บทที่ ผลการวิเคราะห์ข้อมูลird.stou.ac.th/dbresearch/uploads/63/บทที่ 4.pdf · 2015-05-29 · บทที่ ....

บทท 4 ผลการวเคราะหขอมล

การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาคนหาความเปนมาและเหตผลของการน าสมนไพรมาใช

ตามวถชวตแบบไทยดานวฒนธรรม ประเพณและพธกรรม และเพอรวบรวมภมปญญาไทยในเรองการใชสมนไพรตามวถชวตแบบไทยดานวฒนธรรม ประเพณและพธกรรม น ามาจดท าใหเปนลายลกษณอกษรไวใชในการสบคนอางองตอไป และจดท าฐานขอมลภมปญญาไทยในเรองการน าสมนไพรมาใชตามวถชวตแบบไทยดานวฒนธรรม ประเพณและพธกรรม ตลอดจนเพอคนขอมลสชมชนดวยการแนะน าใหชมรมแพทยแผนไทย/หมอสมนไพรและผสนใจไดใชประโยชนจากฐานขอมล โดยใชวธการวจยเชงประยกตดวยการเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร บทความทางวชาการ และงานวจยทเกยวของ และด าเนนการสนทนากลมแบบเจาะลกกบกลมบคคล 2 กลมคอ 1) ผมความรดานสมนไพรในทองถน 2) ประชาชนทวไปสามชวงวย คอวยรน วยท างาน และผสงอาย ใน 5 จงหวดซงเปนตวแทนจากภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก และภาคใต เพอใหไดขอมลทครอบคลมวตถประสงค เมอรวบรวมขอมลไดครบถวนแลวน ามาวเคราะหแยกหมวดหม และจะน ามาจดท าฐานขอมลเพอใหผสนใจไดศกษา ผวจยขอเสนอผลการวเคราะหขอมล ดงน

ตอนท 4.1 ผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลม ตอนท 4.2 ปญหาอปสรรค และขอเสนอแนะ 4.2.1 ปญหาอปสรรค 4.2.2 ขอเสนอแนะจากกลมผมภมรทางสมนไพรและกลมประชาชนทวไป ตอนท 4.3 ภมปญญาไทยในการน าพชสมนไพรมาใช 4.3.1 ภมปญญาไทยกบการน าพชสมนไพรมาใชตามวถไทย 4.3.2 ภมปญญาไทยในการบรโภคพชผกสมนไพร 4.3.3 ภม ปญญาไทยในการน าสมนไพรมาใชตามว ถไทยในดานความเ ชอ ประเพณ พธกรรม 4.3.4 ภ ม ปญญาไทยในการน าพชสมนไพรมาใชดานการสงสรมสขภาพ และการรกษาโรค

4.3.5 ภมปญญาไทยในการน าสมนไพรมาใชประโยชนในชวตประจ าวน

50

ตอนท 4.1 ผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลม การศกษาภมปญญาไทย คนหาความเปนมาและเหตผลในการน าสมนไพรมาใชตามวถชวต

แบบไทยดานวฒนธรรม ประเพณและพธกรรม ผวจยด าเนนการโดยใชวธการสนทนากลมแบบเจาะลก โดยด าเนนการกบกลมบคคล 2 กลมคอ 1) ผมความรดานสมนไพรในทองถน 2) ประชาชนทวไปสามชวงวย คอวยรน วยท างาน และผสงอาย ใน 5 จงหวดซงเปนตวแทนจากภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก และภาคใต ผวจยขอสรปเปนตาราง ตามตารางท 1-5

ตารางท 1 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคกลางจงหวดนครปฐม

รายชอผรวมสนทนากลม จงหวด/ภาค

ขอมลทได จากการสนทนากลมท 1


ภาคกลาง จงหวดนครปฐม กลมท 1 ผมภมความรดานสมนไพร 1. นายสคนรตน ตระกลโอสถ 2. นายสพน หนน าชา 3. นายอรณ พรมแสง 4. นายสมชาย ลาวณบรสทธ 5. นายลวน หนด 6. นายอภชาต อ าพนธ กลมท 2 ประชาชนทวไป 1. สคนรตน ตระกลโอสถ

1. การบรโภคพชผกสมนไพร ประเภทบวหลวง เชน บวหลวงแดง บวหลวงขาว ใชตมน าดม บ ารงก าลง บ ารงหวใจ บ ารงครรภ เชอวาถาน าดอกบวทไหวพระในงานบวช มาตมน าดม จะท าใหคลอดบตรงาย พชผกสมนไพรสวนครว เชน กระเพรา พรก มะนาว กระเทยม ใชปองกนหวดในหนาฝน และหนาหนาว กนดอกแคแกไขหวลม ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค ควรบรโภคผกตามฤดกาล หามกน

1. การบรโภคพชผกสมนไพร ไดแก ยอดต าลง มะรม ผกปลง บวบก ขเหลก ขอหามและขอแนะน าในการบรโภคสมนไพรบางชนดตองท าใหสกกอนจงจะรบประทาน ได เชน ดอกชเหลก มนส าปะหลง สมนไพรพนบานบางชนดตองรบประทานใหถกชนด ถกสวน ถกขนาดและ ท าความสะอาด ใหปลอดสารพษกอนบรโภค

51

ตารางท 1 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคกลางจงหวดนครปฐม (ตอ)




2. นายสพน หนน าชา 3. นายอรณ พรมแสง 4. นายสมชาย ลาวณบรสทธ 5. นายลวน หนด 6. นายอภชาต อ าพนธ

ประเดนหลกในการสนทนา ไดก าหนดหวขอการสนทนาของทง 2 กลม ใหเชอมโยงกบวตถประสงคการวจยใน 6 ประเดน ดงน 1. การบรโภคพชผกสมนไพร 2. การน าสมนไพรมาใชใน ดานความเชอ ประเพณ พธกรรม 3. การน าพชผกสมนไพรมาใช ประโยชนในชวตประจ าวน 4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพรมาใช 5. การสบทอด/เผยแพรการใชสมนไพร 6. การใชสมนไพรในปจจบน

ของแสลงเพราะพชสมนไพรบางชนด กนเขาไปแลวท าใหยาหรออาการของโรคทเปนอยอาจถงตายได สมนไพรทหามรบประทานตดตอกนนานเกน 7 วน ไดแก กระเทยม ใบรางจด มะเขอพวง ใบยานาง ใบโหระพา ใบมะรม กระเพราทง 5 กระเจยบแดง กระถน การบรขาว- ด า

2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอประเพณ พธกรรม พชสมนไพรทใช มดงน 1) ประเพณเกยวกบชวต ไดแก การเกด ใชสมนไพรท ายาใหมารดาหลงคลอดบตร เชน ไพล ขมน ใบนาค มะขาม ใบสมปอย ใบเขลา ใบหนาด ใชหวปล ขง เพมน านมมารดา ใชขมนใบกระเพรา ผสมปน น ามะกรดทาทอง แกทองอด ทอง เฟอ ในเดกแรกเกด การบวช ใชดอกบวหลวงประกอบพธแตงงาน ใชขมนและมะขามเปยกขดตวเจาสาวใหสะอาดผดผอง ใชหมากพล ถว งา ใบเงน ใบทอง ใสขนหมาก ตนกลวย ตนออย ใหครอบครวสมบรณมลกหลานสบสกลด งานศพ ใชดอกไมใสมอศพ มดตราสง หมายถง สญญาณสงบสข การสบชะตา ใชตนทองพนชางประกอบพธ การสะเดาะเคราะห/

2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอ ประเพณพธกรรม พชสมนไพรทใช มดงน 1) ประเพณเกยวกบชวต ไดแก การเกด มหาหงค ใบนาค หนามพทรา การบวช ดอกบว ใบบว ขมน แตงงาน มะพราวออน ตนกลวย ตนออย สมโอ ถว งา ใบเงน ใบทอง ใบนาค ขาวเหนยวแดง กะละแม ขนมเปยะ ขนมจานอบ งานศพ ใชน ามะพราวลางลางหนาศพ การสบชะตา ใชดอกไมตามภมล าเนา การสะเดาะเคราะหปา เทศนมหาชาต ดอกไมทมอยในพนทรวมทง กลวย ออย มะพราว ลอยกระทง ใชวสดจากตนกลวยและดอกไม วนตรษจน ใชกลวย สม ส าหรบไหวเจา วนสารทไทย ใชกลวยไข การท าน ามนตในพธ กรรมมงคล ใชหญาคา การท าน ามนตในพธ กรรมอวมงคล ใชใบมะยม ขนบานใหม ใช กลวย ออย มะพราว การขอฝน (แหนางแมว) ใชดอกไมตามทองถน

52





ตออาย ใชดอกบวหลวงในการท าพธ 2) ประเพณพธกรรมสวนรวม ไดแก วนขนปใหม ใชดอกไมทวไปทมกลนหอม วนสงกรานต ใช กลวย ออย มะพราว วนมาฆบชา ใชดอกบว วน วสาขบชา ใชดอกบว วนอาสาฬหบชา ใชดอกบว วนเขาพรรษา ใช กลวย ออย มะพราว วนออกพรรษา ใชออย กลวย มะพราว ทอดกฐน ใชกลวย ออย มะพราว ดอกบว ทอดผาปา ใช กลวย ออย กงมะขาม เทศนมหาชาต ใช กลวย ออย มะพราว ลอยกระทง ใชตนกลวยประดษฐกระทง โดยใชล าตน ใบ และดอกไม วนตรษจน ใช สมกลวย มะพราว วนสารทไทย ใชกลวยไข มะพราว การท าน ามนตในพธกรรมมงคล ใชดอกมะล สมปอย มะกรด ใบมะยม หญาคา การท าน ามนตในพธกรรมอวมงคล ใชใบหนาด ตนขา กระเทยมขาวสารเสก ขนบานใหม ใชขาว สารประกอบกบถาน เกลอ ดอก ไมธปเทยน การขอฝน (ขอ ใหฝนตก) ผเขารวมสนมนาไมทราบขอมล การขอไมใหฝนตก บนบานโดยใชดอกไมประกอบกบธปเทยน 3) ประเพณพธกรรมในทองถน ผรวมสนทนากลมไมทราบขอมล แตแสดง

3. การน าพชสมนไพรมาใชในชวตประจ าวน การน าสมนไพร มาใชดานสข ภาพ การสงเสรมสขภาพ - โสม กระ ชายด า กวาวเครอ มะระ มะแวง มะขาม การปองกนโรค - ขมน มะนาว มะกรด มะขาม ดอกแค การรกษาโรคพนฐาน - ชมเหดเทศ หอมแกง กระเทยม ขอขา ใบมะกรด กระชาย โหระพา สาระแหน พรกไทยออน การฟนฟสขภาพ - ใบบวบก ตะไคร ดอกอญชน การใชประโยชนทวไป ใชหอ รด มด รอย เครองจกสาน และมงหลงคา - หญาคา หญาแฝก ใบลาน ใบจาก ใบตอง หวายไมไผ ใบมะพราว ยาสระบ ารงเสนผม – มะกรด อญชน มะค าดควาย ยาฆาแมลง/ยาปราบศตรพช – พรกขหน จา สะเดา เสอหมอบ เครองส าอาง - สะเดา โลตน หนอนตายยาก สาบเสอ เสอหมอบ สผสมอาหารและยอมผา – ขมน วานหางจระเข

53





ความคดเหนวานาจะใชพชสมนไพรทมอยประจ าทองถน 3. การน าพชสมนไพรมาใชในชวต ประจ าวน การน าสมนไพรมาใชดานสขภาพ การปองกนโรค - กระเจยบ หวหอม การรกษาโรคพนฐาน - ขมน ไพล กระเทยม หอมแดง น ามะนาว ตะไคร พรกขหน การฟนฟสขภาพ - กระเทยม ไพลสด วานนางค า วานชกมดลก ใบพลบพลง เปนประกอบการทบหมอเกลอหลงคลอดบตร การใชประโยชนทวไป ใชหอ รด มด รอย เครองจกสาน และมงหลงคา -ไมไผ ท าคอก ใบจาก หญาคา เชอกจากหยวกกลวย ตนกก เถาหญานาง ปอ ยาสระบ ารงเสนผม - มะกรด วานหางจระเข ประค าดควาย อญชน ทองพนชาง ดอกชบา มะขามเปยก ยาฆาแมลง/ยาปราบศตรพช – พรกขหน ขา สะเดา เสอหมอบ เครองส าอาง - แตงกวา ขมน มงคด วานหางจระเข มะขาม ประค าดควาย สผสมอาหารและยอมผา - ขมน แกนขนน อญชน มะพลบ มะเกลอ

4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพรมาใช ผเขารวมสนทนา ตอบตรงกนวา รสกภมใจมาก ในการน าพชสมนไพรมาใชประโยชนในประเพ ณ และพธกรรมตาง ๆ เพราะเปนการฟนฟสมนไพรกลบมาใชในชวตปะจ าวน จากการถายทอดของ ป ยา ตา ยาย ใหสบตอมาจนถงคนรนหลง 5. การสบทอด/เผยแพรการใชสมนไพร ผเขารวมสนทนาสวนใหญ กลาวา ไดสบทอดการใชสมน ไพรมาจากบรรพบรษ ป ยา ตา ยาย สบทอด ถายทอดกนตอ ๆ มาเปนขนบธรรมเนยมความเชอ และไดความรมาจากคมอประชาชนในการดแลสขภาพการแพทยแผนไทยดวยสวนหนง และจากการคนควาจากหนงสอความรทว ๆ ไป และจากการสอบถามผอน และไดถายทอดความรใหแกเพอนรวม สมาชกในครอบครว และยงไดเคยน าพชสมนไพร มาท าเปนผลตภณฑยาหมองไพลแจกจาย

54





4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพรมาใช ผเขารวมสนทนาสวนใหญมความเหนตรงกนวา การใชประโยชนจากสมน ไพรเปนสงทด เพราะสามารถหาไดงายใกลตวและยงไมสนเปลองเงนซอยาฝรง รสกภมใจมากในการน าสมน ไพรมาใชในชวตประจ าวน เพราะเปน เปนภมปญญาไทยทสบตอกนมาและ ตองการใหหนวยงานของรฐ ทเกยว ของกบสมนไพรไทย และการแพทยแผนไทย ควบคมดแลไมใหภมปญญาของไทยรวไหลไปตางประเทศรวมทงสงเสรมการสบทอด และพฒนาองคความรเกยวกบภมปญญาไทย 5. การสบทอด/เผยแพรการใชสมน ไพร ผสนทนาสวนใหญใหความเหนวาสบทอดการใชพชสมนไพรมาจากบรรพ บรษ ป ยา ตายาย บดามารดา บางอยางกเปนไปตามความเชอ เชน ใชหญาคามดเปนเถาแลวน าไปตดไวเหนอประต บานตอนท าบญบานหรอเปนตามหลกวทยาศาสตร เชน เดกทารกเปนหวดคดจมกจะใชหอมแดง ทบใสน าอน ๆ กลนหอมแดง จะระเหยปนในน าเปนไอทารกสดดมท าใหหายใจไดสะดวก และยงไดความรจากคมอประชาชน

ใหใชเปนยาสามญประจ าบานการสบทอดหรอเผยแพรการใช สมนไพรท าไดโดยการอาน หนงสอ เรยนรจากผใหความร บอกเลาและน ามาใชไดผล วธบอกตอเพอดแลสขภาพเบอง ตนกอนทจะใชยาแผนปจจบนสบสานตอ ๆ ไปยงคนรนหลง 6. การใชสมนไพรในปจจบน การใชสมนไพรในปจจบนกบในอดตไมมความแตกตางกนในแงชนดของสมนไพร แตในปจจบนใหความส าคญลดลงในดานพธกรรม ขอคดเหนของกลม คนรนหลงจะไมคอยรจกพชสมนไพร ตองรอฟนกนใหมและควรน ามาเผย แพร และใหขอมลความรอยางเปนทางการแกคนรนใหม รวม ถงการใหความรดานสรรพคณของสมนไพรทใชมาแตโบราณใหคงอยตอไป แมจะไดไมเตม ทเพราะมการน าเทคโนโลยสมยใหมเขามาใชกนเปนมาก ปจจบน ชาวตางชาตเหนความ ส าคญของสมนไพรไทยหลายชนด ประเทศไทยควรเรงขนทะเบยนอนรกษไว ไมเชนนน

55





ในการดแลสขภาพดวยการแพทยแผนไทย และจากหนงสอความรทว ๆไป สอบถามจากผอนและถายทอดความรระหวางเพอนรวมงาน และสมาชกในครอบครว ผรวมสนทนาเคยน าความร ดานภมปญญาไปท าผลตภณฑแชมพ แตไมเคยท าเปนการคาวธการสบทอด หรอเผยแพรสมนไพรท าโดยการจด ตงชมรมเกยวกบการเรยนรดานสมน ไพร 6. การใชสมนไพรในปจจบน การใชสมนไพรในปจจบนแตกตางจากอดตหรอไมขนอยกบวาไดรบการถายทอดมาอยางไร เพราะปจจบนวถชวตคนไทยเปลยนไปมาก สงผลใหคานยมเปลยนไปดวย สมนไพรทน า มาใชกถกแปรรป และมราคาแพง ประเพณและพธกรรมตาง ๆ กถกกลนไปกบคานยมสมยใหม ท าใหการใชสมนไพรในสงคมเมอง เปลยนแปลงไปจากอดตเปนอยางมาก แตส าหรบคนชนบททอยหางไกลความเจรญยง คงใชสมนไพรเชนเดยวกนกบในอดต ขอคดเหนของกลม คนรนหลงมการน าสมนไพรมาใชแตกตางไปจากอดตเพราะสมนไพรในปจจบนผานกระ บวนการผลตและแปรรปแลวไมไดใช

ตางประเทศจะน าไปหมด

56





แบบสด ๆ เหมอนอดต การน าสมนไพรมาใชในประเพณและพธกรรมกมเพยงกลมนอย เชน ประเพณการบวชแตงงาน งานศพ ทอาจไมไดใชสมน ไพรมากนก ขนอยกบความยากงาย ในการหาสมนไพร หรอขนตอนการจดงานเปนแบบรวบรด ผสนทนากลมรสกยนดทภาครฐให การยอมรบการใชประโยชนจากพชสมนไพรมากขน แตยงไมเตมทควรมการศกษาการใชประโยชนจากพชสมนไพรโดยหนวย งานของรฐบาลโดยตรงและควบคมใหอยคกบคนไทยไปตลอด ไมใหตางประเทศ มาฉกฉวยเอาไปเปนลขสทธของประเทศนน ๆ เพราะท าใหคนไทยเสยเปรยบในภายหลง ท าใหตองซอของแพง ๆ มาใชทงทประเทศของเรากมเองอยแลว

57

ตารางท 2 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคตะวนออกจงหวดจนทบร




ภาคตะวนออก จงหวดจนทบร

กลมท 1 ผมภมความรดานสมนไพร 1. นายรก ฉตรเงน 2. นางมฐยาวด แจงเชอ

1. การบรโภคพชผกสมนไพร ชมรมแพทยแผนไทย โรงพยาบาลเขา คชกฎ ท าการส ารวจพชสมนไพรพนบานทน ามาบรโภค เมอป 2550 พบจ านวนทงสน 107 ชนด โดยกลมแมบานน ามา ประกอบอาหารพนบาน ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค ไมควรบรโภคสมนไพรตดตอกนนานเกนไปเพราะจะท าใหเปนพษตอรางกาย 2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอประเพณ พธกรรม พชสมนไพรทใช มดงน 1) ประเพณเกยวกบชวต ไดแก การเกด ใชตนหนาด ปองกนผกระสอ การบวช ใชขมนทาศรษะหลงโกนผม ทาตวหลงอาบน านาค ใชใบบวรองรบผมทโกน แตงงาน ใชตนกลวย 1 ค ตนออย 1 ค ใบเงน ใบทอง งา มะพราวออน กลวย ดอกรก ดอกบาน ไมรโรย ดาวเรอง กหลาบ งานศพ ใชใบฝรง ใบชา ตนกลวย ไมไผการสบชะตา ใชตนธรณสาร เพอปอง กนสงชวราย วานหางชาง

1. การบรโภคพชผกสมนไพร ทมอยในทองถน ไดแก ใบตะเสรม หวเปาะ ขงแหง สลดได หวกระทอ กระวาน ใบขล หญาหนวดแมว ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค ผเขารวมสนทนาไมทราบขอ มลเกยวกบการบรโภคพชผกสมนไพรตามธาตเจาเรอน แตไมควรกนสมนไพรตดตอกนยาวนาน เพราะจะมผลกบไต หากกนเพอรกษาโรคหากหายแลวกควรหยดกน 2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอ ประเพณพธกรรม พชสมนไพรทใช มดงน 1) ประเพณเกยวกบชวต ไดแก การเกด มหาหงส สาระแหน กะเพรา ขง กระวาน ใบพลบ พลง ผรวมสนทนากลมเขาใจวาใชเปนตวยาส าหรบเดก การบวช ใชกลวย ดอกบว ใบเงนทองนาค ใบตอง ส าหรบใช

58

ตารางท 2 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคตะวนออกจงหวดจนทบร (ตอ)




3. นายวนย บญโยประการ 4. นายต ยอมะนาว 5. นายชยฤทธ วรรณภกด 6. นางสาวทพนภา อภรกษ - ตระกล

กลมท 2 ประชาชนทวไป

1. นางสาวอภญญา อยคงม 2. นายวฒนา พยล 3. นางสาวจนตนา ลนออ 4. นางปราณ รกษาวงศ 5. นางสมศร เหลอด ารงชย 6. นางจนทรเพญ วทยานกรณ ประเดนหลกในการสนทนา ไดก าหนดหวขอการสนทนาของทง 2 กลม ใหเชอมโยงกบวตถประสงคการวจยใน 6 ประเดน ดงน 1. การบรโภคพชผกสมนไพร 2. การน าสมนไพรมาใชใน ดานความเชอ ประเพณ พธ กรรม 3. การน าพชผกสมนไพรมาใชประโยชนในชวตประจ าวน 4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพรมาใช 5. การสบทอด/เผยแพรการใช สมนไพร

การสะ เดาะเคราะห/ตออาย สมปอย เพอขจดและปลดปลอยความโชคราย 2) ประเพณพธกรรมสวนรวม ไดแก วนขนปใหม ใชมะล ดาวเรอง ดอก บว วนสงกรานต ใชมะล ดาวเรอง กหลาบ ดอกบว เพอโรยในขนน ารดขอพรผใหญ วนอาสาฬหบชา ใชตนกลวย ใบตอง ดาวเรอง มะล ดอกบว ถวายพระ วนเขาพรรษา ใชดาวเรองมะล ดอกบว ถวายพระวนออกพรรษา ใชดาวเรอง มะล ดอกบว ถวายพระ ทอดกฐน ใชตนกลวย ออย มะพราวประกอบพธการแหเทยน ทอดผาปา ใชกงมะขาม เพอน าเครองอฐบรขาร มาประดบหรอแขวนกอนน าผาปาไปทอด เทศนมหาชาต ใชสม กลวย มะพราว ขนน ลอยกระทงใชตนกลวย ใบตอง ดอกบว พลบพลง ประดบกระทง วนตรษจน ใชสม กลวย ถวายเจา วนสารทไทย ใชกลวยไขแตไมทราบเหตผล การท าน ามนตในพธมงคล ใชใบเงน ใบทอง ใบหญาคา การท าน ามนตในพธอวมงคล (ไลผ เสนยดจญไร) ใชใบหนาด วานน าวานหางชาง ขนบานใหม ใชขาวสาร ดอกไมตามสภาพพนท ประกอบกบถานเกลอ

กบนาคผบวช แตงงาน ใชออย มะพราว กลวย ใบเงน ทองนาค ครง ใบเตย งา ครงกบใบเตย ใชใสขนมชนแตงงาน งา ใสขาวเหนยวแดง ในการแตงงาน งานศพ ใชมะพราว ใบชา ใบฝรง ใชลางหนาศพ การสบชะตา ใชใบเงน ใบทอง การสะเดาะเคราะห/ตออาย ใช บว ดาวเรอง บานไมรโรย (ดอกไม 7 ส) 2) ประเพณพธกรรมสวนรวม ไดแก วนขนปใหม ผรวมสนทนากลมไมทราบขอมล วนสงกรานต ใชมะล กหลาบปป ดาวเรอง ดอกพด วนมาฆบชา วสาขบชา เขาพรรษาอาสาฬหบชา และออกพรรษาใชดอกบว ทอดกฐน ใชตนกลวย ตนมะขาม ทอดผาปา ใชตนกลวย ตนมะขาม เทศนมหาชาต ใชตนกลวย ออย ฟกทอง มนเทศ ลอยกระทงใชตนกลวย ใบตอง ใบพลบพลง บานไมรโรย ดาวเรอง วนตรษจน ใชสม กลวย เซนไหวเจา วนสารทไทย ใช งา ถว

59





6. การใชสมนไพรในปจจบน

การขอฝน (ขอใหฝนตก) ใชตนกลวย ลกมะพราว แหนางแมว การขอไมใหฝนตก ผเขารวมสนทนากลมไมทราบขอมล 3) ประเพณ พธกรรมในทองถน ไดแก การท าบญสงทง เปนการท าบญ อทศสวนกศลไปใหบรรพบรษทลวง ลบไปแลว 3. การใชประโยชนจากสมนไพรดานสขภาพ การสงเสรมสขภาพ – มะรม ชาพล วานขนหมาก การปองกนโรค – มะรม ขมนขาว มะนาว การรกษาโรคพนฐาน - ฟาทะลายโจร ชมเหดเทศ ขง กะเพรา ขา ตะไคร ลกใตใบ แกไขถอนพษ การฟนฟสขภาพ - ไพล หอมแดง ตะไคร ใบสมปอย ใบมะขาม เถาเอน ออน เถาวลย ชาเปรยง มะกรด ใบหนาด ใบสมโอ ใชเปนสวนประกอบในการตมเอาไปอบตว

ฟกทอง ชาวตอก ชาวเหนยวน ามาประกอบเปนธน การท าน ามนตในพธมงคล ใชใบเงน ทอง นาค ใบทบทม ใบมะยม การท าน ามนตในพธอวมงคล (ไลผ ไลเสนยดจญไร) หญาคา ใบหนาด ขนบานใหม ใชดอกไมทกชนด การขอฝน (ขอใหฝนตก) เมองจนทบรฝนตกชกชมไมตองขอฝนจงไมมพธน การขอฝนไมใหตก ผรวม สนทนากลมไมทราบขอมล 3) ประเพณ พธกรรมในทองถน ผรวม สนทนากลมไมทราบขอมล 3. การใชประโยชนจากสมน ไพรดานสขภาพ การสงเสรมสขภาพ - ใบมะรม ใบขล ลกหมอน ลกหวา ใชในการรกษาโรค การปองกนโรค - กระเทยม ฟาทะลายโจร ปองกนโรคไขมนในเสนเลอดและปองกนหวด การรกษาโรคพนฐาน - ขง กระเทยม ฟาทะลายโจร ชมเหด ใบนอยหนา

60





การใชประโยชนทวไป ใชหอ รด มด รอย เครองจกสาน และมงหลงคา - คลม คลา ระก า ตนทรงหญาคา กระพอ ใบทอง ไมไผ จก สระผมบ ารงเสนผม – มะกรด อญชน น ามนมะพราว ยาฆาแมลง/ยาปราบศตรพช - ตะไครขา สะเดา กลอย บอระเพด ขมนชน พรกขหน หางไหล วานน า เปลอกมงคด เครองส าอาง - มะขาม ขมนชน มะนาว มะกรด สมปอย สผสมอาหารและยอมผา - ขมนชน อญชน แกนขนน ใบเตย 4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพร มาใช ผเขารวมสนทนาสวนใหญมความเหนตรงกนวา รสกภมใจในภมปญญาทอง ถน ในการน าพชสมนไพรมาใชในประเพณ พธกรรม ตามวถไทย เพราะเปนการประหยดและพงพาตนเอง 5. การสบทอด/เผยแพรการใชสมนไพร ผเขารวมสนทนาสวนใหญใหความเหนวา เปนการปฏบตสบตอกนมาจากรนป ยา ตายาย พอแม การน าพช

การฟนฟสขภาพ -ใบพลบพลง ใบเปลา ใบหนาด ใชรมควนแกขดยอก อกเสบ บวม การใชประโยชนทวไป ใชหอ รด มด รอย เครองจกสาน และมงหลงคา - ใชหญาคา ใบตอง ใบเตย ใบกระพอ ไผ หวาย สระผมบ ารงเสนผม - อญชน บอระเพด วานหางจระเข มะกรด ประค าดควาย ยาฆาแมลง/ยาปราบศตรพช – ใชขเหลก สะเดา ตะไครหอมไลยง เปลอกผลไมแหง เชน ทเรยน สม มงคด เผาไลยงใบกระเพรา ต าใหละเอยด ผสมกบน า ฉดไลแมลง เครองส าอาง - นยมใชขมนมงคด มะขาม อญชน มะกรด หางจระเข สผสมอาหารและยอมผา - อญชน ตะโก ใบเตย ขมนชน 4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพรมาใช ผเขารวมสนทนาสวนใหญ มความเหนตรงกนวาภมใจมากเพราะถอวา เปนพชทอยใน

61





สมนไพรมาใชไดมาจากหมอพนบาน เอกสารต ารา Internet ถายทอดใหกลม เพอนฝง เพอนบาน โดยการบอกเลา เขยนเปนเอกสารเผยแพร จดบอรด ความร นเทศศาสตร ผรวมสนทนา เคยน าความร / ภมปญญาททานใชประโยชนจากพชสมนไพร ในชวต ประจ าวนและอน ๆ ท าโดยสรางกลมเพอแลกเปลยนเรยนรในชมชน สนบ สนนการจดตงศนยเรยนร ดานการ แพทยพนบานในชมชน 6. การใชสมนไพรในปจจบน การใชประโยชนจากสมนไพรลดนอย ลง แตมการประยกตวธการน าไปใชไดงาย สะดวกขนและพฒนาในรปการคามากขน ขอคดเหนของกลม คนรนหลงมการน าสมนไพรมาใชในประเพณ พธ กรรมลดนอยลง ในแงความหลากหลายของสมนไพร แตจะใชตามกระแสมากขน เชน นยมใชกาวเครอ บก มะรม น ามงคด ซงรสกวาเปนเรองทนายนดทภาครฐใหการยอมรบการใชประโยชนจากพชสมนไพรมากขน แตควรมการควบคมคณภาพการอนรกษทรพยากรธรรมชาต สงเสรมการปลก

ทองถนไทยในเชงเศรษฐกจไมจ าเปนตองพงพาการน าเขาจากตางประเทศ ในเชงสงคมเปนการสบทอดการใชสมนไพร และรสกดใจ ทในปจจบนสมนไพรเปนทรจกและไดรบการยอมรบทงจากภาครฐและภาคเอกชน รวมทงตางประเทศกใหความสนใจอยางแพรหลาย 5. การสบทอด/เผยแพรการใชสมนไพร สวนใหญใหความเหนวา สบทอดการใชมาจากพอแมครอาจารย พระ ญาต คนสนท คนรจก และแนะน าวาวธการสบทอดหรอเผยแพรการใชสมน ไพรในประเพณพธกรรมและประโยชนในชวต ประจ าวน ท าโดยแนะน าใหกบคนรจกทเหมาะกบการใชพชสมนไพร ซงผสนทนานากลมไมเคยน าความรดงกลาวไปท าเปนผลต ภณฑ เพอการคา

62





ทดแทน หรอใชประโยชนเชงการคา ผรวมสนทนารสกเปนหวง หรอคมครองสทธ

6. การใชสมนไพรในปจจบน การใชประโยชนในปจจบนจะแตกตางจากอดตพบวา มการใชนอยลง เพราะบางครงไมทราบคณประโยชนและวธการน าไป ใช และรสกดใจทภาครฐใหการยอมรบ ควรมการศกษาใหกวางขวางมากยงขน โดยตอง การใหหนวยงานของรฐควบ คมและคมครองใหสมนไพรไทยอยคกบคนไทยไปตลอด ไมใหตางประเทศมาฉกฉวยเอาไปเปนลขสทธของประเทศนน เพราะท าใหคนไทยเสยเปรยบ ทง ๆ ทในประเทศไทยกมวตถ ดบสามารถผลตใชเองได

63

ตารางท 3 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคตะวนออกเฉยงเหนอจงหวดสรนทร




ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดสรนทร

กลมท 1 ผมภมความรดานสมนไพร 1. นางสาวเจยบ อดมา 2. ฃนางบญม ไดด 3. นายโกศล ชวา 4. นางอมพร ชวา 5. นางสาวจราภรณ โชตชวง 6. นางเมก รองนอย กลมท 2 ประชาชนทวไป

1. นางสาวเจยบ อดมา 2. ฃนางบญม ไดด 3. นายโกศล ชวา 4. นางอมพร ชวา 5. นางสาวจราภรณ โชตชวง 6. นางเมก รองนอย ประเดนหลกในการสนทนา ไดก าหนดหวขอการสนทนาของทง 2 กลม ใหเชอมโยงกบวตถประสงคการวจยใน 6 ประเดน ดงน 1. การบรโภคพชผกสมนไพร 2. การน าสมนไพรมาใชใน ดานความเชอ ประเพณ พธ กรรม 3. การน าพชผกสมนไพรมา

1. การบรโภคพชผกสมนไพร มการบรโภค ขง ขาตะไคร ใบมะกรด ดปล เรวหอม มความรเรองการรบประทานอาหารตามธาตเจาเรอนบาง แตกรบประทานไปตามวถชวต ทสามารถหามาได ไมไดยดถอวาตองรบประทานอาหารตามธาตเจาเรอน ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค ขอหามส าหรบคนมครรภ - แนะน าใหรบประทานผกปลง จะท าใหคลอดงาย หามเดนทานขาว หามทานยอทงลกและใบเพราะจะท าใหรอน ทเรยน และล าไย อาจท าใหเดกตายในครรภ หวปล มะเขอทกชนด เวลาครรภแกใกลคลอด จะใชใบหนาด สมปอย โมก มาตมอาบกนเสนยดจญไร แตไพลตองมตดตวตลอดเวลาตงแตเรมทองจนคลอด 2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอประเพณ พธกรรม พชสมนไพรทใช มดงน 1) ประเพณเกยวกบชวต ไดแก งานบวช ท าน ามนตใชขมน สมปอย ผวมะกรด เลบครฑ และใบบวใสเสนผมทปรง ขมนใชทาศรษะ งานศพ ใชกลวยดบแกงกบไก ตามประเพณ ตนกลวยใชแตงเชงตะกอนแกงขเหลกใชเฉพาะในงาน

1. การบรโภคพชผกสมนไพร มการบรโภค ขง ขาตะไคร ใบมะกรด ดปล เรวหอม รบประทานอาหารตามธาตเจาเรอนบาง แตกรบประทานไปตามวถชวต ทสามารถหามาได ไมไดยดถอวาตองรบประทานอาหารตามธาตเจาเรอน ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค - ใหรบประทานผก ปลง จะท าใหคลอดงาย หามเดนทานขาว หามทานยอทงลกและใบ เพราะจะท าใหรอน ทเรยน และล าไย อาจท าใหเดกตายในครรภ หวปล มะเขอทกชนดเวลาครรภแกใกลคลอด จะใช ใบหนาด สมปอย โมก มาตมอาบกนเสนยดจญไร แตไพล ตองมตดตวตลอดเวลาตงแตเรมทองจนคลอด จนแม กระทงไปโรงพยาบาล โดยเชอกนวา ชวยกนผสาง เดกทเกดมาแลว กใหใชไพลน าไปปดหว (กะหมอม) ท าใหกะหมอมเดกปดเรว 2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอ ประเพณพธกรรม พช

64

ตารางท 3 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคตะวนออกเฉยงเหนอจงหวดสรนทร (ตอ)




ใชประโยชนในชวตประจ าวน 4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพรมาใช 5. การสบทอด/เผยแพรการใช สมนไพร 6. การใชสมนไพรในปจจบน

ศพ หามใชในงานแตงงาน มะพราวใชลางหนาศพเชอกนวาเปนน าทสะอาดหรอ เดกทชอบนอนกดฟนกรอด ๆ กใหกนมะพราวกจะหาย พธสะเดาะเคราะห ใหน ากาบกลวยตนกลวยมาท าเปลเพอสะเดาะเคราะห น าขาวมาควเปนขาวตอก แลวน าไปใชเปนขนธ 5 ซงขนธ 5 นนกมหมากพล และใบทางมะพราวมาหอ 2) ประเพณพธกรรมสวนรวม ไดแก ปลกบานยกเสาเอก จะใชตนกลวย ตนออย ใบบว แกนขนน ทองหลาง ใบมะตม 3. การน าพชผกสมนไพรมาใช ประโยชนในชวตประจ าวน สวนใหญชาวบานนยมรบประทานทานยาสมนไพรกนส าหรบคนทปวยเปนโรคพอรกษาได การเดนทางไปรกษาทโรงพยาบาลเปนทางเลอกสดทาย 4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพรมาใช ผรวมสนทนารสกภมใจทสมนไพรมความส าคญมากขนและภมใจทไดน าความรมาชวยชวตผคนได เชน วานดดพษง ผสมน ามะนาวแลวละลายใหผถกงกดดม จะสามารถ ถอนพษงได การใชสมนไพรจะชวย

สมนไพรทใช มดงน 1) ประเพณเกยวกบชวต ไดแก การเกด - น ามะพราวทานตอนตงทอง เชอวาเดกจะไมเปนไขและชวยบ ารงเดก การบวช – ท าน ามนตใชขมน สมปอย ผวมะกรด เลบครฑ และใบบวใสเสนผมทปรงขมน ใชทาศรษะ งานศพ ใชกลวยดบแกงกบไก ตามประเพณ ตนกลวยใชแตงเชงตะกอนแกงขเหลกใชเฉพาะในงานศพ หามใชในงานแตงงาน มะพราวใชลางหนาศพเชอกนวาเปนน าทสะอาด พธสะเดาะเคราะห ใหน ากาบกลวยตนกลวยมาท าเปล เพอสะเดาะเคราะห น าขาวมาควเปนขาวตอก แลวน าไปใชเปนขนธ 5 ซงขนธ 5 นนกมหมากพล และใบทางมะพราวมาหอ 2) ประเพณพธกรรมสวนรวม ไดแก ปลกบานยกเสาเอก - จะใชตนกลวย ตนออย ใบบว แกนขนน ทองหลาง ใบมะตม ทกคนพอถงฤดการท านากจะชวยกนท านา พอหมดหนานาก

65





การลดสารพษในตบตกคาง และยงเปนยาอายวฒนะ ผปวยจะรสกมนใจ ทจะใหหอมสมนไพรรกษาและเกดก าลงใจจากการทหมอสมนไพรทองคาถาก ากบการรกษา ท าใหผปวยรสกถงความศกด เมอมก าลงใจกจะหายปวยเรว 5. การสบทอด/เผยแพรการใช สมนไพร ในการสบทอดสมนไพรไมคอยมผสนใจเพราะเปนเรองยาก ผเรยนตองอดทนและทมเทเวลากบชวตอยาง จรงจง ตองเขาไปในปาลกเพอเรยนรจกชนดของพชสมนไพร วธหาพชสมนไพรแหลงทขนของสมนไพร สาเหตทตองเขาปาลกเพราะสภาพปาถกท าลายประกอบกบตองใชเวลาในการเรยนรนานมากกวาจะสามารถรกษาผปวยได นอกจากการเรยนรพชสมนไพรแลวยงตองเรยนคาถาอาคมก ากบการใชพชสมนไพรในการรกษาคนรนใหมจงมองวาเปนเรองไมเขาตา ลาสมย มบางเปนสวนนอยทคนรน ใหมสนใจ เพราะเปนลกหลานหมอสมนไพรโดยตรง กพอมความรจากการเหนปฏบตสบตอกนมา แตไมมผ สบทอดมากเทาในสมยกอน 6. การใชสมนไพรในปจจบน

จะไปรบจางทตางถน สวนใหญ ชาวบานเมอมอาการเจบปวยพอรกษาไดกจะทานยาสมนไพรหากยงไมหายกจะไปรกษาทโรงพยาบาล ผรวมสนทนาสวนใหญรสกภมใจทสมนไพรมความส าคญมากขน

66





ปจจบนในพนทหางไกลยงนยมใชสมนไพรในการรกษาเพราะสามารถหาไดงายในปา แตถาอยในเมองกจะสนใจสมนไพรทไดมการประยกตใชในรปแบบสมยใหมตามสมย อยางไรกตาม ยาแผนปจจบนหรอทเรยกวา ยาฝรง จะมสารพษตกคางในตบ เปนผลขางเคยงทเกดจากการใชยา

ตารางท 4 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคตะวนออกเฉยงเหนอจงหวดอบลราชธาน




ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดอบลราชธาน

กลมท 1 ผมภมความรดานสมนไพร 1. คณพอป วงศสนา 2. หลวงป ประสงค สมโน (ชมผล) 3. นายสรเดช ตลภทร 4. นายบลลงก มลศร ประเดนหลกในการสนทนา ไดก าหนดหวขอการสนทนาของทง 2 กลม ใหเชอมโยง กบวตถประสงคการวจยใน 6 ประเดน ดงน 1. การบรโภคพชผกสมนไพร

1. การบรโภคพชผกสมนไพร ผสนทนากลมไมคอยทราบเรองเกยว กบการรบประทานอาหารตามธาตเจาเรอน สวนใหญยาสมนไพรทท าไวนนไมไดมสตรส าเรจไว เมอมผปวยมาขอการรกษากตองใหผปวยบอกอาการของโรค จงจะจดยาสมนไพรใหไดทกโรค เชน โรคมะเรง ตวยากมจ านวนมาก เพราะโรคนมอทธฤทธสง และมมะเรงหลายชนด ตองเหนคนไขกอนแลวใหคนไขเลาอาการใหฟง จงจะรวาเปนโรคอะไร สามารถบอกไดทกโรคและจดยาสมนไพรไดบางครงคนเปนโรคชนดเดยวกนจดยาใหเหมอนกนชดเดยวกน คนหนง

ไมไดก าหนดไวในกลมเปาหมายการวจย

67

ตารางท 4 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคตะวนออกเฉยงเหนอจงหวดอบล ฯ (ตอ)




2. การน าสมนไพรมาใชใน ดานความเชอ ประเพณ พธ กรรม 3. การน าพชผกสมนไพรมาใช ประโยชนในชวตประจ าวน 4. ความภาคภมใจในการน า สมนไพรมาใช 5. การสบทอด/เผยแพรการใช สมนไพร 6. การใชสมนไพรในปจจบน

อาจจะหาย แตอกคนอาจจะไมหายกได สาเหตทเปนเชนนเพราะเกยวกบเลอดในรางกายของคนปวย เลอดในรางกายของคนปวยแตละคนไมเหมอนกน โดยดจากปลายนวนางของคนไข ดวยวธการกดทปลายนวนางใชความแรงพอประมาณสกครจงปลอย แลวสามารถดเกรดเลอดไดวาเลอดดหรอไมดอยางไร น ามาประกอบกบอาการปวยกสามารถรได เชน คนไขบอกวาปวดหลงถงเอว กอาจจะเปนโรคไต ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค อาหารสมนไพรส าหรบหญงมครรภ ไดแก เถาเงยง เถาคงจย จนทรหอมฝนกบน ามะพราว รสหอมเยนบ ารงหวใจ 2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอประเพณ พธกรรม พชสมนไพรทใช มดงน 1) ประเพณเกยวกบชวต ไดแก การเกด - จะใชผวไมลวกเผามาตดสายสะดอ ซงมความคมเหมอนมดแลวเอาใบพลมาลองสายสะดอ งานศพ - หมาก พล ดอกบว มะพราวออนลางหนาศพกอนจะขนเมรเผาศพ เพราะถอวาเปนน าบรสทธ ส าหรบศพทตายนานแลวกจะท าเหมอนกน ท า

68





แบบเอาเคลด ท าน ามนตเพอความเปนสรมงคล – มสมปอย วานหอม (หวปง) เปนตวสมนไพรหลก สวนอยางอนทใสกจะเปนตวยาเสรม วานหอมนนเปนทรวมความยงใหญของน ามนต มมหาการณ น ามนตเพอไลเสนยดจญไร - ใชสมปอย แตไมตองใสวานหอม เพราะความเสนยดจญไรมนจะหนเพราะมนกลวสมปอย สมปอยมสพพะสขะ สพพะพญา สพพะโรคารวมอยดวยกนในสมปอย และใชคกบพระยาเทาเอวกายสทธและคาถายนตทน 3 บท จะชวยไลผ พธสะเดาะเคราะหตออาย – พธทางพระกใชขนธ 5 ดอกไมธปเทยนมาและเขยนอายลงไป ถงเวลาพระกสวดให สวดไทรนอย ไทรใหญดวย 2) ประเพณพธกรรมสวนรวม ไดแก การปลกบาน - นยมใสยอดคณ ยอดยอ ใบคณ ใบยอ มดรวมกนใสลงในเสาเอกเลย ไผสสกนนจะใสหรอไมใสกได แลวแตความนยม คณ เปนชอมงคล ใหเพมพนทวคณ ยอ หมายถง ท าใหคนสรรเสรญเยนยอ การขอฝน - จะมพธแหนางแมว โดยน าแมวใสชะลอม มขนธ 5 คอ ดอกไม 5 ค พรอมธปเทยน 5 ชด ถา 8 ชด

69





เรยกวา ขนธ 8 ตนไมพเศษทน ามาขอฝน คอ วาชนดหนง ชอวาพดของพระพทธเจา (พดแมซ ยปลาเจา) สรรพคณเปนยาแกปวดได ดอกสขาวใหความเปนมงคล ขนบานใหม - แหลกทอง (แห) มองลกกว เรยกใหมภญโญ ใหมสรมงคลมากขน มคอน ตะป มเครองเรอน เครองใชในครวเรอนใหครบทกอยางเชน พรก หอม กระเทยม เกลอ โองน าตมน า โดยใสน าใหเตม เพราะน าเปนตวแทนของความรมเยน น าหมายถง แมน าทง 5 มาตงอยกลางเรอน กอนขนบานใหมตองมขาวสารเตมถง ตองมทกอยางใหครบ จะไดบรบรณ (ขนบานใหม ใสใหเตม น าเตมเตา ขาวเตมกลอง) แลวกมคาถาประกอบ หามไมใหฝนตก - น าตะไครมาปกเอายอดลงดน แลวเขากบอกหรอขอแมพระธรณไมใหฝนตก โดยใชขนธ 5 พรอมคาถา ตอนบอกกบอกแลวแตเราปรารถนากวน เมอเสรจแลวกตองถอนออกดวย ไมเชนนนฝนจะแลง 3. การใชประโยชนจากสมนไพรดานสขภาพ สวนใหญชาวบานทเจบปวยพอรกษาไดกจะทานยาสมนไพร หากไมหาย

70





จงจะไปรกษาทโรงพยาบาล ผ สนทนากลมมความรสกภมใจ ทสมนไพรมความส าคญมากขน สมนไพรทใช วานหวตบมบ (เปาะหอม) - ขบลมบ ารงธาต มะรม – แกเบาหวาน ความดน ตานอนมลอสระ ลดกรดยรค ยอดมะรม ตากแหงน ามาบดใสแคปซล แกโรคเกาตไดด เวลาคลอดบตร ใหใชใบมะขาม ใบหนาด ใบเปลาหอม วาหอม (เปาะหอม) ตมใหอาบจะชวยฟนท าใหกระชบรางกาย มดลกเขาอเรว แกมนเมาไดดวย สมนไพรทใชรบประทาน คอ วานชกมดลก หรอวานทรหด ประดงเดอด - เวลาจะน ามารกษาตองมวธการน ามาใชอยางถกวธ คอ ตองใชคาถา ตองมครถาไปตดมาไมถกวธกไมมประโยชน เชน บอกแมพระธรณเปนไหม บอกวธเอายาเปนไหม ต ารายาไทย จะละเอยดพถพถนทกขนตอน ตองมคาถาทงสน เพอความศกด?สทธ ตองมเวลาเกบ เชน เชา สาย บาน เยน วนอะไร ซงแตละวนจะไดสรรพคณไมเหมอนกนดวย การใชประโยชนทวไป สมนไพรทใชไดแก ขมน ตะไคร

71





มะนาว มะกรด หอมกระเทยม ขอคดเหน สมนไพรตองรกษาคนไทยได ถาใชถกวธ ซงระบบในรางกายม 10 ระบบ ไดแก หวใจล าไสเลก มาม ถงน าด ตบ กระเพาะ ปอด ล าไสใหญ กระเพาะปสสาวะ ไต แตยาม 9 รส 9 อยาง คอ รสฝาด - ใชสมานแผล รสหวาน - ซมซบตามผวเนอ รสเมา - เบอแกพษ รสขม - บ ารงโลหตไดด รสเผดรอน - แกโรคลม รสหอมเยน - บ ารงหวใจ รสเคม - ซมซาบตามผวหนง รสเปรยว - ขบเสมหะและ ฟอกโลหต รสมน - แกเสน แกเอน ตนไมทมรสมนกม - เชน ตนมนปา

ตารางท 5 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคเหนอจงหวดเชยงใหม




ภาคเหนอ จงหวดเชยงใหม

กลมท 1 ผมภมความรดานสมนไพร 1. นายสมศกด กนดมล 2. นายปรฬหกรณ ปถว

1. การบรโภคพชผกสมนไพร พชผกสมนไพรทรบประทานไดแก ผกเชยงดา น ามาลวกทานกบต าสม ปกฮวนหม (กระทงหมาบา) น าดอกไปแกง หรอลวก ผกแปบ น ามาดอง

1. การบรโภคพชผกสมนไพร พชผกสมนไพรทรบประทาน ไดแก น าเตา กระถน ดปล ขง ขา ขมน มะรม ใบชะพล โหระพา สะระแหน ขนน

72

ตารางท 5 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคเหนอจงหวดเชยงใหม (ตอ)




3. นายวโรจน กนหาสข 4. นายบญเลศ อศรษะ 5. นายบญ อปนนท 6. นางจนทรฉาย เขตสทธ กลมท 2 ประชาชนทวไป 1. นายสรนาท ปถว 2. นายพรชย ไชยยา 3. นางเบญจรตน แกวต าพล 4. นางสาววรางคณา บญศร 5. นางสาวนาตยา สวรรณ 6. นางสาวปรยานช บญตะ เลศ ประเดนหลกในการสนทนา ไดก าหนดหวขอการสนทนาของทง 2 กลม ใหเชอมโยงกบวตถประสงคการวจยใน 6 ประเดน ดงน 1. การบรโภคพชผกสมนไพร 2. การน าสมนไพรมาใชใน ดานความเชอ ประเพณ พธ กรรม 3. การน าพชผกสมนไพรมาใช ประโยชนในชวตประจ าวน 4. ความภาคภมใจในการน า สมนไพรมาใช 5. การสบทอด/เผยแพรการใช สมนไพร

หรอย า ผกไครขมด ทานกบน าพรก ดอกครง ทานกบไขมดแดง ดอกกาน ลวกกนกบน าพรก พอคาตเมย แกงใสผกกด ผกจอยนาง ดอกขา ผกแวน สมเสยน ใบขง ใบขมน ยอดมนแกว ยอดมนส าปะหลง ผกอหลง เปนตน ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค ตามความเชอส าหรบผเรยนคาถา อาคม หรอเพอความเปนสรมงคล ทเปนความหมายตอการด ารงชวต หามบรโภค ผกปง ผกบง บอน ตน (ทน) ผกหมนหรอเขยว (ผกแฟง) เพราะมความเชอวาเมอรบประทานไปแลวจะท าใหฤทธคาถาอาคมเสอม หรอมความหมายวา เปนของต าขนตามทสกปรก ความเชอวาไมรบประทานพชผกสมนไพรทเปนไมเลอย เพราะจะท าใหชวตพงพาแตผอน หามหญงมครรภรบประทานสมนไพรทมรสรอน เชน เจตมลเพลง แกนฝาง เพราะจะท าใหมอนตรายตอลกหรอแทงลกได หญงหลงคลอดควรรบ ประทานสมนไพรทมรสเยน หรอมรสจด เชน แตงกวา ผกเฮอน สมนไพรทมประโยชน เชน น าตมหวปเลย (ไพร) ปลกลวย เปนตน 2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอประเพณ พธกรรม พชสมนไพรท

มะกรด มะนาว สะเดา ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค คนทมครรภหามกนขนนเพราะ จะท าใหคลอดลกยาก 2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอประเพณ พธกรรม พชสมนไพรทใช มดงน 1) ประเพณเกยวกบชวต ไดแก การเกด - ใชสมนไพรอญชน ใบพล การบวช - ใชกลวย มะพราวออย ขมน พธแตงงาน - ออย กลวย ขนน งานศพ - มะพราว ใชลางหนาศพ พธการสบชะตา - ตะไคร ออย กลวย มะพราว การสะเดาะเคราะห/ตออาย -ใบตอง ท าบายศรสขวญ 2) ประเพณพธกรรมสวนรวม ไดแก ผเขารวมสนทนากลมไมทราบขอมลเกยวกบการน าพชสมน ไพรมาใชในวน ดงตอไปน วนขนปใหม วนสงกรานต วนตรษจน วนสารทไทย และวน

73





6. การใชสมนไพรในปจจบน

ใช มดงน 1) ประเพณเกยวกบชวต ไดแก การเกด – ใชสมนไพรลานผฝาย เชอวาปองกนมใหผกระสอมาเขาใกลแมและเดก หรอน าขาวสารหวารอบบานทมการคลอดบตรเพอปองกนภตผปศาจ งานบวช – ใชหมากกลม หมากเพง หมากใบพล หมากใหม ดอกบว หนอกลวย ใสรวมไวในอฐบรขารใชใบบวรบเสนผมทตดโกนจากศรษะนาค ใชดอกบวส าหรบใหนาคพนมมอไหวและน าสมปอยใชอาบน านาคตอนโกนศรษะ พธแตงงาน - ใชขมนสมปอยขาวตอก ดอกไม หมากพล กลวย มะพราว ออย ประกอบขบวนแหขนหมาก งานศพ - ใชขาวตอกดอกไม ขอขมาขนธแกวทง 3 (พระพทธ พระธรรม พระสงฆ) ถอเปนวาระสดทายของชวตแลวตองขอขมาลาโทษ ประกอบ ดวยพชผกสมนไพร ดงน ฟกเขยวสบเปนทอนๆ ใสในโลงกลบกลน ใบชา ใบฝรงรองศพส าหรบดดกลน วธการรกษาศพไมใหเนา จะใชวธการกรอกน าผงประมาณ 2 ขวด ลงไปในปากศพ น ามะพราว ลางหนาศพ ถอวาลางดวยน าบรสทธกอนเผา ส าหรบ

ส าคญทางพทธศาสนา เชน วนมาฆบชา วนวสาขบชา วะนอาสาฬหบชา วนเขาพรรษา วนออกพรรษา ทอดกฐน - มตนกลวยขอใหไดทรพยสนเหมอนผลกลวย หมาก พล ทอดผาปา - มตนกลวยขอใหไดทรพยสนเหมอนผลกลวย หมาก พล การท าน ามนตพธมงคล - ใบหญาคา เพอสะเดาะเคราะหใหปลอดภย การท าน ามนตพธอวมงคล - ใชใบหนาด การขอฝน (ขอใหฝนตก) ผสนทนากลม ผสนทนากลมไมทราบขอมล เกยวกบการใชสมนไพรในประเพณดงกลาว การขอไมใหฝนตก ผสนทนากลมไมทราบขอมล เกยวกบการใชสมนไพรในประเพณน 3) ประเพณพธกรรมมนทองถน ผสนทนากลมไมทราบขอมล เกยวกบการใชสมนไพรในประ เพณน 3. การน าพชผกสมนไพรมา

74





ผตายบางรายทมคาถาอาคม เผาแลวไมไหม จะใชสมปอยกบผกบงดบโยนใสลงไปในกองไฟ ถอเปนการแกอาถรรพ พธการสบชะตา - ผรวมสนทนากลมทงหมดไมมขอมล พธการสะเดาะเคราะห/ตออาย - ใชเครอง 12 ประกอบดวย กลวย 12 ออย 12 มะพราว 12 พล 12 หมาก 12 ขนม 12 แกงหวาน 12 (ทกอยางหนหรอท าเปน 12 ชน 12 ถวย ) ปจจบนถอเพยงเครอง 4 ถอเปนความสมบรณของเครองสกการะ 2) ประเพณพธกรรมสวนรวม ไดแก วนสงกรานต - เปนปใหมเมองลานนา จะท าแกงขนนกน ผลสมปอย ดอกมะล เกสรดอกสารภ วนมาฆบชา ดอกไมบชาแมพระธรณ ดอกมะล ดอกโกศล ดอกบว เปนตน วนวสาขบชา วนอาสาฬหบชา วนอาสาฬหบชา วนเขาพรรษา วนออกพรรษา ทอดกฐน ทอดผาปา เทศนมหาชาต ใชกลวย ออย มะพราว ดอกบว มะล ดอกดาวเรอง ใบเตย เรอง ใบเตย ส าหรบบชาพระ ลอยกระทง ประดบวด ดวยตนกลวย ออย ทางมะพราว ส าหรบกระทง ใชหยวกกลวย ใบกลวย ดอกไม

ใชประโยชนในชวตประจ าวน การน าสมนไพรมาใชดานสขภาพ - ขง แกรอนใน ตะไคร ชวยขบลม ขเหลกชวยลดการปวดทองประจ าเดอน กลวย ชวยสมานแผลในกระ เพาะอาหาร มะนาวชวยปอง กนโรคลกปดลกเปด การปองกนโรค – มะขามปอม ฝรง ปองกนโรคหวด การรกษาโรคพนฐาน - มะขาม ปอม ฝรง ปองกนโรคหวด ตะไคร ชวยขบลมแก ทองอด การฟนฟสขภาพ- ตะไคร ขมน ขง ใชท าลกประคบ การใชประโยชนทวไป ใชหอ รด มด รอย เครองจกสาน และมงหลงคา - ใบตอง ใบขงหญาคา ตนไผ กาบกลวย ใบตอง สระและบ ารงเสนผม – มะกรด ดอกอญชน ยาฆาแมลง/ยาปราบศตรพช -ใบนอยหนา สะเดา ขา เครองส าอาง แตงกวา มะนาว มะขาม ขมน สผสมอาหารและยอมผา ไดแก แกนขนน สกลก อญชน

75





ธปเทยนประดบกระทง วนตรษจน ม กลวย สม ดอกไม วนสารทไทย ม กลวยไข มะพราว การท าน ามนตพธมงคล - ผลสมปอย การท าน ามนตพธอวมงคล - ใชใบหนาดแขวนทบาน ไลอาถรรพ ขนบานใหม ใบมะหายอดออน ไวบนหงพระ น าขาวสาร ถาน เกลอ เขาบาน จะมขาวกนมถาน มเกลอใช การขอฝน (ขอใหฝนตก) ผสนทนากลม ใหขอมลวาไมมประเพณน การขอไมใหฝนตก ใชตนตะไคร ปลกกลบหว หมอทท าพธกรรมจะ ตองไมอาบน าในชวงท าพธในระยะ เวลาทขอไมใหฝนตก 3. การน าพชผกสมนไพรมาใช ประโยชนในชวตประจ าวน การน าสมนไพรมาใชดานสขภาพ สมปอย ขบไลสงไมดงามออกจากรางกายและทอยอาศย ใชสระผม ยอดใชแกงสมระบายทอง ตนหนาดปองกนขบไลผ ใชใบสดอบไอน า มะขาม ยอดมะขาม ใชย า แกงสมระบายทอง ใชเขาต ารบสมนไพรลกประคบ การสงเสรมสขภาพ - กลวยน าวา มะขาม มะขามหวาน มะขามเปรยว เครอหนามแน (รางจด) ผกจอนาง

ตะไคร (สน าเงน มวง) ขมน(สเหลอง) ใบเตย (สเขยว) กระเจยบ (สแดง) 4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพรมาใช ผรวมสนทนาสวนใหญมความเหนตรงกนวา ภาคภมใจ ในการน าพชสมน ไพรมาใชในประเพณ พธกรรม ตามวถไทย เพราะเปนทนยมในทองถน หางาย ประหยด และมสรรพคณหลากหลาย การไดใชสมนไพรในการท ายา เพอรกษาโรค และพธกรรมตาง ๆ ซงเปนเครองยดเหนยวจตใจของคนเราไดเปนอยางด 5. การสบทอด/เผยแพรการใช สมน ไพร การใชพชสมนไพรในประเพณ พธกรรมสวนใหญใหความเหนวา สบทอดการใชโดยการได รบความรมาจาก ป ยา ตา ยาย พอ แม และจากผรในชมชนคดวาเปนอบายใหคนมาบรโภค สมนไพร สวนการน าพชสมน ไพรมาใชในชวตประจ าวน กไดรบความรจาก พอ แม ป ยา ตา ยาย ผร ถายทอดโดยการพดคยกบเพอน ๆ วธการสบ

76





(ยานาง) การปองกนโรค - มะรม ขง ขบลม หวปเลย (ไพล) ใบรางจด การรกษาโรคพนฐานใบเสลดพงพอน ตวเมย ใบหลบมนหลวงใชตมอาบ หวกลวยเนา (โคนตนกลวยเนา) ประคบกลากเกลอน หวดอกปเลย ขง หวดอกหมอไก ดอกหลบมนหลวง หอมแดง ขง ฮางคาว (วานน า) ฟาทะลายโจร มะรม ดอก ใบ ผลลกใตใบ หนมานประสานกาย การฟนฟสขภาพ กลวยดองน าผง บอ ระเพดดองน าผง แกงยอดมะระขนก แกงผกเชยงดา การใชประโยชนทวไป ใชหอ รด มด รอย เครองจกสาน และมงหลงคา - ใบกลวย ปอ ใบถวเนา ตองตง ตองกอ ใบตาล ใบลาน รากตาล ลาน สระผมบ ารงเสนผม – ฝกสมปอย ฝก ฉามฉา ( ตนกามป) ผลมะกรด ใบกลวยแหงเผาท าขเถากรองเปนน าดางสระผม น าซาวขาว ยาฆาแมลง/ยาปราบศตรพช – หางไหแดง ใบมะเขอเทศ ใบและเมดสะเรยมหวขา พรก ใบและผลนอยหนา ยาดอกรก ยางพญาไรใบ ดอกล าโพเครองส าอาง - สะนาคา (กระแจะ

ทอด หรอเผยแพรการใชสมน ไพรท าไดโดยการคยกบเพอน และทดลองท าทบาน น ามาใชเอง และบอกตอไปยงบคคลอน ผใหขอมลไมเคยน าความรและภมปญญาในการใชประโยชนจากพชสมนไพรมาท าเปนผลต ภณฑทงเพอใชเอง และเพอการ คา 6. การใชสมนไพรในปจจบน การใชสมนไพรในปจจบนมความแตกตางจากอดตอยบางเพราะปจจบน อาจจะใชไม ครบถวนเหมอนในอดต มการใชนอยกวาเพราะสมนไพรบางชนดหายาก ไมมเหลออยในปจจบน เนองจากสภาพปาทถกบกรกท าลาย ท าใหพชสมน ไพรสญหายไป และคาดวาคนรนหลงจะน าสมนไพรมาใชในประเพณ พธกรรม และชวต ประจ าวนลดนอยลง โดยใชสง ทหาไดงายกวา หรอแมจะมการน ามาใช กอาจจะไมครบชนดตามประเพณดงเดม ขอคดเหนของกลม ผรวมสนทนารสกภมใจทในปจจบน ภาครฐใหการยอมรบ

77




ขอมลทได จากการสนทนา

กลมท 2 จนทร) ขมน ต าลง แตง น าผ

สผสมอาหารและยอมผา – ฮอม คราม ดอกอญชน ดอกค าฝอย กระเจยบแดง วานขาวหอม (ใบเตย) 4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพร มาใช ผเขารวมสนทนามความเหนวา พชสมนไพร เปนทงอาหาร ยาใจ ยากาย ทอยอาศย ท าวสดตาง ๆ ไดสารพด รสกภาคภมใจในภมปญญาทองถน ทสบทอดภมปญญาเรองการใชสมนไพร เปนการประหยดรายจายและพงพาตนเอง พชผกสมนไพรทน ามาใช ไดแก ฝกมะขาม มะขาม นอกจากเปนอาหารและยาแลวยงใชท าเปนเครอง ใช เชน ท าเขยง ดามมด ดามขวาน จอบ เสา รวสรางบาน กลวย ดอกหวปล เปนตน 5. การสบทอด/เผยแพรการใช สมน ไพร ไดรบการสบทอดมาจากพอแม ผร ผมประสบการณ หมอเมองเพอนบอกกลาว รวมทงคนทเจบปวยและญาตคนปวย แตไมเคยน าความรมาท าผลตภณฑใชวธการสบทอดหรอเผยแพรความรในการใชสมนไพรในประเพณพธกรรมท า โดยวทยากรรวม กบหมอเมอง โดยการจดเวทวชาการ นทรรศการ มหกรรมกบเครอขายองคกร สถาบนการศกษา สาธารณสข

การใชประโยชนจากพชสมนไพรมากขน และอยากจะศกษาและสบทอดตอไป รสกวาปจจบนไดน าสมนไพรมาใชในดานการแพทยมากกวาอดตเพราะปจจบนมเทคโนโลยทนสมยและกาวหนากวาอดตและมการคนควาวจยเพมมากขน





องคกรตาง ๆนกเรยน นกศกษาในโรง เรยน บณฑตทฝกงานทงในและตาง ประเทศ องคกรสนบสนนทน 6. การใชสมนไพรในปจจบน

78

ปจจบนคนในเมองสวนใหญไมเขาใจ ไมร ไมเหน ความส าคญของการใชประโยชนจากพชสมนไพร แตในชมชนทไมไดสงลกหลานเขาสระบบวงจรเพอการตลาดและการศกษาแบบใหมยงคงมการใชสมนไพรในชวต ประจ าวน ขอคดเหนของกลม ปจจบนสมนไพรเปนทรจกและไดรบการยอมรบในรปของการคามากเกนไป ไมใหความ ส าคญกบเจาของความรทเปนปจเจกบคคล

ตารางท 6 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคใตจงหวดนครศรธรรมราช




ภาคใต จงหวดนครศรธรรมราช

กลมท 1 ผมภมความรดานสมนไพร 1. นายกธา วมลเมธ 2. นางสาวประณต โภชนา 3. นายทองใบ ดวงพรม 2

1. การบรโภคพชผกสมนไพร กลมผสนทนาไดใหขอมลทเปนประ โยชนเกยวกบการใชพชผกสมนไพร ในทองถน ไดแก ยอดกระถน สะตอ ยอดมะมวงหมพานต ลกเนยง ลกเหลยง ยอดหมย พชเหลานมสารปองกนโรคหลายชนด ใชประกอบอาหารท าใหอาหารม

1. การบรโภคพชผกสมนไพร การบรโภคพชผกสมนไพรในทองถน ไดแก พรกขหน ขง ขา พรกไทย ขมน กระชาย มะกรด มะนาว หอม กระทยมกระเพรา กระวาน ชะพล ตะไคร ใชเปนสวนผสมของเครองปรงตามรส ชาตของสมนไพร

79

ตารางท 6 สรปผลการวเคราะหขอมลการสนทนากลมภาคใตจงหวดนครศรธรรมราช (ตอ)




กลมท ประชาชนทวไป(ศาสนาพทธ) 1. นายสวรรณ ปราบแกว 2. นายสมพร หนนารถ 3. นายวภาส ชเกด 4. นายกตตศกด ชวยพทกษ 5. นายวทยา นมนวล 6. นางสาวเพญลดดา หนสมแกว 7. นายภานพงศ อนรกษเลศ ประเดนหลกในการสนทนา ไดก าหนดหวขอการสนทนาของทง 2 กลม ใหเชอมโยงกบวตถประสงคการวจยใน 6 ประเดน ดงน 1. การบรโภคพชผกสมนไพร 2. การน าสมนไพรมาใชใน ดานความเชอ ประเพณ พธกรรม

รสชาต ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค หามรบประทานพชประเภททมฤทธแรงหรอมพษเชน ลกสลอด ไหลเผอก โลตน กลอย อตพษ ควรหาความรเกยวกบพชทมพษหรอถามผรกอนบรโภค 2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอประเพณ พธกรรม พชสมนไพรทใช มดงน 1) ประเพณเกยวกบชวต ไดแก การเกด - ใชไพล หวกะทอ วานชกมดลก แกนมะขาม เพอรกษาแผลและปองกนกลนคาว งานบวช - ใชดอกมะลขอขมาผใหญใบบวหลวงเพอไวรองหรอหอผมนาค พธแตงงาน - ใชดอกไมบชาพระบชาพระภมเจาท ใบเงน ใบทอง ใบนาคใบมะตม สมปอย การท าน ามนตพธมงคล - ใชหญาคาใบมะยม ใบมะกรด สมปอย การท าน ามนตพธอวมงคล – ใชหญาคา ใบมะยม ใบหนาด ใบมะกรด ขนบานใหมนยมใช – ขาวเปลอก ไมไผสสก ทองพนชง หวานสบแสน ใบ มะยม หญาคา ฟกทอง แฟง ถว งา เพอใหบานมความสมบรณพรอม การขอฝน (ขอใหฝนตก) - ดอกพทธ

การบรโภคตามธาตเจาเรอน ธาตดน - ดอกดปล ธาตน า - รากชะพล ธาตลม - เถาสะคาน ธาตไฟ - รากเจตมลเพลง ขอหามและขอแนะน าในการบรโภค หวกลอยหามกนสด ๆ ตองลอยน ากอนจงจะบรโภคได หวดองดก หามรบประทานสด ๆ ตองผสมพชตวยาอน เปนยาแกมะ เรง เมดสลอด ยางตาตม ยางสลดได 2. การน าสมนไพรมาใชในดานความเชอประเพณ พธกรรม 1) ประเพณเกยวกบชวต การเกด - ใชใบขอย มะเขอขน พรกไทย กบการปวดทอง เพอความสดชนเจรญรงเรอง วนวสาขบชา - ดอกบวดาวเรอง ดอกบานไมรโรย ใบตองสด วนอาสาฬหบชา - ดอกบว ดอกบานไมรโรย ใบตองสด วนเขาพรรษา - ขาวตอก ดอก ไมชนดตาง ๆ วนออกพรรษา - ขาวเหนยว ใบกะพอ มะพราว ทอดกฐน - หนอกลวย ไมไผ

80





รกษา สงฆรกษา ดอกไมกลนหอม การขอไมใหฝนตก – ขาวเหนยวเปยกตมแลวแตจะก าหนดใชกหาบ (ใสภาชนะเลกแลวใชคน 2 คน หาบ ตว) ขอคดเหนของกลม ในภาพรวมถาเปนประเพณ พธกรรมทมศาสนาเขามาเกยวของมกใชดอก ไมส าหรบบชาพระ และผลไมทรบ ประทานได เชน กลวย ออย มะพราว เพอถวายภตตาหาร 3. การน าพชผกสมนไพรมาใช ประโยชนในชวตประจ าวน การใชประโยชนดานสขภาพ พชสมนไพรทใชในการสงเสรมสขภาพผเขารวมสนทนากลมไมทราบขอมล การปองกนโรค – ฟาทะลายโจร หญาใตใบ ใบขเหลก มะระขนก มะเขอพวง มะรม ผกคะนา ผกบง ฟกทอง การรกษาโรคพนฐาน ขมน กระเทยม หอมแดง ชมเหดเทศ ทองพนชาง หวขาแก ใบพล เปลอกขอย เปลอกอนทนล ใบกระเพรา ใบนอยหนา เมดกระเบา ผกบงแดง พรกไทย การฟนฟสขภาพ ฟกทองและธญพชตาง ๆ หญาฝรน น าผง น าออย การใชประโยชนทวไป ใชหอ รด มด รอย เครองจกสาน และมงหลงคา - ใบกลวย ตองตง ออย

กานมะพราว ดอกไม ทอดผาปา - ใชตนไม กงไม ใชเปนททอดผาปา พชทมกงกานชนดใดกได เทศนมหาชาต - หมาก พล บชา กณฑเทศ ลอยกระทง - ตนกลวย ใบเตย ใบตอง ดอกไม ดอกดาวเรอง ดอกบานไมรโรย วนตรษจน - ใชตนกวนอม วนสารทไทย - ใชขาวเหนยว หมาก พล ไมไผ การท าน ามนตพธมงคล -ดอก ไม เฉยงพรา ใบเงนใบทอง การท าน ามนตพธอวมงคล – ใชเฉยงพรา หมากผ หญาคา ขนบานใหม – ใชหญาคา การขอฝน (ขอใหฝนตก) - ผเขารวมสนทนาใหขอมลวาทภาคใตไมมพธกรรมขอฝน การขอไมใหฝนตก - ผเขารวมสนทนาใหขอมลวาไมมความรในเรองน ประเพณ พธกรรมในทองถน พธไหวเจา ทไร ทบาน ทนา ตงศาลพระภม ตงหงตายายบรรพบรษ ไดรบการถายทอดจากบรรพบรษ สวนใหญใช

81





หวาย เถาหญานาง ไมไผ ยานลเพา หญาคา หญาแฝก ใบจาก ใบมะพราว สระผมบ ารงเสนผม - ลกประค าด ควาย ดอกอญชน น าซาวขาว วานหางจระเข ใบหม ใบหญานาง ยาฆาแมลง/ยาปราบศตรพช – ใบ/เมลดสะเดา ใบควนน โลตน ไหลเผอก ใบยาสบ(ยาฉน) เครองส าอาง - มะขาม มะเฟอง ขมน น าผง นมผง ลกปะค าดควาย น ามนมะพราว สผสมอาหารและยอมผา - ขมนใบเตย ถานกะลามะพราว ดอกอญชน ยอมผา เชน แกนขนน ลกมะเกลอ แกนมะหนาด เปลอกลกมงคด ขอคดเหนของกลม พชทกชนดมทงคณและโทษ ถาจะใหเกดประโยชนตองรจกใชใหถกธรรม ชาตของพชแตละชนด โดยศกษาคน ควาถามผรทแทจรง และขอส าคญตองเปนคนดมคณธรรมมองเหนความทกขยากของผอนเหมอนของตวเอง 4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพร มาใช ผเขารวมสนทนาสวนใหญมความเหน ตรงกนวา มความภาคภมใจในการน าสมนไพรมาใชและจะพยายามสบสานภมปญญาทสบทอดมาจากบรรพบรษ

ดอกไมทองถน ประกอบดวยกลวย ออย มะพราว และธปเทยน 3. การน าพชผกสมนไพรมาใช ประโยชนในชวตประจ าวน การใชประโยชนดานสขภาพ พชสมนไพรทใชสงเสรมสข ภาพ ไดแก กลวย กระชาย โดไมรลม ก าลงววเถลง การปองกนโรค – มะกรด มะนาว พรก คะไคร ขมน บอระเพด กระเทยม หอม พชแตละอยางจะปองกนโรคไมเหมอนกน การรกษาโรคพนฐาน ทองพน ชง ฝรง ขมน กระชายกระเพรา มะขาม เสาวรส บอระเพด เจตมลเพลง กระเทยม หอม ฟาทะลายโจร การฟนฟสขภาพ กระชาย โดไมรลม เหงอกปลาหมอก าลงหนมาน ในการใชสมนไพรสาเหตทใชเพราะปฏบตตามพอแมทปฏบตตามกนมาแตบรรพบรษ การใชประโยชนทวไป ใชหอ รด มด รอย เครองจกสาน และมงหลงคา - กลวย กะพอ

82





ตอไป แตบางครงรสกนอยใจบางเนองจากภาครฐ และผเกยวของทรบ ผดชอบปลอยปละละเลยใหตางชาตฉวยโอกาส น าไปเปนประโยชนโดยจดสทธบตรเปนของตน 5. การสบทอด/เผยแพรการใชสมนไพร การใชพชสมนไพรในประเพณ พธ กรรมและใชประโยชนในชวตประจ า วนสวนใหญใหความเหนวา ไดรบการถายทอดจากบดาญาตผใหญ ผรในหมบานทองถน ครทางแพทยแผนไทย หนงสอ เอกสาร แหลงเรยนรทมอย และสมควรสบทอดภมปญญาดงกลาวไปสคนรนหลงโดยการพดใหฟง ท าใหด (สาธต) อยใหเหน คอ น า เอามาใชในชวตประจ าวนจรง ๆ รวม ทงการปฏบตตวใหขยนเปนแบบอยางดวย และถามผสนใจกจะพาไปเรยนรจากแหลงประกอบการดวย ผสนทนากลมน ไดน าความรจากพชสมนไพรไปท าเปนผลตภณฑจากธรรมชาตเพอใชเอง และจ าหนายใหผสนใจดานสขภาพทวไป 6. การใชสมนไพรในปจจบน การใชสมนไพรในปจจบน แตกตางจากอดต เพราะมปจจยหลายอยางปจจบนจะเนนแตพธการ และในเชง

จด ถลม คลา ละก า จาก สาค หญาคา สระผมบ ารงเสนผม – ผลมะ กรด ยานสะบาน มะเฟอง ยาฆาแมลง/ยาปราบศตรพช –ตนยาสบ หนอนตายยาก ใบสะเดา บอระเพด เทาพนราก ใบตด เถาสาวด า เถาไลตน เครองส าอาง - ขมนชน ขมนออย อญชน แตงกวา สผสมอาหารและยอมผา –ขมน อญชน ไมพลบ 4. ความภาคภมใจในการน าสมนไพรมาใช ผเขารวมสนทนาสวนใหญมความเหนตรงกนวา มความเชอมน มความภาคภมใจ มความเชอตามบรรพบรษ เมอประกอบพธกรรมแลวใจจะมความสขไมกงวล 5. การสบทอด/เผยแพรการใชสมนไพร ผสนทนากลมใหความเหนวา การใชพชสมนไพรในประเพณ พธกรรมไดรบการถายทอดจากหมอบานผเฒาในทองถน การใช การท าตามตดตอกนมา เปนคานยมประจ าถน ไมทราบทมา

83


รายชอผรวมสนทนากลม

จงหวด/ภาค


ขอมลทได จากการ

สนทนากลมท 2

พาณชย เขาไมถงแกนของพธกรรม และน าสาระไปใชไดนอยลง ความคดเหนของกลม คนรนใหมน าสมนไพรไปใชในดานความสวยงาม มากกวาดานสขภาพถงแมวาจะไดรบการยอมรบ กรสกวาเปนนมตหมายทด แตการน าสมนไพรไปใชในปจจบน ควรศกษาวจยใหเกดประโยชนจรง ๆ ไมควรโออวดหรอโฆษณาใหเกนจรง เพราะจะมผลเสยมากกวาผลด

ในการใช สวนการใชสมนไพรในชวตประจ าวนไดรบความรจากหมอพนบาน ศกษาจากต าราแพทยแผนโบราณทวไป ไดเขาอบรมเกยวกบผกพนบาน อาหารพนเมองและอบรมการเกบรกษาการใชพชสมนไพรวธการสบทอดการใชประโยชนสมนไพร ท าโดยมการปลกพช

84

สมนไพรในบรเวณบาน และสามารถใชสมนไพรของบานอนไปเปนยาหรอน าไปปรงเปนอาหารได เมอบานของตนเองขาดแคลน ผเขารวมสนทนากลมเคยน าความรภมปญญาในการใชประโยชนจากสมนไพรไปท าเปนผลตภณฑ น ามนไพล ทาแกเมอย แกแมลงกดตอย 6. การใชสมนไพรในปจจบน การใชสมนไพรในปจจบนแตก ตางจากอดตอยางมาก

85

เยาวชนไทยในปจจบนไมคอยใหความสนใจสมนไพรไทย ถาจะใชกเปนสมนไพรทสกดส าเรจรป น าเขามาจากตางประเทศ เชน ครมวานหางจระเข ประเพณ พธ กรรมตาง ๆ จะรบรกนแตในคนเฉพาะกลม การน ามาใช





ในประเพณ พธกรรม ในชวต ประจ าวนจะลดนอยลง เนอง จากความสะดวกสบายจากการใชสมนไพรแปรรปมากกวา ความคดเหนของกลม รสกภมใจทภาครฐใหการยอม รบมากขน คดวาไดประโยชนจากการพงพาตนเองในการใชพชสมนไพรทมอย แตควรมการควบคมคณภาพการอนรกษ

86

ทรพยากรธรรมชาต มการสง เสรมการปลกทดแทน หรอใชประโยชนเชงการคา มความหวงใย เรองการคมครองสทธของภมปญญาไทย ดานพชผกสมนไพร

ตอนท 4.2 ปญหาอปสรรค และขอเสนอแนะ 4.2.1 ปญหาอปสรรค

จากการสมภาษณผใหขอมลทงในกลมผมภมรทางสมนไพรและประชาชนทวไปพบวา ปญหาอปสรรคของการใชประโยชนจากพชสมนไพรมหลายประการ ดงน 4.2.1.1 ปญหาอปสรรคตามความคดเหนของกลมผมภมรทางสมนไพร

1) รฐยงไมสนบสนนใหมโรงพยาบาลของรฐทกแหงใชสมนไพรไทยในการรกษาควบคไปกบการรกษาโดยใชยาแผนปจจบน ท าใหสมนไพรไทยไมไดรบการยอมรบเทาทควร

2) รฐบาลยงไมไดสนบสนนอยางจรงจงเทาทควร ยงไมเปดโอกาสใหท ายาขายได ขนตอนของการขอสทธบตรยงยากมาก อยากใหมเจาหนาทมาชวยเหลอ แนะน าในเรองเหลาน

3) รฐบาลและหนวยงานทเกยวของยงสนบสนนไมเตมท ท าใหการสบทอดภมปญญาแบบดงเดมลดลง จนองคความรบางสวนไดศนยหายไป

87

4) ปจจบนการเผยแพรองคความรเกยวกบการใชประโยชนจากพชสมนไพรผานสอ กระจายไปอยางรวดเรว ซงกเปนขอดทประชาชนจะไดรบทราบ แตขอเสยคอควบคมยาก และบางอยางเปนความรทไมถกตอง ซงหากน าไปใชอาจเกดอนตรายถงชวตได

5) การสบทอดภมปญญาไทยตองท าอยางเขาใจ ตองใหความเคารพคน เคารพสถานท และใชวตถดบอยางสมดลและเกอกลกน ปจจบนการตลาดเรองการใชประโยชนจากสมนไพรเปนไปอยางรนแรงมาก ซงนาเปนหวง

6) ปญหาอปสรรคดานบคคล นโยบายมหาภาครฐ ขอกฎหมายเชน กฎกระทรวงสาธารณสขบางตอนเกยวกบวาระแพทยแผนไทย พ.ร.บ คมครองและสงเสรมภมปญญากบแพทยแผนไทย พ.ศ. 2542 บางมาตรา 4.2.1.2 ปญหาอปสรรคตามความคดเหนของกลมประชาชนทวไป

1) ประชาชนยงไมคอยมความรเกยวกบประโยชนของพชสมนไพรกวาทควร และไมเชอในสรรพคณสมนไพร

2) ในการน าสมนไพรมาใช บางชนดยงไมรจกสรรพคณทแนนอน ถาน ามาใชผดประเภทอาจเกดอนตรายได

3) ผลตภณฑสมนไพรทชมชนผลตขนคนยงไมนยมใช เพราะมความเชอวาเปนผลตผลตภณฑทไดมาตรฐาน ขาดคณภาพ สวนใหญจะใชผลตภณฑทมยหอมากกวา

4) รปแบบของการปรงยาสมนไพรคอนขางยงยากซบซอน 5) ผทมความรทางดานสมนไพรยงมนอย ไมคอยมผสนใจจะสบทอดภมปญญา 6) การใชยาสมนไพรไมสะดวกในการใช ไมเหมอนยาเคมทมกจะท าเปนแคปซล เปน

เมดบรโภคสะดวก และสมนไพรบางชนดมกลนเหมน รสขม 7) คนรนใหมไมรจก ไมมความร และไมสนใจทจะสบทอดความรเกยวกบการใชพช

สมนไพร 4.2.2 ขอเสนอแนะจากกลมผมภมรทางสมนไพรและกลมประชาชนทวไป 1) รฐบาลควรสงเสรมใหประชาชนใชสมนไพรมาก ๆ ทงการปองกนและรกษาโรค

2) รฐควรสนบสนนการวจยสมนไพรชนดตาง ๆ ของไทย 3) ควรมการเผยแพรความรใหแกประชาชนวาสมนไพรแตละชนดมประโยชนอยางไร

รกษาโรคอะไรไดบาง 4) ควรมการสบทอดความรเกยวกบสมนไพรในรปแบบของการศกษาทงในระบบและ

นอกระบบการศกษา 5) ควรมการพฒนาระบบการผลต บรรจตวยาใหทนสมย ไดมาตรฐาน 6) ควรมการถายทอดความรเรองสมนไพรไทยใหกวางขวาง

88

7) ควรจดตงกลมสมนไพร เพอรวบรวมความร ภมปญญาไทยเกยวกบสมนไพร 8) ควรมการรบรองมาตรฐานของผลตภณฑจากสมนไพรโดยหนวยราชการ 9)ภาครฐตองมนโยบายทชดเจนเกยวกบแพทยแผนไทย มกฎระเบยบเชงคมครองและ

สงเสรม ไมใชกดกน ควรเปดสอนในระบบการศกษาใหมากขนเพอเยาวชนทสนใจจะไดมโอกาสศกษาและสบสานรวมฟงใหเกดประสทธภาพอยางแทจรง

10) ควรแจกกลาพนธสมนไพรใหกบพนททยงไมคอยมสมนไพร และควรแจกเอกสารเกยวกบสมนไพร

11) ควรเผยแพรขอมลการใชสมนไพรไทยในชวตประจ าวน ในแงของการใชประกอบประเพณและพธกรรมของบรรพบรษไทยทกภาค

12) กระทรวงสาธารณสขควรตงสถาบนการศกษาทเรยนรเกยวกบสมนไพรโดยตรง รวมทงท าหนาทเผยแพรประชาสมพนธใหชาวไทยและตางประเทศ ไดรบทราบขอมลเกยวกบสมนไพร

ตอนท 4.3 ภมปญญาไทยในการน าพชสมนไพรมาใช 4.3.1 ภมปญญาไทยกบการน าพชสมนไพรมาใชตามวถไทย

ภมปญญาไทยมลกษณะเปนความร ความเชอ และพฤตกรรมซงแสดงถงความสมพนธระหวาง คนกบคน คนกบธรรมชาตสงแวดลอม และคนกบสงเหนอธรรมชาต ซงสามารถสะทอนออกมาใน 3 ลกษณะทสมพนธใกลชดกน คอ 1) ความสมพนธระหวางคนกบคนอนในสงคม จะแสดงออกมาในลกษณะขนบธรรมเนยมประเพณ ศลปะ วฒนธรรม 2) ความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาตสงแวดลอม จะแสดงออกมาในลกษณะการด าเนนวถชวตขนพนฐานดานปจจยส ตลอดทงการประกอบอาชพตาง ๆ และ 3) ความสมพนธระหวางคนกบสงศกดสทธ สงเหนอธรรมชาตจะแสดงออกมาในลกษณะของสงศกดสทธ ศาสนา ความเชอตาง ๆ ดงแสดงในแผนภาพดงน

*ศลปะและนนทนาการ *ปจจยส *จารต ขนบธรรมเนยม ประเพณ *การจดการ *ภาษาวรรณกรรม *อาชพ

คน สงคม

คน

89

*สงศกดสทธ *ศาสนา *ความเชอ

จากแผนภาพขางตนพบวา “พชสมนไพร” เขาไปเปนสวนประกอบของความสมพนธของภม

ปญญาทง 3 ดาน ทงนเนองจากประเทศไทยอดมสมบรณไปดวยพชสมนไพรหลากหลายชนด เนองดวยสภาพภมประเทศและภมอากาศทเอออ านวย บรรพบรษไทยไดน าพชสมนไพรเหลานนมาใชเปนปจจย 4 ในการด าเนนชวต คอ น ามาใชบรโภคเปนอาหาร ใชท าทอยอาศย เครองนงหม และเปนยารกษาโรค นอกจากน ยงมความเชอเกยวกบพนธพชตางๆ ทสะทอนออกมาในเรองไมมงคล ไมอปมงคล ขอหามและขอแนะน าในการใชพชสมนไพรบางชนด อกท งยงไดน าพชสมนไพรมาใชในประเพณ พธกรรมตางๆ ดวย

จากการทคนรนป ยาตายายไดสงเกตธรรมชาต อาศยธรรมชาตเปนแหลงในการด าเนนชวต จ าแนกวาพชสมนไพรชนดใดสามารถน ามาใชเปนอาหารได ชนดใดเปนพษ พชสมนไพรทบรโภคไดนนมสรรพคณใชในการสงเสรมสขภาพ หรอเปนยารกษาโรคหรออาการใดไดบาง พชสมนไพรใดทเหมาะสมในการน ามาใชสรางทอยอาศย ใชเปนเครองนงหม และน ามาใชประโยชนในการด าเนนชวต การเรยนรการใชประโยชนจากพชสมนไพรจากการสงเกต ลองผดลองถก จนกระทงรวบรวมและจดเปนความรทกลมกลนกบวถชวต สงสอน สบทอดความร ความเชอจากคนรนหนงสคนรนตอไปถงภมปญญาไทยในการน าพชสมนไพรมาใชในวถไทย ทงในดานภมปญญาไทยในการบรโภคพชผกสมนไพร ภมปญญาไทยในการน าพชผกสมนไพรมาใชดานความเชอ ประเพณ พธกรรม ภมปญญาไทยในการน าพชผกสมนไพรมาใชดานสขภาพ และภมปญญาไทยในการน าพชผกสมนไพรมาใชในชวตประจ าวน (ภทรพร ยทธาภรณพนจ และคณะ, 2546)

การน าพชผกสมนไพรมาใชตามวถไทยเปนความชาญฉลาดและแยบยลของบรรพบรษไทย ในการน าคณสมบตหรอสรรพคณของพชสมนไพร มาใชรวมกนเพอใหเกดประโยชนสงสด ตวอยางทเหนไดชดคอ การบรโภคอาหารของคนไทย ทแมจะมความแตกตางกนไปในแตละทองถนตามลกษณะภมประเทศและภมอากาศ หากแตมวฒนธรรมการบรโภครวมกนคอ การบรโภคผกและน าพรก ซงนอกจากท าใหไดประโยชนในเชงคณคาทางโภชนาการแลว พชสมนไพรทมอยในอาหารประเภทนยงมคณสมบตในการชวยยอยอาหารและขบลม รวมถงการบรโภคอาหารตามธาต การบรโภคอาหารตามฤดกาลเพอการสงเสรมสขภาพ

ธรรมชาต สงแวดลอม

สงเหนอ ธรรมชาต

90

นอกจากนยงมการน าความหมายจากชอพชสมนไพรมาสรางเปนความเชอ ดวยเหตทชอแสดงถงความด ความเปนมงคล กอใหเกดความมนคงทางจตใจ ตอการทจะกระท ากจกรรมตางๆ เชน น ามนต ซงถอวาเปนน าศกดสทธ เปนสรมงคล ใชปดเปาอปมงคลและอนตรายตางๆ นยมใสพชสมนไพร เชน ใบเงน ใบทอง ใบนาก ตามความเชอวาจะชวยใหมโชคลาภ สมปอย เพราะเชอวาชวยปลดลอยสงชวราย และผวมะกรด เพอมกลนหอมชนใจ และใชกานมะยมในการปะพรมเนองจากมชอเปนมงคลนาม อกทงกานมะยมมความเหนยว ยดหยนด เหมาะส าหรบการประพรม หรอการปลกตนมะขามหนาบาน ถอกนเปนเคลดวาเพอใหเปนทเกรงขามของผคน การน าไมมะขามมาท าเปนกลอง เพอใหเกดเสยงดง

การทชาวบานสมยกอนนยมเอามะกรด มะนาว มาปายจมกววควายในการเดนผานปา เพอปองกนสตวเหลานตนเตลดเพราะไดกลนสาบเสอ เนองจากผวมะกรด มะนาวมน ามนหอมระเหยดบกลนสาบได (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2540)

ทยกตวอยางมาเหลานลวนแสดงใหเหนถงพชสมนไพรทลวนมประโยชนและถกน ามาใชในการด าเนนชวตของคนไทยทสบทอดมาเปนภมปญญาไทย

4.3.2 ภมปญญาไทยในการบรโภคพชผกสมนไพร

4.3.2.1 วฒนธรรมการบรโภคและคณคาทางโภชนาการของพชผกสมนไพร “อาหารไทย” นบเปนภมปญญาไทยทบรรพบรษไดรงสรรคมายาวนานอยางสอดคลอง

กลมกลนกบวถชวตความเปนอยทเกดจากการเรยนรและประสบการณ ทถายทอดสบตอกนมาจากรนสรน คนไทยในอดตมกใชเวลานานในการจดหาและปรงอาหาร เพราะตองไปหาพชผกจากในปาซงล าบาก ตอมาจงไดน าพนธพชผกมาปลกไวรอบรวบาน จงเกดวฒนธรรมการปลกตนไมรอบๆ รวบาน ดงค าเปรยบเปรยวา “คบกยา ศอกกยาและอาหาร” เพราะไมรอบรวบานจงเปนสมนไพรทเปนทงอาหารและยา เชน ผกเครองจมทงหลาย เครองแกง ขง ขา ตะไคร ใบมะกรด มะนาว โหระพา กะเพรา ยหรา ผกช ปลกไวรอบรวบาน เมอจะใชปรงอาหารกเกบมาปรงไดตลอดเวลา โดยไมตองไปหาในปาอกตอไป พชผกสมนไพรทปลกไวรอบรวบานสวนใหญจะเปนพชผกพนเมองทผลดอกออกผลตามฤดกาล น ามาปรงรสเปนอาหารรสชาตตางๆ ไดอยางหลากหลาย อาหารไทยจงมหลากหลายรส

พชผกสมนไพรของไทยลวนอดมดวยคณคาทางโภชนาการ เชน ผกกด ใบขเหลก ใบชะพล ผกแวน กระถนมโปรตนสง ยอดต าลง ใบชะพล ใบยอ ใบยานาง ยอดมะระ โหระพา ผกโขม ฟกทอง ผกบง พรกชฟา มวตามนเอสง ผกตว ใบมะรม ดอกขเหลก ใบทองหลาง ยอดกระถน ยอดแค ยอดมะมวง ยอดมะขาม มวตามนซสง ดอกงวแดง ผกโขม ถวพ ผกเบย ใบชะพล ใบยอ สะเดา ผกแพวหรอผกไผ มแคลเซยมสง ถวลนเตา ผกชฝรง บวบเหลยม มธาตเหลกสง (นพนธ วระธรรมานนท, 2552)

91

นอกจากคณคาทางดานสารอาหารแลว พชผกสมนไพรหลายชนดถกน ามาใชในการปรงแตงกลน รสอาหาร ดงน (วระสงห เมองมน และคณะ, 2548 ; จตระพ บวผน, 2548)

พชผกสมนไพรทใหรสเปรยว เชน มะสง มะอก ยอดมะขาม ยอดสมปอย บอนสม พชผกสมนไพรทใหรสเผดรอน เชน โหระพา ดปล ผกแพวหรอผกไผ พชผกสมนไพรทใหรสหวาน เชน มะเขอเทศลกเลกๆ ของทางเหนอ ใบยานาง พชผกสมนไพรทใหรสขม เชน สะเลโด(กะเหรยง) เพยฟาน(เหนอ) พชผกสมนไพรทใหกลนหอม เชน ผกไผ โหระพา ใบขง พชผกสมนไพรทชวยดบกลนคาว เชน ตะไคร ขา ขมน ใบและผวมะกรด

คณคาทส าคญอกประการหนงของพชผกสมนไพร คอ การมเสนใยอาหาร (Fiber) ซงเสนใยอาหารนเปนโครงสรางของผก มมากทเปลอก ใบและกาน รางกายไมสามารถยอยได เมอรบประทานเขาไปแลวจงเหลอเปนกากชวยกระตนใหล าไสใหญบบตวขบถายของเสยออกมา จงท าใหชวยปองกนการทองผกได นอกจากน ใยอาหารยงมคณสมบตในการทจะจบคอเลสเตอรอลไว แลวขบถายออกมาพรอมกน จงท าใหลดคอเลสเตอรอลในเสนเลอดไดดวย และจากการทเสนใยอาหารท าใหอาหารผานจากปากถงทวารหนกในอตราทเรวขน จงท าใหเวลาในการทเยอบล าไสเลกจะสมผสกบสารพษ และสารทกอใหเกดมะเรงทมอยในอาหารลดลง รางการจงไดรบสารพษนอยลงไปดวย พชผกทมใยอาหารสง ไดแก ผกไผ(ผกแพว : ใบจนทรหอม) ยอดสะเดา ยอดมะมวงหมพานต ยอดมะกอก ใบยหรา ยอดผกเหรยง ขนนออน ยอดขเหลก และยอดดอกแค (เพญนภา ทรพยเจรญ, 2545)

4.3.2.2 วฒนธรรมการบรโภคพชผกสมนไพรในแตละทองถน การบรโภคอาหารในแตละทองถนเปนวฒนธรรมทมความแตกตางกนในแตละภาค

ขนอยกบวถการด าเนนชวต แนวปฏบตทสบตอกนมา ความเชอ คานยมของประชาชน และความยากงายในการหาอาหารในแตละภมภาค โดยธรรมชาตพชผกสมนไพรแตละชนดจะเจรญงอกงามไดตามสภาพแวดลอมภมประเทศ ดนฟาอากาศทเหมาะสมของพชผกสมนไพรชนดนนๆ ส าหรบประเทศไทยเนองจากสภาพแวดลอม ภมประเทศ และสภาพดนของแตละภมภาคคอนขางใกลเคยงกน เราจงมพชผกสมนไพรทสามารถปลกและใหผลผลตไดเหมอนๆ กนในทกภาค เชน พชผกสวนครวชนดตางๆ แตในขณะเดยวกน สภาพอากาศทแตกตางกนในบางฤด เชน ในฤดหนาว อากาศทางภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงอยบนทราบสง จะมอณหภมคอนขางต ากวาทางภาคกลางและภาคใต ในขณะทภาคใตจะมฝนตกชกในหนามรสม สภาพอากาศเปนแบบรอยชน จากปจจยดงกลาว ภาคตางๆ กจะมพชผกสมนไพรทมความแตกตางกนเปนลกษณะเฉพาะตามภาคดวย (กระทรวงสาธารณสข, 2540 ; เพญนภา ทรพยเจรญ, 2542)

อาหารแตละทองถนเปนเอกลกษณของแตละวฒนธรรม อาหารจะถกปรงแตงและถายทอดสตรต ารบกนมาแบบรนตอรน โดยมลกษณะทคลายคลงกนคอจะอาศยธรรมชาตรอบตวและการปรงแตงทเรยบงาย มความหลากหลาย มเอกลกษณและมรสชาตทชวนลมลอง ต ารบอาหารพนบานแต

92

ละทองถนเปนความผสมผสานทลงตวระหวางชนดของอาหาร ปรมาณ และชนดของพชผกพนบาน เนอสตวและเครองปรง ถกบอกเลาและถายทอดวา อะไรและอะไร “ควรจะตองไปดวยกน”(Go together) เทคนคการปรงอาหาร ตวอยางเชน ชาวเหนอเวลาแกงแค จะไมใชผกรสขม เชน ผกเซยงดา สะเดา เพราะจะท าใหแกงแคไมอรอยและกถอเปนทรกนวา ผกเซยงดา ผกชะอม ผกเสยว จะตองแกงรวมกนจงจะอรอย ชาวภาคกลาง เวลารบประทานผกเสยนดอง ตองทานกบน าพรกกะป ยอดสะเดาลวกตองทานกบน าปลาหวาน ชาวอสานเวลาต ากลวยดบ จะใสลกมะเฟองเขาไปต ารวมกน จะท าใหต ากลวยรสอรอย ไมฝาด หรอสมต าใสมะกอกสก เปนตน ความพงพอใจในรสชาตของอาหารหรอความอรอยของอาหารพนบานเหลานไมมหลกเกณฑตายตว เปนวฒนธรรมทคนเคยแตวยเดก ผคนแตละทองถนจะไดรบการใหเรยนรตงแตวยเดก วาอะไรควรรบประทานกบอะไร นบเปนสงสะทอนประสบการณและภมปญญาภายใตบรรยากาศของทองถน พชผกทรจกกนดและน ามารบประทานกนเปนประจ าในแตละภาค มดงน (เพญนภา ทรพยเจรญ, 2542 ; ปฬาณ ฐตวฒนา, 2542 ; ฉลาดชาย รมตานนท และคณะ, 2543) อาหารพนบานภาคเหนอ มรสออน มรสเผดบาง เคม เปรยว แตไมหวานจด อาหารหลกคอขาวเหนยว การปรงอาหารพนบานมหลายวธ คอ การแกง การจอ การสา การเจยว การปน การคว หรอการผด การหล(ลาบ) การต า การปรงอาหารทมผกพนบานเปนสวนประกอบส าคญ คอวธการเจยว ตวอยางเชน จอผกกด จอผกหนาม แกงแค สาผกแพะ ย าเตา ย าผกเฮอด เจยวผกเซยงดา เจยวผกปลง ต าขนนออน เปนตน อาหารพนบานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มรสเผด รสเคม รสเปรยว นยมรบประทานขาวเหนยวกบอาหารพนบานทมรสจดและน านอย การปรงอาหารพนบานมหลายวธ คอ ลาบ กอย จ าจ หมก อ เอาะ ออม แกง ตม ซป เผา ก ปง ยาง รม ดอง คว ลาก นง ต า แจว ปน เมยง การปรงอาหารทมผกพนบานเปนสวนประกอบส าคญ เชน กอย ไดแก กอยผกเมก กอยผกพาย ซบ ไดแก ซบเหด ซบมะเขอ ซบหนอไม ต า ไดแก ต าแตง ต ากลวย ต าถว เปนตน และการปรงแบบอนกมผกพนบานแทรกอยเสมอ อาหารพนบานภาคกลาง มรสชาตผสมระหวางรสเปรยว หวาน เคม และเผด อาหารหลกคอขาวเจาจะถกบรโภคกบน าพรกหลายหลากรปแบบ ผกพนบานสวนใหญเปนพชน า เชน ผกสนตะวา บวสาย ตบเตา กบง ผกกม แพงพวย ผกขาเขยด ผกตบ มะกอก กระถน ผกกะโฉม ผกเบย ฟกขาว เปนผกททานกบน าพรก การปรงอาหารทมผกพนบานเปนสวนประกอบส าคญ ไดแก แกงซงมหลายชนด เชน แกงสมดอกแค แกงสมดอกโสน เปนตน แกงเลยงกปรงรสจากผกนานาชนดและยงมแกงเขยวหวาน และย าหลายชนดทปรงจากพชผกสมนไพร เชน ย าเกสรดอกชมพ ย าผกแพงพวยน า ย าดอกพะยอม เปนตน อาหารพนบานภาคใต จะมรสเผด รสเคม รสเปรยว และมกลนฉนของเครองเทศ ภาคใตมลกษณะอากาศชมชน ฝนตกตลอดป เนองจากอากาศรอนชนท าใหเปนหวดงาย คนใตจงนยมรบประทานอาหารทมรสชาต เผดรอน ชวยท าใหรางกายอบอน ชวยปองกนความเจบปวยไดอยางด

93

อาหารหลกคอขาวเจา ซงนยมทานกบกบแกงเหลอง แกงสม ย า และน าพรก โดยม “ผกเหนาะ” จานใหญตงเคยงขางน าพรก ผกเหนาะอาจเปนผกดบ ผกลวกหรอผกตม และผกดอง ทไดจากพชผกพนบานเกอบทกอยางในทองถน นอกจากนยงมน าบด กะป เปนอาหารหลกดวย อาหารในแตละทองถนถกปรงขนจากพชผกพนบาน จงมรสชาตและความอรอยทเปนเอกลกษณ ยากทคนภาคอนจะเขาใจถงรสชาตนน หลายครงทชาวเหนอบอกวา “ร าแตๆ ” ชาวอสานวา “แซบอหล” ชาวภาคกลางวา “อรอยมาก” และชาวใตวา “หรอยจงห” พชผกสมนไพรพนบานบานทใชเปนสวนประกอบของอาหารประจ าภาคตางๆ ลวนมประโยชนทางดานสรรพคณทางยา ซง ผศ.ศรสมร คงพนธ (2542) ผเชยวชาญทางดานการปรงอาหารไทย ไดจ าแนกรายละเอยดตวอยางอาหารพนบานในแตละภาคทมสรรพคณทางยาและบ ารงรางกาย (จ าแนกตามประเภทของเครองปรง) เปนตวอยางของแตละภาค ไวดงน

อาหารประจ าภาคเหนอ : แกงแคไก 1. ชะอม ชวยลดความรอนของรางกาย 2. ใบชะพล แกธาตพการ 3. ต าลง ดบพษรอน 4. บวบ ดบพษรอน 5. มะเขอพวง แกไอ ขบเสมหะ 6. มะเขอเปราะ กระตนการท างานของล าไส ชวยบ ารงธาต 7. หนอไม ขบปสสาวะ แกไตพการ ซกฟอกลางโลหต ธาตทเสย

อาหารประจ าภาคตะวนออกเฉยงเหนอ : ลาบปลาดก 1. ขาวสาร บ ารงรางกาย แกตาฟาง แกเหนบชา 2. พรกขหน ท าใหระบบยอยอาหารดขน ขบลม 3. ขา ชวยยอยอาหาร แกปวดทอง ทองอดเฟอ แกคลนเหยนอาเจยน 4. ใบมะกรด แกโรคลกปดลกเปด ขบลมในล าไส แกลมจกเสยด 5. หอม แกหวดคดจมก น ามกไหล แกโรคตา 6. สะระแหน ขบเหงอ แกปวดทอง ขบลม แกจกเสยดแนนเฟอ 7. มะนาว แกเสมหะ แกไอ แกเลอดออกตามไรฟน ฟอกโลหต 8. กะหล าปล กระตนการท างานของกระเพาะ ล าไส บ ารงธาตไฟ 9. ถวฝกยาว กระตนการท างานของกระเพาะ ล าไส บ ารงธาตดน 10. โหระพา แกทองขน อดเฟอ แกลมวงเวยน ชวยยอยอาหาร ขบลมในล าไส

ขบเสมหะ อาหารประจ าภาคกลาง : น าพรกมะขามสด

1. มะขามสด ชวยระบาย แกทองอด บรรเทาอาการไอ ท าใหชมคอ ละลาย

94

เสมหะ 2. กระเทยม ชวยลดไขมนในเลอด กระตนการดดซมของวตามนบ 1 แกไอ

ขบเสมหะ ฆาเชอในปากและล าคอ 3. พรกขหน ขบลม บ ารงธาต 4. ผกแตงกวา บ ารงผว ชวยระบาย 5. มะเขอเปราะ กระตนการท างานของกระเพาะ ล าไส บ ารงธาตไฟ 6. ถวฝกยาว กระตนการท างานของกระเพาะ ล าไส บ ารงธาตดน 7. กะหล าปล กระตนการท างานของกระเพาะ ล าไส บ ารงธาตไฟ 8. ผกกาดขาว กระตนการท างานของกระเพาะ ล าไส ขบปสสาวะ บ ารงธาตน า

อาหารประจ าภาคใต : แกงเหลองมะละกอ 1. ลกมะละกอ ชวยยอยอาหาร ขบถายอจจาระ แกทองผก 2. กงสด บ ารงรางกาย 3. ตะไคร ขบลม ขบปสสาวะ 4. ขมนชน ขบลมในกระเพาะอาหาร 5. หวหอม ขบลม แกหวดคดจมก 6. พรกขหนสด ขบเหงอ ชรสอาหาร 8. เนอในมะขาม แกเสมหะ ระบายอจจาระธาต

4.3.2.3 สรรพคณของพชผกสมนไพร ภมปญญาไทยใหความส าคญกบ “รส” ของอาหารเปนอยางยง รสของอาหารจะสะทอน

ถงคณลกษณะเฉพาะหรอสรรพคณของอาหารทมตอรางกาย แตเดมจ าแนกรสของพชผกสมนไพรออกเปน 9 รส แตปจจบนไดเพมรสจดเขาไปอก 1 รส พชผกสมนไพรแตละชนดจะมลกษณะ รสชาต กลนทเฉพาะ สวนใหญมรสชาตใดเดน รสชาตหนงและมรสอนแทรกมา มกจะไมมรสเดยว ดงนการจ าแนกจงสามารถบอกไดในแงรสชาตหลกของพชผกสมนไพร ซงแตละรสมคณลกษณะเฉพาะหรอสรรพคณ ดงน (มาโนช วามานนท และเพญนภา ทรพยเจรญ, 2540)

1) รสฝาด มสรรพคณในการสมาน เคลอบแผลในกระเพาะอาหาร ชวยฆาเชอโรค รกษาอาการทองเสย หากรบประทานมากไปท าใหมอาหารฝดคอ ทองอด ทองผก พชผกสมนไพรทมรสน ไดแก เนยงออน ยอดจก ยอดมะมวงหมพานต ผกเมก ผกกระโดน ยอดฝรง กลวยดบ ผลมะตมออน มะเดออทมพร มะกอกไทย หวปล หยวกกลวน

2) รสหวาน มสรรพคณบ ารงผวพรรณ ท าใหชมชน บ ารงก าลง แกออนเพลย กระหายน า คลายรอน หากรบประทานมากไปท าใหลมก าเรบ งวงนอน เกยจคราน พชผกสมนไพรทมรสน ไดแก

95

ยอดพราว ยอดเตารง ผกหวานปา ผกเหมยง ผกหวานบาน กะหล าปล ผกกาด ยอดโกศล มะเขอเครอ ผกพาย ผกปลง บวบ แตง แค เหด ยานาง ขง ขาวโพดออน ยอดมะพราวออน ดอกขจร ฟกขาว

3) รสขม มสรรพคณแกไข ชวยเจรญอาหาร ท าใหนอนหลบ ชวยบ ารงน าดและเลอด หากรบประทานมากไปท าใหออนเพลย พชผกสมนไพรทมรสน ไดแก ฝกเพกา กม สะเดา มะระขนก ยอดหวาย (อมหวาน) ยอดกะพอ ดอกขเหลก ผกเพลยฟาน ยอดมะเฟอง ยอดทบทม ยอดฟกขาว มะแวงเครอ ผกแปมผกฮวนหม มะเขอขน มะเขอพวง ใบยอ ผกโขม ผกคะนองมา แค

4) รสเมาเบอ มสรรพคณแกพษ ฆาพยาธ รกษาโรคผวหนง พชผกสมนไพรทมรสน ไดแก ก าแพงเจดชน ขนทองพยาบาท ทองพนชาง

5) รสเผดรอน มสรรพคณขบลม แกทองอดทองเฟอ จกเสยดแนนทอง ชวยการไหลเวยนเลอด หากรบประทานมากไปท าใหเกดอาการออนเพลย พชผกสมนไพรทมรสน ไดแก พรก พรกไทย ดปล โหระพา ยหรา กระเทยม หอม แมงลก กะเพรา สะระแหน มะกรด ตะไคร หเสอ ผกไผ ผกชฝรง พลคาว ใบจนทร ขง ขา ไพล กระชาย ขมน กระพงโหม ผกคราดหวแหวน กระทอ กระเจยว ชะพล ผกแพรว ผกแขยง เออง

6) รสมน มสรรพคณบ ารงกระดก ลดอาการเรงของกลามเนอและเสนเอน แกเอนพการ ปวดเสยว ขดยอก กระตก พชผกสมนไพรทมรสน ไดแก สะตอ เนยง หมย ทมมง กระพงโหม ผกกาด นกเขา บวบก อมร เหรยง ยอดกหลาบ ขนนออน ถวพ ถวลนเตา ถวพนเมอง งา แครอท ฟกทอง ผกกระเฉด หวปล ผกตว ไขผ า มน กระถน กลอย ผกลมช จก(อมฝาด) มนป ร ากบวหลวง ชะอม

7) รสหอมเยน มสรรพคณชวยใหสดชน แกอาการเปนลมมดหนาตาลาย แกไขตวรอน บ ารงหวใจ พชผกสมนไพรทมรสน ไดแก เตยหอม บว โกศ เทยน แตงกวา แตงโมออน ฟกขาว ผกบง

8) รสเคม มสรรพคณบ ารงรกษาผวหนง แกประดง แกคน หากรบประทานมากไปท าใหมอาการกระหายน า รอนใน พชผกสมนไพรทมรสน ไดแก สาหรายทะเล

9) รสเปรยว มสรรพคณละลายเสมหะ แกเจบคอ ลดไอ หากรบประทานมากไปท าใหทองอด แสลงแผล รอนใน พชผกสมนไพรทมรสน ไดแก สมกบ ยอดแตว สมมด(ดบ) สมกง สมลม ออบแอบ สมอ(อมฝาด) สมเปรยว ยอดมะกอก(อมฝาด) ผกเสยนดอง ผกหนามดอง ผกตว ยอดสมปอย มะเขอสม ยอดมะขาม มะขามออน มะกรด มะนาว มะเฟอง มะมวง ยอดกระเจยบแดง ผกเฮอด ลกมะยม ยอดชะมวง มะดน มะอก

10) รสจด มสรรพคณชวยขบปสสาวะ ลดอาการบวม รกษาอาการปสสาวะขดหรอกะปรดกะปรอย พชผกสมนไพรทมรสน ไดแก เลบครฑหลวง เกยงพาใย แตง แตงโมออน น าเตา ฟก ผกกด(อมฝาด) ผกหนาม ผกบง ต าลง มะละกอ ผกแวน ผกอฮน แพงพวยน า แหนเทา ผกตบ ผกโฮบแฮบ ผกปลง

4.3.2.4 พชผกสมนไพรทใชเปนอาหาร

96

พชผกสมนไพรถอเปนทรพยากรทางธรรมชาตทมคณคายงของชาวไทย คนไทยผกพนกบวงจรอาหารธรรมชาต สะสมบทเรยนการบรโภคทสอดคลองกบธรรมชาต มคณคาทางโภชนาการ และใหคณประโยชนแกรางกาย นบเปนภมปญญาไทยของบรรพชนทสบเนองถงปจจบนสมย พชผกสมนไพรทใชเปนอาหารมมากมายดงทรวบรวมไว ดงน (สมพร หรญรามเดช, 2524 ; มาโนช วามานนท และเพญนภา ทรพยเจรญ, 2540 ; ประชด วามานนท และคณะ, 2548)

กระถน สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออนและใบออน น ามารบประทานกบน าพรก - เมลดออน ผสมในสมต าหรอกนรวมกบสมต า กระเจยบ สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ลกออน รสจดเยน น ามาตมรบประทานเปนผกแกลมกบน าพรก - ยอดออนและใบออน น ามาลวกรบประทานกบน าพรก หรอน าไปปรงเปนแกงสมได - กลบเลยง มรสเปรยว น ามาตมกบน าและเตมน าตาลทราย ปรงเปน“น ากระเจยบ” ม

สารแตงสทใหสแดงสวย น ามาท าเปนขนม แยม เยลล กระเจยบมอญ สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ผลออน รสจด น ามาตมใหสก รบประทานเปนผกจมน าพรก ในบางทองถนน าผล

กระเจยบออนมาปรงเปนแกง เชน แกงสมปลาหมอกบลกกระเจยบมอญ น ามาเปนผกในแกงปาและแกงควโดยผาเอาเมดออก

กระชาย สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง เหงาและราก รสเผดรอน ใชเปนเครองเทศ ชวยดบกลนคาว แตงส กลน และรส

อาหาร น ามาใชเปนสวนประกอบของเครองแกงตาง ๆ เชน แกงปลาดก แกงปลาไหล แกงปา หอหมก กะปคว ผกเผดปลาดก ปลาราหลน น ายาทใสขนมจน เปนตน

กระดอม สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ผลออน รสขม น ามาลวกรบประทานเปนผกแกลมกบน าพรก หรอน ามาเปนผกใน

แกงปา และแกงควโดยผาเอาเมดออก กระพงโหมตวผ สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ใบออน ยอด ดอก และผล รบประทานเปนผกสดแกลมกบน าพรก ลาบกอย หรอหน

ฝอยรบประทานกบขาวย า - เถาและใบ คนโบราณน ามาคนน าผสมปรงเปนขนมขหน กระเทยม สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - หว รสรอน มกน ามาตากแหงเพอใหเกบไวใชปรงแตงอาหารใหมรสและกลนหอม

นารบประทาน ทงยงสามารถน าไปดองใหมรสอรอย

97

- ใบ น ามารบประทานไดทงสดหรออาจน าไปดองใหมรสเปรยว รบประทานเปนผกแกลมน าพรก

กะทกรก สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอด รสขมเลกนอย รบประทานเปนผกสด หรอลวกแกลมกบน าพรก และใชเปนผก

ในแกงเลยง - ผล รบประทานเมลดและเยอหม กะทอ สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง หนอออน เนอออนในล าตน และชอดอกออน น ามาปรงเปนแกงเผด แกงไตปลา ผด

หรอตมใหสกรบประทานแกลมกบน าพรก เนอออนในล าตนมรสขมและขนเลกนอย กอนน ามาใชจงมกจะน าไปขย ากบน าเกลอนาน ๆ เปนอาหารของภาคใต

กะเพรา สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ใบ ใชปรงอาหารเพอชวยแตงกลนและกลบคาว เชน แกงปาเนอหรอปลา รวมทงผด

เผด และอน ๆ คนไทยสมยกอนนยมรบประทาน แกงเลยงใบกะเพราหลงคลอดบตร เพอขบลมและบ ารงธาตใหเปนปกต

กลวย สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - หยวก รบประทานเปนผกสดแกลมกบน าพรก หรอปรงเปนอาหารสก เชน แกง

หยวกกลวยกบไก แกงกะทกบปลา เปนตน - ปล รบประทานเปนผกสดแกลมกบน าพรก เชน เตาเจยวหลน กะทคน หรอ

รบประทานกบผดไท ขนมจนน ายา หรอน ามาผด ปรงเปนแกงเลยงกได ภาคใตนยมเอาหวปลมาเผาใหสตรหลงคลอดรบประทานเพอบ ารงน านม

- ผลดบ ชาวอสานน ามาปรงเปนต ากลวย - ผล ดดแปลงเปนขนมหวานไดหลายรปแบบ เชน กลวยทอด กลวยฉาบ กลวยปง

กลวยกวน กลวยเชอม - ผลสก มรสหวาน รบประทานเปนผลไม เหมาะส าหรบทกเพศทกวย มคณคาทาง

โภชนาการสง รบประทานเปนประจ าจะชวยใหการท างานของระบบขบถายเปนปกตด กะหล าปล สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ใบออน ใชรบประทานไดทงสดและน ามาลวกใหสก หรอผดน ามนรบประทานแกลม

กบน าพรกตาง ๆ ลาบ น าตก สมต า หรอน ามาผดกบหมไก กง หรอปรงเปนแกงจดกะหล าปลยดไสหม ขจร สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ยอด ใบออน และดอก รสหวาน น ามาลวกรบประทานเปนผกแกลมกบน าพรกหนม

น าพรกตาแดง หรอแกงกบปลาแหง ชบแปงทอด น ามาย า ใชเปนผกในแกงสม แกงจด

98

ขมนชน สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง หว รสฝาดหวาน ใชแตงสและกลนอาหาร เชน แกงเหลอง แกงกะหร ขาวหมกไก ขา สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - เหงาแก และเหงาออน รสเผด ใชเปนเครองปรงรส และแตงกลนส าหรบน าพรกแกง

หลายชนดและเปนเครองปรงส าคญของตมย าทกชนดและแกงบางชนด ชวยดบกลนคาวอาหารไดด - เหงาออน ตนออน และดอกตม รสหวาน รบประทานสดๆ หรอลวกใหสก

รบประทานกบน าพรก ขง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - เหงาออน รสเผดรอน แตไมเผดจดเทาขงแก ใชเปนเครองเทศปรงอาหาร นยมน ามา

ประกอบอาหาร เชน ไกผดขง ขงย า หมผกพรกขง เปนตน สวนอาหารประเภทเมยงชนดตาง ๆ ของไทยกมกจะมขงเปนสวนผสม หรอจะน ามาดองรบประทานเปนผกแกลมทออกรสเผดปนเปรยวนด ๆ

- เหงาแก รสเผดจด นยมน ามาชงเปนเครองดมทงรอนและเยน เรยกวา “น าขง” ตมกบน าตาลใสเตาฮวย หรอใสในมนตมน าตาล ใหมรสเผดและกลนหอมนารบประทาน

ขเหลก สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออนและดอกออน มรสขม กอนน ามาปรงอาหารมกจะน ามาตมน าทงกอน 2-3

ครง เพอลดรสขมลง ชาวอสานมเคลดลบในการตมใหใบขเหลกจดเรวดวยการใสลกบกแขงพา(มะแวงตน) ลงไป ดวย จากนนจงน ามาปรงเปนแกง เชน แกงบวน แกงขเหลก

แค สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออนและใบออน รสหวาน น ามาลวกรบประทานเปนผกแกลมกบน าพรก - ดอกออนและฝกออน รสหวานอมขมเลกนอย น ามาลวกรบประทานเปนผกแกลม

กบน าพรก หรอน ามาเปนผกในแกงสม ชะพล สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ยอดออน ใบออน รสเผดเลกนอย รบประทานเปนผกจมน าพรก โดยจะรบประทาน

เปนผกสดหรอลวกใหสก ภาคกลางใชใบออนหอเปนเมยงค า โดยใสเครองปรงคอ มะพราวคว ถวลสง หวหอม กงแหง มะนาว พรกสดทหนเปนชนเลก ๆ แลวราดหนาดวยน าตาลมะพราวเคยวหอเปนค ารบประทาน เชอวาเปนอาหารทใหคณคาทางอาหารสงและยงเปนยาบ ารงธาตทง 4 ภาคใตนยมน าใบออนมาแกงกะทกง แกงกะทปลาหรอหอยบางชนด เชน หอยแครง

ชมเหดเทศ สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ดอกออน รสเอยน ภาคใตบางทองถนน ามาลวกใหสก รบประทานแกลมกบน าพรก ดปล สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง

99

- ผลสก รสเผดรอน ทางใตใชเปนเครองเทศแตงกลนอาหาร เชน แกงคว แกงเผด เปนการดบกลนคาว บางทองถนใชแตงกลนผกดอง และชวยถนอมอาหารมใหเกดการบดเนา

- ผลออน รบประทานเปนผกสด ตะไคร สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ล าตน รสปรา มกลนหอม ใชเปนเครองเทศปรงรสและแตงกลนอาหาร ชวยดบกลน

คาวเนอสตวใชเปนสวนผสมของเครองแกง เชน น าพรกแกงทกชนด ตมย า ตมเนอ ย า ตมโคลง แกงไตปลา ขาวย าปกษใต เปนตน

ตะลงปลง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ผลออน รสเปรยวจด ใชเปนเครองปรงรสในแกงคว ตม ตมย า แกงสม ท าน าพรก

ตมหม ตมเนอ ย าตาง ๆ อาจน ามาดองหรอหนเปนฝอยรบประทานกบขนมจน ใสน าบด - ยอดออนและกานดอก น ามาตมจมน าพรกรบประทาน เตยหอม สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ใบ รสหวานหอมเยน ใชแตงกลนอาหารและขนม ใชหอไกและน าไปอบใหมกลน

หอมชวนรบประทาน หรอน าไปใชแตงกลนขาวมน ใชรองกนหวดเวลานงขาวเหนยว นอกจากนยงใชแตงสเขยวในขนมเชน ขนมขหน ลอดชอง ซาหรม วน ขนมชน เปนตน น ามาตมเปนน าใบเตย

ต าลง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออนและใบออน รสเยน น าไปลวกหรอนงเปนผกจมกบน าพรกและน าไปปรง

เปนอาหาร เชน แกงจด แกงเลยง ผด หรอใสกวยเตยวแทนถวงอกได - ผลออน น าไปดองส าหรบรบประทานกบน าพรกหรอปรงเปนแกง ถวฝกยาว สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ฝกออน รสมน น ามาผดกบหม กงหรอไก อาจใสเครองแกงลงไปผดดวยกได น าไป

ปรงเปนแกงสมรวมกบผกอน ๆ หรอน าไปทอดน ามน ชบแปงทอดกรอบ ลวกหรอนงใหสกแลวราดน ากะทขน ๆ รบประทานแกลมกบน าพรกรสจด หรอจะรบประทานสด ๆ แกลมกบน าพรก ลาบ กอย สมต า ย าตางๆ

ถวพ สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ฝกออน รสมน รบประทานเปนผกสดจะเปนผกทกรอบ มน หรอจะน ามาลวกราดน า

กะทรบประทานแกลมกบน าพรกตางๆ หรอผดกบน ามน อาจใสเครองแกงลงไปผดดวยกได หรอน ามาหนใสในทอดมน แกงเผด

- ฝกออน ยอดออน ดอกออน รสมน รบประทานเปนผกสด หรอน าไปตม ผดใสแกงสม แกงไตปลา

ถวเหลอง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง

100

เมลด น ามาดดแปลงเปนสวนประกอบของอาหารหลายชนด เชน เตาห ฟองเตาห ซอสถวเหลอง น ามนถวเหลอง ซอว หรอน ามาปรงเปนเครองดมเรยก “น าเตาห” และปรงเปนขนมหวานไดอกหลายชนด

ทบทม เนอหมเมลด รสหวานอมเปรยว รบประทานเปนผลไมและปรงเปนเครองดม น าไป

หมกเพอท าไวน บวบกลม สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ผลออน รสหวาน น ามาลวกใหสกรบประทานแกลมกบน าพรก น าไปผดกบไข ใส

กง ปลาหมก หม ไก หรอน ามาปรงเปนแกงเลยง บวบเหลยม สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ผลออน รสหวาน น ามาลวกใหสกจมน าพรกรบประทาน น าไปปรงเปนแกงเลยง

หรอผดกบไข ใสกง บก สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ตนออน ใบออน ภาคใตน ามาใสแกงสม หอหมก แกงเลยง ชบแปงทอด กอนทจะน า

บกมาปรงอาหารตองน ามาตมหรอลวกน ากอน และในการปรงใหใสบกในขณะน าเดอด และหามเตมน าลงไปอก หรอจะน าไปเผาไฟกอนกได มฉะนน เมอรบประทานแลวจะเกดอาการคน

บวบก สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ใบและเถา รสกรอบมน รบประทานเปนผกสดจมน าพรก และแกลมไดหลายอยาง

เชน หมกรอบ ผดไท แกงเผด ลาบ กอย ซบหนอไม กะปคว เปนตน หรอใชเปนผกแกลมกบแกงเผดของทางใต สวนน าคนจากใบสดใสน าตาลปรงเปนเครองดม แกกระหายน า และบ ารงก าลง

เปราะหอม หว มกลนหอม ภาคใตนยมน ามาใสในน าพรกเพอใหมกลนหอม ผกโขม สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ยอดออนและใบออน รสจด น ามาปรงเปนอาหารโดยการตมหรอลวกใหสก

รบประทานเปนผกจมน าพรก หรอน าไปปรงเปนแกงเลยง แกงจด หรอผดน ามน ผกคราดหวแหวน สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ยอดออน ใบออน และดอกออน รสเผดรอน รบประทานเปนผกสดแกลมกบน าพรก

ลาบกอย แกง หรอน าไปปรงเปนอาหาร เชน ภาคเหนอน าไปแกงแค ภาคอสานน าไปใสกบออมปลา ออมกบ ภาคใตน าไปแกงรวมกบแกงหอย และปลา ท าใหไดรสชาตและกลนของอาหารชวนรบประทานมากขน

ผกช สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง

101

- ใบ และตน รสหอมเยน รบประทานเปนผกสดแกลมกบน าพรก หรอทานกบสาคไสหม และใชโรยหนาอาหาร เพอแตงกลนและตกแตงอาหารใหดมสสนนารบประทาน

- ราก รสฝาดหอม ต าพอแหลกใชเปนเครองเทศแตงกลนอาหารประเภทแกง หรอยาง ใหมกลนหอมนารบประทาน

- ลกผกช ใชเปนเครองเทศผสมในเครองแกง ผกดอง ไสกรอก ผกชฝรง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ใบ และชอดอก มรสจด กลนฉน ใชดบกลนคาว รบประทานเปนผกสด หรอหนเพอ

ปรงแตงรสชาตอาหาร เชน ใสตมย า ซบหนอไม ลาบ สมต า (สรนทร) ผกบง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ยอดออน ใบออน รสเยน รบประทานเปนผกสดแกลมกบน าพรก สมต า ลาบ กอย ย า

หรอน าไปลวก นง และราดน ากะทขน ๆ แกลมกบน าพรก หรอน าไปปรงเปนแกงสม แกงคว แกงเทโพ หรอผดจดใสหม ปลาไก หรอผดกบน าพรก หรอน าไปดองถาชอบรสเปรยว

ผกปลง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออนและดอกออน รสเยนจด น าไปตม ลวก หรอนงใหสกรบประทานแกลมกบ

น าพรก ภาคเหนอและอสานน าไปแกงแค แกงสม แกงปลา ผดกบแหนม หรอใสแกงออมหอย - ผลสก มสมวงด า น ามาใชผสมกบขนม เชน ขนมบวลอย ขนมเปยกปน ขนม

น าดอกไม เปนตน เพอใหขนมมสสวยนารบประทาน ผกแปม สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ยอดออน มรสขม ฝาดเลกนอย ชวยดบกลนคาว และชวยใหรสชาตกลมกลอมยงขน

ภาคเหนอรบประทานเปนผกสดแกลมกบลาบตางๆ เชน ลาบหม ลาบเนอ ลาบควาย หรอน ามาใสใน แกงออม

ผกเสยนไทย สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ล าตน ยอด ใบ และดอกออน ใชดองรบประทานเปนผกจม หรอตมกบปลา หม

กระดกหม เปนตน ผกหวานบาน สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ยอดออน ใบออน ลกออน รสเยน น ามาตม ลวก นงหรอผดน ามนใหสก รบประทาน

แกลมกบน าพรกรสจด หรออาจน ามาปรงเปนอาหารเชน แกงกบหม แกงกบปลา แกงเลยง แกงออม มรสหวานอรอยนารบประทาน

ผกหวานปา สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง

102

ยอดออน ใบออน ดอกออน รสหวาน น ามาตม ลวกหรอนงใหสกรบประทานรวมกบน าพรก ลาบ หรอน ามาประกอบอาหาร เชน ผดกบน ามน แกงเลยง แกงออม แกงกบไขมดแดง แกงกบปลา แกงกะทสด เปนตน

พรกขหน สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออน รสเผด รบประทานโดยลวกเปนผกแกลมกบน าพรก หรอน าไปปรงเปน

อาหารประเภทแกงจด แกงเลยง - ผล รสเผดรอน ใชเปนเครองปรงรสและแตงสแตงกลน เพอใหมสสนสวยนา

รบประทานและมรสชาตอรอยขน เชน แกงเผดตาง ๆ แกงเขยวหวาน เปนตน พรกไทย สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ผล และเมลด รสเผดรอน รอนเปนผงละเอยด แตงกลนอาหาร โดยโรยลงไปใน

อาหารทปรงเสรจแลว พลคาว สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ยอดออน ใบออน รสคาว ภาคเหนอและอสานนยมรบประทานเปนผกสดใชแกลม

กบน าพรก ปลารา ลาบหม ลาบเนอ กอย เพอชวยดบกลนคาว แตทางภาคกลางไมคอยมคนรจกมากนก เพกา - ยอดออนและฝกออน รสขมรอน รบประทานเปนผกสด หรอลวกใหสก แกลมกบ

น าพรก กอย ย า หรอน าไปหนฝอยตามขวางเปนชนเลกๆ น าไปปรงเปนแกง ผด หรอย า กอนน ามาปรงอาหาร ตองเผาใหสกกอนเพอลดรสขม

- ดอกออน รสขมหวาน รบประทานเปนผกสด หรอลวกใหสก แกลมกบน าพรก - เมลด ปรงเปนเครองดม ฟกทอง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออน ใบออน และดอกตม รสจดอมหวาน รบประทานเปนผกจมน าพรก โดย

น าไปลวกใหสกเสยกอน หรอน าไปใสในแกงเลยงหรอแกงสม - เนอของผลแก รสมน น าไปปรงเปนอาหารไดหลายชนด เชน แกงเลยง ผดฟกทอง

หรออาจจะน าไปท าเปนขนมหวาน เชน ฟกทองเชอม ฟกทองสงขยา ฟกทองแกงบวช และยงใชแตงสแตงรส ขนมทตองการสเหลองสวยดนารบประทาน เชน ขนมบวลอย ไอศกรม เปนตน

- เมลด น ามาควท าขนมขบเคยวได เชน เมลดกวยจ มะรม สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออน ดอกออน รสขมหวานมนเลกนอย น าไปลวกใหสก รบประทานเปนผก

แกลมกบน าพรก แจว ลาบ กอย หรอน าไปปรงเปนแกงออม

103

- ฝกออน รสหวาน น าไปปรงเปนแกงสม หรอแกงลาว บางทองถนรบประทานเปนผกแกลมกบสมต า

มะระ สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออนและใบออน รสขมเยน น าไปลวกใหสกแลวน ามาเปนผกจมรวมกบน าพรก

หรอน าไปผด - ผลออน รสขมจด น าไปนงหรอลวกใหสกแลวรบประทานเปนผกจมรวมกบน าพรก

หรอแกลมกบขนมจนน ายา น าพรก หรอน าไปแกงจดมะระยดไสหม หรอน าไปผดรวมกบผกอนๆ มะระขนก สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ผล รสขม น ามาลวกรบประทานแกลมกบน าพรก มะละกอ สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออน รสหวาน น ามาดองและรบประทานเปนผกได - ผลดบ ปรงเปนอาหารหลายชนด หนเปนชน นงหรอตมใหสกรบประทานเปนผก

จมน าพรก หรออาจปรงเปนผดมะละกอ โดยน าผลหามหนฝอย เปนชนยาว ๆ ผดกบไขและหมได หรอน ามาท าสมต า แกงสม แกงออมได

- เนอในบรเวณโคนตน น ามาหนเปนชนเลก ๆ นวดกบเกลอตากแดดท าแบบหวผกกาดเคม (ไชโปว)

- ผลสก รสหวานจด รบประทานเปนผลไม ชวยระบายทอง มะแวงเครอ สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ผลออน รสขมจดอมเฝอนเลกนอย น ามารบประทานเปนผก ทงสดและลวกหรอเผา

ไฟออนๆ แกลมกบน าพรก มะแวงตน สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ผลออน รสขมจดอมเฝอยเลกนอย รบประทานไดทงสดและท าใหสกโดยการลวก

หรอการเผาไฟออนๆ แกลมกบน าพรก มะอก สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ผลออน รสเปรยวเยมอมรสขนเลกนอย น ามารบประทานสด ๆ แกลมกบน าพรก - ผลแก รสเปรยวจด น ามารบประทานสด ๆ แกลมกบน าพรก หรอน ามาใสใน

น าพรก โดยน าผลมะอกทมสเหลองมาขดขนออนๆ ใหหมด ลางน าใหสะอาดและฝานเปนแวนบาง ๆ โขลกรวมกบน าพรก ภาคเหนอและอสานจะน าผลมะอกไปปรงกบอาหารประเภทแกงสม สมต า สวนภาคใตนยมน าผลมะอกมาใสในแกงเนอ แกงปลายาง

แมงลก

104

- ใบ รสหอม ใชแตงกลนอาหารทหงตมแลว เชน แกงเลยง หรอรบประทานสดๆ แกลมกบขนมจนน ายา น าพรก

- เมลด น ามาแชน าจนพองตวเตมท เตมน าแขงใสน าหวาน เปนเครองดมรสหวานเยนชนใจ

มะเขอเทศ สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ผลสก ใชรบประทานเปนผลไม หรอน ามาปรงเปนอาหาร ใชแตงสอาหารใหมสแดง

นารบประทาน เชน ท าซอสมะเขอเทศ ใสขาวผด เยนตาโฟ หรออาจจะปรงเปนเครองดม กจะไดเครองดมทมประโยชนตอรางกายสง

มะเขอพวง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ผลออน รสขน รบประทานเปนผกสด หรอน าไปลวก รบประทานแกลมกบน าพรก

นอกจากนยงใชใสอาหารหลายชนด เชน แกงเผด น าพรกกะป แกงเขยวหวาน ยานาง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - ยอดออน รสจด ภาคใตน ามาปรงเปนแกงเลยง แกงหวาน จะไดรสชาตหวานอรอย

กลมกลอม - เถาและใบ ต าคนเอาน าสเขยว และน าไปตมกบหนอไมปรงเปนแกงหนอไม หรอซป

หนอไม ชวยลดความขนขมของหนอไมไดด นอกจากนยงน าไปใสในแกงขนน แกงอลอก ออม และหมก เรว สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - หนอออน น ามาลวกใหสก รบประทานแกลมกบน าพรก - เมลดใน รสเผดเลกนอย ใชเปนเครองเทศผสมเครองแกง เชน พะโล ขาหม วานหางจรเข สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง กาน น ามาปอกเปลอก เอากระดาษมารองซบยางสเหลองออกใหหมด ลางใหสะอาด

น ามาหนเปนลกเตา รบประทานกบน าเชอม หรอน าไปปนเปนน าวานหางจรเข สมกง สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ยอดออน และใบออน มรสเปรยวรบประทานเปนผก ภาคใตนยมปรงเปนแกงสม สมปอย สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ใบออน ใชเปนเครองปรงชรส ใสแกงหรออาหารอนเพอใหรสเปรยวขน สะระแหน สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ใบออน ยอดออน รบประทานเปนผกสดแกลมกบน าพรก พลา ย า ชวยดบกลนคาว

แตงกลนใหหอม นารบประทาน อาหารอสลามมกจะน าใบสะระแหนมาทอด เพอปรงแตงกลน และรสใหอรอยนารบประทาน เชน ขาวหมกไก ขาวหมกแพะ

สบปะรด สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง

105

ผล รสเปรยวหวาน รบประทานเปนผลไม หรอน ามาปรงอาหาร เชน แกงสบปะรดใสหอย หรอผดเปรยวหวาน

หอม สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง - หวและใบ รสเผดรอน ใชรบประทานเปนผกสด หรอน ามาใชปรงเปนอาหารได เชน

ใสในลาบ ย าตาง ๆ ใสไขเจยว หรออาจจะน ามาดองเปรยวรบประทานเปนผกจม - ชอดอกออน รสหวานเผด น ามาผดกบหม กง ไก ตบ ชวยบ ารงธาตลม หอมใหญ หว รสรอนฉน น ามาปรงเปนอาหารโดยผดกบหม ไก หรอฝานเปนแวนบางๆ ชบแปง

แลวน าไปทอดใหเหลอง หรอใชแตงกลนอาหารทปรงเสรจแลว ใสน าซป รวมทงเครองดมทมแอลกอฮอล อาหารแชแขง ขนมหวาน ขนมผง เยลล เนอและผลตภณฑจากเนอ

โหระพา สวนทใชเปนอาหารและวธการปรง ยอดออนและใบออน รสเผดปราหอม ใชแตงกลน เพอกลบกลนคาวอาหาร เชน แกง

เผด ผดเผด ผดเนอ ผดหอย ชวยขบลม แกทองอดทองเฟอไดเปนอยางด 4.3.2.5 การบรโภคพชผกสมนไพรตามธาตเจาเรอน ธาตเจาเรอน คอ องคประกอบของรางกายทเกดจากธาตทง 4 ตามความเชอในหลก

พทธศาสนา คอ ดน น า ลม ไฟ ซงบคลกลกษณะของคนในแตละธาตจะแตกตางกนไปดงน (เพญนภา ทรพยเจรญ, 2542)

ธาตดนเจาเรอน รปรางสงใหญ กระดกและกลามเนอแขงแรง น าหนกมาก อวยวะสมบรณ ผวคอนขางคล า ผมดกด า เสยงดง

ธาตน าเจาเรอน รปรางสมบรณ สมสวน อวยวะสมบรณ ผวพรรณสดใส ตาหวาน ทาทางเดนมนคง ผมดกด า ท าอะไรเชองชา มความอดทนตอความหว ความรอน ความเยน มลกดกหรอมความรสกทางเพศด แตมกเฉอยและคอนขางเกยจคราน

ธาตลมเจาเรอน รปรางโปรง ผวหนงหยาบ แหง ขอจฉา ขขลาด รกงายหนายเรว ทนหนาวไมคอยได นอนไมคอยหลบ มลกไมดกหรอมความรสกทางเพศไมคอยด

ธาตไฟเจาเรอน รปรางผอม ผวคล า ตกกระกลามเนอกระดกหลวม ขรอน กนเกง ผมหงอกเรว ใจรอน ไมอดทน มกลนปากและกลนตวแรง ความตองการทางเพศปานกลาง

การแพทยแผนไทยซงเปนภมปญญาทสงสมสบทอดมาของไทยเชอวา ความเจบปวยของบคคลมสาเหตมาตาก ธาตสมฏฐาน ในภาวะปกตธาตทง 4 คอ ดน น า ลม ไฟ จะอยในภาวะสมดล แตหากการเสยสมดลของธาต 4 เชน ธาตดนมาก ธาตน ามาก ธาตลมมาก หรอธาตไฟมาก กจะกอใหเกดความเจบปวยจากธาตนนๆ เรยกวาอทธพลของธาตเจาเรอนเปนเหต เชน ธาตลมมากมกโลภ ธาตดนมากมกลมหลงมวเมา ธาตไฟมากมกโกรธ โมโหงาย เปนตน

106

ทฤษฎการแพทยแผนไทยใหความส าคญกบการบรโภคอาหารทสอดคลองกบธาตเจาเรอนเพราะจะชวยใหเกดความสมดลทางรางกาย และเปนการสงเสรมสขภาพรางกายใหแขงแรงสมบรณ ดงน

ธาตดน ควรรบประทานพชผกสมนไพรรสฝาด รสหวาน รสมน รสเคม เชน ฝรงดบ หวปล กลวย มะละกอ เผอก มน ถวพ กะหล าปล ผกกะเฉด เปนตน

ธาตน า ควรรบประทานพชผกสมนไพรรสเปรยว เชน มะเขอเทศ สมโอ สบปะรด มะนาว สมเขยวหวาน ผกตว ผกแตว ยอดมะขาม ยออดมะมวง เปนตน

ธาตลม ควรรบประทานพชผกสมนไพรรสเผดรอน เชน พรก กะเพรา โหระพา ตะไคร ขา กระเทยม ขนฉาย ขง ยหรา เปนตน

ธาตไฟ ควรรบประทานพชผกสมนไพรรสขม รสเยน รสจด เชน มะระ สะเดา แตงโม หวผกกาด ฟกเขยว แตงกวา คะนา บวบ มะเขอ เปนตน

“เมยงค า” คอ ภมปญญาของคนไทยในการจดท าอาหารเพอการปรบธาตไดอยางสมบรณ เพราะเมยงค าประกอบไปดวยพชผกสมนไพรทสอดคลองกบธาตเจาเรอนทง 4 ไดแก ใบชะพล บ ารงธาตดน สวนประกอบในเมยงค า เชน พรก ขง บ ารงธาตลม มะนาว บ ารงธาตน า เปลอกมะนาวรสขม บ ารงธาตไฟ รวมทงเปนสมนไพรเพอปรบปรงธาต (เพญนภา ทรพยเจรญ, 2542)

จากการสงสมทางภมปญญาพบวาการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศหรอฤดกาลมผลตอสขภาพ คอจะเกดการเสยสมดลของธาตเจาเรอน เรยกวา อตสมฏฐาน คอ ฤดรอนจะเจบปวยดวยธาตไฟ ฤดฝนจะเจบปวยดวยธาตลม และฤดหนาวจะเจบปวยดวยธาตน า ดงนนจงตองรบประทานอาหารเพอรกษาและปรบธาตเขาสสมดล หรอทเรยกวา “ยาประจ าฤด” โดยการเลอกปรงอาหารทเหมาะกบฤดกาล เชน ตรผลา มสมอไทย สมอพเภก มะขามปอม ปรบธาตไฟ และธาตน า ท าใหปรบธาตน ากบไฟใหเกดสมดลในฤดรอน แกงสมดอกแคแกไขหวลม ในชวงเปลยนฤดฝนตอฤดหนาว เพราะแกงสมมรสเปรยว ดอกแคมรสขม กจะไดปรบธาตน ากบธาตไฟ

นอกจากนยงมการกนอาหารเพอปรบสมดลของธาตทง 4 โดยการรบประทานพชผกสมนไพรทถกกบเวลา เชน ตอนเชา ธาตน ากจะมการก าเรบงาย จะไอ มเสมหะ น ามกไหล ควรรบประทานอาหารรสเปรยว บ ารงธาตน า ตอนสาย ธาตไฟก าเรบ งายตองกนอาหารรสขม บาย กนรสเปรยว เผด มะมวงจมพรกเกลอปรบธาตน าและธาตลม

4.3.2.6 ความเชอเกยวกบขอหามและขอแนะน าในการบรโภคพชผกสมนไพร ความเชอเปนพฤตกรรมทปฏบตหรอไมปฏบตตามสงทรบร และถายทอดตอๆ กนมา

ความเชออาจแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ ความเชอทงมงายไรเหตผลคอยงไมทราบเจตนา และความเชอทมเจตนาแฝงอย เพออบรมสงสอนใหคนประพฤตด อยรวมกบสงคมอยางถกตอง และเกดสขแกตนเอง

107

พชผกบางชนดถกหามบรโภคในกลมคนบางกลม ในขณะเดยวกนกลบถกแนะน าใหบรโภคพชผกอกชนดหนง โดยเชอวา พชผกบางอยางรบประทานเขาไปแลวจะเกดโทษ ในขณะทพชผกบางอยางรบประทานเขาไปจะเกดผลด ขอหาม ขอแนะน าเหลานมกจะน าไปใชกบกลมบคคลทมลกษณะพเศษ (กระทรวงสาธารณสข, 2540)

1) หญงตงครรภ ขอหามในการบรโภคของหญงตงครรภโดยทวไป ไดแก หามกนบอน เพราะจะท าให

สายรกเปอย หามกนผกแวนจะท าใหรกพนคอเดก ปวดทองนาน หามกนกลวยจจะท าใหรกตด ขอหามเหลานจะอางวาจะมผลกระทบตอเดกในครรภ แตหากจะพจารณาถงผลกระทบโดยตรงตอเดกแลวอาจจะเปนไปไมได ผลทจรงแลวเกดกบแม คอ บอนหากท าไมถกวธจะท าใหคนปาก ผกแวนหากท าไมสะอาดอาจเกดอาการทองเสย เปนตน นอกจากนยงมขอหามทเปนความเชอในแตละทองถน เชน ภาคกลาง หามคนทองรบประทานอาหารรสจด โดยเฉพาะรสเผดรอนระคนขม เพราะจะท าใหลกอดอดเผดรอน เนนให รบประทานแตอาหารทยอยงายและรสไมจด ภาคเหนอ หามรบประทานฝรงเพราะจะท าใหปวดทองนานขณะคลอด ถารบประทานกลวย หามไมใหกนหมดลก และหาม รบประทานกลวยแฝด หากรบประทานขาวตมมด ใหกนเพยงซกเดยว หามกนแกงปล หอยขม หามสบบหร หามซดน าแกงรอน ๆ เพราะอาจท าใหเดกหวลาน ใหรบประทานน ามะพราวมาก ๆ เพอเดกจะไดคลอดงาย ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หามรบประทานอาหารรสจด และอาหารมน ๆ เชน ไข และมะพราว สวนภาคใต หามกนของเผด ควรรบประทานกลวยน าวา และน าผง

ส าหรบขอปฏบตนนไดแก ใหกนปลกลวย ขนนออน เพราะจะท าใหชวยบ ารงนม จดนชาวบานเองคงจะสงเกตเหนวา ผกทง 2 อยางมยางขาวๆ คลายนมจงคาดหวงวาคงชวยได และจากการปฏบตจรงกพบวาไดผลจรงดวย ฉะนน จงไดตงเปนขอปฏบตตลอดมา

2. หญงหลงคลอด ขอหามในการบรโภคของหญงหลงคลอดโดยทวไป ไดแก หามกนผกเยน เชน แตงทก

ชนด หามกนผกหวาน ผกกาด ชะอม หนอไม ผกเลยบ พรก ดวยผกพวกน จะท าใหเกดอาการเจบทองทงแมและลก ผกทแนะน าใหกนไดแก ปลกลวย ผกต าลง ขนนออน บวบก ไพล เพราะจะชวยใหน านมมาก และไพลชวยใหเลอดไหลเวยนด ขอปฏบตนไดมการปฏบตสบตอกนมานาน และถายทอดมาใหลกหลาน แตการทจะปฏบตตออยางไรหรอไมนน อาจจะพบไดนอยลงไปบางแลว เพราะปจจบนการผานระบบการคลอดจากสถานบรการของรฐทมงใชยาบ ารงและอาหารหลก 5 หมดจะแซงโคงผกพนบานเดมๆ ไปไกล แตอยางไรกตาม ชนบทไกลๆ กยงมภาพเหลานอยและคนเมอง ในขณะนกพยายามหนเขาหาบางเชนกน เมอพบวาสงทตนปฏบตนนบางครงมนกไมไดเรอง แกงเลยง จงเปนอาหารยอดฮตส าหรบคนหลงคลอด เพราะประกอบดวยพชผกทแนะน ามาเกอบครบถวน

3. ผมคาถาอาคม

108

กลมผมคาถาอาคมจะมขอปฏบตเกยวกบการกนอาหาร ซงสวนใหญมกจะเปนขอหาม โดยจะมเหตผลอยเบองหลงวาพชผกเหลานจะท าใหคาถาเสอมลง พชผกทหามกนคอ มะขามปอม อนเปนพชทอยในต านานเรอง ทรพ ทรพา ควายพอลกททะเลาะววาทกน ทรพซงเปนลกสก าลงพอไมไหว ถกไลขวดไปชนตนสมปอยกลบมก าลงเพมขนมาใหม จงไลทรพาผเปนพอจนชนตนมะขามปอม และปรากฏวาพละก าลงพอไดออนลงจนตองพายแพแกลกไป จากต านานนถกน ามาเปนขอหามของคนทมคาถาทจะไมกนมะขามปอม ส าหรบผกทหามกนนน ไดแก น าเตา ฟกเขยว และโหระพา โดยถอวาผกเหลานกนแลวท าใหออนแรงลง คาถาอาคมเสอม นอกจากจะเปนเวลาหลงจากเผาศพเสรจแลวถงกนได โดยถอวากนของผ ผจะขมเอาได ความเชอนยงมอยเพราะกลมหมอพนบานตางๆ ยงคงยดมนกบความเชอเหลาน (สมทรง ณ นคร (ศภศลป) และคณะ, 2529) 4.3.3 ภมปญญาไทยในการน าสมนไพรมาใชในดานความเชอ ประเพณ พธกรรม ความเชอ ประเพณ พธกรรม เปนเรองของการปฏบตสบตอกนมาตงแตรนป ยาตายาย ซงไดสงสม ผานการเรยนร และปฏบตตามบรรพบรษเปนทอดๆ ตามชวงอายของตน การท าตามดงกลาวเกดจากการไดรไดเหนวธการท า หรออาจเกดจากการศกษาคนควาขอมลจากสงพมพหรอหนงสอซงไดถายทอดเปนลายลกษณอกษร และปฏบตตามตอกนมา ดงนน พชสมนไพรทใชประกอบในประเพณ พธกรรม หรอความเชอจงมเหตมผลในการใช ทงในเชงคณสมบต/สรรพคณของพชสมนไพรนนๆ และความเชอทเกยวของกบความเปนมงคล อนจะเปนการเสรมสรางขวญ ก าลงใจในการท ากจกรรมตางๆ ความเชอ ประเพณ พธกรรม ในทนจะแบงเปน 2 สวนหลกๆ คอ ความเชอเกยวกบการสงเสรมความเปนมงคล และการน าสมนไพรมาใชในประเพณ พธกรรม (ประมวลสาระชดวชาไทยคดศกษา .สาขาศลปะศาสตร หนวยท 8 – 15, 2546) 4.3.3.1 ภมปญญาไทยในการน าสมนไพรมาใชเกยวกบการสงเสรมความเปนมงคล

ธรรมชาต และตนไม มความผกพนกบชวตมนษยมาตงแตสมยโบราณกาล การปลกตนไมนอกจากจะชวยดกกระแสลม บงแดด ใหความรมเยน สดชนแลว สวนตางๆ ของตนไมยงสามารถน ามาใชในการบรโภค เปนยารกษาโรคพนฐาน น ามาท าเครองใชในชวตประจ าวน รวมถงใหความสวยงาม ใหกลนหอม เจรญตาเจรญใจแกเจาของบานและผพบเหน ตอมา การปลกตนไมไดพฒนาเปนความเชอเกยวกบมงคลทเกดจากตนไม ซงเปนความเชอทสบทอดกนมาชานาน

ไมมงคล หมายถง ไมทเปนขวญเปนศรเพอความเจรญ ครอบคลมทงไมยนตน ไมลมลก ตลอดจนพชพนธธญญาหาร โดยจ าแนกความเปนมงคลไดดงน (บษบา จงพานชยกล, 2549 ; เตม สปปพโรดม, 2552)

- มชอหรอมเสยงพองเปนมงคล เชน ใบเงน ใบทอง ใบนาก - มความหมายหรอมเสยงพองกบค าทมความหมายเปนมงคล เชน มะยม ยอ พยง

(พะยง) สก(พองกบศกด) สสก (พองกบ ศรสข) เปนตน

109

- มประวตอนปนมงคล เชน ตนไมในพทธประวต ไดแก ตนสาละ ตนโพธ ดอกบว ตนไมทเกยวกบเทพเจาในศาสนาพราหมณ ไดแก มะเดอ หญาแพรก

- มคณสมบตแสดงสรรพคณ 4 ประการ คอ - เปนธญพชหรออาหาร ไดแก ถว งา ผลไมตางๆ เชน กลวย ออย เปนตน - มคณสมบตทางการรกษา เปนยา เชน สะเดา สมปอย - มกลนหอม น าไปประกอบน าหอม น าปรง เชน ดอกกหลาบ ดอกมะล - มสเปนมงคล คอ ไมดอกทมสถกโฉลกตามวนประกอบพธ

1) ไมมงคลทนยมปลกในบาน ตงแตสมยโบราณ กษตรยหรอผปกครองเมองจะพจารณาการสรางบานสรางเมองจาก

ชยภมทมชอตนไมทเปนมงคล เชน ไมยางทรายเปนไมศรเมองของเมองหรภญชย ตนหมนเปนไมศรเมองของกรงศรอยธยา ไมขอยเปนไมศรเมองของเมองนางรอง ไมล าดวนเปนไมของเมองศรสะเกษ การเลอกตนไมในบานเมองทผปกครองสรางขนมานยมใชไมทมลกษณะใหญโต ดวยความเชอทวาจะมเทพยดาสงสถตอยคอยปกปกรกษาเมอง ไมมงคลทถอเปนพญาไม เปนไมส าคญในการประกอบพธกรรม ทงในฝายบานเมอง ศาสนา และชมชนชาวบานทวไป เปนไมตอกเขมฤกษ 9 ชนด โดยมความเชอวาท าใหเกดความเจรญรงเรอง เปนศรสงาแกอาคาร ผอยอาศย และความกาวหนาในกจการทกระท า ไมมงคล 9 ชนด ไดแก ชยพฤกษ ราชพฤกษ ทองหลาง ไผสสก กนเกรา ทรงบนดาล สก พยง และขนน ไมแตละชนดเปนมงคลนามเปนขวญเปนศร มความหมาย ความเชอ ดงน (บษบา จงพานชยกล, 2549 ; เศรษฐมนต กาญจนกล, 2551 ; เตม สปปพโรดม, 2552 ; www.paisarn.com/tree/maintree.html)

ชยพฤกษ คอ ความมชย อดมโชคลาภ มความเชอวา สงเสรมอ านาจวาสนา บารม ราชพฤกษ คอ ความนยม ชอเสยง เกยรตยศ มความเชอวา สงเสรมสรมงคลดาน

เกยรตยศและศกดศรใหกบเจาของสถานท ทองหลาง คอ ฐานะ ความร ารวย มทรพยสนเงนทอง มความเชอวา จะใหคณทางฐานะ

ความร ารวยเงนทองจะไหลหลากเขาสบานเรอน ไผสสก คอ ความรมเยนผาสก มความเชอวา จะท าใหคนในบานมความซอตรง ออนโยน

จตใจบรสทธ งดงามในฆราวาสธรรม กนเกรา คอ ชวยปกปอง สกดกนภยนตราย ปดเปาใหพนภย มความเชอวา ใหคณ

ทางการปองภยนตรายตางๆ และชวยขจดเปาปองกนโรคภยไขเจบได ทรงบนดาล คอ บนดาลใหประสบความสมบรณพนสข ปราศจากโรคภยเบยดเบยน ม

ความเชอวา ทรงบาดาล หมายถง บารมอนยงใหญของนาคแหงพภพบาดาล บางต าราหมายถง บนดาลใหเกดโชคลาภ สะพรงดงทองตามสเหลองของดอกทรงบาดาล

http://www.paisarn.com/tree/maintree.html

110

สก คอ ความมเกยรต มศกดศร มสงศกดสทธปกปกรกษา มความเชอวา จะน าความศกดสทธแกบานเรอนและสงเสรมเกยรต ยศฐานนดรศกด แกผอาศยภายในบาน

พะยง คอ การพยงฐานะ จนถงใหความเจรญรงเรองกาวหนาในการงาน การเงน มความเชอวา จะเสรมสรางอ านาจและอทธพลใหกบเจาของบานและผอยอาศย และสงเสรมมงคลทางดานค าจนฐานะการเงนของครอบครวไมใหตกยาก

ขนน คอ การเกอหนน ยกระดบฐานะการงานและการเงน มความเชอวา ชวยเหลอเกอหนนใหกบเจาบานและผอยอาศย ไมวาจะท ากจการงานใดยอมประสบผลส าเรจอยเสมอ ท าใหมบญหนนน าชวตใหเจรญรงเรอง มเงนทองใชอยางไมขาดมอ

การปลกตนไมในบาน นอกจากพยาไมทง 9 แลว ยงมไมมงคลทนยมน ามาปลกในบานดวยความเชอวาจะน าสง

ทดมาสผทพกอาสยในบาน ดงน (108 สมนไพรไทยฉบบพเศษเสรมดวงความร ารวยกบไมมงคล ;บษบา จงพานชยกล, 2549 ; เศรษฐมนต กาญจนกล, 2551 ; เตม สปปพโรดม, 2552 ; www.paisarn.com/tree/maintree.html)

กลวยไม เชอกนวาการปลกกลวยไมไวในบรเวณบานจะท าใหเกดความประทบใจแกบคคลทวไปเพราะลกษณะดอกของกลวยไมแสดงถงความงดงาม เปนทประทบใจแกผทไดพบเหน นอกจากนยงมความเชออกวาการปลกกลวยไมจะชวยท าใหคนในบานเปนผมจรยธรรม เพราะการดแลกลวยไมใหเกดดอกทสวยงาม ตองเปนผมจตใจและอปนสยเยอกเยน มความปราณตและละเอยดละออ

กระดงงา เปนตนไมทมชอเปนสรมงคล เชอกนวาการปลกกระดงงาไวในบรเวณบานจะท าใหสมาชกในบาน รวมทงวงศตระกล มชอเสยงโดงดง เพราะ “กระดง” คอการท าใหเกดเสยงดงไปไกลเหมอนกบนกการะเวกในสมยพทธกาล คอมเสยงดงไพเราะมาก กองไกลทวสวรรค ดงนนบางคนจงเรยกกระดงงาวาการะเวก นอกจากนน กระดงงายงเสรมมงคลในทางเสนห คอ จะเสรมใหมเสนหเปนทรกใครของคนทวไปและมชวตทงดงามหอมนวลตลอดไป เหมาะทจะน ามาปลกทางทศตะวนออกของตวบานเพราะจะชวยเพมสรมงคล ใหแก บานเรอน ชอเสยง จะขจรขจาย ไปทวทกทศทางราวกบแสงอาทตยทสาดสองไปทวพนดน

กระถน ต าราพรหมชาตฉบบหลวงกลาวไววา กระถนเปนไมมงคลทควรปลกไวทางทศตะวนออกเฉยงใต (อาคเนย) โดยปลกรวมกบตนสารภ จะชวยปองกนความเลวราย (เสนยดจญไร) ได

กระบองเพชร เชอกนวาการปลกกระบองเพชรตามแนวรวบาน หรอปลกเปนแนวยาว เปนรวบานจะชวยปองกนอนตราย คอยคมครองสมาชกทกคนภายในบาน ไมใหไดรบอนตรายรายแรงจากศตร หรอท าใหผประสงคราย เกดความเกรงกลว ไมมใครกลามาคดรายกรายกล าคนในบาน เนองจากกระบองเพชรมหนามแหลมคม ทจะคอยทมแทงผ ทจองท ารายหรอขโมยทรพยสน นอกจากนนคนโบราณยงถอวากระบองเพชรเปนไมเสยงทายชนดหนง โดยเชอวาบานใดปลกตนกระบองเพชรใหเกดดอกไดมากและสวยงาม บานนนจะมโชคลาภ

http://www.paisarn.com/tree/maintree.html

111

กวนอมเงนและกวนอมทอง ถอเปนตนไมศกดสทธ คนโบราณมกจะใชตนไมทงสองชนดน มาประกอบในพธมงคลทางศาสนาอยเสมอ เชอกนวาครอบครวใดทปลกตนกวนอมเงน กวนอมทองเอาไวภายในบรเวณบาน จะชวยเรยกทรพยสนเงนทองเขามาภายในบาน ชวยใหมโชคลาภ เพมพนทรพยสนเงนทอง มฐานะร ารวยยงขนกวาเดม หากท ามาคาขายกจะไดก าไรมงคง เหมาะทจะปลกทางทศตะวนออกของตวบาน เพราะตนไมจะมพลงในการเรยกความร ารวย เมอไดรบแสงแดดยามเชาอยางเตมท และควรปลกในวนองคาร จะชวยเสรมสรมงคลใหกบผเปนเจาของ รวมทงครอบครวไดเปนอยางด

กมบกและกมน า เปนตนไมทมชอเปนสรมงคล ใชเปนอาหารและยารกษาโรค เชอกนวาการปลกตนกมจะท าใหครอบครวมฐานะเปนกลมเปนกอนดงชอของตนไม

กหลาบ ไดรบการขนานนามใหเปน “ราชนแหงดอกไม” เพราะมรปลกษณ และสสนทสวยงามจบตาของผพบเหน คนโบราณเชอวาหากครอบครวใดปลกกหลาบเอาไวภายในบรเวณบาน จะชวยเพมความสงางามของบานไดเปนอยางด เพราะดอกกหลาบทชชอบานจะสวยงามโดดเดน เปนทชนชม นอกจากนยงเชออกวาจะชวยใหสมาชกในบานมโชคลาภ มชวตทด มความฉลาดปราดเปรอง มคณภาพชวตทดยงขน ควรปลกกหลาบไวทางทศตะวนออก เพราะจะเจรญงอกงามใหดอกทมสสนสดสวย เมอไดรบแสงแดดออนๆ ยามเชา และปลกในวนพธ ผทปลกควรจะเปนสภาพสตร เพราะมความออนโยน และงดงามเหมอนดอกกหลาบจะเปนการเพมสรมงคลใหแกครอบครว

แกว เปนไมมงคลชนดหนงทนยมปลกกนมาก เพราะดอกแกวจะสงกลนหอมเยน มกจะน าดอกแกวไปบชาพระ และน าไปประกอบพธทางศาสนา จงถอวาเปนดอกไมทบรสทธ เหมาะส าหรบน าไปบชาสงศกดสทธ คนโบราณเชอวา ครอบครวทปลกตนแกวไวภายในบรเวณบาน สมาชกทกคนจะมจตใจบรสทธสะอาด เบกบานแจมใสราวกบความใสของแกว และยงเชออกวา การปลกตนแกวจะชวยเพมความเปนสรมงคลใหกบบาน คนในบานจะไดรบแตสงทดงาม ประพฤตดและไดรบการยกยองจากคนทวไปบชาสงศกดสทธ เพมความงดงามของจตใจไดอกดวย

โกสน เปนตนไมเกาแกตงแตสมยรชกาลท 5 ทนยมปลกกนในพระราชวง และวด เพอใหเกดความรมเยนเปนสข ค าวาโกสนนน มความใกลเคยงกบค าวา กศล ซงหมายถง การสรางบญ การสรางแตสงทดงามเปนบญเปนกศล ดงนน จงเชอวา การปลกตนโกสนไวประจ าบานจะชวยเพมบญบารมใหแกครอบครว สมาชกทกคนจะเปนคนด ซอสตยสจรต ทงครอบครวกจะมแตความรมเยนเปนสข โดยปราศจากความขดแยงใดๆ

ขจร เปนไมเลอยประดบรว เชอกนวา หากบานใดปลกตนขจรจะท าใหคนในบานเรอนนนมชอเสยงโดงดงขจรไปทว เปนทรจกแกคนทวไป นอกจากนดอกขจรยงมกลนหอม เปนทประทบใจแกผทมาเยอน นอกจากความเปนมงคลแลวดอกขจรสามารถน ามาท าเครองหอมหรอน ามาประกอบอาหารไดอกดวย

112

ขอย เชอวาบานใดปลกตนขอยไวในบรเวณบานจะคลาดแคลวจากภยนตรายตางๆ และใบขอยสามารถขบไลสงชวรายใหออกไปจากบานได นอกจากนยงมความชอกนวาบานใดทปลกตนขอยจะท าใหคนในบานมความแขงแกรง อดทน ซงความเชอนกเกดขนเพราะขอยเปนตนไมทแขงแรงทนทาน มอายยนหลายชวอายคน

เขมขาว เชอวาบานใดปลกตนเขมไวในบรเวณบาน จะชวยใหสตปญญาของสมาชกในครอบครวดเลศ มความเฉลยวฉลาดหลกแหลม เพราะเขมคอสงทมความแหลมคม ดงนนคนโบราณจงใชดอกเขมในพธไหวครเพอจะไดเปนนกปราชญทมสตปญญาฉลาดเฉยบแหลม นอกจากนยงใชดอกเขมเปนเครองบชาสงศกดสทธ เชน น าไปถวายพระ หรอน ามาใชในพธทางศาสนากจะเพมความเปนสรมงคลของพธยงขน

คลา เชอวาบานใดปลกตนคลาไวประจ าบานจะชวยคมครองรกษาใหมความสงบสข รอดพนจากเรองราวรายๆ เพราะ คลา หรอคลม คอ การคมครอง ปกปองรกษา และมหลายคนทเชอวาคลา หรอ คลาคลาด คอการคลาดแคลวพษภยศตรท งปวง นอกจากนคนโบราณยงเรยกคลาวา พทธรกษาน า จงถอวาคลาเปนไมมงคลนาม คอ มพระพทธเจาคอยปกปองรกษา

เงนไหลมา เปนตนไมทมชอเปนสรมงคล เชอกนวา หากบานใดปลกตนเงนไหลมาไวภายในบรเวณบาน กจะมเงนทองไหลมาเทมา ท าใหมงม ร ารวยเปนเศรษฐเชนเดยวกบชอของตนไม

ชอสวรรณ เปนตนไมทมชอเปนสรมงคล ดงเชนค าวา “คาบชอนทองมาเกด” ซงกหมายความวา เกดมามพรอมทกอยางไมตองดนรน ขวนขวาย มคนท าใหทกอยาง อยากไดอะไรกไดสมดงปรารถนา

ตะโก เชอวาบานใดปลกตะโกไวประจ าบานจะชวยใหผอยอาศยในบานมความอดทนตอสงแวดลอมและอายยนยาว เหมอนดงตนตะโกซงเปนไมยนตนทมอายยน ทนทานตอความแหงแลงของดนฟาอากาศไดด

ทองกวาว เปนตนไมทมชอเปนสรมงคล คอมทองมากมาย นอกจากนดอกยงมความสวยเรองรองดงทองธรรมชาต จงเชอกนวา หากบานใดปลกตนไมชนดนเอาไวภายในบรเวณบาน ครอบครวนนจะประสบกบความเจรญรงเรองมโชคลาภ ทรพยสนเงนทองมากมาย

ทเรยน เชอกนวา หากบานใดปลกตนไมชนดนจะสงผลใหคนในบานมความฉลาดหลกแหลมเหมอนดงหนามทเรยน เปนคงคนแกเรยน นอกจากนนยงชวยปองกนภยนตรายตางๆ ดวย

บอนส เปนพรรณไมเกาแก คบานคเมองของไทย เชอกนวาบานใดปลกบอนสไว ตนบอนสกจะชวยคมครองสถานทนน ใหสงบสข รมเยน ทกคนตางกมความสข ไมมเรองเดอดเนอรอนใจ

บว ทนยมปลกไวภายในบานเพอความเปนสรมงคล คอ บวหลวง บวผน บวฝรง บวสาย และบวกระดง มความเชอตามแนวพทธศาสนาทลกซงและเปนมงคลวา ดอกบวเปรยบเหมอนกบคนเรา ดอกบวทชดอกพนจากผวน าขนมารบแสงสวางได กเหมอนกบผทหลดพนจากความทกขทงปวง กลายเปนผร ผตน จงน าดอกบวไปบชาพระ และประกอบพธทางศาสนา ถอวาเปนดอกไมทบรสทธ

113

เหมาะส าหรบน าไปบชาสงศกดสทธ คนโบราณเชอวา ครอบครวใดทปลกบวเอาไวประจ าบาน กจะชวยใหสมาชกในบานมจตใจทบรสทธ สะอาด และเบกบานแจมใส เชนเดยวกบดอกบว นอกจากนยงเชออกวา สายใยของบวทยดยาวนน คอสายสมพนธของครอบครว จะท าใหทกคนมความหวงใย รกใคร และผกพนตอกนอยางแนบแนน ครอบครวจะมแตความสข เพราะความรกใครปรองดองของสมาชกทกคนครอบครว

ใบเงน ใบทอง และใบนาค เปนตนไมทมชอเปนสรมงคล คนโบราณมกจะน าใบไมทงสามชนดมาประกอบพธส าคญทางศาสนา ใชท าน าพทธมนตหรอการขนบานใหม เชอสบตอกนมาวา หากบานใดปลก ใบเงน ใบทอง ใบนาค เอาไวภายในบาน กจะชวยใหมโชคลาภไดรบเงนทอง และทรพยสนตางๆ อยเสมอ มฐานะร ารวยขน เพราะมเงนทองมากเหมอนใบไมนนเอง นอกจากนยงเชอวา การปลกตนใบเงน ใบทอง ใบนาคนน จะชวยปกปองคมครองผคนในบาน ใหมแตความสข เพราะตนไมเหลาน เปนตนไมศกดสทธทจะชวยขบไลสงรายๆ ใหพนจากบานได

ใบระบาท เชอกนวา บานใดปลกตนใบละบาทไวภายในบรเวณบาน กจะมแตความร ารวยเงนทอง มโชคลาภหลงไหลมาไมขาดสาย นอกจากนนคนโบราณยงถอวาตนใบละบาทเปนไมเสยงทายชนดหนง โดยเชอวาหากผใดปลกตนละบาทใหมใบทสวยงามและมจ านวนใบมากขนจะท าใหมเงนเพมมากขนดวย เนองจากการแตกใบ 1 ใบกมคาเทากบ 1 บาท ดงนนถา หากแตกใบหลายใบกจะมจ านวนเงนเพมขนหลายบาทตามไปดวย

ประด เชอกนวา การปลกตนประดจะกระตนใหสมาชกทกคนในบาน มความรกใครสามคค ไมทะเลาะเบาะแวงกน ตามความหมายของประดซงหมายถง ความสามคคเปนอนหนงอนเดยวกน และความเปนน าหนงใจเดยวกน

ประยงค เชอวา บานใดปลกตนประยงคไวประจ าบานจะมความย งยนความมนคง เพราะ ประยงค หรอ กระยง คอความยนยง ความมนคงหรอความอยยงคงกระพน

ปบ เชอวา บานใดปลกตนปบจะท าใหเกบเงนเกบทองไดมาก เพราะ ปบคอ ภาชนะทใชในการบรรจของ คนไทยโบราณเรยกภาชนะใสของทมคาวา ปบเงน ปบทอง นอกจากนยงเชออกวาชวยใหใหมชอเสยงโดงดง เพราะปบมลกษณะแขงและโปรง เวลาเคาะหรอตจะเกดเสยงดงไปไกล

โปยเซยน เชอกนวา บานใดทปลกตนโปยเซยนไวภายในบรเวณบาน จะชวยชกน าโชคลาภมาใหสมาชกทกคนและยงเชออกวา ตนโปยเซยนสามารถปกปองคมครองผเปนเจาของ และครอบครวใหมแตความสงบสข เพราะตนโปยเซยนเปนตวแทนของเทพเจา 8องค ทคอยคมครองมนษยใหสงบสข และมแตความเจรญรงเรอง นอกจากนนคนโบราณยงถอวาตนโปยเซยนเปนไมเสยงทายชนดหนง โดยเชอวาหากผใดปลกตนโปยเซยนออกดอกได 8 ดอก กจะมโชคลาภ หรอไดเลอนยศเลอนต าแหนงใหสงขน

พทธรกษา เปนตนไมทมชอเปนสรมงคล หมายความถง การมพระพทธเจาคอยคมครองรกษาใหอยเยนเปนสข ดงนน จงเชอวา หากครอบครวใดปลกตนพทธรกษาเอาไวจะชวย

114

ปกปองคมครอง มใหมภยนอนตรายกบสมาชกทกคนภายในบาน รวมทงคอยปกปองดแลบานเรอน ใหรมเยนปลอดภย

ธรรมรกษา เปนตนไมทมชอเปนสรมงคล มความหมายทด เพราะธรรมรกษาหรอธรรมะนน คอการรกษาในสงทดงาม หรอ ผทมคณธรรมซงควรแกการเคารพบชา นยมน ามาใชบชาพระ เชอกนวา หากครอบครวใดปลกตนธรรมรกษาเอาไวในบรเวณบาน สมาชกทกคนภายในบานจะไดรบการปกปองคมครองแคลวคลาดจากอนตรายทงปวง และคนในบานจะมคณธรรมอนดงาม

พะยอม เชอวา บานใดปลกตนพะยอมจะท าใหคนในบานมอปนสยออนนอม เพราะ พะยอม คอ การยนยอม ตกลง ผอนผนประเพณประนอม นอกจากนยงเชอวาจะไมขดสนเพราะบคคลทวไปมความเหนใจและยอมใหในสงทดงาม ท าใหไมขนสนเงนทอง ตามลกษณะของดอกยงมสเหลองทองและมกลนหอมหวนยวนใจ

พญาสตบรรณ เปนไมมงคลนาม เพราะพญาสตบรรณหรอฉตรบรรณคอเครองสงทใชในขบวนแหเปนเกยรตยศ และ พญา กคอ ผ เปนใหญทควรยกยอง เคารพนบถอ นอกจากนพญาสตบรรณเปนไมพมมลกษณะคลายกบฉตรคอเปนชนๆ เชอกนวาบานใดปลกตนพญาสตบรรณจะไดรบการยกยองและความนบถอจากบคคลทวไป

พกลทอง เชอวากน หากปลกตนพกลทองไวภายในบรเวณบาน จะท าใหคนในบานมอายยน มสขภาพทด และแขงแรง ปราศจากโรคภยไขเจบ และมความทรหดอดทน เหมอนกบลกษณะของตนพกลทองทมความแขงแรง ทนทาน และอายยนยาว และยงเชอกนอกวา ตนพกลทองเปนตนไมศกดสทธ เปนทสงสถตยของเทพเจา ดงนน หากน าเนอไม มาท าเปนขาวของตางๆ กจะชวยเพมความขลง และเพมความศกดสทธใหพนภยอนตรายตางๆ ไมสามารถจะเขามาท ารายได

เพชรสายรง เปนไมมงคลนาม เชอกนวา บานใดปลกตนเพชรสายรงจะท าใหเกดคณคาทสง เพราะเพชรคออญมณทมคาสง ดงนนเพชรสายรงจงเปนของสงทมความสวยงามเหมอนสายรง นอกจากนยงมความเชออกวา ท าใหเกดความอยเยนเปนสข เพราะเพชรสายรงเปนพรรณไมเดยวกบหมากผหมากเมยซงคนไทยโบราณนยมปลกไวประจ าบานมาตงแตสมยโบราณ

พทรา เชอกนวาบานใดปลกตนพทราจะไดรบความนยมไมสรางซา ซงพองกบเสยงพทรา สวนใหญนยมปลกคกบมะยม

เฟองฟา เชอกนวา บานใดปลกตนเฟองฟาจะสามารถสรางคณคาของชวตใหสงขน เพราะเฟองฟาเปนพรรณไมทไดรบสมญาวาเปนราชนแหงไมประดบ นอกจากนยงเชออกวาเฟองฟาเปนไมมงคลทส าคญของเทศกาลตรษจน เพราะตนเฟองฟาจะออกดอกสะพรงในชวงเทศกาลตรษจนจงท าใหบางคนเรยกตนเฟองฟาวาตนตรษจน ดงนนจงเชอวา เมอชวงดอกเฟองฟาบานแสดงถง ความเบกบาน สวางไสว ความรงเรองแหงชวต

มะกรด เชอกนวา บานใดปลกตนมะกรดจะชวยปดเปาและบรรเทาเคราะหโศกลงไปได บางต าราวาเปนความเชอของคนบานปา ทเดนทางดวยเกวยนเทยม โคหรอกระบอเมอไดกลนสาบเสอ

115

จะหยดเดน เจาของจะตองขดผวมะนาวหรอมะกรด ปายจมกใหดบกลนสาบเสอกอน โค กระบอจงจะเดนตอไป ดงนนการเดนทางสมยกอนผานปา ผเดนทางจงมกจะพกพามะนาว และมะกรดตดตวไปดวยเสมอ ในพธกรรมการท าน ามนตเพอสะเดาะเคราะหส าหรบพรมหรออาบผปวยกใชใบมะกรดเปนสวนประกอบส าคญทจะขาดไมได โดยใชรวมกบใบสมปอย ใบเงนใบทอง ใบมะตม หญาแพรก หมากผหมากเมย ใบราชพฤกษ

มะขาม เปนตนไมทมชอเปนมงคลนาม ถอกนเปนเคลดวาจะท าใหมคนเกรงขาม ย าเกรง ไมกลามาคดราย ควรปลกไวทางทศตะวนตกของบาน เพอปองกนสงไมดและผรายมใหมากล ากลาย

มะเดออทมพร เปนไมดงเดมทศกดสทธสมพนธกบความเชอและประเพณของคนไทย มการบนทกไวในประวตศาสตรกรงศรอยธยาและกรงศรรตนโกสนทรวา มการน าไมมะเดออทมพรมาท าเปนพระทนง กระบวยตกน ามนเจมถวาย และหมอน าทกษตรยใชถวายน าท าดวยไมอทมพร ในพระราชพธราชาภเษกของกษตรย เชอกนวา บานใดปลกมะเดออทมพรทางทศเหนอจะสงเสรมความเจรญรงเรอง

มะตม เปนตนไมทมชอเปนมงคลนาม เชอกนวาบานใดปลกตนมะตมจะท าใหเกดก าลงใจ เกดความมานะพยายามทจะตอสฟนฝาอปสรรคตางๆ ในชวต แนะน าใหปลกรวมกบไผรวก และทเรยน นอกจากนมะตมยงเกยวของกบพธกรรมและพธมงคลของไทยการท าน ามนตเพอสะเดาะเคราะห ครอบครจะใชใบมะตมเปนองคประกอบในพธ และพระบาทสมเดจพระเจาอยหวใชใบ มะตมทดหใหแกทตทเขาเฝาเพอกราบบงคมลาไปรบราชการตางประเทศ เพราะเชอวาใบมะตมเปนใบไมทปองกนเสนยดจญไร และขบภตผปศาจได

มะพลบ เชอกนวาการปลกตนมะพลบในบรเวณบานจะท าใหร ารวยยงขน มะพราว เชอวาเมอปลกไวบรเวณบาน จะท าใหไมมการเจบไข และอยเยนเปนสข มะพด เชอวาเมอปลกไวบรเวณบาน จะเอาเคลดเพอหวงใหลกหลานเปนคนชางพดชาง

เจรจาในสงทดงาม เพราะคนทพดจาไพเราะกจะมคนชนชอบกนมาก มะนาว เชอวาเมอปลกไวบรเวณบานจะท าใหผทอยอาศยในบานมความสวสดกนถวน

ทว บางต ารากวาเปนความเชอของคนบานปา ทเดนทางดวยเกวยนเทยม โคหรอกระบอเมอไดกลนสาบเสอจะหยดเดนถงจะเฆยนตอยางไรกไมยอมเดน เจาของเกวยนจะตองขดผวมะนาวหรอมะกรดปายจมกใหดบกลนสาบเสอกอน โค กระบอจงจะเดนตอไป ดงนนการเดนทางสมยกอนผานปาละเมาะผานดง ผเดนทางจงมกจะพกพามะนาวหรอมะกรดตดตวไปดวยเสมอ

มะมวง เชอวาหากน ามาปลกไวในบรเวณบานทางทศใต (ทกษณ) จะท าใหเจาของบานและผอยอาศยมความร ารวยยงขน

มะยม เปนตนไมทมชอเปนมงคลนาม เชอวาเมอปลกไวบรเวณบานจะไดรบความนยม ชวยปองกนสงชวรายและผรายมใหมากล ากราย

116

มะล การปลกตนมะลไวประจ าบานจะท าใหคนในบานมความบรสทธ มความสขสงบ ตงอยในศลในธรรมอนด มะลใหมลคลในทางความรก ความเสนหา เปนทประทบใจแกผคนรอบขาง และยงเกอหนนใหเกดความกตญญ เพราะดอกมะลเปนดอกไมประจ าวนแมแหงชาต มสขาว ซงคนไทยนยมใชเปนเครองสกการบชาพระ

โมก เชอวาบานใดปลกตนโมกไวประจ าบานจะท าใหเกดความสขความบรสทธเพราะโมกหรอโมกขหมายถงผทหลดพนดวยทกขทงปวง ส าหรบสวนของดอกกมลกษณะ สขาว สะอาด มกลนหอมสดชนตลอดวน นอกจากนยงชวยคมครองปกปองภยอนตรายเพราะตนโมกบางคนเรยกวาตนพทธรกษาดงนนเชอวาตนโมกสามารถคมกนรกษาความปลอดภยทงปวงจากภายนอกไดเชนกน และยงเชออกวาสวนของเปลอกตนโมกสามารถใชปองกนอทธฤทธของพษสตวตางๆ ได

ยอ นยมปลกยอไวในบรเวณบาน เชอวาจะปองกนจญไรได อกทงชอยอยงเปนมงคลนาม ถอเปนเคลดลบกนวา จะไดรบการสรรเสรญเยนยอ หรอ ยกยอปอปนในสงทดงาม

เลยน เชอวา บานใดปลกตนเลยนไวประจ าบาน จะท าใหเกดความสวยงาม ความสะอาด ความเรยบรอย เพราะ เลยน คอ เลยนเตยน เรยบราบ ปลอดโปรง สดใส และดอกยงออกเปนชอบานพรอมกนดสวยงามลานตา นอกจากนยงเชอวาชวยใหเกดความสามคค เพราะเลยน คอ การผสมกลมกลนเปนอนหนงอนเดยวกน

ล าดวน เชอวา บานใดปลกตนล าดวนไวประจ าบานจะท าใหเกดความคดถง ความสดชน เพราะ ล าดวนคอความกลมกลน ความชนฉ า

สพรรณนการ เปนไมมงคลนาม เชอวา บานใดปลกตนสพรรณนการไวประจ าบาน จะท าใหมความศกดสทธ เพราะตนสพรรณการโบราณเรยกวา ตนปารชาต คอ ดอกไมศกดสทธ นอกจากนยงมเชออกวา เปนตนไมทมคาสงเปรยบเสมอนทองค า เพราดอกมสเหลองทองค า ชชอสฟา

สนฉตร เชอวา บานใดปลกตนสนฉตรไวประจ าบานชวยใหสมาชกในครอบครวไดรบการยกยองเปนทสนใจ ไดรบค าชมเชย และไดรบความรกจากผคนทวไปอยเสมอ เพราะ สน คอการสนใจ และลกษณะล าตนเปนทรงพมลกษณะคลายเครองสงทใชในพธแหเกยรตยศ จงเสรมโชคชะตาใหเกดมงคล ในดานเกยรต และมศกดศรใหสงสง

สรอยทอง เปนตนไมทมชอเปนมงคลนาม เชอวาจะเสรมโชคชะตาของผปลก ใหมความเจรญรงเรอง มเงนทองร ารวยมงคง นอกจากนยงเสรมวาสนาบารมใหแกผปลกดวย

สมปอย เชอกนวา จะชวยขบไลภตผปศาจและขจดสงชวรายทงปวงไมใหมารบกวน โดยเฉพาะพธกรรมตางๆ ทางภาคเหนอจะมสมปอยมาเกยวดวยเสมอ การท าน ามนตสะเดาะเคราะหจะใชสมปอยรวมกบใบเงน ใบทอง ใบมะกรด หญาแพรก ใบราชพฤกษ ใบมะตมและใบหมากผหมากเมย เมอน ามาปะพรมหรออาบจะท าใหเคราะหตางๆ บรรเทาลง

สมซา เชอกนวาจะชวยใหลกหลานมชอเสยง ควรปลกรวมกบสมปอยและมะเดอ

117

สารภ หนง เชอกนวา ถาบานใดปลกตนสารภจะท าใหมอายยนยาว เนองจากตนสารภนนเปนไมทมความทนทาน แขงแรงและอายยนหลายป

สะเดา เชอกนวาจะปองกนโรครายตางๆ ไดในบางทองถนเชอกนวาใบและกงของตนสะเดาจะปองกนภตผปศาจได (108 สมนไพรไทยฉบบพเศษเสรมดวงความร ารวยกบไมมงคล ;บษบา จงพานชยกล, 2549 ; เตม สปปพโรดม, 2552)

2) ไมตองหาม/ไมอปมงคลทไมนยมปลกในบาน ความเชอของคนไทยโบราณนอกจากตนไมทถอวาเปนไมมงคล เหมาะสมกบการปลก

แลว ยงม “ไมตองหาม” ทเชอวาไมเหมาะสมส าหรบการน ามาปลกในบานเรอน ไมตองหามนสวนหนงเปนเรองของความเชอ เนองมาจากชอของตนไมมความหมายไปในทางไมด เปนอปมงคล หรอเปนตนไมทอาจมพษ หรออาจกอใหเกดอนตรายได มค าพงเพยโบราณวา อยาใหกงไมเสยดสกบหลงคา เพราะจะท าใหเกดโชคราย (เปนความเชอของทงไทยและจน) คตคดทแอบองอยในค าพงเพยดงกลาวมสองประเดน ประเดนแรก กคอ หลงคาบานอาจมปญหาได โดยเฉพาะเวลาทฝนตกหนกและมพาย กงไมใบไมทระอยกบแผนหลงคา อาจท าใหแผนหลงคาเปด และเกดน ารวเขาบานได หรอแผนกระเบองหลงคาทถกเสยดสตอนทเกดพาย กอาจจะหลนลงมาท าอนตรายได ประเดนทสอง ของการหามปลกตนไมใหระชายคา กคอ ตวล าตนและกงไม เพราะตนไมทปลกจนระหลงคาได กจะตองมกงกานสาขาแผออกใกลตวบาน จะเปนทางเดนของขโมย หรอหากเปนรวบาน ผทประสงคราย จะถอเปนชองทางปนเขาสบานเราได (บษบา จงพานชยกล, 2549)

ตนไมทหามปลกในบรเวณบานทคนโบราณหามมใหน าเขามาปลกในบาน หากน ามาปลกกจะมโทษ ดงน

กระทม เปนอปมงคลนาม มความหมายถงทม หรอขวางปา กลวยตาน ถอวามนางตาน ปศาจรายอาศยอย คอยหลอกลอชายหนมใหไปสมสในภพ

ของตนไมนยมปลกในบาน งว เปนตนไมทเปรยบสญลกษณแหงการมช ดงนนคนไทยโบราณ จงไมนยมปลกตนงว

ไวในอาณาบรเวณบาน ชบา ไมนยมปลกเอาไวในบรเวณบาน เพราะดอกชบามกจะถกน าไปใชเมอเกดเรองท

รายๆ ขนเชน น าดอกชบามารอยเปนพวงแลวน าไปสวมคอหญง-ชายทเปนช จงเชอกนวา ดอกชบา เปนสญลกษณการเลนช หรอลกลอบไดเสยกน รวมทงน าพวงมาลยดอกชบาไปสวมคอนกโทษ ทก าลงจะถกประหาร หากจะปลกกควรไวนอกรวบาน

ชวนชม มความหมาย 2 นย ในทางทไมดมความหมายไปในทางชกชวนใหมาเชยชม จงไมเหมาะทจะน ามาปลกภายในบานทมลกสาววยแรกรน เพราะอาจจะเปนการชกน าหนมๆ ใหเขามาหาลกสาวได จงจะเปนทางใหเกดเรองเสอมเสยแกครอบครวได

118

ซอนกลน มอกชอวา ตนซอนช ซงเปนชอทไมมงคล หากน ามาปลกในบาน จะท าใหความรกความสมพนธกบคนในครอบครวเกดปญหากนขน

ตาล เปนไมใหญ ไมนยมปลกใกลบานหรอในรวบาน อาจเปนอนตรายแกเดกทปนปาย ตะเคยน เปนไมยนตนทเชอกนวา มวญญาณ ผนางไมสงอย เตาราง เปนไมทถอวาเปนอปมงคลนาม เพราะชอแสดงความหมายของการเลกราง-ราง

รา หรอหยาราง เชอกนวาหากสามภรรยาคใด ปลกตนเตารางเอาไวในบาน จะตองเลกราหยารางกนไป ปรง ภาคกลางไมนยมปลกในบาน เพราะถอกนวา ใบของมนมกถกน ามาใชประกอบ

หบศพหรอท าพวงหรด แสดงถงความปรงตก ไมมความสข นางแยมปา คนโบราณเชอวาเปนตนไมทมภตผปศาจสงอย ซงถาหากปลกไวภายในบาน

วนดคนด ตนนางแยมปา กจะส าแดงอทธฤทธ ท ารายรงแกผคนในบาน ใหหวาดผวาเสยขวญ หรอเจบไขไดปวยกนไปเสยเปนตนไมผสง วนดคนดจะกลายเปนผเอากอนอฐขวางปาบาน

น าเตา รปรางคลายนมสตร คนมวชาคาถาอาคม หามรบประทานและหามลอดรานน าเตาเพราเชอวาวาจะท าใหวชาเสอม

ไผ เชอกนวา เมอไผออกดอกจะเปนลางรายเพราะธรรมชาตของไผไมคอยมใครเหนดอก เมอมดอกและดอกแหงแลวตนจะตายเรยกวา “ไผตายขย” จงถอวาไผออกดอกทบานใครมกจะเกดผลรายกบครอบครวนน ตองท าบญบานเพอถอนโชครายเสยบางทองถนถอวา นอกจากนคนหนมสาวหามปลกเพราะถอวาล าตนไผใชเปนคานส าหรบหามโลงใสผไปเผาหรอฝงลงปาชา หากคนออนอายปลกอายจะสนดวยพอไมไผโตไดขนาดจะเปนเหตใหคนปลกตาย และไมไผนนจะถกตดมาเปนไมหามโลงของคนปลกพอด

พดตาน เนองจากดอกพดตานเปลยนสไดตลอดวน จากขาวเปนชมพออน และเขมขนในตอนบาย ท าใหเจาของเปนคนสบปลบ

เพกา เปนของตองหาม ฝกมปลายแหลมเหมอนคมหอก ดาบ ตรศลหรอนพศลนพศลทอยบนยอดปรางค ผมวชาอาคมหามรบประทาน เพราเชอวาวาจะท าใหวชาเสอม

โพธ เปนไมใหญ ไมนยมปลกใกลบานเพราะถอเปนตนไมศกดสทธ เหมาะทจะปลกตามวด หรอสถานทศกดสทธมากกวา

ไทร เปนไมใหญ ไมนยมปลกใกลบานหรอในรวบานเนองจากมรากชอนไชไปในบรเวณกวาง และเชอวามวญญาณอาศยอย

มะกอก เปนตนไมกงเปราะ ถาปลกไวในบานเดกๆ จะปนปายและตกลงมาเปนอนตรายได โบราณเชอวามะกอกตรงกบกลงกลอก หรอมะกอกสามตะกรา ปาไมถก จะท าใหเจาของบานกลายเปนคนกลบกลอก เชอถอไมได

มะขาม เปนไมใหญ ไมนยมปลกใกลบานหรอในรวบาน เชอวามวญญาณอาศยอย

119

มะขามเทศ เปนไมมหนาม เชอกนวาจะท าใหเกดอปสรรคตางๆ ในการท างาน มะตม ปลกในรวบานอาจเกดอบตเหต เกดอคคไฟตมตามแน มะเฟอง มรปรางคลายเครองเพศสตร ผมวชาอาคม หรอถกลงยนตหามลอดกงมะเฟอง

และหามรบประทาน เพราเชอวาวาจะท าใหวชาเสอม มะรม เปนไมทมความหมายไมด เพราะคลองจองกบค าวา “มะรมมะตม” ทหมายถง

กลมรมท าใหเกดความเดอดรอนวนวาย ดงนน หากบานไหน ปลกตนมะรมเอาไว กอาจจะโดนเรองรายๆ โหมกระหน ารมลอม จนสมาชกทงหลายในบาน หมดความสขไปเลยกเปนได

มะละกอ เปนพชลมลกซงมชอทสงไปในทางทไมคอยจะด บางคนเชอวามะละกอ เหมอนกบการแตกออกเปนกอ หรอ “ละ” จากเผาจากกอ หากบานไหนปลกมะละกอ เอาไวในบรเวณบานก จะท าใหไมมความสข เพราะลกหลานจะแตกแยกออกเปนกลมๆ มความคดทขดแยงกน ตางกคอยจะทะเลาะเบาะแวงจนหาความสขไมได นอกจากนนยงมความเชอวามะละกอ ชอคลาย มร หรอ มะระ แปลวา ตาย หากมาปลกไวในรวบาน จะท าใหฉบหายวายวอด แตกมไดหามปลกโดยสนเชง หากจะปลกไวเพอเกบรบประทาน กควรปลกไวรมรวนอกบาน

มะระ เปนไมเลอยไมปลกในบาน เพราะแสดงถงนสยไมซอตรงของเจาของบาน นอกจากนชอคลาย มร หรอ มะระ แปลวา ตาย

ยาง คนโบราณใชตนยางท าโลงศพ การปลกตนยางในบานจงเปรยบเสมอนการเรงความตายใหมาเยอนเรวขน

รก เชอวา จะท าใหความรกยงยากขนและกลายเปนคนมากรก นอกจากน ยางของตนรกยงเปนอนตรายตอผวหนงดวย

รกเร เชอวา ใครปลกจะเปนคนหลายใจ เรขายรก ระก า ชอของระก าไมเปนมงคล เปนตนไมทมความหมายถงความไมมนคง ไมควรเอามา

ปลกหนาบานหรอในบานเพราะจะท าใหมแตความทกขระก าช า รย เปนตนไมทมความหมายถงความไมมนคง ไมควรเอามาปลกหนาบานหรอในบาน ลนทม ไมนยมปลกในบาน เพราะเชอกนวา ชอไมเปนมงคล เพราะออกเสยงคลายระทม

อนแปลวาความทกข ปลกไวในบานไมด จะมแตความทกข ความโศกเศรานานาประการ คครองจะหางเหน จงมกพบเหนตนลนทม ในเขตของโบสถและวดวาอาราม หรอตามหลมฝงศพ และสถานทราชการเทานน

โศก เปนตนไมทไมนยมน ามาปลกไวในเขตรวบาน เพราะค าวาโศก จะชวนใหนกถงความโศกเศราอยเสมอ จนมความเชอสบตอกนวา หากปลกตนโศกไวในบานจะท าใหคนในบานมแตความทกขเศรา หมนหมอง อมทกขอมโศกกนไปหมด โดยทไมทราบเลยวา แทจรงแลว ชอเดมของโศกคอ “อโศก” ทหมายถงไมมความโศกเศราโบราณวาหมายถงความโศกเศรา

120

สน เชอวาถาปลกแลวจะขดสนไปตลอดชวต สลดได ชอไมเปนมงคล เพราะหมายถง การสลดโชคลาภออกไปจากบานจงไมนยมปลก

ในรวบาน หลว” คนจนไมนยมปลกในบานเพราะเปนตนไมทใบตกหรอลยอย หลบลง เหนเขาท า

ใหอารมณเศราซม เชอวาเปนสญลกษณคลายคนโศกเศรา บานใดมลกสาวและปลกตนหลวไวในบานดวย ลกสาวบานนนจะไมมใครมา สขอและตองเปนสาวแกทนทกไปจนตาย

หลย ตนไมประเภทนมฝก มกขนในดนแดนใกลทะเล เอามาปลกในบาน จะท าใหหลดลย บานจะเปนความ ตองรอถอน ตองขายโยกยายกระจายไป

หวาย เปนไมมหนาม เชอกนวาจะท าใหเกดอปสรรคตางๆ ในการท างาน ตามความเชอของโบราณ นอกจากพรรณไมดงกลาวมานแลว ไมตองหามกยงมอกหลาย

ชนด เชน ตนโพธ ตนไทร ตนตาล ตนยาง ตนมะกอก ตนแค ตนหวา ตนสลดใด ตนมะงว ตนหวาย และตนส าโรง แมบางตน จะมไดเปนอปมงคล แตกไมนยมปลกไวภายในบรเวณบานเรอนของเรา 3) หลกการในการปลกไมมงคล คนโบราณเชอวาตนไมแตละชนดตางมสงดและสงรายแฝงอย การปลกตนไมหรอการน ามาใชประโยชนจงมกฎเกณฑก าหนดไวซงเปนสงทยดถอสบกนมาเพอใหไดรบมงคลและหลกเลยงสงทเปนอวมงคล จงไดก าหนดเงอนไขในการปลกตนไมหลายประการ นบตงแตวนปลก ต าแหนงหรอทศทปลก เวลาในการปลก (บษบา จงพานชยกล, 2549)

3.1) การเลอกวนปลกไมมงคล วนอาทตย ควรปลกพชทใหหวหรอเหงา ไดแก ขง ขา ตะไคร วาน เผอก มน วนจนทร ควรปลกพชทใหตนและใบ ไดแก ออย วนองคาร ควรปลกพชทใหใบและเถาไมเลอยซงเปนไมทใหคณ ไดแก

แมงลก ผกกาด โหระพา ต าลง แตงโม น าเตา แตงราน เงนไหลมา กวนอมเงน-กวนอมทอง โกสน บอนส ใบเงน ใบทอง ใบนาก ใบระบาท

วนพธ ควรปลกพชทใหดอกบชาพระ หรอไมดอกนานาชนด ดอกไมจงจะเบงบานเตมตน เปนทเจรญตา เจรญใจ ไดแก กหลาบ มะล กลวยไม กระดงงา บว

วนพฤหสบด ควรปลกพชทใหฝกและรวง ไดแก ขาว ถวตางๆ วนศกร ควรปลกพชทใหผล ไดแก มะมวง สม มงคด วนเสาร ควรปลกตนไมยนตนทใหคณทวไป ไดแก พญาไม 9 ชนด คอ

ชยพฤกษ ราชพฤกษ ทองหลาง ไผสสก กนเกรา ทรงบาดาล สก พยง และขนน นอกจากนตนไมอนๆ ทควรปลกในวนน ไดแก กระบองเพชร ขอย คลา ประด

3.2) เวลาปลกตนไมทใหคณ

121

เมอก าหนดวนทเหมาะสมส าหรบการปลกตนไมแลว หากยดถอใหเครงครดลงไปอกตองเลอกเวลาปลกดวย เพอใหไมมงคลใหคณอยางเตมท โดยก าหนดดงน

ถาตองการเอาผลใหปลกตอนเชา ถาตองการเอาล าตนใหปลกตอนสาย ถาตองการเอาใบใหปลกตอนบายแก ถาตองการเอาเหงาและหวใหปลกตอนเยน

3.3) การปลกไมมงคลตามทศทง 8 การปลกตนไมตามทศทง 8 ไมไดเปนเพยงประเพณความเชอเทานน แตยงมคณคา

ในการเสรมสรางขวญก าลงใจ เชน การปลกตนมะยมไวหนาบาน เชอวาจะท าใหคนยกยอง ปลกตนยอเชอวาจะท าใหอยในสงคมไดอยางเปนสข มเกยรตมศกดศร มคนเชดหนาชตา ปลกตนมะขามเชอวาจะท าใหคนเกรงขาม อยไดอยางสงบ ซงตนไมตาง ๆ เหลานนลวนมประโยชน ไมวาจะน ามาใชเปนอาหาร เปนยา หรอใหรมเงา นบวาการปลกตนไมตามความเชอกเปนกศโลบายทนานบถอวาเปนเรองทด ประกอบความเชอตามศาสนาพราหมณ/ฮนด และการปลกไมมงคลถอเปนการเสรมดวง ถอกนวาจะตองปลกตามทศ ต าราพรหมชาตกลาวถงทศทปลกไมมงคล ทงไมดอก ไมผล ไมประดบ โดยถอต าแหนงบานเปนศนยกลาง ไวหลากหลาย ซงผวจยไดรวบรวมไว ดงน (สถาบนการแพทยแผนไทย กระทรวงสาธารณสข, 2540)

ทศเหนอหรอทศอดร นยมปลกไมเพอความเปนมงคล ไดแก มะเดออทมพร พญาสตบรรณ สมปอย สมซา สรอยทอง มะเดอ สรมงคลทไดรบคอปองกนเวทยมนต คณไสย คนปองรายทงตนเองและผอยอาศย

ทศตะวนออกเฉยงเหนอหรอทศอสาน นยมปลกไมเพอความเปนมงคล ไดแก ทเรยน ไ ผรวก มะตม สรมงคลทไดรบคอท าใหมก าลงใจ มมานะในการตอสอปสรรค ขบไลภตผปศาจ

ทศตะวนออกหรอทศบรพา นยมปลกไมเพอความเปนมงคล ไดแก กมบกและ กมน า ไผสสก มะพราว เฟองฟา กลวยไม สรมงคลทไดรบคอ เสรมสรางมงคลใหแกผอยอาศย ใหมความสขสบาย ปราศจากโรคภยไขเจบ

ทศตะวนออกเฉยงใตหรอทศอาคเนย นยมปลกไมเพอความเปนมงคล ไดแก สารภ ยอ กระถน สรมงคลทไดรบคอปองกนเสนยดจญไร เสรมมงคลผอาศย ไดรบการสรรเสรญ

ทศใตหรอทศทกษณ นยมปลกไมเพอความเปนมงคล ไดแก มะพลบ ตะโก มะมวง สพรรณนการ สรมงคลทไดรบคอท าใหร ารวย ปองกนคนคดราย อายยน มความอดทน

ทศตะวนตกเฉยงใตหรอทศหรด นยมปลกไมเพอความเปนมงคล ไดแก พกล ขนน สะเดา ราชพฤกษ สรมงคลทไดรบคอปองกนการใสรายปายส มผสนบสนน มบารม

122

ทศตะวนตกหรอทศประจม นยมปลกไมเพอความเปนมงคล ไดแก พทรา มะยม มะขาม ประด ประยงค ปบ พทธรกษา สรมงคลทไดรบคอใหไดรบความเมตตา ความนยม ความเกรงขามจากผอน

ทศตะวนตกเฉยงเหนอหรอทศพายพ นยมปลกไมเพอความเปนมงคล ไดแก มะพด มะนาว มะกรด มะล โมก เลยน เพชรสายรง พะยอม สรมงคลทไดรบคอปองกนศตร มความปลอดภย

3.4) ไมมงคลประจ าราศเกด ราศมงกร : ไมมงคล คอ แกว วาสนา โปยเซยน และกหลาบ เพอเสรมความ

ร ารวย รงเรอง ท าใหเกดโชคลาภ วาสนา นอกจากนยงม ไผ ทแสดงถงความอดทนและความเปนนกส ราชพฤกษ ทมดอกสเหลองเปรยบไดกบความรงเรองดงทอง

ราศกมภ : ไมมงคล คอ เขม เพอเสรมความฉลาดเฉยบแหลม เฟองฟา เพอเสรมสรางคณคาของชวตใหสงขน บอนไซ เพอความแขงแกรง อดทน

ราศมน : ไมมงคล คอ กลวยไม เพราะจะท าใหเกดความประทบใจแกบคคลทวไป เฟองฟา ชวยเสรมสรางชวตใหรงเรอง วาสนา ท าใหผปลกมโชควาสนา นอกจากนยงมไมทใหพลงอ านาจแกชาวราศมน เชน โมก กลวย มะมวง

ราศเมษ : ไมมงคล คอ มะยม ชวยท าใหมคนนยมชมชอบ มะขาม ชวยท าใหมแตผคนเกรงขาม ใหความนบถอ เฟองฟา ชวยท าใหชวตทรงเรอง

ราศพฤษภ : ไมมงคล คอ โมก ซงจะชวยใหเกดความสข ความบรสทธสดใส แกว (ควรปลกทางทศ ตะวนออกและควรปลกในวนพธ) จะท าใหมโชคมลาภคน สมโอ ปลกเพอความอดมสมบรณ

ราศเมถน : ไมมงคล คอ โมก เพราะจะท าใหเกดความสข ความบรสทธ เขม(ควรปลกเปนรองตรงประตบานหรอสองฝากทางเขาบาน) จะท าใหชะตารงเรอง อปสรรคไมกล ากลาย ทบทม เพอใหเกดความสงบรมเยนของชวต โปยเซยน ชวยคมครองใหอยเยนเปนสข กหลาบ เพอความสงาภาคภม

ราศกรกฏ : ไมมงคล คอ กลวยไม เพราะจะท าใหเกดความประทบใจแกผพบเหน และจะท าใหคนในบานมจรยธรรมและมโชคลาภ ชมพ ชวยใหอดมทรพยสน วาสนา ท าใหผ ปลกมโชควาสนา พลดาง เพอความรมเยน เปนสข เฟองฟา เพอชวยเสรมใหชวตสดใสเบกบาน

ราศสงห : ไมมงคล คอ ขนน เพอหนนบญบารม เงนทอง และใหมคนเกอหนนจนเจอ จ าป เพอชวยใหชวตสดใส โปยเซยน ชวยเสรมความร ารวยรงเรอง กลวยไม เพอประทบใจแกผพบเหน

123

ราศกนย : ไมมงคล คอ สนฉตร(ควรปลกทางทศเหนอและปลกในวนเสาร)เพอความสงาและมเกยรต ราชพฤกษ เพอชวยเสรมใหมศกดศรและบารม เฟองฟา เพอความสดใส เบกบาน มชวตทเฟองฟ โปยเซยน จะน ามาซงโชคลาภ ขนน เพอใหคนเกอหนนจนเจอ มะยม เพอใหคนนยมชมชอบ

ราศตลย : ไมมงคล คอ หมากแดง ปาลม พลดาง โกสน เพอชวยเสรมใหมบญบารม ชวยคมครองใหอยเยนเปนสข จ าป เพอความสดในหนาทการงาน จ าปา เพอใหมแตคนรก เฟรนขาหลวง ชวยสงเสรมชอเสยงเกยรตยศ

ราศพจก : ไมมงคล คอ พวงแสด ปาลม เฟองฟา เพอชวตทสวางไสวรงเรอง เบญจมาศ ชวยใหรงเรองมนคง ขนน ชวยใหคนเกอหนนจนเจอ วานสทศ เพอแคลวคลาด ปลอดภย ไมวาจะเดนทางไปทใด

ราศธน : ไมมงคล คอ บว เพอใหเกดความบรสทธเบกบาน เฟรนขาหลวง เพอจะน ามาซงชอเสยงเกยรตยศแกผปลก แกว ชวยกระจายอปสรรคปญหาออกไปจากชวต พลดาง และ โปยเซยน จะชวยเสรมโชคลาภ

3.5) ไมมงคลประจ าวนเกด (บษบา จงพานชยกล, 2549) ผเกดวนอาทตย ไมมงคลจะเปนพวกไมดอกสเหลอง หรอสสม เนองจากส

เหลอง และสสมเปนสทถกโฉลก และเปนตนไมสรมงคลของคนทเกดวนนโดยเฉพาะ ไมมงคลของคนเกดวนอาทตยทนาสนใจไดแก ราชพฤกษหรอคน โปยเซยน(สเหลองหรอสม) โกสน (เนนทใบมสเหลองแซมเยอะๆ ) ชบา(สเหลองและสม) จ าปา (สเหลอง) พวงแสด พทธรกษา ธรรมรกษา และเยอรบราทมดอกสสม สวนดอกไมประจ าวนเกดเปนดอกกหลาบสสม จะถกโฉลกกบคนทเกดวนอาทตยผมนสยทะเยอทะยานและกระตอรอรน ผเกดและดอกไมมความหมายถงความฝนอนยงใหญ ดอกไมอกชนดส าหรบผเกดวนนคอ ดอกทานตะวน อนเปนสญลกษณคกบพระอาทตยเสมอ บอกถงตวผเกดทเชอมน หวสง ถอตว และหยงในศกดศรดวย

ผเกดวนจนทร ไมมงคลควรเปนไมทมดอกสขาวหรอเหลองจะถกโฉลกมาก คนเกดวนจนทรจะมตนไมมงคลใหเลอกปลก ดงน วาสนา โกสน (ชอพองกบค าวา กศล) ราตร มะล มะมวง กวนอม โปยเซยน แกว จ าป พลดาง กระถน มะยม ชะพล พด ยงถาปลกแลวออกดอกหอม กจะยงโชคด ดอกไมประจ าวนเกดคอดอกมะลขาวสะอาด หมายถงผเกดทมความนมนวลออนโยน เรยบรอย สวนดอกไมอกชนดคอ ดอกกหลาบขาว หมายถงความรกทออนโยนและไมตองการสงใดตอบแทน เพราะคนเกดวนจนทรมกออนไหวงาย โรแมนตก

ผเกดวนองคาร ไมมงคลควรเปนไมทมดอกสแดง หรอชมพ คนเกดวนองคารจะมตนไมมงคลใหเลอกปลก ดงน กหลาบ(แดงหรอชมพ) อญชน โกสน โปยเซยน เขม ชบา พญายอ ชยพฤกษ ชมพพนธทพย ยโถดอกสชมพ เขมดอกสชมพ ถาตนไมของผเกดออกดอกมาก ๆ บอกไดวา

124

เก าลงมความสข และดอกไมประจ าวนเกดคอ ดอกกลวยไม โดยเฉพาะทออกดอกสชมพ เพราะมความหมายถงความรกทรอนรม หวอหวา วบวาบตามอารมณของคนทเกดวนน

ผเกดวนพธ ไมมงคลควรเปนไมใบเขยว คนเกดวนพธจะมตนไมมงคลใหเลอกปลก ดงน กระดงงา สนฉตร กวนอม วาสนา พลดาง โปยเซยน กลวย ราชพฤกษหรอคน กหลาบ โกสน ชบา ตนไมเหลานนจะชวยปกปองคมครองผเกดได คอ ดอกบว ดอกไมประจ าวนเกด คอดอกบว หมายถงจตใจอนสงบ เพราะคนทเกดวนพธมกชอบเปนนกการทตและรกสนตภาพ

ผเกดวนพฤหสบด ชะตาชวตของคนเกดวนนจะไดดมเกยรต มทรพย แตจะมทกขเรองเพอนฝงหรอคครอง เพราะเปนคนเจาช บรวารไมคอยเชอฟง ชะตาชวตตองคอยค าชผอยรอบขางเสมอ ไมมงคลควรเปนไมทมดอกสขาวเพอเสรมชะตาและใหตองโฉลก ไมมงคลของคนเกดวนพฤหสบด ไดแก มะล จ าป ราตร พด กหลาบ(ขาว) แกว โสน ราชพฤกษ และบานบร ดอกไมประจ าวนเกดคอ ดอกกหลาบสเหลอง หมายถงการเปลยนแปลงในเรองความรก รกซอนซอนใจ เพราะคนทเกดวนนเปนคนรกงายหนายเรว เจาชเลก ๆ ดอกไมอกชนดหนงคอ ดอกคารเนชนสชมพ หมายถงรกทออนโยนและออนหวาน ผทเกดวนพฤหสบดเปนคนสภาพออนโยนและมอารมณขน

ผเกดวนศกร คนเกดวนนมบคลกด พดจาหวาน ชางยกยอเอาอกเอาใจ ปลอบประโลมคนเกง เปนคนรกสวยรกงาม ไมมงคลควรเปนไมทมดอกทกส ไมมงคลของคนเกดวนศกร ไดแก กหลาบ อญชน เขม ชบา โกสน โปยเซยน (ดอกสแดงหรอชมพ) พยบหมอก แส ดอกไมประจ าวนเกดคอ กหลาบทกส เพราะคนทเกดวนศกรมกเปนนกรกทยงใหญ หรอจะเปนดอกไมเจาเสนหทมความหมายหวานแบบ ดอกไวโอแลต คนทเกดวนศกรบางอารมณกโลเล จงได ดอกลาเวนเดอรทมความหมายถงรกทสบสน ไมแนนอน

ผเกดวนเสาร คนเกดวนนเปนคนกลาแกรงหาวหาญ ชะตาชวตชอบอยอยางเรยบงาย ชอบงานทไมตองเครงเครยด ไมมงคลของคนเกดวน ไดแก วาสนา มะล ไมวาจะเปนมะละซอนหรอมะลลา กวนอม จ าป จ าปา กลปงหา นพวงคราม อนทนล หรอพวกไมผลไดแก มะมวง ชมพ ฝรง ทนอกจากจะเกบผลกนไดแลว ยงเชอวาจะท าใหผปลกร ารวยยงขนอกดวย ดอกไมประจ าวนเกดคอ ดอกลลล อนหมายถงรกครงแรก รกทบรสทธ

4.3.3.2 ภมปญญาไทยในการน าสมนไพรมาใชในประเพณ พธกรรม

ประเพณไทยมองคประกอบส าคญ 4 ประการ คอ แนวคด พธกรรม สมาชก และการเฉลมฉลอง ซงขนอยกบความคด คานยม และความเชอของคนทอยรวมกนในสงคม ประเพณ จงเปนวฒนธรรมของสงคมมการปฏบตสบทอดกนมาตามความคด ความร ความรสก ตลอดจนคานยมทเหนวาเปนสงทด ควรกระท า เพอเสรมสรางใหจตใจมนคงและมความสบายใจ โดยเชอวาจตใจ มอทธพลและความสมพนธกบรางกาย พธกรรมย งสะทอนแนวคดทแสดงออกดวยสญลกษณ

125

ประกอบดวยอปกรณ วสดตาง ๆ ทใชในพธกรรม กรยาทาทางของเจาพธหรอผรวมพธและถอยค าภาษาทใชในพธกรรม เชน การอธษฐาน การรายคาถาเวทยมนต การสวด เปนตน การประพฤตปฏบตตามประเพณ พธกรรม แบงประเภทตามแนวคดในการกระท า เชน พธกรรมในเทศกาลตาง ๆ ทเกดขนและหมนเวยนเปนประจ า หรอพธกรรมทเกยวของกบการรกษาโรค การขจดปดเปาสงชวราย เปนตน พธกรรมกอใหเกดความสมานฉนท ท าใหสงคมไทยมความเปนปกแผน มนคง สามารถด ารงความเปนเอกลกษณและสบสานขนบธรรมเนยม วฒนธรรม ประเพณใหย งยนสบไป (กระทรวงสาธารณสข, 2540)

1) สมนไพรทน ามาใชในประเพณ พธกรรมของไทย ประเพณ พธกรรมตางๆ ของคนไทย ไมวาจะเปนประเพณทางพทธศาสนา และประเพณ

ทองถน เชน วนวสาขบชา วนเขาพรรษา มาฆบชา ออกพรรษา อาสาฬหบชา ประเพณลอยกระทง สงกรานต งานศพ งานแตงงาน งานปอย งานสารท งานแหเทยนพรรษา บญบงไฟ ประเพณไหลเรอไฟ ประเพณชกพระ ตกบาตรเทโว หากดองคประกอบของประเพณ พธกรรม เหลานจะพบวามพชผก ตนไม ดอกไม เขามาเกยวของมากมาย

พชสมนไพรทน ามาใชประกอบในประเพณ พธกรรมของไทยสวนใหญจะเปนไมมงคล หรอพชผกพนบานทปลกในบานเรอนหรอในชมชน ความหมายทไดมาจากชอพชผกเหลานถกน ามาสรางเปนความเชอ ดวยเหตผลทชอหรอความพองของเสยงเปนค าทแสดงถงความด กอใหเกดความมนคงทางจตใจ ตอการทจะท ากจกรรมตางๆ ซงจะยกตวอยางทใชกนโดยทวไป ดงน

มะขาม ต าราพรหมชาตฉบบหลวงถอวามะขามเปนไมมงคลชนดหนงทควรปลกไวเพอปองกนความถอยถอยความและผรายมใหมากล ากราย อกทงมะขามยงเปนตนไมทมชอเปนมงคลนาม ถอกนวาเปนเคลดจะท าใหคนมแตเกรงขาม ย าเกรง จงน ายอดมะขามมาใชในการสะเดาะเคราะห เปนพธทท าพรอมกบการสบชะตาหรอแยกท า มกท ากบคนปวยเพอขจดปดเปาความเจบปวยใหหมดไป ในพธจะมการท าสะดวง (น ากาบกลวยมาท าเปนกรอบสเหลยมใชไมไผแหลมยาวสอดสลบท าใหเปนตารางบดวยใบตอง บรรจอาหารคาวหวาน ปนตวสตวตาง ๆ ซงถอเปนการอทศสวนกศลใหกบสงทมารบกวนผปวย) โดยจะน าใบไมมาใสดวย คอ ยอดสมปอย ยอดมะขาม ซงยอดมะขามกอใหเกดความเกรงขาม ขามกลว และยอดสมปอย คอ การปลดปลอย ความเชอตาง ๆ เหลานมการปฏบตสบทอดกนมานาน และถายทอดไปสลกหลาน จากรนหนงไปสรนหนง กลายเปนความเชอสบตอกนมา

พรก ใชในพธกรรมเชงลบ ไดแก การสาปแชงคนทเปนศตรหรอมาท าราย โดยจะเผาพรก เผาเกลอ บางครงกมสวนผสมของหอมแดง กระเทยมไปดวย แลวใสชอคนทแชงลงไป เชอวาจะท าใหคน ๆ นนเรารอน เจบแสบ ไมมความสข โดยอาจจะจดธปเทยนกลาวแชงดวย ปจจบนกยงคงมใชอยและมเกรดอกวา หากท าตอนเดอนดบขางแรมจะไดผลมาก หรอใสในน าสาบานเพอสาบานใหเพอนไมทรยศตอกน โดยมสวนผสมระหวางเหลา พรกและเกลอ นอกจากนในสมยโบราณพรานปาหรอคนเขาปาใหเอา พรก เกลอ กระเทยม หอมแดง ใบไมสมแลวเผาไลผปา เมออยในปาให

126

สมทกเยนจะชวยปองกนไขปา เชนเดยวกนหากเกดลมหมน ซงเชอวามาจากผปาใหสมไลแลวลมจะหยดหมน ผปาจะไมอย หรอใชพรกในการลงคาถาอาคมไลผ ซงภมปญญานแสดงถงความลกซง เฉลยวฉลาด การสมเผาพรก หอมแดง กระเทยม กลนจะฉนมากและอยนาน สตวปา ยง และแมลงจะไมเขามาใกล ท าใหปลอดภยจากไขปาและสตวรายดวย หรอใชในถงสงฆทาน หรอวางใหเจาทเจาทางในบาน โดยใสขาว พรก เกลอ หรอวางตรงธรณประตบานในพธขนบานใหม เพอปองกนเหตรายใหอยรมเยนเปนสข

ขมน ใชในพธการบวชนาคและพธกรรมอนๆ โดยมความเชอมาแตครงโบราณกาลวา ขมนเปนตวแทนของพระพทธเจา การใชขมนทาหนานาค ทาศรษะหลงโกนผมแลว หรอชโลมตวนาคใหเหมอนทองทาและทาเทาใหพระใหม เปนการฉลองพระใหมใหดมราศ เปนการรกษาและสมานผวไปในตว ทงยงมสวนประกอบในการท าเครองรางของขลง หรอใชทาใหเดกทารกแรกเกดใหเปนมงคลและรกษาสมานผวไปในตว นอกจากนยงมการน าขมนมาตมน าอาบแลวลงยนตเชอวาจะท าใหคงกระพนชาตร หรอใชรวมกบน าดอกค าฝอย สมปอย เพอลดน าด าหวผใหญ ขอขมาลาโทษ ทางศาสนาอสลามกใชในพธส าคญ เชน ประกอบพธเรยกขวญของชาวมสลม โดยน าขาวขาวและขาวเหนยวแดงขมนผสมกนหรอใชแกคณไสย โดยน าขาวเหนยวขาวผสมขมนและไก ลงคาถาก ากบดวย

ตะไคร ใชในพธกรรมบนบาลศาลกลาว เพอมใหเกดฝนตกในยามทไมตองการ โดยการปลกตะไครเอาทางหวกลบลง เพอปองกนมใหเกดฝนตกในชวงเวลาจดงานหรอพธการตางๆ กลางแจง โดยมเคลดวาผทปลกตองเปนแมหมาย หรอความเชอในบางพนทหากใหผเปนชายเปลอยกายท าพธปลกจะไดผล และเมอเสรจงานตองรบถอนออก ถาไมถอนออกจะท าใหฝนแลง หรอใชในพธกรรมการสบชะตาส าหรบคนแกหรอคนเจบปวยเพอใหหายและมอายยนยาว โดยใชตะไครและใบคา น ามาฟนเปนเชอก เรยกวา คาเขยว น าไปพนรอบตนโพธเชอวาจะใหคงอย หรอจะใชหนอกลวย หนอออย เพราะเปนพชทปลกขนเรว จะท าใหหายจากโรคภยไขเจบไดเรวขน นอกจากน ยงเชอวาถาพกตะไครตดตว สามารถปองกนตะขาบกด สนขกดไมเขา หากน าตะไครทปลกไว 3 ป แลวน ามาท าตะกรด ใชคาถาก ากบจะยงไมเขา หรอผกขาเดกวยหดเดนกนหกลม กนขาแพลง หรอมดไวกบขาสตวทหก เชน สนข ไก แมว นก ฯลฯ จะชวยใหขากลบคนเรวขน

มะนาว ตามต าราพรหมชาตกลาวา มะนาวเปนไมมงคลชนดหนง ใชในพธกรรมความเชอวาสามารถกนงพษได เชอวางพษจะแพมะนาว มะนาวลกเดยวกนงพษไดส าหรบเวลาเดนเขาปา หรอทรก ใชใบมะนาวปองกนกลนศพ โดยต าใบมะนาว ใบมะกรดมาทศพคนตาย หลงการอาบน าศพ ใชแกคณไสยโดยใชมะนาว 108 ใบ ไพร 8 แวน ขมน มาตมใหคนปวยรบประทาน ใชในพธแหผาปาโดยกอนถงวดจะใหโยนมะนาวไปขางหนา

มะกรด ตามต าราพรหมชาตถอเปนไมมงคลชนดหนง ควรปลกไวเพอความสขสวสดของคนในครอบครว ในพธกรรมจะใชใบหรอผวมะกรดใสในน ามนตทกชนด ถอเปนสรมงคลและมกลนหอม อาจผสมรวมกบผกสมปอย ใบเงน ใบทอง ใบนาค หมากผหมากเมย ใชขบคณไสย จะเหน

127

ผลภายใน 3 วน จะขจดคณไสยไดทงสน โดยฝานมะกรด 7 ชน ใสในน ามนต มคาถาก ากบ แลวน าไปใหผถกคณไสยดมหรอแกผสง ปอบเขา ใชรวมกบวาหอม ลกสมปอย หวไพล ฝานบาง ๆ ทงไพลด าและไพลเหลอง ในพธท าบญ คอ ท าบญสงฆทานและบวชนาค ใชตนมดรวมกนเปนเครองทาน หรอมดกานและใบเปนทพรมน ามนตเพอรดน าศพ

หอมแดง ใชเปนสวนผสมในพธสาปแชง ทมการเผาพรก เผาเกลอ ในบางพนทจะรวมหอมแดงและกระเทยม ซงมกลนฉนแสบเขาไวดวย ใชเปนสวนหนงของพชสมนไพรทใชสมไฟไลผปา ไขปาไดด หรอใชทาจมกวว ควายดบกลนสาปเสอ ทางภาคใตมความเชอวาไลผไดโดยผสมกบพรกไทยและกระเทยม หรอใชหอมใสในสงฆทาน ใชในพธขนบานใหมรวมกบขาวสาร เกลอ กระเทยม มความหมายวาใหสมบรณพนสข ใชหอมแดงปลกเสก เคยว แลวพนทตวเดกใหหยดรองไห

กระเทยม เปนสมนไพรทมบทบาทส าคญชนดหนงในแงพธกรรม ใชในพธสาปแชงรวมกบพรกและหอมแดง ใชทาจมกวว ควาย ดบกลนสาปเสอ ใชรกษาโรคตาแดง โดยหมอจะทองคาถาและเคยวกระเทยมใหผปวยหลบตา เปาลมรดหนงตา ถาหมอทรกษาเกงกจะเปาทหนาแขงของตนเอง เขยนชอคนบนหนาแขงแลวเปา กระเทยมผสมกบเปลอกหอมแดงวาคาถาแลวสามารถไลผได ชาวเหนอใชกระเทยมใสกระเชาเพอมอบแสดงความเคารพตอบดามารดา หรอญาตผใหญในพธรดน าด าหว หรอใชประกอบในพธปอยหลวง หรอใชทารองพนบรเวณทจะตดทองพระหรอลกนมตเมอตงใจจะไปวดปดทองชาวบานจะน ากระเทยมตดไปดวยอยางนอย 1 หว รบประทานสด ๆ ทกมอจะไมมโรคภยเบยดเบยน

ขา มสรรพคณในทางกนคณไสยหรอแกคณไสยได โดยน าขามาหน 7 แวน ใหคนปวยทถกคณไสยเคยวกนไปกบน ามนต กานใบของขาทมลกษณะคลายล าตนทไดลงคาถาไวแลว เชอวาสามารถไลผได ใหปลกไวในบานผจะเขาบานไมได หรอใชตนขาตเพอไลผ มการใชขาปกบนเจดยทราย เพอไลผใชใสในเครองสงฆทาน ชาวเหนอเชอวาถาน าขามาปกรอบราชวตร ซงเปนสวนหนงของการประกอบพธกรรม “หอผเสอบาน” ของชาวลานนา เพอปกปองประชาชนไมใหเกดความเดอดรอน รบกวน

กลวย เปนไมทอยในวถชวตของชาวไทยนบแตเกดจนสนอายขย เปนสวนประกอบในพธกรรมในชวตประจ า วน และเกยวของกบความเชอของชาวพนเมองในหลายทองถน ความเชอแบบพราหมณ กลวยเปนเครองหมายแหงความอดมสมบรณ ตนกลวยและผลกลวยจงมกเปนองคประกอบหนงของเครองบชาในพธกรรม และพธมงคลของไทย เชน พธสมรส พธสบชะตาของชาวเหนอ พธบชาสงศกดสทธ พธพทธาภเษก พธเทศนมหาชาต เปนตน นอกจากนใบกลวยหรอทเรยกวา “ใบตอง” น ามาใชประโยชนนานาชนด เชน น าใบกลวยมาท าบายศร ในพธบายศรสขวญ ท ากระทง เพอใชในพธลอยกระทงของชาวอสานในเดอน 12 น ามาท ากรวยใสดอกไม ถวายพระหรอใชในพธกรรมและใบกลวยยงท าเปนกระทงหรอใชหอของคาว ของหวานได ใบกลวยแหงใชน ามามวนบหรสบ กาบกลวย (กาบชนนอกของตนกลวย) น ามาฉกเปนเสนเลก ๆ ตากแหงท าเปนเชอกได

128

สมปอย เปนสมนไพรทใชในพธกรรมลางเสนยดจญไร ขณะเดยวกนสมปอยกใชในงานสรงน าพระพทธรปในวนสงกรานต และใชรดน าด าหวผใหญ หรอใชสมปอยในงานพธศพทางภาคเหนอ ดวยเชอวาจะชวยขจดความทกขโศกออกไป

ใบเงน ใบทอง ใบนาก หมายถง มฐานะด มทรพย มะตม หมายถงการปองกนภยอนตราย เพราะลกษณะใบม 3 แฉก เปนรปตร ซงเปน

อาวธของพระศวะ ถว ขาวเปลอก หมายถง ท าใหอดมสมบรณ มะพราว ความบรสทธ มนคง ใบแกว หมายถง ความเปนสรมงคล ใบขนน หมายถง การหนนน าไปในทางทด มมากขน ตนออย หมายถง ความหวาน ความสข ความเจรญ

นอกจากนยงมการน าดอกไมมาใชเปนสงสกการะบชา น ามาตกแตงงานตางๆ ดวย ไมวาจะเปนบายศรสขวญ พวงมาลย พานดอกไม ไหวคร ฯลฯ ดอกไมทนาสนใจ เชน มะล กหลาบ กลวยไม ดอกพด ดอกเขม จ าป จ าปา ดอกรก ดอกพดซอน

2) ประเพณ พธกรรมทวไป และประเพณ พธกรรมภาคกลาง ประเพณ พธกรรมทวไป เปนประเพณทพบไดในเกอบทกทองถนของสงคมไทย รวมถง

ภาคกลาง ซงจะมความเชอและแนวทางการปฏบตทคลายคลงกน ประเพณ พธกรรมทมการน าพชสมนไพรมาใช เชน ประเพณสขวญ/รบขวญ/ท าขวญเดก พธโกนจก พธท าบญขนบานใหม/ท าบญบาน พธแตงงาน พธบวช ประเพณลอยกระทง ประเพณสงกรานต พธไหวคร ประเพณรบขวญขาว พธขอฝน และพธศพ (เพญจนทร ประดบมข, 2534 ; สาร สาระทศนานนท, 2538 ; ประมวลสาระชดวชาไทยคดศกษา สาขาศลปะศาสตร หนวยท 8 – 15, 2546)

2.1) ประเพณสขวญ/รบขวญ/ท าขวญเดก ประเพณท าขวญหรอรบขวญเดก จะท ากนเมอเดกคลอดออกมาพนจากโรคภยและ

รอดตายแลวจนถงวนท 4 ของการเกดมาเปนคน เรยกวา “พธท าขวญวน” สวน “พธท าขวญเดอน” จะท าเมอเดกเกดมาครบ 1 เดอน พธปฏบตของบรรพบรษไทยทมตอเดกทารกทส าคญ อก 2 ประการ ไดแก การท าพธลงเปลและพธปเปลเดก พธลงเปลเดก ขาวของเครองใชทตองใชในพธไดแก ขาวตอก ขาวเปลอก ถวเขยว งา เมลดฝาย ฟกเขยว 1 ผล และมะพราว วตถประสงคของการท าพธเพอเอาสงอนไมเปนมงคล เคราะหและโรคภยใหพนจากตวเดก สวนพธปเปลเดกจะใชน าพระพทธมนต แมวตวสวยงามซงเลยงงายน าสายสรอยสวมทคอแมวและใชสมนไพรประกอบในพธ ไดแก ใบมะตม กระแจะจนทร ถว งา

2.2) พธโกนจก

129

เดกทารกเมอเกดไดครบเดอนจะจดใหมการโกนผมไฟและไวจก เนองจากมความเชอวา จะท าใหเดกเลยงงายและมสขภาพแขงแรง จนกระทงเดกชายอยในวย 13 ขวบ สวนเดกหญงอายครบ 11 ขวบ จงจะจดใหมพธท าขวญจกและโกนจก การท าขวญจกสมนไพรทใชประกอบในพธกรรมไดแก มะพราวออน 1 ผล และกลวยน าวา 1 หว น าทง 2 อยาง ใชประกอบกบขนมตมขาว ขนมตมแดง และขนใสขาวสาร 1 ขนส าหรบปกแวนเทยน ไมมงคลทใชในพธโกนจกคอใบเงน ใบทอง และหญาแพรก

2.3) พธท าบญขนบานใหม/ท าบญบาน พธปลกเรอนจะตองมการฝงเสาทงเสาเอกและเสารอง กอนทจะท าลายเสาละหลม

จะตองมการท าขวญเสา โดยมพชสมนไพรทใชประกอบในพธ ไดแก กลวย 1 เครอ ตนกก ตนกลวย ตนออย หอหมาก หอพล พชสมนไพรทง 6 อยาง ใชประกอบกบดายดบ 108 เสน น าสงของทงหมดมดตดกบเสามงคล แลวจงท าพธยกเสาลงหลม โดยใชน าขมนและน าสมปอยคอยประพรมเสาในระหวางทยกลง ส าหรบหลมทขดเตรยมไวใหใชใบสมนไพรรองกนหลม เพอเปนคตวาจะไดชวยค าหนนจนเจอใหบานหลงนนมความเจรญรงเรอง ใบสมนไพรดงกลาวไดแก ใบเตา ใบหนน (ขนน) ใบดอกแกว และใบตน (พทรา)

การขนบานใหม คนไทยถอวาการขนบานใหมหมายถงการมวถชวตความเปนอยในสงแวดลอมใหมทจะตองดขนกวาเดม ดงนน จะตองมพธมงคล เจาของบานจะตองเตรยมหนบด ไมเทา ไกขาว แมว และพชสมนไพรดงตอไปนเพอใชประกอบในพธ คอ ฟก แฟง ถว งา สาค ขาวเปลอก และขาวตอกปนกบดอกมะล)

2.4) พธแตงงาน กอนจะมพ ธแตงงานจะตองมการหม นหมายกนกอร ซงขนใสของหม นจะ

ประกอบดวย ใบเงน ใบทอง ใบนาก ขาวเปลอก ถวเขยว งา ดอกบานไมรโรย ดอกบานไมรโรย ส าหรบพธแตงงานตามประเพณไทยจะตองมขบวนขนหมาก เรยกกนวาขนหมาก

แตงประกอบไปดวยขนหมากเอกและขนหมากโท ขนหมากเอกนอกจากจะใสเงนทน สนสอด เทยน ผาไหว ธปเทยนแลว ยงใสขาวสาร หมาก พล ดอกรก ใบเงน ใบทอง ใบนาก สวนขนหมากโทประกอบดวย: ถว งา ขาวเปลอก ใบเงน ใบทอง ใบนาก ใบรก ดอกบานไมรโรย มะล กหลาบ ตนกลวย ตนออย มะพราวออน

การจดพธเรยง(เคยง)หมอน ประกอบดวย ฟกเขยว หมอน า เพอใหมความใจเยน ไมววาม ใชอารมณ หนบดยา เพอใหความหนกแนน มนคง และถว งา เพอความเจรญรงเรอง

2.5) พธบวช ในพธบวชบางบานจะมการท าขวญนาคซงเปนการสอนใหนาคร าลกบญคณของบดา

มารดา ขาวของทจะตองใชในพธท าขวญไดแก เครองบายศร ไข 1 ฟอง ขนใสขาว และเทยนชย สงของทงหมด ใชประกอบกบพชสมนไพร คอ มะพราวออน กลวย ใบเงน ใบทอง ใบนสก และใบ

130

มะตม 2.6) ประเพณลอยกระทง ประเพณลอยกระทงของไทยสวนใหญจะท ากนทกภาค ในวนเพญ เ ดอน 12

วตถประสงคโดยรวมคอเพออธษฐานขอพรแกพระแมคงคา หรอเพอลอยเคราะหลอยโศกใหไปจากวถชวต ขอใหชวตพบแตในสงทดงาม หรอเพอขอขมาตอพระแมคงคาทไดใชกนใชอาบ และทงสงของลงไปในล าน า การลอยกระทงทท ากนเปนพธใหญโตสวนใหญอยทางภาคเหนอ กอนถงวนเพญเดอน 12 จะมการท าความสะอาดบานเรอน ทประตจะหาตนกลวย ตนออย กานมะพราวมาประดษฐท าเปนซมประตปาแบบตางๆ ใหสวยงาม มการรอยดอกบานไมรโรย ซงทางเมองเหนอเรยกวา ดอกตะลอม ท าเปนอบะหอยไวตามขอบประตเรอน ประตหอง หงบชาพระ

2.7) ประเพณสงกรานต วนสงกรานตถอเปนวนขนปใหมของไทยในอดต เปนประเพณทสนกสนานส าหรบ

หนมสาวจะไดพบปะพดคยเลนสาดน าซงกนและกน มการท าบญรวมกน ในวนสงกรานตจะมกจกรรมทตองท า ไดแก การท าบญตกบาตร รดน าด าหว ไหวผใหญ ปลอยนกปลอยปลา และมการละเลนตางๆ การรดน า คอการไปเอาพรหรอขอพรจากผใหญ โดยจะใหผใหญทตนเคารพนบถอนงลงแลวผทไปขอพรจะน าน าทใสน าหอมหรอแปงร าโรยดวยดอกมะลและกลบกหลาบรดทมอผใหญ ทานจะใหศลใหพรถอเปนมงคลแกชวต การด าหว คอการรดน าแตเปนค าทางภาคเหนอ สวนหนงถอเปนการขอขมาในสงทไดลวงเกนหรอขอพรปใหมจากผใหญ ของทใชในการด าหวประกอบไปดวย ผาขนหน และใชพชสมนไพรคอ มะพราว กลวย ขมน และสมปอย

2.8) พธไหวคร ในวนท 16 มกราคมของทกปถอเปนวนคร ซงตามโรงเรยนหรอมหาวทยาลยจะจด

ใหมพธไหวคร เพอใหนกเรยนไดแสดงความกตญญกตเวทตอครอาจารย โดยในงานวนพธจะมพชไมดอกประกอบพธ ไดแก ดอกบานไมรโรย ดอกรก ดอกบานชน ดอกทานตะวน ดอกมะเขอ หญาแพรก และดอกเขม เชอกนวา ดอกบานไมรโรย ดอกรก ดอกบานชน ดอกทานตะวน เปนเสมอนดอกไมทมนามเปนมงคล ดอกมะเขอ ซงกานดอกมลกษณะโคงนอมลงเปนสญลกษณของความออนนอมถอมตน เพราะดอกมะเขอทกดอกจะโนมดอกคอมกลบต าเสมอ หญาแพรกหมาย มความทนทานสงตอลมฟาอากาศ และแพรกระจายรวดเรว แสดงถงความอดทน ความเจรญงอกงาม ดอกเขม ปลายดอกตมมลกษณะเรยวแหลมเปนสญลกษณของปญญาซงใหมความเฉยบแหลมเหมอนเขม

2.9) ประเพณรบขวญขาว ประเพณรบขวญขาวหรอประเพณรบขวญแมพระโพสพจากกลางนามาประทบในยง

ขาวเมอท าพธนแสดงวาฤดท านาไดสนสดลงแลว วตถประสงคในการท าพธรบขวญขาวคอ เพอใหได

131

ผลผลตขาวดในปตอไป เครองประกอบพธจะเปนขนม เครองประทนโฉมหนาโตะเครองแปง ผาชนดตางและบายศร สวนพชสมนไพรทใชไดแก เผอก มน หมากพล ใชเปนเครองตงบวงสรวง

2.10) พธขอฝน พธขอฝนเปนพธทชาวบานจะท าตอเมอฝนไมตกตองตามฤดกาล หรอมาลาชา

ผดปกต ซงมผลกระทบตอการปลกพชสวนในไรนา การขอฝนจะท าโดยการแหนางแมว โดยการหาแมวตวเมยใสลงในชะลอมหรออาจจะใสในเขงหรอตะกรากไดแลวแตจะหาไดในพนท แลวใชคานสอดไปทชะลอมหรอตะกรา จดขบวนแหโดยชวนใหคนในชมชนมารวมพธ ใครมกลอง มกรบ ฆอง หรอฉง สดแลวแตกจะน ามาตในขบวนแหดวย จากนนกเคลอนขบวนแหออกเดน เมอแหไปถงหนาบานใคร เจาบานจะเอากระบวยตกน าในตมสาดลงไปในชะลอมทขงแมวอย แมวเปนสตวทไมชอบน าเมอโดนสาดจะตกใจและดนจนสดฤทธ บางครงจะหลดจากชะลอมกจะตามไปจบแมวมาขงไวในชะลอมอก ขบวนแหจะเดนไปจนสดเขตบานแลวกกลบ การแหนางแมวไมปรากฏใชพชสมนไพรประกอบในพธ แตจะมอกพธหนงซงเปนการขอฝนเหมอนกนเรยกวา “พธปนเมฆ” ซงของทใชประกอบในพธ ไดแก มะพราว

2.11) พธศพ การอาบน าศพ เปนธรรมเนยมอยางหนงในพธท าศพ โดยจะอาบกอนน าศพลงโลง

สาเหตทตองมการอาบน าศพกอน เพราะตองการใหรางกายของผตายสะอาดบรสทธ สมยกอนการอาบน าศพจะใชหมอดนตมน า ในหมอจะประกอบไปดวยใบหนาด ใบสมปอย และใบมะขาม

ศพจะถกอาบดวยน าอนกอนแลวจงอาบน าเยนอกครง ฟอกดวย สมมะกรดแลวลางรางกายศพจนสะอาด หลงจากนนจงฟอกตวศพดวยขมนชนสดและผวมะกรดต าละเอยด

กอนการเผาศพจะใชน ามะพราวรดหนาศพ เปนการช าระลางครงสดทาย เปรยบเสมอนการลางอกศลกรรมตางๆ ใหหมดสนไมตดคางไปในภพหนาและทายทสดใชดอกไมจนทนในการเผาศพ

มความเชอวา ในพธศพหามน าพชผกทมลกษณะเปนเสนสายยาวใย เชน ยอดฟกทอง ต าลง เปนตน เพราะจะท าใหเกดการลมตายตอกนไป

3) ประเพณ พธกรรมเฉพาะในทองถน ประเพณ พธกรรมเฉพาะในทองถนเปนธรรมเนยมประเพณทปฏบตสบทอดกนมาเฉพาะ

ในภมภาคหรอในทองถนนน ไมไดแพรหลายไปทวไป โดยจะแบงเปนประเพณ พธกรรมภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต (ประมวลสาระชดวชาไทยคดศกษา สาขาศลปะศาสตร หนวยท 8 – 15, 2546 ; ประทม ชมเพงพนธ, 2548 ; เพญนภา ทรพยเจรญ, 2545)

3.1) ประเพณ พธกรรมภาคเหนอ ประเพณ พธกรรมของภาคเหนอทมการน าพชสมนไพรมาใชมดงน

132

ประเพณสงกรานตชาวเหนอ สงกรานต คอ ปใหม หรอปใหมเมองของชาวเหนอ ซงตรงกบวนท 13 14 และ15 เดอนเมษายน วนแรกคอวนสงขารลอง คอวนสงกรานตนนเองในความหมายของชาวบาน ตรงกบวนท 13 เมษายน เชอกนวาป สงขารยาสงขารจะพาความชวราย ความไมดไมงาม เคราะหรายตางๆ ออกไปจากบานชองและผคน วนทสองคอวนเนา หรอเนาว ตรงกบวนท 14 เมษายน ถอกนวาถาใครปากรายดาทอผอนในวนนจะท าใหปากเนา ประเพณในวนนมการตระเตรยมอาหาร ขนม และขาวของไวส าหรบท าบญ วนทสามคอวนพญาวนหรอวนมหาสงกรานต ตรงกบวนท 15 เมษายน ในวนนจะมประเพณด าหว หรอการคารวะผเฒาผแก บดามารดา ญาตพนอง ผ อาวโส และไปสรงน าพระพทธรปทส าคญ การด าหวจะตองใชเครองพธซงจะตองจดใหเหมาะสมตามความสมพนธของบคคลและจดตามคณวฒของผทเราจะไปคารวะ เครองด าหวจ าแนกไดเปน 2 อยางคอ เครองด าหวแบบพธการ และเครองพธแบบธรรมดา (มณ พะยอมยงค, 2529 ; บญเลศ ครฑเมอง, 2538) เครองด าหวแบบพธการ ประกอบดวย พานดอกไมหรอชนดอก ตนดอก(พมดอกท าดวยไม หรอทองเหลอง มโพรงวางส าหรบน าดอกไมหลายชนดมามดรวมกนเปนตนดอก) หมากสม คอการท าโครงเปนตนพมน าเอาผลไมมาปกใสทโครงไมหรอโครงเหลก หมากเปง คอ การท าโครงดวยไมหรอทองเหลองเปนโครงพมสงประมาณ 1 ศอก สวนหมากพล คอ การเอาหมากพล ยาสบ เปลอกตอ มารวมหอดวยใบตองเปนรปกรวยแหลมส าหรบตงไวในถาด

เครองพธแบบธรรมดา ประกอบดวย ดอกไม ธปเทยน น าขมน สมปอย หมากเมยง บหร บางทกใสเงนทองดวย เครองบรโภคตางๆ เชน ผลไมตามฤดกาล เชน มะพราวออน กลวยดบหรอกลวยสกเปนเครอ แตง มะปราง มะมวง พชผกไดแก พรกสด พรกแหง กระเทยม หอมแดง ถวฝกยาว มะเขอ กะหล าปล

ประเพณเลยงขนโตก แตเดมการกนขาวขนโตกเปนวถชวตประจ าวนของชาวลานนา เปนการกนกนในหมครอบครว หรอในโอกาสทไดท าบญท าทาน ตอมาไดมการพฒนาพธการกนเลยงขนโตกส าหรบตอนรบแขกคนส าคญทมาเยยมเยอน เพอใหแขกมความรสกทดตอการตอนรบอยางสมเกยรต และเกดความอบอนประทบใจ การกนขาวขนโตกจะตองรบประทานขาวนงหรอขาวเหนยวเปนหลก ประกอบกบอาหารพนเมองชาวเหนอ เชน แกงฮงเล แกงออม แกงแค แกงกระดาง ใสอว เนอยาง ลาบ น าพรกออง น าพรกหนม แคบหม ผกสด ผกนง ของหวานกม ขนมปาด ขาวแตน ขาวควบ น าตนคนโท ขนน าส าหรบลางมอกอนหยบขาวนง มเมยง บหร ไวส าหรบแขกดวย ส าหรบพชสมนไพรทใชในพธ นอกจากผกสดตางๆ ของภาคเหนอทใชเปนอาหารแลว สวนใหญจะเปนดอกไมสวยงามตางๆ ประดบเวท ตามสถานทจดงาน และใชส าหรบสตรทเปนนางร าประดบมนผม และท าเปนพวงมาลยคลองคอผทอยในงานทงหมด

ประเพณปอยหลวง การท าบญประเพณปอยหลวง หมายถงงานท าบญเพอเฉลมฉลองศาสนสมบตตางๆ เชนโบสถ วหาร กฏ ศาลาการเปรยญ หรอศาลาบาตร เปนงานทจดอยางยงใหญของชาวบาน เพอแสดงความสามคคกนสรางประโยชนแกสวนรวม ตอมานอกจากการฉลองศาสน

133

สมบตแลวมการอนโลมใหจดประเพณปอยหลวงเพอเฉลมฉลองสาธารณสมบตดวย เชน สะพาน สถานอนามย โรงเรยน ชาวเหนอถอวาการจดงานท าบญประเพณปอยหลวงเปนการท าบญเพอใหเกดอานสงคแกตนและครอบครว ถอวาไดบญกศลแรงมาก ชวงเวลาทนยมท าบญประเพณปอยหลวง คอชวงทประชาชนเวนวางจากการประกอบอาชพ คอชวงเดอนกมภาพนธถงเดอนเมษายน หรอเดอนพฤษภาคมของทกป ระยะเวลาของการจดงานประมาณ 3-7 วน แลวแตก าลงความสามารถของวด ลกษณะของงานประเพณ จะมการปกไมไผเพอท าตงสองขางทางทจะไปสวด ตงจะถกประดบดวยผาแพรสตางๆ สวยงาม พอเรมวนงานจะมขบวนแห มการฟอนร าของสตรในชมชนซงแตงกายสวยงามตามแบบฉบบของการแตงกายภาคเหนอ ระหวางทแหจะมการโปรยทานโดยใชเหรยญเงนฝงไวในลกมะนาว เมอขบวนแหเขามาในวดจะมการเลยงดแขกทมาจากบานอนๆ ขาวของทใชเลยงในงานจะม หมาก เมยง บหร เจาภาพจะจดเตรยมไวทกวน

ประเพณปอยนอย ประเพณปอยนอย หรอปอยบวช ไดแก ประเพณการบวชเปกซ หรอการบรรพชาอปสมบทของชาวเหนอ ซงเปนประเพณทจดขนเปนการภายในเฉพาะวงศาคณาญาตและมตรสหายเทานน มไดเปนงานสวนรวมหรอสาธารณะอยางปอยหลวง อาจมการรวมกนบวชเดกทเปนก าพราขาดคนดแลบาง โดยเจาอาวาสเปนประธาน

คณคาส าคญประการหนงของการบวชสามเณรหรอปอยนอย คอสงคมไทยตองการคนทมความรและไดรบการฝกหดอบรมมาจากวดแลววาเปนคนสก หรอขนานบณฑต ชาวบานอยากจะใหลกสาวแตงงานดวย หวงใจวาคนทบวชแลวยอมรกทะนถนอมลกเมยไมทอดทง เพราะจตใจเตมไปดวยความเมตตากรณา และการทลกไดบวชคนชนบทถอวาเปนพอตแมต นบเปนผมเกยรตในหมบาน ใครๆ ยอมคบหาคารวะ เปนทรจกของคนในหมบานเปนอยางด

เมอทราบก าหนดวนบวชแนนอนแลวเจาภาพคอพอแมเดกจะเตรยมเครองบวชหรอเครองบรขารตางๆ ประกอบดวย จองหรอเตยงส าหรบนอน ผาแหลบคอผาปทนอน หมอน มง ผาหม อฐบรขาร และเครองใชทจ าเปนแกสมณะ เชน รองเทา รม กระโถน คนโท ยาม พด ผาปนง ผากราบ เปนตน การจดงานปอยนอยมกจะมกน 2 วน วนแรกเรยกวา วนแตงดา คอวนเตรยมงาน ซงไทยภาคกลางเรยกวาวนสกดบ ซงวนนทางเจาภาพเมอจดสถานทแลวกจะเอาเครองบรขารของพระใหมไปตงไว เชน เตยงนอน หมอน มง ฯลฯ ขอคนเฒาคนแกทมโวหารดใหพรไดมานงเฝาอยใกลๆ เตยงของพระใหม เรยกวาเจาพร คอคอยใหพรชาวบานทมารวมท าบญเปนครงแรกกอนจะรบพรจากพระสงฆและสามเณรหรอพระใหมตอไป ผทมารวมท าบญ เรยกวา ฮอมครว ซงในวนนจะมญาตสนทมตรสหายทไดรบใบบอกบญน าสงของ หรอเงนมารวมท าบญ เจาภาพจะจดใหมคนคอยรบเงนลงบญชไวเปนรายๆ เงนทเขามาฮอมนเรยกวา เงนลาภ ซงเจาภาพจะเปนผเกบไวใชจายในการท าบญทไดลงทนไปกอน และถอนทนคนจากคนทมาฮอมนเอง

134

นบแตโบราณมา มหรสพส าคญของชาวเหนอ คอ การซอเมอง มกจะเรยกรวมกนวา จอยซอ เปนการแสดงการขบรองสลบกนระหวางชายหญงทนยมเรยกวา ชางซอ คซอทรองดวยกน เรยกวา คถอง การซอนนผทรก ศลปะดานนจะตองไปหดกบพอครซอ มการยกครและกนออ คอการกนน าผงปลกเสก ดวยคาถาอาคมใหเปนผมสมองด ออผญา หรอ ออปญญา หมายถง ออทคนกนเขาแลวจะเปนคนมปญญาดเฉลยวฉลาดสามารถหดซอและเกงในดานปฏภาณโวหาร การกนออนน คอพอครซอจะเอาน าผงใสในปลองไมออแลวปลกเสกดวยอาคมใหชางซอกน ชางซอชายหญงมกอยคนละบาน เมอมอาชพเดยวกนกอาจมาซอถองกนได มดนตรประกอบคอ ปชม 3 ปชม 4 หรอ ปชม 5 บางวงประกอบดวยปแม ปกลาง ปถอย ซง และซะลอ บางวง เชน ซอจงหวดแพร นาน ใชซง 3 ขนาด คอ ใหญ กลาง เลก ประกอบการซอ

บานทมงานบอย เจาภาพจะใหญาตพนองชวยกนท าผามหรอปะร า เรยกกนวา ผามซอ หรอผามเปยง คอจะท ารานซอขนาดตกวางประมาณ 4 ศอก 4 ดาน มบนไดขนลง ขางลาง รานซอสงประมาณ 1 เมตรครง ทยกพนสงอยางนเพราะตองการใหคนฟงเหนกนทวและใหเสยงดงฟงชด เพราะอยสงกวาคนฟง เจาภาพจะเตรยมขนตง มเหลา 1 ขวด หมากพล ขาวปลา ดอกไม ธปเทยน เงน 6 บาน ใสในกวยหรอตะกรา เพอใหชางซอไหวครกอนจะท าการซอเมอถงเวลาก าหนดตงแต 09.00 น. จะเรมซอ มการปลง คอพกเปนระยะๆ ชวงละประมาณ 30 นาท

เมอพกรบประทานอาหารกลางวนแลว ตงแตบายโมงเปนตนไปจนถงเวลาเยน และแถมทายดวยการซอเลนอาย คอละครยอยใหคนฟงมความสนกครกครน ชางซอจะซอดวยจงหวะลลาและท านองหลายท านอง คอท านองขนเชยงใหมละมาย เชยงแสน ละมายจะปเพลงเงยว เพลงออ เพลงพมาและพระลอเดนดง ฯลฯ บางครงการซอมกจะสลบจอยเปนบางตอนดวย และชางซอจะตองซอมดมอลกแกวดวย เพอใหเกดความสวสดแกลกแกวและเปนความสนกสนานประทบใจ การแหลกแกว หรอแหสงลองของไทยใหญ กคอแหนาค ผดกบทางภาคกลางกแตวานาคทางภาคกลางนนนงขาวหมขาว สวนลกแกวของชาวเหนอแตงตวเปนกษตรยหรอเจาชาย ทเปนอยางนเพราะถอคตนยมวาเจาชายสทธตถะไดเสดจออกบวชจนบรรลพระสมมาสมโพธญาณ การบวชของกลบตรกใหมลกษณะคลอยตามความเชอนน ผจะบวชเปนลกแกวจงตองแตงตวเปนกษตรยหรอเจาชายเปนประเพณสบมา เครองแตงกายลกแกวจะมคนท าไวใหเชาหรอยมจากพวกลเก สวมชฎาอยางสวยงาม การแตงตวลกแกวนนญาตพนองจะเอาลกแกวไปยงวดใกลเคยง แตงตวเสรจแลวพาลกแกวไปกราบเจาอาวาสวดเพอขอศลขอพร จากนนพากนแหลกแกวมายงสถานทมปอยนอย อาจเปนทบานเจาภาพหรอวด ประเพณปอยขาวสงฆ ประเพณปอยขาวสงฆเปนงานบญเพออทศสวนกศลไปใหผตายทตายดวยอบตเหตตางๆ หรอตายทงกลม ทงนเพราะเชอวาคนทตายโหงนนวญญาณไมมความสข จะมการเชญวญญาณผตายมาเขาทรงคนทรง เพอไตถามความเปนอยและถามความตองการของผตายวาตองการสงใดบาง จะไดจดสงไปให การจดปอยขาวสงฆจะจดทบาน เจาภาพจดเตรยมเครองปจจย

135

ไทยทานตามกศลเจตนาและความเชอ นยมท าบานจ าลอง มเครองใชครบถวน(เหมอนพธเตกของจน) ท งทนอนหมอนมง ถวยชาม เสอผา รองเทา แวน หว และมเครองบรโภค คอขาว น าและอาหาร ตลอดจนหมาก พล บหรตางๆ โดยครบถวน ประเพณสรงน าพระธาต ดนแดนลานนาประชาชนมความผกพนกบศาสนา ชาวพทธนยมไปสปชนยสถานทส าคญ เชน จงหวดเชยงใหมกจะไปพระธาตดอยสเทพ จงหวดล าปางจะพากนไปพระธาตล าปางหลวง จงหวดล าพนกจะพากนไปพระธาตหรภญชย ในวนเพญ เดอน 8 เหนอ หรอแปดเปง ประชาชนจะรวมกนประกอบพธสรงน าพระบรมธาตเปนประจ าทกป วดบรมธาตจอมทองวนวหารเปนศาสนสถานเกาแกทส าคญ ตงอยบนเนนสงยาว 10 เมตร ทเรยกวา “ดอยจอมทอง” และมเจดยซงเปนทประดษฐานพระทกษณโมลธาต (สวนทเปนพระเศยรดานขวาของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา) พระบรมสารรกธาตจอมทองนนประดษฐานอยในพระโกศ 5 ชน มจ านวน 1 องค ขนาดเทาเมลดถวเขยว มสขาวนวลออกน าตาล คลายสดอกพกลแหง บรรจไวในเจดย ซงจะมการอญเชญออกมาใหประชาชนไดสกการะและสรงน าปละ 2 ครงทกป คอในวนเขาพรรษาและวนออกพรรษา วนขน 15 ค า เดอน 9 ของทกป จะเปนวนทพระบรมสารรกธาตเขาพรรษา พระภกษจะอญเชญพระบรมสารรกธาตออกจากพระโกศ 5 ชน มาประดษฐานในพระโกศแกวใส แลวแหไปท าพธทโบสถ ระหวางทางชาวบานจะโยนขาวตอก ดอกไมไปยงพระโกศเพอถวายเปนสกการะ เมอท าพธเสรจกจะแหจากโบสถไปยงหอสรงขางวหาร หอสรงนจะมรางน าเปนรปตวนาค ส าหรบใชสรงน า เดมจะใชน าแมกลานผสมดวยดอกค าฝอยเปนน าส าหรบสรง แตปจจบนใชน าสะอาดธรรมดา เมอสรงน าเสรจแลวกอญเชญกลบเขาจ าพรรษาในพระโกศ 5 ชนตามเดม กลางคนพระภกษสงฆจะสวดเจรญพระพทธมนต เปนอนเสรจพธ

ประเพณบชาอนทขล อนทขล คอเสาหลกเมองนครเชยงใหม ปจจบนต งอยในบรเวณวดเจดยหลวง (โชตถาราม) อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม เสาอนทขลเปนเสาหลกเมองคบานคเมองเชยใหม เปนทเคารพสกการะและนบถอวาเปนสงศกดสทธ เปนทรวมวญญาณของชาวเมองและบรรพบรษในอดต มประเพณเขาอนทขลเพอกราบไหวสกการะทกป ในอดตจะท ากนตอนปลายเดอน 8 ถงตนเดอน 9 เหนอ (เดอน6-7ของภาคกลาง) ในวนเรมพธเขาอนทขล ชาวบานชาวเมองจะพากนน าเอาดอกไม ธปเทยน น าขมน สมปอย ใสขนพานหรอภาชนะ น าไปท าการโสรจเสรจ สกการะบชา การท าพธดงกลาวมกจะเรมท าในวนจนทรคต แรม 13 ค า เดอน 8 เหนอ และวนสดทายท าพธออกอนทขลและบชาสบชะตาเมอง ในวนขน 4 ค า เดอน 9 เหนอ เปนประจ าทกป

ประเพณยเปง ในเดอนยของทางเหนอ ซงตรงกบเดอนพฤศจกายน ขน 15 ค า ตามต านาน พงศาวดารโยนกและจามเทวไดกลาวไววา ไดเกดอหวาตกโรคขนในแควนหรภญไชย ท าใหชาวเมองอพยพหนไปอยเมองหงสาวดเปนเวลาประมาณ 6 ป จงเดนทางกลบมายงบานเมองเดม พอถงวนครบรอบเวลาทไดจากบานเมองไป จงไดท ากระทงใสเครองสกการะบชาธปเทยนลอยตามน าเพอให

136

ไปถงญาตพนองและบรรพบรษทลวงลบในหงสาวดและเรยกการลอยกระทงนวา ลอยโขมดหรอลอยไฟ

กอนจะถงวนยเปง 2-3 วน ชาวบานจะน าเอากานมะพราว ตนกลวย ออย ดอกไม มาท าเปนซมประตทหนาบานและตามประตวด เรยกวาประตปา และท าความสะอาดบานเรอน เมอถงตอนเชาวนยเปงกจะมการท าบญ น าขาวปลาอาหารมา ถวายพระสงฆเพออทศสวนกศลใหแกบรรพบรษผลวงลบไปแลวเรยกวา ตานขนขาว ฟงเทศนธรรม พอหวค ากจะน ากระถางเทยน หรอ ขผง เรยกวาผางปะตบ มาจดเรยงไวหนาบาน หรอตามรวบาน หรอจดโคมแขวนไวตามหนาบาน และจะมการจดโคมลอย การจดโคมลอยม 2 แบบ คอแบบทใชปลอยในตอนกลางวน เรยกวาวาว จะเนนทตวโคมท าดวยกระดาษหลากสสนใหเหนไดชด จะใชการรมควนในการท าใหโคมลอยขนไปบนทองฟา การจดโคมลอยในตอนกลางวนมกจะน าเงน หรอสงของ หรอเขยนขอความวาผใดเกบโคมนไดกน าไปรบของรางวลจากผจด สวนโคมลอยทปลอยในตอนกลางคนจะเรยกวา โคมไฟ ตวโคมจะท าดวยกระดาษสขาว เพอใหเหนแสงไฟทใชจด รมเอาไอรอนเพอใหโคมลอยขนไปบนทองฟาดสวยงามยงนก การจดโคมลอยนตามต านานกลาววา ท าเพอบชาพระเกษแกวจฬามณ และในชวงค าๆ กจะพากนน าเอากระทงทไดจดท าไวไปลอยในแมน า

ประเพณฟงเทศนมหาชาต หรอตงธรรมหลวง การฟงเทศนมหาชาต หรอตงธรรมหลวง หมายถง การฟงเทศนมหาชาตครงใหญ ใหจบทง 13 กณฑในวนเดยวกน ซงถอกนวาจะมอานสงสอนยงใหญ ผใดไดฟงหรอไดบชากณฑใดกณฑหนงเชอวาเมอตายไปแลวจะไดกลบมาเกดเปนพทธศาสนกชน พบกบพระพทธเจาองคท ชอศรอารย หรอศรอรยเมตไตร ซงจะมาจตตอจากพระพทธเจาทชอโคตมในปจจบน นยมเทศนในวนเดอนยเพญ ตรงกบเพญเดอน 12 ของภาคกลาง หรอบางวดอาจก าหนดวนเวลาหลงยเพญกไดเมอมการเทศนมหาชาตทมลกษณะการหารายไดบ ารงวด ซงมการกอสรางถาวรวตถของวดคงคางอยเปนตน

ก าหนดวนเทศน จะแบงออกเปน 2 วน วนแรกจะเทศนธรรมวตร คอ ธรรมจากคมภรธรรมดา สอนเรองทวๆ ไป สวนมากเจาของกณฑจะอทศกศลใหผตายซงเปนญาต มบดามารดาเปนตน หรอถวายทานไวภายหนา กอนเสรจสนการเทศนวนนทางวดจะเทศนธรรม 4 ผก หรอกณฑตอไปนปดทาย ซงเปนการเรมตนของการเทศนมหาชาต ถอ ธรรม มาลยตน มาลยปลาย คาถาพน และอานสงสเวสสนดร สวนวนทสอง ซงเปนวนเดอนยเปง จะเรมดวยการเทศนกณฑทศพร ตงแตเวลาประมาณ 5 โมงเชา หรอตนฟาย เปนการเรมฟงธรรมศรทธา ญาตโยมจะมากนแตเชามด บางคนจะมานอนวดรอฟงตงแตวนขน 14 ค า ฟงตามล าดบกณฑ จนเสรจสนกณฑนคร เวลากตกราวต 1-2 ของวนใหมเปนเสรจสนพธการฟงธรรมมหาชาต

เจาของกณฑเทศนตองเตรยมเครองบชากณฑเทศน หรอกณฑธรรม ตามก าลงศรทธา เพอถวายตอนพระเทศนจบ พอพระเรมเทศนเจาของกณฑตองจดธปเทยนประทป (ผางตะตด) บชาพระเทากบจ านวนคาถาในกณฑนนๆ หรอจะไมตรงตามจ านวนกอนโลมได องคประกอบการตง

137

ธรรมทางวดจะจดเตรยมสถานท คอวหาร ปดกวาดใหสะอาดเรยบรอย ประดบดวยโคมแขวน โคมราว โคมหกระตาย โคมผด ทงในและนอกวหาร ธงทว ธปชางมา การปลกตนกลวย ออย กาสะลองตรงบนใดและรอบๆ วหาร เพอท าบรรยากาศใหเปนเสมอนปาหมพานตในเ นอเรองธรรมมหาชาต คณคา ประเพณฟงธรรมมหาชาต หรอตงธรรมหลวงนถอเปนการท าบญครงใหญสงทายฤดกาลฟงธรรมระหวางพรรษา และเปนการเปลยนวธการเลาเรอง ธรรมทฟงเปนการโนมนาวคนใหนยมเขาวดฟงธรรมไดวธหนงทควรสนบสนนและรกษาใหมอยคลานนาไทยสบไป

พธการสบชะตา เปนพธกรรมทท าส าหรบคนแก คนเจบปวย เพอใหหายและมอายยนยาว พชผกทน ามาใชลวนมความหมาย อนประกอบดวย หนอกลวย หนอออย ซงเปนพชชนดทปลกฝงแลวขนเรว ตดเรว อนจะท าใหหายจากการเจบปวย ตะไคร ใบคา น ามาฟนเปนเชอก เรยกวา คาเขยว น าไปพนรอบตนโพธ เชอวาจะท าใหคงอย การสบชะตาน นอกจากใชกบคน ยงน ามาใชกบการสบชะตาบาน สบชะตาวด ชะตาเมองได

การสะเดาะเคราะห เปนพธกรรมทท าพรอมกบการสบชะตา หรอแยกท ากได มกท ากบคนปวยเพอการขจดปดเปาความเจบปวยใหหมดไป ในพธจะมการท าสะตวง(น ากาบกลวยมาท าเปนกรอบสเหลยมใชไมไผแหลมยาวสอดสลบท าใหเปนตารางบดวยใบตอง บรรจอาหารคาวหวาน ปนตวสตวตางๆ ซงถอเปนการอทศสวนกศลใหกบสงทมารบกวนผปวย) ทงนจะน าใบไมมาใสดวยคอ ยอดสมปอย ยอดมะขาม บนความเชอทวา สมปอยคอการปลดปลอย และมะขาม กอใหเกดการเกรงขาม ขามกลว นนเอง

การเอาขาวขนยง และการขดหลมเสาเรอน เปนพธกรรมส าหรบผประกอบอาชพท าไร พธกรรมทเกยวขาว ไมวาจะเปน การแฮกนา การเลยงผนา ผไร พชผกทเกยวของในพธน ไดแก ฟกเขยว ฟกทอง แสดง ถงความอดมสมบรณ ใบแกว (พกล) ใบขนน ใบตองเตา ใบมะตน (ใบพทรา) ใบมะโจก (ตนครอ) ซงในพธขดหลมเสาเรอน มการใชตนกลวย ตนออย ผกเสาเอก พรอมทงเอาใบแกว ใบขนนใสลงไปใน หลมเสา ดวยความเชอทวา ใบแกว (พกล) หมายถง เปนคณ เปนสรมงคล ใบขนนหมายถง เกดการหนนน า ไปในทางทด มมากขน ใบตองเตา หมายถง เพมพนทวมากขน ตนกลวย หมายถง เจรญเตบโตเรว และตนออย หมายถง ความหวาน ความสข ความเจรญ

3.2) ประเพณ พธกรรมทองถนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเพณ พธกรรมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอภาคอสานทมการน าพชสมนไพรมา

ใชมดงน ประเพณงานบญคณลาน คณลาน หมายถง กองขาวทนวดแลวตงอยบรเวณพนลาน

นวดขาว ชาวอสานบานใดทท านาไดขาวมากมกจดท าบญกองขาวขนทลานนวดขาว เพอความเปนสรมงคล เพมความมงมศรสขแกตนเองและครอบครว และเปนการอญเชญขวญขาวคอ “เจาแมในสน” ให

138

มาอยประจ าขาว หากขาวมขวญอยประจ ากเชอวาการกนขาวจะไมสนเปลอง และจะท านาไดผลดในปตอไปดวย

ประเพณงานบญคณลานจะนมนตพระสงฆจ านวน 5-9 รป มาเจรญพระพทธมนตทลานขาวในตอนเยน จดทบชาพระรตนตรย เอาดายสายสญจนพนรอบฐานพระพทธรป และภาชนะใสน าพระพทธมนต ขงดายสายสญจนผานพระสงฆ เพอใหพระจบขณะสวดพระพทธมนต แลวขงตอไปรอบๆลาน และกองขาว เมอเจรญพระพทธมนตเสรจกมเทศนาฉลอง 1 กณฑ หรอจดใหมเทศนาตอนเชาภายหลงถวายภตราหารกได มการประพรมน าพระพทธมนตแกผมารวมงาน แลวเจาของนาน าน าพระพทธมนต ไปรดตามกองขาวและทองนา เพราะเชอวาปตอไปขาวกลาในนาจะงอกงามด มการกรวดน าอทศสวนกศลไปใหญาตผลวงลบตลอดจนเทพยดาทงหลาย ซงเมอไดรบสวนกศลแลวจะไดอวยชยใหพร ใหฝนตกตองตามฤดกาล ขาวในนาจะไดเจรญงอกงาม

ในงานพธกองขาวเปลอกในลาน มการแตงกองขาวเปลอกในลาน มการแตงขวญขาว คอ ดอกไม ธปเทยน กลวย ออย เมยง หมาก ขนม ขาวตมมด ขาวเหนยวนง ไขตม ใสไวในภาชนะ อาจเปนตะกราหรอกระจาด ตงไวบนกองขาวเปลอก เมอขนขาวเขายงเสรจเรยบรอยแลว ผเปนเจาของงานจะเชญขวญขาว คอ เจาแมโพสารไปยงยงขาวของตน พรอมกบน าเครองขวญขาว ไปไวในยงขาว เพอความเปนสรมงคล

ประเพณบญพระเวส บญพระเวสหรอบญมหาชาต ชาวอสานเรยก เผวส เปนประเพณส าคญอยางหนงของธตสบสองหรอประเพณสบสองเดอนของภาคอสาน เปนงานบญทเทศนาเกยวกบประวตของพระโพธสตว คอพระเวสสนดร จงไดชองานนวา บญพระเวส

บญพระเวสมกกระท ากนในเดอนใดเดอนหนงในระหวางออกพรรษา จะเปนขางขนขางแรมกได มความเชอทวา การท าบญพระเวสจะไดพระศรอรยเมตไตร การจดงานบญพระเวสจะมการตกแตงประดบประดาศาลาโรงธรรมดวยดอกไม พวงมาลย และธงทว มการจดเครองของทเกยวกบสมนไพร เชน หมากพนค า เมยงพนค า ขาวตอกดอกไมไวบชาคถาพน ดอกไมทจดมดอกบวพนดอก นอกนอาจมดอกผกตบ ดอกปบอยางละพนดอก ประกอบกน เทยนพน ธปพน ปนดาบ(ดอกไมปกตท าดวยไม) อยางละพน ธงพนผนท าดวยเศษผา กระดาษส ใบลานหรอใบตาลกได มการขงดายสายสญจน ตงหมอน ามนต มขนหมากเบง(พายศรประดบดวยหมาก) แปดอน โองน า 4 โอง ตงไวทมมธรรมมาสน ในโองน ามจอกแขน(สาหราย) ดอกไมชนดตางๆ เชน ดอกจก ดอกฮง (ดอกเตงรง) ดอกบว ดอกบานไมรโรย ดอกรก ฯลฯ และใบบว มรปปนสตวตางๆ เชน ชาง มา วว ควาย นก ไวใตธรรมมาสน เอาธงใหญแปดธง มกรอบโรงธรรมนอกศาลาในทศทงแปด ในความหมายทวาเปนเขตปลอดภย ปองกนพญามารไมใหลวงล าเขามา

ประเพณบญสงกรานตอสาน บญสงกรานต หรอ ตรษสงกรานต ท ากนในเดอนหา ปกตม 3 วน เหมอนกนทงประเทศ เรมตงแตวนท 13 เมษายน ถงวนท 15 เมษายนของทกป วนท 13 เมษายน เปนวนตนคอ วนมหาสงกรานต วนท 14 เมษายน คอวนกลางเปนวนเน า และวนท

139

15 เมษายน เปนวนเถลงศก ชาวอสานถอเปนวนขนปใหม มการสรงน าพระพทธรป ตรษสงกรานตหรอบญสรงน า การสรงน ามการรดน าพระพทธรป พระสงฆ ผหลกผใหญ ดวยน าอบน าหอมเพอขอขมาและขอพร ในน าทน ามารดอาจมดอกมะล กลบกหลาบ หรอดอกไมทมกลนหอม มสสนสวยงามอน การท าบญสระน า ก าหนดในวนขน 15 ค า เดอน 5 บางทเรยก บญเดอนหา ถอเปนเดอนส าคญ เพราะเปนเดอนเรมตนปใหมไทย

ประเพณงานบญขาวประดบดน งานบญขาวประดบดน คอบญทท าตามความเชอของคนไทยในภาคอสาน ทเชอวากลางคนเดอนเกาดบ (วนแรม 14ค า เดอน9) เปนวนทประตนรกเปด ยมบาลจะปลอยใหผนรก ออกมาเยยมญาตในโลกมนษยในคนนคนเดยวเทานน ดงนนชาวบานจงพากนจดหอขาวไวใหแกญาตพนองทตายไปแลว คอเปนงานบญเพออทศสวนกศลใหแกญาตพนองทลวงลบ ในตอนเยนวนแรม 13 ค า เดอน 9 ญาตโยมเตรยมจดอาหารคาวหวาน และหมาก พล บหร แบงเปน 4 สวน สวนแรกเลยงดกนในครอบครว สวนทสองแจกใหญาตพนอง สวนทสามอทศใหญาตทตายไปแลว และสวนทสน าไปถวายพระสงฆ พชสมนไพรทใชประกอบการเตรยมอาหาร ไดแก หมาก พล เมยง สเสยด แกนคน และของหวาน ซงไดแกผลไมตางๆ เชน กลวย นอยหนา ฝรง มนแกว ออย มะละกอสก

ประเพณบญออกพรรษา เปนงานบญทจดขนในวนขน 15 ค าเดอน 11 ของทกป ชาวจงหวดอบลราชธาน เรยกงานบญนวา บญเดอนสบเจด หรอ บญออกพรรษา มงานบญอนๆ ทท าเปนประเพณประจ า คอ (1) ใตประทป มการจดสรางหางประทป ประกอบดวยเสาสเสาซงประดบไปดวยตนกลวยและออย ระหวางเสาสเสาท าเปนยกพนสงขนประมาณหนงเมตรครง (2) ไหลเรอไฟ ซงคนแตงเรอดวยดอกไม ธปเทยน (3) ลอยกระทง

ประเพณงานบญกฐน การท าบญกฐนเปนการถวายผาแดพระสงฆซงจ าพรรษาแลว ชาวอสานท าบญกฐนตงแตวนแรม 1 ค าเดอน 11 ถงวนเพญเดอนสบสอง การทอดกฐนมมาแตโบราณกาล เพราะมพทธบญญตใหพระภกษแสวงหาผา และรบกฐนไดตามก าหนดเวลาดงกลาว กอนถงวนทอดกฐนชาวบานผมจตศรทธาจะทอดกฐนจะไปเลอกหาวดทจะทอด เมอหาไดแลวตองจองลวงหนา เพอใหวดเตรยมการและจะไมมการทอดกฐนซ ากนในวดนนๆ เมอถงวดทอดกฐนมการตระเตรยมองคกฐน ทจ าเปนตองมไดแกผาไตรจวรหรอผาสามผน คอ สบง จวร และสงฆาฏ หรอ อฐบรขารและเครองไทยทานส าหรบถวายพระ พชผกสมนไพรทใชในการประกอบพธการท าบญกฐนสวนใหญจะใชตนกลวย ออย ประดบซมประตทางเขาวด เปนเครองตกแตงสถานท และทส าคญคอดอกไมบชาโดยมากมกจะเปนดอกบว

3.3) ประเพณ พธกรรมทองถนภาคใต ประเพณ พธกรรมของภาคใตทมการน าพชสมนไพรมาใชมดงน (ประทม ชมเพงพนธ,

2548)

140

ประเพณชกพระหรอลากพระ เปนประเพณของชาวใต ท าได2 ทาง คอ การชกพระทางบกกบการชกพระทางน า พระทวาหมายถงพระพทธรป ซงจะตงประดษฐานอยบนบษบง และน าไปตงไวบนเรอ ดานหลงของบษบงจะวางเกาอไวส าหรบพระภกษณ ถาชกพระทางบกเรอจะถกตงอยบนรถเลอนทประกอบไปดวย ลอ 4 ลอ ไวส าหรบลาก หรอชกไดสะดวก ท าใหเรอเคลอนทตามไปดวย ถาชกพระทางน า ขนอยกบสภาพทางภมศาสตรของแตละทองถนวาจะสะดวกทจะชกพระทางไหน

ส าหรบพชผกสมนไพรทใชประกอบในพธชกพรหรอลากพระ สวนมากจะเปนดอกไม ซงน ามาประดบตกแตงบรเวณองคพระใหดสวยงาม นอกจากนนยงใชหยวกกลวยสลกเปนลวดลาย สวนชาวบานกจะท าขนมตม หรอหอตม ซงท าจากขาวเหนยวผดกบกะท แลวน ามาหอดวยใบไม เชน ใบจาก ใบเตย แตสวนใหญนยมหอดวยใบกะพอ แลวน าไปตมหรอนงใหสก ส าหรบถวายพระทอยในเรอ ใชวธขวางใหอาหารลงไปในเรอตามความเชอทวา เมอครงพระพทธเจา เสดจลงมาจากสวรรคชนดาวดงส ครงนนมประชาชนมาเฝาถวายภตราหารกนอยางมากมาย คนเขาไมถงจงใชวธน าเอาอาหารมาหอดวยใบไม แลวขวางลงไปในบษบง

ประเพณวนสารทเดอนสบ วตถประสงคของการจดงานพธสารทเดอนสบคอ เพอน าเอาผลผลตของพชพรรณธญญาหารมาท าเปนอาหารถวายพระภกษสงฆทท าพธ เชน อทศสวนกศลใหแกดวงวญญาณของบรรพบรษทลวงลบไปแลว พธสารทของไทยมมาตงแตสมยกรงสโขทยเปนราชธาน จะท ากนในเดอน 10 ตรงกบวนขน 14 ค า 15 ค า และแรม 1 ค า ประเพณงานท าบญเดอนสบ ภาคกลางเรยกวา “วนสารท” สวนชาวใตเรยกวา “วนท าบญเดอนสบ วนรบสงตายาย วนชงเปรต หรอวนรบเปรต สงเปรต” โดยชาวใตมความเชอวา บรรพบรษทลวงลบไปแลว บางพวกกไปสทดทชอบ บางพวกยงไดรบความทกขทรมาน และความอดอยากอยางแสนสาหส กจะไดรบสวนกศลทลกหลานท าสงไปใหในวนสารทดงกลาว ซงชาวใตก าหนดท าปละครง คอวนแรม 1 ค า เดอน 10 คอ เปนวนรบเปรต ซงถกปลอยมาจากนรกภม และอกครงหนงในวนแรม 15 ค า เดอน 10 ซงถอเปนวนสงเปรตกลบยมโลก

พชผกสมนไพรทใชประกอบในพธสารทเดอนสบ ไดแก มะพราว กลวย ออย หอม กระเทยมจะใชประกอบกบอาหารแหงชนดอนๆ ขาวสาร พรก เกลอ น าตาล กะป ปลาเคม ประเพณแหนก การแหนกเปนประเพณของชาวไทยมสลมทแสดงความจงรกภกดตอผใหญทเคารพนบถอ หรอในโอกาสตอนรบแขกเมอง หรอเพอความรนเรงในงานพธมงคล เชน การเขาสหนต หรอ จดขนเพอการประกวดเปนครงคราว นกทใชในขบวนแหจะเปนนกทถกประดษฐขนมา ตามประเพณเดม ม 4 ชนดคอ นกกาเฆาะซรอ สนนษฐานวา นาจะเปนนกการเวก นกกรถา หรอ นกครฑ นกมอเฆาะมาศ หรอ นกยงทอง และนกบหรงซงอ หรอ นกสงห ตวนกและหวนกนยมใชไมไผสานขนมา และตกแตงดวยกระดาษสและกระดาษหนงสอพมพ เมอมการสวมหวนกจะจดเปนพธ อปกรณทใชประกอบในพธประกอบดวย ผา น าหอม แปง เทยน ทอง เงน เงนคาบชาคร 12 บาท ขนมคอดอย สวนพชสมนไพรทใชประกอบในพธ ไดแก ขาวเหนยวสมางต (ขาวเหนยวสามส) ก ายาน ใบ

141

ออนของมะพราว 2-3 ใบ เครองเซนบวงสรวงจะถกน าไปวางเบองหนาหวนก ผประกอบพธจะเผาก ายาน แลวกลาวคาถาบชาคร เสรจแลวน าใบมะพราวเกดขนเสมอหนา กลาวค า “มะลอปส” ซงมความหมายวา หลดพนปลอดภย เปนอนเสรจพธ ประเพณงานไหวพระจนทร เทศกาลงานไหวพระจนทรเปนพธทส าคญอกพธหนงของชาวไทยเชอชาตสายจน จดในวนขน 15 ค าเดอน 8(ตามปฎทนจน) ทกป เมอถงคนขน 15 ค า เดอน 8 ของจน ชาวจนจะจดโตะบชามาวางไวหนาบานพรอมกบเครองสกการะตางๆ ซงประกอบดวย ขนมไหวพระจนทร ขนมโก จนอบ เผอกตม ผลไมตางๆ แปงหอม เครองส าอาง ใบพล ใบชา น าชา ดอกไม และธปเทยน เมอถงเวลาประมาณ 20.00 นาฬกา ทกคนจะมาพรอมกนทโตะบชา มการจดเทยนแลวท าพธไหวพระจนทร

เทศกาลการกนเจ ประเพณกนเจหรอกนผก เรมตงแตวนขน 1ค า ถงวนขน 9 ค า เดอน 9 ของจน ตรงกบเดอน 11 ของไทยซงเปนเดอนตลาคมนนเอง คนไทยทมเชอสายจนในจงหวดฝงทะเลตะวนตก เชน ภเกต พงงา กระบ ตรง และสตล จะจดพธ กนเจเปนเวลา 9 ว นตดตอกน วตถประสงคของการกนเจ เพอเปนการรกษากายวาจาและใจใหบรสทธ ดวยการรกษาศลอยางเครงครด เวนจากการฆาสตว กนเนอสตว เวนจากการพดเทจ เสพสราของเมา เทยวเตร และเสพกาม อาหารเจจะเปนผกหรอแปง ไมมเนอสตว น ามนสตว ไข แมกระทงน าปลาซงท าจากปลากใชประกอบอาหารไมได นอกจากนยงงดเวนผกฉนอกประเภทไดแก กระเทยม หอม กระเทยมโทนจน กยชาย และใบยาสบ

สวนทเกยวของกบพชสมนไพรในพธกนเจคอ การไดใชพชผกตางๆ เปนอาหารในระหวางชวงพธกนเจ และกอนงานพธกนเจ 1 วน จะมการท าความสะอาดศาลเจา รานคา และการยกเสาธงไวหนาศาลเจาส าหรบอญเชญวญญาณยกอองฮองเต (พระอศวร) และ กวอองไตเต หรอกวอองฮดโลว(ผเปนใหญทงเกา) มาเปนประธานในพธ จากนนกแขวนตะเกยงน ามน 9 ดวง อนปนสญลกษณของดวงวญญาณกวอองไตเตไวบนเสาโกเตงเปนการแสดงวาพธกนเจเรมขนแลว (สมปราชญ อมมะ, 2548) 4.3.4 ภมปญญาไทยในการน าพชสมนไพรมาใชดานการสงสรมสขภาพ และการรกษาโรค สมนไพรเปนสวนหนงของวถชวตของคนไทยมาเปนเวลานาน และเปนหนงในภมปญญาของคนไทยทบรรพบรษไดสงสมวชาความร และประสบการณในการปองกน สงเสรม รกษา และฟนฟสขภาพรางกายตามวถไทย ซงพชสมนไพรแตละชนดลวนมสรรพคณในการดแลรกษาสขภาพแตกตางกนไป ซงพชสมนไพรสวนใหญเปนสวนประกอบในอาหารทใชบรโภคในชวตประจ าวนอยแลว ดงนน อาหารไทยจงเปนอาหารทสามารถปองกนโรคและสงเสรมสขภาพไดเปนอยางด (ประชด วามานนท และคณะ , 2548 ; วระสงห เมองมน และคณะ, 2548 ;

4.3.4.1 แบบแผนความเชอเกยวกบการน าพชสมนไพรใช 1) แบบแผนความเชอเกยวกบการใชและประสทธผลของสมนไพร

142

เนองจากสมนไพรเปนพชทมประวตสบตอการใชงานมาเปนเวลานาน จากประสบการณของบรรพบรษ สงสมตอมาจนกลายเปนความรสรนลกหลาน ระบบความคดความเชอเกยวกบการใชสมนไพรของไทยจะมลกษณะสมพนธกบสาเหตความเจบปวยและการวนจฉยอาการเจบปวยแบบพนบาน ชาวบานใชสมนไพรเพอปรบใหธาตในรางกายสมดล ในสงคมไทยพบวา แบบแผนความเชอเกยวกบการใชและประสทธผลของสมนไพรม 3 ลกษณะใหญดงน

1.1. ใชสมนไพรอยางเดยว ในกรณนหมายถง การน าสมนไพรมาใชโดยค านงถงวาสมนไพรมประสทธภาพทางยา ดวยตวยาเพยงอยางเดยว

1.2 ใชสมนไพรรวมกบการม “กล” “เคลด” หมายถง การใชสมนไพรโดยค านงถงฤกษยาม การมขอปฏบตเฉพาะ เพอยงผลใหตนไมดงกลาวมผลทางยาหรอมประสทธภาพมากยงขน เชน เกบยาเฉพาะวนองคารจะดเพราะเปนวนแขง ไมตองเลอกสวนเกบ ถาเกบวนอนจะตองเลอกเกบเฉพาะสวนตามวน หามเงาทบตนยา ผหญงเกบจะดกวาผชายเกบ

1.3 ใชยาสมนไพรรวมกบพธกรรม หมายถง การมพธบอกกลาว เชน ไหวสงศกดสทธทคมครองธรรมชาตอย ลกษณะเชนนมความหมายมากไปกวา 2 ลกษณะขางกน ผใชไมไดค านงถงประสทธภาพทางยาของตนไมชนดนนเทานน หากยงค านงถกสงแวดลอมทลอมรอบตนไมดงกลาว อนเปนสงทเกอหนนใหตนไมเปนยาหรอใหคณทางยาได ผคมครองแผนดนคอแมพระธรณ ผดแลตนไมคอผปาผดง การน ามาใชประโยชนจ าเปนตองม การบอกกลาวบชาสงศกดสทธทคมครองดงกลาว เชน กอนเดดตนยาจะตองมการ “ขอ” ค าพดทขอยาเชน “เจาปาเจาวาน เจายาแมพระธรณ ผขาสมาขอยาดไปรกษา สใหบ”

ดงนน การใชพชสมนไพรในลกษณะตามขอ 1.2 และ 1.3. เปนการใชในเชงทเกยวกบประเพณ พธกรรมทสบทอดตอกนมา

2) แบบแผนและลกษณะการใชสมนไพร ตามเอกสารเรอง สงคมวฒนธรรมของการใชสมนไพรของเพญจนทร ประดบมก ได

จ าแนกแบบแผนและลกษณะการใชสมนไพรในการรกษาตนเอง เปน 5 ลกษณะ ใหญๆคอ 2.1. ใชสมนไพรตวเดยวๆ หมายถง การรกษาโรคหรออาการเจบปวยโดยใช

สมนไพรชนดเดยว เชน วานหางจระเขใชรกษาไฟไหม น ารอนลวก ขมนรกษาอาการไอ และเจบคอ 2.2 ใชสมนไพรต ารบ หมายถง การใชสมนไพรในการรกษาโรค ซงมมากกวา 2

ชนดขนไป การปรงยาสวนใหญจะอยในรปของยาตม 2.3 ใชสมนไพรส าเรจรป หมายถง สมนไพรทถกแปรรปใหใชสะดวกขน เชน

ท าเปนแคปซล หรอลกกลอน 2.4 ใชสมนไพรควบกบการปฏบต เชน การนวดหรอเมอกนสมนไพรแลวหาม

กนของแสลงเชน ของหมกดอง

143

2.5 ใชสมนไพรควบกบตวยาแผนปจจบน เปนการรกษาโดยใชยา 2 ชนดควบคกนไปโดยขนอยกบพนฐานความเชอทวา การรกษาโดยตวยาทง 2 ชนดจะไมเกดผลเสยและไมขดกบความเชอ

3) ขอดของการน าพชสมนไพรมาใชในการสงสรมสขภาพและการรกษาโรค โดยเหตทสมนไพรสวนมากมฤทธออน ไมคอยเปนพษหรอมอาการขางเคยง จงมความ

“ปลอดภย” ในการใชยา อกทงสมนไพรยงเปนตวยาทเปนทรพยากรธรรมชาตทมอยแลวในทองถน จงมความ “สะดวก” ในการเรยกหาใช ซ ายงมราคา “ประหยด” กวายาทน าเขามาจากตางประเทศ และ “เหมาะส าหรบชาวชนบททอยหางไกล” ในถนทรกนดาร ไมตองเดนทางมารกษาหรอรบบรการจากสถานพยาบาลในตวอ าเภอหรอตวเมอง โดยเฉพาะเมอมอาการเจบปวยพนฐานสามารถ “รกษาไดดวยตนเอง” โดยรกษาตามแนวปฏบตทผานมาจากชมชน ทส าคญการใชสมนไพรในการรกษาโรค “ไมตองกลวปญหาการขาดแคลนยา” เนองจากสามารถหาใชไดในพนทในชมชน นอกจากน สมนไพรไทยยง “เปนพชเศรษฐกจ” เพอการสงออกสามารถน าเงนรายไดเขาประเทศ (เมฆ จนทรประยร, 2545 ; รงรงษ วบลชย, 2538)

4) ขอเสนอแนะในการน าพชสมนไพรมาใชในการสงสรมสขภาพและการรกษาโรค (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2540 ; วระสงห เมองมน และคณะ, 2548)

4.1 ตองศกษาหาขอมลทถกตองจากผทมความรกอนน าไปใช 4.2 ตองวนจฉยใหถกตอง และใชเฉพาะโรคพนๆ 4.3 ตองใชยาใหตรงหรอถกกบโรค 4.4 ตองใชสมนไพรใหถกชนด ถกตน เพราะสมนไพรมชอทองถนซงจะเรยกผด

แผกกนออกไป 4.5 ตองใชสมนไพรใหถกสวน และตามอายทบงบอกไว เชน ชนดนใหใชราก

ถาไปใชผลจะไมมผลทางการรกษา หรอตามอาย เชน ฝรงสก มฤทธเปนยาระบาย ฝรงดบมฤทธฝาดสมานใชรกษาอาการทองเดน

4.6 ตองใชยาสมนไพรใหถกขนาด ถานอยไปอาจไมมผลทางการรกษา ถามากไปอาจเกดพษ

4.7 ตองเตรยมยาสมนไพรใหถกวธ ถาผดวธอาจเกดพษ หรออาการขางเคยงทไมพงประสงค

4.8 ตองค านงถงความสะอาดในการใชสมนไพร เพราะถาไมสะอาดอาจเกดโรคอนตามมา

4.9 การใชยาสมนไพรทไมเคยใช ครงแรกตองใชแตนอยกอน ไมวาจะเปนยาภายนอกหรอภายใน เพราะถาเกดแพยาหรอมพษ พษกจะไมรนแรง แตถาใชจ านวนทพอกบโรค อาจเกดพษเปนอนตรายได

144

4.10 การรบประทานยา ไมควรรบประทานตดตอกนเปนเวลานาน ในโรคพนๆ เชน เปนไข ทองผก ทองเดน ตามปกตใหยา 2-3 มอ อาการควรจะดขน แตถารบประทานไป 2 วนแลวยงไมทเลา ควรเปลยนยา เพราะการใชยานานๆ อาจเกดการสะสมสงทเปนพษตอรางกาย

4.3.4.2 สรรพคณของพชสมนไพรในการสงเสรมสขภาพและรกษาโรค (ส านกงานคณะกรรมการสาธารณสขมลฐาน, 2533 ; อภยภเบศร, โรงพยาบาลม, 2544) พชสมนไพรเปรยบเสมอนขมทรพยบรสทธทธรรมชาตมอบใหเรา พชสมนไพรมประโยชนตอรางกายมนษย และมคณสมบตหลายประการทเหมาะทงการสงเสรม ปองกน รกษา และฟนฟสขภาพ รวมถงบ ารงผวพรรณ ชะลอความเหยวยนไดดวย (สมพร หรญรามเดช, 2525) เราสามารถน ามาพชผกตามฤดกาล มารบประทานสด หรอปรงเปนอาหารคาว-หวาน หรอคนเอาน าสมนไพรมารบประทาน เพอปองกนและบ าบดอาการเจบปวยตางๆ ไดมากมาย ซงในทน จะกลาวถง พชผกสมนไพรททชวยสงเสรมสขภาพและรกษาโรค ดงน (สมทรง ณ นคร (ศภศลป) และคณะ, 2529 ;.ศรสมร คงพนธ, 2542 ; อไร จรมงคลการ, 2547)

กฤษณา สรรพคณ แกลมหนามดวงเวยน เปนยาบ ารงหวใจ รกษาโรคเรอน และโรคผวหนง

กญชา สรรพคณ เปนยากลอมประสาท ชวยท าใหจตใจสบาย ท าใหนอนหลบสบาย เปนยาแกอกเสบ ระงบปวด ใชรกษาโรคหอบหด ชวยเจรญอาหาร ชวยสะกดเสมหะในล าคอ

กนเกรา มสรรพคณ บ ารงธาต เปนยาอายวฒนะ รกษาไขจบสน หด ไอ ชวยขบลม แนนหนาอก บ ารงมาม แกเลอดพการ ทองมาน รดสดวง

กมน า สรรพคณ แกไข ขบเสมหะ แกลมจกเสยดแนนเฟอ ขบโลหต บ ารงธาต รกษาโรคร ามะนาด โรคผวหนง

กมบก สรรพคณ ชวยขบลม แกนว ปวดทอง รดสดวง ท าใหขหแหง รกษาโรคผวหนง เกลอนกลาก

กยชาย สรรพคณ ใชขบพยาธเสนดายหรอแซมา ขบโลหตประจ าเดอน ขบน านมในสตรหลงคลอด รกษาโรคนวและหนองใน

กระแจะ สรรพคณ ใชเปนยาดบพษรอน แกรอนใน แกไข บ ารงจตใจใหชมชน แกปวดมอยตามขอ รกษาอาการผวหนงผนคน ดองเหลากนแกกษย

กระเจยบแดง สรรพคณรกษาอาการรอนใน กระหายน า ลดความดนโลหตและไขมนในเสนเลอด ปองกนการเกดโรคหวใจ บ ารงสายตา กระดกและฟน ชวยยอยอาหาร เปนยาระบายออนๆ เปนยาถายพยาธ รกษาโรคนว

กระเจยบมอญ สรรพคณ รกษาโรคกระเพาะ เปนยาถายพยาธตวจด

145

กระชาย มสรรพคณ แกปวดมวนในทอง ทองอดทองเฟอ ถอนพษตางๆ บ ารงธาต บ ารงก าลง บ ารงก าหนด แกกามตายดาน เปนยารกษารดสดวงทวาร ขบปสสาวะ รกษาโรคในชองปาก กลากเกลอน

กระดงงาไทย สรรพคณ บ ารงหวใจ บ ารงโลหต บ ารงธาต แกลมวงเวยน ชก าลงท าใหชมชน ขบปสสาวะ

กระดอม สรรพคณ ชวยยอยอาหาร บ ารงธาต ดบพษโลหตทงหา ถอนพษผดส าแดง แกไข บ ารงมดลก บ ารงน านม ใชทางถนวดบรเวณทปวดเมอย ใชหยอดตา

กระทงลาย สรรพคณ แกลมจกเสยด บ ารงโลหต แกไข ไขมาลาเรย บด วณโรค บรรเทาอาการปวดตามขอ เหนบชา กลามเนอและอมพาต

กระเทยม สรรพคณ ชวยลดไขมนในเลอด ลดความดนโลหต ปองกนผนงหลอดเลอดหนาและแขงตว ลดน าตาลในเลอด รกษาโรคไอกรน แกไอ ขบเสมหะ ฆาเชอในปากและล าคอ มฤทธขบเหงอและขบปสสาวะ แกธาตพการอาหารไมยอย ขบพยาธตางๆ ใชรกษาแผลสด แผลเปนหนอง รกษาโรคกลาก เกลอน และเชอราทเกดตามเลบ หนงศรษะและผม แกเคลดขดยอก แกปวดขอและปวดเมอย

กระทอน สรรพคณ ชวยขบลม แกทองเสย บด รกษาโรคผวหนง กลากเกลอน กระทอ สรรพคณ ชวยเจรญอาหาร แกจกเสยด ทองอดทองเฟอ ขบปสสาวะ เปนยา

บ ารงก าลง บ ารงธาต แกไข บ ารงน านม แกเคลดขดยอก กระถน สรรพคณ แกทองรวง บ ารงตบ เปนยาถายพยาธ ยาฝาดสมาน ชวยสมานแผล

หามเลอด ใชปรงเปนยาอายวฒนะ ขบลม และขบระดขาว กระบอเจดตว สรรพคณ เปนยาขบเลอดและน าคาวปลาหลงคลอด กระเบา สรรพคณ รกษาโรคเรอนและโรคผวหนงอนๆ กระพงโหมตวผ สรรพคณ แกตานซาง ตวรอน แกธาตพการ ชวยขบลม เจรญอาหาร

ขบพยาธไสเดอน แกรดสดวงทวาร เปนยาอายวฒนะ แกปวดฟน ร ามะนาด แกตาแฉะ ตามว แกพษง กระเพราแดง สรรพคณ ชวยขบลม แกทองอด ทองเฟอ แกไอ ขบเหงอ เปนยาถายพยาธ

ชวยขบน านมในสตรหลงคลอด กลงกลางดง สรรพคณ ชวยเจรญอาหาร ใชขบพยาธ บ ารงเสนประสาท บ ารงก าลง

บ ารงก าหนด เปนยาอายวฒนะ รกษาแผลสด และแผลเรอรง กลวยน าวา สรรพคณ รกษาโรคกระเพาะ อาหารไมยอย แกทองเสย เปนยาระบาย หาม

เลอด ขบปสสาวะ ขบน านม แกรดสดวง สนเทาแตก รกษาแผลไฟไหม น ารอน กระวาน มสรรพคณ แกลมจกเสยด ขบผายลม ขบเสมหะ บ ารงโลหต แกไข บ ารงธาต

รกษาโรคผวหนง โรคร ามะนาด

146

กหลาบ สรรพคณ ชวยท าใหรางการผอนคลาย นอนหลบงาย บรรเทาอาการคลนไส วงเวยน ปวดศรษะ ปองกนไขหวด โรคลกปดลกเปด บรรเทาอาการไอ หอมหด บ ารงหวใจ การไหลเวยนโลหต บ ารงการท างานของกลามเนอ และกระดกขอตอ ลดคอเลสเตอรอล ลดระดบเลอดด าในตบ บรรเทาอาการทองรวง ชวยใหระดบความดนสมดล ใหประจ าเดอนมาเปนปกต และบรรเทาอาการทเกดจากกระดขาว

กหลาบมอญ มสรรพคณ เปนยาระบายออนๆ แกอาการออนเพลย บ ารงหวใจ กะทกรก สรรพคณ เปนยาคมธาต ถอนพษเบอเมาทกชนด ขบพยาธ แกไข แกไอ

รกษากามโรค ใชขบปสสาวะรกษาบาดแผล ใชพอกแกหด กะหล าปล สรรพคณ กระตนการท างานของกระเพาะ ล าไส บ ารงธาตไฟ กานพล สรรพคณ ชวยขบลม แกอาการทองอด ทองเฟอ จกเสยด คมธาต แกโรคเหนบ

ชา หด ไอ น าเหลองเสย เลอดเสย ขบน าคาวปลา แกทองเสยในเดก แกปวดฟน ปากเหมน เลอดออกตามไรฟน ท าใหผวหนงชา

การบร สรรพคณ บ ารงธาต ขบเสมหะ ขบลม แกจกเสยดแนนเฟอ แกปวดทอง ทองรวง ขบเหงอ ใชผสมในยาหมอง ยาขผง ยาครมทาแกเคลดบวม ขดยอก แพลง แกพษแมลงสตวกดตอย และโรคผวหนงเรอรง

การะเกด สรรพคณ ท าใหชมชนหวใจ มรสขมเลกนอย แกเจบคอ แกเสมหะ บ ารงธาต กราวเครอ สรรพคณ บ ารงสขภาพ ชวยใหหนาอกโต รกษาโรคกระดกพรนในผสงอาย กาหลง มสรรพคณ แกปวดศรษะ ลดความดนโลหต แกเลอดออกตามไรฟน แกเสมหะ

พการ กาฬพฤกษ สรรพคณ เปนยาระบายออนๆ เปนยาถายพษไข เกกฮวย สรรพคณ ปองกนอาการรอนใน บรรเทาอาการวงเวยน ปวดศรษะ แนน

หนาอก ตาแดง ฝหนอง เกาค สรรพคณ ชวยคลายเครยด แกเวยนศรษะ บ ารงสายตาและกระดก สรางความ

สมดลใหกบความดนโลหต ลดระดบน าตาลและคอเรสเตอรอลในเลอด เกลดปลาหมอ สรรพคณ แกโรคตบพการ แกแล มสรรพคณ แกน แกทองรวง บ ารงน าเหลอง บ ารงก าลง บ ารงเลอด แกว สรรพคณ เปนยาขบพยาธตวตด เปนยาขบประจ าเดอน เคยวอมแกปวดฟน แกบด

และทองเสย ขา สรรพคณ ชวยลดการบบตวของกระเพาะ ชวยขบน าด ขบลม ลดการอกเสบ อาการ

แนนจกเสยด ฆาเชอแบคทเรยในล าไส ลมพษ กลากเกลอน โรคผวหนง

147

ขง สรรพคณ แกอาเจยน ชวยเจรญอาหาร แกทองขน ทองอดเฟอ ชวยยอยอาหาร แกทองรวง ฆาพยาธ บ ารงธาตไฟฟ แกปากคอเปอย ลดความดนโลหต ชวยในการไหลเวยนโลหต ชวยขบเหงอ แกไข ขบน านม ลดการอกเสบ แกโรคตา

ขจร สรรพคณชวยใหเจรญอาหาร แกคลนเหยนวงเวยน ชวยบ ารงสายตา บ ารงตบ ปอด บ ารงฮอรโมน บ ารงโลหต

ขนน สรรพคณบ ารงหวใจ ชวยยอยอาหาร แกกระหายน า ใชหามเลอด เปนยาสมานแผล แกปวด ลดอาการอกเสบ บวม

ขนทองพยาบาท สรรพคณ เปลอกตน เปนยาแกโรคผวหนง กลากเกลอน บ ารงเหงอก ท าใหฟนทน เปนยาถายและฆาพยาธ

ขมนชน สรรพคณ ขบลมในกระเพาะอาหาร แกทองอด แกทองรวง แกโรคกระเพาะ แกผนคน โรคผวหนง พพอง ยารกษาชนนะตและหนงศรษะเปนเมดผนคน

ขล สรรพคณ แกบด แกไข ขบเหงอ ขบปสสาวะ แกโรคนว แกวณโรคทตอมน าเหลอง เปนยาชวยยอย แกรดสดวงทวาร แกกระษย เปนยาอายวฒนะ แกปวดเมอย ขบระดเปนยาฝาดสมาน ขาว แกแผลอกเสบ บ ารงประสาท

ขอย สรรพคณ ท าใหฟนแขงแรง ไม แกบด แกทองเสย แกไข รกษาร ามะนาด เปนยาบ ารงหวใจ

ขาว สรรพคณ บ ารงรางกาย แกทองอดแนน บ ารงมาม กระเพาะอาหารและล าไส แกบด ทองรวง แกตาฟาง แกเหนบชา ขบปสสาวะ แกรอน กระหายน า รดสดวงทวาร

ขเหลก สรรพคณเปนยาระบาย ชวยใหนอนหลบด บ ารงรางกาย บ ารงธาต แกรอนใน ขบพยาธ แกโรคกระษย ขบระดขาว รกษาโรคหนองใน เหนบชา รดสดวงทวาร แกนว ขบปสสาวะ รกษาหด แกไข เหนบชา แกฟกช า รกษาโรคผวหนง รงแค หด

เขมแดง สรรพคณ แกบด ไขเนา สรรพคณ เปนยาเจรญอาหาร แกทองเสยบด แกไข แกตานขโมย คนทา สรรพคณ ใชเปนยาแกไข ครอบฟนส สรรพคณ ใชแกทองรวง คางทม ขบลม แกไอ เหงอกอกเสบ คอตบ

รดสดวงทวาร ขบปสสาวะ หออ แผลบวมเปนหนอง โรคเรอน คนฉาย สรรพคณ ลดความดนโลหต คลอเรสเตอรอล บ ารงสมอง แกอาการ มนงง

ปรบประจ าเดอนใหเปนปกต แกอกเสบ ดบรอน แกไอ บ ารงกระเพาะ ขบปสสาวะ รกษาตบอกเสบ ตดเชอในทางเดนปสสาวะ เพมความแขงแรงใหกระดกและฟน ปองกนการแขงตวของเสนเลอด ชวยบ ารงครรภ บ ารงสมอง ชวยความจ า

คน สรรพคณ เปนยาระบาย ขบพยาธ แกไข บ ารงโลหต แกโรคร ามะนาด แผลเรอรง

148

คะนา สรรพคณชวยบ ารงสายตา บ ารงกระดก ตานมะเรง และแกกระหายน า แค สรรพคณแกอาการทองรวง ดบพษรอน ถอนพษไข แกไขหวลมบ ารงเลอด บ ารง

ปอด แครอท สรรพคณปองกนหวด ค าฝอย สรรพคณ แกน าเหลองเสย ลดไขมนในเสนเลอด ปองกนไขมนอดตน บ ารง

หวใจ ประสาท บ ารงโลหต ขบระด แกดพการ แกแสบรอนตามผวหนง จก สรรพคณ เปนยาระบายออน ๆ แกหวด หด แกไอ ขบเสมหะ พอกแผล จนทนกระพอ สรรพคณ แกลม บ ารงหวใจ จนทนชะมด สรรพคณ ใชเปนยาแกไอ กระหายน า ออนระโหย จนทนเทศ สรรพคณ ชวยเจรญอาหาร ขบลม แกทองอดเฟอ ชวยเจรญอาหาร แกไข

บ ารงตบ ปอด จนทนลกหอม สรรพคณ บ ารงประสาท แกไข แกปอดตบพการ แกดพการ แกรอนใน

กระหายน า ขบพยาธ เจตมลเพลงขาว สรรพคณ ขบลมในกระเพาะและล าไส แกรดสดวงทวาร เขายา

บ ารงธาต บ ารงโลหต ขบประจ าเดอน เจตมลเพลงแดง สรรพคณ ขบประจ าเดอน กระจายลม บ ารงธาต รกษาโรครดสดวง

ทวาร จ าป สรรพคณ เปนยาบ ารงหวใจ บ ารงประสาท บ ารงโลหต บ ารงธาต แกคลนเหยน แก

ไข ขบปสสาวะ จ าปา สรรพคณ แกโรคเสนประสาทพการ แกปวงของทารก แกวงเวยน ออนเพลย

หนามดตาลาย บ ารงหวใจ ฝาดสมาน แกไข เปนยาถาย ท าใหประจ าเดอนมาปกต รกษาโรคปวดตามขอ ถอนพษผดส าแดง แกปวดศรษะ แกตาบวม

ชมพ สรรพคณ ผล บ ารงหวใจ แกลมปลาย แกเบาหวานและแกทองเสย ชมเหดเทศ สรรพคณ เปนยาระบาย ขบปสสาวะ แกวงเวยนออนเพลย หนามดตาลาย

บ ารงหวใจ แกโรคเเสนประสาทอกเสบ แกปวงของทารก แกกลาก เรมหรอผนคนมน าเหลอง แผลบวม ฝมหนอง อมบวนปาก ถอนพษผดส าแดง

ชมเหดไทย สรรพคณ ท าใหนอนหลบไดด แกกระษย ขบปสสาวะ เปนยาระบายออนๆ ขบพยาธในเดกแกตาแดง ตาฝามว ตาฟาง ความดนเลอดสง ตบอกเสบ ตบแขง เปนยาบ ารงก าลง ยาแกไข แกไอ แกเสมหะ แกหด คดทะราด แกฟกบวม

ชะพล สรรพคณแกธาตพการ เปนยาขบลม แกทองอด ท าใหเจรญอาหาร ท าใหเสมหะแหง รกษาโรคเบาหวาน

149

ชะมวง สรรพคณ แกกระหายน า ระบายทอง แกไข ชะอม สรรพคณ ชวยลดความรอนในรางกาย แกอาการทองอด ทองเฟอ ขบลมใน

ล าไส ชะเอมไทย สรรพคณ แกกระหายน า แกไอ ขบเสมหะ ท าใหชมคอ บ ารงธาต เปนยา

ระบาย ดปล สรรพคณ แกพษอมพฤกษ อมพาต แกตวรอน แกปวดฟน ขบลมในล าไส ปวด

ทอง จกเสยด ทองเสย แกรดสดวง แกพษง คดทะราด แกลมวงเวยน แกเสมหะ แกไอ แกหด บ ารงธาต เปนยาขบระด ยาธาต ทาแกปวดเมอยและอกเสบของกลามเนอ เสนเอน

โดไมรลม สรรพคณ แกปสสาวะ และบ ารงความก าหนด แกไขจบสน แกไอ ตองแตก สรรพคณ เปนยาถาย ใชถายพยาธ แกฟกบวม ตะเคยนทอง สรรพคณ รกษาคดทะราด ขบเสมหะ แกโลหตและก าเดา รกษาบาดแผล ตะไคร สรรพคณ ชวยบ ารงธาตไฟ ท าใหเจรญอาหาร บรรเทาอาการปวดทอง ทองเสย

ทองอดทองเฟอ แนนจกเสยด ชวยขบปสสาวะ ขบเหงอ แกทองอด ขบลม ลดความดน รกษานว แกไข ปวดศรษะ ไอ แกหนองใน ประจ าเดอนมาผดปกตบ ารงสายตา กระดกและฟน รกษาเกลอน

ตะลงปลง สรรพคณรกษาเลอดออกตามไรฟน แกคน แกฝ แกอกเสบ แกไอ ต าลง สรรพคณชวยปองกนโรคโลหตจาง โรคมะเรง หวใจขาดเลอด บ ารงสายตา

บ ารงกระดก ปองกนเลอดออกตามไรฟน ดบพษรอน เตยหอม สรรพคณ แกกระหายน า บ ารงหวใจ คลายความออนเพลย รกษาโรคหด เปน

ยาขบปสสวะ แกเบาหวาน แกกระษย โรคผวหนง ตงกย สรรพคณ บ ารงสขภาพของสตร บ าบดอาการประจ าเดอนไมปกต อาการแทรก

ซอนเมอมรอบเดอน และปญหาของสตรวยทอง ชวยบ ารงและฟอกโลหต บ ารงผวพรรณ แกออนเพลย บรรเทาอาการปวดศรษะ ปวดรางกาย เปนยาระบาย

ตนหอม สรรพคณ ขบเหงอ แกอกเสบ บวมแดง ปองกนโรคหวด ปวดศรษะ คดจมก ฝหนองบวมปวด รกษาอาการฟกช า ปสสาวะ อจจาระขด บด เปนยาบ ารงไต บ ารงสายตา เสรมสมรรถภาพทางเพศ ขบพยาธ รกษาอาการเลอดก าเดาไหล ขบพยาธเขมหมด เดกทองอด ทองเฟอ อาหารไมยอย กระตนใหหลงน านม เพมน านม จมกอกเสบ

แตงกวา สรรพคณบ ารงผว ชวยระบาย แตงโม สรรพคณ แกล ากลองขด ไตอกเสบ แกแผลไฟไหม น ารอนลวก หามเลอดแผล

สด แกรอนใน ปากเปนแผล วงเวยน แกปวดฟน นางแยม สรรพคณ เปนยาขบปสสาวะ แกโรคไตพการ

150

นมสวรรค สรรพคณ แกพษสตวกดตอย และพษทเกดจากการตดเชอ แกตกเลอด ขบลม แกวณโรค แกไขมาลาเรย แกอาการไขทถายเหลว อาเจยนเปนเลอด และมผนขนทผวหนง

นอยหนา สรรพคณ ใชรกษาหด กลากและเกลอน ฆาเหา เถาวลยเปรยง สรรพคณ ขบปสสาวะ แกบด แกหวด แกปวดเมอย ทองกวาวหรอกวาวตน สรรพคณ แกทองรวง ขบพยาธ แกรดสดวง ขบปสสาวะ เปน

ยาถอนพษไข แกกระหายน า แกเจบตา ฝาฟาง สมานแผลปากเปอย แกผวหนงอกเสบ ทองเครอ สรรพคณ แกทองรวงอยางแรง ทองพนชง สรรพคณ แกปวดเมอย บรรเทาอาการของโรคกระเพาะ แกปสสาวะปด

รดสดวงทวาร ใชดบรอนผวหนง แกเจบคอจากไขหวด บรรเทาอาการปวดศรษะจากความดนโลหตสง ชวยเสรมภมตานทาน รกษาโรคผวหนง กลากเกลอน ผนคนเรอรง บ ารงรางกาย รกษาผมรวง

ทบทม สรรพคณ เปนยาแกทองเสย ใชถายพยาธ แกโรคลกปดลกเปด แกกระหายน า ใชหามเลอด บ ารงหวใจใหชมชน

ทานตะวน สรรพคณ ขบปสสาวะ แกนว ขบปสสาวะและเสมหะ ไอกรน แผลมเลอดออก ขบลม แกวงเวยน แกหลอดลมอกเสบ

ทาวยายมอม สรรพคณ ชวยใหมก าลงและชมชนหวใจ ใชเปนยาขบเสมหะ ขบพษไข แกรอนใน กระหายน า แกอาเจยน หดไอ และต าพอกแกพษฝ

เทพธาโร สรรพคณ แกลม จกเสยดแนนเฟอ แกอาการปวดทอง ขบลมในล าไสและกระเพาะอาหาร เปนยาบ ารงธาต ขบเสมหะ

เทยนกง สรรพคณ ใชพอกผแผลสด หามเลอด แกเลบขบ หรอหนอง ฝ แผลไฟไมหหรอน ารอนลวก แผลบวมฟกช า ผวหนงอกเสบ แกเจบคอ ใชขบประจ าเดอน รกษาตาเจบ ขบปสสาวะ และรกษาโรค

เทยนบาน สรรพคณ ขบประจ าเดอน แกปวดขอ กลากเกลอน แกฝและแผลพพอง ยากนเลบถอด รกษาแผลเรอรง

ถวฝกยาว สรรพคณกระตนการท างานของกระเพาะ ล าไส บ ารงธาตดน บวบ สรรพคณดบพษรอน ชวยระบายทอง ขบน านม บ ารงผวพรรณใหสดใส บอระเพด สรรพคณลดน าตาลในเลอด บอน สรรพคณลดความชนของมามและปอด บวบก สรรพคณแกช าใน แกกระหายน า ขบปสสาวะ ดบรอน แกออนเพลย ลดความ

ดน ชวยท าลายเซลลมะเรง บรรเทาอาการของไมเกรน บ ารงหวใจ บ ารงสมอง บ ารงสายตา ลดอาการอกเสบ รกษาแผลในกระเพาะและล าไส รกษาแผลไฟไหม น ารอน แกพษงกด

151

บวหลวง สรรพคณ เปนสมนไพรชนดหนงในพกดเกสรทงหา บ ารงหวใจ บ ารงก าลง แกอาการหนามด วงเวยนศรษะ ท าใหเสนเลอดขยาย ขบปสสาวะ ฝาดสมาน ขบเสมหะ แกทองเดน

บนนาค สรรพคณ เปนยาหอมบ ารงดวงจตใหชมชน บ ารงหวใจ เปนยาขบเสมหะ บ ารงโลหต ขบลมในล าไส แกเสมหะในคอ ขบเหงอ ฝาดสมาน รกษาบาดแผลสด แกพษง แกเลอดออกตามไรฟน

บานบรเหลอง สรรพคณ ใชเปนยาถาย แกจกเสยด ท าใหอาเจยน บานไมรโรยดอกขาว สรรพคณ บ ารงตบ แกตาเจบ แกไอ ระงบหอบหด ขบปสสาวะ

แกปวดศรษะ บด ไอกรน แผลผนคน ฝประค ารอย ขบปสสาวะ แกพษตางๆ บานเยน สรรพคณ มฤทธเปนยาถาย ชวยขบเหงอ แกไข ระงบความรอน พอกฝ ใบระบาด สรรพคณ ขบระด ขบปสสาวะ แกหลอดลมอกเสบ ล าไสอกเสบ เหนบชา แก

ไข แกฝภายใน แกรดสดวงทวาร ดากโผล แกโรคผวหนง ผนคน แกกระดกสนหลงอกเสบ เอว ปวดขอ ประค าดควาย สรรพคณ แกไข ดบพษ ปอดบวม แกกาฬ โรคผวหนง พษตานซาง รกษา

โรคไมหลบ แกสารพดพษ แกรดสดวง โรคผวหนง รงแค แกชนนะต ประทดใหญ ประทดจน สรรพคณ เปนยาแกไข ชวยเจรญอาหารและชวยยอยอาหาร

แกคน ประยงค สรรพคณ แกอาการเมาคาง แกรอนดบกระหาย อดอดแนนหนาอก ไอ วงเวยน

ศรษะ แกแผลบวมฟกช า ฝมหนอง ถอนพษเบอเมา เปนยาท าใหอาเจยน ปลาไหลเผอก สรรพคณ ถายพษตางๆ ใชเปนยาแกไข แกวณโรค ไขจบสน ปบ สรรพคณ บ ารงปอด รกษาวณโรค อาการหอบหด เปลานอย สรรพคณ รกษาโรคทองเสย ขบพยาธ ขบโลหต บ ารงโลหตประจ าเดอน

บ ารงธาต แกโรคกระเพาะ บ ารงโลหตประจ าเดอน รกษาโรคผวหนง คน กลากเกลอน โปยกก สรรพคณชวยบ ารงหวใจ บ ารงไต ขบลม ขบเสมหะ แกทองอดทองเฟอ คลาย

ปวดเมอย กลามเนอ ปวดตามขอ เหนบชา แกหนามด เปนลม ผกกาดขาว สรรพคณกระตนการท างานของกระเพาะ ล าไส ขบปสสาวะ บ ารงธาตน า

แกหวด แกทองผก แกผวหนงอกเสบจากการแพ ผกโขมไทย สรรพคณ แกอาการแนนนาอก แกไข หอบ แกเสมหะ ขบปสสาวะ แกคน ผกคราดหวแหวน สรรพคณ ชวยเจรญอาหาร ขบลม เปนยาระบาย ขบปสสาวะ แกไข

แกเจบคอ แกรดสดวง แกปวดตางๆ เชน ปวดฟน ปวดศรษะ บวมฟกช า งพษกด แกคน ผกคาวทอง สรรพคณ แกอาหารไมยอย ใชเปนยาระบาย ขบพยาธ ขบปสสาวะ แกไข

ปอดอกเสบ หลอดลมอกเสบ ไอ รดสดวงทวาร ใชพอกฝ บวมอกเสบ บาดแผล โรคผวหนง น ากดเทา

152

ผกช สรรพคณ แกรอนใน กระหาย น า เจบคอ บรรเทายาการจกเสยด แนนเฟอ ขบลมในกระเพาะ ชวยถอนพษ ชวยเจรญอาหาร และชวยใหระบบการไหลเวยนโลหตดขน แกปวดฟน

ผกชฝรง ชวยบ ารงหวใจ แกเปนลม หนามด ตาลาย บ ารงสายตากการอกเสบของพษง แมงปอง ตะขาบและแมลงมพษกดตอย น าตมสวนเหนอดน เสรมสรางภมคมกน

ผกบง สรรพคณ ใชถอนพษของอาหารจ าพวกเหดพษ เปนยาดบรอน ขบปสสาวะ รกษาอาการอาหารเปนพษ เลอดก าเดาออก อาเจยนเปนเลอด ปสสาวะเปนเลอด ฝหนองบวม ง

ผกบงทะเล สรรพคณ ใชแกพษแมงกะพรน ผกปลง สรรพคณแกขดเบา แกทองผก ลดไข ขบปสสาวะ รกษาแผลสด แกเกลอน ผน

คน หมอต าแยทางภาคเหนอใชใบผกปลงสดต าใหละเอยดคนน าเมอกเอาน าเมอกมาทาชองคลอดของหญงมครรภจะชวยใหคลอดงายขน

ผกเปดแดง สรรพคณ ชวยขบน านม เปนยาแกไข ต าพอกรกษาแผล ผกปอด สรรพคณ ขบเสมหะ แกรดสดวง แกทองมาน แกบาดทะยก แกโลหตพการ ขบ

ลมใหกระจาย แกไข ผกเสยนไทย สรรพคณ ขบปสสาวะ แกโรคโลหตและระดเนาเสย ฆาพยาธไสเดอน แก

พษแมลงปองตอย รกษาฝ บรรเทาอาการระคายเคอง ผกเสยวหรอชงโค มสรรพคณ แกโรคบด ขบปสสาวะ ผกหนาม สรรพคณ แกไข กระหายน า ไอ ขบปสสาวะ ขบเสมหะ ขบปสสาวะ ผวหนง

เนาเปอยเปนหนอง ผกหวาน สรรพคณ เปนยาระงบความรอน ถอนพษไขซ า ไขกลบ ไผรวก สรรพคณ แกปวดทอง อาหารไมยอย อาหารเปนพษ ปวดแสบลนป ฝรง สรรพคณ มฤทธฝาดสมาน แกอาการทองเสย เบาหวาน รดสดวงทวาร หามเลอด

ระงบกลนปาก บ ารงรกษาเหงอกและฟน ผวหนงอกเสบ เปนผนแดง มตมพพอง แสบคน ระงบกลนตว เพมความชมชนใหใบหนา

ฝายแดง สรรพคณ ขบปสสาวะ บบมดลก ชวยขบน าคาวปลา แกไข ขบเหงอ แกพษตานซางของเดก

แฝกหอม สรรพคณ ใชเปนยาขบลมในล าไส แกปวดทองจกเสยด ทองอด ลดไขและขบปสสาวะ

พยอม สรรพคณ แกลม บ ารงหวใจ สมานล าไส แกทองเดน พวงชมพดอกขาว สรรพคณ เปนยากลอมประสาท ท าใหนอนหลบ พระจนทรครงซก สรรพคณ ลดไข แกหอบหด บ ารงปอด แกอาเจยนเปนเลอด วณโรค

ปอดพการอกเสบ ทอนซลอกเสบ เจบคอ ตาแดง ไสตงอกเสบ ล าไสอกเสบ บด ขบปสสาวะ ทองมาน

153

ยาแกมะเรงกระเพาะอาหาร หรอททวารหนก แกขออกเสบ เคลดขดยอก บวมเจบ ฝ แผลเปอย บาดแผล กลากเกลอน ผนคน และแกคดจมก หรอโรคแพ เนองจากการใชยา เขารากยอม

พญาไรใบ สรรพคณ กดหด หวรดสดวงทวาร พกล สรรพคณ ขบลม ฆาพยาธ แกทองเสย เปนยาบ ารงหวใจ ปวดหว เจบคอ ขบ

เสมหะ แกเหงอกบวม บ ารงโลหต แกร ามะนาด เกลอน พมเสน สรรพคณ ถอนพษรอน แกไขทกชนด พดซอน สรรพคณ ลดพษไข แกไอ แกทองเดน ขบพยาธ เปนยาระงบปวด ขบ

ประจ าเดอน เปนยาบ ารง พดตาน สรรพคณ รกษาอาการโรคผวหนง มผนคน พรกขหน สรรพคณ ชวยระบบยอยอาหาร ขบลม ทองอด ทองเฟอ กระตนการเตนของ

หวใจ เพมการไหลเวยนของโลหต ปองกนโรคไขขออกเสบ ท าใหเจรญอาหาร ขบความเยน ปองกนโรคหลอดลมอกเสบ ปองกนการเปนผนแดงเนองจากแพอากาศเยน กระตนใหมผมงอกได แกปวดหลง ปวดเอว

พรกไทย สรรพคณ แกลมจกเสยดแนน อาหารไมยอย ทองอดเฟอ ขบลม ขบเสมหะ ขบเหงอ ขบปสสาวะ บ ารงธาต แกตาแดง

เพกา สรรพคณ ท าใหเจรญอาหาร แกทองรวง แกบด ใชเปนยาระบายแกไขสนนบาต สมานแผล แกอกเสบบวม บ ารงธาต แกน าเหลองเสย แกไข แกไอ ขบเสมหะ

พทรา สรรพคณ แกไอ เพชรสงฆาต สรรพคณ เปนยาธาตเจรญอาหาร ชวยยอยอาหาร แกรดสดวงทวารหนก

แกเลอดเสยในสตรประจ าเดอนไมปรกต ใชหยอดห แกน าหนวกไหล แพงพวยฝรง สรรพคณ บ ารงหวใจ ชวยยอย แกบด ขบพยาธ ใชหามเลอด รกษามะเรง

ในเมดเลอด แกเบาหวาน ลดความดน ขบปสสาวะ แกบวม ถอนพษตางๆ พลบ สรรพคณชวยบ ารงรางกาย แกออนเพลย ชวยแกพษจากสรา ชวยยอยอาหาร ขบ

เสมหะ แกไอ พลงกาสา สรรพคณ แกทองเสย แกไอ แกลม ฆาเชอโรค แกพยาธ แกโรคผวหนง โรค

เรอน ไพล มสรรพคณ แกทองขน ทองอดเฟอ ขบลม แกบด ทองเดน ขบประจ าเดอนสตร

ทาแกฟกบวม แกผนคน เปนยารกษาหด รกษาอาการเคลดขดยอก ฟกบวม ชวยขบระด แกมตกตระดขาว แกอาเจยน แกปวดฟน แกธาตพการ แกไข ปวดเมอย แกครนเนอครนตว

ฟกเขยว สรรพคณ เปนยาขบปสสาวะ รกษาฝหนองของอวยวะภายใน ขบเสมหะ แกไอ กระหายน า อดอดทองบวมน า ปสสาวะไมออก ไอกรน หลอดลมอกเสบ แกพษของอาหาร หอบหด

154

ฟกทอง สรรพคณ ปองกนโรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง โรคตบ โรคไต ชวยยอยอาหาร บ ารงก าลง ลดอาการอกเสบ แกปวด ขบพยาธ แกอาการทองผก น านมไมพอหลงคลอด ไฟหรอน ารอนลวก ไอกรน

ฟาทลายโจร สรรพคณ ชวยบรรเทาอาการจากไขหวดใหญ ท าใหชมคอ บรรเทาอาการเกยวกบระบบทางเดนหายใจอกเสบ ชวยเจรญอาหาร ลดความดน ลดปรมาณน าตาลในเลอด และบ าบดภมแพ

มนเทศ สรรพคณลดความอวน ลดความชนของมาม มงคด สรรพคณ รกษาโรคทองเสยเรอรง และโรคล าไส แกบด รสฝาด มะกา สรรพคณ เปนยาระบายอยางออน มะกรด สรรพคณ แกโรคลกปดลกเปด ขบลมในล าไส แกลมจกเสยด ยาบ ารงหวใจ ใช

สระผมรกษาชนนะต รงแค มะกล าตน สรรพคณ แกเสมหะ แกรอนใน แกอาเจยน แกหดไอ พษฝ แกรดสดวง

ทวารหนก เปนยาเบอพยาธ มะกอก สรรพคณ ท าใหชมคอ แกกระหายน า ท าใหชมคอ ดบพษกาฬ แกรอนใน

บ าบดโรคธาตพการ โดยน าดไมปกต แกโรคบด ใชหยอดห แกหอบ แกสะอก มะกอกน า สรรพคณ ชวยใหชมคอ แกกระหายน า แกพษโลหต ก าเดา แกรดสดวงใน

ล าคอ คนดจมตวไตอย บ ารงธาต มะเกลอ สรรพคณ แกอาเจยน แกลม ใชถายพยาธ ก าจดตวตด หรอไสเดอนตวกลม

พยาธปากขอ พยาธเขมหมด มะขวด สรรพคณ แกทองเสย แกตกเลอด และหามระด ต าพอกหรอทาแกปวดบวม

รกษาผ และโรคผวหนงบางชนด มะเขอเทศ สรรพคณชวยคลายความออนเพลย เจรญอาหาร ลดการแขงตวของหลอด

เลอด ปองกนโรคลกปดลกเปด ชวยบ ารงสายตา ชวยยอยอาหาร เพมภมตานทาน มะเขอเปราะ สรรพคณกระตนการท างานของล าไส ชวยบ ารงธาตไฟ มะขาม สรรพคณชวยเจรญอาหาร ปองกนโรคลกปดลกเปด เปนยาระบาย ถายพยาธ

ตวกลม พยาธเสนดาย ขบเสมหะ ขบโลหต สมานแผล รกษาเรมและงสวด แกไข ตวรอน รกษาโรคบรษ เปนยาชกมดลกใหเขาอ รกษาแผลสด ถอนพษและรกษาแผลทถกไฟลวก รกษาแผลเบาหวาน

มะขามปอม สรรพคณชวยละลายเสมหะ แกกระหายน า อาการเปนหวด ไอ เจบคอ ปากคอแหง อาการขาดวตามนซ แกเลอดออกตามไรฟน

มะขามแขก สรรพคณ ใชเปนยาถาย ขบลมในล าใส ดบพษไข แกโรคบรษ แกรดสดวงทวาร

155

มะดน สรรพคณ แกกระษย แกระดเสย ขบฟอกโลหต เปนยาระบายออนๆ เปนยาสกดเสมหะในล าคอด

มะเดอไทย สรรพคณ แกทองรวง ชะลางบาดแผล เปนยาสมานด กระทงพษไข แกไข มะตม สรรพคณ เปนยาระบาย แกทองเสย ทองเฟอ ชวยขบลม ขบเสมหะ แกรอนใน

ชวยยอยอาหาร ท าใหสดชน แกหด หอบ แกไอ แกไข ขบลม แกมตกต มะปราง มสรรพคณ แกไขกลบ ถอนพษส าแดง ยาพอกแกปวดศรษะ อมกลวคอ มะมวง สรรพคณ แกทองอด ทองเสย คลนไสอาเจยน วงเวยน กระหายน า ขบปสสาวะ

แกไสเลอน และขบพยาธ แกหอบ หด แกไขตวรอนชวยรกษาโรคเหงอก บ ารงสายตา รกษาฟน สมานแผล แกสนเทาแตก แกตกขาว แกปวด ฟกช า ฝบวมมหนอง

มะนาว มสรรพคณ แกอาการทองอด ทองเฟอ แกเสมหะ แกไอ แกโรคลกปดลกเปด ฟอกโลหต ชวยสรางเมดเลอด แกซาง บ ารงเสยง บ ารงโลหต ขบ ฆาพยาธในทอง รกษาผม ขบ แกรดสดวง แกระดขาว แกไข แกปวด แกอกเสบ ทาแกผวแหงตกสะเกด แกสวฝา แกสนเทาแตก

มะพราว สรรพคณชลอความชรา ถายพยาธ แกไข ออนเพลย รอนใน กระหายน า ทองเสย ปวดเมอยกลามเนอ เคลดขดยอก แผลเรอรง ทองแนนจกเสยด เกลอน อาเจยน แผลไฟไหมน า รอนลวก

มะเฟอง สรรพคณ ขบพยาธ รกษาโรคอสกอใส และกลากเกลอน ถอนพษไข แกคอแหง กระหายน าขบน าลาย ขบเสมหะ ขบปสสาวะ ขบนว แกหนองใน แกผดผนคนตามตว ลดอาการอกเสบ แกบวม

มะยม สรรพคณ ชวยบ ารงหวใจ บรรเทาอาการปวดศรษะจากความดนโลหตสง แกผดผนคน ยาบ ารงโลหต ยาอดบหร

มะระขนก สรรพคณ ชวยเจรญอาหาร แกจกเสยดแนนทอง ขบลม บ ารงน าด แกโรคของมามและตบ บ ารงธาต ขบลม ขบพยาธ เปนยาระบายออนๆ แกรดสดวงทวาร บ ารงสายตา ลดน าตาลในเลอด ลดไข แกอาการขออกเสบ ชวยบ าบดโรคเบาหวาน ใชทาแกคน หด และโรคผวหนง

มะรม สรรพคณ ขบลม ท าใหผายหรอเรอ ลดอาการบวม บ ารงไฟธาต แกพษ ฝ แกปวด แกอกเสบ ขบปสสาวะ เลอดออกตามไรฟน

มะล สรรพคณ แกไขทเกดจากอากาศเปลยนแปลง ปวดทอง ทองเสย แผลเรอรง เยอตาอกเสบ ท าใหชมชนบ ารงหวใจ เลอดออกตามไรฟน ปวดหว นอนไมหลบ

มะลลา สรรพคณ แกหด บ ารงหวใจ เสยดทอง รกษาหลอดลมอกเสบ ขบประจ าเดอน แกไข ขบน านมต าใหละเอยด ทารกษาแผล ฝพพอง

มะละกอ สรรพคณ เปนยาบ ารงธาต แกธาตไมปกต แกโรคกระเพาะอาหาร ชวยยอยอาหาร เปนยาระบาย ฆาพยาธ ขบปสสาวะ แกโรคเลอดออกตามไรฟน

156

มะแวงเครอ สรรพคณ แกไอ แกขบเสมหะ แกหด ขบปสสาวะ แกไขสนนบาต บ ารงธาต รกษาโรคเบาหวาน บ ารงด บ ารงเลอด

มะแวงตน สรรพคณ แกไอ แกไขสนนบาต แกโลหตออกทางทวารหนก ทวาร บ ารงน าด รกษาโรคเบาหวาน ขบปสสาวะ รกษาโรคทางไต และกระเพาะปสสาวะ

มะหาด สรรพคณ แกจกแนน ทองขนอดเฟอ ขบลม เปนยาระบาย ตานขโมย เปนยาขบพยาธตวตด และพยาธไสเดอน ทาแกผนคน แกโรคกระษย นอนไมหลบ เบออาหาร รอนในกระหายน า

มะอก สรรพคณ แกปวดฟน กดฟอกเสมหะ แกไอ แกคน สมานแผล ใชชะลางบาดแผล แกแผลเปอย แผลเปนหนอง น ากดเทา

แมงลก สรรพคณเปนยาระบาย เพมกากอาหารได เมอกของเมดแมงลกชวยหลอลน ท าใหขบถายไดสะดวกยงขน ชวยลดไขมนในเสนเลอด

โมกหลวง สรรพคณ แกบด แกไขพษ ขบโลหต แกโรคกลาก โมกมน สรรพคณ เปนยาระบาย ขบเหงอ แกโรคร ามะนาด โรคคดทะราด บ ารงถง

น าด ขบโลหตเสย ยอ สรรพคณชวยบ ารงเลอด รงทอง สรรพคณ เปนยาถายอยางแรง ยารกษาแผลเปอย เรว สรรพคณ เปนยาแกทองขน ทองอดเฟอ ขบลม แกคลนเหยนอาเจยน ขบน านม

หลงจากคลอดบตร แกหด แกไอ รกษาโรครดสดวงทวาร แกพษอนเกดเปนเมดผนคนตาม ขบน าเหลองใหแหง

รางจด สรรพคณ ชวยลดน าตาลในเลอด เลบมอนาง สรรพคณ แกปวดศรษะ แกไข ทาแผล ทาฝ ใชเปนยาแกไอ ถายพยาธ

รกษาตานซาง ลนทมขาว สรรพคณ ใชฝนทาแกรดสดวงทวาร ลนทมแดง สรรพคณ ใชฝนทาแกรดสดวงทวาร ลกเดอย สรรพคณ ชวยบ ารงกระดก บรรเทาอาการเหนบชา ปวดขอ บวมน า ทองเสย

รอนใน ชวยลดไข ทงชวยบ ารงมามและปอด ลกใตใบ สรรพคณ เปนยาแกไข ลดความรอน ขบปสสาวะ ละหง สรรพคณ ขบน านม แกเลอดพการ แกพษไขเซองซม และเปนยาสมาน ใชเปน

ยาระบายในเดก ล าโพงดอกขาว สรรพคณ รกษาโรคหด คลายการหดเกรงของกลามเนอเรยบพอกแผล

ฝ แผลไหม รกษาไขขออกเสบ แกกลากเกลอน แกปวดห ปวดฟน

157

วานกระแจะจนทน สรรพคณ น ามาผสมเปนเครองส าอาง บ ารงผวพรรณ ผวหนา ผสมกบสผงส าหรบทาปาก

วานกระชายด า สรรพคณ เปนยาอายวฒนะ แกปวง บด บ ารงรางกาย ท าใหเจรญอาหารและ ชวยแกโรคของสตรปวดประจ าเดอน

วานกาบหอย สรรพคณ แกบดถายเปนเลอด แกรอนใน กระหายน า แกไอ อาเจยนเปนโลหต แกฟกช าภายใน แกปสสาวะเปนเลอด

วานก าแพงเจดชน สรรพคณ เปนยาอายวฒนะ บ ารงโลหต บ ารงก าลง บ ารงประสาท บ ารงโลหต

วานขาจด สรรพคณ ถอนพษยาสง วานขนหมาก สรรพคณ รกษาความเปนหนมเปนสาว บ ารงผวพรรณใหมน ามนวลเตง

ตงอยเสมอ วานงาชางเขยว สรรพคณ บ ารงโลหต ผวพรรณ รกษาฝา ตกกระ ขบโลหตเสยหลง

คลอด วานชกมดลก สรรพคณ ลดน าตาลในเลอด รกษาอาการประจ าเดอนมาผดปกต ชวย

ยอยอาหาร วานธรณสาร สรรพคณ ใชกวาดคอเดก แกเดกตวรอน แกพษตานทรางของเดก และ

ขบลมในล าไส วานพญามอเหลก สรรพคณ ใชรกษาอมพาต บรรเทาอาการปวดเมอยกลามเนอ เสนเอน วานนางลอม สรรพคณ แกปวดเมอย ปวดไขขอ เสน เอน วานน า สรรพคณ เปนยาแกปวดทอง ธาตเสย บ ารงธาต ขบลมในล าไส แกหวดและ

เจบคอ ยาแกเสนกระตก แกหด ขบเสมหะ แกปวดศรษะ แกปวดกลามและขอ แกโรคผวหนง วานถอนโมกขศกด สรรพคณ รกษาฝทกชนด ทงฝก ามะลอ ฝประค ารอย ฝมะมวง วานมหากาฬ สรรพคณ แกพษอกเสบ ดบพษกาฬ พษรอน ขบระด ต าพอกฝ ก งสวด

เรม แกปวดแสบปวดรอน วานมหาลาภ มสรรพคณ ใชรกษาฝชนดตางๆ เชน ฝหวเลก ฝหวใหญ ฝประค ารอย

ฝมะมวง วานหางจระเข มสรรพคณ ใชทาสมานบาดแผลไดทงแผลไฟไหม น ารอนลวก แผลจาก

ความรอน แดดเผาหรอรงสตางๆ แผลฟกช าจากแมลงมพษกดตอย ชวยดดพษลดการอกเสบของบาดแผล และชวยรกษาแผลในกระเพาะอาหาร

สมอไทย สรรพคณ มฤทธเปนยาระบาย ถายเสมหะ ลดไข ขบลมในล าไส เปนยาฝาดสมาน แกทองเดน

158

สบปะรด สรรพคณชวยในการระบายทอง แกไข ขบเสมหะ แกไอ ขบปสสาวะ แกนว แกกระษย แกหนองใน แกมตกดระดขาว แกขดขอ

สมเขยวหวาน สรรพคณ แกผวหนงอกเสบ ถนอมผวพรรณ หลอดลมอกเสบ เตานมอกเสบ ปวดหลง อณฑะบวม

สมเชา สรรพคณ เปนยาระบายออนๆ ขบพยาธ แกจก แกบวม ท าใหอาเจยน แกทองมาน พงโร มามยอย แกไขจบสนเรอรง ปดฝ แกปวด ถอนพษด

สมปอย สรรพคณ แกรงแค ตมน าอาบหลงคลอด หรอชบส าลปดแผลโรคผวหนง เปนยาขบเสมหะ แกน าลายเหนยว

สมโอ สรรพคณ ละลายเสมหะ แกไอ แกปวดขอ ทองอดแนน แกปวดหว แกปวดกระเพาะอาหารปวดกระบงลม แนนหนาอก ปวดทองนอย ไสเลอน แกหวด

สะแกนา สรรพคณ ใชขบพยาธไสเดอน และพยาธเสนดายในเดก สะเดา สรรพคณ เจรญอาหาร แกทองเดน บดมกเลอด ลดเบาหวาน บ ารงธาต ขบลม

ถายพยาธ แกรดสดวง แกปสสาวะพการ แกไข ท ายารกษาไขมาลาเรย ดบพษรอน รกษาโรคผวหนง เปนยาฝาดสมาน

สะเดาบาน สรรพคณ แกไขทกชนด แกทองเสย สะเดาอนเดย สรรพคณ เปนยาแกไขมาเลเรย หรอไขจบสน ไขประจ าฤด สะตอ สรรพคณ ขบลมในล าไส แกปสสาวะพการ ไตพการ สะระแหน สรรพคณ ขบเหงอ แกปวดทอง ขบลม แกจกเสยดแนนเฟอ ท าใหเยนชมคอ

เปนยาขบลม กระจายความรอน ถอนพษไข ปวดศรษะ ตาแดง เจบคอ เปนแผลรอนในปาก ปวดฟน เปนผน ลมพษ ทองรวง ถายเปนเลอด เลอดก าเดาออกไมหยด ผงตอย ปวดห

เสลดพงพอนตวเมย(พญาปลองทอง) สรรพคณ ชวยใหเลอดไหลเวยนด ใชถอนพษ โดยเฉพาะพษแมลงสตวกดตอย ตะขาบ แมลงปอง รกษาอาการอกเสบ งสวด ลมพษ แผลน ารอนลวก ใชรกษาแผลทผวหนง แผลรอนใน ดบพษรอน เปนยาขบปสสาวะ ขบประจ าเดอน แกปวดเมอย

เสลดพงพอนตวผ(ซองระอา) สรรพคณ ถอนพษแมลงสตวกดตอย แกลมพษ รกษาเมดผนคนตามผวหนง แกโรคเบาหวาน แกปวดแผล แกโรคฝตางๆ รกษาโรคคางทม แกโรคไฟลามทง แกขยมตนหมา แกโรคงสวด รกษาโรคเรม ถอนพษจากเมดตมฝดาษ รกษาโรคฝดาษ แกฟกช า แกช าบวมเนองจากถกของแขง ถอนพษไข พษไขทรพษ แกปวดฟน เหงอกบวม แกรดสดวงทวาร แกยงกด แกพษไฟลวกน ารอนลวก แกปวดจากปลาดกแทง

ส ารอง สรรพคณ เปนยาแกเจบคอ ตาอกเสบ แกรอนใน สารภ สรรพคณ ใชเขายาหอมบ ารงหวใจ ขยายหลอดโลหต หอมแดง สรรพคณ แกหวดคดจมก และกนเปนยาขบลม

159

หอมหวใหญ สรรพคณ ลดระดบของไขมนในเสนเลอด ปองกนโรคของระบบหลอดเลอด เสรมวตามน เปนยาขบปสสาวะ ขบเสมหะ ปองกนโรคเบาหวาน รกษาอาการนอนไมหลบ ไขขออกเสบ ปวด โรคเหนบชา ไอกรน ฉรดทนอน หอบหด หนาตาบวม บด

หญาปกกง สรรพคณ ใชแกไข รกษามะเรงในตบ ใชเปนยาพอก แกอกเสบ ปวดบวม หญาแพรก สรรพคณ ใชขบลม แกไข ลมชก ใชพอกบาดแผลจากหกลมหรอ กระทบ

กระแทก มดบาด ชวยหามเลอด สมานแผลท าใหแผลหายเรวขน แกอมพาตครงตว แขนขาชา ปวดเมอยกระดก

หญาหนวดแมว สรรพคณ ลดอาการปวดหลง ปวดเอว อาการผดปกตของปสสาวะ อาการปวดจากโรคนว และชวยลดขนาดของกอนนว แตน าหญาหนวดแมวไมเหมาะกบผหญงโรคหวใจ

หญาหวาน สรรพคณ ฟนฟตบออนใหแขงแรง ตานเบาหวาน หนวดขาวโพด สรรพคณ ชวยบรรเทาอาการบวมน าเนองจากไตอกเสบ ชวยใหระบบ

ปสสาวะท างานตามปกต หนามแดง สรรพคณ ใชบ ารงธาต บ ารงไขมน แกไข หนมานประสานกาย มสรรพคณ ชวยบรรเทาโรคกระเพาะอาหารและล าไส ชวยให

เลอดลมไหลเวยนเปนปกต ชวยบรรเทาโรคหวด ขบเสมหะแกเจบคอ แกไอ แกช าใน รกษาโรคหด โรคแพอากาศ หามเลอด

หนอไม สรรพคณ ชวยขบปสสาวะ แกไตพการ ซกฟอกลางโลหต ธาตทเสย หวา สรรพคณ แกทองเดนในเดก แกปากเปอย คอเปอย เปนเมด หวไชเทา สรรพคณ ชวยลางสารพษในรางกาย อมไขมนไปทง เหดหลนจอ สรรพคณ ชวยรกษาโรคความดน โรคตบ โรคภมแพ ชวยลดระดบน าตาล

ในเลอด ลดการอดตนของหลอดเลอด ชวยบ าบดโรคหลอดลมอกเสบ โรคกระเพาะอาหาร บรรเทาอาการทองผก รดสดวงทวาร ตอตานการเจรญเตบโตของเซลล มะเรงในอวยวะตางๆ

เหงอกปลาหมอ สรรพคณ ขบพยาธ แกแผลพพอง น าเหลองเสย เปนฝบอยๆ แกไขขออกเสบ แกปวด รกษาโรคผวหนง ขบน าเหลองเสย

โหระพา สรรพคณ แกทองขน อดเฟอ แกลมวงเวยน ชวยยอยอาหาร ขบลมในล าไส ชวยสรางเมดเลอด ขบเสมหะ

อบเชย สรรพคณตานเบาหวาน ลดไขมน แกลมวงเวยนและจกเสยดแนนและลงทอง เปนยาบ ารงก าลง และบ ารงธาต บ ารงดวงจต ขบผายลม แกโรคหนองในและแกโทษน าคาวปลา ใชเปนยานตถ แกปวดศรษะ ปรงรบประทานเปนยาบ ารงก าลง และปรงเปนยาแกบด ไขสนนบาต ไขเนองจากความอกเสบของสตรทคลอดบตรใหมๆ

160

อบเชยเทศ สรรพคณ ใชบ ารงดวงจต แกออนเพลย ใชขบลม บ ารงธาต ใชปรงเปนยาหอม แกลมวงเวยน และจกเสยด

องน สรรพคณ บ ารงสมอง บ ารงหวใจ บ ารงก าลง ขบปสสาวะ แกกระหายน า บ ารงผวพรรณ

อญชน สรรพคณ แกน าเหลองเสย ชวยยอยและดแลตบ เสนผม ขน เลบ ออยแดง สรรพคณ บ ารงก าลง เจรญอาหาร แกปสสาวะพการ แกขดเบา แกโรคนว แก

ไขตวรอน แกไอ แกพษตานซาง บ ารงธาตน า แกรอนใน กระหายน า บ ารงหวใจ อนทนลใบ สรรพคณ แกปสสาวะพการ แกเบาหวาน อคคทวาร สรรพคณ รกษากลากเกลอน โรคเรอน แกไอ แกโรคเยอตาอกเสบ

รดสดวงทวาร

4.3.4.3 การใชพชผกสมนไพรเพอการสงเสรมสขภาพและการรกษาโรค ความมหศจรรยของสมนไพร พชพรรณ ธรรมชาตทสามารถหาไดงายโดยทวไป

เกยวกบการชวยสงเสรมสขภาพและการปองกนโรคตางๆ มนษยสามารถคดคนไดตงแตโบราณกาล จนกระทงความกาวหนาทางวทยาศาสตร สมนไพรหลายๆ ชนดไดรบการคนควาทดลองจนเปนทประจกษวา มคณคามหนตตอมนษย นบเปนความเกอกลของธรรมชาตทสรางสงเหลานขนมาพรอมกบชวตมนษย ขอดของสมนไพรคอ มฤทธออนกอใหเกดอาการพษไดนอย นอกจากนนยงชวยประหยดรายจาย เปนทพงของผทหางไกลโรงพยาบาลหรอหมอ และยงชวยจดปญหาการขาดแคลนยาในภาวะคบขน สวนขอเสยกคอ ใชไมสะดวกยงยากเสยเวลา ออกฤทธไมแนนอน

สาเหตทสมนไพรเปนทนยมของคนไทยโดยเฉพาะประชาชนทอยตามชนบทหรออยหางไกลจากสถานพยาบาล เพราะสามารถใชรกษาพยาบาลขนพนฐานได สมนไพรบางอยางสามารถรกษาโรคใหหายขาดได เชน โรคผวหนง หรอสมนไพรทใชรบประทานเพอเปนยาระบาย ขอดของสมนไพรกคอ มความปลอดภย สวนมากมฤทธออน ไมคอยเปนพษหรอมอาการขางเคยงมาก อกสวนหนงกคอ สามารถประหยดคาใชจาย เนองจากผลตไดเองภายในประเทศ ราคาของสมนไพรจงถกกวาราคายาแผนปจจบน (กระทรวงสาธารณสข, 2540)

1) การใชพชสมนไพรเพอการสงเสรมสขภาพสตรหลงคลอด การสงเสรมสขภาพของสตรหลงคลอด มดวยกนหลายวธ แตละวธใชพชสมนไพรเปน

สวนประกอบเพอผลตเปนตวยาในการบ ารงสขภาพ รายละเอยดดงน การอยไฟ หมายถง การนอนบนกระดานทมไฟอยขางใต ความรอนจะชวยกระตน

การหดรดตวของมดลก หญงทอยไฟจะอาบน าตมสมนไพรเพอช าระรางกายใหสะอาดและทาตวดวยขมน เพอปองกนผวหนงอกเสบ เปนการบ ารงผวพรรณในตว

161

การประคบสมนไพร หมายถง การน าสมนไพรสดหรอแหงหลายชนดมาหอรวมกน สวนใหญจะเปนยาวสมนไพรทมน ามนหอมระเหย เมอถกความรอนจะระเหยออก ประกอบไปดวย ไพล ขมนชน ขมนออย เถาเอนออน ตะไคร มะกรด การบร น าสมนไพรเหลานจะชวยรกษาอาการเคลดขดยอก ใชประคบบรเวณ หลง ทอง และขา

ประโยชนของการประคบดวยสมนไพร - ลดการเปนตะครว - ลดการช าบวม ลดการอกเสบ - กระตนการไหลเวยนของโลหต - แกปวดเมอย คลายกลามเนอ

ลกประคบม 2 ชนด คอ ประคบเปยกและประคบแหง สมนไพรทใชท าลกประคบเปยก ไดแก เหงาไพล วานนางค า วานชกมดลก ใบมะขาม เถากานออก และการบร สวนสมนไพรทใชท าลกประคบแหง ไดแก เหงาไพล ผวมะกรด ตะไครบาน ใบมะขาม ขมนออย วานนางค า ใบสมปอย เกลอแกง และการบร

การอาบสมนไพร การอาบน าสมนไพรเปนการน าสมนไพรมาตมน าแลวอาบ โดยทวไปใชตะไครสด เนองจากเปนสมนไพรทใชลดกลนคาวอนเกนจากน านมและน าคาวปลา นอกจากนอาจผสมดวยไพล ใบมะขาม ผวมะกรด กลนของสมนไพรท าใหรางกายหอมสดชน

การเขากระโจม คอ การอบและอาบน ารอนทมสมนไพรหลายชนดตมรวมกน ในสมยโบราณจะท าเปนโครงไมคลายสมไกเอาผาคลม และมหมอตมสมนไพรอยในกระโจม สมนไพรทใชเปนเครองยาในการเขากระโจม ไดแก ใบมะกรด ใบมะนาว ใบสมปอย ใบขา ใบตะไคร ใบมะขาม ใบหนวด ใบพลบพลง ผกบงแดง และใบสมเสยว การอบตวโดยการเขากระโจมเปนวธททางการแพทยในปจจบนยอมรบวาสามารถชวยใหการไหลเวยนของโลหตและน าเหลองบรเวณผวหนงดขน

การทบหมอเกลอ เปนการกระตนมดลกใหเขาอเรวขน ขบน าคาวปลาไดด กระตนการไหลเวยนของโลหต ลดอาการเมอยลาของมารดาหลงคลอด วธการท าการทบหมอเกลอคอการน าเกลอสมทรใสหมอ ตงไฟใหรอนแลวน ามาวางบนสมนไพรทเตรยมไวซงไดแก ไพลสด วานนางค า วานชกมดลก ใบพลบพลง หรอใบละหง สมนไพรทง 4 อยาง ประกอบดวยการบรพอประมาณ แลวน ามาประคบตามอวยวะตางๆ ของหญงหลงคลอด

2) การใชพชสมนไพรสงเสรมสขภาพหรอรกษาโรคทวไปทไมรายแรง

162

ยาถายพยาธ พชสมนไพรทน ามาใช ไดแก กระเทยม แกว ชมเหดเทศ ตานหมอน ทบทม ฟกทองเลบมอนาง มะกาบตด มะเกลอ มะขาม มะเฟอง มะระไทย มะหาด สะแกนา สมกง หมาก

ยาระบาย ยาถาย พชสมนไพรทน ามาใช ไดแก กะทอ กระชาย ขเหลกคน จ าปา ชมเหดเทศ ชดเหดไทย ตองแตก บานเยน ไพล ผกกาดขาว มะกา มะขาม มะขามแขก มะนาว มะละกอ แมงลก วานหางชาง สมอไทย สมอพเภก สมเชา แสมสาร

ยาแกทองขน ทองอดเฟอ ขบลม พชสมนไพรทน ามาใช ไดแก กานพล กระเทยม กระเพรา กระวาน กมน า ขง ขา ขมนออย จนทนเทศ ชาพล ดปล เทพธาโร พรกไทย ไพล เปราะหอม มะรม เรว วานน า โหระพา อบเชย

ยาแกทองรวง ทองเดน พชสมนไพรทน ามาใช ไดแก กระทอ กระชาย กระทอน ขมนชน แคบาน ชา บานไมรโรยดอกขาว เปลานอย เพกา ฝรง ฝาง ทบทม มะเดอไทย มะตม มงคด ลางสาด สมอพเภก สเสยด โมกหลวง โมกมน หมากดนน าคาง

ยาแกบด พชสมนไพรทใชไดแก กระชาย กระทอ การะบน ขมนเครอ ค าแสด ชะพล ฟาทะลายโจร บานไมรโรย ปร ปอกระเจา ปอบด ไพล ทบทม โมกหลวง มงคด ราชคด สฟนคนทา แหวหม หญาขดใบปอม สเสยด

ยาชวยยอย พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กระเทยม กระเพรา ขา ขาวงอก ตะไคร ต าลง ใบแมงลก พรก มะละกอ สบปะรด หอมแดง

ยาแกไข ลดความรอน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก แคดอกขาว แคแดง จนทรแดง บอระเพด ทาวยายมอม ธรณสาร ฝายแดง พญาสตบรรณ พมเสน ฟาทะลายโจร ประทดใหญ ประทดจน ประค าดควาย ประยงค ปลาไหลเผอก มะเดออทมพร มะปราง ลกใตใบ สะเดา หญาใตใบ หอม แหวหมเลก

ยาแกไขมาลาเรย พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กรรณการณ คนทเขมา ชนโคนา โดไมรลม ปลาไหลเผอก ประทดใหญ เพกา น านมราชสหเลก มะฮอกกาน เรว สะเดาอนเดย ฮอมด า

ยาแกปวดศรษะขางเดยว พชสมนไพรทน ามาใชไดแก บวบก กระเทยม แคบาน ยาแกไอขบเสมหะ พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กระเทยม จก ชะเอมไทย ดปล ปบ ฝก

เบยใหญ มะกรด มะขามปอม มะดน มะนาว มะแวงเครอ มะแวงตน มะอก ยคาลบ ล าโพงดอกขาว เสมดขาว หนมานประสานกาย

ยาแกเจบคอ พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ส ารอง ลนมงกร บวบก พระจนทรครงซก วานหางชาง ถวเขยว ไมยราบ

ยาขบปสสาวะ พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กระเจยบแดง ขล ขเหลก คนชาย โคกกระสน ชมเหดไทย ตะไคร เตยหอม ทองกวาว ทานตะวน เถาวลยเปรยง ผกกาดน า พยบเมฆ

163

ไมยราบ สบปะรด สมอพเภก แหวหม หญาคอดปลอง หญาไทร หญาคา หญางวงชา ง หญาใตใบ ออยแดง

ยาชวยเจรญอาหาร พชสมนไพรทน ามาใช ไดแก กระดอม กรรณการ ขง เจตมลเพลงแดง เจตฟงด คนชาย บอระเพด พญาสตบรรณ ฟาทะลายโจ ร ประทดใหญ มะเกงตน มะระ มะแวงเครอ สะเดา สะเดาอนเดย

ยาบ ารงหวใจ พชสมนไพรทน ามาใช ไดแก การะเกด กฤษณา กระดงงา กหลาบมอญ กระชาย เกสรทงหา เกสรทงเจด เกสรทงเจดทงเกา จนทรชะมด เตยหอม บงบก บวหลวง บนนาค พยอม พกล แฝกหอม มะกรด มะลลา สารภ

ยาแกออนเพลย บ ารงก าลง บ ารงธาต พชสมนไพรทน ามาใช ไดแก กฤษณา กนเกรา จนทนเทศ โดไมรลม มะพราว

ยาปองกนเหนบชา พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ขาวอนามย ยากลอมประสาท ท าใหหลบ พชสมนไพรทน ามาใช ไดแก กญชา ขเหลก ชมเหดไทย

พวงชมพดอกขาว ไมยราบ ยารกษาหด พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ไพล โทงเทง บวบเหลยม ล าโพง เสนยด

หญาคา หนมานประสานกาย ยากนหรอแกเลอดออกตามไรฟน (ลกปดลกเปด) พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ฝรง ผก

บางชนดทมไวตามนซสง มะละกอ มะขามปอม มะกอก มะกอกน า มะนาว ผกโขม ยาเพมน านมในสตรหลงคลอด พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กระทอ กลวย(หวปล) ก ย

ฉาย กะเพรา ผกโขม ยาขบประจ าเดอน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กระบอเจดตว แกว คดเคา

เจตมลเพลงแดง เทยนบาน ฝาย ขครอก วานชกมดลก ยอ ยาลดไขมนในเสนเลอด พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กระเจยบแดง ค าฝอย หอมใหญ

เสาวรส ยาลดความดน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กาหลง คนชาย กาฝากมะมวง บวบก

ระยอมนอย มะขาม ยาแกเบาหวาน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ต าลง เตยหอม มะแวงเครอ มะแวงตน

อนทนลน า หมากดบน าคาง มะระ หวา ยาแกพยาธตวจด พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กระเจยบขาว ผกไห นอยหนา

มะเขอมอญ หนอนตายอยาก ยารกษารดสดวงทวาร พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กระชาย ขล ครอบสฟน

เพชรสงฆาต วานหางจรเข สงหโมรา อคคทวาร

164

ยาแกปวดฟน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กานพล ขอย ดาวเรอง ผกช ผกคราดหวแหวน มะอก ล าโพงดอกขาว

ยาแกช าใน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก บวบก ตบแรด ยาแกอาเจยนเปนเลอด พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กามปหลด กระเมง ตบแรด วาน

กาบหอย หญาเกลดปลา หนมานประสานกาย ยาแกอาเจยน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กะเพรา ขง พระจนทรครงซก มะกล า วาน

กาบหอย ยอ ยาท าใหอาเจยน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก คน บวบเหลยม โลดทะนง ยาแกมะเรง พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ทองพนชง ดอกคาวทอง แพงพวยฝรง หญา

ปกกง 3). การใชพชสมนไพรเปนยาภายนอกรางกาย รกษาเหา พชสมนไพรทน ามาใชไดแก นอยหนา ยาสบ หนอนตายยาก ขอบชะนาง หาง

ไหล เลยนผกเสยน รกษาหด พชสมนไพรทน ามาใชไดแก หน นอยหนา ระยอมนอย ชะมดตน กะทกรก

แสมสาร รกษากลากเกลอน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กระเทยม กะเพรา กมบก ขา ขมนชน

ชมเหดเทศ ชมเหดไทย นางแยม เทยนบาน ทองพนชาง ใบละบาด เปลานอย ผกบง มะยม วานมหากาฬ สมกบ เหงอกปลาหมอ อคคทวาร

รกษาโรคผวหนงและผนคน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กระเบา สะบา แหวหมเลก พลคาว น านมราชสหใหญ เจตมลเพลงขาว กรวยปา กมบก เลยน สะเดาอนเดย ขมนชน ขา ส ามะงา เหงอกปลาหมอ ขนทองพยาบาท ยาสบ

รกษาหด พชสมนไพรทไดแก พญาไรใบ น านมราชสหใหญ สลดได มะมวงหมพานต กะเพรา

รกษาน ากดเทา พชสมนไพรทน ามาใชไดแก สเสยดแขก สเสยดลาว ฝาง หมาก มงคด ปดขมบหรอทาบรรเทาอาการปวดศรษะ พชสมนไพรทน ามาใชไดแก วานหางจระเข

ขกาแดง แกปวดฟน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก กานพล น ามนเขยว ผกคราดหวแหวน มะขาม

เทศ หนอนตายอยาก โพธ ชวยท าใหฟนทน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ขอย สฟนคนทา มะพลบ ระงบกลนปาก พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ฝรง กานพล

165

รกษาแผลในปาก พชสมนไพรทน ามาใชไดแก วานกบแรด หญาวงชาง โทงเทง แตงโม หวา สมกบ

รกษาคางทม พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ชบา พดตาน ตะลงปลง ผกากรอง แกงสวด พชสมนไพรทน ามาใชไดแก วานมหากาฬ ต าลง หญาน าดบไฟ พดตาน

เสลดพงพอน แกลมพษ พชสมนไพรทน ามาใชไดแก พล ขา หญางวงชาง แกแพ อกเสบ ปวดบวม แมลงสตว กดตอย พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ผกบงทะเล

ต าลง เสลดพงพอน ฟกขาว พงดอ หอม หญาพนง เทายายมอม ผกกาดน า สารพดพษ คนทสอทะเล สฟนคนทา โลดทะนง แปะต าปง ผกเสยนผ

หยอดห เปนฝ หอกเสบ พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ลงสาด เนยมหเสอ หเสอจน ปอทะเล ตนตะขาบ

พอกฝ พชสมนไพรทน ามาใชไดแก เทยนบาน โลดทะนง ผกเสยน โคกกะออม ตะขาบบน แปะต าปง ตอยตง ตอยตงนา คว าตายหงายเปน สมกบ

กนเลบถอด พชสมนไพรทน ามาใชไดแก เทยนกง ไพล เทยนบาน รกษาแผลน ารอนลวก ถอนพษ พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ชาแปน หญาน าดบไฟ ชา

ผกบงไทย บวบก ยาสบ ชน แตงโม พดตาน วานหางจระเข รกษาชนต และผวหนงศรษะ เปนเมดผนคน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก มะค าดควาย

ขมนชน มะระ หวายดน รกษาแผลเรอรง พชสมนไพรทน ามาใชไดแก วานไกนอย ชนสน แพงพวยน า

ผกเบยใหญ หามเลอด ใสแผลสด พชสมนไพรทน ามาใชไดแก หนมานนงแทน เสอหมอบ สเสยด

ลาว ฝรง แหวหม กระเมง บวบก หมากดบน าคาง มะนาว เบญกาน วานไกนอย ฤาษผสมแลว ผกคราดหวแหวน

ใชตมน าอาบหลงคลอด พชสมนไพรทน ามาใชไดแก สมปอย หนาดใหญ มะขาม หมากผหมากเมย สมโอ ไพล

ชวยสระผมใหสะอาดยงขน พชสมนไพรทน ามาใชไดแก บวบขม แตโคว ขหนอน สมปอย มะกรด

ใชไลหรอฆายง พชสมนไพรทน ามาใชไดแก ตะไครหอม กะเพรา ยคาลป ใชฆาแมลง ไลแมลง พชสมนไพรทน ามาใชไดแก เลยน ยาสบ หางไหล มหาหงส ใชเบอปลา พชสมนไพรทน ามาใชไดแก หางไหล สลดได หวายดน มนแกว ใชไลแมลงวนทอง พชสมนไพรทน ามาใชไดแก เดหล กะเพรา

166

4). สมนไพรประเภทวานทใชเปนยาอายวฒนะ (ภาณทรรศน, 2546) วานขาจด แกพษในของกนได เชน โดนยาสง สามารถถอนพษยาสงได โดยดมน าท

ไดจากการฝนรากวาขาจด วานขนหมาก บนดาลใหความเปนหนมเปนสาวเสมอ ผวพรรณไมเหยวยนมน ามนวล

เตงตงอยเสมอ ฟนไมหลดไปตามกาลเวลาอยางผอนก าลงไมถดถอยไมปวดไมเมอยโดยเอาหวของวานขนหมากกนกบน าผงหลวงทก ๆ วน

วานกระชายด า เปนยาอายวฒนะ แกปวง บด บ ารงรางกาย คงกระพนชาตร โดยน าวานกระชายด ามาฝานเปนชนบาง ๆ 2-3 แวน เคยวกนสด ๆ จะบรรเทาอาการไดด สตรทผอมแหงแรงนอยใหน าวานมาโขลกใหละเอยดแลวมาผสมกบน าผงเดอน 5 หรอน าผ งแทกได ปนเปนลกกลอนขนาดเมลดพทราไทยรบประทานวนละ 1 เมด ท าใหเจรญอาหารและ จะมเรอนรางสวยงามในเวลาไมชาและยงชวยแกโรคของสตรปวดประจ าเดอนไดอกดวย

วานงาชางเขยว บ ารงโลหต ผวพรรณ รกษาฝา ตกกระ ขบโลหตเสยหลงคลอดโดยเอาใบวานงาชางประมาณ 1 ก ามอ ดองกบเหลาขาว 1 ขวด ประมาณ1 เดอน น ามาดมครงละคอนถวยตะไลตอนเยนวนละ 1 ครง หรอเชา-เยน กอนอาหารกได สวนทน ามา ใชรกษาผวพรรณนน ใหน าใบวานมาลางใหสะอาด แลวตดเปนทอนส น ๆ โขลกหรอทบใหแตกออกมาก ๆ เอาไปตมกบน าสะอาด น ายาทไดมาดมครงละ 1 ถวยตะไลเชา-เยน ดมไปเรอย ๆ ฝาจะหายกระจะจางไป

วานกระแจะจนทน คาขายด เขาหาผอนด เมตตามหานยม มแตคนรกเปนทรจกกนดในวง การคาโดยน าหววานมาโขลกใหละเอยดแลวมาผสมผสานกบสผงส าหรบทาปาก คนโบราณม ตดตวเปนประจ ากอนใชทาปากท าจตใจใหมนคงแนวแน พรอมกบเสกคาถานะโมพทธายะ รวม 3 ครง จะท าให การเจรจาส าเรจตามความตองการทกครงไป

วานก าแพงเจดชน ยาอายวฒนะ บ ารงโลหต บ ารงก าลง บ ารงประสาท บ ารงโลหต โดยน าวานก าแพงแกวเจดชน มาบดใหละเอยดผสมกบน าผง ปนเปนเมดลกกลอน ขนาดเทาเมลดพทราไทย รบประทานกอนนอนทก ๆ วน ๆ ละ 2-3 เมด

วานนางลอม แกปวดเมอย ปวดไขขอ เสน เอน โดยน ามาท าเปนยาทา ถ นวด รกษาอาการปวดเจบไขขอทมปญหาเดนไมถนด เอนอกเสบ เจบปวด วธท าน าหววานมาโขลกคนเอาน ามาทา ถ นวดกลามเนอ เสน เอน ไขขออกเสบ หวเขา ขอเทา เอนรอยหวายไมปกต

วานถอนโมกขศกด ตรวจพษในอาหารได รกษาฝทกชนดได มของเบอของเมาอยในอาหารหรอเครองดมหรอไม โดยใชเลบหยกหววานชนดนเพยงเลกนอย แลวเอาไปใสลงในถวยอาหารนน ถาไมมพษ ไมมยาเบอเมาอยเลย อาหารในจานกจะมสภาพปกต แตถามพษมยาเบอ ผสมอยในถวยอาหารนน ๆ เนอของวานจะส าแดงอาหารใหเหน โดยทนท โดยเนอวานน จะหมนจไปอยางประหลาดเปนการสงสญญาณวาอาหารนนมพษ การรกษาฝ น าหววานมาโขลกใหละเอยด ผสม

167

กบเหลาขาว และเหลาโรง พอสมควร จากนนจงน ามาทา พอก ทหวฝทจะรกษาไดผล เปนอยางด ทงฝก ามะลอ ฝประค ารอย ฝมะมวง

วานพญาลนง สยบงทกชนดรวมทงสตวมพษอน ๆ การใชน าหววานตดตวไปดวยในระหวางเดนทาง หรอปลกไวในบรเวณบานบรรพบรษไทยไดทดลองแลวเขยนกนเปนต าราโบราณ ปจจบนมเซรมใชแลว กไมควรเสยงไปใชวานน

วานพญามอเหลก ใชรกษาอมพาต อาการมอตาย ตนตาย แกปวด แกเมอย บรรเทาอาการปวดเมอยกลามเนอ เสนเอน โดยน าวานมาลางใหสะอาดแลวโขลกใหละเอยดแลวน ามาคลกเคลาผสมกบเหลาขาวหรอเหลาโรง แลวน าไปพอกบรเวณทเกดอาการ ตวยาจะซมซาบเขาไปในเนอเซลลใตผวหนง เปนการชวยบ าบดอาการไดดกวาการนวดดวยมอตามปกตธรรมดา

วานมหาลาภ เมตตามหานยมสงสง เยยมดวยลาภ ต าราโบราณแนะน าเพอเปนสรมงคลเปนเสนหโชคลาภทจะมมา สรรพคณทางยารกษาฝชนดตางๆ ไดดมาก เชน ฝหวเลก ฝหวใหญ ฝประค ารอย ฝมะมวง โดยน าเอาหววานมาโขลกใหละเอยดมาผสมเหลาโรงหรอเหลาขาวพอแฉะๆ แลวน ามาพอกทหวฝ เวลาเชากลางวน เยน ตามสะดวก เปลยนยาใหสดใหมอยเสมออาการจะทเลาเปนล าดบ สามารถดดหนองออกมาได แผลแหงหายเรว

วานไชยมงคล เพอสรมงคล ชนะศตร ขจดพษแมลงสตวกดตอย บรรพบรษของไทยมกน าหววานตดตวในระหวางการเดนทางเพอความสวสดมชย มความปลอดภยมาโดยตลอด โดยน าวานมาผกมดกบผาแดงตดตวไปเหมอนเครองรางของขลง แมวาจะเหยวแหงกยงทรงพลงอยเสมอ 4.3.5 ภมปญญาไทยในการน าพชสมนไพรมาใชประโยชนในชวตประจ าวน พชสมนไพรมบทบาทเกยวของกบวถชวตของคนไทยมาตงแตสมยโบราณกาล บรรพบรษของเราไดสงสมภมปญญาอนทรงคณคาในการน าพชสมนไพรมาใชประโยชนในการด ารงชวต พชสมนไพรจงเปนปจจยส าคญยงตอการด าเนนชวตตามวถไทยภมปญญาไทยในทกดาน ดงน (กระทรวงสาธารณสข, 2540 ; ภทรพร ยทธาภรณพนจ และคณะ, 2546)

4.3.5.1 พชผกสมนไพรทใชท าเปนเครองส าอาง พชสมนไพรของไทยทถกน ามาใชในชวตประจ าวนในแงของการเสรมความงามหรอ

น าไปใชเปนเครองหอมมมากมายหลายชนด โดยสามารถน ามาเปนเครองประทนโฉม รกษาฝาบนใบหนา บ ารงผวใหเตงตงกระชบ ลบรอยเหยวยนและด าคล ารอบดวงตา ลดจดดางด าและรอยหมองคล าบนใบหนา ก าจดกลนตวและรอยคล าใตรกแร ก าจดเชอแบคทเรยบนรางกาย บ ารงผวแสบรอนจากแสงแดด ลดกลนปากและบ ารงรมฝปากใหชมชน รวมทงการลดอาการเกดรงแคบนหนงศรษะไดเปนอยางด สวนการใชเครองหอมในวถชวตของคนไทย เปนเรองทละเอยดออนมความ เปนเสนหอยางหนงส าหรบการด าเนนชวต ปจจบนเครองหอมถกน ามาใชในธรกจปาซงเปนสถานบรการส าหรบการพกผอนหยอนใจ ท าใหคลายเครยด เปนธรกจเสรมความงามใหแกรางกายชนดหนง สมยโบราณม

168

วธการสกดและผสมผสานกลนใหไดเครองหอมมหลายวธ คอ การเผา การชงหรอตม การอบ การร า การปรง สวนวตถดบทน ามาใชไดแกสมนไพรทใหดอก ใบ หรอเนอไมซงมกลนหอมเชน กระดงงา กรรณการ กฤษณา ก ายาน แกว จนทนเทศ จ าปา ขมนชน จนทนกะพอ จ าป จ าปา ชมนาด ตะไคร ตอกนมแมว เตยหอม พกล บนนาค บวหลวง พมเสน ใบพล มะตม มะกรด รสสคนธ ล าเจยก มะล ล าดวน สมมอ สม สารภ อบเชย สายหยด หอมหมนล เปนตน (นวลพรรณ พงศวฒ)

นอกจากผลตเปนเครองส าอางชนดเครองหอมแลวพชผกสมนไพรไทยทมประโยชนในแงของการผลตในเชงอตสาหกรรม โดยผลตเปนเครองส าอางใชในชวตประจ าวน เชน สบ ครมบ ารงผว ยาสระผม ครมกนแดด ครมพอกหนาใหนวลนมสดใส โลชนบ ารงผว พชผกสมนไพรเหลานไดแก วานหางจระเข มะละกอ สม มงคด กลวย อญชน ตะไคร แตงกวา ฝรง สบปะรด เปนตน การใชสมนไพรเปนเครองส าอาง เพอเสรมสรางความงาม มดงน (ตรสคนธ, 2550)

สมนไพรลดรวรอยยนกอนวย นยมใชแตงกวา สตรอเบอรร มะเขอเทศ ใบบวบก ใบต าลง น าสมเขยวหวาน กลวยหอม แตงไทย

สมนไพรรกษาฝาใหเบาบาง นยมใช หวใชเทา แตงกวา ใบชาเขยว น าแตงกวา น ามะนาว น าผง สาหรายทะเล น าสมเขยวหวาน มะขามเปยก ขมนชนผง น าหวใชเทา น ามะเขอเทศ

สมนไพรบ ารงผวเหยวยนใหเตงตงกระชบไมเหยวยน นยมใช สมเขยวหวาน วนวานหางจระเข อะโวคาโด สตรอเบอรร น าแตงกวา ฝรง องน

สมนไพรลบรอยเหยวยนและด าคล ารอบดวงตา นยมใช แตงกวา น าใบบวบก น าแตงกวา กลวยน าวาสกงอม สาหรายทะเล ใบชาเขยว

สมนไพรลดจดดางด าและรอยหมองคล าบนใบหนา นยมใช น าสบปะรด ขมนชนผง องน น าสมเขยวหวาน ลกพชสก สตรอเบอรร น ามะนาว แอปเปล

สมนไพรก าจดกลนตวและรอยด าคล าใตรกแร นยมใช น ามะนาว มะนาวฝานเปนแวน มะขามเปยก เกรดพมเสน ขมนชนผง ขมนชนสดฝานเปนแวน

สมนไพรก าจดเชอแบคทเรย นยมใช น ามะนาวเปยกเขมขน น าตมไพลเขมขน น าตมขมนชนเขมขน น ามะกรด วนวานหางจระเข น าตมฝกสมปอยเขมขน น ามะนาว น าตมขงสด พมเสน

สมนไพรใชบ ารงผวแสบรอนจากแสงแดด นยมใช แตงโม แตงกวา กะทมะพราว แตงไทย มะเขอเทศ

สมนไพรลดกลนปากและบ ารงรมฝปากใหชมชน นยมใช ใบฝรงหนซอย ใบสะระแหน น ามนมะพราว น ามะนาว

สมนไพรลดอาการรงแคบนหนงศรษะ นยมไว น ามะกรดเผา น ามนมะกอก วนวานหางจระเข กลวยหอม น าสมเขยวหวาน แครอท ผกสมปอย ลกมะเฟอง ใบหม ใบรางจด

169

4.3.5.2 พชผกสมนไพรทใชท าเปนเครองนงหม เสอผาเครองนงหมของคนสมยกอนเกดขนจากการถกทอโดยฝมอของชาวบาน วตถดบ

ส าหรบการทอผานนแตกตางกนไปตามสภาพพนทอาศยและมการพฒนาขนมาเปนล าดบ โดยแสวงหาพชในทองถนทมเสนใยแขงแรง เชน ปอ ปาน กญชา กลวย สบปะรด มาปนเปนเกลยวเชอกใชกอน ตอมาจงน าเชอกมาถกทอเปนตาขายและเปนผนผาเปนล าดบ เศษใยผาทพบทบานเชยงเชอวาเปนเศษใยของล าตนกญชา ใชในการทอผา ซงจะไดผาทมคณภาพด เหนยว คงทนมาก ผาใยกญชา จะคลายผาลนน เมอผานการชกจะนม มสน าตาลออน เดมเปนผาทอของชาวเขาเผามง ปจจบนนยมน ามาตดชดสตร วตถดบอนๆ ทนยมน ามาใชทอผา ไดแก ไหมและฝาย

นอกจากนพชสมนไพรยงมอทธผลตอวถชวตของชมชน คนสมยกอนรจกคดคนน าเอาลกษณะและโครงสรางของพช มาเปนจดก าเนดของลวดลายประดษฐจากพชหรอดอกไมไทยหลายชนดแตครงโบราณ ดงปรากฏอยในลวดลายโบราณของผาไทย ลวดลายประดษฐบางลายนยมน ามาใชกน จนกลายเปนมรดกทางวฒนธรรมไทยถงปจจบน ในการผลตเสนลวดลายบนผนผา เชน ผาไหมมดหม ซงมลายจากพช ไดแก ดอกสรอย ดอกแกว เหลอมออ ดอกจน กาหลวง ลายกด กาบเออง หมากจบ ดอกตม ดอกพกล ดอกขก ดอกกหลาบ ตนสน ต าลง กามะล ดอกพวง ขาวศอก หมากเบง กลบบวหลวง กลบบวลายไทย ลายบวหงายและบวคว า ดอกล าดวน ดอกมะล ดอกสายหยด ดอกรก ดอกจนทน กาบไผ ใบไผ และดอกหญา เปนตน

ลายผาไทยทไดรบอทธพลจากรปลกษณะของพชสมนไพรขางตน เกดจากความเชอทสามารถแบงออกเปน 2 ลกษณะคอ ความเชอเกยวกบลายทน าไปบชาสกการะและความเชอทวๆซงแตละลายชาวบานมความเชอดงน

ลายตนสน ใบของตนสนเปนใบทมความเปนระเบยบจงเหมาะสมทจะน ามาเปนลายของผามดหมและผาขดไดทงนเพราะชาวบานมความเชอวาชวตคนจะตองเปนระเบยบ มวนยเหมอนกบตนสนถาใครปฏบตไดกจะท าใหชวตสงบสข และมระเบยบในตวเอง

ลายดอกพดซอน ลายดอกแกวลายดอกพกล ลายดอกจน ลายดอกบายเยนและลายดอกสรอย ลายเหลานเอามาจากดอกไมไทยทเปนสญลกษณของความดและสามารถน าไปถวายพระสงฆเพอแสดงความรจกกาลเทศะและคารวะตอสงทเราเคารพนบถอ

ลายดอกผกแวน ผกแวนเปนพชทอยตามชายฝงของล าน า หวย หนอง คลองบงเพราะผกแวนเกดงาย ผกแวนนเปนพชทชาวบานไดสมผสอยทกวนจงเกดความคดทจะสรางงานทางดานลายของผาจงไดน าเอาดอกผกแวนหรอผกแวนนนมามดหมและผาขดไดทงนเพราะลกษณะของดอกผกแวนเปนดอกเลก ๆ สวยงาม เกดเปนกลมและโตเรวดงนนถาใครสามารถมดตาม ลายไดกจะ เปนคนทมความสามคคในเออเฟอมความประณตละเอยดออน

170

ลายงา งาเปนพชลมลกชาวบานปลกไวรบประทานเมลดและมความเชอวาเมลดงาเปนเมดเลกๆทอยรวมกนเปนกลมกอนถาเราเอาท าเปนลายบนผนผาคงจะมความหมายไปในทางทเปนมงคลลายงานบางทชาวบานเรยกอกอยางหนงคอลายดาวกระจาย

ลายหมาก หมากบกหรอกระบกเปนไมยนตนเปนพชทอยใกลตวของคนจงท าใหชางมดหมหรอชางทอผาเกอดความคดทจะสรางสรรคลายในลกษณะนขนเพราะตนกระบกลกมากทสดถาใครสามารถน าลกกระบกมาท าเปนลายของผากจะแสดงถงความอดทนและมความอดมสมบรณตอไปในภายหนาจงท าใหเกดลายของหมากบกขนบนผามดหมและผาขด

ลายหนามแทง ตนหนามแทงเปนพชชนดหนงทชอบขนตามโคกหรอดง มหนามแหลมคมมดอกเลกคลายดอกพกล ม 4 กลบ หรอมความหมายวา 4 ทศนนเอง หรอหมายถง ธาตทง 4 คอ ดน น า ลม ไฟถาใครท าลายชนดนจะเปนคนทมความประณตละเอยดละออมากจงจะท าได

4.3.5.3 พชผกสมนไพรทใชท าเปนสยอมผาและสผสมอาหาร คนไทยสมยกอนรจกน าสวนตางๆ ของพชสมนไพรมาใชท าเปนสตางๆ เพอใชยอมผา

รวมถงหลายชนดทใหสมาใชแตงสอาหาร อนเปนผลตภณฑธรรมชาตทไมเปนพษภยตอรางกาย หรอน าพชทใหสยอมมายอมผา แห อวน หรอหนง โดยเฉพาะผาพนเมองจ าพวกผาไหม ผาฝาย ซงใหสสนเปนธรรมชาต (กระทรวงสาธารณสข, 2540)

การยอมสผา เพอน ามาตดเยบเปนเครองนงหมในสมยกอนนยมใชเปลอกไม ใบไม น าไปตมน ารอนเพอ ใหสจากเปลอกไม ใบไม ละลาย ออกมาผสมในน ารอนและน าดายหรอผาผนมายอมในน าดงกลาวจะไดสจากธรรมชาตทตดทนนาน การยอมสธรรมชาตเปนภมปญญาโบราณทท าใหผาฝาย ผาไหมมคณคา เสนฝายดงกลาว ไดถกน ามาคลกเคลากบพชผกหลายชนด เพอใหไดสสนตาง ๆ แตเดมชาวบานจะคนกบสน าเงนจากครามหรอฮอม สกากจากเปลอกมะพราว สเหลองจากขมน จนกระทงขยายออกมาเปนสารพดสในปจจบน ถงแมวาสเคมจะไดออกมาตตลาดจนสธรรมชาตถกมวนเกบไปแลวครงหนง ปจจบนองคกรเอกชนหลายแหงไดสงเสรมใหชาวบานหนกลบมาฟนฟภมปญญาสวนนของชาวบาน โดยเฉพาะอยางยงการฟนฟจดนจะท าเสรมไปกบการทอผา เพอน ารายไดมาสครอบครว โดยเฉพาะการเนนกลมสตรตามชนบท สทไดจากธรรมชาตนนยงน าไปใชในการผสมอาหาร เครองดมไดอกดวย

สทไดจากพชสมนไพรแบงออกได ดงน สทใชยอมผา :

สเขยว ไดจากใบหมากผหมากเมย ใบถวแปบ ใบหกวาง ใบต าลง ใบผกดด เปลอกเพกา ลกสมอ

สขมา ไดจาก เปลอกและผลสมอพเภก สเหลอง ไดมาจาก แกนไมขนน หวขมน ไมเข รากไมฝาง ยางรง รากมะหาด สเหลองอมสม ไดจาก ดอกทองกวาว

171

สมวง ไดจาก เปลอกตะแบก แกนไมฝาง เปลอกบะหาน า ลกหวา สแดง/สม ไดจากลกค าแสด(ค าเงาะ) เปลอกประด แกนไมฝาง ใบออนสก เปลอก

สะเดา เปลอก ราก เนอไม และใบยอปา สแดงคล า ไดจาก เนอไมประดปา รากยอ สชมพ ไดจากเปลอกตนนน เปลอกทองกวาว สน าเงน คราม ฟา ไดจากตนคราม ใบฮอม เปลอกฉ าฉา สน าตาล ไดจากยอดฝรง เนอไมสเสยดเหนอ เปลอกโกงกาง เปลอกไมประด

เปลอกตวขน เปลอกคาง สน าตาลแกมแดง ไดจาก เปลอกสนทะเล สเหลองปนน าตาล ไดจาก เนอไมแกแล สด า ไดจากเปลอกตนสมอ ผลมะเกลอ สเทาด า ไดจาก การมะพราว

สทใชผสมอาหาร : สทน ามาใชแตงสอาหารทไดจากสวนตางๆ ของพชสมนไพร อนเปนผลตภณฑธรรมชาตจะไมเปนพษภยตอรางกาย สตางๆ ไดมาจากพชสมนไพร ดงน

สแดง ไดจาก กลบเลยงกระเจยบ แกนไมฝาง เมลดค าฝอย ผลสกผกปลง หรอ ผกปง เมลดขาวเหนยวด า

สแดงเลอดนก ไดจาก ครง สเหลอง ไดจาก เหงาใตดนของขมนชน ดอกแกค าฝอย เนอผลฟกทอง เนอจากผล

ตาลโตนด สสม ไดจาก เมลดค าแสด ดอกกรรณการ สเขยว ไดจาก ใบเตยสด สชมพเขม ไดจาก แกนฝาง สมวง ไดจาก ดอกอญชนสด สแดงอมมวง ไดจาก เมลดผกปลงสก สน าเงนเขม ไดจาก ดอกดอกดน

4.3.5.4 พชผกสมนไพรทน ามาเปนอาหารสตว พชผกพนบานหลายอยาง นอกจากจะเปนอาหารของคนแลว ยงน าไปเปนอาหารของสตวเลยงไดดวย โดยเฉพาะอยางยงในชนบทนนมกมการเลยงหม ไก วว ควาย ไวตามบานเรอน ตามทงนา ผกทน ามาใชประโยชนไดแก ผกแพว ผกโขม ผกเผด บอน บก มะละกอ หยวกกลวย การใชพชผกเหลานมกจะน าไปตมผสมกบร าหรอแกลบส าหรบใหหม ไก กน ซงถอเปนการประหยดรายจายไดมาก แทนทจะไปซออาหารส าเรจรปแบบกระสอบทมราคาแพง เพอหวงเรงใหสตวโตเรวแตท าก าไรไดไมเทาไรนก อกทงอาหารส าเรจรปบางอยางมการน าฮอรโมนบางชนดผสมลงไปดวย คนทรบประทาน

172

โปรตนจากสตวเหลานจงพลอยไดรบสารเหลานเขาไปดวย ทางทดเราสนบสนนใหคนเลยงสตวหนไปใชวถแบบธรรมชาตดกวา

4.3.5.5 พชผกสมนไพรทใชฆาแมลง ก าจดศตรพช พชสมนไพรทใชฆาแมลง ก าจดศตรพช มดงน (กระทรวงสาธารณสข, 2540) กระเทยม มฤทธเปนยาฆาแมลง สารขบไลแมลง สารหยดย งการดดกนอาหาร สารฆาเชอ

ราและแบคทเรย ก าจดเพลยออน เพลยไฟ หนอนกระทผก ดวงปกแขง โรคราน าคาง โรคราสนม ขมนชน เหงามน ามนหอมระเหย ขบไลและก าจดแมลงไดหลายชนด เชน หนอนกระทผก

หนอนผเสอ ดวงงวงชาง ดวงเจาะ เมลดถว มอด ไรแดง ขา น าคนจากเหงา มสารดงดด สารไลแมลง สารฆาแมลง สามารถไล แมลงวนทองไมให

วางไขได 99.21 % และท าใหโรคใบจดสน าตาล ในนาขาง หายไป ก าจดแมลงวนทอง ตะไครหอม มฤทธในการไลแมลง เชน หนอนกระท หนอนใยผก ไลยง แมลง แมลงสาบ บอระเพด ใชไดดกบนาขาว รสขมเมอถกดดซมเขาไปในพชจะท าใหแมลงไมชอบ ก าจด

เพลยกระโดดน าตาล เพลยจกจน หนอนกอ โรคขาว ตายพราย โรคยอดเหยว โรคขาวลบ พรก ผลสกมคณสมบตในการฆาแมลง เมลดมสารฆาเชอรา ใบและดอกม สารยบย งการ

ขยายตวของไวรส ก าจด มด เพลยออน หนอนผเสอกะหล า ไวรส ดวงงวงชาง แมลงในโรงเกบ ไพล ใชยบย งการเตบโตของเชอราในขาวบารเลย วานน า เหงาจะมน ามนหอมระเหย ชนด Calamol aldehyde มพษตอระบบประสาทของ

แมลง ก าจด ดวงหมดผก หนอนกระทผก แมลงวนทอง แมลงในโรงเกบ ดวงงวงชาง ดวงเจาะเมลดถว มอดตวปอมมอดขางเปลอก

สะเดา สารสกดจากสะเดาทมเมลดในใบ มฤทธในการฆาแมลง ขบไลแมลง ตอตานการ ดดกน ยบย งการเจรญเตบโต ปองกนและก าจดแมลงไดหลายชนด ไดแก ดวงหมดผก เพลยออน เพลยกระโดดสน าตาล เพลยจกจน หนอนใยกะหล า หนอนใยผก หนอนกอ หนอนเจาะสมอฝาย หนอนชอนใบ

สาบเสอ สามารถฆาแมลงและไลหนอนไดเปนอยางด เพลยกระโดด เพลยจกจน เพลยหอย เพลยไฟ หนอนกระท หนอนใยผก

4.3.5.6 พชผกสมนไพรทใชในงานหตถกรรมพนบาน เครองจกสาน เปนเครองใชของคนไทยทมใชกนทวไปแทบทกครวเรอนมาตงแตสมย

โบราณ เครองจกสานนน นอกจากจะสานเปนภาชนะตางๆ แลวยงสานเปนเครองมอเครองใชในชวตประจ าวนอกมากมายหลายชนด สวนใหญเครองจกสานไดมาจากพช พชทสามารถน าเสนใยมาจกสานเพอใชประโยชน ในดานตางๆ อาท เครองใชในครวเรอน เครองประดบ เฟอรนเจอร เครองตกแตงบาน (ภทรพร ยทธาภรณพนจ และคณะ,2546)

173

คนไทยรจกน าพชสมนไพรมาใชเปนวตถดบในงานจกสาน ท าเครองมอเครองใชในการเกษตรเครองมอจบหรอดกสตว และภาชนะใชสอยในครวเรอน ส าหรบไวใชสอยเทาทจ าเปนในการด ารงชวตประจ าวน เครองมอหรอภาชนะเหลานนจะมลกษณะเฉพาะถนทบงบอกถงงานฝมอของกลมชนตางๆ เครองมอเครองใชบางอยางมการผลตอยางประณตหรอมลวดลายสวยงาม อนเปนงานฝมอพนบานทไดรบการถายทอดตอกนมาหลายรน สามารถแบงหตถกรรมพนบานออกตามการใชงานไดดงน

ประเภททใชในการอปโภคบรโภค เชน กองขาวหรอกระตบขาว แอบขาว แอบยา แอบหมาก ตะกรา กระบง กระทาย กระเหลบ กะโล ฯลฯ

ประเภททใชในการจบดกสตว เชน ลอบ ไซ เออ ของลอยหรอของเปด อจ สม ตมปลาไหล ฯลฯ

ประเภททใชเกยวกบประเพณความเชอและศาสนา เชน กวยนอย กวยหลวง ตานสลาก เฉลว เปนตน

พชสมนไพรทน ามาใชในหตถกรรมพนบานไดแก กกชาง ใชใบจกสานเปนผลตภณฑหตถกรรมในครวเรอน ไผสสก ล า ของไผสสกนยมน ามาท าเครองจกสานชนดตาง ๆ ตงแตสมยโบราณ เนองจาก

ไผสสกมลกษณะพเศษ กลาวคอ เนอล าหนาและมความเหนยวทนทานดมาก ผลตภณฑทไดจากไผชนดนมความสวยงามคงทน และเปนทนยมน าไปท าผลตภณฑตาง ๆ มากกวาไผชนดอน นอกจากนยงใชท าเฟอรนเจอร ใชในการกอสราง เชนใชท านงราน ใชท าเครองมอในการประมง และเครองใชทตองใชงานเปนเวลานาน โคนไมไผสสกยงนยมน ามาท าคานส าหรบหาบหามกนมาก เนองจากเนอหนาและมแรงสปรงตวด(ยดหยน)

ลเภา ใชในงานหตถกรรมจกสานภาชนะ เครองประดบ หวายตะคาทอง เปนไมทมคณคาสงทางเศรษฐกจของไทย ทงนเพราะหวายสามารถ

น าไปใชประโยชนอยางมากมายโดย เฉพาะผวหวายเปนวตถดบส าคญในการท าหตถกรรมเครองจก สานการท าเครองเรอนและใชผกมดไดเหมอนเชอก ล าหวายใช ท าบานเรอน คณสมบตทดของหวายคอมความเหนยว แขงแรงทนทาน และยดหยนไดดกวาไมไผ ส าตนหวายตนสามารถดดโคงงอได ดวยการผานความรอน

เตยทะเล ใชใบสานเปนเสอ และเครองใชประเภทจกสาน ตาล สวนของใบตาลยงใชมงหลงคา และผลตภณฑจกสาน ลาน ชาวประมงในแถบนใชใบท าใบเรอกนบาง ใบออนใชในการอตสาหกรรมท าลาน

ส าหรบจารหนงสอ ท าหมวกและงอบ เครองจกสาน เครองเลนของเดก มะพราว เปลอกมะพราวน าไปแยกเอาเสนใยใชท าเชอก วสดท าเบาะและทนอน ขย

มะพราวใชท าวสดเพาะช าตนไม กะลาใชท าภาชนะ ตกตวงของเหลว (กระจา กระบวย ฯลฯ) ท ากระดม

174

เครองประดบ เครองดนตร (ซออ) ท าเชอเพลง และถานกมมนต (มคณสมบตในการดดซบสง) ใบมะพราวทงออนและแก ตลอดจนกานใบใชมงหลงคา เครองจกสาน ไมกวาดทางมะพราว ใชท ารวและเชอเพลง ล าตนแกใชในการกอสรางประดษฐเครองเรอน

ผกตบชวา ยอด ใบ และดอกออน ลวกจมน าพรก หรอน ามาแกงสม น ามาจกสานเปนผลตภณฑเครองใชตางๆ เชน กระเปา กระจาด กระบง กระเชา

จาก ใบน ามาจกสานใชในครวเรอน เชน มงหลงคา ตะกรา ใบจากมลกษณะคลายใบมะพราว แตมความเหนยว และกวางกวา ท าใหสามารถใชน ามาเยบเปนตบ เรยกวา "ตบจาก" แลวน าไปมงหลงคา กนแดดกนฝนไดเปนอยางด แมวาจะใชงานไปนาน ใบจากกรอบ เปลยนจากสเขยวเขม เปนสเหลอง สน าตาล กระทงเกอบเปนสด า แตกยงคงกนฝนและแดดได จนกวาจะแหงกรอบและผไป ค าวา "หลงคาจาก" หรอ "หลงคามงจาก" จงเปนทรจกกนดในสงคมไทย การใชใบจากมงหลงคายงคงนยมใชจนปจจบน โดยเฉพาะในแถบทอยใกลล าคลองและทราบลมมตนจากชกชม

กระจด ตนกระจด น าไปฝงแดดใหแหงสนท สามารถน ามาผลตงานจกสานเปนเสอ ปรองนงทเรยกกนวา 'เสอกระจด' หรอ 'สาดกระจด' โดยการสานเสอกระจดโดยทวไปนยมสานลวดลาย มาตรฐาน คอ ลายขดสอง หรอลายขดสาม และมการพฒนาดดแปลงลวดลาย เชน ลายลกแกว ลายดาวลอมเดอน ลายดอกจทนทร ลายกานตอดอก ลายโคม ลายแกวเนอง ลายแกวบานดอน ลายตวหนงสอ เปนตน และมการท าผลตภณฑเชน สายกระเปาเครองใชตาง ๆ ใชท าใบเรอ ท าเชอกผกมด

บทที่ ผลการวิเคราะห์ข้อมูลird.stou.ac.th/dbresearch/uploads/63/บทที่ 4.pdf · 2015-05-29 · บทที่ ....

Documents