พระไตรปิฎกpratripitaka.com/.../ebook-tripitaka/tripitaka_54.pdf · 2013. 7. 10. · ข าแต มหาวีระ ได เวลา ... ด วยเทศนาธ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 1 พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา๑ เลมท ๒ ภาคท ๔ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน เถรคาถา เอกนบาต วาดวยคาถาตาง ๆ ในเอกนบาต ๑. อญญตราเถรคาถา [๔๐๒] ไดยนวา ภกษณเถรองคหนงไมปรากฏชอไดภาษตคาถาไวอยางนวา :- ดกอนพระเถร ทานจงเอาทอนผาทาจวรนงหม แลวพกผอนใหสบายเถด เพราะราคะของทานสงบ แลว เหมอนผกดองแหงอยในหมอ. จบอญญตราเถรคาถา๑. บาลเลมท ๒๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 2 ปรมตถทปน อรรถกถาขททกนกาย เถรคาถาขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน อรรถกถาเอกนบาต ๑. อรรถกถาอญญตราเถรคาถา ในเอกนบาตมวนจฉยดงตอไปน. บดน ถงโอกาสทจะพรรณนาเนอความเถรคาถาตามลาดบแลว เพราะในเถรคาถานน เมอไดพรรณนาเนอความประกาศประการทเหลาภกษณไดบรรพชาและอปสมบทแตตนนนในทน การชแจงอตถปตตเหตเกดขนของคาถาทงหลายในเรองนน ๆ ยอมทาไดงายและปรากฏชด ฉะนน เพอประกาศความนน พงทราบอนปพพกถาตงแตตนโดยยอดงตอไปน :- ความยอวา พระโลกนาถศาสดาพระองคนทรงประชมองคแปดทตรสไวโดยนยวา มนสสตต ลงคสมปตต ความเปนมนษย ความสมบรณดวยเพศเปนตน สรางมหาภนหารแทบบาทมลของพระผมพระภาคเจาพระนามวาทปงกร ทรงบาเพญบารม ๓๐ ทศ ไดพยากรณในสานกของพระพทธเจาทงหลาย ๒๔ พระองค ทรงบาเพญบารมโดยลาดบ ถงยอดแหงญาตตถจรยาและโลกตถจรยา บงเกดในภพชนดสต ดารงอยในภพชนดสตนนตลอดอายเทวดาในหมนจกรวาลอาราธนาใหอบตเปนมนษย เพอเปนพระพทธเจา ดวยคาวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 3 ขาแตมหาวระ ไดเวลาทพระองคจะเสดจ อบตในพระครรภพระมารดา ตรสรอมตบท ยง มนษยโลกพรอมเทวโลกใหขามโอฆสงสารแลว. ทรงประทานปฏญญาแกเทวดาเหลานน แลวทรงทาปญจมหาวโลกนะทรงมพระสตสมปชญญะเสดจลงสพระครรภพระมารดา ในพระตาหนกของพระเจาสทโธทนมหาราช ในศากยราชตระกล ทรงมพระสตสมปชญญะอยในพระครรภนน ๑๐ เดอน ทรงมพระสตสมปชญญะเสดจออกจากพระครรภไดพระอภชาตทลมพนวน ไดรบการดแลอยางดดวยการดแลทยงใหญ ตงตนแตจดพเลยงไวหลายเหลา ทรงเจรญวยโดยลาดบ แวดลอมไปดวยนกฟอนราหลายชนด ในปราสาทสามหลง เสวยสมบตดจเทวดา ทรงสลดพระทยเพราะเหนคนแก คนเจบ และคนตาย ทรงเหนโทษในกามและอานสงสในเนกขมมะ เพราะญาณแกกลา ในวนทราหลกมารประสต พระองคมนายฉนนะเปนสหาย ทรงกณฐกอศวราช เสดจออกมหาภเนษกรมณยามเทยงคน ทางประตทเหลาเทวดาเปดถวาย เสดจผานแควนทมพระราชาปกครองสามแควนในราตรนนเอง เสดจถงฝงอโนมานท ทรงรบธงชยของพระอรหตทฆฏการ-มหาพรหมนามาถวาย ทรงบรรพชาเปนผถงพรอมดวยอากปกรยาเหมอนพระ -เถระ ๖๐ พรรษาในขณะนนนนเอง, เสดจถงกรงราชคฤหโดยลาดบดวยพระอรยาบถนาเลอมใส เสดจเทยวบณฑบาตในกรงราชคฤหนนแลว ประทบนงเสวยบณฑบาตทเงอมเขาปณฑวะ พระเจาพมพสารราชาของชาวมคธทรงเชอเชญใหครองราชสมบต (รวมกบพระองค) ทรงปฏเสธเรองนน เสดจไปอารามของทานภคควะ ทรงศกษาลทธของทานภคควะนน จากนนทรงศกษาลทธของทานอาฬารดาบสและทานอทกดาบส ไมทรงพอพระทยลทธทงหมด

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 4นน เสดจไปยงตาบลอรเวลาตามลาดบ ทรงบาเพญทกกรกรยาอย ๖ ป ท ตาบลนน ทรงทราบวาทกกรกรยานนไมทาใหตรสรอรยธรรมได มพระดารวา นไมใชทางตรสร ทรงนาอาหารหยาบมาบารงกาลงอยสองสามวน ในวนวสาขบณม เสวยโภชนะอยางประเสรฐ (มธปายาส) ทนางสชาดาถวายแลวทรงลอยถาดทองทวนกระแสนาในแมนา (เนรญชรา) ทรงลงความเหนในทสดวา เราจกตรสรในวนน เวลาเยนพญากาฬนาคราชสรรเสรญพระคณเสดจขนโพธมณฑล ผนพระพกตรไปยงปาจนโลกธาตประทบนงเหนออปรา-ชตบลลงกอนเปนฐานะไมหวนไหว ทรงตงความเพยรประกอบดวยองคสทรงกาจดกองทพมารไดในเมอพระอาทตยยงไมทนอสดงคตเลย ปฐมยามทรงบรรลปพเพนวาสานสสตญาณ มชฌมยามทรงบรรล ทพยจกษญาณ(จตปปาตญาณ) ปจฉมยามทรงหยงญาณลงในปฏจจสมปบาท พจารณาปจจ-ยาการทงอนโลมและปฏโลมเจรญวปสสนา ทรงบรรลพระสมมาสมโพธ-ญาณ อนไมสาธารณแกผอน ทพระพทธเจาทงปวงบรรลกนแลว ทรงเขาผลสมาบต มพระนพพานเปนอารมณ เปนเวลา ๗ วน ทโพธมณฑลนนแหละ ทรงใหเวลาลวงไปทโพธมณฑลนนเอง อกหลายสปดาหโดยนยนนแลเสวยโภชนะคลกนาผงทโคนตนราชายตนะไมเกด ประทปนงทโคนตนอชปาลนโครธอก ทรงพจารณาความทธรรมเปนเรองลกซงตามธรรมดา ทาวมหา-พรหมมาอาราธนาในเมอพระองคมพระทยนอมไปเพอความขวนขวายนอย (คดจะไมสอน) ทรงตรวจดโลกดวยพทธจกษ ทรงเหนเหลาสตวชนดมอนทรยแกกลากม มอนทรยออนกม เปนตน ทรงทาปฏญญากบทาวมหาพรหมทจะแสดงธรรม ทรงราพงวา ควรจะแสดงธรรมแกใครกอนหนอ ทรงทราบวา ทานอาฬารดาบสและทานอทกดาบสตายเสยแลว มพระดารวา ภกษปญจวคคยทบารงรบใชเรา ซงกาลงบาเพญเพยรอยางเดดเดยว เปนผมอปการะ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 5แกเรามากแท อยากระนนเลย เราพงแสดงธรรมแกภกษปญจวคคยเหลานนกอน ในวนอาสาฬหบณม เสดจพทธดาเนนจากมหาโพธมงกรงพาราณสระยะทาง ๑๘ โยชน ทรงพบกบอปกาชวกในระหวางทาง เสดจถงปาอสปตนะตามลาดบ ทรงทาความเขาใจกะพระปญจวคคยทปาอสปตนะนน ทรงใหพระพรหม ๑๘ โกฏมพระอญญาโกณฑญญะเปนประมข ดมอมตธรรมดวยเทศนาธมมจกกปปวตตนสตร โดยนยเปนตนวา ดกอนภกษทงหลาย สดโตงสองอยางเหลานน อนบรรพชตไมพงเสพ ดงน. ในวนแรม ๑ คา ทรงใหพระภททยเถระตงอยในโสดาปตตผล. วนแรม ๒ คา ทรงใหพระวปปเถระตงอยในโสดาปตตผล. วนแรม ๓ คา ทรงใหพระมหานามเถระตงอยในโสดาปตตผล. วนแรม ๔ คา ทรงใหพระอสสชเถระตงอยในโสดาปตตผล. อนงในวนแรม ๕ คา ทรงใหพระปญจวคคยทงหมดตงอยในพระอรหตดวยเทศนาอนตตลกขณสตร. ตอจากนนทรงใหมหาชนหยงลงสอรยภม อยางนคอ บรษ ๕๕ คนมยสกลบตรเปนประมข ภททวคคยกมารประมาณ ๓๐ คนทไรฝายปราณชฎลประมาณพนคนทหนราบ คยาสสประเทศ ทใหมหาชน ๑๑ นหตมพระเจาพมพสารเปนประมข ตงอยในโสดาปตตผล ใหมหาชน ๑ นหต ตงอยในสรณะสาม ทรงรบพระเวฬวนแลว ประทบอยในพระเวฬวนนน ทรงตง พระสารบตรและพระโมคคลลานะ ผบรรลปฐมมรรคโดยการนาของพระอสสชเถระ ลาอาจารยสญชยเขามายงสานกของพระองคพรอมดวยบรวาร ทาใหแจงผลอนเลศบรรลทสดแหงสาวกบารมญาณแลวไวในตาแหนงสาวกผเลศ เสดจไปกรงกบลพสดตามคาเชอเชญของพระกาฬทายเถระ ทรงทรมานหมพระญาตผกระดางเพราะมานะ ดวยยมกปาฏหารย ทรงใหพระชนก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 6ตงอยในอนาคามผล และใหพระมหาปชาบดตงอยในโสดาปตตผล ทรงใหนนทกมารและราหลกมารบรรพชา แลวเสดจกลบมายงกรงราชคฤหอก. สมยตอมา เมอพระศาสดาเสดจเขาอาศย กรงเวสาล ประทบอยทกฏาคารศาลา พระเจาสทโธทนมหาราช ทรงทาใหแจงซงพระอรหต ปรนพพานภายใตเศวตฉตรนนเอง. ครงนน พระมหาปชาบดโคตม ไดเกด ความคดทจะบรรพชา ลาดบนน เหลาหญงบาทบรจารกาของกมาร ๕๐๐ คนทออกบวชในเวลาจบเทศนา กลหววาทสตร ทรมฝงแมนาโรหณ ไดพรอมใจกนไปเฝาพระมหาปชาบด ทกคนทลวา จกบวชในสานกของพระ-ศาสดา ตงใหพระมหาปชาบดเปนหวหนาประสงคจะไปเฝาพระศาสดา กพระมหาปชาบดน เมอกอนไดทลขอบรรพชากะพระศาสดาครงหนงแลวไมไดฉะนนจงรบสงใหเรยกกลบกมาปลงพระเกสาแลวครองผากาสายะ พาสากยานเหลานนทงหมดไปกรงเวสาล ขอรองพระอานนทเถระใหออนวอนพระทศพลจงไดบรรพชาและอปสมบทดวยการรบครธรรม ๘ ประการ แมสากยานนอกนทงหมดกไดอปสมบทพรอมกน . นเปนความยอในเรองน สวนเรองนโดยพสดาร มาแลวในบาลนน ๆทงนน. พระมหาปชาบดอปสมบทอยางนแลว เขาเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวยนอย ณ ทสมควรแหงหนง ครงนน พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกพระมหาปชาบดนน พระนางนนเรยนกมมฏฐานในสานกของพระศาสดา ไดบรรลพระอรหต ภกษณ ๕๐๐ ทเหลอไดบรรลพระอรหตในเวลาจบนนทโก-วาทสตร เมอภกษณสงฆตงมนดเปนปกแผนอยางนแลว เหลาหญงมตระกลสะใภของตระกล และกมารกาในตระกลทงหลาย ในคามนคมชนบทและราชธานนน ๆ ไดฟงความทพระพทธเจาเปนผตรสรดแลว ความทพระธรรม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 7เปนพระธรรมทพระพทธเจาตรสดแลว และความทพระสงฆเปนผปฏบตดแลวมความเลอมใสในพระศาสนาเปนอยางยง และเกดความสงเวชในสงสารวฏ จงขออนญาตสาม บดามารดา และญาตของตน ๆ บวชถวายชวตในพระศาสนาและครนบวชแลวเปนผถงพรอมดวยศลและอาจาระ ไดรบโอวาทในสานกของพระศาสดาดวยของพระเถระเหลานนดวย เพยรพยายามอย ไมนานนกกไดบรรลพระอรหต กคาถาทงหลายทพระเถรภาษตในทนน ๆ ดวยอานาจเปลง อทานเปนตนเหลานน ภายหลงพระสงคตกาจารยทงหลายรวมกนยกขนสสงคตจดเปนเอกนบาตเปนตน คาถาเหลานชอเถรคาถา การแบงคาถาเหลานนเปนนบาตเปนตน ไดกลาวไวแลวใหหนหลงนนแล บรรดานบาตเหลานน เอกนบาตเปนนบาตแรก แมในเอกนบาตนน คาถานวา ดกอนพระเถร ทานจงเอาทอนผาทาจวร นงหม แลวพกผอนใหสบายเถด เพราะราคะของ ทานสงบแลว เหมอนผกดองแหงอยในหมอ ดงนเปนคาถาแรก คาถานนเกดขนอยางไร เลากนมาวา ในอดตกาล กลธดาคนหนงเลอมใสยงในพระศาสนาในกาลของพระผมพระภาคเจาพระนามโกนาคมนะ นมนตพระศาสดา ในวนทสองใหสรางมณฑปกงไม ลาดทราย ผกเพดานขางบน บชาดวยของหอมและดอกไมเปนตนแลวใหคนไปกราบทลกาลแดพระศาสดา พระศาสดาเสดจไปท มณฑปนน ประทบนงบนอาสนะทปลาดไว กลธดานนถวายบงคมพระผม-พระภาคเจา องคาสดวยของเคยวของบรโภคอยางประณตแลวใหพระผมพระภาคเจาผเสวยเสรจลดพระหตถลงจากบาตร ครองไตรจวร พระผมพระภาคเจาทรงอนโมทนาแกนางแลวเสดจหลกไป กลธดานนทาบญตลอดอาย เวลาสน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 8อายบงเกดในเทวโลก ทองเทยวอยในสคตภมทงหลายนนเองตลอด ๑ พทธนดรในกาลของพระผมพระภาคเจาพระนามกสสปะ บงเกดในตระกลคฤหบด พอรเดยงสากเกดความสงเวชในสงสารวฏ จงบรรพชาอปสมบทในพระศาสนา บวชเปนภกษณอยสองหมนป ตายทงทเปนปถชนบงเกดในสวรรค เสวยสมบตในสวรรคตลอด ๑ พทธนดรบงเกดในตระกลกษตรยมหาศาล กรงเวสาล ในพทธป-ปาทกาลน คนทงหลายเรยกเธอวา เถรกา เพราะมรปรางลาสน เธอเจรญวย บดามารดาใหแกขตตยกมารผมชาตเสมอกนโดยตระกลและประเทศเปนตนเธอบชาสามเหมอนเทวดาอย ไดศรทธาในพระศาสนาคราวพระศาสดาเสดจกรงเวสาล ยอมาเธอไดฟงธรรมในสานกของพระมหาปชาบดโคตมเถร เกด ชอบใจบรรพชา บอกแกสามวา จกบวช สามไมอนญาต แตเพราะเธอสรางบญบารมมา เธอพจารณาธรรมตามทไดฟง กาหนดรปธรรมและอรปธรรมประกอบวปสสนาอยเนอง ๆ. อยมาวนหนง เมอเธอหงหาอาหารอยในครวใหญ เปลวไฟใหญไดตงขน เปลวไฟนนทาใหภาชนะทสนเกดเสยงเปรยะ ๆ เธอเหนดงนนจงยดขอนนแหละเปนอารมณ ใครครวญความไมเทยงทปรากฏขนอยางดยง จากนนไดยกความเปนอนจจง ทกขง อนตตาขนในครวนน เจรญวปสสนา ขวนขวายโดยลาดบ ไดดารงอยในอนาคามผลตามลาดบแหงมรรค ตงแตนนมาเธอไมใชเสอผาทสวยงามหรอเครองประดบ เมอสามถามวา ทรก เหตไรเดยวนเธอจงไมใชเสอผาทสวยงามหรอเครองประดบเหมอนเมอกอน นางจงบอกวาตนไมควรอยเปนคฤหสถ แลวขออนญาตบวช สามนาเธอไปสานกของพระ-มหาปชาบดโคตมดวยบรวารใหญ กลาววา ขาแตพระแมเจา โปรดบวชใหนางนเถด เหมอนวสาขอบาสกนาธรรมทนนาไปฉะนน. ครงนน พระ-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 9มหาปชาบดโคตมใหนางบรรพชาอปสมบทแลว นาไปวหารแสดงแกพระศาสดาเมอทาอารมณทเหนตามปกตนนเองใหแจมแจงแกนาง ตรสพระคาถานวา ดกอนเถร เธอจงเอาทอนผาทาจวรนงหมแลว พกผอนใหสบายเถด เพราะราคะของเธอสงบแลว เหมอนผกดองแหงอยในหมอ. บรรดาบทเหลานน บทวา สข แสดงภาวนปงสกะ. บทวา สปาหเปนคาสง. บทวา เถรเก เปนคาเรยก. บทวา กตวา โจเฬน ปารตาเปนคาประกอบดวยความมกนอย. บทวา อปสนโต ห เต ราโค เปนคาประกาศผลการปฏบต. บทวา สกขฑาก ว เปนคาแสดงความไมมสาระแหงกเลสทพงใหสงบ. บทวา กมภย เปนคาแสดงความไมเทยงคอวางเปลาของหมอทใสผกดองนน. อนง บทวา สข น เปนชอของสงทปรารถนา ความวา มสขปราศจากทกข. กบทวา สปาห น เปนคาแสดงการผอนอรยาบถส ความวา เพราะฉะนน ทานจงสาเรจอรยาบถทงสตามสบายทเดยว คอจงอยอยางสบาย. บทวาเถรเก นเปนบทประกาศชอของพระเถรนนกจรง แตกมความวา ถงความเปนผมนในพระศาสนาทมน เพราะภาวะทรตามเนอความไดเปนสวนมาก คอประกอบดวยธรรมมศลเปนตนอนมน. บทวา กตวา โจเฬน ปารตาความวา จงเอาทอนผาบงสกลทาจวรปกปดสรระ คอนงและหมผานน. หศพทในบทวา อปสนโต ห เต ราโค มเนอความวา เหต อธบายวาเพราะกามราคะทเกดในสนดานของทานสงบแลว คอถกเผาดวยไฟคออนาคาม-มรรคญาณ บดนทานจงเผาราคะทยงเหลออยนนดวยไฟคอมรรคญาณอนเลศพกผอนใหสบายเถด. บทวา สกขฑาก ว กมภย ความวา ยอมสงบเหมอนผกดองเลกนอย ในภาชนะรอนนน เขาเคยวดวยเปลวไฟแรงรอนแหงไป.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 10อกอยางหนง เหมอนเมอเอาผกดองเจอนา ขนตงเคยวบนเตา เมอนายง มอย ผกดองนนยอมเดอดพลาน แตเมอหมดนา ยอมสงบนงฉนใด กามราคะในสนดานของทานสงบแลว ทานจงทากเลสแมทเหลออยใหสงบแลว พกผอนใหสบายเถด ฉนนน. พระเถรบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย ในเวลาจบคาถา เพราะอนทรยแกกลาและเพราะพระศาสดาเทศนาไพเราะ เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา เราสรางมณฑปถวายพระพทธเจาโกนาคมนะ และไดถวายพระสถปอนบวรแดพระพทธเจาผเผาพนธ มนษย เราไปในทใด ๆ เปนชนบทกตาม นคมและราช- ธานกตาม ยอมมคนบชาในทนน ๆ ทกแหง นเปนผล ของการทาบญ เราเผากเลสแลว ภพทงหมดเราถอน ไดแลว เราตดเครองผกพน เปนผไมมอาสวะอย ดงชางพงตดเชอกแลว การมาเฝาพระพทธเจาผประ- เสรฐของเรา เปนการมาดแลวหนอ เราไดบรรลวชชา สามตามลาดบ เราปฏบตตามคาสอนของพระพทธเจา แลว คณวเศษเหลาน คอปฏสมภทาส วโมกข ทงแปดและอภญญาหก เราทาใหแจงแลว เราปฏบต ตามคาสอนของพระพทธเจาแลว. ครนไดบรรลพระอรหตแลว พระเถรเมอเปลงอทานไดภาษตคาถานนทเดยว เหตนน คาถานจงไดเปนคาถาของพระเถรนน. ดวยคาถาทพระเถรกลาวในทนน เปนอนกาหนดราคะไดอยางไมเหลอ เพราะบรรลความสงบนนไดดวยมรรคอนเลศ. และทกลาวถงความสงบ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 11กเลสทงหมดในทน กดวยความสงบราคะนนเอง ฉะนนพงเหนขอนน เพราะกเลสธรรมทงหมดสงบได เพราะตงอยรวมกน. สมจรงดงทกลาวไววา โมหะใดเกดรวมกบอทธจจะและวจกจฉา อน เรารแลว โมหะนนกรวมกนกบราคะ เพราะตงอย รวมกนโดยการละ. เหมอนอยางวา ความสงบแหงสงกเลสทงปวงทานกลาวไวในทน ฉนใด แมในททกแหงทานกกลาวความสงบแหงสงกเลสเหลานน ฉนนน ฉะนนพงทราบโดยทสงบกเลสไดสาเรจในตอนตน ดวยตทงคปหานะละดวยองคนนๆในขณะแหงสมถะและวปสสนาดวยวกขมภนปหานะละดวยขมไว ในขณะแหงมรรคดวยสมจเฉทปหานะละดวยถอนขน ในขณะแหงผลดวยปฏปสสทธปหานะละดวยสงบระงบ ความสาเรจแหงปหานะทงส พงทราบดวยความสงบนน.บรรดาปหานะทงสนน ความสาเรจแหงสลสมปทา ทานแสดงดวยตทงคปหา-นะ ความสาเรจแหงสมาธสมปทา ทานแสดงดวยวกขมภนปหานะ ความสาเรจแหงปญญาสมปทาทานแสดงดวยปหานะนอกน โดยความสาเรจคอบรรลดวยปหานะ. พระโยคาวจรยงการบรรลสจฉกรยา และการบรรลปรญญาใหสาเรจเหมอนยงการบรรลภาวนาใหสาเรจนนเอง เพราะไมมสงนน ในเมอสงนนไมมแล บณฑตพงทราบวา สกขา ๓ ทานประกาศดวยความสาเรจคอการบรรล ๔ความงาม ๓ อยางทานประกาศดวยการปฏบต วสทธ ๗ ทบรบรณทานประกาศดวยคาถาน. พระเถรองคหนงไมมใครรจก คอไมปรากฏชอแล ะโคตรเปนตน อธบายวา ภกษณผเปนเถร ถงพรอมดวยลกษณะองคหนงไดภาษตคาถาน. จบ อรรถกถาอญญตราเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 12 ๒. มตตาเถรคาถา [๔๐๓] ไดยนวา พระผมพระภาคเจาทรงกลาวสอน นางมตตา สกขมานา ดวยพระคาถานเนองๆ อยางนวา ดกอนนางมตตา เธอจงเปลองจตจากกเลส เครองประกอบทงหลาย เหมอนพระจนทรถกราหจบ แลวพนจากเครองเศราหมองฉะนน เธอมจตหลดพน แลว จงเปนผไมมหนบรโภคกอนขาวเถด. จบ มตตาเถรคาถา ๒. อรรถกถามตตาเถรคาถา คาถานวา ดกอนนางมตตา เธอจงเปลองจตจากกเลส เครองประกอบทงหลาย เหมอนพระจนทรถกราหจบ แลวพนจากเครองเศราหมองฉะนน เธอมจตหลดพน แลว จงเปนผไมมหนบรโภคกอนขาวเถด ดงนเปนคาถาสาหรบนางสกขมานาชอมตตา. นางมตตานนไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลทเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆ บงเกดในเรอนตระกลในกาลของพระผมพระภาคเจาพระนามวปสส รเดยงสาแลว วนหนงเหนพระศาสดาเสดจไปในถนน มใจเลอมใสถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ แลว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 13นอนควาแทบพระยคลบาทของพระศาสดา ดวยกาลงปต นางบงเกดในเทว-โลกดวยบญกรรมนน ทองเทยวไป ๆ มาๆ อยในสคตภมทงหลายนนเอง ใน พทธปปาทกาลนบงเกดในตระกลพราหมณมหาศาล ในกรงสาวตถ มชอวามตตา เพราะเปนหญงถงพรอมดวยอปนสย เวลามอาย ๒๐ ป นางจงบวชเปนสกขมานาในสานกของพระมหาปชาบดโคตม ใหพระมหาปชาบดโคตมนอกกมมฏฐานแลวเจรญวปสสนา วนหนงกลบจากบณฑบาต แสดงวตรคอกจในการฉนแกภกษณผเปนเถรทงหลายแลวไปทพกกลางวน นงในทลบเรมมนสการวปสสนากมมฏฐาน พระศาสดาประทบอยทพระคนธกฏมกลนหอมนนแหละ ทรงเปลงพระรศมแสดงพระองคเหมอนประทบนงตอหนาของนางสกขมานามตตานน ตรสพระคาถานวา ดกอนนางมตตา เธอจงเปลองจตจากกเลส เครองประกอบทงหลาย เหมอนพระจนทรถกราหจบ แลว พนจากเครองเศราหมองฉะนน เธอมจตหลด พนแลว จงเปนผไมมหนบรโภคกอนขาวเถด. บรรดาบทเหลานน บทวา มตเต เปนคาเรยกนางสกขมานานน.บทวา มจสส โยเคห ความวา จงพนจากโยคะสมกามโยคะเปนตน ดวยมรรคปฏบต คอจงเปนผมจตพนจากโยคะเหลานน. เหมอนอยางอะไร. บทวาจนโท ราหคคหา อว ความวา เหมอนพระจนทรถกอสรนทราหจบดวยหตถพนจากเครองเศราหมอง. บทวา วปปมตเตน จตเตน ไดแก ดวยจตทพนดวยด ดวยสมจเฉทวมตต ดวยอรยมรรค. กบทวา วปปมตเตน จตเตน น เปนตตยาวภตต ลงในลกษณะอตถมภต (แปลวาม). บทวา อนณา ภชปณฑก ความวา จงเปนผไมมหน เพราะละหนคอกเลสเสยได พงบรโภค

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 14กอนขาวของชาวแวนแควน ดวยวา ผใดไมละกเลสทงหลายบรโภคปจจยท พระศาสดาทรงอนญาตไว ผนนชอวาเปนผมหนบรโภค เหมอนอยางททานพระพากละ กลาวไววา อาวโส เราเปนผมหนบรโภคกอนขาวของชาวแวนแควน ถง ๗ วนทเดยว ฉะนนบรรพชตในพระศาสนา พงละหนคอกามฉนทะเปนตน เปนผไมมหนบรโภคของทเขาถวายดวยศรทธาเถด. บทวาปณฑก เปนหวขอเทศนาเทานน ใจความคอปจจย ๔. บทวา อภณหโอวทต ความวา ชาระอปกเลสใหบรสทธดวยการถงอรยมรรค ใหโอวาทโดยสวนมาก. นางสกขมานามตตานนตงอยในพระโอวาทนน ไมนานนกกบรรลพระอรหต เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

เมอพระผมพระภาคเจาพระนามโกณฑญญะ ผเจรญทสดในโลก ผคงท ยงเหลาสตวใหขามสงสาร- วฏ เสดจพทธดาเนนอยในถนน ขาพเจาออกจากเรอน นอนควา พระโลกเชษฐไดอนเคราะหเหยยบบนศรษะ แลว พระผนาโลกไดเสดจไป ดวยจตเลอมใสนน ขาพเจาไดไปสภพชนดสต ขาพเจาเผากเลสแลว ภพ ทงหมดขาพเจาถอนไดแลว ขาพเจาตดเครองผกพน เปนผไมมอาสวะอย ดงชางพงตดเชอกแลว การมา เฝาพระพทธเจาผประเสรฐของขาพเจา เปนการมาด แลวหนอ ขาพเจาไดบรรลวชชาสามตามลาดบ ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว คณ๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๔๔. สงกมนกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 15 วเศษเหลาน คอปฏสมภทาส วโมกขแปดและอภญญา หก ขาพเจาทาใหแจงแลว ขาพเจาไดปฏบตคาสอน ของพระพทธเจาแลว. ครนบรรลพระอรหตแลว นางสกขมานามตตา นน ไดเปลงคาถานนแล. บทวา สกขมานา ไดแก ผมสกขาบรบรณ. ตอมา นางไดกลาวคาถานนแหละในเวลาปรนพพานแล. จบ อรรถกถามตตาเถรคาถา ๓. ปณณาเถรคาถา [๔๐๔] ดกอนนางปณณา เธอจงเตมดวยธรรม ทงหลาย เหมอนพระจนทรวนขน ๑๕ คา เธอจง ทาลายกองแหงความมดดวยปญญาอนบรบรณเถด. จบปณณาเถรคาถา ๓. อรรถกถาปณณาเถรคาถา คาถาวา ปณเณ ปรสส ธมเมห เปนตน เปนคาถาสาหรบนางสกขมานาชอปณณา. นางสกขมานาชอปณณาแมน กสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลทเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆ เมอโลกวางพระพทธเจา บงเกดในกาเนดกนนร ทฝงแมนาจนทภาคา วนหนง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 16เหนพระปจเจกพทธเจาองคหนงในทนน มใจเลอมใส บชาพระปจเจกพทธ-เจานนดวยดอกออ ยนประคองอญชล ดวยบญกรรมนน นางทองเทยวอยในสคตภมทงหลายเทานน ในพทธปปาทกาลนบงเกดในตระกลคฤหบดมหาศาลกรงสาวตถ มชอวาปณณา เพราะเปนหญงถงพรอมดวยอปนสย นางอยมาอาย ๒๐ ป ฟงธรรมในสานกของพระมหาปชาบดโคตม ไดศรทธาขอบรรพ-ชาเปนสกขมานา เรมวปสสนา. พระศาสดาประทบนงในพระคนธกฎนนเอง ทรงเปลงพระรศมตรสพระคาถานแกเธอวา ดกอนนางปณณา เธอจงเตมไปดวยธรรม ทงหลาย เหมอนพระจนทรวนขน ๑๕ คา เธอจง ทาลายกองแหงความมด ดวยปญญาอนบรบรณเถด. บรรดาบทเหลานน บทวา ปณเณ เปนคาเรยกนางสกขมานานน.บทวา ปรสส ธมเมห ความวา จงบรบรณดวยโพธปกขยธรรม ๓๗.ร อกษรในบทวา จนโท ปณณรเสรว ทาหนาทเชอมบทเหมอนพระจนทรบรบรณดวยสวนท ๑๖ ของเดอนทงหมด ในวนขน ๑๕ คา คอในวนเดอนเพญ. บทวา ปรปณณาย ปาย ไดแก ดวยปญญาทสมปยตดวยอรหตมรรค ชอวาบรบรณ เพราะทากจ ๑๖ อยางใหสนบรณ. บทวาตโมกขนธ ปทาลย ความวา จงทาลาย คอจงถอนกองโมหะโดยไมเหลอกเลสทงหมดยอมเปนอนทาลายแลวพรอมกบการทาลายกองโมหะนนแล. นางสกขมานาปณณานน ฟงคาถานนแลวเจรญวปสสนาไดบรรลพระอรหต เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

๑. ข. นฬมาลกาเถรอปทาน เลม ๓๓ ขอ ๑๔๕.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 17 ในกาลนนขาพเจาเปนกนรทฝงแมนาจนทภาคา ขาพเจาไดเหนพระพทธเจาผปราศจากธล เปนพระ- สยมภ ผอนใคร ๆ ใหแพไมได ขาพเจามจตเลอมใส มใจด ปลมใจ กระทาอญชลถอเอาดอกออบชาพระ- สยมภ ดวยกรรมททาดนน และดวยความตงใจมน ขาพเจาละรางกนร ไดไปสหมเทวดาชนไตรทศ ขาพเจาไดเปนมเหสของเทวราช ๓๖ องค ไดเปน มเหสของพระเจาจกรพรรด ๑๐ องค ขาพเจารบญ กศลบวชเปนบรรพชต ขาพเจาเผากเลสแลว ภพ ทงหมดขาพเจาถอนไดแลวอาสวะทงหมดสนรอบแลว บดน ภพใหมไมม จากนไป ๙๔ กป ขาพเจาเอา ดอกไมบชา ขาพเจาไมรจกทคต นเปนผลแหงการ บชาพระพทธเจา ขาพเจาเผากเลสแลว ฯลฯ ขาพเจา ไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว. พระเถรนนบรรลพระอรหตแลวเปลงคาถานน และคาถานไดเปนคาถาพยากรณพระอรหตของพระเถรนนแล. จบ อรรถกถาปณณาเถรคาถา ๔. ตสสาเถรคาถา [๔๐๕] ดกอนตสสา เธอจงศกษาในไตรสกขา โยคะกเลสเครองประกอบทงหลายอยาไดครอบงาเธอ เธอจงพรากจากโยคะทงหมด เปนผไมมอาสวะเทยวไป ในโลก. จบ ตสสาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 18 ๔. อรรถกถาตสสาเถรคาถา คาถาวา ตสเส สกขสส สกขาย เปนตน เปนคาถาสาหรบนางสกขมานาชอตสสา. นางสกขมานาชอตสสาแมน กสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลทเปนอปนสยแหงพระนพพานในภพนน ๆ เพราะกศลทไดรวบรวมไวเปนปจจย จงบงเกดในศากยราชตระกล กรงกบลพสดในพทธปปาทกาลน เจรญวยแลวเปนสนมของพระโพธสตว ภายหลงไดออกบวชพรอมกบพระมหาปชาบดโคตม เจรญวปสสนา พระศาสดาทรงเปลงพระรศมตามนยทกลาวแลวในหนหลง ไดภาษตพระคาถาแกพระเถรนนวา ดกอนตสสา เธอจงศกษาในไตรสขา โยคะ กเลสเครองประกอบทงหลายอยาไดครอบงา เธอ จงพรากจากโยคะทงหมด เปนผไมมอาสวะเทยวไป ในโลก บรรดาบทเหลานน บทวา ตสเส เปนคาเรยกพระเถรนน. บทวาสกขสส สกขาย ความวา จงศกษาในสกขา ๓ อยางมอธสลสกขาเปนตนคอจงยงสกขา ๓ ทสมปยตดวยมรรคใหถงพรอม พระผมพระภาคเจาตรสเหตในการยงสกขา ๓ เหลานนใหถงพรอมในบดน. บทวา มา ต โยคาอปจจค ความวา สมยทควรประกอบเหลาน คอ ความเปนมนษย ความไมบกพรองแหงอนทรย ความเกดขนแหงพระพทธเจา ความไดศรทธาอยาลวงเลยเธอไปเสย อกอยางหนง โยคะ ๔ มกามโยคะเปนตนนนแหละอยาเขาใกล คออยาครอบงาเธอ บทวา สพพโยควส ยตตา ความวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 19พนจากโยคะทงหมดมกามโยคะเปนตน เพราะพนนนแหละ แตนนจงเปนผไมมอาสวะเทยวไปในโลก จงอยดวยธรรมเปนเครองอยสบายในปจจบน. นยมอาทวา พระเถรนนฟงคาถานนแลวเจรญวปสสนาบรรลพระ-อรหต ดงน พงทราบโดยนยทกลาวแลวในหนหลงนนแล. จบ อรรถกถาตสสาเถรคาถา ๕. อญญตราตสสาเถรคาถา [๕๐๖] ดกอนตสสา เธอจงประกอบดวยธรรม ทงหลาย ขณะอยาไดกาวลวงเธอไปเสย เพราะผทม ขณะกาวลวงแลว ยอมยดเยยดกนอยในนรกโศกเศรา อย. จบ อญญตราตสสาเถรคาถา ๖. ธราเถรคาถา [๔๐๗] ดกอนธรา เธอจงถกตองนโรธอนเปนท สงบระงบสญญา เปนสข เธอจงทาพระนพพาน อนเกษมจากโยคะยอดเยยมใหสาเรจเถด. จบ ธราเถรคาถา ๗. อญญตราธรา๑เถรคาถา [๔๐๘] ธรา ภกษณผมอนทรยอนอบรมแลวดวย ธรรมทงหลายอนเปนเครองทรง เธอจงชนะมาร พรอมดวยพาหนะแลวทรงไวซงกายอนมในทสด. จบ อญญตราธราเถรคาถา๑. อรรถกถาเปน วรา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 20 ๘. มตตาเถรคาถา [๔๐๙] ดกอนมตตา เธอบวชแลวดวยศรทธา จง ยนดในกลยาณมตร จงเจรญกศลธรรมเพอบรรลธรรม อนเกษมจากโยคะ. จบ มตตาเถรคาถา ๙. ภทราเถรคาถา [๔๑๐] ดกอนภทรา เธอบวชแลวดวยศรทธา จง ยนดในธรรมอนเจรญ จงเจรญกศลธรรมเพอ บรรลธรรมอนเกษมจากโยคะทยอดเยยม. จบ ภทราเถรคาถา ๑๐. อปสมาเถรคาถา [๔๑๑] ดกอนอปสมา เธอจงขามโอฆะอนเปน บวงมารทขามไดแสนยาก เธอจะชนะมาร พรอมดวย พาหนะทรงไวซงกายอนมในทสด. จบ อปสมาเถรคาถา ๕. อรรถกถาตสสาทเถรคาถาเปนตน คาถาวา ตสเส ยชสส ธมเมห เปนตนเปนคาถาของพระเถรชอตสสา เรองของพระเถรนนเหมอนกบเรองของนางสกขมานาชอตสสา แตองคนเปนพระเถรบรรลพระอรหต กพระเถรนฉนใด เรองของพระเถร ๕องค คอ พระเถรธรา พระเถรวรา พระเถรมตตา พระเถรภทรา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 21พระเถรอปสมา ตอจากนกฉนนนคอเปนเชนเดยวกนนนเอง พระเถรเหลานแมทงหมด เปนชาวกบลพสด เปนสนมของพระโพธสตวออกบวชพรอมกบพระมหาปชาบดโคตม บรรลพระอรหตดวยคาถาเกดจากโอภาส เวนองคท ๗สวนองคท ๗ นนเวนคาถาเกดจากโอภาส อาศยโอวาททไดในสานกพระศาส-ดาไวกอน ขวนขวายเจรญวปสสนา บรรลพระอรหต ไดกลาวคาถาเปนอทานวา ธรา ธเรห เปนตน พระเถรแมองคอน ๆ บรรลพระอรหตแลวไดกลาวคาถาเหลานวา ดกอนตสสา เธอจงประกอบดวยธรรมทงหลาย ขณะอยาไดกาวลวงเธอไปเสย เพราะผทมขณะกาว- ลวงแลว ยอมยดเยยดกนอยในนรกโศกเศราอย. ดกอนธรา เธอจงถกตองนโรธอนเปนทสงบ ระงบสญญา เปนสข เธอจงทาพระนพพานอนเกษม จากโยคะยอดเยยมใหสาเสรจเถด วราภกษณผมอนทรย อบรมดวยวรธรรมทงหลาย ชนะมารพรอมดวยพาหนะ ทรงไวซงกายอนมในทสด. ดกอนมตตา เธอบวชแลวดวยศรทธา จงยนด ในกลยาณมตร จงเจรญกศลธรรมเพอบรรลธรรมอน เกษมจากโยคะ. ดกอนภทรา เธอบวชแลวดวยศรทธา จงยนด ในธรรมอนเจรญ จงเจรญกศลธรรมเพอบรรลธรรม อนเกษมจากโยคะทยอดเยยม. ดกอนอปสมา เธอจงขามโอฆะอนเปนบวงมาร ทขามไดแสนยาก เธอจงชนะมารพรอมดวยพาหนะ ทรงไวซงกายอนมในทสด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 22 บรรดาบทเหลานน บทวา ยชสส ธมเมห ความวา จงประกอบ คอจงทาการประกอบ ดวยธรรมคอ สมถะและวปสสนาทงหลายและดวยโพธปกขยธรรมทงหลายอนประเสรฐ. บทวา ขโณ ต มา อปจจ-คา ความวา ขณะทงหมดนคอ ขณะเกดในปฎรปเทส ขณะมอายตนะ ๖ไมบกพรอง ขณะเกดขนของพระพทธเจา ขณะไดศรทธา ชอวายอมกาวลวง บคคลผทไมทาการเจรญโยคะอยางนนน ขณะนนอยาไดกาวลวงเธอไปเสย.บทวา ขณาตตา ความวา เพราะบคคลเหลาใดลวงเลยขณะ และขณะนนลวงเลยบคคลเหลาใด บคคลเหลานนยอมยดเยยดกนอยในนรก โศกเศราอย คอบงเกดในนรกนน เสวยทกขใหญ. บทวา นโรธ ผเสห ความวา จงถกตอง คอจงไดความดบกเลส.บทวา สาวปสม สข อาราธยาห นพพาน ความวา จงทาพระ-นพพานทมความสงบระงบบาปสญญา มกามสญญาเปนตนเปนนมต เปนสขอยางยง ใหสาเรจ. บทวา วรา วเรห ธมเมห ความวา วราภกษณ ผอบรมอนทรย คอมอนทรยมศรทธาเปนตนอนตนใหเจรญแลว ดวยวรธรรมทงหลาย คอดวยธรรมคออรยมรรคอนสมบรณดวยเดช ดวยความเปนผมปธานคอความเพยร ชนะกเลสมารพรอมดวยพาหนะกบดวยวตถกามทงหลายทรงไวซงกายอนมในทสด เพราะไมเกดอกตอไป พระเถรแสดงตนทาเปนเหมอนคนอน ดวยประการฉะน. เรยกพระเถรนนดวยบทวา มตเต บทวา มตตรตา ความวาจงยนดยงในกลยาณมตรทงหลาย คอจงกระทาสกการะและสมมานะในกลยาณ-มตรเหลานน. บทวา ภาเวห กสเล ธมเม ความวา จงเจรญธรรมคอ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 23อรยมรรค. บทวา โยคกเขมสส ไดแก เพอถง คอบรรล ซงพระอรหตดวย ซงพระนพพานดวย. เรยกพระเถรนนดวยบทวา ภเทร. บทวา ภทรรตา ความวาเปนผยนดแลว ยนดยงแลวในธรรมมศลเปนตนอนเจรญ. บทวา โยคกเขมอนตตร ไดแก พระนพพานอนเกษมจากโยคะ ๔ ไมมอนตรายยอดเยยมความวา จงเจรญโพธปกขยธรรมอนเปนกศล เพอบรรลพระนพพานนน เรยกพระเถรนนดวยบทวา อปสเม. บทวา ตเร โอฆ มจจเธยยสทตตร ความวา ชอวา มจจเธยยะ บวงมาร เพราะเปนทยดถอของมจจ. ชอวา สทตตระขามไดแสนยาก เพราะผทมไดสรางสมกศลสมภารไวจะขามไดยากเหลอเกน. พงขาม คอ พงใชนาวาคออรยมรรคขามโอฆะใหญคอสงสารวฏ. บทวา ธาเรห อนตม เทห ความวา จงเปนผทรงกายอนมในภพสดทาย ดวยความทกายนนยงแขงแรงอยนนแล. จบ อรรถกถาตสสาทเถรคาถา ๑๑. มตตาเถรคาถา [๔๑๒] เราเปนผพนดวยด เปนผพนโดย ชอบดวยความหลดพนจากความคอม ๓ อยาง คอ คอมเพราะครก ๑ คอมเพราะสาก ๓ คอมเพราะ สาม ๑ เปนผพนแลวจากความเกดและความตาย ถอนตณหาเครองนาไปสภพไดแลว. จบ มตตาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 24 ๑๑. อรรถกถามตตาเถรคาถา คาถาวา สมตตา สาธ มตตามห เปนตน เปนคาถาของพระ-เถรชอมตตา. พระเถรชอมตตาแมน กสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลไวในภพนน ๆ ในพทธปปาทกาลนบงเกดเปนบตรสาวของพราหมณยากจนในโกศลชนบท เวลาเจรญวย บดามารดาไดใหเธอแกพราหมณคอมคนหนง เธอไมชอบครองเรอนกบพราหมณคอมนน ขออนญาตเขาบวชแลว เจรญวปสสนา จตของเธอพลานไปในอารมณภายนอก เธอขมจต นนกลาวคาถาวา เราเปนผพนดวยด เปนผพนโดยชอบ เปนตน ขวนขวายวปสสนาบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา พระพชตมารพระนามวาปทมตตระ มจกษ ในธรรมทงปวง ทรงอนเคราะหเหลาสตว เสดจ เขาบรเพอบณฑบาต เมอพระศาสดาพระองคนน เสดจมา ชาวพระนครเหลานนทงหมดตางราเรงยนด มารวมกนเกลยทราย กวาดถนน ยกตนกลวย หมอ มนาเตม ธง เอาธป จรณ และพวงดอกไมสกการะ พระศาสดา ขาพเจามอบถวายมณฑป นมนตพระผ นายกวเศษถวายมหาทาน ปรารถนาพระสมโพธญาณ พระมหาวระ พระนามปทมตตระผนาเหลา- สรรพสตว ผเปนอครบคคล ทรงอนโมทนาแลวทรง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 25 พยากรณวา เมอลวงไปแสนกป จกมภทรกป เธอได ความสขในภพนอยใหญทงหลายแลวจกบรรลพระโพ- ธญาณ ชนเหลาใดเหลาหนงทงชายและหญง ผกระทา หตถกรรม ทงหมดจกประชมพรอมกนในอนาคตกาล ชนเหลานนจกเปนบรจารกาคนรบใชของเธอ ในเทว- พภพทเธอเกด ดวยวบากแหงธรรมนน และดวยความ ตงใจมน ยอมเสวยทพยสขและมนษยสขอนนบไมได พวกเราทองเทยวไปในภพนอยใหญตลอดกาลนาน จากนไปแสนกป ขาพเจาไดทากรรมใดไวในกาลนน ดวยกรรมนน ขาพเจาเปนผสขมาลชาตในมนษยโลก และเทวโลก ขาพเจาไดรป โภคะ ยศ อาย เกยรต และสขทนารก ทงหมดเปนความถงพรอมแหงกศล- กรรมททาตดตอกน. ครนถงภพสดทาย ขาพเจาเกดในตระกล พราหมณ มมอเทาละเอยดออนในนเวศนทนารนรมย ตลอดกาลทงปวง ขาพเจาไมเหนสงทไมงามบนปฐพ ขาพเจาไมเหนภาคพนทเปนโคลนเลนไมสะอาด ใน กาลไหน ๆ ขาพเจา เผากเลสแลว ฯลฯ ขาพเจา ปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว.ครนบรรลพระอรหตแลว เมอเปลงอทาน พระเถรไดกลาวคาถานวา ราเปนผพนดวยด เปนผพนโดยชอบ ดวย ความหลดพนจากความคอม ๓ อยางคอ คอมเพราะ ครก ๑ คอมเพราะสาก ๑ คอมเพราะสาม ๑ เปน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 26 ผพนแลวจากความเกดและความตาย ถอนตณหา เครองนาไปสภพไดแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา สมตตา ไดแก พนแลวดวยด. บทวาสาธ มตตามห ความวา เปนผพนด คอโดยชอบนนเอง กเปนผพนดวยด เปนผพนโดยชอบ จากอะไร ฉะนน จงกลาววา ตห ขชเชหมตตยา ความวา ดวยความหลดพนจากความคด ๓ อยาง. บดนเมอจะแสดงความคดเหลานนโดยยอ พระเถรจงกลาววา คอมเพราะครก ๑ คอมเพราะสาก ๑ คอมเพราะสาม ๑ ดงน. ดวยวาเมอใสขาวเปลอกในครก กลบขาวไปมา และตาอยดวยสาก ยอมตองกมหลงดงนน ทานจงกลาวเหตทงสองวาคอม เพราะเปนเหตใหทาความคอม อนง สามของพระเถรนนเปนคนคอมทเดยว. บดน พระเถรกลาวความพนจากความคอม ๓ อยาง เปนการแสดงความพนใด เมอแสดงความพนนนแหละ พระเถรกลาววา เปนผพนแลวจากความเกดและความตาย แลวกลาวถงเหตในเรองนนวา ถอนตณหาเปนเครองนาไปสภพไดแลว. เนอความของบทนนวา ขาพเจามไดพนเพยงความคอม ๓อยางเทานน ทแทขาพเจาพนแมจากความเกดและความตายทงหมด เพราะตณหาตวทเปนเนตตคอนาไปสภพทงหมด ขาพเจาถอนขนแลวดวยมรรคอนเลศ (คออรหตมรรค) จบ อรรถกถามตตาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 27 ๑๒. ธมมทนนาเถรคาถา [๔๑๓] ผทเกดฉนทะ มทสด พงถกตองพระ- นพพานดวยใจ ผทมจตไมปฏพทธ ในกามทงหลาย ทานเรยกวา มกระแสในเบองบน. จบ ธมมทนนาเถรคาถา ๑๒. อรรถกถาธมมทนนาเถรคาถา คาถาวา ฉนทชาตา อวสาย เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอธมมทนนา. เลากนวา พระเถรชอ ธมมทนนา นน ในกาลแหงพระพทธเจาพระนาม ปทมตตระ เปนผอาศยคนอนเขาเลยงชพอยในกรงหงสวด ถวายทานทมบชาสกการะเปนเบองตน แตพระอครสาวกผออกจากนโรธ บงเกดในเทวโลก จตจากเทวโลกนนแลว ทองเทยวอยในเทวดาและมนษยทงหลายในกาลของพระผมพระภาคเจาพระนามวา ปสสะ เธออยในเรอนคนงานของพชายตางมารดาของพระศาสดา เมอสามพดพาดพงถงทานวา เธอจงใหหนงสวน ดงน นางใหสองสวน ทาบญเปนอนมาก ในกาลของพระกสสปพทธ-เจา เธอถอปฏสนธในพระตาหนกของพระเจากาสพระนาม กงก เปนคนหนงภายในพนองหญง ๗ คน ประพฤตพรหมจรรยสองหมนป ทองเทยวอยในเทวดาและมนษยทงหลายพทธนดรหนง ในพทธปปาทกาลน บงเกดในเรอนตระกลในกรงราชคฤห เจรญวยแลวไปสเรอนของวสาขเศรษฐ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 28 อยมาวนหนง วสาขเศรษฐฟงธรรมในสานกของพระศาสดา ไดเปนพระอนาคาม ไปเรอน เมอขนปราสาทไมยดมอทนางธมมทนนาผยนอยหวบนไดยนให ขนปราสาท แมเมอบรโภคอาหารกบรโภคเฉยๆ นางธมมทนนาใครครวญดเหตนนกลาววา ขาแตลกนาย ทาไมวนนทานจงไมยดมอฉน แมเมอบรโภคอาหารกไมพดอะไรๆ ฉนมความผดอะไรหรอ วสาขเศรษฐกลาว วา แมธมมทนนา เธอไมมความผด ตงแตวนนไป ฉนไมควรถกตองกายหญง และไมควรทาความเหลาะแหละในอาหาร ฉนแทงตลอดธรรมเชนนนแลว กถาเธอปรารถนา กจงอยในเรอนนแหละ ถาไมปรารถนา กจงถอเอาทรพยเทาทเธอตองการไปเรอนตระกล (ของเธอ). นางธมมทนนากลาววา ขาแตลกนาย ฉนจะไมกลนอาเจยนททานคายไว ทานโปรดอนญาตใหฉนบวชเถด วสาขเศรษฐกลาววา สาธ ธมมาทนนา แลวเอาวอทองสงนางไปสานกภกษณ. นางธมมทนนาบวชแลว เรยนกมมฏฐานอยในสานกภกษณนนสองสามวน ประสงคจะอยอยางวเวกจงไปหาอปชฌายอาจารยกลาววา ขาแตแมเจาทงหลาย ใจของดฉนไมชอบทเกลอนกลน ดฉนจะไปสอาวาสใกลบานพวกภกษณพาเธอไปอาวาสใกลบาน เธออยในทนน ไมนานนกกไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ทงหลาย เพราะเธอยายสงขารในอดตไดแลวเพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

พระพชตมารพระนามปทมตตระผทรงถงฝง แหงธรรมทงปวง ทรงเปนนายกของโลกเสดจอบต ขนแลว ในกปทหนงแสนแตภทรกปน ในกาลนน ขาพเจาเกดในตระกลหนงในกรงหงสวดรบจางทางาน ของคนอน เปนผมปญญา สารวมอยในศล พระ-๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๖๓. ธมมทนนาเถรอปทาน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 29 สชาตเถระอครสาวกของพระปทมมตตระพทธเจา ออก จากวหารไปบณฑบาต เวลานนขาพเจาเดนถอหมอไป ตกนา เหนทานแลวเลอมใส ไดถวายขนมดวยมอ ของตน ทานรบและนงฉนตรงนนเอง จากนนขาพเจา ไดนาทานไปสเรอน ไดถวายโภชนะแดทาน ตอมา นายของขาพเจามความยนดไดยกขาพเจาเปนลกสะใภ ของทาน ขาพเจากบแมผวไดไปถวายอภวาทพระ- สมพทธเจา ครงนนพระศาสดาทรงประกาศตงภกษณ ผเปนธรรมกถก ในตาแหนงเอตทคคะ ขาพเจาไดฟง ดงนนแลวมความยนด นมนตพระสคตผเปนนายก ของโลกพรอมดวยพระสงฆ ถวายมหาทานปรารถนา ตาแหนงนน คราวนนพระสคตผมพระสรเสยงกอง- กงวาลไพเราะ ไดตรสกะขาพเจาวา แนะนางผเจรญ ผยนดบารงเราเลยงดเรากบสงฆสาวก ผขวนขวาย ในการฟงสทธรรม มใจเจรญดวยคณ เธอจงยนดเถด เธอจกไดผลตามปรารถนา แตกปนไปแสนกป พระ- ศาสดาผสมภพในวงศพระเจาโอกกากราช มพระนาม วาโคตมะโดยโคตร จกเสดจอบตขนในโลก เธอจก เปนธรรมทายาทของพระศาสดาพระองคนนเปนโอรส อนธรรมเนรมต เปนสาวกาของพระศาสดาจกมชอวา ธมมทนนา ขาพเจาไดฟงดงนนแลวมความยนด มจต ประกอบดวยเมตตา บารงพระมหามนผเปนนายกวเศษ ดวยปจจยทงหลายจนตลอดชวต ดวยกศลกรรมทได

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 30 ทาไว และดวยความตงใจแนวแน ขาพเจาละราง มนษยแลวไดไปสวรรคชนดาวดงส พระพทธเจาเผา- พนธผประเสรฐมยศมาก พระนามวากสสปะตามโคตร ประเสรฐกวาบณฑตทงหลาย ไดเสดจอบตแลวใน ภทรกปน ในครงนนพระเจากาสพระนาม กงก ผเปน ใหญกวานรชนในกรงพาราณสอนอดม ทรงเปนอปฏ- ฐากของพระพทธเจาผแสวงหาคณอนยงใหญ ขาพเจา เปนธดาคนทหกของทาวเธอ ปรากฏนามวาสธรรมา ไดฟงธรรมของพระพชตมารผเลศแลว พอใจบรรพชา แตพระชนกนาถไมทรงอนญาตแกพวกเรา ครงนน พวกเราอยในอาคารนนแล เปนเจาหญงทมความสข ไมเกยจคราน ประพฤตพรหมจรรยตงแตเปนกมาร อยสองหมนป ราชธดา ๗ องค คอ นางสมณ ๑ นางสมณคตตา ๑ นางภกขน ๑ นางภกขทาสกา ๑ นางธรรมา ๑ นางสธรรมา ๑ และนางสงฆทาสเปน คนท ๗ เปนผยนดบนเทงใจในการบารงพระพทธเจา ได (กลบชาต) มาเปนพระเขมาเถร ๑ พระอบล วรรณาเถร ๑ พระปฏาจาราเถร ๑ พระกณฑลเกส- เถร ๑ พระกสาโคตมเถร ๑ ขาพเจา ๑ และเปนวสา- ขาอบาสกาซงเปนคนท ๗ ดวยกศลกรรมทไดทาไว แลวนน และดวยความตงใจแนวแน ขาพเจาละราง มนษยแลวไดไปสวรรคชนดาวดงส และในภพหลง ครงน ขาพเจาเกดในตระกลเศรษฐทมงคง สมบรณ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 31 ดวยกามสขทกอยาง ในกรงราชคฤหอนอดม เมอ ขาพเจาประกอบดวยรปสมบตและคณสมบต ตงอยใน ปฐมวย ไปสตระกลอน (แตงงาน) เพยบพรอม ดวยความสข สามของขาพเจาเขาไปเฝาพระพทธเจา ผเปนสรณะแหงสตวโลก ฟงพระธรรมเทศนาแลวได บรรลอนาคามผล เปนคนมปญญาด คราวนนขาพเจา ขออนญาตบวชเปนบรรพชต ไมนานนกกไดบรรล พระอรหต. คราวนน อบาสกนน เขาไปหาขาพเจา ไดถาม ปญหาทลกซงละเอยดออน ขาพเจาพยากรณปญหา ทงหมดนนได พระพชตมาร ทรงยนดในคณขอนน จงทรงตงขาพเจาไวในตาแหนงเอตทคคะ ดวยพระ- ดารสวา เรามไดเหนภกษณรปอนผเปนธรรมกถก เชนน ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงทรงจาไววา ภกษธมมทนนาเปนนกปราชญ ขาพเจาอนพระผ เปนนายกของสตวโลกทรงอนเคราะหแลว ชอวาเปน บณฑตอยางน ขาพเจาบารงพระศาสดาแลว ปฏบต คาสอนของพระพทธเจาแลว ปลงภาระหนกแลว ถอนตณหาอนนาไปสภพไดแลว กลบตรทงหลาย ออกจากเรอนบวชเปนทไมมเรอน เพอตองการประ- โยชนใด ประโยชนนน คอธรรมเปนทสนไปแหง สญโญชนทงปวงขาพเจาบรรลแลว ขาพเจาเปนผม ความชานาญในฤทธ และในทพโสตธาต รจตผอน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 32 กระทาตามคาสอนของพระศาสดา ขาพเจารปพเพน- วาสญาณ และทพยจกษอนหมดจดวเศษ ยงอาสวะ ทงปวงใหสนไปแลว เปนผบรสทธปราศจากมลทน ขาพเจาเผากเลสแลว ภพทงหมดขาพเจาถอนไดแลว ขาพเจาตดเครองผกพน เปนผไมมอาสวะอย ดงชาง- พงตดเชอกแลว การมาเฝาพระพทธเจา ผประเสรฐ ของขาพเจา เปนการมาดแลวหนอ ขาพเจาไดบรรล วชชาสามตามลาดบ ขาพเจาปฏบตคาสอนของพระ- พทธเจาแลวคณวเศษเหลาน คอ ปฏสมภทาส วโมกข แปดและอภญญาหก ขาพเจาทาใหแจงแลว ขาพเจา ปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว. ครนบรรลพระอรหตแลว พระธมมทนนาเถรคดวาใจของเราหมดกเลสแลว บดนเราจกอยทาอะไรในทน เราจกไปกรงราชคฤหถวายบงคมพระศาสดา และพวกญาตของเราเปนจานวนมากจกกระทาบญ จงกลบมากรงราชคฤหกบภกษณทงหลาย. วสาขอบาสกทราบวาพระธมมทนนาเถรมา เมอจะทดลองการตรสรของพระเถรนน ไดถามปญหาเรองเบญจขนธเปนตนตน พระธมมทนนาเถรไดวสชนาปญหาทถามแลว ๆ เหมอนตดกานบวดวยศสตราอนคมกรบฉะนน วสาข-อบาสกกราบทลนยแหงคาถามและคาตอบทงหมดแดพระศาสดา พระศาสดาทรงสรรเสรญพระเถรนน ดวยพระพทธพจนวา วสาขะ ภกษณธมมทนนาเปนบณฑตเปนตน ทรงประกาศการพยากรณปญหาเทยบกบพระสพพญต-ญาณ ทรงทาจฬเวทลลสตรนนแลใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรอง ทรงตงพระธมมทนนาเถรนนไวในตาแหนงเลศของภกษณผเปนธรรมกถก กพระเถร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 33นนอยในอาวาสใกลบานนน บรรลมรรคเบองตนแลวเรมตนเจรญวปสสนาเพอมรรคเบองสงในกาลใดในกาลนนไดกลาวคาถานวา ผทเกดฉนทะ มทสด พงถกตองพระนพพาน ดวยใจ ผทมจตไมปฏพทธในกามทงหลาย ทานเรยกวา ผมกระแสในเบองบน. บรรดาบทเหลานน บทวา ฉนทชาตา ไดแกเกดฉนทะเพออรหตผลความสนสด คอความจบลง ทานเรยกวา อวสายะ. ในบทวา อวสาย.แมบทนนกพงทราบวา ความจบลงแหงสมณกจ เพราะเนอความททานกลาววาผมกระแสในเบองบน เพราะมจตไมปฏพทธในกามทงหลาย ไมใชของคนใดคนหนง ฉะนนจงมอธบายเนอความดงนวา เปนผมใจยงไมบรรลแมดวยบททงสอง ยงปรารถนาพระนพพานทเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม.บทวา มนสา จ ผฏา สยา ความวา พงเปนผถกตองคอสมผสพระนพพาน ดวยมรรคจตสามดวงเบองตา. บทวา กาเมส อปปฏพทธจตตาไดแก ผมจตไมปฏพทธในกามทงหลาย ดวยอานาจอนาคามมรรค. บทวาอทธ โสตา ความวา ชอวา ผมกระแสในเบองบน เพราะพระเถรนนมกระแสมรรคและกระแสสงสารวฏในเบองบนนนแล อธบายวา เหมอนอยางวาอรหตมรรคยอมเกดขนแกพระอนาคาม มรรคอนยอมไมเกด ฉนใด ความเกดในภพเบองบนเทานน ยอมมแกพระอนาคาม ผเกดขนในสทธาวาสภพมชนอวหาเปนตนจนถงชนอกนษฐฉนนน. จบ อรรถกถาธมมทนนาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 34 ๑๓. วสาขาเถรคาถา [๔๑๔] ทานทงหลายจงทาตามคาสอนของพระ- พทธจา ทบคคลทาแลวไมเดอดรอนภายหลง ทาน ทงหลายจงรบลางเทาทงสองแลวนง ณ ทควรเถด. จบ วสาขาเถรคาถา ๑๓. อรรถกถาวสาขาเถรคาถา คาถาวา กโรถ พทธสาสน เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอวสาขา. เรองของพระเถรชอวสาขานน เหมอนเรองของพระเถรชอธรานนแหละ พระเถรชอวสาขานนบรรลพระอรหตแลวใหเวลาลวงไปดวยวมตตสขไดพยากรณพระอรหตผลดวยคาถานวา ทานทงหลายจงทาตามคาสอนของพระพทธ- เจา ทบคคลทาแลวไมเดอดรอนภายหลงทานทงหลาย จงรบลางเทาทงสองแลวนง ณ ทควรเถด. บรรดาบทเหลานน บทวา กโรถ พทธสาสน ความวา จงทาตามคาสอน คอคาสงสอนและพราสอนของพระพทธเจาทงหลาย คอจงปฏบตตามททรงพราสอน. บทวา ย กตวา นานตปปต ความวา เพราะสาเรจความประสงคทงหลายโดยชอบทเดยว ของผกระทาตามคาพราสอนทบคคลกระทาแลวไมเดอดรอนภายหลง เพราะเหตทกระทานน. บทวา ขปป ปาทาน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 35โธวตวา เอกมนเต นสทถ ความวา เพราะตนเองกลบจากบณฑบาตในเวลาปจฉาภต แสดงวตรแดอาจารยและอปชฌายแลว ลางเทาทงสองนงในทลบในทพกกลางวนของตน บรรลเฉพาะสงทมประโยชน ฉะนน พระวสาขา-เถรเมอประกอบแมคนอน ๆ เขาไวในประโยชนนน จงไดกลาวบทน. จบ อรรถกถาวสาขาเถรคาถา ๑๔. สมนาเถรคาถา [๔๑๕] ทานเหนธาตทงหลายวาเปนทกขแลว อยา เกดอก ทานสารอกความพอใจในภพแลว จดเปนผ สงบระงบเทยวไป. จบ สมนาเถรคาถา ๑๔. อรรถกถาสมนาเถรคาถา คาถาวา ธาตโย ทกขโต ทสวา เปนตน เปนคาถาสาหรบพระเถรชอสมนา. เรองของพระเถรชอสมนานน เหมอนเรองของพระเถรชอตสสาความยอวา พระศาสดาทรงเปลงพระรศมแสดงพระองคเหมอนประทบนงอยตอหนา ตรสพระคาถานวา ทานเหนธาตทงหลายวาเปนทกขแลว อยา เกดอก ทานสารอกความพอใจในภพแลว จกเปนผ สงบระงบเทยวไป. พระเถรนน ไดบรรลพระอรหตในเวลาจบพระคาถา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 36 บรรดาบทเหลานน บทวา ธาตโย ทกขโต ทสวา ความวา เหนธาตมจกษเปนตนทนบเนองดวยสนตต และธาตแมอน ๆ ดวยญาณจกษวาเปนทกข เพราะเกดขน เสอมไป และบบคนเปนตน. บทวา มา ชาตปนราคม ความวา อยาเขาถงชาต คอภพใหมตอไปอก. บทวา ภเว ฉนท วราเชตวา ความวา ละฉนทะคอตณหาในภพทงปวง มกามภพเปนตนดวยมรรคกลาวคอวราคะ. บทวา อปสนตา จรสสส ความวา จกเปนผดบเพราะละกเลสไดทงหมดอย. อนงในคาถาน ทานแสดงวปสสนาโดยหวขอของทกขานปสสนา ดวยบทนวา ธาตโย ทกขโต ทสวา ดงน. แสดงมรรค ดวยบทนวา ภเว ฉนทวราเชตวา ดงน. แสดงสอปาทเสสนพพานธาต ดวยบทนวา อนปสนตาจรสสส ดงน. แสดงอนปาทเสสนพพานธาต ดวยบทนวา มา ชาตปนราคม ดงน บณฑตพงเหนดงนแล. จบ อรรถกถาสมนาเถรคาถา ๑๕. อตตราเถรคาถา [๔๑๖] เราเปนผสารวมดวยกาย วาจา และใจ ไดถอนตณหาพรอมทงรากขนแลว เปนผมความเยน ดบสนทแลว. จบ อตตราเถรคาถา ๑๕. อรรถกถาอตตราเถรคาถา คาถาวา กาเยน ส วตา อาส เปนตน เปนคาถาของพระเถรชออตตรา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 37 เรองของพระเถรชออตตราแมนน กเหมอนเรองของพระเถรชอตสสา ความยอวา พระเถรชออตตราแมนน ประสตในศากยตระกล เปนสนมของพระโพธสตว ออกบวชพรอมกบพระมหาปชาบดโคตม บรรลพระ-อรหตดวยโอภาสคาถา ไดกลาวคาถานเปนอทานดวยตนเองทเดยววา เราเปนผสารวมแลวดวยกายวาจาและใจ ได ถอนตณหาพรอมทงรากขนแลว เปนผมความเยน ดบ สนทแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา กาเยน ส วตา อาส ความวา เปนผสารวมแลวดวยความสารวมทางกาย. บทวา วาจาย ประกอบความวา เปนผสารวมแลวดวยความสารวมทางวาจา. พระเถรกลาวถงศลสงวรแมดวยบททงสอง. บทวา อท ไดแก อถ แปลวา และ. บทวา เจตสา ความวาดวยสมาธจต. พระผมพระภาคเจาตรสการเจรญวปสสนาดวยสมาธจตนน.บทวา สมล ตณห อพพยห ความวา ถอนขนซงตณหาพรอมทงราก หรอพรอมดวยอวชชา. ดวยวา ตณหายอมเกดขนในภพสามทอวชชาปกปดโทษไว. อกนยหนง บทวา กาเยน ส วตา ความวา เปนผสารวมทางกายดวยความสารวมดวยมรรคนนเอง เพราะละมจฉากมมนตะทงหมด ดวยสมมากมมนตะ. บทวา วาจาย ความวา เปนผสารวมทางวาจาดวยความสารวมดวยมรรคนนเอง เพราะละมจฉาวาจาทงหมด ดวยสมมาวาจา. บทวา เจตสาไดแก ดวยสมาธ. กในทนทานกลาวสมมาสมาธ ดวยหวขอของจต อธบายวามรรคธรรมทงหลายมสมมาทฏฐเปนตน มลกษณะเปนอยางเดยวกนกบลกษณะ-มรรค ยอมเปนอนทานถอเอาดวยศพทคอสมมาสมาธนนแล การละอสงวรมอภชฌาเปนตนโดยไมเหลอ ยอมเปนอนทานแสดงแลวดวยมรรคสงวร. เพราะ เหตนนแหละทานจงกลาววา สมล ตณห อพพยห ดงน. บทวา สตภตามห

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 38นพพตา ความวา เปนผถงความเยน เพราะไมมความเรารอนเพราะกเลสโดยประการทงปวง เปนผดบสนทดวยอนปาทเสสนพพานธาต. จบ อรรถกถาอตตราเถรคาถา ๑๖. วฑฒปพพชตสมนาเถรคาถา [๔๑๗] ดกอนสมนาผเจรญ เธอจงเอาทอนผาทา จวรนงหม จงพกผอนใหสบายเถด เพราะราคะของ เธอสงบแลว เธอเปนผมความเยน ดบสนทแลว. จบ วฑฒปพพชตสมนาเถรคาถา ๑๖. อรรถกถาวฑฒปพพชตสมนาเถรคาถา คาถาวา สข ตว วฑฒเก เสห เปนตน เปนคาถาของพระเถรผบวชเมอแกชอสมนา. แมพระเถรองคนกไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆสงสมกศลไวในภพนน ๆ ในพทธปปาทกาลน บงเกดเปนพระภคนของพระ-เจามหาโกศล ในกรงสาวตถ เธอฟงธรรมทพระศาสดาทรงแสดงแกพระเจาปเสนทโกศล โดยนยเปนตนวา ดกอนมหาบพตร บคคลสจาพวกเหลานแลไมพงดหมนวาหนม ดงน ไดความเลอมใส ตงอยในสรณะและศลหา แมประสงคจะบวช กตองปลอยใหเวลาลวงไปนาน เพราะคดวา ตองปฏบตดแลพระเจายา ตอมาเมอพระเจายาสนพระชนมแลว เธอใหคนถอเครองปลาด

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 39เครองนงหมทมคามาก ไปวหารกบพระราชา ใหถวายแกสงฆแลว ฟงธรรมในสานกพระศาสดา ตงอยในอนาคามผล ขอบวช พระศาสดาทรงเหนเธอมญาณแกกลา ไดภาษตพระคาถานวา ดกอนสมนาผเจรญ เธอจงเอาทอนผาทาจวร นงหม จงพกผอนใหสบายเถด เพราะราคะของเธอ สงบแลว เธอเปนผมความเยน ดบสนทแลว. ในเวลาจบคาถา เธอไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลายไดกลาวคาถานนแหละเปนอทาน การกลาวคาถาเปนอทานนแล ไดเปนการพยากรณพระอรหตผลของเธอ เธอบวชในขณะนนเอง. กเนอความของคาถาบทวา วฑฒเก ไดแก ผเจรญ คอเจรญโดยวย แตพระเถรเจรญแมดวยคณมศลเปนตน ในบาททสของคาถาทพระเถรกลาว พงประกอบบทวาเธอเปนผมความเยน ดบสนทแลว. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวนนแล. จบ อรรถกถาวฑฒปพพชตสมนาเถรคาถา ๑๗. ธมมาเถรคาถา [๔๑๘] เราทพพลภาพ มกายสนเทา ถอไมเทา เทยวบณฑบาต ไดลมลงบนแผนดนตรงนนเอง ครง นน จตของเราหลดพนแลว เพราะเหนโทษในกาย. จบ ธมมาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 40 ๑๗. อรรถกถาธมมาเถรคาถา คาถาวา ปณฑปาต จรตวาน เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอธมมา. แมพระเถรองคนกไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆสงสมกศลทเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆ ไดรวบรวมบญสมภารไวแลว ในพทธปปาทกาลน บงเกดในเรอนตระกล กรงสาวตถ เจรญวยแลวไปสเรอนของสามทสมควรกน ไดศรทธาในศาสนาของพระศาสดา ประสงคจะบวชแตสามไมอนญาต ภายหลงเมอสามตายแลว บวชเจรญวปสสนา วนหนงเทยวภกขาจารแลว กาลงเดนมาวหารหกลมลง จงทาเรองนนแหละเปนอารมณเจรญวปสสนา บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย ไดกลาวคาถานเปนอทานวา เราทพพลภาพ มกายสนเทา ถอไมเทาเทยว บณฑบาต ไดลมลงบนแผนดนตรงนนเอง ครงนน จตของเราหลดพนแลว เพราะเหนโทษในกาย บรรดาบทเหลานน บทวา ปณฑปาต จรตวาน ฑณฑมาทายทพพลา ความวา ใชไมเทาคายนเทยวไปในเมองเพอตองการบณฑบาตคอเทยวภกขาจาร. บทวา ฉมา ไดแก บนแผนดน คอพนดน อธบายวาลมลงบนพนดน เพราะเทาทงสองไมมกาลง. บทวา ทสวา อาทนว กาเยความวา เหนโทษในสรระโดยประการตางๆ มไมงาม ไมเทยง เปนทกขเปนอนตตาเปนตน ดวยปญญาจกษ. บทวา อถ จตต วมจจ เม ความวาจตของเราหลดพนแลวจากกเลสทงหลาย เพราะขมไวดวยนพพทานปสสนา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 41เปนตน ทเปนไปขางหนาดวยอาทนวานปสสนา ชอวาหลดพนแลว คอพนวเศษแลวโดยประการทงปวง ดวยสมจเฉทวมตตตามลาดบมรรคผล และดวยปฏปสสทธวมตตอก. อธบายวา บดน สงทจะตองหลดพนไมมแกพระเถรนน.อนง การกลาวคาถาเปนอทานนแหละ เปนการพยากรณพระอรหตผลของพระเถรนนแล. จบ อรรถกถาธมมาเถรคาถา ๑๘. สงฆาเถรคาถา [๔๑๙] ขาพเจาละเรอน ละบตรและสตวเลยง ซง เปนทรก บวชแลว ละราคะและโทสะและสารอก อวชชาเสย ถอนตณหาขนพรอมทงราก เปนผสงบ ระงบดบสนทแลว. จบ สงฆาเถรคาถา ๑๘. อรรถกถาสงฆาเถรคาถา คาถาวา หตวา ฆเร ปพพชตวา เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอสงฆา. เรองของพระเถรชอสงฆานน เหมอนเรองของพระเถรชอธรา กพระเถรชอสงฆานนบรรลพระอรหตแลว ไดกลาวคาถาวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 42 ขาพเจาละเรอน ละบตร และสตวเลยง ซงเปน ทรก บวชแลว ละราคะและโทสะและสารอกอวชชา เสย ถอนตณหาขนพรอมทงราก เปนผสงบระงบดบ สนทแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา หตวา แปลวา ละแลว. บทวา ฆเรไดแก เรอน. ฆรศพทในชอแมอยางเดยวกน บางคราวทานกลาวขยายในขอความมากอยางเหมอนพช. บทวา หตวา ปตต ปส ปย ความวา ละบตรและสตวเลยงมโคกระบอเปนตนทนารก ดวยการละฉนทราคะทเกยวเนองกบบตรและสตวเลยงนน. บทวา หตวา ราคจ โทสจ ความวา ถอนราคะซงมภาพกาหนด และโทสะซงมสภาพขดเคอง ดวยอรยมรรค. บทวาอวชชจ วราชย ความวา และสารอกโมหะซงเปนเบองตนในอกศลทงหมด. อธบายวา ถอนขนดวยมรรค ดงนนนเทยว. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวแล. จบ อรรถกถาสงฆาเถรคาถา จบ อรรถกถาเอกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 43 เถรคาถา ทกนบาต วาดวยคาถาตาง ๆ ในทกนบาต ๑. นนทาเถรคาถา [๔๒๐] ดกอนนนทา เธอจงเหนรางกายอนกระดก ๓๐๐ ทอนยกขนแลว อนกระสบกระสาย ไมสะอาด เปอยเนา จงอบรมจตใหตงมน มอารมณเดยว ดวย อสภภาวนา อนง เธอจงอบรมจตใหหานมตมได ละ เสยซงอนสยคอมานะ เพราะการละมานะไดนน เธอ จกเปนผสงบเทยวไป. จบ นนทาเถรคาถา อรรถกถาทกนบาต ๑. อรรถกถาอภรปนนทาเถรคาถา ในทกนบาต มวนจฉยดงตอไปน. คาถาวา อาตร อสจ ปต เปนตน เปนคาถาสาหรบนางสกข-มานาชออภรปนนทา. เลากนวา นางสกขมานาชออภรปนนทาน เปนธดาของคฤหบดมหาศาล ในพนธมตนคร ในกาลแหงพระผมพระภาคพระนามวปสส ฟงธรรมในสานกของพระศาสดา ตงอยในสรณะและศลหา เมอพระศาสดา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 44ปรนพพานแลว ไดบชาพระธาตเจดยดวยฉตรทองทประดบดวยรตนะแลวตายไปบงเกดในสวรรค ทองเทยวไปๆ มาๆ อยในสคตภมนนเอง ในพทธป-ปาทกาลน บงเกดในครรภพระอครมเหสของ เจาศากยเขมกะ ในกรงกบลพสด เธอมชอวา นนทา พระนางนนทานน มรปงามนาทศนานาเลอมใส จงไดรกนทวไปวา ชอวา อภรปนนทา เพราะอตภาพรางกายถงความงามเลศของรปอยางเหลอเกน เมอเธอเจรญวย ศากยกมารผเปนคนรกอยางยงไดสนพระชนมเสยในวนหมนนนเอง คราวนน พระชนกชนนจงใหบวชเธอผไมตองการบวช. ภกษณอภรปนนทานนแมบวชแลวกยงมความเมาเพราะอาศยรป ไมไปปฏบตบารงพระพทธเจาดวยเขาใจวา พระศาสดาทรงตาหนตเตยนรป ทรงแสดงโทษโดยอเนกปรยาย พระศาสดาทรงทราบวาเธอมญาณแกกลาแลว ทรงสงพระมหาปชาบดวา ภกษณทงหมดจงมารบโอวาทตามลาดบเมอถงวาระของตน เธอสงภกษณรปอนไป พระผมพระภาคเจาตรสวา เมอถงวาระ ภกษณพงไปดวยตนเอง ไมพงสงรปอนไป เธอไมอาจละเมดคาสงของพระศาสดาไดจงไดไปปฏบตบารงพระพทธเจาพรอมดวยภกษณทงหลาย พระผมพระภาค-เจาทรงเนรมตรปหญงงามคนหนงดวยฤทธ แลวทรงแสดงรปแกหงอมใหเธอเกดความสงเวช ไดภาษต ๒ พระคาถานวา ดกอนนนทา เธอจงเหนรางกายอนกระดก ๓๐๐ ทอนยกขนแลว อนกระสบกระสาย ไมสะอาด เปอยเนา จงอบรมจตใหตงมนมอารมณเดยวดวยอสภ- ภาวนา อนงเธอจงอบรมจตใหหานมตมได ละเสย ซงอนสยคอมานะ เพราะการละมานะไดนน เธอจก เปนผสงบเทยวไป.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 45 เนอความของคาถาเหลานน มนยดงกลาวแลวในหนหลงนนแล. ในเวลาจบคาถา ภกษณอภรปนนทาบรรลพระอรหต เพราะเหตนนทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

ในพระนครอรณวด มกษตรยพระนามวา อรณราช หมอมฉนเปนมเหสของทาวเธอ ประพฤต รวมกน ในกาลนน หมอนฉนอยในทลบนงคดอยาง นวา บญกศลทพอจะถอเอาไปได เราไมไดทาไวเลย เราจะตองตกนรกทมความเรารอนมาก ทงเผดรอนราย แรงแสนทารณเปนแน เราไมสงสยในเรองน ครน คดอยางนแลวหมอมฉนทาใจใหราเรงเขาเฝาพระราชา กราบทลคานวา ขาแตพระองค หมอนฉนเปนหญง ยอมตดตามชายทกเมอ ขอพระองคโปรดประทาน สมณะองคหนงแกหมอมฉน หมอมฉนจกใหทานฉน พระเจาขา พระราชาผใหญไดประทานสมณะผอบรม อนทรยแลวแกหมอมฉน หมอมฉนดใจรบบาตรของ ทานเอาภตตาหารอยางประณตใสจนเตม ครนแลวได ถวายผาคหนงซงมราคาเปนพนใหทานครอง ดวย กศลกรรมททาไวนน และดวยความตงใจทแนวแน หมอมฉนละรางกายมนษยไดไปสวรรคชนดาวดงส ไดเปนมเหสของเทวราชหนงพนองค ไดเปนมเหส ของพระเจาจกรพรรดหนงพนองค และไดเปนมเหส ของพระเจาประเทศราชอนไพบลยโดยจะคณานบมได ไดบญมอยางตาง ๆ เปนอนมาก ซงเกดแตผลกรรมท๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๗๓ และ ๑๗๖ อปปลทายกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 46 ถวายบณฑบาตนน หมอนฉนมผวพรรณเหมอนดอก บว เปนหญงงามนาทศนา สมบรณดวยอวยวะทงปวง เปนอภชาตทรงไวซงความรงเรอง เมอเกดครงสดทาย หมอนฉนไดเกดในศากยตระกล เปนราชธดาของ พระเจาสทโธทนะ เปนประมขของนารพนหนง เบอ หนายตอการครองเรอนจงออกบวชเปนภกษณ ครน ถงราตรท ๗ ไดบรรลอรยสจ ๔ หมอมฉนไมอาจ จะประมาณจวร บณฑบาต ปจจย และเสนาสนะ (ททายกทายกาถวาย) นเปนผลแหงบณฑบาต ขาแต พระมน กศลกรรมกอน ๆ ของหมอมฉนอนใดท พระองคทรงทราบ ขาแตพระมหาวระ กศลกรรมนน เปนอนมาก หมอมฉนไดสงสมเพอประโยชนแก พระองค ในกปท ๓๑ แตภทรกปน หมอมฉนได ถวายทานใดในกาลนน ไมรจกทคต นเปนผลแหง ทานนนคอบณฑบาตทาน. หมอมฉนรจกคต ๒ คอเทวดาและมนษย ไม รจกคตอน นเปนผลแหงบณฑบาต หมอมฉนรจก ตระกลสงซงเปนตระกลมหาศาลมทรพยมาก ไมรจก ตระกลอน นเปนผลแหงบณฑบาต หมอมฉนทอง เทยวไปในภพนอยใหญ อนกศลมลตกเตอนแลว ไม เหนสงทไมชอบใจ นเปนผลแหงโสมนส ขาแต พระมหามน หมอมฉนเปนผมความชานาญในฤทธ และในทพโสตธาต เปนผมความชานาญในเจโต-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 47 ปรยญาณ รปพเพนวาสญาณ และทพยจกษอนบรสทธ มอาสวะทงปวงสนไปแลว บดนภพใหมมไดม ขาแต พระมหาวระ หมอมฉนมญาณในอรรถ ในธรรม ในนรตตและปฏภาณ เกดขนในสานกของพระองค หมอมฉนเผากเลสแลว ฯลฯ หมอมฉนปฏบตคาสอน ของพระพทธเจาแลว. จบ อรรถกถาอภรปนนทาเถรคาถา ๒. ชนตาเถรคาถา [๔๒๑] โพชฌงค ๗ เหลานใด เปนทางแหงการ บรรลพระนพพาน โพชฌงค ๗ เหลานนทงหมด ขาพเจาเจรญแลวอยางทพระพทธเจาทรงแสดง เพราะ พระผมพระภาคเจานนขาพเจาเหนแลว รางกายนม ในทสด ชาตสงสารขาดสนแลว บดนภพใหมไมม. จบ ชนตาเถรคาถา ๒. อรรถกถาชนตาเถรคาถา คาถาวา เย อเม สตต โพชฌงคา เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอชนตา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 48 เรองทเปนอดตและเรองปจจบนของพระเถรชอ ชนตา นน เหมอนเรองของพระเถรชออภรปนนทา แตพระเถรนบงเกดในราชตระกลลจฉวกรงเวสาล ความแปลกกนเทานเอง เธอฟงธรรมทพระศาสดาทรงแสดง ไดบรรลพระอรหตในเวลาจบเทศนา พจารณาคณวเศษทตนบรรล ไดกลาวคาถาสองคาถาเหลานน ดวยอานาจปตวา โพชฌงค ๗ เหลานใด เปนทางแหงการ บรรลพระนพพาน โพชฌงค ๗ เหลานนทงหมด ขาพเจาเจรญแลวอยางทพระพทธเจาทรงแสดง เพราะ พระผมพระภาคเจานนขาพเจาเหนแลว รางกายนม ในทสด ชาตสงสารขาดสนแลว บดนภพใหมไมม. บรรดาบทเหลานน บทวา เย อเม สตต โพชฌงคา ความ วา ธรรม ๗ ประการเหลานใด กลาวคอ สต ธมมวจยะ วรยะ ปต ปสสทธสมาธ และอเบกขา ไดชอวา โพชฌงค เพราะเปนองคแหงธรรมสามคคเครองตรสรตามทกลาวแลว หรอแหงบคคลผตรสรซงธรรมทควรตรสร คอผพรอมเพรยงดวยธรรมเครองตรสรนน. บทวา มคคา นพพานปตตยาไดแก เปนอบายแหงการบรรลพระนพพาน. บทวา ภาวตา เต มยาสพเพ ยถา พทเธน เทสตา ความวา โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการเหลานนแมทงหมด ขาพเจาใหเกดขนและใหเจรญ เหมอนทพระพทธเจาคอพระผมพระภาคเจาทรงแสดงไว. ห ศพทในบาทคาถาวา ทฏโ ห เมโส ภควา มความวา เหต ประกอบความวา เพราะพระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนธรรมกาย เปนพระสมมาสมพทธะ อนขาพเจาเหนแลวดวย การเหนอรยธรรมทตนไดบรรลแลว ฉะนนรางกายนจงมในทสด ดวยวาพระผมพระภาคผพทธเจา และพระอรยะอน ๆ ยอมชอวา ขาพเจาเหนแลว ดวย

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 49การเหนอรยธรรม ไมใชดวยเพยงเหนรปกาย เหมอนอยางทตรสวา ดกอนวกกล ผใดแลเหนธรรม ผนนยอมเหนเรา และวา ดกอนภกษทงหลายอรยสาวกผสดบแลวเปนผเหนอรยสจดงน เปนตน. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวแล. จบ อรรถกถาชนตาเถรคาถา ๓. อญญตราเถรภกขนคาถา [๔๒๒] เราพนดแลว พนดแลว เปนผพนแลวโดย ชอบจากสาก จากสามไมมหร จากรม จากหมอขาว และจากงนา เราตดราคะและโทสะขาดแลวอย เรา นนเขาไปยงโคนไม เพงฌานโดยความสขวา โอ ! ความสข. จบ อญญตราเถรภกขนคาถา ๓. อรรถกถาสมงคลมาตเถ๑รคาถา คาถาวา สมตตกา เปนตน เปนคาถาของพระเถรผเปนมารดาของพระสมงคลเถระ. แมพระเถรองคนกไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาพระองคกอน ๆ สงสมกศลไวในภพนน ๆ ในพทธปปาทกาลนบงเกดในตระกลยากจนในกรงสาวตถ เจรญวยแลวบดามารดายกใหแกชางจกสานคนหนง ไดบตร๑. บาล เปน อญญตราเถรภกขน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 50คนหวปเปนพระอรหนต บตรหวปนนไดนามวาสมงคละ ตงแตนนมา นางนนเขารกนทวไปวา สมงคลมารดา. แตเพราะชอและโคตรของนางไมปรากฏ ฉะนนทานจงกลาวไวในบาลวา ภกษณเถรองคหนงไมปรากฏชอ. แมบตรของนางนน ครนรความแลวกบวช ไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย ไดปรากฏชอวา พระสมงคลเถระ. มารดาของพระเถระนนบวชในหมภกษณ เจรญวปสสนาอย วนหนงพจารณาความลาบากทตนไดในเวลาเปนคฤหสถ เกดความสงเวช เจรญวปสสนา ไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย ไดเปลงอทานกลาวคาถาสองคาถาเหลานวา เราพนดแลว พนดแลว เปนผพนแลวโดย ชอบจากสาก จากสามไมมหร จากรม จากหมอขาว และจากงนา เราตดราคะและโทสะขาดแลวอย เรานน เขาไปยงโคนไม เพงฌานโดยความสขวา โอ ! ความสข. บรรดาบทเหลานน บทวา สมตตกา แปลวา พนดแลว ก กอกษรเปนเพยงทาบทใหเตม ความวา พนแลวดวยดหนอ. พระเถรนนเหนสมบตทตนไดในพระศาสนา จงเรยกดวยความเลอมใสหรอดวยสรรเสรญสมบตนน กลาววา สมตตกา สมตตกา แตเมอแสดงความหลดพนจากสงทตนรงเกยจเปนพเศษในเวลาเปนคฤหสถ จงกลาวคาเปนตนวา สาธมตตกามห ดงน บรรดาบทเหลานน. บทวา สาธ มตตกามห ความวา เราเปนผพนโดยชอบทเดยวหนอ. บทวา มสลสส แปลวา จากสาก-เลากนมาวา พระเถรนเวลาเปนคฤหสถ ตาขาวดวยตนเองทเดยวเพราะความยากจน ฉะนนจงกลาวอยางน. บทวา อหรโก เม ความวา สามของเราเปนคนไมมหร คอปราศจากความละอาย. เพมคาวา เราไมชอบใจเขา. พระเถร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 51กลาวรงเกยจความเปนไปของพวกหมกมนในกาม เพราะทานมจตคลายกาหนดในกามทงหลายแลวโดยปกตทเดยว. บทวา ฉตตก วาป ความวา แมรมททาเลยงชพ เรากไมชอบใจ วาศพทมเนอความรวมถงสงทไมไดกลาวไวดวยวาศพทนน ทานรวมถงผอบและหบเปนตน พระเถรกลาวรงเกยจชวตลาเคญ เพราะตองเอาทอนไมไผเปนตนทารมเปนตนทกวน. อาจารยบางพวกกลาววา ลมในรางกายของเราไมมประโยชนพดไปแลวกลาวเนอความวา ลมในรางกายของเราเวลาเปนคฤหสถ ไมมประโยชนนามาซงชรา พดไป แตอาจารยพวกอนกลาวเนอความวา ลมแตรางกายของเรา ไมมประโยชนและมกลนเหมนกวาของคนอน ๆ พดไป. บทวา อกขลกาเม เทฑฑภ วาต ความวา ภาชนะหงตมภตตาหารของเรามกลนงนาคลงไป เพราะหมกหมมไวนานจงไมบรสทธสะอาด ประกอบความวา เราเปนผพนโดยชอบจากสงนน. บทวา ราคจ อห โทสจ วจฉนทนต ว-หราม ความวา เราตดขาดราคะและโทสะซงเปนกเลสตวหวหนา ไดแกอยคอกาจดพรอมกบเสยงน ความวา ละไดเดดขาด. เลากนวาพระเถรนนรงเกยจสามของตน ตาหนเสยงทอนไมไผแหงเปนตนทสามผาอยประจาวนจงไดกลาวการละสามเทากบการละราคะและโทสะ. บทวา สารกขมลมปคมมความวา เราคอสมงคลมารดานนเขาไปยงโคนไมทสงด. บทวา สขโตชฌา-ยาม ความวา เราเพงวาเปนสข คอเราเขาสมาบตตามกาลอนสมควร เสวยผลสขและนพพานสข เพงอยดวยการเพงผล. กบทวา อโห สข น พระเถรกลาวดวยอานาจมนสการทเปนไปภายหลงเขาสมาบต แมจะกลาววา ดวยอานาจความผกใจเดมกถกเหมอนกน. จบ อรรถกถาสมงคลมาตเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 52 ๔. อฑฒกาสเถรคาถา [๔๒๓] ชนบทกาสมสวยประมาณเทาใด สวยของ เรากมประมาณเทานน ชาวนคมกาหนดราคาแควน กาสแลว ตงราคาเราไวครงหนงของราคาแควนกาส ภายหลงเราเบอหนายในรป เมอเบอหนายจงคลาย กาหนด เราอยาพงแลนไปสชาตสงสารอกบอย ๆ วชชา ๓ เราทาใหแจงแลว เราไดปฏบตคาสอนของ พระพทธเจาแลว. จบ อฑฒกาสเถรคาถา ๔. อรรถกถาอฑฒกาสเถรคาถา คาถาวา ยาว กาสชนปโท เปนตน เปนคาถาของพระเถรชออฑฒกาส. เลากนวา พระเถรองคนเกดในเรอนตระกลในกาลพระกสสปทศพลรความแลวไปฟงธรรมยงสานกภกษณทงหลาย ไดศรทธาบรรพชาแลว ดาพระเถรขณาสพผบรรลปฏสมภทาองคหนง ซงตงอยในศลของภกษณดวยวาทะวา หญงแพศยา เคลอนจากอตภาพนนแลวไหมอยในนรก ในพทธปปาทกาลนเกดในตระกลเศรษฐมสมบตโอฬารในแควนกาส เจรญวยแลวตกจากฐานะลงเปนหญงแพศยา เพราะผลของวจทจรตททาไวในกอน เธอมชอวาอฑฒกาส การบรรพชาและการอปสมบทโดยทตของเธอมาแลวในขนธกะนนแล สมจรงดงทกลาวไววา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 53 กโดยสมยนนแล หญงแพศยาอฑฒกาสบรรพชาในภกษณทงหลายและนางประสงคจะไปกรงสาวตถ เพออปสมบทในสานกของพระผมพระภาคเจา พวกนกเลงรขาววา หญงแพศยาอฑฒกาสประสงคจะไปกรงสาวตถ จงดกปลนกลางทาง หญงแพศยาอฑฒกาสรวาพวกนกเลงดกปลนกลางทาง จงสงทตไปเฝาพระผมพระภาคเจาวา ขาพระองคประสงคจะอปสมบท จะพงปฏบตอยางไรหนอ. ครงนนแล พระผมพระภาคเจาทรงทาธรรมกถาในเพราะนทานน ในเพราะเรองน ตรสเรยกภกษทงหลายมาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย เราอนญาตใหอปสมบทแมโดยทต ดงน. พอไดอปสมบทอยางนแลว เธอเจรญวปสสนาไมนานนกกไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

ในภทรกปนมพระพทธเจาเผาพงศพรหมมยศ มาก พระนามวา กสสปะ ประเสรฐกวาพวกบณฑต เสดจอบตแลว ครงนน ขาพเจาบวชในศาสนาของ พระพทธเจานน สารวมในปาตโมกขและอนทรย ๕ รจกประมาณในอาหาร ประกอบความเพยรเครองตน อย บาเพญเพยรอย ขาพเจามใจชวดาภกษณผปราศ จากอาสวะ ไดกลาวในคราวนนวา อแพศยา ขาพเจา ตองหมกไหมอยในนรก เพราะบาปกรรมนนและดวย ธรรมทยงเหลออยนน ขาพเจาไดเกดในสกลหญง แพศยา ตองอาศยคนอนเขาโดยมากทเดยว และใน ชาตหลง ขาพเจาเกดในตระกลเศรษฐแควนกาส ม รปสมบตเหมอนอปสรในเทวโลก ดวยผลแหงพรหม-๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๒๗ อฑฒกาสเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 54 จรรย มหาชนเหนขาพเจางามนาทศนา จงตงไวใน ตาแหนงหญงแพศยา ประจากรงราชคฤหอนอดม เพราะผลทขาพเจาดาภกษณ ขาพเจาไดฟงพระสท- ธรรมทพระพทธเจาผประเสรฐตรสแลว สมบรณดวย บพวาสนา ไดบวชเปนพระภกษณ เมอเดนทางไป เฝาพระพชตมารนนเพอจะอปสมบท ทราบขาวพวก นกเลงดกอยกลางทาง จงไดอปสมบทโดยทต กรรม ทกอยางทงบญและบาปหมดสนไปแลว ขามพน สงสารทงปวงแลว ความเปนหญงแพศยากสนไปแลว ขาแตพระมหามน ขาพเจามความชานาญในอทธฤทธ ทงหลาย และในทพโสตธาต มความชานาญเจโต- ปรยญาณ ขาพเจารบพเพนวาสญาณและทพยจกษอน หมดจดวเศษ มอาสวะทงปวงสนแลว บดนภพใหม ไมม ขาแตพระมหาวระ ญาณในอรรถ ในธรรม ใน นรตต และในปฏภาณของขาพระองคเกดขนในสานก ของพระองค ขาพเจาเผากเลสแลว ฯลฯ ปฏบตคา- สอนของพระพทธเจาแลว. ครนบรรลพระอรหตแลว พระเถรไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา ชนชาวกาสมสวยประมาณเทาใด สวยของเรา กมประมาณเทานน ชาวนคมกาหนดราคาแควนกาส แลว ตงราคาเราไวครงหนงของราคาแควนกาส ภาย หลงเราเบอหนายในรป เมอเบอหนายจงคลายกาหนด เราอยาพงแลนไปสชาตสงสารอกบอย ๆ วชชา ๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 55 เราทาใหแจงแลว เราไดปฏบตคาสอนของพระพทธ- เจาแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา ยาว กาสชนปโท สงโก เมตตตโก อห ความวา สวยมในชนบทกาส ชอกาสชนบท กาสชนบทนนมสวยประมาณเทาใด สวยของเรากมประมาณเทานน กสวยนนประมาณเทาไรประมาณพนหนง เลากนวา ในแควนกาสครงนน รายไดดเกดขนแกพระ-ราชาในวนหนงดวยอานาจสวย ประมาณพนหนง แมทรพยทนางอฑฒกาสไดในวนหนงจากมอของพวกผชาย กประมาณเทานน เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ยาว กาสชนปโท สงโก เม ตตตโก อห ดงน กนางไดชอวา กาส เพราะกาหนดดวยสวยในกาสชนบทนน. พวกมนษยสวนมากเมอไมสามารถจะใหถงพนได จงใหครงหนงจากกาหนดนน แลวไปรนรมยกนตอนกลางวนเทานน. เพราะมนษยพวกนน นางนจงไดรกนทวไปวา อฑฒ-กาส เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ต กตวา เนคโม อคฆอฑเฒนคฆ เปส ม ซงมความวา ชาวนคม คอชนผอยในนคม ทาทรพย ๕๐๐ นนเปนราคาแลวตงเราแมเปนอนคฆะตราคาไมได เพราะเปนนางแกวใหมราคาครงหนง มสมญญาวา อฑฒกาส เปนนมต อธบายวาเรยกเราอยางนน. บทวา อถ นพพนทห รเป ความวา เราอาศยรปรางเลยงชพอยอยางน ตอมาภายหลงไดอาศยพระศาสนาจงเบอหนายในรป คอเหนวารปไมเทยงแมดวยประการน รปนเปนทกข ไมงามแมดวยประการน จงไมพอใจรปนน. บทวา นพพนทจ วรชชห ความวา และเมอเราเบอหนายจงถงความเปนอนคอความคลายกาหนดจากรปนน. กดวยนพพนทศพทในคาถาน แสดงถงตรณวปสสนา ดวยวราคศพทแสดงถงพลววปสสนา ม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 56อธบายวา เมอหนายยอมคลายความกาหนด เพราะคลายกาหนดยอมหลดพนดวยบทวา มา ปน ชาตส สาร สนธาเวยย ปนปปน น ทานแสดงถงอาการของความเบอหนายและความคลายกาหนด ดวยบทวา ตสโส วชชาเปนตน แสดงการถงทสดของอาการเหลานน. ขอนนมนยดงกลาวแลวแล. จบ อรรถกถาอฑฒกาสเถรคาถา

๕. จตตาเถรคาถา [๔๒๔] ขาพเจาเปนผมรางกายผายผอม เปนไข ทพพลภาพหนก ตองถอไมเทาไปไหน ๆ กจรง ถง อยางนนกยงขนภเขาได ขาพเจาวางผาสงฆาฏและ ควาบาตร นงบนภเขา ทาลายกองความมดขมตนไว. จบ จตตาเถรคาถา ๕. อรรถกถาจตตาเถรคาถา คาถาวา กจาป โขมห กสกา เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอ จตตา. แมพระเถรชอจตตาองคน กสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอนๆ สงสมกศลทเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆ จากภทรกปน ไป ๙๔ กป บงเกดในกาเนดกนนร ทฝงแมนาจนทภาคา วนหนงนางกนรนนเหนพระปจเจกพทธเจาองคหนงนงอยทโคนตนไม มใจเลอมใส เอาดอกออมาบชา ไหวแลวประคองอญชล ทาประทกษณแลวหลกไป ดวยบญกรรมนน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 57นางทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ในพทธปปาทกาลนเกดในตระกลคฤหบดมหาศาล กรงราชคฤหรความแลว ไดศรทธาในกาลเสดจเขากรงราช-คฤหของพระศาสดา ภายหลงบวชในสานกของพระมหาปชาบดโคตม ในเวลาแก ไดขนเขาคชฌกฎทาสมณธรรมเจรญวปสสนา ไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย เพราะเหตนนทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

ขาพเจาเปนกนรทฝงแมนาจนทภาคา ในกาล นน ขาพเจาไดเหนพระพทธเจาผปราศจากธล เปน พระสยมภ ผอนใคร ๆ ใหแพไมได ขาพเจามจต เลอมใส ดใจ ปลมใจ กระทาอญชลถอเอาดอกออ บชาพระสยมภ ดวยกรรมททาดนน และดวยความ ตงใจมน ขาพเจาละรางกนร ไดไปสหมเทวดาชน ไตรทศ ขาพเจาไดเปนมเหสของเทวราช ๓๖ องค ไดเปนมเหสของพระเจาจกรพรรด ๑๐ องค ขาพเจา มจตสงเวชจงบวชเปนบรรพชต จากนไป ๙๔ กป ขาพเจาเอาดอกไมบชา ขาพเจาไมรจกทคต นเปนผล แหงการบชาพระพทธเจา ขาพเจาเผากเลสแลว ฯลฯ ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว. กพระเถรนน ครนบรรลพระอรหตแลว พจารณาการปฏบตของตนไดกลาวคาถาสองคาถานวา ขาพเจาเปนผมรางกายผายผอม เปนไขทพ- พลภาพหนก ตองถอไมเทาไปไหน ๆ กจรง ถงอยาง นนกยงขนภเขาได ขาพเจาวางผาสงฆาฏและควา บาตร นงบนภเขา ทาลายกองความมดขมตนไว.๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๔๕ นฬมาลกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 58 บรรดาบทเหลานน บทวา กจาป โขมห กสกา ความวา ถงแมขาพเจา เปนคนคราครา เพราะชรา มรางกายฝายผอม เพราะมเนอและเลอดนอย. บทวา คลานา พาฬหทพพลา ความวา เปนไขเพราะธาตเปนตนพการ ทพพลภาพเหลอเกน เพราะความไขนนเอง. บทวา ทณฑโมลพภคจฉาม ความวา เมอไปในทไหนๆ ยอมถอไมเทาไป. บทวา ปพพตอภรหย ความวา แมเปนอยางนกขนภเขาคชฌกฏ เพราะตองการวเวก. บทวา สงฆาฏ นกขปตวาน ความวา เปนผเหนดเหนอยจรงๆ วางผาสงฆาฏทวางไวบนบาตามทพบไว ไวในหตถบาส. บทวา ปตตกจนกชชย ความวา วางบาตรดนสาหรบใชสอยของขาพเจาควาไวในทสมควรแหงหนง. บทวา เสเล ขมเภส อตตาน ตโมกขนธ ปทาลย ความวา นงบนภเขา ทาลายกองโมหะทไมเคยทาลายเปนเวลายาวนาน ขมตนคออตภาพ ดวยการทาลายกองโมหะนนนนแล คอขมสนดานของตน ดวยใหถงความไมเกดขนตอไปเปนธรรมดา. จบ อรรถกถาจตตาเถรคาถา ๖. เมตตกาเถรคาถา [๔๒๕] ขาพเจามทกข ทพพลภาพ ผานความเปนสาว ไปแลว ตองถอไมเทาไปไหน ๆ กจรง ถงอยางนนก ยงขนภเขาได ขาพเจาวางผาสงฆาฏและควาบาตร นง บนภเขา ครงนนจตของขาพเจาหลดพนแลว ขาพเจา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 59 บรรลวชชาสามตามลาดบ ไดปฏบตคาสอนของพระ- พทธเจาแลว. จบ เมตตกาเถรคาถา ๖. อรรถกถาเมตตกาเถรคาถา คาถาวา กจาป โขมห ทกขตา เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอเมตตกา. แมพระเถรชอเมตตกาองคน กสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมบญทเปนอปนสยแหงนพพานไวในภพนนๆ ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามสทธตถะ นางเกดในตระกลคฤหบดรความแลว ไดบชาทพระเจดยของพระศาสดา ดวยสายรดเอวประดบ ดวยรตนะ ดวยบญกรรมนน นางทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ในพทธปปาทกาลนเกดในตระกลพราหมณมหาศาล เรองทเหลอเหมอนเรองตด ๆ กนทกลาวแลว แตพระเถรนขนยอดภเขาทคลายกน ทาสมณธรรมเจรญวปสสนา ไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑ ขาพเจาไดสรางพระสถปของพระผมพระภาค- เจาพระนามวาสทธตถะ ไดถวายสายรดเอวเพอนวกรรม ของพระศาสดา และเมอพระมหาสถปสาเรจ แลว ขาพเจาเลอมใสพระมนผเปนนาถะของโลก ไดถวาย สายรดเอวอกดวยมอของตน ในกปท ๙๔ แตภทรกปน ขาพเจาไดถวายสาย๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๔๒ เมขลทายกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 60 รดเอวในคราวนน ขาพเจาไมรจกทคต นเปนผลแหง การสรางพระสถป ขาพเจาเผากเลสแลว ฯลฯ ขาพเจา ไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว. ครนบรรลพระอรหตแลว พจารณาการปฏบตของคน ไดกลาวคาถาสองคาถานเปนอทานวา ขาพเจามทกข ทพพลภาพ ผานความเปน สาวไปแลว ตองถอไมเทาไปไหน ๆ กจรง ถงอยาง นนกยงขนภเขาได ขาพเจาวางผาสงฆาฏ และควา บาตรนงบนภเขา ครงนนจตของขาพเจาหลดพนแลว ขาพเจาบรรลวชชาสามตามลาดบ ไดปฏบตคาสอน ของพระพทธเจาแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา ทกขตา ความวา มทกข คอถงความ ทกขทเกด เพราะมโรคมาก. บทวา ทพพลา ความวา เพราะถงความทกขนนแหละดวย เพราะแกหงอมดวย เพราะหมดกาลงดวย ดวยเหตนนทานจงกลาววา คตโยพพนา ความวา ถงวยกลางคนแลว. บทวา อถ จตต วมจจ เม ความวา ขาพเจาเปนผนงอยบนศลาคอบนแผนหน ครงนน คอในลาดบนน จตของขาพเจาหลดพนแลวจากอาสวะแมทงหมดตามลาดบมรรค เพราะประกอบโดยชอบทเดยวดวยความเปนผมความเพยรสมาเสมอ. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวนนแล. จบ อรรถกถาเมตตกาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 61 ๗. มตตาเถรคาถา [๔๒๖] ขาพเจาปรารถนาเทพนกาย เขาจาอโบสถ ประกอบดวยองค ๘ ประการตลอดวน ๑๔ คา ๑๕ คา ๘ คาแหงปกษ และตลอดปาฏหารยปกษ วนน ขาพเจามภตตาหารมอเดยว มศรษะโลน หมผา สงฆาฏ ไมปรารถนาเทพนกาย ขาพเจากาจดความ กระวนกระวายในหทยได. จบ มตตาเถรคาถา ๗. อรรถกถามตตาเถรคาถา คาถาวา จาตททส ปจทส เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอมตตา อกองคหนง. แมพระเถรชอ มตตา องคน กสรางสมบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลทเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆ ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามวปสส นางเกดในตระกลกษตรย รความแลวเปนนางในของพระเจาพนธมะ เหนพระเถรผเปนขณาสพองคหนง ซงเปนสาวกา ของพระผมพระภาคเจาวปสส มใจเลอมใส รบบาตรจากมอของพระเถรนน แลวใสของเคยวอนประณตจนเตม ไปถวายพรอมกบผาสาฎกมคามากสองผนดวยบญกรรมนน นางทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ในพทธปปาทกาลนเกดในศากยราชตระกล ในกรงกบลพสด รความแลว ฟงธรรมในสานก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 62ของพระศาสดา ไดศรทธา ไดเปนอบาสกา เวลาตอมานางบวชในสานกของพระมหาปชาบดเถร เจรญวปสสนาอยไมนานนกกไดบรรลพระอรหต เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑ ในพระนครพนธมด มกษตรยพระนามวา พน- ธมราช ขาพเจาเปนมเหสของทาวเธอ ประพฤตรวม กน ในกาลนนขาพเจาอยในทลบนงคดอยางนวา บญ กศลทจะพาเราไปไมไดทาไวเลย เราจะตองตกนรกท มความเรารอนมาก ทงเผดรอนรายแรงแสนทารณเปน แน เราไมสงสยในเรองน ขาพเจาเขาเฝาพระราชา กราบทล คานวา ขอพระองคโปรดประทานสมณะองค หนงแกหมอมฉน หมอมฉนจกใหทานฉน พระเจาขา พระราชาผใหญไดประทานสมณะผอบรมอนทรยแลว แกขาพเจา ขาพเจารบบาตรของทานเอาภตตาหาร อยางประณตใสจนเตม ครนใหเตมแลวไดทาภตตาหาร และของหอมเครองลบไลอยางประณต ปดดวยตาขาย แลวเอาผาเหลองคลมไว ขาพเจาระลกถงเรองนนเปน อารมณของขาพเจาตลอดชวต ทาจตใหเลอมใสใน เรองนน ไดไปสวรรคชนดาวดงส ไดเปนมเหสของ เทวราช ๓๐ องค สงทใจปรารถนาไดเกดแกขาพเจา สมปรารถนา ขาพเจาไดเปนมเหสของพระเจาจกร- พรรด ๒๐ องค ขาพเจาสรางสรรคตนเองทองเทยวไป ในภพนอยใหญ ขาพเจาพนจากเครองผกพนทกอยาง๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๔๖ เอกปณฑปาตทายกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 63 แลว มการอบตไปปราศแลว อาสวะทกอยางหมดสน แลว บดนภพใหมมไดม ในกปท ๙๑ แตภทรกปน ขาพเจาไดใหทานใดในกาลนน ดวยทานนนขาพเจา ไมรจกทคต นเปนผลแหงบณฑบาต ขาพเจาเผากเลส แลว ฯลฯ ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจา แลว. ครนบรรลพระอรหตแลว พจารณาการปฏบตของตนไดกลาวคาถาสองคาถานเปนอทานวา ขาพเจาปรารถนาเทพนกาย เขาจาอโบสถ ประกอบดวยองค ๘ ประการ ตลอดวน ๑๔ คา ๑๕ คา ๘ คาแหงปกษ และตลอดปาฏหารยปกษ วนนขาพเจา มภตตาหารมอเดยว มศรษะโลน หมผาสงฆาฏ ไม ปรารถนาเทพนกาย ขาพเจากาจดความกระวนกระวาย ในหทยได. บรรดาบทเหลานน บทวา จาตททส ปจทส ไดแก ดถเปนทเตมแหงวน ๑๔ ชอจาตททส ดถเปนทเตมแหงวน ๑๕ ชอปญจทสตลอดวนจาตททส ๑๔ คา และวนปญจทส ๑๕ คา นน เชอมความวา แหงปกษ. กบทนเปนทตยาวภตตใชในอรรถอจจนตสงโยค (แปลวา ตลอด)ประกอบความวาตลอดดถท ๘ แหงปกษนนดวย. บทวา ปาฏหารยปกขจไดแก ปกษสาหรบผรกษาอโบสถ และปกษแหงอโบสถศลทพงรกษาในวน๑๓ คา แรม ๑ คา ๗ คา และ ๙ คา โดยวนตนเปนวนเขา วนสดทายเปนวนออกตามลาดบของวน ๑๔ คา ๑๕ คา และ ๘ คา. อฏงคสสมาคตความวา ประกอบดวยดดวยองค ๘ ประการ มเจตนางดเวน จากปาณาตบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 64เปนตน. อโปสถ อปาคจฉ แปลวา เขาไปอยจา ความวา อยจา. ท ทานกลาวหมายถงวา ไมพงฆาสตว ไมพงถอเอาของทเจาของไมได ให ไมพงกลาวเทจ ไมพงดมนาเมา พงงดเวนเมถน ซงมใชพรหมจรรย ไมพงบรโภควกาลโภชนในราตร ไมพงทดทรงดอกไมและใชของหอม พงนอนบนเตยง บนแผนดน หรอบนสนถตเครองปลาด บณฑตทง หลายกลาวอโบสถประกอบดวยองค ๘ นแหละ ท พระพทธเจาทรงประกาศเพอคณคอความสนทกข๑. บทวา เทวกายาภนนทน ประกอบความวา ขาพเจาปรารถนาอยางยงซงเทพนกายมชนจาตมหาราชเปนตน จงเขาจาอโบสถ เพราะหวงเกดในเทพนกายนน. บทวา สาชช เอเกน ภตเตน ความวา ขาพเจานนวนน คอในวนนแหละ มเวลาบรโภคภตตาหารหนเดยว. บทวา มณฑาสงฆาฏปารตา ความวา โกนผมและคลมรางกายดวยผาสงฆาฏบวชแลว.บทวา เทวกาย น ปตเถห ความวา ขาพเจาไมปรารถนาเทพนกายอะไร ๆเพราะแมมรรคอนเลศขาพเจากบรรลแลว. เพราะเหตนนแหละจงกลาววาวเนยย หทเย ทร ความวา กาจดความกระวนกระวายคอกเลสทอยในจต ดวยการถอนขน กคานแหละเปนการพยากรณพระอรหตผลของพระเถรนน. จบอรรถกถามตตาเถรคาถา๑. อง. ตก. ๒๐/ขอ ๕๑๐ อโบสถสตร.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 65 ๘. อภยมาตาเถรคาถา [๔๒๗] ขาแตแม ทานจงพจารณากายน ซงไมสะอาด มกลนเหมนเนา เบองบนลงมาจนจดพนเทา เบองลาง ขนไปจนจดปลายผม เมอพจารณาอยอยางน เราถอน ราคะทงปวงไดตดความเรารอนได เราเปนผมความ เยน ดบสนทแลว. จบ อภยมาตาเถรคาถา ๘. อรรถกถาอภยมาตเถรคาถา คาถาวา อทธ ปาทตลา เปนตน เปนคาถาของพระเถรผเปนมารดาของพระอภยเถระ. แมพระเถรผเปนมารดาของพระอภยเถระองคน กสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมบญทงหลายในภพนน ๆ ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามวาตสสะ เกดในเรอนตระกล รความแลววนหนงเหนพระศาสดาเสดจเทยวบณฑบาต มใจเลอมใส รบบาตรแลว ถวายภกษาประมาณทพพหนง ดวยบญกรรมนน นางทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ในพทธปปาทกาลน ไดเปนหญงนครโสเภณชอวาปทมวด ในกรงอชเชนดวยวบากแหงกรรมเชนนน พระเจาพมพสารทรงสดบคณมรปสมบตเปนตนของเธอ จงตรสบอกแกปโรหตวา ไดขาววาในกรงอชเชนมหญงงามเมองชอปทมวด ฉนใครจะเหนเธอ ปโรหตกราบทลวา ดแลว พระเจาขา นายกษชอกมภร๑. พระสตร เปน อภยมาตาเถรคาถา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 66มาดวยกาลงมนต แลวใชอานภาพยกษนาพระราชาไปยงนครอชเชนในขณะ นนทเดยว พระราชาทรงสาเรจการอยรวมกบหญงแพศยานนหนงราตร นางมครรภดวยพระราชา และไดกราบทลพระราชาวา หมอมฉนตงครรภแลวพระราชาทรงสดบดงนนตรสวา ถาเปนบตรชาย เธอจงเลยงใหดแลวแสดงกะเรา ไดประทานพระธรรมรงคจารกพระนามแลวเสดจไป ลวงไปสบเดอนนางคลอดบตร ไดตงชอวา อภย ในวนเปนทตงชอ. และในเวลาทบตรมอาย๗ ขวบ นางไดสงบตรไปเฝาพระราชา ดวยบอกวา พระเจาพมพสารมหา-ราชเปนพระบดาของเจา พระเจาพมพสารทรงเหนพระโอรสนนแลวไดความรกในบตร ทรงใหเจรญดวยเครองบรหารกมาร เรองพระกมารนนไดศรทธาบวชและบรรลคณวเศษ มมาแลวในหนหลงทงนน มารดาของกมารนน กาลตอมาไดฟงธรรมในสานกของพระอภยเถระผเปนบตร ไดศรทธาบวชในหมภกษณ เจรญวปสสนาไมนานนกกไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑ ขาพเจาไดประคองภกษาทพพหนงถวายแด พระศาสดาพระนานวาตสสะ ผเปนพระพทธเจา ประเสรฐสด กาลงเสดจเทยวบณฑบาตอย พระศาสดา พระนามตสสะ ผเปนพระสมพทธะเปนผนาชนเลศ ของโลกทรงรบแลว ประทบยนอยกลางถนน ไดทรง อนโมทนาแกขาพเจาวา เธอถวายภกษาทพพหนง จก ไปสวรรคชนดาวดงส จกไดเปนมเหสของเทวราช ๓๖ องค จกไดเปนมเหสของพระเจาจกรพรรด ๕๐ องค เธอจกไดทกอยางทใจปรารถนา ในกาลทกเมอ๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๔๗ กฏจฉภกขาทายกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 67 เธอเสวยสมบตแลวไมมกงวล จกบวช เธอกาหนดร อาสวะทงหมดแลว จกเปนผไมมอาสวะนพพาน พระ สมพทธเจาพระนามตสสะเปนผนาชนเลศของโลก เปนนกปราชญตรสดงนแลว ทรงเหาะขนสนภากาศ เหมอนพญาหงสบนรอนอยในอมพรฉะนน ทาน ขาพเจาถวายดแลวทเดยว ยญสมบตขาพเจาบชาดแลว ขาพเจาถวายภกษาทพพหนง ถงบทอนไมหวนไหว แลว ในกปท ๙๒ แตภทรกปน ขาพเจาทากรรมใดไว ในกาลนน ดวยกรรมนน ขาพเจาไมรจกทคต น เปนผลแหงการถวายภกษา ขาพเจาเผากเลสแลว ฯลฯ ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว. ครนบรรลพระอรหตแลว พระอภยเถระบตรของตนเมอกลาวธรรมไดภาษตคาถาใด ๆ เปนโอวาท เธอไดกลาวอางคาถานน ๆ แหละแมเองเปนอทานวา ขาแตแม ทานจงพจารณากายน ซงไมสะอาด มกลนเหมนเนา เบองบนลงนาจนจดพนเทา เบอง ลางขนไปจนจดปลายผม. เมอพจารณาอยอยางน ถอน ราคะทงปวงได ตดความเรารอนได เราเปนผมความ เยน ดบสนทแลว. บรรดาสองคาถานน คาถาแรกมเนอความยอเทานวา ขาแตแมปทมวด ทานจงพจารณาสรระน ชอวากายเพราะเปนทรวมของสงทนาเกลยดทงหลาย ชอวาไมสะอาดเพราะเตมดวยของไมสะอาดมประการตาง ๆ ชอวามกลนเหมนเนาเพราะกลนเหมนเนาฟงทกเวลา แตพนเทาขนไปเบองบนแต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 68ปลายผมลงมาเบองตา ดวยญาณจกษ กคาถานเปนคาถาทบตรกลาวใหโอวาท แกพระเถรนน. พระเถรฟงคาถานนแลวบรรลพระอรหต เปลงอทานกลาวคาถาทหนงนนแหละ เปนการบชาอาจารยเมอกลาวถงการปฏบตของตน จงกลาวคาถาทสองวา เอว วหรมานาย เปนตน. ในคาถาทสองนน บทวา เอว วหรมานาย ความวา เมอเราตง อยในโอวาททพระอภยเถระผเปนบตรใหแลวโดยนยวา อทธ ปาทตลาเปนตน เหนกายทกสวนวาไมงาม มจตแนวแนกาหนดรปธรรมชนดมหาภต-รปและอปาทายรปในกายนน และอรปธรรมมเวทนาเปนตนทเนองดวยรปธรรมนน ยกขนสไตรลกษณพจารณาดวยอนจจานปสสนาญาณเปนตนในกายนน. บทวา สพโพ ราโค สมหโต ความวา ราคะทงหมดเราถอนคอขดขนแลวดวยอรหตมรรค ตามลาดบมรรคทสบตอดวยมรรค ดวยวฏฐาน-คามนวปสสนา. บทวา ปรฬาโห สมจฉนโน ความวา ตอจากนนแหละความเรารอนคอกเลสทงหมด เราตดไดโดยชอบทเดยว และเพราะตดความเรารอนคอกเลสนนไดนนเอง เราจงเปนผมความเยน ดบสนทดวยสอปาท-เสสนพพานธาต. จบ อรรถกถาอภยมาตเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 69 ๙. อภยาเถรคาถา [๔๒๘] ดกอนอภยา ปถชนของอยในกายใด กายนน มสภาพแตกดบ เรามสตรสกตว จกทอดทงกายน เราอนความทกขเปนอนมากถกตองแลว ยนดแลวใน ความไมประมาท บรรลความสนตณหาแลว ไดปฏบต คาสอนของพระพทธเจาแลว. จบ อภยาเถรคาถา ๙. อรรถกถาอภยาเถรคาถา คาถาวา อภเย ภทโร กาโย เปนตน เปนคาถาของพระเถรชออภยา เปนสหายของพระอภยมาตเถร. แมพระเถรชออภยาน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมบญอนเปนอปนสยแหงพระนพพานในภพนน ๆ ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามวาสข เกดในตระกลกษตรยมหาศาล รความแลวไดเปนอครมเหสของพระเจาอรณราช วนหนงพระเจาอรณราชไดประทานดอกอบลหอม ๗ ดอกแกเธอ เธอรบดอกอบลเหลานนแลวนงคดวา เราประดบ ดอกอบลเหลานจะมประโยชนอะไร อยากระนนเลย เราจกเอาดอกอบลเหลานบชาพระผมพระภาคเจา กพระผมพระภาคเจาเสดจเขาพระราชน-เวศนในเวลาภกขาจาร เธอเหนพระผมพระภาคเจาแลวมใจเลอมใส ตอนรบบชาพระผมพระภาคเจาดวยดอกไมเหลานน แลวถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ ดวยบญกรรมนน เธอทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ใน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 70พทธปปาทกาลน เกดในเรอนแหงตระกลในกรงอชเชน รความแลว เปนสหายของพระอภยมาตเถร เมอพระอภยมาตเถรบวช เธอเองกบวชดวยความสเนหาพระเถรนน อยในกรงราชคฤหกบพระเถรนน วนหนงไดไปปาสตวนเพอดอสภ พระศาสดาประทบนงในพระคนธกฎนนเอง ทรงทาอารมณทเธอเคยประสบมาไวตอหนา ประกาศความเปนศพขนพองเปนตนแกเธอ เธอเหนดงนน ยนสลดใจอย พระศาสดาทรงแผรศมแสดงพระองคเหมอนประทบนงอยตอหนา ไดตรสพระคาถาเหลานนวา ดกอนอภยา ปถชนของอยในกายใด กาย นน มสภาพแตกดบ เรามสตรสกตวจกทอดทงรางกาย น เราอนความทกขเปนอนมากถกตองแลว ยนดแลว ในความไมประมาท บรรลความสนตณหาแลว ได ปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว.เวลาจบคาถา พระเถรนนไดบรรลพระอรหต เพราะเหตนนทานจงกลาวไวในอปทานวา๑ ในพระนครอรณวดมกษตรยพระนามวาอรณ- ราช ขาพเจาเปนมเหสของทาวเธอ ขาพเจารอยพวง- มาลยอย ไดถอดอกอบลมกลนหอมเหมอนทพย นง อยในปราสาทอนประเสรฐ คดขนในขณะนนเอง อยางนวา เราจะไดประโยชนอะไรทเอาพวงมาลย เหลานประดบบนศรษะของเรา เราเอาบชาในพระ ญาณของพระพทธเจาผประเสรฐสดจะประเสรฐกวา คนทงหลายเขาพากนบชานบถอพระสมพทธเจา เรา๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๔๘ สตตอปปลมาลกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 71 จะนงใกลประต จกบชาพระมหามนสมพทธเจาใน เวลาทเสดจมา พระพชตมารงามดงตนรกฟา หรอดง พญาไกรสรมฤคราช พรอมดวยภกษสงฆเสดจมาตาม ถนน ขาพเจาเหนพระรศมของพระพทธองคแลว รา เรง สลดใจ ยงไมทนถงประต กบชาพระพทธเจาผ ประเสรฐสด ขาพเจาทาดอกอบลบานเตมท ๗ ดอก เปนทกนแดดในอมพร ดอกอบลเหลานนกนแดดอย เหนอพระเศยรของพระพทธเจา ขาพเจามจตราเรง ดใจ ปลมใจ ประคองอญชล ทาจตใหเลอมใสใน กาลนน ไดไปสวรรคชนดาวดงส เหมอนศรษะของ ขาพเจา เขากนเศวตฉตรขนาดใหญ กลนทพยหอม ฟงไป นเปนผลแหงดอกอบล ๗ ดอก บางครงเมอ หมญาตนาขาพเจาไป ครงนนเศวตฉตรขนาดใหญก กนแดดไวตลอดไปถงบรษทของขาพเจา ขาพเจาได เปนมเหสของเทวราช ๗๐ องค เปนอสระในททง ปวง ทองเทยวไปในภพนอยใหญ ไดเปนมเหสของ พระเจาจกรพรรด ๖๓ องค ชนทงปวงประพฤตตาม ขาพเจา ขาพเจามวาจานาเชอถอ ผวพรรณของขาพ- เจาเหมอนดอกอบล และกลนหอมฟงไป ขาพเจาไม รจกทคต นเปนผลแหงการบชาพระพทธเจา ขาพเจา ฉลาดในอทธบาท ยนดในการเจรญโพชฌงค บรรล อภญญาบารม นเปนผลแหงการบชาพระพทธเจา ขาพเจาฉลาดในสตปฎฐาน มสมาธฌานเปนโคจร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 72 ขวนขวายสมมปปธาน นเปนผลแหงการบชาพระพทธ เจา ความเพยรของขาพเจานาเอาธระนอยใหญไป นาเอาธรรมทเปนแดนเกษมจากโยคะมาให ขาพเจาม อาสวะทงปวงหมดสนแลว บดนภพใหมไมม ในกป ท ๓๑ แคภทรกปน ขาพเจาเอาดอกไมบชา จงไมรจก ทคต นเปนผลแหงการบชาพระพทธเจา ขาพเจาเผา กเลสแลว ฯลฯ ขาพเจาไดปฏบตตามคาสอนของ พระพทธเจาแลว.ครนบรรลพระอรหตแลว พระอภยาเถรไดเปลยนคาถาเหลานนแหละกลาวเปนอทาน. บรรดาบทเหลานน พระอภยาเถรเรยกตนเองดวยบทวา อภเย.บทวา ภทโร แปลวา มสภาพแตกทาลาย ความวา ไมเทยง. บทวายตถ สตตา ปถชชนา ความวา อนธปถชนเหลาน ของ ตด คอตดอยแลวในกายใด ทมเวลาแตกทาลายเปนปกต เพราะสภาวะไมสะอาด มกลนเหมน นาเกลยด และปฏกล. บทวา นกขปสสามม เทห ความวาเราไมเพงเลงเพราะไมยดถออก จกซด คอจกทงรางกาย คอกายทเปอยเนาน.ในคาถานน ทานกลาวเหต ดวยบทวา สมปชนา ปตสสตา. บทวา พหห ทกขธมเมห อธบายวา อนความทกขไมนอยมชาตและชราเปนตนถกตองแลว. บทวา อปปมาทรตาย ความวา ยนดแลวในความไมประมาท กลาวคอความไมอยปราศจากสต เพราะไดความสลดใจดวยความเปนผหยงลงสทกขนนนนเอง. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวนนแล.ในคาถานมปาฐะโดยทานองทพระศาสดาตรสวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 73 ทานพงยนดในความไมประมาท จงทอดทง กายน จงถงความสนตณหา จงปฏบตคาสอนของ พระพทธเจา.กคาถาน พระสงคตกาจารยยกขนสสงคตตามทานองทพระเถรกลาวแลวนนแล. บทวา อปปมาทรตาย เต ความวา ทานพงเปนผยนดแลวในความไมประมาท. จบ อรรถกถาอภยาเถรคาถา ๑๐. สามาเถรคาถา [๔๒๙] เราทาใจใหอยในอานาจไมได จงไม ไดความสงบใจ ตองเขาออกจากวหาร ๔ ครง ๕ ครง เรานนถอนตณหาขนแลวในวนท ๘ จากวนทไดรบ โอวาทของพระอานนทเถระ เราอนความทกขเปน อนมากถกตองแลว ยนดแลวในความไมประมาท บรรลความสนตณหาแลว ไดปฏบตคาสอนของพระ พทธเจาแลว. จบ สามาเถรคาถา จบทกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 74 ๑๐. อรรถกถาสามาเถรคาถา คาถาวา จตกขตต ปจกขตต เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอสามา. แมพระเถรชอสามาน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานในภพนน ๆ ทองเทยวอยในในสคตทงหลายนนแล ในพทธปปาทกาลน เกดในตระกลคฤหบดมหาศาลในกรงโกสมพ มชอวา สามา. นางสามานนรความแลว เปนสหายรกของอบาสกาสามาวด เมออบาสกาสามาวดตาย เกดความสงเวช บวชครนบวชแลวไมอาจบรรเทาความโศกทเกดขนเพราะนกถงอบาสกาสามาวด จงไมอาจยดเอาอรยมรรคไวได. กาลตอมา นางไดฟงโอวาทของพระอานนทเถระผนงอยบนอาสนศาลา เรมตงวปสสนา ไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสม-ภทาทงหลาย ในวนท ๗ แตวนนน. ครนบรรลพระอรหตแลว พจารณาการปฏบตของตน เมอประกาศการปฏบตนน ไดกลาวคาถาสองคาถาเปนอทานวา เราทาใจใหอยในอานาจไมได จงไมไดความ สงบใจตองเขาออกจากวหาร ๔ ครง ๕ ครง เรานน ถอนตณหาขนแลวในวนท ๘ จากวนทไดรบโอวาท ของพระอานนทเถระ เราอนความทกขเปนอนมากถก ตองแลว ยนดแลวในความไมประมาท บรรลความ สนตณหาแลว ไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 75 บรรดาบทเหลานน บทวา จตกขตต ปจกขตต วหาราอปนกขม ความวา เรานงมนสการวปสสนาอยในวหารอนเปนทอยของเราไมอาจทาสมณกจใหถงทสดได จงคดวา วปสสนาของเราสบตอกบมรรคไมไดเพราะไมมฤดเปนทสบายหรอหนอ ไดออกนอกวหารซงเปนทพกพง ๔ครง ๕ ครง รวมเปน ๙ ครง เพราะเหตนน ทานจงกลาววา อลทธา เจตโส สนต จตเต อวสวตตน ดงน. บทวา เจตโส สนต ในคาถานน ทานกลาวหมายอรยมรรคสมาธ. บทวา จตเต อวสวตตน ความวา ทาภาวนาจตของเราใหเปนไปในอานาจไมได เพราะไมมความเพยรสมาเสมอ. ไดยนวา พระเถรนน ประคบประคองความเพยรมากเกนไป. บทวาตสสา เม อฏม รตต ความวา พระเถรไมเกยจครานทงกลางคนทงกลางวน เจรญวปสสนาตงแตไดรบโอวาทในสานกของพระอานนทเถระ ออกจากวหารคนหนง ๔-๕ ครง ยงมนสการใหเปนไป ไมบรรลคณวเศษ ในราตรท ๘ ไดความเพยรสมาเสมอ ทากเลสทงหลายใหสนไปตามลาดบมรรคเพราะเหตนนทานจงกลาววา ตสสา เม อฏม รตต ยโต ตณหาสมหตา ดงน. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวนนแล. จบอรรถกถาสามาเถรคาถา จบอรรถกถาทกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 76 เถรคาถา ตกนบาต วาดวยคาถาตาง ๆ ในตกนบาต ๑. อญญตราสามาเถรคาถา๑ [๔๓๐] ตงแตขาพเจาบวชมาแลว ๒๕ พรรษา ขา- พเจาไมรสกกวาไดความสงบจตในกาลไหน ๆ เลย ขา- พเจาทาใจใหอยในอานาจไมได จงไมไดควานสงบใจ ตอจากนน ขาพเจา ระลกถงคาสอนของพระชนเจาจง ไดถงความสงเวช ขาพเจาอนความทกขเปนอนมาก ถกตองแลว ยนดแลวในความไมประมาท บรรล ความสนตณหาแลว ไดปฏบตคาสอนของพระพทธ เจาแลว วนนเปนราตรท ๗ นบแตวนทขาพเจาทา ตณหาใหแหงสนทแลว. จบ อญญตราสามาเถรคาถา อรรถกถาตกนบาต ๑. อรรถกถาอปราสามาเถรคาถา ในตกนบาตมวนจฉยดงตอไปน. คาถาวา ปณณวสต วสสาน เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอสามาอกองคหนง แมพระเถรชอสามาอกองคหนงน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานในภพนน ๆในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามวาวปสส เกดในกาเนดกนนร ทฝงแม๑. อรรถกถา เปน อปราสามาเถรคาถา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 77นาจนทภาคา กนรนนเทยวขวนขวายในการเลนเพลนอยกบเหลากนนรในทนน อยมาวนหนงพระศาสดาเสดจไปในทนนเพอทรงปลกพชคอกศลแกกนรแมนน เสดจจงกรมอยทฝงแมนา กนรนนเหนพระผมพระภาคเจา ราเรงยนด ถอเอาดอกไมชางนาวไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวบชาพระผมพระภาคเจาดวยดอกไมเหลานน ดวยบญกรรมนนกนรนนทองเทยวอยโนเทวโลกและมนษยโลก ในพทธปปาทกาลน เกดในเรอนตระกลในกรงโกสมพ เจรญวยแลวเปนสหายของนางสามาวด เวลานางสามาวดนนตาย เกดความสงเวชบวช ๒๕ พรรษายงไมไดสมาธจต ในเวลาแกไดโอวาทของพระสคตแลว เจรญวปสสนา ไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย เพราะเหตนนทานจงกลาวไดในอปทานวา๑ ขาพเจาเปนกนรอยทฝงแมนาจนทภาคา ครง นน ขาพเจาไดเหนพระนราสภ ผเปนเทพของทวยเทพ กาลงเสดจจงกรมอย จงไดเลอกเกบดอกไมชางนาวมา ถวายแดพระพทธเจาผประเสรฐสด พระมหาวรสม- พทธเจาพระนามวปสสผเปนนายกของโลก ทรงรบ ดอกไมชางนาวซงมกลนเหมอนทพยทรงดมแลว พระ มหาวระ ทรงดม เมอขาพเจากาลงเพงดอยในกาลนน ขาพเจาประคองอญชล ถวายบงคมพระพทธองคผสง สดกวาสตวสองเทา ทาจตองตนใหเลอมใส ตอนน กเดนขนภเขาไป ในกปท ๙๑ แตภทรกปน ขาพเจา ไดถวายดอกไมใดในกาลนน ดวยการถวายดอกไม นน ขาพเจาไมรจกทคต นเปนผลแหงการบชาพระ พทธเจา.๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๕๒ สลฬปปผกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 78 ขาพเจาเผากเลสแลว ฯลฯ ขาพเจาไดปฏบต คาสอนของพระพทธเจาแลว.ครนบรรลพระอรหตแลวพจารณาการปฏบตของตน ไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา ตงแตขาพเจาบวชมาแลว ๒๕ พรรษา ขาพ- เจาไมรสกวาไดความสงบจตในกาลไหน ๆ เลย ขาพ- เจาทาใจใหอยในอานาจไมได จงไมไดความสงบใจ ตอจากนน ขาพเจาระลกถงคาสอนของพระชนเจา ได จงถงความสงเวช ขาพเจาอนความทกขเปนอน มากถกตองแลว ยนดแลวในความไมประมาท บรรล ความสนตณหาแลว ไดปฏบตคาสอนของพระพทธ เจาแลว วนนเปนราตรท ๗ นบแตวนทขาพเจาทา ตณหาใหแหงสนทแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา จตตสส สม ไดแกความเขาไปสงบแหงจต ความวา มรรคสมาธและผลสมาธทเกดแตความสงบใจ. บทวา ตโต ไดแก จากความเปนผไมสามารถยงอานาจจตใหเปนไป. บทวา ส เวคมาปาท ความวา แมเมอพระศาสดายงดารงพระชนมอย ยงไมอาจทากจของบรรพชตใหถงทสดได ภายหลงจกใหถงไดอยางไร ขาพเจาถงความสงเวช คอความสะดงเพราะญาณ ดงวามาน. บทวา สรตวา ชนสาสน ไดแกระลกถงโอวาทของพระศาสดามอปมาดวยเตาตาบอดเปนตน. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวแล. จบ อรรถกถาอปราสามาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 79 ๒. อตตมาเถรคาถา [๔๓๑] ขาพเจาทาใจใหอยในอานาจไมได จงไมได ความสงบใจ ตองเขาออกจากวหาร ๔ ครง ๕ ครง ขาพเจาไดเขาไปหาภกษ ผมวาจาทขาพเจาพงเชอถอ ได ภกษณนนไดแสดงธรรม คอขนธ อายตนะ และ ธาต แกขาพเจา ขาพเจาฟงธรรมของภกษณนน ได ปฏบตตามททานพราสอนขาพเจา เปนผเอบอมดวย ปตสข นงโดยบลลงกเดยวตลอด ๗ วน ในวนท ๘ ขาพเจาทาลายกองแหงความมดแลว จงเหยยดเทาออก. จบ อตตมาเถรคาถา ๒. อรรถกถาอตตมาเถรคาถา คาถาวา จตกขตต ปจกขตต เปนตน เปนคาถาของพระเถรชออตตมา. แมพระเถรชออตตมาองคน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานในภพนน ๆ ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามวาวปสส เกดเปนฆรทาสในเรอนตระกลของกฎมพคนหนง ในพระนครพนธมด นางเจรญวยแลว ทางานขวนขวายชวยเหลอตายายของตนเลยงชพ สมยนน พระเจาพนธมราชทรงรกษาอโบสถในวนเพญ เวลากอนอาหารทรงใหทาน เวลาหลงอาหารเสดจไปฟงธรรม ครงนน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 80มหาชนประพฤตสมาทานองคอโบสถในวนเพญ เหมอนพระราชาทรงปฏบต ทเดยว. คราวนน ทาสนนไดมความคดนวา บดน ทงมหาราชและมหาชนประพฤตสมาทานองคอโบสถ อยากระนนเลย เราพงประพฤตสมาทานองคอโบสถในวนอโบสถทงหลาย ทาสนนกระทาอยอยางนน รกษาอโบสถศลบรสทธด บงเกดในสวรรคชนดาวดงส ทองเทยวไป ๆ มาๆ อยในสคตทงหลายนนแล ในพทธปปาทกาลน เกดในตระกลเศรษฐ กรงสาวตถ รความแลว ไดฟงธรรมในสานกของพระเถรปฏาจารา เรมเจรญวปสสนา ไมอาจใหวปสสนานนถงทสดได พระปฏาจาราเถรทราบอาจาระจตของเธอ จงไดใหโอวาทเธอตงอยในโอวาทของพระเถรนน ไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏ-สมภทาทงหลาย เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑ ในพระนครพนธมด มกษตรยพระนามวา พนธมะ ในวนเพญทาวเธอทรงรกษาอโบสถศล สมย นน ขาพเจาเปนกมภทาสอยในพระนครนน ในกาล นน เหนเสนาพรอมดวยพระราชา จงคดอยางนวา แมพระราชากยงทรงละราชสมบตมารกษาอโบสถศล กรรมนนตองมผลแน หมชนจงเบกบานใจ ขาพเจา พจารณาทคตและความเปนคนยากจน โดยแยบคาย ทาใจใหราเรงแลวรกษาอโบสถศล ขาพเจารกษา อโบสถศลในศาสนาของพระสมมาสมพทธเจา เพราะ ธรรมททาไวดนน ขาพเจาไดไปสวรรคชนดาวดงส วมานทบญกรรมสรางใหขาพเจาอยางสวยงามในดาว ดงสนน สงขนไปเบองบนโยชนหนง ประกอบดวย เรอนยอดอนประเสรฐ มทนงใหญประดบไวอยางด๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๕๑ เอกโปสถกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 81 อปสรแสนนางตางบารงบาเรอขาพเจาอยทกเมอ ขาพเจารงโรจนเกนเทพเหลาอนในกาลทงปวง ไดเปน มเหสของเทวราช ๖๔ องค ไดเปนมเหสของพระเจา- จกรพรรด ๖๓ องค ขาพเจามวรรณะดงวรรณะแหง ทอง ทองเทยวไปในภพทงหลาย เปนผประเสรฐใน ททงปวง นเปนผลแหงอโบสลศล. ขาพเจาไดยานชาง ยานมา ยานรถ และวอทงปวงน นเปนผลแหง อโบสถศล. ภาชนะทอง เงน แกวผลกและปทมราค ขาพเจาไดทกอยาง ผาไหม ผาขนสตว ผาเปลอกไม ผาฝาย และผาทมราคามาก ขาพเจาไดทกอยาง ขาว นา ของเคยว ผาและเสนาสนะ ขาพเจาไดทกอยาง นเปนผลแหงอโบสถศล. ของหอมอยางด ดอกไม จรณ เครองลบไล ขาพเจาไดทกอยาง นเปนผลแหงอโบสถ- ศล. เรอนยอด ปราสาท มณฑป เรอนโลนและถา ขาพเจาไดทกอยาง นเปนผลแหงอโบสถศล. ขาพเจา เกดได ๗ ปกบวชเปนบรรพชต บวชไมถงครงเดอน กไดบรรลพระอรหต ขาพเจาเผากเลสแลว ถอนภพ ทงหมดขนแลว อาสวะทกอยางหมดสนแลว บดน ภพใหมมไดม ในกปท ๙๑ แตภทรกปน ขาพเจาทา กรรมใดไวในกาลนน ดวยกรรมนน ขาพเจาไมรจก ทคต นเปนผลแหงอโบสถศล. ขาพเจาเผากเลสแลว ฯลฯ ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 82ครนบรรลพระอรหตแลว พจารณาการปฏบตของตน ไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา ขาพเจาทาใจใหอยในอานาจไมได จงไมได ความสงบใจ ตองเขาออกจากวหาร ๔ ครง ๕ ครง ขาพเจาไดเขาไปหาภกษณผมวาจาทขาพเจาพงเชอถอ ได ภกษณนนไดแสดงธรรม คอ ขนธ อายตนะและ ธาตแกขาพเจา ขาพเจาฟงธรรมของภกษณนน ได ปฏบตตามททานพราสอน ขาพเจาเปนผเอบอมดวย ปตสข นงโดยบลลงกเดยวตลอด ๗ วน ในวนท ๘ ขาพเจาทาลายกองแหงความมดแลว จงเหยยดเทาออก. บรรดาบทเหลานน บทวา สา ภกขน อปาคจฉ ยา เมสทธายกา อห ความวา ภกษณใดเปนผอนขาพเจาพงเชอ คอมวาจานาเชอ ขาพเจานนเขาไปใกล คอเขาไปหาภกษณนน ทานกลาวหมายถงพระปฏาจาราเถร ปาฐะวา สา ภกขน อปคจฉ ยา เม สาธยกา ดงนกมบาง ความวา ภกษณใดทาประโยชนของตนใหสาเรจแกขาพเจา ภกษณนนคอ พระปฏาจาราเถรไดเขาไปหาขาพเจาเพออนเคราะห. บทวา สา เมธมมมเทเสส ขนธายตนธาตโย ความวา พระปฏาจาราเถรนนเมอแสดงจาแนกขนธเปนตนวา เหลานขนธ ๕ เหลานอายตนะ ๑๒ เหลานธาต ๑๘ไดแสดงธรรมแกขาพเจา. บทวา ตสสา ธมม สณตวาน ความวา ฟงธรรมเรองวปสสนาอนละเอยดสขม ทแสดงใหถงอรยมรรคมการจาแนกขนธเปนตน เปนเบองตน ในสานกของพระเถรผบรรลปฏสมภทานน. บทวา ยถา ม อนสาส

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 83สา ความวา ตามทพระเถรนนพราสอนคอกลาวสอนขาพเจา เมอปฏบตอยางนน ขาพเจาไดยงการปฏบตใหถงทสด นงโดยบลลงกเดยวตลอด ๗ วน. นามวาอยางไร. ตอบวา บทวา ปตสขสมปปตา ไดแก เปนผพรอมเพรยงดวยปตสขซงสาเรจดวยฌาน. บทวา อฏมยา ปาเท ปสาเรสตโมกขนธ ปทาลย ความวา ทาลายกองโมหะไมใหเหลอดวยอรหตมรรคทาลายบลลงกเหยยดเทาออกแลวในวนท ๘, กการเปลงอทานนแหละ เปนการพยากรณพระอรหตผลของพระเถรนน. จบ อรรถกถาอตตมาเถรคาถา ๓. อญญตราอตตมาเถรคาถา [๔๓๒] โพชฌงค ๗ ประการเหลาน เปนบรรดา แหงการบรรลพระนพพาน ขาพเจาเจรญแลวทงหมด ตามทพระพทธเจาทรงแสดงไวขาพเจาไดสญญตสมา- บตและอนมตตสมาบต ตามปรารถนา ขาพเจาเปน ธดาเกดแตพระอระของพระพทธเจา ยนดยงแลวใน พระนพพานทกเมอ กามทงปวงทงเปนของทพยและ ของมนษย ขาพเจาตดขาดแลว ชาตสงสารขาดสน แลว บดนภพใหมมไดม. จบ อญญตราอตตมาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 84 ๓. อรรถกถาอญญตราอตตมาเถรคาถา คาถาวา เย อเม สตต โพชฌงคา เปนตน เปนคาถาของพระ-เถรชออตตมาอกองคหนง. แมพระเถรชออตตมาองคน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานในภพนน ๆ ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนานวาวปสส บงเกดเปนกลทาส ในพระนครพนธมด วนหนงกลทาสนนเหนพระเถระขณาสพองคหนง ผเปนสาวกของพระศาสดาเทยวบณฑบาตอย มใจเลอมใสไดถวายขนมตม ๓ ชน ดวยบญกรรมนน นางทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ในพทธปปาทกาลนเกดในตระกลพราหมณมหาศาลตระกลหนงในโกศลชนบท รความแลวฟงธรรมในสานกของพระศาสดาผเสดจจารกไปในชนบท ไดศรทธา บวชไมนานนกกไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย เพราะเหตนนทานจงกลาวไวในอปทานวา๑ ขาพเจาเปน กมภทาส อยในพระนคร พนธมด ขาพเจาถอเอาขนมตมสวนของขาพเจาไปททานา ได พบสมณะผมจตสงบ มใจเปนสมาธทหนทาง มจต เลอมใส ดใจ ไดถวายขนมตม ๓ ชน เพราะกรรม ททาไวดนน และดวยความตงใจแนวแน ขาพเจาไม ไดไปสวนบาตเลยตลอดเวลา ๒๙ กป ขาพเจาทา สมบตแลวไดเสวยสมบตนนทกอยาง ขาพเจาถวาย๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๕๓ โมทกทายกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 85 ขนมตม ๓ ชนแลวไดบรรลอจลบท ขาพเจาเผากเลส แลว ฯลฯ ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจา แลว.ครนบรรลพระอรหตแลว พจารณาการปฏบตของตน ไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา โพฌงค ๗ ประการเหลานเปนบรรดาแหงการ บรรลพระนพพาน ขาพเจาเจรญแลวทงหมด ตามท พระพทธเจาทรงแสดงไว ขาพเจาไดสญญตสมาบต และอนมตตสมาบตตามปรารถนา ขาพเจาเปนธดา เกดแตพระอระของพระพทธเจา ยนดยงแลวในพระ- นพพานทกเมอ กามทงปวงทงเปนของทพยและของ มนษย ขาพเจาตดขาดแลว ชาตสงสารขาดสนแลว บดนภพใหมมไดม. บรรดาบทเหลานน บทวา สตสสานมตตสส ลาภนหยทจฉก ความวา ขาพเจาไดสญญตสมาบตและอนมตตสมาบต ดงทปรารถนาอธบายในขอนนวา ขาพเจาปรารถนาจะเขาสมาบตใด ๆ ในทใด ๆ ขาพเจายอมเขาสมาบตนน ๆ ในทนน ๆ ในกาลนน ๆ อย แมถงจะเกดผลทงสามมสญญตะเปนตนของมรรคใดมรรคหนงทมชอวาสญญตะและอปปณหตะเปนตนกจรง ถงอยางนน พระเถรองคนกเขาสญญตสมาบตและอนมตตสมาบตเทานนเพราะเหตนน ทานจงกลาววา สตสสานมตตสส ลาภนห ยทจฉก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 86ดงน อกอยางหนง คานทานกลาวตามทเปนไปโดยมาก อาจารยบางทานกลาววา นนเปนเพยงชแจง. บทวา เย ทพพา เย จ มานสา ความวา วตถกามทงทนบเนองในเทวโลกทงทนบเนองในมนษยโลกเหลานนทงหมด ขาพเจาตดขาดโดยชอบทเดยว ดวยการละฉนทราคะทเกยวเกาะวตถกามนน คอทาใหไมควรบรโภค ดงทตรสไววา ดกอนอาวโส ภกษขณาสพไมควรบรโภคกามทงหลาย เหมอนเมอเปนคฤหสถในกาลกอน คาทเหลอมนยดงกลาวแลว. จบ อรรถกถาอญญตราอตตมาเถรคาถา ๔. ทนตกาเถรคาถา [๔๓๓] ขาพเจาออกจากทพกกลางวนบนภเขา คชกฌฏ ไดเหนชางลงสแมนาแลวขนจากแมนาทฝง นท นายหตถาจารยถอขอใหสญญาวา จงใหเทา ชาง ไดเหยยดเทาออก นายหตถาจารยกขนชาง ขาพเจา เหนชางทไมเคยไดรบการฝก เมอไดรบการฝกแลวก อยในอานาจของพวกมนษย หลงจากเหนชางนน ขาพเจาเขาปาทาจตใหเปนสมาธ เพราะกรยาของ ชางนนเปนเหต. จบ ทนตกาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 87 ๔. อรรถกถาทนตกาเถรคาถา คาถาวา ทวาวหารา นกขมม เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอทนตกา. แมพระเถรชอทนตกาองคน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอนๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานในภพนน ๆ เกดในกาเนดกนนรทฝงแมนาจนทภาคา ในเวลาทวางพระพทธเจา วนหนงกนรนนเทยวเลนกบเหลากนนร ไดเหนพระปจเจกพทธเจาองคหนงนงอยทโคนไมแหงหนง พอเหนกมใจเลอมใส เขาไปหาบชาดวยดอกสาละ ไหวแลวหลกไปดวยบญกรรมนน เธอทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ในพทธปปาท-กาลน เกดในเรอนพราหมณผเปนปโรหตของพระเจาโกศล กรงสาวตถรความแลวเปนอบาสกาไดศรทธาในกาลรบพระเชตวน ภายหลงบวชในสานกของพระมหาปชาบดโคตม อยในกรงราชคฤห วนหนงฉนอาหารแลวขนเขาคชฌกฏ นงพกกลางวนเหนชางเหยยดเทาเพอใหคนขชางขน ทาเรองนนแหละใหเปนอารมณ เจรญวปสสนา ไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย เพราะเหตนนทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

ขาพเจาเปนกนรอยทฝงแมนาจนทภาคา ใน กาลนน ขาพเจาไดเหนพระสยมภพทธเจาผปราศจาก ธล ผอนใคร ๆ ใหแพไมได ขาพเจามจตเลอมใส ดใจ ปลมใจ กระทาอญชล ถอเอาดอกสาละบชาพระ สยมภ ดวยธรรมททาดนน และดวยความตงใจมน ขาพเจาละรางกนร ไดไปสวรรคชนดาวดงส ขาพเจา๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๕๖ นฬมาลการตรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 88 ไดเปนมเหสของเทวราช ๓๖ องค สงทใจปรารถนา บงเกดแกขาพเจาตามทปรารถนา ขาพเจาไดเปน มเหสของพระเจาจกรพรรด ๑๐ องค ขาพเจาเปนผ สรางสรรคตนเองทองเทยวไปในภพทงหลาย ขาพ- เจามบญกศลไดบวชเปนบรรพชต วนนขาพเจาเปน ปชารหบคคลในศาสนาของพระศากยบตร วนนขาพ- เจามใจบรสทธ ปราศจากใจชวชา มอาสวะทงปวง หมดสนแลว บดนภพใหมมไดม ในกปท ๙๔ แตภทร- กปน ขาพเจาไดบชาพระพทธะใด ดวยพทธบชา นน ขาพเจาไมรจกทคต นเปนผลแหงการบชาดวย ดอกสาละ ขาพเจาเผากเลสแลว ฯลฯ ขาพเจาได ปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว.ครนบรรลพระอรหตแลว พจารณาการปฏบตของตน เกดปตโสมนส ไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา ขาพเจาออกจากทพกกลางวนบนภเขาคชฌกฏ ไดเหนชางลงสแมนาแลวขนจากแมนา ทฝงนท นาย หตถาจารยถอขอใหสญญาวา จงใหเทา ชางไดเหยยด เทาออก นายหตถาจารยกขนชาง ขาพเจาเหนชางท ไมเคยไดรบการฝก เมอไดรบการฝกแลว กอยใน อานาจของพวกมนษย หลงจากเหนชางนน ขาพเจา เขาปาทาจตใหเปนสมาธ เพราะกรยาของชางนน เปนเหต.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 89 บรรดาบทเหลานน บทวา นาค โอคาหมตตณณ ความวาชางทาการลงคอลงในแนนาแลวขนจากแมนานน. อกอยางหนง ปาฐะวาโอคยห อตตณณ ลงแลวขน ดงน ม อกษรทาหนาทเชอมบท. บทวานทตรมห อททส ความวา ไดเหนทฝงแหงแมนาจนทภาคา. บทวา ปรโส เปนตนทกลาวเพอแสดงความนวา ทาอะไร. บาทคาถาวา เทห ปาทนต ยาจต ในคาถานน ความรา ใหสญญาเหยยดเทาเพอขนหลง วาจงใหเทา กผใหสญญาตามทฝกกน ไว ทานกลาวในทนวายาจต. บทวา ทสวา อทนต ทมต ความวา ตามปกตชางทไมเคยฝกมากอน บดนไดรบการฝกทนายหตถาจารยฝกดวยการศกษาสาหรบชางประกอบความวา ฝกเชนไรจงอยในอานาจของมนษยทงหลาย เหนชางทพวกมนษยบงคบนน ๆ. บทวา ขล ในบทวา ตโต จตต สมาเธส ขลตาย วน คตา เปนนบาตลงในอรรถหามความอน ความวา หลงจากนนคอจากทเหนชาง ขาพเจาไปยงวนะคอปา ทาจตใหเปนสมาธทเดยว ดวยกรยาของชางนนเปนเหตอยางไร ขาพเจาคดวา ชางแมนชอวาเปนดรจฉานยงถงการฝกดวยความสามารถของผฝกชางได เหตไรจตของเราผเปนมนษยจงจกไมถงการฝก ดวยความสามารถของพระศาสดาผฝกคนเลา ดงน เกดความสงเวชเจรญวปสสนา ทาจตของขาพเจาใหเปนสมาธดวยอรหตมรรคสมาธ คอทากเลสใหสนไปโดยประการทงปวงดวยสมาธอนแนวแน. จบ อรรถกถาทนตกาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 90 ๕. อพพรเถรคาถา พระศาสดาตรสถามวา [๔๓๔] แนะอพพร เธอคราครวญอยในปาวาลกชวา เอย เธอจงรจกตน ธดาของเธอทมชอวา ชวา ทงหมด มประมาณ ๘๔,๐๐๐ คน ถกเผาอยในปาชาน บรรดา ธดาเหลานน เธอเศราโศกถงธดาคนไหน. นางอพพรทลวา ลกศรคอความโศกทเหนไดยาก เสยบอยแลวใน หทยของขาพระองค ขาพระองคถอนขนไดแลว ขา- พระองคบรรเทาความเศราโศกถงธดาของขาพระองค ผถกความโศกครอบงาไดแลว วนนขาพระองคถอน ลกศรคอความโศกขนแลว หมดความอยาก ดบรอบ แลว ขาพระองคเขาถงแลวซงพระพทธเจาผเปนนก ปราชญกบทงพระธรรมและพระสงฆ วาเปนสรณะ. จบ อพพรเถรคาถา ๕. อรรถกถาอพพรเถรคาถา คาถาวา อมม ชวา เปนตน เปนคาถาของพระเถรชออพพร. แมพระเถรชออพพรน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานในภพนน ๆ ในกาลแหง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 91พระผมพระภาคเจาพระนามวาปทมตตระ เกดในเรอนแหงตระกลในพระนคร-หงสวด รความแลว วนหนงเมอบดามารดาไปเรอนอนเพอรวมงานมงคลตนเองไมมเพอนถกละไวในเรอน ในเวลาใกลภกขาจารแลว เหนพระเถระข-ณาสพองคหนง ซงเปนสาวกของพระผมพระภาคเจา เดนเขามาใกลประตเรอนประสงคจะถวายภกษาจงกลาววา นมนตทานเขามาในทนเจาขา เมอพระเถระเขาเรอนแลว ไหวพระเถระดวยเบญจางคประดษฐ ไดปลาดอาสนะดวยพรมททาดวยขนแกะเปนตนถวาย พระเถระนงบนอาสนะทปลาดไว นางรบบาตรใสบณฑบาตจนเตมแลววางในมอพระเถระ พระเถระอนโมทนาแลวหลกไป ดวยบญกรรมนน นางเกดในสวรรคชนดาวดงส เสวยทพยสมบตโอฬารในดาว-ดงสนนจนตลอดอาย จตจากดาวดงสนนทองเทยวอยในสคตภมทงหลายเทานน ในพทธปปาทกาลน เกดในตระกลคฤหบดมหาศาล กรงสาวตถ ไดนามวา อพพร เปนหญงมรปงามนาทศนานาเลอมใส เมอเจรญวยแลว นางถกนาไปสพระตาหนกสวนพระองคของพระเจาโกศล ลวงไป ๒-๓ ป ไดธดาคนหนง ญาตพนองทงหลายไปตงชอธดานนวา ชวา พระเจาโกศลทอดพระเนตรเหนธดาของนาง ทรงมพระทยยนด ไดพระราชทานอภเษกดวยแผนดนมพชอดม แตธดาของนางไดตายเสย ในเวลาทเทยววงไปวงมาไดมารดาไปปาชาทเขาเอารางของธดาไปทง คราครวญอยทกวน. วนหนง นางไปเฝาพระศาสดาถวายบงคมแลว นงอยหนอยหนง กไปยนทฝงแมนาอจรวดคราครวญถงลก พระศาสดาทรงเหนดงนน ประทบนงในพระคนธกฏอยางเดมนนเอง แสดงพระองคตรสถามวา เธอบนเพอเพราะเหตไร นางกราบทลวา บนเพอถงลกสาวของขาพระองคพระเจาขา พระศาสดาตรสวา ทปาชานเขาเผาลกสาวของเธอประมาณ ๘๔,๐๐๐ คน บรรดาลกสาว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 92เหลานน เธอบนเพอถงคนไหน ดงนแลว ทรงแสดงทเผาศพของลกสาวเหลานน ตรงนน ๆ แลวตรสพระคาถาครงวา แนะอพพร เธอคราครวญอยในปาวา ลก ชวาเอย เธอจงรจกตน ธดาของเธอทมชอวาชวา ทง หมดมประมาณ ๘๔,๐๐๐ คน ถกเผาอยในปาชาน บรรดาธดาเหลานน เธอเศราโศกถงธดาคนไหน. บรรดาบทเหลานน บทวา อมม ชวา เปนคาเรยกธดาตามชอทใกลเคยงมารดา อนงคานเปนคาแสดงอาการบนเพอของนาง. บทวา วนมหกนทส แปลวา คราครวญอยกลางปา. บทวา อตตาน อธคจฉ อพพรความวา แนะอพพร เธอจงรจก คอจงรตามความเปนจรง ซงตวของเธอนนแหละกอน. บทวา จลลาสตสหสสาน แปลวา แปดหมนสพน.บทวา สพพา ชวสนามกา ความวา ธดาเหลานนแมทงหมด มชอเหมอนกนวา ชวา. บทวา เอตมหาฬาหเน ทฑฒา แปลวา เผาในปาชาน. บทวา ตาส กมนโสจส ความวา บรรดาธดาประมาณ ๘๔,๐๐๐คนทมชอวาชวาเหลานนเธอเศราโศก คอถงความเศราโศกถงคนไหน เมอพระศาสดาทรงแสดงพระธรรมอยางนดวยประการฉะนแลว นางสงญาณไปตามกระแสพระเทศนาปรารภวปสสนา ดวยความไพเราะแหงเทศนาของพระ-ศาสดา และดวยความสมบรณแหงเหตของตน นางยนอยอยางนนแหละขวนขวายวปสสนา ตงอยในพระอรหต ซงเปนผลเลศตามลาดบมรรคเพราะเหตนน ทานจงกลาวไดในอปทานวา๑

ในกาลนน ขาพเจาเปนชางกรองดอกไมอยใน พระนครหงสวด บดามารดาของขาพเจาทานไปทางาน๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๕๔ เอกาสนทายกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 93 ขาพเจาไดเหนพระสมณะกาลงเดนไปตามถนนในเวลา เทยงวน ขาพเจาไดปลาดอาสนะไว ครนปลาดอาสนะ ดวยผาททาดวยขนแกะอนวจตรเปนตนแลวมจตเลอม ใส ดใจ ไดกลาวคานวา ภมภาครอนแรง แกกลา เวลาเทยงวน ลมกไมพด และเวลานกจวนจะเลยเวลา แลว ขาแตพระมหามน อาสนะนดฉนปลาดถวายแด ทาน ขอทานไดโปรดอนเคราะหนงบนอาสนะของ ดฉนเถด พระสมณะผฝกตนดแลว มใจบรสทธ ได นงบนอาสนะนน ขาพเจารบบาตรของทานแลว ได ถวายบณฑบาตตามทหงตมไว เพราะกรรมททาไวดนน และเพราะความตงใจอยางแนวแน ขาพเจาละราง มนษยแลว ไดไปสวรรคชนดาวดงส วมานทบญกรรม สรางไวใหขาพเจานนสวยงาม สง ๖๐ โยชน กวาง ๓๐ โยชน ไดสรางขนอยางดเพราะการถวายอาสนะ บลลงกของขาพเจามหลายอยาง ตาง ๆ ชนด สาเรจ ดวยทองกม ดวยแกวมณกม ดวยแกวผลกกม ดวย แกวปทมราคกม บลลงกของขาพเจาปลาดดวยนวม กม ดวยผาลาดอนวจตรดวยรปราชสหและเสอโครง เปนตนกม ดวยผาลาดทอดวยไหม ประดบแกวอน วจตรกม ดวยเครองลาดมขนสตวขางบนดานเดยวกม เมอใดขาพเจาตองการจะเดนทาง เมอนนขาพเจา เพรยบพรอมดวยการรนเรงสนกสนานไปยงททขาพเจา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 94 ปรารถนา พรอมดวยบลลงกอนประเสรฐ ขาพเจา ไดเปนมเหสของเทวราช ๘๐ องค เปนมเหสของพระ เจาจกรพรรด ๗๐ องค เมอขาพเจายงทองเทยวอยใน ภพนอยภพใหญ ไดโภคะมากมาย ขาพเจาไมบกพรอง โภคะเลย นเปนผลแหงอาสนะผนเดยว ขาพเจา ทองเทยวไปแตในสองภพ คอเทวโลกและมนษยโลก ภพอน ๆ ขาพเจาไมรจก นเปนผลแหงอาสนะผน เดยว ขาพเจาเกดแตในสองตระกล คอตระกลกษตรย และตระกลพราหมณ ขาพเจาเกดในตระกลสงทก ๆ ภพ นเปนผลแหงอาสนะผนเดยว ความโทมนสท ทาจตของขาพเจาใหเรารอนขาพเจาไมรจก ความเปน ผไมมวรรณะ ขาพเจากไมรจก นเปนผลแหงอาสนะ ผนเดยว พเลยงนางนมตางกบารงขาพเจา หญงคอม และเดกรบใชมมาก ขาพเจาจากคนหนงไปยงอกคน หนง นเปนผลแหงอาสนะผนเดยว พเลยงนางนม พวกหนงใหขาพเจาอาบนา พวกหนงใหรบประทาน ขาว พวกหนงประดบตกแตงขาพเจา พวกหนงคอย ทาใหขาพเจายนดทกเมอ พวกหนงไลทาของหอม นเปนผลแหงอาสนะผนเดยว เมอขาพเจาอยในมณฑป กตาม ทโคนไมกตาม ในเรอนวางกตาม บลลงกดง จะรความดารของขาพเจา ยอมปรากฏขน นเปน อตภาพสดทายของขาพเจา ภพหลงกาลงเปนไป แมวนนขาพเจากไดสละราชสมบตบวชเปนบรรพชต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 95 ในแสนกปแตภทรกปน ขาพเจาไดใหทานใดในกาล นน ดวยทานนน ขาพเจาไมรจกทคต นเปนผลแหง อาสนะผนเดยว ขาพเจาเผากเลสแลว ถอนภพทง หลายขนหมดแลว ขาพเจาตดกเลสเครองผกพน เหมอนชางพงตดเชอก เปนผไมมอาสวะอย การมา เฝาพระพทธเจาผประเสรฐของขาพเจา เปนการมาด แลวหนอ ขาพเจาบรรลวชชา ๓ แลว ไดปฏบตคา สอนของพระพทธเจาแลว คณวเศษเหลานคอ ปฏ- สมภทา ๔ วโมกข ๘ และอภญญา ๖ ขาพเจาทา ใหแจงแลว ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจา แลว.ครนตงอยในพระอรหตแลว เมอประกาศคณวเศษทตนบรรล ไดกลาวสองคาถาเหลานวา ลกศรคอความโศกทเหนไดยาก เสยบอยแลว ในหทยของขาพระองค ขาพระองคถอนขนไดแลว ขาพระองคบรรเทาความเศราโศกถงธดาของขาพระ- องคผถกความโศกครอบงาไดแลว วนนขาพระองค ถอนลกศรคอความโศกขนแลว หมดความอยาก ดบ รอบแลว ขาพระองคเขาถงแลวซงพระพทธเจาผเปน มกปราชญ กบทงพระธรรมและพระสงฆ วาเปน สรณะ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 96 บรรดาบทเหลานน บทวา อพพห วต เม สลล ทททสททยนสสต ความวา ขาพระองคไดถอนขนแลวหนอ คอไดนาออกแลวหนอ ซงความโศกและความยาก ทไดชอวา สลละ ลกศร เพราะใหเกดความเบยดเบยน เพราะถอนออกไปไดยาก และเพราะแทงอยในภายในทเหนโดยแนนอนไดยาก เพราะมไดสงสมกศลสมภารไว ทเสยบอยในใจของของขา-พระองค. บทวา ย เม โสกปเรตาย ประกอบความวา เพราะขาพระองคไดบรรเทา คอนาออกโดยไมเหลอ ซงความเศราโศกถงธดาของขาพระองคผถกความโศกครอบงาแลว ฉะนน ขาพระองคจงถอนลกศรคอความโศกทเสยบอยในหทยของขาพระองคไดแลว. บทวา สาชช อพพฬหสลลาห ความวา วนน ขาพระองคนนไดถอนลกศรคอความอยากขนได โดยประการทงปวงแลว เพราะเหตนนแหละจงเปนผหมดความอยาก ดบรอบแลว. บทวา มน ความวา ขาพระองคเขาถง คอเขาไปใกลดวย รดวย เสพดวย ซงพระพทธเจาผสพพญดวยซงโลกตรธรรม ๙ อยาง จาแนกเปนมรรค ผล และนพพาน ทพระพทธเจาพระองคนนทรงแสดงไวดวย ซงพระสงฆกลาวคอหมพระอรยบคคล ๘ ผดารงอยในโลกตรธรรมนนดวย วาเปนสรณะ คอเปนทตานทาน เปนทเรน เปนทพง เพราะประกอบดวยพระรตนตรยทยอดเยยมเหลานน และเพราะทาวฏฏทกขทงสนใหพนาศ. จบ อรรถกถาอพพรเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 97 ๖. สกกาเถรคาถา [๔๓๕] พวกมนษยใน กรงราชคฤหเหลานทา อะไรกน มวดมนาผงดดนวมออย ไมเขไปหาพระ สกกาเถร ผแสดงคาสงสอนของพระพทธเจากนเลย เหมอนชนเหลาอนผมปญญา ยอมดมคาสงสอนของ พระพทธเจานน ซงเปนธรรมไมนากลบหลง เปน ธรรมทาผฟงใหชมชน มโอชะ เหมอนคนเดนทาง ไกล ดมนาฝนฉะนน. พระสกกาเถรมธรรมบรสทธ ปราศจากราคะ มจตตงมนชนะมารพรอมทงพาหนะ ทรงไวซงรางกายอนมในทสด. จบ สกกาเถรคาถา ๖. อรรถกถาสกกาเถรคาถา คาถาวา ก เม กตา ราชคเห เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอสกกา. แมพระเถรชอสกกาองคน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอนๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานในภพนน ๆ ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามวาวปสส เกดในเรอนตระกลในพระนครพนธมดรความแลวไปวหารกบอบาสกาทงหลาย ฟงธรรมในสานกของพระศาสดา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 98ไดศรทธาบวชแลวไดเปนพหสต ทรงธรรม มปฏภาณ เธอประพฤตพรหม-จรรยในทนนหลายพนป ตายอยางปถชนนนเอง บงเกดในสวรรคชนดสต. เธอรกษาศลในศาสนาของพระสมมาสมพทธเจา ๓ พระองคอยางน คอกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามวาวปสส แมแหงพระผมพระภาคเจาพระนามวาสข แมแหงพระผมพระภาคเจาพระนามวาเวสสภกเหมอนกน ไดเปนพหสต ทรงธรรม เธอบวชในศาสนาของพระผมพระภาคเจาพระนามวากกสนธะ โกนาคมนะ และกสสปะ ไดเปนผมศลบรสทธ เปนธรรมกถกเหมอนกน. เธอสงสมบญเปนอนมากในภพนน ๆ ดวยประการฉะน ทองเทยวอยในสคตภมทงหลายเทานน ในพทธปปาทกาลนเกดในตระกลคฤหบดมหาศาลกรงราชคฤห ไดนามวา สกกา เธอรความแลวไดศรทธาเปนอบาสกาในคราวพระศาสดาเสดจเขาพระราชนเวศน ตอมาไดฟงธรรมในสานกของพระ-ธมมทนนาเถร เกดความสงเวช บวชในสานกของพระธมมทนนาเถรนนเองเจรญวปสสนา ไมนานนกกไดบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลายเพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

ในกปท ๙๑ แตภทรกปน พระพทธเจาผเปนนายก ของโลก พระนามวาวปสสมพระเนตรงาม ทรงเหนแจง ซงธรรมทงปวง เสดจอบตขนแลว ครงนนขาพเจา เกดในตระกลหนงในพระนครพนธมดไดฟงธรรมของ พระมนแลวบวชเปนภกษณ เปนพหสต ทรงธรรม มปฏภาณ กลาวธรรมกถาไพเราะ ปฏบตตามพระ- พทธศาสนา ครงนน ขาพเจาแสดงธรรมกถา เพอ๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๗๕ สกกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 99 ประโยชนแกชมชนทกเมอ ขาพเจาเคลอนจากอต- ภาพนนแลว เกดในสวรรคชนดสต เปนเทพธดาม ยศ ในกปท ๓๑ แตภทรกปน พระพชตมารพระนาม วาสข มรศมดงไฟ งามสงาอยในโลกดวยยศ ประ- เสรฐกวาเหลาบณฑต เสดจอบตขนแลว แมในครง นน ขาพเจาบวชแลว เปนผฉลาดในพระพทธศาสนา ยงพระพทธพจนใหกระจาง แลวเคลอนจากอตภาพ แมนนไปสวรรคชนไตรทพย ในกปท ๓๑ แตภทรกป น พระพทธเจาผเปนนายกของโลก พระนามวา เวสสภ ผมธรรมดงวายานใหญ เสดจอบตขนแลว แมในครงนน ขาพเจากเปนเหมอนอยางกอนนนแล บวชแลวเปนผทรงธรรม ยงพระพทธศาสนาใหกระ- จางแลว ไปเมองสวรรคทนารนรมย ไดเสวยความ สขมาก ในภทรกปน พระพชตมารผอดมพระนามวา กกสนธะ ผเปนสรณะของนรชน เสดจอบตขนแลว แมในครงนน ขาพเจากเปนเหมอนอยางกอนนนแล บวชแลวยง พระพทธศาสนาใหกระจางจนตลอดชวต เคลอนจากอตภาพนนแลว ไดไปสสวรรคชนไตรทศ เหมอนอยางไปทอยของตน ในภทรกปนแล พระ- พทธเจาผเปนนายกของโลก พระนามวาโกนาคมนะ ผประเสรฐกวาเหลาบณฑต สงสดกวาสรรพสตวเสดจ อบตขนแลว แมในครงนน ขาพเจากบวชในศาสนา ของพระองคผคงท เปนพหสต ทรงธรรม ยงพระ-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 100 พทธศาสนาใหกระจาง ในภทรกปนเหมอนกนพระมน ผสงสดพระนามวากสสปะ ผเปนสรณะแหงสตวโลก ไมมขาศก ถงทสดแหงมรณะ เสดจอบตขนแลว ขาพเจาบวชในศาสนาของพระพทธเจาผทรงเปน ปราชญของนรชนแมพระองคนน ศกษาพระสทธรรม แลวชานาญในปรปจฉา ขาแตพระมหามน ขาพเจา มศลงาม มความละอาย ฉลาดในไตรสกขา แสดง ธรรมกถามากจนตลอดชวต ดวยวบากแหงกรรมนน และดวยความตงใจอนแนวแน ขาพเจาละรางกาย มนษยแลวไดไปสวรรคชนดาวดงส ในภพหลงครงน ขาพเจาเกดในตระกลเศรษฐทมงคง สงสมรตนะไว มาก. ในกรงราชคฤหอนอดม เมอพระผเปนนายก ของโลกอนภกษขณาสพพนหนงเปนบรวารสรรเสรญ แลว เสดจเขากรงราชคฤห พระผมพระภาคเจาทรง ฝกอนทรยแลวพนขาดจากสรรพกเลส มพระฉวเปลง ปลงดงแทงทองสงค พรอมดวยพระขณาสพ ซงเคย เปนชฏลผฝกอนทรยแลว พนขาดจาก สรรพกเลส เสดจเขากรงราชคฤห. ขาพเจาไดเหนพระพทธานภาพนน และไดฟง พระธรรมเปนทสงสมคณแลว ยงจตใหเลอมใสใน พระพทธเจา บชาพระองคผมพลธรรมมาก กาลตอมา ขาพเจาออกจากเรอนบวชเปนภกษณ ในสานกของ พระธมมทนนาเถร ขาพเจาเผากเลสทงหลายในเมอ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 101 กาลงปลงผมอย บวชแลวไมนาน ศกษาศาสนธรรม ไดทว. แตนนไดแสดงธรรมในสมาคมมหาชน เมอ ขาพเจาแสดงธรรมอย ธรรมาภสมยไดมแกประชมชน หลายพน. มยกษตนหนงไดทราบธรรมนนแลวเกด อศจรรยใจเลอมใสขาพเจา ไปยงกรงราชคฤห. พวก มนษยในกรงราชคฤหเหลานทาอะไรกน มวดมนาผง ดดนวมออย ไมเขาไปหาพระสกกาเถรผแสดงอมตบท กนเลย เหมอนชนเหลาอนผมปญญา ยอมดมอมตบท นน ซงเปนธรรมไมนากลบหลง เปนธรรมทาผฟง ใหชมชน มโอชะ เหมอนคนเดนทางไกลดมนาฝน ฉะนน. ขาแตพระมหามน ขาพระองคเปนผมความ ชานาญในฤทธ มความชานาญในทพโสตธาต ม ความชานาญในเจโตปรยญาณ รปพเพนวาสญาณและ ทพยจกษอนหมดจดวเศษมอาสวะทงปวงหมดสนแลว บดนภพใหมมไดม ขาแตพระมหาวระ ขาพระองคม ญาณในอรรถะ ธรรมะ นรตต และปฏภาณ เกดขน แลวในสานกของพระองค ขาพเจาเผากเลสแลว ถอน ภพทงหลายไดหมดแลวตดเครองผกพนเหมอนชางพง ตดเชอก เปนผไมมอาสวะอย การมาเฝาพระพทธ- เจา ผประเสรฐของขาพเจา เปนการ มาดแลวหนอ ขาพเจาบรรลวชชา ๓ แลว ไดปฏบตคาสอนของ พระพทธเจาแลว คณวเศษเหลาน คอ ปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ อภญญา ๖ ขาพเจาทาใหแจงแลว ขาพเจา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 102 ไดปฏบตตามคาสอนของพระพทธเจาแลว. ครนบรรลพระอรหตแลวไดเปนมหาธรรมกถก มภกษณประมาณ๕๐๐ องคเปนบรวาร วนหนงพระเถรนนเทยวบณฑบาตในกรงราชคฤห ฉนเสรจแลวเขาไปยงสานกภกษณ แสดงธรรมแกบรษทใหญทนงประชมกนอยเหมอนคนรวงผงใหคนดมรสนาผง เหมอนรดดวยนาอมฤต บรษทเงยโสตฟงธรรมกถาของพระเถรนนมใจไมฟงซาน ฟงอยโดยเคารพ ขณะนนเทวดาผสงอยบนตนไมทายทจงกรมของพระเถร เลอมใสในธรรมเทศนาจงเขาไปยงกรงราชคฤห เทยวประกาศคณของพระเถรนนจากถนนนไปตามถนนนนจากสแยกนไปสแยกนน ไดกลาวคาถา ๒ คาถาเหลานวา พวกมนษยในกรงราชคฤหเหลานทาอะไรกน มวดมนาผงดดนวมออย ไมเขาไปหาพระสกกาเถร ผแสดงคาสงสอนของพระพทธเจากนเลย เหมอนชน เหลาอนผมปญญา ยอมดมคาสงสอนของพระพทธเจา นน ซงเปนธรรมไมนากลบหลง เปนธรรมทาผฟง ใหชมชน มโอชะ เหมอนคนเดนทางไกลดมนาฝน ฉะนน. บรรดาบทเหลานน บทวา ก เม กตา ราชคเห มนสสา ความวา พวกมนษยในกรงราชคฤหเหลานทาอะไร คอขวนขวายในกจชออะไร. บทวา มธ ปตา ว อจฉเร ความวา คนทงหลายถอรวงผง ดมนาผงอย เปนผปราศจากสญญา ไมอาจยกศรษะขนไดฉนใด แมพวกมนษยในกรงราชคฤหเหลานน กฉนนน เหมอนเปนผปราศจากสญญาในธรรม.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 103สญญา ยอมไมอาจยกศรษะขนได อธบายวา มวดดนวมออยอยางเดยวเทานน. บทวา เย สกก น อปาสนต เทเสนต พทธสาสน ความวาไมเขาไปหา คอไมเขาไปนงใกลพระเถรสกกา ผแสดงคอประกาศคาสงสอนของพระพทธเจา คอของพระผมพระภาคเจา โดยแนนอน ประกอบความวา พวกมนษยในกรงราชคฤหเหลานน มวทาอะไรกน. บทวา ตจ อปปฏวานย ความวา ซงธรรมนนอนเปนธรรมไมนากลบ เปนธรรมนาสตวออกจากทกข เปนธรรมทาความชมชน ชอวาเปนธรรมทาผพงใหชมชน เพราะเปนธรรมไพเราะหรอเปนธรรมจบใจโดยการฟงของชนผฟง ไมเตมของปรงรสอาหาร มรสมากตามปกตนนแหละเพราะเหตนนเองจงชอวามโอชะ. บาลวา โอสธ กม ความวา เปนยาสาหรบเยยวยาพยาธคอวฏทกขทงหลาย. บทวา ปวนต มเ สปปาวลาหกมวทธค ความวา ผมปญญา คอคนผเปนบณฑต เหมอนยอมดมคอยอมฟง ราวกะวาดมอยซงธรรมนน เหมอนคนเดนทางในทกนดารเพราะขาดนา ดมนาทไหลจากระหวางเมฆฉะนน. มนษยทงหลายไดฟงดงนนแลวมใจเลอมใส เขาไปยงสานกของพระเถร ฟงธรรมโดยเคารพ กาลตอมา ในกาลเปนทปรนพพาน ซงเปนกาลสนสดอายของพระเถร พระเถรพยากรณพระอรหตผล เพอประกาศวาศาสน-ธรรมเปนธรรมนาสตวออกจากทกข ไดกลาวคาถานวา พระสกกาเถรมธรรมบรสทธ ปราศจากราคะ มจตตงมน ชนะมาร พรอมทงพาหนะ ทรงไวซง รางกายอนมในทสด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 104 พระสกกาเถรแสดงตนนนแหละเปนเหมอนผอน ดวยบทวา สกกาในคาถานน. บทวา สกเกห ธมเมห ไดแก มธรรมบรสทธด คอโลกตรธรรม. บทวา วตราคา สมาหตา ความวา มราคะไปปราศแลวโดยประการทงปวง ดวยอรหตมรรค มจตตงมนดวยอรหตผลสมาธ. คาท เหลอมนยดงกลาวแลวนนแล. จบ อรรถกถาสกกาเถรคาถา ๗. เสลาเถรคาถามารกลาวกะพระเสลาเถรวา [๔๓๖] นพพานอนเปนทสลดออกไมมในโลก ทานจกทาประโยชนอะไรไดดวยวเวกเลา ทานจงบร- โภคความยนดในกามทงหลายเถด อยาไดเปนผเดอด รอนภายหลงเลย.พระเสลาเถรกลาววา กามทงหลายเปรยบดวยหอกและหลาวครอบงา ขนธทงหลายไว ทานกลาวถงความยนดในกามใด บดนเราไมมความยนดในกามนนแลว เรากาจดความ เพลดเพลนในสงทงปวงแลว ทาลายกองแหงความมด ไดแลว ดกอนมารผมบาป ทานจงรอยางน ดกอน มารผทาทสด ตวทานถกเรากาจดแลว. จบ เสลาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 105 ๗. อรรถกถาเสลาเถรคาถา คาถาวา นตถ นสสรณ โลเก เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอเสลา. แมพระเถรชอเสลาองคน กไดสรางบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆ เกดในเรอนแหงตระกลในพระนครหงสวด รความแลว บดามารดายกใหแกกลบตรผมชาตตระกลเสมอกน อยรวมกบกลบตรนนอยางสขสบายหลายรอยป เมอกลบตรนนตาย แมตนเองกลวงกาลผานวยมาโดยลาดบแลว เกดความสงเวชแสวงหาวาอะไรเปนกศล เทยวไปจากอารามนน ไปอารามนน จากวหารนไปวหารนน อยตลอดเวลา ดวยปรารถนาจกฟงธรรมในสานกของสมพราหมณวนหนงเขาไปยงตนไมเปนทตรสรของพระศาสดา นงคดอยวา ถาพระผม-พระภาคพทธเจา เปนผไมมใครเสมอ เปนผเสมอดวยผทไมมใครเสมอเปนผหาบคคลเปรยบมไดจรง ขอตนโพธนจงแสดงปาฏหารยแกขาพเจาตนโพธไดสวางโพลงในลาดบจตตปบาทเชนนนของนางนนทนท กงทงหลายปรากฏเปนทองไปหมด สวางไสวไปทกทศ นางเหนปาฏหารยดงนนมใจเลอมใส แสดงความเคารพความนบถอ นงประคองอญชลไวเหนอศรษะอยณ ทนนเอง ตลอดเจดคนเจดวน ในวนท ๗ ไดกระทาบชาสกการะอยางโอฬาร ดวยบญกรรมนนนางทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ในพทธป-ปาทกาลน เกดเปนราชธดาของพระเจาอาฬวกราช มนามวา เสลา เเตคนทงหลายเรยกเธอวา อาฬวกา เพราะเปนธดาของพระเจาอาฬวกราช เธอรความแลว เมอพระศาสดาทรงทรมานอาฬวกยกษ ประทานบาตรและจวรไว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 106ในมอของอาฬวกยกษ เสดจเขาพระนครอาฬวกบอาฬวกยกษนน เธอเปนทารกาเขาไปเฝาพระศาสดากบพระราชา ฟงธรรมแลวไดศรทธาเปนอบาสกา. กาลตอมา เธอเกดความสงเวช บวชในหมภกษณ ทากจเบองตนแลวเรมเจรญวปสสนา พจารณาสงขารทงหลาย มญาณแกกลาเพราะสมบรณดวยอปนสย ไมนานนกกไดบรรลพระอรหต เพราะเหตนนทานจงกลาวไวในอปทานวา๑ ครงนน ขาพเจาเปนหญงทองเทยวอยใน พระนครหงสวด ขาพเจาตองการกศลจงเทยวจาก อารามนไปอารามนน ไดเหนตนโพธอนอดมในวน กาฬปกษ ยงจตใหเลอมใสในตนโพธนนแลวนงท โคนตนโพธ ตงจตเคารพกระทาอญชลไวเหนอศรษะ แสดงควานโสมนส แลวคดอยางนในขณะนนวา ถา พระพทธเจามพระคณนบไมได ไมมบคคลเปรยบ เสมอไซร กขอไดโปรดแสดงปาฏหารยแกเราเถด ขอโพธตนนจงเปลงรศมเถด ทนใดนนเอง ตนโพธ กสวางโพลงพรอมกบทขาพเจานก ไดมรศมเปนสทอง ลวน สวางไสวไปทกทศ ขาพเจานงทโคนตนโพธ นน ๗ คน ๗ วน ครนถงวนท ๗ ขาพเจาไดบชาดวย ประทป ประทป ๕ ดวงสวางโพลงลอมรอบอาสนะ ครงนนประทปของขาพเจาสวางโพลงอยจนพระอาทตย ขน ดวยกรรมททาไวดนน และดวยความตงใจอน แนวแน ขาพเจาละรางมนษยแลวไดไปสวรรคชน๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๔๙ ปญจทปกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 107 ดาวดงส วมานทบญกรรมสรางใหขาพเจาอยางสวย งามในดาวดงสนน เรยกวาเบญจประทปวมาน สง ๑๐๐ โยชน กวาง ๖๐ โยชน ประทปนบไมถวนสอง สวางรอบขาพเจา ทวเทพพภพโชตชวงดวยแสงประ- ทป คนทหนหนาไปทางทศบรพา ถาขาพเจาปรารถนา จะเหน ขาพเจายอมเหนไดดวยจกษทกคน ทงเบอง บนเบองลางและเบองขวางขาพเจาหวงจะเหนกรรมด และกรรมชวทคนทาในทมประมาณเทาใด ทมประมาณ เทานน ยอมไมมตนไมหรอภเขามากางกน ขาพเจา ไดเปนมเหสของเทวราช ๘๐ องค ไดเปนมเหสของ พระเจาจกรพรรด ๑๐๐ องค ขาพเจาเขาถงกาเนดใด ๆ คอเปนเทวดาหรอมนษย ในกาเนดนน ๆ ประทปตง แสนสองสวางรอบขาพเจา ขาพเจาจตจากเทวโลกแลว เกดในครรภของมารดา เมอขาพเจาอยในครรภของ มารดา นยนตาของขาพเจาไมหลบ ประทปตงแสน ดวงสองสวางอยในเรอนคลอดของขาพเจาผพรอม เพรยงดวยบญกรรม นเปนผลแหงประทป ๕ ดวง เมอ ถงภพสดทาย ขาพเจากลบไดฉนทะทมในใจ เหน พระนพพานซงไมมชราไมมมรณะ เปนสภาวะเยอก เยน พอเกดได ๗ ขวบ ขาพเจากไดบรรลพระอรหต พระโคตมะพทธเจาทรงทราบคณ จงใหขาพเจาอป- สมบทขาพเจาเขาฌานอยในมณฑป โคนไม ปราสาท ถา หรอเรอนวางกตาม ประทป ๕ ดวงยอมสองสวาง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 108 ใหขาพเจา ขาพเจามทพยจกษบรสทธ ฉลาดในสมาธ บรรลอภญญาบารม นเปนผลแหง ประทป ๕ ดวง ขาพเจาอยจบพรหมจรรยทงปวง ทากจเสรจแลว ไม มอาสวะ ขาแตพระมหาวระผมจกษ ขาพระองคผชอ วาปญจทปา ขอถวายบงคมพระยคลบาท ในกปทหนง แสนแตภทรกปน ขาพระองคไดถวายประทปใดใน กาลนน ดวยการถวายประทปนน ขาพระองคไมร จกทคตเลย นเปนผลแหงประทป ๕ ดวง ขาพเจา เผากเลสแลว ถอนภพทงหลายไดหมดแลว ตดเครอง ผกพนเหมอนชางพงตดเชอก เปนผไมมอาสวะอย การมาเฝาพระพทธเจาผประเสรฐของขาพเจาเปน การ มาดแลวหนอ ขาพเจาบรรลวชชา ๓ แลว ไดปฏบต คาสอนของพระพทธเจาแลว คณวเศษเหลานคอปฏ- สมภทา ๔ วโมกข ๘ อภญญา ๖ ขาพเจาทาใหแจง แลว ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว.ครนบรรลพระอรหตแลว พระเถรอยในกรงสาวตถ วนหนงเวลาปจฉาภตออกจากกรงสาวตถ เขาสปาอนธวนเพอตองการพกผอนกลางวน นงอยทโคนไมแหงหนง ครงนน มารประสงคจะกาจดพระเถรนนใหพนจากวเวกจงแปลงรปเขาไปกลาวคาถาวา นพพานอนเปนทสลดออกไมนกในโลก ทาน จกทาประโยชนอะไรไดดวยวเวกเลา ทานจงบรโภค

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 109 ความยนดในกามทงหลายเถด อยาไดเปนผเดอดรอน ในภายหลงเลย. คาถานนมความวา เมอสอบสวนดแมลทธทงปวงชอวานพพานอนเปนทสลดออก ไมมในโลก. คานเปนเพยงโวหาร ทสมณพราหมณทงหลาย นน ๆ ปฏญาณตามความพอใจเทานน เพราะฉะนน ทานจกทาประโยชนอะไรดวยวเวกเลา คอทานยงตงอยในปฐมวยทสมบรณเหนปานน จกทาประ-โยชนอะไรดวยกายวเวกนเลา เมอเปนเชนน ทานจงบรโภคความยนดในกามทงหลาย คอจงกลบเสวยความยนดในการเลน ทอาศยวตถกามและกเลสกามเถด เพราะเหตไร. บทวา มาห ปจฉานตาปน อธบายวา ทานอยาไดมความเดอดรอนภายหลงวา เราประพฤตพรหมจรรยเพอนพพานใด นพพานนนไมมเลย เพราะเหตนนเองเราจงไมไดบรรลนพพานนน ทงยงเสอมจากกามโภคะเสยดวย เราพนาศหนอ. พระเถรไดฟงดงนนคดวา มารทคดคานพระนพพานซงประจกษแกเรา และยงเชอเชญเราในกามทงหลาย ไมรวาเราเปนผมอาสวะสนแลว ผน โงแท เอาเถอะ เราจกใหเขารเรองนนแลวจกคกคามเขา จงกลาวคาถา๒ คาถานวา กามทงหลายเปรยบดวยหอกและหลาว ครอบ งาขนธทงหลายไว ทานกลาวถงความยนดในกามใด บดนเราไมมความยนดในกามนนแลว เรากาจด ความเพลดเพลนในสงทงปวงแลว ทาลายกองแหง ความมดไดแลว ดกอนมารผมบาป ทานจงรอยางน ดกอนมารผกระทาซงทสด ตวทานถกเรากาจดแลว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 110 บรรดาบทเหลานน บทวา สตตสลปมา กามา ความวา ชอวา กามทงหลาย พงเหนวาเหมอนหอกและเหมอนหลาวทตดอย เพราะแทงตลอดสตวผยดมนนน. บทวา ขนธา ไดแก อปาทานขนธ. บทวา อาส ไดแกเหลานน. บทวา อธกฏฏนา ไดแก เปนทตงมนเพอการตด ความวา เปนทยดถออยางยง เพราะสตวทงหลาย ยดถออยางยง ซงขนธทงหลายแลว ยอมถกประหารถกทาลายดวยกามทงหลาย. บทวา ย ตว กามรต พรสอรต ทาน สา มม ความวา ดกอนมารผมบาป ทานกลาวความยนดในกามใดวานายนด นาเสพ บดน ความยนดในกามนนเปนเชนกบอจจาระเพราะเราไมยนด เราไมมความตองการอะไร ๆ ดวยความยนดในกามนน. ดวยบทวา สพพตถ วหตา นนท เปนตน ในคาถานน ทานกลาวถงเหต. บทวา เอว ชานาห ในคาถานน ความวา ทานจงรวาเราละตณหาและอวชชาไดหมดแลว อธบายวา ดกอนมารผกระทาซงทสด ผมความประพฤตลามก เพราะเหตนนแหละ เราจงไดกาจดคอเบยดเบยนทานดวยการทาลายกาลงและกาวลวงวสย แตทานจะเบยดเบยนเราไมได. มารถกพระเถรคกคามอยางนแลว ไดอนตรธานไปในทนนเอง. แมพระเถรกพกผอนอยตลอดวนในปาอนธวน ดวยความสขอนเกดแตผลสมาบต เวลาเยนจงไดไปยงทอยนนแล. จบ อรรถกถาเสลาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 111 ๘. โสมาเถรคาถา มารกลาววา [๔๓๗] ฐานะคอพระอรหต อนฤาษทงหลายพง บรรลบคคลเหลาอนใหเจรญไดยาก ทานเปนหญงม ปญญาเพยง ๒ นว ไมสามารถจะบรรลฐานะนนได. พระโสมาเถรกลาววา เมอจตตงมนด เมอญาณเปนไปอย เมอเราเหน แจงซงธรรมโดยชอบ ความเปนหญงจะทาอะไรได เรากาจดความเพลดเพลนในสงทงปวงแลว ทาลาย กองแหงความมดไดแลว ดกอนมารผมบาป ทาน จงรอยางน ดกอนมารผกระทาซงทสด ตวทานถกเรา กาจดแลว. จบ โสมาเถรคาถา ๘. อรรถกถาโสมาเถรคาถา คาถาวา ยนต อสห ปตตพพ เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอโสมา. แมพระเถรชอโสมาองคน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอนๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานในภพนน ๆ ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามสข เกดในตระกลกษตรยมหาศาล รความแลวไดเปนอครมเหสของพระเจาอรณราช เรองอดตทงหมดเหมอนเรองของพระอภยาเถร สวนเรองปจจบนดงน พระเถรทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลกนน ๆ ในพทธปปาทกาลนเกดเปนธดาปโรหตของพระเจาพมพสาร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 112กรงราชคฤหมนามวา โสมา เธอรความแลวไดศรทธาเปนอบาสกาในคราวพระศาสดาเสดจเขาพระราชนเวศน เวลาตอมา เกดควานสงเวช บวชในหมภกษณ ทากจเบองตนแลว เจรญวปสสนา ไมนานนกกไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

ในพระนครอรณวดมกษตรยพระนามวา อรณ- ราช ขาพเจาเปนมเหสของทาวเธอ ขาพเจารอยพวง มาลยอย ฯลฯ ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธ- เจาแลว.เรองทงหมด เหมอนอปทานของพระอภยาเถร. พระโสมาเถรนน ครนบรรลพระอรหตแลว อยในกรงสาวตถดวยวมตตสข วนหนงเขาสปาอนธวนเพอตองการพกผอนกลางวน นงอยทโคนตนไมแหงหนง ครงนน มารประสงคจะตดพระเถรนนจากวเวก หายตวเขาไปยนอยในอากาศ กลาวคาถานวา. ฐานะคอพระอรหต อนฤาษทงหลายพงบรรล บคคลเหลาอนใหเจรญไดยาก ทานเปนหญงมปญญา เพยง ๒ นว ไมสามารถจะบรรลฐานะนนได. คาถานนมความวา ฐานะนนคอฐานะอนประเสรฐอยางยง กลาวคอพระอรหต ผมปญญามากมพระพทธเจาเปนตน ทไดนามวา ฤาษ เพราะอรรถวาแสวงหาคณธรรมมศลขนธเปนตนพงบรรล แตคนเหลาอนใหเจรญไดยาก คอใหสาเรจไดโดยยาก ผหญงมปญญาแค ๒ นว คอมปญญาทราม ไมสามารถจะบรรลฐานะนนได ธรรมดาหญงทงหลาย ตงแตอายได ๗-๘ ขวบกหงขาวอยตลอดกาล เอาขาวสารใสในนาเดอด ยอมไมรวาขาวสกแลวดวย๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๔๘ สตตอปปลมาลกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 113เหตเพยงเทาน แตเมอขาวสารกาลงเดอด เอาทพพตกขนแลวบดวยนวมอ ๒นว ยอมรได ฉะนนมารจงกลาววา ทวงคลปาย ดงน. พระเถรไดฟงดงนนแลว เมอจะกาหราบมารไดกลาวคาถา ๒ คาถานอกนวา เมอจตตงมนด เมอญาณเปนไปอย เมอเราเหน แจงซงธรรมโดยชอบ ความเปนหญงจะทาอะไรเราได เรากาจดความเพลดเพลนในสงทงปวงแลว ทาลาย กองแหงความมดไดแลว ดกอนมารผมบาป ทานจงร อยางนดกอนมารผทาทสด ตวทานลกเรากาจดแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา อตถภาโว โน ก กยรา ความวาความเปนมาตคามจะพงทาอะไรแกพวกเราได คอจะพงใหเกดความพรากจากการบรรลพระอรหตไดอยางไร. บทวา จตตมห สสมาหเต ความวา เมอจต ตงมนดวยดดวยอรหตมรรคสมาธ. บทวา าณมห วตตมานมห ความวาตอแตนน เมออรหตมรรคญาณเปนไป. บทวา สมมา ธมม วปสสโตความวา เมอเราเหนสจธรรม ๔ โดยชอบทเดยว ดวยวธมกาหนดรเปนตนกในขอนมความยอดงนวา ดกอนมารผมบาป หญงกตาม ชายกตาม จงยกไวเมอบรรลอรหตมรรคแลว ความเปนพระอรหนตกอยในเงอมมอเทานนแล. บดน พระเถรเมอจะแสดงวาตนบรรลแลวตรง ๆ ทเดยวแกมารนนจงกลาวคาถาวา สพพตถ วหตา นนท เปนตน คาถานนมเนอความไดกลาวไวแลวแล. จบ อรรถกถาโสมาเถรคาถา จบ อรรถกถาตกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 114 เถรคาถา จตกกนบาต วาดวยคาถาในจตกกนบาต ๑. ภททกาปลานเถรคาถา [๔๓๘] พระมหากสสปเถระผเปนบตร เปน ทายาทของพระพทธเจา มจตตงมนด ทานรขนธท อยอาศยในกอน เหนสวรรคและอบาย ถงความสน ชาต เปนผเสรจกจแลวเพราะรยง เปนมน เปน พราหมณผไดวชชา ๓ ดวยวชชา ๓ เหลาน นาง ภททกาปลานกไดวชชา ๓ เหมอนพระมหากสสปะ ละมจจได ทรงรางกายนเปนทสด ชนะมารพรอมทง พาหนะ เราทงสองเหนโทษในโลกแลวจงบวช เปน ผสนอาสวะ ฝกตนแลว มความเยน ดบสนทแลว. จบ ภททกาปลานเถรคาถา จบ จตกกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 115 อรรถกถาจตกกนบาต ๑. อรรถกถาภททกาปลานเถรคาถา ในจตกกนบาต มวนจฉยดงตอไปน :- คาถาวา ปตโต พทธสส ทายาโท เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอภททกาปลาน. ไดยนวา ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามวาปทมตตระ พระเถรนนเกดในเรอนแหงตระกล ในพระนครหงสวด รความแลว ฟงธรรมในสานกของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงตงภกษณองคหนงไวในตาแหนงเลศของภกษณผระลกชาตไดจงการทาบญญาธการปรารถนาตาแหนงนนแมเอง กระทาบญตลอดชวต เคลอนจากอตภาพนนแลวทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก เมอพระพทธเจายงมไดเสดจอบตขน เกดในเรอนตระกล ในกรงพาราณส แลวไปสตระกลสาม วนหนงทะเลาะกบนองสาวสาม เมอนองสาวสามถวายบณฑบาตแดพระปจเจกพทธเจา นางคดวาหญงนถวายทานแดพระปจเจกพทธเจานแลว จกไดสมบตโอฬาร รบบาตรจากหตถของพระ-ปจเจกพทธเจาเทภตตาหารทง เอาเปอกตมใสเตมถวาย มหาชนตเตยนวานางคนพาล พระปจเจกพทธเจาทานทาผดอะไรเจาหรอ นางละอายเพราะคาของคนเหลานน รบบาตรมาอก เอาเปอกตมออกลางบาตรแลวขดถดวยผงเครองหอม เอาของมรสอรอย ๔ อยางใสเตม และวางบาตรทสวางดวยเนยใสซงมสเหมอนดอกบว ทราดไวขางบน ตงความปรารถนาวา บณฑบาตนมแสงสวางฉนใด ขอรางกายของเราจงมแสงสวางฉนนน นางเคลอนจากอตภาพนนแลว ทองเทยวอยในสคตภมทงหลายเทานน ในกาลแหงพระกสสปพทธเจา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 116เกดเปนธดาเศรษฐมสมบตมาก ในกรงพาราณส ดวยผลแหงบพกรรมจงมรางกายเหมน พวกมนษยรงเกยจ นางเกดความสงเวชจงเอาเครองประดบของตนสรางอฐทองประดษฐานไวทเจดยของพระผมพระภาคเจา และถอดอกอบลบชา ดวยบญกรรมนนรางกายของนางมกลนหอมจบใจในภพนนเอง นางเปนทรกเปนทชอบใจของสาม ทากศลตลอดชวตเคลอนจากอตภาพนนเกดใน สวรรค แมในสวรรคนนกไดเสวยทพยสขตลอดชวต จตจากสวรรคนนเปนราชธดาของพระเจาพาราณส เสวยสมบตเชนกบสมบตเทวดาในกรงพาราณสนน บารงพระปจเจกพทธเจาทงหลายเปนเวลานาน เมอพระปจเจกพทธเจาเหลานนปรนพพานแลว เกดความสงเวช เปนดาบสอยในพระราชอทยานเจรญฌานทงหลายแลวเกดในพรหมโลก จตจากพรหมโลกนนเกดในเรอนของตระกลพราหมณโกสยโคตร ในสาคลนคร เตบโตขนดวยบรวารใหญ เจรญวยแลวบดามารดานาไปสเรอนของปปผลกมารในมหาตตถคาม เมอปปผลกมารออกบวช นางละโภคะกองใหญและญาตหมใหญออกเพอตองการบวช เขาไปอยในอารามเดยรถย ๕ ป เวลาตอมา นางไดบรรชาและอปสมบทในสานกของพระมหาปชาบดโคตม เรมตงวปสสนา ไมนานนกกไดบรรลพระอรหตเพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

ในกปทหนงแสนแตภทรกปน พระพชตมาร พระนามวาปทมตตระ ผรจบธรรมทงปวง เปนนายก ของโลก เสดจอบตขนแลว ครงนน ในพระนคร หงสวด มเศรษฐชอวาวเทหะ เปนผมรตนะมาก ขาพเจาเปนชายาของเขา บางครง เศรษฐนนพรอมกบ ชนบรวารเขาไปเฝาพระพทธเจาผเปนดงดวงอาทตย ของนรชนไดฟงธรรมของพระพทธองคซงเปนเหตนา๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๖๗. ภททกาปลานเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 117 มาซงความสนทกขทงปวง พระผเปนนายกของโลก ทรงประกาศสาวกองคหนง วาเปนเลศของสาวกผ กลาวสรรเสรญธดงค เศรษฐสามของขาพเจาไดฟง แลว ไดถวายทานแดพระพทธเจาผคงท ตลอด ๗ วน แลวซบเศยรลงแทบพระยคลบาท ปรารถนาตาแหนง นน กในกาลนนพระพทธเจาผประเสรฐกวานรชน เมอจะทรงใหบรษทรนเรง ไดตรสพระคาถาเหลาน เพอทรงอนเคราะหเศรษฐวา ดกอนลก เธอจกได ตาแหนงทปรารถนา จงเยนใจเถด ในกปทหนงแสน แตภทรกปน พระศาสดาพระนานวาโคตมะ มพระ- สมภพในวงศพระเจาโอกกากราชจกมในโลก พระ- ศาสดาพระองคนนจกมธรรมทายาท จกมโอรสอน ธรรมนรมต จกมสาวกนามวากสสปะ เศรษฐไดฟง พทธพยากรณดงนน เบกบานใจ มจตประกอบดวย เมตตาบารงพระพชตมารผเปนนายกวเศษ ดวยปจจย ทงหลายจนตลอดชวตในกาลนน พระผมพระภาคเจา องคนนทรงทาพระศาสนาใหรงเรอง ทรงกาจดเหลา เดยรถยชว ๆ ทรงแนะนาผทควรแนะนาแลวพระองค กบทงพระสาวกกปรนพพาน เมอพระองคผเปนเลศ ในโลกนนปรนพพานแลว เศรษฐนนเชญญาตและ มตรมาประชมกน พรอมกบญาตและมตรเหลานนได สรางพระสถปสาเรจดวยรตนะ สง ๗ โยชน รงเรอง ดงดวงอาทตย และตนพระยารงทมดอกบานสะพรง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 118 เพอบชาพระศาสดา ขาพเจาไดใหชาง ๗ คน เอา รตนะ ๗ อยาง ทาตะเกยง ๗๐๐,๐๐๐ ดวง เอานามน หอมใสเตมทกดวงตามประทปไวในทนน ๆ ลกโพลง ดงไฟไหมปาออ เพอบชาผแสวงหาคณอนยงใหญ ผ อนเคราะหสตวทงปวง ขาพเจาใหชางทาหมอ ๗๐๐,๐๐๐ ใบ เตมดวยรตนะตาง ๆ มวตถทควรบชา อนเปน ทอง ตงไวในทามกลางระหวาง หมอทกๆ ๘ หมอมวรรณะรงเรองเหมอนพระอาทตยในสารทกาล เพอบชาพระศาสดาผแสวงหาคณอนยงใหญ ทประต ทง ๔ มเสาระเนยดลวนแลวไปดวยรตนะ มแทนท สาเรจดวยรตนะตงไว งดงามนารนรมย มคปลก พรรณดอกไมนาเปนระเบยบด มธงรตนะยกขนไว ลวนแตงามไพโรจน พระเจดยทสาเรจดวยรตนะนน ๆ สรางไวมสสกปลงงามด มวรรณะรงเรองเหมอน พระอาทตยทมรศมงามพระสถปของขาพเจาม ๓ ดาน ดานหนงเตมดวยหรดาล ดานหนงเตมดวยมโนศลา ดานหนงเตมดวยแรพลวง ขาพเจาสรางเครองบชาท นารนรมยเชนนแลว ไดถวายทานแดพระสงฆผกลาว ธรรมอนประเสรฐตามกาลง ตลอดชวต ขาพเจากบ เศรษฐนนทายญเหลานนโดยประการทงปวง ตลอด ชวต ไดไปสสคตพรอมกน ไดเสวยสมบตทงทเปน ของเทวดาและของมนษย ทองเทยวไปกบเศรษฐนน เหมอนเงาไปกบตวฉะนน ในกปท ๙๑ แตภทรกปน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 119 พระพทธเจาพระนามวาวปสส ผเปนนายกของโลก ม พระเนตรงาม ทรงเหนแจงธรรมทงปวง เสดจอบตขน แลว ครงนนในพระนครพนธมด มพราหมณทได รบยกยองวาเปนผด เปนผมงคง สมบรณดวยคณ- ธรรมและทรพย แตภายหลงกลบตกยาก แมครงนน ขาพเจาเปนพราหมณของเขา มใจเสมอกนบางคราว พราหมณนนเขาไปเฝาพระมหามน ซงประทบนง แสดงอมตบทอยในหมชน ฟงธรรมแลวเบกบานใจ ไดถวายผาหมผนหนง มผานงผนเดยวกลบไปเรอน บอกขาพเจาวา แนะเธอผมบญมาก จงอนโมทนาเถด ฉนไดถวายผาหมแดพระพทธเจาแลว ครงนนขาพเจา ทราบดแลวประนมมออนโมทนาวา ขาแตนาย ผาหม ทานถวายดแลวแดพระพทธเจา ผประเสรฐ ผคงท พราหมณกบขาพเจามความเจรญดวยสขสมบตรวมกน ทองเทยวไปในภพนอยภพใหญ ไดเปนพระราชาผยง ใหญในกรงพาราณสทรนรมย ครงนนขาพเจาไดเปน มเหสของทาวเธอ สงกวาพวกพระสนม เปนทสอง ของทาวเธอ ทาวเธอโปรดปรานขาพเจาเพราะสเนหา เนองมาแตภพกอน ๆ พระราชานนทอดพระเนตรเหน พระปจเจกพทธเจา ๘ องคกาลงเทยวบณฑบาต ทรง เบกบานพระทย ไดถวายบณฑบาตอนควรแกคามาก แลวทรงนมนตไว ทรงสรางมณฑปรตนะผสมดวย ทอง ทพวกชางทองทาไวอยางงดงาม สง ๑๐๐ ศอก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 120 ทาวเธอทรงเลอมใส รบสงใหอาราธนาพระปจเจก- พทธเจาเหลานนทงหมด ไดถวายทานแดพระปจเจก- พทธเจาเหลานนผเขาไปในพระราชนเวศน ดวยพระ- หตถของพระองคเอง แมครงนน ขาพเจากไดถวาย ทานรวมกบพระเจากาสอก ทาวเธอพรอมดวยพระ ภาดามาเกดในตระกลกฏมพทมงคง มความสข ขาพเจาเปนภรรยาของพราหมณผพ ไดประพฤตวตร ในสามเปนอยางด. นองชาย๑ของสามของขาพเจา เหนพระปจเจกพทธเจาแลวเอาอาหารของพชายถวาย แดพระปจเจกพทธเจานน เมอพชายมา ไดบอกวา พระปจเจกพทธเจาทานมไดยนดทาน ขณะนน ขาพเจาไดถวายทานแดพระปจเจกพทธเจานนสาม ของขาพเจาถวายอาหารอนควรแกพระปจเจกพทธเจา เวลานนขาพเจาโกรธเททานของพระปจเจกพทธเจา นนเสย ไดถวายบาตรทเตมดวยเปอกตมแกพระ ปจเจกพทธเจาผคงทนน ครงนนขาพเจาเหนสามม หนาแสดงวามจตสมาเสมอในการให การรบ การ ไมเคารพ และการประทษราย จงสลดใจมาก สาม ของขาพเจารบบาตรมาแลว เอานาหอมอยางดลาง ใหสะอาด ขาพเจามจตเลอมใส ไดถวายนาตาล กรวดกบเปรยงเตมบาตร ขาพเจาเกดในภพไหน ๆ กมรปงาม เพราะถวายทาน แตมกลนตวเหมน เพราะทาความไมด หยาบหยามพระปจเจกพทธเจา๑. อรรถกถาเถรคาถา เปนนองสาว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 121 เมอสามสรางพระเจดยแหงพระกสสปธรเจาสาเรจ แลว ขาพเจามความยนดไดถวายแผนอฐทองคาอยาง ด เอาแผนอฐนนชบจนเปยกดวยนาหอมทเกดแต เครองหอม ๔ ชนด จงพนจากโทษทมกลนตวเหมน งดงามดทวสรรพางค แลวใหชางเอารตนะ ๗ ประการ ทาตะเกยง ๗๐๐,๐๐๐ ดวง ใสเปรยงเตม ใหใสไส ๑,๐๐๐ ไส ตามประทปตงไว ๗ แถว เพอบชาพระ- พทธเจาผเปนทพงของสตวโลก ดวยจตทเลอมใส แมในครงนน ขาพเจากมสวนในบญนนเปนพเศษ สามของขาพเจาเกดในแควนกาส มนามปรากฏวา สมตตะ ขาพเจาเปนภรรยานายสมตตะนน เจรญดวย สขสมบต เปนทรกของสาม ครงนนสามไดถวายผา โพกศรษะเนอดแกพระปจเจกมน แมขาพเจากมสวน แหงทานนนอนโมทนาทานอนอดม สามเกดในกาเนด ชาวโกลยะในแควนกาส ครงนน สามของขาพเจา พรอมกบบตรชาวโกลยะ ๕๐๐ คน ไดบารงพระปจเจก พทธเจา ๕๐๐ องค อาราธนาพระปจเจกพทธเจาเหลา นนใหอยจาพรรษาตลอดไตรมาส และไดถวายไตร จวร ขาพเจาเปนไปตามครรลองแหงบญกรรม ได เปนภรรยาของโกลยบตรคนนนในกาลนน โกลยบตร นนเคลอนจากอตภาพนนแลวเปนพระราชาพระนาม วา นนทะ มพระอสรยยศใหญ แมขาพเจากไดเปน มเหสของทาวเธอ เปนผมงคงดวยกามสขทกอยาง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 122 พระเจานนทะนนเคลอนจากอตภาพนนแลวเปนพระ เจาพรหมทต ผเปนใหญในแผนดน ครงนนขาพเจา กบพระเจาพรหมทต ไดอาราธนาพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค ผเปนพระโอรสของพระนางปทมวด ใหอย ในพระราชอทยานแลวบารง และบชาพระปจเจก- พทธเจาเหลานนผนพพานแลว จนตลอดชวต เรา ทงสองสรางพระเจดยไวหลายองค บวชแลวเจรญ อปปมญญา ไดไปสพรหมโลก จตจากพรหมโลกแลว สามของขาพเจาเกดเปนพราหมณชอปปผลายนะ บาน มหาตตถะ มารดาชอสมนเทว บดาเปนพราหมณ โกสโคตร ขาพเจาเกดเปนธดาของพราหมณนามวา กปละ มารดาชอสจมดในมททชนบท เมองสากลบร ทอดม บดาหลอรปขาพเจาดวยทองแทง แลวถวายรป หลอแกพระกสสปพทธเจาผเวนจากกามคณทงหลาย พราหมณปปผลายนะนนเปนหนม ไปตรวจตราการ งานในบางคราว เหนสตวทงหลายทถกกาเปนตนกด กนแลวสลดใจ ครงนนขาพเจาเหนเมลดงาทมอยได เรอน เอาออกผงแดด มเหลาหนอนกดกนอยใน ความสลดใจ ครงนน ปปผลายพราหมณผมปญญา ออกบวชแลว ขาพเจากบวชตาม อยอาศยในสานก ปรพาชก ๕ ป เมอพระนางโคตม ผเปนคนเลยงด พระพชตมารทรงผนวชแลว ขาพเจาเขาไปหาทานใน คราวนน พระพทธเจาทรงสงสอนแลวไมนานนกกได

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 123 บรรลพระอรหต โอ เรามพระกสสปะผมศรเปน กลยาณมตร พระกสสปเถระผเปนบตรเปนทายาทของ พระพทธเจา มจตตงมนด ทานรขนธทอยอาศยใน กอน เหนสวรรคและอบาย ถงความสนชาตเปนผ เสรจกจแลวเพราะรยง เปนมน เปนพราหมณผได วชชา ๓ ดวยวชชา ๓ เหลาน นางภททกาปลานก เหมอนกน ไดวชชา ๓ ละมจจราชได ทรงรางกาย นเปนทสด ชนะมารพรอมทงพาหนะ เราทงสองเหน โทษในโลกแลวบวช เปนผสนอาสวะ ฝกตนแลว ม ความเยนดบสนทแลว ขาพเจาเผากเลส ถอนภพได หมดแลว ตดเครองผกพนเหมอนชางพงตดเชอกเปน ผไมมอาสวะอย การทขาพเจาเฝาพระพทธเจา ผ ประเสรฐน เปนการมาดแลวหนอ วชชา ๓ ขาพเจา บรรลแลวโดยลาดบ ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของ พระพทธเจาแลว คณวเศษเหลาน คอปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ และอภญญา ๖ ขาพเจาไดทาใหแจงแลว ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว. ครนบรรลพระอรหตแลว พระเถรภททกาปลานไดเปนผมความชานาญอยางเชยวชาญในปพเพนวาสญาณ เพราะไดสรางสมบญบารมไวอยางดยงในภพนน ๆ กาลตอมาพระศาสดาประทบนงทามกลางอรยสงฆ ณ พระเชตวน ทรงตงเหลาภกษณไวในตาแหนงทงหลายตามลาดบ ไดทรงตงพระเถรนนไวในตาแหนงเปนเลศของภกษณทงหลายผระลกชาตได วนหนงพระ-เถรนน เมอเปลงอทานซงเรมตนดวยการชมเชยคณธรรมของพระมหากสสป-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 124เถระ ดวยการชแจงคณมความทตนทากจสาเรจแลวเปนตนเปนขอสาคญ ไดกลาวคาถาเหลานวา พระกสสปเถระผเปนบตรเปนทายาทของพระ พทธเจา มจตตงมนด ทานรขนธทอยอาศยในกอน เหนสวรรคและอบาย ถงความสนชาต เปนผเสรจกจ แลวเพราะรยงเปนมน เปนพราหมณผไดวชชา ๓ ดวย วชชา ๓ เหลาน นางภททกาปลานกไดวชชา ๓ เหมอนกน ละมจจราชได ทรงรางกายนเปนทสด ชนะมารพรอมทงพาหนะ เราทงสองเหนโทษในโลก แลวบวช เปนผสนอาสวะ ฝกตนแลวมความเยน ดบสนทแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา ปตโต พทธสส ทายาโท ความวาพระกสสปเถระเปนอนชาตบตรของพระสมมาสมพทธเจา โดยความเปนผตรสรตามพระพทธเจา เปนทายาทโดยการถอเอาโลกตรธรรม ๙ ซงเปนการใหนน จากพระพทธเจานนแล ชอวามจตตงมนด เพราะความเปนผมมจตตงมนดวยดดวยสมาธทเปนโลกยะและโลกตระ. บทวา ปพเพนวาส โส เวท ความวา พระมหากสสปเถระนน ไดรแลว คอรทวแลว คอแทงตลอดแลว ซงขนธทอยอาศยในกอน คอซงขนธสนดานทเคยอยอาศยทงของตนและของคนอน ๆ ทาใหปรากฏดวยปพเพนวาสานสสตญาณ. บทวาสคคาปายจ ปสสต ความวา เหนสวรรค ซงแบงเปนเทวโลก ๒๖ ภมและอบายภม ๔ ภม ดวยทพยจกษ เหมอนเหนมะขามปอมในฝามอ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 125 บทวา อโถ ชาตกขย ปตโต ความวา บรรลพระอรหตกลาวคอความสนชาต ตอจากนน เปนผเสรจกจแลว คอถงแลวซงความสาเรจ คอเปนผทากจเสรจแลว เพราะรยง คอเพราะรยงซงธรรมทควรรยง เพราะกาหนดรซงธรรมทควรกาหนดร เพราะละซงธรรมทควรละ เพราะทาใหแจงซงธรรมทควรทาใหแจง ดวยญาณอนนาปรารถนายง คอประเสรฐยง ชอวา เปนมน เพราะบรรลโมนะกลาวคอปญญาเปนเครองทาอาสวะใหสนไป. บทวา ตเถว ภททกาปลาน ความวา พระมหากสสปะเปนผไดวชชา ๓ ดวยวชชา ๓ เหลานน คอตามทกลาวแลว และเปนผละมจจราชไดฉนใด พระเถรภททกาปลานกไดวชชา ๓ และละมจจได ฉนนนเหมอนกนตอจากนน พระเถรแสดงตนนนแหละ ทาใหเปนเหมอนผอน ดวยบทวาธาเรต อนตม เทห เชตวา มาร สวาหน . บดน พระเถรภททกาปลานเมอแสดงวา ความงามในเบองตน ความงามในทามกลาง ความงามในทสดแหงการปฏบต ของพระเถระฉนใด แมของเรากฉนนน จงกลาวคาถาสดทายวา ทสวา อาทนว เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ตยมห ขณาสวา ทนตา ความวา เราทงหลายเหลานน คอพระมหากสสปเถระและขาพเจา เปนผฝกตนแลวดวยการฝกสงสดและเปนผมอาสวะสนแลวโดยประการทงปวง. บทวา สตภตามห นพพตาความวา เปนผมความเยน เพราะไมมความเรารอนคอกเลสนนเอง และเปนผดบสนทดวยสอปาทเสสนพพานธาต. จบอรรถกถาภททกาปลานเถรคาถา จบอรรถกถาจตกกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 126 เถรคาถา ปญจกนบาต วาดวยคาถาตาง ๆ ในปญจกนบาต ๑. อญญตราภกษณเถรคาถา [๔๓๙] ตงแตขาพเจาบวชมาตลอด ๒๕ ป ยง ไมประสบความสงบจตแมชวเวลาเพยง ลดนวมอ เลย ขาพเจาไมไดความสงบจต มจตชมดวยกามราคะ ประคองแขนทงสองคราครวญเขาไปสวหาร ขาพเจา นนไดเขาไปหาภกษณทขาพเจาควรเชอถอ ภกษณ นนไดแสดงธรรม คอขนธ อายตนะ และธาตแก ขาพเจา ขาพเจาฟงธรรมของทานแลวเขาไปนง ณ ท ควรแหงหนง ระลกชาตได ขาพเจาชาระทพยจกษ ใหหมดจดแลว ชาระเจโตปรยญาณและโสตธาตให หมดจดแลว แมฤทธขาพเจากทาใหแจงแลว ขาพเจา บรรลธรรมเปนทสนอาสวะแลว ทาอภญญา ๖ ใหแจง แลว ไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว. จบ อญญตราภกษณเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 127 อรรถกถาปญจกนบาต ๑. อรรถกถาอญญตราเถรคาถา๑ คาถาวา ปณณวสต วสสาน เปนตน เปนคาถาของพระเถรองคหนง. แมพระเถรองคน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอนๆสงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆ ในพทธปบาทกาลน เปนแมนมของพระมหาปชาบดโคตม ในกรงเทวทหะ เจรญแลวแตไมปรากฏชอและโคตร พระเถรนนในเวลาทพระมหาปชาบดโคตมบวช ตนเองกบวชดวย ถกกามราคะรบกวนอย ๒๕ ป ไมไดเอกคคตาจต ชวกาลแมเพยงลดนวมอ ประคองแขนคราครวญอย ไดฟงธรรมในสานกของพระธมม-ทนนาเถร มใจคลายจากกามทงหลาย เรยนกมมฏฐาน ประกอบภาวนาอยเนอง ๆ ไมนานนกกเปนผไดอภญญา ๖ พจารณาการปฏบตของตน ไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา ตงแตขาพเจาบวชมาตลอด ๒๕ ป ยงไมประ สบความสงบจตแมชวเวลาเพยงลดนวมอเลย ขาพเจา ไมไดความสงบจต มจตชมดวยกามราคะ ประคอง แขนทงสองคราครวญเขาไปสวหาร ขาพเจานนไดเขา ไปหาภกษณทขาพเจาควรเชอถอ ภกษณนนไดแสดง ธรรม คอขนธ อายตนะ และธาตแกขาพเจา ขาพ- เจาฟงธรรมของทานแลวเขาไปนง ณ ทควรแหงหนง๑. บาล เปน อญญตราภกษณเถรคาถา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 128 ระลกชาตได ขาพเจาชาระทพยจกษใหหมดจดแลว ชาระเจโตปรยญาณและโสตธาตใหหมดจดแลว แม ฤทธขาพเจากทาใหแจงแลว ขาพเจาบรรลธรรมเปน ทสนอาสวะแลว ทาอภญญา ๖ ใหแจงแลว ไดปฏบต คาสอนของพระพทธเจาแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา นาจฉราสงฆาตมตตมป ไดแก ชวขณะแมเพยงลดนวมอ ความวา ชวเวลาแมเพยงดดนวมอ. บทวา จตตสส-ปสมชฌค ประกอบความวา ไมบรรลความสงบแหงจต คอเอกคคตาจตอธบายวา ยงไมได. บทวา กามราเคนวสสตา ความวา มจตชมดวยฉนทราคะเปนอยางมาก เพราะยดไวอยางมนในวตถกามทงหลายกลาวคอกามคณ. ดวยบทวา ภกขน ทานกลาวหมายเอาพระธมมทนนาเถร. บทวา เจโตปรจจาณจ เชอมความวา และเจโตปรยญาณขาพเจากชาระใหหมดจดแลว. อธบายวา บรรลแลว. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวแล. จบ อรรถกถาอญญตราเถรคาถา ๒. วมลาปราณคณกาเถรคาถา [๔๔๐] ขาพเจาเปนผเมาวรรณะ รปสมบต ความสวยงาม บรวารสมบต และมจตกระดางดวย

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 129 ความเปนสาว ดหมนหญงอน ขาพเจาประดบกายน ใหวจตรงดงาม สาหรบลวงผชายโง ๆ ไดยนอยท ประตเรอนหญงแพศยา ดจนายพรานทคอยดกเนอ ฉะนน ขาพเจาแสดงเครองประดบตาง ๆ และอวยวะ ทควรปกปดเปนอนมากใหปรากฏ กระทามายาหลาย อยางใหขายเปนอนมากยนด วนนขาพเจานนมศรษะ โลน หมผาสงฆาฏเทยวบณฑบาตแลวมานงอยทโคน ตนไม ไดฌานอนไมมวตก ขาพเจาตดเครองเกาะ เกยวทงทเปนของทพยทงทเปน ของมนษย ไดทงหมด ทาอาสวะทงปวงใหสนไป มความเยนดบสนทแลว. จบ วมลาปราณคณกาเถรคาถา ๒. อรรถกถาวมลาเถรคาถา คาถาวา มตตา วณเณน รเปน เปนตน เปนคาถาของพระ-เถรชอวมลา. แมพระเถรชอวมลาองคน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอนๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆ ในพทธปปาทกาลน เกดเปนธดาของหญงผอาศยรปเลยงชพคนหนงในกรงเวสาลมชอวา วมาลา นางวมลาครนเจรญวยแลวกเลยงชพอยางนนเหมอนกนวนหนงนางเหนทานพระมหาโมคคลลานะเทยวบณฑบาตในกรงเวสาล มจต ปฏพทธจงไปถงทอยของพระเถระเรมทาการเลาโลมมงพระเถระ อาจารยบางทานกลาววา ถกพวกเดยรถยสงไปจงไดทาอยางนน พระเถระคกคามแลวได๑. บาล เปน วมลาปราณคณกาเถรคาถา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 130ใหโอวาทแกนางโดยการชแจงถงอสภกมมฏฐานเปนขอสาคญ เรองนนมมาในเถรคาถาทแลวมานนแล เมอพระเถระใหโอวาทอยางนนแลว นางเกดความสงเวช เกดหรโอตตปปะ ไดศรทธาในพระศาสนา เปนอบาสกา เวลาตอมาไดบวชในหมภกษณ เพยรพยายามอยไมนานนกกไดบรรลพระอรหต เพราะเปนผสมบรณดวยเหต พจารณาการปฏบตของตน ไดกลาวคาถาเหลานนเปนอทานวา ขาพเจาเปนผเมาวรรณะ รปสมบต ความ สวยงาม บรวารสมบต และมจตกระดางดวยความ เปนสาว ดหมนหญงอน ขาพเจาประดบกายนให วจตรงดงามสาหรบลวงผชายโง ๆ ไดยนอยทประต เรอนหญงเพศยา ดจนายพรานทคอยดกเนอฉะนน ขาพเจาแสดงเครองประดบตาง ๆ และอวยวะทควร ปกปดเปนอนมากใหปรากฏ กระทามายาหลายอยาง ใหชายเปนอนมากยนด วนนขาพเจานนมศรษะโลน หมผาสงฆาฏเทยวบณฑบาตแลว มานงอยทโคนตน ไม ไดฌานอนไมมวตก ขาพเจาตดเครองเกาะเกยว ทงทเปนของทพยทงทเปนของมนษยไดทงหมด ทา อาสวะทงปวงใหสนไป มความเยน ดบสนทแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา มตต วณเณน รเปน ไดแก ดวยวรรณะคอคณ และดวยรปสมบต. บทวา โสภคเคน ไดแก ดวยความนาพงใจ. บทวา ยเสน ไดแก ดวยบรวารสมบต ความวา เปนผเมา คอถงความเมาซงไดแกเมาวรรณะ เมารป เมาความงาม และเมาบรวาร. บทวาโยพพเนน จปตถทธา ความวา กระดางยง ๆ ขน ดวยความเมาในความ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 131เปนสาว คอมจตกระดาง ไดแกมใจไมสงบระงบดวยอหงการ ซงมความสาวเปนนมต. บทวา อาสมตม ห ความวา ขาพเจาไดดหมนหญงอน ๆ ดวยคณมวรรณะเปนตนของตน แมโดยประการทงปวง อกอยางหนงขาพเจาดหมน คอดหมนแลว ไดแก ไดทาการดหมนคณมวรรณะเปนตนของหญงอนๆ. บทวา วภสตวา อม กาย สจตต พาลลาปน ความวาขาพเจาประดบ คอตกแตงใหสวยงามนาเลอมใส ซงกายของขาพเจาน ทเตมไปดวยของไมสะอาดหลายอยาง นาเกลยด ใหวจตรงดงามดวยการประเทองผวและแตงผมเปนตน ดวยพสตราภรณทงหลาย สาหรบลวงผชายโง ๆ โดยลวงคอพดกบพวกผชายโง ๆ วา ของฉน. บทวา อฎาส เวสทวารมหลทโธ ปาสมโวฑฑย ความวา ขาพเจาไดยนเอากายของขาพเจาตามทกลาวแลวซงเปนบวงมารลอเหยออยทประตเรอนหญงแพศยา คอทประตเรอนของหญงแพศยา ดจนายพรานเนอดกบวงเนอมตาขายผกทอนไมเปนตน เพอตองการผกมดเนอทงหลาย. บทวา ปลนธน วท เสนต คยห ปกาสก พห ความวาแสดงอวยวะทควรปกปดมขา ตะโพก และกนเปนตน และอวยวะทควรใหปรากฏมเทาเขาและศรษะเปนตน คอแสดงอวยวะทควรปกปดใหปรากฏ และเครองประดบคออาภรณมประการตาง ๆ เปนอนมาก. บทวา อกาส ววธ มาย อชฌคฆนต พห ชน ความวา ขาพเจาหวเราะเพอประเลาประ-โลมชายโงเปนอนมากทมวเมาความสาว ไดกระทาการลอลวงมอยางตาง ๆ คอมประการตาง ๆ ดวยการปกปดสภาพของสรระ ดวยของหอมดอกไมและพสตราภรณเปนตน และดวยททานน ๆ มหวเราะและภาวะทมเสนหเปนตน. บทวา สาชช ปณฑ จรตวาน มณฑา สงฆาฏปารตานสนนา รกขมลมห อวตกกสส ลาภน ประกอบความวา ขาพเจา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 132นนเปนผอยดวยความประมาทอยางน วนนคอเดยวนไดตงอยในโอวาทของพระผเปนเจามหาโมคคลลานเถระ บวชในพระศาสนา มศรษะโลน หมผาสงฆาฏเทยวบณฑบาต นงฉนภกษาหาร คอนงทโคนตนไม คอบนอาสนะท สงด ณ โคนตนไม เปนผไดฌานอนไมมวตก ดวยการบรรลพระอรหตผลซงมทตยฌานเปนบาท. บทวา สพเพ โยคา ไดแก เครองเกาะเกยวแมทง ๔ มเครองเกาะเกยวคอกามเปนตน. บทวา สมจฉนนา ความวา ตดทงคอละโดยชอบทเดยวตามสมควร ดวยปฐมมรรคเปนตน. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวแล. จบ อรรถกถาวมลาเถรคาถา ๓. สหาเถรคาถา [๔๔๑] เมอกอน ขาพเจาถกกามราคะเบยด เบยน มจตฟงซาน ทาจตใหอยในอานาจไมได เพราะไมมนสการโดยอบายทแยบคาย ขาพเจาถก กเลสกลมรม เปนไปตามความเขาใจในกามคณวาเปน สข ตกอยในอานาจของจตอนสมปยตดวยราคะ จง ไมไดความสงบจต ขาพเจาเปนผผอมเหลอง ปราศ- จากผวพรรณอย ๗ ป มแตทกข ไมไดความสขทง กลางวนกลางคน เพราะเหตนน ขาพเจาจงถอเอา เชอกเขาไปสราวปา ดวยคดวาจะผกคอตายเสยในทน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 133 ดกวาทจะกลบไปสความเปนคฤหสถอก ขาพเจาทา บวงใหมน ผกทกงไมแลวสวมบวงทคอ ทนใดนน จตของขาพเจากหลดพนจากกเลส. จบ สหาเถรคาถา ๓. อรรถกถาสหาเถรคาถา คาถาวา อโยนโสมนสการา เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอสหา. แมพระเถรชอสหาองคน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆ ในพทธปปาทกาลน เปนธดาของนองสาวสหเสนาบด กรงเวสาล ญาตพ นองทงหลายตงชอใหวา สหา เพราะตงตามชอลงของเธอ นางสหานนรความแลว วนหนงพระศาสดาทรงแสดงธรรมแกสหเสนาบด เธอฟงธรรมนนไดศรทธา ขออนญาตบดามารดาบวช ครนบวชแลวแมเรมวปสสนากไมอาจทาจตทพลานไปในอารมณอนกวางใหญภายนอกใหกลบได ถกมจฉาวตกเบยดเบยนอย ๗ ป ไมไดความชนจตจงคดวา ประโยชนอะไรดวยชวตอนลามกของเราน เราจกผกคอตายดงน ถอบวงคลองทกงไมแลวสวมบวงนนทคอของตน นอมจตไปในวปสสนาดวยอานาจบญกศลทตนสงสมไวในกอน ดวยความเปนผมภพมในทสด บวงทผกไดอยตรงทคอ. พระเถรนนเจรญวปสสนาไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลายในขณะนนเอง. เพราะญาณแกกลาแลว. บวงทผกคอไวหลดออกพรอมกบเวลาทบรรลพระอรหตนนแหละ.พระเถรตงอยในพระอรหตแลว ไดกลาวคาถาเหลานนเปนอทานวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 134 เมอกอนขาพเจาถกกามราคะเบยดเบยน มจต ฟงซาน ทาจตใหอยในอานาจไมได เพราะไมมน- สการโดยอบายทแยบคาย ขาพเจาถกกเลสกลมรม เปนไปตามความเขาใจในกามคณวาเปนสข ตกอยใน อานาจของจตอนสมปยตดวยราคะ จงไมไดความสงบ จต ขาพเจาเปนผผอมเหลองปราศจากผวพรรณอย ๗ ป มแตทกข ไมไดความสขทงกลางวนกลางคน เพราะเหตนน ขาพเจาจงถอเชอกเขาไปสราวปา ดวย คดวาจะผกคอตายเสยในทน ดกวาทจะกลบไปสความ เปนคฤหสถอก ขาพเจาทาบวงใหมน ผกทกงไมแลว สวมบวงทคอ ทนใดนนจตของขาพเจากหลดพนจาก กเลส. บรรดาบทเหลานน บทวา อโยนสมนสการา ไดแก เพราะไมมนสการโดยอบาย คอเพราะถอคลาดเคลอนในสงทไมงามวางาม. บทวากามราเคน อททตา ความวา ถกฉนทราคะในกามคณทงหลายบบคน.บทวา อโหส อททตา ปพเพ จตเต อวสวตตน ความวา เมอกอนเมอจตของขาพเจาไมเปนไปในอานาจของขาพเจา ขาพเจามจตฟงซาน คอมจตฟงซานในอารมณตางๆ คอมจตไมตงมน. บทวา ปรยฏ ตา กเลเสหสขสานวตตน ความวา อนกเลสทงหลายมกามราคะเปนตนทถงความกลมรมครอบงาแลว มปกตเปนไปตามกามสญญาทเปนไปในรปเปนตนวางาม. บทวา สม จตตสส นาลภ ราคจตตวสานคา ความวา ไปตามอานาจของจตทสมปยตดวยกามราคะ จงไมไดความสงบแหงจต คอความสงบใจ คอ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 135ความทจตมอารมณเดยว แมเลกนอย. บทวา กสาปณฑววณณา จ ความวา เปนผผอมคอมตวสะพรงไปดวยเสนเอน เหลองขน ๆ เพราะความเปนผกระสนอยางน เพราะเหตนนแหละจงเปนผปราศจากผวพรรณ คอผมผว-พรรณไปปราศแลว. บทวา สตต วสสาน แปลวา ตลอด ๗ ป. บทวาจารห แปลวา ขาพเจาเทยวไปแลว. บทวา นาห ทวา วา รตต วา สข วนท สทกขตา ความวา ขาพเจาถงทกข ดวยกเลสทกขใน ๗ ปอยางน ไมไดความสขของสมณะทงกลางวนทงกลางคน. บทวา ตโต ไดแก เพราะไมไดความสขของสมณะในเพราะความกลมรมของกเลส. บทวารชช คเหตวาน ปาวส วนมนตร ความวา ถอเชอกบวงเขาไปยงราวปา หากจะมผถามวา เขาไปทาไม (พงตอบวา). บทวา วร เม อธ อพพนธ ยจ หน ปนาจเร ความวา เพราะขาพเจาไมอาจบาเพญสมณธรรม พงกลบมาประพฤต คอพงประพฤตโดยเออเฟอ คอพงดารงเพศททรามคอความเปนคฤหสถอก ฉะนน ขาพเจาผกคอตายเสยในราวปาน ดกวาคอประเสรฐกวาดวยคณตงรอยตงพน. บทวา อถ จตต วมจจ เม ความวา ขาพเจาสวมบวงทผกกบกงไมเขาทคอในกาลใด ในกาลนนคอในลาดบนนเอง จตของขาพเจาหลดพน คอไดหลดพนแลวจากอาสวะทงปวงตามลาดบมรรค เพราะสบตอดวยวฏฐานคามนวปสสนาและมรรค. จบอรรถกถาสหาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 136 ๔. นนทาเถรคาถา๑ [๔๔๒] แนะนนทา เธอจงดรางกายอนกระสบ กระสายไมสะอาด เปอยเนา จงอบรมจตใหตงมน ดวยด มอารมณเปนหนง ดวยอสภสญญา รางกายน ฉนใด รางกายของเธอนนกฉนนน รางกายของเธอ นนฉนใด รางกายนกฉนนน รางกายเปนของเปอย เนา มกลนเหมนฟงไป ทพวกชนพาลเพลดเพลนกน ยงนก เมอเธอพจารณารายกายนอยางน ไมเกยจคราน ทงกลางคนกลางวน ตอนนจกแทงตลอดแลวเหนได ดวยปญญาของตน เมอขาพเจานนเปนผไมประมาท คนควาอยโดยอบายอนแยบคาย ไดเหนกายทงภายใน และภายนอก ตามความเปนจรง ทนนขาพเจาจงเบอ หนายในกาย และคลายกาหนดในภายใน เปนผไม ประมาท ไมเกาะเกยวในสงอะไร ๆ เปนผสงบระงบ ดบสนทแลว. จบ นนทาเถรคาถา๑. อรรถกถา เปน สนทรนนทาเถรคาถา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 137 ๔. อรรถกถาสนทรนนทาเถรคาถา คาถาวา อาตร อสจ เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอสนทร นนทา. เลากนวา แมพระเถรชอสนทรนนทาองคนกบงเกดในเรอนตระกลในพระนครหงสวด เธอรความแลว ฟงธรรมในสานกของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงตงภกษณองคหนง ในตาแหนงเปนเลศของภกษณทงหลายผไดฌาน จงสรางสมบญญาธการปรารถนาตาแหนงนน สงสมกศลทองเทยวในเทวโลกและมนษยโลกอยหนงแสนกป ในพทธปปาทกาลนบงเกดในศากย-ราชตระกล พระญาตทงหลายตงนามใหเธอวา นนทา. กาลตอมา รกนทวไปวา นนทาผสวยงามและสาวงามของชนบท ในหอง ๑๒ ศอกทมอมดไมตองใชประทป ดจพระเถรภททกาปลาน สวางดวยแสงสวางของสรระ เปนผทรงยศงดงามดวยคณตงรอยกวาแสงสวางเหลานน. นางสนทรนนทานน เธอพระผมพระภาคเจาของเราทงหลายบรรลความเปนพระสพพญแลว เสดจไปกรงกบลพสดโดยลาดบ ทรงใหนนท-กมารและราหลกมารบวชแลวเสดจไป เมอพระเจาสทโธทนมหาราชเสดจปร-นพพานแลว เมอพระมหาปชาบดโคตมและพระพมพาราหลมารดาบวชแลวเธอคดวา พระเชษฐภาคา ของเราทรงละความเปนพระเจาจกรพรรด บวชเปนพระพทธเจาผอครบคคลในโลก แมราหลกมารพระโอรสของพระองคกบวชเจานนทราชภสดาของเรากด พระมหาปชาบดโคตมพระมารดากด ราหลมารดาพระภคนกด กบวชกนหมดแลว บดนเราจกทาอะไรในเรอน เราจกบวชเธอไปสานกภกษณ บวชดวยความรกพวกพระญาต ไมไดบวชดวยศรทธา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 138ฉะนน ถงบวชแลวกยงเกดความเมาอาศยรป ไมไปทบารงพระพทธเจา ดวยคดวาพระศาสดาทรงตาหนตเตยนรป ทรงแสดงโทษในรปโดยอเนกปรยายเรองทงหมดเปนตนดงทกลาวน พงทราบตามนยทกลาวแลวในเรองของพระ-อภรปนนทาเถรทกลาวมาแลว สวนความแปลกกนดงน เมอพระเถรเหนรปหญงทพระศาสดาทรงเนรมต ถกชราครอบงาแลวโดยลาดบ จงมนสการเปนอนจจง ทกขง อนตตา จตไดมงตรงกมมฏฐาน พระศาสดาทรงเหนดงนนเมอทรงแสดงธรรมเปนสปปายะแกเธอไดตรสพระคาถา ๓ พระคาถาเหลานวา แนะนนทา เธอจงดรางกายอนกระสบกระสาย ไมสะอาด เปอยเนา จงอบรบจตใหตงมนดวยด ม อารมณเปนหนง ดวยอสภสญญา รางกายนฉนใด รางกายของเธอนนกฉนนน รางกายของเธอนนฉนใด รางกายนกฉนนน รางกายเปนของเปอยเนา มกลน เหมนฟงไป ทพวกชนพาลเพลดเพลนกนยงนก เมอ เธอพจารณารางกายนอยางน ไมเกยจครานทงกลาง คนกลางวน ตอนนจกแทงตลอด แลวเหนไดดวย ปญญาของตน. พระเถรนน สงญาณไปตามแนวพระธรรมเทศนา ดารงอยในโสดา-ปตตผล พระศาสดาเมอตรสบอกกมมฏฐานเพอประโยชนแกมรรคเบองบนแกพระเถรนน เพอทรงแสดงวา แนะนนทา ในสรระนไมมสาระแมมประ-มาณนอยเลย กายนมเนอและเลอดฉาบทาไว เปนทอยของชราเปนตน เปนเพยงกองกระดกเทานน ดงน จงตรสพระคาถานในธรรมบทวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 139 รปนอนธรรมดาสรางขนใหเปนนคร แหงกระดก มเนอและเลอดฉาบทาไว เปนทตงแหงชรา มจจ มานะ และมกขะ. เวลาจบเทศนา พระเถรนนไดบรรลพระอรหต เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑ ในกปทหนงแสนแตภทรกปน พระพชตมารพระ นามวาปทมตตระ ผทรงรจบธรรมทงปวง เปนนายก ของโลก เสดจอบตขนแลว พระองคเปนพระพทธเจา ผฉลาดในเทศนาวธ ตรสสอนเหลาสตวใหรแจง ทรง ชวยสรรพสตวใหขามได ไดทรงใหหมชนขามพนไป เปนอนมาก ทรงพระกรณาอนเคราะหแสวงทาประ- โยชนแกสรรพสตว ทรงตงพวกเดยรถยทมาเฝาทง หมดไวในเบญจศล พระศาสนาของพระองคไมอากล วางจากพวกเดยรถย งดงามไปดวยพระอรหนตทง หลายทมความชานาญ เปนผคงท พระองคทรงเปน พระมหามนมพระวรกายสง ๘ ศอก มพระรศมงาม ดงทองคาทมคา มพระลกษณะอนประเสรฐ ๓๒ ประการ มพระชนมายแสนป พระองคดารงอยโดย กาลเทานนไดทรงชวยใหหมชนขามพนไปเปนอนมาก ครงนน ขาพเจาเกดในตระกลเศรษฐในพระนคร หงสวด มความรงเรองดวยรตนะตางๆ เพยบพรอม ไปดวยความสขเปนอนมาก ขาพเจาเขาเฝาพระมหา-๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๖๕ นนทาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 140 วระเจาพระองคนน ไดฟงพระธรรมอยางจบใจยง ซง เปนอมตะ ครงนนขาพเจาเลอมใสไดนมนตพระพทธ- เจาผเปนนายกของโลกพรอมดวยพระสงฆแลว ถวาย มหาทานแดพระองคดวยมอของตน ขาพเจาไดซบ เศยรลงใกลพระวระเจาผเปนนายกของโลกพรอมดวย พระสงฆ ปรารถนาตาแหนงอนเปนเลศของเหลา ภกษณทไดฌาน ครงนน พระสคตเจาผฝกนรชนทยง ไมไดฝก ทรงเปนสรณะของโลกสาม เปนผใหญทรง นรชนไวใหด ทรงพยากรณวา เธอจกไดตาแหนงท ปรารถนาดแลวนน แตกปนไปหนงแสนกปพระ- ศาสดาพระนามวาโคตมะ มพระสมภพในวงศพระ เจาโอกกากราชจกเสดจอบตขนในโลก เธอจกไดเปน ทายาทในธรรมของพระองคจกเปนโอรสอนธรรมเนร- มต จกเปนสาวกาของพระศาสดา มนามวานนทาครง นนขาพเจาไดฟงพระพทธพจนนนแลว มความยนด ม จตประกอบดวยเมตตา บารงพระพชตมารผเปนนายก พเศษ ดวยปจจยทงหลายตลอดชวต ดวยกศลกรรม ททาไวดนน และดวยเจตนาอนแนวแน ขาพเจาละ รางกายมนษยแลว ไดไปสวรรคชนดาวดงส จตจาก ชนดาวดงสนนแลวไดไปชนยามาจากชนยามาไปชน ดสต จากชนดสตไปชนนมมานรด จากชนนมมานรด ไปชนปรนมมตวสวตด ดวยอานาจบญกรรมนน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 141 ขาพเจาเกดในภพใด ๆ กไดครองตาแหนงมเหสของ พระเจาจกรพรรด และของพระเจาเอกราช เสวยสมบต ในเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผมความสขในททก สถาน ทองเทยวไปในกปมใชนอย ในภพหลงทมา ถงบดน ขาพเจาเปนราชธดาของพระเจาสทโธทนะใน กรงกบลพสด มรปสมบตทประชาชนพากนสรรเสรญ ราชตระกลนนเหนขาพเจามรปงามดงดวงอาทตยจงพา กนชนชม เพราะเหตนนขาพเจาจงมนามวา นนทา เปนผมลกษณะงามบวร ในกรงกบลพสดซงเปนนคร ทรนรมยนน นอกจากพระนางยโสธรา ปรากฏวา ขาพเจางามกวายวนารทงปวง พระเชษฐภาดาเปนพระ พทธเจาผเลศในไตรโลก พระภาดาองครองกเปน พระอรหนตเหมอนกน ขาพเจาเปนคฤหสถอยผเดยว พระมารดาทรงตกเตอนวา แนะลกรกลกเกดในศากย- ตระกล เปนพระกนษฐภคนของพระพทธเจา เมอเวน จากนนทกมารเสยแลว ลกจกไดประโยชนอะไรใน เรอนเลา รปถงมความเปนหนมสาวกมความแกเปน อวสาน รกนวาไมสะอาด เมอยงไมมโรค กมโรค ในทสด ชวตมความตายเปนทสด รปของลกน แม จะงามจบใจนาใครดงดวงจนทร เมอตกแตงดวยเครอง ประดบกยงมสรงามเปลงปลง เปนทกาหนดหมาย เปนทยนดแหงนยนตาทงหลาย คลายทรพยทเปนสาระ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 142 ของโลกทบชากน เปนรปทใหเกดความสรรเสรญ เพราะบญทงหลายทไดบาเพญไว เปนทชนชมแหง วงศโอกกากราช โดยกาลไมนานนก ชรากจกมายาย ลกจงละเรอนและรปทบณฑตตาหน ประพฤตพรหม- จรรยเถด ขาพเจายงหลงใหลในความเปนสาวแหงรป ไดฟงพระดารสของพระมารดาแลว กบวชเปนบรรพ ชตดวยรางกาย แตมไดบวชดวยใจ ขาพเจาระลกถง ตวเอง จงพากเพยรเลาเรยนฌานเปนอนมาก พระ มารดากตรสเตอนใหประพฤตธรรม แตขาพเจามได ขวนขวายในเรองนน ลาดบนนพระพชตมารผทรง พระมหากรณา ทอดพระเนตรเหนขาพเจาซงมผวหนา ดงดอกบว ทรงเนรมตหญงงามนาทศนางามรงเรอง มรปงามกวาขาพเจาเสยอกใหขาพเจาเหน ดวยอาน- ภาพของพระองคเพอใหขาพเจาเบอหนายในรป ขาพ- เจาเปนคนสวย เหนหญงนนซงมรางกายสวยยงกวา จงคดวา เราเหนหญงมนษยดงน มผลด และเปน ลาภนยนตาของเรา เชญเถดแมคนงาม แมจงบอกสง ทตองประสงคแกฉน แมจงบอกตระกลชอและโคตร ของแม ซงเปนทรกของแมแกฉนเถด เวลานไมใช เวลาแหงปญหานะคนสวย แมจงใหฉนอยบนตกอวย- วะทงหลายของฉนจะทบอย จงใหฉนหลบสกครเถด ตอแตนนแมคนสวย พงนอนเอาศรษะไวบนตกของ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 143 ฉน ของแขงทหยาบมากตกลงทหนาผากของเธอบวม ปดขนทนทแลวแตก มสงโสโครกหนองและเลอด ไหลออก หนาแตกมกลนเหมนเนาอยางซากศพ ทวตว ขนพอง มสเขยว เธอมอวยวะทงปวงสนเทา หายใจถ เสวยทกขของตน คราครวญอยอยางนาสงสาร เพราะ เธอประสบทกข ขาพเจาจงมทกข ตองทกขเวทนา จมลงในมหาทกข ขอเธอจงเปนทพงเปนเพอนของฉน หนาทงามของเธอหายไปไหน จมกทโดงงามของเธอ หายไปไหน รมฝปากทงามเหมอนสลกมะพลบสกของ เธอหายไปไหน วงหนาทงามดงดวงจนทรและลาคอท คลายแทงทองคาของเธอหายไปไหน ใบหของเธอท เปนดงพวงดอกไม กมสหมดสวยเสยแลว ถนทงค ของเธอทเหมอน ดอกบวตม เพยงดงหมอนามนต พราหมณ แตกแลวมกลนเหมนเหมอนศพเนา เธอม สะเอวกลม มตะโพผงผาย บดนเตมไปดวยสงชว ทราม โอ รปไมเทยง อวยวะทเนองในสรระทง หมดมกลนเหมนเนา นากลว นาเกลยด เหมอน ซากศพทเขาทงไวในปาชา เปนทยนดของพวกพาลชน ครงนนพระภาดาของขาพเจา ผประกอบดวยพระมหา- กรณาทรงเปนนายกของโลก ทอดพระเนตรเหนขาพ- เจามจตสลด ไดตรสพระคาถาเหลานวา แนะนนทา เธอจงดรปทกระสบกระสาย เปอยเนาดงซากศพ จง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 144 อบรมจตใหตงมนดวยด มอารมณเดยว ดวยอสภสญ- ญา รปนเปนฉนใด รปเธอกเปนฉนนน รปเธอเปน ฉนใด รปนกเปนฉนนน รปนมกลนเนาฟงไป พวก คนพาลยนดยงนก พวกบณฑตผไมเกยจคราน ยอม พจารณาเหนรปนนเปนอยางนน ทงกลางคนกลางวน เหตนนเธอจงเบอหนาย พจารณาดรปนนดวยปญญา ของตน ลาดบนน ขาพเจาไดฟงคาถาเปนสภาษตแลว มความสลดใจ ตงอยในธรรมนน แลไดบรรลพระอร- หตแลว ในกาลนนขาพเจานงอยในทไหน ๆ กมฌาน เปนเบองหนา พระพชตมารทรงพอพระทยในคณสม- บตนน ไดทรงตงขาพเจาไวในตาแหนงเอตทคคะ ขาพเจาเผากเลสแลว ถอนภพทงหลายไดหมดแลว ตดเครองผกพนเหมอนชางพงตดเชอกเปนผไมมอาส- วะอย การมาเฝาพระพทธเจาผประเสรฐของขาพเจา เปนการมาดแลวหนอ ขาพเจาบรรลวชชา ๓ แลว ได ปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว คณวเศษเหลาน คอ ปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ อภญญา ๖ ขาพเจา ทาใหแจงแลว ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระพทธ- เจาแลว. ครนบรรลพระอรหตแลว พระเถรพจารณาการปฏบตของตน ไดกลาวคาถา ๒ คาถาเหลาน พรอมดวยคาถา ๓ คาถาทพระศาสดาทรงแสดงวาอาตร อสจ ปต เปนตน เปนอทานวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 145 เมอขาพเจานน เปนผไมประมาท คนควาอยโดย อบายอนแยบคาย ไดเหนกายนทงภายในและภายนอก ตามความเปนจรง ทนน ขาพเจาจงเบอหนายในกาย และคลายกาหนดในภายใน เปนผไมประมาท ไม เกาะเกยวในสงอะไร ๆ เปนผสงบระงบดบสนทแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา เอวเมต อเวกขนต รตตนทวมตน-ทตา ตโต สกาย ปาย อภนพพชฌ ทกขส ความวา พวกบณฑตเปนผไมเกยจครานทงกลางคนและกลางวน คอตลอดกาลทงปวง พจารณาคนควากายนนคอมสภาพกระสบกระสายเปนตน เปนอยางนน คอโดยประการทกลาวแลววา รปนเปนฉนใด รปเธอกเปนฉนนนเปนตน ดวยญาณจกษซงเปนสวนเบองตน มความผกใจเปนปเรจารกวา เราสงสตามยญาณซงมเสยงผอนเปนเหต เบอหนายเพราะทาการแยกฆนะความเปนกอน ตามความเปนจรง เพราะเหตนน คอเพราะนมตนนเกดในตน จกด คอ จกเหนดวยภาวนามยปญญาของตน ไดอยางไรหนอ. เพราะเหตนน พระเถรจงกลาวคาเปนตนวา ตสสา เม อปป-มตตาย ดงน คานนมเนอความวา เมอขาพเจานนเปนผไมประมาทเพราะไมอยปราศจากสต คนควาอยโดยอบายอนแยบคาย คอดวยปญญาท เหนแจงถงอนจจลกษณะเปนตน เหนกายน กลาวคอขนธปญจก ทงภายในและภายนอก โดยแบงเปนสนดานของตนและสนดานของผอน ตามความเปนจรง. ทนน คอหลงจากทเหนอยางนน ขาพเจาเบอหนายในกาย คอเบอหนายแลวในอตภาพ เพราะประกอบดวยวปสสนาปญญา ขาพเจาคลาย

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 146กาหนด คอถงความคลายกาหนดในสนดานในภายในโดยพเศษทเดยว ขาพเจาเปนผไมประมาท เพราะบรรลทสดแหงการปฏบตอปปมาทธรรมตามทเปนจรง เปนผไมเกาะเกยวในสงอะไร ๆ เพราะถอนสงโยชนขนไดหมดแลวเปนผสงบระงบและดบสนทแลวแล. จบ อรรถกถาสนทรนนทาเถรคาถา ๕. นนทตตราเถรคาถา [๔๔๓] ขาพเจาไหวไฟ พระจนทร พระอาทตย และเทวดา ไปสทานาแลวลงดานา ขาพเจาสมาทาน วตรเปนอนมาก โกนศรษะเสยครงหนง นอนบน แผนดน ไมบรโภคภตตาหารในราตร แตยงยนดการ ตกแตงและการประดบ บารงกายนดวยการอาบนา และขดส ถกกามราคะครอบงาแลว ตอมา ขาพเจา ไดศรทธาในพระศาสนา บวชเปนบรรพชต เหนกาย ตามความเปนจรง จงถอนกามราคะได ตดภพความ อยากและความปรารถนาไดทงหมด ไมเกาะเกยวดวย กเลสเครองประกอบทกอยาง บรรลความสงบใจแลว. จบ นนทตตราเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 147 ๕. อรรถกถานนทตตราเถรคาถา คาถาวา อคค จนทจ เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอนน-ทตตรา. แมพระเถรชอนนทตตราองคน กไดสรางสมบญบารมไวในพระ-พทธเจาองคกอน ๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆในพทธปปาทกาลน เกดในตระกลพราหมณ ในกมมาสธมมนคมแควนกรเรยนวชาพนฐานและศลปศาสตรบางอยาง เขาบวชเปนนครนถ ขวนขวายในการกลาวโตตอบ ถอกงหวาเทยวไปในพนชมพทวป เหมอนพระภททา-กณฑลเกสาเถร เขาไปหาพระมหาโมคคลลานเถระ ถามปญหา ถงความปราชย ตงอยในโอวาทของพระเถระ บวชในพระศาสนา บาเพญสมณธรรมอยไมนานนกกไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย พจารณาการปฏบตของตน ไดกลาวคาถา ๕ คาถาเหลานเปนอทานวา ขาพเจาไหวไฟ พระจนทร พระอาทตยและ เทวดา ไปสทานาแลวลงดานา ขาพเจาสมาทานวตร เปนอนมาก โกนศรษะเสยครงหนง นอนบนแผนดน ไมบรโภคภตตาหารในราตร แตยงยนดการตกแตง และการประดบ บารงกายนดวยการอาบนาและขดส ถกกามราคะครอบงาแลว ตอมา ขาพเจาไดศรทธา ในพระศาสนา บวชเปนบรรพชต เหนกายตามความ เปนจรง จงถอนกามราคะได ตดภพความอยากและ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 148 ความปรารถนาไดทงหมด ไมเกาะเกยวดวยกเลส เครองประกอบทกอยาง บรรลความสงบใจแลว. บรรดาบทเหลานน. บทวา อคค จนทจ สรยจ เทวตาจ นมสสห ความวา ขาพเจาเมอแสวงหาทางบรสทธ ไดไหวคอไดทาการนอบนอมไฟ โดยประคองเครองบชา เพอใหเทวดาทงหลายมพระอนทรเปนตนโปรดปราน ดวยคดวา เทวดาทงหลายมไฟเปนประมข ไหวพระจนทรในวนขน ๒ คา ทก ๆ เดอน ไหวพระอาทตยเชาเยนทก ๆ วน ไหวแม พวกเทวดาภายนอกอน ๆ มพวกหรญญคพภะเปนตน. บทวา นทตตถานคนตวาน อทก โอรหามห ความวา ขาพเจาเขาไปยงทาเปนทบชาของแมนาคงคาเปนตน ซงประดษฐานไวอยางด ลงนาคอคาลงในนา ชาระรางกายเชาเยน. บทวา พหวตตสมาทานา ไดแก สมาทานวตรมอยางตาง ๆ ๕ประการ มเผาผลาญกเลสดวยตบะเปนตน ททฆะเปน พห กเพอสะดวกในการแตงฉนท. บทวา อฑฒ สสสส โอลข ความวา ขาพเจาโกนศรษะ.ของขาพเจาเสยครงหนง. อาจารยบางทานกลาวเนอความของบทวา อฑฒสสสส โอลข วา เอาปอยผมครงหนงผกเปนชฎา อกครงหนงปลอยสยาย.บทวา ฉมาย เสยย กปเปม ความวา ขาพเจาเปนผนอนบนแผนดนยอมนอนบนพนดนซงมประโยชนไมมระหวาง. บทวา รตต ภตต นภชห ความวา ขาพเจาเปนผงดอาหารในเวลากลางคน ยอมไมบรโภคโภชนาหารในราตร. บทวา วภสาบณฑนรตา ความวา ขาพเจาลาบากกายเพราะอตตกลมถามโยคมาเปนเวลานาน คดวา เพราะรางกายลาบากอยางน ความ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 149บรสทธแหงปญญายอมมไมได แตถารางกายเอบอมเปนทยนดแหงอนทรยทงหลาย ความบรสทธพงมได เมอจะอนเคราะหกายนจงยนดในการตกแตงและการประดบ คนยนดยงในการตกแตงดวยเครองตกแตงคอผา และในการประดบดวยของหอมและดอกไมเปนตน. บทวา นหาปนจฉาทเนห จไดแก ดวยใหคนอน ๆ นวดฟนเปนตนแลวใหอาบนาและขดส. บทวา อปกาส อม กาย ความวา อนเคราะหกายของเราน คอใหอมหนา.บทวา กามราเคน อฏฏตา ความวา ขาพเจาเปนผมรางกายแขงแรงเจรญถกกามราคะทกลมรมเพราะเหตไมมโยนโสมนสการครอบงาแลว คอเบยด-เบยนเนอง ๆ. บทวา ตโต สทธ ลภตวาน ความวา ทาลายพรตทสมาทานอยางนแลว มรางกายแขงแรงเจรญ เปนผขวนขวายในการกลาวโตตอบเทยวไปในทนน ๆ หลงจากนน คอเวลาตอมา ไดรบโอวาทและอนสาสนในสานกของพระมหาโมคคลลานเถระ ไดศรทธา. บทวา ทสวา กาย ยถาภตความวา ขาพเจาเหนกายของขาพเจานตามความเปนจรง ดวยมรรคปญญาพรอมดวยวปสสนา ถอนกามราคะไดทงหมดดวยอนาคามมรรค. บทวา สพเพภวา สมจฉนนา อจฉา จ ปตถนาป จ ประกอบความวา ตอจากนนภพทงหลาย ทงทเปนความอยาก กลาวคอตณหาในภพปจจบน ทงทเปนความปรารถนา กลาวคอตณหาในภพตอไป ขาพเจาตดไดหมดแลวดวยมรรคอนเลศ. บทวา สนต ปาปณ เจตโส ความวา ถง คอบรรลความสงบคอพระอรหตผล อยางแนนอน. จบ อรรถกถานนทตตราเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 150 ๖. มตตากาลเถรคาถา๑ [๔๔๔] ขาพเจาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต ดวยศรทธา แตเปนผขวนขวายในลาภสกการะ เทยว ไปดวยเหตนน ๆ ขาพเจาละประโยชนอนเยยมแลว ถอเอาประโยชนอนเลว อยในอานาจของกเลส ไม รประโยชนของความเปนสมณะ เมอขาพเจานงในท อย ไดเกดความสงเวชวา เราเดนทางผดเสยแลว ตก อยในอานาจของตณหา ชวตของเรานอย ถกชราและ พยาธยาย กายนยอมทาลายไปกอน ไมใชเวลาทเรา จะประมาท เมอขาพเจาพจารณาเหนตามความเปน จรงถงความเกดขนและความเสอมไปของขนธทงหลาย จงไดมจตหลดพนแลว ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของ พระพทธเจาแลว. จบ มตตกาลเถรคาถา อรรถกถามตตากาฬเถรคาถา คาถาวา สทธาย ปพพชตวาน เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอมตตากาฬ. แมพระเถรชอมตตากาฬองคน กไดสรางสมบญบารมไวในพระพทธ-เจาองคกอน ๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานไวในภพนน ๆ ใน๑. อรรถกถาวา มตตากาฬเถรคาถา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 151พทธปปาทกาลน เกดในตระกลพราหมณ ในกมมาสธมมนคมแควนกร รความแลว ไดศรทธาเพราะมหาสตปฏฐานเทศนา บวชในหมภกษณ มความตองการลาภสกการะ บาเพญสมณธรรมเทยวไปในทนน ๆ ๗ ป เวลาตอมามโยนโสมนสการเกดขน เกดความสงเวช เรมเจรญวปสสนา ไมนานนกกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย พจารณาการปฏบตของตนแลวไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา ขาพเจาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวย ศรทธา แตเปนผขวนขวายในลาภสกการะ เทยวไป ดวยเหตนน ๆ ขาพเจาละประโยชนอนเยยมแลวถอ เอาประโยชนอนเลว ตกอยในอานาจของกเลส ไมร ประโยชนของความเปนสมณะ เมอขาพเจานงในทอย ไดเกดความสงเวชวา เราเดนทางผดเสยแลว ตกอย ในอานาจของตณหา ชวตของเรานอย ถกชราและ พยาธยาย กายนยอมทาลายไปกอน ไมใชเวลาทเรา จะประมาท เมอขาพเจาพจารณาเหนตามความเปน จรงถงความเกดขนและความเสอมไปของขนธทง หลาย จงไดมจตหลดพนแลว ขาพเจาไดปฏบตคา สอนของพระพทธเจาแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา วจรห เตน เตน ลาภสกการอส-สกา ความวา ขาพเจาเปนผขวนขวาย คอประกอบแลว ประกอบทวแลวในลาภและสกการะ เทยวไปดวยเหตนน ๆ คอดวยเหตทเกดลาภมกลาวพาหสจธรรมเปนตน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 152 บทวา รจตวา ปรม อตถ ความวา ละ คอสละประโยชนสงสด มฌานวปสสนามรรคและผลเปนตน. บทวา หนมตถ อเสวห ความวา ขาพเจาไดถอเอาประโยชนอนเลว คอลามก เพราะเปนอามสกลาวคอ ปจจยส ดวยการแสวงหาโดยไมแยบคาย. บทวา กเลสา น วส คนตวาความวา ตกอยในอานาจของกเลสทงหลาย มมานะความถอตว มทะความมวเมา และตณหาความอยากเปนตน. บทวา สามตถ นรชชห ความวาขาพเจาไมร คอไมทราบหนาทของสมณะ. บทวา นสนนาย วหารเก ความวา เมอขาพเจานงอยในหองซงเปนทอย ไดเกดความสงเวช หากจะถามวา เกดความสงเวชอยางไรตอบวา เกดความสงเวชวา เราเดนทางผดเสยแลว. บรรดาบทเหลานน บทวาอมมคคปฏปนนามห ความวา พระศาสนานกเพอปรนพพานโดยไมถอมนเทานน เราบวชในพระศาสนานนแลวไมมนสการกมมฏฐาน เปนผปฏบตผดทางของพระศาสนานน บทวา ตณหาย วสมาคตา ความวา ตกอยในอานาจของความอยากทเกดแตปจจย. บทวา อปปก ชวต มยห ความวา ชวตของเรานอย คอนดหนอยคอเรว เพราะไมมกาหนดเวลา และมอนตรายมาก. บทวา ชรา พยาธ จ มททต ความวา ชราและพยาธยอมยาย คอบดขยกายนน เหมอนภเขากลงบดขยไปโดยรอบ. ปาฐะวา มททเร กม. บทวา ปราย ภชชตกาโย ความวา กายนยอมทาลายไปขางหนา ประกอบความวา เพราะกายนนมการแตกทาลายโดยสวนเดยว ฉะนนจงไมใชกาลทเราจะประมาท กาลน เวนขณะทงแปด เปนขณะทเกา ซงไมควรทจะประมาท พระเถรนนมความสงเวชดงน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 153 บทวา ยถาภตมเวกขนต ความวา เกดความสงเวชอยางนแลวเรมเจรญวปสสนา พจารณาตามความเปนจรง ดวยมนสการถงอนจจลกษณะเปนตน เพอจะหลกเลยงคาถามวา พจารณาอะไร พระเถรจงกลาววา พจารณาความเกดขนและความเสอมไปแหงขนธทงหลาย ขาพเจาพจารณาความเกดและความดบแหงอปาทานขนธหา ซงมประเภทครบหาสบ โดยนยเปนตนวาเพราะอวชชาเกด รปจงเกด ดงน ดวยอทยพยานปสสนาญาณ ขวนขวายเจรญวปสสนา ไดมจตหลดพนจากกเลสและภพทงหลายโดยประการทงปวงตามลาดบมรรค คอไดเปนผออกแลวจากภพทงสาม ดวยความเพยรทงกายและใจ และดวยมรรคดวยประการฉะน. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวแล. จบ อรรถกถามตตากาฬเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 154 ๗. สกลาเถรคาถา [๔๔๕] เมอขาพเจาอยในเรอน ฟงธรรมของภกษ แลวไดเหนพระนพพาน ซงเปนธรรมปราศจากธล เปนเครองถงความสข ไมจต ขาพเจาจงละบตรธดา ทรพยและขาวเปลอก โกนผมบวชเปนบรรพชต ขาพเจาเปนสกขมานาอย๑ เจรญมรรคเบองบน จงละ ราคะ โทสะ และอาสวะทงหลายทตงอยรวมกบราคะ โทสะนนได ขาพเจาอปสมบทเปนภกษณแลว ระลก ชาตกอนได ชาระทพยจกษใหบรสทธ หมดมลทน อบรมแลวอยางด ขาพเจาเหนสงขารทงหลายเปน อนตตา เปนของเกดแตเหต มอนทรดโทรมไปเปน สภาพ แลวละอาสวะทงปวง เปนผมความเยน ดบ สนทแลว. จบ สกลาเถรคาถา๑. สกขมานา หญงผกาลงศกษา, สามเณรผมอายถง ๑๘ ปแลว อก ๒ ปจะครบบวชเปนภกษณภกษณสงฆสวดใหสกขาสมมต คอตกลงใหสมาทานสกขาบท ๖ ประการ ตงแตปาณาตปาตาเวรมณ จนถง วกาลโภชนา เวรมณ ใหรกษาอยางเครงครดไมขาดเลย ตลอดเวลา ๓ ปเตม(ถาลวงขอใดขอหนง ตองสมาทานตงตนไปใหมอก ๒ ป) ครบ ๒ ป ภกษณสงฆจงทาพธอปสมบทให ขณะทสมาทานสกขาบท ๖ ประการอยางเครงครดนเรยกวา นางสกขมานา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 155 ๗. อรรถกถาสกลาเถรคาถา คาถาวา อคารสม วสนตห เปนตน เปนคาถาของพระเถรชอสกลา. ไดยนวา พระเถรชอสกลาองคนเกดเปนราชธดาของพระเจาอานนท-ราช ในพระนครหงสวด ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามปทมตตระเปนภคนตางพระมารดาของพระศาสดา มนามวา นนทา เธอรความแลว วนหนงฟงธรรมในสานกของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงตงภกษณองคหนงในตาแหนงเปนเลศของภกษณผมตาทพย เกดอตสาหะกระทากรรมคอการกระทาทยง ไดกระทาปณธานปรารถนาตาแหนงนนแมเอง เธอกระทากศลกรรมโอฬารมาก ตลอดชวตในอตภาพนนเกดในเทวโลก ทองเทยวไป ๆ มา ๆอยในสคตภมทงหลายนนแล ในกาลแหงพระผมพระภาคเจาพระนามกสสปะเกดในตระกลพราหมณ บวชเปนปรพาชก ถอลทธเทยวไปผเดยวเทยวไปอยวนหนงเทยวภกขานามน ไดนามนแลว เอานามนนนทาการบชาดวยประทปตลอดคนยงรงทเจดยของพระศาสดา เธอจตจากอตภาพนนแลวเกดในสวรรคชนดาวดงส เปนผมทพยจกษบรสทธด ทองเทยวอยในเทวโลกเทานนตลอดพทธนดรหนง ในพทธปปาทกาลน เกดในตระกลพราหมณ กรงสาวตถ มนามวา สกลา. นางสกลานนรความแลว ไดศรทธาเปนอบาสกาในคราวพระศาสดาทรงรบพระวหารเชตวน เวลาตอมาไดฟงธรรมในสานกของพระเถระขณาสพองคหนง เกดสงเวช บวชแลวเรมเจรญวปสสนา เพยรพยายามอยไมนานนกกไดบรรลพระอรหต เพราะเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑

๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๖๔ สกลาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 156 ในกปทหนงแสนแตภทรกปน พระพชตมาร พระนามปทมตตระ ผทรงรจบธรรมทงปวง ทรงเปน นายกของโลก เสดจอบตขนแลว พระองคเปนบรษ อาชาไนย ประเสรฐกวาบณฑตทงหลาย ทรงปฏบต เพอเกอกล เพอความสข เพอประโยชน แกสตว ทงปวง ในโลกกบทงเทวโลก พระองคทรงยศอนเลศ มพระสร ทรงมเกยรตคณฟงเฟอง บชากนทวโลก มพระคณปรากฏไปทกทศ พระองคทรงขามพนความ สงสย ทรงลวงเลยความเคลอบแคลง มความดารใน พระหทยสมบรณ ทรงบรรลพระสมโพธญาณอนสงสด ทรงทาบรรดาทยงไมเกดใหเกดขน ทรงเปนนระทสง สด ตรสบอกบรรดาทยงไมมใครบอก ทรงยงธรรม ทยงไมเกดใหเกด พระองคทรงเปนนระผองอาจ ทรงรแจงมรรคา ตรสบอกมรรคา เปนพระ- พระศาสดาผฉลาดในมรรคา ทรงเปนผฝกทประเสรฐ สดกวานายสารถทงหลาย ทรงเปนนาถะประกอบดวย พระมหากรณา เปนนายกของโลก ทรงแสดงธรรม ถอนเหลาสตว ผจมอยในเปอกตมคอกาม ครงนน ขาพเจาเกดเปนเจาหญงนนทนา ในพระนครหงสวด มรปสวย รวยทรพย เปนทพงใจ มสร เปนราชธดา ของพระราชาผใหญพระนามวา อานนทะ เปนผงด- งามอยางยง เปนพระภคนตางพระมารดา แหง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 157 พระพทธเจา พระนามวา ปทมตตระ หอมลอมดวย ราชกญญาทงหลาย ประดบดวยสรรพาภรณเขาไปเฝา พระมหาวรเจา ไดฟงพระธรรมเทศนา ครงนน พระ- ผรแจงโลกพระองคนน ทรงตงภกษณผมทพยจกษไว ในตาแหนงอนเลศ ในทามกลางบรษทส ขาพเจาได ฟงพระพทธดารสนนแลว มความราเรง ถวายทานแด พระศาสดา และบชาพระสมพทธเจาแลวปรารถนา ทพยจกษ ทนใดนน พระศาสดาไดตรสกะขาพเจาวา แนะนนทา เธอจกไดตาแหนงทเธอปรารถนา. ในกปทหนงแสนแตภทรกปน พระศาสดา พระนามวา โคตมะ มพระสมภพในวงศพระเจา โอกกากราช จกมในโลก เธอจกไดเปนธรรมทายาท ของพระศาสดาพระองคนน จกเปนพระโอรสอนธรรม เนรมต จกเปนสาวกาของพระศาสดา มนามวา สกลา ดวยกศลกรรมทไดทาไวนน และดวยความ ตงใจทแนวแน ขาพเจาละรางกายมนษยแลว ไดไป สวรรคชนดาวดงส ในภทรกปน พระพทธเจา พระ- นามวา กสสปะ ผเปนเผาพนธพราหมณ มยศมาก ประเสรฐกวาบณฑตทงหลาย เสดจอบตขนแลว ครงนน ขาพเจาเปนปรพาชกา ถอลทธเทยวไปผเดยว เทยวภกขาจาร ไดนามนมานอยหนง มใจผองใส เอานามนนนตามประทปบชาพระเจดยชอ สพพสงวร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 158 แหงพระพทธเจาผเปนเลศ ของสตวสองเทา ดวย กศลธรรมทไดทาไวนน และดวยความตงใจทแนวแน ขาพเจาละรางกายมนษยแลว ไดไปสวรรคชนดาว ดงส ดวยอานาจบญกรรมนน ขาพเจาเกดในทใด ๆ ประทปเปนอนมากกสวางไสวแกขาพเจาผไปในทนน ๆ ขาพเจายอมเหนสงทปรารถนาทอยนอกฝา นอกภเขา ศลาไดทะลปรโปรง นเปนผลแหงการถวายประทป ขาพเจามนยนตาแจมใส รงเรองดวยยศ มศรทธา และมปญญา นเปนผลแหงการถวายประทป ในภพ หลงครงน ขาพเจาเกดในตระกลพราหมณ ทมทรพย และขาวเปลอกมากมาย มหาชนยนด พระราชาทรง บชา ขาพเจาสมบรณดวยองคสมบตทงปวง ประดบ ดวยสรรพาภรณ ยนอยทหนาตาง ไดเหนพระสคต เสดจเขาไปในเมอง ทรงรงเรองดวยยศ เทวดาและ มนษยสกการะบชา ทรงสมบรณดวยอนพยญชนะ ๘๐ ประการ ประดบดวยมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ มจตเลอมใสโสมนสพอใจบรรพชา ครนไดบรรพชา ไมนานนก กไดบรรลพระอรหต เปนผมความชานาญ ในฤทธและทพโสตธาต รวาระจตของผอน เปนผ ปฏบตตามสตถศาสน รปพเพนวาสญาณชาระทพย- จกษใหหมดจดวเศษ ใหอาสวะทงปวงสนไปแลว เปน ผบรสทธหมดมลทนดแลว ขาพเจาบารงพระศาสดา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 159 แลว ไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว ปลงภาระ อนหนกลงไดแลว ถอนตณหาอนนาไปสภพขนได แลว กลบตรทงหลายออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต เพอประโยชนอนใด ประโยชนอนนน คอ ธรรมเปน ทสนสงโยชนทงปวง ขาพเจาบรรลแลว แตนน พระผมพระภาคเจาผทรงพระมหากรณาเปนนระสงสด ทรงตงขาพเจาไวในตาแหนงเอตทคคะวา สกลา ภกษณเปนเลศของภกษณผมทพยจกษทงหลาย ขาพ- เจาเผากเลสแลว ถอนภพทงหลายไดหมดแลว ตด เครองผกพนเหมอนชางพงตดเชอก เปนผไมมอาสวะ อย การมาเฝาพระพทธเจาผประเสรฐของขาพเจา เปนการมาดแลวหนอ ขาพเจาบรรลวชชา ๓ แลว ไดปฏบตคาสอนของพระพทธเจาแลว คณวเศษเหลาน คอ ปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ อภญญา ๖ ขาพเจา ทาใหแจงแลว ขาพเจาไดปฏบตคาสอนของพระ- พทธเจาแลว. ครนบรรลพระอรหตแลว ไดเปนผสงสมความชานาญในทพยจกษ-ญาณ เพราะความเปนผสรางสมบญบารมไวแลว เพราะเหตนน พระศาสดาจงทรงตงพระเถรนนไวในตาแหนงเปนเลศของภกษณผมทพยจกษทงหลาย พระ-เถรนนพจารณาการปฏบตของตน เกดปตโสมนสไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา เมอขาพเจาอยในเรอน ฟงธรรมของภกษแลว ไดเหนพระนพพานซงเปนธรรมปราศจากธล เปน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 160 เครองถงความสข ไมจต ขาพเจาจงละบตรธดา ทรพยและขาวเปลอก โกนผมบวชเปนบรรพชต ขาพเจาศกษาอย เจรญมรรคเบองบน จงละราคะโทสะ และอาสวะทงหลาย ทตงอยรวมกบราคะโทสะนนได ขาพเจาอปสมบทเปนภกษณแลว ระลกชาตกอนได ชาระทพยจกษใหบรสทธ หมดมลทน อบรมแลว อยางด ขาพเจาเหนสงขารทงหลายเปนอนตตา เปน ของเกดแตเหต มอนทรดโทรมไปเปนสภาพ แลวละ อาสวะทงปวง เปนผมความเยน ดบสนทแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา อคารสม วสนตห ธมม สตวานภกขโน ความวา เมอกอน ขาพเจาอยทามกลางเรอน ฟงธรรมกถาท บรรลอรยสจ ๔ ในสานกของภกษผทาลายกเลสแลวองคหนง. บทวา อททสวรช ธมม นพพาน ปทมจจต ความวา ไดเหน คอเหนแลวซงธรรมกลาวคอทไดชอวา วรชะ ปราศจากธล เพราะไมมธลคอราคะเปนตน วานพพานะ ไมมกเลสเครองรอยรด เพราะเปนธรรมออกจากวานะกเลสเครองรอยรด วาปทะ เปนเครองถง เพราะเปนเหตใหบรรลความสข วาอจจตะไมจตเพราะไมมการเคลอน ดวยธรรมจกษกลาวคอทสสนะทประดบดวยนย ตงพน. บทวา สาห ความวา ขาพเจานนเปนพระโสดาบนโดยประการดงกลาวแลว. บทวา สกขมานา อห สนต ความวา ขาพเจายงเปนสกขมานาอยนนแล บวชเมออายยงไมครบ. บทวา ภาเวนต มคคมชสความวายงทางคอมรรคเบองบนใหเกดขนแตการปฏบตมชฌมาปฏปทา. บทวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 161ตเทกฏเ จ อาสเว ความวา ไดละ คอตดขาดซงอาสวะทงหลาย ทตงอยรวมกนโดยเกดพรอมกบราคะและโทสะทงหลาย และทตงอยในฐานเดยวกนกบการละซงจะตองทาลายดวยอนาคามมรรค. บทวา ภกขน อปสมปชช ความวา เมออายครบแลว อป-สมบทเปนภกษณ. บทวา วมล ไดแก มมลทนไปปราศแลว เพราะหลดพนจากอปกเลสทงหลายมอภชฌาเปนตน. บทวา สาธ ไดแก อบรมแลวโดยเคารพ คอโดยชอบนนแล. อกอยางหนง เชอมความวา ชาระทพยจกษทสตบรษทงหลายมพระพทธเจาเปนตนอบรมแลว คอใหเกดแลว. บทวา สงขาเร ไดแก สงขารทเปนไปในภม ๓. บทวา ปรโตไดแก โดยเปนอนตตา. บทวา เหตชาเต ไดแก เกดขนเฉพาะหนา.บทวา ปโลกเต ความวา เหนสงขารทงหลายมอนทรดโทรมไป เปนสภาพเปอยเนา ดวยปญญาจกษ. บทวา ปหาส อาสเว สพเพ ความวาขาพเจาละอาสวะทงหมดทยงเหลอ คอทาใหสนไป ดวยอรหตมรรค. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวแล. จบ อรรถกถาสกลาเถรคาถา ๘. โสณาเถรคาถา [๔๔๖] พระโสณาเถรกลาวคาถาอทานวา ขาพเจาตลอดบตร ๑๐ คน ในเรอนรางคอรปน เพราะเหตนน จงชราทพพลภาพ เขาไปหาภกษณ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 162 ภกษณนน แสดงธรรมคอขนธอายตนะและธาต ขาพเจาฟงธรรมนนแลว กโกนผมบวช ขาพเจานน ศกษาอย กชาระทพยจกษใหบรสทธ ขาพเจารปพเพ- นวาสญาณ รขนธทอาศยอยในชาตกอน และเจรญ อนมตตสมาธ มจตตงมนด มอารมณเดยว มวโมกข เกดขนในลาดบ ไมยดมน ดบสนท. ปญจขนธ ขาพเจากาหนดรแลว มมลรากอน ขาดแลว ดารงอย นาตาหนความชราทนาชง บดน ไมมการเกดอก. จบ โสณาเถรคาถา ๘. อรรถกถาโสณาเถรคาถา คาถาวา ทส ปตเต วชายตวา เปนตน เปนคาถาของพระโสณาเถร. พระเถรแมรปน ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวาปทมตตระ กบงเกดในเรอนของครอบครว กรงหงสวด รเดยงสาแลว วนหนงฟงธรรมในสานกพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณ ผปรารภความเพยร กทากศลใหยงยวดขนไป แมตนเอง กปรารถนาตาแหนงนน ทาบญจนตลอดชวต จตจากภพนนแลว เวยนวายไปในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปปาท-กาลน กบงเกดในเรอนของครอบครว กรงสาวตถ เตบโตเปนสาวแลวกไดสาม มบตรธดา ๑๐ คน ใคร ๆ กรจกวา ผมบตรมาก เมอสามบวช นาง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 163กใหบตรธดาซงเตบโตเปนหนมสาวอยครองเรอน จดแบงทรพยทงหมดมอบใหบตรทงหลาย ไมขยกทรพยอะไร ๆ ไวสาหรบตวเลย บตรและภรยาของบตรบารงนางได ๒-๓ วนกดหมน นางคดวา ประโยชนอะไรทเราจะอยในเรอนทบตรพวกนของเราดหมนแลว จงเขาไปหาภกษณขอบวช ภกษณทงหลายกใหนางบวช นางไดอปสมบทแลวคดวา เราบวชเมอแก พงไมประมาทเมอทาวตรปฏบตแกภกษณทงหลาย คดวา เราจกทาสมณธรรมตลอดคนยงรง กเอามอขางหนงจบเสาตนหนงใตปราสาท ไมละเสานนทาสมณธรรม แมเมอเดน คดวา ศรษะของเราไมพงชนทตนไมเปนตนแหงใดแหงหนงในทมดแลวเอามอขางหนงจบตนไม ไมละตนไมนน ทาสมณธรรม. นบตงแตนนมานางกไดปรากฏชอเสยง เพราะเปนผปรารภความเพยร. พระศาสดาทรงเหนวานางมญาณแกกลา ประทบในพระคนธกฎแผพระรศมไป แสดงพระองคประหนงวาประทบนงตอหนา ไดตรสพระคาถาวา ผเหนธรรมสงสด มชวตเปนอยวนเดยว ยง ประเสรฐกวาผไมเหนธรรมสงสด มชวตเปนอยตง รอยป. จบพระคาถา นางกบรรลพระอรหต ดวยเหตนน ทานจงกลาวไวในอปทานวา๑ พระชนพทธเจาพระนามวาปทมตตระ ผถงฝง แหงสรรพธรรม ทรงเปนผนา เสดจอบตในแสนกป นบแตกปนไป. ครงนน ขาพเจาเกดในครอบครวเศรษฐ มสข แตงตวนารก เขาเฝาพระมนผประเสรฐ ฟงพระ- มธรวาจา.๑. ข ๓๓/ขอ ๑๖๖ ภททกาปลานเถรอปทาน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 164 พระชนพทธเจาทรงยกยองภกษณรปหนงวาเปน เลศของภกษผปรารภความเพยร. ขาพเจาไดยน พระดารสแลวกยนดดวย กระทาสกการะแดพระ- ศาสดา ถวายอภวาทพระสมพทธเจา ปรารถนาตาแหนง นน. พระมหาวระพทธเจาทรงอนโมทนาวา ขอความ ปรารถนาของเจาจงสาเรจเถด ในแสนกปนบแตกปน พระพทธเจาพระนามวา โคดม ทรงสมภพในราชสกล พระเจาโอกกากราช จกทรงเปนศาสดาในโลก เจาจก เปนโอรสาทายาทในธรรมของพระองค ถกเนรมตโดย ธรรม จกเปนสาวกาของพระศาสดา มนามวาโสณา. ขาพเจาฟงพระพทธดารสนนแลว ยนดมจต เมตตา บารงพระชนพทธเจาผนาพเศษดวยปจจย ๔ จนตลอดชวตในครงนน. ดวยธรรมททาดนน และดวยการตงใจไวชอบ ขาพเจาละความเปนมนษยแลวกไปสวรรคชนดาวดงส. บดนภพสดทาย ขาพเจาเกดในครอบครวเศรษฐ ทมงคง รงเรอง มทรพยมาก ในกรงสาวตถราชธาน. เมอขาพเจาเตบโตเปนสาว กไปมสาม ใหกาเนด บตรถง ๑๐ คน โดยเฉพาะอยางยงลวนแตรปรางสะสวย

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 165 บตรเหลานนทกคน อยในความสขเปนทโปรด ปรานของบดามารดา แมผมใชมตรกยงชอบใจ จะ ปวยกลาวไปไยวา บตรเหลานนจะเปนทรกของขาพ- เจาสกเพยงไร ทงทขาพเจาไมปรารถนา สามของ ขาพเจาอนบตรทง ๑๐ คน หอมลอมแลว กบวชใน พระศาสนาของพระพทธเจาผทรงเปนเทพแหงเทพ. ครงนน ขาพเจาลาพงคนเดยวกคดวา ขาพเจา ถกสามและบตรสลดแลว แกเฒาและยากไร ไมควร จะมชวตอย จาจะไปทอารามซงสามของขาพเจาอย ขาพเจาคดอยางนแลว กออกบวช. แตนน ภกษณทงหลาย กปลอยขาพเจาไวแตผ เดยวในสานกภกษณ สงใหขาพเจาตมนาไว ครงนน ขาพเจาเอานามาใสในหมอเลกวางทงไว แลวนงอย แตนน ขาพเจากเรมตงความเพยรทางจต เหนขนธ ทงหลายเปนอนจจง ทกขง อนตตา ทาอาสวะทงหมด ใหสนไป ไดบรรลพระอรหต. ครงนน ภกษณทงหลายกลบมาถามหาถงนารอน ขาพเจากอธษฐานเตโชธาต ทานาใหรอนไดฉบพลน ภกษณเหลานนอศจรรยใจ กทลเรองนนถวาย พระ- ชนพทธเจาผประเสรฐ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 166 พระโลกนาถทรงทราบแลวกทรงยนด ไดตรส พระคาถาวา ผปรารภความเพยรไวมนคง นชวตเปน อยวนเดยว ประเสรฐกวาผเกยจคราน มความเพยร เลวถงจะมชวตเปนอยตงรอยป. พระมหาวระพทธเจา ทรงใหขาพเจายนดใน การปฏบตด พระมหามนพระองคนน กตรสยกยอง ขาพเจาวา เปนเลศของภกษณผปรารภความเพยร กเลสทงหลายขาพเจากเผาเสยแลว ภพทกภพ ขาพเจากถอนเสยแลว ขาพเจาตดเครองผกไดขาด ดจชางตดเครองผกขาดแลวฉะนน ไมมอาสวะอย. ขาพเจามาดแลวหนอ ในสานกพระพทธเจาผ ประเสรฐสด วชชา ๓ ขาพเจากบรรลแลว คาสงสอน ของพระพทธเจาขาพเจากทาเสรจแลว. ปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ อภญญา ๖ ขาพเจา กทาใหแจงแลว คาสงสอนของพระพทธเจา ขาพเจา กทาเสรจแลว. ครงนน พระผมพระภาคเจาเมอทรงสถาปนาภกษณทงหลายไวในตาแหนงเอตทคคะตามลาดบ จงไดทรงสถาปนาพระโสณาเถรนนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศของภกษณผปรารภความเพยร พระเถรนน พจารณาการปฏบตของตน จงกลาวคาถาเหลานนเปนอทานวา ขาพเจาคลอดบตร ๑๐ คน ในเรอนรางคอรปน เพราะเหตนน จงชราทพพลภาพ เขาไปหาภกษณ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 167 ภกษณนน แสดงธรรมคอขนธ อายตนะและธาต ขาพเจาฟงธรรมนนแลว กโกนผมบวช ขาพเจานน ศกษาอย กชาระทพยจกษใหบรสทธ ขาพเจารปพเพ- นวาสญาณ รขนธทอาศยอยในชาตกอน และเจรญ อนมตตสมาธ กมจตตงมนด มอารมณเดยว มวโมกข เกดขนในลาดบ ไมยดมน ดบสนท. ปญจขนธ ขาพเจากาหนดรแลว มมลรากอน ขาดแลว ดารงอย นาตาหนความชราทนาชง บดน ไมมการเกดอก. บรรดาบทเหลานน บทวา รปสมจจเย ไดแก ในเรอนราง กลาวคอรป. ความจรง รป ศพทน มาในรปายตนะ ในบาลวา จกขจ ปฏจจรเป จ อปปชชต จกขวาณ อาศยจกษและรป จกขวญญาณจงเกดดงนเปนตน, มาในรปขนธ ในบาลวา ยงกจ รป อตตานาคต-ปจจปปนน รปอยางใดอยางหนง ทเปนอดตอนาคตและปจจบนดงนเปนตน.มาในสภาวะ ในบาลวา ปยรเป สาตรเป รชชต ยอมกาหนดในปยรปสาตรป ดงนเปนตน. มาในอายตนะคอกสณ ในบาลวา พหทธา รปานปสสต เหนรปในภายนอก ดงนเปนตน. มาในรปฌาน ในบาลวา รปรปาน ปสสต ผมรปเปนอารมณยอมเหนรปทงหลายดงนเปนตน. มาในรปกาย ในบาลวา อฏ จ ปฏจจ นหารจ ปฏจจ ม สจ ปฏจจจมมจ ปฏจจ อากาโส ปรวารโต รปนเตวว สงขย คจฉตอากาศอาศยกระดก เอน เนอ หนงหอมลอม กนบวาเปนรปทงนนดงนเปนตน.แมในทน กพงเหนความในรปกายเทานน. แมสมสสยศพทกเปนปรยายของ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 168รางแหงกระดกทงหลาย สมสสยศพทมาในปรยายแหงรางกระดก ในบาลวาตสตสมสสยา เพราะรางแหงกระดกสามรอยชนดงนเปนตน. มาในสรระในบาลวา อาตร อสจ ปต ปสส นนเท สมสาย ดกอนนนทาเจาจงดสรระ ทอาดรเดอดรอน ไมสะอาด เปอยเนา ดงนเปนตน. แมในทนกพงเหนความในสรระเทานน. ดวยเหตนน พระเถรจงกลาววา รป-สมสสเย แปลวา ในรางกลาวคอรป อธบายวาในสรระ. บทวา อสม รปสมสสเย ประกอบความวา ตงอยในรางคอรปน ไดแกอาศยรปกายทคลอดบตร ๑๐ คน. บทวา ตโต แปลวา เพราะเหตทคลอดบตร ๑๐คนนน. จรงอย นางเลยปฐมวยไปแลว จงตลอดบตรทงหลาย นางจงมสรระออนกาลงลง และคราคราเพราะชรา มาโดยลาดบ. ดวยเหตนนพระเถรจงกลาววา ตโตห ทพพลา ชณณา เพราะเหตนน ขาพเจาจงออนกาลงชราลง. บทวา ตสสา แปลวานน อกอยางหนง แปลวาในทใกลขาพเจานน. อกอยางหนง บทวา ตสสา เปนฉฏฐวภตตลงในอรรถตตยาวภตตความวาอนขาพเจานน. บทวา สกขมานาย ไดแก ศกษาสกขาแมทง ๓. บทวา อนนตราวโมกขาส ความวา ขาพเจามวโมกขเกดขนในลาดบแหงอรหตมรรค. จรงอย แมวโมกข ๘ เปนตนวา ผมรปเปนอารมณยอมเหนรป หาชอวาวโมกขในลาดบไม. ความจรง ผลวโมกขทบรรลในลาดบแหงมรรคแมเปนไปอยในเวลาเขาผลสมาบต กอาศยผลสมาบตนนชอวาอนนตรวโมกข เพราะเกดขนพรอมในลาดบแหงมรรคแรก [โสดาปตตมรรค] นนแล. เหมอนอยางมรรคสมาธ ทานกเรยกวา อานนตรกสมาธฉะนน.บทวา อนปาทาย นพพตา ไดแก ขาพเจาไมยดบรรดาอารมณมรปเปนตน แมไร ๆ ดบสนท เพราะดบกเลสเดดขาด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 169 พระเถรครนชแจงวชชา ๓ อยางนแลว เมอจบยอดโดยอรหตผลอทานแลว บดน เมอจะตเตยนสรระทถกชราเบยดเบยนเปนเวลาชานาน เพอชแจงความทสรระนน พรอมดวยวตถลวงเลยไปแลว จงกลาวคาถาสดทายวาปจกขนธา ปราตา เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ธตวตถ ชเร ขมเม ความวา นาตาหนตเตยนความชรา ทชวตาทรามสาหรบทาน เพราะทาอวยวะใหหยอนยานเปนตน. บทวา ปตถทาน ปนพภโวอธบายวา เพราะฉะนน ทานถกเราลวงเลยครอบงาไวแลว. จบ อรรถกถาโสณาเถรคาถา ๙. ภททากณฑลเกสาเถรคาถา [๔๔๗] พระภตทากณฑลเกสาเถรกลาวคาถาอทานวา แตกอน ขาพเจาถอนผม อมมลฟน มผา ผนเดยวเทยวไป รในสงทไมมโทษวามโทษ และเหน ในสงทมโทษวาไมมโทษ. ขาพเจาออกจากทพกกลางวน กไดพบพระ พทธเจา ผไมมกเลสดจธล อนหมภกษแวดลอมท ภเขาคชฌกฏ จงคกเขาถวายบงคม ทาอญชลตอ พระพกตร พระองคตรสกะขาพเจาวา ภททา จงมา พระดารสสงนน ทาความหวงของขาพเจาใหสาเรจ สมบรณ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 170 ขาพเจาจารกไปทวแควนองคะ มคธะ กาส และ โกสละบรโภคกอนขาวของชาวบานมา ๕๐ ป ไม เปนหน [ไมเปนอณบรโภค]. ทานอบาสกผใด ถวายจวรแตขาพเจาภททาผ หลดพนจากกเลสเครองรอยรดทกอยางแลว ทาน อบาสกผนน ประสบบญเปนอนมากหนอ. จบ ภททากณฑลเกสาเถรคาถา ๙. อรรถกถาภททากณฑลเกสาเถรคาถา คาถาวา ลนเกส ปงกธร เปนตน เปนคาถาของพระภททากณฑลเกสาเถร. พระเถรแมรปน ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวา ปทมตตระกบงเกดในเรอนของครอบครว กรงหงสวด รเดยงสาแลว วนหนงฟงธรรมในสานกพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศของภกษณผเปนขปปาภญญาตรสรเรว จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน ทาบญจนตลอดชวต เวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ครงพระพทธเจาพระนามวากสสป กเปนพระราชธดาระหวางพระพนองนาง ๗ พระองค ในพระราชมณเฑยรของพระเจากาสพระนามวา กก สมาทานศล ๑๐ ประพฤตโกมารพรหมจรรยอยถง ๒๐,๐๐๐ ปสรางบรเวณทอยของพระสงฆ ทองเทยวอยในฝายสคตเทานนตลอดพทธนดร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 171หนง มาในพทธปปาทกาลน บงเกดในครอบครวเศรษฐกรงราชคฤหมชอวา ภททา. นางมบรวารมาก เตบโตเปนสาวแลว เหนโจรชอสตตกะ บตรปโรหตในพระนครนนนนเองทางหนาตาง ซงถกเจาหนาทนครบาลจบตว ในความผดมหนตโทษ พรอมทงของกลาง กาลงควบคมตวมายงทประหาร เพอฆาใหตายตามพระราชอาชญา มจตปฏพทธ กนอนควาหนาบนทนอน คราครวญวา ถาเราไดเขา จงจะมชวตอย ถาไมไดกจกตายเสย. บดาของนางรกนางมาก เพราะมธดาคนเดยว จงตดสนบนพนกหา-ปณะ ใหเจาหนาทปลอยโจร ดวยอบายใหแตงตวประดบดวยเครองประดบทกอยาง สงตวในรปยงปราสาท สวนนางภตทา มความปรารถนาบรบรณแลวกประดบดวยเครองอลงการเสยจนเกนไป ปรนนบตสตตกโจรนน. ลวงไป๒-๓ วน สตตกโจรกเกดโลภในเครองอลงการเหลานน กลาวกะนางวาภตทาจา พพอถกเจาหนาทนครบาลจบได กบนเทวดาซงสงสถตย ณ เขาทงโจรไววา ถาพรอดชวต กจกนาเครองพลกรรมไปเซนสรวงทาน นองทานชวยจดเครองพลกรรมสาหรบเทวดานนดวยเถด. นางคดวาจกทาใจเขาใหเตม จงจดเตรยมเครองพลกรรม ประดบประดาดวยเครองอาภรณทกอยางขนยานคนเดยวกนไปกบสาม มงหมายจกทาพลกรรมแกเทวดา เรมขนไปยงเขาทงโจร. สตตกโจรคดวา เมอขนไปกนทงหมด เรากจกยดอารมณของหญงผนไมได จงพกปรวารชนไวทตรงนนนนเอง ใหนาไปเฉพาะภาชนะใสเครองพลกรรมนนเทานน เมอขนไปยงภเขา กมไดพดวาจาทนารกกบนางเลย นางกรถงความประสงคของเขาโดยอาการเคลอนไหวเทานน สตตกโจรเรมลายโจรกลาววา ภตทา เจาจงเปลองผาหมของเจาออกหอเครองประดบท

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 172ตดตวเจาเดยวน. นางกลาววา นายทาน ขาพเจามความผดอะไรเลา เขากลาววา หญงโง ทาไมหนอเจาจงเขาใจขาวามาทาพลกรรม ความจรง ขามาเพอยดอาภรณของเจา โดยอางการพลกรรมตางหากเลา. นางกลาววานายทาน เครองประดบเปนของใคร ตวขาพเจาเปนของใครกนคะ. เขากลาววา ขานะ ไมรจกการจาแนกอยางนดอกนะ. นางกลาววา เอาเถด นายทาน ขอทานโปรดชวยทาความประสงคของขาพเจาอยางหนงใหเตมดวยเถด โปรด ใหขาพเจาไดกอดนายทานทงยงแตงเครองประดบอยดวยนะคะ เขากรบคา.นางรวาเขารบคาแลว กทาประหนงวา กอดขางหนาแลวกอดขางหลง ไดทกผลกโจรตกเขาขาด โจรนน กตกลงแหลกละเอยดเปนจรณวจรณไป. เทวดาทสงสถตยอยทเขาเหนเหตการณนาอศจรรยทนางทาแลว เมอจะประกาศความทนางเปนคนฉลาด จงไดกลาวคาถาเหลานนวา มใชแตบรษจะเปนบณฑตไดในททกสถาน แม สตรมปญญาเหนประจกษ กเปนบณฑตไดในทนน ๆ. มใชแตบรษจะเปนบณฑตไดในททกสถาน แม สตรทคดความไดฉบพลน กเปนบณฑตได. ลาดบนน นางภททาคดวา โดยวธการอยางนเรากกลบบานไมไดจาเราจะไปเสยจากทนแลวบวชเสยสกอยาง จงไปยงอารามของนครนถ ขอบวชเปนนครนถ. นครนถเหลานน กลาวกะนางวา การบรรพชาจะมไดดวยการกาหนดอนไรเลา. นางกลาววา อนใดเปนสงสดแหงบรรพชาของทาน ขอทานโปรดกระทาอนนนเถด. นครนถเหลานนกลาววา ดละ แลวกชวยกนถอนผมของนางดวยเสยนตาลใสใหนางบวช. ผมทงอกขนมาอก กเวยนเปนลอนงอกขนมา นบแตนนมา นางกเกดมชอวา กณฑลเกสา. นางเลาเรยน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 173ลทธสมยและทางแหงวาทะทควรเรยนในสานกนครนถนน กรวาคนเหลานนรกนเทาน วเศษยงกวานไมม กหลกออกไปจากสานกนน ไปในท ๆ มบณฑต เลาเรยนศลปความรของบณฑตเหลานน มองไมเหนใครทสามารถจะพดดวยกบคน เขาไปตามนคมใด ๆ กกองทรายไวใกลประตคานนคมนน ๆ วางกงหวาไวบนกองทรายนน ใหสญญาณแกพวกเดกทยนอยใกล ๆ วา ผใดสมารถจะยกวาทะของเราได ผนนกจงเหยยบกงหวาน แลวกไปทอย เมอกงหวาวางอยอยางนน ๗ วน นางกจะถอกงหวานนหลกไป. สมยนน พระผมพระภาคเจาของเรา เสดจอบตในโลก ทรงประกาศพระธรรมจกรอนประเสรฐ ทรงอาศยกรงสาวตถโดยลาดบ ประทบ อย ณพระเชตวน แมนางกณฑลเกสา กทองเทยวไปในตามนคมราชธานทงหลายโดยนยทกลาวแลว ถงกรงสาวตถวางกงหวาลงบนกองทราย ใกลประตพระนคร ใหสญญาณแกพวกเดก ๆ แลวกเขาไปยงกรงสาวตถ, ครงนน ทานพระธรรมเสนาบดเขาไปพระนครลาพงผเดยว เหนกงไมนน ประสงคจะยายวาทะ จงถามพวกเดก ๆ วา เหตไร กงไมนจงถกรางไวอยางน. พวกเดกกบอกความขอนน. พระเถระกลาววา ถาเปนเชนนนพวกเจาจงชวยกนเหยยบกงไมนเถด. พวกเดกกพากนเหยยบกงไมนน. นางกณฑลเกสาฉนอาหารเสรจแลว กออกจากนคร เหนกงไมถกเหยยบ จงถามวาใครเหยยบ ทราบวาพระเถระใหเหยยบ คดวา วาทะทไมมตนเขาขางไมงาม จงเทยวไปจากถนนหนงสอกถนนหนง โฆษณาวา ทานทงหลายโปรดดวาทะของขาพเจากบพระสมณะศากยบตรเถด ถกมหาชนหอมลอมแลว เขาไปหาทานพระธรรมเสนาบด ซงนงอยโคนไมตนหนง ทาปฏ-สนถารแลว ยน ณ ทสมควรสวนหนงกลาววา กงไมหวาทขาพเจาวางไวทานใหเดกเหยยบหรอ. พระเถระตอบวา ถกละ เราใหเดกเหยยบ. นาง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 174กลาววา เมอเปนเชนนน กจะมวาทะของขาพเจากบทานกนนะเจาคะ. พระเถระวา เชญสภททา. นางวา ทานเจาขา ใครถาม ใครตอบ กนละเจาคะ.พระเถระวา ธรรมดาวาการถามมาถงเราแลว แตทานจงถามขอทรของตนเถด.โดยอนมตทพระเถระใหไว นางจงถามวาทะทเปนขอรของตนทงหมด. พระเถระกตอบไดหมด. นางไมรขอทควรถามสงขนไปจงนงอย. พระเถระกลาววา ทานถามมามากขอ แตเราจะถามปญหาทานขอเดยว. นางกลาววา โปรดถาม เถดเจาขา. พระเถระถามปญหาขอนวา เอก นาม ก อะไรชอวาหนงนางกณฑลเกสามองไมเหนเงอนตนไมเหนเงอนปลาย เปนเหมอนเขาไปสท มด จงกลาววา ขาพเจาไมทราบเจาขา. พระเถระกลาววา ขอเดยวเทาน ทานยงไมร ขออน ๆ ทานจะรไดอยางไรเลา แลวแสดงธรรม. นางหมอบลงแทบเทาทงสองของพระเถระกลาววา ทานเจาขา ขาพเจาขอถงทานเปนสรณะ.พระเถระกลาววา ภททา ทานอยาถงเราเปนสรณะเลย ทานจงถงพระผมพระภาคเจาพระองคเดยว ซงเปนอครบคคลในโลก พรอมทงเทวโลกเปนสรณะเถด. นางกลาววา ขาพเจาจะทาตามอยางนนเจาขา แลวกไปเฝาพระศาสดา เวลาทรงแสดงธรรมในตอนเยน ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐยน ณ ทสมควรสวนหนง พระศาสดาทรงทราบวา นางมญาณแกกลาแลวจงตรสพระคาถานวา ถาคาถาจานวนตงพนคาถา ไมประกอบดวยบท เปนประโยชน คาถาบทเดยวทฟงแลวสงบไดยง ประเสรฐกวา. จบคาถา นางทงทอยในทายนนนแล กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ ดวยเหตนน ทานจงกลาวไวในคมภรอปทานวา๑ ๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๖๑ กณฑลเกสเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 175 พระชนพทธเจา พระนามวา ปทมตตระ ผ ทรงถงฝงแหงสรรพธรรม เปนผนา เสดจอบต เมอ แสนกปนบแตกปน. ครงนนขาพเจาเกดในครอบครว เศรษฐ ผรงโรจนดวยรตนะนานาชนด กรงหงสวด เปยมดวยความสขเปนอนมาก. ขาพเจาเขาเฝาพระมหาวรพทธเจาพระองคนน ฟงธรรมอนยอดเยยม เกดความเลอมใส กถงพระชน- พทธเจาเปนสรณะ พระปทมตตรพทธเจา ผทรงมพระมหากรณา ทรงสถาปนาพระสภาภกษณวา เปนเลศของภกษณผ เปนขปปาภญญา ตรสรเรว. ขาพเจาฟงพระพทธเจาดารสนนแลวกยนดดวย ถวายแดพระผทรงแสวงคณอนยงใหญ หมอบลงแทบ เบองพระยคลบาท ปรารถนาตาแหนงนน. พระผเปนมหาวระ ทรงอนโมทนาวา ดกอน ภททา เจาปรารถนาตาแหนงใด ตาแหนงนนจกสาเรจ หมด ขอเจาจงมสขเยนใจเถด. ในแสนกปนบแตกป นไป พระพทธเจาพระนามวาโคดม ผทรงสมภพใน ราชสกลของพระเจาโอกกากราช จกเปนศาสดา แม นางจกมชอวาภททากณฑลเกสา เปนทายาทในธรรม ของพระองค เปนโอรสา ถกเนรมตโดยธรรม จกเปน สาวกาของพระศาสดา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 176 ดวยกรรมททาดนน และดวยการตงใจไวชอบ ขาพเจาละกายมนษยแลว กไปสวรรคชนดาวดงส. จตจากนนแลว กไปสวรรคชนยามาจากนนกชนดสต ชนนมมานรด และชนปรนมมตวสวตด. ขาพเจาเกดในภพใด ๆ ดวยอานาจของกรรมนน ขาพเจากครองตาแหนงเอกอครมเหสของพระราชาทง หลายในภพนน ๆ จตจากภพนนแลว มาในหมมนษย กครองตาแหนงอครมเหสของพระเจาจกรพรรด และ พระราชาเจาปฐพมณฑล ขาพเจาเสวยสมบตใน เทวดาและมนษยทงหลาย ประสบสขในภพทกภพ ทองเทยวอยหลายกป. ในภทรกปน พระพทธเจาพระนามวา กสสปะ เปนพราหมณ มยศใหญ เปนยอดของศาสดาทงหลาย พระเจากาส จอมนรชน กรงพาราณส ราชธาน ทรงเปนอปฐาก พระผทรงแสวงคณอนยงใหญ ใน ครงนน ขาพเจาเปนราชธดาองคท ๔ ในพระเจากาส นน ปรากฏพระนามวาภกขทาส ฟงธรรมของพระ- ชนพทธเจาผเลศแลวกชอบใจการบรรพชา. พระราชบดาไมทรงอนญาตพวกเรา ครงนน พวกเราจงอยในพระราชมณเฑยร ไมเกยจครานประ- พฤตโกมารพรหมจรรยมา ๒๐,๐๐๐ ป เปนพระราช- ธดาเสวยสข บนเทงยนดเปนนตย ในการบารงพระ-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 177 พทธเจา ม ๗ พระองคคอ สมณ สมณคตตา ภกขน ภกขทาสกา ธมมา สธมมา และสงฆทาสกาทครบ ๗. บดน คอ เขมา อบลวรรณา ปฏาจารา ขาพเจา กสาโคตม ธมมทนนา และวสาขาทครบ ๗. ดวยกรรมททามาดนน และดวยการตงใจไว ชอบ ขาพเจาละกายมนษย กไปสวรรคชนดาวดงส. บดน ภพสดทาย ขาพเจาเกดในครอบครว เศรษฐ ผมงคง ในกรงราชคฤหราชธานมคธ ครน ขาพเจาเตบโตเปนสาว เหนโจรทถกเขานาไปจะประ- หารชวต เกดจตปฏพทธในโจรนน บดาของขาพเจา ตดสนบนเจาหนาทดวยทรพยพนกหาปณะ ใหปลอย โจรนนพนจากประหาร. บดาเอาใจขาพเจา จงมอบโจรนนใหขาพเจา ขาพเจาเอนดโจรนน ชวยเกอกล สนทสนมอยางยง. โจรนน นาเครองพลกรรมไป เพราะโลภใน เครองประดบของขาพเจา นาไปยงเขาทงโจร คดจะ ฆาขาพเจาทภเขา. ครงนน ขาพเจานอบนอมสตตกโจร ทาอญชล อยางด รกษาชวตตน จงกลาวคานวา สายสรอยทองน แกวมกดา และไพฑรยเปน อนมาก ขอทานโปรดเอาไปทงหมด โปรดปลอย ภททา ประกาศวาเปนทาสของทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 178สตตกโจรกลาวกะขาพเจาวา แมงาม จงตายเสยเถด เจาอยาพไรราพนนก เลย ขาไมรเลยวา ไมตองฆานางผมาถงปาแลวขาพเจากลาวกะสตตกโจรวา เมอใดขาพเจานกถงตวเอง เนอใดขาพเจาเตบ โตรเดยงสาแลว เมอนนขาพเจาไมรเลยวา คนอน จะเปนทรกยงกวาตวทาน มาสขาพเจาจกกอดทาน ทาประทกษณเวยนขวาทาน ไหวทาน ขาพเจากบ ทานจะไมไดพบกนอกแลว.เทวดาทสงสถต ณ ภเขากลาวสดดขาพเจาวา มใชแตบรษจะเปนบณฑตไดในททกสถาน แม สตรมปญญาเหนประจกษ กเปนบณฑตไดในทนน ๆ. มใชบรษจะเปนบณฑตไดในททกสถาน แม สตรทคดความไดรวดเรว กเปนบณฑตได. ครงนน ขาพเจาฆาสตตกโจร เหมอนอยางขน เนอทราย ฆาเนอทรายฉะนน. กผใดรแกเหตการณทเกดขนเฉพาะหนาได ฉบพลน ผนนยอมหลดพนจากการบบคนของศตร เหมอนขาพเจาหลดพนจากสตตกโจร ในครงนน ฉะนน. ครงนน ขาพเจาผลกสตตกโจรตกลงไปทซอก เขา แลวเขาไปยงสานก ของนกบวชผครองผาขาว บรรพชา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 179 พวกนกบวชปรพาชก เอาแหนบถอนผมของ ขาพเจาหมดใหบรรพชาแลว สอนลทธสมย ไมวางเวน ในครงนน. แตนน ขาพเจาเรยนลทธนนนงอยคนเดยวนก ถงลทธนนวา สนขทากะมนษย. ขาพเจาจบกงหวาทขาดแลว วางนอนไวใกล ขาพเจาแลวกหลกไป เหนกลมคนยนอยอากลดง หมหนอน กไดนมต สลดใจ กลกขนจากทนนบอก กลาวกะสหธรรมมกปรพาชกผรวมประพฤตธรรม สห- ธรรมกเหลานนบอกวา ภกษศากยบตรรความขอนน ขาพเจาจงเขาไปเฝาพระพทธเจาผประเสรฐสด. พระผนาพระองคนน ทรงแสดงธรรมแก ขาพเจาวา ขนธอายตนะและธาตทงหลาย ไมงามเปน อนจจง ทกขง อนตตา. ขาพเจาฟงธรรมของพระองคแลว กทาธรรม- จกษดวงตาเหนธรรมใหบรสทธ แตนนกรแจงพระ- สทธรรม ไดบรรพชาอปสมบท. พระผทรงเปนผนา อนขาพเจาทลวอนแลวกตรสวา ภททา จงมา ขาพเจา อปสมบทแลวในครงนน ไดเหนนาเลกนอย. ดวย การลางเทา กรพรอมทงความเกดขนและความเสอม คดอยางนวา สงขารแมทงหมดกเปนอยางนน. แตนน จตของขาพเจากหลดพน ไมยดมน โดยประการทงปวง ครงนน พระชนพทธเจาจงทรง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 180 แตงตงขาพเจาไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศของ ภกษณผเปนขปปาภญญา ตรสรเรวพลน. ขาพเจาผทาตามคาสงสอนของพระศาสดาเปนผ ชานาญในฤทธ ในทพโสตธาต รปรจตตวชชา [เจโตปรยญาณ] รปพเพนวาสญาณ ทาทพยจกษให บรสทธ ทาอาสวะใหสนไปหมด บรสทธไรมลทน อยางด. พระศาสดา ขาพเจาบารงแลว คาสงสอนของ พระพทธเจา ขาพเจากทาเสรจแลว. ภาระหนก กปลง ลงแลว ตณหาทนาไปในภพ กถอนเสยแลว ชนทง หลายออกจากเรอนบวชไมมเรอน เพอประโยชนอน ใด ประโยชนอนนน ขาพเจากบรรลแลว ธรรมเปนท สนสงโยชนทกอยาง กบรรลแลว. ญาณของขาพเจา ในอรรถ ธรรม นรตตและปฏภาณ กบรสทธไพบลย ดวยอานาจของพระพทธเจาผประเสรฐสด. กเลสทงหลาย ขาพเจากเผาเสยแลว ภพทกภพ ขาพเจากถอนเสยแลว ขาพเจาตดเครองผกดจชางไม มอาสวะอย. ขาพเจามาดแลว ในสานกพระพทธเจาผประ- เสรฐสด วชชา ๓ กบรรลแลว คาสงสอนของพระ พทธเจากทาเสรจแลว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 181 ปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ และอภญญา ๖ ก กระทาใหแจงแลว คาสงสอนของพระพทธเจากทา เสรจแลว. กแลนางครนบรรลพระอรหตแลว ทนใดนนกทลขอบรรพชา พระศาสดาทรงอนญาตการบรรพชาแกนาง นางจงไปสานกภกษณ บรรพชาแลวกยบยงอยดวยสขในผลและสขในนพพาน พจารณาการปฏบตของตน จงกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา แตกอน ขาพเจาถอนผม อมมลฟน มผาผน เดยวเทยวไป รในสงทไมมโทษวามโทษ และเหน สงทมโทษวาไมมโทษ. ขาพเจาออกจากทพกกลางวน กไดพบพระพทธ- เจาผไมมกเลสดจธล อนหมภกษแวดลอมทภเขาคชฌ- กฏ จงคกเขาถวายบงคม ทาอญชลตอพระพกตร พระองคตรสกะขาพเจาวา ภททา จงมา พระดารส สงนน ทาความหวงของขาพเจาใหสาเรจสมบรณ. ขาพเจาจารกไปทวแควนองคะ มคธะ กาส โกสละ บรโภคกอนขาวของชาวแควนมา ๕๐ ป ไม เปนหน [ไมเปนอณบรโภค]. ทานอบาสกผใด ไดถวายจวรแกขาพเจาภททา ผพนจากกเลสเครองรอยรดทกอยางแลว ทานอบาสก ผนนมปญญา ประสบบญเปนอนมากหนอ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 182 บรรดาบทเหลานน บทวา ลนเกส ไดแก ชอวาถอนผม เพราะขาพเจาถกถอนถกทงผม คอมผมถกถอนดวยเสยนตาล ในการบวชในลทธนครนถ พระเถรกลาวหมายถงลทธนน. บทวา ปงกธร ไดแก ชอวาอมมลฟน เพราะคงไวซงปงกะคอมลทนในฟนทงหลาย เพราะยงไมเคยวไม ชาระฟน. บทวา เอกสาฏ ไดแก มผาผนเดยว ตามจารตนครนถ บทวาปเร จร ไดแก แตกอนขาพเจาเปนนกบวชหญงนครนถ (นคนถ) เทยวไปอยางน. บทวา อวชเช วชชมตน ไดแก สาคญในสงทไมมโทษมการอาบนา ขดสตวและเคยวไมสฟนเปนตนวามโทษ. บทวา วชเช จาวชช-ทสสน ไดแก เหนในสงทมโทษมมานะ มกขะ ปลาสะและวปลลาสะเปนตนวาไมมโทษ. บทวา ทวาวหารา นกขมม ไดแก ออกจากสถานทพกกลางวนของตน. ภททาปรพาชกาแมน มาพบพระเถระเวลาเทยงตรง ถกพระเถระกาจดความกระดางดวยมานะเสย ดวยการตอบปญหานน และแสดงธรรมกมใจเลอมใส ประสงคจะเขาไปยงสานก จงกลบไปยงทอยของตน นงพกกลางวน เวลาเยนจงเขาไปเฝาพระศาสดา. บทวา นหจจ ชาน วนทตวา ความวา ดวยการคกเขาทงสองลงทแผนดนตงอย ชอวาตงอยดวยองค ๕. บทวา สมมขา อชล อกความวาไดทาอญชลทรงเรองดวยการประนม ๑๐ นว ตอพระพกตรของพระศาสดา. บทวา เอห ภทเทต ม อวจ สา เม อวสปสมปทา ความวาพระผมพระภาคเจาตรสสงขาพเจา ผบรรลพระอรหต แลวทลขอบรรพชาอปสมบทวา ภททา จงมา เจาจงไปสานกภกษณ บรรพชาอปสมบทเสยทสานกภกษณดงนอนใด พระดารสสงของพระศาสดานน ไดเปนอปสมปทาเพราะเปนเหตแหงการอปสมบทของขาพเจา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 183 สองคาถาวา จณณา เปนอาท เปนคาถาแสดงการพยากรณพระอรหต.บรรดาบทเหลานน. บทวา จณณา องคา จ มคธา ความวา ชนบทเหลานนใด คอ องคะ มคธะ กาส โกสละ แตกอน ขาพเจาบรโภคกอนขาวของชาวแควนอยางเปนหน เทยวจารกไป นบตงแตพบกบพระศาสดาขาพเจาไมเปนหน คอไมมโทษ ปราศจากกเลส บรโภคกอนขาวของชาวแควนมา ๕๐ ป ในชนบทเหลานนแล. พระเถรเมอพยากรณพระอรหต โดยมข คอการระบบญวเศษ แกอบาสกผมใจเลอมใสแลวถวายจวรแกตน จงกลาวคาถาสดทายวา ป วตปสว พห ประสบบญเปนอนมากหนอเปนตน. คาถานน กรไดงายแล. จบ อรรถกถาภททากณฑลเกสาเถรคาถา ๑๐. ปฏาจาราเถรคาถา [๔๔๘] พระปฏาจาราเถร ชแจงวา ผชายทงหลาย ไถนาดวยไถ หวานเมลดพชลง ทพนนา ไดทรพยมาเลยงดบตรภรยา. ขาพเจาสมบรณดวยศล ทาตามคาสงสอนของ พระศาสดา ไมเกยจคราน ไมฟงซาน ไฉนจะไม ประสบพบพระนพพานเลา. ขาพเจาลางเทา ใสใจนมตในนา เหนนาลาง เทาไหลจากทดอนมาสทลม แตนน ขาพเจากตงจต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 184 ไวมนคง ดจมาอาชาไนยทด ถอประทปจากทนนไป ยงวหาร มองเหนทนอน จงเขาไปทเตยง. ตอนน กถอลกดาลชกไสประทปออกไป ความ หลดพนทางใจ กไดมเหมอนความดบของประทปท ตดโพลง ฉะนน. จบ ปฏาจาราเถรคาถา ๑๐. อรรถกถาปฏาจาราเถรคาถา คาถาวา นงคเลห กส เขตต เปนตน เปนคาถาของพระปฏา-จาราเถร. ความพสดารวา พระเถรรปน ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวาปทมตตระ บงเกดในเรอนครอบครว ในกรงหงสวด รเดยงสาแลว วนหนงฟงธรรมในสานกพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศของภกษณผทรงวนย กระทากศลใหยงยวดขนไปปรารถนาตาแหนงนน. นางกระทากศลจนตลอดชวต เวยนวายไปในเทวดาและมนษย ครงพระพทธเจาพระนามวากสสป ถอปฏสนธในพระราชมณเฑยรของพระเจากาสพระนามวากก เปนพระราชธดาองคหนง ระหวางพระพนองนาง ๗ องค ทรงประพฤตโกมารพรหมจรรยมาตลอด ๒๐,๐๐๐ ป ไดทรงสรางบรเวณถวายพระภกษสงฆ. นางจตจากนนแลว บงเกดในเทวโลก เสวยทพยสมบตอยพทธนดรหนง ในพทธปบาทกาลน บงเกดในครอบครวเศรษฐเตบโตเปนสาวแลว ไดทาความสนทเสนหากบคนงานคนหนงในเรอนของตน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 185บดามารดาไดกาหนดวนทจะสงมอบนางใหชายหนม ซงมชาตเสมอกน. นางรเรองนนแลวกหยบฉวยทรพยทสาคญไวในมอ ออกไปทางประตสาคญกบชายทสนทเสนหาคนนน อาศยอยในหมบานตาบลหนง กตงครรภ. เมอครรภแก นางกพดวา นายจา ประโยชนอะไรทจะอยอนาถาในทน ฉนจะกลบไปเรอนของครอบครวละ เมอสามพดผดเพยนวา วนนจะไป พรงนคอยไปเถดนางคดวาผนโงคงไมพาเรากลบไปบานแน เมอสามไปนอกบานแลว กเกบงาสงของทควรเกบงาไวในเรอน แลวสงคนทอยใกลบานเรอนเคยงทคนเคยไว ใหชวยบอกสามวา นางกลบไปเรอนตระกลแลว เดนทางไปลาพงผเดยวหมายกลบเรอนตระกล สามกลบบานไมพบภรยา ถามพวกคนคนเคย กทราบวานางกลบบานเดม ครนคดวา เพราะตวเราเอง นางจงเปนคนอนาถาจงเดนสะกดรอยกไปทนกน. นางตลอดบตร ในระหวางทางนนเอง นบแตคลอดบตรแลว นางกระงบการขวนขวายทจะไปบาน พาสามกลบไป. แมครงทสอง นางกมครรภ. คาดงกลาวมานเปนตนทงหมด พงทาใหพศดารโดย นยกอน ๆ นนแล. แตความตางกนมดงน คราวทอยในระหวางทาง ลมกมมชวาต เกดปนปวน เมฆฝนอนมใชฤดกาลกตกลงมาหาใหญ ทองฟามหยาดฝนตกลงมาไมขาดสาย สายฟากแลบแปลบปลาบไปรอบ ๆ เสยงเมฆคารามดงจะแตกทะลาย. นางเหนแลวกพดกะสามวา นายจา ชวยสรางทบงฝนหนอยสจะสามกสารวจดทโนนทน พบพมไมมหญาปกคลมแหงหนง จงไปทนนประสงคจะตดทอนไมทพมไมนน ดวยมดทถออยในมอ จงตดตนไมซงอยทพมไมนน ทายจอมปลวกทหญาปกคลม ในทนใดงพษรายกเลอยออกมาจากจอมปลวกนน กดเขา ลมลงตายอยในทนนนนเอง. นางตองประสบทกข

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 186มาก รอคอยการกลบมาของสาม โอบลกนอยทงสองซงทนลมฝนไมไหวรองไหจาไวแนบอก สองเขาสองมอยดพนดนไวมนอยทานนตลอดคน เมอราตรสวางกเอาลกคนหนงซงมสคลายชนเนอนอนบนเบาะผาเกา โอบดวยมอกกดวยอกแลวกลาวกะลกอกคนหนงวา มานลก พอเจาไปทางนแลวมองดตามทางทสามไป พบสามนอนตายอยใกล ๆ จอมปลวก จงรองไหคราครวญวา เพราะ ตวเราทเดยว สามเราจงตาย ระหวางทางกถงแมนา ซงกระแสนาไหลแคเขาแคนม เพราะฝนตกตลอดทงคนไมสามารถจะขามนาพรอมกบลกสองคนในคราวเดยวได เพราะตนมความรนอยและออนแอ จกพกลกคนโตไวฝงน พาลกคนเลกไปยงฝงโนน ปกงไมหกไวใหลกออน นอนบนเบาะผาเกาบนกงไมลาดนน คดจะไปหาลกอกคนหนง แตไมอาจจะละลกออนได จงกลบไปกลบมา มองดพลางลงนา. ขณะทนางไปถงกลางแมนา เหยยวตวหนงเหนเดกออนนน นกวาเปนชนเนอ จงโผลงจากอากาศ นางเหนเหยยวนนจงยกสองมอขนไล ทาเสยงดง ๆ สามครงวา ส ส เหยยวไมสนใจอาการของนางนน เพราะอยไกลกน กเฉยวเอาเดกออนนนเหนขนอากาศไป ลกคนทยนอยฝงน เหนมารดายกสองมอสงเสยงดง กนกวาแมเรยกตว จงโดดลงนาไปโดยเรว. ลกออนของนางถกเหยยวเฉยวไป ลกคนโตกถกนาพดไป ดวยประการฉะน. นางรองไหคราครวญวา ลกเราคนหนงถกเหยยวเฉยวไป คนหนงถกนาพดไปสามเรากตายทหนทาง พลางเดนไปพบชายผหนงถามวา พอทาน เปนชาวเมองไหนจะ ชายผนนตอบวา เปนชาวกรงสาวตถจะแมคณ. ถามวา มตระกลชอโนน อยทถนนโนนในกรงสาวตถ พอทานรจกไหมจะ. ตอบวา รจกจะแมคณ แตอยาถามขาเลย ถามคนอนเถดจะ. นางกลาววา คนอนขาพเจา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 187ไมตองการดอกจะ จะถามทานนแหละพอทาน. ตอบวา แมคณเอย โปรดไมใหบอกทานไมไดหรอ วนนแมนางเหนฝนตกตลอดคนยงรงไหมเลา.ขาพเจาเหนจะพอทาน ฝนนนตกตลอดคนยงรง สาหรบขาพเจาดวยจะแตขาพเจาจะเลาเหตนนภายหลง ขอทานโปรดเลาเรองในเรอนเศรษฐแกขาพเจากอนเถดจะ. แมคณเอย วนนเมอคนน เรอนลมทบคน ๓ คน คอเศรษฐ ภรยาของเศรษฐ และบตรชายเศรษฐ ทงสามคน ถกเผาบนเชงตะกอนเดยวกน ควนไฟทพนยงเหนอยเลยจะแมคณ. ขณะนน นางจาไม ไดวาตนปราศจากผานงหมฟบลมลง โดยรปทเกด เพราะเปนคนบาดวยความเศราโศก นางจงวนเวยนเพอราพนวา ลกทงสองกตาย สามเรากตายทหนทาง บดา มารดาและพชาย กถกเผาทเชงตะกอนเดยวกน. นบตงแตนนมา นางกมสมญาวา ปฏาจารา เพราะมอาจาระตกไปเหตไมเทยวไปดวยผาแมแตเพยงผานง. ผคนทงหลายเหนนาง บางพวกกโยนขยะลงบนศรษะ. พรอมทงขบไลวา ไปอคนบา. บางพวกกโปรยฝนอกพวกหนงกขวางกอนดนทอนไม พระศาสดากาลงประทบนงทรงแสดงธรรมทามกลางบรษทหมใหญ ณ พระเชตวนวหาร ทอดพระเนตรเหนนางกาลงวนเวยนอยางนน และทรงสารวจดความแกกลาแหงญาณ ไดทรงทาโดยอาการทนางจะบายหนามายงพระวหาร บรษทเหนนาง จงกลาววา อยาใหหญงบามาทนนะ. พระผมพระภาคเจาตรสวา อยาหามนางเลย เมอนางมาถงทไมไกล จงตรสวา แมนางจงกลบไดสต ในทนใด นางกกลบไดสต พระพทธานภาพ รตววาผาทนงหลดหลนหมดแลว เกดหรโอตตปปะขนมากนงคกเขาลง ชายผหนงกโยนผาหมให นางนงผานนแลวกเขาเฝาพระศาสดา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 188ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ แลวกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญขอทรงเปนทพงของขาพระองคดวย เหยยวเฉยวเอาบตรของขาพระองคไปคนหนง คนหนงถกนาพดไป สามกตายทหนทาง บดามารดาและพชายกถกเรอนลมทบตาย เขาเผาทเชงตะกอนเดยวกน. นางกทลเลาถงเหตแหงความเศราโศก. พระศาสดาตรสวา ดกอนปฏาจารา เจาอยาคดไปเลย เจามาหาเราซงสามารถจะเปนทพงของเจาได กบดนเจาหลงนาตา เพราะความ ตายของลกเปนตนเปนเหต ฉนใด ในสงสารวฏทมเงอนตนเงอนปลายตามไปไมรแลว กฉนนน นาตาทหลงเพราะความตายของลกเปนตนเปนเหต ยงมากกวานาของมหาสมทรทงสอก เมอทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถาวา นาในมหาสมทรทงสยงมปรมาณนอย ความ เศราโศกของนรชนผถกทกขกระทบแลว นาของนา ตามใชนอย มปรมาณมากกวานาในมหาสมทรทง ๔ นนเสยอก แมเอย เหตไร เจาจงขงประมาทอยเลา. เมอพระศาสดากาลงตรสกถาบรรยายเรองสงสารวฏ ทมเงอนตนและเงอนปลายตามไปไมรแลว ความเศราโศกของนางกคอยทเลาลง. ลาดบนนพระศาสดาทรงทราบวา นางมความเศราโศกเบาบางแลว เมอทรงแสดงวา ด กอนปฏาจารา ขนชอวาปยชนมบตรเปนตน กไมอาจจะชวย จะซอนเรนหรอเปนทพงของคนทกาลงไปสปรโลกได ดงนน ปยชนเหลานนแมมอย กชอวาไมม เพราะฉะนนบณฑตพงชาระศลของตนแลว ทาทางทจะไปพระนพพานใหสาเรจ ดงน จงทรงแสดงธรรมดวยคาถาเหลานวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 189 ไมมบตรทจะชวยได บดากไมไดแมพวกพองก ไมได เมอความตายมาถงตวแลว หมญาต กชวยไมได เลย สจจะ ธรรมะ อหงสา สญญมะ และทมะมอย ในผใด พระอรยะทงหลายยอมคบผนน นนเปน อนามตธรรม ธรรมทไมตาย (นพพาน) ในโลก. บณฑตรใจความขอนแลว สารวมในศล พง รบเรงชาระทางไปพระนพพานทเดยว. จบเทศนา นางปฏาจารากตงอยในโสดาปตตผล ทลชอบรรพชากะพระศาสดา พระศาสดาทรงนาไปสานกภกษณใหบรรพชา นางไดอปสมบทแลว กทากจกรรมในวปสสนาเพอมรรคเบองบนขนไป วนหนง กเอาหมอนานามาลางเทารดนาลง นานนไปไดหนอยหนงแลวกขาดหายไป รดครงทสองนากไปไดไกลกวาครงทหนงนน รดครงทสามนาไปไดไกลกวาครงทสองนนนางยดนานนนนแหละเปนอารมณ กาหนดวยทงสามคดวา สตวเหลานตายเสยในปฐมวยกม เหมอนนาทเรารดครงแรก ตายเสยในมชฌมวยกม เหมอนนาทรดครงทสอง ทไปไกลกวาครงแรกตายเสยในปจฉมวยกม เหมอนนาทรดครงทสามซงไปไดไกลกวาครงทสองนนเสยอก พระศาสดาประทบนงอยในพระคนธกฎ ทรงแผพระรศมไปประหนงประทบยนตรสอยตอหนานาง เมอทรงแสดงความขอนวา ดกอนปฏาจารา ขอนนกเปนอยางนนแหละ สตวเหลานทงหมดลวนมความตายเปนธรรมดา เพราะฉะนนคนทเหนความเกดความเสอมของปญจขนธ มชวตเปนอยวนเดยวกด ขณะเดยวกด ยงประ-เสรฐกวาคนทไมเหนความเกดความเสอมนน ถงจะมชวตเปนอยตง ๑๐๐ ปจงตรสพระคาถาวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 190 คนทเหนความเกดความเสอม [ของปญจขนธ] มชวตเปนอยวนเดยวยงประเสรฐกวา คนทไมเหน ความเกดความเสอมถงจะมชวตเปนอยตง ๑๐๐ ป. จบพระคาถา พระปฏาจาราภกษณ กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔. ดวยเหตนน ทานจงกลาวไวในคมภรอปทานวา๑ พระปฏาจาราเถรกลาวบพกรรมของตนวา พระชนพทธเจา พระนามวา ปทมตตระ ผทรง ถงฝงแหงสรรพธรรม ทรงเปนผนา เสดจอบตใน แสนกปนบแตกปนไป. ครงนน ขาพเจาเกดในสกลเศรษฐผรงโรจน ดวยรตนะนานาชนด ในกรงหงสวด เปยมดวยสขเปน อนมาก เขาไปเฝาพระมหาวระพระองคนน ไดสดบ พระธรรมเทศนา เกดความเลอมใส กถงพระชน- พทธเจาเปนสรณะ. ลาดบนน พระผทรงเปนผนาทรงยกยองภกษณ ผมความละอาย คงท แกลวกลาในกจทควรและไมควร วาเปนเลศของภกษณผทรงพระวนย. ครงนน ขาพเจามจตยนดปรารถนาตาแหนงนน จงนมนตพระทศพลผนาโลกพรอมทงพระสงฆใหเสวย ๗ วน ถวายไตรจวร หมอบลงแทบพระยคลบาทดวย เศยรเกลา กราบทลดงนวา๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๕๑ ปฏาจาราเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 191 ขาแตพระมนผเปนปราชญ เปนผนา พระองค ทรงยกยองภกษณรปใดไวในกปท ๘ นบแตกปนไป ขาพระองคจกเปนเชนภกษณรปนน ถาความ ปรารถนาของขาพระองคสาเรจ. ครงนน พระศาสดาไดตรสกะขาพเจาวา แม นางเอย เจาอยากลวเลย เบาใจได ในอนาคตกาล เจาจกไดมโนรถ ความปรารถนานน ในแสนกปนบ แตกปนไป พระพทธเจาพระนามวาโคตมะ ทรงสม- ภพในราชสกลพระเจาโอกกากราช จกเปนศาสดาใน โลก เจาจกมนามวาปฏาจารา เปนธรรมทายาทโอรส ในธรรมของพระองค ถกเนรมตโดยธรรม เปนสาวกา ของพระศาสดา. ครงนน ขาพเจาดใจมจตเมตตา บารงพระชน- พทธเจา ผนาโลกพรอมทงพระสงฆ จนตลอดชวต. ดวยกรรมททามาดนน และดวยการตงใจไว ชอบ ขาพเจาละกายมนษยแลวกไปสสวรรคชนดาว- ดงส. ในภทรกปน พระพทธเจาพระนามวากสสปเปน พราหมณมยศใหญ ประเสรฐกวาพวกบณฑต เสดจ อบต ครงนนพระเจากาสจอมนรชน พระนามวา กก ประทบ ณ กรงพาราณสราชธาน ทรงเปนอปฐาก บารงพระกสสปพทธเจา ผแสวงหาคณอนยงใหญ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 192 ขาพเจาเปนราชธดาองคทสามของพระองค ปรากฏพระนานวา ภกขน ฟงธรรมของพระชนพทธ- เจาผเลศแลว กชอบใจบรรพชา พระราชบดาไมทรง อนญาตพวกเรา ครงนนพวกเราจงอยแตในพระราช- มณเฑยร ไมเกยจคราน ประพฤตโกมารพรหมจรรย มาถง ๒๐,๐๐๐ ป. พวกเราราชธดา อยในความสข บนเทง ยนด เนองนตยในการบารงพระพทธเจา เปนพระราชธดา ๗ พระองค คอ สมณะ สมณคตตา ภกขน ภกข ทาสกา ธมมา สธมมา และสงฆทาสกาทครบ ๗. บดน กคอขาพเจา อบลวรรณา เขมา ภททา ภกขน กสาโคตม ธมมทนนาและวสาขาทครบ ๗. ดวยกรรมททามาดเหลานน และดวยการตงใจ ไวชอบ ขาพเจาละกายมนษยแลว กไปสสวรรคชน ดาวดงส บดนภพสดทาย ขาพเจาเกดในสกลเศรษฐ ผมงคง รงเรอง มทรพยมาก ในกรงสาวตถ ราชธาน แควนโกศล. ขาพเจาเตบโตเปนสาวตกอยในอานาจความวตก พบชายชนบทกหนตามไปกบเขา ขาพเจาคลอดบตร คนหนง คนทสองยงอยในครรภ ขาพเจาตกลงใจวา จะบอกบดามารดา ขาพเจาไมบอกสามของขาพเจา เมอสามไปคางแรม ขาพเจากออกจากบานลาพงคน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 193 เดยว หมายจะไปกรงสาวตถ แตนน สามกตามมา ทนขาพเจาในระหวางทาง. ครงนน ลมกมมชวาตเกดขนแกขาพเจาอยาง ทารณยง เมฆฝนขนาดใหญกเกดขนในเวลาทขาพเจา คลอดบตร ขณะนน สามไปหาทพสมภาระเพอ กาบงฝน แตกถกงกดตาย. ครงนน เพราะทกขทคลอดบตร ขาพเจากเปน คนอนาถายากไร เหนแมนาเลก ๆ นาเตมเปยม กเดน ไปแมนาตรงทตนเขน พาลกออนขามนา อกคนหนง เอาไวฝงโนน ใหลกออนดมนม เพอขามไปอกฝง หนง เหยยวโฉบเฉยวลกออนทรองจาไป ลกอกคน หนงกระแสนาพดไป ขาพเจานนเปยมดวยความเศรา โศก. ขาพเจากลบไปกรงสาวตถ ไดยนขาววาบดา มารดาพชายตายเสยแลว ครงนน ขาพเจาถกความ เศราโศกบบคน เตมเปยมดวยความเศราโศกใหญหลวง. บตรทงสองกตาย สามของขาพเจากตายเสยท หนทาง บดามารดาและพชายกถกเผาบนเชงตะกอน เดยวกน. ครงนน ขาพเจาผอมเหลอง ไมมทพง มใจหอ เหยว เดนซมซานไปพบพระผทรงฝกชนทควรฝก พระศาสดาไดตรสกะขาพเจาวา อยาเศราโศกถงบตร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 194 เลย จงเบาใจเถด จงแสวงหาตนของเจาเถด จะเดอด รอนไรประโยชนไปทาไม. ไมมบตรทจะชวยไดดอก บดากไมได แมพวก พองกไมได เมอความตายมาถงตว หมญาตกชวยไม ไดเลย. ขาพเจาฟงพระดารสของพระมนแลวกบรรลผล อนดบแรก [โสตาปตตผล] แลวกบวช ไมนานนกก บรรลพระอรหต. ขาพเจากระทาตามคาสงสอนของพระศาสดาก เปนผชานาญในฤทธ ในทพโสตธาต รปรจตตวชชา รปพเพนวาสญาณ ชาระทพยจกษ ทาอาสวะใหสน ไปหมด เปนผบรสทธ ไมมมลทน. ตอนน ขาพเจากเลาเรยนพระวนยทงหมดใน สานก ของพระผทรงเหนทกอยาง อยางพสดารและนา สบทอดมา ตามเปนจรง. พระชนเจา ทรงยนดในคณขอนน จงทรง สถาปนาขาพเจาวา ปฏาจาราภกษณผเดยวเปนเลศ ของภกษณ ผทรงพระวนย. พระศาสดา ขาพเจากบารงแลว คาสงสอนของ พระพทธเจา ขาพเจากทาเสรจแลว. ภาระหนก ขาพเจากปลงลงแลว ตณหาทนา ไปในภพ ขาพเจากถอนเสยแลว คนทงหลายออกจาก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 195 เรอนบวชไมมเรอน เพอประโยชนอนใด ประโยชน อนนน ขาพเจากบรรลแลว ธรรมเปนทสนสงโยชน ทงหมด ขาพเจากบรรลแลว. กเลสทงหลาย ขาพเจากเผาเสยแลว ฯลฯ คา สงสอนของพระพทธเจา ขาพเจากทาเสรจแลว. กแล พระปฏาจาราเถร ครนบรรลพระอรหตแลว พจารณาทบทวน ถงการปฏบตของตนในเวลาเปนเสกขบคคล เมอจะชแจงอาการบงเกดของผลเบองบน จงไดกลาวคาถาเหลานนเปนอทานวา ผชายทงหลายไถนาดวยไถ หวานเมลดพชลง ทพนนา ยอมไดทรพยมาเลยงดบตรภรยา ขาพเจา สมบรณดวยศล ทาตามคาสงสอนของพระศาสดา ไม เกยจคราน ไมฟงซาน ไฉนจะไมประสบพบพระ- นพพานเลา. ขาพเจาลางเทา ใสใจนมตในนา เหนนาลาง เทาไหลจากทดอนมาสทลม แตนน ขาพเจากตงจต ไวไดมนคง ดจมาอาชาไนยทด ถอประทปจากทนน เขาไปยงวหาร มองเหนทนอน จงเขาไปทเตยง ตอนน กถอลกดาล ชกไสประทปออกไป ความหลดพนทางใจกไดม เหมอนความดบของประ ทปทตดโพลง ฉะนน. บรรดาบทเหลานน บทวา กส ไดแก ไถนา ทากสกรรม ความจรงคานเปนเอกวจนะ ใชในอรรถพหวจนะ. บทวา ปวป ไดแก หวานเมลด

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 196พช. บทวา ฉมา แปลวา บนพนดน. ความจรง คานเปนปฐมาวภตตใชในอรรถสตตมวภตต. ในขอน มความสงเขป ดงนวา ผชายคอสตวเหลาน ไถนาดวยไถ คอผาลทงหลาย หวานเมลดพชทงหลาย ทตางโดยเปนปพพณณชาตบาง อปรณณชาตบาง ลงทพนเนอนา ตามทประสงค ยอมไดทรพยมาเลยงดตนและบตรภรยาเปนตน เพราะการไถนาหวานพชนนเปนเหตเปนนมต ธรรมดาวา การทาอยางลกผชาย คอความพากเพยรจาเพาะตนทบคคลประกอบโดยแยบคาย กมผลมกาไรอยางนน. บรรดาบทเหลานน บทวา กมห สลสมปนนา สตถสาสน-การกา นพพาน นาธคจฉาม อกสตา อนทธตา ความวา ขาพเจามศลบรสทธด ชอวาไมเกยจคราน เพราะเปนผปรารภความเพยร และชอวาไมฟงซาน เพราะเปนผมจตตงมนดในภายใน กระทาคาสงสอนของพระศาสดากลาวคอเจรญกรรมฐานทมสจจะ ๔ เปนอารมณ เหตไรจะไมประสบ คอบรรลพระนพพานเลา. ก พระเถรครนคดอยางนแลว กระทาอยซงกรรมในวปสสนา ในวนหนงถอนมตในนาลางเทา ดวยเหตนน พระเถรจงกลาววา ปาทา ปกขาล-ยตวาน เปนตน. คานนมความวา ขาพเจาเมอลางเทา ในจานวนนาทรด๓ ครง เหตลางเทา กเหนนาลางเทาไหลจากทดอนมาสทลม กทาใหเปนนมต. ขาพเจาพจารณาอนจจลกษณะอยางนวา นานสนไป เสอมไปเปนธรรมดา ฉนใด อายและสงขารของสตวทงหลาย กฉนนน และพจารณาทกขลกษณะ และอนตตลกษณะ ตามแนวนน เจรญวปสสนา แตนนกทาจตใหตงมน เหมอนสารถฝกมาอาชาไนยทด อธบายวา สารถผฉลาด ฝกมาอาชาไนยตวสาคญใหเชอฟงโดยงาย ฉนใด ขาพเจาฝกจตของตนใหตงมนโดย

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 197งาย กฉนนน ไดการทาจตทตงมนแลว ดวยสมาธสมปยตดวยวปสสนา.อนง ขาพเจาเมอเจรญวปสสนาอยางนน เขาหองนอยเมอตองการอตสปปายะถอประทปเพอกาจดความมดเขาหองแลววางประทป พอนงลงบนเตยง กหมนไสประทปขนลงดวยลกดาล เพอเพงประทป ทนใดนนเอง จตของพระเถรนนกตงมน เพราะไดอตสปปายะ หยงลงสวถแหงวปสสนา สบตอดวยมรรค.แตนน อาสวะทงหลาย กสนไปโดยประการทงปวง ตามลาดบมรรค. ดวยเหตนน พระเถรจงกลาววา แตนน ขาพเจากถอประทป ฯลฯ ความหลดพนทางใจไดมแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา เสยย โอโลกยตวาน ไดแก เหนทนอนโดยแสงสวางแหงประทป. บทวา สจ ไดแก ลกดาล. บทวา วฏฏ โอกสสยาม ไดแกหมนไสประทป ทตรงตอนามนขนลง เพอดบประทป. บทวา วโมก โข ไดแก ความหลดพนจากกเลสทงหลาย. กวโมกขนน เพราะเหตทเปนความสบตอแหงจตโดยปรมตถ ฉะนน พระเถรจงกลาววา เจตโสเหมอนอยางวาเมอปจจยมไสและนามนมอย ประทปทควรจะตดขน แตไมคดขนเพราะไมมปจจยนน จงเรยกวาดบ ฉนใด เมอปจจยมกเลสเปนตนมอยจตทควรจะเกดขน แตไมเกดขน เพราะไมมปจจยนน จงเรยกวาดบฉนนนเพราะฉะนนพระเถรจงกลาววา ความหลดพนทางใจไดมแลว เหมอนความดบของประทปทตดโพลง ฉะนน. จบ อรรถกถาปฏาจาราเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 198 ๑๑. ตงสมตตาเถรคาถา [๔๔๙] พระเถรประมาณ ๓๐ รปน ไดพยากรณอรหตผลในสานกของพระปฏาจาราเถรอยางนวา :- มาณพทงหลายถอเอาสากตาขาวเปลอก แสวง หาทรพยมาเลยงดบตรภรยา ทานทงหลายจงทาตาม คาสงสอนของพระพทธเจา ซงทาแลวไมตองเดอด รอนในภายหลง ทานทงหลายจงรบลางเทา แลวนง ณ ทสมควรสวนหนง จงประกอบความสงบใจเนอง ๆ กระทาตามคาสงสอนของพระพทธเจา. ภกษณเหลานน ไดฟงคาสงสอนของพระปฏา- จาราเถรนนแลว ลางเทาเขาไปนง ณ ทสมควรสวน หนง ไดประกอบความสงบใจเนอง ๆ กระทาตามคา สงสอนของพระพทธเจา ในยามตนแหงราตรระลกถง ชาตกอนได ในยามกลางแหงราตรชาระทพยจกษได ในยามปลายแหงราตรทาลายกองแหงความมดได พา กนลกขนกราบเทาพระเถร พรอมกบกลาววา พวกเรา ทาตามคาสอนของพระแมเจาแลว จกอยหอมลอมพระ แมเจา เหมอนทวยเทพชนไตรทศหอมลอมพระอนทร ผชนะในสงครามฉะนน. พวกเรามวชชาสาม เปนผ ไมมอาสวะ ดงน. จบ ตงสมตตาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 199 ๑๑. อรรถกถาตงสมตตาเถรคาถา คาถาของพระเถร ๓๐ รป มวา มสลาน คเหตวาน เปนตน. พระเถรแมเหลานน ไดบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอนๆสรางสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพาน มาในภพนน ๆ สงสมธรรมเครองปรงแตงวโมกขมาโดยลาดบ ในพทธปบาทกาลน ถกกรรมของตนกระตนเตอนแลวกบงเกดในเรอนครอบครวนน ๆ รเดยงสาแลว ฟงธรรมในสานกพระปฏาจาราเถร ไดศรทธาแลว พากนออกบวช มศลบรสทธ บาเพญวตรปฏบตอย ตอมาวนหนง พระปฏาจาราเถรเมอใหโอวาทแกภกษณเหลานน จงไดกลาว ๒ คาถานวา มาณพทงหลายถอสากตาขาวเปลอก แสวงหา ทรพยมาเลยงดบตรภรยา. ทานทงหลาย จงทาตามคาสงสอนของพระพทธ- เจา ซงทาแลวไมตองเดอดรอนในภายหลง ทานทงหลายจงรบลางเทา แลวนง ณ ทสมควร สวนหนง จงประกอบความสงบใจเนอง ๆ กระทา ตามคาสงสอนของพระพทธเจา. ในคาถานน มความสงเขปดงนวา สตวเหลาน ถอสากตาขาวเปลอกทางานตาขาวในครกของคนอน ๆ เพราะเหตเลยงชพ ทางานตา ๆ เชนนอยางอน รวบรวมทรพยไดพอสมควร เลยงดบตรภรยา แตงานนนของสตวเหลานนเปนงานตา เปนงานของปถชน เปนทกข และไมประกอบดวยประโยชนเพราะฉะนน ทานทงหลาย ละเวนงานเนนชาทประกอบดวยความเศราหมองเชนนเสย จงกระทา จงพรอมทาคาสงสอนของพระพทธเจา คอคาสงสอนของพระสมมาสมพทธเจา กลาวคอไตรสกขา จงใหบงเกดในสนดานของตน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 200พระเถรกลาวเหตในเรองนวา คาสอนใดททาแลวไมตองเดอดรอนในภายหลงไดแกเพราะเหตททาคาสอนใด ไมตองเดอดรอนตามมาในปจจบนและอนาคต. บดน เพอแสดงกจเบองตนและวธประกอบเนอง ๆ ในการทาคาสงสอนของพระพทธเจานนพระเถรจงกลาววา ขปป ปาทาน โธวตวาเปนอาท. ในคานน เพราะเหตทความสขในการนง และการไดอตสปปายะไมมแกผไมลางเทา ไมลางหนา แตทงสองอยางนนจะไดแกผลางเทาและลางหนาแลวนงในทสมควรสวนหนง ฉะนน ทานทงหลายอยาพลาดขณะตามท ไดแลวนเสย จงรบลางเทาคอเทาของตนแลวนงในทสมควรสวนหนง คอในโอกาสทสงด ทานทงหลายจงผกจตของตนไวในอารมณ ๓๘ เฉพาะอารมณทชอบใจอยางใดอยางหนง ประกอบความสงบใจเนอง ๆ กระทา พรอมกระทาศาสนา คอโอวาทคาสงสอนของพระผมพระภาคพทธเจา โดยการเจรญกรรมฐานมสจจะ ๔ เปนอารมณ ดวยจตทตงมนแลว. ครงนน ภกษณเหลานน อยในโอวาทของพระเถรนน เรมวปสสนาทาการภาวนา กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ เพราะมญาณแกกลาและเพราะสมบรณดวยเหต เมอพจารณาการปฏบตของตนไดกลาวคาถาเหลานนพรอมดวยคาถาโอวาทวา ภกษณเหลานน ไดฟงคาสงสอนของพระปฏา- จาราเถรนน ลางเทาแลว เขาไปนง ณ ทสมควรสวน หนง ไดประกอบความสงบใจเนองๆ กระทาตาม คาสงสอนของพระพทธเจา ในยามตนแหงราตรระลก ถงชาตกอนได [บพเพนวาสญาณ] ในยามกลางแหง ราตร ชาระทพยจกษ [จตปปาตญาณ] ได ในยาม ปลายแหงราตร ทาลายกองแหงความมดได [อาสวก-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 201 ขยญาณ] พากนลกขนกราบเทาพระเถร พรอมกบ กลาววา พวกเราทาตามคาสอนของพระแมเจาแลว จกอยหอมลอมพระแมเจา เหมอนทวยเทพชนไตรทศ หอมลอมพระอนทร ผชนะในสงครามฉะนน พวก เรามวชชา ๓ เปนผไมมอาสวะ ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา ตสสา ตา วจน สตวา ปฏาจารายสาสน ความวา คาสงสอน คอคาโอวาทนนๆ ของพระปฏาจาราเถรนนเพราะอรรถวาเปนคาสอนใหสละกเลสทงหลาย ภกษณ ๓๐ รปนน ฟงแลวรบคอรบคาดวยเศยรเกลา. บทวา อฏาย ปาเท วนทส กตา เต อนสาสน ความวาภกษณเหลานนทาใหเปนประโยชน คอทาไวในใจ ซงคาสงสอนนน ตามทรบไวแลว นงภาวนาในสถานตามทสบาย ทาภาวนาใหถงทสดแลว ลกจากอาสนะทนง เพอบอกคณวเศษทคนบรรล จงเขาไปหาพระเถรกลาววา ขาแตพระแมมหาเถร พวกเราทาตามอนศาสนของพระแมเจาตามทสงสอนแลว กราบเทาของพระเถรดวยเบญจางคประดษฐ. บทวา อนท ว เทวา ตทสา สงคาเมอปราชต ความวา ขาแตพระแมมหาเถร พวกเราจะอยหอมลอมพระแมเจาเหมอนทวยเทพชนดาวดงส หอมลอมพระอนทร ผไมพาย คอชนะในสง-ครามระหวางเทวดากบอสรฉะนน เพราะไมมกจอนทจะตองทา เพราะฉะนนภกษณเหลาน จงประกาศความทตนเปนผกตญวา พวกเรามวชชา ๓ ไมมอาสวะ. คาน กเปนคาพยากรณพระอรหตของภกษณเหลานดวย. แตเมอวาโดยอรรถในคานกเปนอยางอน คานน มนยทกลาวมาแลวแตหนหลงทงนน. จบ อรรถกถาตงสมตตาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 202 ๑๒. จนทาเถรคาถา [๔๕๐] พระจนทาเถร กลาวอทานวา แตกอน ขาพเจาเปนคนเขญใจ เปนหมายไร บตร ปราศจากญาตมตร ไมไดความบรบรณแหง อาหารและผา ถอภาชนะและทอนไมเทยวขอทาน จากครอบครวหนงไปยงครอบครวหนง ถกความหนาว และความรอนเบยดเบยน เทยวขอทานอยถง ๗ ป. ตอมาภายหลง ขาพเจาไดพบพระปฏาจาราเถร ภกษณ ผไดขาวนาอยเปนปกต จงเขาไปบอกขอบรรพชาไม มเรอน. ทานพระปฏาจาราเถรนน กรณาขาพเจา ให ขาพเจาไดบรรพชา ตอนน กสงสอนขาพเจา ประกอบ ขาพเจาไวในประโยชนอยางยง. ขาพเจาฟงคาของทานแลว ไดกระทาตามททาน สอน โอวาทของพระแมเจา ไมเปนโมฆะเปลาประ- โยชน ขาพเจามวชชา ๓ ไมมอาสวะ. จบ จนทาเถรคาถา ปญจกนบาต จบ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 203 ๑๒. อรรถกถาจนทาเถรคาถา คาถาวา ทคคตาห ปเร อาส เปนตน เปนคาถาของพระจนทาเถร. พระเถรแมรปน บาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆสรางสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนน ๆรวบรวมธรรมเครองปรงแตงวโมกขมาโดยลาดบมญาณแกกลาแลว ในพทธปบาทกาลน กถอปฏสนธในเรอนพราหมณผไมปรากฏชอ ในหมบานพราหมณตาบลหนง นบแตนาง บงเกด ครอบครวนนกเสอมโภคะลงเรอยมา. นางรเดยงสาตามลาดบ มชวตอยอยางลาเคญ ครงนน เกดอหวาตกโรคขนในเรอนหลงหนง ดวยโรคนนญาตของนางทงหมด กพากนลมตายไป เมอสนญาต นางกไมอาจมชวตอยในทอน ตองถอกะลาขอทาน ดารงชวตอยดวยอาหาร คอ ภกษาทนางตระเวนไปทกครอบครวแลวไดมา ไดไปยงสถานทแจกขาวของพระปฏาจาราเถร. ภกษณทงหลายเหนนางตองทกข ถกทกขครอบงา กเกดกรณา ใหนางเอบอม ดวยอาจาระทนาจบใจ ดวยอาหารทมอยในทนน. นางเลอมใสในอาจาระและศลของภกษณเหลานน เขาไปหาพระเถร ไหวแลวนง ณ ท สมควรสวนหนง. พระเถรกแสดงธรรมแกนาง นางฟงธรรมนนแลว กยงเลอมใสในคาสอน และเกดความสงเวชใจในสงสารวฏจงบวช. ครนบวชแลวกอยในโอวาทของพระเถร เรมตงวปสสนา ประกอบภาวนาเนอง ๆ เพราะเปนผบาเพญบารมไว และเพราะญาณแกกลา ไมนานนกกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ พจารณาการปฏบตของตน จงไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา :-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 204 แตกอน ขาพเจาเปนคนเขญใจ เปนหมายไร บตร ปราศจากญาตมตร ไมไดความบรบรณแหง อาหารและผา ถอภาชนะและทอนไมเทยวขอทาน จาก ครอบครวหนงไปสครอบครวหนง ถกความหนาว ความรอนเบยดเบยน เทยวขอทานอยถง ๗ ป. ตอมา ภายหลง ขาพเจาไดพบพระปฏาจาราเถร ภกษณผได ขาวนาอยเปนปกต จงเขาไปบอก ขอบรรพชาไมม เรอน. ทานพระปฏาจาราเถรนน กรณาขาพเจา ให ขาพเจาไดบรรพชา ตอนน กสงสอนขาพเจา ประ- กอบขาพเจาไวในประโยชนอยางยง. ขาพเจาฟงคาของทานแลว ไดกระทาตามททาน สอน โอวาทของพระแมเจาไมเปนโมฆะ เปลาประ- โยชน ขาพเจามวชชา ๓ ไมมอาสวะ. บรรดาบทเหลานน บทวา ทคคตา ไดแกยากจน. บทวา ปเรไดแก กอนแตบวช. จรงอย เวลาบวชแลว นบตงแตนนมา บคคลในพระ-ศาสนาน ใคร ๆ ไมควรพดวาเปนคนมงม หรอยากจน แตพระเถรนมงมดวยคณทงหลาย ดวยเหตนน พระเถรจงวา ทคคตาห ปเร อาส. ในบทวา วธวา สามเขาเรยกวา ธว ชอวา วธวา เพราะไมมสามนน อธบายวา สามตาย [หมาย]. บทวา อปตตกา ไดแก เวนจากบตร. บทวา วนามตเตห าตห ไดแก เสอมคอปราศจากมตรและพวกพอง. บทวา ภตต-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 205โจฬสส นาธค ความวา ไมพบความบรบรณแหงอาหารและผา อธบายวาขาพเจาไมไดเพยงอาหารและเครองปกปด [ผา] คอกอนขาว และชนผาเกา ๆอยางเดยวเทานน. ดวยเหตนน พระเถรจงกลาววา ปตต ทณฑจคณหตวา เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ปตต ไดแก ภาชนะดน. บทวา ทณฑไดแก ทอนไมใชกนโคและสนขเปนตน . บทวา กลา กล ไดแก จากสกลไปสสกล. บทวา สตณเหน จ ฑยหนต ไดแก ถกความหนาวและความรอนเบยดเบยน เพราะไมมเรอนทอย. ดวยบทวา ภกขน พระเถรกลาวหมายถงพระปฏาจาราเถร. บทวาปน ไดแก ภายหลง คอตอมาอก ๗ ป. บทวา ปรมตเถ ไดแก ประโยชนอยางยง คอสงสด ไดแกปฏปทาทใหถงพระนพพาน และพระนพพาน. บทวา นโยชย ไดแก บอกกรรมฐาน ประกอบขาพเจาไว. คาทเหลอมนยอนกลาวแลว. จบ อรรถกถาจนทาเถรคาถา จบ อรรถกถาปญจกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 206 ฉกกนบาต ๑. ปญจสตาปฏาจาราเถรคาถา [๔๕๑] พระปฏาจาราเถรกลาวอบรมพระเถร ๕๐๐ รป ทละคนวา ทานไมรทางของสตวใด ซงมาแลวหรอไปแลว เหตไฉน ทานจงรองไหถงสตวทมาแลวนนวา บตร ของเรา. สวนทานรทางของสตวนน ผมาแลวหรอไปแลว จงไมเศราโศกถงสตวนนเลย เพราะวาสตวทงหลาย มอยางนเปนธรรมดา. สตวอนเขามไดเชอเชญกมาจากทนน เขามได อนญาตกไปจากทน. เขามาจากทไหนกนแนหนอ อยได ๒-๓ วน กไปแลวสทางอนจากทนกม กาลงไปสทางอนจากท นนกม เขาละ [ตาย] ไปแลว ทองเทยวอยโดยรป ของมนษย จกไปกม เขามาอยางใด กไปอยางนน จะคราครวญเพราะเหตนนไปทาไม.พระปญจสตาปฏาจาราเถร กลาวเฉพาะทละรปวา แมเจาชวยถอนความโศกศลยของขาพเจา ซง แอบอยในหวใจ เหนไดยากออกไดแลว แมเจาชวย

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 207 บรรเทาความโศกถงบตรของขาพเจา ซงถกความโศก ครอบงาไว. วนน ขาพเจานน ถอนความโศกศลยไดแลว หายอยาก ดบสนทแลว ขาพเจาขอถงพระมน- พทธเจา ทงพระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ. จบ ปญจสตาปฏาจาราเถรคาถา อรรถกถาฉกกนบาต ๑. อรรถกถาปญจสตมตตาเถรคาถา๑ ในฉกกนบาต คาถาวา ยสส มคค น ชานาส เปนตน เปนคาถาของพระปญจสตมตตาเถร มวนจฉยดงตอไปน. หญงแมเหลานน บาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆ สงสมกศล ซงเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพ ๆ นน มธรรมเครองปรงแตงวโมกขอนสรางสมมาโดยลาดบ ในพทธปบาทกาลน กเกดในเรอนครอบครวนน ๆ เตบโตเปนสาวแลว มารดาบดากจดใหมสาม ไดบตรหลายตนในตระกลนน ๆ เมออยครองเรอน มบตรกตายหมด เพราะพวกเขามชาตเสมอกน ทากรรมมาเหมอนกน ถกความเศราโศกถงบตรครอบงาแลว เขาไปหาพระปฏาจาราเถร ไหวแลวกนงบอกถงเหตแหงความเศราโศกของตน.พระเถร เมอบรรเทาความโศกของหญงเหลานน จงแสดงธรรมดวยคาถา๔ คาถาเหลานวา๑. บาลวา ปญจสตาปฏาจาราเถรคาถา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 208 ทานไมรทางของสตวใด ซงมาแลวหรอไปแลว เหตไฉนทานจงรองไหถงสตวทมาแลวนน วาบตร ของเรา สวนทานรทางของสตวนน ผมาแลวหรอไป แลว จงไมเศราโศกถงสตวนนเลย เพราะวาสตวทง หลายมอยางนเปนธรรมดา. สตวอนเขามไดเชอเชญ กมาจากทนน เขามได อนญาต กไปจากทน เขามาจากทไหนกนแนหนอ อย ได ๒-๓ วน กไปแลวสทางอนจากทนกม กาลงไปส ทางอนจากทนนกม เขาละ [ตาย]ไปแลว ทองเทยวอย โดยรปของมนษย จกไปกม เขามาอยางใด กไป อยางนน จะคราครวญเพราะเหตนนไปทาไม. หญงเหลานน ไดฟงธรรมของพระปฏาจาราเถรนนแลว เกดความสงเวชใจจงพากนบวชในสานกของพระเถร ครนบวชแลว บาเพญวปสสนากมมฏฐาน ไมนานนกกตงอยในพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ เพราะธรรมเครองอบรมบมวมตตแกเตมทแลว. ลาดบนนพระเถร ๕๐๐ รป เหลานนพจารณาการปฏบตของตนเพราะบรรลพระอรหตแลว พรอมดวยคาถาโอวาททวา ทานไมรทางของสตวใด เปนตน จงตางคนตางกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา แมเจา ชวยถอนความโศกศลยของขาพเจา ซง แอบอยในหวใจ เหนไดยากออกไดแลว แมเจา ชวย บรรเทาความโศกถงบตรของขาพเจาซงถกความโศก ครอบงาไว วนนขาพเจาถอนความโศกศลยไดแลว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 209 หายหว ดบสนทแลว ขาพเจาขอถงพระมนพทธเจา ทงพระธรรมและพระสงฆเปนสรณะ.พระเถรจานวน ๕๐๐ รป ตางคนตางกลาวคาถาเหลาน. บรรดาบทเหลานน บทวา ยสส มคค น ชานาส อาคตสส คตสส วา ความวา ทานไมรทางมาของสตวใด ซงมาแลวในทน หรอทางไปของสตวใดซงไปแลวจากทน ทานกลาวหมายเอาการเขาถงภพทเปนอดตและอนาคตตดตอกน. บทวา ต กโต จาคต สตต ความวา ไฉนคอเพราะเหตไร ทานจงทาความยดถอใหเกดขนอยางเดยววา บตรของเราแลวรองไหถงสตวผนน ซงเปนเสมอนบรษผมาพบกนในระหวางทางกบผทมายงทางมาทางไปอนไมรจกแลว คอทางทมาจากคตไรๆ อยางน ไมทนทาความคนเคยกนโดยประการทงปวง อธบายวา ไมมเหตทจะรองไหในขอนเพราะบตรยงไมทนทากจหนาทปฏการะตอบแทนเลย. บทวา มคคจ โขสส ชานาส ความวา สวนทานรทางมาของสตวนน ซงทานยอมรบรวาบตรผมาแลว และทางไปของเขาผไปแลว บทวา น น สมนโสเจส ความวา ทานกไมควรเศราโศกถงเขาอยางนเลย.เพราะอะไร เพราะวาสตวทงหลายมอยางนเปนธรรมดา เพราะปจจบนสตวทงหลายยงละเวนเปนตาง ๆ คอพลดพรากจากของรกของเจรญใจทงหลายทงปวง เพราะคนไมมอานาจในของรกนน จะปวยกลาวไปไยในภพภายภาคหนาเลา. บทวา อยาจโต ตโตคจฉ๑ ความวา เขาอนใคร ๆ มไดวอนเชญจากปรโลกนน กมาในทน บาลวา อาคโต มาแลว ดงนกม ความกอยางนนเหมอนกน. บทวา อนนาโต อโต คโต ความวา เขาอนใคร ๆมไดอนญาตจากอธโลก [โลกน] กไปปรโลก [โลกอน]. บทวา กโตจ ไดแก๑. ม. ตตาคจน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 210จากคตใดคตหนงมนรยะเปนตน. บทวา นน คอสงสย. บทวา วสตวากตปาหก ความวา พกอยในทนเพยงนอยวน. บทวา อโตป อเน คโต ความวา เขาไปทางภพอนจากภพแมน คอเขาถงภพแมอนจากภพน ดวยอานาจปฏสนธ. บทวา ตโตปเน คจฉต ความวาเขาจกไปทางอนจากภพแมนน คอจกเขาถงภพอน. บทวา เปโต ความวา เขาจากไปคอเขาถงภพนน ๆ แลว กไปจากภพนน. บทวา มนสสรเปน นนเปนเพยงตวอยาง ความวา โดยความ เปนมนษยและโดยความเปนดรจฉานเปนตน. บทวา ส สรนโต ไดแกเวยนวายอยดวยอานาจความเกดไป ๆ มา ๆ. บทวา ยถาคโต ตถา คโตความวา เขามไดรบเชญกมาจากคตทยงไมรอยางใด เขาอนใครๆ มไดอนญาตกไปจากคตทยงไมรอยางนน. บทวา กา ตตถ ปรเทวนา ความวา จะคราครวญไปไยในขอนน คอในกามาวจรทไมอยในอานาจเชนนน อธบายวาประโยชนอะไรเลาดวยการคราครวญ คาทเหลอมนยทกลาวมาแลวทงนน. กในคาถาเหลานน ๕ คาถาแรก พระปฏาจาราเถรอบรมหญง ๕๐๐เหลานน แยกเปนคน ๆ ไป โดยการบรรเทาความเศราโศก. สวน ๖ คาถา พงเหนวาภกษณประมาณ ๕๐๐ รปเหลานน ผตงอยในโอวาทของพระปฏาจารา-เถรนน พากนบวชไดบรรลคณวเศษแลวไดกลาวเฉพาะเปนคน ๆ ไป. บทวา ปจสตา ปฏาจารา ความวา ภกษณ ๕๐๐ รปเหลานไดชอวา ปฏาจารา เพราะไดรคาทพระปฏาจาราเถรกลาว เพราะไดโอวาทในสานกของพระปฏาจาราเถร. จบ อรรถกถาปญจสตมตตาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 211 ๒. วาสฏฐเถรคาถา [๔๕๒] พระวาสฏฐเถร กลาวคาถาเปนอทานวา ขาพเจาถกความเศราโศกถงบตรบบคน มจต ฟงซาน หมดความรสก เปลอยกาย สยายผม เทยว ซมซานไปตามทตางๆ. ขาพเจาไดเทยวไปในถนน กองหยากเยอ ในปา ชา ในตรอกใหญตรอกนอย อด ๆ อยาก ๆ ตลอด สามป. ภายหลงไดพบพระสคต ผฝกคนทยงไมไดฝก ตรสรดวยพระองคเอง หาภยแตทไหนมได กาลง เสดจไปยงกรงมถลา กลบไดสตแลว เขาไปถวาย พระโคดมพระองคนน ทรงแสดงธรรมโปรด ขาพเจาดวยพระกรณา ขาพเจาฟงธรรมพระองค แลวออกบวชไมมเรอน เพยรพยายามในคาสอนของ พระศาสดา ไดทาใหแจงซงธรรมอนรงเรองเกษม. ขาพเจาถอนและความโศกอนมพระอรหตเปน ทสดไดหมดแลว เพราะขาพเจากาหนดรวตถทตง เหต เกดแหงความโศกทงหลายได. จบ วาสฏฐเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 212 ๒. อรรถกถาวาเสฏฐเถรคาถา๑ คาถาวา ปตตโสเกนห อฏฏา ดงนเปนตน เปนคาถาของพระวาเสฏฐเถร. พระเถรแมรปนกบาเพญบารม ในพระพทธเจาพระองคกอน ๆ สงสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนน ๆ มธรรมเครองปรงแตงวโมกขทรวบรวมมาโดยลาดบ เทยวเวยนวายอยในเทวดาและมนษยทงหลายในพทธปบาทกาลน กไปบงเกดในเรอนแหงตระกลกรงเวสาล เจรญวยแลวมารดาบดากยกใหกลบตรผมชาตเสมอกน มสามแลว กอยดวยกนเปนสขกบสามนน ไดบตรคนหนง เมอบตรนนตาย ในเวลาทวงเลนได ถกความเศราโศกถงบตรบบคน กกลายเปนบา เมอหมญาตและสามชวยกนเยยวยาแกไขกหนไป เมอคนเหลานนไมร หมนออกไปเพราะความบาแลวถงมถลานครแลวไดพบพระผมพระภาคเจาผประเสรฐ ทรงฝก รกษาพระองคแลวสารวมอนทรย กาลงเสดจไปในระหวางถนนในมถลานครนน ครนเหนแลว กหายบา ไดปกตจตพรอมกบการเหน เพราะพทธานภาพ ครงนน พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกนางโดยยอ นางไดฟงธรรมนนแลวกลบไดความสงเวช ทลขอบวชกะพระศาสดา ไดบวชในภกษณทงหลายตามพระดารสสงของพระศาสดาทากจเบองตนแลว กไดเรมวปสสนา พากเพยรพยายามอยไมนานนก กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ เพราะมญาณแกกลา พจารณาการปฏบต ของตนแลว ไดกลาวคาถาเหลานนเปนอทานวา ขาพเจาถกความเศราโศกถงบตรบบคน มจต ฟงซานหมดควานรสก เปลอยกายสยายผม เทยวชม ซานไปตามทตาง ๆ.๑. บาล เปน วาสฏฐเถรคาถา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 213 ขาพเจาไดเทยวไปในถนน กองหยากเยอในปาชา ในตรอกใหญและตรอกนอย อด ๆ อยาก ๆ ตลอดสามป ภายหลงไดพบพระสคต ผฝกบคคลทยงไมไดฝก ตรสรดวยพระองคเอง หาภยแตทไหนมได กาลงเสดจ ไปสกรงมถลา กลบไดสตแลว เขาไปถวายบงคม พระโคดมพระองคนนไดทรงแสดงธรรมโปรดขาพเจา ดวยพระกรณา ขาพเจาฟงธรรมของพระองคแลวออก บวชไมมเรอน เพยรพยายามในคาสอนของพระศาสดา ไดทาใหแจงซงบทธรรมอนรงเรองเกษม. ขาพเจาถอนและละความโศกอนมอรหตเปนทสด ไดหมดแลว เพราะขาพเจากาหนดรวตถทตง เหตเกด แหงความโศกทงหลายได. บรรดาบทเหลานน บทวา อฏฏา แปลวา บบคน อนง พระบาลกเชนนแล อธบายวา บบคน เบยดเบยน. บทวา ขตตจตตา ไดแก มหทยฟงซานเพราะความบาเกดจากความโศก ถดจากนน ชอวาหมดความรสกเพราะปราศจากความรสกตามปกต. ชอวาเปลอยกาย เพราะปราศจากผานงหมเหตไมมหรและโอตตปปะ. ชอวาสยายผม เพราะมผมไมไดสางเลย. บทวาเตน เตน ความวา เราไดเทยวไปจากบานสบาน จากเมองสเมอง จากถนนสถนน. ศพทวา อถ แปลวา ภายหลง ไดแก เวลาสนกรรมททาใหเปนบา. บทวา สคต ความวา พระผมพระภาคเจา ชอวาพระสคตเพราะทรงพระดาเนนงาม เพราะเสดจไปสสถานทดเพราะตรสโดยชอบ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 214และเพราะเสดจไปโดยชอบ. บทวา มถล ปต ความวา กาลงเสดจมงสมถลา คอกรงมถลา. บทวา สจตต ปฏลทธาน ไดแก ละความบากลบไดปกตจตของตน เพราะพทธานภาพ. บทวา ยชนต สตถ วจเน ไดแก ทาความเพยร คอตามประกอบภาวนาในคาสอนของพระศาสดาสมมาสมพทธเจา. บทวา สจฉากาส ปท สว ความวา ไดทาใหแจงซงบทคอพระนพพานธรรมอนรงเรองเกษมไมถกโยคะ ๔ เบยดเบยน. บทวา เอตทนตกา ความวา ความโศกทงหลายชอวา เอตทนตกะ เพราะมพระอรหตทขาพเจาบทลในบดนเปนทสดเปนปรโยสาน อธบายวา บดน เหตเกดแหงความโศกเหลานนไมม. บทวายโต โสกาน สมภโว ประกอบความวา เพราะเหตทขาพเจากาหนดรเหตเกดแหงความโศกมลกษณะไหมเกรยมอยภายใน วตถกลาวคออปาทานขนธ ๕ทตงแหงความโศกเหลานน ดวยญาตปรญญากาหนดรดวยการร ตรณปรญญากาหนดรดวยการพจารณา ปหานปรญญากาหนดรดวยการละ เพราะฉะนนความโศกจงมอรหตผลนนเปนทสด. จบอรรถกถาวาเสฏฐเถรคาถา ๓. เขมาเถรคาถา [๔๕๓] มารผมบาปกลาวประเลาประโลมพระเถรดวยบทวา แมนางเขมาเอย เจากสาวสคราญ เรากหนม แนน มาส เรามารวมอภรมยกนดวยดนตรเครอง ๕ เถดนะเจา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 215พระเถรกลาววา เราอดอดเออมระอา ดวยกายอนเปอยเนา กระ- สบกระสาย มอนจะแตกพงไปนอย เราถอนกาม- ตณหาไดแลว. กามทงหลายอปมาดวยหอกและหลาว มขนธทง หลายเปนเขยงรองสบ บดนความยนดในกามททาน พดถง ไมมแกเราแลว. เรากาจดความเพลดเพลนในกามทงปวงไดแลว เราทาลายกองความมด [อวชชา] เสยแลว. ดกอนมารใจบาป ทานจงรอยางนวา ตวทานก ถกเรากาจดเสยแลว. พวกคนเขลาไมรตามความเปนจรง พากนนอบ นอมดวงดาวทงหลาย นาเธอไปอยในปาคอลทธ แลว สาคญวาบรสทธ. สวนเราแล นอบนอมเฉพาะพระสมมาสมพทธ- เจา ผเปนอดมบรษ จงพนจากทกขทงปวง ชอวาทา ตามคาสงสอนของพระศาสดา. จบ เขมาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 216 ๓. อรรถกถาเขมาเถรคาถา คาถาวา ทหรา ตว รปวต ดงนเปนตน เปนคาถาของพระเขมาเถร. พระเถรรปน ครงพระผมพระภาคเจา พระนามวาปทมตตระ อาศยคนอนเลยงชพ เปนทาสหญงรบใชของคนอน ๆ อยในกรงหงสวด นางเลยงชวตอยไดดวยการชวยขวนขวายงานของคนเหลาอน วนหนง ไดเหนพระสชาต-เถระ อครสาวกของพระปทมตตรสมมาสมพทธเจากาลงเทยวบณฑบาตไดถวาย ขนมสามกอน วนเดยวกนนน กไดสละผมของตนถวายเปนทานแกพระเถระทาความปรารถนาวา ขาพเจาพงเปนพทธสาวกา ผมปญญามากในอนาคต ไมประมาทในกศลธรรมตลอดชวต เทยวเวยนวายอยในเทวดาและมนษยทงหลายเปนมเหสของทาวเทวราชแหงทวยเทพฉกามาวจรมทาวสกกะเปนตนโดยลาดบและแมในมนษยโลกกเปนมเหสของพระเจาจกรพรรดและพระเจาปฐพมณฑลหลายครง เสวยมหาสมบตแลว ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวาวปสส กเกด ในมนษยโลก รเดยงสาแลวฟงธรรมในสานกของพระศาสดา ไดความสงเวชใจบวชประพฤต [โกมาร] พรหมจรรยอยถงหมนป เปนพหสต เปนธรรมกถกทากรรมทใหเกดปญญาดวยการกลาวธรรมเปนตน แกชนเปนอนมาก จตจากภพนนแลว เทยวเวยนวายอยในสคตฝายเดยว ในกปน ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวากกสนธะ และพระนามวา โกนาคมนะ กบงเกดในครอบครวทสมบรณดวยสมบต รเดยงสาแลว สรางสงฆารามใหญ ไดมอบถวายแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 217 สวนครงพระผมพระภาคเจา พระนามวา กสสปทศพล เปนพระ-ราชธดาองคใหญพระนามวา สมณ ของพระเจากาสพระนามวา กกฟงธรรมในสานกของพระศาสดาแลวไดความสงเวชใจ ดารงอยในพระราชมณเฑยรอยางเดยวประพฤตโกมารพรหมจรรยอยถงสองหมนป ใหสรางบรเวณอนนารนรมยพรอมดวยพระกนษฐภคน ทงหลายของพระองค มพระนางสมณคตตาเปนตน เสรจแลวไดมอบถวายแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขนางไดทาบญอนยงใหญตดตอกนมาในภพนน ๆ ดวยอาการอยางน เทยวเวยนวายอยในสคตเทานน ในพทธปบาทกาลน กบงเกดในราชสกล กรงสาคละแควนมททะ มพระนามวาพระนางเขมา ทรงมพรรณะดงทอง มพระฉวเสมอนทอง. พระนางเจรญวยเปนราชกมารแลว กไปเปนพระเทวของพระเจาพมพสาร. ครงเมอพระศาสดาประทบอย ณ พระเวฬวนกยงเปนผมวเมาใน พระรปพระโฉม ทรงเกรงวาพระศาสดาจะทรงแสดงโทษในรป จงไมเสดจไปเฝาพระศาสดา. พระราชาโปรดสงใหผคนทงหลายเทยวประกาศพรรณนาพระเวฬวนทาใหพระเทวทรงเกดความคดทจะไปชมพระวหาร เมอพระเทวทรงดารวา จาเราจกชมพระวหาร กทรงสอบถามพระราชา. พระราชาตรสวา เธอไปพระ-วหารไมพบพระศาสดากอยาไดกลบมา แลวทรงใหสญญาแกพวกราชบรษวาพวกทานจงใหพระเทวเฝาพระทศพล โดยพลการใหจงได พระเทว เสดจไปวหาร เวลาลวงไปครงวน ไมทรงพบพระศาสดาเรมเสดจกลบ ลาดบนนราชบรษทงหลาย นาพระเทวแมไมทรงปรารถนา เขาไปเฝาพระศาสดาจนได พระศาสดาทรงเหนพระเทวนนกาลงเสดจมา ทรงเนรมตหญงคลายนางเทพอปสรดวยฤทธ ทาใหถอพดใบตาลถวายงานพดอย พระนางเขมาเทว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 218ทรงเหนหญงนน ทรงดารวา หญงชอเหนปานน มสวนเปรยบดวยนางเทพ-อปสร ยนอยไมหางพระผมพระภาคเจา เราไมพอทแมแตจะเปนหญงรบใชของหญงเหลานนไดเลย เราตองเสยหายดวยอานาจจตชว เพราะเหตเลก ๆนอย ๆ ทรงถอเอานมตประทบยนมองดหญงนนคนเดยว เมอพระนางกาลงทอดพระเนตรดอย หญงนนกลวงปฐมวย มชฌมวย ถงปจฉมวยแลว ฟนหก ผมหงอก หนงเหยว ลมกลงลงพรอมกบพดใบตาล ดวยพระกาลงอธษฐานของพระศาสดา จากนน เพราะเหตททรงบาเพญบารมไว พระนางเขมาทอดพระเนตรเหนเหตนนแลวทรงพระดารวา สรระแมอยางน ยงถงความวบตเชนน สรระของเรากจกมคตอยางนเหมอนกน ลาดบนน พระ-ศาสดาทรงทราบวาระจตของพระนางแลว กตรสพระคาถาวา ชนเหลาใด กาหนดอยดวยราคะ ยอมตกไปส กระแสตณหา เหมอนแมลงมมตกไปยงใยทตวเองทา ไวฉะนน ชนเหลานนตดกระแสตณหานนเสยไดแลว เปนผหมดอาลยละกามสขได ยอมงดเวนกจคฤหสถ [บวช] อย. คาทมาในอรรถกถาวา จบคาถาพระนางเขมานน บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา สวนคาทมาในอปทานวา ฟงคาถานแลว ตงอยในโสดาปตตผล ทรงขอใหพระราชาทรงอนญาตแลว ทรงผนวชแลวบรรลพระอรหต ในขอนน มบาลในคมภรอปทาน๑ ดงน. ในแสนกปนบแตกปนไป พระชนพทธเจาพระ นามวา ปทมตตระ ผมพระจกษเหนในสรรพธรรม ทรงเปนผนา เสดจอบตแลว๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๕๘ เขมาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 219 ครงนน ขาพเจาเกดในตระกลเศรษฐทรงเรอง ดวยรตนะตาง ๆ ในกรงหงสวด เปนผเพยบพรอมไป ดวยความสขเปนอนมาก ขาพเจาเขาไปเฝาพระพทธ- มหาวระพระองคนน แลวไดฟงธรรมเทศนา เกด ความเลอมใสในพระพทธเจาพระองคนน ไดถงพระ- องคเปนสรณะ ขาพเจาขออนญาตมารดาบดาไดแลว นมนตพระพทธเจาผนาพเศษ ใหเสวยอาหารพรอม ดวยพระสาวกสงฆตลอดสปดาหหนง เมอสปดาหหนง ลวงไปแลว พระผมพระภาคเจาผเปนสารถฝกนระ ทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศของภกษณผมปญญามาก ขาพเจาไดฟงเรอง นนแลว มความยนดทาสกการะแดพระพทธเจา ผ แสวงหาคณใหญพระองคนนอก แลวหมอบลง ปรารถนาตาแหนงนน ในทนใดนน พระชนพทธเจา พระองคนน ตรสกะขาพเจาวา ความปรารถนาของ ทานจงสาเรจ สกการะททานทาแลวแกเราพรอมดวย ภกษสงฆมผลนบไมได ในแสนกปนบแตกปนไป พระพทธเจาพระนามวา โคดม ทรงสมภพในวงศ พระเจาโอกกากราช จกเปนศาสดาในโลก หญงผน จกไดเปนภกษณชอเขมา ผเปนธรรมทายาทของพระ ศาสดาพระองคนน เปนโอรสอนธรรมเนรมต จกได ตาแหนงเอตทคคะ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 220 ดวยกรรมททาดแลวนน และดวยการตงใจไว ชอบ ขาพเจาละกายมนษยแลวไดเขาถงสวรรคชน ดาวดงส จตจากสวรรคชนดาวดงสแลวไปชนยามา จตจากชนยามาแลวไปชนดสต จตจากชนดสตแลวไป ชนนมมานรด จตจากชนนมมานรดแลวไปชนปรนม- มตวสวตด เพราะอานาจบญกรรมนน ขาพเจาเกด ในภพใด ๆ กไดเปนพระอครมเหสของพระราชาใน ภพนน ๆ ขาพเจาจตจากภพนน แลวมาเกดเปนมนษย ไดเปนพระอครมเหสของพระเจาจกรพรรด และเปน มเหสของพระเจาเอกราชเหนอปฐพมณฑล เสวยทพย- สมบตและมนษยสมบต มความสขทกภพ ทองเทยว ไปหลายกป ในกปท ๙๑ นบแตกปน พระพทธเจา พระนามวาวปสส เปนผนาโลก ทรงงดงามนาชม ทรงเหนแจมแจวในสรรพธรรม เสดจอบตแลว. ขาพเจาเขาเฝาพระพทธเจา ผนาโลก ทรงฝก คนทควรฝกพระองคนน ไดฟงธรรมอนประณตแลว ออกบวชไมมเรอน ประพฤตพรหมจรรยในศาสนา ของพระพทธวระพระองคนนอยหมนป ประกอบความ เพยร เปนพหสตฉลาดในปจจยาการ แกลวกลาใน จตรารยสจ มปญญาละเอยด แสดงธรรมไดวจตร ปฏบตตามคาสอนของพระพทธเจา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 221 ดวยผลแหงพรหมจรรย ขาพเจาจตจากภพนน แลว เขาถงสวรรคชน ดสต เปนผมยศ เสวยสมบต ในภพนนและภพอน ขาพเจาเกดในภพไร ๆ กเปน ผมสมบตมาก มทรพยมาก มปญญา มรปงาม ม บรวารกวางาย ดวยบญกรรมและความเพยรในศาสนา ของพระชนพทธเจานน สมบตทกอยางขาพเจาหาได งาย ใจรก ดวยผลแตงความปฏบตของขาพเจา เมอ ขาพเจาเดนไป ณ ทใด ๆ ภสดาของขาพเจาและใคร ๆ ยอมไมดหมนขาพเจา ในภทรกปน พระพทธเจา พระนามวาโกนาคมน เปนพราหมณ มพระยศมาก เปนยอดของพระศาสดาผสอน เสดจอบตขนแลว ใน ครงนนแหละ กลธดาทมงคงดในกรงพาราณส ชอ ธนญชาน ๑ สเมธา ๑ ขาพเจา ๑ รวม ๓ คนดวยกน ไดถวายสงฆารามแกพระมนหลายพน และไดสราง วหารอทศถวายแกพระพทธเจา พรอมดวยพระสาวก- สงฆ เราทงหมดดวยกนจตจากภพนนแลว ไปสวรรค ชนดาวดงสถงความเปนผเลศดวยยศกวาเทพธดาและ กลธดาในมนษย ในภทรกปนแหละ พระพทธเจา พระนามวากสสปะ เปนพราหมณ มพระยศมาก เปนยอดของศาสดาผสอน เสดจอบตขนแลว ใน ครงนน พระเจากาส จอมนรชนพระนามวา กก กรงพาราณส ราชธานแควนกาส ทรงเปนอปฏฐาก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 222 พระพทธเจา ผทรงแสวงหาคณอนยงใหญ ขาพเจา เปนพระราชธดาพระองคใหญ ของทาวเธอ มนามปรากฏวาสมณ ไดฟงธรรมของพระชนพทธเจา ผเลศแลว ชอบกจบรรพชา แตพระชนกนาถไมทรง อนญาตแกเราทงหลาย ครงนน เราทงหลายไม เกยจคราน ประพฤตโกมารพรหมจรรยอยในพระ- ราชมณเฑยร ดารงอยในสขสมบตสองหมนป เปน พระราชธดาทบนเทงใจ ยนดยงนกในการบารง พระพทธเจา พระราชธดาทง ๗ พระองคนน คอ สมณ ๑ สมณคตตา ๑ ภกขน ๑ นางภกขทาสกา ๑ ธรรมา ๑ สธรรมา ๑ แล สงฆทาสกาเปนทครบ ๗. บดน คอขาพเจา อบลวรรณา ปฏาจารา กณฑล- เกสา กสาโคตม ธรรมทนนา และวสาขา เปนท ครบ ๗ บางครง พระพทธเจา ผเปนดงดวงอาทตย ของนรชนพระองคนน ทรงแสดงธรรมคอมหานทาน สตรอนอศจรรย ขาพเจาฟงแลวกเรยนพระสตรนน. ดวยกรรมทไดทาไวดแลวนน และดวยการตงใจ ไวชอบ ขาพเจาละกายมนษยแลวไดไปสสวรรคชน ดาวดงส บดน ภพสดทาย ขาพเจาเปนราชธดา โปรดปราน เอนด สดสวาทของพระเจามททราชใน กรงสาคลราชธาน พรอมกบขาพเจาเกด พระนครนน ไดมความเกษมสข.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 223 โดยคณนรมตนนชอขาพเจาปรากฏวาเขมา สมย ทขาพเจาเจรญวยเตบโตเปนสาวมรปโฉมและผวพรรณ งาม พระราชบดากถวายขาพเจาแกพระเจาพมพสาร ขาพเจาเปนทโปรดปรานของพระองค ยนดแตในการ บารงรป ไมพอใจคนทกลาวโทษรปเปนอนมาก ครง นน พระเจาพมพสารโปรดใหนกขบรองขบเพลง พรรณนาพระวหารเวฬวนกะขาพเจาดวยพระประสงค จะทรงอนเคราะหขาพเจา ขาพเจาสาคญวา พระเวฬ- วนวหาร อนเปนทประทบแหงพระสคต เปนทรนรมย ผใดยงมไดเหน กเทากบวาผนนยงไมเหนนนทวน พระวหารเวฬวนเปนดงวานนทวนอนเปนทเพลดเพลน ของนรชน ผใดไดเหนแลวเทากบวาผนนเหนนนทวน อนเปนทเพลดเพลนดของทาวอมรนทรเทวราช ทวย- เทพละนนทวนนนแลวลงมายงพนดน เหนพระวหาร เวฬวนอนนารนรมยเขาแลวกอศจรรยใจดไมอม พระ- วหารเวฬวน เกดขนเพราะบญของพระราชาอนบญของ พระพทธเจาตกแตงแลว ใครเลาจะกลาวกองคณของ พระเวฬวนนนมใหเหลอได. ครงนน ขาพเจาไดฟงความสมบรณแหงพระ- วหารเวฬวน เปนทซงโสตและจบใจแลวอยากจะชม พระเวฬวนนน จงกราบทลพระราชา ครงนนพระ- มหบดจงโปรดสงขาพเจาพรอมดวยบรวารเปนอนมาก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 224 เพอชมพระเวฬวนนน ทนาขวนขวายชม ดวยพระ- ดารสวา ดกอนพระนางผมสมบตมาก เชญเสดจไป ชมพระมหาเวฬวนใหเปนขวญตาซงฉาบดวยพระรศม แหงพระสคตงามดวยพระสรทกสมย ขาพเจาทลวา เมอใดพระพทธมนเสดจเขามาทรงบณฑบาตในกรง ราชคฤหราชธาน เมอนนหมอมฉนจะเขาไปชมพระ- วหารเวฬวน เวลานนพระวหารเวฬวนนน มดอกไม บานสะพรงมภมรนานาชนดบนเวยนวอนสงเสยงรอง ประกอบดวยเพลงขบกลอมของนกดเหวาอก เหลานก กรายราแพนเงยบเสยงไมพลกพลานประดบดวยทจง- กรมตาง ๆ สรางดวยกฏและมณฑป อรามดวยพระผ พากเพยรทประเสรฐ เมอขาพเจาเทยวไปไดรสกวา เปนกาไรนยนตาของขาพเจาแท ๆ แมในพระเวฬวน นนขาพเจากไดเหนภกษหนมรปหนงบาเพญเพยรอย แลวคดไปวาภกษรปน ยงอยในวยหนมแนนมรปราง นารก ปฏบตดอยในพระเวฬวนทนารนรมยเชนน เหมอนฤดใบไมผล ภกษนศรษะโลน หมผาสองชน นงอยทโคนไม ละความยนดทเกดแตอารมณ เจรญ ฌานอย ธรรมดาคฤหสถควรจะบรโภคกามตามความ สข ตอแกจงควรประพฤตธรรมอนเจรญงอกงามนใน ภายหลง ขาพเจาสาคญวาพระคนธกฎทประทบแหง พระชนเจาดงดวงอาทตยอทย ประทบนงทรงสาราญ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 225 พระองคเดยว มสาวสวยถวายงานพดอย ครนแลวจง ดารอยางนวา สมณะปอนรปนมใชองคพระนราสภ หญงสาวคนนนมผวพรรณเปลงปลงดงทอง มดวงตา งามดงดอกบว รมฝปากแดงดงผลมะพลบสก ชาเลอง แตนอยเปนทซาบซงตรงใจและนยนตา แขนแกวงดง ชงชาทอง ดวงหนางาม ถนทงคเตงตงดงดอกบวตม ม เอวองคกลมกลงตะโพกผงผาย ลาขานายนด มเครอง แตงกายสวย เครองประดบสแดงแวววาว นงผาเนอ เกลยงสเขยว มรปสมบตชมไมรอม ประดบดวย สรรพาภรณ ขาพเจาเหนหญงสาวนนแลวกคดอยางน วา โอ หญงสาวคนนรปงามเหลอเกน ขาพเจาไมเคย เหนดวยนยนตาน ไมวาในตรงไหน ๆ เลย ทนใด นน หญงสาวคนนน ถกชรายาย มผวพรรณแปลก ไป หนาเหยว ฟนหก ผมหงอก นาลายไหล หนา ไมสะอาด ใบหยน กระดาง นยนตาขาว นมยาน ไมงาม ตกกระทวตว เรอนรางสะพรงดวยเสนเอน ตวคอมลงใชไมเทาเปนเพอน รางกายซบผอมลบไป สนงนงก ลมลงแลวหายใจถ ๆ ลาดบนนความสงเวช อนไมเคยเปนทาใหขนลกชชนไดมแกขาพเจาวา นา ตาหนรปอนไมสะอาดทพวกคนเขลาพากนยนด ขณะ นนพระพทธเจาผทรงพระกรณามากมพระทยปตโสม- นส ทรงเหนขาพเจาผมใจสงเวชแลวไดตรสพระคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 226 นวา ดกอนเขมา จงดรางกายอนกระสบกระสายไม สะอาด เนาเปอย ไหลเขาไหลออกทพวกพาลชนยนด กนนก จงอบรมจตใหเปนสมาธมอารมณเดยวดวย อสภารมณเถด จงมกายคตาสต มความเบอหนายมากๆ ไวเถด รปหญงนฉนใด รปของเธอนนกฉนนน รป ของเธอฉนใด รปหญงนกเปนฉนนน เธอจงคลาย ความพอใจในกายทงภายในภายนอกเสยเถด จงอบรม อนมตตวโมกข จงละมานานสยเสย เธอจกเปนผ สงบ จารกไปเพราะละมานานสยนนได. ชนเหลาใดกาหนดอยดวยราคะ ยอมตกไปส กระแสตณหา เหมอนแมลงมมตกไปยงใยทตวเองทา ไวฉะนน ชนเหลานนตดกระแสตณหานนเสยไดแลว เปนผหมดอาลย ละกามสขไดยอมงดเวนกจคฤหสถ [บวช] อย ขณะนน พระบรมศาสดาผเปนสารฝก นรชนทรงทราบวาขาพเจามจตควรแลว จงทรงแสดง มหานทานสตรเพอทรงแนะนาขาพเจา ขาพเจาไดฟง สตรอนประเสรฐนนแลว ระลกถงสญญาในกาลกอน ไดดารงอยในสญญานนแลว ชาระธรรมจกษใหหมด จด ทนใดนน ขาพเจาหมอบลงแทบพระบาทยคลแหง พระพทธเจา ผแสวงหาคณอนยงใหญเพอประสงคจะ แสดงโทษ [ขอขมา] จงไดกราบทลวา ขาแตพระองค ผทรงเหนธรรมทงปวง ขาพระองคขอถวายมนสการ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 227 แดพระองค ขาแตพระองคผมพระกรณาเปนทอย ขา- พระองคขอถวายนมสการแดพระองค ขาแตพระองค ผเสดจขามสงสารแลว ขาพระองคขอถวายนมสการ แดพระองค ขาแตพระองคผประทานอมตธรรม ขา- พระองคขอถวายนมสการแดพระองค ขาพระองคแลน ไปแลวสชฏคอทฏฐ ลมหลงเพราะกามราคะ พระองค ทรงแนะนาดวยอบายทชอบ เปนผยนดแลวในอบายท ทรงแนะนาสตวทงหลาย คงตงอย [อยางนน ] เพราะ ไมเหนพระผแสวงหาคณอนยงใหญเชนพระองคจง เสวยทกขเปนอนมาก ในสาครคอสงสารวฏเมอใด ขาพระองคยงมไดมาเฝาพระองคผทรงเปนสรณะแหง สตวโลก ไมเปนศตรแกสตวโลก ทรงถงทสดแหง มรณะ ผมอรรถรสอนไพเราะ ขาพระองคขอแสดงโทษ นน ขาพระองคยนดเปนนตยในรป ระแวงวาพระองค ไมทรงเกอกล จงมไดมาเฝาพระองคผทรงเกอกลมาก ผทรงประทานธรรมอนประเสรฐ ขาพเจาขอแสดง โทษนน ครงนนพระองคผทรงเปนพทธชนะทรงพระ- มหากรณาประกาศกงวานกระแสธรรมอนไพเราะ เมอ ทรงเอานาอมฤตรดขาพเจาไดตรสวา หยดเถดเขมา ครงนนขาพเจาประนมนมสการดวยเศยรเกลาทาประ- ทกษณพระองคแลว กลบไปเฝาพระนรบดราชสวาม แลวกราบทลวา ขาแตพระองคผทรงขมขาศก นา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 228 อศจรรย พระองคทรงดารอบายอนนไวชอบแทหนอ หมอมฉนผปรารถนาจะชมพระเวฬวน กไดชมพระมน ผปราศจากกเลสเหมอนปา ขาแตพระมหาราชเจา ถาพระองคจะทรงชอบพระราชหฤทยไซร หมอมฉน ผเบอหนายในรปตามทพระพทธมนตรสสอน จกบวช ในศาสนาของพระพทธเจา ผคงทพระองคนน. ครงนน พระเจาพมพสารพระเจาแผนดนพระ- องคนนทรงประคองอญชลตรสวา ดกอนพระนองนาง พอนญาตแกพระนองนาง บรรพชาจงสาเรจแกพระ- นองนางเถด ครงนนขาพเจาบวชมาแลวได ๗ เดอน เหนความเกดและดบของประทป มใจสงเวชเบอหนาย ในสรรพสงขาร ฉลาดในปจจยาการ กาวลวง จตรโอฆะแลวกบรรลพระอรหตเปนผชานาญในฤทธ ในทพโสตธาตและเจโตปรยญาณ รชดปพเพนวาส- ญาณ ชาระทพยจกษใหบรสทธ มอาสวะทงปวง หมดสนแลว บดนภพใหมไมม ญาณอนบรสทธของ ขาพเจาในอรรถะ ธรรมะ นรตตและปฏภาณเกดขน แลวในพระพทธศาสนาขาพเจาเปนผฉลาดในวสทธ ทงหลาย แกลวกลาในกถาวตถ รจกนยแหงอภธรรม ถงความชานาญในศาสนา ภายหลงพระเจาปเสนท- โกศลตรสถามปญหาละเอยดในโตรณวตถ ขาพเจาก ถวายวสชนาตามความเปนจรง ครงนนพระเจาปเสนท-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 229 โกศลเสดจเขาเฝาพระสคตแลว ทลสอบถามปญหา เหลานน พระพทธเจาทรงพยากรณเหมอนอยางท ขาพเจาถวายวสชนาแดพระองค พระชนพทธเจา ยอดนรชน ทรงพอพระทยในคณสมบตนน จงทรง สถาปนาขาพเจาไวในตาแหนงเอตทคคะวา เปนเลศ ของภกษณผมปญญามาก ขาพเจาเผากเลสทงหลาย แลว ฯลฯ พระพทธศาสนา ขาพเจาไดทาเสรจแลว. พระเถรนบรรลพระอรหตแลว อยดวยผลสข นพพานสข กปรากฏวาเปนผมปญญามาก เพราะเมอพระขณาสวเถรรปอน ๆ เกดปญญาไพบลย แตทานกบาเพญบารมมาแลวในขอนน จรงอยางนน พระผมพระภาคเจาประทบนงทามกลางหมพระอรยะ ณ พระเชตวนมหาวหาร กาลงทรงสถาปนาภกษณทงหลายไวในตาแหนงตามลาดบ กทรงสถาปนาพระเถรนนไวในตาแหนงเอตทคคะเพราะเปนผมปญญามากกวา ดกอนภกษทงหลาย เขมาเปนเลศของภกษณสาวกาของเรา ผมปญญามาก. วนหนง พระเถรนนนงพกกลางวนอยโคนไมตนหนง มารผมบาปแปลงกายเปนชายหนมเขาไปหา เมอประเลาประโลมดวยกามทงหลายกกลาวคาถาวา แมนางเขมาเอย เจากสาวสคราญ เรากหนมแนน มาส เรามารวมอภรมยกน ดวยดนตรเครอง ๕ นะ แมนาง. คาถานนมความวา แมนางเขมาเอย เจากเปนสาว อยในวยรนรปรางกสะสวย ถงเรากหนมวยรน เพราะฉะนน เราทงสองอยาใหความหนมสาวเสยไปเปลา ดนตรเครอง ๕ มอย มาสเรามาอภรมยเลนกน ดวยความยนดในการเลนทนารกเถด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 230 นางเขมาเถรนน ฟงคานนแลว เมอประกาศความทตนหมดความกาหนด ในกามทงปวง ๑ ความทผนนเปนมาร ๑ ความไมเลอมใสทมกาลงของตนในเหลาสตวผยดมนในอตตา ๑ และความทตนทากจเสรจแลว ๑จงกลาวคาถาเหลานวา เราอดอดเออมระอาดายกายอนเปอยเนา กระสบ- กระสาย มอนจะแตกพงไปนอย เราถอนกามตณหา ไดแลว กามทงหลายมอปมาดวยหอกและหลาว ม ขนธทงหลายเปนเขยงรองสบ บดน ความยนดในกาม ททานพดถงไมมแกเราแลว เรากาจดความเพลดเพลน ในกามทงปวงแลว ทาลายกองแหงความมด [อวชชา] เสยแลว ดกอนมารใจบาป ทานจงรอยางน ตวทาน ถกเรากาจดแลว พวกคนเขลา ไมรตามความ เปนจรง พากนนอบนอมดวงดาวทงหลาย บาเรอไฟอย ในปาคอลทธ สาคญวาเปนความบรสทธ สวนเราแล นอบนอมเฉพาะพระสมมาสมพทธเจาผเปนอดมบรษ จงพนแลวจากทกขทงปวง ชอวาทาตามคาสงสอน ของพระศาสดา. บรรดาบทเหลานน. บทวา อคค ปรจร วเน ไดแก เทยวบชาไฟอยในปาคอตบะ. บทวา ยถาภจจมชานนตา ไดแก ไมรเรองราวตามเปนจรง. คาทเหลอในทน งายทงนน เพราะมนยอนกลาวมาแลวในหนหลง. จบ อรรถกถาเขมาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 231 ๔. สชาตาเถรคาถา [๔๕๔] พระสชาตาเถร กลาวคาถาเปนอทานวา ขาพเจา [ตอนเปนคฤหสถ] แตงตวนงหมผา อยางด สวมมาลย ลบไลดวยจรณจนทน ประดบ ดวยอาภรณทกอยาง เดนนาหนาหมนางทาส ถอเอา ขาวนาของเคยวของกนไมนอยออกจากเรอนพากนไป ยงอทยาน รนเรงละเลงเลนอยในอทยานนน แลวกาลง เดนจะกลบเรอนตน กเขาไปชมอญชนวนวหาร ใน นครสาเกต ไดพบพระพทธเจา ผเปนแสงสวางของ โลก ถวายบงคมแลว เขาไปเฝา. พระผมพระจกษพระองคนน ทรงแสดงธรรม โปรดขาพเจา ดวยพระกรณาอนเคราะห และขาพเจา ไดฟงพระธรรมเทศนาของพระองค ผทรงแสวงคณ อนยงใหญแลว กไดตรสรสจจะของจรง ไดสมผส ธรรมคออมตบทอนปราศจากกเลสดจธล ในทนนนน เอง. ขาพเจารแจงพระสทธรรมแลว กบวชไมมเรอน ไดบรรลวชชา ๓ แลว คาสงสอนของพระพทธเจา ไม เปลาปราศจากประโยชนเลย. จบ สชาตาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 232 ๔. อรรถกถาสชาตาเถรคาถา คาถาวา อลงกตา สวสนา ดงนเปนตน เปนคาถาของพระส-ชาตาเถร. พระเถรแมรปน ไดบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆสรางสมกศล ซงเปนอปนสยแหงพระนพพาน มาในภพนน ๆ มธรรมเครองปรงแตงวโมกขทรวบรวมไวโดยลาดบ ในพทธปกาลน กบงเกดในครอบครวเศรษฐ ในสาเกตนคร เตบโตเปนสาวแลว มารดาบดาไดยกใหบตรเศรษฐผมชาตเสมอกน มสามแลว อยรวมกบสามในครอบครวนนเปนสขสบายวนหนงไปอทยานเลนการเลนงานนกขตฤกษ เมอมายงเมองกบคนขางเคยงไดพบพระศาสดาในอญชนวน มใจเลอมใส เขาไปเฝานงในทควรสวนขางหนง พระศาสดาตรสอนปพพกถาแกนางแลว ทรงทราบถงจตทสบายแลวจงทรงประกาศธรรมเทศนาชอสามกกงสกะ [อรยสจ ๔] ใหสงขน. จบพระธรรมเทศนา นางทงทยงนงอยตามเดมนนแหละ กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ เพราะคนไดบาเพญบารมมาแลว เพราะมญาณแกกลาและเพราะความงามแหงเทศนาของพระศาสดา ถวายบงคมพระศาสดาแลวไปเรอน ขอใหสามและมารดาบดาอนญาตแลว ไปสานกของนางภกษณโดยพระบญชาของพระศาสดา บวชแลวในสานกของนางภกษณทงหลาย กครนบวชแลว กไดพจารณาการปฏบตของตนแลว จงไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา ขาพเจาแตงตวนงหมผาอยางด สวมมาลย ลบ ไลดวยจรณจนทน ประดบดวยอาภรณทกอยาง หอม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 233 ลอมดวยหมนางทาส ถอเอาขาวนาของเคยวของบร- โภคไมนอย ออกจากเรอนพากนไปยงอทยาน รนเรง ละเลงเลนอยในอทยานนนแลว กาลงเดนจะกลบเรอน ของตน กเขาไปชมอญชนวนวหารในนครสาเกต ได พบพระพทธเจาผเปนแสงสวางของโลก ถวายบงคม แลวเขาไปเฝา พระผมพระจกษพระองคนนไดทรง แสดงธรรมโปรดขาพเจาดวยพระกรณาอนเคราะห และขาพเจาไดฟงพระธรรมเทศนาของพระองคผแสวง คณอนยงใหญแลว ไดตรสรสจจะของจรง ไดสมผส ธรรมคออมตบท อนปราศจากกเลสดจธลในทนนนน เอง ขาพเจารแจงพระสทธรรมแลว กบวชไมมเรอน ไดบรรลวชชา ๓ แลว คาสงสอนของพระพทธเจาไม เปลาจากประโยชนเลย. บรรดาบทเหลานน บทวา อลงกตา คอประดบ. กคานนทานกลาววา สวสนา มาลน จนทโนกขตา เพอแสดงอาการตกแตงนนบรรดาบทเหลานน บทวา มาลน คอ คลองมาลย. บทวา จนทโนกขตาคอลบไลดวยจนทน. บทวา สพพาภรณสฉนนา ความวา มรางกายปกคลมดวยสรรพาภรณ มเครองประดบมอเปนตนเปนเครองประดบ. บทวาอนน ปาน จ อาทาย ขชช โภชช อนปปก ความวา ถอเอาขาวมขาวสกแหงขาวสาลเปนตน นาปานะมนามะมวงเปนตน ของเคยวมแปงควรเคยวเปนตน นอกนนกของบรโภคกลาวคออาหารเปนอนมาก. บทวา อย-ยานมภหารย ไดแก เรานาเขาไปโดยการเลนนกษตร อธบายวา นาขาวและนาเปนตนมาในอทยานนน ระเรงเลนบารงบาเรอกบคนรอบขาง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 234 บาทคาถาวา สาเกเต อชน วน ความวา เราเขาไปยงวหารในปาอญชนวน ในนครสาเกต. บทวา โลกปชโชต ไดแก เปนแสงสวางของโลกโดยแสงสวางคอญาณ. บทวา ผสย คอ ถกตองแลว อธบายวาไดบรรลอมตธรรมนน.คาทเหลอ มนยทกลาวมาแลวทงนน. จบอรรถกถาสชาตาเถรคาถา ๕. อโนปมาเถรคาถา [๔๕๕] พระอโนปมาเถร กลาวคาถาเปนอทานวา ขาพเจาเกดในตระกลสง ทมสงของเครองปลม ใจมาก มทรพยมาก สมบรณดวยผวพรรณสณฐาน และรป เปนธดาของเมฆเศรษฐ เปนผอนพระราช- บตรปรารถนา อนพวกบตรเศรษฐหมายปองกน อสร- ชนมพระราชกมารเปนตน พากนสงทตไปขอตอบดา ของขาพเจาวา จงใหอโนปมาแกเรา อโนปมาธดา ของทานนนมคาตวเทาใด เราจกใหเงนและทอง เปน ๘ เทาของคาตวนน. ขาพเจาไดพบพระพทธเจา ผประเสรฐสดใน โลก ไมมผอนยงไปกวา ไดถวายบงคมพระยคลบาท ของพระองค เขาไปเฝา นง ณ ทสมควรสวนหนง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 235 พระโคดมพระองคนน ทรงแสดงธรรมโปรด ขาพเจา ดวยพระกรณาอนเคราะห ขาพเจานงอย ณ อาสนะนน กบรรลผลท ๓ [อนาคามผล] ครนแลว กโกนผมบวชไมมเรอน นบตงแตตณหาอนขาพเจา ทาใหเหอดแหงแลว ถงวนน กนบเปนราตรทครบ ๗. จบอโนปมาเถรคาถา ๕. อรรถกถาอโนปมาเถรคาถา คาถาวา อจเจ กเล ดงนเปนตน เปนคาถาของพระอโนปมาเถร. พระเถรแมรปน กไดบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆสรางสมกศลซงเปนอปนสยแหงพระนพพาน มาในภพเหลานนๆ เพมพนธรรมทงหลายอนเปนเครองอบรมบมวมตต มาโดยลาดบในพทธปบาทกาลนบงเกดเปนธดาของเศรษฐชอเมฆในนครสาเกต นางมนามวา อโนปมา กเพราะรปสมบต ในเวลานางเตบโตเปนสาวแลว บตรเศรษฐ มหาอามาตยของพระ-ราชา และพระราชาเปนอนมาก ไดพากนสงทตไปขอตอบดาวา ขอทานจงใหธดาชออโนปมาแกตนเถด ขาพเจาทงหลายจกใหสงน ๆ แกทาน นางไดฟงทตนนแลวคดวา เราไมตองการเปนฆราวาส เพราะถงพรอมดวยอปนสยจงไปเฝาพระศาสดาฟงธรรม เรมวปสสนาไปตามกระแสพระธรรมเทศนาเพราะญาณแกกลาแลว เมอขวนขวายวปสสนานน ไดตงอยแลวในผลทสาม [อนา-คามผล] ตามลาดบแหงมรรค. นางทลขอบรรพชากะพระศาสดาแลว เขา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 236ไปสานกของนางภกษณ โดยพระบญชาของพระศาสดา บวชในสานกของภกษณทงหลายไดทาใหแจงอรหตในวนท ๗ ไดพจารณาการปฏบตของตนแลวไดกลาวคาถาเหลานนเปนอทานวา ขาพเจาเกดในตระกลสง ทมสงของเครองปลม ใจมาก มทรพยมาก สมบรณดวยผวพรรณสณฐานและ รป เปนธดาของเมฆเศรษฐ เปนผอนพระราชบตร ปรารถนา พวกบตรเศรษฐพากนหมายปอง อสรชน มพระราชบตรเปนตน พากนสงทตไปขอตอบดาของ ขาพเจาวา ขอจงใหอโนปมาแกเรา อโนปมาธดา ของทานนน มคาตวเทาใด เราจกใหเงนและทองเปน ๘ เทาของคาตวนน ขาพเจานนไดพบพระพทธเจา ผประเสรฐทสดในโลก ไมมผอนยงไปกวา ไดถวาย บงคมพระยคลบาทของพระองค เขาไปเฝา นง ณ ท ควรสวนขางหนง พระโคดมพระองคนนไดทรงแสดง ธรรมโปรดขาพเจา ดวยพระกรณาอนเคราะห ขาพเจา นงอยทอาสนะนน กบรรลผลทสาม ครนแลว ได โกนผมออกบวชไมมเรอน นบตงแตตณหาอนขาพเจา ทาใหเหอดแหงแลว ถงวนน กนบเปนราตรทครบ ๗. บรรดาบทเหลานน บทวา อจเจ กเล ไดแก ในตระกลแพศยซงสงสด. บทวา พหวตเต ไดแก อปกรณแกทรพยเครองปลมใจเปนอนมากมเครองประดบเปนตน. บทวา มหทธเน ประกอบความวา เราเกดแลวในตระกลมทรพยมาก เพราะมทรพยอยมากประมาณ ๔๐ โกฏซงเกบไว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 237เปนตน. บทวา วณณรเปน สมปนนา ความวา สมบรณดวยผวพรรณสณฐานและสมบรณดวยรป คอมผวพรรณนารก ประกอบดวยสมบตคอฉววรรณทสะอาดเปลงปลง และสมบตของสวนรางกายมพตราภรณเปนตน.บทวา ธตา เมฆสส อตรชา ความวาเปนธดาตวเองของเศรษฐชอเมฆ. บทวา ปตถตา ราชปตเตห ความวา พระราชกมารทงหลายปรารถนาวา พวกเราจะพงไดธดานนอยางไรหนอ. บทวา เสฏ ปตเตหคชฌตา ไดแก แมเศรษฐกมารทงหลาย กตองการคอมงหวงอยางนน.บทวา เทถ มยห อโนปม ความวา พระราชบตรเปนตน ไดสงทตมา ขอในสานกบดาวา ขอทานทงหลาย จงใหอโนปมาธดาแกเรา ๆ เถด. บทวายตต ตลตา เอสา ประกอบความวา อสรชนมกมารเปนตนสงทตมาหาบดาของขาพเจาแจงวา อโนปมาธดาของทาน ทานตราคา คอผรลกษณะกาหนดคาวา มคณคาเปนทรพยเทาใด เราจกเพมเปน ๘ เทาจากทรพยนน.คาทเหลอ มนยอนกลาวมาแลวในหนหลงแลวทงนน. จบอรรถกถาอโนปมาเถรคาถา ๖. มหาปชาบดโคตมเถรคาถา [๔๕๖] พระมหาปชาบดโคตม กราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระพทธเจาผแกลวกลา สงสดกวาสตวทง ปวง หมอมฉนขอนอบนอมแดพระองคผทรงชวยปลด เปลองหมอมฉน และชนอนเปนอนมากใหพนจาก ทกข หมอมฉนกาหนดรทกขทงปวงแลว เผาตณหา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 238 อนเปนเหตแหงทกขใหเหอดแหงแลว ไดเจรญมรรค อนประกอบดวยองค ๘ ไดบรรลนโรธแลว. ชนทงหลายเปนมารดา เปนบตรธดา เปนพเปน นอง เปนปยาตายายกนมาในชาตกอน ๆ หมอนฉน ไมรตามความเปนจรง ไมพบทพงจงทองเทยวไป. กหมอมฉนไดพบพระผมพระภาคเจาพระองค นนแลว อตภาพนเปนอตภาพสดทาย ชาตสงสารสน แลวบดนภพใหมมไดม ขอพระองคโปรดทอดพระเนตร พระสาวกทงหลายผปรารภความเพยร มใจเดดเดยว มความบากบนมนคงเปนนตย มความพรอมเพรยง กน การทาโลกตรธรรมใหประจกษแกตนอยางน เปนการถวายบงคมตอพระพทธเจาทงหลาย. พระนางเจามหามายาเทว ไดประสตพระโคดม มาเพอประโยชนแกชนเปนอนมากหนอ เพราะ พระองคไดทรงบรรเทากองทกขของชนทงหลาย ท ถกพยาธและมรณะทมแทงแลว. จบมหาปชาบดโคตมเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 239 ๖. อรรถกถามหาปชาบดโคตมเถรคาถา คาถาวา พทธวร นโม ตยตถ ดงนเปนตน เปนคาถาของพระมหาปชาบดโคตมเถร. พระเถรแมรปน ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวาปทมตตระ กบงเกดในเรอนผมสกล กรงหงสวด รเดยงสาแลว กาลงฟงธรรมในสานกของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอต-ทคคะเปนเลศของภกษณผรตตญ ทากศลกรรมใหยงยวดขนไปแลวปรารถนาตาแหนงนน ทาบญมทานเปนตนจนตลอดชวต เทยวเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ไดบงเกดเปนหวหนาทาส ๕๐๐ ในกรงพาราณส ในโลกซงวางพระพทธเจาในระหวางพระผมพระภาคเจาพระนามวา กสสปะ กบพระผมพระภาคเจาแหงเราทงหลาย ครงนน นางไดเหนพระปจเจกพทธเจา๕ องค ในวนเขาพรรษา ลงจากเงอมเขานนทมลกะมาทอสปตนะแลวเทยวบณฑบาตในเมอง กกลบไปอสปตนะอก แสวงหาหตถกรรมเพอสรางกฏในวนเขาพรรษา ไดชกชวนหญงรบใชเหลานนและสามของตนๆ ใหชวยกนสรางกฏ ๕ หลง พรอมดวยบรวารมทจงกรมเปนตน ตงเตยงตงนาฉนนาใชและภาชนะเปนตนไวเสรจ นมนตพระปจเจกพทธเจา เพออยจาพรรษาตลอดไตรมาสในทนนนนเอง จงตงภกษาไวถวายตามวาระกน หญงคนใดไมสามารถจะถวายภกษาในวนทถงวาระของตนได นางกนาเอาภกษาจากเรอนของตนไปถวายแทน นางปฏบตอยอยางนตลอดไตรมาส เมอถงวนปวารณาใหนางทาสแตละคนสละผาสาฏกคนละผน รวมเปนผาสาฎกเนอหยาบ ๕๐๐ ผน ใหจดผาเหลานนทาเปนไตรจวรถวายแกพระปจเจกพทธเจา ๕ องค พระปจเจก-พทธเจาทง ๕ องค ไดเหาะไปสภเขาคนธมาทนตอหนาหญงเหลานนแล.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 240 หญงเหลานนทกคนไดทากศลจนตลอดชวต แลวไปบงเกดในเทวโลก.หวหนาหญงเหลานน จตจากเทวโลกนนไปบงเกดในเรอนของหวหนาชางหกในหมบานชางหก กรงพาราณส รเดยงสาแลว ไดพบพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐องคซงเปนพระโอรสของพระนางปทมวดรสกนกรก ไหวทานทกองคแลวถวายภกษา. ทานฉนเสรจกกลบไปยงภเขาคนธมาทน หญงหวหนาทาสนนทากศลจนตลอดชวตเทยวเวยนวายอยในเทวดาและมนษย ถอปฏสนธในพระราชมณ-เฑยรของพระเจามหาสปปพทธะกรงเทวหะกอนแตพระศาสดาของเราทงหลาย เสดจอบต ไดมพระนามตามโคตรวา โคตม เปนกนษฐภคนของพระนางมหา-มายา แมพวกหมอดลกษณะไดพยากรณไววา ทารกทงหลายทอยในทองของหญงทงสองคนน จกเปนพระเจาจกรพรรด พระเจาสทโธทนมหาราชทรงทามงคลทงของพระองคแลว นาไปยงพระราชมณเฑยรของพระองคในเวลาเจรญพระชนม. ตอมา เมอพระศาสดาของเราทงหลายเสดจอบตขน ทรงประกาศธรรมจกรอนประเสรฐ ทาการอนเคราะหโปรดเวไนยสตวทงหลายในทนน ๆโดยลาดบ ทรงอาศยกรงเวสาล ประทบอย ณ กฏาคารศาลา พระเจาสทโธทน-มหาราชทรงทาใหแจงพระอรหตแลวเสดจปรนพพานภายใตพระมหาเศวตฉตรครงนน พระนางมหาปชาบดโคตมมพระประสงคจะผนวช เมอทลขอบรรพ-ชากะพระศาสดาครงแรกไมได ครงทสองใหตดพระเกศาแลวทรงนงหมผากาสายะ พอจบการแสดงกลหววาทสตร ไดเสดจไปกรงเวสาลกบพวกหญงบาทปรจารกาของศากยกมาร ๕๐๐ ซงประสงคจะบวชดวยกนไดใหพระ-อานนททลออนวอนพระศาสดา จงไดบรรพชาและอปสมบทดวยครธรรม ๘ประการ สวนหญงนอกน ไดอปสมบทพรอมกนทงหมด นเปนความสงเขปในทน สวนความพสดารในเรองนนกมาในบาลทงนน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 241 ฝายพระนางมหาปชาบดโคตม ไดอปสมบทอยางนแลวไดเขาไปเฝาพระศาสดา ถวายอภวาทแลวไดยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครงนนพระ-ศาสดาทรงแสดงธรรมแกพระนางแลว พระนางทรงเรยนพระกมมฏฐานในสานกของพระศาสดา พากเพยรภาวนาอย ไมนานนก กไดบรรลพระอรหตท แวดลอมดวยอภญญาและปฏสมภทา สวนภกษณ ๕๐๐ ทเหลอไดอภญญา ๖เมอจบนนทโกวาทสตร. ภายหลงวนหนง พระศาสดา ประทบนงทามกลางหมพระอรยะในพระเชตวนมหาวหาร กาลงทรงสถาปนาภกษณไวในตาแหนงจงทรงสถาปนาพระมหาปชาบดโคตมเถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศของภกษณฝายรตตญผรราตรนาน พระนางทรงยบยงอยดวยผลสข และดวยนพพานสข ดารงอยในความกตญ ในวนหนง เมอจะทรงพยากรณพระ-อรหตโดยมขคอทาการสรรเสรญพระคณและความทมอปการะกอนแกพระ-ศาสดาใหแจมแจงจงไดตรสคาถาเหลานนวา ขาแตพระพทธเจาผแกลวกลา ผสงสดกวาสตว ทงปวง หมอมฉนขอนอบนอมแดพระองคผทรงชวย ปลดเปลองหมอมฉน และชนอนเปนอนมากใหพน จากทกข หมอมฉนกาหนดรทกขทงปวงแลว เผาตณ- หาอนเปนเหตแหงทกขใหเหอดแหงแลว ไดเจรญ มรรคอนประกอบดวยองค ๘ ไดบรรลนโรธแลว ชน ทงหลายเปนมารดา เปนบตร เปนธดา เปนพ เปน นอง เปนปยาตายายกนมาในชาตกอนๆ หมอมฉน ไมรตามความเปนจรง ไมพบทพง จงทองเทยวไป ก หมอมฉนไดพบพระผมพระภาคเจาพระองคนนแลว อตภาพนเปนอตภาพสดทายชาตสงสารสนไปแลว บด

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 242 นภพใหมมไดม ขอพระองคโปรดทอดพระเนตรพระ- สาวกทงหลายผปรารภความเพยร ใจเดดเดยวมความ บากบนมนคงเปนนตย มความพรอมเพรยงกน การทา โลกตรธรรมใหประจกษแกตนอยางน เปนการถวาย บงคมตอพระพทธเจาทงหลาย พระนางเจามหามายา เทวไดประสตพระโคดมมา เพอประโยชนแกชน เปนอนมากหนอ เพราะพระองคไดทรงบรรเทากอง ทกขของชนทงหลายผถกพยาธและมรณะทมแทงแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา พทธวร ไดแก ผแกลวกลาในหมผตรสรสจจะ ๔ แทจรงพระพทธเจาทกพระองคชอวาผแกลวกลากวาผมความเพยรสงสด หรอทานผตรสรสจจะ ๔ เพราะทรงไดชยชนะ ดวยการทากจใหสาเรจดวยความเพยรคอสมมปปธาน ๔ อยาง สวนพระผมพระภาคเจาควรไดรบคายกยองวาวระ เพราะทรงประกอบดวยความเพยรเปนพเศษเหตความบรบรณแหงวรยบารม คอการทากจใหสาเรจดวยสมมปปธาน ๔ อยาง ดวยการอธษฐานความเพยรทประกอบดวยองค ๔ และทรงยงการทากจใหสาเรจนนประดษฐานอยโดยชอบในสนดานของเวไนยสตว. บทวา นโม ตยตถความวา ขอความนอบนอมคอการทาความนอบนอมจงมแดพระองค. บทวาสพพสตตานมตตม ไดแก ขาแดพระผมพระภาคเจาผสงสดดวยคณมศลเปนตนในสตวทงหลายมสตวชนดไมมเทาเปนตน. เพอแสดงอปการคณของพระศาสดาซงเปนสวนหนงแหงคณมศลเปนตนนนพระนางตรสวา โย มทกขา ปโมจส อจ พหก ชน ดงน เมอประกาศความทตนพนแลวจากทกข ไดตรสคาถาวา สพพทกข ดงน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 243 พระนางเมอแสดงวฏทกขททรงชวยปลดเปลองนนโดยเอกเทศ ไดตรสคาถาวา มาตา ปตโต ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา มาตาปตโต เปนตน ความวา ในภพใด ไดเปนมารดาของบตรคนหนง ในภพอนจากภพนนไดเปนบตรของคนนนแหละ อธบายวา ภพตอไปอกเปนบดาเปนพชายนองชาย. บทวา ยถาภจจ อชานนต คอไมรถงประวตและ เหตเปนตนตามเปนจรง. บทวา ส สรห อนพพส พระนางตรสวา หมอมฉนเมอไมประสบ หรอไมไดทพงในสมทรคอสงสารวฏโดยเทยวเวยนวายตายเกดในภพเปนตน ไดตรสคาเปนตนวา มาตา ปตโต ดงน. อธบายวา ในภพใดเปนมารดาของเขา ตอจากภพนนเปนบตรของเขานนแหละ ภพตอไปอกกเปนบดา เปนพชาย นองชาย. พระเถรประกาศความทตนพนแลวจากทกข แมดวยคาถาวา ทฏโห เม เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ทฏโ ห เม โส ภควา ความวา หมอมฉนไดพบพระผมพระภาคเจาผตรสรชอบดวยพระองคเอง พระองคนน โดยประจกษดวยจกษคอญาณโดยการเหนโลกตรธรรมทพระองคทรงเหนแลว. จรงอยผใดเหนธรรม ผนนชอวาเหนพระผมพระภาคเจา เหมอนทตรสไววา ดกอนวกกล ผใดแลเหนธรรม ผนนชอวาเหนตถาคต ดงนเปนตน. บทวา อารทธวรเย คอประคองความเพยรไวแลว. บทวาปหตตเต คอ ผมจตสงไปพระนพพาน. บทวา นจจ ทฬหปรกกเม ไดแก ผมความบากบนมนคงทกเวลาเพอบรรลธรรมทยงไมบรรล เพอความไพบลยแหงธรรมทบรรลแลว และเพอผลสมาบต. บทวา สมคเค ไดแกชอวาเปนผพรอมเพรยงกน เพราะถกรวบรวมไวดวยศลสามญญตาและทฏฐสามญญตา. ชอวาสาวกเพราะเปนผเกด ในทสดแตการฟงเทศนาของพระศาสดา.พระศาสดาทรงเหนเหลาสาวกตามเปนจรงวา ทานเหลานตงอยในมรรค เหลาน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 244ตงอยในผล. บทวา เอสาพทธาน วนทนา ความวา การกระทาใหประจกษแกตนซงโลกตรธรรม อนเปนสรรธรรมของพระศาสดาและเปนอรยภาวะของพระอรยสาวกทงหลายอนใด อนนนเปนการถวายบงคมคอความนอมไปในพระคณตามความเปนจรงของพระสมมาสมพทธเจา และพระสาวก-พทธะทงหลาย. พระเถรไดประกาศความทพระศาสดาเปนผมอปการะมากแกโลก แมดวยคาถาสดทายวา พหน วต อตถาย เปนตน แตโดยความ. คาทไมจาแนกไวในทนรไดงายทงนน. บางคราว พระมหาปชาบดโคตมเถร เมอพระศาสดาประทบอย ณกฏาคารศาลา ปามหาวน กรงเวสาล พระองคเองกประทบอย ณ สานกภกษณกรงเวสาล ในเวลาเชาเสดจเทยวบณฑบาต เสวยภตตาหารแลว กยบยงอยดวยสขในผลสมาบตตามเวลาทกาหนดไวในสถานทพกกลางวนของพระองคออกจากผลสมาบตพจารณาการปฏบตของพระองคเกดโสมนสราพงถงอายสง-ขารของพระองคอย กทรงรวาอายสงขารเหลานนสนแลว ทรงดารอยางนวาถากระไร จาเราจะไปพระวหารขอใหพระผมพระภาคเจาทรงอนญาตแลวอาลาพระเถระทงหลาย และเพอนสพรหมจารทกรป ซงเปนทเจรญใจของตน พงมาปรนพพานเสยในทนนแหละ ภกษณ ๕๐๐ รป ผเปนบรวารของพระนางกไดมความปรวตกเหมอนพระเถร ดวยเหตนน ทานจงไดกลาวไวในคมภรอปทานวา๑ ครงหนง พระผมพระภาคเจา ผเปนประทป สองโลกใหสวางไสวเปนสารถฝกนรชน ประทบอย ณ กฏาคารศาลาปามหาวนกรงเวสาล ครงนน พระมหา-๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๕๗ มหาปชาบดโคตมเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 245 โคตมภกษณ พระมาตจฉาของพระชนพทธเจา อยใน สานกนางภกษณในพระบรอนรนรมยนน พรอมดวย ภกษ ๕๐๐ รป ซงพนจากกเลสแลว พระมหาปชา- บดโคตมนน อยในทสงดตรกนกคดอยางนวา การ ปรนพพานของพระพทธเจากด ของพระอครสาวกกด ของพระราหล พระอานนท และพระนนทะกด เรา จะไมไดเหน จาเราทพระโลกนาถผแสวงหาคณอน ใหญ ทรงอนญาตแลว พงปลงอายสงขารแลวนพพาน กอนการปรนพพานของพระพทธเจาหรอคพระอคร- สาวก พระมหากสสป พระนนทะ พระอานนท และ พระราหล พระภกษณทง ๕๐๐ รป กไดตรกอยางนน เหมอนกน แมพระเขมาภกษณเปนตน กไดตรก เชนนเหมอนกน ครงนน เกดแผนดนไหว กลอง ทพย บนลอลนขนเอง ทวยเทพทสงอยในสานก ภกษณ ถกความโศกบบคน พราเพออยอยางนาสงสาร หลงนาตาแลวในทนน ภกษณทก ๆ รป พรอมดวย ทวยเทพเหลานนเขาไปหาพระมหาโคตมภกษณ ซบ ศรษะแทบพระบาทแลวกลาววา ขาแตพระแมเจา พวกเราถกหยดนาคอวมตตรดแลวในสานกพระภกษณ นนมาดวยกน อยในทลบ แผนดนนนกไหวหวนสน สะเทอน กลองทพย กบนลอลนขนเอง และเราไดยน เสยงคราครวญ ขาแตพระโคตมจะตองมเหตอะไรเกด ขนแน ครงนน พระมหาปชาบดโคตมภกษณไดตรส

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 246 บอกถงเหตตามทตนปรวตกแลวทกประการ ลาดบนน พระภกษณทก ๆ รป กไดบอกถงเหตทตนปรวตก แลวกลาววา ขาแตพระแมเจา ถาพระแมเจาชอบใจ การนพพานอนเกษมอยางยงไซร ถงขาพเจาทงหลาย กจกนพพานกนหมด กอนทพระพทธเจาจะทรงพระ- อนญาต พวกขาพเจาไดออกจากเรอนจากภพพรอม ดวยพระแมเจา กจกไปสนพพานบร อนยอดเยยม พรอมกบพระแมพระแมเจา ขาพเจาทงหลายกจกไป พรอมกบพระแมเจาเหมอนกน พระมหาปชาบดโคตม ไดตรสวา เมอทานทงหลายจะไปนพพานเราจกวา อะไรเลา แลวไดออกจากสานกภกษณไปพรอมกบ ภกษณทงหมด ในครงนน พระมหาปชาบดโคตม ภกษณ ไดกลาวกะทวยเทพทงหลายทสงอย ณ สานกภกษณวา จงอดโทษแกเราเถด การเหน สานกภกษณของเราน เปนการเหนครงสดทาย ในทใดไมมความแกหรอความตาย ไมมการประกอบ ดวยสตวและสงขาร อนไมเปนทรกไมมการพลด พรากจากสตวและสงขารอนเปนทรก ทนนนกปราชญ กลาววา เปนอสงขตสถาน พระโอรสของพระสคต ทงหลายทยงไมปราศจากราคะ ไดสดบคาของพระนาง นนเปนผโศกกาสรดปรเทวนาการวา นาสงเวชหนอ พวกเราเปนคนมบญนอย สานกนางภกษณน จะวาง เปลา เวนภกษณเหลานน ภกษณผชโนรสจะไม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 247 ปรากฏ เปรยบเหมอนดวงดาวทงหลายไมปรากฏใน เวลาสวางฉะนน พระโคตมภกษณจะไปสนพพาน พรอมกบภกษณ ๕๐๐ รปเหมอนกบแมนาคงคาไหลไป สสาครพรอมกบแมนา ๕๐๐ สาย ฉะนน อบาสกา ทงหลาย ผมศรทธาเหนพระโคตมภกษณนน กาลง เสดจไปตามถนน ไดพากนออกจากเรอนหมอบลงแทบ เทาแลวกลาววา ขาพเจาทงหลายเลอมใสในพระแม- เจา พระแมเจาจะละทงขาพเจาทงหลายไวใหเปนคน อนาถาเสยแลว พระแมเจายงไมสมควรทจะปรนพ- พาน อบาสกาเหลานนถกความอยากใหทานอยบบคน แลวเพอจะใหอบาสกาเหลานนละเสยซงความโศกพระ เถรจงไดกลาวอยางเพราะพรงวา อยารองไหไปเลยลก เอย วนนเปนเวลารนเรงของทานทงหลาย ความทกข เรากกาหนดรแลว ตณหาอนเปนเหตแหงทกข เราก เวนขาดแลว ความดบทกขเรากไดทาใหแจงแลว ทง มรรคเรากไดอบรมดแลว. พระศาสดาเรากไดบารง แลว คาสอนของพระพทธเจาเรากไดทาเสรจแลว ภาระอนหนกเรากปลงลงแลว ตณหาอนนาไปในภพ เรากถอนเสยแลว คนทงหลายออกจากเรอนบวชไมม เรอน เพอประโยชนใด ประโยชนนนเรากบรรลแลว โดยลาดบ สงโยชนทกอยางกหมดไป. พระพทธเจา และพระสทธรรมของพระองคมไดบกพรอง ยงดารง อยตราบใด กาลเวลาทเรานพพานกดารงอยตราบนน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 248 ลกเอย อยาไดเศราโศกถงเราเลย พระโกณฑญญะ พระอานนทและพระนนทะเปนตนกยงอย พระราหล พทธชโนรสกยงอย พระสงฆกอยรวมกนเปนสข พวก เดยรถยกหายโง หายตระดางแลว. ลกเอย ยศของพระผเปนวงศของพระเจาโอก- กากราช ถกยองวา ยายผเปนมาร กาลเวลาสาหรบ การนพพาน เปนสมบตของเรามใชหรอ. ลกเอย ความปรารถนาอนใดของเรา มมาเปน เวลาชานาน ความปรารถนาอนนน กสาเรจแกเรา ในวนน เวลานเปนเวลาทจะลนกลองอานนทเภร [ต กลองแสดงความยนด] นาตาของทานทงหลายจะม ประโยชนอะไรเลา ถาทานทงหลายจะมความเอนด ทงมความกตญในเราไซร ขอใหทานทกคน จงทา ความเพยรมน เพอความดารงอยแหงพระสทธรรมเถด พระสมพทธเจาอนเราทลออนวอน จงไดประทาน บรรพชาแกสตรทงหลาย เพราะฉะนนเราราเรง ฉน ใด ทานทงหลายจงเจรญรอยตามซงความราเรงนน ฉนนนเถด ครนพระเถรพราสอนอบาสกาเหลานแลว เสดจนาหนา ภกษณทงหลาย เขาไปเฝาพระพทธเจา ถวายบงคมแลว ไดกราบทลดงนวา ขาแตพระสคต หมอมฉนเปนพระมารดาของพระองค ขาแตพระธร- เจา พระองคเปนพระบดาของหมอมฉน ขาแตพระ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 249 โลกนาถ พระองคเปนผประทานความสข อนเกดจาก พระสทธรรมใหหมอมฉน ขาแตพระโคดม หมอม ฉนเปนผอนพระองคทรงทาใหเกด ขาแตพระสคต รปกายของพระองคน อนหมอมฉนทาใหเจรญเตบโต ธรรมกายอนนาเพลดเพลนของหมอมฉน อนพระองค กทรงทาใหเจรญเตบโตแลว พระองคอนหมอนฉนให ดดดมนามน อนระงบเสยไดซงความอยากชวคร สวน หมอมฉน พระองคกโปรดใหดดดมนามนคอธรรมอน สงบอยางยงแลว ขาแตพระมหามน พระองคชอวาม ไดทรงเปนหนหมอมฉน เพราะการรกษาไวซงพนธะ อนสตรทงหลายผอยากไดบตรวอนขออย กยอมจะได บตรเชนนน สตรทเปนพระมารดาของพระนราธบดม พระเจามนธาตราชเปนตน ขอวาเปนมารดาในหวง มหรรณพคอภพ ขาแตพระโอรส หมอนฉนผจมดง อยในหวงมหรรณพคอภพ อนพระองคใหขามสาครคอ ภพแลว พระนามวามเหสพนปหลวง สตรทงหลายได งาย พระนามวาพระพทธมารดา สตรทงหลายไดยาก อยางยง ขาแตพระมหาวระ กพระนามวาพระพทธ- มารดานนหมอมฉนไดแลว ความปรารถนาไมวานอย ใหญของหมอนฉนทงหมดนน หมอมฉนไดบาเพญ แลวกบพระองค หมอมฉนปรารถนาเพอจะทงรางน นพพาน ขาแตพระมหาวระผทาทสดทกข เปนผนา ขอพระองคโปรดทรงอนญาตแกหมอมฉนเถด ขอได

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 250 โปรดทรงเหยยดออกซงพระยคลบาท อนเกลอน กลนไปดวยลายจกร และธงอนละเอยดออนเหมอน กบดอกบวเถด หมอมฉนจะถวายบงคมพระยคล- บาทนน จะขอทาความรกเยยงโอรสแดพระองค ขาแตพระองคผทรงเปนผนา ขอพระองคโปรดทรง แสดงพระวรกาย ทาพระสรระทสกปลงดงกองทอง ใหเปนเหตปรากฏ หมอมฉนจงจะเขาสปรนพพาน พระเจาขา. พระชนพทธเจา กไดทรงแสดงพระวรกาย ท ประกอบดวยพระมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ ประดบดวยพระรศม อนงามเหมอนดวงอาทตยสอง แสงออน ๆ ในยามสนธยา กะพระมาตจฉาเจา ลาดบนน พระมหาปชาบดโคตมเถร ไดซบพระเศยร ลงแทบพนพระบาทอนเปนประกาย คลายดอกบวบาน มพระรศมงามดงดวงอาทตยทอแสงออน ๆ พระนาง ไดกราบทลวา หมอมฉนขอนอมนมสการ พระผเปน อาทตยวงศจอมนรชน ผทรงเปนธงไชยแหงอาทตย- วงศ หมอมฉนมรณะเปนครงสดทาย หมอมฉนจะไม ไดเหนพระองคอก ขาแตพระองคผเลศแหงโลก ธรรมดาสตรทงหลาย ลวนแกกอโทษทกอยางแลวก พากนตายไป ถาโทษไร ๆ ของหมอมฉนมอย กขอ พระองคไดโปรดกรณา อดโทษแกหมอมฉนดวยเถด อนง หมอมฉนไดทลซา ๆ ซาก ๆ ใหสตรทงหลาย

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 251 ไดบวช ขาแตพระนราสภ ถาโทษของหมอมฉนใน ขอนมอย ขอไดโปรดทรงอดโทษนนดวยเถด ขาแต พระมหาวระ ทรงไวซงการอดโทษ ภกษณทง หลายอนหมอมฉนสงสอนแลว ตามทพระองคทรง อนญาต ถาในขอนนมการแนะนายาก ขอไดโปรด ทรงอดโทษขอนนดวยเถด. พระผมพระภาคเจาไดตรสวา ดกอนโคตม ผประดบไปดวยคณ โทษทจะพงอดยงจะมอะไรใน เมอบอกกลาวเสย เมอทานจะไปนพพาน ตถาคตจก กลาวอะไรแกทานใหมากไปเลา เมอภกษสงฆของ ตถาคตบรสทธไมบกพรอง ทานจะออกไปเสยจากโลก นกควร เหมอนเพราะเปนในเวลาทยงมแสงสวาง ของอาทตยทอสดงคตแลว รอยในดวงจนทรกออกไป ฉะนน ภกษณทงหลาย นอกจากพระมหาปชาบดโคต- มเถรพากนทาประทกษณพระชนะพทธเจาผเลศ พระ- องคเหมอนหมดาวทตดตามดวงจนทร เวยนขวาภเขา สเนรฉะนน หมอบลงแทบพระบาทแลว ยนจองด พระพกตรของพระพทะเจากราบทลวา จกษของหมอม ฉนทงหลาย ไมเคยอมดวยการเหนพระองค โสตของ หมอมฉนทงหลาย ไมเคยอมดวยภาษตของพระองค จตของหมอมฉนทงหลายดวงเดยวเทานน อมดวยรส แหงธรรมของพระองค ขาแตพระผเปนจอมนรชน เมอพระองคบนลออยในบรษท กาจดเสยซงทฏฐและ มานะ ชนเหลาใดเหนพระพกตรของพระองค ชน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 252 เหลานนชอวาเปนผมบญ ขาแตพระองคผทรงพระคณ ชนเหลาใดประณตนอมพระยคลบาทของพระองคซงม พระองคลยาว มพระนขาแดงงดงาม มสนพระบาท ยาว แมชนเลานน กชอวาเปนผมบญ. ขาแตพระนโรดม ชนเหลาใดไดสดบพระดารส ของพระองคอนไพเราะนาปลมใจ กาจดโทษเปน ประโยชนเกอกลชนเหลานนกชอวาเปนผมบญ ขาแต พระมหาวระ หมอมฉนเอาใจใสการบชาพระบาทของ พระองค ขามพนทางกนดารคอสงสารได ดวยพระ- สนทรกถาของพระองคผทรงศรจงชอวาเปนผมบญ ลาดบนนพระมหาปชาบดโคตมเถร ผมวตรอนงาม ประกาศในหมพระภกษสงฆแลวไหวพระราหล พระ อานนทและพระนนทะ และไดตรสดงนวา ลกเอย แม เบอหนายในรางกายซงเสมอดวยทอยของอสรพษเปน ทพกของโรค เปนเรอนรางของทกข เปนทโคจรของ ชราและมรณะ อาเกยรณไปดวยมลทนโทษตางๆ ตองอาศยผอน ปราศจากเรยวแรง ดวยเหตนน แมจง ปรารถนาจะนพพานเสย ลกเอย พอจงเขาใจแมเถด พระนนทเถระและพระราหลผนารก เปนผปราศจาก ความโศก ไมมอาสวะ ตงมนไมหวนไหว มปญญาม ความเพยรกไดคดถงธรรมดาวา นาตโลก ทปจจยปรง แตง ปราศจากแกนสารเปรยบดวยตนกลวย เชนเดยว กบมายากลและพยพแดด นอกจากนยงไมมนคง พระ-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 253 ปชาบดโคตมเถร พระมาตจฉาของพระชนพทธเจา พระองคนเปนผเลยงดพระพทธเจากตองถงมรณะ ซง ไมเทยงเปนสงขตธรรมทกอยางในทใด กครงนนทาน พระอานนทพทธอนชา ซงเปนคนสนทของพระชน- พทธเจายงเปนพระเสขบคคลอย ทานหลงนาตารองไห คราครวญอยางนาสงสาร ณ ทนนวา พระโคตมเถร ตรสอยหลด ๆ กเสดจไปนพพานไมนานเลย แมพระ- พทธเจากคงเสดจไปนพพานแนนอน เปรยบเหมอน ไฟทหมดเชอแลวฉะนน พระโคตมเถรไดตรสกะทาน พระอานนทผมสตะคอปรยตอนลาลกดงสาคร[พหสต] เอาใจใสในการอปฏฐากพระพทธเจาซงพราราพน อยดงกลาวมาวา ลกเอย เมอกาลนาราเรงปรากฏขน แลว พอไมควรทจะเศราโศกถงการตายของแม การ นพพานของแมใกลเขามาแลวลกเอย พระศาสดา พอ ไดทลเชอเชญแลวจงไดทรงอนญาตใหแมบวช ลกเอย พออยาเสยใจไปเลยความยากลาบากของพอมผล กบท ใดอาจารยฝายเดยรถยเกา ๆ ไมเหน บทนนเดกหญงซง มอาย ๗ ขวบกรแจงประจกษแลว พอจงรกษาพระ- พทธศาสนาไว แมเหนพอครงนเปนครงสดทายบคคล ไปในทศใดแลวไมปรากฏ แมกจะไปในทศนนนะลก ในกาลบางคราวพระนายกผเลศในโลกกาลงทรงแสดง ธรรมอยทรงไอแลว ครงนนแมเกดสงสารกลาววาจา ถวายพระพรวา ขาแตพระมหาวระ ขอพระองคจงม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 254 พระชนมอยนาน ๆ ขาแตพระมหามน ขอพระองคจง ดารงพระชนมอยตลอดกป เพอความเกอกลและประ- โยชนแกโลกทงปวงเถด ขออยาใหพระองคทรงพระ ชราและปรนพพานเลย พระพทธเจาพระองคนนได ตรสกะแมผกราบทลเชนนนอยางนวา ดกอนโคตม พระพทธเจาทงหลายมใชบคคลจะพงไหวเหมอนอยาง ทเธอไหวอยดอก แมไดทลถามวา กแลดวยประการไร เลา พระพทธเจาจงชอวาอนบคคลไมพงไหว พระองค อนหมอมฉนทลถามแลวโปรดตรสบอกเหตนนแก หมอมฉนเถด พระองคตรสตอบวา เธอจงดพระสาวก ทงหลายผปรารภความเพยร ใจเดดเดยว มความบาก บนมนคงเปนนตยพรอมเพรยงกน นเปนการไหวพระ พทธเจาทงหลาย ตอแตนนแมกไปสานกภกษณอยผ เดยว กคดไดวา พระนาถะผถงทสดแหงไตรภพทรง ปองกนบรษททสามคคกน เอาเถด แมจกปรนพพาน เสย ขออยาไดเหนความวบตนนเลย แมครนคดดงนน แลวไดไปเฝาพระพทธเจา พระผเปนฤษพระองคท แลวไดกราบทลถงกาลเปนทปรนพพานกะพระผนา พเศษ ลาดบนนพระองคไดทรงอนญาตวา จงรกาลเอา เองเถดโคตม แมเผากเลสทงหลายแลว ถอนภพทงปวง ขนไดแลว ตดกเลสเครองผกไดเหมอนชางพงตดเชอก แลว เปนผไมมอาสวะอย การทแมมาในสานกของ พระพทธเจาผประเสรฐสดเปนการมาดแลวหนอ วชชา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 255 ๓ แมกบรรลแลวโดยลาดบ คาสอนของพระพทธเจา แมไดทาเสรจแลว คณวเศษเหลานคอปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ และอภญญา ๖ แมทาใหแจงแลว คาสอน ของพระพทธเจา แมไดทาเสรจแลว. พระผมพระภาคเจาไดตรสวา ดกอนโคตม คนพาลเหลาใดสงสยในการตรสรธรรมของสตวทง หลาย เธอจงแสดงอทธฤทธเพอใหคนพาลเหลานน ละทฏฐเสย ครงนนพระมหาปชาบดโคตมเถรถวาย บงคมพระสมมาสมพทธเจาแลว เหาะขนไปสอมพร แสดงฤทธเปนอนมากตามพระพทธานญาต คอองค เดยวเปนหลายองคกได หลายองคเปนองคเดยวกได ทาใหปรากฏกได ทาใหหายไปกได ทะลฝากาแพง ภเขาไปไดไมตดขดเหมอนไปในทวางกได ผดขน ดาลงแมในแผนดนเหมอนในนากได เดนบนนา ไม แตกเหมอนเดนบนแผนดนกได เหาะไปในอากาศ เหมอนนกกได ใชอานาจทางกายไปตลอดพรหม- โลกกได ทาภเขาสเนรใหเปนคน พลกมหาปฐพพรอม ดวยรากทาใหเปนตวรม กนรมเดนจงกรมในอากาศ ทาโลกใหเปนควนประหนงเวลาอาทตย ๖ ดวง อทย ขน และทาโลกนนใหเกลอนดวยพวงดอกไมตาขาย เหมอนคลองพวงดอกไมไวยอดเขายคนธร เอาพระ- หตถขางเดยวกาภเขามจลนท ภเขาสเนร ไวในระ- หวางมลนททงหมด เหมอนดงกาเมลดพนธผกกาด เอาปลายนวมอบงดวงอาทตยพรอมทงดวงจนทรไว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 256 ทดทรงดวงจนทรดวงอาทตยไวพนดวง เหมอนทด ทรงพวงมาลยฉะนน แบกนาในสาครทง ๔ ไวไดดวย ฝาพระหตขางเดยว บนดาลฝนตกหาใหญมอาการ ปานประหนงหลงนาเหนอยอดเขายคนธร พระเถร นน เนรมตเปนพระเจาจกรพรรดพรอมดวยบรษท ณ พนนภากาศ แสดงใหเปนครฑ คชสาร ราชสห ตางบนลอเสยงกกกองอย องคเดยวเนรมตใหเปนคณะ ภกษณนบไมถวน แลวกอนตรธานกลบเปนองคเดยว กราบทลพระมหามนวา ขาแตพระมหาวระผมพระ- จกษพระมาตจฉาของพระองคเปนผทาตามคาสอนของ พระองค บรรลประโยชนของตนโดยลาดบแลว ขอ ถวายบงคมพระยคลบาทของพระองค พระเถรนนครน แสดงฤทธตาง ๆ แลว ลงจากพนนภากาศถวายบงคม พระผสองโลกแลว ประทบนง ณ ทสมควรสวน ขางหนง กราบทลวา ขาแตพระมหามน ผนาโลก หมอมฉนมอายได ๑๒๐ ปนบแตเกด เพยงเทานกพอ แลว หมอมฉนจกขอทลลานพพาน. ครงนน บรษททงหมดนนตางพศวงยงนกจง ไดพากนกระทาอญชลถามวา ขาแตพระแมเจาเปน อยางไรพระแมเจา จงบากบนแสดงฤทธทไมมอะไร เทยบได พระมหาปชาบดเถรไดกลาวบรพจรรยา ของพระองคดงตอไปนวา ในแสนกปนบแตกปนไปพระชนพทธเจาพระ นามวาปทมตตระ ผมจกษในธรรมทงปวง เปนผนา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 257 ไดเสดจอบตขนแลวครงนน ขาพเจาเกดในตระกล อามาตย ซงสมบรณดวยเครองอปการะทกสง มงคง รงเรอง รารวย ในกรงหงสวด บางครงขาพเจา พรอมดวยบดานาหนาหมทาสมบรวารมาก เขาไปเฝา พระนราสภพระองคนน ไดเหนพระชนพทธเจา ผปานดงทาววาสวะ ยงฝนคอธรรมใหตกอย เปน ไมมอาสวะเกลอนกลนไปดวยระเบยบแหงรศม เชน กบดวงอาทตยในสรทกาลแลว ทาจตใหเลอมใส และ สดบสภาษตของพระองค เหนพระผนานรชนทรง สถาปนานางภกษณผเปนพระมาตจฉาไวในตาแหนง เอตทคคะ จงถวายปจจยเปนอนมากเปนมหาทานแด พระผเลศกวานรชนผคงทพระองคนน พรอมทงพระ สงฆตลอด ๗ วน แลวไดหมอบลงแทบพระบาทมง ปรารถนาตาแหนงนน. ลาดบนน พระผเปนฤาษ พระองคท ๗ ไดตรสในบรษทใหญวา สตรใดไดนมนต พระผนาโลกพรอมดวยพระสงฆ ใหฉนตลอด ๗ วน เราจกพยากรณสตรนน ทานทงหลายจงฟงเรากลาวไว ใหด ในแสนกปนบแตกปนไป พระศาสดาพระนาม วาโคดม ซงทรงสมภพในวงศพระเจาโอกกากราชจก เปนศาสดาในโลก สตรผนน จกไดเปนธรรมทายาท ของพระศาสดาพระองคนน จกเปนโอรสอนธรรม- นรมต จกไดเปนสาวกาของพระศาสดามนามวาโคตม จกไดเปนพระมาตจฉาบารงเลยงชวตของพระพทธเจา พระองคนน จกไดความเปนเลศของภกษณทงหลาย

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 258 ฝายผรราตรนานครงนน ขาพเจาไดสดบพทธพยา- กรณนนแลว มใจปราโมทยบารงพระชนพทธเจาดวย ปจจยทงหลายตราบเทาสนชวต ตอจากนน ขาพเจา ไดทากาลกรยา ไปบงเกดในพวกเทพเหลาดาวดงส ผซงใหสาเรจสงนาใครไดทกประการ ลวงลาทวยเทพ อนๆ ดวยองค ๑๐ ประการ คอดวยรป เสยง กลน รส ผสสะ อาย วรรณะ สข ยศและรงเรองลาทวยเทพ อน ๆ ดวยอธปไตยความเปนใหญ ขาพเจาไดเปนพระ มเหสผนาเอนดของทาวอมรนทรในสวรรคชนดาว ดงสนน กขาพเจาทองเทยวอยในสงสารเปนผอนพาย คอกรรมพดพาไปเกดในตาบลบานของทาสในอาณา เขตของพระเจากาส ครงนนทาส ๕๐๐ ถวนอาศยอย ในบานนน ขาพเจาไดเปนภรรยาของหวหนาทาสใน ตาบลบานนน พระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค ไดเขา ไปบานเพอบณฑบาต ขาพเจากบญาตทกคน เหน พระปจเจกพทธเจาเหลานนกมความยนดชวยกนสราง กฏ ๕๐๐ หลง อปฏฐากอย ๔ เดอนแลวถวายไตรจวร ขาพเจากบสามกพากนทองเทยวไป จตจากนนขาพเจา พรอมกบสามกไดไปสวรรคชนดาวดงส บดนภพสด ทายขาพเจาเกดในกรงเทวทหะ พระชนกของขาพเจา พระนามวา อญชนศากยะ พระชนนของขาพเจา พระนามวาสลกขณา ตอมาขาพเจาไดไปพระราช- นเวศนของพระเจาสทโธทนะในกรงกบลพสด สตร นอกนนเกดในตระกลศากยะ แลวกไปเรอนของพวก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 259 เจาศากยะดวยกน แตขาพเจาประเสรฐกวาสตรทกคน ไดเปนผบารงเลยงพระชนพทธเจา พระโอรสของ ขาพเจาเสดจออกมหาภเนษกรมณแลวไดเปนพระ พทธเจา เปนผนาพเศษ ภายหลงขาพเจาพรอมดวย เจาสากยาน ๕๐๐ จงไดบวช แลวกไดประสบสนตสข พรอมดวยเจาสากยานผเปนบณฑต สามของขาพเจา ทไดทาบญรวมกนมาแตชาตกอนในครงนน เปนผทา มหาสมยประชมใหญอนพระสคตทรงอนเคราะหแลว กพากนบรรลพระอรหต. ภกษณทงหลาย นอกจากพระมหาปชาบดเถร นนไดพากนเหาะขนสนภากาศ เปนผประกอบดวย มหทธฤทธรงโรจนเหมอนดวงดาวทงหลาย อนโคจร เปนกลมกนไป ครงนนภกษณเหลานนไดแสดงฤทธม ใชนอยเหมอนนายชางทองผชานาญการทาทอง แสดง เครองประดบหลากชนด ฉะนน. ในครงนน ภกษณเหลานน แสดงปาฏหารยได วจตรหลายอยาง ทาพระมนผเปนพระศาสดาผประ- เสรฐ พรอมทงบรษทใหชอบใจแลว ไดพากนลง จากนภากาศถวายบงคมพระศาสดาพระผเปนฤษพระ- องคท ๗ อนพระศาสดาผเปนยอดของนรชนทรงอน- ญาตแลวจงไดนง ณ สถานทอนสมควร แลวไดกราบ ทลวา ขาแตพระมหาวระ โอหนอพระโคตมเถร เปน ผอนเคราะหขาพระองคทก ๆ คน พวกขาพระองคอน บญบารมของพระองคอบรมแลว จงพากนบรรลธรรม เปนทสนอาสวะ ขาพระองคทงหลายเผากเลสไดแลว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 260 ถอนภพทงปวงไดแลว ตดกเลสเครองผกเหมอนชาง ตดเชอกแลว เปนผไมมอาสวะอย. การทขาพระองค ทงหลายมาในสานกของพระพทธเจาผประเสรฐสด เปนการมาดแลวหนอ วชชา ๓ พวกขาพระองคบรรล แลวโดยลาดบ คาสอนของพระพทธเจา พวกขาพระ- องคกไดทาเสรจแลว คณวเศษเหลานคอ ปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ และอภญญา ๖ ขาพระองคทงหลายทา ใหแจงแลว คาสอนของพระพทธเจาอนขาพระองค ทงหลายไดทาเสรจแลว ขาพระองคทงหลายมความ ชานาญในฤทธและทพโสตธาต ขาแตพระมหามน ขาพระองคทงหลายชานาญเจโตปรยญาณ รปพเพน- วาสญาณชาระทพยจกษไดแลว สนอาสวะหมดแลว บดนภพใหมไมม ขาแตพระมหาวระ ขาพระองคทง หลายมญาณในอรรถธรรมนรตตและปฏภาณ ญาณนน เกดทสานกของพระองค ขาแตพระมหามนผทรงเปน ผนา พระองคเปนผอนขาพระองคทงหลายผมเมตตา จต บารงแลว ขอพระองคโปรดทรงอนญาตใหขา- พระองคทงหมดนพพานเถด. พระชนพทธเจาตรสวา เธอทงหลายเมอพด อยางนวา จกนพพาน ตถาคตจกไปวาอะไร กบดน เธอทงหลายจงสาคญกาลเวลาของเธอเอาเองเถด. ครงนน ภกษเหลานนมพระปชาบดโคตม เถรเปนตน ถวายบงคมพระชนพทธเจาแลวไดพากน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 261 ลกจากทนงนนมา พระธรเจาผนาเลศของโลกพรอม ดวยหมชนเปนอนมาก ไดเสดจไปสงพระมาตจฉาจน ถงซมประต. ครงนนพระปชาบดโคตมเถรพรอมดวยภกษณ ทงหมด ไดพากนหมอบลงแทบพระยคลบาทของพระ ศาสดาผเปนพงศพนธ ของโลกกราบทลวา นเปน การถวายบงคมพระยคลบาทครงสดทายของหมอมฉน การไดเหนพระองคผเปนนาถะของโลกครงน กเปน ครงสดทาย หมอมฉนจกไมไดเหนพระพกตรของ พระองคซงมอาการดจอมตะอก ขาแตพระมหาวระ ผเลศของโลก การถวายบงคมของหมอมฉนจกไม สมผสพระยคลบาทของพระองค ซงละเอยดออนด วนนหมอมฉนจะนพพาน. พระศาสดาตรสวา ประโยชนอะไรของเธอ ดวยรปนในปจจบน รปนลวนปจจยปรงแตง ไมนา ยนดเปนของตาทราม. พระมหาปชาบดเถรพรอมดวย ภกษณเหลานน ไปสานกของภกษณของตนแลว นง พบเพยบบนอาสนะอนประเสรฐ. ครงนน อบาสกาทงหลายในพระนครนนผม ความเคารพรกในพทธศาสนา ไดสดบประพฤตเหต ของพระเถร กพากนเขาไปหา นมสการแทบบาทมล เอากรขอนอระประเทศรองไหคราครวญอยางนาสง- สาร เตมกลนดวยความโศกเศรา กลมลงทพนพสธา ดจเถาวลยรากขาดฉะนน พากนราพนวา ขาแตพระ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 262 แมเจา ผเปนนาถะใหทพงแกขาพเจาทงหลาย พระแม เจาอยาละทงขาพเจาทงหลายไปสนพพานเลย ขาพเจา ทกคนขอซบเกลาออนวอน. พระมหาปชาบดเถรลบ ศรษะของอบาสกา ผมศรทธา มปญญาซงเปนหวหนา ของอบาสกาเหลานนกลาวดงนวา ลกเอย ความโศก สลด ซงตกอยในบวงแหงมารไมควรเลย สงขตธรรม ทงปวงลวนไมเทยง การพลดพรากกนเปนทสด หวน ไหวไปมา. ตอแตนน พระเถร กสละอบาสกา เหลานน เขาปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน และ จตตถฌาน แลวเขาอากาสานญจายตนฌาน วญญา- ณญจายตนฌาน อากญจญญายตนฌาน และเนวสญ- ญานาสญญายตนฌานตามลาดบแลว พระปชาบด โคตมเถรกเขาฌานทงหลายใดยปฏโลมแลว กเขา ปฐมฌานไปตราบเทาถงจตตถฌาน ออกจากจตตถ- ฌานนนแลวกดบ เหมอนเปลวประทปทปราศจากเชอ แลวดบไปฉะนน ไดเกดแผนดนไหวใหญ สายฟาก ตกลงจากนภากาศ กลองทพยกบนลอลนขนเอง ทวย- เทพพากนคราครวญ และฝนดอกไมกตกจากอากาศ ลงยงพนแผนดน แมขนเขาเมรราชกกมปนาทหวน ไหวเหมอนนกฟอนราในทามกลางเวทฟอนรา ฉะนน สาครกปนปวนตฟองคะนองเพราะความโศก ทวยเทพ นาค อสรและพรหมตางกพากนสลดใจ กลาวขนใน ทนใดนนเองวา สงขารทงหลายไมเทยงหนอ เหมอน อยางพระมหาปชาบดโคตมเถรน ถงความยอยยบไป

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 263 แลว และพระเถรทงหลาย ผทาตามคาสอนของพระ ศาสดา ซงแวดลอมพระนางมหาปชาบดโคตมเถรนก พากนปรนพพาน เหมอนเปลวประทปหมดเชอฉะนน โอ ความพบกน กมความพลดพรากกนเปนทสด โอ สงทปจจยปรงแตงลวนแตไมเทยง โอ ชวต มความหายสญเปนทสด ความพไรราพน ไดมแลว ดวยประการฉะน. ในลาดบนนเทวดาและพรหม ตางกทาความ ประพฤตตามโลกธรรมตามสมควรแกกาลแลว เขา ไปเฝาพระผมพระภาคเจา พระผเปนยอดฤษ พระ องคท ๗. ครงนน พระศาสดาไดตรสเรยกทานพระอา- นนทผพหสตมาสงวา อานนท เธอจงไปประกาศ ใหภกษทงหลาย ทราบถงการนพพานของพระมารดา เวลานน ทานพระอานนทผราเรง กไรความราเรงม ดวงตาเตมไปดวยนาตา ไดกลาวดวยเสยงรองไหวา ขอภกษทงหลายผเปนโอรสของพระสคต ซงอยใน ทศตะวนออก ทศใต ทศตะวนตก และทศเหนอ จงมาประชมกน ภกษณผทาพระสรระสดทายของ พระมนใหเตบโตดวยนามน มนามวาพระปชาบด โคตมเถรนพพานถงความสงบเหมอนดวงดาวทงหลาย เมอดวงอาทตยอทยฉะนน พระเถรตงบญญตทาให รกนทวไปวา เปนพระพทธมารดา นพพานแลวใน ทใด ถงคนม ๕ ตากแลไมเหน ในทนนพระผมพระ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 264 ภาคเจา ซงเปนผนา ทรงเหนได ขอพระโอรสของ พระสคตผมความเชอในพระสคต หรอเปนศษยของ พระมหามน จงทาสกการะแดพระพทธมารดาเถด ภกษทงหลายถงอยไกล ไดฟงคาประกาศนนแลวกรบ มา บางพวกมาดวยพทธานภาพ บางพวกทฉลาดใน ฤทธกมาดวยฤทธ ตางชวยกนยกเอาเตยงทพระโคตม เถรหลบขนไวในเรอนยอด [เมร] อนประเสรฐ นา รนรมย ทาดวยทองลวนๆ งดงาม ทาวโลกบาลทง สเอาบาเขารองรบเรอนยอด ทวยเทพทเหลอมทาว สกกะเปนตนเขาชวยรบเรอนยอด กเรอนยอดทงหมด ม ๕๐๐ หลง แทจรงวสสกรรมเทพบตรเนรมตมส เหมอนดวงอาทตยในสรทกาล ทวยเทพทงหลายได แบกภกษณทกๆ รปทนอนอยบนเตยงแลว นาเอา ออกไปตามลาดบ พนนภากาศถกเอาเพดานบงไวทว ดวงจนทร ดวงอาทตยพรอมทงดวงดาวซงสาเรจดวย ทองไดถกตดประดบไวทเพดานนน ธงปฏากไดถกยก ขนไวเปนอนมาก จตกาธารทงหลายมดอกไมเปน เครองปกคลม ดอกบวทเกดขนในอากาศเอาปลายลง ดอกไมผดขนจากแผนดน ดวงจนทรและดวงอาทตย คนมองดเหนได และดาวทงหลายสองแสงระยบระยบ อนง ดวงอาทตยถงจะโคจรไปในเวลาเทยง กไมทา ใคร ๆ ใหรอน เหมอนดวงจนทร ทวยเทพทงหลาย พากนบชาดวยของทพยคอของหอมและดอกไมทหอม ตระหลบ และการฟอนราขบรองดดสตเปา พวกนาค

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 265 อสรและพรหม ตางกพากนบชาพระพทธมารดาผนพ- พานแลว กาลงถกเขานาออกไปตามสตกาลง ภกษณ ทงหลาย ผเปนโอรสของพระสคต ซงนพพานแลว ทงหมด เชญไปขางหนา พระปชาบดโคตมเถร พทธมารดา ผอนเทวดาและมนษยสกการะเชญเอาไป ขางหลง เทวดา มนษย พรอมดวย นาค อสรและ พรหมไปขางหนา ขางหลงพระพทธเจาพรอมดวย พระสาวกเสดจไปเพอบชาพระมารดา การปรนพพาน ของพระพทธเจาหาไดเปนเชนนไม การปรนพพาน ของพระปชาบดโคตมเถร อศจรรยยงนก ในเวลา พระพทธเจาเสดจนพพาน ไมมพระพทธเจาและภกษ ทงหลาย มพระสารบตรเปนตน เหมอนในเวลา พรปชาบดโคตมเถรนพพาน ซงมพระพทธเจาและ ภกษทงหลายมพระสารบตรเปนตน ชนทงหลายชวย กนทาจตกาธารซงสาเรจดวยของหอมลวนและเกลอน ไปดวยจรณแหงเครองหอม แลวเผาภกษณเหลานน บนจตกาธารนน สวนแหงสรระนอกนนถกไฟไหมสน เหลอแตอฐ ในเวลานน ทานพระอานนทไดกลาว วาจาอนใหเกดความสงเวชวา พระปชาบดโคตมเถร เขานพพานแลว พระสรระของพระเถรกถกเผาแลว การนพานของพระพทะเจานาสงเกต อกไมนานก คงจกม ตอจากนน ทานพระอานนทอนพระพทธเจา ทรงตกเตอนทาน ไดนอมพระธาตของพระปชาบด- โคตมเถร ซงอยในบาตรของพระเถรเขามาถวายแด

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 266 พระโลกนาถพระผมพระภาคเจาพระผเปนฤษพระองค ท ๗ ไดประคองพระธาตเหลานนดวยฝาพระหตถแลว ตรสวา เพราะสงขารเปนสภาพไมเทยง โคตมผเปน ใหญกวาหมภกษณยงตองนพพาน เหมอนลาตนของ ตนไมใหญทมแกนยนตนอย ถงจะใหญโตกตองผพง ไปฉะนน ดเอาเถดอานนท พระพทธมารดาแม นพพานแลวเหลอแตเพยงสรระ กไมมความเศราโศก ปรเทวนาการ. ทานพระอานนททลวา นาอศจรรยจรงหนอ พระมารดาของขาพระองค แมนพพานแลวเหลอแต เพยงสรระ กไมมความโศกปรเทวนาการ. พระผมพระภาคเจาตรสวา โคตม ขามสาครคอ สงสารไปแลว ละเวนเหตอนทาใหเดอดรอนไดแลว เปนผเยอกเยนดบสนทดแลว อนผอนไมควรเศราโศก ถง โคตมเปนบณฑต มปญญามากและมปญญากวาง ขวาง ทงเปนผรราตรนานกวาภกษณทงหลาย ดกอน ภกษทงหลาย พวกเธอจงทรงจาไวอยางนเถด โคตม เปนผชานาญในฤทธ ทพโสตธาต และมความชานาญ ในเจโตปรยญาณ รทวถงปพเพนวาสญาณ ชาระ ทพยจกษใหหมดจด สนอาสวะหมดแลว บดนภพ ใหมไมม ญาณในอรรถะ ธรรมะ นรตตและปฏภาณ บรสทธ เพราะฉะนนจงไมควรจะเศราโศกถงโคตม นน คตของไฟทลกโพลง ถกแผนเหลกทบแลวดบไป โดยลาดบ ใคร ๆ กรไมไดฉนใด คตของทานทหลด พนจากกเลสโดยชอบแลว ขามพนโอฆะคอพนธะทาง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 267 กามบรรลอจลบท บททไมหวนไหวแลว กไมมใครจะร ไดฉนนน เพราะฉะนน เธอทงหลายจงมตนเปนทพง มสตปฏฐานเปนทางดาเนนเถด เธอทงหลายอบรม โพชฌงค ๗ ประการแลว จกทาทสดแหงทกขได. ทราบวา พระมหาปชาบดโคตมภกษณไดตรสคาถาเหลาน ดวยประการฉะนแล. จบ อรรถกถามหาปชาบดโคตมเถรคาถา ๗. คตตาเถรคาถา [๔๕๗] พระผมพระภาคเจา ทรงประทานโอวาทโปรดขาพเจาวา ดกอนคตตา การละบตร สมบตและของรกออก บวช เพอประโยชนแกนพพานอนใด เธอจงพอกพน นพพานอนนนเนอง ๆ เถด เธออยาตกอยในอานาจ จตนะ สตวทงหลาย ผไมรแจง ถกจตลวงแลว พา กนทองเทยวไปสชาตสงสารนใชนอย กไมร. ดกอนภกษณ เธอจงละขาดสงโยชนอนเปน สวนเบองตาเหลาน คอ กามฉนทะ พยาบาท สกกาย- ทฏฐ สลพพตปรามาส และวจกจฉา เปนทครบ ๕ เธออยา สลพพตมาสกามอกนะ เธอจงละเวนราคะ มานะ อวชชา อทธจจะ และตดสงโยชนทงหลายเสยแลว ก จกทาทสดทกขได เธอทาชาตสงสารใหสนไปแลว กาหนดรภพใหม หมดความทะยานอยาก จกเปนผสงบ ระงบ เทยวไปในปจจบน. จบคตตาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 268 ๗. อรรถกถาคตตาเถรคาถา คาถาวา คตเต ยทตถ ปพพชชา ดงนเปนตน เปนคาถาของพระคตตาเถร. พระเถรแมรปน กบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆสะสมกศล ซงเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนน ๆ รวบรวมธรรมเครอง ปรงแตงวโมกขมาโดยลาดบ มกศลมลแกกลาแลว ทองเทยวไปในสคตเทานนในพทธปบาทกาลน กบงเกดในตระกลพราหมณมหาศาล กรงสาวตถน นางไดมชอวา คตตา. คตตานน รเดยงสาแลว ถกอปนสยสมบตคอยตกเตอนอยเกลยดการอยครองเรอน ขออนญาตบดามารดาแลว กบวชในสานกของพระ-มหาปชาบดโคตม ครนบวชแลวเรมตงวปสสนา ประกอบภาวนาอยเนอง ๆจตของนางกพลานไปในอารมณภายนอก เพราะเกบสะสมมาชานาน หามอารมณเดยวเปนสมาธไม พระศาสดาทรงเหน เมอจะทรงอนเคราะหพระเถรทรงแผรศมไป เหมอนประทบนงในพระคนธกฎ ทรงแสดงพระองคคลายประทบนงบนอากาศใกลกบนางคตตานน เมอทรงโอวาทไดตรสคาถาเหลานนวา ดกอนคตตา การละบตรสมบตและของรกออก บวชเพอประโยชนแกนพพานอนใด เธอจงพอกพน นพพานอนนนเนอง ๆ เถด เธออยาตกอยในอานาจ จตนะ สตวทงหลายผไมรแจง ถกจตลวงแลว ยนด ในวสยคออารมณของมาร พากนทองเทยวไปสชาต สงสารมใชนอย กไมร ดกอนภกษณ เธอจงละขาด สงโยชนอนเปนสวนเบองตาเหลาน คอ กามฉนทะ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 269 พยาบาท สกกายทฏฐ สลพพตปรามาส และวจกจฉา เปนทครบ ๕ เธออยากลบมาสกามภพอกนะ เธอจงละ เวนราคะ มานะ อวชชา อทธจจะ และตดสงโยชนทง หลาย กจกทาทสดแหงทกขได เธอทาชาตสงสาร ใหสนไปแลว กาหนดรภพใหม หมดความทะยาน อยาก จกเปนผสงบระงบ เทยวไปในปจจบน. บรรดาบทเหลานน บทวา ยทตถ ไดแก เพอประโยชนแกการดบสนทแหงกเลส และการดบสนทแหงขนธอนใด. บทวา หตวา ปตตวส ปย ไดแก การละเครอญาตและกองแหงโภคะอนพงรก ปรารถนาการบวชในศาสนาของเรา คอ การอยประพฤตพรหมจรรย. บทวา ตเมวอนพรเหห ไดแก เธอพงเจรญ คอพงใหนพพานนนถงพรอม. บทวามา จตตสส วส คม ไดแก เธออยาตกอยในอานาจของจตทโกง ซงเตบโตดวยอารมณมรปเปนตนมานาน. กเพราะเหตทปถชนคนบอด ถกจตใดหลอกลวงแลว ชอวา จต นนเปรยบดวยมายากล สตวเหลานน ตกอยในอานาจของมารยอมลวงสงสารไปหาไดไม ดวยเหตนน จงตรสคาวา จตเตน วจตา ดงน เปนตน. บทวา ส โยชนาน เอตน ความวา ชอวา สงโยชน เพราะอรรถวาเปนเครองผก ๕ อยาง ตามทกลาวแลว โดยนยม กามฉนทะ พยาบาทเปนตน เหลานน. บทวา ปชหตวาน ไดแก ตดขาดแลวดวยอนาคามมรรค.บทวา ภกขน เปนคาเรยกภกษณนน. บทวา โอรมภาคมนยาน ไดแกเกอกลอปการะแกความเปนอยของมนษยในกามธาต อนเปนสวนเบองตากวารปธาตและอรปธาต เพราะเปนปจจยแหงปฏสนธในกามธาตนน. ม อกษรทาการเชอมบท บาลวา โอรมาคมนยาน กมความอยางนนเหมอนกน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 270บทวา นยท ปนเรหส ความวา เธอจกไมมาสกามภพซงเปนทตงแหงกาม นอกดวยอานาจปฏสนธ เพราะละสงโยชนอนเปนสวนเบองตาได. ร อกษรทาการเชอมบท. บาลวา อตถ กม มความวา ความเปนอยางน คอ กามภพ. บทวา ราค ไดแก รปราคะและอรปราคะ. บทวา มาน ไดแกมานะจะพงฆาดวยอรหตมรรค แมในบทวา อวชชจ อทธจจจ น กมนยเหมอนกน. บทวา ววชชย ไดแก ขมไวไดดวยวปสสนา. บทวา ส โยชนาน เฉตวาน ไดแก ตดซงสงโยชนทงหลายสวนเบองสง ๕ อยางมรปราคะเปนตนเหลานน ไดเดดขาดแลว. บทวา ทกขสสนตกรสสส ความวา เธอจกบรรลทสดแหงวฏทกขแมทงสน. บทวา เขเปตวา ชาตส สาร ไดแก ทาความเปนไปแหงสงสารมชาตเปนมล ใหสนไปแลว. บทวา นจฉาตา ไดแก หมดตณหา. บทวาอปสนตา ไดแก เขาไปสงบระงบ ดวยความเขาไปสงบกเลสทงหลายโดย ประการทงปวง. คาทเหลอ มนยทกลาวมาแลวทงนน. เมอพระศาสดาทรงภาษตคาถาเหลานอยางนแลว พอจบคาถาพระเถรกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ ไดกลาวคาถาเหลานน โดยทานองทพระผมพระภาคเจาทรงภาษตไว เปนอทานนนแล ดวยเหตนนแล คาถาเหลานน จงชอวาเถรคาถา. จบอรรถกถาคตตาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 271 ๘. วชยาเถรคาถา [๔๕๘] พระวชยาเถร กลาวคาถาเปนอทานวา ขาพเจายงทาจตใหอยในอานาจไมได จงไมได ความสงบใจ ออกจากทอย ไปขางนอก ๔-๕ ครง ขาพเจากเขาไปหาพระเขมาเถรไตถามโดยเคารพ. ทานไดแสดงธรรม คอ ธาต อายตนะ อรย- สจ ๔ อนทรย พละ โพชฌงค อฏฐงคกมรรคโปรด ขาพเจา เพอบรรลประโยชนอนสงสด. ขาพเจาฟงคาของทานแลว กระทาตามคาสง สอน ในปฐมยามแหงราตรนน กรปพเพนวาสญาณ ในมชฌมยามแหงราตร กชาระทพยจกษไดหมดจด ในปจฉมยามแหงราตรกไดอาสวกขยญาณ ทาลาย กองแหงความมดได. ครงนน ขาพเจามปตและสขแผไปทวกาย ใน ราตรทครบ ๗ ขาพเจาทาลายกองแหงความมดแลวจง เหยยดเทาออกได. จบวชยาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 272 ๘. อรรถกถาวชยาเถรคาถา คาถาวา จตกขตต ดงนเปนตน เปนคาถาของพระวชยาเถร. พระเถรแมรปน กไดบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆ สะสมกศลซงเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนน ๆ ผมกศลมลอนพอกพนมาโดยลาดบ เทยวเวยนวายอยในเทวดาและมนษยทงหลายในพทธปบาทกาลนกไดบงเกดในเรอนของครอบครวหนงในกรงราชคฤห รเดยงสาแลวกเปนสหายของพระเขมาเถรครงเปนคฤหสถ. ไดฟงมาวาพระนางเขมานนทรงผนวชแลวกคดวา พระมเหสแมนนยงทรงผนวชจะปวยกลาวไปไยถงเราเลา กอยากจะบวชบาง จงเขาไปหาพระเขมาเถร พระเถรทราบอธยาศยของนางแลว กแสดงธรรมโดยวธทนางจะมใจสงเวชในสงสาร จกเลอมใสยงขนในพระศาสนานางฟงธรรมนนแลวเกดสงเวช และไดศรทธาแลวกขอบวช. พระเถรใหนางไดบวชแลว นางครนบวชแลว ทากจเบองตนเสรจกเรมวปสสนา ไมนานนกกบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทา ๔ เพราะสมบรณดวยเหตสมปทาไดพจารณาการปฏบตของตนแลว ไดกลาวคาถาเหลานนเปนอทานวา ขาพเจายงทาจตใหอยในอานาจไมได จงไมได ความสงบใจ ออกจากทอย ไปขางนอก ๔-๕ ครง ขาพเจากเขาไปหาพระเขมาภกษณไตถามโดยเคารพ ทานไดแสดงธรรมคอ ธาต อายตนะ อรยสจ ๔ อนทรย พละ โพชฌงค และอฏฐงคกมรรค โปรด ขาพเจา เพอบรรลประโยชนอนสงสด ขาพเจาฟง คาของทานแลว กระทาตามคาพราสอน ในปฐมยาม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 273 แหงราตรนน กรปพเพนวาสญาณ ในมชฌมยาม แหงราตร กชาระทพยจกษใหหมดจด ในปจฉมยาม แหงราตร กไดอาสวกขยญาณ ทาลายกองแหงความ มดได ครงนน ขาพเจามปตและสขแผไปทวกายอย ในราตรทครบ ๗ ขาพเจาทาลายกองแหงความมด แลว จงเหยยดเทาออกได. บรรดาบทเหลานน ดวยบทวา ภกขน พระเถรกลาวหมายถงพระเขมาเถร. บทวา โพชฌงคฏงคก มคค ไดแกโพชฌงค ๗ และอรย-มรรคมองค ๘. บทวา อตตมตถสส ปตตยา ไดแก เพอบรรลพระอรหต หรอนพพานเทานน. บทวา ปตสเขน ไดแก ดวยปตและสข เนองดวยผลสมาบต.บทวา กาย ไดแก นามกายทประกอบกน และรปกายทไปตามนามกายนน.บทวา ผรตวา ไดแก ถกตองหรอซมซาบไป. บทวา สตตมยา ปาเทปสาเรส ความวา นบจากวนเรมวปสสนาไปในราตรท ๗ ขาพเจาจงคลายการนงขดสมาธเหยยดเทาได. ถามวาทาลายกองแหงความมดไดอยางไร. ตอบวา ทาลายกองโมหะทยงไมเคยทาลายดวยดาบคออรหตมรรคญาณ. คาทเหลอมนยดงทกลาวมาแลวในหนหลงทงนน. จบ อรรถกถาวชยาเถรคาถา จบ อรรถกถาฉกกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 274 สตตกนบาต ๑. อตตราเถรคาถา [๔๕๙] พระปฏาจาราเถร ใหโอวาทวา มาณพทงหลายพากนถอสากตาขาว ไดทรพยมา เลยงบตรภรรยาทานทงหลายจงพากเพยรในคาสงสอน ของพระพทธเจา ททาแลวไมเดอดรอนในภายหลง ทานทงหลายจงรบลางเทาแลวนง ณ ทควรขางหนง จงเขาไปตงจตใหมอารมณเดยว ตงมนดวยดแลว พจารณาสงขารทงหลาย โดยความเปนของแปรปรวน และโดยความเปนของไมใชตน. ขาพเจาฟงคาพราสอนของพระปฏาจาราเถรนน แลว ลางเทาเขาไปนง ณ ทควรขางหนง ในปฐมยาม แหงราตร ขาพเจากระลกชาตกอนได ในมชฌมยาน แหงราตร กชาระทพยจกษไดหมดจด ในปจฉมยาม แหงราตร กทาลายกองแหงความมด [อวชชา] ได ขาพเจาบรรลวชชา ๓ จงลกขนจากอาสนะในภายหลง ขาพเจาทาตามคาพราสอนของแมทานแลว ขาพเจาม วชชา ๓ ไมมอาสวะหอมลอมแมทานอย ดจทวยเทพ ชนดาวดงส พากนหอมลอมทาวสกกะผชนะสงคราม ฉะนน. จบ อตตราเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 275 อรรถกถสตตกนบาต ๑. อรรถกถาอตตราเถรคาถา ในสตตกนบาต คาถาวา มสลาน คเหตวาน ดงนเปนตนเปนคาถาของพระอตตราเถร มวนจฉยดงตอไปน. พระเถรแมรปน ไดบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆสะสมกศล ซงเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนน ๆ ไดบาเพญกศลมลสรางสมธรรมเครองปรงแตงวโมกขมาโดยลาดบ มธรรมเครองอบรมบมวมตตแกกลา ในพทธปบาทกาลน บงเกดในเรอนของครอบครวแหงหนง ไดนามวาอตตรา รเดยงสาแลวเขาไปยงสานกพระปฏาจาราเถร. พระเถร ไดกลาวธรรมแกนาง นางฟงธรรมเกดสงเวชในสงสารวฏ เปนผเลอมใสยงในศาสนากบวช ครนบวชแลว ทากจเบองตนเสรจ เรมวปสสนาในสานกของพระ-ปฏาจาราเถร ประกอบภาวนาอยเนอง ๆ คราเครงวปสสนาอยไมนานนกกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ เพราะอนทรยแกกลา เหตทสมบรณดวยอปนสย ครนบรรลพระอรหตแลวพจารณาการปฏบตของตน ไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา พระปฏาจาราเถร ใหโอวาทวา มาณพทงหลายพากนถอสากตาขาวอย ไดทรพย มาเลยงดบตรภรรยา ทานทงหลายกจงพากเพยรในคา สงสอนของพระพทธเจา ททาแลวไมตองเดอดรอนใน ภายหลง ทานทงหลายจงรบลางเทาแลวนง ณ ทควร ขางหนง จงเขาไปตงจตไวใหมอารมณเดยว ตงมน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 276 ดวยดแลวพจารณาสงขารทงหลาย โดยความเปนของ แปรปรวน และโดยความเปนของไมใชตน.พระอตตราเถรกลาววา ขาพเจาไดฟงคาพราสอนของพระปฏาจาราเถร นนแลว ลางเทาเขาไปนง ณ ทควรขางหนง ใน ปฐมยามแหงราตร ขาพเจากระลกชาตกอนได ใน มชฌมยามแหงราตร กชาระทพยจกษไดหมดจด ใน ปจฉมยามแหงราตร กทาลายกองแหงความมด [อวช- ชา] ได ขาพเจาไดบรรลวชชา ๓ จงลกจากอาสนะ ในภายหลง ขาพเจาทาตามคาพราสอนของแมทาน แลว ขาพเจาเปนผมวชชา ๓ ไมมอาสวะ หอมลอม แมทานอย ดจทวยเทพชนดาวดงส พากนหอมลอม ทาวสกกะผชนะสงครามฉะนน. บรรดาบทเหลานน บทวา จตต อปฏเปตวาน ไดแก เขาไปตงจต ประกอบดวยภาวนาไวในกมมฏฐาน อยางไร คอใหจตมอารมณเดยวตงมนดวยด. บทวา เอกคค สสมาหต ปจจเวกขถ ไดแก ทานทงหลายจงพจารณาการปฏบต อธบายวา ทานทงหลายจงเหนแจงลกษณะสามในสงขารวาเปนของไมเทยงบาง วาเปนทกขบาง วาเปนอนตตาบาง กคานพระเถรกลาวคลอยตามโอวาทของภกษณเหลาอน และพระเถรเปนตนของตนในเวลาโอวาท.บทวา ปฏาจารานสาสน ไดแก คาพราสอนของพระปฏาจาราเถร. อกอยางหนงบาลวา ปฏาจาราย สาสน ดงนกม ไดแกคาสงสอนของพระปฏาจาราเถร. บทวา อถ วฏาส ความวา เพราะขาพเจาบรรลวชชา ๓ จงลกจากอาสนะภายหลง วนหนงพระเถรแมรปน ชาระกมมฏฐานในสานกของ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 277พระปฏาจาราเถรแลว เขาไปสถานทอยของตนแลวนงขดสมาธ ตกลงใจวาขาพเจาจกไมเลกนงขดสมาธน ตราบเทาทจตของขาพเจายงไมหลดพนจากอาสวะทงหลาย เพราะความไมถอมนคราเครงวปสสนาโดยลาดบ กบรรลพระอรหตมอภญญาและปฎสมภทาเปนบรวารตามลาดบแหงมรรค ครนปจจ-เวกขณญาณ ๑๙ อยางดาเนนไป กเกดโสมนสวา บดนเราทากจเสรจแลว กกลาวอทานคาถาเหลาน เหยยดเทาออกไปในเวลาอรณขน ตอแตนน ราตรสวาง กไปยงสานกของพระเถร ไดกลาวซาคาถาเหลาน ดวยเหตนน พระ-อตตราเถรจงกลาวคาเปนตนวา กตา เต อนสาสน ขาพเจาไดทาตามคาพราสอนของทานแลว. คาทเหลอ มนยทกลาวมาในหนหลงหมดแลว. จบอรรถกถาอตตราเถรคาถา ๒. จาลาเถรคาถา [๔๖๐] พระจาลาเถร กลาวคาถาอทานวา ขาพเจาเปนภกษณ ผมอนทรยอนอบรมแลวเขา ไปตงสตไวมน รแจงตลอดสนตบท อนเปนเครอง เขาไประงบสงขาร เปนสข.มารผมบาป ถามวา แมนางศรษะโลน ทาตวเหมอนสมณะ แมนาง บวชเจาะจงใครหนอ. แกนางไมชอบใจลทธเดยรถย ทาไมแมนางจงยงงมงายประพฤตลทธนเลา.พระจาลาเถร ตอบวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 278 ผมลทธเดยรถยภายนอกจากพระศาสนานเขาไป อาศยแตทฏฐความเหนทงหลาย ไมรแจงธรรม ไม ฉลาดในธรรม สวนพระพทธเจาผเสดจอบตในตระกล ศากยะ ไมมผใดเปรยบปาน พระองคทรงแสดงธรรม อนกาวลวงเสยซงทฏฐทงหลาย คอทกข เหตเกดทกข ความลวงทกข และอรยมรรคประกอบดวยองค ๘ เปนทางดาเนนไปใหถงความระงบทกขโปรดขาพเจา ขาพเจาฟงคาสงสอนของพระองคแลว ยนดอยในพระ ศาสนา ขาพเจาบรรลวชชา ๓ แลว คาสงสอนของ- พระพทธเจาขาพเจาทาเสรจแลว ขาพเจากาจดความ เพลดเพลนในสงทงปวงไดแลว ทาลายกองแหงความ มดแลว ดกอนมารผมบาป ทานจงรอยางนเถด ด กอนมารผกระทาทสด ตวทานขาพเจากกาจดไดแลว. จบจาลาเถรคาถา ๒. อรรถกถาจาลาเถรคาถา คาถาวา สต อปฏเปตวาน ดงนเปนตน เปนคาถาของ พระ-จาลาเถร. พระเถรแมรปน ไดบาเพญบารมมา ในพระพทธเจาพระองคกอน ๆสะสมกศลซงเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนน ๆ ในพทธปบาทกาลน กบงเกดในครรภของพราหมณชอรปสาร ในนาลกคามแควนมคธ ในวนตงชอ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 279คนทงหลายไดทงชอวาจาลา จาลานนมนองสาว ชอวา อปจาลา อปจาลานนมนองอกคนหนง ชอวา สสปจาลา ทง ๓ คนน เปนนองสาวของทานพระธรรมเสนาบด คาทมาในเถรคาถา๑วา จาลา อปจาลา สสปจาลา กหมายถงชอหญงทงสามคนนนเอง. กพนองหญงทง ๓ คนเหลานน ไดทราบวา ทานพระธรรมเสนาบดบวชแลว พากนคดวา ธรรมวนยทพชายของเราบวช คงไมตาทรามแนบรรพชากคงไมตาทราม กเกดอตสาหะมฉนทะแรงกลาพากนละญาตและคนใกลเคยงซงกาลงรองไห นาตานองหนา ออกบวชแลว ครนบวชแลว กพากเพยรพยายาม ไมนานนกกบรรลพระอรหต อยดวยพระนพพานสข และผลสข. บรรดาภกษณเหลานน จาลาภกษณเทานน วนหนงกลบ จากบณฑบาตหลงจากฉนภตตาหารแลว กเขาไปยงปาอนธวน นงพกกลางวน ครนนนมารเขาไปหา ประเลาประโลมพระเถรดวยกามทงหลาย ททานหมายถงกลาวไววา๒

"ครงนน เวลาเชาพระจาลาภกษณนงหมแลว ถอบาตรและจวรเขาไปบณฑบาตในกรงสาวตถ ครนเทยวบณฑบาตในกรงสาวตถ อนเสรจกลบจากบณฑบาตภายหลงภตแลว กเขาไปในปาอนธวนเพอพกกลางวน ครนถงปาอนธวน ไดนงพกกลางวนทโคนไมตนหนง ลาดบนน มารผมบาป เขาไปหาพระจาลาภกษณ ครนเขาไปหาแลวจงกลาวกะพระจาลาภกษณ" ดงน. พระเถรนน นงพกกลางวนอย ณ ปาอนธวน มารเขาไปหามงหมายจะตดพระเถร เสยจากการอยประพฤตพรหมจรรย จงไดถามเปนตนวา แมนางศรษะโลนบวชเจาะจงใครหนอ ลาดบนน พระจาลาภกษณ ประกาศพระคณของพระศาสดาและธรรมนาสตวออกจากทกขแกมารนน ใหมารรถงการทคนลวงวสยของมารไดแลว ดวยการชแจงถงการทตนไดทากจเสรจแลว๑. ข. ๒๖/ขอ ๑๗๙. ขทรวนยเถรคาถา ๒. สง. ส. ๑๕/ขอ ๕๓๗.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 280มารไดฟงคานน เปนทกขเสยใจอนตรธานไปในนนนนเอง. พระจาลาภกษณนนเมอกลาวคาถาทตนกบมารกลาวแลวเปนอทาน จงไดกลาวคาถาเหลานวา ขาพเจาเปนภกษณ ผมอนทรยอนอบรมแลว เขาไปตงสตไวมน รแจงตลอดสนตบท อนเปนเครอง เขาไประงบสงขาร เปนสข.มารผมบาปถามวา แมนางศรษะโลน ทาตวเหมอนเปนสมณะ แมนางบวชเจาะจงใครหนอ แมนางไมชอบใจลทธ เดยรถย ทาไมแมนางจงยงงมงายประพฤตลทธนเลา. พระจาลาเถรตอบวา ผถอลทธเดยรถยภายนอกจากพระศาสนาน เขาไปอาศยแตทฏฐความเหนทงหลาย เดยรถยเหลา นน ไมรแจงธรรม ไมฉลาดในธรรม สวนพระพทธเจา ผเลศอบตในตระกลศากยะ ไมมผใดเปรยบปาน พระ- องคทรงแสดงธรรม อนกาวลวงเสยซงทฏฐทงหลาย คอ ทกข เหตใหเกดทกข ความลวงทกขและอรย- มรรคอนประกอบดวยองค ๘ เปนทางดาเนนใหถง ความระงบทกขโปรดขาพเจา ขาพเจาฟงคาสงสอน ของพระองคแลว ยนดอยในพระศาสนา ขาพเจาได บรรลวชชา ๓ แลว คาสงสอนของพระพทธเจา ขาพเจาทาเสรจแลว ขาพเจากาจดความเพลดเพลน ในสงทงปวงไดแลว ทาลายกองแหงความมดแลว ด กอนมารผมบาป ทานจงรอยางนเถด ดกอนมารผ กระทาทสด ตวทานขาพเจากกาจดไดแลว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 281 บรรดาบทเหลานน บทวา สต อปฏเปตวาน ความวา ทาสตใหตงมนดวยด โดยการเจรญสตปฏฐาน คอโดยความเปนของไมงามเปนทกขไมเทยงและเปนอนตตา ในกายเปนตน พระเถรกลาวหมายถงตวเองวาภกษณ.บทวา ภาวตนทรยา ความวา มอนทรย ๕ มสทธาเปนตนอนอบรมแลวดวยการเจรญอรยมรรค. บทวา ปฏวชฌ ปท สนต ความวา แทงตลอดคอทาใหแจงสนตบทคอนพพาน ดวยการทาใหแจงและแทงตลอด. บทวาสงขารปสน ไดแก เหตแหงความสงบสงขารทงปวง. บทวา สข คอเปนสขลวน. คาถาวา ก น อททสส ความวา คาถาทมารกลาวแลว. ในคาถานนมความสงเขปดงตอไปน ในโลกนมลทธและผแสดงลทธเหลานนเปนอนมากคอเจาลทธมากดวยกน บรรดาเจาลทธเหลานน แมนางผมศรษะโลน คอโกนผมบวชเจาะจงใครหนอ มใชศรษะโลนอยางเดยวทแทยงแสดงตวเหมอนสมณะเพราะทรงผากาสาวะอกดวย. บาทคาถาวา น จ โรเจส ปาสณเฑความวา ทานไมชอบใจลทธเดยรถยนน ๆ อนเปนกระจกของพวกดาบสและปรพาชกเปนตน โดยเปนลทธอนเสย. บาทคาถาวา กมท จรส โมมหาความวา แมนางละทางนพพานสายตรง อนเปนวธของลทธเดยรถย มาเดนทางผดชวกาลในบดน งมงายประพฤตซมซานอนใด ลทธนชออะไรเลา. พระเถรฟงคานนแลว เมอจะขมารนนโดยมข คอใหคาตอบจงกลาววา อโต พหทธา เปนตน. ลทธมอปการะมากทชอกฏสกะเปนตน ภายนอกศาสนาของพระสมมาสมพทธเจาน ชอวาลทธเดยรถยนอกศาสนาน ในคาวา อโต พหทธา นน. จรงอยพวกถอลทธเดยรถยเหลานน ยอมดกบวงคอตณหาความทะยานอยากและบวงคอทฏฐความเหน แกสตวทงหลาย จงถกเรยกวา ปาสณฑะ ลทธวางบวงดก ดวยเหตนน พระจาลาเถรจงกลาว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 282วา ทฏ โย อปนสสตา ไดแก อาศย สสสตทฏฐ อธบายวา ถอทฏฐ อนง คนทงหลายอาศยทฏฐความเหนโดยสวนใด กอาศยพวกถอลทธ.เดยรถยโดยสวนนน . บาทคาถาวา น เต ธมม วชานนต ความวา เดยรถยเหลาใดอาศยสสสตทฏฐ ยอมไมรแมปวตตธรรมตามเปนจรงวา นเปนปวตต.บาทคาถาวา น เต ธมมสส โกวทา ไดแก ไมฉลาดแมในนวตตธรรมวานวตตเปนอยางน เดยรถยเหลานนหลงงมงายแมในทางปวตตธรรม ไยเลาจะไมหลงในนวตตธรรม. พระจาลาเถรครนแสดงวาลทธเดยรถยไมนาสตวออกจากทกขอยางนแลว บดนเพอวสชนาปญหาวา แมนางศรษะโลนแมนางบวชเจาะจงใครหนอจงกลาวคาเปนตนวา มพระพทธเจาผเสดจอบตในตระกลศากยะ. บรรดาคาเหลานน บาทคาถาวา ทฏ น สมตกกม ไดแก เปนอบายกาวลวงทฏฐทงปวง คอปลดเปลองเสยจากขาย คอทฏฐ. คาทเหลอ มนยทกลาวมาแลวทงนน. จบ อรรถกถาจาลาเถรคาถา ๓. อปจาลาเถรคาถา [๔๖๑] พระอปจาลาเถร กลาวคาถาเปนอทานวา ขาพเจาเปนภกษณ มสต มจกษ มอนทรยอน อบรมแลว รแจงตลอดสนตบท อนอดมบรษเสพแลว.มารผมบาปกลาววา เหตไฉน แมนางจงไมชอบใจความเกด เพราะ ผเกดมาแลว ยอมบรโภคกามทงหลาย เชญแมนาง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 283 บรโภคความยนดในกามทงหลายเถด อยาไดเปนผม ความเดอดรอนในภายหลงเลย.พระอปาลาเถรกลาววา. ผเกดมาแลว กตองตาย ถกตดมอเทา ถกฆา ถกจองจา ผเกดมาแลว จาตองประสบทกข. พระสมพทธเจา ผเสดจอบตในตระกลศากยะ ผทรงชนะแลวมอย พระองคไดทรงแสดงธรรม อน เปนอบายลวงเสยซงชาต คอทกข เหตใหเกดทกข ความลวงทกข อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ เปนทาง ดาเนนใหถงความระงบทกขโปรดเรา ขาพเจาฟงคา สอนของพระองคแลว ยนดอยในพระศาสนา ขาพเจา ไดบรรลวชชา ๓ แลว คาสงสอนของพระพทธเจา ขาพเจาทาเสรจแลว ขาพเจากาจดความเพลดเพลน ในสงทงปวงไดแลว ทาลายกองแหงความมดแลว ด กอนมารผมบาป ทานจงรอยางนเถด ดกอนมารผ กระทาทสด ตวทานขาพเจากกาจดไดแลว. จบ อปจาลาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 284 ๓. อรรถกถาอปจาลาเถรคาถา คาถาวา สตมต ดงนเปนตน เปนคาถาของพระอปจาลาเถร. เรองของนางอปจาลาเถรนน ไดกลาวไวแลวในเรองพระจาลาเถรกพระอปจาลาเถรแมน บวชแลวเหมอนพระจาลาเถร เรมตงวปสสนา บรรลพระอรหต เมอเปลงอทาน ไดกลาวคาถาเหลานนวา ขาพเจาเปนภกษณ มสต มจกษ มอนทรย อนอบรมแลว รแจงตลอดสนตบท อนอดมบรษ เสพแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา สตมต ความวา ถงพรอมดวยสตคอเปนผประกอบดวยสต รกษาตนไวไดเปนอยางยง อนเปนสวนเบองตนประกอบดวยสตสงสด โดยถงความไพบลยแหงสต เพราะเจรญอรยมรรคในภายหลง. บทวา จกขมต ไดแก ประกอบดวยปญญาจกษ คอประกอบอทยตถ-คามนปญญา อนชาเเรกกเลสออกไปอยางประเสรฐ ทานอธบายวา ประกอบดวยปญญาจกษเปนอยางยง โดยถงความไพบลยแหงปญญา. บาทคาถาวาอกาปรสเสวต ไดแก บรษผไมตา คออดมบรษ ไดแกพระอรยะมพระพทธเจาเปนตนเสพแลว. มารประสงคจะชกนาพระเถรเขาไปในกามทงหลาย จงกลาวคาถาวาก น ชาต น โรเจส ดงน. ความจรงพระเถรถกมารถามวา แมภกษณแมนางไมชอบใจอะไร ? จงตอบวา ทานเอย เราไมชอบใจชาตความเกดจรง ๆลาดบนน มารเมอแสดงวาสตวทเกดแลวบรโภคกาม เพราะฉะนน จงปรารถนาชาตบาง บรโภคกามบาง ไดกลาวคาถาวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 285 เหตไฉน แมนางจงไมชอบใจความเกด เพราะ ผเกดมาแลวยอมบรโภคกามทงหลาย เชญแมนาง บรโภคความยนดในกามทงหลายเถด อยาไดเปนผม ความเดอดรอนในภายหลงเลย. คาถานน มความวา เหตนนเปนอยางไรเลา แมอปจาลา แมนางไมชอบใจ คอไมพอใจความเกดดวยเหตใด เหตนนกไมม เพราะเหตทผเกดแลว ยอมบรโภคกามทงหลาย คอผเกดแลวในโลกน เมอซองเสพรปเปนตนทประกอบดวยกามคณ ยอมชอวาบรโภคกามสข แตกามสขนนกยอมไมมแกผไมเกดแลว ฉะนนเชญแมนางบรโภคความยนดในกามทงหลายเถด คอเชญทานเสวยความยนดในการเลนกบกามทงหลาย. บาทคาถาวา มาห ปจฉาน-ตาปน ความวา อยาไดเปนผมความเดอดรอนในภายหลงวา เนอหนมเราหาไดเสวยกามสขในเมอโภคสมบตมอยไมดงน อธบายวา ธรรมดาวา ธรรมทงหลายในโลกนมประโยชนปรากฏไปจนถงวา ความตองการและมการบรรลประโยชนเปนประโยชน ความตองการมกามสขเปนประโยชน. พระเถรฟงคานนแลว กประกาศวา ชาตเปนเครองหมายแหงทกขและวาตนกาวลวงวสยของมารเสยแลว เมอข จงกลาวคาถาเหลานวา ผเกดนาแลว กตองตาย ถกตดมอเทา ถกฆา ถก จองจา ผเกดมาแลว จาตองประสบทกข. พระสมพทธเจาเสดจอบตในตระกลศากยะ ผ ทรงชนะแลวมอย พระองคไดทรงแสดงธรรมอนเปน อบายลวงเสยซงชาต คอทกข เหตไมเกดทกข ความ ลวงทกข อรยมรรคอนประกอบดวยองค ๘ เปน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 286 ทางดาเนนใหถงความระงบทกขโปรดขาพเจา ขาพเจา ไดฟงคาสอนของพระองคแลว ยนดอยในพระศาสนา ขาพเจาไดบรรลวชชา ๓ แลว คาสงสอนของพระ- พทธเจาขาพเจาไดทาเสรจแลว ขาพเจากาจดความ เพลดเพลนในสงทงปวงไดแลว ทาลายกองแหงความ มดแลว ดกอนมารผมใจบาป ทานจงรอยางนเถด ดกอนมารผกระทาทสด ตวทานขาพเจากกาจดไดแลว. บรรดาคาถาเหลานน บาทคาถาวา ชาตสส มรณ โหต ความวาเพราะเหตทความตายยอมมแกสตวผเกดมาแลว หามแกสตวผไมเกดไม มใชแตความตายอยางเดยวเทานน ทแท โรคทงหลายมโรคชราเปนตนมประมาณเทาใด โรคเหลานนแมทงปวงซงหาประโยชนมได มชาตเปนเหตยอมมแกผเกดมาแลว ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา เพราะชาตเปนปจจย จงเกดม ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาส ดวยเหตนนแล พระอปจาลาเถรจงกลาววา หตถปาทาน เฉทน ไดแก การถกตดมอและเทา ยอมมแกผเกดแลว หามแกผไมเกดไม กในขอนพงเหนวาทานแสดงแมกรรมกรณ [การลงโทษ] ๓๒ อยาง ไวดวยการอางการถกตดมอเทาเปนตวอยาง. สองบาทคาถาวา วธพนธปรเกลส ชาโต ทกข นคจฉตความวา การถกฆามการพรากชวตและการชกดวยหมดเปนตน การจองจามการจองจาดวยโซตรวนเปนตน และกรรมกรณอยางอนทกอยาง ชอวาทกขผเกดแลวยอมไดประสบทกขนนทงหมด ผไมเกดหาประสบไม เพราะฉะนนเราจงไมชอบใจความเกด. บดน พระอปจาลาเถร เมอแสดงสวนเกนของกามทงหลาย และตนกาวลวงกามไดตงแตชาตเปนมล จงกลาวคาเปนตนวา มพระสมพทธเจา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 287ผเสดจอบตในตระกลศากยะ. ในบทเหลานน บทวา อปราชโต ไดแกผอนมารไร ๆ มกเลสมารเปนตนใหพายแพไมไดแลว [คอชนะ] แทจรงพระศาสดาทรงเปนพระสพพาภภ ผทรงครอบงาโลกพรอมทงเทวโลกไวไดโดยแทจรง เพราะฉะนน จงเปนผอนใครใหแพมได. คาทเหลองายทงนน เพราะมนยอนกลาวมาแลว. จบ อรรถกถาอปจาลาเถรคาถา จบ อรรถกถาสตตกนบาต อฏฐกนบาต ๑. สสปจาลาเถรคาถา [๔๖๒] พระสสปจาลาเถร กลาวคาถาเปนอทานวา ขาพเจาเปนภกษณ สมบรณดวยศล สารวมด แลวในอนทรยทงหลาย บรรลสนตบททใคร ๆ ทาให เสยหายมได มโอชารส.มารผมบาปกลาววา แมนางจงตงจตปรารถนาไวในหมเทพชน ดาว- ดงส ชนยามา ชนดสต ชนนมมานรด ชนปรนม- มตวสวตด ทแมนางเคยอยมาแลวแตกอนเถด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 288พระสสปจาลาเถรกลาววา เทวดาชนดาวดงส ชนยามา ชนดสต ชน นนมานรด ชนปรนมตวสวตด พากนไปจากภพส ภพ ทก ๆ กาล นาหนาอยแตในสกกายะ ลวง สกกายะไปไมได กแลนไปหาชาตและมรณะ โลก ทงปวงถกไฟไหมลกรงโรจนโชตชวง โลกทงปวง หวนไหวแลว พระพทธเจาทรงแสดงธรรม ทไม หวนไหว ชงไมได อนปถชนเสพไมไดโปรดขาพเจา ใจของขาพเจายนดนกในธรรมนน ขาพเจาฟงคาสง สอนของพระองคแลว ยนดอยในพระศาสนา วชชา ๓ ขาพเจากบรรลแลว คาสงสอนของพระพทธเจา ขาพเจากทาเสรจแลว ขาพเจากาจดความเพลดเพลน ในสงทงปวงไดแลว ทาลายกองแหงความมดไดแลว ดกอนมารผมบาป ทานจงรอยางนเถด ดกอนมารผ กระทาทสด ถงตวทานขาพเจากกาจดไดแลว. จบ สสปจาลาเถรคาถา จบ อฏฐกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 289 อรรถกถาอฏฐกนบาต ๑. อรรถกถาสสปจาลาเถรคาถา ใน อฏฐกนบาต คาถาวา ภกขน สลสมปนนา เปนตน เปนคาถาของพระสสปจาลาเถร มวนจฉยดงตอไปน. เรองของพระสสปจาลาเถรแมนน กลาวไวแลวในเรองของพระจาลา-เถร กพระสสปจาลาเถรแมน ทราบวาทานพระธรรมเสนาบดบวชแลว กเกดความอตสาหะขนเอง บวชแลว ทาบพกจเสรจ เขาไปตงวปสสนาพากเพยรพยายามอย ไมนานกบรรลพระอรหต ครนบรรลแลว อยดวยสขในผลสมาบต วนหนง พจารณาการปฏบตของตนเกดโสมนส กกลาวคาถาเปนอทานวา ขาพเจาเปนภกษณผสมบรณดวยศล สารวมด ในอนทรยทงหลาย ไดบรรลสนตบท อนใคร ๆ ให เสยหายมได มโอชารส. บรรดาบทเหลานน บทวา สลสมปนนา ไดแก ประกอบบรบรณดวยศลภกษณ ทบรสทธ. บาทคาถาวา อนทรเยส สส วตา ไดแกสารวมดแลวในอนทรยทงหลายมใจเปนท ๖ คอเปนผละราคะในอฏฐารมณมรปเปนตน ละโทสะในอนฏฐารมณและละโมหะในการเพงอารมณทไมสมาเสมอชอวาปดอนทรยดวยดแลว. บาทคาถาวา อเสจนกโมชว ไดแก อรย-มรรคหรอนพพาน ซงเปนโอสถระงบโรคคอกเลส แมทงหมด. ความจรงแมอรยมรรคควรกลาววาสนตบท เพราะผตองการนพพานพงปฏบต และเพราะไมมความเรารอนดวยกเลส มารประสงคจะใหพระเถรเคลอนจากสมาบตโดย

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 290สงไปในกามาวจรสวรรควา แมนางจงเกดความรกใครใยดในกามาวจรสวรรคเถด จงกลาวคาถานวา แมนางจงตงจตปรารถนาไวในหมเทวดาชน ดาวดงส ชนยามา ชนดสต ชนนมมานรด และชน วสวตด ทแมนางเคยอยมาแลวแตกอนเถด. สถานท ๆ ชน ๓๓ คนทาบญรวมกนเกดแลว ชอวาดาวดงส ผทเกดในชนดาวดงสนนแมทงหมด ชอเทพบตรชนดาวดงส. แตอาจารยบางพวกกลาววา คาวาดาวดงสเปนเพยงชอของเทวดาเหลานนเทานน. ชอวาชนยามาเพราะเขาถงทพยสขพเศษกวาเทวโลกทงสอง. ชอวาดสตเพราะยนดราเรงอยดวยทพยสมบต ชอวาชนนมมานรดเพราะเนรมตโภคะทงหลายไดตามชอบใจ ในเวลาทตองการจะยนดเกนกวาอารมณทจดไวตามปกต. ชอวาปรนมมตวสวตดเพราะใชอานาจใหเปนไปในโภคะทงหลาย ทผอนรความชอบใจเนรมตให.บาทคาถาวา ตตถ จตต ปณเธห ความวา แมนางจงตงจตของแมนาง คอจงทาความใครเพอเกดในหมเทวดามชนดาวดงสเปนตนนน ทานกลาวเทวดาชนดาวดงสเปนตนไวดวยประสงควา โภคสมบตของเทพชนจาตมมหาราชกาเลวกวาเทวดาชนดาวดงสนอกน. บาทคาถาวา ยตถ เต วสต ปเร ไดแกในหมเทวดาทแมนางเคยอยมากอน ไดยนวา พระสสปจาลาเถรน เกดอยในเทวดาทงหลายกอน ไดชาระทางสวรรคชนกามาวจร ๕ ชนตงแตชนดาวดงสลงมาอยชนตาอก ตงอยในชนดสต จตจากชนนนแลว ไปบงเกดในมนษยในปจจบน. พระเถรไดฟงคานน แสดงความตนมใจกลบออกไปจากกามและ จากโลกวา มารเอย หยดเกด โลกกามาวจรททานวา โลกอน ๆ กถกไฟคอ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 291ราคะเปนตนไหมลกโชนไปหมด จตของวญชน ยอมไมยนดในโลกนนเลยเมอขมารนน ไดกลาวคาถาเหลานนวา เทวดาชนดาวดงส ชนยามา ชนดสต ชน นมมานรด ชนวสวตด พากนไปจากภพเขาสภพทก ๆ กาล นาหนาอยแตในสกกายะ ลวงสกกายะไปไมได กแลนไปหาชาตและมรณะ โลกทงปวงลกไฟไหมลก รงโรจนโชตชวง โลกทงปวงหวนไหวแลว พระพทธ- เจาไดทรงแสดงธรรมอนเปนธรรมไมหวนไหว ชง ไมได เปนธรรมอนปถชนเสพไมไดโปรดขาพเจา ใจ ของขาพเจายนดนกในธรรมนน ขาพเจาไดฟงคาสง สอนของพระองคแลว ยนดอยในพระศาสนา วชชา ๓ ขาพเจากบรรลแลว คาสงสอนของพระพทธเจาขาพเจา กทาเสรจแลว ขาพเจากาจดความเพลดเพลนในสง ทงปวงไดแลว ทาลายกองแหงความมดไดแลว ดกอน มารผมบาป ทานจงรอยางนเถดวา ตวทานขาพเจา กกาจดไดแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา กาล กาล ไดแก ตลอดกาลนน ๆ .บทวา ภวาภว ไดแก จากภพสภพ. สกกายสม ไดแก เบญจขนธ บทวาปรกขตา แปลวา ทาไวขางหนา ทานอธบายวา มารเอย เทวดาชนดาวดงสเปนตนททานกลาวเมอไปจากภพสภพกดารงอยในสกกายะของตนอนอากลดวยโทษหลายอยางมความไมเทยงเปนตน เพราะฉะนน เทวดาจงเอาสกกายะนาหนา ในกาลนน ๆ คอในเวลาเกด ในเวลาทามกลาง ในเวลาทสด ดารงอยในภพนน จากนนไปกไมลวงพนสกกายะ ไมมงหนาออกจากทกข วงไปตาม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 292ฝงสกกายะเทานน ชอวาแลนไปหาชาตและมรณะ เพราะถกราคะเปนตนตดตามแลว ยอมแลนไปหาชาตและมรณะอยราไป ยอมไมหลดพนไปจากชาต ความเกดและมรณะความตายนนได. บาทคาถาวา สพโพ อาทปโต โลโก ความวา มารเอย โลกชนกามาวจรททานวา ทเขาใจกนวาธาตสาม อยางเดยวเทานนหามได โลกแมทงหมด ไหมแลวดวยไฟ ๑๑ กอง มไฟคอราคะเปนตน. ชอวาลกเพราะถกไฟไหมลกอยบอยๆ ชอวาโพลง เพราะลกโพลงเปนอนเดยวกนชวนรนดรชอวาหวนไหวเพราะหวนไหว คอเคลอนไปทางโนนและทางนดวยตณหาและดวยกเลสทกอยาง. พระผมพระภาคพทธเจา มพระทยอนพระมหากรณาทรงตกเตอนแลวไดทรงแสดงโลกตรธรรม ๙ อยาง ตางดวยมรรคผลและนพพาน ชอวาเปนธรรมไมหวนไหวเพราะใคร ๆ ไมสามารถใหหวนไหวคอเคลอนไหวไดในโลกทถกไฟไหม ลกโพลงและหวนไหวแลวอยางน. ชอวาชงไมได เพราะไมมผเสมอนพระองค เหตทใคร ๆ ไมสามารถจะชงไดโดยพระคณวา ประมาณเทาน. ชอวาเปนธรรมอนปถชนเสพไมได เพราะพระอรยะมพระพทธเจาเปนตนเสพแลว เหตดาเนนอยในภาวนาเปนอารมณคอไดตรสประกาศแลวแกโลกพรอมทงเทวโลก. ใจของเรายนดยงนกในอรยธรรมนน อธบายวาไมกลบไปจากอรยธรรมนน คาทเหลอ มนยทกลาวมาแลวทงนน. จบ อรถกถาสสปจาลาเถรคาถา จบ อรรถกถาอฏฐกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 293 นวกนบาต ๑. วฑฒมาตาเถรคาถา [๔๖๓] พระวฑฒมาตาเถรกลาวกะพระวฑฒเถระผเปนบตรวา พอวฑฒะ ตณหาความอยากในโลก อยาไดม แกพอไมวาในกาลไหน ๆ เลย พออยาเปนภาคมสวน แหงทกขบอย ๆ เลยนะพอ. พอวฑฒะ พระมนทงหลาย ไมมตณหา ตด ความสงสยได เปนผเยอกเยน ถงความฝกฝนไมม อาสวะ อยเปนสข. พอวฑฒะพอจงพอกพนมรรค ทางททานผแสวง คณเหลานนประพฤตกนมาแลว เพอบรรลทศนะ เพอ ทาทสดทกข.พระวฑฒเถระกลาววา โยมมารดาบงเกดเกลา กลากลาวความนแกลก โยมมารดา ลกเขาใจวา ตณหาของโยมมารดาคง ไมมแนละ.พระเถรกลาววา พอวฑฒะ สงขารอยางใดอยางหนง มทง ตา สง กลาง ตณหาของแมในสงขารเหลานน อณหนง กด ขนาดเทาอณหนงกด ไมมเลย.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 294 แมผไมประมาท เพงฌานอย สนอาสวะหมด แลว วชชา ๓ กบรรลแลว คาสอนของพระศาสดา กกระทาเสรจแลว.พระวฑฒเถระกลาววา โยมมารดา มอบปะฏกอนโอฬารแกลกแลวหนอ คอคาถาทประกอบดวยปรมตถ เหมนคาถาอน- เคราะห. ลกฟงคาสอนของโยมมารดาบงเกดเกลากถง ความสลดใจในธรรม เพอบรรลธรรมอนเกษมปลอด โปรงจากโยคะกเลส. ลกนน มจตเดดเดยวดวยความเพยร ไมเกยจ ครานทงกลางคนกลางวน อนโยมมารดาเตอนแลว ก สงบ สมผสสนตอนยอดเยยม. จบ วฑฒมาตาเถรคาถา จบ นวกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 295 อรรถกถานวกนบาต ๑. วฑฒมาตเถรคาถา๑ ใน นวกนบาต คาถาวา มา ส เต วฑฒ โลกมห เปนตนเปนคาถาของ พระวฑฒมาตเถร มวนจฉยดงตอไปน. พระเถรแมรปน กบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอนๆสรางสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนน ๆมสมภารธรรมเครองปรงแตงวโมกขซงรวบรวมมาตามลาดบ ในพทธปบาทกาลน กบงเกดในเรอนสกลในภารกจฉนคร เจรญวยแลวกมสาม คลอดบตรคนหนง บตรนนมชอวาวฑฒะ นบตงแตนน เขากเรยกนางวาวฑฒมาตา นางฟงธรรมในสานกภกษณ ไดศรทธา กมอบบตรแกพวกญาต แลวกอยอาศยสานกภกษณเรองมาในบาลเทานน สวนพระวฑฒเถระบตรของตน ทรบรอนเขามาเยยมตนในสานกภกษณแตลาพง พระเถรนกตกเตอนวา เหตไรเจาจงรบรอนมาในทนแตลาพง เมอจะสงสอนจงกลาวคาถาเหลานวา พอวฑฒะ ตณหาความอยาก อยาไดมแกพอ ไมวาในกาลไหนๆ เลย ลกเอย พออยาไดเปนภาคม สวนแหงทกขบอยๆ เลยนะพอ. พอวฑฒะ พระมนทงหลาย ไมมตณหาตดความ สงสยได เปนผเยอกเยน ถงความฝกฝน ไมมอาสวะ อยเปนสข.๑. บาลเปน วฑฒมาตาเถร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 296 พอวฑฒะ พอจงพอกพนมรรค ทางททานผแสวง คณเหลานนประพฤตกนมาแลวเพอบรรลทศนะ เพอ ทาทสดทกข. บรรดาบทเหลานน ในคาวา มา ส เต วฑฒ โลกมหวนโถ อห กทาจน คาวา ส เปนเพยงนบาต. ลกวฑฒะ ตณหาความอยาก ในสตวโลก และสงขารโลก แมทงหมด อยาไดม อยาไดเปนแกลก แมในกาลไร ๆ เลย ในขอนน พระเถรกลาวเหตวา ลกเอย พออยามสวนแหงทกขมการเกดไป ๆ มาๆ เปนตนบอยๆ คอเมอยงตดตณหา ความอยาก ไมขาด กอยาเปนภาคมสวนแหงทกข มการเกดไป ๆ มา ๆ เปนตนบอย ๆ ซงมตณหานนเปนนมต พระเถรครนแสดงโทษในการตดกเลสไมไดอยางนแลว บดน เมอจะแสดงอานสงสในการตดกเลสได จงกลาววา สขห วฑฒ เปนตน คานนมความวา ลกวฑฒะ ทานทชอวามน เพราะเปนผประกอบดวยโมเนยยธรรม ชอวา อเนชา เพราะไมมตณหาทชอวาเอชาชอวา ตดความสงสยได เพราะละความสงสยไดดวยโสดาปตตมรรค ชอวาเยอกเยน เพราะไมมความเรารอนดวยกเลสทงปวง ชอวาถงความฝกฝนเพราะบรรลความฝกฝนอนยอดเยยมไมมอาสวะ คอสนอาสวะแลว ยอมอยเปนสข บดน ทกขทางใจของทานเหลานนไมม ตอไปทกขแมทกอยางกจกไมมกนเลย. เพราะเหตทเปนอยางนแหละ ฉะนน พระเถรจงกลาววา เตหา-นจณณ อสห ฯลฯ อนพรหย ความวา พอวฑฒะ พอจงพอกพนพงจาเรญมรรค คอสมถวปสสนา ทพระขณาสพ ผแสวงคณอนยงใหญเหลานน ประพฤตตามๆ กน คอปฏบตกนมาแลว เพอบรรล ญาณทศนะ เพอทาทสดทกขในวฏฏะ แมทงหมด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 297 พระวฑฒเถระฟงคามารดานน แลวคดวา โยมมารดาของเรา คงตง อยในพระอรหตแนแลว เมอจะประกาศความขอนน จงกลาวคาถาวา โยมมารดาบงเกดเกลากลากลาวความนแกลก โยมมารดา ลกเขาใจวา ตณหาของโยนมารดาคง ไมมแนละ. บรรดาบทเหลานน บทวา วสารทา ว ภณส เอตมตถ ชเนตตเม ความวา ทานโยมมารดาบงเกดเกลากลาวความน คอโอวาทนวา ลกวฑฒะตณหา ความอยาก ในโลก อยาไดมแกลก ไมวาในกาลไหน ๆ เลย ดงน โยมมารดาเปนผปราศจากความขลาดกลว ไมตดไมของในอารมณไหน ๆ กลาวแกลก ทานโยมมารดา เพราะฉะนน ลกจงเขาใจวา ตณหาของโยมมารดาคงไมมแนละ อธบายวา ทานโยมมารดา คอทานโยมมารดาของลก ลกเขาใจวา ตณหาแมเพยงความรกระหวางครอบครวของโยมมารดา คงไมมในตวลก อธบายวา ตณหาทยดถอวาของเราไมม. พระเถรฟงคาบตรนนแลว กลาววากเลสแมเพยงเลกนอย ไมมในอารมณไหนๆ ของแมเลย ดงน เมอจะประกาศความทตนทากจเสรจแลวจงกลาว ๒ คาถา ดงนวา พอวฑฒะ สงขารอยางใดอยางหนง มทง ตา สง กลาง ตณหาของแมในสงขารเหลานน อณหนง กด ขนาดอณหนงกด ไมมเลย. แมผไมประมาท เพงฌานอย สนอาสวะหมด แลว วชชา ๓ กบรรลแลว คาสอนของพระศาสดา กกระทาเสรจแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา เย เกจ เปนคากลาวความไมมกาหนด.บทวา สงขารา ไดแกสงขตธรรม. บทวา หนา ไดแก ตา นารงเกยจ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 298บทวา อกกฏมชณมา ไดแก ประณตและปานกลาง บรรดาสงขาร ๓นน สงขารทชรามรณะปรงแตง ชอวา ชนกลาง อกนยหนง สงขารทฉนทะเปนตนอยางเลวทาใหเกด ชอวา ชนตา. ทฉนทะเปนตนอยางกลางทาใหเกด ชอวา ชนกลาง, ทฉนทะเปนตนอยางประณตทาใหเกด ชอวา ชนสง.อกนยหนง อกศลธรรม ชอวา ชนตา, โลกตรธรรม ชอวา ชนสง, นอกน ชอวา ชนกลาง. บทวา อณป อณมตโตป ความวา มใชแตตณหาในตวลกอยางเดยวเทานน ทแท สงขารทกอยาง ตางโดยชนตาเปนตณหาของแมในสงขารเหลานนทงหมด อณหนงกด ขนาดเทาอณหนงกด เลกอยางยงกด ไมมเลย. พระเถรกลาวเหตในขอนนวา แมผไมประมาทเพงฌานอย กสนอาสวะหมดทกอยาง. บรรดาบทเหลานน บทวา อปปมตตสส ฌายโตไดแก ผไมประมาทเพงฌานอย คานทานกลาวไวเปนลงควปลลาส ในคานน ประกอบความวา เพราะเหตทวชชา ๓ แมบรรลแลว ฉะนน คาสอนของพระพทธเจาจงชอวา แมทาเสรจแลว เพราะเหตทแมไมประมาทเพงฌานฉะนน อาสวะของแมจงหมดสนไป ตณหาของแมอณหนงกด ขนาดเทาอณหนงกด จงไมมเลย. พระเถระกระทาโอวาททพระเถรกลาวแลวใหเปนดงขอชาง [คอยสบตน] เกดความสลดใจ กไปพระวหารนงในทพกกลางวน เจรญวปสสนาแลวกบรรลพระอรหต พจารณาถงการปฏบตของตน เกดโสมนส กไปยงสานกของโยมมารดา เมอจะพยากรณพระอรหตจงกลาว ๓ คาถา ดงนวา โยมมารดา มอบปฏกอนโอฬารแกลกแลวหนอ คอคาถาทประกอบดวยปรมตถ เหมอนคาถาอน- เคราะห.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 299 ลกฟงคาสอนของโยมมารดาบงเกดเกลา กถง ความสลดใจในธรรม เพอบรรลธรรมเกษมปลอดโปรง จากโยคะกเลส. ลกนน มจตเดดเดยวดวยความเพยร ไมเกยจ- ครานทงกลางคนกลางวน อนโยมมารดาเตอนแลว ก สงบ สมผสสนตอนยอดเยยม. ครงนน พระเถรครนทาถอยคาของตนใหเปนประดจขอชาง [สบบตรของตน] แลว มจตอนการบรรลพระอรหตของบตรใหยนดแลว กกลาวซาคาถาทบตรนนกลาวแลวดวยตนเอง คาถาแมเหลานนจงกลายเปนเถรคาถาดวยประการอยางน. บรรดาบทเหลานน บทวา อฬาร ไดแก ไพบลยคอใหญ บทวาปโตท ไดแกปฏกคอโอวาท. บทวา สมวสสร ประกอบความวา ใหเปนไปโดยชอบแลวหนอ ถาจะถามวาปฏกนนคออะไร เพราะฉะนน พระเถระจงกลาววาคอคาถาทประกอบดวยปรมตถ. พระเถระกลาวหมายถงวา มา สเต วฑฒ โลกมห เปนตน. บทวา ยถาป อนกมปกา ความวา โยมมารดาของลก ประกาศปฏก คอทอนไมคอยไลตอนอนโอฬาร กลาวคอคาถาชแจงถงความเปนไปและถอยกลบ ซงปลกใจดวยกาลงญาณแกลก เหมอนคาถาทอนเคราะหแมอยางอน ฉะนน. บทวา ธมมส เวคมาปาท ไดแก ถงความกลว ความสลดใจ อยางยงใหญ เพราะนามาซงภยดวยญาณ. บทวา ปธานปหตตโต ไดแกมจตมงมนพระนพพาน ดวยการประกอบสมมปปธาน ๔. อยาง. บทวา อผส สนตมตตม ความวา สมผสคอบรรลสนตอนยอดเยยม คอพระนพพาน. จบ อรรถกถาวฑฒมาตเถรคาถา จบ อรรถกถานวกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 300 เอกาทสกนบาต ๑. กสาโคตมเถรคาถา [๔๖๔] พระกสาโคตมเถรกลาววา เฉพาะโลก พระมนทรงสรรเสรญความเปนผม กลยาณมตร คนเมอคบกลยาณมตร แมเปนพาล กพง เปนบณฑตไดบาง. ควรคบแตสตบรษคนด คนคบสตบรษ ปญญา ยอมเจรญไดเหมอนกน คนคบสตบรษจะพงพนจาก ทกขไดทกอยาง. บคคลพงรจกอรยสจ แมทง ๔ คอ ทกข ทกข- สมทย ทกขนโรธ และมรรคมองค ๘.ยกษณตนหนงกลาวตาหนความเปนหญงไววา พระผมพระภาคเจา ผทรงฝกคนทควรฝกตรสวา ความเปนหญงเปนทกข แมการเปนหญงรวมสามก เปนทกข หญงบางพวกยอมคลอดครงเดยว บางพวก กเชอดคอตนเอง บางพวกทเปนสขมาลชาตละเอยด ออน ทนทกขไมไดกนยาพษ สตวในครรภและ หญงผมครรภ ยอมประสบความพนาศยอยยบทงสอง คนพระปฏาจาราเถรเลาวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 301 ขาพเจาครรภแกใกลคลอด เดนทางไปยงไมทน ถงเรอนตน กคลอดบตรทระหวางทาง พบสามตาย บตรทงสองกตาย สามกตายเสยททางเปลยว ขาพเจา กลายเปนคนยากไร มารดาบดาและพชาย ถกเผาบน เชงตะกอนเดยวกน เมอตระกลเสอมตกเปนคนยากไร ขาพเจาตองเสวยทกขหาประมาณมได นาตาของ ขาพเจาไหลตลอดมาหลายพนชาต. ขาพเจาอยทามกลางสสาน แมเนอบตรกตองกน ขาพเจามตระกลเสอมแลว สามตายแลว [เปนหมาย] คนทงปวงตเตยนแลวกไดบรรลอมตธรรม. อรยมรรคมองค ๘ อนใหถงอมตธรรมขาพเจา กอบรมแลว แมพระนพพานกกระทาใหแจงแลว ขาพเจาไดพบกระจกธรรมแลว. ขาพเจาตดความโศกศลยไดแลว ปลงภาระแลว กระทากรณยะเสรจแลว ขาพเจาชอกสาโคตมเถร ผ มจตหลดพนแลวกลาวคานไว. จบ กสาโคตมเถรคาถา จบ เอกาทสนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 302 อรรถกถาเอกาทสกนบาต ๑. อรรถกถากสาโคตมเถรคาถา ใน เอกาทสนบาต คาถาวา กลยาณมตตตา เปนตน เปนคาถาของ พระกสาโคตมเถร มวนจฉยดงตอไปน. ไดยนวา พระเถรรปน ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวา ปท-มตตระ กบงเกดในเรอนสกลกรงหงสวด รเดยงสาแลว วนหนงฟงธรรมในสานกพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศของเหลาภกษณผทรงจวรปอน กสรางสมกศลใหยงๆขนไป ทองเทยวอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลน กบงเกดในสกลเขญใจ กรงสาวตถ ชอของนางวา โคตม แตเพราะตวผอม เขาจงเรยกวา กสาโคตม นางไปมสาม บดามารดาและญาตดหมนวา เปนลกสาวของสกลเขญใจ นางคลอดลกชายออกมาคนหนง เพราะไดลกชาย บดามารดาและญาตกทาสมมานะยกยองนาง แตลกชายนางกตายเสยขณะทวงเลนได ดวยเหตนน นางจงเกดบาเพราะความเศราโศก. นางคดวา เมอกอนเราถกดหมน นบตงแตลกชายเราเกดกไดรบยกยอง คนเหลานพยายามจะทงลกชายเราไวขางนอก จงอมรางลกชายทตายแลวไป โดยความบาเพราะความเศราโศก ตระเวนไปในนคร ตามลาดบประตเรอนโดยกลาวขอรองวา ขอทานโปรดใหยาแกลกชายของขาดวยเถด ผคนทงหลายบรภาษดาวา จะเอายาแกตายมาแตไหน นางกไมเชอคาของคนเหลานน ครงนน ชายบณฑตผหนงคดวา หญงคนนจตฟงซานเปนบาเพราะ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 303โศกเศราถงลกชาย พระทศพลเทานนคงจกทรงรจกยาสาหรบหญงคนน จงกลาววา แมคณ ไปเฝาพระสมมาสมพทธเจาแลวทลถามถงยาสาหรบลกชายของแมนางส นางไปพระวหาร เวลาพระศาสดาทรงแสดงธรรม ทลถามวา ขาแตพระผมพระภาคเจา โปรดทรงประทานยาสาหรบ ลกชายของขาพระองคดวยเถด พระศาสดาทรงเหนอปนสยของนาง จงตรสวา ไปส เขาพระนคร เรอนหลงใดไมเคยมคนตาย จงนาเมลดผกกาดจากเรอนหลงนนมา. นางรบพระพทธดารสวา ดละพระเจาขา ดใจกเขาพระนครไปในเรอนหลงแรก พดวา พระศาสดาโปรดใหขานาเมลดผกกาดไป เพอทายาสาหรบลกชายของขาถาในเรอนหลงน ไมเคยมใคร ๆ ตาย โปรดใหเมลดผกกาดแกขาดวยเถดคนในเรอนหลงนนกลาววา ใครเลาจะสามารถนบคนทตายไปแลว ในเรอนหลงนได. นางไปเรอนหลงทสอง-สาม ดวยพทธานภาพ กหายบา อยในปกตจตจงคดวา จะประโยชนอะไรดวยเมลดผกกาดนน พอกนท สาหรบเมลดผกกาดในทน นางคดวา ธรรมเนยมนนแหละ คงจกมทวพระนครความจรงนคงจกเปนขอทพระผมพระภาคเจา ผทรงอนเคราะหดวยหวงด ทรงเหนแลว กไดความสลดใจ จากทนน กออกไปขางนอก ทงลกชายทปาชาผดบกลาวคาถานวา ธรรมคออนจจตา ความไมเทยง มใชเปนธรรม ของชาวบาน มใชของชาวนคมและมใชของตระกล หนง หากแตเปนธรรมของชาวโลกทงหมดรวมทง เทวโลกดวย. กแลนางครนกลาวอยางนแลว กไปเฝาพระศาสดา พระศาสดาตรสถามนางวา โคตม เจาไดเมลดผกกาดมาแลวหรอ. นางกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ กจกรรมเมลดผกกาดเสรจแลว พระเจาขา ขอทรงโปรดเปนทพงของขาพระองคดวยเถด ลาดบนน พระศาสดาตรสคาถาแกนางวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 304 มฤตย ยอมพานรชน ผมวเมาในบตรและสตว เลยง มใจฟงซานไป เหมอนกระแสนาหลากขนาด ใหญ พดพาชาวบานทมวหลบใหลไปฉะนน. จบคาถา นางกตงอยในโสดาปตตผล ตามอาการทยนอย ทลขอบรรพชากะพระศาสดา พระศาสดาทรงอนญาตใหบรรพชาในสานกของภกษณนางถวายบงคมพระศาสดา ทาประทกษณเวยนขวา ๓ รอบ แลวไปสานกภกษณ บรรพชาอปสมบทแลว ไมนานนก ทาโยนโสมนสการเจรญวปสสนาครงนน พระศาสดาตรสพระคาถาประกอบดวยโอภาสแกนางดงนวา ผเหนอมตบท มชวตอยวนเดยว ยงประเสรฐ วาผไมเหนอมตบท มชวตอยถง ๑๐๐ ป. จบพระคาถา นางกบรรลพระอรหต ในการใชสอยบรขารกอกฤษฏอยางยง ครองแตจวรทประกอบดวยความปอน ๓ อยาง. ครงนนพระศาสดาประทบอย ณ พระเชตวนวหาร กาลงทรงสถาปนาพระภกษณทงหลายไวในตาแหนงเอตทคคะตามลาดบกทรงสถาปนาพระเถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศของเหลาภกษณผทรงจวรปอน. พระเถรนนพจารณาการปฏบตของตน คดวา เราอาศยพระศาสดาจงใหคณวเศษน ไดกลาวคาถาเหลานนโดยมข คอการสรรเสรญกลยาณมตรวา เฉพาะโลก พระมนทรงสรรเสรญความเปนผม กลยาณมตร คนเมอคบกลยาณมตร แมเปนพาลกพง เปนบณฑตไดบาง. ควรคบแตสตบรษคนด คนคบสตบรษ ปญญา ยอมเจรญไดเหมอนกน คนคบสตบรษจะพงพนจาก ทกขไดทกอยาง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 305 บคคลพงรจกอรยสจแมทง ๔ คอทกข ทกข- สมทย ทกขนโรธ และมรรคมองค ๘. ยกษณตนหนงกลาวตาหนความเปนหญงไววา พระผมพระภาคเจา ผทรงฝกคนทควรฝก ตรส วา ความเปนหญงเปนทกข แมการเปนหญงรวมสาม กเปนทกข หญงบางพวก ยอมคลอดครงเดยว บาง พวกกเชอดคอตนเอง บางพวกทเปนสขมาลชาต ทน ทกขไมไดกกนยาพษ สตวในครรภและหญงผมครรภ ยอมประสบความพนาศกยอยยบทงสองคน.พระปฏาจาราเถรเลาวา ขาพเจาครรภแกใกลคลอด เดนทางไปยงไมทน ถงเรอนตน กคลอดบตรระหวางทาง พบสามตาย บตรทงสองกตาย สามกตายเสยทหนทางเปลยว ขาพเจากลายเปนคนยากไร มารดาบดาและพชายถก เผาบนเชงตะกอนเดยวกน เมอตระกลเสอมตกเปน คนยากไร ขาพเจาตองเสวยทกขหาประมาณมได นาตาของขาพเจาไหลตลอดมาหลายพนชาต. ขาพเจาอยทามกลางสสาน แมเนอบตรกตองกน ขาพเจามตระกลเสอมแลว สามตายแลว คนทงปวง ตเตยนแลว กไดบรรลอมตธรรม. อรยมรรคมองค ๘ อนใหถงอมตธรรม ขาพเจา กอบรมแลว แมพระนพพานกกระทาใหแจงแลว ขาพเจาไดพบกระจกธรรมแลว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 306 ขาพเจาตดความโศกศลยไดแลว ปลงภาระแลว กระทากรณยะเสรจแลว ขาพเจาชอกสาโคตมเถร ผมจตหลดพนแลว กลาวคาน. บรรดาบทเหลานน บทวา กลยาณมตตตา ความวา ชอวากลยาณมตร เพราะมมตรงาม เจรญ ด ผสมบรณดวยความมศลเปนตนกาลงมทกข ถกกาจดประโยชนเกอกลอนใด บคคลใดเปนมตรมอปการะชวยเขาโดยอาการทกอยาง อยางนน บคคลนน ชอวา กลยาณมตร ความเปนแหงกลยาณมตรนน ชอวากลยาณมตตตา คอความเปนผมกลยาณมตร มตรด.บทวา มนนา ไดแก พระศาสดา. บทวา อททสส วณณตา ไดแกเฉพาะสตวโลก วา บคคลควรดาเนนตามกลยาณมตร ทรงสรรเสรญไวโดยนยเปนตนวา "ดกอนอานนท ความมมตรด ความมสหายด ความมเพอนด เปนตวพรหมจรรยทงหมดเลย ขอทภกษจกเปนผมศล สารวมในปาตโมกขสงวรอย กพงหวงได สาหรบเมฆยภกษ ผมมตรด ผมสหายค ผมเพอนด" ดงน. คาวา กลยาณมตเต ภชมาโน เปนตน เปนคาแสดงอานสงสของความเปนผมมตรด. บรรดาบทเหลานน บทวา อป พาโล ปณฑโตอสส ความวา บคคลผคบกลยาณมตร แมเปนพาลมากอน เพราะเวนขอทคบฟงเปนตน กพงเปนบณฑตไดบาง เพราะสดบฟงขอทยงไมไดสดบฟงเปนตน. บทวา ภซตพพา สปปรสา ความวา เพราะเหตทบคคลแมเปนพาลกเปนบณฑตได สตบรษทงหลายมพระพทธเจาเปนตน บคคลกพงซองเสพดวยการเขาไปหาตามเวลาสมควรเปนอาท. บทวา ปา ตถา ปวฑฒตภชนตาน ประกอบความวา สาหรบบคคลผคบกลยาณมตร ปญญายอมเจรญ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 307เพมพน บรบรณ เหมอนอยางบรรดาบคคลเหลานน บคคลผใดผหนง เมอคบสตบรษ จะพงพนจากทกขมชาตเปนตนไดหมดฉะนน. พระเถร เมอแสดงวธพนทกข ดวยวธคบกลยาณมตร จงกลาวคาวาทกขณเจว วชาเนยย เปนอาท. บรรดาบทเหลานน บทวา จตตารอรยสจจาน ประกอบความวา พงรแจงแทงตลอดอรยสจ ๔ เหลาน คอทกข ทกขสมทย นโรธ และมรรคมองค ๘. สองคาถาวา ทกโข อตถภาโว เปนตน ยกษณตนหนงเมอตเตยนความเปนหญงกลาวไว. บรรดาบทเหลานน บทวา ทกโข อตถภาโวอกขาโต ความวา ความเปนหญง พระผมพระภาคเจา ผทรงฝกคนทควรฝกตรสวาเปนทกข เพราะโทษทงหลายมเปนตนอยางนวา ความออนแอ การตงทอง ความเปนอยทตองอาศยคนอนทกเวลา. บทวา สปตตกมป ทกขไดแก การอยทมศตร แมการอยรวมกบหญงรวมสามกเปนทกข อธบายวาแมอนนกเปนโทษในความเปนหญง. บทวา อปเปกจจา สก วชาตาโยไดแก หญงบางพวกคลอดคราวเดยวเทานน กทนทกขในการตลอดตองแรกไมได. บทวา คลเก อป กนตนต ไดแก เชอดคอตนเองบาง. บทวาสขมาลนโย วสาน ขาทนต ไดแก หญงทมรางกายละเอยดออน[สขมาลชาต] ทนความลาบาก เพราะความทตนเปนคนละเอยดออนไมไดกกนยาพษบาง ในคาวา ชนมารกมชฌคตา สตวเกดในครรภผหลง ทานเรยกวา ชนมารกะ คอทารกผฆาชนคอมารดา อธบายวา ทารกผฆามารดา ทอยตรงกลาง คออยในทอง ไดแกสตวในทองผหลง. บทวา อโภป พยสนานอนโภนต ความวา ชนแมทงสองคอ สตวเกดในทองและมารดาผมครรภยอมประสบความตายและความพนาศยอยยบ. สวนอาจารยอนอกกลาววา กเลสทงหลาย ชอวาผฆาชน, ภรยาและสามแมทงสอง ซงอยทามกลางแหงกเลส

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 308เหลานนคอตกอยในสนดานกเลส ยอมประสบความพนาศโดยอานาจความเรารอนแหงกเลสในปจจบนน ยอมประสบความพนาศโดยอานาจความเศราหมองแหงทคตในอนาคต เขาวา ยกษณนนราลกถงทกขทตนประสบในอตภาพกอน จงกลาวสองคาถาน สวนพระเถรไดกลาวยาเพอชแจงโทษ ในความเปนหญง. สองคาถาวา อปวชา คจฉนต เปนตนตน พระเถรกลาวปรารภประวตของพระปฏาจาราเถร. บรรดาบทเหลานน บทวา อปวชาคจฉนต ประกอบความวา ขาพเจามครรภแกใกลคลอดเดนทางไปยงไมทนถงเรอนตนเอง กคลอดบตรเสยทหนทาง ไดพบสามตาย. บทวา กปณกายา แปลวา ผยากไร เขาวาสองคาถาน พระเถรกลาวเพอชแจงโทษในความเปนหญง โดยกระทาตามอาการทนางปฏาจารา ผประสบความบาเพราะความเศราโศกในครงนน กลาวไว. พระเถรครนนาเอาเรองแมทงสองนมาเปนอทาหรณแลว บดน เมอจะชแจงทกขทตนประสบจงกลาววา ขณกลเน เปนตน. บรรดาบทเหลานนบทวา ขณกลเน ไดแกมตระกลตองประสบความเส อมโภคะเปนตน. บทวากปเณ ไดแกผถงความตาตาอยางยง กคาทงสองน เปนคากลาวปรกษาตนเทานน. บทวา อนภต เต ทกข อปรมาณ ความวา ทานเสวยทกขมใชนอยในอตภาพน หรอในอตภาพกอนแตอตภาพน บดน พระเถรเพอจะแจกแสดงทกขนน โดยเอกเทศ จงกลาววา อสส จ เต ปวตตเปนตน คานนมความวา นางผหมนเวยนอยในสงสารวฏ ซงมเงอนตนเงอนปลายตามไปไมรแลวน นาตาไหลนอง เพราะถกความเศราโศกครองงามากหลายพนชาต. กคานพระเถรกลาวไมแปลก นาตาพงมจานวนมากกวานาแหงมหาสมทร.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 309 บทวา วสตา สสานมชเฌ ความวา เปนนางสนขบาน นางสนขจงจอก คอยกนเนอมนษย อยกลางปาชา. บทวา ขาทตานปตตม สาน ไดแก กนแมแตเนอบตร ครงทเปนเสอโครง เสอเหลองและเสอปลา เปนตน. บทวา หตกลกา ไดแก มวงศสกลพนาศแลว. บทวาสพพครหตา ไดแก ถกผครองเรอนทกคนตเตยน คอถงความตาหน. บทวามตปตกา แปลวา หญงหมาย กพระเถรกลาวยดทงสามประการน ทมาถงตนตามลาดบในอตภาพกอน แมเปนอยางน กยงบรรลอมตธรรม คอบรรลพระนพพาน ทมการเสพกลยาณมตรทไดมาเอง. บดน พระเถรเพอแสดงการบรรลอมตะนนนนแลใหปรากฏ จงกลาววา ภาวโต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ภาวโต ไดแก ใหมแลว ใหเกดแลว ใหเจรญแลว โดยการอบรมและตรสร. บทวา ธมมาทาสอเวกขห ไดแกขาพเจาไดพบไดเหนกระจกทาดวยธรรม. บทวา อหมมห กนตสลลา ความวา ขาพเจาเปนผมกเลสดจลกศรมราคะเปนตนอนถอนไดแลวดวยอรยมรรค. บทวา โอหตภารา ไดแกมภาระคอกามขนธ กเลสและอภสงขารอนปลงลงแลว. บทวา กต หกรณย ไดแกกจ ๑๖ มตางโดยปรญญากจเปนตน ขาพเจากกระทาเสรจแลว. ดวยบทวา สวมตตจตตา อม ภณ พระเถรกลาวถงตนเองเหมอนคนอนวา พระกสาโคตมเถร ผมจตหลดพนแลวโดยประการทงปวง ไดกลาวความนโดยการผกเปนคาถา ดวยคาวา กลยาณมตตตา เปนตนในอปทาน๑

ของพระเถรน ในขอนน มดงน พระพทธเจาพระนามวา ปทมมตตระ ผทรงถงฝง แหงธรรมทงปวง ทรงเปนผนา ทรงอบตในแสนกป นบแตกปน๑. จ. อ. ๓๓/ขอ ๑๖๒ กสาโคตมเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 310 ครงนน ขาพเจาเกดในตระกลหนงในกรง หงสวด เขาเฝาพรผประเสรฐกวานรชนถงพระองค เปนสรณะ. ขาพเจาไดฟงธรรมของพระองค ซงประกอบ ดวยสจจะ ๔ ทไพเราะจบใจอยางยง นามาซงสนตสข ในวฏฏะ. ครงนน พระพทธธระยอดบรษ เมอทรงสถา- ปนา ทรงยกยองภกษณผทรงจวรปอนไวในตาแหนง เอตทคคะ. ขาพเจาฟงคณของพระภกษณแลวเกดปตไม ใชนอย ถวายสกการะแดพระพทธเจาตามกาลงสามารถ เคารพพระธรมนพระองคนน ปรารถนาตาแหนงนน. ครงนน พระสมพทธเจาผนา ทรงอนโมทนา เพอไดตาแหนงวา ในแสนกปนบแตกปนไป พระ- พทธเจาพระนามวาโคดม ทรงสมภพในราชสกล พระเจาโอกกากราช จกเปนศาสดาในโลก ทานจกม ชอวากสาโคตม จกเปนทายาท เปนโอรสในธรรม ของพระองค ถกเนรมตโดยธรรม จกเปนสาวกา ของพระศาสดา. ครงนน ขาพเจาฟงพระพทธดารสนนแลว กยนด มจตมเมตตา บารงพระชนพทธเจาผเปนนายก พเศษดวยปจจย ๔ ตลอดชวต.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 311 ดวยกรรมททามาดเหลานน และดวยการตงใจ ไวชอบ ขาพเจาละกายมนษยแลวกไปสสวรรคชน ดาวดงส. พระพทธเจาพระนามวากสสป เปนพราหมณผ มยศมาก เปนยอดของศาสดาทงหลาย ทรงอบตใน ภทรกปน. ครงนน พระเจากาสพระนามวา กก เปนจอม นรชนในกรงพาราณสราชธาน ทรงเปนอปฐาก พระพทธเจาผทรงแสวงคณยงใหญ. ขาพเจาเปนพระราชธดาองคท ๕ ของพระเจา กาสพระองคนน ปรากฏพระนามวาธมมา ฟงธรรม ของพระชนเจาผเลศ ชอบใจการบรรพชา. ครงนน พระชนกของพวกขาพเจาไมทรง อนญาต พวกขาพเจาจงอยในพระราชมณเฑยรไม เกยจคราน บาเพญโกมารพรหมจรรยมา ๒๐,๐๐๐ ป เปนพระราชธดา ผอยในความสข บนเทงยนด เปนนตยในการบารง พระพทธเจา เปนพระราธดา ๗ พระองคคอ สมณ สมณคตตา ภกขณ ภกขทา- สกา ธมมา สธมมา และสงฆทาสกา ทครบ ๗. บดน กคอ เขมา อบลวรรณา ปฏาจารา กณฑลา [กณฑลเกสา] ขาพระองค ธรรมทนนา วสาขา ทครบ ๗.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 312 ดวยกรรมททาดเหลานน และดวยการตงใจ ไวชอบ ขาพเจาละกายมนษย กไปสสวรรคชน ดาวดงส. บดน ภพสดทาย ขาพเจาเกดในตระกลเศรษฐ เมอตระกลยากจนไมมทรพย ตาตอยลงกไปสตระกลม ทรพย [มสาม] เวนสามคนเดยว คนนอกนนกเกลยด ขาพเจาวาเปนคนไมมทรพย. คราวใด ขาพเจาตลอดบตร คราวนนก แสดงแกคนทงปวง คราวใด บตรนนยงออนเจรญ วย กเปนดงดวงใจ ประสบสขเปนทรกของขาพเจา ดงชวตตนเอง คราวนน บตรนนไปสอานาจพระยา ยม [ตาย] ขาพเจามดวงหนาเศราหมองอสสชล คลอตา มหนาราไห พาศพบตรทตายเดนครวญครา ราพน. ครงนน ขาพเจาถกบณฑตผหนงชแนะ จง ไปเฝาพระผทรงเปนหมอยอดเยยมกราบทลวา พระ- เจาขา ขอโปรดประทานยาสาหรบทาบตรใหฟนคน ชพ พระชนเจาผทรงฉลาดในอบาย บาบดทกข ตรสวา เจาจงนาเมลดผกกาดจากเรอนทไมมคนตาย มาส.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 313 ครงนน ขาพเจาไปกรงสาวตถกไมพบเรอน เชนนน จะไดเมลดผกกาดมาแตไหนเลา เพราะ ฉะนน ขาพเจาจงไดสต ทงศพบตร เขาไปเฝา พระผทรงเปนผนาโลก พระผมพระสรเสยงไพเราะ เหนขาพเจาแตไกล จงตรสวา ผเหนความเกดและ ความเสอมสน มชวตเปนอยวนเดยว ประเสรฐกวา ผไมเหนความเกดและความเสอมสน มชวตเปนอยตง ๑๐๐ ป. ธรรมคออนจจตา ความไมเทยง มใชธรรมของ ชาวบาน มใชธรรมของชาวนคม และมใชธรรมของ ตระกลหนง หากเปนธรรมของชาวโลกทงหมด รวม ทงเทวโลก. ขาพเจานน ฟงพระคาถานแลว ทาธรรมจกษ ใหบรสทธแลว แตนน กรแจงสทธรรมออกบวช ไมมเรอน. ขาพเจาบวชอยางนนแลว กพยายามอยใน คาสอนของพระชนเจา ไมนานนก กบรรลพระอรหต. ขาพเจาชานาญในฤทธ ในทพโสตธาต รจต ผอน กระทาตามคาสอนของของพระศาสดา. ขาพเจารปพเพนวาสญาณ ชาระทพยจกษทา อาสวะใหสนไปหมด เปนผบรสทธไรมลทน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 314 พระศาสดา ขาพเจาบารงแลว คาสอนของ พระพทธเจา ขาพเจากทาเสรจแลว ภาระหนก ขาพเจากปลงลงแลว ตณหาเครองนาไปสภพขาพเจา กถอนเสยแลว. ขาพเจาออกจากเรอนบวชไมมเรอน เพอ ประโยชนอนใด ประโยชนอนนน ขาพเจากบรรล แลวตามลาดบ ธรรมเครองสนสงโยชนทกอยาง ขาพเจากบรรลแลว. ญาณในอรรถ ธรรม นรตต และปฏภาณของ ขาพเจาบรสทธ ไรมลทน เพราะอานภาพของ พระพทธเจา ผประเสรฐสด. ขาพเจานาผามาแตกองขยะ จากปาชา และ จากทางรก ทาเปนผาสงฆาฏจากผานน ทรงแตจวร ทปอน. พระชนเจา ผนาพเศษในบรษททงหลาย ทรง ยนดในคณ คอการทรงจวรปอนนน จงทรงสถาปนา ขาพเจาไวในตาแหนงเอตทคคะ. กเลสทงหลาย ขาพเจากเผาเสยแลว ฯลฯ คาสอน ของพระพทธเจา ขาพเจากทาเสรจแลว. จบ อรรถกถากสาโคตมเถรคาถา จบ อรรถกถาเอกาทสกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 315 ทวาทสกนบาต ๑. อบลวรรณาเถรคาถา [๔๖๕] พระอบลวรรณาเถรกลาวกะมารวา เราทงสอง คอมารดาและธดาเปนหญงรวมสาม กน เรานนมความสลดใจ ขนลก ไมเคยเปน นาตาหนจรงหนอ กามทงหลายไมสะอาด ม กลนเหมน มหนามมาก ทเราทงสอง คอมารดาและ ธดา เปนภรยารวมกน. เราเหนโทษในกามทงหลาย เหนเนกขมมะเปน ความเกษมปลอดโปรง ออกจากเรอนบวชไมมเรอน. เรารปพเพนวาสญาณระลกชาตได ชาระทพย- จกษตาทพย ชาระเจโตปรยญาณ รใจคนอนได ชาระ ทพโสตธาต หทพย แมฤทธเรากทาใหแจงแลว ธรรมเปนทสนอาสวะเรากบรรลแลว อภญญา ๖ เรา กทาใหแจงแลว คาสอนของพระพทธเจา เราก กระทาเสรจแลว. เราเนรมตรถเทยมมา ๔ ตวดวยฤทธ มาถวาย บงคมพระยคลบาท ของพระพทธเจา ผเปนทพงของ โลก ผมสร ยนอย ณ ทสมควรสวนหนง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 316มารถามขพระเถรวา ทานเขาไปยงตนไมทมดอกบานถงยอด ยนอย แตผเดยวทโคนไม แมเพอนไร ๆ ของทานกไมมเลย ทานไมกลวความสามหาวของพวกนกเลงเจาชหรอ.พระเถรตอบวา ตอใหนกเลงเจาชนบแสนเชนนมารมลอม ขน ของเรากไมหวนไหว ดกอนมาร ทานผเดยวจกทา อะไรเราได. เราหายตวไดนะ เขาทองทานกได ยนอยหวาง ควทานกได ทานไมเหนเราดอก เพราะเราชานาญใน จต อบรมอทธบาทดแลว อภญญา ๖ เรากทาใหแจง แลว คาสอนของพระพทธเจาเรากทาเสรจแลว. ถามทงหลาย เปรยบดวยหอกและหลาว เปน เครองบบคนขนธทงหลาย ทานเอยถงความยนดใน กานอนใด บดนเราไมมความยนดอนนน ความเพลด เพลนในกามทงปวงเราขจดเสยแลว กองแหงความมด [อวชชา] เรากทาลายเสยแลว ดกอนมารผมบาป ทาน จงรไวเถด ดกอนมารผกระทาทสด ถงตวทานเรา กขจดเสยแลว. จบ อบลวรรณาเถรคาถา จบ ทวาทสกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 317 อรรถกถาทวาทสกนบาต ๑. อรรถกถาอบลวรรณาเถรคาถา ใน ทวาทสกนบาต คาถาวา อโภ มาตา จ ธตา จ เปนตนเปนคาถาของ พระอบลวรรณเถร มวนจฉยดงตอไปน. พระเถรแมรปน ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวา ปทมตตระ กบงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด รเดยงสาแลวกไปเฝาพระศาสดา พรอมกบมหาชนฟงธรรม เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศของเหลาภกษณผมฤทธ จงถวายมหาทานแกพระภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน ๗ วน ปรารถนาตาแหนงนน นางกระทากศลจนตลอดชวต ทองเทยวอยในเทวดาและมนษย ครงพระกสสปพทธเจา กถอปฏสนธในพระราชมณเฑยรของพระเจากาส พระนามวา กก กรงพาราณส เปนพระราชธดาองคหนง ระหวางพระพนองนาง ๗ พระองค ทรงประพฤตพรหมจรรยอยถง ๒๐,๐๐๐ ป สรางบรเวณถวายพระภกษสงฆแลวบงเกดในเทวโลก. ครนจตจากเทวโลกนนแลว กกลบมาสมนษยโลกอก บงเกดในสถานทของคนทางานดวยมอตนเองเลยงชวต ในหมบานตาบลหนง วนหนงนางกาลงเดนไปกระทอมกลางนา ระหวางทาง เหนดอกปทมบานแตเชาตรในสระแหงหนง จงลงสสระนน เกบดอกปทมนนและใบปทม สาหรบใสขาวตอก ตดรวงขาวสาลทคนนา นงในกระทอมควขาวตอก จดวางขาวตอกไว๕๐๐ ดอก ขณะนน ทภเขาคนธมาทน พระปจเจกพทธเจา องคหนง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 318ออกจากนโรธสมาบต มายนไมไกลนาง นางเหนพระปจเจกพทธเจาแลว กถอเอาดอกปทมพรอมดวยขาวตอกลงจากกระทอม ใสขาวตอกลงในบาตรของพระปจเจกพทธเจา เอาดอกปทมปดบาตรถวาย ขณะนน เมอพระปจเจก-พทธเจาไปไดหนอยหนง นางกปรวตกวา ธรรมดานกบวชไมตองการดอกไมจาเราจะไปถอดอกไมมาประดบเสยเอง จงไปถอดอกไมมาจากมอของพระ-ปจเจกพทธเจาแลวกคดอกวา ถาพระผเปนเจาไมตองการดอกไม กจกไมใหวางไวบนบาตร พระผเปนเจาคงจกตองการแนแท จงไปวางดอกไมไวบน บาตรอก ขอขมาพระปจเจกพทธเจาแลว การทาความปรารถนาวา เจา-พระคณเจาขา ดวยผลของขาวตอกเหลานของขาพเจา ขอบตรของขาพเจาจงมเทาจานวนขาวตอก [๕๐๐] ดวยผลของดอกปทม ขอดอกปทมจงผดขนทก ๆยางกาว ในสถานทขาพเจาบงเกดแลวบงเกดอก พระปจเจกพทธเจาเหาะไปยงภเขาคนธมาทน ทงทนางเหนอยนนแล แลวกวางดอกปทมนนไวเปนเครองเชดเทา ใกลบนใดเหยยบของพระปจเจกพทธเจาทงหลาย ณ เงอมเขานนทมลกะ. ดวยผลของกรรมนน แมนางกถอปฏสนธในเทวโลก นบแตนางบงเกดแลว ปทมดอกใหญ กผดทก ๆ ยางกาวของนาง นางจตจากเทวโลกนนแลว กบงเกดในหองปทม ในสระปทมแหงหนงใกลเชงภเขา ดาบสองคหนงอาศยเชงภเขานนอย ดาบสนนไปสระแตเชาตร เพอลางหนา เหนดอกปทมนน กครนคดวา ปทมดอกน ใหญกวาดอกอน ๆ แตดอกอน ๆ บานแลวดอกนยงตมอย นาทจะมเหตในดอกปทมนน จงลงนาจบปทมดอกนน ปทมดอกนน พอดาบสนนจบเทานนกบาน ดาบสกเหนเดกหญงนอนอยภายในหองดอกปทม และนบแตเหนแลว กไดความรกประดจธดา จงนาไปบรรณ-ศาลาพรอมกบดอกปทมใหนอนบนเตยง ลาดบนน นานมกเกดทหวนวแมมอ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 319ดวยบญญานภาพของนาง เมอปทมดอกนนเหยว ดาบสกนาปทมดอกอนมาใหมใหนางนอน นบตงแตนางสามารถวงมาวงไปได ดอกปทมกผดขนทกยางกาว ผวพรรณแหงเรอนรางของนางกเหมอนสทองบวบก ผวนางไมถงผวพรรณเทวดา กลาผวพรรณมนษย เมอบดาไปแสวงหาผลาผล นางกถกปลอยทงไว ณ บรรณศาลา. ตอมาวนหนง สมยนางเจรญวยแลว เมอบดาไปแสวงหาผลาผลพรานปาผหนงพบนางแลวคดวา ขนชอวามนษยทงหลาย ทจะมรปอยางนไมนาม ดงนนจาเราจกทดลองนาง จงนงคอยรอใหดาบสกลบมา เมอบดากลบมา นางกเดนสวนทางไปรบหาบและคนโฑนา และเมอบดามานงแลว กแสดงธรรมเนยมหนาทของตน. ครงนน พรานปานนกรวานางเปนมนษยจงนงกราบดาบส. ดาบสจงเชอเชญพรานปานน ดวยเผอกมนผลไมกบนาดมแลวถามวา พอมหาจาเรญ ทานจกพกอยทนหรอจกไป เขาตอบวา จกไปเจาขา ในทน จกทาอะไรได. ดาบสกลาววา เหตการณททานเหนแลวนทานจกไมพดในสถานททานไปแลวไดไหม เขาตอบวา ถาพระคณเจาไมประสงค เหตไรขาจงจะพดเลาเจาขา ไหวดาบสกระทาเครองหมายไวทกงไมและเครองหมายทตนไม โดยอาการทพอจะจาหนทางไดเวลาจะมาอก แลวกลบไป แมพรานปานน ไปกรงพาราณสแลวกเฝาพระราชา พระราชาตรสถามวา เจามาทาไม เขากราบทลวา ขาแตสมมตเทพ ขาพระบาทเปนพรานปาของพระองคพบนางแกวทนาอศจรรยใกลเชงเขา จงมาเฝาพระเจาขาแลวกราบทลเรองถวายทกประการ ทาวเธอทรงสดบคาของพรานปาแลว กรบเสดจไปยงเชงเขาตงคายพกพลในทไมไกลนก จงพรอมดวยพรานปากบเหลาทหารเสดจไปทบรรณศาลานน ในเวลาทดาบสฉนเสรจแลวนงพกอย ทรง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 320ไหว ทรงทาปฏสนถารแลว ประทบนง ณ ทสมควรสวนหนง พระราชาทรงวางเครองบรขารสาหรบบรรพชตไวแทบเทาของดาบสตรสวา ทานเจาขา ขาพเจาทาอะไรบางอยางในทนแลวกจกไป. ดาบสถวายพระพรวา โปรดแสดงไปเถดมหาบพตร. ตรสวา ขาพเจาจกไปเจาขา ไดยนมาวา บรษททเปนขาศกมอยใกลพระคณเจา บรษทนนไมสมควรแกบรรพชต จงไปเสยกบขาพเจาเถดนะเจาขา ทลวา ขนชอวาจตใจของมนษย ทาใหพอใจไดยาก นางจะอยทามกลางผคนจานวนมากไดอยางไร. ตรสวา นบตงแตขาพจาชอบใจนางขาพเจากอาจจะตงนางไวในตาแหนงสงสดของผคนทงหลาย แลวทานบารงนะเจาขา. ดาบสสดบพระราชดารส จงเรยกธดาตามนามทตงไวครงยงเลกวาลกปทมวด ดวยการเรยกครงเดยวเทานน นางกออกจากบรรณศาลามายนไหวบดา ขณะนน บดาจงกลาวกะนางวา ลกเอย เจากโตเปนสาวแลว จะอยในทนนบแตพระราชาทรงพบแลว ไมผาสกดอกนะ จงตามเสดจไปกบพระ-ราชาเสยเถดนะลกนะ. นางรบคาบดาวา ดละพอทาน ไหวแลวกยนรองไหอย พระราชาทรงดารสวา จาเราจกยดจตใจบดาของนางไว ทรงวางกองกหาปณะไวทตรงนนนนเอง แลวทรงทาอภเษก ทาวเธอทรงนานางไปยงพระนครของพระองค นบแตเสดจกลบมาแลวกมไดทรงสนพระทยสตรอน ๆทรงอภรมยอยกบนาง สตรเหลานนมปกตรษยาอยแลว ประสงคจะทานางใหแตกกนระหวางพระราชา จงพากนเพดทลอยางนวา ขาแตพระทลกระหมอมสตรผนมใชมนษยดอกเพคะ ทลกระหมอนเคยทอดพระเนตรเหนดอกปทมผดขน ในถนทมนษยสญจรไปทไหนเลาเพคะ นางผนตองเปนยกษณแน ขอทลกระหมอมโปรดเนรเทศมนไปเสยเถดเพคะ พระราชาทรงสดบคาของสตรเหลานน กไดแตทรงนงอง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 321 ตอมา เมองชายแดนของพระราชาเกดแขงเมอง ทาวเธอทรงพระ-ดารวา พระนางปทมวดมพระครรภแก จงทรงพกพระนางไวในพระนคร แลวเสดจไปยงเมองชายแดน ครงนน สตรเหลานนจงใหสนบนแกหญงรบใชผปรนนบตพระนาง สงวา พอทารกของพระนางประสตออกมา เจาจงนาออกไปแลวเอาเลอดทาไมทอนหนงวางไวใกล ๆ ไมนานนก พระนางปทมวดกประสต พระมหาปทมกมารพระองคเดยวเทานนถอปฏสนธในพระครรภ พระกมารอก ๔๙๙ พระองค บงเกดเปนสงเสทชกาเนด ในเวลาทพระมหา-ปทมกมารบรรทม ประสตออกจากพระครรภของพระมารดา ขณะนน หญงรบใชของพระนางรวา พระนางยงไมไดพระสต กเอาเลอดทาไมทอนหนงแลววางไวใกล ๆ แลวใหสญญาณแกสตรเหลานน สตรทง ๕๐๐ คน กรบพระกมารไปคนละองคสงไปสานกชางกลง ใหนากลองตลบมาใสพระกมารทแตละคนรบไว ใหบรรทมในกลองตลบนน ตตราขางนอกกลองวางไว. ฝายพระนางปทมวด รสกพระองคแลวรบ สงถามหญงรบใชวา ขา-คลอดแลวหรอแมคณ หญงรบใชพดตะคอกเอากะพระนางวา พระแมเจาจะ ไดทารกมาแตไหนเลา แลววางทอนไมทาเลอดไวเบองพระพกตรทลวา น ทารกทประสตออกจากพระครรภของพระแมเจาละ พระนางทอดพระเนตรเหนทอนไมนนกทรงโทมนส ใหผาทอนไมนนโดยเรวแลวตรสสงวา เจาจงนาออกไป ถาใครเหนกจะอายเขา หญงรบใชนนรบพระราชเสาวนยแลว ทาเปนเหมอนวาหวงด กผาทอนไม ใสเขาไปในเตาไฟ ฝายพระราชาเสดจกลบจากเมองชายแดน ทรงนบถอฤกษยาม ตรสสงใหจดคายพกพลประทบอยภายนอกพระนคร ขณะนน สตรเหลานนพากนออกไปรบเสดจพระราชากราบทลวา ขาแตพระทลกระหมอม พระองคคงไมทรงเชอพวกขาพระบาท คาทพวกขาพระบาทกราบทล เปนเหมอนมใชเหต-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 322การณ ขอพระองคโปรดเรยกหญงรบใชของพระมเหสมาสอบถามสเพคะ พระ-เทวของพระองคประสตเปนทอนไม พระราชาไมทนทรงสอบสวนเหตการณนน เขาพระทยวาผนเหนจะไมใชชาตมนษยแน จงทรงขบไลพระนางออกไปจากพระราชมณเฑยร พรอมกบพระนางเสดจออกจากพระราชมณเฑยรดอกปทมกหายไป แมแตพระฉววรรณแหงพระสรระกเผอดลงไป พระนาง ลาพงพระองค เสดจดาเนนไประหวางถนน ขณะนนหญงวยแกผหนงพบพระนางกเกดรกประดจวาลกสาวคน จงถามวาลกเอย เจาจะไปไหนเลาพระนางตรสตอบวา ดฉนเปนคนจรมากาลงเดนตรวจหาทอยจะ หญงแกกลาววามาทนสลก แลวพาพระนางไปทอย จดแจงอาหารเลยง. เมอพระนางประทบอย ณ ทนน โดยทานองนนนแล สตร ๕๐๐ คนนน กรวมใจกนกราบทลพระราชาวา ขาแตพระทลกระหมอม เมอพระองคเสดจพกคายอย ขาพระบาทมความปรารถนาวา เมอพระทลกระหมอมของพวกขาพระบาท ชนะสงครามเสดจกลบมา พวกขาพระบาทจกทาพลกรรมบวงสรวงเลนกฬาทางนาถวายแกเทวดาแมพระคงคา ขอพระทลกระหมอมโปรดประกาศความขอนดวยเพคะ พระราชาทรงยนดตามคาของสตรเหลานนไดเสดจไปเพอทรงเลนกฬาทางนา ณ แมพระคงคา สตรเหลานนตางถอกลองตลบ ทแตละคนรบไวอยางปกปด พากนไปยงแมนา คลมผาไวเพอปกปดกลองตลบเหลานน กระโดดลงนาปลอยกลองตลบไป กลองตลบแมเหลานน ไปพรอมกนคดอยทตาขายซงเขาคลไวไดกระแสนาทงหมด ตอนน พวกราช-บรษ กยกตาขายขน เวลาทพระราชาทรงกฬาทางนาแลวเสดจขนจากนา กเหนกลองตลบเหลานน กนามาเฝาพระราชา. พระราชาทรงตรวจดกลองตลบ ตรสถามวาพอเอย อะไรอยในกลองตลบ กราบทลวา ไมทราบเกลา พระเจาขา ทาวเธอโปรดใหเปดกลอง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 323เหลานนตรวจด ทรงใหเปดกลองตลบของพระมหาปทมกมารเปนกลองแรกกแตในวนทเขาใหพระกมารเหลานนทกพระองคบรรทมในกลองตลบ นานมกบงเกดทหวพระองคล เพราะบญฤทธ ทาวสกกเทวราช โปรดใหจารกพระอกษรไวภายในกลองตลบ เพอใหพระราชานนหมดสงสยวา พระกมาร เหลานน บงเกดในพระครรภของพระนางปทมวดเปนพระราชโอรสของพระ-เจาพาราณส ครงนนสตร ๕๐๐ คน เปนศตรของพระนางปทมวด ใสพระกมารเหลานนลงในกลองตลบแลวโยนลงนา ขอพระราชาโปรดทรงทราบเหตการณน พอเปดกลองตลบพระราชาทรงอานอกษรพบพระกมาร ทรงยกพระมหาปทมกมารขน รบเรงเทยมรถ ตรสสงวาพวกเจาจงจดมา วนน เราจกเขาไปภายในพระนครทาใหสะใจสาหรบผหญงบางจาพวก แลวเสดจขนพระมหาปราสาท วางถงทรพยพนกหาปณะบนคอชาง โปรดใหตกลองรองปาวไปในพระนครวา ผใดพบพระนางปทมวด ผนนจงรบทรพยพนกหาปณะนไป พระนางปทมวด สดบคาประกาศนนแลวไดใหสญญาณแกมารดาวาแมจา จงรบถงทรพยพนกหาปณะจากคอชางสจะ มารดากลาววา แมรบทรพยเชนนนไมไดดอกจะ แมมารดาเมอถกพระนางบอกครงทสองครงทสามจงถามวาลกเอย แมจะพดวาอยางไรเลาจงจะรบทรพยได พระนางจงตรสวาลกสาวฉนเขาพบพระนางปทมวดจะ แลวรบเอา มารดาคดวา เรองนนจะจรงหรอไมกชางเถด แลวกไปรบเอาถงทรพยพนกหาปณะ ครงนน ผคนทงหลายถามนางวา แมพบพระนางปทมวดหรอจะแม นางกลาววาฉนไมพบดอกจะลกสาวฉนเขาวาเขาพบจะ ผคนเหลานนถามวา กลกสาวของแมอยทไหนเลาแมแลวกไปกบนาง จาพระนางปทมปวดได กหมอบลงแทบเทาทงสอง เวลานน นางรวา ผนคอพระนางปทมวดเทว จงกลาววา ขอทพระมเหสของ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 324พระราชาเชนน อยปราศจากอารกขาเหนปานนเปนกรรมททาอยางหนกสาหรบสตรหนอ ราชบรษแมเหลานน ใหทาความสะอาดทประทบอยของพระนางปทม-วดแลว ลอมไวดวยมาน ตงกองอารกขาไวทประต กลบไปกราบทลพระ-ราชา พระราชาทรงสงพระวอทองไป พระนางปทมวดรบสงวา หมอมฉนจกไมไปโดยวธอยางน ขอไดทรงโปรดใหลาดเครองอนวจตรดวยผาเปลอกไมอยางด ในระหวางตงแตทอยของหมอมฉนไปจนถงกรงราชคฤห ใหคดเพดานผาอนวจตรดวยดาวทองไวขางบน เมอเครองอลงการทกอยางทโปรดสงมาเพอประดบ ประดบตกแตงแลว หมอมฉนจกเดนไปดวยเทา ชาวพระนครจกเหนสมบตของหมอมฉน ดวยวธอยางน. พระราชารบสงวาพวกเจาจงทาใหตองพระทยของพระนางปทมวดเถด. ลาดบนน พระนางปทมวดทรงประดบเครองประดบทกอยางแลวทรงพระดารจกเสดจไปพระราชนเวศน กเรมเดนทาง. ครงนน ดอกปทมทง หลายกผดชาแรกเครองลาดอนวจตรดวยผาเปลอกไมอยางด ในท ๆ พระนางยางพระบาทเหยยบไป ๆ พระนางครนทรงแสดงสมบตของพระองคแกมหาชนแลวกเสดจขนพระราชนเวศน ใหพระราชทานเครองลาดอนวจตรดวยผาเหลานนทงหมดแกหญงแกนนเปนคาเลยงด. ฝายพระราชา รบสงใหเรยกสตร ๕๐๐ คนนนมาแลวตรสวา ดกอนพระเทว เราใหผหญงเหลานนเปนทาสของเจา พระนางทลวา ดละเพคะทลกระ-หมอม ขอไดโปรดใหประกาศไปทวพระนครวา พระราชทานหญงเหลานใหเปนสทธแกหมอมฉนแลว พระราชากใหตกลองปาวประกาศวา หญง ๕๐๐คนทเปนศตรของพระนางปทมวด เราไดมอบใหเปนทาสของพระนางแลวพระนางทรงทราบวา ทวพระนครตางกาหนดรวา หญงเหลานนเปนทาสกน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 325แลว จงกราบทลถามพระราชาวา ทลกระหมอมเพคะ หมอมฉนจะทาทาสของหมอมฉนใหเปนไทแกตวไดไหมเพคะ. รบสงวา เทว เจาปรารถนากไดส.จงทลวา เมอเปนดงนน ขอไดโปรดใหตกลองปาวประกาศอกวาหญง ๕๐๐ คนททรงใหตกลองปาวประกาศพระราชทานใหเปนทาสของปทมวด ไดทรงทาใหเปนไทหมดทกคนแลว เมอพระราชาทรงทาหญงเหลานนใหเปนไทแลว พระ-นางกทรงมอบพระราชโอรส ๔๙๙ พระองคไวในมอสตรเหลานน เพอใหเลยงด พระมหาปทมราชกมารพระองคเดยว ทรงรบเลยงดดวยพระองคเอง- อยตอมา เมอพระราชกมารเหลานน ถงวยเลน พระราชากโปรดใหสรางสถานทเลนนานาชนดไวในพระราชอทยาน คราวมพระชนษาได ๑๖พรรษา พระราชกมารเหลานน ทกพระองคพรอมพระทยกน ทรงเลนในสระมงคลโบกขรณทดาดาษดวยดอกปทมในพระราชอทยาน ทอดพระเนตรเหนดอกปทมใหมบานและดอกปทมเการวงหลนจากขว ทรงดารวา ชราเหนปานน ยงมาถงอนปาทนนกสงขารทไมมวญญาณครองนหนอ จะปวยกลาวไปไยวาชราจะไมมาถงสรระของพวกเราเลา แมสรระนกคงจกมคตอยางนเหมอนกน ทรงยดถอใหเปนอารมณแลว กบงเกดพระปจเจกโพธญาณทกพระองค เสดจลกขนประทบนงขดสมาธ ณ กลบดอกปทมทงหลาย. ลาดบนน พวกราชบรษทตามเสดจไปกบพระราชกมารเหลานน รวาวนเวลาลวงไปมากแลวจงทลวา พระลกเจาพระเจาขา ขอทรงโปรดทราบเวลาของพระองคเถด. พระราชกมารเหลานนกทรงนง. พวกราชบรษจงไปกราบทลพระราชาวา ขาแตสมมตเทพ พระราชกมารทงหลาย ประทบนงเหนอกลบปทมทงหลาย เมอพวกขาพระบาททลกไมยอมเปลงพระวาจาเลยพระเจาขา.พระราชารบสงวา พวกเจาจงใหพระราชกมารเหลานนประทบนงตามความพอพระทยเถด. พระราชกมารเหลานน ไดรบอารกขาตลอดคนยงรง จนอรณขน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 326กยงคงประทบนงเหนอกลบดอกปทมอยอยางนน. พวกราชบรษเขาเฝาวนรงขนทลวา ขาแตเทวะ ขอโปรดทรงทราบเวลาเถด พระเจาขา. รบสงวาพวกเราไมไดเปนเทวะ พวกเราชอวาพระปจเจกพทธเจาตางหากเลา. พวกราชบรษทลวา ขาแตพระลกเจา พระองคตรสคาหนก ธรรมดาวา พระปจเจก.พทธเจาไมเปนอยางพระองคดอก พระเจาขา พระปจเจกพทธเจาเหลานนตองทรงผมและหนวด ๒ องคล ทรงบรขาร ๘ สวมอยทพระกายสพระเจาขา. พระ-ราชกมารเหลานนทรงลบพระเศยรดวยพระหตถเบองขวา ทนใดนนเอง เพศ คฤหสถกหายไป บรขาร ๘ กสวมทพระกาย ตอนนกเหาะไปยงเงอมเขาชอนนทมลกะทงทมหาชนเหน ๆ อยนนเอง. ฝายพระนางปทมวดเทว ทรงโศกเศราพระทยวา เรามบตรมาก กกลายเปนคนไรบตรไปเสยแลว ดวยความเศราโศกนนเอง กเสดจทวงคตไปบงเกดในสถานทของคนทางานดวยมอตนเองเลยงชพ ในหมบานใกลประตกรงราชคฤห ตอมามสาม วนหนงนาขาวยาคไปนาเพอใหสาม เหนพระ-ปจเจกพทธเจา ๘ องค ในจานวนบตรของตนเหลานนเอง กาลงเหาะมาเวลาภกษาจาร จงรบรดไปบอกสามวา นายเจาขา ดพระปจเจกพทธเจาส เรานมนตทานมาฉนเถด สามกลาววา ธรรมดานกสมณะเหลานน ยอมสญจรไปอยางน แมในทอน. นกสมณะเหลานน ไมใชพระปจเจกพทธเจาดอกจะ.พระปจเจกพทธเจาเหลานน กลงมาในทไมไกล จากทคนทงสองกาลงพดกน.หญงคนนนกถวายโภชนะคอ ขาวสวยและกบสวนของตนในวนนนแดพระ-ปจเจกพทธเจาเหลานนแลวนมนตวา พรงนขอทานทง ๘ องค โปรดรบภกษาหารของขาพเจานะเจาคะ. พระปจเจกพทธเจากลาววา ดละ ทานอบาสกา, สกการะของทาน กจงมเทาวนน อาสนะกจงมไว ๘ ท แตทานเหนพระปจเจกพทธเจาอน ๆ มาก กพงทาจตใจของทานใหเลอมใสไวนะ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 327วนรงขน หญงคนนนกปอาสนะไว ๘ ท จดแจงเครองสกการสมมานะไวสาหรบพระปจเจกพทธเจา ๘ องคแลวกนงคอย. พระปจเจกพทธเจาทไดรบนมนต กใหสญญาแกพระปจเจกพทธเจาอนๆ วา ทานผนรทกขทงหลาย วนน ทานทงหลายอยาไปทอน ทงหมดจงชวยกนทาการสงเคราะหมารดาของทานเถด พระปจเจกพทธเจาเหลานนฟงคาของพระปจเจกพทธเจา ๘ องคนนแลวรวมใจกนทกองค เหาะไป ปรากฏองคอยใกลประตเรอนของมารดา แมนางเหนพระปจเจกพทธเจามากองค กไมหวนไหว เพราะไดสญญามากอนแลว กนมนตพระปจเจก-พทธเจาเหลานนทกองคเขาไปยงเรอนใหนงเหนออาสนะ เมอพระปจเจก-พทธเจาเหลานนนงตามลาดบ องคท ๙ กเนรมตอก ๘ อาสนะ ตนเองกนงอาสนะใกล เรอนกขยายออกไปเทากบจานวนอาสนะทเพมขน เมอพระปจเจก-พทธเจาทงหมดนงเรยบรอยแลวอยางน หญงนนกถวายสกการะทตนจดแจงสาหรบพระปจเจกพทธเจา ๘ องค จนเพยงพอแกพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐องค แลวนาดอกอบลขาบ ๘ กา มาวางไวแทบเทาพระปจเจกพทธเจาทตนนมนตมาเทานน กลาวทาความปรารถนาวา พระคณเจาขา ขอวรรณะแหงสรระของขาพเจา จงเปนเหมอนวรรณะขางในของดอกอบลขาบเหลาน ในสถานทขาพเจาเกดแลวเกดเลาดวยนะเจาคะ พระปจเจกพทธเจาทงหลาย กระทาอนโมทนาแกมารดาแลว กพากนไปยงภเขาคนธมาทน. แมนางกกระทากศลจนตลอดชวต จตจากมนษยโลกแลวกบงเกดในเทวโลก ในพทธปบาทกาลนกถอปฏสนธในสกลเศรษฐ กรงสาวตถ บดามารดากตงชอของนางวา อบลวรรณา เพราะมผวพรรณเสมอดวยวรรณะของดอกอบลขาบ สมยนน เวลาทนางเตบโตเปนสาวแลว พระราชทงหลายทวชมพ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 328ทวปพากนสงทตไปยงสานกเศรษฐวา ขอจงใหธดาแกเราเถด พระราชาผชอวาไมสงทตไปไมมเลย ดงนนเศรษฐจงคดวา เราไมอาจจะยดเหนยวนาพระทยของพระราชาไดทงหมด แตจาเราจกทาอบายอยางหนงดงนแลว จงเรยกธดามาถามวา ลกเอย บวชเสยไดไหมลก คาของบดาไดเปนประหนงนามนทเคยวแลวรอยครง รดลงทศรษะ เพราะนางมภพสดทายแลว เพราะฉะนนนางจงตอบบดาวา ลกจกบวชจะพอจา. เศรษฐนนกทาสกการะแกนาง นาไปสานกภกษณแลวใหบวช เมอนางบวชไดไมนานนก วาระตามกาล [เวร] ในโรงอโบสถกมาถง นางจดประทปแลวกวาดโรงอโบสถยนถอนมตแหงเปลวประทป ตรวจดบอย ๆ กทาฌานทมเตโชกสณเปนอารมณใหบงเกด กระทาฌานนนนนแลใหเปนบาท กบรรลพระอรหต แมอภญญาและปฏสมภทา กสาเรจพรอมกบพระอรหตผลนนแล. ดวยเหตนน ทานจงกลาวไวในคมภรอปทาน๑ วา พระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ ผทรงถงฝง แหงธรรมทงปวง ผเปนผนา ทรงอบตในแสนกปนบ แตกปนไป. ครงนน ขาพเจาเกดในสกลเศรษฐทรงโรจนดวย รตนะนานาชนด ณ กรงหงสวดเปยมดวยความสข เปนอนมาก. ขาพเจาเขาเฝาพระมหาวระพระองคนน ฟง พระธรรมเทศนา เพราะเหตนน ขาพเจาจงเกดความ เลอมใสถงพระชนพทธเจาเปนสรณะ.๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๕๙ อบลวรรณาเถรอปทาน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 329 พระผมพระภาคเจา ผนา ทรงยกยองภกษณผม ความละอาย ผคงท ฉลาดในสมาธและฌานวาเปนเลศ ของเหลาภกษณผมฤทธ. ครงนน ขาพระองคมจตยนดตาม จานงหวง ตาแหนงนน จงนมนตพระทศพลผนาโลก พรอมทง พระสงฆใหเสวย ๗ วน ถวายจวรแดพระศาสดา ถอ พวงมาลย ๗ พวง มกลนเหมอนดอกอบล วางไว แทบเบองพระบาทพระศาสดา บชาพระญาณ หมอบ ดวยเศยรเกลาลงทพระบาท ไดกราบทลคานวา ขาแตพระมหาวระมนผนา ภกษณเชนใด ทรง ยกยองแลว ในกปท ๘ นบแตกปนไป ขาพระองค จกเปนภกษณเชนนน ถาความปรารถนาสาเรจ. ครงนน พระศาสดาตรสกะขาพระองควา ดกอน แมนาง เจาเปนคนประเสรฐ ในอนาคตกาลจะได มโนรถความปรารถนานน. แสนกปนบแตกปนไป พระพทธเจาพระนามวา โคดมโดยพระโคตร ทรงสมภพในราชสกลพระเจา- โอกกากราช จกเปนศาสดาในโลก. เจาจะมรปสวย มยศ มนามวาอบลวรรณา จกเปน ทายาทในธรรมของพระองค เปนโอรสถกเนรมตโดย ธรรม จกเปนผชานาญในอภญญา กระทาตามคาสอน ของพระศาสดา สนอาสวะทกอยาง จกเปนสาวกา ของพระศาสดา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 330 ครงนน ขาพระองคมจตยนด มจตประกอบ ดวยเมตตา บารงพระชนพทธเจาผนาโลก พรอมทง พระสงฆจนตลอดชวต. ดวยกรรมททามาดนน และดวยการตงใจไวชอบ ขาพระองคละกายมนษยแลวกไปสสวรรคชนดาวดงส จตจากนนแลวขาพระองคกเกดในหมมนษย ไดถวาย บณฑบาตทปดดวยดอกปทม แกพระปจเจกพทธเจา. ในกปท ๙๑ นบแตกปนไป พระพทธเจา พระ- นามวาวปสส ผนา ผมพระเนตรงาม ผมพระจกษ ในธรรมทงปวง ทรงอบต. ครงนน ขาพระองคเปนธดาเศรษฐในกรงพา- ราณส ราชธานแหงแควนกาส นมนตพระสมพทธเจา ผนาโลกพรอมทงพระสงฆถวายมหาทาน บชาพระผ นาพเศษดวยดอกอบล ไดปรารถนาความงามแหง ผวพรรณดวยใจ. ในภทรกปน พระพทธเจาพระนามวากสสปะ เปนพราหมณมยศมาก เปนยอดของศาสดาทงหลาย อบตแลว. ครงนน พระเจากาส พระนามวากก เปนจอม นรชน ในกรงพาราณสราชธานแหงแควนกาส ทรง เปนอปฐากบารงพระกสสปพทธเจา ผทรงแสวงคณ ยงใหญ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 331 ขาพระองคเปนราชธดาองคทสองของพระเจา กกนน พระนามวาสมณคตตา ฟงธรรมของพระชน- พทธเจาผเลศแลว ชอบพระทยการบรรพชา แตพระ- ชนกของพวกขาพระองคไมทรงอนญาต ครงนน พวก ขาพระองค อยแตในพระราชมณเฑยร ไมเกยจคราน ทองเทยวอยถงสองหมนป. พระราชธดา ทรงเขาอยโกมารพรหมจรรย [ไม มพระสวาม] เสวยสข ยนดเนองนตยในการบารง พระพทธเจา ทรงมมทตาจต พระธดา ๗ พระองค คอ สมณ สมณคตตา ภกขน ภกขทาสกา ธมมา สธมมา สงฆทาสกา ครบ ๗ ปจจบนคอขาพระองค [อบลวรรณา] เขมาผมปญญา ปฏาจารา กณฑลา [กณฑลเกสา] กสาโคตม ธมมทนนา วสาขาครบ ๗. ดวยกรรมททามาดเหลานน และดวยการตงใจ ไวชอบ ขาพระองคละกายมนษยแลวกไปสสวรรค ชนดาวดงส จตจากนนแลวขาพระองคกเกดในสกล ใหญในหมมนษย ไดถวายผาอยางดเนอเกลยงสเหลอง แดพระอรหนต. ขาพระองคจตจากนนแลว กเกดในสกลพราหมณ กรงอรฏฐบร เปนธดาของตรฏวจฉพราหมณ ชอวา อมมาทนต งามจบใจ จตจากนนแลว ขาพระองค เกดในสกลหนงในชนบท เฝาไรขาวสาล ซงไมกวาง นก ครงนน ขาพระองคพบพระปจเจกพทธเจากถวาย

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 332 ขาวตอก ๕๐๐ ดอก ซงปดดวยปทม ปรารถนาบตร ๕๐๐ คน แมบตรเหลานนกปรารถนา ขาพระองค ครนถวายของอรอย ๆ แกพระปจเจกพทธเจาแลว จต จากนน กไปเกดในดอกปทมขนาดใหญในปาไดเปน พระมเหสของพระเจากาส อนมหาชนสกการะบชา แลว ใหกาเนดพระราชโอรส ๕๐๐ พระองค. คราวทพระราชโอรสเหลานน เจรญพระชนษา แลว ทรงเปนกฬาในนา ทรงเหนดอกปทมมกลบหลน กไดเปนพระปจเจกพทธเจา. ขาพระองคนน ตองพลดพรากจากพระโอรส เปลานน ซงเปนพระปจเจกพทธเจา [สตวระ] ก เศราโศก จตแลว กไปเกดในหมบานใกลขางภเขา อสคล. เมอใด พระสตพทธะทงหลายรบขาวยาคของ พวกบตรและแมของตนเองแลวไป ขาพระองคพบ พระปจเจกพทธเจา ๘ องค เขาบานเพอบณฑบาต ก ราลกถงบตรทงหลาย เมอนน ทอนามนของขาพระ- องคกคด เพราะความรกบตร. แตนน ขาพระองคเลอมใสแลวกไดถวายขาว ยาค แกพระสตพทธเจาและพระปจเจกพทธเจาเหลา นน ดวยมอตนเอง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 333 ขาพระองคจตจากนนแลว กมาถงนนทนวน อทยานสวรรคชนไตรทศ [ดาวดงส] ขาแตพระมหา วระ ขาพระองคเสวยสขและทกข ทองเทยวไปในภพ นอยใหญ ยอมสละชวต กเพอประโยชนของพระองค. ขาแตพระมหาวระ ผมปญญา ผทรงความรง- โรจน ขาพระองคเปนธดาของพระองค กรรมททา ยากเปนอนมาก และกรรมททาไดแสนยาก ขาพระ- องคกทรงทาแลว. พระราหลและขาพระองคเกดในสมภพเดยวกน มใจประกอบดวยสมานฉนทตลอดหลายรอยชาตเปน อนมาก บงเกดรวมกน และแมแตชาตเดยวกน เมอถงภพสดทาย แมเราทงสองกมสมภพตางกน ขาแตพระมหามน พระองคทรงชแจงความ ประชมของพระชนพทธเจาผเลศพระองคกอน ๆ ทรง ชแจงกศลบารมเปนอนมากของขาพระองค กเพอ ประโยชนของพระองค ขาแตพระมหามน กศลกรรมอนใด ขาพระองค บาเพญแลว ขอโปรดทรงระลกถงกศลธรรมอนนน งดเวนอภพพฐาน หามกนอนาจารได ขาแตพระมหา วระ ขาพระองคยอมสละชวตกเพอประโยชนของ พระองค ทกขมมากอยาง และสมบตกมมากอยาง อยางน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 334 เมอถงภพสดทาย ขาพระองคเกดในสกลเศรษฐ ทรพยมาก ประสบสข ทจดไวเสรจแลวอยางนน รงโรจนดวยรตนะนานาชนด มงคงดวยกามสมบตทก อยาง ในกรงสาวตถ. ขาพระองค พรงพรอมดวยความงดงามแหงรป ไดรบยกยองในตระกลทงหลาย อนมหาชนสกการะ บชา นบถอและยาเกรงแลว. ขาพระองค ลาคนทงหลายดวยความงามแหง รปและสร อนบตรเศรษฐหลายรอยปรารถนาอยากได. ขาพระองคละเรอนบวชไมมเรอนยงไมทนถง ครงเดอน กบรรล สจจะ ๔. ขาพระองคจกเนรมตรถเทยมมา ๔ ตว ดวยฤทธ มาถวายบงคมพระยคลบาทของพระพทธเจา ผเปนท พงของโลก เปนผมสร. ขาพระองคเปนผชานาญในฤทธ ในทพโสต ขาแตพระมหามน ขาพระองคชานาญเจโตปรยญาณ. ขาพระองครปพเพนวาสญาณ ชาระทพยจกษ สนอาสวะทกอยาง บดน ไมมการเกดอก. ญาณในอรรถ ธรรม นรตต และปฏภาณของ ขาพระองคบรสทธไรมลทน เพราะอานภาพของ พระผทรงแสวงคณอนยงใหญ. ชวขณะ ชนจานวนนบพน กนอมเอาจวร บณฑบาต คลานปจจยและเสนาสนะ เขามาโดยรอบ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 335 พระชนพทธเจา ทรงยนดในคณขอนน ทรง เปนผนาพเศษในบรษททงหลาย ทรงสถาปนาขาพระ- องคไวในตาแหนงเอตทคคะวา เปนเลศของเหลา ภกษณผมฤทธทงหลาย. พระศาสดาขาพระองคกปรนนบตแลว คาสอน ของพระพทธเจา ขาพระองคกกระทาเสรจแลว ภาระหนก ขาพระองคกปลงลงแลว ตณหาท นาไปในภพ ขาพระองคกถอนเสยแลว. ขาพระองคออกจากเรอนบวชไมมเรอน เพอ ประโยชนอนใด ประโยชนอนนน ธรรมเปนทสน สงโยชนทกอยาง ขาพระองคกบรรลตามลาดบแลว. กเลสทงหลาย ขาพระองคกเผาเสยแลว ฯลฯ คาสอนของพระพทธเจา ขาพระองคกกระทาเสรจ แลว. กพระเถรรปน คราวใด พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปยงโคนตนมะมวงของนายคณฑะ เพอทรงกระทายมกปาฏหารย ใกลประตกรงสาวตถคราวนน กเขาเผาพระศาสดา ถวายบงคมแลว กกราบทลอยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจกกระทาปาฏหารย ผวา พระผมพระภาคเจาทรงอนญาตแลวบนลอสหนาท. พระศาสดาทรงทาเหตนนใหเปนอตถปปตต เหตเกดเรอง ประทบนงทามกลางบรษทพระอรยะ ณ พระเชตวนวหาร ทรงสถาปนาพระภกษณทงหลายไวในตาแหนงเอตทคคะตามลาดบ จงทรงสถาปนาพระเถรรปนไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศของเหลาภกษณผมฤทธ พระอบลวรรณาเถร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 336นน ยบยงอยดวยสขในฌาน สขในผล และสขในพระนพพาน วนหนงพจารณาถงโทษ ความทราม และความเศราหมองของกามทงหลาย เมอกลาวยาคาถาทพระเถรเกดความสลดใจ เฉพาะการอยรวมสาม ระหวางมารดากบธดาทกลาวไวแลว แกทานพระคงคาตรยเถระ จงไดกลาวคาถา ๓ คาถานวา เราทงสองคอมารดาและธดาเปนหญงรวนสาม กน เรานนมความสลดใจ ขนลก ทไมเคยม. นาตาหนจรง ๆ ฉานทงหลาย ไมสะอาด กลน เหมน มหนามมาก ทเราทงสองคอมารดากบธดา เปนภรยารวม (สาม) กน. เรานน เหนโทษในกามทงหลาย เหนเนกขมมะ การบวชเปนทางเกษมปลอดโปรง จงออกจากเรอน บวชไมมเรอน. บรรดาบทเหลานน บทวา อโภ มาตา จ ธตา จ มย อาส สปตตโย ความวา เราทงสองคอมารดาและธดา ไดเปนหญงรวมสามกนและกน. เลากนวา ภรยาของพอคาคนหนง ในกรงสาวตถตงครรภขนมาในเวลาใกลรง นางกไมรเรองการตงครรภนน. พอสวาง พอคากบรรทกสนคาลงในเกวยนเดนทางมงไปกรงราชคฤห เมอเวลาลวงไป ครรภของนางกเตบโต จนแกเตมท. ครงนน แมผวพดกะนางวา ลกชายเรากจากไปเสยนานและเจากมครรภ เจาไปทาชวมาหรอ. นางกกลาววา นอกจากลกชายของแมขาพเจากไมรจกชายอน. แมผวฟงนางแลวไมเชอ จงขบไลนางออกไปจากเรอน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 337นางกไปตามหาสาม ไปถงกรงราชคฤหตามลาดบ ขณะนน ลมกมมชวาตกปนปวน นางกเขาไปยงศาลาหลงหนงใกล ๆ ทางแลวกคลอดลก นางคลอดลกชายคลายรปทอง ใหนอนบนศาลาอนาถา แลวออกไปหานาขางนอกศาลาขณะนนนายกองเกวยนคนหนง เปนคนไมมลกเดนมาทางนน คดวาทารกของหญงไมมสาม จกเปนลกของเรา จงเอาทารกนนมอบไวในมอนางนม ตอมามารดาของทารกนน ทากจเรองนาแลว กลบมาไมเหนลกกเศราโศกคราครวญไมเขาไปกรงราชคฤหแตเดนทางตอไป หวหนาโจรคนหนง พบนางในระหวาง ทางเกดจตปฏพทธ จงเอานางทาเปนภรยาของตน นางอยในเรอนโจรนน กคลอดลกหญงออกมาคนหนง วนหนง นางยนอมลกหญงอยทะเลาะกบสาม กโยนลกลงบนเตยง ศรษะของเดกหญงแตกหนอยหนง ตอนน นางกลวสามกกลบไปกรงราชคฤหทองเทยวไปตามอาเภอใจ ลกชายของนางโตเปนหนมไมรวาเปนมารดา กเอามารดาเปนภรยาของตน. ตอมา เขาไมรวาลกสาวหวหนาโจรนนเปนนองสาว กแตงงานนามาเรอน เขานามารดาและนองสาวมาเปนภรยาของตนอยกนมาอยางน ดวยเหตนนคนแมทงสองนนจงอยกนอยางพรอมเพรยง ตอมาวนหนง มารดาแกมวยผมของลกสาวหาเหาเหนแผลเปนทศรษะ คดวาหญงคนนคงเปนลกสาวเราแนแลวกถาม เกดความสลดใจจงไปสานกภกษณแลวบวช กระทากจเบองตนเสรจแลว อยอยางสงด พจารณาทบทวนถงการปฏบตแตกอนของตน กไดกลาวคาถาวา อโภ มาตา จ ธตา จ เปนตน กพระเถรน กลาวยาคาถาทหญงนนกลาวไวแลวเหลานน โดยเหนโทษในกามทงหลาย จงกลาววาอโภ มาตา จ ธตา จ เปนอาท. ดวยเหตนน ขาพเจาจงกลาววา พระเถรนน ยบยงอยดวยสขในฌาน สขในผลและสขในพระนพพาน จงไดกลาวสามคาถาเหลาน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 338 บรรดาบทเหลานน บทวา อสจ ไดแก ชอวา อสจ เพราะกเลส และของไมสะอาดไหลออก. บทวา ทคคนธา ไดแก กลนเนา เพราะกลนเหมนคลงไป. บทวา พหกณฏถา ไดแก ชอวา มกเลสดจหนามมากอยาง เพราะอรรถวาทมแทงสจรต โดยเปนขาศก จรงอยางนน กเลสเหลานน ทานกลาววา กามทงหลายเปรยบดวยหอกและหลาว. บทวา ยตถ ไดแก ในกามเหลาใดทบคคลพงบรโภค. บทวา สหภรยา ไดแกเปนภรยาเสมอกน อธบายวารวมสามเดยวกน. สองคาถาวา ปพเพนวาส เปนตน พระเถรซงพจารณาคณวเศษทตนบรรลแลว เกดปตโสมนส จงกลาว.บรรดาบทเหลานน บทวา เจโตปรจจาณ ไดแก เจโตปรยญาณ กทาใหแจงแลว หรอเชอมความวา บรรลแลว. ขาพระองค จกเนรมตรถเทยมมา ๔ ตวมาถวาย บงคมพระยคลบาทของพระพทธเจาผเปนทพงของ โลกผมสร. คาถาน คราวใด พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปยงโคนตนมะมวงของนายคณฑะ เพอทรงทายมกปาฏหารยคราวนน พระเถรนเนรมตรถเหนปานนนเขาไปเฝาพรอมกบรถนน กราบทลวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระองคจกทาปาฏหารย เพอทาลายความมวเมาของเดยรถยขอทรงโปรดอนญาตเถดพระเจาขา แลวยนในสานกพระศาสดา พระเถรกลาวหมายถงเรองปาฏหารยนน. บรรดาบทเหลานน บทวา อทธยา อภนมมตวา จตรสส รถอห อธบายวา ขาพระองคเนรมตรถเทยมมา ๔ ตว ดวยฤทธแลว ถวายบงคมพระยคลบาทของพระผมพระภาคพทธเจา ยน ณ ทสมควรสวนหนง. มารถามเชงขพระเถรวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 339 ทานเขาไปยงตนไม ทออกดอกบานถงยอด ยน อยผเดยวทโคนไม เพอนไร ๆ ของทาน กไมมเลย ทานไมกลวความสามหาวของพวกนกเลงเจาชหรอ. บรรดาบทเหลานน บทวา สปปผตคค ความวา มยอดออกดอกบานด คอบานสะพรงทวทงตนแตยอด. บทวา ปาทป แปลวาตนไม ในทนทานหมายเอาตนสาละ. บทวา เอกา ตว ความวา ทานยนอยผเดยวในทน. บทวา น จาป ตยห ทตยตถ โกจ ความวา แมใคร ๆ ทเปนสหายของทาน เปนผอารกขาไมม อกอยางหนง โดยรปสมบต เพอนแมไร ๆของทานกไมม หญงทมรปสวยไมมใครเสมอ ยนอยลาพงคนเดยวในทสงดจากชนน. บทวา น ตว พาเล ภายส ธตตกาน ความวา ดกอนแมสาวรน ทานไมกลวถอยคาของพวกชายเจาช อธบายวา พวกนกเลง ททาการเกยว. เขาวา วนหนง มารเหนพระเถรนงพกผอนกลางวน ณ ปาสาละทออกดอกบาน ตองการจะตดพระเถรใหขาดจากวเวก เมอทดลองจงกลาวคาถาน ลาดบนน พระเถรเมอจะคกคามมารนน จงไดกลาวคาถาเหลาน โดยอานภาพของตนวา ตอใหนกเลงนบจานวนแสนเชนน มารมลอม ขนของเรากไมหวนไมไหว มารเอย ทานผเดยวจกทา อะไรเราได เรานนหายตวได เขาทองทานกได ยน ระหวางคว ทานกไมเหนเราได เราเปนผชานาญใน จต อบรมอทธบาทอยางดแลว อภญญา ๖ เรากทาให แจงแลว คาสอนของพระพทธเจา เรากทาเสรจแลว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 340 กามทงหลาย เปรยบดวยหอกและหลาวเปน เครองบบคนขนธทงหลาย ทานเอยถงความยนดใน กามอนใด บดนเราไมมความยนดอนนน. ความเพลดเพลนในกามทงปวง เราขจดเสยแลว กองแหงความมด [อวชชา] เรากทาลายเสยแลว ดกอน มารผมบาป ทานจงรไวเถด ดกอนมารผกระทาทสด ถงตวทานเรากขจดเสยแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา สต สหสสานป ธตตกาน สมาคตาเอทสกา ภเวยย ความวา ทานเปนเชนใด เหลานกเลง แมจานวนหลาย แสนเชนนน คอเหนปานนน พงมาชมนมกน บทวา โลม น อเชนป สมปเวเธ ความวา แมมาตรวาขนไมพงหวนไมพงไหว. บทวา ก เมตว มาร กรสสเสโก ความวา ดกอนมาร ทานผเดยวจกทาอะไรเราได บดน พระเถรเมอจะชแจงวา มารไมสามารถทาอะไร ๆ แกตนไดจงกลาวคาถาวา เอสา อนตรธายาม เปนตน. คาถานน มความวา ดกอนมาร เรานนยนอยตอหนาทาน กหายตวได ทานมองไมเหน เราเขาทองทาน ทงทไมรนนแหละกได ยนอยระหวางควกได และเรายนอยอยางนนทานกไมเหน. หากจะถามวา เพราะเหตไร กตอบไดวา เพราะเราชานาญในจตอบรมอทธบาทดแลว. อธบายวา ดกอนมาร เราเปนได เพราะจตของเราชานาญแลว แมอทธบาท ๔ เรากอบรมดแลว ทาใหมากแลว เพราะฉะนนเราจงสามารถ เพราะอยในอทธวสยตามทกลาวมาแลว. ขอนอกนนทงหมดงายทงนน เพราะมนยทกลาวมาแลวในหนหลง. จบ อรรถกถาอบลวรรณาเถรคาถา จบ อรรถกถาทวาทสกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 341 โสฬสกนบาต ๑. ปณรกาเถรคาถา [๔๔๖] พระปณณกาเถรไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวาขาพเจาถามพราหมณวา ขาพเจาเปนหญงแบกหมอนา กลวเจานายลงโทษ กลววาจาและโทสะเจานายคกคาม จงลงตกนาเปน ประจา แมแตหนาหนาว. ทานพราหมณ ทานกลวอะไร จงลงอาบนาทก เมอ ทานมตวสนเทา ประสบความหนาวเยนอยางหนก พราหมณตอบวา ดกอนแมปณณกาผเจรญ เจารวาเรากาลงทากศล- กรรม อนปดเสยซงบาปกรรม ยงจะสอบถามอยหรอ หนอ ผใดไมวาแกหรอหนม ประกอบกรรมทเปนบาป แตผนน กจะหลดพนจากบาปกรรมได เพราะการ อาบนา.ขาพเจากลาววา ใครหนอ ชางไมร มาบอกแกทาน ซงกไมรวา คนจะหลดพนจากบาปกรรมได เพราะการอาบนา พวกกบ เตา ง จระเข และสตวอนใดทสญจรอย ในนา ทงหมด กคงจะพากนไปสวรรคแนแท.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 342 คนฆาแพะ คนฆาสกร คนฆาปลา คนลาเนอ พวกโจร พวกเพชฌฆาต และทาบาปกรรมอน ๆ แม คนทงนน กจะหลดพนจากบาปกรรมได เพราะการ อาบนา. ถาหากวา แมนาเหลาน จะพงนาบาปททาน ทามาแตกอนไปไดไซร แมนาเหลานกจะพงนาทงบญ ของทานไปดวย ทานกจะพงหางจากบญนนไป. ทานพราหมณ ทานกลวบาปอนใด จงลงอาบนา ทกเมอ ทานพราหมณ ทานกอยาทาบาปกรรมอนนน ขอความหนาวเยนอยาทาลายผวทานเลย.พราหมณกลาววา ทานนาเราผเดนทางผดมาสทางถก [อรยมรรค] แมปณณกาผเจรญ เราขอมอบผาสาฏกผนนใหทาน เพอใชอาบนา.ขาพเจากลาววา ผาสาฎกผนนจงเปนของทานเทานนเถด ขาพเจา ไมตองการผาสาฎกผนนดอก ถาทานกลวทกข ถา ทกขไมนารกสาหรบทาน ทานกอยาทาบาปกรรมทง ในทลบ ทงในทแจง กหากวาทานจกกระทาหรอ กาลงกระทาบาปกรรม ทานถงจะเหาะหนไป กไมพน ไปจากทกขไดเลย.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 343 ถาทานกลวทกข ถาทกขไมนารกสาหรบทาน ทานกจงถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ เชน นนเปนสรณะ จงสมาทานศล ขอนนกจกเปนไปเพอ ความหลดพนของทาน.พราหมณกลาววา แตกอน เราเปนเผาพนธของพรหม บดนเรา เปนพราหมณจรง มวชชา ๓ ถงพรอมดวยเวท เปน โสตถยะ [พราหมณหนท ๒] ผอาบนาเสรจแลว. จบ ปณณกาเถรคาถา จบ โสฬสกนบาต อรรถกถาโสฬกนบาต อรรถกถาปณณาเถรคาถา๑ ใน โสฬสกนบาต คาถาวา อทหาร อห สเต เปนตน เปนคาถาของ พระปณณาเถร มวนจฉยดงตอไปน. พระเถรแมรปน กบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆ สรางสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนน ๆ ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวาวปสส กบงเกดในเรอนสกล รเดยงสาแลว เกดความสงเวชเพราะเปนผพรกพรอมดวยเหตสมปทา กไปสานกภกษณฟงธรรม ไดศรทธาแลวบวชมศลบรสทธ เรยนพระไตรปฎก เปนพหสต ทรงธรรม และเปน๑. บาลเปนปณณกาเถรคาถา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 344ผกลาวธรรม [ธรรมกถก]. บวชในศาสนาของพระผมพระภาคเจา พระนามวา สข เวสสภ กกสนธะ โกนาคมนะ และกสสปะ กเปนผสมบรณดวยศล เปนพหสต ทรงธรรม และเปนผกลาวธรรม [ธรรมกถก] เหมอนครงบวชในศาสนาของพระผมพระภาคเจา พระนามวา วปสส ฉะนน. แตเพราะเปนคนเจามานะ จงไมอาจตดกเลสใหขาดได และเพราะกระทากรรมโดยมมานะเปนสนดาน ในพทธปบาทกาลน จงบงเกดในทองของทาสในเรอนของทานอนาถบณฑกเศรษฐ. นางมชอวาปณณา นางเปนโสดาบน ในเพราะพระธรรมเทศนาชอสหนาทสตร ทรมานพราหมณทถอวาบรสทธดวยการลงอาบนา ทานเศรษฐสรรเสรญแลว ทานางใหเปนไทแกตว อนญาตใหนางบวชไดแลวกบวช เจรญกรรมฐาน ไมนานนก กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ดวยเหตนน ทานจงกลาวไวในคมภรอปทานวา๑ ขาพเจาบวชเปนภกษณ ในพระศาสนาของ พระผมพระภาคเจา พระนามวาวปสส และของพระ พทธเจาพระนามวาสข เวสสภ กกสนธะ โกนาคมนะ และพระกสสปะ ถงพรอมดวยศล มปญญารกษาตว สารวมอนทรย เปนพหสต ทรงธรรม สอบถามความ แหงธรรม เลาเรยนฟงธรรมอยางใกลชด ขาพเจา แสดงธรรมทามกลางหมชน อยในพระศาสนาของ พระชนเจา ดวยความเปนพหสต ดวยเหตนน ขาพเจา จงมศลเปนทรก หากแตถอตวจด๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๗๘ ปณณกาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 345 มาในบดน ภพสดทาย ขาพเจาเกดในทอง ทาสผแบกหมอนา [กมภทาส] ในเรอนของทานอนาถ- ปณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ ราชธานแหงแควนโกศล. ขาพเจาเปนหญงแบกหมอนา ไดพบพราหมณ โสตถยะ [ผเปนพราหมณหนท ๒] กาลงหนาวสน อยกลางนา ครนพบเขาแลว ไดกลาวดงนวา ขาพเจาเปนหญงแบกหมอนา กลวเจานายลงโทษ ถกภยคอวาจาและโทสะเจานายคกคาม จงลงตกนาทก เมอ แมแตหนาหนาว ทานพราหมณ ทานเลา กลวอะไร จงลงนาทกเมอ ตวสนเทา ประสบความ หนาวเยนอยางหนก.พราหมณกลาววา ดกอนแมปณณาผจาเรญ เจาเมอรวาเราผกระทา กศลกรรม อนหามบาปททาไวแลว ยงจะสอบถาม หรอหนอ กผใด ไมวาเปนคนแกและคนหนมประกอบ บาปกรรมได ผนน ยอมจะหลดพนจากบาปกรรมได เพราะการลงอาบนา. ขาพระองคไดบอกแกพราหมณผขนจากนา ถง บทอนประกอบดวยธรรมและอรรถ พราหมณฟงบท นนแลว กสลดใจดวยดออกบวช เปนพระอรหนต. เมอใด ขาพระองคบาเพญบารมมา ๙๙ ชาต เกดในสกลทาส เมอนน บดามารดาเหลานน ได

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 346 ขนานนามขาพระองควาปณณา นาขาพระองคใหเปน ไทแกตว. ตอจากนน ขาพระองคขออนญาตทานเศรษฐ ออกบวช เปนผไมมเรอน ไมนานเลยกไดบรรลพระ- อรหต. ขาแตพระมหามน ขาพระองคเปนผชานาญใน ฤทธ ในทพโสต ชานาญเจโตปรยญาณ รปพเพน- วาสญาณ ชาระทพโสตแลว เพราะหมดสนอาสวะ ทกอยาง บดนภพใหมไมมอกแลว. ญาณในอรรถ ธรรม นรตต ปฏภาณ อน บรสทธไรมลทน ของขาพระองคมเพราะอานภาพของ พระพทธเจาผประเสรฐสด. ขาพระองคมปญญามาก เพราะภาวนา มสตะ [พหสต] เพราะสตะ เกดในตระกลตาเพราะมานะ กรรมกยงไมสดสน. กเลสทงหลาย ขาพระองคกเผาเสยแลว ฯลฯ คาสอนของพระพทธเจากทาเสรจสนแลว ครนบรรล พระอรหตแลว กพจารณาทบทวนขอปฏบตของตน ไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวาขาพระองคถามพราหมณวา ขาพเจาเปนหญงแบกหมอนา กลวเจานายลง โทษ กลววาจาและโทสะเจานายคกคาม จงลงตกนา ทกเมอ แมแตหนาหนาว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 347 ทานพราหมณ ทานกลวอะไร จงลงอาบนาทก เมอ ทานมตวสนเทา ประสบความหนาวเยนอยางหนก.พราหมณตอบวา ดกอนแมปณณาผจาเรญ เจารวาเรากาลงทา กศลธรรม อนปดซงบาปกรรม ยงจะสอบถามอยหรอ หนอ กผใดไมวาแกหรอหนม ประกอบกรรมทเปน บาป แมผนน กจะหลดพนจากบาปกรรมได เพราะ การอาบนา.ขาพเจากลาววา ใครหนอชางไมรมาบอกกบทาน ซงกไมรวาตน จะหลดพนจากบาปกรรมได เพราะการอาบนา พวก กบ เตา ง จระเข และสตวอน ๆ ทสญจรอยในนา ทงหมด กคงจกพากนไปสวรรคแนแท คนฆาแพะ คนฆาสกร คนฆาปลา คนลาเนอ พวกโจร พวก เพชฌฆาต และคนทาบาปกรรมอน ๆ แมคนทงนน จะหลดพนจากบาปกรรมได เพราะการอาบนา ถา หากวา แมนาเหลานจะพงนาบาปททานทามาแตกอน ไปไดไซร แมนาเหลาน กจะพงนาแมบญของทาน ไปดวย ทานกจะพงเหนหางจากบญนนไป. ทานพราหมณ ทานกลวบาปกรรมอนใด จงลง อาบนาทกเมอ ทานพราหมณ ทานกอยาทาบาปกรรม อนนน ขอความหนาวเยนอยาทาลายดวยของทานเลย.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 348พราหมณกลาววา ทานนาเราผเดนทางผดมาสทางถก [อรยมรรค] แมปณณาผจาเรญ เราขอมอบผาสาฎกนใหทาน เพอ ใชอาบนาขาพเจากลาววา ผาสาฎกนจงเปนของทานเถด ขาพเจาไมตองการ ผสาฎกนดอกจะ ถาทานกลวทกข ถาทกขไมนารก สาหรบทาน ทานกอยาทาบาปกรรม ทงในทลบ ทง ในทแจง กหากวาทานจกกระทา หรอกาลงกระทา บาปกรรม ทานถงจะเหาะหนไป กไมพนไปจากทกข ไดเลย. ถาทานกลวทกข ถาทกขไมนารกสาหรบทาน ทานกจงถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ เชนนนเปนสรณะ จงสมาทานศล ขอนนกจกเปนไป เพอความหลดพนของทาน.พราหมณกลาววา แตกอน เราเปนเผาพนธของพรหม บดนเรา เปนพราหมณจรง มวชชา ๓ ถงพรอมดวยเวท เปน โสตถยะ [พราหมณหนท ๒] ผอาบนาเสรจแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา อทหาร ไดแก ผนานามาดวยหมอ.บทวา สทา อทกโมตร ไดแก ลงตกนาทกเมอ คอทงกลางคนกลางวนแมแตในหนาหนาว. อธบายวา เวลาใด ๆ เจานายตองการนาเวลานน ๆขาพเจากตองลงตกนา ครนลงตกนาแลว กตองนานาไปใหเขา. บทวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 349อยยาน ทณฑภยภตา ไดแก กลวภยคอการลงโทษของเจานาย. บทวาวาจาโทสภยฏฏตา ไดแก ถกภยคอการลงโทษทางวาจา [การดาวา]และภยคอการลงโทษทางกาย [การโบย, ต] คกคาม คอบบคน ประกอบความวา ตองลงตกนา แมแตหนาหนาว. ตอมาวนหนง นางปณณาทาสไปทานาเพอเอาหมอนานามา ณ ทนนไดพบพราหมณผหนง ซงถอลทธวาบรสทธไดดวยการอาบนา เมอความนาวเยนกาลงเปนไปอย ในสมยหมะตก ลงนาแตเชาตร ดานามดศรษะรายมนตแลวขนจากนา ผาเปยก ผมเปยก สนเทา ฟนกระทบกนดงบรรเลงพณ ฉะนน ครนเหนแลว มใจอนความกรณากระตนเตอนแลว หวงจะเปลองพราหมณนนใหพนจากทฏฐนน จงกลาวคาถาวา กสส พราหมณ ตวภโต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา กสส พราหมณ ตว ภโต ความวาทานพราหมณ ทานกลวแตเหตแหงภย ชอไรเลา. บทวา สทา อทกโมตรไดแกลงนาทกเวลา คอทงเชาทงเยน และครนลงแลว กมตว คอสวนแหงรางกายหนาวสน คอสนเทม. บทวา สต เวทยเส ภส ไดแก ประสบคอเสวยทกข เกดแตความหนาวอยางเหลอเกน คอททนไดยาก. บทวา ชานนต วต ม โภต ความวา ดกอนแมปณณาผเจรญทานกรวา ดวยการลงนาน เรากาลงทากศลกรรม ทจะปด คอสามารถหามกนบาปกรรมทสรางสมไวนนได ยงจะถามดวยหรอหนอ. พราหมณเมอแสดงวา ความขอนปรากฏในโลกแลว มใชหรอ แมอยางนน เรากจะบอกแกทาน จงกลาวคาถาวา โย จ วทโฒ เปนตน.คาถานนมความวา คนใดคนหนง ไมวาแก หนม หรอกลางคน ประกอบคอกระทาเหลอเกน ซงบาปกรรม ตางโดยปาณาตบาตกรรมเปนตน คนแม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 350นนยนดนกในบาปกรรมอยางหนก กหลดพน คอรอดพนโดยสวนเดยว จาก บาปกรรมนนได ดวยการรดนา คอดวยการอาบนา. นางปณณาฟงคาของพราหมณนน เมอจะใหคาตอบแกพราหมณนนจงกลาวคาถาวา โก น เต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา โก น เต อทมกขาส อชานนตสส อชานโก ความวา ใครหนอชางไมร ชางไมเขาใจ ชางเขลา มาบอกแกทานผไมรวบากกรรม คอไมรวบากของกรรมทก ๆ ประการ ถงความขอนวา คนยอมหลดพนจากบาปกรรมได เพราะเหตทรดนา ผนนมถอยคาทเชอไมไดเลย อธบายวา คานนไมถกตอง. บดน นางปณณาเมอชแจงถงความไมถกตองนนแกพราหมณนน จงกลาวคาถามวา สคค นน คมสสนต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวานาคา แปลวา ง. บทวา ส สมารา แปลวา จระเข. บทวา เย จเอทเก จรา ความวา สตวแมเหลาอนใด ทหากนอยในนา มปลา มงกรและปลาใหญนนทยาวตเปนตน สตวแมเหลานน เหนทจกไปสวรรค เขาถงเทวโลกกนแนแท ถาจะหลดพนจากบาปกรรมได เพราะอาบนา. บทวา โอรพภกา แปลวา คนฆาแพะ. บทวา สกรกา แปลวาคนฆาสกร. บทวา มจฉกา แปลวา ชาวประมง. บทวา มคพนธกาแปลวา พรานเนอ. บทวา วชฌฆาตกา ไดแก คนมหนาทฆา. บทวา ปมปมา วเหยย ความวา ถาแมนาเหลานนมแมนาอจรวดเปนตน จะพงนาไปคอนาออกไปซงบาปททานทามาแตกอน ดวยการลงอาบนาในแมนาเหลานน ฉนใดไซร แมนาเหลานนกพงนาคอลอยซงบญททานทาไวแลวกฉนนน ทานกพงหางจากบญกรรมนน คอ เมอเปนดงนน ทานกพงหางวางเวนจากบญกรรมนน อธบายวา คานนไมถกตอง หรอวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 351การลอยบญของคนทลงอาบนายอมมไมได เพราะนา ฉนใด แมการลอยบาปกยอมมไมไดฉนนนเหมอนกน เพราะเหตไร กเพราะการอาบนา ไมเปนปฏปกษตอเหตแหงบาปทงหลาย สภาพใดทาสงใดใหพนาศไป สภาพนน กเปนปฏปกษตอสงนน ความสวางเปนปฏปกษตอความมด วชชาเปนปฎปกษตออวชชา ฉนใด การอาบนากไมเปนปฏปกษตอบาป ฉนนน เพราะฉะนนพงไดขอยตในเรองนวา หลดพนจากบาปกรรม เพราะอาบนาไมได ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา บคคลยอมสะอาดเพราะนากหามได เพราะชน เปนอนมาก เขากอาบนากนในแมนานน สจจะและ ธรรมะมในผใด ผนนชอวาเปนผสะอาด และผนน ชอวาเปนพราหมณผลอยบาป. บดน นางปณณาทาส เพอแสดงวา กผวา ทานตองการจะลอยบาปไซร ทานกอยาทาบาปทก ๆ ประการเลย จงกลาวคาถาวา ยสส พราหมณเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ตเมว พรหเม มากาส ความวาทานกลวบาปใด ทานพนธพรหม คอทานพราหมณ ทานกอยาไดทาบาปนนสดวยวาการลงนา กเบยดเบยนรางกาย ในหนาหนาวเชนน อยางเดยวเทานนดวยเหตนน นางปณณาจงกลาววา ขอความหนาวอยาทารายผวทานเลย อธ-บายวา ความหนาวทเกดเพราะการอาบนาในหนาหนาวเชนน อยาพงทารายอยาพงเบยดเบยนผวแหงรางกายทานเลย. บทวา กมมคคปฏปนน ไดแกเราผดาเนนคอผประคบประคองทางผด คอถอเอาผด ๆ น. บทวา อรยมคคสมานย ความวา ทานนามาพรอม คอนอมนามาโดยชอบสทางทพระอรยะทงหลาย มพระพทธเจาเปนตน ทรงดาเนนมาแลวนวา การไมทาบาปทงปวง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 352การทากศลใหพรกพรอม ดงนเปนตน เพราะฉะนน แมปณณาผเจรญ เราขอมอบผาสาฎกผนน ใหแกทานดวยความยนด เปนสวนของการบชาอาจารยโปรดรบผาสากฎผนนไวเถด. นางปณณานน ปฏเสธพราหมณนน แตเพอจะกลาวธรรม ทาพราหมณใหตงอยในสรณะและศล จงกลาววา ผาสาฎกจงเปนของทานเทานนเถด ขาพเจาไมตองการผาสาฎกดอก ดงนแลวกลาวตอไปวา ถาทานกลวทกขดงนเปนตน คานนมความวา ผวา ทานกลวทกขตางโดยความไมผาสกและความมโชครายเปนตน ในอบายทงสนและในสคต ผวา ทกขนน ไมนารกไมนาปรารถนาสาหรบทาน ทานกอยาทา อยาประกอบกรรมชวทราม แมประมาณเลกนอย โดยกรรมมปาณาตบาตเปนตน ทางกายวาจา ในทแจงคอทาเปดเผยโดยปรากฏแกคนเหลาอน หรอโดยมโนกรรมมอภชฌาเปนตน ในมโนทวารอยางเดยว ในทลบ คอทาปกปด โดยไมปรากฏ กถาหากทานจกกระทาบาปกรรมนนในอนาคตหรอกาลงทาอยในปจจบน ทานแมจะจงใจเจตนาหนไปเสย ดวยประสงควา เมอเราหนไปทางโนนทางน ทกขอนเปนผลของกรรมนน กตดตามไปไมไดในอบาย ๔ มนรกเปนตนและในมนษยดงน จะชอวาหลดพนจากบาปนนกหาไม อธบายวา เมอปจจยอนมคตและกาลเปนตนยงประชมกนอย กรรมกยอมจะใหผลไดทงนน บาลวา อปจจกม ความวาเหาะไป. นางปณณาครนแสดงความไมมทกข เพราะไมทาบาปอยางนแลว บดน เพอจะแสดงเพราะการทาบญบางจงกลาววา สเจ ภายสเปนตน บรรดาบทเหลานน บทวา ตาทน ไดแก ผถงความเปนผคงทในอารมณทเหนแลวเปนตน หรอประกอบความวา ทานจงเขาถงพระสมพทธเจาพระองคนนเปนสรณะ เพราะเปนผททานพงเหนเหมอนอยางผคงทพระ-สมมาสมพทธเจาพระองคกอนๆ ททานพงเหน แมในพระธรรมและ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 353พระสงฆ กนยนเหมอนกน ประกอบความวา จงเขาถงพระธรรมของพระพทธเจาผประเสรฐเชนนน ถงหมคอกลมของพระอรยบคคล ๘ เปนสรณะ .บทวา ต ไดแก การถงสรณะ และการสมาทานศล. บทวา เหหต แปลวาจกเปน. พราหมณนนตงอยในสรณะและศลแลว ตอมา ฟงธรรมในสานกของพระศาสดาแลวไดศรทธา กบวชพากเพยรพยายามอย ไมนานนก กเปนผมวชชา ๓ พจารณาทบทวนขอปฏบตของตน เมอจะอทานจงกลาวคาถาวาพรหมพนธ เปนตน. คาถานนมความวา แตกอน ขาพเจามชอวา พรหมพนธ เผา-พนธพรหม โดยเหตเพยงเกดในสกลพราหมณ ขาพเจา เปนผมไตรเพทถงพรอมดวยเวท ชอวา เปนพราหมณผอาบนาเสรจแลว โดยเหตเพยงเรยนเปนตนซงไตรเพทมอรพเพทเปนอาท กอยางนน บดน ขาพเจาเปนพราหมณจรง คอเปนพราหมณโดยปรมตถ เพราะลอยบาปไดโดยประการทงปวงชอวาเตวชชา เพราะบรรลวชชา ๓ ชอวาถงพรอมดวยเวท เพราะประกอบดวยเวท กลาวคอมรรคญาณ และชอวาอาบนาเสรจแลว เพราะถอนบาปไดหมด แมคาถาทพราหมณกลาวไวในเรองน ภายหลง พระเถรกกลาวไวเฉพาะดงนน จงชอวาคาถาของพระเถรทงหมดแล. จบ อรรถกถาปณณาเถรคาถา จบ อรรถกถาโสฬสกนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 354 เถรคาถา วสตนบาต ๑. อมพปาลเถรคาถา [๔๖๗] พระอมพปาลเถร ไดกลาวคาถาเหลานวา แตกอน ผมของขาพเจามสดาเหมอนสแมลงภ มปลายผมงอน เดยวนผมเหลานนกลายเปนเสมอน ปานปอเพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรส แตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน มวยผมของขาพเจาเตมดวยดอกไมหอม กรน เหมอนผอบทอบกลน เดยวนผมนน มกลน เหมอนขนแกะเพราะชรา พระดารสของพระพทธเจา ผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน ผมของขาพเจาดก งามดวยปลายผม ทรวบไวดวยหวและเขมเสยบ เหมอนปาไมทบทปลก ไวเปนระเบยบ เดยวนผมนนบางลง ๆ ในทนน ๆ เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรสแตความ จรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน มวยผมดา ประดบทอง ประดบดวย ชองผมอยางด สวยงาม เดยวน มวยผมนนกรวงเลยน ไปทงศรษะเพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผ ตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 355 แตกอน ควของขาพเจาสวยงามคลายรอยเขยน ทจตรกรบรรจงเขยนไว เดยวน กลายเปนหอยยนลง เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรสแตความ จรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน ดวงตาทงคของขาพเจาดาขลบมประกาย งาม คลายแหวนมณ เดยวน ถกชราทาลายเสยแลว จงไมงาม พระดารสของพระพทธเจาผตรสแตความ จรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน เมอวยสาว จมกของขาพเจาโดงงาม เหมอนเกลยวหรดาล เดยวนกลบเหยวแฟบเพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรสแตความจรง เปนคา จรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน ใบหทงสองของขาพเจาสวยงามเหมอน ตมหทชางทาอยางประณตเสรจเรยบรอยแลว เดยวน กลบหอย ยนเพราะชรา พระดารสของพระพทธเจา ผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน ฟนของขาพเจาสวยงามเหมอนหนอตม ของตนกลวย เดยวนกลบหกดาเพราะชรา พระดารส ของพระพทธเจาผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน ขาพเจาพดเสยงไพเราะเหมอนนกดเหวา ทมปกตเทยวไปในไพรสณฑในปาใหญ สงเสยงไพ- เราะ เดยวน คาพดของขาพเจา กพดพลาดเพยน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 356 ไปในทนน ๆ เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจา ผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน คอของขาพเจาสวยงามกลมเกลยง เหมอนสงขขดเกลยงเกลาดแลว เดยวน กลายเปน งมคอมลงเพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรส แตความจรง เปนคาจรงแต ไมแปรเปนอน. แตกอน แขนทงสองของขาพเจาสวยงาม เปรยบ เสมอนไมกลอนกลมกลง เดยวน กลายเปนลบเหมอน กงแคคด เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผ ตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน มอทงสองของขาพเจาสวยงาม ประดบ ดวยแหวนทองงามระยบ เดยวน กลายเปนเสมอน เหงามน เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรส แตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน กนทงสองของขาพเจาอวบอดกลมกลง ตงประชดกน ทงงอนสลางสวยงาม เดยวน กลายเปน หยอนยานเหมอนถงหนงทไมมนาเพราะชรา พระ- ดารสของพระพทธเจาผตรสแตความจรง เปนคาจรง แท ไมแปรเปนอน. แตกอน กายของขาพเจาเกลยงเกลาดงแผนทอง สวยงาม เดยวน กลายเปนสะพรงดวยเสนเอนอน ละเอยดเพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรส แตความจรง เปนคาจรงแต ไมแปรเปนอน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 357 แตกอน ขาออนทงสองของขาพเจาสวยงาม เปรยบเหมอนงวงชาง เดยวน กลายเปนเสมอนขอไม ไผ เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรสแต ความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน แขงทงสองของขาพเจาประดบดวย กาไลทองเกลยงเกลาสวยงาม เดยวน กลายเปนเหมอน ตนงาขาด เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผ ตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน เทาทงสองของขาพเจาสวยงามเหมอน รองเทาหมปยนน เดยวน แตกเปนรวรอยเพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรสแตความจรง เปนคา จรงแท ไมแปรเปนอน. เดยวน รางกายนเปนเชนน คราคราเปนแหลง ทอยแหงทกขเปนอนมาก ปราศจากเครองลบไล เปน เรอนชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรสแตความ จรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. จบอมพปาลเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 358 อรรถกถาวสตนบาต ๑. อรรถกถาอมพปาลเถรคาถา ในวสตนบาต คาถาวา กาฬกา ภมรวณณสทสา เปนตนเปนคาถาของ พระอมพปาลเถร มวนจฉยดงตอไปน. พระเถรแมรปน กไดบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆสรางสมกศล อนเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนน ๆ บรรพชาอป-สมบทในศาสนาของพระผมพระภาคเจาพระนามวาสข สมาทานสกขาบทของภกษณอย วนหนง ไหวพระเจดย ทาประทกษณเวยนขวา เมอพระขณา-สวเถรเดนไปกอน พลนถมนาลาย กอนนาลายกตกไปทลานพระเจดย พระขณาสวเถรไมเหนกเดนไป ภกษณรปน. เดนไปขางหลงเหนกอนนาลายนนกคาวา อแพศยาชอไรนะ ถมนาลายลงทตรงน ภกษณรปน รกษาศลในเวลาเปนภกษณ เกลยดการเขาอยในครรภ กตงจตไวใหอยในอตภาพเปนอปปา-ตกะ. ดวยการตงจตนน ในอตภาพสดทาย ภกษณรปนน กบงเกดเปนอปปาตกะ ทโคนตนมะมวง ในพระราชอทยาน กรงเวสาล. พนกงานเฝาอทยานเหนเดกหญงนนกนาเขาพระนคร. เพราะบงเกดทโคนตนมะมวง นางจงถกเรยกวา อมพปาล. ครงนน พวกพระราชกมาร [เจาขาย] มากพระองค เหนนางสะสวยนาชมนาเลอมใส ทงแสดงคณพเศษมเสนหนารกนาใครเปนตน ตางกปรารถนาจะทาใหเปนหมอมหามของตนๆ จงเกดทะเลาะววาทกนคณะผพพากษาไดรบคาฟองของนาง เพอระงบการทะเลาะววาทของพวกราช-กมารเหลานน จงตงนางไวในตาแหนงคณกาหญงแพศยา วาจงเปนของทกๆคน.นางไดศรทธาในพระศาสดาสรางวหารไวในสวนของตน มอบถวายแกภกษ-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 359สงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน ภายหลง ฟงธรรมในสานกของพระวมล-โกณฑญญเถระ บตรของตน กบวชเจรญวปสสนา อาศยความทสรระของตนคราคราลง เพราะชรา กเกดสงเวชใจ เมอจะชแจงถงความทสงขารไมเทยงอยางเดยว จงไดกลาวคาถาเหลานวา แตกอน ผมของขาพเจามสดาเสมอนสแมลงภ มปลายงอน เดยวน ผมเหลานนกกลายเปนเสมอน ปานปอ เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรส แตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน มวยผมของขาพเจาเตมดวยดอกไม หอมกรน เหมอนผอบทอบกลน เดยวน ผมนนม กลนเหมอนขนแพะ เพราะชรา พระดารสของพระ- พทธเจาผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปน อน. แตกอน ผมของขาพเจาดกงามดวยปลายทรวบ ไวดวยหวและเขมเสยบ เหมอนปาไมทบทปลกไว เปนระเบยบ เดยวน ผมนนกบางลงในทนน ๆ เพราะ ชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน มวยผมดา ประดบทอง ประดบดวย ชองผมอยางด สวยงาม เดยวน มวยผมนน กรวง เลยนไปทงศรษะเพราะชรา พระดารสของพระ- พทธเจาผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปร เปนอน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 360 แตกอน ควของขาพเจาสวยงามคลายรอยเขยน ทจตรกรบรรจงเขยน เดยวน กลายเปนหอย ยนลง เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรสแตความ จรง เปนคาจรงแต ไมแปรเปนอน. แตกอน ดวงตาทงคของขาพเจาดาขลบมประ- กายงาม คลายแหวนมณ เดยวน ถกชราทาลายเสย แลวจงไมงาม พระดารสของพระพทธเจาผตรสแต ความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน เมอวยสาว จมกของขาพเจาโดงงาม เหมอนเกลยวหรดาล เดยวน กลบเหยวแฟบ เพราะ ชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน ใบหทงสองของขาพเจาสวยงามเหมอน ตมหทชางทาอยางประณตเสรจเรยบรอยแลว เดยวน กลายเปนหอยยน เพราะชรา พระดารสของพระ- พทธเจาผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปร เปนอน. แตกอน ฟนของขาพเจาสวยงามเหมอนหนอตม ของตนกลวย เดยวนกลบหกดา เพราะชรา พระดารส ของพระพทธเจาผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน ขาพเจาพดเสยงไพเราะเหมอนนก ดเหวา ทมปกตเทยวไปในไพรสณฑในปาใหญ สง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 361 เสยงรองไพเราะ เดยวน คาพดของขาพเจา กพด พลาดเพยนไปในทนน ๆ เพราะชรา พระดารสของ พระพทธเจาผตรสแตความจรง เปนคาจรงแต ไม แปรเปนอน. แตกอน คอของขาพเจาสวยงามกลมเกลยง เหมอนสงขขดเกลยงเกลาดแลว เดยวน กลายเปน งมคอมลง เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผ ตรส แตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน แขนทงสองของขาพเจาสวยงาม เปรยบเสมอนไมกลอน กลมกลง เดยวน กลายเปน ลบเหมอนกงแคคด เพราะชรา พระดารสของพระ- พทธเจาตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปน อยางอน. แตกอน มอทงสองของขาพเจาสวยงาม ประดบ ดวยแหวนทองงามระยบ เดยวน กลายเปนเสมอน เหงามน เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรส แตความจรง เปนคาจรงแต ไมแปรเปนอน. แตกอน ถนทงสองของขาพเจาอวบอดกลมกลง ประชดกนและงอนสลางสวยงาม เดยวน กลายเปน หยอนยานเหมอนถงหนงทไมมนา เพราะชรา พระ- ดารสของพระพทธเจา ตรสแตความจรง เปนคาจรง แท ไมแปรเปนอน. แตกอน กายของขาพเจาเกลยงเกลาดงแผนทอง สวยงาม เดยวน กลายเปนสะพรงดวยเสนเอนอน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 362 ละเอยด เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรส แตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน ขาออนทงสองขางของขาพเจาสวยงาม เปรยบเหมอนงวงชาง เดยวน กลายเปนเหมอนขอ ไมไผ เพราะชรา พระดารวของพระพทธเจาผตรส แตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน แขงทงสองของขาพเจาประดบดวย กาไลทองเกลยงเกลาสวยงาม เดยวน กลายเปน เหมอนตนงาขาด เพราะชรา พระดารสของพระพทธ- เจาผตรสแตความจรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. แตกอน เทาทงสองของขาพเจาสวยงามเปรยบ เสมอนรองเทาหมปยนน เดยวน แตกเปนรวรอย เพราะชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรสแตความ จรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. บดน รางกายน เปนเชนน คราคราเปนแหลง ทอยแหงทกขเปนอนมาก ปราศจากเครองลบไล เปน เรอนชรา พระดารสของพระพทธเจาผตรส แตความ จรง เปนคาจรงแท ไมแปรเปนอน. บรรดาบทเหลานน บทวา กาฬกา แปลวามสดา. บทวาภมรวณณสทสา ความวา ผมแมดากสเสมอนแมลงภ คอเขยวสนท.บทวา เวลลตคคา แปลวา มปลายงอน อธบายวา งอน คอชอนขนตงแตโคนจนถงปลาย. บทวา มทธชา แปลวา ผม. บทวา ชราย ไดแกเพราะชราเปนเหต คอเพราะความงามทถกชราทาลายเสยแลว. บทวาสาณวากสทสา ไดแก เสมอนปาน เสมอนปอ ความวา เสมอนเปลอก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 363ปานและเสมอนเปลอกไม ดงน. บทวา สจจวาทวจน อนถาความวา พระดารสเปนตนวา รปทงปวงไมเทยง ถกชราครอบงาไว ของพระสมมาสมพทธเจาผตรสความจรง ความแท เปนคาจรงอยางเดยวไมแปรเปนอยางอน ความเทจไมมอยในพระดารสนน. บทวา วาสโต ว สรภ กรณฑโก ความวา ผมมกลนหอมเหมอนกลองเครองประดบ ทอบใหจบกลน ดวยดอกไมของหอมและผอบเปนตน. บทวา ปปผปร มม อตตมงคภโต ความวา แตกอนมวยผมของขาพเจาไมมมลทน เตมดวยดอกไมมดอกจาปา ดอกมะล เปนตน. บทวา ตไดแกสงทเกดบนศรษะคอผม. ตอมาภายหลงคอบดน กลายเปนมกลนเหมอนขนของตนเอง คอกลายเปนมกลนเปนขนตามปกต. อกนยหนง บทวาสโลมคนธก ไดแกมกลนเสมอกบขนแพะ อาจารยบางพวกกลาววา เอฬก-โลมคนธก มกลนเหมอนขนแพะ ดงนกม. บทวา กานน ว สหต สโรปต ความวา เหมอนปาเลก ทมตนไมมกงตรงและยาว ซงอยตอนบน เขาปลกไวด ชดกน ตงอยทบ. โกจฉสจวจตคคโสภต ความวา แตกอนผมมปลายรวบไวดวยการเสยบมวยผมดวยหวและเขมเสยบทอง สวยงาม หรอผมเปนเสมอนแปรงเพราะดกชอวาสวยงามเพราะมปลายรวบไวดวยเขมงาทซอมาจากตลาด. บทวา ตไดแก ผม. บทวา วรล ตห ตห ไดแก ทบาง คอผมรวงในทนน ๆ บทวา กณหขน ก สวณณมณฑต ไดแก กลมผมดา ประดบดวยเครองประดบมวชระทองเปนตน. แตอาจารยพวกใดกลาววา ประดบดวยลกศรทองสวยงาม ความของอาจารยพวกนน กวาประดบดวยการเสยบมวยผมดวยเขมทองสวยงาม. บทวา โสภเต สเวณหลงกต ความวาประดบดวยชองผมทเสมอนมาลยดอกราชพฤกษ อนงาม ยอมสองประกายมา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 364แตกอน. บทวา ต ชราย ขลต สร กต ความวา ศรษะทงามอยางนนนน เดยวน ถกชราทาใหเลยนคอ ทาผมใหรวง ขาดเปนฝอยๆ. บทวา จตตการสกตาว เลขกา ความวา แตกอนควของขาพเจาเหมอนดงรอยเขยนทจตรกรชางศลปบรรจงเขยนดวยสเขยว. บทวา โสภเตส ภมก ปเร มม ความวา แตกอนควทสวยของขาพเจากนบวางาม. บทวาวลห ปลมพตา ไดแก กตงหอยลงเพราะรอยยนทเกดทรมหนาผาก. บทวา ภสสรา แปลวามประกาย. บทวา สรจรา แปลวา งาม ด. บทวา ยถา มณ แปลวา เหมอนแหวนตรามณ. บทวา เนตตาเหสแปลวา ไดเปนดวงตาทงาม. บทวา อภนลมายตา แปลวา เขยวจดกวาง. บทวา เต ไดแก ดวงตา. บทวา ชรายภหตา แปลวา อนชราทาลายเสยแลว. บทวา สณทตงคสทส จ ไดแก โดง งาม และรบกบสวนแหงดวงหนา และอวยวะนอกนน. บทวา โสภเต ความวา จมกของขาพเจางามดงเกลยวหรดาลทฟนตงไว. บทวา ส อภโยพพน ปต ความวา จมกในสมยแรกรนทงามนน บดนกเปนเหมอนลดลงและเหมอนถกกน [ไมใหโดง] เพราะชราหามความงามไว. ดวยบทวา กงกณ ว สกต สนฏ ตพระอมพปาลเถร กลาวหมายถงความกลมกลง ประหนงเครองประดบปลายแขนทอง ทนายชางทาอยางด. บทวา โสภเต กคอ โสภนเต แปลวางาม หรอบาลกวา โสภนเต. คาวา ส เปนเพยงนบาต. บทวา กณณปาฬโย[กลบห] ไดแก ใบห. บทวา วลภปปลมภตา ความวา กเหยวยนเพราะความเหยวทเกดขนในทนน ๆ เปนเกลยวดงทอนผาทบด ตกหอยลง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 365 บทวา ปตตลมกลวณณสทสา ไดแก ฟน มสและสณฐานดงหนอตมของตนกลวย. บทวา ขณฑตา ไดแก หก คอถงความหก แตกหลดหลนไป. บทวา อสตา ไดแก ถงความเปนฟนดา เพราะสเสยไป. บทวา กานนมห วนสณฑจารน โกกลาว มธร นกชหความวา สงเสยงพดจาไพเราะดงนกดเหวา เทยวหาอาหารอยในปา จบกงไมรองเพลงอยในปา. บทวา ต ไดแก พดจาสงเสยงนน. บทวา ขลต ตห ตห ไดแก พดผดเพยนไปในทนน ๆ เพราะลกษณะชรา มฟนหกเปนตน. บทวา สณหกมพรว สปปมชชตา ไดแก คอเหมอนสงขทองทเขาขดอยางด กกลมเกลยง. บทวา สา ชราย ภคคา วนามตา ความวา[คอ] คอมนอมลง เพราะชราปรากฏ โดยเนอคอย ๆ สนไป. บทวา วฏฏปลฆสทโสปมา ไดแก เทยบเทากบไมกลอนอนกลม. บทวา ตา ไดแก แขนแมทงสองนน บทวา ปาฏลปปลตา ไดแก เสมอนกงแคทคดเพราะเกาแก. บทวา สณหนททกสวณณมณฑตา ไดแก ประดบดวยแหวนอนเกลยงและสกใสททาดวยทอง. บทวา ยถา มลนลกา แปลวา กเสมอนเหงามน. บทวา ปนวฏฏสหตคคตา ไดแก เตง กลม ประชดกนและกน ช งอนขน. บทวา โสภเต ส ถนกา ปเร มม ความวา ถนแมทงสองของขาพเจามรปตามทกลาวแลว งามเหมอนหมอทอง แทจรงคานเปนเอกวจนะ ลงในอรรถพหวจนะ เปนคาปจจบนกาล ลงในอรรถอดตกาล.บทวา เถวกว ลมพนต โนทกา ความวา ถนของขาพเจาแมทงสองนนเหยวยาน เหมอนกะถงนาทไมมนา ทเขากนนาหมดแลว อนเขาวางไวททอนไมไผ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 366 บทวา กจจนสส ผลก ว สมฏ ความวา รางกายของขาพเจา งามเหมอนแผนทอง ทนายชางเอาชาดหญงคทาแลวขดนาน ๆ. บทวา โสวลห สขมาห โอตโต ความวา รางกายของขาพเจานน บดนกเหยว คอหนงเหยวยนในทนน ๆ เพราะเกลยวละเอยด ๆ. บทวา นาคโภคสทโสปนา ไดแก เปรยบเทากบงวงของพระยาชาง หตถในทนทานเรยกวา โภคะ งวง เพราะเปนเครองจบกน. บทวา เตไดแก ขาทงสอง. บทวา ยถา เวฬนาลโย ความวา บดนไดเปนเสมอนปลองไมไผ. บทวา สณหนปรสวณณมณฑตา ความวา ประดบดวยเครอง ประดบเทาทอง อนเกลยงเกลา. บทวา ชงฆา ไดแก กระดกแขง. บทวาตา ไดแก แขงเหลานน. บทวา ตลทณฑการว ความวา ไดเปนเหมอนตนงาแหงทขาดเหลออย เพราะผอม เหตมเนอเหลอนอย. ร อกษรทาการตอบท. บทวา ตลปณณสทโสปมา ไดแก เสมอนรองเทาทพนดวยปยงว[นน] เตม เพราะเปนของออนนม. เทาทงสองของขาพเจานน บดนกระทบอะไรกปรแตก เกดเปนรวรอย. บทวา เอทโส แปลวา เหนปานน. รางกายไดมไดเปนประการตามทกลาวมาแลว. บทวา อย สมสสโย แปลวา รางกายของขาพเจาน.บทวา ชชชโร ไดแก ผกไวหยอน ๆ. บทวา พหทกขานมาลโย ไดแก เปนทอยของทกขทงหลายเปนอนมาก ซงมชราเปนตนเปนเหต. บทวาโสปเลปปตโต ความวา รางกายนนน ตกไปจากเครองลบไล ตกไปเพราะสนเครองปรงแตงลบไล มแตบายหนาตกไป อกอยางหนง แจกบทวา โสป อเลปปตโต ความกอยางนนเหมอนกน. บทวา ชราฆโร ไดแก กเปน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 367เสมอนเรอนคราครา อกอยางหนง ไดเปนเรอนของชรา. เพราะฉะนนพระดารสของพระศาสดาของขาพเจา จงเปนสจวาจาของพระผทรงเปนสจ-วาท ชอวา ตรสแตความจรง เพราะทรงทราบสภาวะตามเปนจรงของธรรมทงหลายโดยชอบนนเทยว จงตรส คอเปนผตรสรเองโดยชอบ หากลายเปนอยางอนไปไม. พระเถรน พจารณาทบทวนอนจจตาความไมเทยงในธรรมทเปนไปในภม ๓ ทงหมด โดยมข คอการกาหนดความไมเทยงในอตภาพของตนอยางนแลว ยกขนสทกขลกษณะและอนตตลกษณะในอตภาพตนนน ตามแนวอนจจลกษณะนน มกเขมนเจรญวปสสนาอย กบรรลพระอรหต โดยลาดบมรรค. ดวยเหตนน ทานพระสงคตกาจารยจงกลาวไวในคมภรอปทานวา พระอมพปาลเถร เปลงอทานเปนคาถาพรรณนา อปทาน๑ของทานวา ขาพเจาเกดในสกลกษตรย เปนภคนของ พระมหามนพระนามวาปสสะ ผมพระรศมงามดงมาลย ประดบศรษะ ขาพเจาฟงธรรมของพระองคแลวมใจ เลอมใส ถวายมหาทานแลวปรารถนารปสมบต นบ แตกปนไป ๓๑ กป พระชนเจาพระนามวาสข เปน นายกเลศของโลก ทรงสองโลกใหสวาง ทรงเปน สรณะของ ๓ โลก เสดจอบตขนแลว ครงนนขาพเจา เกดในสกลพราหมณ กรงอมรประทนารนรมย โกรธ ๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๗๙ อมพปาลเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 368 ขนมากดาภกษณผมจตหลดพนแลว [อรยปวาท] วา ทานเปนหญงแพศยาประพฤตอนาจาร ประทษราย ศาสนาของพระชนเจา ครนดาอยางนแลว ขาพเจา กตกนรกอนรายกาจ เพยบพรอมดวยทกขใหญหลวง เพราะบาปกรรมนน จตจากนรกนนแลว มาเกดใน หมมนษย มลามกธรรมทาใหเดอดรอน ครองความ เปนหญงแพศยาอยถงทหกหมนป กยงไมหลดพนจาก บาปอนนน เหมอนอยางกลนพษรายเขาไป ขาพเจา เสพเพศพรหมจรรย [บวชเปนภกษณ] ในศาสนาพระ ชนเจาพระนามวากสสปะ ดวยผลแหงบญนน ขาพเจา กบงเกดในสวรรคชนไตรทศ [ดาวดงส] เมอถงภพ สดทาย ขาพเจาเกดเปนโอปปาตกะ ทระหวางกงมะมวง ดวยเหตนน ขาพเจาจงชอวาอมพปาล ขาพเจาอน หมสตวนบโกฏหอมลอมแลว กบวชในศาสนาของ พระชนเจา บรรลฐานะอนมนคงไมสนคลอน เปน ธดาเกดแตพระอระของพระผเปนพทธะ ขาแตพระ- มหามน ขาพเจาเปนผเชยวชาญในฤทธทงหลาย ใน ความหมดจดแหงโสตธาต [หทพย] เปนผเชยวชาญ เจโตปรยญาณ [รใจผอน] ขาพเจารขนธทเคยอาศย อยในภพกอน ๆ [ระลกชาตได] ชาระทพยจกษหมด จด [ตาทพย] หมดสนอาสวะทกอยาง [อาสวกขย-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 369 ญาณ] บดนจงไมมภพใหม [ไมตองเกดอก] ขาพเจา มญาณสะอาดหมดจด ในอรรถปฏสมภทา ธรรมปฏ- สมภทา นรตตปฏสมภทา และปฏภาณปฏสมภทา เพราะอานาจของพระพทธเจาผประเสรฐสด กเลสทง หลาย ขาพเจากเผาเสยแลว ภพทกภพขาพเจากถอน เสยแลว ขาพเจาตดพนธะเหมอนกะชางตดเชอก ไมม อาสวะ อยในสานกพระพทธเจาผประเสรฐสด ขาพเจา กมาดแลว. วชชา ๓ ขาพเจากบรรลแลว คาสอน ของพระพทธะ ขาพเจากทาเสรจแลว ปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ และอภญญา ๖ ขาพเจากระทาใหแจง แลว คาสอนของพระพทธเจาขาพเจากทาเสรจแลว. กพระอมพปาลเถร ครนบรรลพระอรหตแลว กพจารณาทบทวนขอปฏบตของตนแเลว กเออนเอยคาถาเหลานนเปนอทานแล. จบ อรรถกถาอมพปาลเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 370 ๒. โรหณเถรคาถา [๔๖๘] พระโรหณเถร กลาวอทานเปนคาถา ซงเปนคาทบดาและตนเองพดจาโตตอบกนวา บดาถามขาพเจาวา ลกเอย ลกหลบกพดวาสมณะ ตนกพดวาสมณะ ระบแตสมณะเทานน เหนทลกบวชเปนสมณะเสยแน แท โรหณเอย ลกถวายขาวนาอยางสมบรณแกเหลา สมณะ พอขอถาม บดน เพราะเหตไร เหลา สมณะจงเปนทรกของลก พวกสมณะไมชอบทางาน เกยจคราน อาศยแตของทคนอนใหเลยงชพ หวงแต จะไดชอบของอรอย เพราะเหตไร เหลาสมณะจงเปน ทรกของลก.ขาพเจาตอบวา ทานพอขา ทานพอสอบถามไลเลยงเอากะลก เรองคณของสมณะ เสยตงนาน ลกจกระบปญญา ศล และความพากเพยรของสมณะเหลานนแกทานพอดงน. สมณะทงหลายรกงาน ไมเกยจคราน ทาแต งานทประเสรฐสด จงละราคะโทสะได เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะทงหลาย กาจดมลรากทง ๓ ของบาป [ โลภะ โทสะ โมหะ] ทาแตงานสะอาด จงละ บาปนนไดหมด เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนท รกของลก.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 371 กายกรรมของสมณะเหลานนสะอาด วจกรรม กสะอาด มโนกรรมกสะอาด เพราะเหตนน เหลา สมณะจงเปนทรกของลก สมณะเหลานนไรมลทน บรสทธทงภายในทง ภายนอก ดจสงขและมกดา ธรรมฝายขาวกบรบรณ เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน เปนพหสต สดบมาก ทรงธรรม เปนพระอรยะ เปนอยโดยธรรม มจตมอารมณเดยว ม สต เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน เปนพหสต สดบมาก ทรงธรรม เปนพระอรยะ เปนอยโดยธรรม ยอมแสดงอรรถและ ธรรม เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน อยปาไกลผคน มสต พดดวย ปญญา ไมฟงซาน รทสดทกข เพราะเหตนน เหลา สมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน หลกออกจากหมบานใดไป ก ไมเหลยวดอยอยางกงวลในหมบานนน ไมมเยอใย ไป เลย เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน ไมเกบสะสมขาวไวในยงฉาง ไมเกบไวในหมอ ไมเกบไวในกระเชา แสวงหาแต อาหารสาเรจรป เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนท รกของลก. สมณะเหลานน ไมรบเงน ไมรบทอง ไมรบ รปยะ ยงชวตใหเปนไปดวยปจจยทเกดขนเฉพาะหนา เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 372 สมณะเหลานน บวชมาแตสกลตาง ๆ กน ชน บทตาง ๆ กน กรกซงกนและกน เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก.บดาพดกะขาพเจาวา โรหณลกพอ ลกมความเชอความเคารพอยาง แรงกลาในพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ ลก เกดมาในสกล เพอประโยชนแกพวกเราแทหนอ ลกร จกพระรตนตรยนนวา เปนบญเขตอนยอดเยยม สมณะ เหลานนคงจะรบทกษณาทานของเราบางนะลก เพราะ วายญคอบญทตงไวในสมณะเหลานน คงจกมผล ไพบลยแกพวกเราแน.ขาพเจาจงกลาวกะบดาวา ถาพอทานกลวทกข พอทานไมรกทกข กขอพอ ทานถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆเชนนนเปน สรณะ สมาทานศล ขอนนจงเปนประโยชนแกพอ ทานเถด.บดากลาววา พอขอถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ เชนนนเปนสรณะ ขอสมาทานศล ขอนนจงเปน ประโยชนแกพอเถด. แตกอน พอเปนพราหมณเผาพนธ แหงพรหม แตมาบดน พอเปนพราหมณโสตถยะ ผมวชชา ๓ จบ เวท อาบนาคอเสรจกจแลว. จบโรหณเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 373 ๒. อรรถกถาโรหณเถรคาถา คาถาวา สมณาต โภต สป ดงนเปนตน. เปนคาถาของพระ-โรหณเถร. พระเถรแมรปน กบาเพญบารมมาในพระพทธเจา พระองคกอน ๆสรางสมกศลอนเปนอปนสสยแหงพระนพพานมาในภพนนๆ นบแตกปนไป ๙๑กปกบงเกดในเรอนสกล ครงพระผมพระภาคเจา พระนามวา วปสส รเดยงสาแลว เหนพระผมพระภาคเจาเสดจเทยวบณฑบาตในนครพนธมวดในวนหนง จงรบบาตรมาบรรจขนมแลว ถวายพระผมพระภาคเจา เกดปตโสมนสแลวถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ ดวยบญนน นางกเวยนวายอยในเทวดาและมนษย สงสมธรรมเครองปรงแตงวโมกขตามลาดบ ในพทธปบาทกาลนกบงเกดในเรอนพราหมณ ผมสมบตมาก กรงเวสาล ไดชอวาโรหณ รเดยงสาแลว เมอพระศาสดาประทบอย ณ กรงเวสาล กไปวหาร ฟงธรรม เปนโสดาบน แสดงธรรมแกบดามารดาทาใหเกดความเลอมใสในพระศาสนา ใหบดามารดาอนญาตแลว ตวเองกบวช ทากจกรรมในวปสสนา ไมนานนกกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ ดวยเหตนน ทานพระสงคตกาจารยจงกลาวไวในคมภรอปทานวา๑

ในครงนน ขาพเจาไดถวายขนมแดพระพทธเจา พระนามวา วปสส ผเสดจเทยวไปบณฑบาตในพระ- นครพนธมวด ดวยกรรมททาดนน และดวยความ ตงใจไวถก ขาพเจาทาจตใหเลอมใสในพระพทธเจา ขาพเจานนกเขาถงสวรรคชนดาวดงส ขาพเจาครอง ความเปนพระมเหสของทาวสกกะเทวราชถง ๓๖ พระ-๑. ไมมในบาลอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 374 องค ครองความเปนมเหสของพระเจาจกรพรรด ๕๐ พระองค ธรรมดาวาความปรารถนาทางใจ กสาเรจ แกขาพเจาทกอยาง ขาพเจาเสวยสมบต ทงในหม เทวดา ทงในหมมนษย เมอถงภพสดทาย ขาพเจา เกดในสกลพราหมณ ชอโรหณ พวกญาตพากนรก นกหนา ขาพเจาไปสานกภกษฟงธรรมตามเปนจรง เกดสลดใจ จงบวชไมมเหยาเรอน ขาพเจาตงความ เพยรโดยแยบคายจงบรรลพระอรหตนน ในกปนบแต กปท ๙๑ ครงนน ขาพเจาไดถวายปวทาน [ถวายขนม] อนใด ขาพเจาไมรจกทคต นเปนผลของปวทานอน นน กเลสทงหลาย ขาพเจากเผาเสยแลว ฯลฯ คาสอน ของพระพทธเจา ขาพเจากทาเสรจแลว. พระโรหณเถร ครนบรรลพระอรหตแลว กพจารณาทบทวนความเปนมาของตน แลวกลาวเปนอทาน ซงคาถาทงหลาย ทบดาและตนเองพดจาโตตอบกน ในเวลาทตนเปนพระโสดาบนแตกอนบดาถามขาพเจาวา ลกเอย ลกหลบกพดวาสมณะ ตนกพดวาสมณะ ระบแตสมณะเทานน เหนทลกจกบวชเปนสมณะเสย แนแท โรหณเอย ลกถวายขาวนาอยางสมบรณแก เหลาสมณะ พอขอถาม ณ บดน เพราะเหตไร เหลาสมณะจงเปนทรกของลก พวกสมณะ ไมชอบ ทางาน เกยจคราน อาศยแตของทคนอนใหเลยงชพ หวงแตจะได ชอบของอรอย เพราะเหตไร เหลา สมณะจงเปนทรกของลก.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 375ขาพเจาตอบวา ทานพอขา ทานพอสอบถามไลเลยงเอากะลก เรองคณของสมณะเสยตงนาน ลกจกระบปญญาศล และความพากเพยรของสมณะเหลานนแกทานพอดงน สมณะทงหลายรกงาน ไมเกยจคราน ทาแต งานประเสรฐสด จงละราคะโทสะได เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะทงหลาย กาจดมลรากทง ๓ ของบาป [โลภะโทสะโมหะ] ทาแตงานสะอาด จงละบาปนนได หมด เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. กายกรรมของสมณะเหลานนสะอาด วจกรรมก สะอาด มโนกรรมกสะอาด เพราะเหตนน เหลา สมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน ไรมลทน บรสทธทงภายในทง ภายนอก ดจสงขและมกดา ธรรมฝายขาวกบรบรณ เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน เปนพหสตสดบมาก ทรงธรรม เปนพระอรยะ เปนอยโดยธรรม ยอมแสดงอรรถและ ธรรม เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน เปนพหสตสดบมาก ทรงธรรม เปนพระอรยะ เปนอยโดยธรรม มจตมอารมณเดยว มสต เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน อยปาไกลผคน มสต พดดวย ปญญา ไมฟงซาน รทสดทกข เพราะเหตนน เหลา สมณะจงเปนทรกของลก.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 376 สมณะเหลานน หลกออกจากหมบานใดไปกไม เหลยวดอยางกงวลในหมบานนน ไมมเยอใยไปเลย เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน ไมเกบสะสมขาวไวในฉาง ไม เกบไวในหมอ ไมเกบไวในกระเชา แสวงหาแตอาหาร สาเรจรปเพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน ไมรบเงน ไมรบทอง ไมรบ รปยะ ยงชวตใหเปนไปดวยปจจยทเกดขนเฉพาะหนา เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก. สมณะเหลานน บวชมาแตสกลตาง ๆ กน ชน บทตาง ๆ กน กรกซงกนและกน เพราะเหตนน เหลาสมณะจงเปนทรกของลก.บดาพดกะขาพเจาวา โรหณลกพอ ลกมความเชอความเคารพอยาง แรงกลา ในพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ ลกเกดมาในสกล เพอประโยชนแกพวกเราแทหนอ ลกรจกพระรตนตรยนนวาเปนบญเขตอนยอดเยยม สมณะเหลานน คงจะรกทกษณาทานของเราบางนะลก เพราะวายญคอบญทตงไวในสมณะเหลานน คงจกม ผลไพบลยแกพวกเราแน.ขาพเจาจงกลาวกะบดาวา ถาพอทานกลวทกข พอทานไมรกทกข กขอพอ ทานถง พระพทธ พระธรรม พระสงฆเชนนนเปน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 377 สรณะ สมาทานศล ขอนน จงเปนประโยชนแกพอ ทานเถด.บดากลาววา พอขอถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ เชนนนเปนสรณะ ขอสมาทานศล ขอนน จงเปน ประโยชนแกพอเถด. แตกอน พอเปนพราหมณเผาพนธแหงพรหม แตมาบดน พอเปนพราหมณโสตถยะ ผมวชชา ๓ จบเวท อาบนาคอเสรจกจแลว. พระโรหณเถรไดกลาวคาถาดงวามาน. พราหมณผบดา ซงไมตองการสมมตในภกษทงหลายสาหรบธดาตนกลาว ๓ คาถาขางตน ในคาถาเหลานน. บรรดาบทเหลานน บทวา สมณาต โภต สป ความวา ลกเอยแมเวลาลกหลบ ลกกระบวา สมณะ สมณะ หลบกพดถอยคาทเกยวกบสมณะเทานน. บทวา สมณาต ปพชฌส ความวา ลกแมลกขนจากหลบตน คอลกจากการนอน กกลาวอยางนวาสมณะ. บทวา สมณาเนว กตเตสความวา ลกประกาศสมณะหรอสรรเสรญคณของสมณะเทานน ทกเวลาไปเลย.บทวา สมณ นน ภวสสส ความวา บดนลกแมตวยงเปนคฤหสถ เหนทลกจกมจตใจเปนสมณะเปนแน อกนยหนง. บทวา สมณ นน ภวสสสไดแก บดน ลกแมเปนคฤหสถ ไมนานนกเหนทลกจกเปนสมณะอยางเดยวเพราะจตใจลกโนมนอมไปในสมณะเทานน. บทวา ปเวจฉส ไดแก ให.บทวา โรหณ ทาน ปจฉาม ความวา พราหมณเมอจะถามธดาของตน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 378จงกลาววา ลกโรหณ บดน พอจะถามลก. บทวา เกน เต สมณา ปยาความวา ลกโรหณ ทงหลบ ทงตน ทงเวลาอน ๆ ลกกประกาศแตคณของสมณะเทานน เพราะเหตชออะไรสมณะทงหลาย จงเกดเปนผนารกสาหรบลก. บดน พราหมณเมอจะบอกโทษในเหลาสมณะแกธดา จงกลาวคาถาวา อกมมกามา เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อกมมกามาแปลวา ไมรกงาน ไดแก ไมอยากทางานอะไร ๆ ทจะนาประโยชนมาแกตนและคนอน ๆ. บทวา อลสา แปลวา เกยจคราน. บทวา ปรทตตปชวโนไดเเก อาศยของทคนอนเขาใหเลยงชพเปนปกต. บทวา อส สกา ไดแกคอยหวงแตอาหารและผาเปนตน จากคนอนนนแหละ. บทวา สาทกามาไดแก ปรารถนาแตอาหารทดทอรอยเทานน. พราหมณเมอไมรจกคณของเหลาสมณะ กกลาวโทษนนทกอยางทตนคดขนมาเอง. โรหณฟงคาบดานนแลว กดใจวา เราไดโอกาสกลาวถงคณของพระ-ผเปนเจาทงหลายแลว ประสงคจะประกาศคณของภกษทงหลาย กอนอนเมอจะแจงความโสมนสในการประกาศถงภกษเหลานน โนลาดบแรก จงกลาวคาถาวา จรสส วต ม ตาต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา จรสส วตแปลวา โดยกาลนานหนอ. โรหณเรยกบดาดวยคาวา ตาต. บทวา สมณานความวา พอทานไถถามไลเลยงถงเหลาสมณะ หรอคณของเหลาสมณะทพงรกสาหรบลก. บทวา เตส ไดแก เหลาสมณะ. บทวา ปาสลปรกกมไดแก ปญญา ศล และความอตสาหะ. บทวา กตตยสสาม ไดแก จกกลาว. โรหณ ครนปฏญาณแลวเมอจะประกาศถงสมณะเหลานน แตเพอจะปลดเปลองโทษ ซงพราหมณบดานนกลาวไววา เปนผไมรกงานเกยจครานเสยกอน แลวแสดงคณตรงกนขามกบทพราหมณบดากลาวนน จงกลาวคาถาวา กมมกามา เปนตน. บรรดา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 379บทเหลานน บทวา กมมกามา ความวา สมณะเหลานน ประสงคคอปรารถนางานตางโดยวตรปฏบตเปนตน คอกจหนาทของสมณะใหบรบรณเพราะฉะนนจงชอวาผรกงาน สมณะเหลานน เปนผขวนขวายในสมณกจนนขมกเขมนพยายามไมเกยจคราน เพราะฉะนน จงชอวาผไมเกยจคราน อนง สมณะเหลานน กระทางานนนอนประเสรฐ สงสด ซงนามาเพอพระนพพานอยางเดยว เพราะฉะนน จงชอวา ผทางานอนประเสรฐสด. อนง สมณะเหลานน กาลงกระทาอย ชอวากาลงละราคะ โทสะ คอการทางาน โดยวธ การทจะละราคะโทสะเสยได เพราะการปฏบตนนไมมโทษ. บทวา เตน เมสมณา ปยา ความวา เพราะการปฏบตโดยชอบตามทกลาวมานน เหลาสมณะจงควรเปนทรกสาหรบลก. บทวา ตณ ปาปสส มลาน ไดแก มลรากของอกศล ม ๓ กลาวคอ โลภะ โทสะ โมหะ. บทวา ธนนต ไดแก ทาลาย คอละ. บทวาสจการโน ไดแก ทางานทไมมโทษ. บทวา สพพปาป ปหเนส ไดแก ละบาปนนไดหมด เพราะบรรลอรหตมรรค. โรหณนน เพอจะแยกแสดงอรรถทกลาวโดยยอวา สมณา สจการโนอยางนแลว จงกลาวคาถาวา กายกมม เปนตน . คานรงายทงนน. บทวา วมลา สงขมตตาว ความวา ปราศจากมลทน เวนจากมลทนมราคะเปนตน ประดจสงขขดดแลว และประดจมกดา. บทวา สทธา สนตรพาหรา ความวา ทงภายในทงภายนอก ชอวาสนตรพาหระ สะอาดทงภายในทงภายนอก คอมอาสยะและประโยคพยายามอนหมดจด. บทวาปณณา สกกาน ธมมาน ความวา บรบรณดวยธรรมฝายขาวสวนเดยวคอธรรมทไมมโทษ ไดแก ประกอบพรอมดวยศลขนธเปนตน อนเปนธรรมของพระอเสขะ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 380 สตะมสตตะเคยยะเปนตน ของสมณะเหลานน มากหรอวาสมณะเหลา นน เกดแลวดวยสตะ เพราะฉะนน จงชอพหสต อธบายวา ประกอบพรอมดวยพาหสจจะทางปรยต และพาหสจจะทางปฏเวธ สมณะเหลานนยอมทรงธรรมแมทงสองนนไวได เหตนน จงชอวา ธมมธรา ผทรงธรรมสมณะเหลานน ยอมดาเนนไปดวยสกขาบททเปนอาจาระและสมาจารแกสตวทงหลาย เหตนน จงชอวาอรยะ. สมณะเหลานน ยอมเปนอยโดยธรรม คอชอบธรรม เหตนน จงชอวา ธมมชว. บทวา อตถ ธมมจ เทเสนต ไดแก กลาวประกาศอรรถแหงภาษต และเทศนาธรรม กหรอวายอมแสดงยอมสอนธรรมทไมไปปราศจากอรรถ และอรรถทไมไปปราศจากธรรม. บทวา เอกคคจตตา ไดแกมจตมนคง. บทวา สตมนโต ไดแก มสตตงมน. บทวา ทรงคมา ไดแก ไปปา. สมณะเหลานน ละถนทใกลมนษยไปเสยไกล หรอไปยงทไกลตามทชอบใจดวยฤทธานภาพ เหตนน จงชอวา ทรงคมะผไปไกล. ปญญา ทานเรยกวามนตา. สมณะเหลานน ชอวามนตภาณ เพราะมปกตพดดวยปญญานน. บทวา อนทธตา ไดแก ไมฟงซาน คอเวนความฟงซาน มจตสงบ. บทวา ทกขสสนต ปชานนตไดแก แทงตลอดพระนพพาน อนเปนทสดแหงทกขในวฏฏะ. บทวา น วโลเกน กจน ความวา สมณะเหลานน ออกไปจากบานหมใด กไมเหลยวมองสตวหรอสงขารไร ๆ ในบานหมนนดวยความอาลย ทแทไมมความเยอใย หลกไปเลย. บทวา น เต ส โกฏเ โอเปนต ความวา สมณะเหลานนไมสะสม ไมเกบรวม ซงสมบตสวนตวไวในคลง [ยง, ฉาง] เพราะไมมความจาเปนเชนนน. บทวา กมภ ไดแกในหมอ. บทวา ขโฬปย ไดแก ในกระเชา. บทวา ปรนฏ ตเมสาน ไดแก แสวงหาอาหารสาเรจรปเพอประโยชนของคนอน ๆ ในสกลอน ๆ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 381 บทวา หร ไดแก กหาปณะ. บทวา รปยะ ไดแก เงน. บทวา ปจจปปนเนน ยาเปนต ไดแก ไมเศราโศกถงอดตเรองทลวงมาแลว และไมมงหวงอนาคตเรองทยงไมมาถง ยอมดารงชพคอยงอตภาพใหเปนไป ดวยปจจยปจจบน คอทเกดเฉพาะหนา. บทวา อญม ปหยนต ไดแก กระทาไมตรในกนและกน.บาลวา ปหายนต ดงนกม ความกอยางนนเหมอนกน. พราหมณนน ฟงคณของภกษทงหลายในสานกธดาอยางนแลว มใจเลอมใส เมอจะสรรเสรญธดา จงกลาวคาถาวา อตถาย วต เปนตน.บทวา อนหมป แปลวา ของเราบาง. บทวา ทกขณ ไดแก ไทยธรรม.บทวา เอตถ ไดแก ในสมณะเหลานน. บทวา ยโ ไดแก ทานธรรม. บทวา วปโล ไดแก มผลไพบลย. คาทเหลอ มนยดงกลาวมาแลวทงนน. พราหมณตงอยในสรณะและศลอยางนแลว ตอมา เกดความสลดใจกบวชเจรญวปสสนาตงอยในพระอรหต พจารณาทบทวนความเปนมาของตนเมอจะอทาน จงกลาวคาถาวา พรหมพนธ เปนตน ความของอทานนนไดกลาวมาแลวในหนหลงทงนน. จบ อรรถกถาโรหณเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 382 ๓. จาปาเถรคาถา [๔๖๙] พระจาปาเถร ไดรวบรวมถอยคาทตนพดกบอปกะไวแตกอน เปนอทานคาถา ไดกลาวไวดงนวาทานอปกะกลาววา แตกอน เราบวชถอไมเทา บดน เรากลายเปน พรานลาเนอไปเสยแลว ไมอาจขามจากตมคอตณหา อนรายกาจ ไปสฝงโนน คอพระนพพานได. ดกอนจาปา เจาสาคญตวเราวาเปนคนมวเมาจง กลอมลกเยยหยนเสยดส เราจกตดพนธะของจาปาไป บวชอก.ขาพเจากลาววา ขาแตทานมหาวระ โปรดอยาโกรธจาปาเลย ขาแตทานมหามน โปรดอยาโกรธจาปาเลย เพราะวา ผถกความโกรธครอบงาแลว ไมมความบรสทธดอก แลวตปะจะมมาแตไหนเลา.ทานอปกะกลาววา เราจกหลกออกไปจากบานนาลา ใครจกอยใน บานนาลานได เจาผกเหลาสมณะ ผเลยงชพโดย ธรรม ดวยมายาสตร.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 383ขาพเจากลาววา ขาแตทานกาฬะ [ทานอปกะผวดา] มาส กลบ มาเถด จงบรโภคกามเหมอนแตกอน จาปาและเหลา ญาตของจาปายอมอยใตอานาจทานแลว ทานอปกะกลาววา ดกอนจาปา เจาจะกลาวคารกเชนใดเปน ๔ เทา จากคานแกเรา คารกเชนนนจะพงโอฬาร สาหรบ บรษผรานรกในเจาเทานน ดอกนะ.ขาพเจากลาววา ขาแตทานกาฬะ เพราะเหตไร ทานจงละทง จาปาซงสะสวย มเรอนรางงามดงตนคนทา บาน สะพรงบนยอดเขา ดงเครอทบทม ทดอกบานแลว ดงตนแคฝอยบนเกาะ ผมรางไลดวยจนทนแดง นง หมผาชนเยยมของแควนกาสไปเสยเลา.ทานอปกะกลาววา เจาจกตามเบยดเบยนเราดวยรปทตกแตง เหมอน อยางพรานนก ประสงคจะตามเบยดเบยนนกไมได ดอกนะ. ขาพเจากลาววา ขาแตทานกาฬะ ผลคอลกของเราน ทานทาให เกดมาแลว เพราะเหตไร ทานจงจะละทงจาปาซงม ลกไปเสยเลา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 384ทานอปกะกลาววา เหลาทานผมปญญา มความเพยรมากยอมละ พวกลก ๆ ตอนน กพวกญาต ตอนน กทรพย พากน ออกบวชเหมอนพระยาชางตดเชอกทผก ฉะนน.ขาพเจากลาววา บดนจาปาจะเอาไมหรอมดฟาดลกคนนของทาน ใหลมลงเหมอพนดน เพราะความเศราโศกถงลก ทานจะไมไปไดไหม.ทานอปกะกลาววา ดกอนหญงเลว ถงเจาจกยอมมอบลกใหฝงสนข จงจอก เพราะลกเปนตนเหต เจากจกทาเราใหหวน กลบมาอกไมไดดอก.ขาพเจากลาววา ขาแตทานกาฬะเจาขา เอาเถด บดน ทานจะ ไปทไหน ตามนคม ชนบท ราชธานไหนเจาคะ.ทานอปกะกลาววา แตกอน ไดมพวกคณาจารยไมเปนสมณะ กถอ ตววาเปนสมณะ จารกกนไปตามคาม นคม ชนบท ราชธาน. ความจรง ทานผหนงนน คอพระผมพระ- ภาคเจา ผตรสร ณ รมฝงแมนาเนรญชรา ทรงแสดง ธรรมโปรดหมสตวเพอละทกขทงปวง เราจกไปเฝา พระองค พระองคจกเปนศาสดาของเรา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 385ขาพเจากลาววา บดน ขอทานพงกราบทลพระโลกนาถ ผยอด เยยม ถงการถวายบงคมของจาปาและพงทาประทกษณ เวยนขวาแลวอทศกศลทกษณาแกจาปาดวย.ทานอปกะกลาววา ขอทเจาพดแกเรา เราทาได บดน เราจะกราบ ทลพระโลกนาถ ผยอดเยยม ถงการถวายบงคมของ เจา และเราจะทาประทกษณเวยนขวาแลวอทศกศล ทกษณาแกเจาแน. ตอแตนน ทานกาฬะกเดนทางไปใกลฝงแมนา เนรญชรา ไดพบพระสมพทธเจากาลงทรงแสดง อมตบท คอทกข เหตเกดทกข ความลวงทกข และ อรยมรรคมองค ๘ ทเขาไประงบทกข ทานกาฬะเขา ไปถวายบงคมพระยคลบาทองพระพทธเจาพระองค นนแลว กทาประทกษณพระองคแลวอทศกศลแก จาปา บวชเปนอนาคารกะไมมเรอน. วชชา ๓ ขาพเจา กบรรลแลว คาสงสอนของพระพทธเจากกระทาเสรจ แลว. จบ จาปาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 386 ๓. อรรถกถาจาปาเถรคาถา คาถาวา ลฏ หตโถ ปเร อาส เปนตน เปนคาถาของ พระ-จาปาเถร. พระเถรแมรปน บาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆ สรางสมกศล อนเปนอปนสสยแหงพระนพพาน มาในภพนน ๆ สะสมกศลมลมาโดยลาดบสรางสมสมภารธรรมเครองปรบปรงวโมกข มาในพทธปบาทกาลน กบงเกดเปนลกสาวของหวหนาพรานลาเนอ ในหมบานพรานลาเนอตาบลหนงในวงกหารชนบท นางมชอวา จาปา สมยนน นกบวชอาชวกชออปกะ พบกบพระศาสดา ซงเสดจออกจากโพธมณฑสถานเจาะจงไปยงกรงพาราณส เพอประกาศพระธรรมจกร ถามวา ผมอาย อนทรยของทานผองใส ฉววรรณ กขาวผองบรสทธ ผมอาย ทานบวชเฉพาะเจาะจงใครกนนะ หรอวาใครเปนศาสดาของทาน หรอวาทานชอบใจธรรมของใคร เมอพระศาสดาทรงชแจงใหเขารเรองทพระองคเปนพระสพพญพทธเจา และการประกาศพระธรรม-จกร ดงนวา เราครอบงาธรรมทงหมด รธรรมทกอยาง ไม ตดอยในธรรมทงปวง ละกเลสไดหมด หลดพน เพราะสนตณหา รยงดวยปญญาเองแลว ยงจะตอง แสดงวาใครเปนศาสดาเลา. เราไมมอาจารย คนเสมอเรากไมม คนทเทยบ เราในโลกทงเทวโลกกไมม เราเปนอรหนต เปน ศาสดายอดเยยม เปนเอก เปนสมมาสมพทธะ เยน สนท ดบรอนไดแลว เราจะไปกรงพาราณสราชธาน ของแควนกาส เราจะลนกลองธรรมอมตเภร ในโลก อนมด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 387 เขามจตเลอมใส กลาวแลว วา เหอ ๆ ผมอาย ทานเปนอรหนตอนนตชนะหรอ แลวหลกทางใหแยกไปยงวงกหารชนบท เขาอยอาศยหมบานพรานลาเนอตาบลหนงในชนบทนน หวหนาพรานลาเนอในหมบานนนอป-ฐากบารงเขา วนหนงหวหนาพรานลาเนอจะไปลาเนอไกล จงสงจาปาลกสาวของตนวา เจาอยาลมพระอรหนตของพอนะลก แลวไปพรอมกบลกชายคนพหลายคน. ลกสาวของพรานนนมรปงามนาชม. ครงนน อปกาชวก ถงเวลาหาอาหารกไปเรอนของนายพรานลาเนอเหนจาปาเขามาสงอาหารใกล ๆ กเกดรกจบใจ ไมอาจจะกนอาหารได จงถอภาชนะอาหารไปทอยของตน ครนคดวา ถาเราไดจาปาจงจะมชวตอย ถาไมได กเหนจกตาย แลวนอนอดอาหารครบ ๗ วน นายพรานกลบมากถามลกสาววา เจาไมลมพระอรหนตของพอดอกหรอลก จาปาตอบพอวา ทานมาวนเดยวเทานน แลวกไมเคยมาอกเลย จะพอ ทนใดนนเอง นายพรานกไปยงทอยของอปกาชวกนน ลบคลาเทาทงสองถามวา ไมสบายหรอทานเจาขา อปกา-ชวกถอนใจ ไดแตกลงเกลอกอยนนเอง นายพรานปวารณาวา บอกมาเถดเจาขา การใด พอจะทาไดกจกทาใหทกอยาง อปกาชวกจงบอกกลาวถงอธยาศยความในใจโดยปรยายทางออมอยางหนง นายพรานถามวา กทานรศลปอะไรบางเลา เขาตอบวา ไมรเลย นายพรานพดวาคนไมรศลปอะไร ๆเลย จะอยครองเรอนไดหรอเจา เขาตอบวา ขานะ ไมรศลปอะไรเลยจรง ๆแตเอาเถด ขาพอจะแบเนอและขายเนอไดบาง นายพรานพดวา อยางนกพอใจขาแลว สงผานงใหผนหนง ฝากใหอยเรอนของสหายตนชวเวลาเลกนอยแลว ในวนนนเองกนามาเรอนแลวมอบลกสาวให. เมอเวลาลวงมา คนทงสองอยรวมกน กเกดลกขนมาตงชอวา ส-ภททะ เวลาลกรองนางจาปากใชเพลงกลอมลก เยยหยนเสยดสอปกะไปในตวเปนตนวา เจาลกอปกะเอย เจาลกอาชวกเอย เจาลกคนแบกเนอเอย อยา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 388ออนไปเลยทรามเชยของจาปา. นายอปกะนน สดจะอดใจจงพดวา จาปา เจาอยาดหมนขาวาอนาถานะ ขามสหายคนหนง ชออนนตชนะ ขาจกไปหาเขากได นางจาปารวาอปกะอดอดใจดวยอบายวธน จงกลอมลกอยางนนบอยๆ.วนหนงเขาถกนางกลอมลกเยยหยนเสยดสอยางนนกโกรธคดจะไปเสย แมนางจะพดจาชแจงอยางไรกไมยนยอม จงออกเดนทางบายหนาไปทางทศตะวนตก. สมยนน พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระเชตวนวหาร กรงสาวตถ ตรสสงภกษทงหลายไววา ดกอนภกษทงหลาย วนนผใดมาทนถามวา อนนตชนะอยไหน พวกเธอจงสงผนนมาหาเรา. ฝายอปกะถามเขามาตลอดทางวาอนนตชนะอยไหน กมาถงกรงสาวตถโดยลาดบ เขาไปยนอยกลางวหารถามวา ทานอนนตชนะอยไหน ภกษทงหลายกนาเขาเขาเฝาพระผมพระภาคเจา เขาพบพระผมพระภาคเจาแลวทลถามวา ขาแตพระผมพระภาค-เจา ทรงรจกขาพเจาหรอ พระผมพระภาคเจาตรสตอบพรอมทงยอนถามวารจกส กทานไปอยเสยทไหน ตงนานถงเทานเลา เขาทลตอบวา ขาพเจาไปอยทวงกหารชนบท พระเจาขา ตรสถามเชงแนะวา อปกะเวลานทานกแกเฒาแลว บวชเสยไดไหมเลา ทลวา บวชกได พระเจาขา พระศาสดาจงตรสสงภกษรปหนงวา มานแนะภกษ เธอจงใหทานผนบวชเสยนะ ภกษนนกใหอปกะนนบวช. พระอปกะนน บวชแลว กรบกรรมฐานในสานกพระศาสดาประกอบภาวนาอยเนอง ๆ ไมนานนก กตงอยในอนาคามผล ทากาละ[มรณภาพ] ไปบงเกดในพรหมโลกชนอวหา. เพราะเหตทบงเกดนนแล กบรรลพระอรหต ชน ๗ คนทพอบงเกดในพรหมโลกชน อวหากบรรลพระอรหต ทานอปกะนกเปนผหนงแหงจานวนชน ๗ คนนน สมจรงดงททานกลาวไววา ภกษ ๗ รปเขาถงพรหมชนอวหาแลวกหลดพน สนราคะโทสะ ขามตณหาเครองซานไปในโลก ภกษ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 389 ๗ รปนน ๓ รปคอ อปกะ อปลคณฑะ และปกกสาต และอก ๔ รปคอ ภททยะ ขณฑเทวะ พาหรคค และปงคยะ ละกายมนษยแลวกเขาถงกายทพย ดงน. ครนเมออปกะ เดนทางจากไปแลว นางจาปา กมใจเบอหนาย จงมอบลกใหนายพรานผเปนตาไว เดนไปตามทางทอปกะไปกอนแลว ถงกรง-สาวตถแลวกบวชในสานกภกษณทงหลาย กระทากจกรรมในวปสสนา กตงอยในพระอรหตตามลาดบมรรค ครนพจารณาทบทวนถงความเปนมาของตนกกระทาคาถาทอปกะกบคนพดกนไวแตกอน รวมเปนอทานคาถา ไดกลาวคาถาเหลานวา ทานอปกะกลาววา แตกอนเราบวชถอไมเทา บดนเรานนกลายเปน พรานลาเนอไปเสยแลว ไมอาจขามจากตมคอตณหา อนรายกาจ ไปสฝงโนนคอพระนพพานได ดกอน จาปา เจาสาคญเราวาเปนคนมวเมา จงกลอมลกเยย- หยนเสยดส เราจกตดพนธะของจาปาไปบวชอก.ขาพเจากลาววา ขาแตทานมหาวระ โปรดอยาโกรธจาปาเลย ขา แตทานมหามน โปรดอยาโกรธจาปาเลย เพราะวาผถก ความโกรธครอบงาแลว ไมมความบรสทธดอก แลว ตปะ จะมมาแตไหนเลา.ทานอปกะกลาววา เราจกหลกออกไปจากบานนาลา ใครจกอยใน บานนาลานได เจาผกเหลาสมณะ ผเลยงชพโดยธรรม ดวยมายาสตร.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 390ขาพเจากลาววา ขาแตทานกาฬะ [ทานอปกะผวดา] มาส กลบมาเถด จงบรโภความเหมอนแตกอน จาปาและ เหลาญาตของจาปายอมอยใตอานาจทานแลว.ทานอปกะกลาววา ดกอนจาปา เจาจะกลาวคารกเชนใดเปน ๔ เทา จากคานแกเรา คารกเชนนน จะพงโอฬารสาหรบ บรษผรานรกในเจาเทานน ดอกนะ.ขาพเจากลาววา ขาแตทานกาฬะ เพราะเหตไร ทานจงละทง จาปาซงสะสวย มเรอนรางงามดงตนคนทาบานสะพรง บนยอดเขา ดงเครอทบทมทดอกบานแลว ดงตนแค ฝอยบนเกาะ ผมรางไลดวยจนทนแดง นงหมผาชน เยยมของแควนกาสไปเสยเลา. ทานอปกะกลาววา เจาจกตามเบยดเบยนเราดวยรปทตกแตง เหมอน อยางพรานนก ประสงคจะตามเบยดเบยนนกไมได ดอกนะ.ขาพเจากลาววา ขาแตทานกาฬะ ผลคอลกของเราน ทานกทา ใหเกดมาแลว เพราะเหตไร ทานจงจะละทงจาปาซง มลกไปเสยเลา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 391ทานอปกะกลาววา เหลาทานผมปญญา มความเพยรมาก ยอมละ พวกลก ๆ ตอนน กพวกญาต ตอนนกทรพย พากน ออกบวชเหมอนพระยาชางตดเชอกทผก ฉะนน.ขาพเจากลาววา บดน ขาจะเอาไมหรอมดฟาดลกคนนของทาน ใหลมลงเหนอพนดน เพราะความเศราโศกถงลก ทานจะไมไปไดไหม.ทานอปกะกลาววา ดกอนหญงเลว ถงเจาจกยอมมอบลกใหฝงสนข จงจอก เพราะลกเปนตนเหต เจากจกทาเราใหหวน กลบมาอกไมไดดอก.ขาพเจากลาววา ขาแตทานกาฬะเจาขา เอาเถด เดยวน ทานจะ ไปทไหน คาม นคม นคร ราชธานไหน เจาคะ.ทานอปกกลาววา แตกอน ไดมพวกคณาจารยไมเปนสมณะ กถอตว วาเปนสมณะจารกกนไปตามคาม นคม ชนบทราชธาน ความจรง ทานผหนงนน คอพระผมพระภาคเจา ผ ตรสร ณ รมฝงแมนาเนรญชรา ทรงแสดงธรรมโปรด หมสตว เพอละทกขทงปวง เราจะไปเฝาพระองค พระองคจกเปนศาสดาของเรา./B>

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 392ขาพเจากลาววา บดน ขอทานพงกราบทลพระโลกนาถ ผยอด เยยม ถงการถวายาบงคมของจาปาและพงทาประทกษณ เวยนขวาแลวอทศกศลทกษณาแกจาปาดวย.ทานอปกะกลาววา ขอทเจาพดแกเรา เราทาได บดน เราจะกราบ ทลพระโลกนาถผยอดเยยมถงการถวายบงคมของเจา และเราจะทาประทกษณเวยนขวาแลวอทศกศลทก- ษณาแกเจาแน. ตอแตนน ทานกาฬะกเดนทางไปใกลฝงแมนา เนรญชรา ไดพบพระสมพทธเจา กาลงทรงแสดง อมตบท คอทกข เหตเกดทกข ความลวงทกข และ อรยมรรคมองค ๘ ทเขาไประงบทกข ทานกาฬะ ถวายบงคมพระยคลบาทของพระพทธเจาพระองคนน แลว กระทาประทกษณพระองคแลวอทศกศลแกจาปา บวชเปนอนาคารกะไมมเรอน. วชชา ๓ ขาพเจา ก บรรลแลว คาสอนของพระพทธเจากระทาเสรจแลว. บรรดาบทเหลานน. บทวา ลฏ หตโถ แปลวา ถอไมเทา. บทวาปเร แปลวา ในกาลกอนคอครงเปนปรพาชก เราใชมอถอไมเทาเพอกนโคดและสนขเปนตนจารกไป. บทวา โสทาน มคลททโก ความวา บดนเรานน กลายเปนพรานลาเนอ เพราะกนอยหลบนอนรวมกบพวกพรานลาเนอไปเสยแลว ตณหาทานเรยกวา อาสยะ บาลวา อาสาย กม ความวา เพราะเหตทความปรารถนาอนเปนบาป. บทวา ปลปา ไดแก จากตมคอกามและ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 393จากตมคอทฏฐ. บทวา โฆรา ไดแก ชอวารายกาจ เพราะทารณ เหตนามาแตความพนาสอยางกวางขวางทตนไมร. ทานอปกะกลาวอยางนวา นาสกขปารเมตเว ดงน กหมายเฉพาะตนเทานนวา เราไมอาจ ไมสามารถจะถงคอไปสพระนพพาน อนเปนฝงขางโนนของตมคอตณหานนนนแลได. บทวา สมตต ม มมานา ความวา เจาจาปากาหนดตวเราทาใหเปนผมวเมา คอถงความเมา ตดของหรอมวเมา ดวยอานาจความหมกมนในกาม. บทวา จาปา ปตตมโตสย ความวา จาปาลกสาวพรานลาเนอกลอมลกกระทบกระเทยบเรา เยยหยน โดยนยวา เจาลกอปกาชวกเอยเปนตน. อาจารยบางพวกกลาววา สปต ม มมานา ความวา สาคญเราวาหลบ. บทวา จาปาย พนธน เฉตวา ไดแกตดเครองผกคอกเลสทเกดขนในตวเจาจาปา. บทวา ปพพชสส ปโนปห ไดแก เราจกบวชอกเปนครงทสอง. บดน ทานอปกะกลาวแกนางวา เราไมมความตองการแลว นางจาปาฟงคานนแลว เมอจะขอขมา จงกลาวคาถาวา มา เม กชฌ เปนตนบรรดาบทเหลานน บทวา มา เม กชฌ ไดแก โปรดอยาโกรธขาดวยอาการเพยงทาการเยยหยนเลย นางจาปาเรยกทานอปกะวา มหาวระ มหามนนางหวงจาเพาะความอดกลน [ใหขมา] ทาเปนวา ทงคราวกอนทานกบวช[ละเวน] มาแลว ทงคราวนกประสงคจะบวช [ละเวน] เรา จงกลาววามหามน.ดวยเหตนนนนแล นางจงกลาววา เพราะผทถกความโกรธครอบงาแลว ไมบรสทธ แลวตบะจะมมาแตไหน อธบายวา ทานอดทนเหตเลกนอยไมไดจกฝกจตไดอยางไร หรอจกประพฤตตบะไดอยางไร. ครงนน ทานอปกะถกนางจาปาพดวา ทานประสงคจะไปบานนาลามชวตอย จงกลาววา เราจกออกไปเสยจากบานนาลา ใครเลาจกอยในบาน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 394นาลานได. อธบายวา ใครจกอยในบานนาลานได เราจกออกไปเสยจากบานนาลานแหละ. ความจรงบานนาลานนเปนบานเกดของทานอปกะนนทานออกจากบานนาลานนไปบวช. กบานนาลานน อยในถนทใกลโพธมณฑ-สถาน แควนมคธ. ทานอปกะหมายถงบานนาลานน จงกลาวอยางน. บทวาพนธนต อตถรเปน สมเณ ธมมชวโน อธบายวา ดกอนจาปา เจาผกนกบวชผเปนอยโดยธรรม ตงอยในธรรม ดวยรปสตร ดวยมารยาสตรของตนอย บดน เราเกดเปนเชนนเพราะเหตอนใด เพราะฉะนน เราจงจาตองสละเหตอนนนเสย. เมอทานอปกะพดอยางน นางจาปาประสงคจะใหเขากลบ จงกลาวคาถาวา เอห กาฬ เปนตน. คาถานนมความวา ขาแตทานอปกะชอวากาฬะ เพราะเปนคนผวดา จงมา กลบไปกนเถด อยาหลกลไปเลย จงบรโภคกามเหมอนแตกอน. ขาและพวกญาตของขาทกคน ยอมอยในอานาจ ใหทานมอานาจ เพราะไมตองการใหทานหลกออกไป. ทานอปกะฟงคานน แลว จงกลาวคาถาวา เอตโต จาเป เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา จาเปเปนอาลปนะคาเรยก. จรงอยนางไดชอวา จาปา เพราะมเรอนรางยงสาวออนชอยเสมอนคนธน เพราะฉะนน จงเรยกกนวา จาปา อธบายวา ดกอนจาปาเจาพดอยางใด บดน กลาวคาเชนใด เจาพงทาสานวนทนารกเปน ๔ เทาจากคาเชนน ขอนน กจะพงโอฬาร สาหรบบรษผรานรก ผถกราคะเปนตนครอบงาในตวเจาดอกหนอ แตบดน เราคลายรกในตวเจาและในกามทงหลายเสยแลว เพราะฉะนน เราจะไมยอมอยในถอยคาของเจาละ. นางจาปา ประสงคจะใหทานอปกะนนเกดตดใจในตวนางอก จงกลาววา กาฬงคน เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา กาฬ เปนคาเรยกทานอปกะนน. บทวา องคน ไดแก เพยบพรอมดวยเรอนรางยงสาว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 395ศพทวา อว เปนนบาตลงในอรรถอปมา เปรยบความ. บทวา ตกการปปผต ครมทธน ไดแก เหมอนเครอทบทมดอกบานอยบนยอดเขา. อนงอาจารยบางพวกกลาววา อกกาคาร ความวา เหมอนไมคบถาน กคาวาครมทธน น นางจาปากลาว กเพอแสดงถงความงามทใคร ๆ ทาลายไมไดอาจารยบางพวกกลาวปาฐะวา กาลงคน แลวบอกความของคานนวา เสมอน เถาฟกเขยว. บทวา ผลล ทาลมลฏ ว ไดแก เหมอนทบทมรนทออกดอก. บทวา อนโตทเปว ปาฏล ไดแก เหมอนตนแคฝอย ภายในเกาะก ทป ศพทในคาน นางจาปากลาวกเพอแสดงความงามทนาอศจรรย. บทวา หรจนทนลตตงค ไดแก มเรอนรางทลบไลดวยจนทนแดง. บทวา กาสกตตมธารน ไดแก ทรงคอนงหมผาแควนกาสอยางเยยม. บทวา ต ม ไดแก ขาเชนนน. บทวา รปวต สนต ไดแกผงามพรอมอย. บทวา กสส โอหาย คจฉส ไดแก ทานละทงสละไปเสย เพราะเหตแหงสตวชอไร หรอแหงเหตอะไร หรอเพราะเหตอะไร. เบองหนาแตน พระจาปาเถรตงคาถาแสดงการกลาวและการโตตอบของตนทงสองนนแลว ในทสดกตงคาถาไว ๓ คาถา. บรรดาบทเหลานน บทวา สากณโก ว ไดแก เหมอนพรานลานก. บทวา อาหรเมน รเปนความวา เจาเบยดเบยนเรา ดวยรปคอส ดวยความฉลาดดวยศสปะฟอนราขบรองทปรงแตงดวยการบารงเรอนราง มการประดบผมเปนตน และดวยเครองประดบคอผาเปนอาท. บทวา น ม ตว พาธยสสส ความวา บดนเจาจกเบยดเบยนเราไมไดเหมอนแตกอน. บทวา ปตตผล ไดแก ผลกลาวคอบตร คอสตวเลยง คอบตร. บทวา สปปา ไดแก ผมปญญา. อธบายวา ผประกอบดวยปญญา รแจมแจงโทษในสงสาร. จรงอย ทานผมปญญาเหลานน ละเครอญาตหรอกองโภคสมบตนอยใหญออกบวช. ดวยเหตนน ทานอปกะจงกลาววา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 396ทานผมความเพยรใหญ ยอมบวช [ละเวน] เหมอนพระยาชางตดเครองผกฉะนนอธบายวา ทานผมความเพยรใหญเทานน จงละเครองผกคอคฤหสถ บวชไดเหมอนพระยาชางตดเครองผกคอเหลกไป ผมความเพยรเลว หาบวชไดไม. บทวา ทณเฑน ไดแก ทอนไมอยางใดอยางหนง. บทวา ฉรกายไดแก มดโกน. บทวา ภมย วา นสมภสส ไดแก เบยดเบยนดวยการและแทงเปนตน ใหลมลงเหนอแผนดน. บทวา ปตตโสกา น คจฉสไดแก จะไมไป เพราะเศราโศกถงบตร. บทวา ปทาหส ไดแก แสดง. บทวา ปตตกตเต แปลวาเพราะเหตแหงบตร. คาวา ชมม เปนคาเรยกนางจาปานน. ความวา ดกอนหญงเลว. บดน นางจาปา เมอจะอนญาตใหทานอปกะนนไปได แตอยากรสถานทจะไป จงกลาวคาถาวา หนท โข เปนตน. ทานอปกะเมอแสดงวา เมอกอน เรายนหยดประคบประคองศาสนา[คาสอน] ทไมนาสตวออกจากทกข แตเดยวน เราประสงคจะยนหยดอยในศาสนาของทานอนนตชนะ ซงนาสตวออกจากทกข เพราะฉะนน เราจงจาตองไปเฝาพระองค จงกลาวคาถาวา อหมห เปนตน . บรรดาบทเหลานนบทวา คณโน ไดแก ผปกครองหม. บทวา อสมณา ไดแก ผสงบบาปยงไมได. บทวา สมณมานโน ไดแก ผสาคญอยางนวาสงบบาปไดแลว.ทานอปกะกลาววางตวเองไวในศาสดาทงหลายมปรณกสสปเปนตนวา วจรมหเปนตน. บทวา เนรชร ปต ไดแก ใกลแมนาเนรญชรา คอรมฝงแมนานน. บทวา พทโธ ไดแก ตรสรพระอภสมโพธ ทานอปกะกลาวโดยอธบายวา พระผมพระภาคเจา ครนตรสรพระอภสมโพธแลว เมอทรงแสดงธรรม กประทบอยในทนนนนแหละ ทกเวลา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 397 บทวา วนทน ทาน เม วชชาส ความวา ขอทานพงกราบทลถงการถวายบงคมของขา คอกราบทล พระโลกนาถผยอดเยยม ตามคาของขา บทวา ปทกขณจ กตวาน อาทเสยยาส ทกขณ ไดแก ทานแมทาประทกษณเวยนขวา พระผมพระภาคพทธเจา ๓ ครงแลว ถวายบงคมใน ๔ ทศ จากบญนน เมอใหสวนบญแกขา กพงตงใจอทศสวนทกษณา ดวย. นางจาปากลาวอยางนกเพราะเคยไดยนพระพทธคณ และเพราะตนถงพรอมดวยเหต [เหตสมปทา]. บทวา เอต โข ลพภ อมเหห อธบายวาบญคอการทาประทกษณน เราอาจใหแกเจาได แตเราไมอาจกลบไปบรโภคกามไดเหมอนแตกอนนะ. บทวา เต วชช ไดแก บอกกลาว คอกราบทลถงการถวายบงคมของเจา. บทวา โส ไดแก ทานกาฬะ. บทวา อททสาส แปลวา ไดเหนแลว. ทานอปกะกลาวคาวา ทกข เปนอาท กเพราะทกขนน เปนประธานของสจกถา ในพระเทศนาของพระศาสดา และเพราะไมมกถาทพนไปจากสจกถานน. คาทเหลอ มนยทกลาวมาแลวทงนน. จบ อรรถกถาจาปาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 398 ๔. สนทรเถรคาถา [๔๗๐] พระสนทรเถร ไดกลาวอทานคาถา แสดงขอความตงแตบดากลาวเปนตนไปวาสชาตพราหมณถามพระวาสฏฐเถรวา ขาแตทานแมเจาวาสฏฐ แตกอน แมเจากนลก ๆ ทตาย ไปแลว แมเจาตองเดอดรอนอยางหนก วนน พราหมณนนกนลกหมดทงรอยคน เพราะเหตไร จง ไมเดอดรอนหนกหนาเลา.พระวาสฏฐเถรตอบวา ดกอนทานพราหมณ ลกรอยคนและหมญาต รอยคน เรากบทานกกนกนมามากแลว ในอดตภาค เรานนรธรรมทชาตและชราแลนออกไปแลวจงไมเศรา โศก ไมรองไหและไมเดอดรอนเลย.สชาตพราหมณถามวา ขาแตแมทานวาสฏฐ นาอศจรรยจรงหนอทแม- เจากลาววาจาเชนน กแมเจารธรรมของใครเลาจง กลาววาจาเชนน.พระวาสฏฐเถรตอบวา ดกอนทานพราหมณ ในกรงมถลา พระสม- พทธเจาพระองคนน ทรงแสดงธรรมโปรดหมสตว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 399 เพอละทกขทงปวง ดกอนทานพราหมณ เราฟงธรรม ทไมมกเลสและทกขของพระอรหนตพระองคนน ร แจง สทธรรมในพระธรรมเทศนานนแลว จงบรรเทา เศราโศกถงลกเสยได.สชาตพราหมณกลาววา ถงขาพเจานน กจกไปกรงมถลาเหมอนกน ถา กระไร พระผมพระภาคเจาพระองคนน กคงจะทรง ชวยเปลองขาพเจาเสยจากทกขทงหมดได. พราหมณไดพบพระพทธเจา ผทรงหลดพนโดย ประการทงปวง ทรงไมมกเลสและทกข พระมนผถง ฝงแหงทกข ไดทรงแสดงธรรมโปรดพราหมณนน คอทกข เหตเกดทกข ความกาวลวงทกข อรยมรรค มองค ๘ ทใหถงความระงบทกข สชาตพราหมณร แจงสทธรรมในพระธรรมเทศนานนแลว กเขาบวช ๓ ราตร กบรรลวชชา ๓.พระสชาตภกษกลาวกะสารถคนขบรถวา มานสารถ เธอจงกลบไป เรามอบรถคนนให จง บอกพราหมณถงความสบายไมเจบปวยวา บดน พราหมณบวชแลว ๓ ราตร สชาตพราหมณกบรรล วชชา ๓. ลาดบนน สารถพารถและทรพยพนกหาปณะ ไปมอบใหพราหมณ บอกพราหมณถงความสบายไม เจบปวยวา บดน พราหมณบวชแลว ๓ ราตร สชาต- พราหมณกบรรลวชชา ๓.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 400พราหมณกลาววา ดกอนสารถ ขาฟงเรองพราหมณไดวชชา ๓ แลว กขอมอบรถมาคนหนงกบทรพยพนกหาปณะ เปนรางวลตอบแทนทใหขาวนายนด แกเจา.สารถไมยอมรบกลบกลาววา ขาแตแมพราหมณ รถมากบทรพยพนกหาปณะ จงกลบเปนของแมทานตามเดมเถด แมตวขาพเจา ก จกบวชในสานกพระพทธเจา ผมพระปญญาอน ประเสรฐ.พราหมณกลาวกะสนทรธดาวา ดกอนสนทร บดาของลกละชาง มา โค มณ กลฑล ความมงคง และสมบตคฤหสถน ออกบวชเสย แลว ลกจงบรโภคโภคสมบต จงเปนทายาทรบมรดก ในตระกลนะลก.สนทรธดากลาวกะพราหมณมารดาวา แมจา บดาของลกถกความเศราโศกถงลกชายรบ กวนหนก จงละชาง มา โค มณและกณฑล ความ มงคง และสมบตคฤหสถนออกบวช ถงลกกถกความ เศราโศกถงนองชายรบกวนมาก จงจกบวชดวยจะแม.พราหมณมารดากลาวอนญาตวา ดกอนสนทร ความดารนนของลกจงสาเรจสม ปรารถนาเถด ลกเมอสาเรจกจเหลานคอ การยนรบ กอนขาว การแสวงหาอาหารและการทรงผาบงสกล จวร จงเปนผไมมอาสวะในปรโลกเถด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 401 เมอบวชบาเพญเพยรบรรลพระอรหตแลว พระสนทรเถร จงขออนญาตพระอปชฌายะวา ขาแตแมเจา ขาพเจาเมอเปนสกขมานา กชาระ ทพยจกษไดแลว ขาพเจาระลกรขนธทเคยอาศยอย แตกอนไดแลว. ขาแตพระเถรผมกลยาณธรรม ผงามเอง และผ ทาหมใหงาม ขาพเจาบรรลวชชา ๓ แลว คาสอน ของพระพทธเจากทาเสรจแลว. ขาแตแมเจา โปรดอนญาตเถดเจาคะ ขาพเจา ประสงคจะไปกรงสาวตถ จกบรรลอสหนาทในสานก ของพระพทธเจาผประเสรฐสด. พระสนทรเถรไดรบอนญาตแลว กเขาไปพระเชตวนวหาร พบพระ-ศาสดาประทบนงอย จงกลาวคาถาเปนอทานวา ดกอนสนทร เจาจงพศดพระศาสดาผมพระฉว- วรรณปานทอง ผทรงฝกพวกทใคร ๆ ฝกไมได ผ ตรสรดวยพระองคเอง ผไมมภยแตทไหน ๆ. ขาแตพระผมพระภาคเจา ขอไดโปรดจงด สนทรผกาลงเดนมา ผหลดพนโดยประการทงปวง ผไมมกเลสและทกข ปราศจากราคะ ไมหอบทกขไว ทากจเสรจแลว ไมมอาสวะ ขาแตพระผทรงมเพยรยงใหญ สนทรออกจาก กรงพาราณสมาเฝาพระองค เปนสาวกาของพระองค ขอถวายบงคมพระยคลบาท พระเจาขา. ขาแตพระผทรงเปนพราหมณ พระองคเปน พระพทธเจา พระองคเปนพระศาสดา ขาพระองค

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 402 เปนธดาของพระองค เปนโอรสเกดแตพระโอษฐ ทากจเสรจแลว ไมมอาสวะ พระเจาขา.พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนลกสนทร เจามาดแลว มาไมเลวเลย ดวย วาผฝกอยางนแลว ปราศจากราคะ ไมหอบทกขไว ทากจเสรจแลว ไมมอาสวะ ยอมมาไหวเทาศาสดา ของตน. จบ สนทรเถรคาถา ๔. อรรถกถาสนทรเถรคาถา คาถาวา เปตาน โภต ปตตาน เปนตน เปนคาถาของ พระ-สนทรเถร. พระเถรแมรปน กไดบาเพญบารมมาแลวในพระพทธเจาพระองคกอนๆ สรางสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนนๆ ๓๑ กปนบแตกปนไป ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวา เวสสภ กบงเกดในเรอนคนมสกล รเดยงสาแลว วนหนงเหนพระศาสดากาลงเสดจบณฑบาตมใจเลอมใสแลว ถวายภกษา [คออาหาร] แลวถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ. พระ-ศาสดาทรงทราบถงความมจตเลอมใส ทรงทาอนโมทนาแลวกเสดจไป. เพราะบญนน นางบงเกดในสวรรคชนดาวดงส อยจนตลอดอายในสวรรคชนนน เสวยทพยสมบตจตจากสวรรคชนนนแลว กเทยวไปเทยวมาอยในสคตเทานนมญาณแกกลา ในพทธปบาทกาลน กบงเกดเปนธดาของพราหมณชอ สชาตะ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 403กรงพาราณส เพราะนางมรปสมบตคอสวย จงมนามวา สนทร เมอเตบโตแลวนองชายของนางกตาย บดาของนางเศราโศกยงนก ทองเทยวไปในทนน ๆ ไดสมาคมกบพระเถรนามวาวาสฏฐ เมอจะไถถามพระเถรถงเหตทจะชวยบรรเทาความเศราโศก จงไดกลาวคาถา ๒ คาถามวา เปตาน โภตปตตาน เปนตน พระเถรรวาพราหมณเศราโศกมาก ประสงคจะชวยบรรเทาความเศราโศก กกลาว ๒ คาถามวา พหน เม ปตตธตาน เปนตนแลวบอกถงเรองทตนไมเศราโศก พราหมณฟงเรองนนแลว กถามพระเถรวาพระแมทานเจาขา พระแมเจาไมเศราโศกอยางนไดอยางไร พระเถรจงพรรณนาพระคณพระรตนตรยของตนแกพราหมณนน. พราหมณถามวา พระศาสดาประทบอยทไหน ทราบวา เวลานประทบอยในกรงมถลา ในทนใดนนกเทยมรถ ควบขบไปกรงมถลา เขาเฝาพระ-ศาสดา ถวายบงคม กลาวสมโมทนยกถาตามธรรมเนยมแลว กนง ณ ทสมควรสวนหนง พระศาสดากทรงแสดงธรรมโปรดเขา พราหมณนนฟงธรรมแลวไดศรทธา กบวช เรมเจรญวปสสนา พากเพยรพยายามอย วนท ๓ กบรรลพระอรหต. ครงนนสารถคนขบรถ กนารถกลบไปกรงพาราณส บอกเรองราวแกพราหมณ [ภรรยา] ฝายสนทร รเรองทบดาตนบวชกบอกลาวา แมจาลกกจกบวชจะ มารดากลาววา ลกเอย โภคสมบตในเรอนนทงหมดเปนของลก ลกจงปฏบตตวเปนทายาทรบมรดกของตระกลน จงบรโภคทรพยทกอยางเถด อยาบวชเลย. สนทรกลาววา ลกไมตองการโภคทรพยดอก ลกจกบวชจะ.เธอออนวอนใหมารดาอนญาตแลว กทงสมบตกองใหญ เหมอนทงกอนเขฬะไปบวช ครนบวชเปนสกขมานาแลว เรมเจรญวปสสนา พากเพยรพยายามอยเพราะญาณแกกลา เหตเพยบพรอมดวยเหตสมปทา กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔. ดวยเหตนน ทานจงกลาวไวในคมภรอปทานวา๑

๑. ไมมในบาลอปทาน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 404 ขาพเจาถอขาว ๑ ทพพ ถวายแดพระพทธเจาผ ประเสรฐสด ผแสวงคณอนยงใหญ พระนามวาเวสสภ ซงกาลงเสดจเทยวบณฑบาต พระเวสสภสมพทธเจา พระศาสดาผนาโลก ทรงรบแลว ประทบยน ณ ทอง ถนน ทรงกระทาอนโมทนาแกขาพเจาวา ทานถวาย ขาว ๑ ทพพ จกไปสวรรคชนดาวดงส จกเปนมเหส ของทาวสกกะเทวราช ๓๖ พระองค จกเปนเอกอคร- มเหสของพระเจาจกรพรรด ๕๐ พระองค ทานจกได ทกอยางทใจปรารถนาทกเมอ ทานครนเสวยสมบต แลว กจกเวนจากเครองกงวล จกกาหนดรอาสวะทง ปวง ไมมอาสวะ ดบสนท พระเวสสภสมพทธเจา ปราชญผนาทาง ครนตรสอยางนแลว กเสดจสทอง ฟาเหมอนพระยาหงสบนไปในอากาศ ทานอยาง ประเสรฐ ขาพเจากถวายดแลว ยาคสมปทา ความ พรอมแหงยาคะ [การบชา] ขาพเจากบชาแลว ขาพเจาถวายขาวทพพเดยวกบรรลอจลบท บทอนไมสน คลอน ๓๑ กปนบแตกปนไป ในครงนน ขาพเจาได ถวายภกษาทานอนใด ขาพเจาไมรจกทคตเลย ทเปน ผลของภกษาทานอนนน กเลสทงหลายขาพเจากเผา เสยแลว ฯลฯ คาสอนของพระพทธเจา ขาพเจากทา เสรจแลว. กแลสกขมานาสนทร ครนบรรล พระอรหตแลว อยดวยสขในผลและสขในพระนพพาน ตอมา [อปสมบทแลว] คดวา จาเราจกบรรลอสหนาทตอพระพกตรของพระศาสดา จงลาพระอปชฌายะ ออกจากกรงพาราณส พรอม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 405ดวยภกษณมากรป เดนไปโดยลาดบถงกรงสาวตถแลว เขาไปเฝาพระศาสดาถวายบงคมแลวยน ณ ทสมควรสวนหนง พระศาสดาทรงทาปฏสนถารแลว กพยากรณพระอรหต ดวยการประกาศความทตนเปนธดา เกดแตพระอระของพระศาสดาเปนตน ครงนนหมญาตทกคน ตงตนแตมารดาของนาง และคนใกลเคยง กพากนออกบวช ตอมาพระสนทรเถรนน พจารณาทบทวนถงความเปนมาของตนจงกลาวคาถาเหลาน เปนอทาน ตงแตคาถาทบดากลาวมาแลวเปนตนไปวา สชาตพราหมณถามพระวาสฏฐเถรวา ขาแตทานแมเจาวาสฏฐ แตกอน แมเจากนลก ๆ ทตายไปแลว แมเจาตองเดอดรอนอยางหนก วนน พราหมณนนกนลกหมดทงรอยคน เพราะเหตไร จง ไมเดอดรอนหนกหนาเลา.พระวาสฏฐเถรตอบวา ดกอนทานพราหมณ บตรรอยคนและหมญาต รอยคน เรากบทานกกนกนมามากแลวในอดตภาค เรานนรธรรมทชาตและชราแลนออกไปแลว จงไม เศราโศก ไมรองไหและไมเดอดรอนเลย.สชาตพราหมณถามวา ขาแตทานแมเจาวาสฎฐ นาอศจรรยจรงหนอ แมเจากลาววาจาเชนน กแมเจารธรรมของใครเลา จงกลาววาจาเชนน.พระวาสฏฐเถรตอบวา ดกอนทานพราหมณ ในกรงมถลา พระสม- พทธเจาพระองคนน ทรงแสดงธรรมโปรดหมสตว

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 406 เพอละทกขทงปวง ดกอนทานพราหมณ เราฟงธรรม ทไมมกเลสและทกขของพระอรหนตพระองคนน ร แจงสทธรรมในพระธรรมเทศนานนแลว จงบรรเทา ความเศราโศกถงบตรเสยได.สชาตพราหมณกลาววา ถงขาพเจานน กจกไปกรงมถลาเหมอนกน ถา กระไร พระผมพระภาคเจาพระองคนน กคงจะทรง ชวยเปลองขาพเจาเสยจากทกขทงหมดได. พราหมณไดพบพระพทธเจาผทรงหลดพน โดย ประการทงปวง ทรงไมมกเลสและทกข พระมนผ ถงฝงแหงทกข ไดทรงแสดงธรรมโปรดพราหมณนน คอทกข เหตเกดทกข ความกาวลวงทกข อรยมรรค มองค ๘ ทใหถงความระงบทกข สชาตพราหมณร แจงสทธรรม ในพระธรรมเทศนานนแลว กเขาบวช ๓ ราตร กบรรลวชชา ๓.สชาตภกษกลาวกะสารถคนขบรถวา มานแนะสารถ เธอจงกลบไป เรามอบรถคนน ให จงบอกพราหมณถงความสบายไมเจบปวยวา บดน พราหมณบวชแลว ๓ ราตร สชาตพราหมณกบรรล วชชา ๓. ลาดบนน สารถพารถและทรพยพนกหาปณะ ไปมอบใหพราหมณ บอกพราหมณถงความสบายไม เจบปวยวา บดน พราหมณบวชแลว ๓ ราตร สชาต- พราหมณกบรรลวชชา ๓.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 407พราหมณกลาววา ดกอนสารถ ขาฟงเรองพราหมณไดวชชา ๓ แลว กขอมอบรถมาคนหนงกบทรพยพนกหาปณะเปน รางวลตอบแทนทใหขาวนายนด แกเจา.สารถไมยอมรบกลบกลาววา ขาแตแมพราหมณ รถมากบทรพยพนกหาปณะ จงกลบเปนของแมทานตามเดมเถด แมขาพเจากจก บวชในสานกพระพทธเจา ผมพระปญญาอนประเสรฐ.พราหมณกลาวกะสนทรธดาวา ดกอนสนทร บดาของลกละ ชาง โค มา มณ และกณฑล ความมงคง และสมบตคฤหสถน ออก บวชเสยแลว ลกจงบรโภคโภคสมบต จงเปนทายาท รบมรดกในตระกลนะลก สนทรธดากลาวกะพราหมณมารดาวา แมจา บดาของลกถกความเศราโศกถงลกชายรบ กวนหนก จงละชาง โค มา มณและกณฑล ความ มงคง และสมบตคฤหสถนออกบวช ถงลกกถกความ เศราโศกถงนองชายรบกวนมา จงจกบวชจะแม.พราหมณมารดากลาวอนญาตวา ดกอนสนทร ความดารนนของลกจงสาเรจสม ปรารถนาเถด ลกเมอสาเรจกจเหลานคอ การยนรบ กอนขาว การแสวงหาอาหาร และการทรงผาบงสกล จวร จงเปนผไมมอาสวะในปรโลกเถด,

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 408 เมอบวชบาเพญเพยรบรรลพระอรหตแลว พระสนทรเถร จงขออนญาตอปชฌายะวา ขาแตแมเจา ขาพเจาเมอเปนสกขมานากชาระ ทพยจกษไดแลว ขาพเจาระลกรขนธทเคยอาศยอย แตกอนไดแลว. ขาแตพระเถรผมกลยาณธรรม ผงามเอง และผ ทาหมใหงามขาพเจาอาศยทานแมเจาคะ วชชา ๓ ก บรรลแลว คาสอนของพระพทธเจากทาเสรจแลว. ขาแตแมเจา โปรดอนญาตเถดเจาคะ ขาพเจา ประสงคจะไปกรงสาวตถ จกบรรลอสหนาท ใน สานกของพระพทธเจาผประเสรฐสด. พระสนทรเถรไดรบอนญาตแลวเขาไปพระเชตวนวหาร พบพระศาสดาประทบนงอย จงกลาวคาถาเปนอทานวา. ดกอนสนทร เจาจงพศดพระศาสดาผมพระฉว- วรรณปานทอง ผทรงฝกพวกคนทใคร ๆ ฝกไมได ผตรสรดวยพระองคเอง ผไมมภยแตทไหน ๆ. ขาแตพระผมพระภาคเจา ขอโปรดทรงดสนทร ผกาลงเดนมา ผหลดพนโดยประการทงปวง ผไมม กเลสแลทกข ปราศจากราคะไมหอบทกขไว ทากจ เสรจแลว ไมมอาสวะ. ขาแตพระผทรงมเพยรยงใหญ สนทรออกจาก กรงพาราณสมาเฝาพระองค เปนสาวกาของพระองค ขอถวายบงคมพระยคลบาทพระเจาขา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 409 ขาแตพระผเปนพราหมณ พระองคเปนพระ- พทธเจา พระองคเปนพระศาสดา ขาพระองคเปนธดา ของพระองค เปนโอรสเกดแตพระโอษฐ ทากจเสรจ แลว ไมมอาสวะพระเจาขา.พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนลกสนทร เจามาดแลว มาไมเลวเลย ดวยวา ผฝกอยางนแลว ปราศจากราคะ ไมหอบทกข ไว ทากจเสรจแลว ไมมอาสวะ ยอมมาไหวเทา พระศาสดาของตน. บรรดาบทเหลานน บทวา เปตาน ไดแก ตายแลว. สชาตพราหมณเรยกพระวาสฏฐเถรนนวา ขาแตพระแมผเจรญ. คาวา ปตตาน ทานกลาวโดยเปนลงควปลาส [เพราะศพท ปตต ปกตเปน ป . แตทานทาเปน นป .ดงวานไปเสย จงเปนลงควปลาส] ความวา ลกชายทตายแลว ความจรงลกชายของพระวาสฏฐเถรนนตายไปแลว มคนเดยวเทานน แตพราหมณสาคญอยางนวา พระวาสฏฐเถรน ถกความเศราโศกรบกวน จงทองเทยวไปเสยตงนาน ชรอยลกชายนางทตายไปแลวมมากคน จงกลาวคาเปนพหวจนะ[จานวนมาก] และกลาวคาเปนพหวจนะ อยางนนวา สาชช สพพานขาทตวา สตปตตาน. คาวา ขาทมานา น เปนคาดาตามโวหารโลก.จรงอย ลกชายทเกดแลวเกดเลาของหญงคนตายไปเสย คนทงหลายเมอจะตเตยนหญงคนนน จงกลาวคาวา หญงกนลกเปนตน. บทวา อตว แปลวาเกนเปรยบ คอหนกหนา. บทวา ปรตปปส แปลวา เดอดรอน ประกอบความวา แตกอน. กในขอนมความยอดงนวา ขาแตทานแมเจาวาสฏฐ แต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 410กอน ทานแมกลกชายตาย ใจแหงผากคราครวญเพยบแปรดวยความเศราโศกอยางเหลอเกน ตองทองเทยวไปยงคามนคมราชธานทงหลาย. บทวา สาชช ตดบทเปน สา อชช ความวา เดยวน ทานแมนน กกนลกชายหมดทงรอยคน. อกอยางหนง บาลวา สชช กม. บทวาเกน วณเณน แปลวา เพราะเหตไร. ดวยบทวา ขาทตาน แมพระเถรกกลาวตามปรยายทพราหมณกลาวแลว อกอยางหนง พระเถรกลาวอยางนวา ขาทตาน กหมายถงชาตของสตวราย มเสอโครง เสอเหลอง แมวปา เปนตน. บทวา อตต เสแปลวา สวนทเปนอดต ความวา ในภพทลวงแลว. บทวา มม ตยหจแปลวา อนเราและทาน [กนกนมาแลว]. บทวา นสสรณ ตวา ความวา แทงตลอดพระนพพาน อนเปนเครองแลนออกไปแหงชาตและมรณะดวยมรรคญาณ. บทวา น จาหปรตปปาม ความวา เราไมเดอดรอน ไมถงความคบแคนใจแลว. บทวา อพภต วต แปลวา นาอศจรรยหนอ. จรงอย ความอศจรรยนน เรยกวา อพภตะ. บทวา เอทส แปลวา เหนปานน คอวาจาทแสดงความไมมความเศราโศกเปนตน อยางนวา เราไมเศราโศกไมรองไห และไมเดอดรอน เพราะเหตทยงไมไดธรรมเชนนอยางเดยว ฉะนนดวยบทวา กสส ตว ธมมมาย พราหมณจงถามถงพระศาสดาและคาสงสอนวา แมทานรทวถงธรรมของพระศาสดา พระนามวาอะไร จงกลาววาจาเชนน. บทวา นรปธ ไดแก ไมมทกข. บทวา วาตสทธมมาไดแก แทงตลอดธรรมคออรยสจ. บทวา พยปานท ไดแก นาออกคอละ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 411 บทวา วปปมตต ไดแก หลดพนโดยประการทงปวง คอพรากออกจากกเลสทกอยาง และจากภพทกภพ. บทวา สวสส ไดแก พระ-สมมาสมพทธเจาพระองคนน ทรงแสดงธรรมโปรดพราหมณนน. บทวา ตตถ ไดแก ในเทศนาวาดวยสจจะ ๔ นน. บทวา รถ นยยาทยาหม ความวา จงมอบรถนแกพราหมณ.บทวา สหสสจาป ประกอบความวา จงนารถมาและทรพยพนกหาปณะทเรานาไปดวย เพอใชสอยในระหวางทางไปมอบแกพราหมณ. บทวา อสสรถ ไดแก รถเทยมมา. บทวา ปณณปตต ไดแก รางวลทใหขาวนายนด. เมอพราหมณใหรางวลทใหขาวนายนดอยางน สารถไมยอมรบรางวลนน กลบกลาวคาถาวา ตเยหว โหต เปนตน ไปบวชในสานกพระศาสดาเหมอนกน เมอสารถบวชแลว พราหมณจงเรยกสนทรธดาของตนมา เมอจะชกจงประกอบไวในฆราวาสวสย จงกลาวคาถามวา หตถ ควสส เปนตนในคาถานน บทวา หตถ ไดแก ชาง. บทวา ควสส ไดแก โคและมา.บทวา มณกณฑลจ ไดแก มณและกณฑล. บทวา ผตจม เคหวคตปหาย ความวา บดาของลกละสมบตทกลาวแลว ตางโดยชางเปนตน และทไมไดกลาว ตางโดยทนา เงน และทองเปนตน ความมงคง สมบตของเรอน เครองอปกรณเรอนเปนอนมาก และอยางอนมทาสและทาสเปนตน ทกอยางนไปบวช. บทวา ภช โภคาน สนทร ความวา ดกอนสนทรลกจงบรโภคโภคะเหลาน. บทวา ตว ทายาทกา กเล ความวา ดวยลกสมควรเปนทายาทรบมรดกในตระกลน. สนทรฟงคามารดานนแลว เมอจะประกาศอธยาศยทนอมไปในเนก-ขมมะการออกบวชของตน จงกลาวคาถาวา ทตถควสส เปนตน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 412 ลาดบนน มารดาเมอจะชกจงประกอบนางไวในเนกขมมะนนแลจงกลาวคาถาครง โดยนยวา โส เต อชฌต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ย ตว ปตเถส สนทร ความวา ดกอนสนทร บดน ลกปรารถนาจานงหวงอนใด ความดารในการบรรพชา ความพอใจในการบรรพชานน จงสาเรจ คอสาเรจโดยไมมอนตรายแกลก. บทวา อตตฎปณโฑ ไดแกกอนขาวทภกษณไปยนทก ๆ บานไดมา. บทวา อโฉ ไดแก การเทยวไปตามลาดบบาน และยนเจาะจงเพอกอนขาวนน. บทวา. เอตาน ไดแกกจกรรมมกอนขาวทไปยนทกบานไดมาเปนตน. บทวา อภสมโภนตความวา เปนผไมเหนอยหนาย อาศยกาลงแขงสาเรจมา คอทาใหบรสทธ. ครงนน สนทรรบปากคามารดาวา ดละแมจา กออกไปยงสานกภกษณ บวชเปนสกขมานา ทาใหแจงวชชา ๓ ตงใจวาจกไปเฝาพระศาสดาบอกอปชฌายแลว กไปยงกรงสาวตถ พรอมดวยภกษณทงหลาย ดวยเหตนนทานจงกลาววา สกขมานาย เม อยเย เปนตน ในคานน. บทวา สกขมา-นาย เม ความวา ขาพเจาผเปนสกขมานา. พระสนทรเถร เรยกอปชฌายะของตนดวยคาวา อยเย. บทวา ตว นสสาย กลยาณ เถรสงฆสส โสภเณ ประกอบความวา ขาแตแมเจา ชอวาเปนสงฆเถร เพราะเปนผแกกวาในภกษณสงฆและเพราะประกอบดวยคณทมนคง ชอวาเปนผงาม เปนกลยาณ เพราะประกอบดวยคณมศลเปนตนอนงาม ขาพเจาอาศยแมเจาผเปนกลยาณมตรคอแมทาน ขาพเจาจงบรรลวชชา ๓ ทาคาสอนของพระพทธเจาเสรจ. บทวา อจเฉ แปลวา ปรารถนา. บทวา สาวตถ คนตเวแปลวา เพอไปกรงสาวตถ. พระสนทรเถรกลาววา สหนาท นทสสามหมายถง การพยากรณพระอรหตเทานน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 413 ครงนน พระสนทรเถรถงกรงสาวตถโดยลาดบ เขาไปยงพระวหารเหนพระศาสดาซงประทบนงเหนอธรรมาสน ซาบซงปตและโสมนสอนโอฬารเมอจะเรยกตวเองเทานน จงกลาววา ปสส สนทร เปนตน. บทวาเหมวณณ ไดแก มพระวรรณดงทอง. บทวา หรตตจ ไดแก มพระ.ฉวเปลงปลงดงทอง กในคาน พระผมพระภาคเจา ทานเรยกวา มพระวรรณะดงทอง เพราะพระวรรณะเหลอง. ครงนนแล พระสนทรเถร กลาววา เหมวณณ มพระวรรณะดงทอง แลวกลาววา หรตตจ มพระฉวดงทอง กเพอแสดงวา พระผมพระภาคเจา มพระฉววรรณเปลงปลงดงกระจกทองทเขาขดอยางดแลว บรรจงทาดวย ชาตหงคลกะ กอนชาตหงค แลวชกเงา. บทวา ปสส สนทรมายนต ความวา ขาแตพระผมพระภาคเจาโปรดทอดพระเนตร ด ขาพระองคผชอวาสนทรนน ซงกาลงเดนมา พระ-สนทรเถร ขณะพยากรณพระอรหตดวยคาวา วปปมตต กกลาวดวยความซาบซานแหงปต แตเพอจะกลบความหวง ความสงสยของเหลาคนทรกใครวา สนทรมาแตไหน มาในทไหนและสนทรนเปนเชนไร จงกลาวคาถาวาพาราณสโต เปนตน เพอจะทาเนอความทกลาวไววา สาวกา จ ในคาถานน ใหปรากฏชด จงกลาวคาถาวา ตว พทโธ เปนอาท เนอความของคานนมวา พระองคเทานน เปนพระสพพญพทธะ เปนเอกในโลกพรอมทงเทวโลกน พระองคเปนพระศาสดาของขาพระองค เพราะทรงสงสอนตามสมควรดวยประโยชนปจจบน ประโยชนภายหนาและประโยชนอยางยง ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระองคผเปนพราหมณขณาสพ ชอวาโอรส เพราะเปนอภชาตททรงใหเกดดวยความพยายามในพระอระของพระองค ชอวาเกดจาก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 414พระโอษฐ เพราะเกดดวยเสยงธรรมททรงใหเปนไปจากพระโอษฐ และดวยอรยมรรคทเปนประธานของคาสงสอน ชอวาทากจเสรจแลว เพราะกรณยกจมสจจะทกาหนดรเปนตนเสรจไปแลว ชอวาหาอาสวะมได กเพราะอาสวะทงหลายสนไปโดยประการทงปวง. ลาดบนน พระศาสดาเมอทรงชนชมการมาของพระสนทรเถรนนจงตรสคาถาวา ตสสา เต สวาคต เปนตน เนอความของพระคาถานนมวา ดกอนสนทรผเจรญ ทานผใดบรรลธรรมทเราตถาคตบรรลแลว ตามเปนจรง การมาของทานผนนในสานกเราน เปนการมาทด เพราะขอนนนนแล การมานนจงเปนการมาทไมเลว คอไมใชการมาทเลว เพราะเหตไรเพราะวาคนทงหลายทฝกแลวอยางน ยอมพากนมา ประกอบความวา ดกอนสนทร ดวยวา คนทงหลาย ชอวาฝกแลว เพราะฝกดวยอรยมรรคอนยอดเยยม ชอวาปราศจากราคะในททงปวง เพราะฝกแลวนนนนแล ชอวาไมหอบทกข ทากจเสรจ ไมมอาสวะ เพราะตดสงโยชนไดหมดสน ยอมพากนมาไหวเทาทงสองของพระศาสดา กเหมอนอยางททานมานแหละ. จบ อรรถกถาสนทรเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 415 ๕. สภากมมารธดาเถรคาถา [๔๗๑] พระสภากมมารธดาเถร ไดกลาวคาถาเหลานวา เพราะเหตทแตกอน ขาพเจายงสาว นงหมผา อนสะอาด ไดฟงธรรม ขาพเจานนไมประมาท กได ตรสรสจธรรม ฉะนน ขาพเจาจงไมยนดอยางยงใน กามทงปวง เหนภยในสกกายะ [ปญจขนธ] กระหยมเฉพาะ เนกขมมะ [การบวช] เทานน. ขาพเจาละหมญาต ทาสและกรรมกร บาน และไรนา ความมงคง และรมณยะสงทนารนรมย ท เขาบนเทงกนนกหนา. ขาพเจาละสมบตไมใชนอย ออกบวชดวย ศรทธาอยางนในพระสทธรรม ทพระพทธเจาทรง ประกาศดแลว. ขอทละทงเงนทองเสยแลว กลบมายดเงนทอง นนอก ไมสมควรแกขาพเจา เพราะขาพเจา ปรารถนาแตความไมกงวลหวงใย ผใดละทงเงนทอง แลวกลบมายดเงนทองนนไวอก ผนนจะโงหวขนมา ไดอยางไร ในระหวางบณฑตทงหลายเงนและทองไมม เพอสนตความสงบสาหรบผนน เงนทองนนกไมสม- ควรแกสมณะ เงนทองนน กมใชอรยทรพย.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 416 อนง เงนทองน ทาใหเกดความโลภ ความ มวเมา ความลมหลง ความตดดงเครองผก มภย ม ความคบแคนมาก เงนทองนนไมตงอยยงยนเลย. นรชนเปนอนมาก ประมาทมใจเศราหมองแลว เพราะเงนทองเทาน จงตองเปนศตร ววาทบาดหมาง กนและกน. การถกฆา การถกจองจา การตองโทษมตดมอ เปนตน ความเสอมเสย ความเศราโศกพไรราพน ความพนาศเปนอนมาก ของนรชนทตกอยในกาม ทงหลาย กมองเหนกนอย. ทานทงหลายเปนญาตกเหมอนศตร เพราะเหต ไรทานทงหลายจงชกจงประกอบเรานนไวในกามทง- หลาย จงรกนเถดวาเราเหนภยในกามทงหลายจงบวช. อาสวะทงหลาย ไมใชหมดสนไปเพราะเงนทอง ดอกนะ กามทงหลายเปนอมตร เปนผฆา เปนศตร เปนดงลกศรเสยบไว. ทานทงหลายเปนญาต กเหมอนศตรเพราะเหตไร จงชกจงประกอบเรานนไวในกามทงหลาย จงรเถดวา เราบวชศรษะโลนครองผาสงฆาฏแลว. กอนขาวทตองไปยนทเรอนทก ๆ หลง ไดมา การเทยวขอเขา ผาบงสกลจวร และบรขารทอาศย ของนกบวชผไมมเรอน นแลเปนของเหมาะสาหรบ เรา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 417 กามทงหลาย ทงทเปนของทพยและมนษย เหลาทานผแสวงคณอนยงใหญตายเสยแลว ทานนอม ไปในสถานทอนเกษม บรรลสขอนไมหวนไหวแลว. ขาพเจาไมรวมดวยกามทงหลาย ซงชวยอะไร ไมได กามทงหลาย เปนอมตร เปนผฆา นาทกข มา เทยบเสมอดวยกองไฟ. สภาวะนนไมบรสทธ มภย มความคบแคน เปนเสยนหนาม และสภาวะนน เปนความหมกมน เปนความไมสมาเสมอ อยางใหญ เปนเหตลมหลง เปนอปสรรคทนาสะพรงกลว กามทงหลายเปรยบดวย หวงพษ ทเหลาปถชนคนทงบอดทงเขลา เพลดเพลน กนนกหนา. ความจรง ชนเปนอนมากในโลก ตดอยใน เครองของคอกาม ไมรความจรงกนเลย ไมรจกทสน สดแหงชาตและชรา มนษยเปนอนมาก เดนทางทไป ทคต มกามเปนเหต นามาแตโรคสาหรบตน. กามทงหลาย ทาใหเกดอมตรอยางนเปนเครอง แผดเผา เปนเครองเศราหมอง เปนเหยอของโลก ผก สตวไว มมรณะเปนเครองพนธนาการ. กามทงหลาย ทาใหคนบา ทาใหเพอ ทาใหจต ประมาทพลงเผลอ เพราะทาสตวใหเศราหมอง พง เหนเหมอนลอบทมารรบดกไว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 418 กามทงหลาย มโทษไมสนสด มทกขมาก ม พษมาก อรอยนอย ทาเปนสนามรบ มแตทากศล กรรมใหเหอดแหงลง. ขาพระองคนน ละความยอยยบ ซงมกามเปน เหตเชนนนแลว ยนดยงนกในพระนพพานทกเมอ จงจกไมกลบมาหาความยอยยบนนอก. ขาพเจาละสนามรบของกามทงหลายแลว จานง หวงแตความเยอกเยน ยนดในธรรมอนเปนทสน สงโยชน ไมประมาทอย. ขาพเจาเดนตามทางอรยมรรคมองค ๘ ซงเปน ทางตรงไมเศราโศก ไมมกเลสดจธล เปนทางเกษม ซงเหลาทานผแสวงคณอนยงใหญพากนขามมาแลว. พระผมพระภาคเจาตรสวา ทานทงหลาย จงด ธดาชางทอง ผสวยงามซงตงอยในธรรมผนเถด นาง เขาถงธรรมทไมหวนไหว เขาฌานอยทโคนไม. วนนเปนวนท ๘ นางมศรทธาบวชแลว เปนผ งามในพระสทธรรม อนพระอบลวรรณาชวยแนะนา แลว ทรงวชชา ๓ ละมฤตยเสยแลว. ภกษณรปนน เปนไทแกตว ไมเปนหน อบรม อนทรยแลว สลดโยคะไดหมดแลว ทากจเสรจแลว ไมมอาสวะ. ทาวสกกะ เจาแหงหมสตว พรอมหมเทพ เสดจเขาไปหาพระสภากมมารธดาเถรรปนน ดวย เทวฤทธแลว ทรงนมสการอย. จบ สภากมมารธดาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 419 ๕. อรรถกถาสภากมมาร๑ธตเถรคาถา คาถาวา ทหราห เปนตน เปนคาถาของ พระสภากมมารธต-เถร. พระเถรแมรปน กไดบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอนๆ สรางสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนนๆ อบรมกศลมลสงสมสมภารธรรมเครองปรงแตงวโมกขมาโดยลาดบ ทองเทยวอยในปายสคตเทานน เมอญาณแกกลา มาในพทธปบาทกาลนกบงเกดเปนธดาของชางทองคนหนงในกรงราชคฤห เพราะความสวยงามแหงรปสมบต จงไดชอวา สภา นางรเดยงสามาโดยลาดบ เกดความเลอมใสในพระศาสดา เมอพระศาสดาเสดจเจาไปกรงราชคฤห วนหนงจงเขาไปเฝาถวายบงคมแลว นง ณ ทสมควรสวนหนงพระศาสดาทรงเหนนางมอนทรยแกกลาจงทรงแสดงธรรมคอ อรยสจ ๔ ทพอเหมาะแกอธยาศย ทนใดนนเอง นางกตงอยในโสดาปตตผลประดบดวยนยพน-นย ตอมา นางเหนโทษในฆราวาสวสย กบวชในสานกพระนางปชาบดโคตม ตงอยในศลภกษณ ประกอบเนองๆ ซงภาวนา เพอมรรคชนสง ๆพวกญาตพากนเขาไปหานางทกเวลา เชอเชญแสดงทรพยจานวนมาก และกองสมบตประเลาประโลมดวยกามทงหลาย วนหนงเมอพวกญาตเขามาหานางเมอจะประกาศโทษในฆราวาสวสยและกามทงหลาย จงกลาวธรรมดวยคาถา๒๔ คาถา มวา ทหราห เปนตน แลวเสยสละทาใหญาตเหลานนหมดหวงเจรญวปสสนา ประกอบอนทรยทงหลาย มกเขมนภาวนายงขน ไมชานกกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ กแลครนบรรลพระอรหตแลวจงไดกลาวคาถาเหลานวา๑. บาลเปนสภากมมารธดาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 420 เพราะเหตทแตกอน ขาพเจายงสาว นงหมผา อนสะอาด ไดฟงธรรม ขาพเจานนไมประมาท กไดตรสรสจธรรม. ฉะนน ขาพเจาจงไมยนดอยางยงในกามทงปวง เหนภยในสกกายะ [ปญจขนธ] กระหยมเฉพาะ เนกขมมะ [การบวช] เทานน. ขาพเจาละหมญาต ทาสและกรรมกร บาน และไรนา ความมงคง และรมณยะสงทนารนรมย ท เขาบนเทงกนนก. ขาพเจาละสมบตมใชนอย ออกบวชดวย ศรทธาอยางน ในพระสทธรรมทพระพทธเจาประกาศ ดแลว. ขอทละทงเงนทองเสยแลวกลบมายดเงนทองนน ไวอก ไมสมควรแกขาพเจา เพราะขาพเจา ปรารถนาแตความไมกงวลหวงใย ผใดละทงเงนทอง แลวกลบมายดเงนทองนนไวอก ผนนจะโงหวขนได อยางไร ในระหวางบณฑตทงหลาย เงนและทองไมม เพอสนตความสงบสาหรบผนน เงนทองนนกไมสม- ควรแกสมณเงนทองนนกมใชอรยทรพย. อนงเงนทองน ทาใหเกดความโลภ ความมวเมา ความลมหลง ความตดดงเครองผก มภย มความ คบแคนมาก เงนทองนน ไมตงอยยงยนเลย.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 421 นรชนเปนอน มาก ประมาทมใจเศราหมองแลว เพราะเงนทองเทาน จงตองเปนศตร ตองววาทบาด- หมางกนและกน. การถกฆา การถกจองจา การตองโทษมตดมอ เปนตน ความเสอมเสย ความเศราโศกพไรราพน ความพนาศเปนอนมาก ของนรชนทตกอยในกาม ทงทลาย กมองเหนกนอย. ทานทงหลาย เปนญาตกเหมอนศตร เพราะ เหตไร ทานทงหลายจงชกจงประกอบเรานนไวในกาม ทงหลาย จงรกนเถดวาเราเหนภยในกามทงหลายจง บวช. อาสวะทงหลายไมใชหมดสนไป เพราะเงนทอง ดอก กามทงหลายเปนอมตร ผฆา เปนศตร เปน ดงลกศรเสยบไว. ทานทงหลายเปนญาตกเหมอนศตร เพราะ เหตไร จงชกจงประกอบเรานนไวในกามทงหลาย จงรเถดวาเราบวชศรษะโลน ครองผาสงฆาฏแลว. กอนขาวทตองไปยนทเรอนทก ๆ หลง ไดมา การเทยวขอเขา ผาบงสกลจวรและบรขารทอาศยของ นกบวช อยไมมเรอนนแลเปนของเหมาะสาหรบเรา. กามทงหลาย ทงทเปนของทพยและของมนษย เหลาทานผแสวงคณอนยงใหญคายเสยแลว ทานนอม ไปในสถานทอนเกษม บรรลสขอนไมหวนไหวแลว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 422 ขาพเจาไมรวมดวยกามทงหลาย ซงชวยอะไร ไมได กามทงหลายเปนอมตร ผฆา นาทกขมา เสมอ ดวยกองไฟ. สภาวะนน ไมบรสทธ มภย มความคบแคน เปนเสยนหนาม และสภาวะนนเปนความหมกมนเปน ความไมสมาเสมอ ขนาดใหญ เปนเหตลมหลง เปน อปสรรคทนาสะพรงกลว กามทงหลายเปรยบดวยหว งพษ ทเหลาปถชนคนบอด ทงเขลา เพลดเพลนกน นก. ความจรง ชนเปนอนมากในโลกตดอยในเครอง ของคอกาม ไมรความจรงกนเลย ไมรจกทสนสด แหงชาตและชรา มนษยเปนอนมาก เดนทางทไป ทคตมกามเปนเหต นามาแตโรคสาหรบตน. กามทงหลาย ทาใหเกดอมตรอยางน เปนเครอง แผดเผา เปนเครองเศราหมอง เปนเหยอของโลก ผก สตวไว มมรณะเปนเครองพนธนาการ. กามทงหลาย ทาใหคนบา ทาใหเพอ ทาให จตประมาทพลงเผลอ เพราะทาสตวใหเศราหมอง พง เหนเหมอนลอบทมารรบดกไว. กามทงหลาย มโทษไมสนสด มทกขมาก ม พษมาก อรอยนอย ทาเปนสนานรบ มแตทากศล- ธรรมใหเหอดแหงลง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 423 ขาพเจานน ละความยอยยบซงมกามเปนเหต เชนนนแลว ยนดยงนกในพระนพพานทกเมอ จง จกไมกลบมาหาความยอยยบนนอก. ขาพเจาละสนามรบของกามทงหลายแลว จานง หวงแตความเยอกเยน ยนดในธรรมอนเปนทสนสง- โยชนไมปรารถนาอย. ขาพเจาเดนตามทางอรยมรรคมองค ๘ ซงเปน ทางตรง ไมเศราโศก ไมมกเลสดจธล เปนทางเกษม ซงเหลาทานผแสวงคณอนยงใหญพากนขามมาแลว. พระผมพระภาคเจาตรสวา ทานทงหลาย จงด ธดาชางทองผสวยงาม ซงตงอยในธรรมผนเถด นาง เขาถงธรรมทไมหวนไหว เขาฌานอยทโคนไม. วนนเปนวนท ๘ นางมศรทธาบวชแลว เปนผ งามในพระสทธรรม อนพระอบลวรรณาชวยแนะนา แลว ทรงวชชา ๓ ละมฤตยเสยแลว. ภกษณรปนนน เปนไทแกตว ไมเปนหน อบรมอนทรยแลว สลดโยคะไดหมดแลว ทากจ เสรจแลว ไมมอาสวะ. ทาวสกกะ เจาแหงหมสตว พรอมดวยหมเทพ เขาไปหาพระสภากมมารธดาเถรรปนน ดวยเทวฤทธ แลว ทรงนมสการอย. บรรดาบทเหลานน บทวา ทหราย สทธวสนา ย ปเร ธมม-มสสณ ความวา เพราะเหตท แตกอน ขาพเจาเปนสาวรน มผาสะอาด

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 424นงหมผาอนหมดจด ตบแตงกายแลวไดฟงธรรมในสานกพระศาสดา. บทวาตสสา เม อปปมตตาย สจจาภสมโย อห ความวา และเพราะเหตทขาพเจานน พจารณาทบทวนธรรมดามทขาพเจาฟงมาแลว เปนผไมประมาทคอมสตตงมนแลว อธษฐานศล ประกอบเนอง ๆ ซงภาวนา ตราบจนตรสรคอแทงทะลปรโปรงซงอรยสจทง ๔ โดยนยวา นทกขดงนเปนตน. บทวา ตโตห สพพถาเมส ภส อรตมชฌค ความวา ฉะนนคอเพราะเหตนน ขาพเจาจงไมถงความยนด คอความกระสนอยางยง คอเหลอเกนในกามทงหลายแมทกอยาง คอทงของมนษยทงของทพย เพราะฟงธรรมมาในสานกพระศาสดาแลว และเพราะตรสรอรยสจแลว ขาพเจาเหนภย คอความมภยจาเพาะหนาในสกกายะ คอขนธปญจกทมอปาทาน ดวยจกษคอญาณ จงกระหยมยมยองปรารถนาแตเนกขมมะ คอบรรพชา เพอ.พระนพพานอยางเดยว. บทวา ทาสกมมกราน จ แปลวา ทาสและกรรมกร คานทานกลาวเปนลงควปลาส. บทวา คามเขตตาน ไดแก บานและไรปลกบพพณ-ชาตและอปรณชาต และพนทเนองดวยบาน. บทวา ผตาน ไดแก ความมงคง. บทวา รมณเย ไดแก สงทนาฟใจ. บทวา ปโมทเต ไดแก น เขาบนเทงใจแลว เชอมความวา ละกองโภคสมบต. บทวา สาปเตยย ไดแก ทรพยสวนของตนเอง คอของหวงแหนสาหรบทามณ ทาทอง ทาเงนเปนตน. บทวา อนปปก ไดแก ใหญ ประกอบความวา ละสมบตอนใหญ.บทวา เอว สทธาย นกขมม ความวา ขาพเจาละเครอญาตใหญ และกองโภคสมบตใหญ มประการทกลาวไว โดยนยวา หตวานห าตคณเปนตน เชอวตถทควรเชอคอ กรรม ผลของกรรม และพระรตนตรยดวยศรทธา ออกจากเรอนไปบวชในพระสทธรรมทพระสมมาสมพทธเจาทรง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 425ประกาศดแลว คอในอรยวนย ทพระสมมาสมพทธเจาทรงประกาศไวดวยดแลว กแลขอทขาพเจาบวชอยางนแลวกลบมาหากามทงหลายทขาพเจาละทงเสยแลว ไมสมควรแกขาพเจาเลย. บทวา อากจ ห ปตถเย ความวาเพราะวา ขาพเจาปรารถนาแตความไมกงวล คอ ความไมตองหวงเทานน บทวา โย ชาตรปรชต เปตวา ปนราคเม ความวา บคคลใด ละทงเงนทอง หรอทรพยไร ๆ อนแลว จะพงกลบมายดเอาทรพยนน บคคลนนจะพงโงศรษะไดอยางไรในระหวางบณฑตทงหลาย. เพราะวา เงนทอง ยอมไมมเพอสนตความสงบ อธบายวา ไมมเพอมรรคญาณ ไมมเพอพระนพพาน สาหรบบคคลแมนน. บทวา น เอตสมณสารปป ความวา ทรพยสมบตนน คอ ของหวงแหนมเงนทองเปนตน หรอการหวงแหนเงนทองเปนตนนน ไมสมควรแกสมณะ. จรงอยางนนทานกลาวไววา เงนทองไมสมควรแกเหลาสมณะศากยบตรดงนเปนตน. บทวาน เอต อรยธน ความวา ของหวงแหนตามทกลาวแลวนน ไมใชทรพยทแมสาเรจดวยอรยธรรม เหมอนอยางอรยทรพย มศรทธาเปนตน เพราะไมนาความเปนพระอรยะมาให ดวยเหตนน พระเถรจงกลาววา โลภน เปนตน บรรดาบทเหลานน บทวา โลภน ไดแก ททาใหเกดความโลภ.บทวา มทน ไดแก นาความมวเมามาให. บทวา สโมหน ไดแก ทาใหเกดความลมหลง. บทวา รชพนธน ไดแก เครองผกลาม มกเลสดจละออง คอราคะเปนตน. ทรพยทชอวา สาสงกะ เพราะเปนไปกบความนารงเกยจ เพราะทรพยนเขาหวงแหนนามาแตความนารงเกยจ อธบายวา นามาแตความนารงเกยจ แตทใดทหนงแกผทหวงแหนทรพย. บทวา พหอายาส ไดแก ยงยากมาก โดยตองจดแจงตองรกษาเปนตน. บทวา นตถ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 426เจตถ ธว ต ความวา ความยงยนและความมนคงในทรพยนน ไมมเลยมแตหวนไหว ไมมนคงเทานน. บทวา เอตตาวตา ปมตตา จ สงกลฏมนา นรา ความวานรชนทงหลาย ยนดแลว คอเกดความยนดในทรพยนน ชอวาประมาทแลว เพราะอยปราศจากสตในกศลธรรม ๑๐ เปนผมใจเศราหมอง คอชอวาเปนผมจตเศราหมองดวยสงกเลสมโลภะเปนตน เพราะฉะนน บทวา อม-มห พยารทธา ปถ กพพนต เมธค จงมความวา สตวเปนอนมากคอมารดากบบตร กเปนศตรกนและกน อยางนคอ โดยทสดมารดากบบตรบาง บตรกบมารดาบาง ยอมกระทาความบาดหมางทะเลาะกน ดวยเหตนนพระผมพระภาคเจา จงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง มารดาววาทกบบตรบาง บตรววาทกบมารดาบาง มกามเปนเหต มกามเปนตนเรองมกามเปนอธกรณ ฯลฯ ดงนเปนตน บทวา วโธ ไดแก ทาใหตาย. บทวา พนโธ ไดแก จองจามจองจาดวยโซเปนตน. บทวา ปรเกลโส ไดแก ทาใหรางกายบกพรองมตดมอเปนตน. บทวา ชาน ไดแก เสอมทรพยและเสอมบรวาร. บทวาโสกปรททโว ไดแก เศราโศกและพไรราพน. บทวา อธปนนาน ไดแกถกครอบงา. บทวา ทสสเต พยสน พห ไดแก ความยอยยบความพนาศ เปนอนมาก คอมากอยาง ตางโดยการฆาการจองจาเปนตนตนตามทกลาวมาแลว และความเสยใจความคบแคนใจเปนตน และทเปนไปในปจจบนและเปนไปในภายหนา ในกามทงหลาย เหนกนไดทงนน. บทวา ต ม าต อมตตาว ก โว กาเมส ยชถ ความวาทานทงหลาย ถงเปนเครอญาตกน กเปนเหมอนอมตรทไมปรารถนาด เพราะอะไร เพราะเหตอะไร จงชกจงประกอบขาพเจา ผซงเปนเหมอนผคลายกาหนด

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 427ในกามทงหลายแลวมาไวในกามทงหลาย. บทวา ชานาถ ม ปพพชตกาเมส ภยทสสน ความวา ทานทงหลายจงตามรบรวา ขาพเจาเปนผเหนภยในกามทงหลายจงบวช. อธบายวา เหตเพยงเทาน ทาไมทานทงหลายจงไมยอมรบร. บทวา น หรสวณเณน ปรกขยนต อาสวา ความวาอาสวะทงหลาย มกามาสวะเปนตน ไมหมดสนไป ดวยเงนดวยทอง ทแทกลบกาเรบ ดวยเงนทองเหลานนทเดยว. ดวยเหตนน พระเถรจงกลาววา กามทงหลาย เปนอมตรผฆา เปนศตร เปนดงลกศรเสยบไว เนอความของคานน มวา ความจรง กามทงหลาย ชอวาเปนอมตร เพราะไมมไมตรเหตนามาแตสงทไมเปนประโยชนเกอกล ชอวาผฆา เพราะเปนเสมอนเพชฌฆาตเงอดาบ เหตเปนตนเหตแหงความตาย ชอวาเปนศตร เพราะเปนเสมอนศตรผผกเวร เหตตดตามนามาแตความพนาศ ชอวาเปนดงลกศรเสยบไว เพราะลกศรทงหลายมราคะเปนตนเสยบตดไว. บทวา มณฑ ไดแก โกนผม ชอวาหมสงฆาฏเพราะเกบเศษผาทงหลายในทนน ๆ มาปะตดปะตอ ทาจวรหม. บทวา อตตฏปณโฑ ไดแก กอนขาวทไปยนใกลเรอนทกหลง ทเปดประตไวไดมา. บทวา อโฉไดแก การเทยวขอเขาเพอกอนขาวนน. บทวา อนาคารปนสสโย ไดแกบรขารนกบวช อนเปนทอาศย เพราะผบวชไมมเรอน จาตองเขาไปอาศยนกบวชทงหลาย อาศยบรขารนนเปนอย. บทวา วนตา ไดแก ละทงแลว.บทวา มเหสห ไดแก ทานผแสวงคณยงใหญ มพระพทธเจาเปนตน.บทวา เขมฏาเน ไดแก ในพระนพพาน อนเปนทไมมอปทวะจากโยคะทงหลายมกามโยคะเปนตน. บทวา เต ไดแก ทานผแสวงคณยงใหญ. บทวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 428อจล สข ไดแก บรรลสขในพระนพพาน อธบายวา เพราะเหตททานผแสวงคณยงใหญ มพระพทธเจาเปนตน ทรงคายกามเสยแลว จงทรงบรรลนพพานสข ฉะนน ผปรารถนานพพานสขนน จงควรสละกามทงหลายเสย. บทวา มาห กาเมห สงคจฉ ความวา ขาพระองคไมพงสมาคมกบกามทงหลายไมวาในกาลไร ๆ ถาจะถามวาเพราะเหตไร พระเถรจงกลาววา เยส ตาณ น วชชต ความวา บรรดาบทเหลานน บทวาเยส ตาณ น วชชต ความวา บรรดากามทงหลายเหลาใด ทถกตรวจ สอบอย แมในกามสกอยางหนง กชวยตอตานความพนาศไมได กามทงหลาย ชอวา เสมอดวยกองไฟ เพราะอรรถวาเผาใหรอนขนานใหญ ชอวา ทกขเพราะอรรถวา ทนไดยาก. กสภาวะทขนชอวากาม ชอวาไมบรสทธมภย เพราะนามาแตความพนาศอยางกวางขวางทไมร ชอวามความคบแคน เพราะทาความคบแคนแหงจต ชอวาเปนเสยนหนาม เพราะแทงเอาได. บทวา เคโธ สวสโมเจโส ความวา ชอวาหมกมน เพราะมความหมกมนเปนเหต สภาวะน แสนจะไมสมาเสมอ คอความกงวลอยางมาก ชอวาใหญ เพราะอรรถวากาวลวงไดแสนยาก ชอวาเปนทางแหงความลมหลง เพราะเปนเหตถงความสยบ.บทวา อปสคโค ภมรโป ความวา ชอวา มสภาวะนาสะพรงกลว ดจอปสรรคมาแตเทวดา ชอวา ใหญ เพราะนาทกขมความพนาศเปนตนมาใหกามทงหลายชอวา เปรยบดวยหวงพษ เพราะอรรถวาเปนภยเฉพาะหนา. บทวา กามส สคคสตตา ไดแก ผตด ผของดวยเปอกตม กลาวคอกาม.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 429 บทวา ทคคตมน มคค ไดแก ทางทพาไปอบายมนรกเปนตน.บทวา กามเหตก ไดแก การบรโภคกามเปนเหต. บทวา พห ไดแกมากอยาง โดยประเภทแหงกรรมมปาณาตบาตเปนตน. บทวา โรคมาวห ไดแกนามาซงทกข ตางโดยทกขในปจจบนเปนตน ทนบวาโรค เพราะอรรถวาเสยดแทง. บทวา เอว ไดแก โดยประการทกลาวมาแลววา อมตตา วธกาเปนตน. บทวา อมตตชนนา ไดแก ใหเกดความเปนอมตร. บทวา ตาปนาไดแก ใหเดอดรอน อธบายวา เปนทตงแหงความเดอดรอน. บทวาสงกเลสกา ไดแก นามาซงสงกเลสความเศราหมอง. บทวา โลกามสาไดแก เปนอามส เหยอในโลก. บทวา พนธนยา ไดแกพงถกผกดวยสงโยชนซงเปนเครองผก อธบายวา อนสงโยชนประกอบไว. บทวา มรณพนธนาไดแก มรณะผกไว เพราะเหตทเปนไปและเพราะมรณะ เหตเปนเครองหมายแหงการบงเกดในภพเปนตน. บทวา อมมาทนา ไดแก กามทงหลายกระทาใหเปนบาเพราะความเศราโศกโดยความพลดพรากกน เพราะกามมความแปรปรวนเปนธรรมดาหรอนาความมวเมายงขนโดยเพมทว. บทวา อลลปนา ไดแก การบนเพอสงขนๆ วา โอ ! สขจรง โอ ! สขจรง. บาลวา อลโลลนา กม ความวาพราเพอราพนถงสตวทงหลาย เพราะอามสเปนเหต เหมอนสนขกระดกหางเพราะกอนขาว คอทาใหไมรสกถงความเสอม. บทวา จตตปปมาทโนไดแก มปกตยายจต ทงในปจจบน ทงในอนาคต โดยการกอความเรารอนเปนตน บาลวา จตตปปนททโน กม ความกอยางนนเหมอนกน. สวนอาจารยพวกใดกลาววา จตตปปมาทโน เนอความของอาจารยพวกนนกวานามาซงความประมาทแหงจต. บทวา สงกเลสาย ไดแก เพอความพนาศ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 430เพอความเบยดเบยน หรอเพอใหเดอดรอน. บทวา ขปป มาเรน โอฑฑตความวา ขนชอวา กามเหลาน บณฑตพงเหนวาเหมอนลอบทมารดกไวเพราะนามาแตความพนาศแกสตวทงหลาย. บทวา อนนตาทนวา ไดแก มอาทนพโทษไมมทสนสด คอมโทษมาก โดยนยทกลาวไวในทนวา โลภน มทนเจต เงนทองนนทาใหเกดความโลภ ความมวเมา ดงนเปนตน และในสตรทงหลายมทกขกขนธสตรเปนตนวา ความหนาวเปนเบองหนา ความรอนเปนเบองหนา ดงนเปนตน.บทวา พหทกขา ไดแก ตดตามทกขหลายอยาง มทกขในอบายเปนตน.บทวา มหาวสา ไดแก เสมอนมหาพษทรายกาจเปนตนเพราะมผลเผดรอน.บทวา อปปสสาทา ไดแก อรอยนอย เหมอนหยาดนาผงทไหลตามคมมด.บทวา รณการา ไดแก ทาความกาหนดนกเปนตนใหเพมทว. บทวาสกกปกขวโสสนา ไดแก ทาความพนาศแกสวนแหงธรรมฝายไมมโทษใหสตวทงหลาย. บทวา สาห ตดบทเปน สา อห ความวา ขาพเจานนฟงธรรมในสานกพระศาสดา โดยนยทกลาวไวแลวแตหนหลง ไดศรทธาแลว ละสมบตออกบวช. บทวา เอตาทส ไดแก เหนปานนน คอมประการดงกลาวมาแลว. บทวา หตวา ไดแก ละสมบตนน อธบายวา เพราะเหตตามทกลาวมาแลว. บทวา น ต ปจจาคมสสาม ความวา ขาพเจาจกไมกลบมาบรโภคสมบตนน คอกามทงหลายทขาพเจาคายมากอนแลวอก. บทวา นพ-พานาภรตา สทา ประกอบความวา เพราะเหตทขาพเจายนดยงแลวในพระนพพานมาตลอดกาล นบตงแตเวลาทบวชแลว ฉะนน ขาพเจาจกไม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 431กลบมาหาสมบตกามนนอก. บทวา รณ ตรตวา กามาน ความวา ขามสนามรบของกามทงหลาย และทาสนามรบนน ใหเปนอนประหารดวยพระ-อรยมรรค อนเปนกจทขาพเจาพงทา. บทวา สตภาวาภกงขน ไดแกจานงหวงพระอรหต ทนบวาเปนภาวะเยอกเยน เพราะระงบความกระวนกระวายและความเรารอนของกเลสไดหมด. บทวา รตา ส โยชนกขเย ไดแก ยนดยงนกในพระนพพาน อนเปนธรรมทสนไปแหงสงโยชนทกอยาง. บทวา เยน ตณณา มเหสโน ความวา เหลาทานผแสวงคณอนยงใหญมพระพทธเจาเปนตน พากนขามโอฆะใหญคอสงสารวฏดวยอรยมรรคใด แมขาพเจากจะเดนตามมรรคททานเดนไปแลวนน บรรลตามดวยการปฏบตศลเปนตน. บทวา ธมมฏ ไดแกตงอยในธรรมคออรยผล. บทวา อเนชไดแก ผลอนเลศ ทไดชอวา อเนชะ เพราะระงบความหวนไหวไดแลว. บทวาอปสมปชช ไดแก สาเรจผลแลว คอบรรลดวยการบรรลอรหตมรรค. บทวาฌายต ไดแก เขาไปเพงผลฌานนนนนแล. บทวา อชชฏม ปพพชตา ความวา นางเปนผบวชแลว คอนบตงแตวนทนางบวชแลว วนนกนบเปนวนท ๘. อธบายวา นางบวชแลวได๘ ราตร นบตงแตวนทลวงมาแลวน. บทวา สทธา ไดแกถงพรอมดวยศรทธา. บทวา สทธมมโสภณา ไดแก งามเพราะบรรลพระสทธรรม. บทวา ภชสสา ไดแก ชอวาเปนไทแกตว เพราะละกเลสทงหลายทเปนเสมอนความเปนทาส ชอวาไมมหน เพราะปราศจากหนมกามฉนทะเปนตน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 432 เลากนวา พระเถรบวชแลวในวนท ๘ กบรรลพระอรหต นงเขาผลสมาบตทโคนไมตนหนง พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงแสดงแกภกษณทงหลายแลวทรงสรรเสรญ จงตรสพระคาถา ๓ พระคาถาเหลาน. ครงนน ทาวสกกะจอมทวยเทพทรงเหนเรองนนดวยจกษทพยแลวทรงดารวา เพราะเหตทพระเถรรปน พระศาสดาทรงสรรเสรญอยางน ฉะนนจาเราและทวยเทพควรเขาไปหา ดงนแลว ทนใดนนเอง กเสดจเขาไปหาพรอมดวยทวยเทพชนดาวดงส ทรงอภวาทแลว ประคองอญชลประทบยนอย.หมายเอาเรองนน ทานพระสงคตกาจารยทงหลายจงกลาววา ทาวสกกะเจาแหงหมสตว พรอมดวย หมเทพ เสดจเขาไปหาพระเถร ธดาชางทองผสวยงามรปนน ดวยเทวฤทธทรงนมสการอย ดงน. ในคาถานน ความวา ทาวสกกะเทวราชทรงไดพระนามวา ภตปต เพราะวเคราะหวา ทรงเปนเจาเปนใหญแหงเหลาสตวทเกดในกามภพทง ๓เสดจเขาไปหาพระสภากมมารธตเถรรปนน พรอมกบหมเทพดวยฤทธของพระ-องค ทรงนมสการ คอทรงไหวดวยเบญจางคประดษฐ. จบ อรรถกถาสภากมมารธตเถรคาถา จบ อรรถกถาวสตนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 433 เถรคาถา ตงสนบาต สภาชวกมพวนกาเถรคาถา [๔๗๒] พระสภาชวกมพวนกาเถร ไดกลาวคาถาทตนกบชายนกเลงหญงกลาวโตตอบกนเปนอทานคาถาวาพระสภาเถรไดเปลงคาถาเหลานนวา ชายนกเลงหญงยนกนขวางพระสภาภกษ ซง กาลงเดนไปชวกมพวนวหาร ทนารนรมย พระสภา ภกษณไดพดกะชายผนนวา ทานบตรชางทอง ขาพเจาทาผดอะไรตอทาน จงมายนกนขวางขาพเจาไว ดกอนอาวโส ชายไม ควรถกตองหญงนกบวช. เหตไร ทานจงยนกนขาพเจา ผมบทอนบรสทธ ดวยสกขาทพระสคตทรงแสดงไวในสตถศาสนาของ ขาพเจาทควรเคารพ ผไมมกเลสดงเนน เหตไร ทาน ผมจตขนมว จงยนกนเราผไมมจตขนมว เหตไร ทาน ผมจกมราคะ จงยนกนเราผปราศจากราคะ ผไมม กเลสดงเนน ผใจหลดพนแลว ในขนธทงปวง.ชายนกเลงหญงกลาววา แมนางยงสาว สวยไมทรามเลย บรรพชาจกทา อะไรแกแมนางได โปรดทงผากาสยะเสย มาส เรา มารวมอภรมยกน ในปาทมดอกไมบานงามเถด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 434 ตนไมทงหลาย เกดขนดวยเกสรดอกไมโชยกลน หอมตลบไปทวปา ฤดตนวสนตนาสบาย เรามา รวมอภรมยกน ในปาทมดอกไมบานงามเถด. ตนไมทงหลาย ยอดออกดอกบานแลว ตองลม ไหวระรก ดงจะมเสยงครวญ แมนางจกมความยนด อะไร ผวา แมนางจกเขาปาเพยงผเดยว. ปาใหญ หมสตวรายอาศยอย คลาคลาดวยชาง พลายตกมนและชางพง ไมมผคน นาสะพรงกลว แม นางไมมเพอน ยงปรารถนาจะเขาไปหรอ. แมนางผงามไมมใครเปรยบเอย แมนางทองเทยว ไป เหมอนตกตา ทชางสรางดวยทอง แมนางตามใจ ขา กจะงดงามดวยผาสวย ทเนอเกลยงเกลาละเอยด ของแควนกาส ดงเทพนารในสวนจตรลดา เชยวละ. แมนางผมดวงตาโศกดงกนนรเอย ขาจะยอมอย ใตอานาจแมนาง ถาเราจะอยรวมกนในกลางปา เพราะ สตวทนารกกวาแมนางของขาไมมเลย. ถาแมนางเชอขา กจะมความสข มาส มาครอง เรอนกน แมนางจะอยบนปราสาททปราศจากลมพาน หญงทงหลายจะคอยปรนนบตแมนาง แมนางจะนงหม ผาเนอละเอยดของแควนกาส สวมมาลยลบไลประ- เทองผว ขาจะทาอาภรณเครองประดบตาง ๆ มากชนด ทเปนทอง แกวมณและมกดา แกแมนาง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 435 เชญขนทนอนไหมมคามาก สวยงาม ปดวยผา โกเชาวยาว ออนนมดงสาล คลมดวยผาทซกธล สะลาดแลว ตกแตงดวยจนทนแกนหอม. ดอกอบลโผลพนนา มมมนษยเชยชมแลว ฉน ใด แมนางกเปนพรหมจาร ฉนนน เมอสวนแหง เรอนรางของแมนาง ยงไมมใครเชยชม กจะชรารวง โรยไปเสยเปลา ๆ.พระสภาเถรถามวา ในรางทมอนจะตองแตกสลายเปนธรรมดา ซง เตมดวยซากศพ รงแตจะรกปาชาน อะไรททานเขาใจ วาเปนสาระ เพราะเหนสงใด จงเกดตดใจขนมา ขอทานโปรดบอกสงนนมาส.ชายนกเลงหญงตอบวา เพราะเหนดวงตาของแมนาง ประดจดวงตาของ ลกเนอทราย ประดจดวงตาของกนนรในระหวางเขา ฤดรกของขากยงกาเรบ. เพราะเหนดวงตา อปมาดงยอดดอกอบลและ ดวงหนาพมลดงรปทองของแมนาง ความใครความ ปรารถนาของขากยงกาเรบ. แมนางผมดวงตาโศกดงกนนรเอย แมขาจะไป ไกลแสนไกล กจะยงคงราลกถงดวงตาอนบรสทธ ท มขนตายาวงอน เพราะวา อะไร ๆ ทนารกกวาดวงตา ของแมนาง สาหรบขา ไมมเลย.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 436พระสภาเถรกลาววา ทานมาตองการขาพเจาผเปนบตรของพระพทธเจา กชอวา ทานปรารถนาจะไปเดนตามทางทมใชทาง ชอวา แสวงหาดวงจนทรเอามาเปนของเลน ชอวา ตองการจะกระโดดขนเขาพระสเนร. เพราะวาในโลกพรอมทงเทวโลก บดน ขาพเจา ไมมอารมณ ทมราคะความกาหนดเลย ขาพเจา ไมรดอกวา ราคะนนเปนเชนไร เพราะราคะนน ขาพเจากาจดเสยแลว พรอมทงราก ดวยอรยมรรค. ราคะนน ขาพเจายกออกแลว เหมอนเอาเชอ- ไฟออกจากหลมถานไฟ เหมอนเอาภาชนะใสยาพษ ออกจากไฟ ขาพเจาไมรดอกวา ราคะนน เปนเชนไร เพราะราคะนน ขาพเจากาจดเสยแลว พรอมทงราก ดวยอรยมรรค. หญงผใด ไมพจารณาปญจขนธ หรอไมเขาเฝา พระศาสดา ขอทานโปรดประเลาประโลมหญงเชนนน เถด ทานนนจะตองเดอดรอน เพราะสภาภกษณ ซง รตามความจรงผน. เพราะวา สตของขาพเจามนคงไมวาในการดา และการไหว และในสขและทกข เพราะรวาสงขต- สงขารทปจจยปรงแตงเปนอสภะไมงาม ใจขาพเจาจง ไมตดอยในอารมณทงปวงเลยทเดยว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 437 ขาพเจานน เปนสาวกาของพระสคต ดาเนนไป ดวยยาน คอมรรคอนประกอบดวยองค ๘ ถอนกเลส ดจลกศรเสยแลว ไมมอาสวะ ยนดอยแตในเรอนวาง. รปเขยน ทชางบรรจงเขยนไวสวยงาม หรอรป ไม รปใบลาน ทเขาผกดวยดาย และตดไวดวยตะป ทาทาราตาง ๆ ขาพเจาเหนมาแลวเมอรปนนถกรอออก ปลดดายและตะปออก กบกพรอง [ไมเปนรป] กระจด กระจายออกเปนชน ๆ กไมพงไดสภาพทชอวารป บคคลจะพงตงใจไวในรปนนไปทาไม. รางกายน กเปรยบดวยรปนน เวนจากธรรม เหลานนเสย กเปนไปไมได แมรางกาย เวนจาก ธรรมทงหลายเสยกเปนไปไมได บคคลจะพงตงใจไว ในรปนนไปทาไม. บคคลพงดรปจตรกรรม ทจตรกรระบายดวย หรดาล ทาไวทฝาผนง ในจตรกรรมนน ทานกยง เหนวปรต สญญาความสาคญวามนษย ไรประโยชน จรง ๆ. ดกอนคนตาบอด ทานยงจะเขาไปใกลรางทวาง เปลา เหมอนพะยบแดดทปรากฏตอหนา โดยอาการ ลวง เหมอนตนไมทองในความฝน เหมอนรปของ มายากล ทนกเลนกลแสดงกลางฝงชนวาเปนของจรง. ฟองทอยกลางดวงตา มนาตา มมลตา เกดท ดวงตานน สวนของดวงตาตาง ๆ กมารวมกน เหมอน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 438 กอนครง ทวางอยในโพรงไม พระสภาเถร ผม ดวงตางาม มใจไมของไมตดในดวงตานน กควก ดวงตาออกจากเขาตา สงมอบใหชายนกเลงหญงผนน ทนท พรอมกบกลาววา เชญนาดวงตานนไปเถด ขาพเจาใหทาน. ในทนใดนนเอง ความรานรกในดวงตานน ของ ชายนกเลงหญงนน กหายไป เขาขอขมาพระเถร ดวยคาวา ขาแตแมนางผเปนพรหมจาร ขอความสวสด พงมแกแมนางเถด ความประพฤตอนาจารเชนน จก ไมมตอไปอกละ.พระสภาเถรกลาววา ทานกระทบกระทงชนเชนขาพเจา กเหมอนกอด กองไฟทลกโชน เหมอนจบงพษราย ความสวสดก คงมแกทานบางดอก ขาพเจารบขมาทาน. พระสภาภกษณนน พนจากชายนกเลยหญงนน แลว ไปสานกพระพทธเจาผประเสรฐ พอเหนพระ บณยลกษณของพระพทธเจาผประเสรฐ จกษกกลบ เปนปกตเหมอนอยางเดม. จบ สภาชวกมพวนกาเถรคาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 439 เถรคาถา ตงสนบาต อรรถกถาสภาชวกมพวนกาเถรคาถา ในตงสนบาต คาถาวา ชวกมพวน รมม เปนตน เปนคาถาของพระสภาชวกมพวนกาเถร มวนจฉยดงตอไปน. พระเถรแมรปน กไดบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆสรางสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพาน มาในภพนน ๆ อบรมกศลมลเพมพนสมภารธรรมเครองปรงแตงวโมกขมาโดยลาดบ มญาณแกกลา มาในพทธปบาทกาลน กบงเกดในตระกลพราหมณมหาศาล ในกรงราชคฤหมนามวาสภา. เลากนมาวา นางมสวนแหงเรอนรางประกอบดวยผวพรรณดงทองเพราะฉะนน นางจงมนามคลอยตามไป ดวยวา สภา แปลวา งาม ขณะพระศาสดาเสดจเขาไปกรงราชคฤห นางกไดศรทธาเปนอบาสกา ตอมา เกดความสงเวชในสงสารวฏ เหนโทษในกามทงหลาย และกาหนดเอาเนกขมมะการบวชเปนทางเกษม บวชในสานกพระนางปชาบดโคตม บาเพญวปสสนา๒-๓ วนเทานน กดารงอยในพระอนาคามผล. ตอมา วนหนง ชายนกเลงหญงคนหนง เปนชาวกรงราชคฤหเปนหนมแรกรน เหนพระเถรกาลงเดนไปเพอพกกลางวนทชวกมพวนวหารเกดจตปฏพทธขนมา กยนกนขวางทางไว กลาวเชญชวนดวยกามารมณพระเถรเมอจะประกาศโทษของกามทงหลาย และอธยาศยในเนกขมมะการบวชของตนดวยประการตาง ๆ จงกลาวธรรมแกชายผนน ชายผนนแมฟงธรรม-กถาแลวกไมยอมถอย ยงตดตามอยนนแหละ พระเถรเหนเขาไมอยในถอยคา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 440ของตน และยงชนชอบทลกตา กกลาววา เอาเถด ทานคงชอบลกตา แลวกควกลกตาขางหนงของตนมอบใหเขา. ลาดบนน ชายผนน กสะดงเกดสลดใจ สนรานรกในพระเถรนน ขอขมาพระเถรแลวกหลกไป. พระเถรกไปสานกพระศาสดา พรอมกบทพบพระศาสดานนแหละ ตาของพระเถรกกลบเปนปกตดงเดม. ลาดบนน พระเถรยนอย ถกปตทดาเนนไปในพระพทธคณสมผสไมขาดสาย พระศาสดาทรงทราบอาจาระทางจตของพระเถร ทรงแสดงธรรม ตรสบอกกรรมฐานเพออรหตมรรค พระเถรขมปตไดแลวทนใดนนเอง เจรญวปสสนา กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔.ครน บรรลพระอรหตแลว อยดวยผลสขและนพพานสข พจารณาทบทวนขอปฏบตของตน กกลาวคาถาทตนกบชายนกเลงหญงนนกลาวแลว เปนอทานพระสภาเถรไดเปลงคาถาเหลานวา ชายนกเลงหญงกนขวางพระสภาภกษ ซงกาลง เดนไปชวกมพวนวหารทนารนรมย พระสภาภกษณได พดกะชายผนนวา ทานบตรชางทอง ขาพเจาทาผดอะไรตอทาน ทานจงมายนกนขวางขาพเจาไว ชายไมควรถกตอง หญงนกบวช. เหตไร ทานจงยนกนขาพเจา ผมบทอนบรสทธ ดวยสกขาทพระสคตทรงแสดงไวในสตถศาสนาของ ขาพเจาทควรเคารพ ผไมมกเลสดงเนน เหตไร ทาน ผมจตขนมว จงยนกนขาพเจาผไมมจตขนมว ทานผม จตมราคะ จงยนกนขาพเจาผปราศจากราคะ ผไมม กเลสดงเนน ผมใจหลดพนแลวในขนธทงปวง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 441ชายนกเลงหญงกลาววา แมนางยงสาวสวยไมทรามเลย บรรพชาจกทา อะไรแกแมนางได โปรดทงผากาสายะเสย มาส เรา มารวมอภรมยกนในปาทมดอกไมบานงามเถด. ตนไมทงหลาย เกดขนดวยเกสรดวกไม โชย กลนหอมไปทวปา ฤดตนวสนตนาสบาย มาส เรา มารวมอภรมยกนในปาทมดอกไมบานงามเถด. ตนไมทงหลาย ยอดออกดอกบานแลว ตองลม ไหว ระรก ดงจะมเสยงครวญ แมนางจกมความ ยนดอะไรกน ผวา แมนางจกเขาปาเพยงผเดยว. ปาใหญ หมสตวรายอาศยอย คลาคลาดวย ชางพลายตกมนและชางพง ไมมผคน นาสะพรงกลว แมนางไมมเพอน ยงปรารถนาจะเขาไปหรอ. แมนางผงามไมมใครเปรยบเอย แมนางทอง- เทยวไปเหมอนตกตา ทชางสรางดวยทอง แมนาง ตามใจขา กจะงดงามดวยผาสวย ทเนอเกลยงเกลา ละเอยดของแควนกาส ดงเทพนารในสวนจตรลดา [สวรรคดาวดงส] เชยวละ แมนางผมดวงตาโศกดงกนนรเอย ขาจะยอมอย ใตอานาจแมนาง ถาเราจะอยรวมกนในกลางปา เพราะสตวทนารกกวาแมนางของขาไมมเลย. ถาแนนางเชอขา แมนางกจะมความสข มาส มาครองเรอนกน แมนางจะอยบนปราสาททปราศ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 442 จากลมพาน หญงทงทลายจะคอยปรนนบตแมนาง แมนางจะนงหมผาเนอละเอยดของแควนกาส สวม มาลยลบไลประเทองผว ขาจะทาอาภรณเครองประดบ ตาง ๆ มากชนด ทเปนทองแกวมณและมกดาแกแม นาง. เชญขนทนอนไหมมคามาก สวยงาม ปดวยผา โกเชาวขนยาว ออนนมดงสาล คลมดวยผาทซกธล สะอาดแลว ตกแตงดวยจนทนแกนหอม. ดอกอบล โผลพนนา มมมนษยเชยชมแลว ฉนใด แมนางกเปนพรหมขารฉนนน เมอสวนแหง เรอนรางของแมนาง ยงไมมใครเชยชม กจะชรารวง โรยไปเสยเปลา ๆ.พระสภาเถรถามวา ในรางทมอนจะตองแตกสลายเปนธรรมดา ซง เตมดวยซากศพ รงแตจะรกปาชาน อะไรททานเขา ใจวาเปนสาระ เพราะเหนสงใด จงเกดตดใจขนมา ขอทานโปรดบอกสงนนมาส.ชายนกเลงหญงตอบวา เพราะเหนดวงตาของแมนาง ประดจดวงตาลก เนอทราย ประดจดวงตากนนรในระหวางเขา ฤด รานรกของขากยงกาเรบ. เพราะเหนดวงตา อปมาดงยอดดอกอบล และ ดวงหนาพมลดงรปทองของแมนาง ความใครความ ปรารถนาของขากยงกาเรบ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 443 แมนางผมดวงตาโศกดงกนนรเอย แมขาจะไป ไกลแสนไกล กจะยงคงราลกถงดวงตาอนบรสทธ ทมขนตายาวงอน เพราะวาอะไร ๆ ทนารกกวาดวงตา ของแมนาง สาหรบขาไมมเลย.พระสภาเถรกลาววา ทานมาตองการขาพเจาผเปนบตรของพระพทธ- เจา กชอวา ทานปรารถนาจะเดนไปตามทางทมใชทาง ชอวาแสวงหาดวงจนทรเอามาเปนของเลน ชอวา ตองการจะกระโดดขนเขาสเนร. เพราะวา ในโลกพรอมทงเทวโลก บดน ขาพเจา ไมมอารมณ เปนทมราคะความกาหนดเลย ขาพเจา ไมรดอกวา ราคะนนเปนเชนไร เพราะราคะนน ขาพเจากาจดเสยแลวพรอมทงราก ดวยอรยมรรค. ราคะนน ขาพเจายกออกแลว เหมอนเอาเชอไฟ ออกจากหลมถานไฟ เหมอนเอาภาชนะใสยาพษออก จากไฟ ขาพเจาไมรดอกวา ราคะนนเปนเชนไร เพราะราคะนนขาพเจากาจดเสยแลว พรอมทงราก ดวยอรยมรรค. หญงผใด ไมพจารณาปญจขนธ หรอไมเขาเฝา พระศาสดา ขอทานโปรดประเลาประโลมหญงเชน นนเถด ทานนนจะตองเดอดรอน เพราะสภาภกษณ ซงรตามความจรงผน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 444 เพราะวา สตของขาพเจามนคงไมวาในการดา และการไหว และในสขและทกข เพราะรวาสงขต- สงขารทปจจยปรงแตงเปนอสภะไมงาม ใจขาพเจา จงไมตดอยในอารมณทงปวงเลยทเดยว ขาพเจานนเปนสาวกาของพระสคต ดาเนนไป ดวยยาน คอมรรคอนประกอบดวยองค ๘ ถอนกเลส ดจลกศรเสยแลว ไมมอาสวะ ยนดอยแตในเรอนวาง. รปเขยน ทชางบรรจงเขยนไวสวยงาม หรอ รปไม รปใบลาน ทเขาผกดวยดาย และตดไวดวย ตะป ทาทาราตาง ๆ ขาพเจาเหนมาแลว เมอรปนน ถกรอออก ปลดดายและตะปออก กบกพรอง [ไมเปน รป] กระจดกระจายออกเปนชน ๆ กไมพงไดสภาพ ทชอวารป บคคลจะพงตงใจไวในรปนนไปทาไม. รางกายนกเปรยบดวยรปนน เวนจากธรรม เหลานนเสยกเปนไปไมได แมรางกายเวนจากธรรม ทงหลาย กเปนไปมได บคคลจะพงตงใจไวในรป นนไปทาไม. บคคลพงดรปจตรกรรม ทจตรกรระบายดวย หรดาล ทาไวทฝาผนง ในจตรกรรมนน ทานกยงเหน วปรต สญญาความสาคญวามนษย ไรประโยชน จรง ๆ. ดกอนคนตาบอด ทานยงจะเขาไปใกลรางทวาง เปลา เหมอนพยบแดดทปรากฏตอหนา โดยอาการ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 445 ลวง เหมอนตนไมทองในความฝน เหมอนรปของ มายากล นกเลนกลแสดงกลางฝงชนวาเปนของจรง. ฟองทอยกลางดวงตา มนาตา มมลตา เกดท ดวงตานน สวนของตาตาง ๆ กมารวมกน เหมอน กอนครง ทวางอยในโพรงไม พระสภาเถร ผมดวงตา งาม มใจไมของไมตดอยในดวงตานน กควกดวงตา ออกจากเบาตา สงมอบใหชายนกเลงหญงผนนทนท พรอมกบกลาววา เชญนาดวงตานน ไปเถด ขาพเจา ใหทาน. ทนใดนนเอง ความรานรกในดวงตานนของ ชายนกเลงหญงนนกหายไป เขาขอขมาพระเถรดวย คาวา ขาแตแมนางผเปนพรหมจาร ขอความสวสด พงมแกแมนางเถด ความประพฤตอนาจารเชนน จก ไมมตอไปอกละ.พระสภาเถรกลาววา ทานกระทบกระทงชนเชนขาพเจา กเหมอน กอดกองไฟทลกโชน เหมอนจบงพษราย ความสวสด กคงมแกทานบางดอก ขาพเจารบขมาทาน. พระสภาภกษณนน พนจากชายนกเลงหญงนน แลว กไปสานกพระพทธเจาผประเสรฐ พอเหนพระ บณยลกษณของพระพทธเจาผประเสรฐ จกษกกลบ เปนปกตเหมอนอยางเดม.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 446 บรรดาบทเหลานน บทวา ชวกมพวน ไดแก สวนมะมวงของหมอชวกโกมารภจ. บทวา รมม ไดแก นารนรมย. เขาวา สวนมะมวงนนนาปลมใจ นารนรมยใจอยางยง เพราะพรงพรอมดวยภมภาค และพรงพรอมดวยรมเงาและนา โดยอาการทปลกตนไมไว. บทวา คจฉนต ไดแก ผเดนเขาไปมงสวนมะมวงเพอพกกลางวน. บทวา สภ ไดแก พระเถรผมชออยางน. บทวา ธตตโก ไดแก ชายนกเลงหญง. เขาวา ลกชายของชางทองผมสมบตมากผหนงเปนชาวกรงราชคฤห เปนคนหนมสะสวย เปนชายนกเลงหญง ผมวเมาเทยวไป เขาพบพระเถรนนเดนสวนทางมากเกดจตปฏพทธ จงยนขวางทาง ดวยเหตนนทานจงกลาววา ชายนกเลงหญงยนกนไว อธบายวา หามเราไป. บทวา ตเมน อพรว สภา ความวา พระสภาภกษณกลาวกะชายนกเลงหญงทยนกนคนนนนนแหละ กในขอนน พระเถรกลาวถงตวเองเทานน ทาประหนงวาเปนคนอนวา สภาภกษณผกาลงเดนไป สภา-ภกษณ ไดกลาวดงน คาถานทานพระสงคตกาจารยกลาวไว โดยแสดงการเชอมคาถาทพระเถรกลาวแลว. พระสภาเถรกลาววา พระสภาภกษณไดกลาวดงนแลว กลาวคาวาเราทาผดอะไรตอทาน เปนตน กเพอแสดงอาการทพระเถรนนกลาวแลว.บรรดาบทเหลานน บทวา ก เต อปราธต มยา ความวา ทาน เราทาผดอะไรตอทาน. บทวา ย ม โอวรยาน ตฏส อธบายวา ดวยความผดอนใด ทานจงยนกนเราผกาลงเดนไป คอหามการเดนไป ความผดอนนนไมมดอกนะจะ พระเถรเมอแสดงวา ถาทานปฏบตอยางน ดวยสาคญวา เราเปนหญง การปฏบตแมอยางนกไมสมควร จงกลาววา น ห ปพพชตายอาวโส ปรโส สมผสนาย กปปต ความวา ดกอนทานบตรชางทอง แมโดยจารตโลก ชายกไมควรถกตองนกบวชทงหลาย สวนหญงนกบวช ไม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 447สมควรถกตองแมแตสตวดรจฉานตวผ การถกตองชายยกไวกอนกได หญงนกบวชนนไมสมควรถกตองชายแมผมของภายนอกดวยของภายนอก โดยอานาจราคะเลยทเดยว. ดวยเหตนน พระเถรจงกลาววา ครเก มม สตถสาสเน เปนตนขอนนมความวา สกขาเหลาใดอนพระสคตสมมาสมพทธเจา ทรงแสดงทรง บญญตเฉพาะภกษณทงหลาย ไวในสตถศาสนาของเรา ทหนกดงฉตรหน คอทควรเคารพ เหตไร ทานจงยนกนเราผกาลงเดนไป ซงเปนอยางนคอเปนผมบทอนบรสทธ คอมสวนกศลอนบรสทธ ดวยสกขาเหลานน ผชอวาไมมกเลสดงเนน เพราะไมมกเลสดงเนนมราคะเปนตน โดยประการทงปวง. บทวา อาวลจตโต ความวา เพราะเหตไรทานผมจตขนมวดวยอานาจวตก มกามวตกเปนตนอนกระทาความขนมวแหงจต จงยนกนเรา ผชอวาไมขนมว เพราะไมมความขนมวนน. ทานผมกเลสดจละออง ดวยอานาจกเลสดจละอองคอราคะเปนตน ผมกเลสดงเนน ยนกนเราผชอวาปราศจากกเลสดจละออง ผไมมกเลสดงเนน ผชอวามใจหลดพนแลว เพราะหลดพนเดดขาดในททงปวงคอในเบญจขนธ. เมอพระเถรกลาวอยางนแลว ชายนกเลงหญงเมอจะแจงความประสงคของตน จงกลาวคาถา ๑๐ คาถาโดยนยวา ทหรา จ เปนตน บรรดาบทเหลานน บทวา ทหรา ไดแกวยรน คออยในปฐมวย. บทวา อปาปกาจส ไดแก มรปไมเลว อธบายวา มรปสวยอยางยงดวย. บทวา ก เตปพพชชา กรสสต ชายนกเลงหญงกลาวดวยความประสงควา บรรพชาจกทาอะไรแกแมนางผอยในปฐมวย มรปสวยอยางน หญงแก หรอหญงรปขเหรดอก ควรจะบวชเสย. นกขปา ไดแกจงละทง. บาลวา อกขปากม ความวา จงเปลอง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 448 บทวา มธร ไดแก งาม อธบายวา กลนหอม. บทวา ปวนตแปลวา โชยกลน. บทวา สพพโส คอรอบ ๆ. บทวา กสมรเชนสมฎ ตา ทมา ความวา ตนไมเหลานนเปนเหมอนเกดเอง ดวยละอองดอกไมของตวเอง กลาวคอเรณดอกไมทเกดขนโดยลมพดออนๆ. บทวาปมวสนโต สโข อต ความวา ฤดตนเดอนวสนตน และมสมผสสบายกาลงดาเนนไป. บทวา กสมตสขรา ไดแก มยอดดอกบานดแลว. บทวาอภคชชนตว มาลเตรตา ไดแกถกลมพานไหว คลายครวญ คอตงอยประหนงสงเสยงครวญ. ดวยบทวา ยท เอกา วนโมคหสสส ชายนกเลงหญงกลาวอยางน เพราะรานรกในสขทเกยวกบตนวา ถาแมนางจะเขาปาคนเดยว แมนางจะมความยนดอะไรในปานนเลา. บทวา วาฬมคสงฆเสวต ไดแก อนกลมเนอรายมราชสหและเสอเปนตนเขาไปอาศยอยในทนนๆ. บทวา กชรมตตกเรณโลฬต ไดแกเปนถนเกลอนกลนดวยชางพลายตกมนและชางพง ดวยการทาจตใจของเหลาเนอกวางใหเดอดรอน และดวยการหกกงไมและกอไมเปนตน. ไมมเหตเชนน ในปานนทกเมอกจรง ขนชอวาปากตองเปนเชนน เพราะฉะนน ชายนกเลงหญงประสงคจะใหพระเถรนนหวาดกลว จงกลาวอยางน. บทวา รหต ไดแกเวนจากชนคอปราศจากผคน. บทวา ภสนก ไดแก นาเกดภย. บทวา ตปปนยกตาว ธตกา ความวา แมนางเทยวไปประดจตกตา ทชางตกแตงดวยทองสแดง คอประดจรปปฏมาทอง ทนายชางยนตผฉลาดตกแตงโดยการประกอบยนต บดนนแหละ แมนางกยงเทยวไปทางโนนทางน. บทวา จตตลเตว อจฉรา ไดแกประดจเทพอปสร ในสวนชอวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 449จตตลดา. บทวา กาสกสขเมห ไดแก เนอละเอยดอยางยง ทเกดขนในแควนกาส. บทวา วคคภ ไดแก ทเกลยงสนท. บทวา โสภส สวสเนหนปเม ไดแก แมนางผงามไมมใครเปรยบคอเวนทจะเปรยบไดเลย บดนแมนางอยในอานาจเรา กจะงดงามดวยผานงหม เพราะฉะนน ชายนกเลงหญงจงกลาวกะพระเถรดงกลาว แลวดงหนงวา เปนไปจรงสวนเดยว ตามความประสงคของตน. บทวา อห ตว วสานโค สย ความวา ขาพเจายอมอยใตอานาจแมนาง จะยอมสนองทกกจการ. บทวา ยท วหเรมเส กานนนตเรความวา ผวาเราทงสองจะอยรวมอภรมยกนในกลางปา ชายนกเลงหญงกลาวถงเหตแหงภาวะทตกอยใตอานาจวา เพราะวาสตวทนารกกวาแมนาง สาหรบขาพเจาไมมเลย อกนยหนง ชายนกเลงหญงกลาวหมายถงชวตของตนวาปาณะ อธบายวา เพราะวา ชวตของขาพเจาทจะเปนทรกกวาแมนางไมมเลย.บทวา กนนรมนทโลจเน แปลวา ดราแมนางผมดวงตาโศกเหมอนกนนรเอย. บทวา ยท เม วจน กรสสส สขตา เอห อคารมาวส ความวา ถาแมนางจะเชอขา กจงละการนงคนเดยว การนอนคนเดยว ละทกขในพรหมจรรยเสย มาส มาเสพสขดวยกามสมบต อยครองเรอนกน. อาจารยบางพวกกลาววา สขตา เหต อคารมาวสนต. เนอความของอาจารยพวกนนวา แมนางจกประสบสขคนทงหลายเขากอยครองเรอนกน. บทวา ปาสาท-นวาตวาสน ไดแก อยในปราสาททปราศจากลมพาน. บาลวา ปาสาทวมาน -วาสน กม ความวา อยในปราสาทเสมอนวมาน. บทวา ปรกมม ไดแกการขวนขวาย. บทวา ธารย ไดแก จงครอง คอจงนงและจงหม. บทวา อภโร-เปห ไดแกหรอจงแตง อธบายวา จงประดบเรอนราง โดยตกแตงประดบ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 450ประดา. บทวา มาลวณณก ไดแก มาลย และของหอมของลบไล. บทวากจนมณมตตก ไดแก ประกอบดวยทอง และแกวมณและแกวมกดาอธบายวา แตงดวยแกวมณและแกวมกดาทประกอบดวยทอง. บทวา พหไดแก มมากประการ ตางโดยเครองประดบมอเปนตน. บทวา ววธ ไดแกตางๆ อยางโดยรปพรรณหลากชนด. บทวา สโธตรชปจฉท ไดแก มผาปดทลอกละอองออกแลว เพราะฟอกด. บทวา สภ ไดแก สวยงาม. บทวา โคนกตลกสนถต ไดแกลาดดวยผาโกเชาวสดาขนยาวและผาสาลทเตมดวยขนหงสเปนตน. บทวา นวไดแก ใหมเอยม. บทวา มหารห ไดแก มคามาก. บทวา จนทนมณฑต-สารคนธก ไดแก มกลนหอนอวล เพราะตกแตงดวยจนทนมแกน มจนทนแดงเปนตน อธบายวา แมนางโปรดขนสทนอนเหนปานนน แลวโปรดนอนโปรดนงตามสบาย. ในบทวา อปปล จทกา สมคคต ดงน จ อกษรเปนเพยงนบาตความวา ดอกอบลทผดโผลชพนนาตงอยบานแลว. บทวา ยถา ต อมนสสเสวต ความวา กดอกอบลนนพงไรมนษยเสพ คอใคร ๆ มไดเชยชมแลว เพราะเกดในสระโบกขรณ ทรากษสหวงแหนแลว. บทวา เอว ตวพรหมจารน ไดแก แมนางกเปนพรหมจารเหมอนดอกอบลบานดนน ฉนนน. เหมอนกน. บทวา สเกสงเคส ความวา เมอสวนแหงเรอนรางของตนอนใคร ๆมไดเชยชมแลว แมนางกจกถงความชรา คอจะแกคราคราไปเสยเปลา ๆ. เมอชายนกเลงหญง ประกาศความประสงคของตนอยางนแลว พระ-เถรเมอจะตดความประสงคนนในเรองนน ดวยการชชดถงสภาพของรางกาย จงกลาวคาถาวา ก เต อธ เปนตน คาถานนมความวา ทานบตรชางทอง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 451ในรางอนไมสะอาดน คอทสาคญกนวากายน อนเตมไปดวยซากศพมผมเปนตนตองแตกสลายไปสวนเดยวเปนธรรมดา รงแตจะรกปาชา ชอวาอะไรเลาททานเขาใจ ชนชมวา เปนสาระ เพราะเหนสงอนใด ความไรใจ คอความขาดความดารแหงใจในอารมณอยางหนง หรอความไมไรใจ จงปรากฏกลาย เปนความสขใจขน ทานจงบอกสงอนนนแกเราส. ชายนกเลงหญงฟงคาอยางนแลว ถงแมวารปของพระเถรนน งดงามโดยความสนทด แตนบตงแตแรกเหน กมจตปฏพทธทจดรวมแหงความสนใจ[ทฏฐ] อนใดเมอจะอางจดรวมแหงความสนใจ [ทฏฐ] อนนน จงกลาวคาถาวา อกขน ตรยารว เปนตน พระเถรน เปนผมอนทรยอนสงบ เพราะเปนผสารวมดวยดแลวโดยแท แตเพราะเหตทเขาถกลวงดวยอากปกรยามความสงางามแหงจรตเองเปนตน. ทสนทดพเศษดวยแงงอน อนเปนจดรวมแหงความสนใจซงเขาหาได ทดวงตาทงสองของพระเถรนน ทประดบดวยประสาททง ๕ อนผองใส ทสาเรจมาดวยอานภาพกรรม อนมดวงตาทมนคงผองใสเสงยมสงบเปนจดรวม จงเกดเปนนกเลงหญงขนมา ฉะนน ความกาหนดดวยอานาจทฏฐของเขาจงถงความไพบลยเปนพเศษ. เนอทรายเรยกวา ตร ในบทวา อกขน จ ตรยารว ในคาถานน จ ศพทเปนเพยงนบาต อธบายวาดวงตาทงสองของแมนางประหนงดวงตาของลกเนอทราย. บาลวา โกรยารวกม ทานอธบายวาประหนงดวงตาของแมไกรองกระตาก. บทวา กนนรยารวปพพตนตเร ความวา ดวงตาของแมนาง เหมอนดวงตาของกนนร ททอง-เทยว ณ ทองภเขา. บทวา ตว เม นยนาน ทกขย ความวา เพราะเหนดวงตาของแมนางมคณพเศษทกลาวมาแลว ความอภรมยในกามจงกาเรบแกขาพเจาอยางยงคอทบทว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 452 บทวา อปปลสขโรปมาน เต ไดแก ดวงตาของแมนางเสมอนปลายดอกอบลแดง. บทวา วมเล แปลวา ไรมลทน. บทวา หาฎกสนนเภไดแก หนาของแมนางเสมอนหนาของรปทอง ประกอบความวา เพราะเหนดวงตาทงสอง. บทวา อป ทรคตา ไดแก แมไปยงทอนไกล. บทวา สรมหเสความวา ขาไมคดถงสงไรอน ราลกถงแตดวงตาทงสองของแมนางเทานน.บทวา อายตปมเห ไดแก ขนตายาว. บทวา วสทธทสสเน ไดแกดวงตาทไรมลทน. บทวา น ห มตถ ตยา ปยตตโร นยนา ความวาไมมอะไรอนของขาพเจาทจะเปนทรกกวาดวงตาของแนนาง ความจรง คาวาตยา เปนตตยาวภต ใชในอรรถฉฏฐวภต. พระเถรเมอจะเปลยนความปรารถนาของชายผนน ซงพราเพอถงสงนน ๆ เหมอนคนบา เพราะความงามของจกษดงน จงกลาวคาถา ๑๒ คาถาโดยนยวา อปเถน เปนตน บรรดาบทเหลานน บทวา อปเถน ปยาต-มจฉส ประกอบความวา ทานบตรชางทองเมอสตรอนมอย ทานผใดตองการคอปรารถนาเราผเปนบตรพระพทธเจา คอเปนโอรสธดาของพระผมพระ-ภาคพทธเจา ทานผนน เมอทางตรงอนเกษมมอย ชอวาปรารถนาจะไปคอประสงคจะเดนไปตามทางทมใชทาง คอตามทางผด ทมภยกนดวยหนาม ชอวาแสวงหาดวงจนทรเปนของเลน คอประสงคจะทาดวงจนทรใหเปนของเลน ชอวาปรารถนาจะกระโดดเขาพระเมร คอประสงคจะกระโดดขนขนเขาสเนรซงสง ๔๘,๐๐๐ โยชน แลวยนอยตอมา เพราะฉะนน ทานนนปรารถนาเราผเปนบตรพระพทธเจา. บดน พระเถรกลาววา นตถ เปนตน กเพอแสดงวาอารมณนนมใชวสยของตน และวาความปรารถนานามาแตความคบแคน บรรดาบทเหลา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 453นน บทวา ราโค ยตถป ทาน เม สยา ความวา บดน ราคะของเราพงมพงเปนในอารมณใด อารมณนนไมมเลยในโลกทงเทวโลก. บทวานป น ชานาม กรโส ความวา เราไมรจกราคะนนวาเปนเชนไร คาวาอถ ในบทวา อถ มคเคน หโต สมลโก เปนเพยงนบาต ราคะพรอมทงราก โดยราก กลาวคออโยนโสมนสการ ความใสใจโดยไมแยบคายเรากาจดคอถอนไดแลวดวยอรยมรรค. บทวา องคาลกยา ไดแก จากหลมถาน. บทวา อชฌโต ไดแก เหมอนสงใดสงหนง ทลมพดฟงขนแลว อธบายวา เหมอนเชอไฟ.บทวา วสปตโตรว ไดแก เหมอนภาชนะ ยาพษ. บทวา อคคโต กโตความวา ทปราศจากคอเอาออกจากไฟ คอถานไฟ อธบายวา นาออก คอ ทาลายเสยไมใหเหลอแมเพยงเศษของยาพษ. บทวา ยสสา สยา อปจจเวกขต ความวาขนธบญจกน พงเปนของอนหญงใดไมพจารณา ไมกาหนดรแลวดวยญาณ. บทวา สตตา วาอนสาสโต สยา ความวา พระศาสดา พงเปนผอนหญงใด ไมเขาเฝาแลวเพราะไมเหนตวธรรม. บทวา ตว กาทสก ปโลภย ความวา ทานเอยโปรดประเลาประโลม เขาไปหาหญงเหนปานนน ผไมเฟนสงขาร ผไมพจารณาโลกตรธรรม ดวยกามทงหลายเถด. บทวา ชานนต โส อม วหสความวา ทานนนอาศยสภาภกษณรปน ผรความเปนไปและความกลบตามเปนจรง คอแทงตลอดสจจะ ยอมเดอดรอนเอง คอจะถงความคบแคนความทกข ทงในปจจบนและอนาคต. บดน พระเถรเมอจะแสดงความทชายผนน จะถงความคบแคน ดวยการชแจงเหต จงกลาววา มยห ห เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 454ห เปนนบาตใชในอรรถวาเหต. บทวา อกกฏวนทเต ไดแก ในการดาและการไหว. บทวา สขทกเข ไดแก ในสขและทกข หรอเพราะประสพ อารมณทนาปรารถนาและไมนาปรารถนา. บทวา สต อปฏ ตา ไดแก สต ทประกอบดวยการพจารณา มนคงตลอดกาล. บทวา สงขตมสภนต ชานยไดแก รธรรมทเปนไปในภม ๓ ทเปนสงขาร วาไมงาม เพราะเปนทไหลออกของกเลสและของไมสะอาด. บทวา สพพตเถว ความวา ใจของเราไมตดอยใน ๓ ภพ ทกภพ ดวยกเลสเครองฉาบคอตณหาเปนตนเลย. บทวา มคคฏงคกยานยายน ไดแก ดาเนนไปคอเขาไปสบรคอพระนพพาน ดวยยานอนเปนอรยะ กลาวคอมรรคประกอบดวยองค ๘. บทวาอทธฏสลลา ไดแก มกเลสดจลกศรคอราคะเปนตน อนถอนเสยแลวจากสนดานของตน. บทวา สจตตตา ไดแก อนแตงคอทาใหงามดวยด โดยอาการมมอเทาและหนาเปนตน. บทวา โสมภา ไดแก รปเขยน. บทวา ทารก-ปลลกาน วา ไดแก รปทจดแตงดวยทอนไมเปนตน. บทวา ตนตหไดแก เอนและดาย. บทวา ขลเกห ไดแก ทอนไมทเขาตงไว เพอทาเปนมอ เทา หลงและหเปนตน. บทวา วนพทธา ไดแก ผกดวยอาการตางอยาง. บทวา ววธ ปนจจกา ไดแก ทาทาราทเขาจดตงไว ดวยการชกและปลอยเปนตน ซงดายยนตเปนอาท. ประกอบความวา อนเขาเหนเหมอนรายราอย. บทวา ตมหทธเฏ ตนตขลเก ความวา อาศยสงทประกอบใหวเศษดวยการตงการแตงอยางด จงมชอวารป เมอดายและไม เขาถอดออกจากทปลดออกจากเครองผก ทากนแลกนใหบกพรอง เพราะทาใหเปนสวน ๆ กเรยรายกระจดกระจาย เพราะทงอยในทนน ๆ. บทวา น วนเทยย ขณฑโส

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 455กเต ความวา เมอสวนของรปใบลาน ถกทาใหเปนชนเลกชนนอย บคคลกไมพบ ไมไดใบลาน เมอเปนดงนน บคคลจะพงตงใจไวในรปนนทาไมอธบายวา บคคลจะพงตงใจความสาคญใจ ไวในสวนของรปใบลานนนทาไมคอพงตงความสาคญใจ ในตอไมหรอในเชอก หรอในกอนดนเปนตน สญญานนไมพงตกไปในอวยวะทเปนวสงขาร แมบางคราว. บทวา ตถปมา ไดแก กเสมอนรปนน คอเสมอนรปใบลานนน.ถาจะถามวาอะไรเลาทานพระเถรจงกลาววา เทหกาน เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา เทหกาน ไดแก อวยวะสวนแหงรางกายมมอเทาและหนาเปนตน. บทวา ม ความวา ปรากฏเนองกบเรา. บทวา เตห ธมเมหไดแก จากธรรมเหลานน มปฐวธาตเปนตน และจกษเปนตน. บทวา วนาน วตตนต ความวา ดวยวาชอวารางกายพนธรรมมปฐวธาตเปนตน ทตงโดยประการนน ๆ มอยกหาไม. บทวา ธมเมห วนา น วตตต ความวารางกายเวนจากอวยวะคอธรรม คออวยวะเสย กไมเปนไปกไมไดเพอเปนดงนน บคคลจะพงตงใจไปในรางกายนนทาไม อธบายวา บคคลจะพงตงใจความสาคญใจวา รางกายหรออวยวะมมอเทาเปนตนในอะไรเลา คอในปฐวธาตหรออาโปธาตเปนตน เพราะเหตทในความเปนธรรมคอปฐวธาตเปนตนและประสาท มสมญญาวารางกายบาง มอเทาเปนตนบาง สตวบาง หญงบางชายบาง ฉะนน เราผรตามเปนจรง จงไมยดมนในรางกายนน. บทวา ยถา หรตาเลน มกขต อททส จตตก ภตตยา กตอธบายวา บคคลพงด พงเหนรปหญงทจตรกรผฉลาดปายระบายดวยหรดาลทฝาผนง คอวาดระบายดวยหรดาลนนใหงดงาม เพราะความพรงพรอมดวยกรยามการช (มอ) การทอด [แขน] เปนตน กมสญญาความสาคญวา ฝาผนงนท

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 456ตงอยโดยไมพง เปนมนษยหรอหนอ สญญานนกไรประโยชน เพราะประโยชนกลาวคอความเปนมนษยไมมอยในรปหญงนน. สวนชายผนนเหนวปรตในรปหญงนนอยางเดยววาเปนมนษยคอไมถอตามความเปนจรง ทงถอวาเปนหญงชายในอาการสกวาเปนกองแหงธรรม ฉนใด ขออปไมยนกพงเหนฉนนน. บทวา มาย วย อคคโต กต ไดแก เสมอนพยบแดด ทปรากฏขางหนา โดยอาการลวง. บทวา สปนนเตว สวณณปาทป ความวาความฝนนนแลชอวา สปนนตะ ประหนงตนไมทองทปรากฏในความฝนนน. บทวา อปคจฉส อนธ รตตก ความวา ดกอนทานผเขลาเหมอนคนตาบอดเอย ทานยงจะเขาไปยดมนอตภาพนทวางเปลา เวนสาระภายใน ดงมสาระวานนของเรา. บทวา ชนมชเฌรว รปปรปก ความวา เชนเดยวกบรปมายากล ทนกเลนกลแสดงทามกลางมหาชน ปรากฏประหนงวามสาระอธบายวาไมมสาระ. บทวา วฏฏนรว แปลวา เหมอนกอนครง. บทวา โกฏโรหตาไดแก ตงอยในโพรง คอโพรงไม. บทวา มชเฌ ปพพฬกา ไดแกเสมอนฟองนาทตงขนกลางหนงตา. บทวา สอสสกา ไดแก ประกอบดวยนาตา. ปฬโกฬกา ไดแก ขตา. บทวา เอตถ ชายต ไดแก โชยกลนเหมนเกดขนทปลายสองขางทดวงตานน. อกนยหนงตอมทเกด ณ หนงตาเรยกกนวา ปฬโกฬกา. บทวา ววธา ไดแก มากอยาง โดยวงกลมสขาวและเขยว และพนทง ๗ มสแดงและเหลองเปนตน. บทวา จกขวธา ไดแก สวนแหงจกษ หรอประการแหงจกษ เพราะจกษนนเปนกลาปมากกลาป. ปณฑตา ไดแก เกดขน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 457 พระเถร ชแจงถงความทจกษของผทรานรกใหจกษเปนของไมงามและความทจกษนนเปนของไมเทยง เพราะตงอยไมยงยนอยางนแลว ครนแลวพระเถรกยงถกชายผนน ซงรานรกในจกษพวพน จาตองควกดวงตาของตนใหเขาไป เหมอนคนบางคน ถอเอาสงของซงใคร ๆ กอยากได เดนทางกน-ดารทมโจร ถกพวกโจรพวพน กจาตองใหสงของทนาอยากไดนนไปฉะนน ดวยเหตนน ทานพระสงคตกาจารยจงกลาววา อปปาฏย จารทสสนาเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อปปาฏย ไดแก ควกคอนาออกจากเบาตา. บทวา จารทสสนา ไดแก ดวงตาทนารก ดวงตาทนาจบใจ. บทวาน จ ปชชตถ ไดแก ไมถงความตดของในจกษนน. บทวา อสงคมานสาความวา พระเถรผมจตไมตดของในอารมณแมไร ๆ จงกลาววา เชญรบจกษททานตองการไป ตอแตนน จงถอเอากอนทไมสะอาด ซงทานสาคญวาจกษเพราะเราใหแลว ครนถอเอาแลว จงนาจกษทประกอบดวยประสาท นาไปยงสถานททานปรารถนาเถด. บทวา ตสส จ วรมาส ตาวเท ความวา ในทนใดนนเองคอในขณะทพระเถรควกลกตานนแล ราคะ ของชายนกเลงหญงนน กหายไป.บทวา ตตถ ไดแก ในลกตา หรอ ในพระเถรนน อกนยหนง บทวาตตถ ไดแก ในทนนนนเอง. บทวา ขมาปย แปลวา ใหพระเถรยกโทษใหแลว. บทวา โสตถ สยา พรหมจาร นความวา ขาแตแมนางพรหมจารผแสวงคณอนยงใหญ ขอความไมมโรค พงมแกแมนางเถด. บทวา น ปโนเอทสก ภวสสต ความวา เบองหนาแตนไป จกไมมการประพฤตอนาจารอยางน อธบายวา ขาจกไมทาละ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 458 บทวา อาสาทย ไดแก กระทบ. บทวา เอทส ไดแก ผปราศจากราคะในอารมณทงปวงเหนปานน. บทวา อคค ปชชลต ว ลงคย ไดแกเหมอนกอดไฟทลกโชน. บทวา ตโต แปลวา จากชายนกเลงหญงนน. บทวา สา ภคขนไดแก พระสภาภกษณนน. บทวา อคม พทธวรสส สนตก ไดแกเขาไปยงสานก คอเขาเฝาพระสมมาสมพทธเจา. บทวา ปสสย วรป-ลกขณ ไดแก เหนพระมหาปรสลกษณะอนบงเกดดวยบณยสมภารอนสงสด. บทวา ยถา ปราณก ไดแก จกษไดกลบเปนปกต เหมอนเกา คอเหมอนเมอกอนควก. คาทมไดกลาวในระหวาง ๆ ในเรองน กรไดงายเหมอนกน เพราะมนยทกลาวมาแลว. จบอรรถกถาสภาชวกมพวนกาเถรคาถา จบอรรถกถาตงสนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 459 เถรคาถา จตตาฬสนบาต อสทาสเถรคาถา [๔๗๓] พระสงคตกาจารย ตงคาถานาเรองไว ๓ คาถาวา ในกรงปาฏลบตร ทมนามวา นครแหงดอกไม เปนแผนดนทผองใส [บรสทธ] มพระภกษณ ๒ รป ผมคณสมบตเปนตระกลแหงศากยราช. ใน ๒ รปนน รปหนงชอวา อสทาส รปท ๒ ชอวา โพธ ลวนสมบรณดวยศล ยนดในการเพงฌาน เปนพหสต กาจดกเลสแลว ทงสองรปนน เทยว บณฑบาต ฉนและลางบาตรแลวกนงอยางสบายในท ปลอดคน ตางถามตอบดวยถอยคาเปลาน. พระโพธเถรถามวา แมเจาอสทาส แมเจายง ผองใส วยของแมเจากยงไมเสอมโทรม แมเจาเหน โทษอะไร จงมาขวนขวายเนกขมมะการบวชเลา. พระอสทาสเถรนน ถกพระโพธเถรถามอยางน ในทปลอดผคน ทานเปนผฉลาดในการแสดงธรรม จงตอบวา แมเจาโพธ โปรดฟงเรองตามทขาพเจา บวช (ตอไป)

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 460 ในกรงอชเชน ราชธานแหงแควนอวนต บดา ของขาพเจาเปนเศรษฐ ผมศล ขาพเจาเปนธดาคน เดยวของทาน จงเปนทรกทโปรดปรานและเอนด. ครงนน พวกคนสนททมตระกลสง มาจากเมอง สาเกตบอกวา เศรษฐมทรพยมากขอขาพเจา บดาจง ใหขาพเจาเปนสะใภของเศรษฐนน. ขาพเจาตองเขาไปทาความนอนนอม ดวยเศยร เกลา ไหวเทาเชาเยน ตอแมผวและพอผวตามวธท ถกสงสอนไว. ขาพเจาเหนพนองคนใกลเคยง แมแตคนสนท เพยงคนเดยวของสามขาพเจา ขาพเจากหวาดกลว ตองใหทนงเขา. ขาพเจาตองรบรองเขาดวยขาวนาของเคยว แกผ ทเขาไปนน นาเขาไปและใหของทสมควรแกเขา. ขาพเจาบารงตามเวลา เขาเรอนไปทประตตอง ลางมอเทา ประนมมอเขาไปหาสาม. ขาพเจาตองถอหว เครองลบไล ยาหยอดตา และกระจกแตงตวใหสามเองทเดยวเหมอนหญงรบใช. ขาพเจาหงขาวตมแกงเอง ลางภาชนะเอง ปรน- นบตสามเสมอนมารดาปรนนบตบตรคนเดยวฉะนน. ขาพเจาจงรกภกด ทาหนาทครบถวน เลกมานะ ถอตว ขยนไมเกยจคราน มศลอยางน สามกยงเกลยด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 461 สามนนบอกบดามารดาวา ฉนลาไปละ ฉนไม ขออยรวมกบอสทาส ทงจะไมยอมอยรวมเรอนหลง เดยวกนดวย. บดามารดาเขากลาววา อยาพดเชนนสลก อส- ทาสเปนคนฉลาด สามารถ ขยนไมเกยจคราน ทาไม ไมชอบใจเลาลกเอย. เขาตอบวา อสทาสไมไดเบยดเบยนดอกจะ แต ฉนไมอยากอยรวมกบอสทาส ฉนเกลยด ฉนพอแลว ฉนขอลาไปละ. แมผวพอผวฟงคาบตรนนแลว ไดถามขาพเจา วา เจาทาผดอะไรตอเขา จงถกเขาทอดทง จงพด ไปตามจรงส. ขาพเจาตอบวา ขาพเจาไมไดทาผดอะไร ไม ไดเบยดเบยนเขา ทงไมไดพดคาหยาบคาย ขาพเจา หรอจะทาสงทสามเกลยดขาพเจาไดเลา แมเจา. บดามารดาของเขานน เสยใจ เปนทกข หวง ทะนถนอมบตร จงนาขาพเจาสงกลบไปเรอนบดา ขาพเจากลายเปนแมหมายสาวสามรางไป ภายหลงบดา ของขาพเจาไดยกขาพเจาใหกลบตร ผมงคงนอยกวา สามคนแรกครงหนง ซงเศรษฐไดขาพเจาไป ขาพเจา อยในเรอนสามคนทสองนนไดเดอนเดยว ตอมา เขา กขบขาพเจา ผปรนนบตดจทาส ผไมคดประทษราย พรงพรอมดวยศล.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 462 บดาของขาพเจาจงพดกะบรษผหนง ซงฝกคน อน ๆ และฝกตนแลว กาลงเทยวขอทานอยวา เจา จงทงผาเกา ๆ และหมอขาวเสย มาเปนลกเขยขาเถด. แมบรษผนน อยไดครงเดอนกพดกะบดาวา โปรดคนผาผนเกา และภาชนะขอทานแกขาเถด ขา จะไปขอทานอก. ครงนน บดามารดาและหมญาตของขาพเจาทก คนพดกะคนขอทานวา ทานทากจอะไรไมไดในทน รบบอกมา เขาจกทากจนนแทนทานเอง. เขาถกบดามารดา และหมญาตถามอยางนแลว จงตอบวา ถงตวขาจะเปนไท กไมมประโยชนอะไร ทขาจะอยรวมกบอสทาส ขาไมขออยรวมกบอสทาส ทงจะไมขออยเรอนหลงเดยวกบอสทาส. ชายขอทานนน ถกบดาปลอยกไป สวนขาพเจา อยโดดเดยวกคดวา จาจะลาบดามารดาไปตายหรอ บวชเสย. ลาดบนน พระแมเจาชนทตตา ผทรงวนย เปน พหสต สมบรณดวยศล เทยวบณฑบาต มายงตระกล ของบดา. ขาพเจาเหนทาน จงลกขนไปจดอาสนะของ ขาพเจาถวายทาน เมอทานนงเรยบรอยแลว ขาพเจา กกราบเทาถวายโภชนะ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 463 ขาพเจาเลยงดดวยขาวนาและของเคยวทจดไวใน เรอนใหอมหนาสาราญแลว จงเรยนทานวา พระแม เจา ขาพเจาประสงคจะบวชเจาขา. ลาดบนน บดาพดกะขาพเจาวา ลกเอย ลกจง ประพฤตธรรมในเรอนนกแลวกน จงเลยงดสมณ- พราหมณ ดวยขาวนาไปเถด. ขณะนน ขาพเจารองไหประคองมอ ประนม พดกบบดาวา ความจรง ลกกทาบาปมามากแลว ลก จกชาระบาปนนใหเสรจไปเสยท. บดาจงอวยพรขาพเจาวา ลกจงบรรลโพธญาณ ธรรมอนเลศ และไดพระนพพาน ทพระผมพระภาคเจา ผประเสรฐสดแหงสตวสองเทา ทรงกระทาใหแจง แลวเถด. ขาพเจากราบบดามารดา และหมญาตทกคน บวชได ๗ วน กบรรลวชชา ๓ ขาพเจารระลกชาต ได ๗ ชาต จะบอกกรรมทมวบากอยางนแกแมเจา ขอแมเจา โปรดมใจเปนหนง ฟงวบากกรรมนนเถด. ในนครชอวา เอรกจฉะ ขาพเจาเปนชางทอง มทรพยมาก มวมาในวยหนม ทาชกบภรยาผอน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 464 ขาพเจาจตจากโลกนนแลว ตองไปหมกไหมอย ในนรกเปนเวลานาน ครนออกจากนรกนนแลว กเขา ทองนางวานร. ขาพเจาคลอดได ๗ วน วานรใหญจาฝงกกด อวยวะเพศผเสย นเปนผลกรรมของขาพเจา ทเปนช ภรยาผอน. ขาพเจาจตจากกาเนดวานรนนแลว กไปเขา ทองแมแพะตาบอดและเปนงอย ในปา แควนสนธพ. ขาพเจาอายได ๑๒ ป พาเดกขหลงไปกระแตก อวยวะเพศ ปวยเปนโรคหนอนฟอน นเปนผลกรรม ททาชภรยาผอน. ขาพเจาจตจากกาเนดแพะแลว กเกดในกาเนด แมโคของพอคาโค เปนลกโค ขนแดงดงนาครง อาย ๑๒ เดอนกถกตอน. ขาพเจาถกใชใหลากไถ และลากเกวยน ปวย เปนโรคตาบอด นเปนผลกรรมททาชภรยาผอน. ขาพเจาจตจากกาเนดโคแลว กไปเกดในเรอน ทาส ณ ทองถนน ไมใชหญง ไมใชชาย นเปนผล กรรมททาชภรยาผอน. ขาพเจาอาย ๓๐ ป กตาย เกดเปนเดกหญงใน ตระกลชางทาเกวยน ทเขญใจ มโภคทรพยนอย เปนทรมทวงหนของเจาหน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 465 เมอหนพอกพนทบถมกนมากขน แตนน นาย กองเกวยนกรบเอาสมบต ฉดเอาขาพเจาซงกาลงรา- พนอย ออกจากเรอนของสกล. บตรของนายกองเกวยน ชอครทาส เหนขาพ- เจาเปนสาวรน อาย ๑๖ ป กมจตปฏพทธ ขอไป เปนภรยา. แตนายครทาส มภรยาอยกอนคนหนง เปนคน มศลมคณมยศ จงรกสาม ขาพเจากทาใหสามเกลยด นาง. ขอทสามทงหลาย เลกรางขาพเจา ซงปรนนบต ดจทาสไป กเปนผลกรรมของธรรมนน ทสดแมของ กรรมนน ขาพเจากกระทาเสรจแลว. จบ อสทาสเถรคาถา จบ จตตาฬสนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 466 เถรคาถา จตตาฬสนบาต ๑. อรรถกถาอสทาสเถรคาถา ในจตตาฬสนบาต คาถาวา นครมห กสมนาเม เปนตนเปนคาถาของพระอสทาสเถร พงทราบวนจฉยดงตอไปน. พระเถรแมรปน กไดสรางบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆ เปนผชายมาในภพนน ๆ สรางสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพาน ในภพท ๗นบแตจรมภพ กไดกระทาปรทารกกรรม [เปนชกบภรรยาผอน] โดยนสยทไมดตายไปบงเกดในนรก ตองหมกไหมอยในนรกนนตงหลายรอยป จตจากนรกนนแลวไปบงเกดในกาเนดดรจฉาน ๓ ชาต จตจากนนแลวไปบงเกดเปนกะเทยในตองของทาส จตจากนนกไปบงเกดเปนลกสาวชางทาเกวยนทขดสนคนหนง เจรญวยแลวลกชายนายกองเกวยนคนหนง ชอครทาสกเอาเปนภรยานาไปบาน ภรยาเดมของนายครทาสกม เปนคนมศลมกลยาณธรรม ลกสาวชางทาเกวยนนน ปกตชอบรษยาภรยาเดมนน กทาใหสามกบภรยาเดมเกลยดกน นางอยในบานนนจนตลอดชวตจนตาย ในพทธปบาทกาลน กไปบงเกดเปนธดาของเศรษฐผพรงพรอมดวยสมบต ไดรบยกยองดวยคณมตระกล ถนและสลาจารวตรเปนตน ในกรงอชเชน นางมนามวา อสทาส ครนเจรญวยบดามารดากมอบใหแกบตรเศรษฐคนหนงทมตระกล รป วยและสมบตเปนตนทดเทยมกน นางอสทาสนน กเปนปตเทวดา (ปฏบตสามดงเทวดา) ในเรอนของสามนน อยไดเพยงเดอนเดยว ดวยผลกรรมของนาง สามเกดเบอหนายกนา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 467นางออกไปจากเรอน เรองนนทงหมดรกนไดจากบาลแหงเดยว เพราะเหตทตนเปนผไมเปนทสบใจของสามนนๆ นางกเกดสลดใจ ใหบดาอนญาตแลวกบวชในสานกพระชนทตตาเถร เจรญวปสสนา ไมนานนก กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ ยบยงอยดวยสขในผล และสขในพระนพพานวนหนงเทยวบณฑบาตในกรงปาฏลบตร หลงจากนนแลวกกลบจากบณฑบาตนงบนพนทรายใกลแมคงคามหานท ถกพระเถรสหายของตน ชอวาโพธเถรถามถงบพปฏบตประวตกอนบวช จงวสชนาความนน ดวยผกเปนคาถา โดยนยวา อชเชนยา ปรวเร เปนอาท เพอแสดงการเชอมความของคาถามและคาตอบนน ทานพระสงคตกาจารยทงหลาย จงตงคาถาไว ๓ คาถาวา ในกรงปาฏลบตร ทมนามวา นครแหงดอกไม เปนแผนดนทผองใส [บรสทธ] มพระภกษณ ๒ รป ผมคณสมบต เปนตระกลแหงศากยราช. ใน ๒ รปนน รปหนงชอวา อสทาส รปท ๒ ชอวา โพธ ลวนสมบรณดวยศล ยนดในการเพงฌาน เปนพหสต กาจดกเลสแลว ทง ๒ รปนนเทยวบณฑ- บาต ฉนและลางบาตรแลวกนงอยางสบายในท ปลอดผคน ตางถามตอบกนในถอยคาเหลาน. พระโพธเถรถามวา แมเจาอสทาสเจาขา แมเจา ยงผองใส วยของแมเจากยงไมเสอมโทรม แมเจาเหน โทษอะไร จงมาขวนขวายเนกขมมะการบวชเจาคะ. พระอสทาสเถรนน ลกพระโพธเถรถามอยางน ในทปลอดผคน ทานเปนผฉลาดในการแสดงธรรม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 468 จงตอบวา แมเจาโพธ โปรดฟงเรองตามทขาพเจาบวช นะจะ. ในกรงอชเชน ราชธาน [ของแควนอวนต] บดาของขาพเจาเปนเศรษฐผมศล ขาพเจาเปนธดาคน เดยวของทาน จงเปนทรกทโปรดปรานและเอนด. ครงนน พวกคนสนททมตระกลสงมาจากเมอง สาเกตบอกวา เศรษฐมทรพยมากขอขาพเจา บดาจง ใหขาพเจาเปนสะใภของเศรษฐนน. ขาพเจาตองเขาไปทาความนอบนอม ดวยเศยร- เกลา ไหวเทาเชาเยนตอแมผวและพอผว ตามวธท ถกสงสอนไว. ขาพเจาเหนพนองคนใกลเคยง แมแตคนสนท เพยงคนเดยวของสาม ขาพเจากหวาดกลว ตองใหท นงเขา. ขาพเจาตองรบรองเขาดวยขาวนาของเคยวทจด ไวแกผทเขาไปนน นาเขาไปและใหของทสมควร แกเขา. ขาพเจาบารงตามเวลา เขาเรอนไปทประตตอง ลางมอเทา ประนมมอเขาไปหาสาม. ขาพเจาตองถอหว เครองลบไล ยาหยอดตาและ กระจก แตงตวใหสามเองทเดยว เหมอนหญงรบใช.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 469 ขาพเจาหงขาวตมแกงเอง ลางภาชนะเอง ปรน- นบตสามเหมอนอยางมารดาปรนนบตบตรคนเดยว- ฉะนน. ขาพเจาจงรกภกด ทาหนาทครบถวน เลก มานะถอตว ขยนไมเกยจคราน มศลอยางน สาม กยงเกลยด. สามนนบอกบดามารดาวา ฉนลาไปละ ฉนไม ขออยรวมกบอสทาส ทงจะไมอยรวมในเรอนหลง เดยวกนดวย. บดามารดาเขากลาววา อยาพดอยางนสลก อสทาสเปนคนฉลาด สามารถ ขยนไมเกยจคราน ทาไมเจาไมชอบใจเลาลกเอย. เขาตอบวา อสทาสไมไดเบยดเบยนฉนดอกจะ แตฉนไมอยากอยรวมกบอสทาส ฉนเกลยด ฉนพอแลว ฉนขอลาไปละ. แมผวพอผวฟงคาของบตรนนแลว ไดถาม ขาพเจาวา เจาทาผดอะไรตอเขา จงถกเขาทอดทง จง พดไปตามจรงส. ขาพเจาตอบวา ขาพเจาไมไดทาผดอะไร ไมได เบยดเบยนเขา ทงไมไดพดคาหยาบคาย ขาพเจาหรอ จะทาสงทสามเกลยดขาพเจาเลาแมเจา. บดามารดาของเขานนเสยใจเปนทกข หวงทะน- ถนอมบตร จงนาขาพเจากลบไปเรอนบดา ขาพเจา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 470 กลายเปนแมหมายสาวสามรางไป ภายหลงบดาของ ขาพเจาไดยกขาพเจาใหแกกลบตร ผมงคงนอยกวา สามคนแรกครงหนง ซงเศรษฐไดขาพเจาไป ขาพเจา อยในเรอนสามคนทสองนนไดเดอนเดยว ตอมาเขาก ขบขาพเจา ผปรนนบตประดจทาส ผไมประทษราย พรงพรอมดวยศล. บดาของขาพเจาจงพดกะบรษผหนง ซงฝกคน อน ๆ และฝกตนแลว กาลงเทยวขอทานอยวาเจาจง ทงผาเกาและหมอขาวเสยมาเปนลกเขยขาเถด. แมบรษผนนอยไดครงเดอน กพดกะบดาวา โปรดคนผาผนเกาและภาชนะขอทานแกขาเถด ขา จะไปขอทานอก. ครงนน บดามารดาและหมญาตของขาพเจาทก คนพดกะคนขอทานวา ทานทากจอะไรไมไดในทน รบบอกมา เขาจกทากจนนแทนทานเอง. เขาถกบดามารดาและญาตถามอยางนแลว จง ตอบวา ถงตวขาจะเปนไท กไมมประโยชนอะไรท ขาจะอยกบอสทาส ขาไมขออยรวมกบอสทาส ทง ไมขออยเรอนหลงเดยวกบอสทาส. บดายอมปลอยชายขอทานนนไป สวนขาพเจา อยโดดเดยวกคดวา จาจะลาบดามารดาไปตายหรอ บวชเสย.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 471 ลาดบนน พระแมเจาชนทตตา ผทรงวนยเปน พหสต สมบรณดวยศล เทยวบณฑบาตกมายงตระกล ของบดา. ขาพเจาเหนทาน จงลกขนไปจดอาสนะของ ขาพเจาถวายทาน เมอทานนงเรยบรอยแลว ขาพเจา กกราบเทาและถวายโภชนะ. ขาพเจาไดเลยงดดวยขาวนา และของเคยวทจด ไวในเรอนใหอมหนาสาราญแลว จงเรยนทานวา พระแมเจา ขาพเจาประสงคจะบวชเจาขา. ลาดบนน บดาพดกะขาพเจาวา ลกเอย ลกจง ประพฤตธรรมในเรอนนกแลวกน จงเลยงด สมณะพราหมณ ดวยขาวนาไปเถด. ขณะนน ขาพเจารองไหประคองมอประนมพด กะบดาวา ความจรงลกกทาบาปมามากแลว ลกจก ชาระบาปนนใหเสรจสนไปเสยท. บดาจงอวยพรขาพเจาวา ลกจงบรรลโพธญาณ ธรรมอนเลศและไดพระนพพานทพระผมพระภาคเจา ผประเสรฐสดแหงสตวสองเทาทรงกระทาใหแจงแลว เถด. ขาพเจากราบบดามารดาและหมญาตทกคน บวช ได ๗ วน กบรรลวชชา ๓. ขาพเจารระลกชาตได ๗ ชาต จกบอกกรรมท มวบากอยางนแกแมเจา ขอแมเจา โปรดมใจเปนหนง ฟงวบากกรรมนนเถด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 472 ในนครชอเอรกจฉะ ขาพเจาเปนชางทอง ม ทรพยมาก มวเมาในวยหนมทาชกบภรยาผอน. ขาพเจานนจตจากโลกนนแลวตองหมกไหมอย ในนรกเปนเวลานาน ครนออกจากนรกนนแลว ก เขาทองนางวานร. ขาพเจาตลอดได ๗ วน วานรใหญจาฝงกกด อวยวะสบพนธเครองหมายเพศผเสย นเปนผลกรรม ของขาพเจาทเปนชภรยาผอน. ขาพเจาจตจากกาเนดวานรนน ตายแลวกไปเขา ทองแมแพะตาบอดและเปนงอย ในปาแควนสนธพ. ขาพเจาอายได ๑๒ ป พาเดกขหลงไปกระแทก อวยวะเพศ ปวยเปนโรคหนอนฟอน นเปนผลกรรม ททาชภรยาผอน. ขาพเจาจตจากกาเนดแพะแลว กเกดในกาเนด แมโคของพอคาโค เปนลกโคขนแดงดงนาครง อาย ๑๒ เดอนกถกตอน. ขาพเจาถกใชใหลากไถและลากเกวยน ปวยเปน โรคตาบอด นเปนผลกรรมทเปนชภรยาผอน. ขาพเจาจตจากกาเนดแลว กไปเกดในเรอน ทาส ณ ทองถนน ไมใชหญงไมใชชาย นเปนผล กรรมททาชกบภรยาผอน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 473 ขาพเจาอายได ๓๐ ปกตาย เกดเปนเดกหญงใน ตระกลชางทาเกวยน ทเขญใจ มโภคะนอย เปนท รมทวงหนของเจาหน. เมอหนพอกพนทบถมกนมากขน แตนนนาย กองเกวยน กรบสมบตฉดเอาขาพเจาซงกาลงราพน อยออกจากเรอนของสกล. บตรของนายกองเกวยน ชอครทาสเหนขาพเจา เปนสาววยรนอาย ๑๖ ป กมจตปฏพทธ ขอไปเปน ภรยา. แตนายครทาสนน มภรยาอยกอนคนหนง เปน คนมศล มคณ มยศ จงรกสาม ขาพเจากทาใหสาม เกลยดนาง ขอทสามทงหลายเลกรางขาพเจาซงปรน- นบตดจทาสไป กเปนผลกรรมของกรรมนน ทสดแม ของกรรมนน ขาพเจากกระทาเสรจแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา นครมห กสมนาเม ไดแก ในนครท ขนานนามดวยกสมศพทอยางนวา กสมนคร นครแหงดอกไม บดนพระเถรแสดงนครนน โดยสรปวา ปาฏลปตตมห. บทวา ปวยา มณเฑไดแก เปนทผองแผวทวทงแผนดน. บทวา สกยกลกลนาโย ไดแก เปนธดาของสกลในศากยสกล ทานกลาวอยางน กเพราะเปนผบวชในศาสนาของพระผมพระภาคเจา ผเปนโอรสแหงศากยราชสกล. บทวา ตตถ ไดแก บรรดาภกษณ ๒ รปนน. บทวา โพธ ไดแกพระเถรมชออยางน. บทวา ฌานชฌายนรตาโย ไดแก ผยนดยงในการเพง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 474ฌานทเปนโลกยะและโลกตระ. บทวา พหสสตาโย ไดแก เปนพหสต โดยพาหสจจะทางปรยต. บทวา ธตกเลสาโย ไดแก ผเพกถอนกเลสไดโดยประการทงปวง ดวยพระอรหตมรรค. บทวา ภตตตถ กรย ไดแก ทาภตรกจเสรจ[ฉนเสรจ]. บทวา รหตมห ไดแก ในทปราศจากผคน ในทอนสงด. บทวาสขนสนนา ไดแก นงเปนสข ดวยสขในบรรพชา และดวยสขในวเวก. บทวาอมา ครา ไดแก การสนทนาอยางเปนสข ทจะกลาวกนในบดน. บทวาอพภทเรส ไดแก กลาวกนเปนการถามการตอบ. คาถาวา ปาสาทกาส เปนตน พระโพธเถรกลาวเปนคาถาม.คาถาวา เอวนนยชยนานา เปนตน ทานพระสงคตกาจารยทงหลายกลาว.คาถาวา อชเชนยา เปนตน ทงหมด พระอสทาสเถรกลาวผเดยว. บรรดาบทเหลานน บทวา ปาสาทกาส ไดแก เปนผนามาแตความเลอมใสแกผพบเหนเพราะรปงาม. บทวา วโยป เต อปรหโน ความวา แมวยของพระแมเจากยงไมเสอมโทรม คอยงอยในปฐมวย. บทวา ก ทสวาน พยาลก ความวาเหนทกขภย คอโทษอาทนพในฆราวาสเชนไร. ในบทวา อถาส เนกขมม-มนยตตา คาวา อถ เปนเพยงนบาต, ไดเปนผขวนขวายในเนกขมมะคอบรรพชา. บทวา อนยชยมานา ไดแก ถกถาม ประกอบความวา พระอส-ทาสนน ถกพระโพธเถรถาม. บทวา รหเต ไดแก ในสถานทวางคน. บทวาสณ โพธ ยถามห ปพพชตา ความวา ทานโพธเถร เจาแมโปรดสดบโปรดฟงเรองเกา ตามทขาพเจาบวชมา. บทวา อชเชนยา ปรวเร ไดแก ในนครอนอดม [ราชธาน] ในแควนอวนต ชออชเชน. บทวา ปยา ไดแก อนบดามารดาพงรก เพราะเปน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 475ธดาคนเดยว. บทวา มนาปา ไดแก จาเรญใจ ดวยคณคอศลาจารวตร. บทวา ทยตา ไดแก อนบดามารดาพงเอนด. บทวา อถ ไดแก ในภายหลง คอในเวลาทขาพเจาเจรญวย บทวาเม สาเกตโต วรกา ความวา คนสนทของขาพเจามาแตนครสาเกตเลอกขาพเจา. บทวา อตตมกลนา ไดแก ผมตระกลเลศในนครนน ผทสงคนเหลานนไป กคอเศรษฐผมรตนะมาก. บทวา ตสส มม สณหมทาสตาโต ความวา บดาของขาพเจาไดใหขาพเจาเปนสะใภของเศรษฐนครสาเกตเปนภรยาของบตรชาย. บทวา สาย ปาต ไดแก เวลาเยนและเวลาเชา. บทวา ปณาม-มปคมม สรสา กโรม ความวา ขาพเจาเขาไปหาแมผวและพอผวทาความนอบนอมดวยเศยรเกลา กราบเทาทาน. บทวา ยถามห อนสฎา ความวาขาพเจาจะทาตามททานสงสอน ไมลวงละเมดคาสงสอนของทาน บทวา ตเมกวรกมป ไดแก แมคนสนทคนเดยว. บทวา อพพคคาไดแก สะดงกลว. บทวา อาสน เทม ความวา สงใดสมควรแกผใดขาพเจายอมใหสงนนแกผนน. บทวา ตตถ ไดแก ในสถานทเขาไป. บทวา สนนหต ไดแกททจดไวมอย. บทวา ฉาเทม ความวา รบรอง ครนรบรองแลวกนาเขาไปครนนาเขาไปแลวกให แมเมอจะให กใหแตสงทสมควรเทานน. บทวา อมมาเร ไดแก ประต. บทวา โธวนต หตถปาเทประกอบความวา ขาพเจาตองลางมอเทา ครนลางแลวจงเขาไปเรอน. บทวา โกจฉ ไดแก หวสาหรบหวหนวดและผม. บทวา ปสาทนไดแก เครองทาหนามผงหอมเปนตน. บาลวา ปสาธน กม ไดแก เครองประดบ. บทวา อชน ไดแก หลอดยาหยอดตา. บทวา ปรกมมการกา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 476วย ความวา ขาพเจาแมเปนคนตระกลเลศ สมบรณดวยสมบต กเปนเหมอนหญงรบใชผบาเรอสาม. บทวา สาธยาม ไดแก หงตม. บทวา ภาชน ไดแก ภาชนะทาดวยโลหะ ประกอบความวา ขาพเจาตองปรนนบตลาง (ภาชนะตาง ๆ). บทวา ภตตกต ไดแก ผทาความภกดสาม. บทวา อนรตตไดแก ผจงรก. บทวา การก ไดแก ผทาใจทควรทานนๆ ดงน. บทวานหตมาน ไดแก ผนามานะออกไปแลว. บทวา อฏายก ไดแก ผพรอมดวยความขยนหมนเพยร. บทวา อนลส ไดแก เพราะพรอมดวยความขยนหมน-เพยรนนนนแล จงเปนผไมเกยจคราน. บทวา สลวต ไดแก ผเพยบพรอมดวยศลาจารวตร. บทวา ทสสเต แปลวา ประทษราย คอพดเพราะโกรธ. บทวา ภณต อาปจฉห คมสสาน ความวา สามของขาพเจานนพดกะบดามารดาของตนวา ฉนจะลาทานพอทานแมไปเสยในทแหงใดแหงหนง.ถาจะถามวาเขาพดวากระไร กตอบไดวา เขาพดวา ฉนจะไมยอมอยรวมกบอสทาส ทงจะไมยอมอยรวมเรอนหลงเดยวกนดวย. บรรดาบทเหลานน บทวาวจฉ แปลวาอย. บทวา เทสสา ไดแก ไมเปนทรก [เกลยด]. บทวา อล เมความวา ฉนไมตองการอสทาสนน. บทวา อาปจฉาห คมสสาม ความวา ถาทานพอทานแมประสงคจะใหฉนอยรวมกบอสทาสนน ฉนกจะขอลาทานพอทานแมไปอยตางถน. บทวา ตสส ไดแก สามของขาพเจา. บทวา กสส ความวาเจาทาผดพลาดอะไรตอสามของเจานน. บทวา นปห อปรชฌ ความวา ขาพเจาไมไดทาผดอะไรตอสามนน. อกอยางหนง บาลกอยางนเหมอนกน. บทวา นป หเสม ไดแก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 477ทงกไมไดเบยดเบยน. บทวา ทพพจน ไดแก ถอยคาทกลาวชวหยาบ.บทวา ก สกกา กาตยเย ความวา ขาพเจาจะทาอะไรไดเลาแมเจา. บทวาย ม วทเทสสเต ภตตา ความวา เพราะเหตทสามของขาพเจาเกลยดคอ ทาความชง ความเคองขนใจ. บทวา วมนา ไดแก เสยใจ. บทวา ปตตมนรกขมานา ไดแกทนถนอมบตรของตน ซงเปนสามของขาพเจาดวยการรกษานาใจ. บทวาชตามหเส รปน ลกข ความวา ขาพเจามชยคอชนะ สรคอศรอนงามไดหรอหนอ อธบายวา ขาพเจาตองเสอมจากเทวดาคอสรทเทยวอยโดยเพศมนษยแลวหนอ หมายความวาตองเปนหญงหมายสามรางไปแลว. บทวา อฑฒสส ฆรมห ทตยกลกสส ความวา บดาไดใหขาพเจาในเรอนกลบตรคนทสอง เมอเทยบสามคนทหนง กมงคงนอยกวาครงหนง แตเมอใหกใหโดยเรยกสนสอดครงหนง จากสนสอดของสามคนทหนงนน.บทวา เยน ม วนทถ เสฏ ประกอบความวา เศรษฐไดขาพเจาเปนคนแรกดวยสนสอดอนใด บดาขาพเจากใหโดยเรยกสนสอดอนนนครงหนงจากสนสอดสามคนทหนงนน. บทวา โสป ไดแก แมสามตนทสอง. บทวา ม ปฏจฉรยไดแก ขบไลขาพเจา คอเขาเสอกไสขาพเจาออกไปจากเรอน. บทวา อปฏ-หนต ไดแก ผบารงคอทาการปรนนบต ดจทาส. บทวา อทสก แปลวาผไมประทษราย. บทวา ทมก ไดแก ผฝกจตของตนอน ๆ เพราะเปนผอธษฐานความกรณาไว คอผเทยวขออาหารทผอนพงให ทากายวาจาคนใหสงบระงบโดยอาการทชนเหลาอนจกใหของบางสง. บทวา ชามาตา ไดแก สามของ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 478ธดา [ลกเขย] บทวา นกขป โปฏ จ ฆฏกจ ความวา เจาจงทงผาเกาทเจานงหม และภาชนะขอทานเสย. บทวา โสป วสตวา ปกข ความวา ชายขอทานแมคนนนอยรวมกบขาพเจาไดเพยงครงเดอน กหลกไป. บทวา อถ น ภณต ตาโต ความวา บดามารดาและหมญาตทกคนของขาพเจา รวมกนเปนกลมชวยกนพดกะชายขอทานนน พดวาอยางไรพดวา ก เต น กรต อธ แปลวา ชอวา กจอะไรทานทาไมได ทาไมสาเรจในทน จงรบบอกมา. บทวา ต เต กรหต ไดแก เขาจกทากจนนแทนทาน. บทวา ยท เม อตตา สกโกต ประกอบความวา ถาตวขาพงตวเองได เปนไทแกตว ขากพอ คอแมอสทาสนน กไมมประโยชน เพราะฉะนนขาจะไมนงรวมไมอยรวม ทงจะไมอยรวมในเรอนหลงเดยวกนกบแมอสทาสนน. บทวา วสสชชโต คโต โส ความวา ชายขอทานนน บดายอมปลอยแลว กไปตามชอบใจ. บทวา เอกากน แปลวา โดดเดยว. บทวาอาปจฉตน คจฉ ความวา ขาพเจาจะสละบดาของขาพเจาไป. บทวา มรตเยแปลวา เพอตาย. วา ศพทเปนนบาตลงในอรรถวกป. บทวา โคจราย แปลวา เพอหาอาหาร ประกอบความวา มาสตระกลของบดา เพอหาอาหาร. บทวา ต ไดแก ทานพระชนทตตาเถรนน. บทวา อฏายาสนตสสา ปาปย ความวา ลกขนไปปอาสนะถวายพระเถรนน. บทวา อเธว ไดแก ยนทเรอนหลงนนแหละ. บดาเมอเอนด กเรยกธดาโดยโวหารสามญวา ลกเอย. บทวา จราห ตว ธมม ความวา ลก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 479จงประพฤตธรรมมพรหมจรรยเปนตน ทพงบวชแลวประพฤต. บทวา ทวชาตไดแก ชาตพราหมณ บทวา นชชเรสสาม ไดแก ทาใหหมดไป ใหเสอมสนไป. บทวา โพธ ไดแก ตรสรสจจะ อธบายวามรรคญาณ. บทวาอคคธมม ไดแก ธรรมสวนผล คอพระอรหต. บทวา ย สจฉกร ทว-ปทเสฎโ ประกอบความวา พระสมมาสมพทธเจา ผประเสรฐสดแหงสตวสองเทาทงหลาย ไดทรงกระทาโลกตรธรรมอนใด ทเขาใจกนวา มรรคผลนพพานใหแจง ลกกจงไดโลกตรธรรมอนนน. บทวา สตตาห ปพพชตา ความวา บวชไดสปดาหหนง. บทวาอผสสย แปลวา ถกตอง คอกระทาใหแจง. บทวา ยสสย วปาโก ความวา วบากนเปนผลทหลงออกคอความเปนผไมสบใจสาม ของบาปกรรมอนใด. บทวา ต ตวอาจกขสส ความวา ขาพเจาจกกลาวบาปกรรมนนแกแมเจา. บทวา ต ไดแกกรรมนนนนแหละ ทจะกลาว หรอถอยคาของขาพเจานน. บทวา เอกมนาไดแก เปนผมใจมอารมณเดยว อกอยางหนง บาลกอยางนเหมอนกน. บทวา นครมห เอรกจเฉ ไดแก ในนครทมชออยางน. บทวาโส ปรทาร อเสวห แปลวา ขาพเจานน ไดซองเสพภรยาของผอน. บทวา จร ปกโก ไดแก ถกไฟนรกเผา หลายแสนป. บทวาตโต จ อฏหตวา ไดแก ออกคอจตจากนรกนนแลว. บทวา มกกฏยากจฉโมกกม ไดแก ถอปฏสนธในทองนางวานร. บทวา ยถโป แปลวา จาฝง. บทวา นลลจเฉส ไดแก ตอนคอควกพชคออวยวะสบพนธ อนเปนเครองหมายแหงเพศผออกเสย. บทวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 480ตสเสต กมมผล ไดแก นนเปนผลของกรรมททาไวในอดตของขาพเจานน. บทวา ยถาป คนตวาน ปรทาร ไดแก อยางทขาพเจาเปนชภรยาของผอน. บทวา ตโต ไดแก จากกาเนดวานร. บทวา สนธวารเไดแก ในสถานทปาใหญ แควนสนธพ. บทวา เอฬกยา แปลวา แมแพะ. บทวา ทารเก ปรวหตวา ไดแก พาพวกเดกขหลงไป. บทวากมนาวฏโฏ ไดแก เปนโรคถกหนอนชอนไชในทอวยวะสบพนธ ทรมานกดข. บทวา อกลโล แปลวา ปวย เตมคาวา อโหส แปลวา ไดเปนสตวปวย. บทวา โควาณชกสส ไดแก คนขายโคเลยงชพ. บทวา ลาขาตมโพไดแก ประกอบดวยขนสแดงเหมอนยอมดวยนาครง. บทวา โวฒน ไดแก ลาก. บทวา นงคล แปลวาไถ อธบายวา ลากไถและลากเกวยน. บทวา อนโธวฏฏ ไดแเก เปนโรคตาบอด ทรมานเบยดเบยน. บทวา วถยา ไดแก ถนนในนคร. บทวา ทาสยา ฆเร ชาโตไดแก เกดในทองทาสในเรอนเบย. อาจารยบางพวกกลาววาหญงวรรณะทาสกม.บทวา เนว มหสา น ปรโส ความวา ขาพเจาจะเปนหญงหรอเปนชายกไมใช คอไมมเพศ. บทวา ตสตวสสมห มโต ไดแก เปนคนไมมเพศ ตายเสยเมออายได ๓๐ ป. บทวา สากฏกกลมห ไดแก ตระกลชางทาเกวยน. บทวาธนกปรสปาตพหลมห ไดแก เปนทบรษเจาหนทงหลายมารวมกน อนเจาหนเปนอนมากพากนมาทวงหน. บทวา อสสนนาย ไดแก สะสม. บทวา วปลาย ไดแก มาก.บทวา วฑฒยา ไดแก เมอหนพอกพน. บทวา โอกฑฒต ไดแก ฉดครา. บทวา กลฆรสมา ไดแก จากเรอนตระกลทขาพเจาเกด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 481 บทวา โอรนธตสส ปตโต ความวา บตรของนายกองเกวยนนน ชอวา ครทาส เกดจตปฏพทธในขาพเจา กกกตวไว คอทาใหขาพเจาอยในเรอนโดยเปนผควรหวงแหนสาหรบตน. บทวา อนรตตา ภตตาร ไดแก คลอยตามสาม. บทวา ตสสาหวทเทสนมกาส ไดแก วเทสนกรรมคอทาภรยากบสามใหเกลยดกนเปนศตรกน คอขาพเจาปฎบตโดยวธทสามขนเคองภรยานน. บทวา ย ม อปกรตน คจฉนต ไดแก ขอทสามทงหลายในเรอนนน ๆ สละทอดทงขาพเจา ซงปรนนบตโดยเคารพประดจทาส ไมอาลยอาวรณเลกรางไป เปนผลทหลงไหลมาแหงกรรมคอการเปนชภรยาผอน และกรรมคอการทาสามภรยาใหเกลยดเปนศตรกน ททาไวครงนน ของขาพเจานน. บทวา ตสสป อนโต กโต มยา ความวา ทสดแหงกรรมททาใหถงความยนราย อยางนนนนอนทารณ บดน ขาพเจาผบรรลอรหตมรรคกระทาเสรจแลว ทกขอะไรนอกจากนไมมกนละ. กคาทมไดจาแนกไวในระหวาง ๆ ในเรองน มความงายทงนน เพราะมนยทกลาวมาแลว. จบอรรถกถาอสทาสเถรคาถา จบอรรถกถาจตตาฬสนบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 482 เถรคาถา มหานบาต สเมธาเถรคาถา [๔๗๔] พระสเมธาเถร กลาวคาถาเหลานเปนอทานคาถาวา ขาพเจาเปนธดาของพระอครมเหสของพระเจา- โกญจะ กรงมนตาวด ชอวา สเมธา อนพระอรยะ ทงหลายผทาตามคาสงสอนทาใหเลอมใสแลว พระนาง สเมธามศล กลาวธรรมไดวจตร เปนพหสต ถกแนะนา ในคาสงสอนของพระพทธเจา เขาเฝาพระชนกชนน กราบทลวา ขอพระชนกชนนทงสองพระองค โปรด ตงพระทยสดบคาของลก. ลกยนดอยางยงในพระนพพาน ภพถงแมวาจะ เปนทพย กไมยงยน จะปวยกลาวไปไยถงกามทงหลาย ซงเปนของวางเปลา อรอยนอย คบแคนมาก. กามทงหลายเผดรอน เปรยบดวยงพษ ทพวก คนเขลาพากนจมดกดาน คนเขลาเหลานนแออดกนใน นรก ตองเดอดรอนเปนทกขเปนเวลาชานาน. พวกคนเขลา ผไมสารวมกายวาจาใจ ทากรรม ทเปนบาป พอกพนแตบาป ยอมเศราโศกในอบาย ทกเมอ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 483 คนเขลาเหลานน ไมมปญญา ไมมเจนนา ถก ทกขและสมทยปดไว เมอไมรอรยธรรมททานแสดง กไมตรสรอรยสจ. ทลกระหมอมแมเจาขา คนเขลาเหลาใดเมอไม รสจจะทงหลาย ทพระพทธเจาผประเสรฐทรงแสดง แลว ยงชนชมภพ กระหยมการเกดในหมเทพทงหลาย คนเขลาเหลานนมจานวนมากกวาเพคะ. เมอภพไมเทยง ความเกดในหมเทพทงหลายก ไมยงยน พวกคนเขลา ยอมไมหวาดสะดงตอคนท ตองเกดบอย ๆ. อบาย ๔ สตวทงหลายยอมไดกนสะดวก สวน คต ๒ ไดกนลาบาก, ในนรกของเหลาสตวทเขาถง อบาย ไมมการบวชดอกเพคะ. ขอพระชนกชนนทงสองพระองค โปรดทรง อนญาตใหลกบวชในธรรมวนยของพระทศพลเถด เพคะ ลกจกขวนขวายนอย พากเพยรเพอละชาตและ มรณะ. จะมประโยชนอะไร ดวยโทษคอกายทไรสาระ นน ซงพวกคนเขลาชนชมนกหนา ขอทรงโปรด อนญาตเถด ลกจกบวชเพอดบภวตณหา ความอยาก ในภพ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 484 ความอบตของพระพทธเจาทงหลาย ลกไดแลว อขณะกเวนไปแลว ขณะลกกไดแลว ลกจะไมประ- ทษรายศลและพรหมจรรยตลอดชวต. พระนางสเมธากราบทลพระชนกชนนอยางนวา ลกยงเปนคฤหสถ จกไมเสวยอาหาร จกยอมตายเพคะ พระชนนทรงเปนทกข ทรงกนแสง พระชนก ของพระนางสเมธานน พระอสสชลกนองทวทงพระ- พกตร ทงสองพระองคทรงพากเพยรเกลยกลอมพระ- นางสเมธา ซงฟบลงทพนปราสาทวา ลกเอย ลกขนส จะเศราโศกไปทาไม พอยกลก ใหทกรงวารณวดแลวนะลก พระเจาอนกรตตะทรง งามสงา พอยกลกถวายพระองคแลว. ลกจกเปนเอกอครมเหสของพระเจาอนกรตตะ ศล พรหมจรรย บรรพชา ทาไดยากนะลกนะ. อานาจ ทรพย ความเปนใหญ โภคะ สข ใน ราชสมบต ทงลกกยงเปนสาว จงบรโภคกามเถด. ลกจงววาหะเสยนะลกนะ. พระนางสเมขากราบทลพระชนกชนนนนวา อานาจเปนตนเชนน อยามมาเลย เพราะภพหาสาระ มได การบวชหรอความตายเทานนจกมแกลก ลกไม ยอมววาทะแนแท.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 485 กายอนเนาเหมอนหนอน ไมสะอาดกลนเหมน คลงไป นาสะพรงกลว ดจถงหนงบรรจซากศพ เปน ดวยของไมสะอาด ไหลออกอยเปนนตย อนคนเขลา ยดถออย. ลกรจกซากศพนนเปนเหมอนอะไร เปนเหมอน ของปฏกล ฉาบดวยเนอและเลอดเปนทอยของลก หลานหนอน เปนอาหารของแรงกา ทาไม ทล- กระหมอมจงพระราชทานกเฬวรากซากศพ แกพระ ราชาพระองคนนเลาเพคะ. ไมชารางกายทปราศจากวญญาณ อนหมญาตผ เกลยดทอดทงไปเหมอนทอนไม เขากพากนนาไปปาชา. บดามารดาของตนยงเกลยด ครนเอาซากศพ นนไปทงใหเปนอาหารสตวอนในปาชาแลว กลบมาก ตองอาบนาดาเกลา จะปวยกลาวไปไยถงหมชนทว ๆ ไปเลา. หมชนยดถออยในซากศพทไมมแกนสาร เปน รางของกระดกและเอน เปนกายอนเนา เตมไปดวย นาลาย นาตา และอจจาระ. ผใดพงชาแหละรางกายนนเอาขางในมาไวขาง- นอก กจะทนกลนเหมนของรางกายนน ไมได แมแต มารดาของตนกยงเกลยด. บณฑตทงหลาย เลอกเฟนโดยอบายอนแยบคาย วา ขนธ ธาต อายตนะ อนปจจยปรงแตงแลว เปน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 486 ทกข ทมชาตเปนมล ทาไม ลกจงยงจะปรารถนา ววาหะเลาเพคะ. หอก ๓๐๐ เลม ใหมเอยม จะพงตกตองทกาย ทกๆ วน ทมแทงอยถง ๑๐๐ ป ยงประเสรฐกวา หากวาความสนทกขจะพงมไดดวยอาการอยางน. ชนใด รคาสงสอนของพระศาสดาอยางน พง ยอมรบการทมแทง [ดงกลาว] สงสารวฏยอมยดยาว สาหรบ ชนเหลานนซงเดอดรอนอยราไป. ในเทวดา มนษย ในกาเนดสตวเดยรฉาน หม อสรกาย เปรตดและสตวนรก การทารายกนยงปรากฏ อยหาประมาณมได. สาหรบสตวอยในอบาย ทากาลงถกเบยดเบยน ยงมการทารายกนเปนอนมากในนรก แมในเทวดา ทงหลายกชวยไมได สขนอกจากสขคอพระนพพาน ไมมเลย. ชนเหลาใด ประกอบอยในพระธรรมวนยของ พระทศพล ขวนขวายนอย พากเพยรเพอละชาต มรณะ ชนเหลานนกถงพระนพพาน. ทลกระหมอมพอเพคะ วนนนแหละลกจกออก บวช ประโยชนอะไรดวยโภคะทงหลายทไมมแกนสาร กามทงหลายลกเบอหนายแลว ลกทาใหเสมอดวยราก สนข ทาใหเหมอนตาลยอดดวนแลว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 487 พระนางสเมธานน กราบทลพระชนกอยอยางน พระเจาอนกรตตะ ผทไดรบพระราชทานพระนางส- เมธานน ทรงแวดลอมดวยขาราชบรพารหนม กเสดจ เขาสววาหะเมอเวลากระชนชด. ภายหลง พระนางสเมธาทรงทราบวา พระเจา- อนกรตตะเสดจมา จงใชพระขรรคตดพระเกศาอนดา สนททรวบไว ออนสลวย ทรงปดปราสาท เขาปฐม- ฌาน พระนางสเมธานน เขาฌานอยในปราสาทนน พระเจาอนกรตตะกเสดจถงพระนคร พระนางสเมธา ทรงเจรญอสภสญญาอยในปราสาท. พระนางสเมธานนกาลงทรงมนสการ พระเจา อนกรตตะ ทรงแตงพระองคดวยมณและทอง กรบ เสดจขนปราสาท ทรงประคองอญชล ทลวอน พระนางสเมธาวา อานาจ ทรพย ความเปนใหญ โภคะ สขใน ราชสมบต ขอมอบถวาย พระนองนางกยงสาวอย ขอเชญบรโภคกามสมบต กามสขหาไดยากในโลก นะพระนองนาง. ราชสมบตพสละใหพระนองนางแลว ขอพระ- นองนางโปรดบรโภคโภคะ ถวายทานทงหลายเถด พระนองนางอยาทรงเสยพระทยเลย พระชนกชนน ของพระนองนางทรงเปนทกข.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 488 เพราะเหตนน พระนางสเมธา ผไมตองการ ดวยกามทงหลาย ทรงปราศจากโมหะแลวจงทลพระ- เจาอนกรตตะวาอยาทรงเพลดเพลนกามเลย โปรดทรง เหนโทษในกามทงหลายเถดเพคะ. พระเจามนธาตราช เจาทวปทง ๔ ทรงเปนยอด ของผบรโภคกามทงหลายยงไมทนทรงอม กเสดจ สวรรคตไปแลว ความปรารถนาของพระองค กยง ไมเตม. เทวดาแหงฝนพงหลงฝนคอรตนะ ๗ ลงมาโดย รอบทง ๑๐ ทศ ความอมดวยกามทงหลาย กไมม นรชนทงหลาย ทงทยงไมอมกพากนตายไป. กามทงหลาย เปรยบดวยดาบและหลาว เปรยบ ดวยหวงเหา เปรยบดวยคบเพลง ตามเผาอย เปรยบ ดวยรางกระดก. กามทงหลายไมเทยง ไมยงยน มทกขมาก ม พษมาก เปนมลแหงทกข มทกขเปนผลเหมอน กอนเหลกทรอนโชน. กามทงหลายเปรยบดวยผลไม เปรยบดวยชน เนอ เปนทกข กามทงหลายเปรยบดวยความฝน หลอกลวง เปรยบดวยของทยมเขามา. กามทงหลาย เปรยบดวยหอกและหลาวเปนโรค เปนฝ เปนทกข เปนความลาบาก เสมอนหลมถาน เพลง เปนมลแหงทกข เปนภย เปนเพชฆฆาต [ผฆา]

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 489 กามทงหลายมทกขมากดงกลาวมาน บณฑตทง หลายจงกลาววาทาอนตราย เชญเสดจกลบไปเสยเถด หมอมฉนไมพศวาสในความมโชคของพระองคดอก เพคะ. เมอไฟกาลงไหมศรษะของหมอมฉนอย คนอน จะชวยอะไรหมอมฉนได เมอชรามรณะตดตามอย ก ควรพยายามทาลายชรามรณะนนเสย. ขาพระองคเหนพระชนกชนน และพระเจาอนก- รตตะเสดจยงไมทนถงพระทวาร กประทบนงทพนดน ทรงพระกนแสง จงกราบทลดงนวา สงสารวฏ ยอมยด ยาวสาหรบ พวกคนเขลา ทรองไหบอย ๆ เพราะบดา ตาย พชายถกฆา เพราะตวเองถกฆา ในสงสารวฏ ทมเงอนตนเงอนปลายตามไปไมรแลว. โปรดทรงระลกถงสงสารวฏ ทประกอบดวย นาตา นานม และนาเลอด โดยความเปนสงสารวฏ ทมเงอนตนเงอนปลาย ทตามไปไมรแลว โปรดทรง ระลกถงกองกระดกทงหลาย ของเหลาสตวททองเทยว อย. โปรดทรงระลกถงมหาสมทรทง ๔ ในนาตา นา นมและนาเลอด ทพระผมพระภาคเจาทรงนอมนามา เปรยบเทยบ โปรดทรงระลกถงกองกระดกทงหลาย ในกปหนงทเทยบเทาภเขาวปลบรรพต. โปรดระลกถงแผนดนชมพทวป ทพระผมพระ- ภาคเจาทรงนามาเปรยบเทยบสงสารวฏ ของสตวททอง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 490 เทยวอยในสงสารวฏ ทมเงอนตนเงอนปลายตามไปไมร แลว แผนดนทงหลายทาเปนกอนขนาดเมลดพทรา ก มากไมพอกบจานวนแมและยายทงหลาย. โปรดทรงระลกถงหญา ไม กงไม ใบไมทพระผ มพระภาคเจาทรงนอมนามาเปรยบเทยบเพราะสงสาร- วฏมเงอนตนเงอนปลายตามไปไมรแลว ทอนไมทง หลาย ขนาด ๔ องคล กมากไมเทากบจานวนพอและ ปทงหลาย. โปรดทรงระลกถงเตาตาบอด และซองแอก อน หมนไปทศบรพา และทศอน ๆ อกในมหาสมทร มา สวมหวเตาตาบอดตวนน เปรยบเทยบในการไดอต- ภาพเปนมนษย. โปรดทรงระลกถงโทษคอกาย ทไมมแกนสาร เปรยบดวยกอนฟองนา โปรดทรงเหนขนธทงหลาย ไมเทยง โปรดทรงระลกถงนรกทงหลาย ทมความ คบแคนมาก. โปรดทรงระลกถงสตวทงหลาย ทพากนทาให รกปาชาในชาตนน ๆ เรอยไป โปรดทรงระลกถงภย คอจระเข ความเหนแกปากทอง โปรดทรงระลกถง อรยสจ ๔. เมออมตนพพานมอย จะตองการอะไรดวยของ เผดรอน ๕ อยาง ทพระองคทรงดมแลว เพราะวา ความยนดกามทกอยาง เผดรอนกวาของเผดรอน ๕ อยาง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 491 เมออมตนพพานมอย พระองคจะทรงตองการ อะไรดวยกามทงหลายทเรารอน เพราะความยนดกาม ทกอยาง อนไฟตดโพลงแลว ใหเดอดแลว ใหหวน ไหวแลว เผาใหรอนแลว. เมอเนกขมมะทไมมขาศกมอย พระองคยงจะ ตองการอะไรดวยกามทงหลายทมขาศกมาก กาม ทงหลาย มภยอยทวไปคอราชภย อคคภย อทกภย และอปปยภย [ภยคอคนรวมมรดกทไมถกกน] ชอวา มขาศกมาก. เมอโมกขธรรมมอย พระองคยงจะตองการอะไร ดวยกามทงหลาย ทมการฆาการจองจาเลา เพราะวา การฆาการจองจามอยในกามทงหลาย สตวทงหลาย ผใครกาม ยอมเสวยทกขทงหลาย กามทงหลาย เหมอนคบเพลงทลกโพงลง ยอม ไหมคนถอทไมยอมปลอย เพราะวากามทงหลาย เปรยบเหมอนคบเพลง ยอมจะไหมคนทไมยอมปลอย คบเพลง. โปรดอยาทรงละสขอนไพบลย เพราะเหตแหง กามสขเลกนอยเลย อยาทรงเปนดจปลากลนเบดแลว ตองเดอดรอนภายหลง. โปรดอยาหมนไปหมนมาเพราะกามทงหลาย ดจ สนขถกลามโซเลย เพราะกามทงหลาย จกทาผนน ใหเปนเหมอนคนจณฑาล หวจด ไดสนขกทาให พนาศได.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 492 พระองคทรงประกอบดวยกาม จกเสวยทกขอน หาประมาณมได และความเสยใจอยางมาก โปรด ทรงสละกามอนไมยงยนเสยเถด. เมอพระนพพานทไมมความแกมอย พระองค ยงจะตองการอะไรดวยกามทงหลายทมความแกเลา ชาตทงปวง อนมรณะและพยาธกากบไวในภพทกภพ. พระนพพานนไมแก พระนพพานนไมตาย พระนพพานนเปนบทอนไมแกและไมตาย ไมมความ เศราโศก ไมถกขาศกเบยดเบยน ไมพลาดไมนากลว ไมมความเดอดรอน. พระนพพานน พระอรยะเปนอนมากบรรลแลว อมตนพพานน อนผพยายามโดยแยบคายควรไดใน วนนนแหละ แตผไมพยายามหาอาจไดไม. พระนางสเมธาเมอไมทรงไดความยนดในสงขาร กาลงทรงเกลยกลอมพระเจาอนกรตตะ กทรงโยน พระเกศาลงทพนดน. พระเจาอนกรตตะ เสดจลกขนประคองอญชล ทลวอนพระชนกของพระนางวา ขอทรงโปรดปลอย พระนางสเมธาทรงผนวชเถด เพราะวาพระนางทรง เหนวโมกขและสจจะ พระนางสเมธานน อนพระชนกชนนทรงปลอย แลว ทรงกลวภยคอความโศก ทรงผนวชแลว เมอ ทรงศกษาผลอนเลศ กทรงทาใหแจงอภญญา ๖.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 493 พระนพพานนน อศจรรยไมเคยม กไดมแก พระนางสเมธาราชธดา พระสเมธาเถรไดพยากรณ ปพเพนวาสจรต เหมอนดงทกลาวในเวลาปรนพพาน วา เมอพระผมพระภาคเจาพระนามวา โกนาคมนะ เสดจอบตในโลก เมอสรางสงฆารามเสรจใหม ๆ ขาพเจาไดเปนหญง ๓ คน เปนสหายกน [ธนญชาน เขมา และขาพเจา] ไดถวายวหารทาน. ขาพระองคเกดในเทวดา ๑๐ ครง ๑๐๐ ครง ๑,๐๐๐ ครง ๑๐,๐๐๐ ครง ไมจาเปนตองกลาวถงการเกด ในมนษย ขาพเจามฤทธมากในหมเทวดา ไมจาตอง กลาวถงฤทธในหมมนษย ขาพเจาเปนมเหสนารรตน ของพระเจาจกรพรรด ผมรตนะ ๗ ประการ การสรางอารามถวายสงฆ เปนวหารทานครงนน เปนเหต เปนแดนเกดแหงทพยสมบต ขอนนเปนมล เปนการอดทนตอการเพงธรรมในพระศาสนา เปนท รวมบญครงแรก ขอนนเปนความดบทกข สาหรบ ขาพเจาผยนดในธรรม. ชนเหลาใด เชอพระดารสของพระผมพระภาค- เจา ผมพระปญญาไมทราม ชนเหลานนยอมกลาว อยางน ยอมเบอหนายในภพ ครนเบอหนายแลว ยอม คลายกาหนด ดงน. จบ สเมธาเถรคาถา จบ มหานบาต

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 494 เถรคาถา มหานบาต ๑. อรรถกถาสเมธาเถรคาถา ในมหานบาต คาถาวา มนตาวตยา นคเร เปนตน เปนคาถาของ พระสเมธาเถร มวนจฉยดงตอไปน. พระเถรแมรปน ไดบาเพญบารมมาในพระพทธเจาพระองคกอน ๆสรางสมกศลอนเปนอปนสยแหงพระนพพานมาในภพนน ๆ เพมพนสมภารธรรมเครองปรงแตงวโมกขโดยเคารพ ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวาโกนาคมนะกบงเกดในเรอนสกล รเดยงสาแลว กมอธยาศยเปนอนเดยวกนกบเหลากลธดาสหายของตน รวมกนสรางอารามใหญ มอบถวายภกษสงฆซงมพระพทธเจาเปนประธาน เพราะบญกรรมนน เมอแตกกายทาลายขนธ นางกบงเกดในสวรรคชนดาวดงส ณ สวรรคชนนน นางกเสวยทพยสมบตจนตลอดอาย จตจากนนแลวกบงเกดในสวรรคชนยามา จตจากนนแลวกบงเกดในสวรรคชนดสตจากดสตสวรรคกมาสวรรคชนนมมานรด จากสวรรคชนนมมานรดกมาสวรรคชนปรนมมตวสวตด นางบงเกดในสวรรคกามพาจรทง ๕ ชนตามลาดบดงกลาวมาฉะน เปนมเหสของทาวเทวราช [เทวดาเจาสวรรคแตละชน] ในสวรรคชนนน ๆ จตจากนนแลว ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวากสสปะ กเปนธดาของเศรษฐ ผมสมบตมาก รเดยงสาตามลาดบแลว กเลอมใสยงในพระศาสนาไดกระทาบญกรรมอนโอฬารเฉพาะพระรตนตรย. ในครงนน นางอาศยธรรมหลอเลยงชวต ยนดมนในกศลธรรม จนตลอดชวต จตจากนน แลวกบงเกดในสวรรคชนดาวดงส ทองเทยวไป ๆ มา ๆ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 495อยในสคตเทานน ในพทธปบาทกาลน กบงเกดเปนธดาของพระเจาโกญจะกรงมนตาวด พระชนกชนนไดขนานพระนามพระนางวาสเมธา สมยพระนางเจรญพระชนษา กทรงปรกษาตกลงกนวา จกถวายพระนางแตพระเจาอนกรตตะกรงวารณวด แตนบตงแตยงทรงเปนทารกา พระนางพรอมดวยราชธดา ทมวยปนเดยวกน และเหลาทาส กพากนเสดจไปสานกภกษณ ฟงธรรมในสานกภกษณแลว กเกดสงเวชในสงสารวฏ เพราะบาเพญบารมมาเปนเวลาชา นาน ทรงเลอมใสยงในพระศาสนา เมอทรงเจรญพระชนษา กไดมพระทยหนกลบจากกามทงหลาย ดวยเหตนน พระนางไดสดบการปรกษาของพระ-ชนกชนน พระประยรญาตจงตรสวา ลกไมประสงคกจฆราวาส ลกจกบวชเพคะ พระชนกชนนโปรดจะทรงประกอบพระนางไวในกจฆราวาส แมจะทรงออนวอนโดยประการตาง ๆ กไมสามารถจะทาพระนางใหทรงยนยอมไดพระนางทรงดารวา เราจะไดการบวชโดยวธน แลวควาพระขรรคตดพระเกศาของพระองคเอง ทรงปรารภพระเกศาเหลานน เรมทรงมนสการการใสใจโดยเปนของปฏกล ทรงทาอสภนมตใหเกดขน กบรรลปฐมฌานณ ทตรงนนเอง เพราะทรงบาเพญบารมมาแลวในชาตนน และเพราะทรงเคยสดบวธมนสการมาในสานกภกษณ. กแลพระนางบรรลปฐมฌานแลว ทรงทาราชสกลทงหมดทงอนโตชนและปรวารชน ตงตนแตพระชนกชนนผทรงเกลยกลอมไวในกจฆราวาสดวยพระองคเอง ใหพากนเลอมใสยงในพระศาสนา เสดจออกจากพระราชมณเฑยรไปยงสานกภกษณ ทรงผนวช ครนทรงผนวชแลว กทรงเรมตงวปสสนา มพระญาณแกกลาโดยชอบโดยแท ไมนานนก กบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ เพราะธรรมทงหลายทชวยอบรมบมวมตต ทาใหบรรลคณวเศษ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 496ดวยเหตนน ทานพระสงคตกาจารย จงกลาวไวในคมภรอปทาน๑วา เมอพระผมพระภาคเจาพระนามวา โกนาคมนะ ทรงอบตในโลก เมอสงฆารามสรางเสรจใหม ๆ ขาพเจาเปนชน ๓ คนเปนสหายกน ไดถวายวหารทาน. ขาพเจาเกดในเทวดา ๑๐ ครง ๑๐๐ ครง ๑,๐๐๐ ครง ๑๐,๐๐๐ ครง ไมตองกลาวถงการเกดในมนษย ขาพเจามฤทธมากในหมเทวดา ไมจาตองกลาวถงใน หมมนษย ขาพเจาเปนพระมเหสนารรตน ของพระเจา จกรพรรดผทรงมรตนะ ๗ ประการ. ชน ๓ คน กคอ ธนญชาน เขมาและขาพเจา เปนผสรางสมกศลในทน เปนบตรของตระกลทมงคง. เราชวยกนสรางพระอารามเปนอนด ประดบดวย ทพสมภาระครบถวน มอบถวายแดพระสงฆมพระ- พทธเจาเปนประมข พากนบนเทงใจแลว. ขาพเจาเกดในทไร ๆ ดวยอานาจบญกรรมนน กเปนเลศทงในเทวดา ทงในมนษย. พระพทธเจาพระนามวา กสสปะโดยพระโคตร ทรงเปนเผาพนธพราหมณ ผมยศมาก เปนยอดของ เหลาศาสดา ทรงอบตแลวในกปนนแล. พระเจากาส พระนามวากก ครองราชย ณ กรง พาราณสราชธาน ไดทรงเปนพระอปฐากของพระ- กสสปพทธเจา ในครงนน.๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๔๑ สเมธาเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 497 ทาวเธอมพระราชธดา ๗ พระองค พระราชธดา เหลานนเสวยสข ยนดในการบารงพระพทธเจา พากน ประพฤตพรหมจรรย. ขาพเจาเปนสหายของพระราชธดาเหลานน ตง อยในศล ถวายทานทงหลายดวยความเคารพ ประพฤต วตรถกตองในการครองเรอน. ดวยกรรมททามาดและดวยการตงใจชอบ ขาพ- เจาละกายมนษยแลว กเขาถงสวรรคชนดาวดงส จต จากดาวดงส กเขาถงสวรรคชนยามา จากชนยามาก เขาถงชนดสต จากดสต กเขาถงสวรรคชนนมมานรด จากนมมานรด กเขาถงสวรรคชนปรนมมตวสวตด. ขาพเจาพรงพรอมดวยบญกรรม เกดในภพใด ๆ กครองความเปนอครมเหส ของพระราชาทงหลายใน ภพนน ๆ จตจากภพนน ๆ แลว ในอตภาพเปนมนษย ก ครองความเปนอครมเหสของพระเจาจกรพรรด และ ของพระเจามณฑลประเทศ. ขาพเจาเสวยสมบตในเทวดาและมนษย มสข ในภพทกภพ ทองเทยวไปในชาตเปนอนมาก. นนเปนเหต นนเปนแดนเกด นนเปนมล นน เปนความอดทนในการเพงธรรมในพระศาสนา นนเปน ทรวมบญครงแรก นนเปนความดบทกขสาหรบขาพ- เจาผยนดในธรรม.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 498 กเลสทงหลาย ขาพเจากเผาเสยแลว ภพทงหมด ขาพเจากถอนแลว ขาพเจาตดเครองลามดงพระยาคช- สารตดเครองผกฉะนน ไมมอาสวะอย. ขาพเจามาดแลว ในสานกพระพทธเจาผประเสรฐ สด วชชา ๓ ขาพเจากบรรลแลว คาสงสอนของ พระพทธเจา ขาพเจากทาเสรจแลว. ปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ และอภญญา ๖ ขาพเจา กทาใหแจงแลว คาสงสอนของพระพทธเจา ขาพเจา กทาเสรจแลว ดงน. กครนบรรลพระอรหตแลว พระสเมธาเถรพจารณาทบทวน ขอปฏบตประวตความเปนมาของตน จงไดกลาวคาถาเหลานเปนอทานวา ขาพเจาเปนธดาของพระอครมเหสของพระเจา- โกญจะกรงมนตาวด ชอวาสเมธา อนพระอรยะทง หลายผทาตามคาสงสอนทาใหเลอมใสแลว พระนาง สเมธามศล กลาวธรรมไดวจตร เปนพหสต ถกแนะ นาในคาสงสอนของพระพทธเจา เขาเฝาพระชนก- ชนนแลว กราบทลใหทงสองพระองคโปรดตงพระทย สดบคาของตนวา ลกยนดอยางยงในพระนพพาน ภพถงแมวาจะ เปนทพย กไมยงยน จะปวยกลาวไปไยถงกามทง หลาย ซงเปนของวางเปลา อรอยนอย คบแคนมาก กามทงหลาย เผดรอน เปรยบดวยงพษ ทพวก คนเขลาพากนจมดกดาน คนเขลาเหลานน แออดกน ในนรก ตองเดอดรอนเปนทกขเปนเวลาชานาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 499 พวกคนเขลา ผไมสารวมกายวาจาใจ ทากรรม ทเปนบาป พอกพนแตบาป ยอมเศราโศกในอบายทก เมอ. คนเขลาเหลานน ไมมปญญา ไมมเจตนา ถก ทกขสมทยปดไว เมอไมรอรยธรรมททานแสดง กไม ตรสรอรยสจ. ทลกระหมอมแมเพคะ คนเขลาเหลาใด เมอ ไมรสจจะทงหลาย ทพระพทธเจาผประเสรฐทรง แสดงแลว ยงชนชมภพ กระหยมการเกดในหมเทพ ทงหลาย คนเขลาเหลานน มจานวนมากกวาเพคะ. เมอภพไมเทยง ความเกดในหมเทพทงหลาย กไมยงยน พวกคนเขลา ยอมไมหวาดสะดงตอคนท ตองเกดบอย ๆ. อบาย ๔ สตวทงหลายยอมไดกนสะดวก สวน คต ๒ ไดกนลาบาก ในนรกของเหลาสตวทเขาถง อบาย ไมมการบวชดอกเพคะ. ขอพระชนกชนนทงสองพระองค โปรดทรง อนญาตใหลกบวชในธรรมวนยของพระทศพลเถด ลก จกขวนขวายนอย พากเพยรเพอละชาตและมรณะ. จะมประโยชนอะไรดวยโทษคอกายทไรสาระใน ภพ ซงพวกคนเขลาชนชมนกหนา ขอทรงโปรด อนญาตเถด ลกจกบวชเพอดบภวตณหา ความอยาก ในภพ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 500 ความอบตของพระพทธะทงหลาย ลกไดแลว อขณะกเวนไปแลว ขณะลกกไดแลวลกจะไมประทษ- ราย ศลและพรหมจรรยตลอดชวต. พระนางสเมธากราบทลพระชนกชนนอยางนวา ลกยงเปนคฤหสถ จกไมเสวยอาหาร จกยอมตายเพคะ พระชนนเปนทกขทรงกนแสง พระชนกของ พระนางสเมธานน พระอสสชลกนองทวทงพระพกตร ทงสองพระองคทรงพากเพยรเกลยกลอมพระนาง สเมธา ซงฟบลงทพนปราสาทวา. ลกเอยลกขนเถด จะเศราโศกไปทาไม พอยก ลกใหทกรงวารณวดแลวนะ พระเจาอนกรตตะทรงงาม สงา พอยกลกถวายพระองคแลว. ลกจกเปนเอกอครมเหสของพระเจาอนกรตตะ ศล พรหมจรรย บรรพชา ทาไดยากนะลกนะ. อานาจ ทรพย ความเปนใหญ โภคะ สขในราช- สมบต ทงลกกยงเปนสาว จงบรโภคถามเถด ลกจง ววาหะเสยเถด นะลกนะ. พระนางสเมธากราบทลพระชนกชนนนนวา อานาจเปนตนเชนน อยามมาเลย เพราะภพหาสาระ มได การบวชหรอความตายเทานนจกมแกลก ลกไม ยอมววาหะแนแท. กายอนเนาเหมอนหนอน ไมสะอาด กลนเหมน คลงไป นาสะพรงกลว ดจถงหนงบรรจซากศพ เตม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 501 ดวยของไมสะอาด ไหลออกอยเปนนตย อนคนเขลา ยดถออย. ลกรจกซากศพนนเปนเหมอนอะไร เปนเหมอน ของปฏกล ฉาบดวยเนอและเลอด เปนทอยของลก หลานหนอน เปนอาหารของแรงกา ทาไมทลกระ- หมอมจงพระราชทานกเฬวระซากศพ แกพระราชา พระองคนนเลา. ไมชา รางกาย ทปราศจากวญญาณอนหมญาต ผเกลยดทอดทงไปเหมอนทอนไม เขากนาไปปาชา. บดามารดาของตนยงเกลยด ครนเอาซากศพนน ไปทงใหเปนอาหารสตวอนในปาชาแลว กลบมาก ตองอาบนาดาเกลา จะปวยกลาวไปไยถงหมชนทว ๆ ไปเลา. หมชน ยดถออยในซากศพทไมมแกนสาร เปน รางของกระดกและเอน เปนกายอนเนาเตมไปดวยนา นาตา และอจจาระ. ผใด พงชาแหละรางกายนน เอาขางในมาไว ขางนอก กจะทนกลนเหมนของรางกายนนไมได แม แตมารดาของตน กยงเกลยด. บณฑตทงหลาย เลอกเฟนโดยอบายแยบคายวา ขนธ ธาต อายตนะ อนปจจยปรงแตงแลวเปนทกข ทมชาตเปนมล ทาไมลกยงจะปรารถนาววาหะเลา เพคะ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 502 หอก ๓๐๐ เลม ใหมเอยม จะพงตกตองทกาย ทก ๆ วน ทมแทงอยถง ๑๐๐ ป ยงประเสรฐกวา หากวาความสนทกข จะพงมไดดวยอาการอยางน ชนใดรคาสงสอนของพระศาสดาอยางน พง ยอมรบการทมแทง [ดงกลาว] สงสารวฏ ยอมยด ยาว สาหรบชนเหลานน ซงเดอดรอนอยราไป. ในเทวดา มนษย ในกาเนดสตวเดยรฉาน หม อสรกาย เปรต และนรก การทารายกนยงปรากฏอย หาประมาณมได. สาหรบสตวอยในอบายทกาลงถกเบยดเบยน ยงม การทารายกนเปนอนมากในนรก แมในเทวดาทง หลาย กชวยไมได สขนอกจากสขคอพระนพพาน ไมมเลย. ชนเหลาใด ประกอบอยในธรรมวนยของพระ- ทศพล ขวนขวายนอย พากเพยรเพอละชาตมรณะ ชนเหลานน กถงพระนพพาน. ทลกระหยอมพอเพคะ วนนนแหละลกจกออก บวช ประโยชนอะไรดวยโภคะทงหลายทไมมแกนสาร กามทงหลายลกเบอหนายแลว ลกทาใหเสมอดวยของ ทคายแลว [รากสนข] ใหเหมอนตาลยอดดวนแลว. พระนางสเมธานน กราบทลพระชนกอยางน พระเจาอนกรตตะ ผทไดรบพระราชทานพระนาง- สเมธานน ทรงแวดลอมดวยราชบรพารหนม กเสดจ เขาสววาหะเมอเวลากระชนชด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 503 ภายหลง พระนางสเมธาทรงทราบวาพระเจา อนกรตตะเสดจมา จงใชพระขรรคตดพระเกศาอนดา สนททรวบไว ออนสลวย ทรงปดปราสาทเขาปฐม- ฌาน. พระนางสเมธานนเขาฌานอยในปราสาทนน พระเจาอนกรตตะกเสดจถงพระนคร พระนางสเมธา ทรงเจรญอสภสญญาอยในปราสาท. พระนางสเมธานน กาลงมนสการ พระเจา อนกรตตะทรงแตงพระองคดวยมณและทอง กรบ เสดจขนปราสาท ทรงประคองอญชล ทลวอนพระ- นางสเมธาวา อานาจ ทรพย อสรยะ โภคะ สข ในราชสมบต ขอมอบถวาย พระนองนางกยงสาวอย ขอเชญบรโภค กามสมบต กามสขหาไดยากในโลกนะพระนองนาง. ราชสมบตพสละใหพระนองนางแลว ขอพระ นองนางโปรดบรโภคโภคะ ถวายทานทงหลายเถด พระนองนางอยาเสยพระทยเลย พระชนกชนนของ พระนองนางทรงเปนทกข. เพราะเหตนน พระนางสเมธา ผไมตองการดวย กามทงหลายทรงปราศจากโมหะแลว จงทลพระเจา อนกรตตะวา อยาทรงเพลดเพลนกามเลย โปรดทรง เหนโทษในกามทงหลายเถดเพคะ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 504 พระเจามนธาตราช เจาทวปทง ๔ ทรงเปนยอด ของผบรโภคกามทงหลาย ยงไมทนทรงอม กเสดจ สวรรคตไปแลว ความปรารถนาของขาพเจากยงไม เตม. เทวดาแหงฝนพงหลงรตนะ ๗ ประการใหตกลง มา โดยรอบทง ๑๐ ทศ ความอมดวยกามทงหลาย กไมม นรชนทงหลายทงทยงไมอม กพากนตายไป. กามทงหลาย เปรยบดวยดาบและหลาว เปรยบ ดวยหวงเหา เปรยบดวยคบเพลง ตามเผาอย เปรยบ ดวยรางกระดก. กามทงหลาย ไมเทยง ไมยงยน มทกขมาก ม พษมาก เปนมลแหงทกข มทกขเปนผล เหมอนกอน เหลก ทรอนโชน. กามทงหลาย เปรยบดวยผลไม เปรยบดวยชน เนอเปนทกข กามทงหลายเปรยบดวยความฝน หลอก ลวง เปรยบดวยของทขอยมเขามา. กามทงหลาย เปรยบดวยหอกหลาว เปน หวฝ เปนทกข เปนความลาบาก เสมอนหลมถาน เพลง เปนมลแหงทกข เปนภย เปนเพชฌฆาต [ผฆา] กามทงหลาย มทกขมากดงกลาวมาน บณฑต ทงหลายจงกลาววา ทาอนตราย เชญเสดจกลบไปเสย เถด หมอมฉนไมพศวาสในความมโชคของพระองค ดอกเพคะ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 505 เมอไฟกาลงไหมศรษะของหมอมฉนอย คนอน จะชวยอะไรหมอนฉนได เมอชราและมรณะตดตาม อย กควรทจะพยายามทาลายชรามรณะนนเสย. ขาพเจา เหนพระชนกชนน และพระเจาอนก- รตตะเสดจยงไมทนถงพระทวาร กประทบนงทพน ดน ทรงพระกนแสง จงกราบทลดงนวา สงสารวฏ ยดยาว สาหรบเหลาคนเขลาทรองไหบอย ๆ เพราะ บดาตาย พชายถกฆา เพราะตวเองถกฆา ในสงสาร- วฏทมเงอนตนเงอนปลาย ตามไปไมรแลว. โปรดทรงระลกถงสงสารวฏ ทประกอบดวย นาตา นานม และนาเลอด โดยความเปนสงสารวฏท เงอนตนเงอนปลายตามไปไมรแลว โปรดทรงระลก ถงกองกระดกทงหลายของเหลาสตวททองเทยวอย โปรดทรงระลกถงมหาสมทรทง ๔ ในนาตา นา นม และนาเลอด ทพระผมพระภาคเจาทรงนอมนา มาเปรยบเทยบ โปรดทรงระลกถงกองกระดกในกป หนง ทเทยบเทากบภเขาวปลบรรพต. โปรดทรงระลกถงแผนดนชมพทวป ทพระผม พระภาคเจาทรงนามาเปรยบเทยบสงสารวฏ ของสตว ททองเทยวอยในสงสารวฏ แผนดนทงหลายทาเปน กอนขนาดเมลดพทรา กมากไมพอกบจานวนแมและ ยายทงหลาย.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 506 โปรดทรงระลกถงหญา ไม กงไม ใบไม ทพระผ มพระภาคเจาทรงนามาเปรยบเทยบ เพราะสงสารวฏม เงอนตนเงอนปลายทตามไปไมรแลว ทอนไมทงหลาย มขนาด ๔ องคล กมากไมเทากบจานวนบดาและป ทงหลาย. โปรดทรงระลกถงเตาตาบอด และชองแอก อน หมนไปทศบรพา และทศอน ๆ อกในมหาสมทร มา สวมหวเตาตาบอดตวนน เปรยบเทยบในการไดอต- ภาพเปนมนษย. โปรดทรงระลกถงโทษคอกาย ทไมมแกนสาร เปรยบดวยกอนฟองนา โปรดเหนขนธทงหลาย ไมเทยง โปรดทรงระลกถงนรกทงหลาย ทมความ คบแคนมาก. โปรดทรงระลกถงสตวทงหลาย ทพากนทาให รกปาชา ในชาตนน ๆ เรอยไป โปรดทรงระลกถงภย คอจระเข ความเหนแกปากทอง โปรดทรงระลกถง อรยสจ ๔. เมออมตนพพานมอย จะตองการอะไรดวยของ เผดรอน ๕ อยาง ทพระองคทรงดมแลว เพราะวา ความยนดกามทกอยาง เผดรอนกวาของเผดรอน ๕ อยาง. เมออมตนพพานมอย พระองคจะตองการอะไร ดวยกามทงหลายทเรารอน เพราะวาความยนดกามทก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 507 อยาง อนไฟตดโพลงแลว ใหเดอดแลว ใหหวน ไหวแลว เผาใหรอนแลว. เมอเนกขมมะทไมมขาศกมอย พระองคจะทรง ตองการอะไรดวยกามทงหลายทมขาศกมาก กาม ทงหลายมภยทวไป คอ โจรภย อคคภย อทกภยและ อปปยภย [ภยคอคนรวมมรดกทไมถกกน ] ชอวาม ขาศกมาก. เมอโมกขธรรมมอย พระองคยงจะตองการอะไร ดวยกามทงหลาย ซงมการฆาและการจองจาเลา เพราะ วาการฆาการจองจามอยในกามทงหลาย สตวทงหลาย ผใครกามยอมเสวยทกขทงหลาย. กามทงหลายเหมอนคบเพลงทลกโพลง ยอมไหม คนถอทไมยอมปลอย เพราะวา กามทงหลายเปรยบ เหมอนคบเพลง ยอมจะไหมคนทไมยอมปลอยคบ เพลง. โปรดอยาทรงละสขอนไพบลย เพราะเทตแหง กามสขอนเลกนอยเลย อยาทรงเปนดจปลากลนเบด แลวตองเดอดรอนกายหลง. โปรดอยาหมนไปหมนมาเพราะกามทงหลาย ดจ สนขถกลามโซเลย เพราะวากามทงหลายจกทาผนน ใหเปนเหมอนจณฑาล หวจด ไดสนขกทาใหพนาศได พระองคทรงประกอบดวยกาม จกเสวยทกขอน หาประมาณมได และความเสยใจอยางมาก โปรดทรง สละกามอนไมยงยนเสยเถด.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 508 เมอพระนพพานทไมมความแกมอย พระองค ยงจะตองการอะไรดวยกามทงหลาย ทมความแกเลา ชาตทงปวง อนมรณะและพยาธกากบไว ในภพ ทกภพ. พระนพพานนไมแก พระนพพานนไมตาย พระนพพานนเปนบทอนไมแกไมตาย ไมมความเศรา โศก ไมถกขาศกเบยดเบยน ไมพลาด ไมนากลว ไมมความเดอดรอน. พระนพพานน พระอรยะเปนอนมากบรรลแลว อมตนพพานน อนผพยายามโดยแยบคาย ควรไดใน วนนนแหละ แตผไมพยายามหาอาจไดไม. พระนางสเมธา เมอไมทรงไดความยนดในสง- ขาร กาลงทรงเกลยกลอมพระเจาอนกรตตะ พระนาง สเมธากทรงเหวยงพระเกศาลงทพนดน. พระเจาอนกรตตะ เสดจลกขนประคองอญชล ทลวอนพระชนกของพระนางวา ขอทรงโปรดปลอย ทรงนางสเมธาใหทรงผนวชเถด พระนางทรงเหน วโมกขและสจจะ. พระนางสเมธานน อนพระชนกชนนทรงปลอย แลว ทรงกลวภยคอความโศกทรงผนวชแลว เมอทรง ศกษาผลอนเลศ กทรงทาใหแจงอภญญา ๖.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 509 พระนพพานนน อศจรรยไมเคยม กไดมแก พระนางสเมธาราชธดา พระสเมธาเถร ไดพยากรณ ปพเพนวาสจรต เหมอนในเวลาสดทายคอเวลาปร- นพพานวา เมอพระผมพระภาคเจาพระนามวา โกนาคมนะ เสดจอบตในโลก เมอสรางสงฆารามเสรจใหม ๆ ขาพเจา เปนหญง ๓ คนเปนสหายกน [ธนญชาน เขมา และ ขาพเจา ไดถวายวหารทาน. ขาพเจาเกดในเทวดา ๑๐ ครง ๑๐๐ ครน ๑,๐๐๐ ครง ๑๐,๐๐๐ ครง ไมจาตองกลาวในหมมนษย ขาพเจา มฤทธมากในเทวดา ไมจาตองกลาวในหมมนษย ขาพเจาเปนมเหสนารรตน ของพระเจาจกรพรรดผม รตนะ ๗ ประการ. การสรางอารามถวายสงฆเปนวหารทานครงนน เปนเหต เปนแดนเกดแหงทพยสมบต ขอนนเปนมล เปนการอดทนเพงธรรมในพระศาสนา เปนทรวมบญ ครงแรก ขอนนเปนความดบทกข สาหรบขาพเจาผ ขนดในธรรม. ชนเหลาใดเธอพระดารสของพระผมพระภาคเจา ผมพระบญญตไมทราม ชนเหลานนยอมกลาวอยางน ยอมเบอหนายในภพ ครนเบอหนายแลว ยอมคลาย กาหนด ดงน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 510 บรรดาบทเหลานน บทวา มนตาวตยา นคเร ไดแก นครมซงอยางนวา มนตวด. บทวา รโ โกจสส ความวา ไดเปนราชธดาเกดในพระครรภของพระอครมเหสของพระราชาพระนามวาโกญจะ. บทวาสเมธา ไดแก พระนางสเมธาโดยพระนาม. บทวา ปสาทตา สาสนกเรหความวา อนพระอรยะทงหลาย ผกระทาตามคาสงสอนพระศาสดา ทาใหเลอมใสในคาสงสอน คอทาใหเกดความเลอมใสในพระรตนตรยแลว. บทวา สลวต ไดแก พรงพรอมดวยอาจาระมารยาทและศล. บทวาจตตกถา ไดแก ผกลาวธรรมไดวจตร. บทวา พหสสตา ไดแก ผประกอบดวยการสดบพระปรยตธรรม ในสานกภกษณทงหลาย. บทวาพทธสาสเน วนตา ไดแก ถกแนะนา คอมกายวาจาจตสารวมแลว ในคาสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย เพราะกเลสทงหลายกลบไปแลว โดยตทงค-ปหานตาม โยนโสมนสการซงดาเนนตามพระสตรวา อยางน ปวตต ความเปนไป, อยางน นวตต ความกลบไป, อยางน ศล, อยางน สมาธ, อยางนปญญา. บทวา อภโย นสาเมถ ความวา ขอพระชนกชนนทงสองพระองคโปรดตงพระทยสดบคาของลก ประกอบความวา พระนางสเมธาเขาไปเฝาพระชนกชนนแลวตรส. บทวา ยทป ทพพ ความวา ขนชอวาภพ แมเนองดวยเทวโลกหมดสนลวนไมยงยน ไมเทยง เปนทกข มความแปรปวนไปเปนธรรมดา.บทวา กมงค ปน ตจฉา กามา ความวา จะปวยกลาวไปไยถงกามทงหลายทเปนของมนษย กามเหลานนแมทกอยาง ชอวาวางเปลา เพราะไมเปนแกนสาร ชอวามรสอรอยนอย เหมอนหยาดนาทคมมด ชอวามความดบแคนมาก เพราะมทกขอยางไพศาลทงปจจบนทงอนาคต.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 511 บทวา กฏกา ไดแก ไมนาปรารถนา กามทงหลายชอวา เปรยบดวยงพษ เพราะอรรถวามภยเฉพาะหนา. บทวา มจฉตา แปลวา หมกมนแลว. บทวา สมปปตา ไดแก คดแนน ฟงไป อธบายวา เกดขนแลว โดยประการทงปวงดวยกรรมของตน. บทวา หนเต ไดแก ถกเบยดเบยน. บทวา วนปาเต ไดแก ในอบาย. บทวา อเจตนา ไดแก ชอวา ไมมใจ เพราะไมมเจตนาทาประโยชนเกอกลสาหรบตน. บทวา ทกขสมทโย รทธา ไดแก ถกปดแลวในสงสารวฏทมตณหาเปนนมต. บทวา เทเสนเต ไดแก ธรรมอรยสจ ๔ ททานแสดงอย. บทวา อชานนตา ไดแก ไมรความ. บทวา น พชฌเรอรยสจจาน ไดแก ไมตรสรอรยสจ มทกขเปนตน. ดวยบทวา อมม พระนางสเมธาตรสเรยกพระชนนเปนสาคญ. บทวาเต พหตรา อชานนตา ประกอบความวา ชนเหลาใดเมอไมรสจจะทพระ-พทธเจาผประเสรฐทรงแสดงแลว ยอมชนชมภพ กระหยมความเกดในเทวดาทงหลาย ชนเหลานนนนแหละมจานวนมากกวาในโลกน. บทวา ภวคเต อนจจมห ความวา เมอภพทกภพไมเทยง ความเกดในเทวโลกทงหลายกไมเทยง เมอเปนดงนน คนเขลาทงหลายกยงไมหวาดไมสะดงไมสลดใจ. บทวา ปนปปน ชายตพพสส ไดแก ผเกดในภพตอๆ ไป. บทวา จตตาโร วนปาตา ไดแก คตทชอวาวนบาต เพราะกอตงสภาพทง ๔ ไดงาย คอนรก กาเนดเดยรฉาน เปรตวสย กาเนดอสรสวนคต ๒ ทเขาใจกนวา การเกดในมนษยและเทวดา สตวไดมาทลกทเลคอยากลาบาก เพราะบญกรรมเปนของทสตวทาไดยาก. บทวา นรเยสไดแก อบายทเวนขาดจากสข.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 512 บทวา อปโปสสกกา ไดแก ไมมความขวนขวายในกจอยางอน.บทวา ฆฏสส ประกอบความวา ประโยชนอะไรดวยโทษ คอกายทไมมแกนสารในภพ ซงสตวชนชมกนนกหนา ลกจกพยายาม จกประกอบเนอง ๆซงภาวนา. บทวา ภวตณหาย นโรธา ไดแก เพราะเหตดบ คอเพอดบตณหาทไปในภพ [ภวตณหา]. ประกอบความวา ความเกดขนแหงพระพทธะทงหลาย ลกไดแลวอขณะ ๘ อยางมการเกดในนรกเปนตน กเวนไปแลว ขณะท ๙ ชอวาขณะลกกไดแลว. บทวา สลาน ไดแก ปารสทธศล ๔. บทวา พรหมจรยไดแก ศาสนพรหมจรรย. บทวา น ทเสยย ไดแก ไมทาใหกาเรบ. บทวา น ตาว อาหาร อาหรสส คหฏา ประกอบความวาพระนางสเมธากราบทลพระชนกชนนอยางนวา กอนอน ลกเปนคฤหสถกจกไมแตะตองอาหาร ถาลกไมไดบวช กจกผอมตายอยางเดยวเพคะ. บทวา อสสา ไดแกพระนางสเมธา. บทวา สพพโส สมภหโตแปลวา ทวพระพกตรนองดวยพระอสสชล. บทวา ฆเฏนต สาเปตความวา พระชนกชนน ทรงพากเพยรพยายามทจะใหพระนางสเมธา ซงฟบลงทพนดน ณ พนปราสาท. ยนยอมเปนคฤหสถ. บาลวา ฆเฏนต วายมนตกม ความกอยางนเหมอนกน. บทวา ก โสจเตน ไดแก ประโยชนอะไรดวยความเศราโศกวาเราไมไดบวช. บทวา ทนนาส วารณวตมห แปลวา [ลก] พอไดถวายไวทวารณวดนครแลว พระเจาโกญจะตรสวา พอไดถวายแลว แลวตรสอกวา ลกพอ ถวายแลว กเพอทรงแสดงอยางหนกแนนวา ทรงมอบถวายพระเจาอนกรตตะแลว.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 513 บทวา รชเช อาณา ความวา ลกกยอมจะใชอานาจในราชสมบตพระเจาอนกรตตะได. บทวา ธนมสสรย ไดแก พระราชทรพยและความเปนใหญ ในราชตระกลน และในราชตระกลพระราชสวาม. บทวา โภคาสขา อตวย อฏา โภคา ไดแก สงนทงหมดปรากฏตกอยในพระหตถของลกแลว. บทวา ทหรกาส ไดแก ลกกยงเปนสาว เพราะฉะนน ขอลกจงบรโภคกามสมบตเถด. ประกอบความวา ลกเอย ดวยเหตนน พอจงขอรองลกนะลกนะ. บทวา เน ไดแกพระชนกชนน. บทวา ม เอทสกาน ความวาอานาจเปนตนในราชสมบตเหนปานน จงอยามมาเลย ถาจะถามวาเพราะเหตไร พระนางสเมธาจงตรสวา ภพไมมแกนสาร. บทวา กมว แปลวา. เหมอนหนอน. บทวา ปตกาย ไดแกซากศพทเนาน. บทวา สวนคนธ ไดแก ทกลนเหมนคลงไป บทวาภยานก ไดแก นามาซงภย สาหรบเหลาคนเขลาทยงไมปราศจากราคะ บทวากณป อภส วเสยย ภสต ไดแก ถงหนงทเตมดวยซากศพ เตมดวยของไมสะอาด ไหลออกมใชคราวเดยว คอเตมดวยของไมสะอาดมประการตาง ๆไหลออกอยตลอดกาลเปนนตย อนบคคลยดถอวา นของเรา. ลกรจกซากศพนนเหมอนหนอน. บทวา วกลก ไดแก ปฏกลเหลอเกน อนชนเนอทไมสะอาดและเลอดฉาบไว เปนทอยของหมหนอนหลายหมเปนเหยอของฝงแรงกา. บาลวา กมกลาลสกณภตต กม. ความวา เปนเหยอของหมหนอนและฝกนกนอกนน. พระนางสเมธาทรงแสดงวา ลกยนหยดรจกซากศพนน บดน ทลกระหมอมพระราชทานลกนนแกพระเจาอนกรตตะนน โดยทรงขอรองทาไม คอเพราะเหตชอไร ประกอบความวา กการพระราชทานลกนนแกพระเจาอนกรตตะนน เหมอนอะไร คอเปนเหมอนอะไร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 514 บทวา นพพยหต สสาน อจร กาโย อเปตวาโณ ความวาไมนานนก กายนปราศจากวญญาณแลว เขากจะชวยกนยกผนาไปยงปาชา.บทวา ฉฑโฑ แปลวา ทงแลว. บทวา กลงคร วย ไดแก เสมอนชนไมทไรประโยชน. บทวา ชคจฉมาเนห าตห แปลวา แมอนคนทเปนญาตผเกลยดอย. บทวา ฉทธน น สสาเน ไดแก ทงศากศพนนไวในปาชา. บทวาปรภตต ไดแก เปนอาหารของเหลาสตวอนมสนขบานและสนขจงจอกเปนตนบทวา นหายนต ชคจฉนตา ความวา บดามารดาเกลยดโดยเหตเพยงวามาตามหลงซากศพนนกลบมาบาน กตองลงอาบนาดาเกลา ไมตองกลาวถงผทถกตองซากศพดอก. บทวา นยกา มาตาปตโร ไดแก แมแตบดามารดาของตนเอง. บทวา ก ปน สาธารณา ชนตา ไดแก จะตองกลาวอะไรเลาวา ชมชนนอกนกเกลยด. บทวา อชโฌสตา ไดแก ยดมนดวยอานาจตณหา. บทวา อสาเรไดแก ทเวนจากสาระ มความเทยงเปนสาระเปนตน. บทวา วนพภชตวา ไดแก ทาการแยกวญญาณออกไป. บทวาคนธสส อสหมานา ไดแก ทนกลนของกายนนไมได. บทวา สกาปมาตา ไดแก แมแตมารดาของตนกเกลยด เพราะตองทะนถนอมอยางดโดยความเปนของปฏกล เพราะแยกสวนทงหลายออกไป. บทวา ขนธธาตอายตน ความวา ขนธ ธาต และอายตนะอยางน คอ ปญจขนธเหลานน มรปขนธเปนตน ธาต ๑๘ เหลาน มจกขธาตเปนตน อายตนะ ๑๒ ม จกขายตนะเปนตน ธรรมชาตทเปนรปและมใชรป ดงกลาวมานทงหมด ชอวาสงขตะ เพราะปจจยทงหลายประชมรวมกนสรางขน ธรรมชาตนนน ทเปนไปอยในภพนน ชอวาเปนทกข ทชอวาม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 515ชาตเปนมล เพราะมชาตเปนปจจย ลกใครครวญครนคดโดยอบายแยบคายดงกลาวมาน ทาไม คอเพราะเหตไร จงจกปรารถนาววาหะททรงขอรองเลอกใหของทลกระหมอมเลาเพคะ. พระชนกชนนตรสคาใดไววา ศล พรหมจรรย บรรพชา ทากนไดยาก เมอจะทรงโตตอบคานน พระนางสเมธาจงตรสวา ทวเส ทวเสเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ทวเส ทวเส ตสตตสตาน นวนวาปเตยย กายมห ความวา หอก ๓๐๐ เลม ใหมเอยม เพราะลบทานามนในขณะนนนนเอง พงตกตองไปทรางกายทก ๆ วน. บทวา วสสสตมปจ ฆาโต เสยโย ความวา ความทมแทงดวยหอก ตามทกลาวแลว ตกตองอยทง ๑๐๐ ป ไมวางเลย ยงประเสรฐกวา. บทวา ทกขสส เจวขโย ความวา ถาวา ความหมดสนไปแหงทกขในวฏฏะ จะพงมไดดวยอาการอยางนไซร อธบายวา ควรอดกลนทกขทเปนไปใหญหลวงอยางนแลวทาความอตสาหะเพอบรรลพระนพพาน. บทวา อชฌปคจเฉ แปลวา พงยอมรบ. บทวา เอว แปลวาโดยนยทกลาวมาแลว. ทานอธบายไวดงนวา บคคลใดรพระดารสของพระ-ศาสดา ทแสดงถงสงสารวฏอนมเงอนตนเงอนปลายตามไปไมรแลว และทกขในวฏฏะทนบไมได ยนหยดอย พงยอมรบทกขเพราะการทมแทงดวยหอก ตามทกลาวแลว ถาหากวาทกขในวฏฏะจะพงหมดสนไปไดดวยวธนน.ดวยเหตนน พระนางสเมธาจงตรสวา สงสารวฏยดยาว สาหรบชนเหลานนซงเดอดรอนอยราไป อธบายวา สาหรบชนทถกชาตชราพยาธมรณะเปนตนเบยดเบยนอยซาแลวซาอก. บทวา อสรกาเย ไดแก หมเปรตและอสรมกาลกญชกเปรตเปนตน.บทวา ฆาตา ไดแก การทาราย การเบยดเบยนกายและจต.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 516 บทวา พห ไดแก การทารายมากมาย ทเขาใหเปนไปโดยการลงโทษมจองจา ๕ ประการเปนตน. บทวา วนปาตคตสส ไดแก ผเขาถงวนบาต กลาวคออบายทเหลอจากทกลาวแลว. บทวา ปฬยมานสสไดแก ถกเบยดเบยนดวยการเขนฆาเปนตน ในอตภาพทเปนสตวเดยรฉานเปนตน. บทวา เทเวสป อตตาณ ความวา แมในอตภาพทเปนเทวดากชวยไมได เพราะมทกขมความคบแคน ดวยความเรารอนดวยราคะเปนตน. บทวา นนพานสขา ปร นตถ ความวา ธรรมดาสขอนคออยางอนทยอดเยยมกวาสขในพระนพพานไมม เพราะโลกยสขมความแปรปรวนเปนตวปรงมทกขเปนตวสภาพ. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา นพพานปรม สข พระนพพานเปนสขอยางยงดงน. บทวา ปตตา เต นพพาน ความวา ชนเหลานนชอวาบรรลพระนพพานเลย อกนยหนง ชนเหลานนนนแหละ บรรลพระนพพาน. บทวาเย ยตตา ทสพลสส ปาวจเน ความวา ชนเหลาใดขวนขวายในคาสงสอนของพระสมมาสมพทธเจา. บทวา นพพนนา แปลวา เบอหนาย. บทวา เม แปลวา อนลก[เรา]. บทวา วนตสมา ไดแก เสมอนรากสนข. บทวา ตาลวตถกตาแปลวา กระทาใหเปนเสมอนทตงแหงตนตาล. บทวา อถ แปลวา ภายหลง พระนางสเมธากาลงทรงทาพระชนกชนนใหทรงทราบอธยาศยของพระองคอย กทรงสดบวา พระเจาอนกรตตะเสดจมาถงแลว. บทวา อสตนจตมทเก ไดแก ชอวาคาสนทเพราะมสเหมอนดอกอนทนลและแมลงภ ชอวารวบไว เพราะทาใหเปนกอนไว ชอวาออนสลวยเพราะมสมผสนมดงปยงว. บทวา เกเส ขคเคน ฉนทย ไดแก ทรงเอามดทลบคมตดพระเกศาของพระองค. บทวา ปาสาท ปทหตวา ไดแก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 517ทรงปดหองอนมสร บนปราสาททประทบอยของพระองค อธบายวา ทรงปดพระทวารของหองนน. บทวา ปมชฌาน สมาปชช ความวาทรงวางพระ-เกศาของพระองคททรงเอาพระขรรคตดไวเบองพระพกตร ทรงดาเนนการมนสการความเปนของปฏกลในพระเกศานน ทรงเขาปฐมฌานทเกดขนในนมตตามทปรากฏอย ใหถงความชานาญ. อธบายวา พระนางสเมธานนทรงเขาฌานอยในปราสาทนน. บทวาอนจจส สภาเวต ความวา ทรงออกจากฌานแลวทรงเรมวปสสนาทาฌานใหเปนบาท ทรงเจรญดวยดซงอนจจานปสสนา โดยนยเปนตนวา รปอยางใดอยางหนง. ดวยอนจจสญญาศพทในคาวา อนจจส ภาเวต น พงทราบวา เปนอนทานถอเอาทกขสญญาเปนตนดวย. บทวา มณกนกภสตงโค ไดแก ประดบพระองคดวยเครองอลงการคอพวงมาลยทอง ทวจตรดวยแกวมณ. คาวา รชเช อาณา เปนตน เปนคาแสดงอาการททรงวอนขอ. บรรดาบทเหลานน บทวา อาณา ไดแก ความเปนอธบด. บทวา อสสรย ไดแกยศคอสมบตความเจรญ. บทวา โภคา สขา ไดแก เครองอปโภคทเปนกามอนนาปรารถนา นาพอใจ. บทวา ทหรกาส ไดแก พระนองนางกเปนสาวรนแลว. บทวา นสสฏ เต รชช ความวา ราชกจหมดทง ๓ โยชนของพสละถวายพระนองนางแลว ขอพระนองนางโปรดทรงปฏบตราชกจนน บรโภคโภคะทงหลายเถด ขออยาทรงเสยพระทยวา พระราชาพระองคนเชญชวนเราดวยกามทงหลายเลย. บทวา เทห ทานาน ความวา โปรดทรงดาเนนการถวายทานเปนอนมากในสมณพราหมณทงหลายตามชอบพระทยเถด พระชนกชนนของพระนองนาง ทรงเปนทกข ทรงโทมนส ทรงสดบความประสงคใน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 518การทรงผนวชของพระนองนางแลว เพราะฉะนนขอพระนองนาง โปรดทรงบรโภคกาม ทรงบารงพระชนกชนน เปลองจตพระชนกชนนเสยจากทกขเถดบณฑตพงทราบการประกอบความของบทในขอนดงกลาวมาฉะน. บทวา มา กาเม อภนนท ไดแก อยาทรงเพลดเพลนวตถกามและกเลสกาม โปรดทรงดอาทนพโทษในกามเหลานน โปรดสารวจดวยญาณ-จกษ ตามแนวถอยคาของหมอมฉนดวยเถด. บทวา จาตททโป ไดแก เปนเจาแหงทวปทง ๔ มชมพทวปเปนตน.บทวา มนธาตา ไดแก พระราชามพระนามอยางน ทรงเปนเลศคอเปนยอดของผบรโภคกามทงหลาย ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวาราหเปนยอดของผมอตภาพทงหลาย พระเจามนธาตราชทรงเปนยอดของผบรโภคกามทงหลาย. บทวา อตตโต กาลงกโต ความวา ทรงเปนพระเจาจกรพรรด๘๔,๐๐๐ ป โดยทรงเปนพระกมารเลน ๘๔,๐๐๐ ป เปนอปราช ๘๔,๐๐๐ ปเสวยโภคสมบตเสมอนโภคสมบตในเทวโลก ทงเสวยสวรรคสมบตในภพดาวดงส ตลอดกาลเทาอายของทาวสกกะ ๓๖ พระองค ไมทนทรงอมดวยกามทงหลายกเสดจสวรรคต ทงทความปรารถนาของพระองคกยงไมเตม คอความหวงในกามทงหลายของพระเจามนธาตราช ยงไมบรบรณ. บทวา สตต รตนาน วเสยย ความวา แมผวาเทพแหงฝนพงหลงรตนะทง ๗ ลงมา ตามความชอบใจเตม ๑๐ ทศโดยรอบ คอรอบๆ บรษเมอเปนเชนนน กไมอมกามทงหลายเหมอนพระเจามนธาตราช นรชนทงหลายทงทยงไมอมกพากนตายไป ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรส น กหา-ปณวสเสน ตตต กเมส วชชต ถงฝนจะตกลงมาเปนกหาปณะ ความอมในกามทงหลายกไมม.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 519 กามทงหลายเปรยบดวยดาบและหลาว เพราะอรรถวาคอยตด เปรยบดวยหวง เพราะอรรถวามภยเฉพาะหนา เปรยบดวยคบเพลง คอคบเพลงหญาเพราะอรรถวาเผา ดวยเหตนน พระสเมธาเถรจงกลาว อนทหนต ยอมเผาผลาญ เปรยบดวยรางกระดก เพราะอรรถวามรสอรอยนอย. บทวา มหาวสา ไดแก เสมอนของมพษมาก มพษรายกาจเปนตน.บทวา อฆมลา ไดแก เปนมลเปนเหตแหงความลาบาก คอทกข ดวยเหตนนพระสเมธาเถรจงกลาววา ทขปผลา มทกขเปนผล. เปรยบดวยผลไม เพราะอรรถวาหกรานความงอกของอวยวะนอยใหญของตนไม เปรยบดวยชนเนอเพราะอรรถวาเปนของสาธารณะมาก เปรยบดวยความฝน เพราะอรรถวาปรากฏขนมานดหนอย เพราะลวงเหมอนมายา[พยบแดดหรอเลนกล] ดวยเหตนน พระสเมธาเถรจงกลาววา วจนยาอธบายวาหลอกลวง. บทวา ยาจตกปมา ไดแก เสมอนสงของทยมเขามาเพราะอรรถวา เปนของชวคราว. เปรยบดวยหอกและหลาว เพราะอรรถวา ทมแทง. ชอวาโรค เพราะอรรถวาเสยดแทง เพราะเปนทกขไดงาย. ชอวา ฝ เพราะเปนทไหลออกแหงของไมสะอาดคอกเลส ชอวา อฆะ ลาบาก เพราะอรรถวาใหเกดทกขชอวา นฆะ ยงยาก เพราะใหถงตายได. เสมอนหลมถานเพลง เพราะอรรถวา ทาใหรอนขนานใหญ. ภยชอวาวธะผฆา ประกอบความวา กามทงหลายเพราะเปนเหตแหงภย และเพราะมากดวยผฆา. บทวา อกขาตา อนตรายกา ไดแก อนบณฑตมพระพทธเจาเปนตนผมจกษ ตรสไววา ทาอนตรายแกการถงทางไปสวรรค และทางไปพระ-นพพาน พระนางสเมธาทรงปลอยพระเจาอนกรตตะพรอมทงบรษทไปดวยพระเสาวนยวา คจฉถ โปรดเสดจกลบไปเสยเถดเพคะ.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 520 บทวา ก มม ปโร กรสสต ความวา เมอศรษะคอกลางกระ-หมอมของตวเอง ถกไฟ ๑๑ กองเผาอย ผอนใครเลาจกทาประโยชนอะไรแกหมอมฉนไดดวยเหตนน พระสเมธาเถรจงกลาววา เมอชราและมรณะตดตามอย บคคลควรพากเพยรพยายามกาจดคอเพกถอนชราและมรณะนน ซงเปนประดจไฟเผาบนศรษะเสย. บทวา ทโฆ พาลาน ส สาโร ความวา สงสารกลาวคอความเปนไปตามลาดบของขนธอายตนะเปนตนทเปนตววฏฏะ คอกเลสกรรมและวบาก ยดยาว แมแตพระพทธญาณกกาหนดไมได สาหรบเหลาคนเขลาเหมอนคนตาบอด ผไมกาหนดรวตถ [คออวชชา ๘ ประการ] จรงอย เงอนตนของการผกตดไวกบภพยอมไมปรากฏ เพราะกาหนดอวชชาตณหาไมได เหตตดยงไมขาดอยางใด แมเงอนปลายกไมปรากฏอยางนน. บทวา ปนปปน จ โรทตความวา ผรองไหรองแลวรองอกโดยความโศกเศรา. พระนางสเมธาทรงชแจงความทอวชชาตณหายงตดไมขาด ดวยบทน. บทวา อสส ถ รธร ความวา นาตาอนใดของเหลาสตวทความพนาศของญาตเปนตนกระทบแลวรองไหอย นานมอนใด ทเหลาสตวดมจากนมของมารดาเวลาเปนทารก และนาเลอดอนใดของเหลาสตว ทถกปจจามตรทาราย, ขอพระองคโปรดระลกถงสงสารเพราะมเงอนตนเงอนปลายตามไปไมรแลว คอการเวยนวายเทยวไปเทยวมาของเหลาสตวผทองเทยวไปโดยกาลอนยดยาวนานน เพราะสงสารมเงอนตนเงอนปลายตามไปไมรแลว คอเพราะสงสารมเงอนงาทตามไปกรไมได กรแจงไมไดดวยญาณ โปรดทรงระลกถงนาตา นานมและนาเลอดอนนนวามมากเทาไร โปรดระลกนกถง อธบายวา ทบทวนถงการสงสมแหงกระดกทงหลาย.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 521 บดน เพอจะแสดงถงอาทนพโทษมมากดวยขออปมา พระสเมธาเถรจงกลาวคาถาวา สร จตโรทธ อปนเต อสสถรธมห เปนตนบรรดาบทเหลานน บทวา สร จตโรทธ ความวา โปรดทรงระลกนกถงทะเลทง ๔ คอ ๔ มหาสมทร ในนาตา นานม และนาเลอด ของบรรดาเหลาสตวททองเทยวอยในสงสารทมเงอนปลายตามไปไมรน คนหนง ๆ ซงจะพงเปรยบเทยบโดยประมาณคอจานวน อนพระพทธเจาทงหลายเปรยบเทยบไวแลวโดยอปมา. บทวา เอกกปปม น สจย วปเลน สม ความวา โปรดทรงระลกถงกองแหงกระดกทงหลาย ในกปหนงของบคคลคนหนงวาเสมอคอนามาเปรยบเทยบ กบภเขาวปลบรรพต ทานกลาวไวดงนวา :- พระผทรงแสวงคณอนยงใหญตรสไววา กอง กระดกของบคคลคนหนง กปหนง พงเปนกองเสมอ ดวยภเขา กแลภเขาลกนนน ทานเรยกวา วปล- บรรพตเปนภเขาใหญ ยงกวาภเขาคชฌกฏ อยใน กรงราชคฤหปญจครนคร ราชธานแหงแควนมคธ. โปรดทรงระลกถงแผนดนชมพทวปทพระพทธเจาทรงนามาเปรยบ-เทยบ. บทวา โกลฏ มตตคฬกา มาตามาตเสวว นปปโหนต ความวาเมอทาแผนดนผนใหญ ทเรยกกนวาชมพทวป ใหเปนกอนขนาดเทาเมลดโกละคอพทรา จาแนกกอนดนกอนหนง ๆ ในชมพทวปนน อยางนวา นมารดาเรา นยายเรา กอนดนเหลานนกไมพอกบจานวนมารดาและยาย เมอมารดาและยายยงไมสนไปเลย กอนดนเหลานนกอนสดทาย กลบจะหมดจะสนสดไปกอน มารดาและยายของสตว ททองเทยวอยในสงสารวฏ อนม

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 522เงอนตนและเงอนปลายตามไปไมรแลว กยงไมหมดไมสนไปขอพระองคโปรดทรงกระทาแผนดนชมพทวปไวในใจนอมนามาเปรยบเทยบ โดยความยาวของสงสารวฏ ดงกลาวมาฉะน. บทวา ตณกฏสาขาปลาส ไดแก หญา ไมและกงไมแหง. บทวาอปนต แปลวา นาเขามาเปรยบเทยบ. บทวา อนมตคคโต ไดแก เพราะสงสารวฏมเงอนตนและเงอนปลายตามไปไมรแลว. บทวา จตรงคลกา ฆฏกาไดแก ชนไมขนาด ๔ องคล. บทวา ปตปตเสวว นปปโหนต ความวาชนไมเหลานนไมพอกบจานวนบดาและปทงหลาย ทานอธบายไวดงนวา เมอทาหญา ไม และกงไมแหงทงหมดในโลกน ขนาดเทา ๔ องคลแลวจาแนกชนไมชนหนงๆ ในบรรดาหญา ไมและกงไมแหงนน อยางนวา น บดาเรานปเรา ชนไมเหลานนจะหมด จะสนสดไปกอน บดาและปของสตวททองเทยวอยในสงสารวฏทมเงอนตนเงอนปลายตามไปไมรแลว จะยงไมหมดไมสนไป ขอพระองคโปรดทรงระลกถงหญา ไม และกงไมแหง นอมนามาเปรยบเทยบ โดยความยาวของสงสารวฏ ดงกลาวมาฉะน. กในทน ควรนา อนมตคคะ๑บาลมาเปนตนวา :- ดกอนภกษทงหลาย สงสารนมเงอนตนเงอน ปลายตามไปไมรแลว เงอนตนไมปรากฏ สาหรบ เหลาสตวผมอวชชาเปนเครองกน มตณหาเปนเครอง ผกไว ซงโลดแลนทองเทยวไป ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจะสาคญอยางไร กะขอทวานาตาใสทไหล พรากของเหลาสตว ผครวญคราราไหเพราะประจวบ อารมณทไมนาพอใจ เพราะพลดพรากจากอารมณท๑. ส .น. ๑๖/ขอ ๔๒๕.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 523 นาพอใจ โลดแลนทองเทยวไปดวยกาลอนยาวนานน หรอนาใน ๔ มหาสมทร อนไหนจะมากกวากน. บทวา สร กาณกจฉป ความวา โปรดทรงระลกถงเตาตาบอดทงสองขาง. บทวา ปพพสมทเท อปรโต จ ยคฉทท ไดแก ชองเดยว ของแอก ทหมนไปหมนมา เพราะแรงเรวของลมในสมทรดานทศบรพา และดานทศอน ๆ คอในสมทรดานทศปจฉมทศอดรและทศทกษณ. บทวา สรตสส จ ปฏมกก ความวา โปรดทรงระลกถงศรษะของเตาตาบอด และการทศรษะของเตาตาบอดนน ซงชคอโดยลวงไปทกรอยป เขาไปในชองแอก.บทวา มนสสลาภมห โอปมม ความวา โปรดทรงทาขอนนนหมดทกขอใหเปรยบเทยบในความไดอตภาพเปนมนษย เหมอนในพระธรรมเทศนาสมยพทธกาล แลวใชปญญาระลกถงความไดอตภาพเปนมนษยนน เปนสภาพทไดยากเหลอเกน เพราะแมภยแหงความกาหนดนก [ราน] เปนสภาพทลวงไปแลวสมจรง ดงทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย บรษพงซดแอกทมชองเดยวลงในมหาสมทรฉนใด ดงนเปนตน. บทวา สร รป เผณปณโฑปมสส ความวา โปรดทรงระลกถงรป ทไมสะอาดมกลนเหมน มภาวะเปนของนาเกลยดปฏกล ของโทษกลาวคอกายเพราะเปนทประชมแหงทไมมประโยชนเปนอเนก เสมอนกอนฟองนาเพราะไมทนตอการกระทบ. บทวา ขนเธ ปสส อนจเจ ความวา โปรดทรงระลกคอตรวจดวยญาณจกษ ซงอปาทานขนธทง ๕ อน ชอวาไมเทยงเพราะอรรถวา มแลวไมม. บทวา สราห นรเย พหวฆาเต ความวาโปรดทรงระลกถงมหานรก ๘ ขม อสสทนรก ๑๖ ขม ทมความคบแคนมากคอมทกขมาก มทกขใหญหลวง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 524 บทวา สร กฏส วฑเฒนเต ความวา โปรดทรงราลกถงเหลาสตวทจะรกปาชา คอสสานทฝงศพบอยๆ เพราะเกดขนราไปคอไป ๆ มา ๆในชาตนนๆ. บาลวา วฑฒนโต กม ประกอบความวา พระองคทรงเพมบทวา กมภลภยาน ไดแก ภยคอความเหนแกปากตอง โดยความเปนผทากจทไมควร เพอเลยงทอง จรงอย พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษ ทงหลาย คาวา กมภลภย นเปนชอของความเหนแกปากทอง. บทวา สราหจตตาร สจจาน ความวา โปรดทรงระลกใครครวญตามความเปนจรง ซงอรยสจ ๔ คอ นทกขอรยสจ นทกขสมทยอรยสจ นทกขนโรธอรยสจนทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ. พระราชบตร ครนทรงประกาศอาทนพโทษในกามและสงสาร โดยระลกถงอาการและขนธอยางนแลว บดน เพอจะทรงประกาศอาทนพโทษนนเพมเตม จงตรสคาถามวา อมตมห วชชมาเน เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อมตมห วชชมาเน ไดแก อนไดชอวา อมตสทธรรม ท พระสมมาสมพทธเจาทรงนอมนามาเปรยบเทยบ ดวยพระมหากรณา บทวาก ตว ปจกฏเกน ปเตน ความวา ประโยชนอะไรของพระองคดวยรสในกามคณ ๕ ทเปนรสเผด ๕ อยาง ซงทรงดมแลว เพราะมทกข มความคบแคน เหตตดตามทกขทกลาแขงกวา ในฐานะทง ๕ คอการแสวงหาการหวงแหน การรกษา การบรโภค และวบาก. บดนเมอจะทรงทาความทกลาวแลวใหปรากฏชดแจง จงตรสวา สพพา ห กามรตโย กฏกตราปจกฏเกน อธบายวา เผดรอนอยางยงกวา. บทวา เย ปรฬาหา ความวา กามเหลาใด ชอวามความเรารอนมความคบแคนมาก ดวยความเรารอนดวยกเลสในปจจบน และเรารอนดวยวบากในอนาคต. บทวา ชลตา กถตา กมปตา สนตาปตา ความวา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 525อนไฟ ๑๑ กอง ทาใหลกโพลงแลว เขยา แผดเผา ผทพรกพรอมดวยกามนน. บทวา อสปตตมห ไดแก เมอเนกขมมะทเวนจากศตร. บทวาสมาเน แปลวา มอย เปนอย พระนางตรสวา พหสปตตา แลวกตรสวาราชคค เปนตน กเพอทรงแสดงภยทใหมศตรมาก พระนางตรสอปมาในภยเหลานน โดยทว ๆ ไปดวยพระราชา ไฟ โจร นา ทายาทเปนตนทไม รกกน และดวยราชภย อคคภย โจรภย อทกภยและอปปยภย. บทวา เยส วธมนโธ ความวา แปลงโทษมการทาใหตาย การโบยเปนตน และการจามจาดวยโซเปนตน เปนเครองหมายกามในกามเหลาใด คาวา กาเมส เปนตน กระทาความทกลาวแลวนนแลใหปรากฏ. บรรดาบทเหลานน บทวา ห เปนนบาตลงในอรรถวา เหต. เพราะเหตทสตวเหลานนยอมเสวยคอ ประสบทกขในการฆาและจองจา ฉะนน พระนางสเมธาจงตรสวา อสกามา อธบายวา ขนชอวากามเหลานเปนของไมด เลว ทรามอกอยางหนงบาลวา อหกามา กม ความกอยางนนเหมอนกน. ความจรงศพทวา อห แปลวาทราม เหมอนอหศพทในประโยควา อหโลกตถโยขนชอวาสตรในโลกทราม. บทวา อาทปตา แปลวา โชตชวงแลว. บทวา ตณกกา ไดแกคบเพลงททาดวยหญา. บทวา ทหนต เย เต น มจนต ความวา สตวเหลาใดไมยอมปลอยกามเหลานน ชอวายดถออยโดยแท สตวเหลานนกยอมรอน ยอมไหมทงในปจจบนทงในอนาคต. บทวา มา อปปกสส เหต ความวา ขอพระองคอยาทรงละทงโลกตรสขอนไพบลย โอฬารและประณต เพราะเหตแหงกามสขเลกนอย ซง

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 526เปนเสมอนรสอรอยของดอกไม. บทวา มา ปถโลโมว พฬส คลตวาความวา พระองคไมทรงสละกามทงหลายแลว กจะเดอดรอนภายหลง คอคบแคนในภายหลง เหมอนปลาทไดชอวาสตวไมมขน กลนเบดดวยความโลภเหยอกถงความยอยยบ ฉะนน. บทวา สนโขว สงขลาพทโธ ความวา สนขทเขาลามเชอก เขาเอาเชอกผกไวทหลก กไปทอนไมได หมนอยในทนนนนเอง ฉนใด พระองคกถกกามตณหาผกไวฉนนน บดน ขอพระองคโปรดทรงบรรเทาความอยากในกามทงหลาย คอทรงฝกอนทรยทงหลายกอน. ในบทวา กาหนต ข ตกามา ฉาตา สนข ว จณฑาลา ความวา ข เปนเพยงนบาต. ความวากกามเหลานน จกทาผนนใหเปนเหมอนคนจณฑาล ทหวจด ไดสนขมากทาใหพนาศไดฉะนน. บทวา อปรมตตจ ทกข ไดแก ทกขทางกายในนรกเปนตนทหาประมาณมได คอทมอาจจะกาหนดไดวาเทาน. บทวา พหน จจตตโทมนสสาน ไดแก โทมนสเปนอนมากมใชนอย ทเขาไดรบอยในจต คอทกขทางใจ. บทวา อนโภหส แปลวา จกเสวย. บทวา กามยตโตแปลวา ผประกอบดวยกามทงหลาย คอผไมยอมเสยสละกามเหลานน. บทวาปฏนสสชช อทธเว กาเม ความวา โปรดทรงพราก คอหลกไปจากกามทงหลาย ทไมยงยน ไมเทยงเสยเถด. บทวา ชรามรณพยาธคหตา สพพา สพพตถ ชาตโย ประ-กอบความวา เพราะเหตทชาตทงหลายในภพเปนตนทงหมด ซงตางโดยประเภทมอยางเลวเปนตน ถกชรามรณะและพยาธจบไว ไมพนไปจากชรามรณะและพยาธนน ฉะนน เมอพระนพพานทไมชรามอย พระองคยงจะไดประโยชนอะไรจากกามทงหลาย ทไมพนไปจากชราเปนตนเลา.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 527 พระนางสเมธา ครนทรงประกาศอาทนพโทษในกามและภพทงหลายโดยมขคอการแสดงคณของพระนพพานอยางนแลว บดน เมอทรงประกาศคณของพระนพพานทบงเกดแลวนแล จงไดตรส ๒ คาถา โดยนยวา อทมชรดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อทมชร ความวา พระนพพานนนนเทานน ชอวาไมชรา เพราะไมมชราในตวเอง และเพราะเปนเหตไมมชราสาหรบทานผถงพระนพพานแลว. แมในบทวา อทมมร น กนยน เหมอนกน. ดวยบทวา อทมชรามร พระนางกลาวชมเชย รวมบททงสองเขาเปนบทเดยวกน. บทวา ปท ชอวา บท เพราะเปนขอทผประสงคจะพนจากทกขในวฏฏะ พงบวช พงดาเนน ชอวาไมเศราโศก เพราะไมมเหตแหงความเศราโศก และไมมความเศราโศก ชอวาไมมขาศก เพราะไมมธรรมททาใหเปนขาศก ชอวาไมมความคบแคน เพราะไมมความคบแคนดวยกเลส ชอวาไมมผดพลาด เพราะไมมธรรมทนบไดวาผดพลาด ชอวาไมมภยเพราะไมมภยมการตตนเองเปนตน และภยในวฏฏะ ชอวาไมรอน เพราะไมมความรอนดวยทกข ทงกเลส พระนางตรสคานนทงหมด หมายเอาพระอมต-มหานพพานอยางเดยว. ความจรงพระนางสเมธานน เมอทรงบารงพระองคเองโดยอาการทสาเรจดวยการททรงฟงเขามาเปนตน จงตรสวา อท นพพานน เหมอนทรงแสดงชดแจงแกชนเหลานน [พระชนกชนน พระญาต และพระเจาอนกรตตะ]. บทวา อธคตมท พหห อมต ความวา พระอมตนพพานน อนพระอรยะทงหลายมพระพทธเจาเปนตน เปนอนมาก อนนต นบไมถวน ตางบรรล ตรสร ทาใหประจกษแกตนมาแลว. พระนางมใชตรสหมายถงอมต-นพพานทพระอรยะเหลานนบรรลแลวอยางเดยวเทานน โดยทแท แมวนน กควรจะได คอเดยวน กควรจะบรรล คออาจบรรลได หากจะถามวา ใคร

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 528ควรจะไดพระนางจงตรสวา โย โยนโส ปยชต ประกอบความวา บคคลใด ตงอยในพระโอวาททพระศาสดาประทานไวแลว พยายาม และทาการพากเพยรชอบ โดยแยบคาย โดยอบาย อมตนพพานอนบคคลนน ควรจะได. บทวา น จ สกกา อฆฏมาเนน ความวา สวนบคคลใดไมพยายามโดยแยบคาย บคคลผไมพยายามนน กไมควรจะได คอไมอาจจะไดไมวาในกาลไร ๆ. บทวา เอว ภณต สเมธา ความวา พระนางสเมธาราชธดา ตรสธรรมกถา อนแสดงความสงเวชของพระองคในสงสารวฏ เปนสวนแหงการชาแรกในกามทงหลาย อยางน โดยประการทตรสมาแลว . บทวา สงขารคเตรต อลภมานา ไดแก เมอไมทรงไดความยนดอยางยง ในสงขารทเปนไปอย แมเพยงเลกนอย. บทวา อนเนนต อนกรตต ไดแก เมอทรงเกลยกลอมพระเจาอนกรตตะ. บทวา เกเส จ ฉม ขป ไดแก กทรงโยนทงพระเกศาททรงตดดวยพระขรรคของพระองคไปทพน. บทวา ยาจตสสา ปตร โส ความวา พระเจาอนกรตตะนนทลวอนพระเจาโกญจะ พระชนกของพระนางสเมธานน. หากจะถามวา ทรงทลวอนวาอยางไร พระเจาอนกรตตะตรสวา ขอพระองคโปรดทรงปลอยพระนางสเมธาใหทรงผนวชเถด พระนางคงจะทรงเหนวโมกขและสจจะแน อธบายวา ขอพระองคโปรดทรงปลอยพระนางสเมธาราชบตรเพอทรงผนวชเถด ดวยวาพระนางทรงผนวชแลว คงจะทรงเหนวโมกขและสจจะ คอทรงเหนพระนพพานอนไมวปรต. บทวา โสกภยภตา ไดแกทรงกลวภยในสงสารวฏทกอยาง เพราะมความพลดพรากจากญาตเปนตนเปนเหต ทรงหวาดสะดง โดยพระญาณอยางยอดเยยม. บทวา สกขมานาย ความวา พระนางกาลงทรงศกษาก

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 529ทรงกระทาใหแจงอภญญา ๖ ขณะนนนนเอง กทรงกระทาใหแจงพระอรหตซงเปนผลอนเลศ. บทวา อจฉรยมพภต ต นพพาน อาส ราชกาย ความวาความดบสนทจากกเลสทงหลาย อนอศจรรย ไมเคยม กไดมแกพระนางสเมธาราชบตร. หากจะถามวา พระนางสเมธา ทรงกระทาใหแจงอภญญา ๖ หรอพระสงคตกาจารยจงกลาววา ปพเพนวาสจรต ยถา พยากร ปจฉเมกาเล ความวา พระนางทรงพยากรณจรยาทนบเนองในปพเพนวาสานสสต-ญาณ ของพระองคในกาลสดทาย คอในเวลาดบขนธปรนพพานฉนใด บณฑตกพงทราบจรยานน ฉนนน. กปพเพนวาสญาณ พระนางทรงพยากรณแลวโดยประการใด เพอทรงแสดงประการนน พระนางจงตรสวา ภควต โกนาคมเน เปนอาท. บรรดาบทเหลานน บทวา ภควต โกนาคมเน ความวา เมอพระสมมา-สมพทธเจาพระนามวา โกนาคมนะ ทรงอบตขนในโลก. บทวา สงฆารามมหนวนเวสมห ความวา เมออารามทขาพระองคสรางอทศพระสงฆเสรจใหมๆ.บทวา สขโย ตสโส ชนโย วหารทาน อทาสมห ความวา เรา ๓สหาย คอ ธนญชาน เขมา และขาพระองค ไดชวยกนถวายวหารเปนอารามแดพระสงฆ. บทวา ทสกขต ต สตกขตต ความวา ดวยอานภาพของวหารทานนน เราเกดในเทวดา ๑๐ ครง ตอจากนน กเกดในมนษยแลวเกดในเทวดาอก ๑๐๐ ครง ตอจากนน กเกดในมนษย แลวเกดในเทวดาอก ๑๐๐ครง ๑๐ หน คอ ๑,๐๐๐ ครง ตอจากนน กเกดในมนษย ๑๐,๐๐๐ ครง จะปวยกลาวไปไยในมนษยทงหลาย คอไมมถอยคาทจะกลาวในครงทเกดในมนษยทงหลาย อยางนน อธบายวา เราเกดหลายพนครง.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 530 บทวา เทเวส มหทธกา อหมห ความวา เรามฤทธมากมอาน-ภาพมาก ในหมเทพนน ๆ เวลาเกดในเทวดาทงหลาย. บทวา มานสกมหโก ปน วาโท ไดแก ไมมถอยคาทจะกลาวถงความทเรามฤทธมาก ใน เวลาไดอตภาพเปนมนษย. บดน พระนางเมอทรงแสดงความอกฤษฏความมฤทธมาก ในเวลาไดอตภาพเปนมนษยนนนนแล จงตรสวาสตตรตนสส มเหส อตถรตน อห อาส เปนตน ในคานน รตนะ ๗ประการ มจกรรตนะเปนตน มแกพระราชานน เหตนน พระราชานนชอวา สตตรตนะ มรตนะ ๗ ประการ คอพระเจาจกรพรรด ของพระเจาจกรพรรดผมรตนะ ๗ ประการนน ขาพระองคไดเปนรตนะในอตถทงหลายเพราะประกอบดวยคณมเปนตนอยางนคอ เวนจากโทษ ๖ มความงาม ๕ มผวพรรณเกนผวพรรณมนษย มพรรณะดงทพยทมนษยไมเคยพบ. บทวา โส เหต ความวา กศลคอวหารทานทขาพระองคกระทาแดพระสงฆ ครงพระผมพระภาคเจาพระนามวาโกนาคมนะ เปนเหตแหงทพยสมบตตามทกลาวแลว. คาวา โส ปภโว ต มล เปนคาบรรยายของคาวา โส เหต นนนนแหละ. บทวา สาว สาสเน ขนต ความวา นนนนแลเปนความอดทนในการเพงธรรมในพระศาสนาของพระศาสดาน. บทวา ตปฐมสโมธาน ไดแก นนนนแล เปนทชมนมครงแรก คอเปนปฐมสมาคมโดยศาสนาธรรมของพระศาสดา. พระนางตรสเหตโดยใกลชดผลวา นนนนแหละเปนนพพานในทสด สาหรบขาพระองค ซงยนดอยางยงในศาสนธรรมของพระศาสดา. ก ๔ คาถาน พระสงคตกาจารยยกขนสสงคายนาไวแมในอปทานบาล เพราะเปนไปดวยการชแจงอปทาน จรตทไมขาดสายของพระเถร. พงทราบวนจฉยในคาถาสดทายดงน. บทวา เอว กโรนต ความวา ขาพระองคทาการปฏบตในอตภาพกอน ๆ และในอตภาพนฉนใด

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 531แมชนเหลาอนกกระทา คอปฏบต ฉนนน. ถาจะถามวาชนเหลาไหนกระทาอยางน พระเถรจงกลาววา เย สททหนต วจน อโนมปสส ความวา. บคคลเหลาใดเชอพระดารสของพระสมมาสมพทธเจา ผมพระปญญาเตมเปยม เพราะทรงมไญยปรยนตกญาณ คอเชอมนวา นเปนอยางน บคคลเหลานน ยอมทาคอปฏบตอยางน บดน พระเถร เพอแสดงความขอนนแหงการปฏบตทเปนไปอยางอกฤษฏนน จงกลาววา นพพนทนต ภวคเตนพพนทตวา วรชชนต. ขอนนมความวา บคคลเหลาใด เชอพระดารส ของพระผมพระภาคเจา ตามเปนจรง บคคลเหลานน เมอปฏบตวสทธปฎ-ปทา ยอมเบอหนายดวยวปสสนาปญญา ในภพคอสงขารทเปนไปในภม ๓ทงหมด กแลครนเบอหนายแลว ยอมคลายกาหนดโดยประการทงปวง ดวยอรยมรรค ยอมหลดพนจากภพแมทงหมด อธบายวา เมออรยมรรคทเปนวราคธรรม อนบคคลบรรลแลว บคคลผบรรลนน ยอมเปนผหลดพนโดยแทแล. พระเถรดงกลาวมาเหลานน มพระเถรกาเปนองคตน มพระสเมธาเถรเปนองคสดทาย พระสงคตกาจารยยกขนสสงคายนา รวมไวแหงเดยวกนในทน โดยเปนสภาคกนโดยคาถา มจานวน ๗๓ รป๑ แตเมอกลาวโดยภาณวารเถรคาถามจานวน ๖๐๒๒ คาถา. พระเถรทงหมดนน ชอวามประเภทเดยวโดยเปนสาวกาของพระสมมาสมพทธเจา ฉนใด มประเภทเดยว โดยเปนพระอเสขะ โดยถอนกเลสดจกลอนเหลกไดแลว โดยกลบกเลสดจคเสยแลว โดยเพกถอนกเลสเสยแลว โดยไมมกเลสดจลมสลก โดยปลงภาระลงแลว โดยไมมสงโยชนแลว และโดยอยจบธรรมเครองอยในอรยวาส ๑๐ แลว กฉนนน. จรงอยางนน พระเถรเหลานน ชอวามประเภทเดยวโดยนยเปนตนอยางน คอ ผละองค ๕ ผประกอบดวยองค ๖ ผมเครองอารกขา ๑ ผมอปสเสน๑. บาลวา ๗๑ รป. ๒. วา ๕๙๔ คาถา

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 532ธรรม ๔ ผเปนปณนนปจเจกสจจะ (บรรเทาสจจะเฉพาะอยาง) ผเปนสมวยสฏเฐสนะ ผมความดารไมขนมว ผมกายสงขารอนระงบแลว ผมจตหลดพนดวยด และผมปญญาหลดพนดวยด ชอวาม ๒ ประเภท ตางโดยเปนสาวกาตอหนาและเปนสาวกาลบหลง จรงอย พระเถรเหลาใด เกดในอรยชาต [เปนพระอรยะ] เมอพระศาสดายงทรงพระชนมอย มพระมหาปชาบดโคตมเปนตน พระเถรเหลานน ชอวาสาวกาตอหนา สวนพระเถรเหลาใดไดบรรลคณวเศษภายหลงแตพระผมพระภาคเจาเสดจดบขนธปรนพพาน พระเถรเหลานน แมเมอพระธรรมสรระของพระศาสดายงประจกษอย กชอวาสาวกาลบหลง เพราะพระสรระของพระศาสดา ไมประจกษแลว ชอวาม ๒ ประเภท โดยเปนอภโต-ภาควมตตและปญญาวมตต กอยางนนเหมอนกน แตพระเถรทมาในพระบาลน เปนอภโตภาควมตตทงนน. ชอวาม ๒ ประเภทโดยตางเปนผมอปทานและไมมอปทาน กอยางนนเหมอนกน. กอปทานกลาวคอความเปนผบาเพญบารม โดยการกระทาบญมาในพระสมมาสมพทธเจาพระองคกอน ๆ ในพระปจเจกพทธเจา และในพระสาวกพทธะ ของพระเถรเหลาใดมอย พระเถรเหลานน ชอวามอปทาน อปทานนนของพระเถรเหลาใดไมม พระเถรเหลานน ชอวาไมมอปทาน. ม ๒ ประเภทคอ ผไดอปสมบทจากพระศาสดา ผไดอปสมบทจากสงฆ จรงอย พระมหาปชาบดโคตม ผไดอปสมบท เพราะรบครธรรม ชอวาไดอปสมบทจากพระศาสดา เพราะไดอปสมบทจากสานกพระศาสดา พระเถรนอกนน ทงหมดชอวาไดอปสมบทจากสงฆ พระเถรทไดอปสมบทจากสงฆแมเหลานน กม ๒ ประเภท คอผไดอปสมบทจากสงฆฝายเดยว ผไดอปสมบทจากสงฆสองฝาย บรรดาพระเถรเหลานน พระเถรทเปนเจาหญงศากยะ ๕๐๐ องค ออกผนวชพรอมกบพระมหาปชาบดโคตมชอวาไดอปสมบทจากสงฆฝายเดยว เวนพระมหาปชาบดโคตม เพราะได

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 533อปสมบทจากภกษสงฆฝายเดยว นอกจากน ชอวาไดอปสมบทจากสงฆสองฝาย เพราะไดอปสมบทจากอภโตสงฆ. ในทน ไมไดหมวดสองสาหรบเอหภกขนเหมอนหมวดสองของเอห-ภกข เพราะเหตไร เพราะการอปสมบทอยางนน ของภกษณทงหลาย ไมม.ผวา เมอเปนเชนนน คานนใด พระภททากณฑลเกสาเถรกลาวไวในเถรคาถาวา นหจจ ชาณ วนทตวา เปนตน แปลวา ขาพเจาคกเขาถวายบงคม ทาอญชลตอพระพกตร พระผมพระภาคเจาตรสสงวามาเถด ภททา พระดารส สงนน เปนอาสปสมปทา บวชโดยอาสาของขาพเจา.กลาวคาถาไวในคมภรอปทานวา๑ อายาจโต ตทา อาห เปนตน แปลวา ครงนน พระผเปนนายก ถกขาพเจาทลวอนแลว กตรสสงวา มาเถดภททา ครงนนขาพเจาอปสมบท ไดเหนนาเลกนอย. คานน พระภททากณฑลเกสาเถรกลาวทาไม คานพระเถรมไดกลาวหมายถงการอปสมบท โดยเปนเอหภกขนอปสมปทา แตทานกลาวเพราะเปนเหตแหงการอปสมบทวา พระดารสสงของพระศาสดา เปนอาสปสมปทาการบวชโดยอาสาของขาพเจา. จรงอยางนน ทานกลาวไวในอรรถกถาวา พระภททากณฑลเกสาเถรกลาววา พระผมพระภาคเจาตรสสงขาพเจาวา มาเถด ภททา ไปสานกภกษณบรรพชาอปสมบทเสยในสานกภกษณทงหลาย พระดารสสงของพระศาสดานนไดเปนอปสมบทของขาพเจา เพราะเปนเหตแหงการบวชของขาพเจา บณฑตพงเหนวา ทานพรรณนาแมความแหงอปทานคาถา โดยนยอยางนนแล.๑. ข. ๓๓/ขอ ๑๖๑ กณฑลเกสเถรอปทาน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 534 แมเมอเปนดงนน ในภกขนวภงค คานวา มาเถด ภททา ทานกลาวทาไม คาน เปนคาสองความไมมสภาพแหงการบวชของภกษณทงหลายวาเปนเอหภกขน เพราะการบวชอยางนน ไมมแกภกษณทงหลาย ผวาเมอเปนเชนนนทาไม ทานจงนเทศคาอธบาย ไวในวภงควา เอหภกขนกเพราะการบวชนนตกอยในกระแสแหงเทศนานย. จรงอย ธรรมดาความทการอปสมบทตกอยในกระแสน มใชบงคบแกเรองทไดอยในทไหน ๆ. องคฌานแมนไดอย ในมโนธาตนเทศ ในอภธรรมทานกมไดยกขนโดยความเปนองคฌานทตกอยในกระแสแหง ปญจวญญาณ เพราะไมมเทศนาไวในทไหน ๆ ฉนใด หทยวตถ ในวตถนเทศในอภธรรมนนนนแหละทานกมไดยกขน โดยถอเอาหทยวตถทไมไดอยในทไหนๆ ฉนใด ในฐตกปป-นเทศกฉนนน เหมอนททานกลาวไววา๑

กฐตกปปบคคลเปนไฉน. คอบคคลน ปฏบต เพอทาใหแจงโสดาปตตผล มอย และเวลาไหมของ กปกมอย กปจะยงไมไหมไป ตราบเทาทบคคลนยง ไมทาใหแจงโสดาปตตผล. แมในทน บณฑตกพงทราบโดยการถอเอาการบวชทยงไมไดอยอยางนน กคานเปนคาปรกป ถาพระผมพระภาคเจา พงตรสกะมาตคาม [หญง]โร ๆ ซงควรแกความเปนภกษณวา เอห ภกขน ไซร ความเปนภกษณ กจะพงมไดแมดวยอาการอยางนแล. ถามวา กเหตไร พระผมพระภาคเจาจงไมตรสอยางน. ตอบวา เพราะไมมบคคลผสรางสมบารมอยางนน. แตอาจารยพวกใดกลาวเหตไววา เพราะบคคลทงหลายอยไมใกลชด [พระพทธเจา]แลวกลาว เพราะวาพวกภกษเทานน เทยวใกลชด อยใกลชดพระศาสดา๑. อภ.ป. ๓๖/ขอ ๓๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 535เพราะฉะนน ภกษเหลานน จงควรเรยกวา เอหภกษ พวกภกษณไมควรเรยกวา เอหภกขน คานนกเปนเพยงมตของอาจารยพวกนน. เพราะความเปนผใกลและไกลพระศาสดา ไมทาใหสาเรจความเปนภพพบคคลและอภพพ-บคคลได. สมจรงดงทพระผมพระภาคเจาตรสไววา๑

ดกอนภกษทงหลาย แมหากวา ภกษพงจบชาย สงฆาฏ ตดตามไปขางหลง สะกดรอยเทาไป แตภกษ นน มอภชฌามาก รานแรงกลาในกามทงหลาย มจต คดพยาบาท มความดารแหงใจราย ทรงลมสต ไม มสมปชญญะ ใจไมมนคง มจตหมน มอนทรย ไมสารวม โดยทแท ภกษนนยงไกลเรา และเราก ไกลภกษนน ขอนน เพราะเหตไร ดกอนภกษทง หลาย เพราะวาภกษนนไมเหนธรรม เมอไมเหน ธรรม กชอวาไมเหนเรา. กอนภกษทงหลาย แมหากวาภกษนน อยไกลถง ๑๐๐ โยชน แตภกษนน เปนผไมมอภชฌามาก ไมรานแรงกลาในกามทงหลาย ไมมจตคดพยาบาท ไมดารแหงใจราย มสตมนคง มสมปชญญะ มจตตงมน มจตมอารมณเดยว สารวมอนทรย ทแท ภกษนนอยใกลเรา และเรากอยใกลภกษนน ขอนน เพราะเหตไร ดกอนภกษทงหลาย เพราะวาภกษนนเหนธรรม เมอเหนธรรม กชอวาเหนเรา ดงน. เพราะฉะนน ความทบคคลอยใกลและไกลพระศาสดา โดยเทศะไมใชเหตเลย สวนความทภกษณทงหลาย ไมคควรในเรองเอหภกขนอปสมปทานน๑. ข. อต ๒๕/ขอ ๒๗๒.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 536กเพราะภกษณเหลานน ไมไดสรางสมบารมไว ดวยเหตนน ทานจงกลาววาหมวดสองแหงเอหภกขน ไมไดในขอน พระเถรม ๒ ประเภทดงกลาวมาน. พระเถร ม ๓ ประเภท คออครสาวกา มหาสาวกา ปกตสาวกาใน ๓ ประเภทนน พระเถร ๒ รป คอ พระเขมา พระอบลวรรณา ชอวาอครสาวกา พระเถรผเปนพระขณาสพแมทกรป ทาศลสทธเปนตนใหถงพรอม มจตมนคงอยในสตปฎฐาน ๔ เจรญโพชฌงค ๗ ตามเปนจรง ทากเลสใหสนไปไมเหลอตามลาดบมรรค ดารงอยในผลอนเลศกจรงอย ถงอยางนน พระขณาสวเถรทงหลาย ชอวามหาสาวกา กเพราะเปนพระสาวกา ผยงใหญดวยคณทงหลายมศลเปนตน เพราะคณวเศษอนดยง สาเรจแลวในสนดานของตน ดวยความเปนผยงใหญโดยอภนหารและมความยงใหญโดยบพ-ประโยค [บพกรรม] เหมอนคณวเศษ ทปรารถนากน สาเรจดวยความวเศษแหงการเจรญปพภาคของทฏฐปตตบคคล โดยสทธาวม และของอภโตภาควมตบคคล โดยปญญาวมต ฉะนน กพระขณาสวเถรแมทงสองรปนน ชอวาอครสาวกา กเพราะเปนผตงอยในความเปนเลศ ดวยคณทกอยาง พรอมทงความวเศษ ดวยการบรรลบารมชนอกฤษฏในปญญาและสมาธตามลาดบ ดวยสมมาปฏบต ทเกดมาชานาน ไมวางเวน โดยเคารพ เพราะเปนผมอภนหารเกดแตสมมาทฏฐสมมาสมาธนน อนเหตเกดอานภาพแหงการทาทดยงของสมมาทฏฐและสมมาสมาธอนเปนธระ โดยเปนประธานในโพธปกขย-ธรรมเหลานนนนแล สวนพระขณาสวเถรมพระมหาปชาบดโคตมเปนตน ชอวา มหาสาวกา เพราะเปนพระสาวกาผยงใหญ ดวยคณวเศษทไดเพราะเปนผยงใหญโดยอภนหาร และเพราะเปนผยงใหญโดยบพประโยค พระเถรนอกนเปนตนอยางนคอ พระเถรกา พระตสสา พระวรา พระธรา ชอวาปกต-สาวกา เพราะไมมคณวเศษ มความเปนผยงใหญโดยอภนหารเปนตน.

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 537 กพระปกตสาวกาเหลานน ไมนบเหมอนพระอครสาวกา และพระ-มหาสาวกา ทแทพงทราบวาพระปกตสาวกาเหลานน มจานวนหลายรอยหลายพน. พระเถร ม ๓ ประเภท โดยประเภทอครสาวกาเปนตน ดงกลาวมาฉะ-น. ม ๓ ประเภท โดยประเภทสญญตวโมกขเปนตน. กเหมอนอยางนน ม๔ ประเภท โดยจาแนกตามปฏปทาเปนตน. ม ๕ ประเภท โดยจาแนกตามความยงดวยอนทรยเปนตน. ม ๕ ประเภท โดยจาแนกตามขอปฏบตเปนตนก เหมอนอยางน. ม ๖ประเภท มอนมตตวมตตเปนตนตน. ม ๗ ประเภท โดยประเภทอธมตต. ม ๘ ประเภท โดยจาแนกตามธรปฏปทาเปนตน. ม ๙ ประเภทและ๑๐ ประเภท โดยจาแนกตามวมตต. กพระเถรเหลานน ๆ จาแนกโดยประเภทธระ ตามทกลาวแลว กม ๒๐ ประเภท. จาแนกโดยปฏปทากม ๔๐ประเภท. จาแนกตามประเภทแหงปฏปทา ตามประเภทแหงธระ กมอก ๘๐ประเภท. กหรอวา จาแนกตามวภาคแหงสญญตวมตตบคคลเปนตน กม๒๔๐ ประเภท. จาแนกโดยวภาคตามบคคลทยงดวยวรยะเปนตน กม ๑,๒๐๐ประเภท. บณฑตพงทราบวา พระเถรเหลานน ตางกนมากประเภท กโดยคณของตนอยางเดยว ดวยประการฉะน. ความสงเขปในเถรคาถาม มดงกลาวมาน. สวนความพศดาร พงถอตามนยทกลาวแลวในอรรถกถาเถรคาถา ในหนหลงแล. จบอรรถกถาสเมธาเถรคาถา จบอรรถกถามหานบาต ในเถรคาถามรวมเปนคาถา ๔๙๔ คาถา พระเถร ๗๑ รปนนลวนแตเปนผสนอาสวะ. เถรคาถาจบบรบรณ

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 538 นคมคาถา คาถาทายอรรถกถาเถรคาถาดวยกถาพรรณนาความดงกลาวมาฉะน พระสาวกเหลานนใด มพระสทธรรมพรงพรอม เปนบตรเกดแตพระอระ เกดแตพระโอษฐ ของพระ- ศาสดาผเปนจอมทพธรรม เปนทายาท ลกเนรมตโดย ธรรม สมบรณดวยคณมศลเปนตน เปนผเสรจกจแลว ไมมอาสวะ เปนพระเถระกม เชนทานพระสภตเปน ตน เปนพระเถรกม เชนพระเถรกาเปนตน พระสาวก เหลานนกลาวคาลาเหลาใดไว ดวยวธพยากรณพระ- อรหตเปนตน. พระมหาเถระทงหลาย [พระสงคตกาจารยผ ทาปถมสงคายนา ๕๐๐ องค] ชวยกนรวบรวมคาถา เหลานนทงหมด ยกขนสบาลสงคายนา ชอวาเถร- คาถา เถรคาถา. เพอประกาศความของเถรคาถาและเถรคาถาเหลา นน ขาพเจาอาศยนยทมาในอรรถกถาเดม จงเรมแตง อรรถสงวรรณนาอนใด อรรถสงวรรณนาอนนน ประกาศอรรถอนยอดเยยมในเถรคาถาและเถรคาถา นน ตามความเหมาะสมในทนน ๆ โดยชอวาปรมตถ-

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 539 นปนมวนจฉยอนไมสบสน กถงการจบลง โดยบาล ประมาณ ๙๒ ภาณวาร. ดงนน บญนนใด อนขาพเจาผแตงคมภรปร- มถถทปนนน ไดประสบแลว ดวยอานภาพแหงบญ นน ขอสตวทงปวง หยงลงถงศาสนาของพระโลก- นาถ ดวยขอปฏบตมศลเปนตนอนบรสทธ จงเปนภาค มสวนแหงวมตตรส. ขอศาสนาของพระสมมาสมพทธเจา จงดารง อยยงยนในโลก ขอสรรพสตว จงมความเคารพใน ศาสนาของพระสมมาสมพทธเจานนเปนเนองนจ. ขอฝนจงตกตองตามฤดกาล ขอพระเจาแผนดน ผทรงยนดเปนนจในพระ- สทธรรม โปรดทรงปกครองสตวโลก โดยธรรมเทอญ. จบกถาพรรณนาความแหงเถรคาถา ซงทานพระอาจารยธรรมปาล-เถระ ผอย พทรตตถวหาร [วดทาพทรา] รจนาไว. อรรถกถาเถรคาถา จบบรบรณ