมกน

และระบบบรหารความเสยงของระบบเศรษฐกจทมประสทธภาพ

101

4. ยทธศาสตรการพฒนาบนฐานความหลากหลายทางชวภาพ และการสรางความมนคงของ

ฐานทรพยากรและสงแวดลอม ใหความสาคญกบการรกษาฐานทรพยากรและความสมดลของระบบ

นเวศเพอรกษาสมดลระหวางการอนรกษและการใชประโยชน การสรางสภาพแวดลอมทดเพอ

ยกระดบคณภาพชวตและการพฒนาทยงยน

5. ยทธศาสตรการเสรมสรางธรรมาภบาลในการบรหารจดการประเทศ มงเสรมสรางความ

เปนธรรมในสงคมอยางยงยน

การขบเคลอนยทธศาสตรสการปฏบตและการตดตามประเมนผล

การขบเคลอนยทธศาสตรแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 สการปฏบต ตองใหภาคพฒนาทกภาค

สวนมสวนรวมในการขบเคลอน โดยนาเอาแนวทางการพฒนาตามยทธศาสตรของแผนมาแปลงไปส

แผนปฏบตการในระดบตาง ๆ ควบคไปกบการปรบระบบการจดสรรทรพยากร การปรบปรงกฎหมาย

กฎระเบยบ การสรางองคความร รวมทงการตดตามประเมนผลอยางเปนระบบ โดยมแนวทางสาคญ

ดงน

1. เสรมสรางบทบาทการมสวนรวมของภาคพฒนา จดทาแผนปฏบตการในระดบตาง ๆ ท

บรณาการเชอมโยงกบยทธศาสตรของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ภายใตหลกปรชญาของเศรษฐกจ

พอเพยง

2. กาหนดแนวทางการลงทนทสาคญตามยทธศาสตรการพฒนาในแผนพฒนาฯ ฉบบท 10

3. เรงปรบปรงและพฒนากฎหมายเพอสนบสนนการขบเคลอนยทธศาสตรใหบงเกดผล

ในทางปฏบตอยางมประสทธภาพ ประสทธผล

4. ศกษาวจยสรางองคความรและกระบวนการเรยนรเพอหนนเสรมการขบเคลอนยทธศาสตร

แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 สการปฏบต

5. พฒนาระบบการตดตามประเมนผลและสรางดชนชวดความสาเรจของการพฒนาในทก

ระดบ

6. สนบสนนการพฒนาระบบฐานขอมลในทกระดบและการเชอมโยงโครงขายขอมลขาวสาร

ระหวางหนวยงานกลางระดบนโยบาย ตลอดจนระดบพนทและทองถน

ผเขยนอยากจะตงคาถามแบบกวาง ๆ วา หากสถานการณทางการเมองของไทยยงเปนแบบ

ในปจจบน มการขดแยงกน มการแบงฝายแบงส การพฒนาประเทศภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาตนนจะเปนไปไดอยางไร หากเราไดอานวสยทศน วตถประสงคและเปาหมายของ

แผนพฒนาทกฉบบ มกจะปรากฏใหเหนในถอยคา สานวนหรอภาษาทไพเราะสวยงาม เชน สงคมอย

เยนเปนสขรวมกน (Green and Happiness Society) แตผลสาเรจของการพฒนาเปนอยางนน

102

หรอไม ในชวงระยะเวลาของแผนนมการยงกนตายไปหลายคน เนองจากความขดแยงทางการเมอง

ซงการเมองไทยมลกษณะเหมอนกบการเลนฟตบอล ทมคาพดวา “บอลแพ แตคนไมแพ” เมอ

อภปรายและลงคะแนนเสยงในสภาผแทนราษฎรแพ กไปนามวลชนมาชมนมประทวงและขนเวท

อภปรายใหม คาถามทอยากจะถามตอคอ รฐโดยรฐบาลทมาจากการเลอกตงของประชาชน (ใน

บางครงอาจจะมาจากการแตงตงกตาม) จะตองเปนผขบเคลอนการพฒนารฐหรอประเทศนให

เจรญกาวหนาในฐานะหวเรอใหญใชหรอไม การพฒนาประเทศภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาตกบนโยบายพรรคการเมองทมกจะมลกษณะเรยกวา “ประชานยม” อะไรจะมความสาคญตอ

อนาคตของประเทศชาตและประชาชนพลเมองภายในรฐนมากกวากน พวกเราในฐานะประชาชน

พลเมองคนหนงของรฐน พอจะมความหวงกบนกการเมองไทยไดมากนอยเพยงใด หากการเมองไทย

ยงอยในวฎจกรแบบเดม ๆ คอ “เลอกตง – โกง – ปฏวต” หรออะไรในทานองนอยเรอยไป ในขณะท

เพอนบานเราอยางเชนประเทศมาเลเซย เขาไดตงเปาหมายวาจะเปนประเทศพฒนาแลวภายในป

ค.ศ.2020 หรอแมกระทงประเทศเวยดนามเองกนาจบตามองอยางยง ทกลาวเชนนมไดหมายความวา

อยากจะใหมการพฒนาประเทศไปตามทฤษฎความทนสมยหรอชนชอบระบบทนนยมแตอยางใด

เพยงแตตองการใหถอยคาตาง ๆ ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เปนความจรงบางเทานน

ไมใชเปนเพยงแค “วาทกรรม”

สรปทายเลม

แนวคดเกยวกบ “รฐ” ไดเกดขนมานานแลว อาจกลาวไดวา รฐ กคอ ประเทศในปจจบนท

ประกอบดวย ประชากรทมเชอชาตเผาพนธ มภาษา มดนแดน มผปกครอง และมอานาจในการ

ปกครองดนแดนนน ซงในแตละประเทศกมววฒนาการมายาวนาน ในขณะทบางประเทศหรอบางรฐ

ตองจบสนไป ไมมชออยบนแผนทโลก ทง ๆ ทในอดตเคยเจรญรงเรองทงดานวตถ ศลปกรรม

จตรกรรม สวนประเทศทยงอยหลายประเทศเกดความชารดทรดโทรม ประชาชนอดอยากยากแคน

ไรทอยอาศยและสงอานวยความสะดวกในชวต เจบไขไดปวย เสยชวตกอนวยอนสมควร ตวอยางเชน

อาณาจกรขอมหรอประเทศกมพชาในปจจบน ซงในราวป ค.ศ.1200 เคยเปนประเทศทรารวยทสด

แหงหนงของโลก โดยดจากนครวดทสรางอยางวจตรพสดาร หรอประเทศสงคโปรเปนประเทศทไม

เคยมฐานะเปนรฐหรอประเทศมากอน เปนเพยงเกาะเลก ๆ ยากจนและโดดเดยว ไปขอรวมกบ

มาเลเซยกไมได ปจจบนเปนประเทศทพฒนาแลว มความเจรญรงเรอง ประชาชนรารวยกวามาเลเซย

เสยอก ดงนนการพฒนารฐหรอประเทศใหประชาชนพลเมองมความอยดกนด มความรารวย ได

กลายเปนความปรารถนาของทกประเทศไปเสยแลว จนถงขนทอาจกลาวไดวา “รวยแบบไมรจกพอ”

กวาได

ในอดต การเขายดครองรฐหรอดนแดนใดดนแดนหนงเปนเรองทถกตองชอบธรรม ทงนเพอ

การขยายเขตแดนหรอแสวงหาทรพยากร การพฒนาอาวธยทโธปกรณจงเปนสงจาเปนสาหรบ

ประเทศนน ๆ การกระทาดงกลาวนามาซงการตอสแยงชงและการเขนฆามนษยชาตหรอทเรยกวา

“สงคราม” นนเอง ในปจจบนการกระทาดงกลาวเปนไปไดยาก มนษยไดหนมาทาการคาขายสนคา

หรอบรการเพอนาเงนตราเขาประเทศมากกวา ไมวาในรฐหรอประเทศนนจะปกครองดวยรปแบบ

แบบใดกตาม การตอสแขงขนระหวางประเทศจงเปลยนไป โดยมความพยายามทจะทาใหประชาชน

ของตนเองมสภาพชวตความเปนอยทดขน มการตงวตถประสงคและเปาหมายตามทไดกาหนดคณคา

ไว ความพยายามทจะเปลยนแปลงไปในทางทดขนน เรยกวา “การพฒนา” ซงไมเพยงแตเฉพาะดาน

เศรษฐกจ รายไดของประชาชนหรอดานวตถเทานน ยงรวมไปถงโครงสรางทางสงคม วฒนธรรม

ประเพณ ความเชอ การบรหาร ระเบยบหรอกฎหมายตาง ๆ ของแตละประเทศดวย โดยเฉพาะใน

ประเทศโลกท 3 ทถกมองวาประชาชนยากจนและมรายไดนอย

แนวคดการพฒนาทแตละรฐหรอประเทศไดพยายามดาเนนการมาตลอดนน มจดมงหมาย

เพอ “คน” หรอ “มนษย” เชนเดยวกน แตวธการหรอแนวทางการพฒนารวมทงผลของการพฒนาท

เกดภายหลงนนอาจแตกตางกนไป แนวคดและทฤษฎการพฒนาทเปนกระแสหลกของโลกและเปน

104

ตนแบบการพฒนารฐตาง ๆ ทวโลก คอ ทฤษฎความทนสมย (Modernization Theory) ซงไดเกดขน

ภายหลงสงครามโลกครงท 2 สนสด คอ ในราวป ค.ศ.1950 มประเทศสหรฐอเมรกาเปนผนา โดยม

จดหมายปลายทางของการพฒนา คอ การเมองแบบประชาธปไตย ระบบเศรษฐกจแบบทนนยม โดย

การทาใหเปนประเทศอตสาหกรรม เปนสงคมเมอง มการแขงขน เนนการพฒนาดานวตถ การสราง

ตกใหญ ๆ หรอการมสงอานวยความสะดวกในชวตประจาวน ตวชวดการพฒนาทสาคญ คอ การ

เจรญเตบโตทางเศรษฐกจ (economic growrh) ผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (GDP) ผลตภณฑ

มวลรวมประชาชาต (GNP) รายไดประชาชาต (NI) เปนตน ดงนน การพฒนาตามทฤษฎน จงหมายถง

การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ การพฒนาคนหรอการพฒนาทรพยากรมนษย จงเนนการศกษาใน

ระบบโรงเรยนทมงตอบสนองความตองการในการผลตเพอการพฒนาประเทศเปนหลก ผลของการ

พฒนาตามทฤษฎความทนสมย ไดเกดผลดในดานความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและโครงสราง

พนฐานทสาคญของประเทศ ในขณะเดยวกนกไดเกดปญหาหลายประการเชนกน อาท ทรพยากร

ธรรมชาตถกทาลาย ระบบนเวศในโลกมนษยกาลงมปญหา รวมทงศลธรรมและจตใจของมนษยกาลง

เสอมทรามลง

ในระยะตอมาไดมการวพากษวจารณการพฒนาตามทฤษฎความทนสมยไปทวโลก ประเทศ

ในโลกท 3 มความเสยเปรยบ ตองพงพาทงเทคโนโลย คน และวชาการ อกทงทรพยากรตาง ๆ ถกดง

ไปสประเทศทเหนอกวา ทาใหเกดสภาพทเรยกวา ความดอยพฒนา ประเทศตาง ๆ จงมการเสนอ

แนวคดการพฒนาทแตกตางไปจากรปแบบเดม หรอเรยกวา การพฒนากระแสรองและกระแส

ทางเลอก เชน ทฤษฎการพงพา (Dependency Theory) ทฤษฎมารกซซสต (Marxist Theory)

ทฤษฎระบบโลก (World System Theory) การพฒนาแบบยงยน (Sustainable Development)

ประชาสงคม (Civil Society) เศรษฐกจพอเพยง (Sufficiency Economy) แนวคดและทฤษฎเหลาน

สวนใหญมองวา การพฒนาไมใชการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพยงอยางเดยว ตองการใหลดการ

พงพาและใหพงตนเอง ลดชนชนหรอความไมเทาเทยมกนในสงคม รวมถงเมอพฒนาหรอใชแลวตอง

เหลอไวใหอนชนรนหลง ๆ ไดใชบาง ลกษณะคนทพฒนาไมใชเพยงแคเปนเจาของกจการ มเงนรารวย

สรางและใชเทคโนโลยไดเทานน ตองเปนคนด มจตสานกและมจตใจเพอสงคม ตลอดจนสามารถ

ดารงชวตอยไดอยางมความสข เปนตน

สาหรบการพฒนารฐของไทยนน มพฒนาการตอเนองยาวนานมาตงแตสมยอาณาจกรสโขทย

อยธยา ธนบร และกรงรตนโกสนทร ซงถอวายาวนานกวาประเทศสหรฐอเมรกาเสยอก แตหาก

พจารณาการพฒนาดานเศรษฐกจ การเมอง วทยาศาสตรเทคโนโลยหรอวตถ รวมถงสภาพชวตและ

ความเปนอยของประชาชนคนไทยยงคงสคนอเมรกนไมไดแนนอน ซงฮวน เอนรเกซ (อางใน ชวนต

ศวะเกอ และสมสกล เผาจนดามข, 2546: 15) มองวาประเทศสหรฐอเมรกาใหความสาคญกบ

105

“การศกษาและคนเกง” เขามความเชอวาเทคโนโลยมความสาคญตอชวตประจาวน สามารถ

เปลยนแปลงอนาคตได ซงในประเดนนผเขยนมความเหนวา ประเทศไทยและคนไทยตงแตในอดตถง

ปจจบนยงใหความสาคญกบการศกษาและคนเกงนอยเกนไป เรามกจะใหความสาคญกบพรรคพวก

มากกวา ระดบการศกษาเฉลยของคนไทยทงประเทศประมาณ 8.5 ป เทานน ในขณะทเรองคณภาพ

การศกษายงไมไดกลาวถง

ในป พ.ศ.2504 การพฒนาของรฐไทยไดเรมเหนเปนรปธรรม มการประกาศใชแผนพฒนา

เศรษฐกจฉบบแรก ภายใตคาแนะนาของธนาคารโลก ซงแนวทางการพฒนานนเปนไปตามแนวคด

ทฤษฎความทนสมย (Modernization Theory) โดยมวตถประสงคและเปาหมายหลกของการพฒนา

คอ ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและโครงสรางพนฐานทจาเปนสาหรบการผลต เชน การกอสราง

เขอนภมพลเพอผลตกระแสไฟฟา การสรางทางหลวงแผนดน ทงนเพอการปรบปรงคณภาพชวตของ

ประชากรทงประเทศ ในแผนพฒนาตอมาไดเพมเรองการพฒนาสงคมและการพฒนาคนเขาไวดวย

โดยเฉพาะการวางแผนการศกษาใหสอดคลองกบความตองการดานกาลงคนของประเทศ แตยงคงให

ความสาคญกบการเพมรายไดและการยกระดบมาตรฐานการครองชพของประชาชนใหสงขน ใน

แผนพฒนาฯ ฉบบท 4 มวตถประสงคหลกในการลดอตราการเพม ปรบปรงคณภาพประชากร บรณะ

ทรพยากรและสงแวดลอมโดยเฉพาะทดน แหลงนา ปาไมและแรธาต และการเพมขดความสามารถใน

การปองกนประเทศเพอความมนคง เนองจากสถานการณและภยคกคามจากประเทศเพอนบานทม

ลกษณะปรากฏใหเหนชดเจนวาจะเปนอนตรายตอความมนคงของไทย

ผลการพฒนาในชวงระยะเวลา 20 ป ตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 – 4 (พ.ศ.2504 - 2524)

พบวา ระบบเศรษฐกจและสงคมของไทยไดเปลยนโฉมหนาไปเปนอยางมากทงในแงของโครงสรางการ

ผลตและรายได ลกษณะการบรโภค คานยม และมาตรฐานชวตความเปนอยทมความสลบซบซอน

มากขน แตมประชาชนในชนบทอกไมนอยทยงไมไดประโยชนจากการพฒนาประเทศทผานมา

โดยเฉพาะกลมชาวนาชาวไรผยากจน ทาใหเกดความเหลอมลาในฐานะทางเศรษฐกจและความ

เปนอยระหวางคนในชนบทกบเมองมากขน ในลกษณะทเรยกวา “รวยกระจก จนกระจาย”

ขณะเดยวกนกพบวา การขยายตวอยางรวดเรวทางเศรษฐกจไดสรางความเสอมโทรมใหแก

ทรพยากรธรรมชาตโดยเฉพาะทดน ปาไม และแหลงนา นอกจากนนยงทาใหคานยม ระเบยบวนย

ความสมพนธระหวางกลมคนในสงคม วฒนธรรม สขภาพจต ความปลอดภยในชวตและทรพยสน

เปลยนแปลงไปดวย

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 – 7 (พ.ศ.2525 - 2539) ยงกาหนดม

วตถประสงคและเปาหมายการพฒนาเชนเดยวกบทผานมา เนนการกระจายความเจรญไปสชนบท

106

เพอลดความเหลอมลาใหมากขน การแกปญหาความยากจนใหอยในระดบพอมพอกนและสามารถ

กาวไปสขนกนดอยด โดยใหประชาชนไดชวยเหลอตนเองและพงตนเองมากขน ซงในชวงของ

แผนพฒนาฯ ฉบบท 6 (พ.ศ.2530 – 2534) เศรษฐกจของประเทศไทยไดขยายตวอยางมาก จนมการ

คาดกนวาประเทศไทยจะเปนประเทศอตสาหกรรมใหม (NICS : New Industrialising Countries)

หรอเสอตวท 5 ของเอเชย แตในชวงปลายแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 (พ.ศ.2535 - 2539) และตน

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 (2540 - 2544) ประเทศไทยไดประสบปญหาภาวะวฤตทางเศรษฐกจ จน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระราชดารส เมอวนท 4 ธนวาคม 2539 วา “…การจะเปนเสอนนไม

สาคญ สาคญอยทเรามเศรษฐกจแบบพอมพอกน...” ทาใหการพฒนาตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ทม

แนวคดการพฒนาโดยยด “คนเปนศนยกลาง” นนไปไดไมถงไหน ดงนนแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 (พ.ศ.

2545 - 2549) จงไดปรบแนวคดการพฒนาใหม โดยนาหลก “ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” ของ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว มาเปนแนวทางในการจดทาแผน โดยมงพฒนาสสงคมทเขมแขงและม

ดลยภาพใน 3 ดาน คอ สงคมคณภาพ สงคมแหงภมปญญาและการเรยนร สงคมสมานฉนทและเออ

อาทรตอกน เพอการพฒนาทยงยนและความอยดมสขของคนไทย จนในปจจบนแผนพฒนาฯ ฉบบท

10 (พ.ศ.2550 - 2554) ไดมงพฒนาส “สงคมอยเยนเปนสขรวมกน” (Green and Happiness

Society) อยางไรกด ในป พ.ศ.2548 สานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) ไดจดทา

รายงานการพฒนาคนของประเทศตาง ๆ พบวา ประเทศไทยมระดบการพฒนาปานกลาง โดยมดชน

การพฒนาคนอยในลาดบท 73 จากทงหมด 177 ประเทศ ซงเราคงจะตองทาอะไรกนอกมากมาย

พอสมควร หากตองการใหประเทศไทยมลาดบการพฒนาคนดขนกวาทผานมา อยางนอยเราควร

เรมตนทตวเองกอน

บรรณานกรม

เกอ วงศบญสน. 2540. ประชากรกบการพฒนา. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เกอ วงศบญสน. 2545. ประชากรกบการพฒนา. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชนตา รกษพลเมอง. 2542. เอกสารประกอบการบรรยาย วชาหลกและทฤษฎพฒนศกษา.

คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชวนต ศวะเกอ และสมสกล เผาจนดามข. 2546. เมออนาคตไลลาคณ. กรงเทพฯ: บรษท

เนชนบคส อนเตอรเนชนแนล จากด.

ชยอนนต สมทวณช. 2535. รฐ. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชชย สมทธไกร. 2541. การจดหาและการพฒนาทรพยากรมนษยขององคกรธรกจในประเทศ

ไทย: เปรยบเทยบระหวางองคกรทมผลการดาเนนงานดและไมด. ภาควชาจตวทยา

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

ดนย เทยนพฒ. 2541. การบรหารทรพยากรบคคลในทศวรรษหนา. พมพครงท 2 . กรงเทพฯ :

โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ดารงค ฐานด. 2538. รฐกบการพฒนาประเทศ. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

ธรยทธ บญม. 2546. โลก Modern & Post Modern. กรงเทพฯ: สายธาร.

ธงชย สนตวงษ. 2539. วสยทศนดานทรพยากรมนษย ป 2010. วารสารบรหารคน (17 กนยายน -

พฤศจกายน 2539) หนา 41 – 48.

ประเวศ วะส. 2548. องคกรชมชนกบกระบวนการเรยนรของประชาชนหวใจของการ

พฒนา . (Online). http://codi.or.th, 22 ธนวาคม 2550.

ปรชา เปยมพงศสานต, กาญจนา แกวเทพ และกนกศกด แกวเทพ. 2543. วถใหมแหงการ

พฒนา : วธวทยาศกษาสงคมไทย. (พมพครงท 6). กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

ปรชา ศรวาลย,พล.อ.ต. 2530. สงครามโลกครงท 1,2 และสงครามเกาหล. กรงเทพฯ:

โอ.เอส.พรนตงเฮาส.

ปยนาถ บญนาค และวราภรณ ววชยภกด. 2547. สงคมและวฒนธรรม. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภา.

พระธรรมปฎก. 2542. การพฒนาทยงยน. พมพครงท 6. กรงเทพฯ : มลนธโกมลคมทอง.

108

พระพรหมคณาภรณ. มปป. จะอยอยางเปนเหยอ หรอขนเหนอนาเขา. มปท.

พฤทธสาณ ชมพล,ม.ร.ว. 2540. ระบบการเมอง : ความรเบองตน. พมพครงท 4. กรงเทพฯ:

โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มลนธชยพฒนา. 2550. เศรษฐกจพอเพยง. (Online). http://www.chaipat.or.th, 22 ธนวาคม

2550.

มลนธชมชนทองถนพฒนา. ประชาสงคม. (Online). http://opac.phuket.psu.ac.th,

14 ธนวาคม 2550.

รฐสภาไทย. 2550. ประชาสงคม. (Online). http://www.parliament.go.th, 14 ธนวาคม 2550.

ราชบณฑตสถาน. พจนานกรม. (Online). http://www.royin.go.th, 1 มถนายน 2550.

วลลภ ทองออน. 2550. การพฒนาแบบยงยน แนวคด ปรชญาหรอทางออก. (Online).

http://cddweb.cdd.go.th, 22 ธนวาคม 2550.

ววฒนชย อตถากร. 2546. การพฒนาทยงยน. (Online). http://www.nidambe11.net,

22 ธนวาคม 2550.

สบพนธ ชตานนท. 2549. การพฒนาทยงยน. (Online). http://subweb2.dpt.go.th,

22 ธนวาคม 2550.

สญญา สญญาววฒน. 2549. ทฤษฎและกลยทธการพฒนาสงคม. พมพครงท 6. กรงเทพฯ:

โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สญญา สญญาววฒน. 2549. สงคมวทยาองคการ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : โรงพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สมฤทธ ยศสมศกด. 2549. การบรหารทรพยากรมนษย. กรงเทพฯ: หางหนสวนจากด เวลดเทรด

ประเทศไทย.

สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. 2539. ประชาสงคม. (Online). http://www.vijai.org,

14 ธนวาคม 2550.

สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต. (Online). http ://www.nesdb.go.th, 6 ธนวาคม 2550.

สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร. 2550.

หลกการทรงงานในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. (Online). http://www.rdpb.go.th,

22 ธนวาคม 2550.

สานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต. 2548. รายงานการพฒนาคน 2548. กรงเทพฯ :

สานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาตประจาประเทศไทย.

109

สานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต. 2550. รายงานการพฒนาคนของประเทศไทย

ป 2550. กรงเทพฯ : คน พบบลชชง (ประเทศไทย) จากด.

สณย ผาสข. 2539. นโยบายตางประเทศของไทย : ศกษากระบวนการกาหนดนโยบายของ

พล.อ.ชาตชาย ชณหะวน ตอปญหากมพชา. วทยานพนธรฐศาสตรมหาบณฑต

ภาควชาความสมพนธระหวางประเทศ บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สพจน รศมทต, น.อ. 2546. หลกรฐศาสตร. กรงเทพฯ: โรงเรยนนายเรออากาศ.

อนสรณ ธรรมใจ. 2547. เครองชวดการพฒนาอยางยงยน. (Online).http://www.ftawatch.org,

22 ธนวาคม 2550.

อเนก เหลาธรรมทศน. 2540. ประชาสงคม. (Online). http://opac.phuket.psu.ac.th,

14 ธนวาคม 2550.

อภชย พนธเสน. 2550. เศรษฐกจพอเพยง. (Online).http://th.wikipedia.org, 22 ธนวาคม

2550.

Encyclopædia Britannica. (Online). http://www.britannica.com, 1 June 2007.

John P. Wilson. 2005. Human Resource Development : Learning and Training for

Individuals and Organizations. (2nd Ed) London: Kogan Page, Limited.

Mary Klages. 2007. Postmodernism. (Online). http://www.colorado.edu/English/

courses/ENGL2012Klages/pomo.html, 19 April 2011.

Thomas N. Garavan, David Mcguire and David O’Donnell. 2004. “Exploring Human

Resource Development: A Levels of Analysis Approach” Human Resource

Development Review 3: 417 – 437 (Online). http://hrd.sagepub.com, 15 July

2007.

United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. 2007. UN Decade of

Education for Sustainable Development (Online). http://www.unesco.org,

14 August 2007.

Walt W.Rostow. 1960. The Stages of Economic Growth: Non-Communist Manifesto.

(Online). http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/ipe/rostow.htm, 19 Apil 2011.

Xiaohui Wang & Mclean G.N. 2007. “The Dilemma of Defining International Human

Resource Development” Human Resource Development Review 6: 96 – 106

(Online). http://hrd.sagepub.com, 15 July 2007.

ประวตผเขยน ผชวยศาสตราจารย นาวาอากาศโท ดร.สมตร สวรรณ

ภาควชาการพฒนาทรพยากรมนษยและชมชน คณะศกษาศาสตรและพฒนศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตกาแพงแสน จงหวดนครปฐม 73140

โทรศพท 034-281081 มอถอ 08-9662-9849 E-mail: [email protected]

เวบตไชต http://www.hcrd.edu.kps.ku.ac.th/

การศกษา :

• ปรญญาเอก สาขาวชาพฒนศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

• ปรญญาโท สาขาวชาการศกษานอกระบบ มหาวทยาลยเชยงใหม

• ปรญญาตร สาขาวชาบรหารศาสตร โรงเรยนนายเรออากาศ

การทางานในอดต :

• ภาควชาสงคมศาสตร โรงเรยนนายเรออากาศ

• กองสถตและทะเบยน โรงเรยนนายเรออากาศ

• นายทหารคนสนทผบญชาการกองบญชาการฝกศกษาทหารอากาศ

• กรมนกเรยนนายเรออากาศ รกษาพระองค โรงเรยนนายเรออากาศ

• กองพนทหารอากาศโยธน กองบน 41

ผลงานแตงเรยบเรยง :

• นโยบายของไทยในการพฒนาและการปองกนประเทศ

• ปรชญาและแนวคดของการพฒนาทรพยากรมนษยและชมชน

• กระบวนทศนการพฒนาทรพยากรมนษยและชมชนในองคกร

• รฐกบแนวคดและทฤษฎในการพฒนา

• การกาหนดยทธศาสตร

ผลงานวจย :

• การนาเสนอยทธศาสตรการพฒนาระบบการฝกศกษากาลงพลระดบสญญาบตรเพอการพฒนานภานภาพ

กองทพอากาศไทย

• สถานภาพและทศทางของบณฑตศกษาดานการพฒนาทรพยากรมนษยในประเทศไทย

• การจดระบบเงนเดอนและสวสดการเพอการพฒนาองคกรสมหาวทยาลยในกากบของรฐ: บทสะทอนจาก

พนกงานมหาวทยาลย

• การตดตามและประเมนผลความกาวหนาของนกบรหารการเลยนแปลงรนใหม รนท 2 ในการดารงตาแหนง

ภาครฐทมความสาคญเชงยทธศาสตร 6 เดอนแรก

• การวจยและพฒนาอยางมสวนรวมระหวางมหาวทยาลยและองคกรทองถนเพอการสรางพนทปฏบตการทาง

สงคมศาสตรและสงเสรมการเรยนรของชมชน

• การวจยและพฒนาระบบงานของกองอานวยการรกษาความมนคงภายในราชอาณาจกร (กอ.รมน.) ตาม

โครงสรางใหม

(ปกหลง)

“...การจะเปนเสอนนไมสาคญ สาคญอยทเรามเศรษฐกจแบบพอมพอกน

แบบพอมพอกนนน หมายความวา อมชตวเองได ใหมพอเพยงกบตนเอง

ความพอเพยงน ไมไดหมายความวา ทกครอบครวจะตองผลตอาหารของ

ตวเอง จะตองทอผาใสเอง อยางนนมนเกนไป แตวาในหมบานหรอในอาเภอ

จะตองมความพอเพยงพอสมควร บางสงบางอยางผลตไดมากกวาความ

ตองการกขายได แตขายในทไมหางไกลเทาไร ไมตองเสยคาขนสงมากนก...”

พระราชดารชพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

วนท 4 ธนวาคม พ.ศ.2539