Page 1
หนงสออานประกอบการเรยนการสอน
วถไทย.....วถลานนา เรอง โคมลานนา
นางเบญจมาศ อนชย
โครงงานการบรณาการสาระการเรยนรศลปะกบวถไทย โดยใชสถตเปนฐาน ระดบชนมธยมศกษาปท 1-3
โรงเรยนเทพศรนทร เชยงใหม อ าเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม
ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 34
Page 2
ค าน า
วถไทย...วถลานนา คอการดารงชวตของคนลานนา ท ผกพนกบศาสนา การสรางผลงาน
ทางศลปะ งานหตถกรรมพนเมอง จากภมปญญาชาวบาน มแรงบนดาลใจจากความศรทธา ชาว
ลานนานยมนามาใชในงานพธกรรมตางๆ และถายทอดสบทอดตอกนมา
หนงสออานประกอบการเรยนการสอนโครงงานดวยการบรณาการสาระการเรยนรศลปะ
กบวถไทย โดยใชสถตเปนฐาน ระดบชนมธยมศกษาปท 1- 3 ฉบบนไดรวบรวมภมปญญา
ชาวบานตามวถลานนา เพอศกษาและสบสานอนรกษศลปวฒนธรรมลานนา หวงเปนอยางยงวา
จะเปนประโยชนสาหรบผทสนใจ
นางเบญจมาศ อนชย
Page 3
โคมลานนา
โคมไฟลานนา หรอโกมลานนา เปนงานหตถกรรมพนเมองจากภมปญญา ชาวบาน ทสบ
ทอดตอกนม าและไดถายทอดจากรนสรนเพอ อนรกษ ใหคงอยสบตอกนมาจนถงปจจบนในภาคเหนอ ดวยเหตทการดารงชวตของคนลานนาผกพนกบศาสนา การสรางผลงานทางศลปะจงมแรงบนดาลใจจากความศรทธา ปจจบนชาวลานนานยมนามาใชในงานพธกรรมตางๆ โดยเฉพาะในงานประเพณยเปง หรอ ประเพณลอยกระทง นยมจดโคมคาง หรอโคมทตดแขวนไวบนทสง ทาดวยไมไผและกระดาษสรางเปนโคมทรงกลมหกมมเรยกวา "โคมรงมดสม" ใชประดบตกแตงมเทยนและประทปเพอเปนการสกการะบชาพระพทธเจา ในคนวนเพญเดอนสบสอง (ยเปงลานนา) และเชอวาเปนการบวงสรวงพระเก ตแกวจฬามณบนสรวงสวรรค ซงถอวาเมอไดกระทาเชนนแลว แสงประทปจากโคมจะชวงสงประกายใหการดาเนนชวตเจรญรงเรองอยเยนเปนสข ชาวลานนาจงนยมปลอยโคมไฟขนฟาและจดประทปตามบานเรอนในปจจบนมการประยกตใชโคมไฟมาทาเปนเครองประดบตามอาคารบานเรอน และสถานทตาง ๆ เพอความสวยงาม อกทงยงชวยสบสานและอนรกษเอกลกษณงานหตถกรรมโคมลานนาใหคงอยสบไป
Page 4
โกมผด หรอ โคมหมน
(ภมปญญาการใชแรงดนอากาศ)
โกมผด หรอ โคมหมน เปนโคมทเกดขนตงแตสมยชาวไทยลานนา หรอทางสบ
สองปนนาไดหนอพยพเขามาในภาคเหนอ เปนพวกลอ มอญ ซงไดนาประเพณการทาโคมผดเขามา เวลามงานประจาปหรองานตามวด กไดทาโคมผดตงไวใหคนดแทนหนง ซงสมยกอนยงไมมภาพยนตร โคมผดจงคลายหนงตะลง มลกษณะทรงกระบอกกวาง 12 นว ยาว 30 นว หมดวยกระดาษสาหรอกระดาษสขาว โคมนสามารถหมนได ทางภาคกลางจงเรยกวา "โคมเวยน" ดานในจะมไมหรอดายโยงเขามาแกนกลาง ซงทาเปนมมแหลมดงหวจรวด ใสไวในกนถวยหรอภาชนะทมรองกลมพอเหมาะเพอใหโคมผดหมนไปรอบ ๆ ดวยแรงเทยน เมอจดเทยนซงตดตงไวกลางโคมความรอนจากเปลวเทยนจะไปกระทบแถบกระดาษและผลกใหสวนทเปนโครงครอบนนใหหมนจะทาใหเหนเงาปรากฏเปนรปตาง ๆ เวยนไปรอบ ๆ ซงนบเปนนทรรศการในลกษณะของโบราณอยางงาย ๆ สาหรบในปจจบน โคมผดไดมการประยกตใชแรงหมนจากแรงเทยนมาใชเปนแรงจากมอเตอรไฟฟาแทน เพอความสะดวกรวดเรว และงายตอการเกบรกษา
การทาโคมผดสะหลา (ชาง) จะหาไมไผทเหนยว เชน ไผบง ไผสสก ไผซาง ฯลฯ อยางใดอยางหนงมาจกเปนตอกกวางประมาณ 1 เซนตเมตรยาวประมาณ 30 เซนตเมตร พยายามเหลาใหบางทสด จานวน 12-14 เสน แลวแตสะหลาจะทา หลงจากนนในสมยกอนจาใชใบลานมาเหลาเปนเสนตามความยาวของซททาไว แตใหความกวางประมาณ 1 เซนตเมตร มาตดซไมใหแนบสนททกอนเตรยมไว (ตวในลานนเองจะเปนเสมอนใบพดทตามลมใหโกมผดหมน แตปจจบนจะใชแผนฟลอยดททนความรอนแทนใบลาน)
Page 5
เมอไดซไมแลว ตอไปจะหาไมทมนาหนกเบา เชน ไมปอ ไมสา ไมงว (นน) มาเปนหวโกมผด โดยการเหลาใหกลม เสนผาศนยกลางประมาณ 5 เซนตเมตร ยาวประมาณ 7 เซนตเมตรทาตรงกลางใหปองออกมาคลายหวจอง (รม) ตรงกลางปองนเองเจาะรเทากบขนาดของซไมเพอนาซไมมาสอดตด การเจาะรดงกลาวตองใหเอยงประมาณ 45 องศาทกร เสรจแลวนาเสนตอกทตดใบลานมาสอดตดกาวใหหวซไมตดกบรหวโกมผดใหแนนทกซโดยรอบ กจะไดโครงหวโกมผดมลกษณะคลายหวจอง (รม) ตอไปทาสายรอยผกดง การทาสายรอยผกดง คอ การทนาดายเหนยวมาผกซไมแตละซใหหางกนตามความตองการหรอความเหมาะสม เพอใหไมซดงกนและกนคลายเฝอก จดทจะรอยคอตรงกลางซโดยรอบและสดทายอหรอปลายซโดยรอบ กจะโครงหวโกมผดลงตอกตะปใหแนน ตอไปนาหวโครงโกมผดลองวางบนเสา เพอจะทาวงดานลางและโครงดานขาง โดยการวดขอบวงบนไดเทาใด นามาเปนขนาดวงลาง แลวงนาไมตอกมาขดเปนวงตามขนาดวงบนแลววางทพนเพอสานดายและเสาคา การทาเสาคาจะนาเสนตอกยาวเทากบความสงของวงบนและวงลาง เสนตอกดงกลาวจะเหลาใหบางเบาจานวน 6 เสนนามาผกเชอมวงบนและลาง เปนระยะหางเทาหนโดยรอก กจะไดโครงโคมผดมลกษณะดานบนเปนซไม ดานขางเปนซไม 6 เสนดานลางมปากเปนวงกลม เสรจแลวนาดายเหนยวมาขงจากขางยนลงมาผกขอบดานลางยอนสลบขนไปเปนฟนปลาโดยรอบ ใหเปนรปทรงกระบอก ทดลองหมนโครงซไมเมอเทยงตรงดแลวตอไปกทาเขม
การทาเขมสมยกอนจะใชไมแขง เชนไมเกลด หรอเขาสตวมาเหลาแตปจจบนมเหลก หรอเขมหมด จงใชเหลกแทนไม โดยการตดเหลกหรอเขมหมดยาวประมาณ 2 เซนตเมตร ฝงไวตรงจดศนยกลางแกนหวโครงใหแนน แลวทดลองนามาวางบนหวเสา โดยใหเขมอยบนศนยกลางหวเสาใหมากทสด ทดลองหมนเบาๆ เมอไดทแลวจงทาหมอง (หลมเลก) ฝงวสดทมลกษณะลนไหล เรยกวาตวมน (ตวลน) สมยโบราณตวลนจะทาดวยแผนหนเลกๆนามาฝนใหหนาเรยบ ตอมาเปลยนเปนเศษเครองปนดนเผาทมผวเปนมน ตอมา เมอมขวดหรอแกว จะใชเศษขวด เศษแกวมาทาเปนตวมน โดยการทบใหเปนแผนกลมเสนผาศนยกลางประมาณครงเซน นามาฝงในรหวเสาเพอรองรบเขม เมอฝงตวมนแลวตอไปทดลองนาหวโกมผดมาวาง โดยใหปลายเขมวางบนตวมน ลองใชมอหมนดวาคลองตวหรอไม เมอไดทแลวตอไปทาตวละคร
การทาตวละคร แตกอนนยมทารปตวเปง (รปสตวตามปตางๆ) จนครบ 12 ป ตงแตรปหน วว ไปจนถงรปหม เพอแสดงวาในแตละรอบ 12 ปนนมอะไรบาง โกมจะผดหมนเวยนใหเหน
Page 6
ความเปนไปอายขยของคนเรายอมมหมนเคลอนไหวอยางไมหยดย ง จนกระทงวนตาย บางคนทาเปนรมาวง ชาวนากาลงไถนาบาง เปนรปนกบนบาง เปนรปเลอไลกวางบาง
วธการทาตวละคร สะหลาจะตดกระดาษใหเปนรปทตองการ แลวนามาตดกบโครงเสนดายดานขางของโคมผดเพอบงแสงไฝสะทอนเงานออกมาตดฉากวงกลมลอมตวโกมผด บางคนกทาเปนกลองสเหลยม แตในทนจะขอพดถงแบบวงกลมเทาน
การทาฉากรบเงาภาพแบบวงกลม สะหลาจะวดดานนอกของตวโกมผดออกมาประมาณ 8 – 10 นว นาเสนตอกมามวนเปนวงกลมสองวง ตามขนาดทวดไวแลว ตดไมขนาดกวาง 1 เซนตเมตร สงเทากบตวกลมผดหรอสงกวาเลกนอยเพอตกแตงกแลวแตสะหลา ตดไมดงกลาวจานวน 6 อน มาทาเปนโครงขาง ผกเปนเสาเชอมวงกลมไมดานบนและลาง โดยใหเสาหางมระยะเทาๆ กน กจะไดโครงฉากไมทรงกระบอก ทดลองวางครอมตวโคมผดด เมอเหนวาโครงฉากโคมผดไดทแลวนากระดาษสาสขาวแผนบางมาตดโดยรอบตวโครงฉากใหทว กจะไดฉากวงกลมลอมรอบตวโคมผด
เมอทาเสรจเรยบรอยทกขนตอนแลว กจะเปนการจดไฟทดลองโคมใหผด โดยการจดเทยนเลมขนาดเทาหวแมมอวางไวใกลๆ เสาภายในโคมผด เมออากาศภายในโคมผดรอน จะลอยตวขน อากาศรอบๆ จะพดเขาหา ปะทะกบซโครงดานบนใหโคมหมน ขณะทโคมหมนแสงไฟจากเทยนจะสองเอาภาพตางๆ ทเคลอนไหว เชนเสอไลกวาง มาวง เปนตน
Page 7
โคมลอย
(ภมปญญาการค านวณชองลม)
(ทมา: http://www.cm108.com/bbb/36853.html)
โคมลอยลานนา นยมเลนกนในเดอนย เพราะบรรยากาศยามนนารนรมยปลอดโปรง ทองฟาสครามสดใส เมอปลอยโคมลอย จะเหนไดชดดงดงาม สมยกอน การปลอยโคมลอยทาเพอเปนพทธบชาหรอปลอยเคราะหกรรมลาบากตามทโบราณเชอกน การทาโคมลอย ตองคดรปแบบกอนวาจะทารปแบบใด เชนรปแบบสเหลยมหรอรปแบบกลม เมอไดรปแบบแลวกนากระดาษมาตดตามรปแบบ เสรจแลวทาปากสาหรบใสควน การทาปากหรอชองลม ตองวดเอาความกวางเสนผาศนยกลางของโคมลอยไดเทาใดแบงเปนแปดสวน เสรจแลวนาความยาวทไดจานวนหนงในแปดนนมาเปนความกวางหรอปากชองลม เชนวดเสนผาศนยกลางได 8 เมตร กทาปากโคมลอยเพยง 1 เมตร เปนตน เมอเจาะปากโคมลอยแลว ตดกระดาษมาทากรอบรมปากโคมใหหนาเหมาะสาหรบถอและแขวนลกเลนเมอปลอยขนสทองฟา เมอไดตวโคมลอยแลว บางคนจะทาหวงไวบนโคมลอย โดยการนาเอาเศษกระดาษทเหลอมาฟนเปนเสนยาว แลวใชกาวตดกบดานหว เพอเปนบวงใชไมสอดดงใหสงขนในขณะทใชควนรม แตบางคนกไมทาห ตอไปกจะเตรยมเชอเพลงเพอนามาเผา
Page 8
เอาควนรมพยงใหโคมลอยขน การทาเชอเพลงสมยกอนจะใชชน ตอมามนามน กใชน ามนบาง โดยมากจะใชนามนเครองทใชแลว หรอวสดทพอหาไดในทองถน ขนตอนการปลอยโคมลอยขนสทองฟา การปลอยโคมลอยเปนศลปะอยางหนงทชางอาจทาแตกตางกนไป เชน บางคนวางโคมลอยแลวยกปากขนรอรบเอาควนไฟ อกคนพดใหควนเขาสลาตว แตบางคนเอาไมแค (คบเพลง) หวโคมลอยสงขนใหปากโคมอยเหนอกองไฟแลวพดใหควนเขาสลาตวโคมลอยกม อยางไรกตามททาเหมอนกบคอ มไมแค (คบเพลง) จดเขารมควนเขาสลาตวโคมลอย จานวนคนทรวมกนปลอย ตองมหลายคน แตละคนมหนาทตางกน เชน บางคนถอปากโคมลอยรอรบควนไฟ บางคนพดใหควนเขาสตวโคมลอย บางคนถอดานขางพยงขน บางคนเตรยมผกมดลกเลนกอนทจะปลอยโคมใหลอยขนฟา ขณะทโคมลอยทะยานขนฟา พรอมกบเสยงปรบมอในความสาเรจ ขณะเดยวกนเสยงประทดจะถกจดทนท ดงตมตามสนนตามหลงโคมลอย ทกคนตางแหงานมองดวยความยมแยม มความปตยงนก โคมลอยมบทบาทในวถชวตคนลานนาอยางมากมายเชน
- ดานความเชอ มการปลอยโคมลอยเพอเปนพทธบชา ปลอยเคราะหเสนยดจญไร จนเกดเปนประเพณวฒนธรรมในชมชน
- ดานศลปะ เปนการแสดงออกของความคดสรางสรรค ในรปแบบตางๆ ใหมววฒนาการตามสมย โดยมวสดลกเลนมากขนกวาโคมลอยสมยกอนๆ
- ดานสงคม กอใหเกดการรวมกลมคน รวมกนทางาน รวมมอกนสรางสรรค รวมคด แลกเปลยนประสบการณ ทาใหมผลงานเกดขนในสงคม
- ดานการศกษา การทาโคมลอยไมมตาราแนนอน ตายตว แตเปนการกลอมเกลาทางสงคม เลยนแบบตอกนมา รนแลวรนเลา ขณะเดยวกนคนรนตอมากปรบปรงเปลยนแปลงใหดงามขน
- ดานการประชาสมพนธ ในการเปดหางราน พธการ ตางๆ มกมผนยมทาโคมลอย แลวตดแผนปายพธปลอยขนไปดวย เมอโคมลอยตกลงมา กทาใหผอนเกบปายไปอาน บอกเลาตอๆ กนไป
Page 9
โคมไฟลานนา
(ภมปญญาการใชความรอน)
โคมไฟหรอวาวไฟ เกดขนเมอใด ไมปรากฏหลกฐานแนชด อาจเปนเพยงคาเลา หรอตานาน ดงทพบในหนงสอประเพณสบสองเดอนลานนาไทยของ ศาสตราจารยมณ พะยอมยงค สรปไววา “โคมลอยทปลอยตอนกลางคน จะใชกอนไมเปนกอนกลม ชบดวยนามนยางหรอนามนขโลจนชมแลวนาไปมดกบปากโคมลอย เมอรมควนจนไดทแลวจะจดไฟททอนผา แลวปลอยโคมลอยขนสอากาศ โคมลอยจะลอยไปตามกระแสลม ดเหมอนลกษณะดวงไฟ คลายดาวเคลอนคลอยไปในเวหาอนเงงวางนาดยงนก คนลานนาเชอกนวา การปลอยโคมลอยเปนการปลอยเคราะห ปลอยนามใหหมดไป บางกวาเปนการบชาเทวดาบนสวรรค บางกวา ปลอยเพอบชาพระเกตแกวจฬามณ แตหากพจารณาแลวโคมลอยเกดจากความคดสรางสรรค ประดษฐเพอสนองความตองการในความเชอของคนใหเกดความสบายใจ เปนภมปญญาของคนลานนา ในการนาเอาความรอนมาใชพยง ดนใหโคมลอยขนสทองฟา ขนตอนการทาโคมไฟหรอวาวไฟ ขนตอนแรกจะนาไมไผมาจกตอกเปนเสนกลมยาวประมาณ 3 เมตร เสนผาศนยกลาง 0.5 เซนตเมตร นาเสนตอกมามวนทบเหลอมกนใหไดเสนผาศนยกลาง 1.5 เมตร ใชดายเหนยวพนหวไมททบกนใหแนน จะไดวงไมขนมาวงหนง ซงเรยกวา “วงปาก” เตรยมไว หลงจากนน เลอกกระดาษวาสขาวเปนแผนมาตอกนเปนผนใหญแลวนามามวนเปนวงตามขนาดของวงไมทเตรยมไว แลวใชกาวตดรมตอกนใหเปนทรงกระบอกกลวง โดยใหวงไม
Page 10
อยดานใน แลววดจากปากขนไปประมาณ 2 เมตร นากระดาษมาปดปากดานบนใหมดชดกจะไดตวโคมไฟหรอวาวไฟ เสรจแลวนาปากดานลางเขาตดกบวงไมไผ จนรอบเพอเปนปากโคมไฟดานลาง เมอเสรจขนตอนนกจะไดโคมไฟหรอวาวไฟ 1 ลก จากนนกทาเชอเพลง สมยโบราณจะใชเศษผาทาเปนกอนชบนามนชน(ขยา) โดยใชชน(ขยา) เคยวจนเหลว นากอนผาลงชบเพอนาไปผกกบโคมไฟ หากวธนไฟไหมไมหมด กจะเปนอนตรายกบบานเรอนได แตปจจบนชางทาโคมไฟบางทานไดเอากระดาษทชชมา 1 มวน แลวทาการเคยวขผงจนเหลว เมอไดทจะนาเอากระดาษทชชจมลงไปทงหมด รอสกครใหกระดาษทชชซมเนอกระดาษษดแลว จงยกออกมาตงไวสกครขผงเยนลงกจะไดกอนเชอเพลง 1 กอน แลวแบงออกเปนสามทอน นาแตละทอนไปผกกบโคมไฟ 1 ลกตอ 1 ทอน กอนเชอเพลงนจะใหความรอนประมาณเกอบชวโมง แลวไหมจนหมดโคมไฟถงจะตกลงสพนดน ทาใหไมเกดอนตราย ตอไปนากอนเชอเพลงไปผกกบโคมไฟ จะใชลวดจานวน 2 เสนนาไปผกขวางเปนเสนผาศนยกลางทปากดานลาง โดยใชปลายลวดผกกบวงไม ใหเสนลวดตดกนเปนกากบาท จดตดตรงปลายเสนลวดคอจดศนยกลางของโคมไฟ นากอนเชอเพลงไปวางบนนจดตด แลวผกไวใหแนน แตบางคนจะตดลวดทจดตด ลวดจะขาดออกเปนสเสน ตรงจดกงกลางปากโคมไฟและแลวนากอนเชอเพลงเขาไปวางแลวมดดวยเสนลวดทงสกไดเชนกน การปลอยโคมไฟ สมยโบราณจะมคนชวยพดใหลมเขาสตวโคมจนพองแลวจะจดไฟ ใหเปลวไปนาเอาอากาศขนสเบองบนของโคมไฟ ตวโคมไฟจะลอยขน แตจะมคนดงไวกอนเพอทดสอบความดนของลมรอน ขณะเดยวกน คนทเหลอจะรบนาลกเลนมาผกตดกบลวด ลกเลนดงกลาวประกอบดวย ปะทด ไฟททาจากดนปน แตกออกเปนแสงตกลงมา เสรจแลวผกสายสายชนวนใหแนบกบเชอเพลง การทาขนตอนนตองทาอนางรวดเรว เสรจแลวคนถอปากจะดงตวโคมไฟมาทดสอบความดนลมอกครงเมอเหนวาดงดแลวจงจะปลอยขน ปจจบน การปลอยโคมไฟ นอกจากจะปลอยในตอนยเปงของคนลานนาแลว บางแหงยงนยมปลอยในวนขนปใหม งานบญศพในคนสดทายกอนนาศพไปเผา บางแหงปลอยในงานขนบานใหม งานบญตางๆ
Page 11
คณคาของโคมไฟพอสรปไดดงน - เปนการแสดงออกของความคดสรางสรรคเกยวกบการ
ใชความรอน อากาศขยายตวเปนประโยชนตอการนาโคมลอยขน - เปนการรวมกลมคนในยามคาคนไดรวมกนทากจกรรม
นทมประโยชน เปนการพกผอนทไมของแวะกบอบายมข - เปนทพงทางใจ ทาใหเกดความปตในการทาบญ
โดยเฉพาะคนยเปงลานนา เปนกจททาขนตามความเชอของบคคลเพอเปนพทธบชา - เปนสงททาใหบางคนเกดมอาชพในการทาโคมไฟขาย
มรายไดทบรสทธ โคมไฟจงควรเปนสงคลานนาตอไปอกนาน
อางอง นคม พรหมมาเทพย (2539). ผะหญาลานนา. เชยงใหม : มงขวญ. http://www.nutthanicha.com/map/map.php (17/3/2554) ตานานโคมและตง
ศ.มณ พะยอมยงค. ประเพณสบสองเดอนลานนาของไทย. เชยงใหม:ส.ทรพยการพมพ, 2537.
Page 12
ตง ศลปะพนบานลานนา ดนแดนลานนาเปนพนทจงหวดทางภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย ซงประชากร
ภาคเหนอ เรยกตนเองวา “ชาวลานนา ” โดยมศลปวฒนธรรม ของตนเองซงเปนการสะทอนใหเหนวถชวตภมปญญาของชาวลานน างานประดษฐคดคนทสะทอนวฒนธรรมของชาวลานนาเปนการสรางสรรคผลงานศลปะทสอดใสจตวญญาณแหงความเคารพรกและบชาลงไปในผลงาน เพอมอบใหแกบคคลอนเปนทเคารพรก เพอใชในโอกาสพเศษทเปนเกยรตยศ เปนความดความงามของตนเองรวมทงเพอตอบสนองความศรทธาอนสงสดของชาวพทธ โดยเฉพาะความเชอในการใชวตถทดมคณคาเปนเครองบชา สกการะในงานบญ งานกศลตาง ๆ ตามประเพณ
“ตง” จงเปนสญลกษณแหงความเคารพรกและบชา ทชาวลานนาประดษฐขนมาเพอเปนเครองบชาสกการะและประกอบพธกรรมตาง ๆ ตามประเพณของชาวลานนา ซงตงทประดษฐ
วถไทย.....วถลานนา เรอง ตง
Page 13
ขนมานนรปแบบลกษณะการใชงานตามพธกรรมและประเพณแตกตางกนไป ตงแบงออกเปน 3 ประเภทไดแก
1. ตงทใชประกอบพธมงคล เปนตงทใชในงานบญตาง ๆ เชนงานฉลอง งานทาบญขนปใหม สงกรานต งานปอยเทศกาลตาง ๆ เปนตน
2. ตงทใชประกอบพธอวมงคล เปนตงทใชในงานทไมเปนมงคลเชน พธกรรมเกยวกบความตาย งานศพ เปนตน
3. จอตางๆ (ตงเลก) เปนตงรปสามเหลยมขนาดตางๆ ซงใชประกอบงานพธกรรมตาง ๆ หรอใชรวมกบตง
ตานานตง (ธง) (จากหนงสอวฒนธรรมลานนาไทย ของมณ พยอมยงค ) จากตานานเมองหรญนครเงนยาง ศรเชยงแสน ไดกลาววา ตงสามารถชวยใหมนษยหลดพนจากการตกนรกได ดงเรองเลาวา มนายพรานผหนงลาเนอมาตงแตอายได 15 ป จนถงอายได 48 ป วนหนงเขาปาไปเพอจะลาเนอ บงเอญไปถงวดศรโคมคา (จงหวดพะเยา) ไดเหนประธานองคใหญและมการประดบตง เมอกลบมาถงบานกจดหาผามาทาตงแลวเอาไปบชาพระประทานองคใหญนน ครนนายพรานผนตายไป พระยายมราชมทนไดพจารณา กโยนนายพรานผลงไปในนรกในทนใดนน ตงทนายพรานเคยทาเพอถวายพระประธานองคใหญนนกพนเอาตว นายพรานพนจากนรกเสย พระยายมราชจงพจารณาดแลวกบอกใหนายพรานขนไปอยบนสวรรค ชาวเหนอจงมความเชอทวา การถวายหรอทานตงนน มอานสงสหรอไดบญอยางมาก ตงมหลายชนดและมขนาดตาง ๆ กน ขนาดเลกกวางประมาณ 3 นว ยาว 6 นว จนถงยาว 14 กโลเมตร กวาง 10 กโลเมตร และตงมตงแตทาจากกระดาษจนถงทาดวยโลหะ เชนทองเหลอง ทองคา หรอเงนเปนตน นอกจากน ยงมตงและชอทาดวยกระดาษสตาง ๆ ซงใชปกทกองเจดยทราย สวนตงจย (ธงชย) หรอตงใย (ตงททอดวยดาย ไหม หรอแพร) นนเปนตงใหญ อาจมความกวางประมาณ 20 นว ยาวประมาณ 3 วา ถอกนวาตงยงยาวยงมอานสงสมาก ใชปกไวทหนาวดหรอสงปลกสรางททาการฉลองในคราวมงานปอยหลวง การเอาตงไปทาพธบชาในงานพธหรองานกศลนน จะไดใหขนสวรรค ตงทถอเวลาแหกฐนเรยกวา ตงตะขาบ จะถอในขบวนแหซงมความเชอกนวาการทอดกฐนมอานสงสมาก แมแตสตว เชน ตะขาบ จระเข กอยากรวม
Page 14
ทาบญดวย จงขอใหทารปของตวรวมขบวนไปดวยและยงมตงอกประเภทหนงทชาวลานนาใชในการถอนาศพไปสสาน คอตงสามหาง มกทาดวยกระดาษสา หรอผาดบสขาว ความเชอเกยวกบตงสามหางมวา มนษยทกคนยอมมวนแพพระยายมราช จะตองถงแกความตายทกคน การถอธงขาวนาหนาศพกเปนการยอมตอพระยายมราช สวนชายสามแฉกนน หมายถง พระรตนตรยทจะนาเอาวญญาณของผตายไปสสคตได
อางอง
นคม พรหมมาเทพย (2539). ผะหญาลานนา. เชยงใหม : มงขวญ. http://www.nutthanicha.com/map/map.php (17/3/2554) ตานานโคมและตง