บทที่ ๑ บทน ำ...เร อง “ตามรอยร ชกาลท ๗ เสด จฯเล ยบมณฑลฝ ายเหน อและมณฑลพาย

นางฉตรบงกช ศรวฒนสาร นกวชาการพพธภณฑพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว (ผวจย) เรอง “ตามรอยรชกาลท ๗ เสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ พ.ศ. ๒๔๖๙”

1

บทท ๑ บทน ำ

๑. ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

ระหวางวนท ๖ มกราคมถงวนท ๕ กมภาพนธ พ.ศ.๒๔๖๙ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชน ไดเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอ (พษณโลก) และมณฑลพายพ (แพร ล าปาง ล าพน เชยงราย พะเยาและเชยงใหม) เปนเวลา๓๒วน เพอทรงบ าเพญพระราชกรณยกจส าคญนานาประการ เหตการณครงนเกดขนภายหลงเสวยราชสมบตไดเพยงปเศษเทานน1 กอนรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว สมเดจพระบรพมหากษตรยาธราชแหงพระราชวงศจกรททรงเคยเสดจฯมณฑลฝายเหนอไดแก พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เสดจฯไปตงแตครงทรงผนวชในพ.ศ.๒๓๗๖ และเมอทรงครองราชยแลวในพ.ศ.๒๔๐๙2 ตอมาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงด าเนนพระบรมราโชบายตามแบบอยางพระบรมชนกนาถ เสดจฯทรงปดทองสมโภชพระพทธชนราชและจ าลองหลอพระพทธชนราชเมอพ.ศ.๒๔๔๔3 และตอมาเสดจฯประพาสตน4เปนครงแรกเมอรตนโกสนทรศก ๑๒๓ (พ.ศ.๒๔๔๗)

สวนมณฑลพายพนนไมปรากฏวามพระมหากษตรยพระองคใดแหงราชวงศจกรเคยเสดจพระราชด าเนนไปถงในขณะครองราชย แมวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว(พ.ศ. ๒๔๕๓-๒๔๖๘) เคยเสดจพระราชด าเนนไปถงเมองนครเชยงใหมเมอพ.ศ.๒๔๔๘5 ขณะนนทรงด ารงพระอสรยยศเปนสยามมกฎราชกมาร

1 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงเปนผสบราชสนตตวงศตอจากพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวโดยไมคาดคดมากอน ทงนเพราะทรงมพระเชษฐารวมพระชนนถง ๖ พระองค และทรงเปนพระอนชาองคสดทอง แตตอมาพระเชษฐาแตละพระองคเสดจทวงคตไปกอนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจะเสดจสวรรคตในวนท ๒๕ พฤศจกายน ๒๔๖๘ ท าใหทรงครองราชยเปนพระมหากษตรยอยางมไดเตรยมพระองคมากอนในวนท ๒๖ พฤศจกายน ๒๔๖๘ ศกษาพระราชประวตพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาประชาธปก พระปกเกลาเจาอยหว โดยสงเขปไดจากพระนพนธในพระ วรวงศเธอ กรมหมนพทยลาภพฤฒยากร สมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหพมพเปนทระลกในการเชญพระบรมอฐเสดจฯคนสพระนคร พทธศกราช ๒๔๙๒. 2 สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพทรงอธบายไวในพระราชหตถเลขาคราวเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอในรชกาลท ๕ 3 ประกาศในหนงสอราชกจจานเบกษา ลงวนท ๓ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๔๔ อางจากราชกจจานเบกษาเลม ๑๘ หนา ๔๘๑. 4 ประพาสตน หมายถงการเสดจเยอนราษฎรเปนการสวนพระองคในสมยรชกาลท ๕ 5 ประพาสตน เกดขนเมอ ร.ศ. ๑๒๓ (พ.ศ. ๒๔๔๘) ครงนนรชกาลท ๕ ประชวรจากททรงคราเครงในพระราชภารกจมากไป แพทยประจ าพระองคกราบทลใหทรงพกผอนเปลยนพระอรยาบถบาง ทรงเหนดวย แตมไดเสดจแปรพระราชฐานไปทบางปะ


2

พระราชด ารส าคญเกยวกบการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพครงนนถกยกมากลาวอางองในจดหมายเหตเสดจพระราชด าเนรเลยบมณฑลฝายเหนอพระพทธศกราช ๒๔๖๙ ซงรวบรวมโดย รองอ ามาตยตร กมล มโนชญากร จาจงหวดนาน ความวา

“ หวเมองมณฑลฝายเหนอเปนเมองทตงมาแตโบราณกาล บางเมองบางสมยถงไดใช เปนราชธานในสยามประเทศน ทงประกอบดวยเปนเมองทมนกปราชญชนเอกเลอง ลอนาม....นบวายงไมมสมเดจพระเจาแผนดนในกรงรตนโกสนทรพระองคใดไดเสดจ พระราชด าเนรไปเลย จรงอยสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก (บางทพระบาทสมเดจ พระพทธเลศหลานภาลยดวย) และพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ไดเสดจ ไปแลวแตเสดจไปเมอยงมไดราชาภเษกเปนพระมหากษตราธราช เพราะฉะนนหาก ครงนไดเสดจพระราชด าเนรขนไปยงมณฑลพายพ กตองนบวาพระองคเปนสมเดจ พระเจาแผนดนในกรงรตนโกสนทรพระองคแรกทไดเสดจพระราชด าเนรขนไปยง มณฑลนน... ”6 การวจยครงนใหน าหนกอยทการคนควาเกยวกบรองรอยอนเนองดวยพระราชกรณยกจในพนทมณฑลพายพ โดยเฉพาะทนครเชยงใหม สวนรองรอยและหลกฐานทเกยวของกบมณฑลฝายเหนอ (พษณโลก) นนจะกลาวถงเทาทจ าเปน เนองจากก าหนดเวลาประทบทมณฑลพษณโลกเพยง ๓ วนเทานน7

ผวจยตงค าถามวาเหตใด รชกาลท ๗ จงมไดเสดจฯเมองสวรรคโลกและเมองสโขทยทงๆทเปนหวเมองฝายเหนอทมความส าคญทางดานประวตศาสตรและโบราณคด โดยเฉพาะเมองสโขทยเองกเปนชอทพองกบพระอสรยยศกอนทรงขนครองราชย คอกรมหลวงสโขทยธรรมราชา และพองกบนามทประทบคอ วงศโขทย ขณะเดยวกนกลบประทบทมณฑลพายพนานถง ๑ เดอน และโดยเฉพาะอยางยงพธการส าคญตามจารตดงเดมของชาวลานนาคอ พธ

อนเฉยๆ หากแตทรงใชเวลานลงเรอเสดจตามแมนาล าคลองเขาไปตามหมบานไมใหชาวบานรวาเปนใคร แวะเยยมเยยนราษฎรจนถงทอยเปนประจ า, อางจาก เทาชมพ วชาการ.คอม (WWW.Vcharkarn.com) 6 รองอ ามาตยตรกมล มโนชญากร, (รวบรวม) จดหมำยเหตเสดจพระรำชด ำเนรเลยบมณฑลฝำยเหนอ พระ

พทธศกรำช ๒๔๖๙ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว (รชกาลท ๗) ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหพมพพระราชทานในวนขนปใหม พ.ศ. ๒๔๗๔. หนา๑. 7 เสดจฯถงสถานรถไฟพษณโลกวนท ๖ มกราคม ๒๔๖๙ เวลา ๑๘.๐๐ น. และเสดจออกจากสถานพษณโลก ตอนเชา วนท ๙มกราคม ๒๔๖๘.ประทบอยเพยง ๓ วน และเสดจตอไปยงสถานเดนชย จ.แพร (มณฑลพษณโลก ประกอบไปดวย พษณโลก พจตร พชย สวรรคโลก และสโขทย)


3

แหเขาเมองกบพธทลพระขวญนน พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงโปรดฯใหไปจดทนครเชยงใหมเพยงแหงเดยว8 แรงผลกดนส าคญประการหนงเชงความสมพนธระหวางราชตระกลในอดต คอ ราชวงศจกรและเชอสายของตระกลเจาเจดตนทมเจาหนานทพชาง (พญาสรวฤาชย) เปนตน เชอสายของตระกลเจาเจดตน ความสมพนธกนอยางแนนแฟนมานาน กลาวคอ

ในพ.ศ. ๒๓๓๗ เจากาวละ ไดเรยกพระอนชาทง ๖ เขาเฝาและมโอวาทค าสอน โดยใหมงหมายใหมความจงรกภกดตอพระมหากษตรยแหงราชวงศจกร ซงมสาระส าคญตอนหนงวา “ตงแตเราทงหลายไปภายหนาสบไปถงชวลก ชวหลาน เหลน หลด หล ตราบสน ตระกลเราทงหลาย แมวาลกหลาน เหลน หลด หล บคคลใดมใจใครกบฏ คดส รบ กบพระมหากษตรยแหงราชวงศจกร แลวเอาตวและบานเมองไปพงเปนขามาน ขา ฮอ ขากลา ขาแกว ขาญวณ ขอผนนใหวนาศฉบหาย ตายวาย พลนฉบหายเหมอน กอกลวย พลนมวยเหมอนกอเลา กอคา ตายไปแลวกขอใหตกนรกแสนมหากป อยาไดเกดไดงอก...ผใดยงอยในโอวาทค าสอนแหงเราอนเปนเจาพ กขอใหอยสข วฒ จ าเรญ ขอใหมเตชะฤทธ อนภาพปราบชนะศตร มฑฆา อายมนยนยาว9 ปญหาส าคญอกประการหนงของงานวจยคอ เหตใดพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวจงทรงใหความส าคญแกมณฑลพายพเปนอยางยงในชวงเวลาน จนกระทงมการเตรยมการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพอยางเปนทางการเปนครงแรกกอนทจะมการเสดจมณฑลอนๆในราชอาณาจกร จากการศกษาในเบองตน พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเสดจพระราชด าเนนทรงเยยมประชาชนตามภาคตาง ๆ รวม ๔ ครง ไดแก

๑. เสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอ ระหวางวนท ๖ มกราคม – ๕ กมภาพนธ พทธศกราช ๒๔๖๙ (๓๒ วน)

๒. เสดจฯประพาสหวเมองชายทะเลตะวนออก ระหวางวนท ๑๖ เมษายน – ๕ พฤษภาคม พทธศกราช ๒๔๗๐ (๒๐ วน)

8 จดหมายเหตเสดจพระราชด าเนรเลยบมณฑลฝายเหนอ พระพทธศกราช ๒๔๖๙, หนา๑๖. 9 กรมศลปากร. กระทรวงวฒนธรรม.วฒนธรรม พฒนำกำรทำงประวตศำสตรเอกลกษณและภมปญญำ จงหวด

ล ำปำง. คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตในคณะกรรมการอ านวยการจดงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๖ รอบ ๕ ธนวาคม ๒๕๔๒ กรมศลปากรจดพมพ, ๒๕๔๔,หนา ๒๘.


4

๓. เสดจฯประพาสหวเมองชายทะเลตะวนตก ระหวางวนท ๑๔– ๓๐ เมษายน พทธศกราช ๒๔๗๑ (๑๖ วน)

๔. เสดจฯเลยบมณฑลภเกต ระหวางวนท ๒๔ มกราคม – ๑๑ กมภาพนธ พทธศกราช ๒๔๗๑ (๑๘ วน) ผวจยตงขอสงเกตวาพ.ศ. ๒๔๖๙ นนเปนปแรกทมการดลยภาพขาราชการออกกอน ก าหนดโดยใหรบเบยหวดเบยบ านาญแทน มการยบรวมมณฑลตางๆ อนเนองมาจากปญหาเศรษฐกจตกต า มการตดทอนรายจายทไมจ าเปนใหลดลง

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เสดจขนครองราชยเมอพ.ศ. ๒๔๖๘ เปนชวงทเกดภยทางเศรษฐกจหลงสงครามโลกครงท ๑ คกคามทวโลกเรยกวา ” world depression “ อนเปนผลสะทอนจากภาวะสงครามสงผลใหงบประมาณประเทศในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทมรายจายสงกวารายรบตดตอกนมาตงแตพ.ศ. ๒๔๖๓ ถงพ.ศ. ๒๔๖๘ ภาวะการเงนของไทยจงอยในขนวกฤตเรอยมา พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงตงพระราชหฤทยทจะแกไขปญหาการเงนของประเทศใหรายจายกบรายรบเขาสดลยภาพ โดยทรงตดทอนการใชจายทกอยางลงไป ดงนนเรมรชสมยไดมการลดจ านวนขาราชการตามกรม กอง กระทรวงตางๆ ทรงยบต าแหนงทไมจ าเปนพรอมกบปลดขาราชการออกเปนจ านวนมาก การปลดขาราชการสมยนน เรยกวา “สมยดลยภาพ” คอลดจ านวนขาราชการใหนอยลงท าให รายไดของประเทศไดเกนรายจายเปนครงแรก 10

นอกจากนรฐบาลยงไดใชนโยบายการคลงแบบอนรกษนยม กลาวคอด าเนนตามค าแนะน าของทปรกษาชาวตางประเทศเปนหลก ท าใหมความระมดระวงเรองนโยบายเกยวกบงบประมาณแผนดนโดยยดถอการจดงบประมาณรายไดและรายจายใหเขาสดลยภาพ พยายามสะสมเงนใชหนเงนก ใหเพมพนและเกบเงนคงคลงไว ท าใหรายไดพ.ศ. ๒๔๖๙ เพมขนเพราะการขยายตวทางการคา และผลผลตในอตสาหกรรมเหมองแรและปาไมมผลการประกอบการดตดตอกน ในพ.ศ.๒๔๗๐ รายไดสงกวาพ.ศ.๒๔๖๙ เปนจ านวน ๑๔,๔๔๖,๖๒๐ บาท เพราะดบกมราคาสงขน พ.ศ.๒๔๗๑ ยอดงบประมาณรายไดสงกวาป พ.ศ.๒๔๗๐ เปนจ านวน ๗๗,๓๘๙ บาท เพราะผลประโยชนปาไมเพมขน 11 สาเหตอกประการหนงแหงการเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอ และมณฑลพายพทผานมากวา ๘๐ ป อาจมความเกยวของสมพนธกบเรองภยแลง กลาวคอ

10 มณ สรวรสาร (เรยบเรยง) พระราชประวตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวบางสวน พมพใน หนาหนงสอทระลกงานพระราชทานเพลงศพ คณหญงมณ สรวรสาร วนท ๑ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๔๒, หนา ๙๑-๙๒. 11 หอจดหมายเหตแหงชาต. เอกสารรชกาลท ๗ ค.๑๕.๑๗/๑ งบประมาณแผนดน พ.ศ. ๒๔๖๙-๒๔๗๐.


5

ในพ.ศ. ๒๔๖๙ มหลกฐานจากใบบอกมณฑลอยธยา12 เกยวกบปญหาฝนแลงปรากฏขนโดยทวไป ระบวาราษฎรไดรวมกนบรจาคทรพยเพอสรางพระพทธรปคนธราษฎรขนไวเพอท าการสกการะบชาตามต าบลตางๆ เพอกระท าพธพรณศาสตร13เปนจ านวนมาก อกทงมณฑลพายพเองกประสบปญหาฝนแลงดวยเชนกน

นอกจากนงานวจยชนนยงพยายามทจะอธบายถงบรบทตางๆทเกยวของกบการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ เนองดวยยงไมมการศกษาส ารวจเสนทางการเสดจฯ การศกษาวตถสงของอนเนองมาจากการเสดจฯ รวมทงยงไมมการสมภาษณบคคลและนกวชาการทมความเกยวของ อาจกลาวไดวาสงของส าคญทสบเนองและเกยวของกบการเสดจฯจ านวนหนงไดสาบสญไปโดยมอาจตดตามรองรอยได สงของบางอยางทเกยวของกบเหตการณนยงคงถกเกบรกษาไวอยางรคณคาทางประวตศาสตรในพพธภณฑสถานแหงชาต สวนของพระราชทานแกผ ทเกยวของกบการจดการรบเสดจนนนาจะกลายเปนสงของมรดกตกทอดในวงศตระกลทมอาจเปดเผยแกบคคลภายนอกได ดงนนงานวจยชนนอาจปนจดเรมตนของการชเบาะแสตางๆทเกยวของกบวตถพพธภณฑในอนาคตของพพธภณฑพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวกเปนได การเสดจฯประพาสมณฑลพายพของสมเดจเจาฟามหาวชราวธ พระบรมโอรสาธราช เมอพ.ศ. ๒๔๔๘ สงผลกระทบทตามมาคอ มการกอตงโรงเรยนยพราชวทยาลย และโรงเรยนปรนสรอแยลวทยาลย ซงกอใหเกดคณปการทางดานการศกษาและการผสมผสานทางวฒนธรรมระหวางสวนกลางกบเมองนครเชยงใหม รวมถงผลกระทบทางดานอกษรศาสตร วฒนธรรมการแตงกายเปนตน การเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวในพ.ศ.๒๔๖๙ จะกอใหเกดผลกระทบอยางไรบางนนจงเปนเรองทนาสนใจอยางยง ๒ วตถประสงคในกำรศกษำ

๑) ศกษาและอธบายถงสาเหตของการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอในรชกาลท ๗

๒) ศกษาสภาพการเมอง การปกครอง เศรษฐกจ สงคมและ วฒนธรรมรวมรชสมย ๓ สมมตฐำน 12 ใบบอกมณฑลอยธยาท ๑๘๖/๘๔๒๙ ลงวนท ๑๘ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๖๙เอกสารกรมราชเลขาธการ กระทรวงเกษตราธการ 13 พธบวงสรวงขอฝน


6

การเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลฝายเหนอพทธศกราช ๒๔๖๙ เปนการเสดจฯตรวจราชการดวยพระองคเอง และเปนการผกใจอาณาประชาราษฎร เพอประโยชนตอการด าเนนพระบรมราโชบายทางการเมอง ๔ วธกำรด ำเนนกำรคนควำวจย

๑) การศกษาคนควาเปนแบบวเคราะหเชงพรรณา (descriptive analysis) ศกษาเอกสารชนตน (primary sources) จากหอจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร เอกสารทเกบในหองสมดส านกราชเลขาธการ ภายในพระบรมมหาราชวง เอกสารจดหมายเหตและหนงสอทหองพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ส านกบรรณสารสนเทศ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช หอสมดกรมพระยาด ารงราชานภาพ รวมทงการคนควาในศนยขอมลพระปกเกลาศกษา ภายในพพธภณฑพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว

๒) ศกษาจากเอกสารชนรอง (secondary sources) ทมผศกษารวบรวมไวแลว ไดแก จดหมายเหตการณเสดจเลยบฯมณฑลฝายเหนอ วทยานพนธ ราชกจจานเบกษา หนงสอพมพเกา หนงสอ วารสาร บทความ ตลอดจนเอกสารอนๆ ทเกยวของ

๓) ศกษาจากภาพถายเกา และภาพยนตรทรงถายดวยฝพระหตถในคราวเสดจฯ เลยบ มณฑลฝายเหนอ พ.ศ. ๒๔๖๙ (จ านวน ๑๑ มวน ปจจบนพพธภณฑมส าเนาซดของภาพยนตรมวนท ๔ ,๕ ,๖ และ ๙ รวมอยในแผนเดยวกน ภาพยนตรมวนท๑ และ ๓ ยงเปนฟลมภาพยนตรเกบรกษาเพอการอนรกษอยทหอภาพยนตรแหงชาต สวนภาพยนตรมวนท ๒ และ ๗ ยงไมพบหลกฐาน ส าหรบภาพยนตรมวนท ๑๐ และ ๑๑ ทางหอภาพยนตรแหงชาต ก าลงอยในขนตอนของการอนรกษตามหลกวชาการ 14

๔) ศกษาจากการสมภาษณนกวชาการและผ ทมความเกยวของ ๕. ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

๑) รายงานการวจยเกยวกบพระปกเกลาศกษา ๑ ฉบบ ๒) ภาพถายจากงานวจยเผยแพรในศนยขอมลพระปกเกลาศกษา ๓) เปนขอมลส าหรบบทความวชาการ ปรบปรงและจดนทรรศการถาวรและหมนเวยน

14 ไดขอมลจากการสมภาษณ นาย โดม สขวงศ หวหนาหอภาพยนตรแหงชาตเมอวนท ๒๒ กนยายน ๒๕๕๐


7

๔)เปนขอมลส าหรบโครงการทศนศกษาตามรอยเสนทางเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพในโอกาสตอไป

๖. ส ำรวจวรรณกรรม เอกสำรชนตนทเกยวของ มดงน

๑)หลกฐานใบบอกมณฑลพายพท ๕๗๘ ลงวนท ๕ พฤษภาคม พทธศกราช ๒๔๗๐ สมหเทศาภบาลส าเรจราชการมณฑลพายพ ขอพระราชทานกราบทลถง นายพลเอก สมเดจพระเจาพยาเธอเจาฟากรมหลวงลพบรราเมศร เสนาบดกระทรวงมหาดไทย ความวา “...หลงจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท ๗ เสดจพระราชด าเนน กลบมาจากมณฑลพายพกทรงมพระราชประสงคจะทรงสรางพระราชวงขนท เชยงใหมใหตงอยบรเวณรมแมน าปง เพอเปนทพกผอนพระอรยาบถเวลาเสดจมา ประทบทเชยงใหม...”15 ๒) เอกสารกระทรวงมหาดไทยสมยรชกาลท ๗ รหสไมโครฟลม ม.ร.๗ม/๕๒ รหสเอกสาร ร.๗ม.๓๐ เรองมณฑลพายพ : ขายทอดตลาดคมเจาหลวงนครล าปาง (๒๔ ม.ย. ๒๔๖๙ -๒๖ ก.ย. ๒๔๗๐)รหสไมโครฟลม ม.ร.๗ ค/๑ รหสเอกสาร ค.๑/๓ เรองยบมณฑล ๔ มณฑล ( ๓๑ มนาคม ๒๔๖๘) ม.ร. ๗ บ๑.๔/๑๘ มวน ๘ ๓) เอกสารหมวดเบดเตลด เรอง หนงสอพมพรายวนขาวเสดจประพาสมณฑลพายพ

๒๒ ม.ค.- ๔ก.พ. ๒๔๖๙ เปนหนงสอพมพรายวนฉบบแรกในมณฑลพายพ รายงานเหตการณตลอดระยะเวลาทพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ เสดจประทบอยทเมองเชยงใหม ๔) เอกสารสวนพระองค สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ รหสไมโครฟลม ม.

สบ.๒/๓๔ สบ.๒.๔๖(๑-๑๑) กลอง๑-๕ เรองแผนกหวเมองฝายเหนอ หลกฐำนชนรองทเกยวของ มดงน ๑) จดหมายเหตเสดจพระราชด าเนรเลยบมณฑลฝายเหนอพระพทธศกราช ๒๔๖๙ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท ๗ โปรดเกลาฯใหพมพพระราชทานในวนขนปใหม พ.ศ. ๒๔๗๔ จดพมพทโรงพมพโสภณพพรรฒธนากร ผรวบรวม คอ รองอ ามาตยตรกมล 15 หอจดหมายเหตแหงชาต .เอกสำรกระทรวงมหำดไทย รชกำลท ๗ รหสไมโครฟลม ร.๗ม/๕๒ เรองสรำงพระรำชวงทเชยงใหม (๘-๓๐ ม.ย. ๒๔๗๐)


8

มโนชญากร จาจงหวดนาน โดยรวบรวมจากขาวทประกาศเปนทางราชการ และรายงานของจงหวดทไดจดการรบเสดจ ซงเรยบเรยงขนโดยบญชาของพระยาราชนกลวบลยภกดพรยพาหะ (อวบ เปาโรหตย) สมหเทศาภบาลส าเรจราชการมณฑลพายพ มเนอหาแบงออกเปน พระราชปรารภในการเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลพายพ การเตรยมการกอนเสดจ พระราชกรณยกจตางๆ ระหวางการเสดจฯ ไดแก การพระราชทานพระบรมราโชวาท การพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมองแพร ล าปาง เชยงราย เชยงใหม และล าพน การพระราชทานธงแกกองลกเสอมณฑลพายพ การสมโภชชางพลายส าคญ การเสดจฯเยยมราษฎร เยยมโรงเรยน และโรงพยาบาล ตลอดจนการสมโภชพระบรมธาตส าคญประจ าเมองตางๆ ๒) จดหมายเหตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ และนครเชยงใหม พ.ศ. ๒๔๖๙. พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ เจากาวละวงศ ณ เชยงใหม ณ เมรวดธาตทอง พระโขนง วนท ๒๘ พฤศจกายน พทธศกราช ๒๕๑๐. มเนอหาเกยวของกบ การเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและนคร เชยงใหม โดยเนนใหขอมลทเกยวของกบนครเชยงใหมเปนหลก อาท พธฟอนรบเสดจพธทล พระขวญ และพธการสมโภชชางทนครเชยงใหม เปนตน ๓)จดหมายเหตพระราชกจราชกจรายวนพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาประชาธปก พระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท ๗ ภาคตน (วนท ๒๖ พฤศจกายน ๒๔๖๘- วนท ๓๑ ธนวาคม ๒๔๗๑) กรงเทพฯ: วชรนทรการพมพ, ๒๕๓๗. ใหขอมลเกยวกบพระราชกจรายวนในการเสดจมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ ระหวางวนท ๖ มกราคม- ๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๖๙ เปนเวลา ๓๒ วน และมการสรปเหตการณส าคญในแตละวน ๔)ประมวลพระบรมราโชวาทและพระราชด ารสพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รช กาลท ๗ คณะกรรมการช าระประวตศาสตรไทย และจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร และโบราณคด ส านกเลขาธการนายกรฐมนตร จดพมพเผยแพร เพอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เนองในวโรกาศพระบรมราชสมภพ ครบ ๑๐๐ ป พมพครงท ๑ พ.ศ. ๒๕๓๖. ใหขอมลพระบรมราโชวาทและพระราชด ารสพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว คราวเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ พ.ศ.๒๔๖๙ ๕)พระราชด ารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงแถลงพระบรมราชาธ บายแกไขการปกครองแผนดน พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพพระราชทานแจกเนองในงานทรงบ าเพญพระราชกศลสนองพระเดชพระคณ พระบาทสมเดจพระพทธเจาหลวงในวนคลายวนเสดจสวรรคต ๒๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ ซง


9

พระองคไดพระราชนพนธค าน า ใหขอคดเหนเกยวกบพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระพทธเจาหลวง เรองการเปลยนแปลงแกไขการปกครองแผนดนดวย ๖) หนงสอราชกจจานเบกษาทเกยวของกบการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอ ๗) ดารารศม:พระราชประวตพระราชชายาเจาดารารศม รวบรวมโดยนงเยาว กาญจนจาร จดพมพเปนอนสรณในงานฉลองพระอนสาวรยพระราชชายาเจาดารารศม ณ กองก ากบ การต ารวจตระเวนชายแดนท ๕ คายดารารศม จงหวดเชยงใหม วนเสารท ๒๗ มกราคม, ๒๕๓๓ใหขอมลเกยวกบพระราชประวตและพระราชกรณยกจพระราชชายาเจาดารารศม. ๘) ดารารศม สายใยรกสองแผนดน ทระลกในพธเปดพพธภณฑพระต าหนกดาราภรมย ๙ ธนวาคม ๒๕๔๒. พมพโรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย,พมพครงท๒ ธนวาคม ๒๕๔๗. ใหขอมลเกยวกบ พระประวตพระราชชายาเจาดารารศม พระราชโทรเลข และพระ ราชหตถเลขารชกาลท ๕ ๙) เพชรลานนา เรยบเรยงโดย ปราณ ศรธร.จดพมพทเชยงใหม : นอรทเทรน พรนตง , ๒๕๓๘.ใหขอมลเกยวกบเจานายฝายเหนอ เกรดความร ความเชอ เรองราวปกณกะตางๆ ของคนในลานนาสมยเกา และเปนบนทกความทรงจ าคนในลานนา ๑๐) พระราชประวตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวจากขอมลประวตศาสตรบอกเลาโดย สวทย ไพทยวฒน (บรรณาธการ)กรงเทพฯ :ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธ ราช ๒๕๓๘.ใหขอมลจากการสมภาษณเจานายและขาราชบรพารใกลชดในพระบาท สมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ ๑๑) งานวจยเรอง นโยบายเศรษฐกจของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว โดย ชศร มณพฤกษ เสนอตอสถาบนพระปกเกลา,๒๕๕๐. ใหขอมลเกยวกบนโยบายในการ บรหารประเทศของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวอยหวขนอยกบการพจารณา ของอภรฐมนตรสภา แมวาจะทรงเปนประธานแตการก าหนดนโยบายเปนไปตามความ เหนสวนใหญของทประชม ดงจะเหนไดจากกรณการก าหนดมาตรการกไขปญหาการคลง และการเปลยนแปลงระบบเงนตรา ๑๒) ววฒนาการเศรษฐกจหมบานในภาคเหนอของประเทศไทยพ.ศ. ๒๔๓๙-๒๔๗๕. โดยชสทธ ชชาต วทยานพนธปรญญามหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ,๒๕๒๓ ๑๓) การศกษาเชงประวตศาสตรเกยวกบกจการปาไมทางภาคเหนอของไทย ตงแต พ.ศ. ๒๔๓๙-๒๔๗๕ โดย ชมยโฉม สนทรสวสด วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชา ประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย ๒๕๒๑


10

๑๔)การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจในมณฑลพายพหลงการตดเสนทางรถไฟสายเหนอ พ.ศ.๒๔๖๔-๒๔๘๔ โดยพนพร พลทาจกร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขา ประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใต ภาควชาประวตศาสตรมหาวทยาลยศลปากร ๒๕๓๐. ๑๕) การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจในลานนากบการกอตวของส านกทองถน พ.ศ. ๒๔๕๙ – ๒๔๘๐ โดย วศน ปญญาวธตระกล” วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหา บณฑตภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๒. อธบายเกยวกบมณฑลมหาราษฎรวาเปนมณฑลทถกจดตงขนเมอปพ.ศ. ๒๔๕๙ เนองจากในสมยรชกาลท ๖ ดวยเรมตะหนกถงความส าคญของดนแดนตางๆใน ลานนานอกเหนอจากเชยงใหม โดยการรวมเมองล าปาง แพร นาน เขาไวดวยกน ซงแยกมาจากมณฑลพายพ แตตอมาในสมยรชกาลท ๗ มการยกเลกมณฑลมหาราษฎรและผนวกกลบเขาไปรวมกบมณฑลพายพเชนเดม ในพ.ศ.๒๔๖๘ และกลาววา ในสมยรชกาลท ๖ และรชกาลท ๗ นน ทรงมความพยายามจะลดบทบาทของบรษท ปาไมของชาวตางประเทศ อาท ชาวองกฤษ ๑๖) เศรษฐกจสยาม บทวเคราะหในพระองคเจาดลกนพรฐ กรมหมนสรรควสยนรบด ดษฎบณฑตทางเศรษฐศาสตรจากเยอรมนองคแรกของสยาม โดย ดร.วชตวงศ ณ ปอมเพชร ใหขอมลเกยวกบเจาชายนกเศรษฐศาสตรทมเชอสายมาจากเจานายทางลานนา และ เนอหาของวทยานพนธเรอง เกษตรกรรมในสยามของพระองคเจาดลกนพรฐ พระโอรส ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ ๑๗) เสดจลานนา และ ลานนา...เมอตะวา โดย บญเสรม สาตราภย นกเขยนและชางภาพอาวโสของลานนาใหขอมลภาพถายเกาทสะทอนสภาพสงคมวฒนธรรมเชยงใหมในอดต ๑๘) บทความเรอง “รชกาลท ๗ เศรษฐกจตกต าและเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ” โดย หมอมเจาพนพศมย ดศกล ในวารสารศลปวฒนธรรมปท ๒ (เมษายน ๒๕๔๒) หนา ๖๔-๗๓. ๑๙) ยอนหลงบางแงมมในพระราชกรณยกจของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว จดพมพโดยการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย.กรงเทพฯ: กลการพมพ,๒๕๔๓ ให ขอมลเกยวกบพระราชกรณยกจในการเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ

๒๐) การแกไขปญหาเศรษฐกจในสมยรชกาลท ๗ (พ.ศ. ๒๔๖๐--๒๔๗๗) โดย ทศนย ดวงรตน ภาคนพนธมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร ๒๕๒๒


11

โดยกลาวถงสภาวะทางการเมองกอนและหลงการเสดจขนครองราชยของรชกาลท๗ รวมทงสาเหตทท าใหเศรษฐกจตกต าในสมยรชกาลท ๗ การด าเนนการแกไขปญหาและ ผลทตามมา ๒๑) บทบาทของอภรฐมนตรสภาในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว โดย ชาญชย รตนวบลย วทยานพนธปรญญามหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร ๒๕๑๙. สอโสตทศนทเกยวของกำรเสดจฯเลยบมณฑลพำยพ16

๑) กำรเสดจประพำสตนในสมยรชกำลท ๗ เยาวนนท เชษฏฐรตน กรงเทพฯ โครงการอนรกษภาพยนตรในประเทศไทย แผนกวชาการถายภาพและภาพยนตร สถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตเทคนคกรงเทพฯ ๕.๑๒ นาท เสยง ขาว-ด า ¾ นว (วดทศน) หลกฐานชนนมเนอหาเกยวกบการเสดจประพาสตนในสมยรชกาลท ๕ ซงเปนการเสดจประพาสตนแบบสามญชนสวนในสมยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ดวยเทคโนโลยทางดานการถายภาพและกจการของหนงสอพมพทแพรหลายในหมประชาชน พระองคจะเสดจประพาสตนปะปนกบสามญชนจงเปนไปไดยาก แตพระองคกโปรดทจะเสดจประพาสหวเมองตางๆ ไดแก เชยงแสน ชลบร อยธยา ฯลฯ การเสดจประพาสตนเพอส าราญพระอรยาบถ ไดสมผสกบวถชวตและสนทนากบชาวบานโดยไมถอพระองคแตประการใด เชน ทรงพายเรอ และรวมเสวยพระกระยาหารแบบสามญ

๒) ชำงพลำยส ำคญในสมยรชกำลท ๗ เยาวนนท เชษฏฐรตน กรงเทพฯ โครงการอนรกษภาพยนตรในประเทศไทย แผนกวชาการถายภาพและภาพยนตร สถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตเทคนคกรงเทพฯ ๓.๕๓ นาท เสยง ขาว-ด า ¾ นว (วดทศน) หลกฐานชนนมเนอหาเกยวกบพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชน เสดจพระราชด าเนนในพระราชพธสมโภชชางพลายส าคญ ณ เชยงใหม ชางพลายเผอกเชอกนชอพงหลา ตกฟากเมอวนท ๖ พฤษภาคม พ.ศ.๒๔๖๙ ณ ต าบลแมยางมม อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ถอวาเปนเศวตกญชร มมงคลลกษณตรงตามต าราวาเปนปทมหตถ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว พระราชทานชอวา “พระเศวตคชเดชดลก” และโปรดเกลาฯใหน ามาสมโภชขนระวาง ณ พระนครในกาลตอไป

16

ส านกบรรณสารสนเทศ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. บรรณำนกรมประกอบบรรณนทศนพระบำทสมเดจ

พระปกเกลำเจำอยหว . โดยการสนบสนนของมลนธพระบรมราชานสรณ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๓๒.


12

๓) ปอยหลวง เยาวนนท เชษฏฐรตน กรงเทพฯ โครงการอนรกษภาพยนตรในประเทศไทย แผนกวชาการถายภาพและภาพยนตร สถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตเทคนคกรงเทพฯ ๓.๕๖ นาท เสยง ขาว-ด า ¾ นว (วดทศน) หลกฐานชนนมเนอหาเกยวกบงานปอยหลวงทจดกนในระหวางเดอนกมภาพนธถงพฤษภาคม งานปอยหลวงนจะมความรนเรงอยทการจดขบวนแหเครองไทยทาน หรอเรยกวาแหครวทาน เรองนเปนการจดงานปอยหลวงหนาพระทนงเมอคราวทพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชน เสดจพระราชด าเนนเยอนมณฑลฝายเหนอ

๔) พระธำตหรภญชย เยาวนนท เชษฏฐรตน กรงเทพฯ โครงการอนรกษภาพยนตรในประเทศไทย แผนกวชาการถายภาพและภาพยนตร สถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตเทคนคกรงเทพฯ ๓.๓๐ นาท เสยง ขาว-ด า ¾ นว (วดทศน) หลกฐานชนนมเนอหาเกยวกบภาพพระราชกรณยกจเมอพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวพรอมดวยสมเดจพระนางเจาร าไพรรณ พระบรมราชน เสดจประพาสนครล าพน ทงสองพระองคเสดจเปนประธานในพธสมโภชพระธาตหรภญชยอนเปนปชนยสถานทเคารพสกการะของชาวล าพน โดยทรงเวยนเทยนเพอสมโภช และสรงน าพระธาต พระธาตหรภญชยนเปนทประดษฐานพระบรมสารรกธาตของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา องคพระเจดยสง ๕๑ เมตร รอบองคพระธาตลอมดวยรวเหลกเตยๆ ปดทองฉลลวดลายทงสมม

๕) พระรำชพธรบและขนระวำงชำงส ำคญ ตอนท ๑ เยาวนนท เชษฏฐรตน กรงเทพฯ โครงการอนรกษภาพยนตรในประเทศไทย แผนกวชาการถายภาพและภาพยนตร สถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตเทคนคกรงเทพฯ ๓.๔๙ นาท เสยง ขาว-ด า ¾ นว (วดทศน) หลกฐานชนนมเนอหาเกยวกบพระราชพธขนระวางชางส าคญในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ในวนท ๑๕ พฤศจกายน พ.ศ.๒๔๗๐ ไดน าชางพลายจากเชยงใหมมาถงบางปะอน ซงเรยกวา “พธธนนชยบาทพราหมณของชาง” ตอจากนนน าชางพลายจากบางปะอนมาถงกรงเทพฯ โดยขบวนรถไฟถงสถานจตรลดา และแหไปยงโรงชางพระราชวงดสต ตอนทายเปนพระราชพธขนระวางชางส าคญ ซงพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเสดจพระราชด าเนนทรงประกอบพธอน ไดแก การหลงน าพระราชทาน การเจมพระราชทานออยแดงจารกนาม “พระเศวตคชเดชดลก” การแตงเครองพระองคและการแหสลากภตถวายพระสงฆ


13

๖) พระรำชพธรบและขนระวำงชำงส ำคญ ตอนท ๒ เยาวนนท เชษฏฐรตน กรงเทพฯ โครงการอนรกษภาพยนตรในประเทศไทย แผนกวชาการถายภาพและภาพยนตร สถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตเทคนคกรงเทพฯ ๗.๑๘ นาท เสยง ขาว-ด า ¾ นว (วดทศน) หลกฐานชนนมเนอหาเกยวกบพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเสดจฯทอดพระเนตรขบวนแหเพอสมโภชชางพลายหลงจากทชางพลายมาถงสถานจตรลดาแลว อนประกอบดวยขบวนแหสลากภต ขบวนนกเรยนขบวนทหาร ซงจดใหมมหรสพถง ๓ วน ๓ คน ๗. ค ำส ำคญ

หนงสอเทศาภบาลในพระนพนธของสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพอธบายลกษณะของการเทศาภบาล ดงน

มณฑลเทศำภบำล หมายถงการปกครองโดยลกษณะทจดใหมหนวยบรหารราชการ อนประกอบดวยต าแหนงราชการตางพระเนตรพระกรรณของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และเปนทไววางใจของรฐบาลของพระองค รบแบงภาระของรฐบาลกลาง ซงประจ าอยแตเฉพาะในราชธานนน ออกไปด าเนนการในสวนภมภาค เปนสอกลางระหวางประชากรของประเทศ ซงอยหางไกลจากรฐบาลซงอยในราชธาน ใหไดใกลชดกบอาณาประชากรเพอใหเขาไดรบความรมเยนเปนสข และเกดความเจรญทวถงกน โดยมระเบยบแบบแผนอนเปนคณประโยชนแกประเทศชาต ซงสลายหลงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มการแบงเขตการปกครองโดยมขนาดลดหลนกนลงไปจากมณฑล เมอง จงหวด อ าเภอ ต าบล และหมบาน มการจดแบงหนาทราชการทมความรสตปญญาความประพฤตใหไปประจ าท างานตามต าแหนงหนาท เพอมใหมการกาวกายสบสนกนดงทเปนมาแตกอน

มณฑล หมายถง การรวมเขตจงหวดตงแตสองจงหวดขนไปมากบางนอยบางสดแตพลเมองมากนอยใหเปนความสะดวกแกการปกครองของขาหลวงเทศาภบาลจดเปนมณฑลหนง และการตรวจตราของผบญชาการมณฑล ซงแตเดมเรยกวา “ขาหลวงใหญ” (hign commissioner) เมอจดการปกครองโดยระบอบเทศาภบาลแลว โปรดเกลาฯใหเรยกขาหลวงใหญวา “ ขาหลวงเทศาภบาลส าเรจราชการมณฑล” เปนต าแหนงรองจากเสนาบดเจากระทรวงและเหนอผวาราชการเมองและขาราชการพนกงานทงปวงในมณฑลนนๆ


14

มณฑลทมอยกอนพ.ศ. ๒๔๓๗ ม ๖ มณฑล ไดแก มณฑลลาวเฉยง มณฑลลาวพวน มณฑลลาวกาว มณฑลเขมร มณฑลนครราชสมา และมณฑลภเกต มณฑลลาวเฉยง ซงตอมาไดเปลยนชอเปน มณฑลตะวนตกเฉยงเหนอ และภายหลงเปลยนเปนมณฑลพายพ 17 ม ๖ เมอง คอ ๑) นครเชยงใหม ๒) นครล าปาง ๓) นครล าพน ๔) นครนาน ๕) แพร ๖) เถน ตงทบญชาการมณฑลทนครเชยงใหม

ในหนงสอเรองค าอธบายเรองเสดจมณฑลฝายเหนอ พระนพนธในสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ กลาวไววา

“หวเมองมณฑลพษณโลกแลมณฑลนครสวรรคตงแตปากน าโพธขนไป แตโบราณเรยกรวมกนวา “ เมองเหนอ” ค าทเรยกอยางนเหนจะเกดขนแตดกด าบรรพถงครงพระเจาอทองครองกรงศรอยธยา ดวยครงนนแผนดนแบงกนเปน ๒ ราชอาณาจกร พระเจาธรรมราชาลไทยในราชวงศพระรวงครองกรงสโขทยเปนใหญขางฝายเหนอ พระเจาอทองครองกรงศรอยธยาเปนใหญขางฝายใต ประชาชนทง ๒ ฝายเปนไทยดวยกน แตอยจางอาณาจกรเปนตางพวกกน พวกกรงศรอยธยาจงเรยกพวกไทยทอยในราชอาณาจกรของราชวงศพระรวงวา “ชาวเหนอ” พวกกรงสโขทยกเรยกพวกไทยทอยในราชอาณาจกรของพระเจาอทองวา “ชาวใต” แลเรยก ๒ ราชอาณาจกรนนวา “เมองเหนอ” แล “เมองใต” เปนเดมมา สนนษฐานวามลเหตจะเปนดงกลาวน ครนเมอ ๒ ราชอาณาจกรนนรวมกนตงแตรชกาลสมเดจพระบรมราชาธราชท ๑ การปกครองกเปนอยาง ๒ อาณาจกรตอมากวา ๒๐๐ ป ชอทเรยกวาเมองเหนอเมองใตจงใชกนตอมาจนถงเมอสมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงเลกวธปกครองหวเมองเหนออยางเปนอาณาจกรตางหาก ลดลงเปนแตหวเมองขน ๗ เมอง ชอทเรยกรวมกนวาเมองเหนอกยงคงเรยกอยอยางเดม เหตดวยหวเมองเหลานนอยไกลจะไปมากบราชธานตองเดนทางตงเดอน อยางเรยกกนวา ‘อยสดหลาฟาเขยว’ เพราะฉนนในครงกรงศรอยธยาเปนราชธานพระเจาแผนดนนอยพระองคทจะไดเสดจขนไปถงเมองเหนอ มาถงขนกรงรตนโกสนทรนราชธานยงหางลงมาทางใต ในรชกาลท ๑ ท ๒ ทสาม จงหาไดเสดจขนไปประพาสถงเมองเหนอไม แตเมอรชกาลท๓ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงผนวชอยตลอดรชกาล ไดทรงพระอสาหะเสดจธดงคขนไปเมองเหนอเมอปมะเสง พ.ศ. ๒๓๗๖ เสดจไปถงเมองนครสวรรค เมองพจตร เมองพษณโลก เมองสโขทย เมองสวรรคโลก แลเมองอตรดษฐ ดเหมอนจะเปนครงแรกท

17 หลกฐานเกยวกบกฎขอบงคบเรองการเปลยนชอมณฑล ๔ มณฑล ไดแก มณฑลตะวนออกใหเรยก มณฑลบรพา มณฑลตะวนออกเฉยงเหนอใหเรยกมณฑลอสาณ มณฑลฝายเหนอใหเรยกมณฑลอดร มณฑลตะวนตกเฉยงเหนอใหเรยกมณฑลพำยพ

ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๗ หนา ๖๒๐ วนท ๒๗ มกราคม พ.ศ. ๒๔๔๓


15

เจานายในกรงเทพฯนไดเสดจขนไปเมองเหนอในเวลาบานเมองเปนปรกต ... เมอปขาล พ.ศ.๒๔๐๙ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจฯไปเมองเหนออกครงโดยเรอพระทนงอรรคราชวรเดช พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาเจาอยหวทรงผนวชเปนสามเณรอยกไดโดยเสดจดวยในคราวนน...ถงรชกาลท๕ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระราชด ารหเหนประโยชนในการเสดจประพาสเหมอนอยางสมเดจพระบรมชนกนาถ จงเสดจประพาสตามหวเมองใหญนอยในพระราชอาณาเขตรทสามารถจะเสดจไดเนองนจ ดเหมอนจะไดเสดจทวทกเมองไมมเวน แลยงทรงพระอสาหะเสดจไปทอดพระเนตรกจการบานเมองถงนานาประเทศกหลายคราว วาฉะเพาะเมองเหนอไดเสดจฯ ๓ ครง

ครงแรกเมอรตนโกสนทรศก ๑๒๐ (พ.ศ. ๒๔๔๔ ) คอคราวททรงพระราชนพนธพระราชหตถเลขาเสดจโดยรถไฟไปเพยงพระราชวงบางปะอน แตนนทรงเรอพระทนงเกง เรอกลไฟจงขนไปตามล าแมน าจนถงเมองฝางขางเหนอเมองอตรดษฐเปนทสดทาง

ครงท ๒ ในรตนโกสนทรศก ๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๔๙) เมอทางรถไฟท าขนไปถงเมองนครสวรรคแลว เสดจโดยทางรถไฟขนไปถงปากน าโพธ แตนนทรงเรอแมปะเปนเรอพระทนง ถอขนทางล าน าพงจนถงเมองก าแพงเพชรเปนทสดทาง

ครงท ๓ ในรตนโกสนทรศก ๑๒๗ (พ.ศ. ๒๔๕๑)เสดจโดยทางรถไฟจนถงเมองนครสวรรค แลวทรงเรอพระทนงลองน าลงมาเขาปากน ามะขามเถา ประพาสทางล าน าเมองสพรรณบร มณฑลพำยพ เดมเปนสวนหนงของอาณาจกรลานนา กอตงเมอป พ.ศ. ๒๔๔๒ โดย

มชอเรยกวา "มณฑลฝายตะวนตกเฉยงเหนอ" อกหนงปถดมาจงเปลยนชอเปนมณฑลพายพ เพอใหคลองจองกบชอมณฑลอสานประกอบดวย ๓ หวเมอง ไดแก เมองเชยงใหม เมองแมฮองสอน และเมองล าพน

มณฑลมหำรำษฎร เปนมณฑลทแบงออกจากมณฑลพายพในป พ.ศ. ๒๔๕๘ มพนทครอบคลมทางดานตะวนออกของมณฑลพายพเดม ไดแก เมองเชยงราย เมองพะเยา เมองนาน เมองแพร และเมองล าปาง

มณฑลพษณโลก กอตงเมอป พ.ศ.๒๔๓๗ ไดแก เมองพษณโลก เมองพจตร เมองสโขทย เมองพชย (จงหวดอตรดตถ) และเมองสวรรคโลก

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%93%E0%B8%B2%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%99%E0%B8%B2

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B9%88

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B8%AE%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%AD%E0%B8%99

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B8%AE%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%AD%E0%B8%99

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%A5%E0%B8%B3%E0%B8%9E%E0%B8%B9%E0%B8%99

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A2

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%9E%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B8%B2

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%99%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%99

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B9%81%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B9%88

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%A5%E0%B8%B3%E0%B8%9B%E0%B8%B2%E0%B8%87

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E.%E0%B8%A8._2437

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B8%A9%E0%B8%93%E0%B8%B8%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B8%88%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%A3

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B9%82%E0%B8%82%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B8%A2

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B9%82%E0%B8%82%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B8%A2

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%A0%E0%B8%AD%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B8%A2

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%B8%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%96%E0%B9%8C

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AA%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%84%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81


16

สมยรชกาลท ๖ โปรดฯใหไดตงมณฑลขนอกมณฑลหนง คอ มณฑลมหาราษฎร ไดแบงทองทมาจากมณฑลพายพ ม ๓ จงหวด คอ ๑) ล าปาง ๒) นาน ๓) แพร ตงศาลารฐบาลมณฑลท จงหวดล าปาง เมอพ.ศ. ๒๔๕๘ ตอมาในสมยตนรชกาลท ๗ การปกครองสวนภมภาคคงม “มณฑล” ซงมสมหเทศาภบาลอนเปนผ รบผดชอบดแลราชการสวน “จงหวด” ทขนอยในมณฑลนนๆท านองเดยวกบทไดเคยเปนมาในสมยรชกาลท ๕ ดงนน การปกครองทจดแบงราชอาณาจกรออกเปน “ภาค” ม “อปราช” ก ากบดแลนน จงเลกไปในตนรชกาลท ๗ วนท ๓๑ มนาคม ๒๔๖๘ ประกาศยบมณฑล ๔ มณฑล18 คอ ๑) มณฑลมหาราษฎร ๒)มณฑลสราษฎร ๓) มณฑลรอยเอดและมณฑลอบลราชธาน ๔)ยบจงหวดกบนทรบร ยกอ าเภอเมองกบนทรและอ าเภออรญประเทศมาขนจงหวดปราจนบร และคงเหลอ มณฑลตางๆ ในขณะนน รวม ๑๔ มณฑล ดวยกน คอ ๑) กรงเทพพระมหานคร ๒) มณฑลอยธยา ๓) มณฑลนครราชสมา ๔) มณฑลอดร ๕) มณฑลปราจน ๖) มณฑลพษณโลก ๗) มณฑลพายพ ๘) มณฑลราชบร ๙) มณฑลภเกต ๑๐) มณฑลนครศรธรรมราช ๑๑) มณฑลปตตาน ๑๒) มณฑลจนทบร

๑๓) มณฑลนครชยศร ๑๔) มณฑลนครสวรรค ตอมารชกาลท๗ ทรงปรบปรงการบรหารราชการสวนภมภาคอกในพ.ศ. ๒๔๗๔

เนองจากบานเมองตองเผชญกบภาวะเศรษฐกจตกต าอยางหนก ดงน (๑) ยกเลกภาคตางๆทแบงไวตงแตสมยรชกาลท ๖ โดยสนเชงเพอใหเหมาะสมกบสถานการณในขณะนน (๒) โปรดใหรวมมณฑลหลายมณฑลเขาเปนมณฑลเดยวกน เชน รวมมณฑลพายพและมณฑลมหาราษฎรเขาเปนมณฑลเดยวกน เรยกวามณฑลพายพ รวมมณฑลอบลราชธานกบมณฑลรอยเอดเขากบมณฑลราชสมา รวมมณฑลนครชยศรเขากบมณฑลราชบร รวมมณฑลนครสวรรคเขากบมณฑลอยธยา เวนแตจงหวดตากและจงหวดก าแพงเพชรใหยกไปขนกบมณฑลพษณโลก และยบมณฑลปตตานรวมเขากบมณฑลนครศรธรรมราช เปนตน

18 ประกาศเรองใหยบและรวมการปกครองมณฑลตางๆอางจากหนงสอราชกจจานเบกษา เลม ๔๒ หนา ๙๙ –๑๐๐.


17

บทท ๒ สำเหตของกำรเสดจฯเลยบมณฑลฝำยเหนอและมณฑลพำยพ

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาประชาธปก พระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท ๗

เสดจขนครองราชสมบต เมอวนท ๒๖ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๖๘ หลงจากนนเพยงปเศษ กเสดจฯเลยบหวเมองฝายเหนอ และมณฑลพายพ จดหมายเหตการเสดจพระราชด าเนน ระบชดวาพระองคมพระราชประสงคเพอทอดพระเนตรสภาพของบานเมองและความเปนอยของราษฎร และความส าคญอกประการคอยงไมเคยมพระเจาแผนดนพระองคใดเสดจพระราชด าเนนไปมณฑลพายพมากอน ดงขอความตอไปน

“...เปนโอกาสใหทอดพระเนตรภมประเทศถนฐานบานเมอง ทรงทราบความเปนไปอนเนองดวยสขดวยทกข ตลอดถงการท ามาหาเลยงชพของขาขอบขณฑสมาอาณาจกรทวไป ไดทรงพบเหนสงตางๆมากอยางส าหรบจะไดน ามาเปนเครองทรงพระราชด ารดดแปลงแกไขสงทพนสมย ผดงสงทดอยแลวใหคงดตลอดไป และพยายามใหดยงๆขนสมกบททรงด ารงต าแหนงเปนประมขของชาต พระราชจรรยาเชนน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระบรมชนกาธราช ไดทรงกระท าเปนเยยงอยางอนดมาแลว ตอมาในรชกาลของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ไดทรงกระท าเยยงอยางอนดมาแลว พระบรมเชษฐาธราช กไดทรงพระราชนยมในการเสดจพระราชด าเนนตามหวเมองมณฑลเชนเดยวกน ผลของการเสดจพระราช


18

ด าเนนปรากฏวา มแตกระท าใหราชการบานเมองทวความเจรญในทางกาวหนาเมอดงนจงเปนการสมควรยงทจะทรงอนวตรตามพระราชจรรยาดงเชนสมเดจพระบรมชนกาธราชและสมเดจพระบรมเชษฐาธราชไดทรงประพฤตเปนทฏฐานคตมากอนแลวนน ทงเปนการแสดงความเคารพตอสมเดจพระบรมชนกาธราช และสมเดจพระบรมเชษฐาธราชดวยอกสวนหนง... 19 ผวจยพยายามหาค าตอบในเบองตนวา สาเหตส าคญของการเสดจเลยบมณฑลฝาย

เหนอและมณฑลพายพเกดขนจากแรงผลกดนหลายๆปจจยดงน

๒.๑ ความเจรญทางการคมนาคม เสนทางการคา และเทคโนโลยตางๆ

กำรคมนำคม การสรางทางรถไฟสายเหนอเรมในพ.ศ. ๒๔๔๔ ใชเวลา ๖ ป ทางรถไฟจงไปถง

พษณโลก ตอมาการกอสรางชะงกไปหลายปจนกระทงพ.ศ. ๒๔๕๙ จงสรางถงล าปาง และในพ.ศ. ๒๔๖๔ ทางรถไฟจงไปถงเชยงใหมเปนสถานสดทายของรถไฟสายเหนอi การสรางทางรถไฟถงเชยงใหมในชวงแรกเปนประโยชนอยางยงตอขาราชการไทย นกธรกจตางชาตและมชชนนาร แตชาวบานไดรบประโยชนโดยตรงนอยมาก ในดานการคาปรากฏวารถไฟน าสนคาเขาไปมากกวาน าสนคาออก เพราะในชวงเวลาดงกลาวสนคาทส าคญทสด คอ ไมสก นอกจากนนมสนคาอนๆไมมากนก ในชวงแรกคาใชจายส าหรบเทยวลองจงไมคมคานก ตองใชเวลาอกสกระยะหนงจงมสนคาพนเมองสงออกไปมากขนโดยเฉพาะอยางยงคอขาว การปรบปรงเสนทางคมนาคมทางบกด าเนนไปอยางรวดเรวขน เมอมการสรางเสนทางรถไฟมาสเชยงใหมเพราะรฐบาลเหนความส าคญของเสนทางคมนาคมทางบกทจะรองรบการขนสงสนคาและผ โดยสารของรถไฟไปยงสถานททไกลจากสถานรถไฟ ดงนนเมอเสนทางรถไฟสายเหนอมาถงสถานเดนไชย ในจงหวดแพรพ.ศ. ๒๔๕๕ ท าใหมการปรบปรงเสนทางเกวยนจากเดนไชยไปยงตวเมองแพรใหมสภาพดพอส าหรบรถยนต นอกจากน ยงมการปรบปรงเสนทางล าปาง-เชยงรายเนองจากเหนผลประโยชนการคาระหวางชายแดนของพมา จน และไทย คอ ยนนาน เชยงตง กบเชยงรายและล าปาง

19 กมล มโนชญากร, รองอ ามาตยตร . จดหมำยเหตเสดจเลยบมณฑลฝำยเหนอ และมณฑลพำยพ พระพทะศกรำช ๒๔๖๙ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระดรณาโปรดเกลาใหพมพพระราชทานในวนขนปใหม พ.ศ. ๒๔๗๔ กรงเทพฯ : โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร , หนา ๑-๒.(ในพระราชปรารภ)


19

หลงจากทางรถไฟมาถงเชยงใหมในปพ.ศ. ๒๔๖๔ แลว พอคาหนมาใชการขนสงทางรถไฟแทนทางเรอ เพราะเสยคาใชจายนอยกวาแตสามารถบรรทกสนคามากกวาและใชเวลานอยกวา

รายงานตรวจราชการมณฑลพายพใน สมเดจเจาฟาอษฎางคเดชาวธ เจาฟากรมหลวงนครราชสมา สมเดจพระเจานองยาเธอในรชกาลท ๖ เสดจประพาสมณฑลพายพ ๑๓ ตลาคม พ.ศ.๒๔๖๓ กลาวถงเรองราวทนาสนใจ ดงน

“...พระราชชายาเจาดารารศมเออเฟอกบขาพระพทธเจามากทสด...ทดอยสเทพมต าหนกพระราชชายาเจาดารารศม และบานหมอมเจาบวรเดชไปตงอยแลว และบานฝรงอกหลายราย น าบรบรณกวาขนตาลเปนอนมาก บนดอยมดอกกหลาบงามเหลอเกน ดอกขนาดใหญราวดอกบวสตตบงกช...”20 พระนพนธรายงานของสมเดจเจาฟาฯ กรมหลวงนครราชสมา ทลเกลาฯ รชกาลท ๖

แสดงพระราชด ารในขอราชการตางๆ นอกเหนอจากเรองราวทางสงคมแลวยงทรงระบถงการพฒนาเสนทางคมนาคมทางบกระหวางเมองแพรไปยงเมองนาน อนสรปไดดงน

๑) สามคคระหวางพลเมองชาวเหนอชาวใต ๒) พวกแมวและเยา ซงเปนพวกทกดขวางความเจรญของบานเมอง ๓) จรรยาของขาราชการ ทรงตวาจาใชแกพลเมองวา เอง ก ฯลฯ ๔) การแบงเขตจงหวด ฯลฯ ทรงเหนวายงนอย ...นาทของนายอ าเภอมากเหลอเกน

ทรงแนะทางผอนมอบการตดตามผ รายแกต ารวจภธร ๕) การเกณฑจางเปนเครองมผลใหราษฎรอยางไมยตธรรม ๖) โรงเรยนรฐบาลยงแพโรงเรยนมชชนนารอยมากเพราะขาดความตงใจบ ารง ๗) คนจรจดซงเนรเทศมามณฑลน ท าความเสยหายใหแกพลเมองมาก ๘) ทรงเหนควรบ ารงน าซงมอยเปนอนมาก ๙) ทรงเหนนาจะโรยหนหลวงทงหมดทท าไว ๑๐) ควรท าถนนจากแพรไปนานเพราะยงไมมถนนไปถงเลย ๑๑) กราบบงคมทลเรองมณฑลภาคนยงไมมพระแสงราชศสตราเลย จากรายงาน ๑๑ ขอ ใหขอมลส าคญ เกยวกบสภาพการเมอง เศรษฐกจและสงคม

20 เอกสารมร.๖ ม/๑๔ มณฑลพายพ เรองท ๒ ร.๖ ม.๒๔ (๑-๒) มณฑลมหำรำษฎร พ.ศ. ๒๔๕๔-๒๔๖๔.


20

ในมณฑลพายพกอนสมยรชกาลท ๗ และขอสดทายทกลาววามณฑลภาคพายพนยงไมมพระแสงราชศสตราเลยดวยเหตนจงอาจมสวนผลกดนท าใหสมยรชกาลท ๗ ทรงมพระราชด ารถงความจ าเปนทจะตองเสดจฯไปพระราชทานพระแสงราชศสตรา

หลงจากรถไฟสายเหนอเปดบรการถงสถานเดนชยตงแตปพ.ศ.๒๔๕๕ (๘ ปตอมา) และมการเสดจตรวจมณฑลพายพของสมเดจเจาฟากรมหลวงนครราชสมา (๑๕ ธ.ค. ๒๔๖๓) (หจช.ร.๖ม.๒๗/๑๐) ดงน

“... ทต าบลเดนใจ (เดนชย) นรสกวาอาจจะครกครนเปนเมองอยบางแลว มทาทจะขยายตวขนอกได นอกจากนนสถานเดนใจมผมาตงโรงสขาว และโรงเลอยไมขนดวย...โดยโรงเลอยไมแหงนไดผลตกระแสไฟฟาแลวสงไปตามบานเรอนโดยคดเงนจากบานเรอนเหลานน...”

พระนพนธรายงานฉบบนสะทอนใหเหนความเจรญของเดนชยทท าใหบรรดาพอคาชาวจนทเคยอยทเมองแพรโยกยายมาอยบรเวณสถานเดนชย หลงจากการเขามามบทบาททางคมนาคมของทางรถไฟสายเหนอ

๒.๒ ดำนเศรษฐกจทรพยำกรและกำรขยำยตวของพอคำชำวจน

เนองมาจากภาวะเศรษฐกจตกต าเรมขนตงแตปลายสมยรชกาลท ๖ ตอมาเมอถงสมยรชกาลท ๗ เสดจขนครองราชยสมบตท าใหตองเผชญกบปญหาความยงยากและวกฤตเกยวกบปญหาเศรษฐกจตกต าซงเปนปญหาเรงดวนทตองแกไข สาเหตทท าใหเศรษฐกจตกต าในประเทศสยาม เกดจากเศรษฐกจตกต าทวโลก ท าใหสนคาและวตถดบจากตางประเทศขาดแคลน การคาระหวางประเทศชะงกงน การเงนฝดเคองเกดขนทวไปภายในประเทศ ซงภาวะเศรษฐกจตกต าทวโลกนนไดสงผลกระทบตอประเทศไทยเปนอยางมาก ทงนเพราะชาวนาเพาะปลกขาวเปนสนคาสงออกอนดบหนงของประเทศ ราคาขาวไดตกต าลงมามากถง ๒ ใน ๓ และราคาทดนลดลง ๑ ใน ๖ ชาวนาขาดเงนสดทจะซอสนคาอปโภคบรโภค ขณะเดยวกนกไมมเงนทจะเสยภาษอากรซงภาษหลกกคอ”เงนรชชปการ” ปละ ๖ บาท และคาอากรทนา ท าใหประชาชนมหนสนและเกดการวางงานสง สาเหตทท าใหเกดภาวะเศรษฐกจตกต าทวโลก มดงตอไปน

(๑) การเกดสงครามโลกครงท ๑ ท าใหหลายประเทศตองเขารวมสงคราม สงผลใหธรกจอตสาหกรรมในประเทศตางๆชะงกงนเพราะตางหนไปผลตอาวธสงครามแทน เมอสนคาจากโรงงานผลตไมพอเพยงกบความตองการท าใหสนคามราคาแพง สถานะความ


21

เปนอยและการครองชพของประชาชนไดรบความเดอดรอน เมอสงครามสงบกตองซอมบรณะสงกอสรางทเสยหาย ประเทศทแพสงครามกตองชดใชเงนเปนจ านวนมาก

(๒) ความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตร ท าใหกรรมกรวางงานมการใชเครองจกร แทนแรงงานคน ท าใหคาจางแรงงานต ากระทบการด ารงชพของประชาชน เมอสงครามสงบลงกหนมาพฒนาดานอตสาหกรรมภายในประเทศ จนท าใหสนคาลนตลาด ขายไมออกสงผลตอประเทศเกษตรกรรมไมสามารถขายสนคาทางการเกษตรได ประเทศอตสาหกรรมไมมเงนซอ ประเทศเกษตรกรรมกไมมเงนซอสนคาจากประเทศอตสาหกรรมดวยเชนกน ผลจากภาวะเศรษฐกจตกต า ท าใหนานาประเทศเกดภาวะฝดเคอง โรงงาน รานคาและธนาคารลมละลายเปนจ านวนมาก กรรมกรประทวงไมท างาน เกดความวนวายทางการเมองเมอประเทศตางๆเกดความวนวายและเกดวกฤตทางเศรษฐกจ สงผลใหกระทบตอประเทศสยามตงแตปลายสมยรชกาลท ๖ และหนกมากขนในตอนตนรชกาลท ๗ ในสมยนเองมการแกไขปญหาดวยการปลดขาราชการออกหรอยบหนวยงานนน นอกจากนพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวยงมการด าเนนนโยบายประนประนอมกบชาวจน21 การตอตานชาวจนโดยเนนเรองเชอชาตและการปลกกระแสชาตนยมหมดไปในสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว พระองคทรงตระหนกดวาการตงขอรงเกยจเดยดฉนทชาวจนไมไดกอใหเกดผลดอยางใด และการใชพระบรมราโชบายของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว แบบบงคบใหมการผสมกลมกลนระหวางชาวไทยกบชาวจนไมไดผลดเทากบวธการปลอยใหผสมกลมกลนกนเองโดยธรรมชาต ดงเหตการณตอนหนงทพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ เสดจฯเลยบมณฑลพายพและนครเชยงใหม สมหเทศาภบาลกราบบงคมทลเบกพวกพอคาจนจงหวดเชยงใหมเฝาทลละอองธลพระบาท เมอวนท ๒ กมภาพนธ ๒๔๖๙ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงมพระราชด ารสตอบพอคาจนท เชยงใหม ความวา

“...เราไดฟงถอยค าของทานทงหลายซงกลาวอวยชยใหพรเราพรอมทงพระราชน กระท าใหเปนทจบใจเรายงนก เพราะนอกจากเปนเครองส าแดงอธยาศยไมตรหวงดตอเราใหปรากฏสวนอนทจรง ความสมพนธในระหวางคนไทยกบจนนจะพงมขนในบดนหรอในเรววนนหามได ไดมมาแตครงโบราณกาลนมนานมาแลว ถงแมไทยกบจนจะไมใชชนชาตเดยวกน แตเพราะไทยกบจนไดไปมาคาขายท าการตดตอกนมา

21 พรรณ บวเลก. ลกษณะของนำยทนไทยในชวงระหวำง พ.ศ.๒๔๕๗-๒๔๘๒ บทเรยนจำกควำมรงโรจนสโศกนำฏกรรม. กรงเทพฯ : พนธกจ,๒๕๔๕, หนำ ๔๓๐-๔๓๑.


22

ดวยความเรยบรอยเปนเวลาชานานจนสนทชดเชอเปนอยางกนเอง อาศยความเกยวของสมพนธกนนและเปนเหตจงใจคนไทยมตวเราเปนอาท ใหบงเกดความรกใครนบถอจนเสมอเหมอนพนองหรอมตรสหายของไทยทเดยว อกประการหนงเลา ประชาชนชาวจนทเขามาพงพระบรมโพธสมภารตงเคหสถานและประกอบการอาชพอยในเมองไทยกไดท าความเจรญแกประเทศสยามเปนเอนกประการ พยานหลกฐานทแลเหนไดงายซงควรหยบยกขนอางในทนนน กเชนการกสกรรมและพาณชการซงพวกทานไดจดท าอยในบดนเปนตวอยาง ทงในบางครงบางสมยจนยงไดเปนก าลงชวยเหลอราชการบานเมอง ตลอดถงชวยในการกศลสาธารณประโยชนอยางอนๆอนเปนเครองสนบสนนเพมพนความเจรญแหงชาตใหส าเรจลลวงไปกยงมอกมากมาย ทานทงหลายจงมนใจเถดวา คนจนทเขามาอยในเมองไทย แมจะแตกตางกบคนไทยกแตเพยงชาตก าเนดเทานน แตในสวนสทธอ านาจอนชอบธรรมซงคนจนควรจะพงมพงไดแลวคนจนจะไมแตกตางกบคนไทยเลยตวเราพรอมดวยเจาหนาทของเราไดพยายามอยแลวอยางเตมททจะใหคนจนไดรบความรมเยนเปนสข ความยตตธรรม ความพทกษรกษา และความเสมอภาคฯลฯ เทาเทยมกบคนไทยผ เปนเจาของถนฐานบานเมองเหมอนกน

วนนทานทงหลายถอวาเปนศภวารดถอภลกขตกาลตรงกบวนขนปใหมทางฝายจนโดยจนทรคตนยม ไดพรกพรอมกนมาสโมสรสนนบาต ณ ทนอวยชยใหพรเรา ฉะนนในนามแหงคนไทยและชาตไทยมตวเราเปนประมข เราขออ านวยพรใหทานทงหลายผ มอธยาศยไมตรหวงดตอตวเราพรอมพระราชน จงดลประสทธในจตรพธพรทงส ประสพแตสงเปนศรศภมงคลสวสด นราศไรสรรพภยพบตอปทวนตราย ประกอบการคาขายวฒนาสถาพรโดยล าดบเปนนตยนรนดร เทอญ”22

22 บรรเจด อนทจนทรยง (บรรณาธการ) , ประมวลพระบรมราโชวาทและพระราชด ารสในพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ,คณะกรรมการชาระประวตศาสตรไทย ส านกเลขาธการนายกรฐมนตร จดพมพเผยแพรเพอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เนองในวโรกาศพระบรมราชสมภพครบ ๑๐๐ ป, พมพครงแรก พ.ศ. ๒๕๓๖. หนา ๗๙.


23

พระราชด ารสพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงตอบพอคาชาวจนขางตนบงช วาทรงตระหนกถงปญหาคนจนในสยามเปนอยางด ในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวมการใชลทธชาตนยมตอสกบอทธพลของคนจน ครนถงรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว พระองคทรงตงพระทยไววาอยากเหนการผสมผสานระหวางคนไทยกบคนจน รวมทงจะปฏบตตอคนจนเชนเดยวกบคนไทย ทงนเพราะความใกลชดสนทสนมของคนทงสองเชอชาตทมมาแตอดต พระองคทรงเหนวาการด าเนนมาตรการเชนนจะท าใหคนจนมความรสก “เปนคนไทย” และจงรกภกดกบแผนดนสยามเชนเดยวกบแผนดนเกด จะเหนไดจากความสบเนองตอมาในรชสมยของพระองคมไดออกพระราชบญญตใหมๆ เกยวกบคนจนอก ยกเวนพระราชบญญตคนเขาเมอง พ.ศ. ๒๔๗๐ ซงมวตถประสงคทจะควบคมการอพยพการเขามาของคนจนมใหมจ านวนมากเกนไป

๒.๓ พระบรมรำโชบำยทำงกำรเมองและกำรปกครอง ๒.๓.๑ รฐประศำสโนบำยตำมรอยพระบรมชนกนำถ

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรงเคารพเทดทนและศรทธาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระบรมชนกนาถเปนอยางยง ในพระราชนพนธค าน าของหนงสอพระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองการเปลยนแปลงแกไขการปกครองแผนดน รชกาลท ๗ ทรงโปรดฯใหจดพมพขนในวนคลายวนสวรรคต ๒๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงแถลงไววา จากการอานพระราชด ารสนนแลวเมอพระองคกลบมาจากทวปยโรปในพ.ศ. ๒๔๖๗ ท าใหพระองคเกดความรสกเลอมใสศรทธาในองคพระบรมชนกนาถ ดงหลกฐานในขอความตอไปน

“ เมอขาพเจาไดอานพระราชด ารสนแลว รสกวาเปนหนงสอส าคญอยางยง ท าใหขาพเจารสกเพมพนความเลอมใสในพระปรชาสามารถ และพระบารมของสมเดจพระพทธเจาหลวงยงขนอกทงท าใหความรก และนบถอในตวพระองคซงขาพเจามอยแลวเตมหวใจใหหนกแนนเตมตนมากขนอกดวย... ...พระบาทสมเดจพระพทธเจาหลวง...ทรงพระราชด ารโดยรอบคอบ ไดทรงเลอกประเพณการปกครองทงของไทยเราและของตางประเทศประกอบกนดวยพระปรชาญาณอนยวดยง ไดทรงจดการเปลยนแปลงวธปกครองเปนล าดบมาลวนเหมาะกบเหตการณและเวลา ไมชาเกนไป ไมเรวเกนไป ... พวกเราผ เปนพระบรมวงศานวงศและขาทลละอองธลพระบาทผ มความจงรกภกดและรสกในพระมหากรณาธคณแหงสมเดจพระพทธเจาหลวงอยทกขณะจต ควรตงใจด าเนนตามรอยพระยคลบาทตามแตจะท าได ควรพยายามแลดการลวงหนา แตกควรเหลยวหลงดประเพณและ


24

หลกการทลวงไปแลวดวยเหมอนกน ใน ๒ อยางนกพอจะท าได มยากอยแตเพยงจะเลอกเวลาใหเหมาะ อยาใหชาเกนไป อยาใหเรวเกนไป ขอนแหละยากยงนก นอกจากมสตปญญาแลวยงตองมโชคดประกอบดวย ” 23 ความเลอมใสศรทธาในพระปรชาสามารถของพระชนกนาถดงท าใหพระบาทสมเดจ

พระปกเกลาเจาอยหวทรงด าเนนรฐประศาสโนบายคลายคลงกบพระบรมชนกนาถหลายประการ ดงการใหพระบรมวงศานวงศเขามามบทบาททางการเมองการปกครอง และการฟนฟบทบาทของสภาทปรกษาราชการแผนดน รวมทงการเสดจฯเลยบมณฑลตางๆในพระราชอาณาจกรและการพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมอง เปนตน ดวยเหตนจงมค ากลาววารชสมยของพระองคเปนสมยของการกลบไปสรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (a return to Chulalongkorn) ประกอบกบพระราชอธยาศยทมความออนนอมถอมพระองค และเคารพนบถอพระบรมวงศานวงศชนผใหญ ซงมปจจยมาจากการทพระองคมพระชนษานอยกวาพระบรมวงศานวงศชนสงทงหลายเมอทรงเสดจขนเถลงถวลยราชสมบตทรงมพระชนมาย๓๒พรรษา นอกจากนยงทรงตระหนกดวาพระองคทรงมประสบการณทางดานการบรหารประเทศนอย ท าใหมพระประสงคทจะขอค าแนะน าจากพระบรมวงศชนผใหญ ซงมประสบการณทางการเมองและการคลงมาตงแตรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และพระองคทรงมความไววางพระราชหฤทยในพระบรมวงศานวงศเปนอยางมาก ดงตวอยางตอนหนงในพระราชหตถเลขาของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวถงพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษ ความวา

“...ฉนเองไดรบความสบายใจจากขอทวา เจานายตางแสดงพระองควารกชาต ไมมพระองคไหนททรงคดถงอะไร นอกจากประโยชนของชาต ไมมเจานายพระองคไหนทรงคดจะไดดแกพระองคเองเลย ทกๆพระองคทรงมพระทยแตจะชวยเหลอฉน ทรงท าดตอฉนอยางมากมายทสด ฉนจงรสกวาถาพระราชวงศยงจะทรงคดไดเชนนนแลว ประเทศสยามและพระราชวงศจกรจะคงอยตอไปได แมวาจะประสบความล าบากเพยงใดกตาม...” 24

23 พระราชนพนธค าน าของรชกาลท ๗ ใน หนงสอพระรำชด ำรสในพระบำทสมเดจพระจลจอมเกลำเจำอยหว ทรง

แถลงพระบรมรำชำธบำยแกไขกำรปกครองแผนดน. กระทรวงยตธรรมพมพสนองพระเดชพระคณในโอกาสวนพระบรมราชสมภพครบ ๑๕๐ ป กนยายน ๒๕๕๖, หนา ๑ - ๔. 24 พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษ. เกดวงปำรสกฉบบสมบรณ ,กรงเทพฯ :รเวอรบคจ ำกด:พมพครงท ๑๒ ,๒๕๔๗,หนำ ๒๑๖.


25

ลกษณะการปกครองของไทยในสมยโบราณ นอกจากพระมหากษตรยจะทรงด ารงฐานะเปนผน าในการปกครองประเทศแลว ในยามทบานเมองเกดศกสงครามยงทรงด ารงต าแหนงผน าทางการทหาร ในฐานะจอมทพผ เขมแขงกลาหาญอกดวย หากจะพจารณาความหมายของค าวา "พระมหากษตรย" แลว ตามรปศพท "กษตรย" หมายถงนกรบ "มหา" หมายถงยงใหญ ค าวา "พระมหากษตรย" จงหมายถง "นกรบผยงใหญ" และในฐานะนกรบผยงใหญ สงทจะขาดเสยมไดคออาวธในการตอสฟาดฟนปราบปรามขาศก อาวธส าคญของนกรบคอดาบ นกรบกบดาบจงเปนสงคกนเสมอมา โดยไมอาจแยกความส าคญของสงหนงสงใดออกจากกนได และดวยฐานะความส าคญของพระมหากษตรยทคงไวซงพระราชอ านาจและความศกดสทธเปรยบเสมอนสมมตเทพนน จงมการใชราชาศพทเพอยกยองพระองคใหแตกตางจากคนธรรมดาสามญมากทสด ค าราชาศพทเรยกอาวธส าคญประจ าพระองคพระมหากษตรยคอ "พระแสงราชศสตรา" นอกจากนยงมชอเรยกตางกนไปอกหลายอยาง เชน พระแสงราชศสตรา พระแสงราชศสตราวธ พระแสงราชาวธ หรอพระแสงดาบอาญาสทธ เปนตน เนองจากพระแสงราชศสตรามความส าคญยงในฐานะเปนสญลกษณแทนพระราชอ านาจของพระมหากษตรยในสมยสมบรณาญาสทธราชย ฉะนนจงปรากฏธรรมเนยมวาเมอใดกตามทพระมหากษตรยโปรดเกลาฯ พระราชทานพระแสงราชศสตราใหแกเจานายหรอขนนางผหนงผใด มความหมายวาพระองคมพระราชประสงคใหบคคลผนนมอ านาจราชสทธเดดขาดในการปฏบตราชกจแทนพระองคในวาระส าคญตางๆ แมจนกระทงสามารถตดสนพพากษาลงโทษผกระท าความผดถงขนสงสด คอสงประหารชวตไดโดยไมตองกราบบงคมทลใหทราบความกอน25 เอกสารเรอง “เจาลาวลงมาเฝา” 26 (วนท ๒๗ ธ.ค. - ๑๒ ม.ค. ๒๔๖๘) มเนอหาส าคญ ๒ ประเดน คอ ประเดนแรกเปนเรองเจาพระยายมราชทลเกลาฯ ถวายพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เมอวนท ๒๘ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๖๘

ใจความเปนเรอง มหาอ ามาตยโท เจาแกวนวรฐ เจานครเชยงใหม กบมหาอ ามาตยโท เจาจกรค าขจรศกด เจานครล าพนลงมาเฝาฯ รชกาลท ๗ เจาพระยายมราช จงไดกราบบงคมทลวาโปรดใหเฝาวนใดทใด รชกาลท ๗ ทรงมพระราชกระแสตอบวา

25 พระแสงรำชศสตรำประจ ำเมอง จดพมพโดยคณะกรรมการอ านวยการจดงานฉลองสรราชสมบตครบ ๕๐ ป เพอเปนทระลกเนองในมหามงคลสมยฉลองสรราชสมบตครบ ๕๐ ป พทธศกราช ๒๕๓๙ , หนา 26 หอจดหมายเหตแหงชาต. รหส เอกสำร ร.๗ม.๓๐ เรอง มณฑลพำยพ : เจำลำวลงมำเฝำ (๒๗ ธ.ค.- ๑๒ ม.ค.

๒๔๖๘ ) และ ร.๗ม.๓๐/๒ รฐประศำสโนบำย เรอง จะคดใหลำวในมณฑลพำยพ กลบเปนคนไทย


26

“การทเจานครทงสองจะเขาเฝานน ควรน าเฝาเหมอนขาราชการหวเมองธรรมดา ถาจะเขาเฝาพเศษ เชน มของถวาย ใหน าเฝาทพระทนงบรมพมาน กอนเสดจลงทรงธรรม “ ประเดนทสองเปนเรองทเจาพระยายมราชทลเกลาฯ ถวายรชกาลท ๗ เมอวนท ๑๒

มกราคม พ.ศ. ๒๔๖๘ ใจความเปนเรอง เจามหาพรหมสรธาดา เจาผครองนครนานลงมาเพอขอเขาเฝาฯ รชกาลท ๗ เชนเดยวกนกบเจานครเชยงใหมและเจานครล าพน รชกาลท ๗ ทรงมพระราชกระแสตอบวา

“ ใหเฝาอยางเจานครเชยงใหม เวลา ๖ ล.ท. (หลงเทยง) วนท ๑๕ มกราคม.” จากเอกสารดงกลาว ชใหเหนวาเปนธรรมเนยมทเจาหวเมองประเทศราชจะตองมา

เขาเฝาพระเจาอยหวพระองคใหมเพอแสดงความจงรกภกด เพราะหลงจากนนถดไปอกประมาณไมถงเดอน ทางพระราชส านกทกรงเทพฯ มการจดพระราชพธบรมราชาภเษกรชกาลท ๗ ในวนท ๒๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๖๘ และอกหนงปถดมา ระหวางวนท ๖ มกราคม – ๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๖๙ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชน กเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ ทงนการเสดจฯ สวนหนงคงอาจจะเกยวของกบรฐประศาสโนบายเรองจะคดใหลาวในมณฑลพายพกลบเปนคนไทย 27 ดวยประการหนง ดงหลกฐานเอกสารทเจาพระยามหธร กราบทล พระวรวงศเธอ พระองคเจาไตรทศประพนธ ความวา

“ตามลายพระหตถท ๓๒๑/๒๓๗๗๒ ลงวนท ๑๐ เดอนน (๑๐ มนาคม ๒๔๖๘) วา นายวด กงสลเยเนราลองกฤษประจ าเชยงใหม รายงานการทขาหลวงองกฤษประจ าเมองเงยวเขามาเทยวในพระราชอาณาเขตตรสกปลาบปลมยนดเปนอยางยงทเจาหนาทฝายสยามไดรบรองเปนอยางด กบวาไดทรงรบหนงสอทตองกฤษอนกลาวถงบนทกของเสอร ฮารคอรตบตเลอรในเรองรฐประศาสโนบายองกฤษในการปกครองเมองเงยววาองกฤษไมไดปกครองโดยตรง เปนแตแนะน าใหพวกเจาฟาผปกครองเมองด าเนนการปกครองไปตามแบบธรรมเนยมเดม และกลาวถงเรองการท าถนนทางแถบเหนอพระราชอาณาเขตตวาเปนการส าคญนน ไดน าความกราบบงคมทลพระกรณาทราบฝาละอองธลพระบาทแลว ทรงมพระราชปรารภวา ทองกฤษอธบายยดยาวเชนนน ประสงคจะใหเราเอาอยางบางส าหรบเมองลาวหรออยางไร เปนสงทนารมากวา เจาฟาเงยวปกครองเองไดเพยงไร และมผลอยางไร


27

สวนรฐประศาสนของเราเวลาน กตองการให “ลำวเปนไทย” ตามมลชาต ซงถาจะใหถกแทแลว สกลทเรยกวาสกลเจาลาวกควรถอเปนสกลไทยอนมชอเสยงอนหนง” 28

๒.๓.๒ กำรประกำศพระรำชอ ำนำจผำนกำรพระรำชทำนพระแสงรำชศสตรำ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระราชทาน “พระแสงราชศสตราประจ าเมอง”แกบรรดาหวเมองในคราวเสดจเลยบมณฑลฝายเหนออยางเปนทางการ ดวยทรงมพระราชประสงคแตกตางจากหลกการเดมทเคยมการพระราชทานพระแสงราชศสตราหรอเรยกวาพระแสงดาบอาญาสทธในรชกาลกอนหนานน กลาวคอ เดมเปนการพระราชทานไวเปนประจ าแกบคคลซงภายหลงกลายเปนดาบประจ าตระกลประการหนง กบอกประการหนงพระราชทานเปนการชวคราวเฉพาะกจเมอเสรจสนภารกจตองกราบบงคมทลถวายคน แตในสมยรชกาลท๕ ทรงมพระราชประสงคเพอเปนสญลกษณแทนพระองค และเพอเปนเครองหมายแหงพระราชอ านาจพระมหากษตรยในการปกครองแผนดนตลอดจนทรงก าหนดใหใชส าหรบแทงน าในการพธถอน าพระพพฒนสตยาในหวเมองเปนส าคญ มไดหมายใหอ านาจเฉพาะบคคลใดบคคลหนงเหมอนดงเชนกาลกอน สวนผ รบพระราชทานอาจเปนสมหเทศาภบาล หรอผวาราชการเมองเปนเพยงผแทนของมณฑลหรอเมองในการรบพระราชทานเทานน (ลกษณะรปแบบของพระแสงจะมขอแตกตางกนระหวางจงหวดดงน หากเปนทวาการมณฑลจะเปนพระแสงดามทองฝกทองลงยาราชาวด จงหวดนอกเหนอจากนนเปนพระแสงดามทองฝกทอง) นอกจากนยงพระราชทานหลกเกณฑไววา เมอใดทพระองคเสดจพระราชด าเนนเยยมและประทบแรม ณ เมองนนอก ใหผวาราชการเมองทลเกลาฯถวายพระแสงราชศสตราประจ าเมองคนไวประจ าพระองค ตราบจนเมอใดจะเสดจพระราชด าเนนกลบ จงพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมองคนไวแกจงหวดนน ๆ ดงเดมนอกจากจะพระราชทานพระแสงราชศสตราแลว ยงหลกฐานในการเสดจมณฑลฝายเหนอของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โปรดเกลาฯใหสรางเสมาเงนเปนรปพระจลมงกฎกบอกษรพระนามไวพระราชทานเปนทระลกส าหรบเดกชายหญงตามหวเมองทเสดจประพาส

28 หอจดหมายเหตแหงชาต. เอกสารกระทรวงมหาดไทย รชกาลท 7รหสไมโครฟลม ม.ร.7ม/52 รหส เอกสำร ร.7ม.30 เรองมณฑลพำยพ : รฐประศำสโนบำยเรองคดใหลำวในมณฑลพำยพ กลบเปนคนไทย (20 มนาคม 2468)


28

ดวย (เสมาตราพระจลมงกฎกบอกษรพระนามนโปรดใหสรางดวยทองค า ส าหรบพระราชทานแกหมอมเจาและบตรขาราชการทตามเสดจครงนนดวย) 29 การพระราชทานพระแสงราชศสตราดงกลาวน พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖ และพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท ๗ ตางทรงยดถอ และปฏบตตามพระราชปณธานในพระบาทสมเดจพระบรมชนกนาถในเวลาตอมา

การเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว พ.ศ. ๒๔๖๙ ทรงมพระราชประสงคในการพระราชทานพระแสงราชศสตราใหแกบรรดาจงหวดตางๆ ทพระองคเสดจเยอน โดยม กระทรวงวง ท าหนาทประสานงานกบจงหวด เพอตระเตรยมซกซอมในพธการรบพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมอง 30 ดงน ขนตอนการพระราชทานพระแสงราชศสตราสมยรชกาลท ๗

๑. ผวาราชการเมอง เชญดอกไมธปเทยน (ดอกไมนนนนคอเครองบชายง ๕ อยางไดแก ๑) หญาแพรก ๒)เมลดพรรณผกกาด ๓) ดอกมะล ๔) ขาวตอก ๕) ขาวสาร โดยเยบเปนกระทง ๕ ชองบรรจชองละสงในกระทงเดยวกน ) ไปเฝากราบบงคมทลอญเชญเสดจเขาเขตเมองแลวตามเสดจพระราชด าเนนมาในขบวนจนถงเมองหรอพลบพลา ซงมราษฎรเฝาพระราชทานพระแสง

๒. ทมขหนาพลบพลา มการจดตงโตะทบรรจค าถวายชยมงคล ๑ โตะ ตงราวพาดพระแสงส าหรบเมอพระราชทานแลวจะไดเชญขนประดษฐานไว ๑ โตะ โตะใหญตงดอกไมธปเทยนของขาราชการ ๑ โตะ พวกชาวจนจดกมฮวยองตว ประดบบนโตะใหญอก ๑ โตะ ถดจากโตะขาราชการ และก านนผใหญบานพอคาราษฎรยนเฝา มเทศาภบาลหรอผวาราชการเมองเปนหวหนา

๓. เมอเสดจประทบมขพลบพลา สมหเทศาภบาลเปดกระทงดอกไม และน าขาราชการกราบถวายบงคม แลวจงเปดทบรรจค าถวายชยมงคลน าค าถวายชยมงคลออกอานถวาย ขนตอนถดไปเปนการพระราชทานพระบรมราโชวาท และพระราชทานพระแสงราชศสตรา เมอสมหเทศาภบาลรบพระแสงแลวเชญขนไว

29 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระรำชหตถเลขำครำวเสดจมณฑลฝำยเหนอ ในรชกำลท ๕ พมพครงท ๒ (ทานผหญง ส าอางวรรณ ล าซ า พมพเปนบรรณาการเนองในวนปใหม พทธศกราช ๒๕๔๙ (กรงเทพฯ: เอ.พ . กราฟฟค ดไซนและการพมพ

จ ากด, ๒๕๔๘) , หนา ๑๓. 30 กองจดหมายเหตแหงชาต. สบ.๒.๔๖/๑ เอกสารสวนพระองค สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ แผนกหวเมองฝายเหนอ (๒๔ พ.ค.- ๕ ม.ค. พ.ศ. ๒๔๖๙) อางจาก พระแสงรำชศสตรำประจ ำเมอง จดพมพโดยคณะกรรมการอ านวยการจดงานฉลองสรราชสมบตครบ ๕๐ ป เพอเปนทระลกเนองในมหามงคลสมยฉลองสรราชสมบตครบ ๕๐ ป พทธศกราช ๒๕๓๙ , หนา ๑๑๙-๑๒๐.


29

บนราวพระแสงแลว ตองกราบบงคมทลแสดงความยนด ขาราชการชนผใหญโห”ไชโย” ถวายชย ขาราชการตลอดจนราษฎรรบโหดวยค าวา“ไชโย”ตลอดจนจนกวาสมหเทศาภบาลไดเชญพระแสงขนประดษฐานบนราวแลวจงหยด และระหวางโหไชโยนน พณพาทยตองบรรเลงเพลงสาธการ และพระสงฆสวดชยมงคลคาถาดวย

๔. เมอเสดจลงจากพลบพลาแลว ตองเชญพระแสงราชศสตรานไปตงไวเปนทประทบเปนเครองราชปโภค และตองมอบหมายมหาดเลกผ เปนเจาหนาทไว เวลาเสดจออกจากเมองจะไดพระราชทานคนมารกษาไวประจ าเมอง เวลาเสดจมายงเมองทไดพระราชทานพระแสงนนเมอใด ตองเชญพระแสงทลเกลาฯถวาย และเมอเสดจกลบจะไดพระราชทานคนดงนเสมอไป

ตอมาสมยรชกาลปจจบน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระราชด ารทจะทรงธ ารงสบทอดธรรมเนยมโบราณราชประเพณ โดยทรงพระกรณาโปรดเกลาใหมการอนรกษฟนฟธรรมเนยมโบราณราชประเพณส าคญ เพอความเปนเลศเปนสวสดมงคล ความสมครสมานสามคคและความเปนปกแผนมนคงของชาต เฉพาะธรรมเนยมปฏบตเกยวกบพระแสงราชศสตราประเมองถอเปนธรรมเนยมโบราณราชประเพณหนง ททรงมงหมายจะรกษาไวแกแผนดน กลาวคอในการเสดจแปรพระราชฐาน หรอเสดจพระราชด าเนนในพระราชพธส าคญ ณ จงหวดใด ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจงหวดทมพระแสงราชศสตราประจ าเมองไวแตกาลกอน ทลเกลาถวายพระแสงราชศสตราประจ าเมองไวประจ าพระองค จนกวาจะเสดจพระราชด าเนนกลบจงพระราชทานคนตามธรรมเนยมปฏบตทมมาแตเดม

ปจจบนถงแมวาการเมองการปกครองของไทยจะเปลยนแปลงมาสระบอบประชาธปไตยมรฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสดในการปกครองประเทศ แตสถาบนพระมหากษตรยกยงคงธ ารงซงความส าคญเชนเดม ดวยทรงเปนองคพระประมขและเปนศนยรวมจตใจของปวงชนชาวไทยทกหมเหลา อาจกลาวไดวาไมวาสถานการณบานเมองจะเปลยนแปลงไปเชนไร พระแสงราชศสตรายงคงมความหมายและความส าคญ ในฐานะเปนสญลกษณแทนพระองคอยจนถงทกวนน แมวารชกาลปจจบนจะมไดมการพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมองตางๆ

อยางไรกตาม ทรงตระหนกถงความส าคญในการอนรกษสบสานธรรมเนยมโบราณราชประเพณอนดงามแตกาลกอน ในการน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงไดทรงพระกรณาโปรดเกลาใหบรรดาจงหวดทเคยไดรบพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมองทลเกลาฯ ถวายพระแสงราชศสตราประจ าเมองคนไวประจ าพระองค ในวโรกาสทเสดจพระราชด าเนน


30

แปรพระราชฐาน หรอในการประกอบพระราชพธส าคญ ณ จงหวดนน ๆ และเมอเสดจพระราชด าเนนกลบ จงพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมองคนไวแกจงหวดนน ๆ ดงเดม นบวาเปนธรรมเนยมโบราณราชประเพณอนดงามทยงคงปรากฏอยคแผนดนไทยตราบจนปจจบน31 ๒.๔ กำรเสดจฯทอดพระเนตรและกำรสมโภชชำงพลำยส ำคญ หลงจากพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงประกอบพระราชพธบรมราชาภเษก เมอวนท ๒๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๖๘ แลว มสเตอร ด. เอฟ. แมคฟ ผจดการปาไมบรษทบอรเนยว อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ไดสงโทรเลขมากราบบงคมทลวา ชางพงหลา สง ๗ ฟต ๔ นว ตกลกเปนชางเผอกทปาแมยางมม อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม เมอวนท ๖ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๖๙ จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหกรมคชบาลขนไปดทเมองเชยงใหม ไดความวาเปนชางเผอกถกตองตามลกษณะทกประการ เนองจากชางยงเลกอย จงโปรดฯใหเลยงไวทเมองเชยงใหมกอน เพราะถาจะน ามาสมโภชตามราชประเพณในพระนครกเกรงวาชางจะชอกช าในการเดนทางซงคงจะไมสะดวกนก ดงนนในคราวเสดจฯเลยบมณฑลพายพ และนครเชยงใหมจงเสดจฯไปทอดพระเนตรชาง เมอวนท ๒๔ มกราคม ๒๔๖๙ หมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล ทรงเลาถงเหตการณครงนนวา

“...ในหลวงทรงเครองยนฟอรมทหารบกเหมอนทานอมรทต (หมอมเจาอมรทต กฤดากร) สมหราชองครกษ และทรงยนอยดวยกนทนอกคอกชางอย พอเปดคอกใหเดนออกมาเฝา ชางนนกตรงไปยกงวงขนแตะหวอนเปนกรยาไหวของชางทตรงในหลวงโดยเฉพาะ ไมใชทานอมรทต ทกคนทอยในนนตองหวเราะวารไดอยางไรวาคนไหนเปนในหลวง เพราะจะสอนใหชางดพระบรมรปไดนนออกจะเกนไป เชอไดยาก…”32 ในกรณน จดหมายเหตการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอ และมณฑลพายพระบวา

ตอมาในวนท ๒๗ มกราคม พ.ศ.๒๔๖๙ จงทรงโปรดฯใหมงานสมโภชชางพลายส าคญ เจาพนกงานเตรยมการพระราชพธไวในโรงชางซงอยตรงหนาทประทบ ตงโตะหมประดษฐานพระชยวฒนเงนหลงชาง ตงพระเตาปทมนมตนอยทองเงน พรอมดวยเครองนมสการทองทศ ตงอาสนสงฆ ทอดพระราชอาสนและเกาอทประทบพระบรมวงศานวงศ ดานใตโรงชางปลกปะร า และปกเตนทรปไขเปนทใหขาราชการเฝา สวนทพลบพลาทองทอดพระราชอาสน ตง

31 พระแสงรำชศสตรำประจ ำเมอง จดพมพโดยคณะกรรมการอ านวยการจดงานฉลองสรราชสมบตครบ ๕๐ ป เพอเปนทระลกเนองในมหามงคลสมยฉลองสรราชสมบตครบ ๕๐ ป พทธศกราช ๒๕๓๙ , หนา 32 หมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล..“รชกาลท ๗ เศรษฐกจตกต าและเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ “ ศลปวฒนธรรม ๒๐

(เม.ย. ๒๕๔๒) ,๖๔-๗๓.


31

เกาอพระบรมวงศานวงศ และขาราชการไวพรอมเสรจ พอจวนเวลาแลว เจาแกวนวรฐพรอมดวยเจาหนาทกรมชางตน ไดจดกระบวนแหชางจากทพกเชงดอยสเทพเขามาในเมอง เวลา ๑๖.๓๐ น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท ๗ เสดจฯออกพลบพลาทอง โปรดเกลาฯ ใหเดนกระบวนแหน าชางพลายส าคญพรอมดวยลงเผอก33 (ลงเผอกตวทนกโทษชอนายหนอมใหบดามารดานอมเกลาฯถวายคราวเสดจเมองพษณโลก) เขาสโรงพธสมโภช กระบวนแหมชางดง ชางน า ชางตาม พลเดนเทาถอเครองอาวธ เมอชางพลายส าคญเขาสโรงสมโภชแลว พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ เสดจจากพลบพลาโดยทางลาดพระบาทไปยงโรงชาง ทหารบกราบท ๘ กองเกยรตยศกระท าวนทยาวธ แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสรญพระบารม พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงประเคนไตรยามแกพระสงฆ ๒๐ รปเจรญพระพทธมนต หลงจากพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ เสดจพระราชด าเนนกลบสพระนครทางรถไฟ อก ๑๐ เดอนตอมาชางพลายส าคญกเดนทางสกรงเทพฯดวยทางรถไฟและมพระราชพธสมโภชขนระวางทพระทนงอภเษกดสต ณ พระราชวงดสต เมอวนพธท ๑๖ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๗๐ พระราชทานพระนามวา พระเศวตคชเดชนดลก

หมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล ทรงนพนธเกยวกบงานสมโภชครงนวา “งานนใหญโต เพราะโปรดใหฟนฟตามแบบเกาขน มแหสลากภตไปเลยงพระ มการเลนเกอบทกชนดในสนาม พวกฝรงสนกกนมาก เพราะไดดงานอยางไทยจรงๆ เมอขนระวางเปนชางพระทนงแลว กอยในโรงซงปลกคกนไวกบ พระเศวตวชรพาหของสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท ๖ ในสวนดสตนน”34

จงอาจกลาวไดวาสาเหตและปจจยส าคญทสงผลให พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ คอ ความเจรญทางการคมนาคมการขยายเสนทางถงสถานเชยงใหม ความอดมสมบรณของทรพยากรปาไม พระบรมราโชบายทางดานการเมองการปกครอง และการเสดจเพอประกอบพระราชกรณยกจส าคญตางๆ อาท การพระราชทานพระแสงราชศสตรา

บทท ๓

33 คตความเชอแตโบราณ เชอวาหากมผพบลงเผอกเมอใด กจะพบชางเผอกเมอนน นอกจากลงเผอกแลวยงมกาเผอกอกอยางหนง สตวทงสองถอวาเปนคบญของชางเผอก ถาเลยงไวดวยกนจะปองกนสงอวมงคลทจะเกดแกชางได อางจาก ส.พลายนอย ในหนงสอเรอง พระบาทสมเดจฯพระปกเกลาเจาอยหว กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช พมพครงท ๒, ๒๕๔๒, 34หมอมเจาหญงพนพศมย , เรองเดยวกน.


32

กำรเสดจฯเลยบมณฑลฝำยเหนอและมณฑลพำยพพทธศกรำช ๒๔๖๙

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงมพระราชประสงคทจะเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ ปรากฏในหลกฐานพระราชหตถเลขาลงวนท ๒๔ พฤษภาคม พ.ศ.๒๔๖๙ พระราชทานแกสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพวา 35

“ดวยเสนาบดกระทรวงมหาดไทยไดทรงท ารายการสงเขปการจดรบเสดจในการทหมอมฉนจะไปมณฑลพายพมาใหด หมอมฉนขอมอบถวายใหทานทรงด ารหกะวนและเวลาประทบกบอ านวยการจนตลอด ใหทรงตดตอและสงการงานแกเจาหนาทไดโดยทางบรมราชโองการตามแตจะเหมาะแกกาละและเรอง ไดถวายรายการสงเขปมาพรอมกบหนงสอนแลว เพอทานจะไดทรงด ารหเสยแตบดนไป” 36

ในบทนผวจยจะกลาวถง การเตรยมการวางแผนกะระยะทางและงบประมาณในการ

เสดจฯ เสนทางของการเสดจฯ และการเตรยมการรบเสดจฯ ซงจะท าใหสามารถแลเหนเหต การณทเกดขนและเบองหลงของเหตการณบางสวนทไมเคยปรากฏในเอกสารทางราชการ ดงตอไปน

๓.๑ กำรเตรยมกำรเสดจฯ เมอไดรบพระราชหตถเลขาจากพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวดงขอความขาง

ตน หลงจากนนประมาณ ๑ สปดาห สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพทรงมพระหตถเลขาทลพระราชชายาเจาดารารศมเพอปรกษาเกยวกบพระราชประสงค ดงพระหตถเลขาฉบบนยนยนใหเหนบทบาทเบองหลงการเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพของสมเดจฯกรมพระด ารงราชานภาพและพระราชชายาเจาดารารศมเปนอยางด กลาวคอ “ดวยพระเจาอยหว ตรสปรกษาหมอมฉนถงเรองทจะเสดจมณฑลพายพปลายปน *

หมอมฉนเหนวาการไปมาเดยวนสะดวกผดกบแตกอนมาก พธการทเคยรบเสดจเจานายมาแตกอน เชนแหเสดจเขาเมองดถวายเปนการเลนไปเสยแลว นาจะตองคดกระบวนการ รบเสดจเปนอยางใหมใหประเพณเกาเขากบสมยปจจบนนได

35 พระอสรยยศขณะนน 36 หอจดหมายเหตแหงชาต . เอกสารสวนพระองค สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ลบ.๒.๔๖/๑แผนกหวเมองฝายเหนอ รหสไมโครฟลม ม.สบ.๒/๓๔ , หนา ๑๖. *

การนบปกอนพ.ศ.๒๔๘๔นบเดอนเมษายนเปนตนป


33

หมอมฉนใครจะปรกษาผ ซงช านาญการพธอยางเกาของเมองเชยงใหม กไมเหนมใครนอกจากพระโอษฐของเจาปา (พระราชชายา-ผ วจย) จงคดวาขนไปเชยงใหมไปทลหารอเรองน ทงจะไดเปนโอกาสตรวจ ตราโบราณวตถทเมองเชยงใหมและเมองล าพนดวย ปนอายหมอมฉนจะเทาพระชนษา พระชนก-จอม-หว จะรอพอท าบญวนเกดแลว (วนพระราชสมภพ ๒๑ มถนายน –ผวจย) วนพธท ๒๓ มถนายนจะออกจากกรงเทพฯ ไป ถงเมองเชยงใหม วนท ๒๔ พก อย เ มอง เ ชยงใหมจนวนท ๒๙ กลบมากรงเทพฯ จงทลมาใหทรงทราบเรองทพก อาหารเลยงทองจากเจาปา ผ ทไปดวยเหนจะสก ๔-๕ คนดวยกน แตทางเทศานน หมอมฉนบอกเขาวา จะไปตรวจโบราณวตถ หวงใจวาทเมองเชยงใหมจะสนฤดรอนเพราะฝนตกแลว 37

ขอความขางตนแสดงใหเหนวา สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพ เสดจฯขนไปเมองเชยงใหมเพอตระเตรยมการเสดจพระราชด าเนนของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวถง ๑ สปดาห

ตอมาในวนท ๑๐ มถนายน พ.ศ. ๒๔๖๙ พระราชชายาเจาดารารศมทรงมพระหตถเลขาตอบกลบมา ความวา

“ลายพระหตถลงวนท ๓๐ พฤษภาคม หมอมฉนเพงไดรบเมอเมลแลวนเอง มความยนด มากทจะเสดจขนมา การรบเสดจพระเจาอยหว หมอมฉนยงรสกอดอดเหมอนกน ไมทราบวาจะเอาอะไรเปนหลกเปนเกณฑ เพราะยงไมเคยทพระเจาแผนดนจะเสดจขนมาเลย สมเดจชายกมาทรงกะไวบางแลว วาจะมแห สวนเครองสงจะเอาขนมาจากกรงเทพฯ แลวจะตกลงกนอยางไรกยงไมทราบ ทจะเสดจขนมาคราวนเจาหลวงอยากให ประทบทบานของทาน สวนเครองหมอมฉนรบฉลองพระเดชพระคณดวยความเตมใจ เชญทานหญงใหญ ทานพน ทานพลย เจานายเลกๆเหลานนขนมาดวย หมนหมอมฉนเงยบเหลอเกนอยากหาคนคยดวย ตองขอประทานโทษทไมไดถามขาวเรองทานทรงวฒสนพระชนม หมอมฉนพงทราบจากพระยาเพชรเมอไดรบลายพระหตถแลวนเอง หนงสอพมพกไมไดอาน ขอทลถามขาวมความเสยใจอยางมาก อากาศทเชยงใหมเวลาน ฝนมบาง แตรอนยงไมหาย”38

37 เอกสารสวนพระองคสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ ม.สบ ๒/๓๔ ,หนา ๒๕ 38

หมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล, “รชกาลท ๗ เศรษฐกจตกต าและเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ” บทความในศลปวฒนธรรมปท

๒ (เมษายน ๒๕๔๒) หนา ๖๔-๗๓.


34

บทบาทของพระราชชายาเจาดารารศมในการเตรยมการรบเสดจฯยงปรากฏในพระนพนธของหมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล เรอง ตอนหนงวา พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว โปรดเกลาฯใหสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพทรงเปน “Lord High Programme “

“...เสดจพอจงเสดจขนไปปรกษาโครงการรบเสดจกบเจานายทางมณฑลพายพ มพระ ราชชายาเจาดารารศม ผ เปนพระราชบตรของพระเจาเชยงใหมอนทรวชยานนท ซง พระบดาน ามาทลเกลาฯถวายใหเปนบาทบรจารกาในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท ๕ เมอสมเดจพระเจาอยหวพระองคนนเสดจสวรรคตแลว พระราชชายาก กราบถวายบงคมลาขนไปอยบานเกดเมองนอนของทาน พวกเรารจกคนเคยกบทาน อยางดและเหนวาเปนผหญงทมความรความสามารถ ฉลาดเฉลยวในพวกชนเอกคน หนง พระราชชายามพระธดาองคหนงกบสมเดจพระพทธเจาหลวงแตสนพระชนม เสยแตพระชนษา ๙ ป ทานจงมแตพวกหลานๆอยดวย ผใดอยากรเรองทางเชยงใหม กมพระราชชายาพระองคเดยวทจะตอบไดถกตองถถวน ทงในทางพงศาวดารและ ขนบธรรมเนยม และในการรบเสดจครงน ทส าเรจไปไดอยางวเศษดกเพราะทานเปน ผจดการ ขาพเจาจะไมลมถงงานคราวนเลย เพราะงดงามจบใจเปนอยางยง...” 39

หลกฐานการวางแผนระยะทางทจะกะโปรแกรมเลยบมณฑลฝายเหนอและ มณฑลพายพนนเปนไปดวยความละเอยดถถวน ดงเอกสารของกระทรวงพาณชยแลคมนาคม ซงพระเจาพยาเธอ กรมหลวงก าแพงเพชรอครโยธน กราบทล พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระ ด ารงราชานภาพเมอวนท ๒๒ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๖๙ เกยวกบระยะทางของแตละเมองทคา วาจะเสดจพระราชด าเนนไปถง ดงตอไปน

(๑) แตสวรรคโลกใหมถงสวรรคโลกเกา ระยะ ๑๐ กโลเมตร (๒) แตสวรรคโลกเกาถงสโขทย “ ๓๙ กโลเมตร (๓) แตสโขทยใหมถงสโขทยเกา “ ๑๑ กโลเมตร (๔) แตอตรดษฐ-พระแทน-ลบแล-อตรดษฐ “ ๒๒ กโลเมคร (๕) แตเดนไชยถงแพร “ ๒๕ กโลเมตร (๖) แตล าปางถงเมองงาว “ ๘๗ กโลเมตร (๗) แตเมองงาวถงเมองพะเยาว “ ๕๓ กโลเมตร (๘) แตเมองพะเยาวถงเมองพาน “ ๔๘ กโลเมตร

39

หมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล เรองเดม,หนา ๗๑


35

(๙) แตเมองพานถงเมองเชยงราย “ ๔๖ กโลเมตร (๑๐) แตเชยงรายถงเชยงแสนใหม “ ๒๗ กโลเมตร (๑๑) แตเชยงแสนใหมถงเชยงแสนเกา “ ๓๓ กโลเมตร (๑๒) แตสถานเชยงใหมถงศาลารฐบาล “ ๒ กโลเมตร (๑๓) แตเชยงใหมถงล าพน “ ๓๑ กโลเมตร40

กลมเจานายทมบทบาทส าคญอยางยงในการประชมวางแผนเพอจดการเสดจฯและ การจดพระราชพธรบเสดจฯอยางรอบคอบ รดกมและละเอยดถถวน การเสดจฯเลยบมณฑลฝาย เหนอและมณฑลพายพในปพ.ศ.๒๔๖๙ คอ อภรฐมนตรสภา บทบาทดงกลาวปรากฏในบนทกการ ประชมเรอง “กะประมาณเงนในการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอ” อนเปนเอกสารสวนพระองค ของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพ สถานทประชมคอ วงวรดศ ในสมเดจ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพ เหตทประชม ณ วงแหงน เนองจากพระองคทรงเปน ผอ านวยการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอฯ

การประชมครงท ๑ เปนเรองวาดวย” วธกะประมาณแลเบกเงนใชจายในการเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ” ประชมทวงวรดศ เมอวนท ๙ กนยายน พ.ศ. ๒๔๖๙ มผ เขารวมประชม ไดแก สมเดจพระเจาพยาเธอ เจาฟากรมหลวงลพบรราเมศวร เสนาบดกระทรวงมหาดไทย พระเจาพยาเธอ กรมหลวงก าแพงเพชรอครโยธน เสนาบดกระทรวงพาณชยและคมนาคม พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพ ผอ านวยการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอ และเจานายทมไดเปนอภรฐมนตรเขารวมประชม คอ พระวรวงศเธอ พระองคเจาศภโยคเกษม เสนาบดกระทรวงพระคลงมหาสมบต กบพระยาวรพงษพพฒน ต าแหนงเสนาบดกระทรวงวง และนายพลตร พระยาศรสรราชภกด ผแทนสมเดจพระเจาพยาเธอ เจาฟากรมหลวงนครสวรรควรพนต เสนาบดกระทรวงกลาโหม ซงมไดทรงเขารวมประชมในครงน แตกทรงมบทบาทสงยงในการตดสนพระทยชขาดเรองตางๆเมอตองมการลงมตในทประชมดงจะเหนตอไปไดจากหลกฐานบนทกการประชมครงท๒ ผลการประชมครงท๑ ทประชมตกลงขอใหกระทรวงวงยนบญชจ านวนผตามเสดจในกระบวนเสดจโดยละเอยด เพอจะยนกะงบประมาณตอกระทรวงพระคลง สวนการประชมครงท ๒ เปนเรอง “กะประมาณเงนในการเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ ประชมทวงวรดศ เมอวนท ๒๕ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๖๙ มผ เขารวมประชม ไดแก สมเดจพรเจาพยาเธอ เจาฟากรมพระนครสวรรควรพนต เสนาบดกระทรวงกลาโหม สมเดจพระเจาพยาเธอเจาฟากรมหลวงลพบรราเมศวร เสนาบดกระทรวงมหาดไทย พระเจาพยาเธอ กรม

40

เอกสารสวนพระองคสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ ม.สบ ๒/๓๔ ,หนา ๔๙.


36

หลวงก าแพงเพชรอครโยธน เสนาบดกระทรวงพาณชยและคมนาคม พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพ ผอ านวยการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอ และเจานายทมไดเปนอภรฐมนตรเขารวมประชม คอพระวรวงศเธอ พระองคเจาศภโยคเกษม เสนาบดกระทรวงพระคลงมหาสมบตกบพระยาวรพงษพพฒน ต าแหนงเสนาบดกระทรวงวง

วตถประสงคของการประชมครงท ๒ มสาเหตมาจากพระบาทสมเดจพระปกเกลา เจาอยหวทรงมพระราชประสงคใหลดทอนรายจายในการเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพไมใหไมเกนหนงแสนบาท ผลจากประชมครงนท าใหหมายก าหนดการเสดจฯถกลดจ านวนวนเวลา สถานท จ านวนคน และพระราชกรณยกจตางๆทเกยวของลงไปบาง ดงนนการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวครงนซงเดมก าหนดไว ๔๐ วนจงเหลอเพยง ๓๒ วน นอกจากนเดมหมายก าหนดการไดวางแผนใหมการเสดจพระราชด าเนนเมองสวรรคโลกและเมองสโขทยอนเปนราชธานเกาของมณฑลฝายเหนอ และเปนเมองทมนามพองกบพระอสรยยศเมอครงทรงกรมเปนสมเดจเจาฟาประชาธปกศกดเดชนกรมหลวงสโขทยธรรมราชา พระอนชาธราชในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖ ทงๆทมการวางแผนเสนทางเสดจโบราณสถานแหงตางๆทอยในเขตเมองตางๆเอาไวแลวกตาม ดวยเหตนจงท าใหจ านวนวนเสดจฯลดลงเหลอ ๓๒ วนจากหมายก าหนดการเดม

การประชมครงท๒น สะทอนใหเหนถงสถานการณทางเศรษฐกจของรฐบาลสยามซงมงบประมาณคอนขางจ ากด สมเดจพระยาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพทรงตรสเปดประชมวา “...ดวยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงทราบวาจ านวนเงนส าหรบใชจายในการ เสดจประพาส ซงตงไวในงบประมาณปนเปนจ านวน ๑๐๐,๐๐๐ บาท จะไมพอใชใน การเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอซงไดก าหนดเปนการตกลง และจะตองเพมเงนขนอก ทรงพระปรวตกวา การประหยดตดทอนเงนรายจายของบานเมองในเวลานก าลง กวดขน ซงทราบอยทวกนทงในประเทศนแลนอกประเทศ ถาเพมยอดเงนจายในการ เสดจประพาสเขาไป อก กจะเกดค าครหาวาตดเงนรายอนตดได แตสวนส าหรบ เสดจประพาสเพอความสข สนกสนานในพระองคกลบเพมเงนขนใน งบประมาณใหมากขน ดงนจงโปรดใหทประชม ปรกษากนด วาจะงดทประพาส แหงใดเสยบางกด หรอจะงดรายการอยางใดลงเสยบางกด สดแตอยาใหตองเพม จ านวนเงนเสดจประพาสคราวนใหเกนประมาณ ถาหากจะตดลงมาไมไดถงเทาใน


37

งบประมาณ จ านวนเกนอยเทาใดเตมพระหฤทยทจะทรงออกเงนพระ คลงขาง ทเพมพระราชทานจนครบ ยงกวาจะใหขนยอดเงนในงบประมาณ...” 41

จากพระด ารสขางตนทประชมจงขอใหพระองคเจาศภโยคเกษมแถลงจ านวนเงนซงกระทรวงตางๆไดประมาณรายจายในการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอ พระองคเจาศภโยคเกษมเสนอยอดเงนงบประมาณของกระทรวงพาณชยและคมนาคมกระทรวงกลาโหม กระทรวงมหาดไทย กระทรวงวง กระทรวงธรรมการ รวมเปนเงนทงสน ๒๕๗,๓๑๐.๕๐ บาท สงกวางบประมาณทพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงมพระราชด ารถง ๑๕๗,๓๑๐.๕๐ บาท42 กระนนกยงต ากวาประมาณกวาเมอครงรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖ ทรงเคยมพระราชปรารภเสดจฯเลยบมณฑลพายพ แตครนจะตองใชเงนถงสองลานบาท จงเปนสาเหตทท าใหตองทรงงดการเสดจฯเลยบมณฑลพายพในรชกาลท ๖43 ซงไมเพยงแตเทาน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพไดตรสถงการประมาณการงบประมาณทผดพลาดในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนสาเหตท าใหจ านวนเงนทไมพอจาย

“ตองเปนหนสนจนเกดถอยความ เทศาฯถกฟองรองในโรงศาล ปรากฏมาเนองๆ เสดจประพาสคราวหนงๆ แมแตในมณฑลหวเมองชนในถาคดจ านวนเงนกจะสนเงนหลายๆแสน”44

ค ากราบทลของพระวรวงศเธอ พระองคเจาศภโยคเกษมท าใหทราบวาสถานการณทางการเงนของรฐบาลสยามมสภาพไมปกตเทาใดนก กลาวคอ

“...ครนถงรชกาลปจจบนน มความจ าเปนตองใหเงนแผนดนเปนดลยภาพขน ตองตด รายจายส าหรบการตางๆ ออกเปนอนมาก จ านวนเงนซงกระทรวงวงเคยใช ส าหรบ การเสดจประพาสนนตดออก เหลอไวแตจ านวนเงนรายแสนบาท ดวยคาดวาการ เสดจประพาสในรชกาลปจจบนน กระบวนคงจะนอยลง แลการจายเงนคงไมเปลอง เหมอนรชกาลกอน...”45

41 หอจดหมายเหตแหงชาต . เอกสารสวนพระองค สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ลบ.๒.๔๖/๑แผนกหวเมองฝายเหนอ รหสไมโครฟลม ม.สบ.๒/๓๔ ,หนา ๒๕๐ - ๒๕๑. 42 เรองเดม. 43 เรองเดม 44 เรองเดม 45 เรองเดม


38

สมเดจฯ กรมพระด ารงฯ ทรงเสนอทางออกในการแกปญหาขางตนไว ๓ ประการ คอ การลดสถานทเสดจประพาส การลดจ านวนผคนทไปตามเสดจฯ และการโอนรายจายบางประการไปอยในสวนของเงนพระคลงขางท

สมเดจฯเจาฟากรมพระนครสวรรควรพนตทรงด ารใหตดการเสดจประพาสเมอง สวรรคโลกและเมองสโขทยออกเนองจากจะเสดจไปเมอไรกได แมวาในการประชม “วาดวยวธกะประมาณและเบกเงนใชจายในการเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ”ครงท๑ เมอวนท ๙ กนยายน พ.ศ.๒๔๖๙ จะมการก าหนดเสนทางดงกลาวไวอยางรดกมแลวกตาม สวนการเสดจฯเมองเชยงรายและเมองเชยงแสนนนสมเดจฯเจาฟากรมพระนครสวรรควรพนตทรงใหคงไว ดวยเหตผลคอ

“...เปนประโยชนเกยวถงทางรฏฐาภปาลโยบายแลในการท านบ ารงบานเมอง อก ประการหนงถารอไวเสดจไปตอคราวอน กจะเปลองคาใชจายมากกวาเสดจไปใน คราวน ทประชมเหนชอบดวยตามพระด ารห...” 46 การยกเลกเสนทางการเสดจฯเมองสวรรคโลกและเมองสโขทย นอกจากจะสงผลท า

ใหสามารถประหยดเงน “คารถไฟ” เปนเงน ๒,๐๔๒ บาทตามพระด ารสของสมเดจเจาฟาฯ กรมหลวงก าแพงเพชรแลว47 คาใชจายตางๆทเกยวของกบการงดเสนทางสโขทย-สวรรคโลกยงลดลงไปดวยถง ๕๒,๗๖๒ บาท

๓.๑.๑ กำรเตรยมกำรสรำงพลบพลำทประทบในเสนทำงเสดจฯ

นอกจากการประชมเตรยมการเสดจฯเกยวกบงบประมาณการเสดจฯของอภรฐมนตรสภาแลว ยงมการวางแผนจดเตรยมงบประมาณการสรางพลบพลาทประทบ การจดเตรยมทประทบแรมและทประทบรอนตามเสนทางการเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพดวย หลกฐาน การประชมเรอง “กะประมาณเงนในการเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ”สะทอนใหเหนถงความพยายามในการลดคาใชจายเกยวกบการสรางพลบพลาทประทบอกสวนหนงดวยสมเดจเจาฟาฯ กรมพระนครสวรรคทรงด ารวา การประทบแรมทเมองเชยงแสนอาจไมมความจ าเปนเนองจาก

46 เรองเดม 47 เรองเดม


39

“...ทจรงในระยะทางระหวางเมองเชยงแสนกบเมองเชยงราย อาจจะไปแลวกลบใน วนเดยวแลยงมเวลาพอทจะเทยวดสถานทตางๆได ถาเปลยนเปนประทบรอนทเมอง เชยงแสนแลว เสดจกลบมาประทบแรมทเมองเชยงราย กจะเลกพลบพลาแรมได แหงหนง อก แหงหนงนนทเมองพะเยา เมอพระองคเสดจขนไป เหนมทวาการ อ าเภอใหญโตพอจะจดเปนพลบพลาแรมได ถาใชทวาการอ าเภอเปนพลบพลาแรมท เมองพะเยาได กจะลดคาสรางพลบพลาแรมทนนไดอกแหงหนง”48

สมเดจเจาฟาฯ กรมหลวงลพบรราเมศรทรงเหนชอบดวย และตรสวาการเปลยนจากประทบแรมเปนประทบรอนทเมองเชยงแสน ยงจะชวยท าใหสามารถลดคาขนของและการตงโรงครวทเมองเชยงแสนไดอกดวย ส าหรบเรองพลบพลาทเมองพะเยานน

“จะทรงขอไปพจารณาดกอนถาสามารถจะใชทวาการอ าเภอไดกจะใชทวาการ อ าเภอ”49

รายงานการประชมสะทอนใหเหนวา การเปลยนประทบแรมเปนประทบรอนทเมองเชยงแสนท าใหสามรถลดคาใชจายในการสรางพลบพลาทประทบไดเปนเงน ๒,๓๐๐ บาท สวนงบประมาณจากกระทรวงมหาดไทยในสวนทเกยวของกบการประทบแรมกลดลงไดถง ๕๕,๐๖๒ บาท และงบประมาณทจดสรรมาจากกระทรวงพาณชยและคมนาคมกลดลงไปเปนเงน๒,๐๔๒ บาทเชนกน50

๓.๑.๒ กำรวำงแผนลดคำใชจำยเกยวกบกำรสมโภชพระพทธชนรำช ตามโบราณราชประเพณนน เมอสมเดจพระมหากษตรยาธราชเสดจพระราชด าเนน

สกการะพระพทธปฏมาส าคญจะตองมการจดมหรสพสมโภชเพอเปนพทธบชา ในการเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพครงน นอกจากทประชมอภรฐมนตรสภาจะไดหารอเพอลดคาใชจายเกยวกบเสนทางและการงดสรางพลบพลาทประทบบางแหงแลว ยงพยายามทจะลดจ านวนผตามเสดจฯใหนอยลงดวย

สมเดจเจาฟาฯ กรมพระนครสวรรควรพนตไดตรสถามในทประชมครงท ๒ เรอง “กะประมาณเงนในการเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอเมอวนท ๒๕ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๖๙ วา มความจ าเปนเพยงใดทจะตองใหพนกงานมหรสพไปเลนในงานมโภชพระพทธชนราช สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพทลชแจงวา ธรรมเนยมดงกลาวมมาตงแตครง

48เรองเดม 49 เรองเดม 50 เรองเดม


40

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเมอยงทรงผนวชสบตอมาถงรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว กลาวคอ

“...เรองมลเหตอนเกดขนแตครงพระบาทสมเดจฯ พระจอมเกลาฯเจาอยหวยงทรงผนวชตอมาไดโปรดฯ มอบการนนแกสมเดจฯพระจลจอมเกลาเจาอยหวฯ ทรงมอบตอมาจงเลยเปนประเพณ ถาจะไมถอประเพณนนตอไปจะเลกเสย หรอจะมหนงฉายแทนกได เพราะหนงฉายเขากไปเลนอยทพษณโลกเนองๆ”51

ในทสดทประชมกมมตใหคงธรรมเนยมการมมหรสพสมโภชดงกลาวตามค ากราบทล

ของพระยาวรพงษพพฒน คอ “หนงกรมมหรสพทเตรยมจะขนไปเลนนน ไมใชจะขนไปเลนอยางโขนนาจอโรงใหญ จะเลนแตอยางหนงสามญ ผคนไมตองสงขนไปเทาไหรนก ถงจะเลกเสยกไมไดลดเงนลงไดเทาใด”52

๓.๑.๓ กำรลดคำใชจำยกำรจดเลยงในรถไฟ

การประชมครงท ๒ เรอง “กะประมาณเงนในการเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ เมอ ๒๕ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๖๙” ยงไดวนจฉยประเดนการโอนเงนคาเลยงอาหารกระบวนเสดจฯในรถไฟซงเดมกระทรวงพาณชยรบผดชอบ เปนเงน ๓,๐๐๐ บาท และกระทรวงกลาโหมรบผดชอบเปนเงน ๓,๖๐๐ บาท พระวรวงศเธอ พระองคเจาศภโยคเกษม เสนาบดกระทรวงพระคลงมหาสมบตตรสวา ควรจะตดยอดไปจายทางพระคลงขางทได นอกจากนทประชมยงไดเสนอเกยวกบแผนการใชจายระหวางการเสดจฯตอไปวา “ราชการซงพระยาวรพงษฯ ประมาณคาเครองมาเปนเงน ๒๐,๓๔๓ บาท ๕๐ สตางครายหนง แลยงมคาสงคนแลขนของในกระทรวงวง เชนใหกรมชาวทขนของ ขนไปแตงพลบพลาเปนตน พระยาวรพงษฯยงไมไดประมาณมาอกรายหนง เหนวา ถาโอนเงน ๓ ราย คอคาเครองรายหนง คาเลยงอาหารกระบวนเสดจในรถไฟราย หนง กบคาสงคนขน ของในกระทรวงวงรายหนง ไปจายทางพระคลงขางทจะพบ อยแลวไมควรจะเบยดเบยน พระคลงขางทยงกวานน”53

๓.๑.๔ กำรลดคำใชจำยเบยเลยงและสวสดกำรของขำรำชกำรทตำมเสดจฯ 51

เรองเดม 52


เรองเดม


41

คาใชจายส าหรบเบยเลยงและสวสดการของขาราชการกระทรวงธรรมการทตามเสดจฯกเปนประเดนส าคญของการประชมในอภรฐมนตรสภา ซงทประชมเหนชอบตามทพระวรวงศเธอ พระองคเจาศภโยคเกษมตรสวา จากมตของทประชมครงท๑ ก าหนดวาคาเบยเลยงและคาเดนทางของเจาพนกงานในกระทรวงใดกตองเบกในงบประมาณกระทรวงนน กระทรวงมหาดไทยเปนแตพนกงานรบเลยงตามทเจากระทรวงเสนอมาและคดเงนจากกระทรวงนนๆ มไดเกยวแกยอดเงนงบประมาณการเสดจประพาส และการทเลยงนน เจาพนกงานทขนไปกแบงเปนหลายชน หลายระดบ จง “ไมจ าตองเลยงเสมอหนากน ถาเปนไดอยางนน กจะเบาเงนทจะตองจายในงบทจะเสดจประพาสในมณฑลฝายเหนอไดอกอยางหนง”54

หลกฐานการประชม ครงท๒ ของอภรฐมนตรสภาระบวา จากการพจารณาลดคาใชจายตางๆ จากเดมทตองจ ากดงบประมาณใหอยเพยงภายในวงเงนจ านวน ๑๐๐,๐๐๐ บาท ตามพระราชด ารในชนตนของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอย กสามารถจดท างบประมาณการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ ใหอยภายในวงเงนจ านวน ๑๗๒,๐๖๓ บาท โดยเปนคาใชจายของกระทรวงมหาดไทยจ านวน ๑๑๗,๓๐๕ บาท กระทรวงกะลาโหม ๒๐,๘๑๐ บาท และกระทรวงพาณชยฯ ๓๒,๙๕๘ บาท

กระนนกตามสมเดจเจาฟาฯ กรมพระนครสวรรควรพนตยงตรสใหกระทรวงมหาดไทยลดคาเลยงอาหารคน จากวนละ ๗ บาท ซงสมเดจเจาฟาฯ กรมหลวงลพบรราเมศวร ทลตอบวา

“... ทกะมาน โดยคดถวทงมณฑล บางแหงเชนเชยงราย เชยงแสนเปนทางไกล กนดาร หาของสดไมได ตองขนไปจดท า จะตองคงไว สวนทางมณฑลพษณโลกกไดกะไวส าหรบสวรรคโลก สโขทยเชนเดยวกน เมอเลกสวรรคโลก สโขทย แลวคงจายแตทพษณโลก เขาพระทยวาจะยอมเยาลงไดไมถง ๗ บาททเดยว อยางไรกดจะไดเชญสมหเทศาภบาลมากะเปนจงหวดๆไป แลวจะไดท างบยนตอกระทรวงพระคลงๆใหม รวมตดรายการบางอยางทตดไมเสรจออกเสยดวย”55

จากนนสมเดจเจาฟาฯ กรมหลวงลพบรราเมศวร กไดกลบไปทรงคดตดเงน คาอาหารในงบประมาณมหาดไทย แลวทรงยนยอดเงนในวนหลงปรากฏวาสามารถลด คาใชจายลงไดอก ๘,๐๐๐ บาท และเมอคดยอดเงนทไดตดลงกเปนอนยตวาจะตองจายเปน

54




42

เงนจ านวน ๑๖๔,๐๖๓ บาท ซงแมจะยงคงสงกวายอดเงนในงบประมาณอย ๖๔,๐๖๓ บาท แตไมเหนทางทจะลดลงไดอก อภรฐมนตรจงเหนพรอมกนวา เงนทยงขาดนน ใหกระทรวงพระคลงฯ จายทดรองใหแลวหกจากเงนซงจะประมาณในการเสดจประพาสในปหนา56

๓.๑.๕ กำรพจำรณำเกยวกบเรองเบดเตลด ในการประชมครงท๒ เรอง “กะประมาณเงนในการเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ เมอวนท ๒๕ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๖๙” ของอภรฐมนตรสภานน ทประชมไดปรกษากนเรองรายการเบดเตลด ดงน 57

“(๑) เรองน าเสวย วาน าเพชร จะตองจดถวายดวยหรอไม การขนน าเพชรไปเปนการ เปลองอย เพราะภาชนะทใสไปตองแตกเสยหายมาก”

สมเดจเจาฟาฯ กรมพระนครสวรรควรพนต ตรสวาไมจ าเปนตองน าเพชร ถามน าฝน

ตมกดอยแลว ถงพระเจาอยหวรชกาลกอน กเสวยแตน าแร สงจากฝรงเศส “(๒)เรองขอใหกรมรถไฟแตงโฮเตลรถไฟทเชยงใหมใชเปนพลบพลาทอดพระเนตร

กระบวนแห แตเกยทจะทรงชางหนาโฮเตลนน ฝายบานเมองจะจดท า” สมเดจฯ กรมหลวงก าแพงเพชรอครโยธน รบจะทรงจดถวาย “(๓) เรองประทบแรมทสถานเดนชย” สมเดจฯ กรมหลวงก าแพงเพชรอครโยธน ทรงรบจะจดทประทบ ทพก อาหาร น า

ตลอดจนโคมไฟ “(๔) เรองรถยนตในพนเมองมณฑลพายพ ทางฝายบานเมองจ าเปนตองขอไวเชาใช

บาง” สมเดจฯกรมหลวงก าแพงเพชรอครโยธนตรสวา “รถยนตทกะไวใช ๔๐ หลงนน เปนรถยนตของกรมทางหาไปจากทอนทงนน ไม

เกยวแกรถยนตในพนเมอง เพราะทรงทราบดอยวา ทางฝายบานเมองจกตองการใช อยเหมอนกน” 58

56





43

๓.๒ เสนทำงกำรเสดจฯ เสนทางการเสดจมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ ระหวางวนท ๖มกราคม ๒๔๖๙ –วนท ๕ กมภาพนธ ๒๔๖๙ รวมระยะเวลา ๓๒ วน การเสดจจากกรงเทพฯ เรมจากสถานจตรลดาผานสถานอยธยา ลพบร และสถานตอๆไป มการจดการรบเสดจตามสถานใหญๆ อาท ทสถานรถไฟปากน าโพ มณฑลนครสวรรคกจดเชนเดยวกบทอยธยา59 ประกอบดวยกองทหารและลกเสอพรอมดวยแตรวงและธงประจ ากอง ตลอดจนขาราชการฝายทหารพลเรอนและประชาชน ดงปรากฏในหลกฐานหลายชน เชน จดหมายเหตพระราชกจรายวน จดหมายเหตเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอพระพทธศกราช ๒๔๖๙ หนงสอพมพขาวเสดจฯและหนงสอราชกจจานเบกษา เสนทางการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพปรากฏดงในตารางตอไปน

59

กมล มโนชญากร. จดหมายเหตเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอพระพทธศกราช ๒๔๖๙, หนา ๔๓.


44

วนเดอน ป เวลำ สถำนท/จงหวด ๖ มค.๖๙ ๐๘.๐๐น.

๑๘.๐๐น. -เสดจทรงรถไฟพเศษออกจากกรงเทพฯ -ถงสถานพษณโลก เสดจประทบพลบพลาทจวนกลาง

๗ม.ค.๖๙ ๑๐.๐๐น. -เสดจบชาพระพทธชนราช วหารพระพทธชนราช วดพระศรรตนมหาธาต แลวทอดพระเนตรวดราชบรณะ วดนางพระยา

๗ม.ค.๖๙ -ประทบทอดพระเนตรการประชมสหกรณ/ ขอบงคบและบญช / ลงพระราชหตถเลขาบนทกในสมดรายงาน พระราชทานพระบรมราโชวาท

๗ม.ค.๖๙ ๑๗.๐๐น. -เสดจไปในงานสมโภชพระพทธชนราช พระสงฆสวดมนต แลวมหนงหลวง และจดอกไมเพลงเปนพทธบชา

๘ม.ค.๖๙ ๑๐.๐๐น. -เสดจฯวดจฬามณ จ.พษณโลก แลวเสดจกลบมาเวยนเทยนสมโภชพระพทธชนราช

๘ม.ค.๖๙ เวลาบาย๔.๐๐น.

-พระราชทานธงลกเสอ -เสดจไปบวงสรวงอดตมหาราชทโบราณสถานวงจนทร แลวประพาสโรงทหาร จ.พษณโลก

๙ม.ค.๖๙ ๐๙.๐๐น. เวลาบาย

-รถไฟพระทนงออกจากพษณโลกถงสถานเดนชย -พระราชทานพระแสงราชศสตราเมองแพร -ประทบแรมในรถไฟทจอดทสถานเดนชย

๑๐ ม.ค. ๖๙

๐๘.๐๐น. ๑๒.๓๐น.

-รถไฟออกจากสถานเดนชย -รถไฟพระทนงถงสถานเมองนครล าปาง -ร.๗และสมเดจพระราชนเสดจลงจากรถพระทนง ทหารกองเกยรตยศถวายความเคารพ แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสรญพระบารม

-เสดจประทบพลบพลาแรมทโรงทหาร

๑๑ ม.ค.๖๙ เวลาเชา วาง


45

๑๑ ม.ค.๖๙ ๑๖.๐๐น. -ณ ศาลากลางจ.ล าปาง พธพระราชทานพระแสงราชศสตรา ๑๒ม.ค.๖๙ ๑๐.๐๐น.

๑๖.๓๐น.

-ทอดพระเนตรบรเวณเมองนครล าปาง -ทอดพระเนตรวดพระแกวและวดเงยว -ทอดพระเนตรทหารสวนสนาม นครล าปาง

๑๓ ม.ค.๖๙

๐๗.๑๕น.

-เสดจระหวางนครล าปางถง จ.เชยงราย ประทบรอนทเมองงาว และประทบแรมทเมองพะเยา

๑๔ ม.ค. ๖๙ ๑๐.๐๐น. ๑๖.๐๐น.

-เสดจประพาสวดพระเจาตนหลวง พระธาตจอมทอง -เสดจประทบพลบพลาหนาทประทบเวยงแกว(ประทบเมองพะเยา ๒ ราตร)

๑๕ม.ค.๖๙

๐๙.๐๐น. ๑๔.๐๐น. ๑๖.๐๐น.

-เสดจออกจากเมองพะเยา (ระยะทาง ๔๙ ก.ม.)เมองพาน

-เสดจถงทประทบแรมเมองเชยงราย -ทรงรถยนตรเสดจประพาสทอดพระเนตรบรเวณเมองเชยงราย

๑๖ม.ค. ๖๙ ๑๑.๐๐น. -พระราชทานพระแสงราชศสตราจงหวดเชยงราย ๑๖ม.ค.๖๙ ๑๖.๐๐น. -เสดจประพาสเมองเชยงราย ๑๗ม.ค.๖๙ ๐๙.๓๐น. -ประพาสเมอง

เชยงแสน ๑๘ ม.ค. ๖๙

เวลาบาย

-เสดจประพาสเมองเชยงราย

๑๙ม.ค.๖๙

๒๐ ม.ค. ๖๙ เวลาเชา เวลาเชา

-เสดจกลบจากจงหวดเชยงรายมาประทบแรมเมองพะเยา -เสดจทรงรถยนตจากเมองพะเยา กลบมาประทบแรมเมองนครล าปาง

๒๑ม.ค.๖๙ ๑๖.๐๐น. -วาง ประทบทนครล าปาง ๒๒ม.ค.๖๙ ๑๐.๔๕น.

๑๑.๐๐น. ๑๔.๕๐น.

-เสดจจากนครล าปางไปนครเชยงใหม -รถไฟทจงกระบวนรถพระทนงใชจกรออกจากสถานล าปาง -เสดจถงเมองเชยงใหม แลวทรงชางพระทนง มกระบวนแหจากสถานรถไฟเขาเมองเชยงใหม ระยะทาง ๒ กโลเมตร ถงทประทบแรม ณ ศาลารฐบาล

๒๓ ม.ค.๖๙ ๑๐.๐๐น. -ท าพธทลพระขวญ ณ พลบพลาบรเวณทประทบแรม แลวท า


46

๑๐.๓๐น. ๑๖.๐๐น.

พธพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมองเชยงใหม -มมหรสพสมโภช ณ สนามหนาโรงเรยนหลวง (ร.ร.ยพราช) -พระราชทานธงลกเสอ ณ สนามหนาโรงเรยนหลวง

๒๔ ม.ค.๖๙ ๐๙.๓๐น. -เวลาเชา เสดจทอดพระเนตรชางพลายส าคญทเชงดอยสเทพ

๒๕ ม.ค.๖๙ ๑๐.๐๐น. -เวลาเชาทอดพระเนตรโรงเรยนรฐบาล

๒๖ ม.ค. ๖๙ ๑๐.๐๐ น. -เวลาเชาเสดจทรงรถยนตไปเมองล าพน ประทบทพระวหารหลวงวดมหาธาต -เวลาบาย เสดจทอดพระเนตรพพธภณฑสถาน และบรเวณวดมหาธาต และวดกกด แลวกลบเมองเชยงใหม

๒๗ ม.ค. ๖๙

๑๗.๐๐น. -เวลาเชาวาง -เวลาบาย เสดจไปยงโรงชางพลายส าคญ พระสงฆสวดมนต แลวทรงรดน ามนตพระราชทานชางพลายส าคญ และมระบ าของพระราชชายาสมโภช

๒๘ ม.ค. ๖๙ ๑๐.๐๐น. -เวลาเชา เสดจไปทอดพระเนตรโรงเรยนผหญงของพระราชชายา (ดาราวทยาลย) โรงเรยนปรนสรอแยล โรงพยาบาลของพวกมชชนนาร และโรงพยาบาลโรคเรอนของหมอแมกเกน

-เวลาบายวาง ๒๙ ม.ค. ๖๙ ๑๐.๐๐น.

เวลาบาย ๔ นาฬกา

-เวลาเชา เสดจประพาสทางเหนอเมองเชยงใหม ทอดพระเนตรขวงชางเผอก ขวงสงห วดเจดยเจดยอด วดกเตา

-เสดจฯทอดพระเนตรการกฬา ซงสโมสรจมคานาจดถวาย

๓๐ ม.ค. ๖๙ ๐๙.๐๐ น.

๑๗.๐๐ น.

-เวลาเชา ดอยสเทพ ประทบแรมบนดอยสเทพ

-เวลาบาย สมโภชพระธาตดอยสเทพ มการจดบอกไฟ ๓๑ ม.ค. ๖๙ เปนวนวาง ประพาสทบวกหา แหลมสน และดอยปย ๑ ก.พ. ๖๙

๒ ก.พ. ๖๙

๑๐.๐๐น. ๑๗.๐๐น.

-เวลาเชา เสดจลงจากดอยสเทพ -เวลาบายเสดจทอดพระเนตรการแสดงหตถกรรม


47

เวลาเชาวาง ๑๖.๐๐ น.

-เสดจฯงานปอยหลวงวดพระสงห -ทอดพระเนตรแหครวทาน สมโภชพระสงห

๓ ก.พ.๖๙

๑๐.๐๐น.

๑๗.๐๐น.

-เวลาเชา เสดจวดพระสงห ทอดพระเนตรการตกบาตรตามประเพณเมองเชยงใหม -เวลาบายเสดจทอดพระเนตรการฝกซอมทหาร

๔ ก.พ. ๖๙

๑๗.๐๐น. -เวลาเชาวาง -เสดจประพาสเวยงเจดรน ทอดพระเนตรน าตกหวยแกว

๕ ก.พ. ๖๙ เวลาเชา

๐๘.๐๐ น.

-เสดจทรงรถยนตจากทประทบไปยงสถานรถไฟ

-ทรงรถไฟพระทนงจากเชยงใหมกลบพระนคร ๖ ก.พ. ๖๙ เวลาเชา ๙

นาฬกาเศษ

เสดจฯถงสถานกรงเทพฯ

๓.๓ กำรเตรยมกำรรบเสดจฯ ๓.๓.๑ หนวยงำนทเกยวของกบกำรเตรยมกำรรบเสดจฯ หลกฐำนจดหมำยเหตฯ กลำวถงกำรเตรยมกำรรบเสดจฯ โดยแบงหนำทควำมรบผดชอบใหกรมและกระทรวงตำงๆ ใหมหนำท ดงน

๑) กระทรวงมหำดไทย เปนพนกงานจดการรบเสดจในทองท จดทประทบ จดทพก และเลยงราชบรพาร จดการอนามย

๒) กระทรวงพำณชยและกระทรวงคมนำคม เปนพนกงานจดพาหนะส าหรบกระบวนเสดจ และพาหนะรบสงพนกงานทไปจากกรงเทพฯ กบตรวจตราแตงทาง และเลยงในรถไฟ ถายรปและสงขาวบอกหนงสอพมพในการเสดจ

๓) กระทรวงกลำโหม เปนพนกงานจดลอมวงทประทบทกแหง และจดทประทบเฉพาะเมองล าปาง ๑ แหง นอกจากนนจดรบเสดจประพาสโรงทหาร

๔) กระทรวงพระคลงมหำสมบต จายเงนและตรวจบญช ๕) กระทรวงธรรมกำร จดพระสงฆ ๖) กรมรำชเลขำธกำร เตรยมเครองราชอสรยาภรณ สญญาบตร และพนกงานแตง

ขาวลงราชกจจานเบกษา ๗) กรมมหำดเลก เปนพนกงานแตงหองทประทบ กบจดพระเครองตน และคมเงน

ทายพระทนง และของพระราชทาน


48

๘) รำชบณฑตยสภำ แตงและพมพหนงสอน าทางเฉพาะซงกรมรถไฟยงไมไดพมพ ส าหรบการเตรยมการรบเสดจฯทนครเชยงใหม เปนการจดพธเสดจฯเขาเมองทมความ

ยงใหญ และมความส าคญตอการรบรของชาวเมองเปนอนมากจงจ าเปนตองกลาวถงโดยละเอยด ดงตอไปน

กระบวนแห กงสล พอคำ ชำวตำงประเทศ กบกองกำรกศลตำงๆ ในนคร

เชยงใหม แบงเปน ๒ ตอน ไดแก ตอนท ๑ มลกเสอและนกเรยนโรงเรยนตางๆ ตอนท ๒ ชาตและภาษาตางๆ จ าแนกเปน ๑) กระบวนของชำวลำนนำ คอกระบวนชาวเมองมปายระบวา “ลานนาไทย” มราษฎรหญงทงสาวและแกเดนตอนหนาประมาณ ๒๐๐ คน ตอนหลง มราษฎรชายทกคนถอดอกไมธปเทยนเดนประนมมอตลอด ๒) กระบวนจน ม ๓ ตอน ดงน

ก. ตอนหนา มธงตางๆและภาพปลาน ากบมรปมงกร ๑ และปลาอยขางละ ๒ และลอโก

ตอนกลาง มสงโตจน เครองสายอยางจน และลอโก ทกคนในกระบวนใสเสอยาว ข. ตอนทาย มสงโตและกลอง เครองบรรเลงอยางจนลอโก ผ เขากระบวน

ตอนนแตงตวดวยผาแดง ๓) กระบวนฮอ

ก. มราษฎรชายหญงเดนขางหนา ข. ภาพภเขา มฮอคนหนงนงอยบนเขา และมนกยงเกาะอยหนาเขาตวหนง

ขนาดเทาตวจรง ค. มมาและลาตางๆบรรทกเครองพรอม ๑๒ ตว

๔) กระบวนลวะ มภาพเจาหญงลวะ นงบนมาและมผชายลวะคกเขาถวายส ารบ ม พวกลวะชายหญงตามหลง มเครองบรรเลงไม ๕) กระบวนยำง มภาพชนเผายางแบกลอบขนาดเทาตวจรง มฆอง กลอง และฉงน าหนา


49

๖) กระบวนแมว(มง) มภาพชนเผาแมว(มง)ไหวเจา (ตนไม) ขนาดตวจรงและมเครองดนตร ซงภาษาแมว(มง)เรยกวาไก (แคน) มราษฎรแมวชายหญงตาม ๗) กระบวนยำว(เยำ) มภาพชายหญงยนใกลกน ท าคลอเคลย ผชายแตงตวเปนแมวก าลงเปาแคน ผหญงแตงตวเปนยาว ทงชายหญงหอยดอกไมใสเสอผาอยางสวย ทราบจากพวกยาววาเปนเครองแตงตวในการแตงงาน ๘) กระบวนมเซอ มภาพชนเผามเซอไหวเจา ขางหนามศาลเพยงตา เครองดนตรแคน ผชายทกคนถอหนาไมสพายแลง ผหญงสะพานยาม ๙) กระบวนขม มภาพชนเผาขมตฆองกบเทาของจรง (มโหระทก) เครองบรรเลงมฆองกบหามเปนค และฆอง กระแต ฉาบ มขม ๔ คน ถอชอดอกไมฟอน มขมชายหญงตามหลง ๑๐) กระบวนพมำ มรปนกยงฟอนน าไมมดนตร มคนตามหลง ๑๑) กระบวนเงยว มกลองเงยวมคนรองเพลงท านองเงยว และมพวกเงยวตาม ๑๒) กระบวนบรษทบอมเบย มภาพแสดงกจการของบรษทมภาพจ าลองรปภเขาและปาไมกระทอมชวคราวในปามชาง ๒ เชอกเชอกก าลงลากซง อกเชอกหนงก าลงงด และมภาพเกวยนลากซงดวยควาย ๔ ตว มคนงานของบรษทตามหลง ๑๓) กระบวนบรษทบอรเนยว มภาพชางยนตนไมสก ๓ ตน และซง ๑ ทอน กระทอม ๑ หลง และไก ๒๓ ตวขงอยในเลาใตถนกระทอม ตอนทายมเสอหมอบอย ๑ ตว ขนาดยอมเทาของจรงหนาดมาก เมอดอยหางๆเพยง ๑ เสนจะเหนวาเปนภาพจรงทงหมด เมอภาพนผานหนาพลบพลา ไดมชนเผาขม ๒ คนเอาขวานฟนตนไมสกถวายทอดพระเนตร มคนงานของบรษทเดนตามหลง ๑๔) กระบวนโรงพยำบำลแมคคอมก มหนจ าลองรปโรงพยาบาลแมคคอมก เฉพาะตกพยาบาลทมอยแสดงถงเตยงคนไข หนาตางประตเหมอนของจรงทกอยาง มคนท างานโรงพยาบาลตามหลง ๑๕) กระบวนโรงพยำบำลโรคเรอน มหนจ าลองรปโรงพยาบาลโรคเรอน มภาพตกและเรอนของคนเจบ ตลอดจนสนามหญา ทสบน า ถนนหนทางเหมอนของจรงทกอยาง 60

60

หนงสอพมพรายวน “ขาวเสดจ” ฉบบท ๓ ปะจ าวนจนทรท ๒๔ มกราคม ๒๔๖๙


50

๓.๓.๒ กำรสรำงซมรบเสดจ นอกเหนอจากการจดการรบเสดจฯดวย “กระบวน “ ชนเผาและหนวยงานตางๆแลว

นครเชยงใหมยงไดจดท าซมประตชยรบเสดจฯอยางยงใหญจ านวน ๑๐ ซม โดยท าเปนรปตางๆกน และมพระคาถาถวายพระพรซมละบาทพระคาถาไมซ ากน

การตกแตงเมองเชยงใหมและสรางซมประตชยทง ๑๐ ซม เพอรบเสดจฯ เปนหนาทของกองสขาภบาลอ านวยการ และบรรดาพอคานายหางตางๆเปนผใหการชวยเหลอ ยกเวนซมท ๑ ทสขาภบาลเปนเจาของ จงสงเกตไดวาผ รบผดชอบในการสรางซมเปนพอคาชาวตางชาตเปนสวนใหญ กลาวคอ ซมประตชยท ๒ เปนของบรษทบอมเบยเบอรมา ซมประตชยท ๓ เปนของบรษทบอรเนยว ซมประตชยท ๔ เปนของบรษทอสเอเชยตกฝรงเศสเปนเจาของ ซมประตชยท ๖ เปนของคนในบงคบองกฤษทกชาตทกภาษา ซมประตชยท ๗ เปนของคณะพอคาจน ซมประตชยท ๘ เปนของบรษทอสเอเชยตกเดนมารค ซมท ๙ เปนของบรษทหลยตลโนเวนช ล าปาง และซมท ๑๐ เปนของบรษทแองโกลสยาม ล าปาง ตามล าดบ

สวนการผกคาถาภาษาบาลในแตละซมนน ในหนงสอจดหมายเหตกลาววา บาทท ๑ และบาทท ๒ เปนของเกา นอกจากนนจากบาทท ๓ ถง ๑๐ พระมหาเมฆ เปรยญเอก ๙ ประโยค วดกนมาตยาราม กรงเทพฯ เปนผผกขน แสดงใหใหวามการตระเตรยมการและประสานงานกนเปนอยางดระหวางสวนกลางกบสวนทองถน

การใหแบบอยางและการตรวจตราการตกแตงประดบประดาทงปวงตลอดจนอ านวยการท ารถแห โดยเลอกตามลทธหรอความเปนอยของชนชาตตางๆในมณฑลพายพ เปนหนาทของพระยาอนศาสตร จตรกร (จนทร จตรกร) ขาราชการเบยบ านาญกรมมหาดเลกซงไดขนเปนชวยสมหเทศาภบาล

การจดกระบวนแหเขาเมองอยภายใตการควบคมและอ านวยการของ นายพลโท หมอมเจาอลงกฎเปนนายก สวนเจาแกวนวรฐเจาผครองนครกบพระยาเพชรพไสยศรสวสด ปลดมณฑลประจ าจงหวดเปนกรรมการ เครองกระบวนแหตางๆจดท าขนจากสถานท ๒ แหง คอ ๑) คมเจาหลวง ๒) พระราชชายาเจาดารารศมทรงรบชวยท าเสอผากระบวนแห และมการจดกระบวนชางอยางยงใหญรวมทงสนจ านวน ๘๔ ชาง 61

61 กมล มโนชญากร , รองอ ามาตยตร. จดหมำยเหตเสดจพระรำชด ำเนรเลยบมณฑลฝำยเหนอ พระพทธศกรำช ๒๔๖๙ . พระบาทสมเดจพระเจาอยหว (ร.๗ ) ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพพระราชทานในวนขนปใหม พ.ศ. ๒๔๗๔.หนา ๓๒- ๔๐ . 61 ภาพและขอความอธบายเกยวกบซมประตไดมาจาก กมล มโนชญากร. จดหมายเหตเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอ พระพทธศกราช ๒๔๖๙ , หนา ๓๒-๓๔.


51

ซมประตชยรบเสดจฯทง ๑๐ ซม ถกสรางขนเรยงตามล าดบดงน 62

ซมประตชยท ๑ ตรงทางแยกรมทพกของกรมรถไฟ สขาภบาลเปนเจาของท าเปนรปโขลนทวารหมดวยผาแดงประกอบลายทองเปนดาวกระจาย มกรวยเชงทสดขางบนและขางลาง มอกษรผกเปนคาถาวา “สวาคตนเต มหาราช” หมายถง สมเดจพระมหาราชเจา พระองคเสดจมาดแลว

62 ภาพและขอความอธบายเกยวกบซมประตไดมาจาก กมล มโนชญากร. จดหมายเหตเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอ พระพทธศกราช ๒๔๖๙ , หนา ๓๒-๓๔.


52


53

ซมประตชยท ๒ บรษทบอมเบยเบอรมาเปนเจาของ ท าทกลางทางระวางซมท กบสะพานนวรฐ เปนรปทรงพมา มอกษรผกเปนคาถาวา “อโถ เดอทราคต”หมายถง มไดเสดจมารายเลย


54

ซมประคชยท ๓ บรษทบอรเนยวปนเจาของ ท าทเชงสะพานนวรฐฝงตะวนออก ท านองเปนคอนกรตประกอบขางทเสามตวอกษรผกเปนคาถาวา “ นวปร ปโชเตส” หมายถง ทรงยงเมองเชยงใหมใหรงเรอง

ซมประตท ๔ บรษทพฒนากรเปนเจาของ ท าทสแยกวดอปคต เปนซมไฟฟาสงแรงไฟจากโรงภาพยนตร มตวอกษรผกเปนคาถาวา “ชเนส ปตปามท”หมายถง ทรงยงความปลาบปลมบนเทงใจใหเกดแกชาวเชยงใหม


55

ซมประตชยท ๕ บรษทอสเอเชยตก ฝรงเศสเปนเจาของท าทถนนทาแพ ท าเปนประตขางบนโคงกลม มตวอกษรผกเปนคาถาวา“สคโต โหต สพพตถ” หมายถง ขอพระองคจงเสดจไปดวยดในสถานททงปวง


56

ซมประตชยท ๖ เปนของคนในบงคบขององกฤษทกชาตทกภาษา ท าเปนรปประตทาแพ อยางประตเมองขอมโบราณ มตวอกษรผกเปนคาถาวา “สข ภว สราชน “ หมายถง ขอจงทรงพระส าราญพรอมดวยสมเดจพระบรมราชน


57

ซมประตชยท ๗ เปนของคณะพอคาจนเชยงใหม ท าทสแยกถนนราชภาคไนยตอจากถนนทาแพ เปนรปทรงจวปราสาท มตวอกษรผกเปนคาถาวา “จรญชว มหาราช” หมายถง ขาแตพระมหาราชเจา ขอพระองคจงทรงพระชนมายยนนาน


58

ซมประตท ๘ บรษทอสเอเชยตก มารค เปนเจาของ ท าทสแยกกลางเวยง เปนประตยอดประกอบปอม มตวอกษรผกเปนคาถาวา “รชเช ตฎฐาห โสตถนา” หมายถง ขอจงทรงประดษฐานในราชยโดยสวสดเดน


59

ซมประตท ๙ และ ท ๑๐ ท าทแนวก าแพงหนาศาลารฐบาล เปนรปประตโคง ของบรษทหลยส ทเลยวโนเวนซ ล าปาง ซม ๑ เปนของบรษทแองโกลสยาม ล าปาง ซม ๑ ทง๒ ซมนประดบดวยไฟฟาอยางเดยวกน ซมท ๙ มตวอกษรผกเปนภาษาบาลวา “ สพเพ เวรวนสสต” หมายถงขอสรรพไพรจงพนาศ ซมท ๑๐ มตวอกษรผกเปนภาษาบาลวา “สทา อตถ ชโย ชโย” หมายถง ขอชยช านะจงมทกเมอเทอญ

๓.๔ กำรเสดจฯถงเมองเชยงใหม หมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล ทรงเลาถงการรบเสดจฯพระบาทสมเดจ

พระปกเกลาเจาอยหวทเมองเชยงใหมตอนหนงวา “วนเสดจถงเชยงใหม ประทบพกทสถานรถไฟครหนงแลวเจาเชยงใหมแกวนวรฐผ

เปนเชษฐาพระราชชายาขนคอชางน าเสดจพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและพระราชชายาขนขคอชางน าเสดจพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและพระราชวงศเขาเมองดวยกระบวนแหชาง ๘๐ เชอก ชางกระบวนแตงอยางโบราณ คลมหนาและตวดวยผาสแดงตดเงนเปนแผนๆ ม


60

ฆองกลองตอยางพนเมองมาในกระบวน และมคนแตงตวอยางนกรบโบราณถออาวธโลแหลนหลาวดาบมดมา ๒ขางชาง สมเดจพระเจาอยหวทรงเครองเตมยศจอมพลทหารบก ทรงถอคทายกรบค านบราษฎรของพระองคของพระองคมาบนกบเปดหลงชางพระทนง มเจาไชยสงครามแตงเตมยศโบราณถอขอชางพนมมอมาทหวและเจาประพนธฯแตงตวแบบโบราณนงมาเปนทายชางพระทนง เสยงฆองกลองและสสนของกระบวนแหและทาทางของชางเดนมาเปนทว เปนสงทแลดแลวกระพรบตาไมได ท าใหลมตวไปวาอยในสมยปจจบน-กลายเปนเกดผกพนเหนป ยาตายายเขายกทพไปรวมทกขรวมสขกนในความเปนไทย ราษฎรแนนไปทงสองขางถนนทเสดจออกจากสถานรถไฟไปยงทประทบศาลากลางราว ๑ ชวโมง ราชทตตางๆในกรงเทพฯพากนขน mail train ตามไปดแหในวนนน Dr. Asmis ราชทตเยอรมนทลเสดจพอวา –เกดมาไมเคยเหนอะไรทจบใจเชนนเลย “

หมอมเจาหญงพนพศมย และทานหญงเหลอไปนงดแหกบพระราชชายาทพลบพลาสดทางเสดจ พอชางตวแรกเดนเขาประตซมทท าขนรบเสดจจะเขามาผานพลบพลา ลกเสอทตงแถวรบเสดจเกดเลนแตรขนสนน พอทานเหลยวไปเหนพระราชชายายกพระหตถขนชวา “หยดชางจะตน” เทานนแตรกหยดสนททนท มเจาหญงเลกๆ แตงไทยเหนอ โปรดดอกไมหอมสดใสขนทองค า ๒ ขางทางเสดจแตเกยจนถงพลบพลาเจานาย ขนนาง พอคาทงหญงชายเฝาแลวกเสดจขน63

จากศกษาเรองการเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพน พบวา พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงมพระบรมราชโองการให สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระด ารงราชานภาพ เปนผอ านวยการจดการทงหมด และมการประชมปรกษากนของคณะอภรฐมนตรและเสนาบดพระคลงในเรองของงบประมาณและวนเวลาสถานทในการเสดจอยางละเอยดและประหยด มการเตรยมการและการจดการเกยวกบการรบเสดจฯใหประชาชน พอคาชาวฝรง จนและพมา ตลอดจนคนพนเมองในทองถนมสวนรวมในการจดท าซมรบเสดจอยางนาประทบใจ โดยเฉพาะทเมองเชยงใหมจดการรบเสดจอยางยงใหญ เพราะเจานายฝายเหนอผ เปนหลกส าคญ คอ พระราชชายาเจาดารารศม ทส าคญ คอมพธแหเขาเมอง ฟอนรบเสดจ และการแสดงของนกเรยนโรงเรยนตางๆ อยางพรอมเพรยงกน

63 หมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล. สงทขำพเจำพบเหน ประวตศำสตรเปลยนแปลงกำรปกครอง ๒๔๗๕. หนา๕๑-๕๒.


61

บทท ๔

ควำมสบเนองและควำมเปลยนแปลง เกยวกบกำรเสดจฯเลยบมณฑลฝำยเหนอและมณฑลพำยพ

ประเดนส าคญทผวจย ตงค าถามขนมาวา การเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เมอพ.ศ. ๒๔๖๙ กอใหเกดผลกระทบทตามมาอยางไรบางนน ผ วจยแลเหนความสบเนองและการเปลยนแปลงอนเกดขนจากการหมนผานของกาลเวลา ๘๐ ป ดงตอไปน

๔.๑ พระรำชประสงคในกำรสรำงพระรำชวงทเชยงใหม : ควำมสบเนองและควำมเปลยนแปลงภำยหลงกำรเสดจนวตพระนคร

หลงจากการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพในปพ.ศ.๒๔๖๙ พระบาทสมเดจพระปกเกลาฯ ทรงมพระราชประสงคในการสรางพระราชวงบรเวณรมแมน าปง ทเมองเชยงใหม ดงปรากฏในหลกฐานเอกสารใบบอกมณฑลพายพท ๕๗๘ ลงวนท ๕ พฤษภาคม พทธศกราช ๒๔๗๐ ความวา

“สมหเทศาภบาลส าเรจราชการมณฑลพายพ ขอพระราชทานกราบทลถง นายพล เอก สมเดจพระเจาพยาเธอ เจาฟากรมหลวงลพบรราเมศร เสนาบด กระทรวงมหาดไทย ความวา หลงจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท ๗ เสดจ พระราชด าเนนกลบมาจากมณฑลพายพ กทรงมพระราชประสงคจะทรงสราง พระราชวงขนทเชยงใหม ใหตงอยบรเวณรมแมน าปง เพอเปนทพกผอนพระอรยาบถ เวลาเสดจมาประทบทเชยงใหม พระราชชายาจงไดนอมเกลาฯถวายทสวนหลวงซง เปนทเจาผครองนครรบมรดกสบตอกนมา อยรมแมน าปงใตเมองเชยงใหม ระยะทาง ประมาณ ๒ กโลเมตรเศษ จงโปรดเกลาฯใหพระยาราชนกล สมหเทศาภบาล จดท า แผนทบรเวณทตองพระราชประสงคสงเขามาทลเกลาถวาย พรอมทงส ารวจทดนทจะ ซอทงหมด ๙๙ ราย จงใหขาราชการ ๓ คน ไดแก พระประสานพนธกจ เกษตร มณฑล เจาบรรตนผชวยราชการ และหลวงบ ารงเนาวกรณ นายอ าเภอเมองไป สอบถามราคาทดน จงไดราคาทเจาของเรยกรองตามสมควรพอจะซอได ๘๔ ราย


62

เปนทดน ๑๙๑ ไร ๒ งาน ๘๔ วา ๓ ศอก คดราคารวมคาทดนคาตนผลไมและคารอ ถอนเปนเงน ๓๔,๓๐๖ บาท ๖๑ สตางค ทดนทเจาของเรยกราคาเกนทสมควร ๑๕ ราย เปนพนทดน ๔๒ ไร ๑ งาน ๒ วา ๑ ศอก เปนเงน ๒๐,๐๘๘ บาท ๕๐ สตางค สวนทดนหมายเลข ๔-๕ เปนทสเหราแขก ไมไดตราคาแตหวหนาทรกษาสเหรารอง ขอวาถาตองพระประสงคกขอใหหาทปลกสเหราใหใหม กะราคาประมาณ ๒,๕๐๐ บาท ส าหรบทดนหมายเลข ๙๑ ของนายจ เนอท ๕ ตารางวา และทดนหมายเลขท ๑๐๒ ของนายปญญา เนอท ๗ ตารางวา เปนเนอทเลกนอย เจาของมความยนดท จะทลเกลาถวาย “ 64

ส าหรบสถานทดงกลาว ปรากฏในหลกฐานแผนทภาพถายทางอากาศ และแผนผงทน ามาแสดงดงน

64 หอจดหมายเหตแหงชาต. เอกสารกระทรวงมหาดไทย รชกาลท 7 รหสไมโครฟลม ม.ร.7ม/52 รหสเอกสำร ร.7ม.28 ซอมสรำง : เรองสรำงพระรำชวงทเชยงใหม (8 – 30 ม.ย.2470)


63

หลกฐานแผนผงพนทเรองการสรางวงทเชยงใหม


64

ทมำ : หอจดหมายเหตแหงชาต. แผนททดน กระทรวงมหาดไทย ผร.๗.๓๖ แผนททดน และบญชเจาของทดนบรเวณบานชาวบานในจงหวดเชยงใหม ซงจะตองซอใชในการสรางพระราชวง จ.เชยงใหม


65

๔.๒ มรดกหลกฐำนประวตศำสตร : ภำพถำยและภำพยนตรฝพระหตถ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงเปนปญญาชนสยามพระองคแรกๆ ททรงมพระปรชาสามารถดานการถายภาพและการถายท าภาพยนตรเปนอยางยง ในการเสดจฯเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพครงน มหลกฐานภาพถายและภาพยนตรทเกยวของกบเสนทางเสดจฯและพระราชกรณยกจตางๆ รวมถงสภาพภมประเทศ วถชวตผคน โบราณวตถสถานสวนหนงไดตกทอดมาจนถงปจจบน เหนไดชดเจนวาทกวนนสถานทตางๆหลายแหงตามเสนทางการเสดจฯมการเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา บางกกลายเปนสถานททองเทยวส าคญ บางกกลายเปนศาสนสถาน วดวาอารามหรอส านกสงฆ บางกเสอมทรดและสญหายไปจากการเปลยนแปลงของสภาพภมประเทศ บางกกลายเปนสถานทราชการทยงคงมกจกรรมร าลกถงพระมหากรณาธคณในพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ๔.๓ ควำมสบเนองและควำมเปลยนแปลงของสถำนทรำชกำร โบรำณสถำนทเสดจพระรำชด ำเนนเลยบมณฑลฝำยเหนอและมณฑลพำยพ ๔.๓.๑ สถำนทรำชกำร วดและโบรำณสถำนในเมองพษณโลก65 สถานทราชการ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เสดจฯเปดโรงเรยนพษณวทยายน ซงปจจบนโรงเรยนดงกลาวไดยบรวมไปเปนสวนหนงของมหาวทยาลยราชภฏพบลสงคราม เสดจฯทอดพระเนตรกจการสหกรณ และพระราชทานพระบรมราโชวาทกาลกเสอ วดและโบราณสถานในเมองพษณโลกทพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ เสดจฯทอดพระเนตร ทรงสมโภช และทรงบชาประกอบไปดวย ๕ แหง ไดแก วดพระศรรตนมหาธาต วดราชบรณะ วดนางพระยา วดจฬามณ และ บวงสรวงอดตมหาราชทโบราณสถานวงจนทร

เพอใหเหนสภาพของการเปลยนแปลงของโบราณสถาน ผวจยจงขอเลอกน าตวอยางภาพถายเกาบางภาพในหนงสอจดหมายเหตการเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอ มาแสดงเปรยบเทยบกบภาพถายปจจบนเทาทจะท าไดในเวลาจ ากด ดงน

65 ศกษารายละเอยดจากหนงสอ วฒนธรม พฒนำกำรทำงประวตศำสตร เอกลกษณและภมปญญำจงหวดพษณโลก

คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต ในคณะกรรมการอ านวยการจดงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จดพมพเนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๖ รอบ ๕ ธนวาคม ๒๕๔๒ ,หนา๙๐-๑๐๒.


66

วดพระศรมหำธำตวรมหำวหำร ชาวบานเรยกกนวา วดใหญ หรอ วดพระศร กนจนตดปากแม พระประธานองคใหญทประดษฐานในวหารคอ“พระพทธชนราช” ชาว เมองพษณโลก กนยมเรยกกนวา “หลวงพอใหญ” ตามไปดวย วดใหญ นบเปนพระอารามหลวงทส าคญของจงหวด เพราะเปนศนยรวมทาง จตใจของชาวเมอง และชาวไทยทงประเทศ ตงอยทถนนพทธบชา ต าบลในเมอง รมแมน านาน ฝงตะวนออก สรางขนพรอมกบการ สรางเมองเมอป พ.ศ. ๑๙๐๐ ภายในวดมสงโบราณสถานโบราณ วตถล าคามากมาย อาท พระพทธชนราช เปนพระพทธรปปางมาร วชยขนาดใหญ หลอดวยทองสมฤทธ ขนาดหนาตกกวาง ๕ ศอก ๑ คบ ๕ นว และสง ๗ ศอก ไดรบการกลาวขานวาเปนพระพทธรป ทมพทธลกษณะงดงามทสดในประเทศ เสนรอบนอกพระวรกาย ออนชอย พระขนงโกง พระเกตมาลาเปนเปลวเพลง พระหตถม ปลายนวทงสเสมอกน ซงเปนลกษณะพเศษเรยกวา “ทฒงคล” ซมเรอนแกวท าดวยไมแกะสลก สรางในสมยอยธยา แกะสลก เปนรปมกร(ล าตวคลายมงกร มงวงคลายชาง) อยตรงปลายซม และตวเหรา (คลายจระเข) อยตรงกลาง และมเทพอสราคอยปกปององคพระอย ๒ องค พระมหาธรรมราชาท ๑ (พญาลไท) แหงกรงสโขทย โปรด ใหสรางขนพรอมกบพระพทธชนสห และ พระศรศาสดา ซงปจจบน ประดษฐานอยทสทศนเทพวราราม และวดบวรนเวศวหารตามล าดบ

สงส าคญภายในวด ไดแก ๑)บานประตประดบมก ททางเขาพระวหารดานหนาสราง ขนเมอ พ.ศ. ๒๒๙๙ เปนฝมอชางหลวงสมย อยธยาตอนปลาย ในรชสมยของสมเดจพระบรมโกศ ตรงกลางประตมสนอกเลา ประดบลวดลายพมขาวบณฑ สองขางเปนลายกนกกานแยง ชวงกลางอกเลา มรปสเหลยมขนมเปยกปน เรยกวา“นมอกเลา” เปนรปบษบก มรปพระอณาโลม ซงเปนสญลกษณ ของพระพทธองค ประดษฐานบนบลลงก อยในบษบก สองขางเปนรปชมสายซง เปนเครองสงชนดหนง เปนรปฉตรสาม ชน ใตฐานบษบกมหนมานแบกฐานไว สวนเชงลางของอกเลาท าเปน รปกมภณฑ ยนถอกระบองทาส าแดงฤทธ สวนลวดลายบานประต เปนลายกนก ทมภาพสตว หมพานต เชน ราชสห คชสห เหมราช ครฑ กนรร า และ ภาพสตวอนๆ และยงมลาย “อแป” ดานละ ๙ วง มดนกห ชางประกอบชองไฟ ระหวางวงกลม หรอ วงกลมเปนลายกรยเชง มลายประจ ายามกามปประดบขอบรอบบานประต เดมบานประตวหารพระพทธชนราช ท าดวยไมสกแกะ สลก เมอท าบานประตประดบมกเสรจ แลวบานประตเกา ไดน าไปประดบประตวหารพระแทนศลาอาสน จ.อตรดตถ ๒)พระเหลอ พระยาลไท รบสงใหชางน าเศษ ทองสมฤทธทเหลอจากการสรางพระพทธชนราช พระ


67

พทธชนสห และพระศรศาสดามารวมกนหลอพระพทธรป ปางมารวชยขนาดเลก เรยกวา“พระเหลอ” และพระสาวก ยนอก ๒ องค สวนอฐทกอเตาส าหรบหลอมทองไดน ามา รวมกนบนฐานชกช พรอมกบปลกตนมหาโพธ ๓ ตน บนชกชเรยก วา“โพธสามเสา”ระหวางตนโพธ ไดสรางวหาร นอยขนหนงหลงอญเชญพระเหลอกบพระสาวกไปประดษฐาน เรยกวา “วหารพระเหลอ” ๓) พระอฏฐารส เปนพระพทธรปยนปางหามญาต ดานหลงพระวหาร สง ๑๘ ศอก สรางในสมยเดยวกบ พระพทธชนราช เดมประดษฐานอยในวหารใหญแตวหาร ไดพงไปจนหมดเหลอเพยงเสาทกอดวยศลาแลงขนาดใหญ ๓-๔ ตน เรยกวา “เนนวหารเกาหอง” พระปรางคประธาน ศลปสมยอยธยาตอนตน ฐานยอเหลยมไมยสบ เดมเปน เจดย ทรงพมขาวบณฑ แบบสโขทยแท ตอมาถกแปลงใหเปนพระปรางคในสมยอยธยา

วดพระศรมหำธำตวรมหำวหำร (ภำพถำยเกำ)

สงเกตไดวำพระพทธรปยน มพทธลกษณะปำงลลำเอยงพระโสภเลกนอย


68

วดพระศรมหำธำตวรมหำวหำร (ภำพถำยปจจบน)

มรองรอยกำรขดแตงทำงโบรำณคด ดำนหนำวหำรและมกำรบรณะพระพทธรปแลวท ำใหพระพทธรปมลกษณะประทบยนตรง

วดจฬำมณ ตงอยทต าบลทาทอง อ าเภอเมอง จงหวดพษณโลก บนฝงตะวนออกของแมน านาน อยหางจากตวเมองพษณโลกไปทางทศใตเปนระยะทางประมาณ ๕ กโลเมตร วดจฬามณ เปนวดโบราณทมประวตความเปนมาทยาวนาน และมความส าคญควบคกบเมองพษณโลก วดจฬามณมโบราณสถานทส าคญ คอ พระปรางค พระอโบสถ พระวหาร และพระมณฑปพระพทธบาท เปนตน วดจฬามณจงเปนชมชนโบราณทมความเจรญ ทงดานการเมอง การปกครอง เศรษฐกจ ศาสนา สถาปตยกรรม ศลปวฒนธรรม และวรรณคด


69

วดจฬำมณ (ภำพถำยเกำ)

วดจฬำมณหลงกำรบรณะ ( ภำพถำยปจจบน)

อทยำนประวตศำสตรพระรำชวงจนทร


70

จงหวดพษณโลกมโครงการทจะจดตงอทยานประวตศาสตรพระราชวงจนทรขนในบรเวณพระราชวงจนทรเดม และบรเวณพนททเปนโบราณสถานใกลเคยง เพอใหเปนอทยานประวตศาสตรของเมองพษณโลกตอไป พระราชวงจนทร ปจจบนอยในบรเวณโรงเรยนพษณโลกพทยาคม ต าบลในเมอง อ าเภอเมอง จงหวดพษณโลก เปนพระราชวงทพระมหากษตรยไดโปรดใหสรางขน เพอใชเปนทประทบและเสดจวาราชการมาตงแตสมยกอนกรงสโขทย เมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช โปรดใหสรางกรง รตนโกสนทร ขนในป พ.ศ. ๒๓๒๕ ในขณะนนบานเมองยงไมมความเขมแขงพอ เพราะพมาไดสงกองทพใหญมาตกรงรตนโกสนทรหลายครง พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงมพระราชด ารวา ไมมก าลงทหารพอทจะปองกนเมองพษณโลกและหวเมองฝายเหนอได จงทรงรวมก าลงพลเพอท าสงครามทกรงรตนโกสนทรเพยงทเดยว และโปรดใหรอท าลายปอมปราการ ก าแพงเมอง และปราสาทราชมณเฑยรในพระราชวงจนทนเสยสน เพอมใหพมาขาศกใชเปนฐานทมนสองสมก าลงผคนและเตรยมเสบยงอาหาร พรอมทจะท าสงครามกบกรงรตนโกสนทรไดอก พระราชวงจนทรจงถกท าลายไดรบความเสยหายอยางหนก และถกทอดทงใหรกราง เหลอแตเพยงชอเทานน พระราชวงจนทร ไดมการคนพบอกครงในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ เมอเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ไดเสดจไปเมองพษณโลก เพอท าการหลอพระพทธชนราชจ าลอง และเตรยมการรบเสดจพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จงไดพบพระราชวงจนทน เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ทรงรบสงใหขนศรเทพบาลท าการส ารวจ รงวด และท าแผนผงประกอบเพอถวายพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ซงไดเสดจทอดพระเนตรพระราชวงจนทรดวย จนถงป พ.ศ. ๒๔๗๕ไดมการยายโรงเรยนพษณโลกพทยาคมจากวดนางพญามาตงทพระราชวงจนทร แลวเปลยนชอเปนโรงเรยนตวอยางประจ ามณฑลพษณโลก เพอใหโรงเรยนดแลรกษาพระราชวงจนทน ตอมาภายหลงไดเปลยนชอเปน โรงเรยนพษณโลกพทยาคม ในป พ.ศ. ๒๕๓๕ โรงเรยนพษณโลกพทยาคม ไดรบเงนงบประมาณใหสรางอาคารเรยน เปนอาคาร ๔ ชน ในระหวางการกอสรางคนงานไดขดหลมเสาจงไดพบซากอฐเปนแนวก าแพง จงหวดพษณโลกจงไดแจงใหหนวยศลปกรมาตรวจสอบ หนวยศลปกรไดส ารวจพบ ก าแพงพระราชวงจนทนชนนอก ประตพระราชวงจนทรและทมดาบ พบก าแพงพระราชวงจนทรชนใน ประตพระราชวงจนทร และเนนฐานพระราชวงจนทรในบรเวณสนามโรงเรยนพษณโลกพทยาคม กรมศลปกรจงไดประกาศขนทะเบยนเปนโบราณสถาน และก าหนดเขตพระราชวงจนทน


71

ใหครอบคลมพนทใกลเคยง เมอมการยายโรงเรยนพษณโลกพทยาคมออกไปตง ณ สถานทใหมต าบลทาทองแลว กรมศลปกรมโครงการบรณะปฏสงขรณพระราชวงจนทร และบรเวณใกลเคยงใหเปนอทยานประวตศาสตรพระราชวงจนทรตอไป ๔.๓.๒ วดและโบรำณสถำนในเมองล ำปำง66

วดพระเจดยซำวหลง (ภำพถำยเกำ)

ทตง ต าบลตนธงชย อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง สงกดคณะสงฆมหานกาย ไดรบพระราชทานเปนพระอารามหลวงประเภทสามญชนตร เมอพ.ศ. ๒๕๔๐ ลกษณะการกอสรางเปนแบบศลปะพมาผสมลานนา ไดรบการบรณะในสมยเจาบญวาทยวงศมานต เจาผครองนครล าปาง สรางเสรจเรยบรอยเมอพ.ศ. ๒๔๖๖ ประกอบไปดวยเจดย องคใหญสดอยตรงกลาง ๑ องค และแวดลอมดวยเจดยอก ๑๙ องค รวม ๒๐ องคจงมชอเรยกวา วดเจดยซาวหลง เพราะค าวา “ซาว” หมายถง ยสบ วดศรชม

ทตง ต าบลสวนดอก อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง เปนวดพมาทสวยงามทสวยงามมากทสดของไทย มสถาปตยกรรมทส าคญประกอบดวยวหาร โบสถ ยอดปราสาททมความวจตรงดงาม เดมเปนวดไทยมากอน กอสรางในปพ.ศ. ๒๔๓๖ โดยคหบดชาวพมา ชอ จองตะกาอโย พอเลยงหมองย ผ เปนลกเขยแมเลยงปอมตรงกบสมยเจาหลวงนรนนชยชวลต เจาผครองนครล าปาง เปนยคทล าปางเปนศนยการคา การท าปาไม ชาวพมาท มาท าไมมจตศรทธาในการสางวด จงน าชางฝมอจากมณฑะเล ประเทศพมา มาเปนผกอสราง

66

วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดล าปาง , หนา ๘๓, ๘๗, ๘๘.


72

วดศรรองเมอง

ทตง ต าบลทาคราวนอย อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ลกษณะการกอสรางคลายคลงกบวดศรชมแตไมงามเทาเปนวหารเครองไม หลงคาจวซอนชนเลกชนนอยสวยงามแปลกตา ภายในวดมวตถโบราณทส าคญ ไดแก ธรรมาสนเทศน และของใชตางๆทเจานายมอบถวายวด และมพระบรมรปรชกาลท ๗ ท าโลหะทองแดงงดงามมากมกรอบไมฉลลาย ทผบรจาคเงนสรางพระอโบสถของวดศรรองเมอง ไดรบพระราชทานจากรชกาลท ๗ เมอพ.ศ. ๒๔๗๕ ภำพพระบรมรปรชกำลท๗ ท ำดวยทองแดงลอมกรอบไมฉลลำย ปจจบนอยภำยในศำลำกำรเปรยญวดศรรองเมอง จงหวดล ำปำง


73

ภำพแสดงวตถชนเดยวกนดำนหลง ๔.๓.๓ วดและโบรำณสถำนในเมองเชยงรำย67

ถ าพระ (ภาพถายเกา) สภาพเดมเมอพ.ศ. ๒๔๖๙ บรเวณหนาปากถ ามแมน ากกไหลผาน แตในปจจบนแมน ากกเปลยนทางเดน

ถ ำพระ (ภำพถำยปจจบน)

67

กรมศลปากร, วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดเชยงราย , หนา ๗๐, ๘๘ ,๑๐๐.


74

โบราณสถาน ถ าพระตง ต าบลแมยาว อ าเภอเมองเชยงราย หางจากทตงตวจงหวดประมาณ ๗ กโลเมตร ลกษณะภมประเทศทตง ตงอยฟากดานเหนอของล าน ากก (ตวจงหวดอยทางดานทศใต) ในทางทศตะวนตกของตวเมองเชยงใหม ทอดตวยาวไปตามล าน า คอทางทศตะวนออกไปทางทศตะวนตก ยาวประมาณ ๑ กโลเมตรเศษ

สภำพทวไปของบรเวณถ ำพระ ตวถ าพระอยปลายสดของตวเขาทางทศตะวนตกหนหนาไปทางทศใตซงเปนทแมน ากกไหลผาน ตวถ าอยสงกวาพนดนราวประมาณ ๑๒ เมตร มบนไดกอดวยอฐขนไปสะดวกสบาย หนาถ าบรเวณพนดน เมอกอนเปนทโลงไมมเจาของ ปจจบนทดนราคาแพงจงมคนเขาไปจบจองเปนเจาของกนหมด เหลอเปนทสาธารณะนดเดยว จรงๆ แลวดอยถ าพระมถ าอยสามถ า และตองกลาวถงกนทงสามถ า ในบรเวณพนถ าไดเทคอนกรตหมดแลว เปนถ าทมปากถ ากวางประมาณ ๖ เมตร ความลกประมาณไมเกน ๒๐ เมตร ไมมปลองหรอโพรงอากาศจากขางบนลงมา แตเนองจากไมลกนก จงไมมดมาก การเขาถ าไมตองอาศยแสงสวางใดๆ กสามารถมองเหนไดพอสมควร เหตทไดชอวา ถ าพระ นน เพราะวาเมอสมยกอนมพระพทธรปในถ านมากมาย ทงพระทท าดวยโลหะ อฐกอดวยปนสอ ไมตางๆ สมยกอนใครอยากไดบญหรอเหนคนอนบวชลกหลานกเอาพระทท าขนมาบวชและเกบไวทน วากนวามมากจนไมมทวางเทาเดนกนเลย เมอสมยสงครามโลกครงทสอง มผมาขนเอาพระพทธรปทถกน าไปเปนอนมาก สวนใหญเอาพระพทธรปทหลอดวยโลหะกนทงสน วากนวาพระพทธรปทถกน าไปครงนนมากกวา ๕๐๐-๖๐๐ องค ผ เฒาผแกทอยบรเวณนนยงชวยหาพระดๆ ใหเสยอก บางองคเมอ พ.ศ. ๒๕๐๐ ราคาองคหนงถงแสนบาทกม บางองคเศยรเปนแกวกลมๆ ขนาดหนาตกกวางประมาณ ๖ นว (พระสมยเชยงแสน – โจฬะ) เมอ พ.ศ. ๒๕๐๒ พระชนดนมการเชากนทเชยงแสน ราคาหนงลานบาทถวน


75

ในบรเวณถ ามพนทประมาณ ๗๐-๘๐ ตารางเมตร ตรงกลางมฐานชกช มพระพทธรปปนปนประดษฐานอยจ านวนหลายองค เมอเขาไปขางในประมาณ ๖ เมตร ดานซายมอขางถ าจะมหนงอกยอยออกมา มน าหยดลงมาตลอดเวลาตองเอาโองรองน าไว วากนวาเปนน าอนวเศษ สามารถรกษาโรคบางอยางใหหายได ในถ าพระนมชอของผมาเทยวเขยนไวเปนจ านวนมากมายเชนกน แตเมอไมกปมานทางพระทจ าพรรษาอยทนไดเอาสเทา (สน ามน) มาทากลบเสยหมดเหลอไมกชอ แตบางชอบางพระนามกเปนทนาสนใจไมนอย

พระราชชายา (เจาดารารศม) ๑๒/๘/๖๙


76

สขมาล บรพตร นภาพร

และมอกอนหนง เขยนลงบนดาว ๖ แฉก วา มงกฎทอง

ค าวามงกฎทอง สนนฐานกนวาเปนลายพระหตถของ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เพราะพระองคไดเสดจมาทถ านเมอเดอนธนวาคม พ.ศ. ๒๔๔๘ หลงจากเหตการณเงยวปลนเมองเหนอ ๔ ป ดงปรากฏในลลตพายพตอนหนงวา โคลง ๓

รงเชา ธ ทรงคช ลดเลอนรมฝงน า ไปเนนเดนลถ า พระพรองนามขนานฯ

โคลง ๔ ยามนมสการพระเพยง คหา หวลระลกถงเรองชวา แตงไว

เมออเหนาลกบษบา มาส ถ าแฮ จดแตงคหาได ลบลวนงามคม

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวตอนทเสดจฯเยยมถ าพระนนยงทรงเปน พระยพราช (รายละเอยดหาอานไดจากหนงสอ “ลลตพายพ”) และระบเวลาวา การไปนนเปน

เวลาขางขน วนท ๑๑ ธนวาคม ๒๔๔๘ ดงโคลงในลลตพายพกลาวไววา


77

โคลง ๓ ครนค าแหดอกไมเพลง เรงรงจดกระจางจา แสงควบเดอนสวางหลา ขาสนแสงพลนฯ

โคลง ๔ วนจนทรแจมตน เตมดวง บงหมดาราปวง แวดลอม

ศศดจเจาสรวง เปลงรศ มแฮ ดาวดจบรพารนอม นบเกลายอมกลว

ถ าพระกบสภาวะปจจบน ในปจจบนบรเวณถ าพระมอารามส าหรบพระภกษอาศย

อยขางลางถ าจ านวน ๑ หลง อาคารประกอบ ๒ หลง มพระจ าพรรษาทถาวร ๑ รป บางปมพระมาอยดวยอก ๓-๔ รปกม เมอสมยกอนสก ๓๐ ปมาน มการจดบอกไฟทวดนทกป บางปมมากถง ๑๐๐ กระบอก แขงขนกนอยางสนกสนานมาก ปจจบนไมมแลว ถ ำยบ ถ ายบเปนถ าทอยในเทอกเดยวกนกบถ าพระ แตอยทางดานทศตะวนออก เหตทไดชอวา ถ ายบ เปนเพราะวาปากถ านอยต าคลายกบวามนยบลงไปเหลอครงเดยว ความกวางของปากถ า ประมาณ ๓ วา ความลกของถ า ประมาณ ๔-๕ วา ไมมโพรงอากาศหรอหนงอกหนยอย ภายในถ าไมมดเพราะวาไมลก ภายใตพนถ ามกเฉอะแฉะอยเสมอเนองจากพนเปนดนโคลนเปนสวนมาก บรเวณหนาถ าไดรบการตดเปนถนน แมจะเปนถนนดน แตหนาแลงกขบรถยนตเขาไปไดสะดวก ไกลออกไปเปนปาหญาโลงๆ เตมไปดวยหญาคา แฝก ไมยราบยกษ เนองจากเปนพนทน าทวมถงในหนาฝน ทจรงถ านมทางเขาออกไดสองทาง ทงๆ ทเปนถ าเลกๆ กตามคอถ านอยหวสดทางทศตะวนออกของดอย ทางเขาทางแรกคอเขาทางทศตะวนออก ทางทสองเขาทางทศเหนอ ชองทางเขาดานทศเหนอแคบพอขนาดคนเดนเรยงตวไดเทานน ๔.๓.๔ วดและโบรำณสถำนในเมองล ำพน68 วดและโบราณสถานในเมองล าพน ทส าคญ ไดแกพระบรมธาตหรภญชย เจดยกกด และกชางและกมา

68

วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดล าพน, หนา ๙๙.


78

พระธำตหรภญชยวรมหำวหำร (ภำพถำยเกำ)

สมเดจพระนำงเจำร ำไพพรรณ ฯ ในรชกำลท ๗ ทรงสรงน ำพระบรมธำตหรภญชย


79

วดพระธำตหรภญชย (ภำพถำยปจจบน)

วดพระธำตหรภญชย วดนเปนพระอารามหลวงชนเอกชนด วรมหาวหาร ตงอยใจกลางเมองล าพน มเนอททงหมด ประมาณ ๒๗ ไร ๓ งาน ๘๘ ตารางวา ทศเหนอจรดถนนอฏฐารส ทศใตจรดถนนสพรรณรงษ ทศตะวนออกจรดประตทาสงห ทศตะวนตกจรด ถนนอนทยงยศ วดหรภญชยวรมหาวหารสรางขนในพทธศตวรรษท ๑๗ รชสมยของพญาอาทตยราชกษตรยแหงราชวงศจามเทววงศ โดยทแหงนเคยเปนพระราชฐานของพระองคซงพระราชทานอทศถวายใหเปนวดพระธาตเพอเปนพทธบชา หลงจากทพระบรมสารรกธาตไดปรากฏใหพระองคไดทอดพระเนตรในบรเวณดงกลาว โบรำณสถำนทส ำคญในวดพระธำตหรภญชยวรมหำวหำร พระธาตหรภญชย เปนโบราณสถานอนส าคญของนครหรภญชย พญาอาทตยราช เปนผสถาปนาขนในราวพทธศตวรรษท ๑๗ เพอประดษฐาน พระบรมสารรกฐานธาต อนมธาตกระหมอน ธาตกระดกอก ธาตกระดกนวมอ และธาตยอยอกเตมบาตรหนงตามพทธท านาย

ลกษณะทางสถาปตยกรรมขององคพระธาตหรภญชย ตามทปรากฏในหนงสอต านานพระธาตหรภญชยกลาววา มลกษณะเปนสถปสเหลยม ทรงปราสาท ทมซมทวารเขาออกทะล


80

กนไดทงสดาน มปราสาทเหลยมอยตรงมมละองค กอดวยศลาแลงซงเปนวตถดบทมมากอยในเมองน ภายในเปนแทนส าหรบประดษฐานพระโกศทบรรจพระบรมสารรกธาต

ในสมยของพญาสรรพสทธกษตรยแหงราชวงศจามเทววงศ ทรงโปรดใหปฏสงขรณเจดยเดมทพญาอาทตยราชทรงสรางไว และไดขดรองทวารประตเขาออกทงส เพอความปลอดภย รปทรงสณฐานขององคพระบรมธาตยงคงเปนลกษณะเดม คอเปนทรงปราสาทสเหลยมทกวางใหญและสง

เมอพญามงรายตเมองหรภญชยได โปรดใหซอมแซมดดแปลงองศพระธาตขนใหม การปฏสงขรณครงนเปนการเปลยนแปลงทรวดทรงขององคพระธาต จากทรงปราสาทกลายเปนทรงเจดยฐานกลมแบบทรงลงกา ในสมยของ

พระเจาแสนเมองมาประมาณป พ.ศ. ๑๙๕๑ โปรดใหมการปดทององคพระธาต ป พ.ศ. ๑๙๙๐ พระเจาตโลกราชกษตรยองคส าคญแหงเมองเชยงใหมทรงรวมกบพระมหาเมธงกรเถระกอพระมหาเจดยใหสงขนเปน ๙๒ ศอก กวางยาวขน ๕๒ ศอก เปนรปรางดงทเหนเปนอยในปจจบน ลกษณะทางสถาปตยกรรมประกอบดวยฐานปทมแบบฐานบวลกแกวยอเกจ ตอจากฐานบวลกแกวเปนฐานเขยงกลมสามชนรบฐานบวซงมลกษณะคลายมาลยเถาสามชน ซงตงรบองคระฆงกลม องคระฆงประดบดวยลวดลายดอกไมสกลบระหวางลายดอกไมสกลบนนมการดนนนเปนภาพพระพทธรปรอบองคระฆง ซงมองเหนไดอยางชดเจน เหนอชนไปเปนบลลงกยอมม สวนบนเปนปลองไฉน ปลยอดเหนอสดท าเปนฉตรเกาชน นอกจากนพระเจาตโลกราชไดโปรดใหกอก าแพงโดยรอบเขตพทธวาส เพอเปนการปองกนรกษาองคพระธาตอกชนหนง ทงยงทรงใหกอสรางซมประตโขงประดบดวยลวดลายปนปนอยางงดงาม ทางประตดานทศตะวนออกหนาวหารหลวง ทางทศเหนอและทางทศใตและทศตะวนตก ปจจบนคงเหลอแตซมประตโขงทางทศตะวนออก และทางทศใต

ป พ.ศ. ๒๐๕๔ พระเมองแกวกษตรยนครเชยงใหม โปรดใหหมบองคพระธาตดวยแผนทองจงโกทเปนแผนทองแดง และทรงใหปดทองทงหมดพรอมๆกบโปรดใหสรางระเบยงหอกท าดวยทองเหลอง ซงสงท าจากเมองเชยงแสนขนเปนรวลอมโดยรอบขององคพระธาตดวย โปรดใหสรางวหารหลวงทางดานทศตะวนออกขององคพระธาตหรภญชยเปนศลปะลานนา นอกจากนยงสรางก าแพงเมอง และขดคโดยรอบก าแพงเมองขนใหม เปนการยนยอตวเมองหรภญชยใหมขนาดเลกลง เพอเปนการสะดวกทจะดแลรกษาองคพระธาตใหงายยงขน ซงในการสรางก าแพงเมองในครงนท าใหวดสมมเมองทส าคญและสรางขนในสมยของพระนางจามเทวกลายเปนวดนอกเมองล าพนไป


81

ในป พ.ศ. ๒๓๒๙ ในสมยของพระเจากาวละเจาผครองนครเชยงใหม ไดมพระราชศรทธาตงฉตรหลวงสมมและยกฉตรยอดเปนทองค าเนอเจด ฐานฉตรกวาง ๑ เมตร พระธาตเจาหรภญชยเปนทเคารพสกการบชาของชาวล าพนและชาวเมองเหนอมาแตโบราณกาลตราบเทาทกวนน

สวรรณเจดยหรอปทมวดเจดย ตงอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอขององคพระธาตหรภญชย เปนเจดยทมลกษณะการกอสรางแบบเดยวกบเจดยสเหลยม หรอเจดยกกดทวดจามเทว จงหวดล าพน องคเจดยสรางดวยศลาแลงและอฐ เปนเจดยทรงปราสาท มฐานสเหลยมซอนขนไปหาชน แตละชนประดบจระน าทงสดาน ดานละสามซม ภายในซมจะประดษฐานพระพทธรปดนเผาประทบยนประดบอย ซงมรองรอยของการลงรกปดทอง ปจจบนเหลอใหเหนเพยงไมกองค สวนบนสดของเจดยเปนกลบบวปนปนหมดวยแผนโลหะ สวนยอดปลายสดท าเปนกรวยแหลมเรยวยาวขนไป สวรรณเจดยองคนมพระพมพทส าคญและมชอเสยงของเมองล าพนบรรจอยภายในคอ พระเปม

๔.๓.๕ วดและโบรำณสถำนในเมองชยงใหม69 วดกเตำ (ภำพถำยเกำ)

69

กรมศลปากร, วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดเชยงใหม , หนา ๗๕, ๗๖, ๗๗,๘๐,

๙๐.


82

วดกเตำ (ภำพถำยปจจบน)

วดกเตำ วดกเตา ตงอยทต าบลศรภม อ าเภอเมองเชยงใหม ปรากฏชอครงแรกในสมยของพระยอดเชยงราย ในป พ.ศ. ๒๐๓๕ นอกจากนกมปรากฏชอวดเวฬวนกเตาอกในต านานพนเมองเชยงใหม เมอคราวทพมายกมาลอมเมองเชยงใหม ในป พ.ศ.๒๓๐๕


83

พมาไดมาตงทพ ณ วดเวฬวนกเตาแหงน ในราว พ.ศ. ๒๔๔๐ วดกเตาคง กลายเปนวดทมพระไทใหญจ าพรรษาเปนสวนใหญเพราะทงเจาอาวาสและ รองเจาอาวาสเปนพระไทใหญทงสองรป สงส าคญภายในวด มดงน ๑) เจดย เดมคงมรปแบบคลายเจดยปลอง แตคงมการบรณะอยางตอเนอง

จนกลายเปนรปคลายบาตรพระหรอผลน าเตา ซอนลดหลนกนขนไป ๕ ชน ประดบดวยกระเบองดนเผาเคลอบสลบกระจกจนสเงนและทอง ซงคง บรณะราวพทธศตวรรษท ๒๔ นเอง ๒) พระพทธรปปนปนปางมารวชย ศลปะแบบมณฑเล ทเปนพระประธานใน วหารหลวง กรมศลปากรประกาศขนทะเบยนวดวดกเตา ๒ ครง ดงน ๑. ประกาศขนทะเบยนในราชกจจานเบกษา เลมท ๕๒ ตอนท ๗๕ ลงวนท ๘ มนาคม ๒๔๗๘

๒. ประกาศก าหนดขอบเขตในราชกจจานเบกษา เลมท ๙๖ ตอนท ๑๖๗ ลงวนท ๒๕ กนยายน ๒๕๒๒

วดเจดยอด (ภำพถำยเกำ)

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ ฯทรงจดธปเทยนบชาเจดยวดเจดยอด


84

วดเจดยอด (ภำพถำยปจจบน) วดเจดยอด ตงอยทต าบลชางเผอก อ าเภอเมองเชยงใหม ตามประวตกลาววาเมอ พ.ศ. ๑๙๙๙ พระเจาตโลกราชทรงสดบธรรมบรรยายเรองอานสงสปลกตนโพธ ทรงพจารณาหาสถานทและโปรดใหสรางอารามขนแหงหนง เพอเปนทอยของพระมหาเถระชออตตมปญญา คอวดมหาโพธารามแลวปลกตนโพธในอารามนนในปเดยวกน ครนปลก


85

เสรจแลวใหสรางเวทใหเหมอนตนมหาโพธทพระพทธองค ทรงผจญมารและสรางสตตมหาสถาน ตอมาในพ.ศ. ๒๐๒๐ ทรงใชวดนเปนทประชมสงคายนาพระไตรปฎกครงท ๘ ของโลก วดมหาโพธารามนบวาเปนวดทไดรบความอปถมภจากพระมหากษตรยมาโดยตลอด ดงทจะเหนวาเอกสารใหรายละเอยดของการกอสรางโบราณสถานและเหตการณส าคญทเกดขนในวดไวมากมาย เชน -พ.ศ. ๒๐๓๑ สรางสถปบรรจพระอฐของพระเจาตโลกราช -พ.ศ. ๒๐๕๓ สรางอโบสถ ณ ทถวายพระเพลงพระเจายอดเชยงราย -พ.ศ. ๒๐๕๙ สถาปนาเจาอาวาสวดมหาโพธารามเปนสงฆราช -พ.ศ. ๒๐๖๘ ประดษฐานพระแกนจนทรไปไวในอโบสถ เปนตน สงส าคญภายในวดมดงน ๑. เจตยวหาร คอวหารเจดยอดทรจกกนในปจจบนสบเนองจากยอดทงเจดทสวนบนของวหารซงมทงยอดทรงศขรและยอดเจดยทรงระฆง เจดยองคนยงคงมความเชอทตรงกนวาควรสรางขนในรชสมยของพระเจาตโลกราช แตในเรองของการสบทอดทางรปแบบนน มความเหนแตกเปนสองแนว ทางใหญ คอกลมทหนงเขาใจวารบอทธพลจากพทธ-คยาทอนเดย แตอกกลมหนงเขาใจวาอาจจะเปนรปแบบจากวหารมหาโพธทพกามกได นอกจากนแลวผนงภายนอกของวหารยงประดบดวยปนปนรปเทวดาทรบอทธพลจากศลปะสโขทยปะปนกบศลปะพกามและศลปะลงกา แตส าหรบลวดลายปนปนรปดอกไมนาจะเปนอทธพลจาก ศลปะจน เปนสวนใหญ ๒. เจดยบรรจอฐพระเจาตโลกราช เปนเจดยทรงปราสาทยอดทรงระฆงทม ขนาดใหญองคหนง คงสรางขนในราว พ.ศ. ๒๐๓๑ ลกษณะประกอบดวยฐานเขยงสเหลยมซอนลดหลนกนรบฐานปทมลกแกวอกไกซงเปนรปแบบเอกลกษณของสวนฐานในศลปะลานนา สวนกลางเปนเรอนธาตสเหลยมยกเกจมจระน าประดษฐานพระพทธรปทงสดาน สวนยอดเปนหลงคาลาดขนาดใหญรบชนลดและยอดทรงระฆง ๓. กประดษฐานพระแกนจนทร อาจจะเปนมณฑปทประดษฐานพระแกนจนทรทกลาวไวในเอกสารเมอ พ.ศ. ๒๐๖๘ กได เพราะต าแหนงทตงปจจบนอยกลางอโบสถและลกษณะทางสถาปตยกรรมและลวดลายประดบสามารถก าหนดอายถงราวกลางพทธศตวรรษท ๒๑ ได ๔. อนมมสเจดย เปนชอทเรยกเพราะต าแหนงทตงคอนขางจะตรงกบหนงใน

สตตมหาสถานทระบไวในเอกสาร ลกษณะอนมมสเจดยเปนเจดยทรง ๘ เหลยม


86

มเรอนธาต ๘ เหลยม และมจระน าทกดาน สวนยอดเปนชนลดทควรมบนแถลงประดบลดหลนกน ยอดทหกหายไปควรเปนยอดทรงระฆง

๕. ซมประตโขง อยทางดานทศตะวนออกของวด ลกษณะแตเดมคงมโครงสราง วงโคงเพอรบสวนยอด ดานบนทเปนชนลดหลนกนขนไปเชนเดยวกบยอดของ

มณฑปพระแกนจนทร จากลกษณะของลวดลายปนปนประดบ เขาใจวาสรางราว พทธศตวรรษท ๒๑ กรมศลปากรประกาศขนทะเบยนวดเจดยอดในราชกจจานเบกษา เลมท ๕๒ ตอนท ๗๕ ลงวนท ๘ มนาคม ๒๔๗๘

วดเจดยหลวงวรวหำร

วดเจดยหลวงวรวหาร ต าบลพระสงห อ าเภอเมองเชยงใหมมต านานพนเมองระบวาเดมชอวด โชตอารามวหาร ซงหลกฐานการสรางวดไมปรากฏวาสรางเมอใด เพยงแตกลาววามพระภกษชาวพมาเดนทางมาสกการบชา แลวเกดจตศรทธา จงเอาสงฆาฏมวนเปนชอชบน ามนจดบชาวดนจงไดชอวา โชตอารามวหาร หลงจากนน ถงมการสรางเจดยหลวงทบบนเจดยเดมโดยพระเจาแสนเมองมา เพออทศพระราชกศลถวายแดพญากอนา


87

พระราชบดา แตมาส าเรจเรยบรอยในป พ.ศ. ๑๙๘๑ ตอมาในป พ.ศ. ๒๐๒๑ ไดท าการปฏสงขรณพระเจดยหลวงขนโดยเสรมฐานใหกวางและสงขน ถงปพ.ศ. ๒๐๒๔ การปฏสงขรณจงแลวเสรจ ในสมยพระเมองแกว พ.ศ. ๒๐๕๕ จงหอหมองคเจดยหลวงดวยทองค า และในป พ.ศ. ๒๐๘๘ เกดแผนดนไหวอยางหนกและมพายฝนฟาคะนองตลอด ๓ วน ท าใหยอดเจดยพงลงมาจนเหลออยเพยงซกเดยวดงทเหนไดในปจจบน วดเจดยหลวง เปนวดใหญทส าคญของสงฆฝายคามวาสอกวดหนงของเชยงใหม เพราะปรากฏเปนทประทบของมหาสวามหลายองค และมประวตเกยวเนองกบโบราณวตถทอยในวดอยางตอเนองและปจจบนยงเปนศนยกลางของการบรหารคณะสงฆฝายธรรมยตกนกายภาคเหนอดวย สงส าคญภายในวดมดงน ๑.เจดยหลวง ครงลาสดไดมการบรณะโดยกรมศลปกร รปแบบทางสถาปตยกรรมประกอบดวย สวนฐาน เปนฐานขยงในผงสเหลยมจตรสรบฐานปทมาและแทงสเหลยมสง ซงมชางประดบจ านวน ๒๘ เชอก ทงสดานมบนไดทางขนสลานประทกษณของเรอนธาตได สวนกลางเปนเรอนธาตสเหลยมเพมมม มจระน าประดษฐานพระพทธรปทงสทศ โดยเฉพาะจระน าทศตะวนออกเคยมประวตวาเปนทประดษฐานพระแกวมรกตมากอน สวนยอดถกจากเรอนธาตเปนชนหลงคาลาดซอนลดหลนกนรบมาลยเถาแปดเหลยม ถดขนไปเปนยอดทรงระฆงทพงทลายไปคราวแผนดนไหวเมอป พ.ศ. ๒๐๘๘

๒.วหาร มประวตกลาวถงการสรางวหารของวดนหลายครงคอตงแต หลงจาก เจดยหลวงสรางเสรจพระราชมารดาของพระเจาตโลกราชโปรดใหสรางวหาร พรอมทงหลอพระประธานคอ พระอฎฐารสพรอมกนดวย ตอมาราว พ.ศ. ๒๐๑๗ พระเจาตโลกราชโปรดใหรอแลวสรางใหม ราว พ.ศ.๒๐๔๖ พระเมองแกวโปรด ใหขยายวหารใหกวางขน ในสมยพระเมกฏฯพระวหารเกดเพลงไหมจงสรางขน ใหมแตไมระบปมสราง ตอมาราว พ.ศ. ๒๓๖๙ เรมตนสรางวหารอกครงหนง (แต เอกสารบางฉบบระบวารอวหารหลงเกาแลวสรางในป พ.ศ. ๒๔๒๓) อยางไรก ตามวหารองคปจจบนนเปนการเรมสรางครงสดทายเมอป พ.ศ. ๒๔๗๒ โดยพระ อบาลคณปมาจารย (จนทร สรจนโท) ดวยความเหนชอบจากเจาแกวนวรฐ ลกษณะเปนวหารแบบลานนาประยกต ๓.เจดยราย ๒ องค ไมมประวตเกยวกบเจดยทงสององคน แตจากลกษณะศลปกรรมนนอาจจะมอายราวปลายพทธศตวรรษท ๒๑ ได อยางไรกตามอาจเปนไปไดวาเปนการจ าลองแบบและสรางขนเมอไมนานมานเอง


88

๔. พระอฎฐารส พระประธานในวหารซงสรางมาแลวตงแตราวพทธศตวรรษท ๒๐ ลกษณะของศลปกรรมม อทธพลศลปะสโขทยปะปนดวย ๕. เสาอนทขล เปนเสาทยายมาจากวดอนทขลซงมผใหเหตผลในการยายวาเปน เพราะพระเจากาวละ ถอวาเปนการตงเมองใหมจงตองท าพธกลปบาตวางเสาหลกเมองใหม ๖. กลมพระพทธรปทประดษฐานบนฐานชกชในวหาร สวนใหญจะเปนพระพทธรปส ารดปางมารวชย ศลปะลานนา สกลชางเชยงใหม อายราวพทธศตวรรษท ๒๑ และบางองคกมจารกบอกศกราชในการสรางดวย เชน พระพทธรปองคหนงทมจารกบอกศกราชตรงกบ พ.ศ. ๒๐๒๕ ชนดส ารดขนาดหนาตกกวาง ๗๗ เซนตเมตร สงตลอดฐาน ๑๑๐ เซนตเมตร ฐานกวาง ๘๔ เซนตเมตร เปนตน ๗. งาชางแกะสลกรปพระพทธรป เปนงาของชางชอ ปราบเมองมา หลงจากทตายไป แมเจาค าแผน เจานอยมหาพรหม และเจาหนานมหาเทพ ไดเปนผคดสลกไว กรมศลปากรประกาศขนทะเบยนวดเจดยหลวง ๒ ครง คงน ๑. ประกาศขนทะเบยนในราชกจจานเบกษา เลมท ๗๗ ตอนท ๓๒ ลงวนท ๑๙ เมษายน

๒๕๐๓ ๒. ประกาศก าหนดขอบเขตในราชกจจานเบกษา เลมท ๙๗ ตอนท ๔๑ ลงวนท ๑๔ มนาคม ๒๕๒๓

วดเชยงมน วดเชยงมนตงอยทต าบลศรภม อ าเภอเมองเชยงใหม ต านานพนเมองเชยงใหมกลาววา พญามงรายมาตงในชยภมทเรยกวา เชยงมน เมอ พ.ศ. ๑๘๓๖ แลวใหตงบานเมองขนเรยกวาบานต าบานสง บรเวณทพญามงรายมาตงอยทนน ตอมาไดสรางเปนวดชอวดเชยงมน และเขาใจกนวาเปนวดแหงแรกของเชยงใหม สงส าคญภายในวดมดงน ๑. เจดย ตามประวตนนเขาใจวาสรางขนครงแรกราว พ.ศ. ๑๘๓๙ บรเวณ

หอนอนของพญามงราย ตอมามการซอมแซมในราว พ.ศ. ๒๐๑๔ โดยพระเจาตโลกราชโปรดใหซอมดวยศลาแลง แตจากลกษณะปจจบนยงไม สามารถใชหลกฐานทางศลปกรรมเทาทปรากฏอยเทยบเคยงไดกบรปแบบ ของเจดยคราวแรกสรางได แตอาจกลาวไดวาจากลกษณะของสวนยอดแมวา จะใกลเคยงกบยอดเจดยเมองเชยงใหมราวพทธศตวรรษท ๒๑ สงทนาสงเกต คอความยาวของชน บวถลาเหนอเรอนธาตแตละ


89

ดานมความยาวไมเทากนซง เปนผลเนองมาจากการยกเกจของเรอนธาตทผานการบรณะมาแลว แสดงวา สวนยอดนนคงจะซอมใหมเชนกนซงอาจเปนไปไดส าหรบการซอมราว พ.ศ. ๒๑๑๔ โดยพญาแสนหลวง ส าหรบลวดลายประดบและจระน าเรอนธาตนนคง ปรบเปลยนกนราวพทธศตวรรษท ๒๕ นเอง ๒.วหาร ตามประวตกลาววาเจาราชวงศไดรอเอาหอของพระยาธรรมลงกา

มาสรางแตวหารหลงเดมนนไดมการรอถอนไปแลว แตภายในยงคงมโขง ปราสาททเปนรนเดยวกบการสรางวหารอย

๓.หอไตร สองชนใตถนโลง ฝาผนงชนบนมภาพลายทอง แตคงมการบรณะ ใหมแลว

๔. พระอโบสถไมพบประวตวาเรมสรางขนเมอใดแตราวพ.ศ.๒๓๔๗ พระเจากาวละกบพระมหาสงฆราชาเจา ไดสรางปฏสงขรณพระอโบสถในวด เชยงมน

แตจากสภาพในปจจบนเขาใจวาลายประดบหนาแหนบ โกงควนนคงมการซอมแซม ขนภายหลงในสมยเจาอนทวชยานนท ราว พ.ศ. ๒๔๑๖ ๕. กลมพระพทธรปในอโบสถ มอยองคหนงทส าคญคอพระพทธรปปางอมบาตร

มจารกระบวาสราง เมอ พ.ศ. ๒๐๐๘ นบเปนพระพทธรปทมจารกเกาทสดทพบใน เมองเชยงใหมและนาจะเปนรปแบบทปรากฏขนในลานนากอนทจแพรกระจายไปใน ดนแดนใกลเคยงเชนทพบกนมากในเมองนานและหลวงพระบาง ๖.พระพทธรปศลา ขางซายมรปชางนาฬคร ขางขวาเปนรปพระอานนท เปนพระพทธรป ในศลปะปาละ สรางขนราวพทธศตวรรษท ๑๕ มต านานเลาวาไดน าพระพทธรปนจาก ลงกาผานศรสชชนาลย ล าปาง และถงเชยงใหม ในสมย พระเจาตโลกราช ตอมาราว พ.ศ. ๒๓๓๔ พระเจากาวละไดสรางฐานพระพรอมซมท าดวยไมลงรกปดทอง กรมศลปากรประกาศขนทะเบยนวดเชยงมน ๒ ครง ดงน ๑.ประกาศขนทะเบยนในราชกจจานเบกษา เลมท ๕๒ ตอนท ๗๕ ลงวนท ๘ มนาคม ๒๔๗๘ ๒.ประกาศก าหนดขอบเขตในราชกจจานเบกษา เลมท ๙๖ ตอนท ๑๔๕ ลง วนท ๒๑ สงหาคม ๒๕๒๒

วดพระสงหวรมหำวหำร (ภำพถำยเกำ)


90

พระบำทสมเดจพระปกเกลำเจำอยหวและสมเดจพระนำงเจำร ำไพพรรณฯ ประทบทอดพระเนตรกำรแหครวทำนบเวณดำนหนำวหำรวดพระสงห


91

วดพระสงห (ภำพถำยปจจบน)

วดพระสงหวรมหาวหาร ต าบลพระสงห อ าเภอเมองเชยงใหม เดมชอวดพระเชยง พระเจาผายทรงสถาปนาเมอพ.ศ. ๑๘๘๗ โดยในครงแรกโปรดใหสรางพระเจดยเพอบรรจอฐและองคารของพระเจาค าฟพระราชบดาและนมนตพระอภยจฬาเถระพรอมศษยสงฆจากหรภญชยมาจ าพรรษาทน หลงจากนนมาวดพระสงหไดกลายเปนวดทเปนศนยกลางของพระสงฆนกายพนเมองเดมอยางตอเนอง และพระสงฆในวดนกปรากฏบทบาทในทางการเมองการปกครองของเชยงใหมอยหลายครงดวย สงส าคญภายในวดม ดงน ๑. เจดยพระประธาน เปนเจดยทรงระฆงแบบพนเมองแตมฐานชางลอม ซงอาจเปนการ

ยอมรบการเขามาของพทธศาสนาแบบลงกาวงศทมาจากสโขทยของ พระนกายพนเมองทมวดพระสงหเปนศนยกลางในขณะนน เจดยองคนนาจะสรางราวกลางพทธศตวรรษท ๒๐

๒. วหารลายค าและมณฑปปราสาทดานหลง เขาใจวาวหารหลงนและมณฑปดานหลงสรางมาแลวตงแตราวพทธศตวรรษท ๒๐ แตมการซอมแซมมาโดยตลอด มณฑปปราสาทดานหลงนนเขาใจวายงคงรปแบบเดมคอนขางมาก แตวหารองคปจจบนนนคงเปนรปแบบวหารราวปลายพทธศตวรรษท ๒๔ นอกจากนภายในวหารยงม


92

จตรกรรมลายค าภาพจตรกรรมฝาผนงเรอง สงขทองและสวรรณหงส ซงเขยนโดยชางชอ เจกเสง และ หนานโพธา ซงผ เขยนเรองสวรรณหงสนนคอนขางจะไดรบอทธพลจากภาคกลางมามาก ในขณะทผ เขยนเรองสงขทองคอนขางจะเปนชางพนเมองและสามารถสอดแทรกวถชวตความเปนอยของชาวเชยงใหมในยคนนไดเปนอยางด

๓. พระอโบสถ ปรากฏจารกระบวาสรางเสรจเมอ พ.ศ. ๒๓๕๕ ลกษณะทเปนอยในปจจบนคงไมมการเปลยนแปลงไปมากนก นอกจากการเสาไมหนามขดานทศเหนอ การตดปลายแปของหนาแหนบทผโดยครบาศรวชย และการปนลวดลายปนปนซอมตามแบบเดมทหนาแหนบดานทศเหนอ หลกฐานเอกสารบางฉบบกลาววาเปนอโบสถส าหรบท าสงฆกรรมรวมกนระหวางภกษและภกษณ ซงยงคงเปนปญหาทถกเถยงกนอยวาจะเปนจรงไดหรอไมนอกจากนยงมมณฑปทรงปราสาทภายในอโบสถทสรางขนราว พ.ศ. ๒๓๖๑ ดวย

๔. หอไตร เปนอาคารสองชน ขางลางกออฐถอปนขางบนเปนอาคารไมสรางเสรจพรอมกบอโบสถเมอ พ.ศ. ๒๓๕๕ และคงมการบรณะอกครงหนงในสมย ครบากญจณมหาเถระ และการซอมแซมครงสดทายเมอ พ.ศ. ๒๔๖๙ การซอมแซมครงสดทายคงเปนการเปลยนปานลม และปนลวดลายปนปนทผนงไมและหนาแหนบมขใหม แตส าหรบประตมากรรมเทวดาและลวดลายปนปนรปสตวในกรอบชองกระจกนนคงเปนรปเดมตงแตแรกสราง

๕. มกลมพระพทธรปหลายองค ในวดพระสงหทส าคญคอ พระพทธสหงค พระเจาทองทพยทมจารกระบวาสรางเมอ พ.ศ. ๒๐๒๐ นอกจากนยงม กลมพระปางอมบาตร กลมพระพทธรปปางเปดโลกทมอทธพลศลปะสโขทยเขามาปะปน กลมพระทรงเครองทรบอทธพลจากศลปะอยธยา และกลมพระทมลวดลายประดบจวรอนเปนกลมพระทรบอทธพลจากศลปะรตนโกสนทร

กรมศลปากรประกาศขนทะเบยนวดพระสงห ๒ ครง ดงน ๑. ประกาศขนทะเบยนในราชกจจานเบกษา เลมท ๕๒ ตอนท ๗๕ ลงวนท ๘ มนาคม

๒๔๗๘ ๒. ประกาศก าหนดขอบเขตในราชกจจานเบกษา เลมท ๙๖ ตอนท ๙๗ ลงวนท ๑๖

มถนายน ๒๕๒๒


93

วดพระธำตดอยสเทพรำชวรวหำร (ภำพถำยเกำ)

พระบำทสมเดจพระปกเกลำเจำอยหว และ ประทบส ำรำญพระอรยำบถ บนลำนทประดษฐำนพระบรมธำตดอยสเทพ


94

สมเดจพระนำงเจำร ำไพพรรณฯ ทรงชมดอกกหลำบ บรเวณต ำหนกเจำดำรำรศมบนดอยสเทพ

วดพระธำตดอยสเทพ (ภำพถำยปจจบน)

วดพระธาตดอยสเทพราชวรวหาร ต าบลสเทพ อ าเภอเมองเชยงใหม ต านานวดพระธาตดอยสเทพกลาววา พระธาตทพระสมณะน ามาจากสโขทยนน แตกตวเปน ๒ องค หลงจากบรรจทเจดย วดสวนดอกองคหนงแลวจงไดอาราธนาอกองคหนงขนหลงชางเพอจะหาทประดษฐาน ชางไดเดนขนไปบนยอดดอยสเทพแลวคกเขาลงไมยอมเดนตอ จงสรางสถปบรรจพระธาตขนในป พ.ศ. ๑๙๒๗ ตอมาเมอ พ.ศ. ๒๐๖๙ พระเมองแกวโปรดใหบรณะปฏสงขรณใหมและเสรมเจดยใหกวางและสงขน หลงจากนนกมการบรณะและสรางโบราณสถานในวดอกหลายครง พระธาตดอยสเทพกลายเปนโบราณสถานทศกด

สทธคบานคเมองของเชยงใหมสบมาชานาน ตอมาราว พ.ศ. ๒๔๗๘ ครบาศรวชย ไดสรางถนนจากเชง ดอยสเทพขนไปจนถงพระธาตดอยสเทพส าเรจ


95

สงส าคญภายในวดมดงน ๑. เจดย เปนเจดยทรงระฆงสบสองเหลยม จากรปแบบอาจเปนลกษณะทบรณะในสมย

พระเกษเกลาราว พ.ศ. ๒๐๘๑ ๒. วหาร ตามประวตกลาววาสรางขน พ.ศ. ๒๓๔๘ โดยพระเจากาวละ แตตอมาคงถก

บรณะอยางตอเนอง ทส าคญคอทบนเพดานมรปแสดงถงกลมดาวนกขตฤกษ ๓. หลวงพออนเมอง ประดษฐานอยในพระวหารตรงระเบยงทางทศเหนอของพระธาต

ดอยสเทพ ศลปะลานนา สกลชางเชยงใหม พทธศตวรรษท ๒๒ ชนดส ารดปดทอง ขนาดหนาตกกวาง ๕๑ เซนตเมตร สงตลอดฐาน ๗๕ เซนตเมตร ฐานกวาง ๕๕ เซนตเมตร

๔. กลมพระพทธรปปางมารวชยประดษฐานอยในระเบยงรอบองค พระธาตดอยสเทพ ศลปะลานนา สกลชางเชยงใหม พทธศตวรรษท ๒๑-๒๒ ชนดส ารดปดทอง ขนาดหนาตกกวาง ๗๔ เซนตเมตร สงตลอดฐาน ๙๒ เซนตเมตร ฐานกวาง ๗๕ เซนตเมตร ๕. ภาพจตรกรรมฝาผนงรอบระเบยงซงเขยนโดย บญปน พงษประดษฐ เปนภาพจตรกรรมฝาผนงทเรมเขยนตามแบบแนวจตรกรรมตะวนตก กรมศลปากรประกาศขนทะเบยนวดพระธาตดอยสเทพในราชกจจานเบกษา เลมท ๕๒ ตอนท ๗๕ ลงวนท ๘ มนาคม ๒๔๗๘

วดสวนดอก (ภำพถำยปจจบน)


96

วดสวนดอก ตงอยทต าบลสเทพ อ าเภอเมองเชยงใหม ตามประวตกลาววาเมอ พ.ศ. ๑๙๑๔ พระเจากอนาไดยกอทยานของพระองคใหเปนวดชอวา วดสวนดอกไมจากนนพระองคไดอาราธนาพระมหาสมนเถระจากวดพระยนใหมาจ าพรรษายงเมองเชยงใหมทพระอารามแหงน ตอมาราวพ.ศ. ๑๙๑๖ พระสมนเถระไดสรางเจดยขน เพอบรรจพระบรมธาตทน ามาดวย สงส าคญภายในวดมดงน เจดยประธานทรงระฆงแบบพนเมองตงอยบนฐานขนาดใหญแตเดมควรมรปชางประดบโดยรอบ ทงสดานของฐานมบนไดทางขนลานประทกษณทงสดาน มมกรคายนาคปนปนเปนราวบนไดมกรคายนานนมอายราวพทธศตวรรษท ๒๑ ส าหรบเจดยและโขงบนไดทางขนนาจะซอมครงใหญในสมยครบาศรวชย เมอ พ.ศ. ๒๔๗๒ ๒. วหาร เปนวหารโถงขนาดใหญ สรางในสมยครบาศรวชย ๓. กบรรจอฐเชอสายเจาผครอง นครเชยงใหม ๔. พระเจาเกาตอ ประดษฐานอยในพระวหารวดเกาตอ ซงปจจบนวดเกาตอได รวมเขาเปนวดเดยวกนกบวดสวนดอก ตามหลกฐานเอกสารระบวาเรมสราง ขนเมอ พ.ศ. ๒๐๔๗ จากนนในป พ.ศ. ๒๐๕๓ ไดยายไปประดษฐานท อโบสถวดสวนดอก กรมศลปากรประกาศวดทะเบยนวดสวนดอก ๒ ครง ดงน


97

๑. ประกาศขนทะเบยนในราชกจจานเบกษา เลมท ๕๒ ตอนท ๗๕ ลงวนท ๘ มนาคม ๒๔๗๘

๒. ประกาศก าหนดขอบเขตในราชกจจานเบกษา เลมท ๙๗ ตอนท ๔๑ ลงวนท ๑๔ มนาคม ๒๕๒๓

๔.๔ วตถสงของทมควำมเกยวของกบกำรเสดจเลยบมณฑลฝำยเหนอและ

มณฑลพำยพ

สงของพเศษและสตวมงคล ทเจานาย และราษฎรน ามาทลเกลาถวาย พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯในคราวเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ และมณฑลพายพ พ.ศ.๒๔๖๙ ประกอบดวยสงตางๆดงตอไปน เมองพษณโลก มการทลเกลาฯ ถวายลงเผอก ตามคตโบราณเรองสตวคพระบารม สวนการทลเกลาฯ ถวายหมอนองปก ๒ ใบ ของครและนกเรยนโรงเรยนเฉลมขวญสตรและโรงเรยนผดงนารนนแมเปนของมคาเพยงเลกนอยแตสะทอนใหเหนถงคณคาของผลงานประดษฐทคณะครและนกเรยนมความภาคภมใจและน าขนทลเกลาฯถวาย เมองเชยงใหม มการทลเกลาฯ ถวายชางส าคญซงภายหลง๘นระวางเปนชางเผอกทมสเตอร แมคฟ ผจดการหางบอเนยว กราบบงคมทลถวาย นอกจากนกลมพอคาจนไดทลเกลาถวายกมฮวยองตว กบหบกาไหลทองบรรจค าถวายชยมงคล หลงหบมอกษร จนลงยา ๔ ค า “เซยว ซว บอ เกยง” แปลวาขอใหพระองคมพระชนมายยงยนนาน ในสวนของครชาวตางประเทศทมโอกาสเขาเฝารบเสดจฯ กไดทลเกลาฯถวายสงของบางอยาง เชน อาจารยแฮรส ครใหญโรงเรยนปรนสรอแยล ทลเกลาฯ ถวายหบพระโอสถมอกษรจารกวา “Presented to His Gracious Majesty King Prajadhipok on the occasion of His Majesty ‘s visit to the Prince Royal’s College ครใหญโรงเรยนดาราเหนอไดทลเกลาฯถวายผาลกไมปโตะ ครใหญโรงเรยนดาราใตไดทลเกลาฯถวายหมอนปกเปนรปพญานาคและงไขวกนมพระมหาพชยมงกฎและเครองมงคล ๘ ประการทขอบ เนองจากพญานาคเปนปนกษตรยพระราชสมภพของสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ สวนงเปนปนกษตรยพระราชสมภพของรชกาลท ๗ ชาวละวะเขาเฝาและทลเกลาฯ ถวายดอกเอองแซะ ยาเสน กลองไมไผ ขง และผาหมนอน


98

เมองแพร หลงจากพธพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมองแพรแลว พระยากรงศรสวสดการผวาราชการจงหวดแพร ทลเกลาฯถวายงาชางแกะสลกเปนรปพระพทธรปประจ าเมอง สวนคณหญงจนค า ภรรยาเจาบรรตนทลเกลาฯถวายงาชาง ๑ ค เมองนครล าปาง หลงจากทรชกาลท ๗ ประกอบพระราชพธพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมองล าปางแลว พระยาสเรนทรราชเสนาทลเกลาฯถวายธารพระกรแกรชกาลท ๗ สวนคณหญงสเรนทรราชเสนาทลเกลาฯ ถวายพระแสแกสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ นอกจากนนายสก สทธพลเมฆ พอคาชาวล าปาง ทลเกลาฯ ถวายพระแกวเขยวซงภายหลงถวายพระนามวา พระแกวนลกณฐพรพายพ เปนพระแกวประจ ารชกาลท ๗ เมองล าพน หลงจากทรชกาลท ๗ ประกอบพระราชพธพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมองล าพนแลว พลตรเจาจกรค าขจรศกดเจาผครองนครล าพน และเจาสวนบญภรรยาเจาจกรค าขจรศกด ไดเขาเฝาทลเกลาฯ ถวายขนทองค า ๑ ค น าหนก ๑๐๐ บาท สลกลายเปนต านานเมองล าพน เมองเชยงราย หลงจากทรชกาลท ๗ ประกอบพระราชพธพระราชทานพระแสงราชศสตราประจ าเมองเชยงรายแลว อ ามาตยเอกพระยาราชเดชด ารง ผวาราชการจงหวดเชยงรายไดเขาเฝาทลเกลาฯถวายวตถโบราณรปหงส หลวงดลยธารณปรชาไวท ผพพากษาศาลจงหวดเชยงราย เขาเฝาทลเกลาฯถวายพระพทธรปปางสมาธท าดวยนาก ประทบนงขดสมาธเพชร มลายลกษณ และธรรมจกรทฝาพระบาททงสองขาง เปนพระพทธรปโบราณไดจากเมองพะเยา ภายหลงอญเชญมาประดษฐาน ณ พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร


99

บทท ๕ บทสรปและขอเสนอแนะ

ในการศกษาพระราชกรณยกจเกยวกบการเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอ และมณฑลพายพ พ.ศ. ๒๔๖๙ ของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชน ครงน ผวจยไดใชวธการวจยทางประวตศาสตรดวยการตความและอธบายความจากหลกฐานชนตน อาท จดหมายเหตการณเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ จดหมายเหตพระราชกจรายวน พระราชหตถเลขา พระบรมราชโองการ พระบรมราโชวาท พระราชด ารส หนงสอราชกจจานเบกษา หนงสอพมพขาวเสดจ และรายงานการประชมเกยวกบการวางแผนการจดท างบประมาณรายจายและก าหนดเสนทางเสดจพระราชด าเนน รวมทงยงมการรวบรวมภาพถายเกาและเกบขอมลภาคสนาม โดยการเดนทางส ารวจเสนทางในจงหวดตางๆตามรอยเสดจฯ ไดแก พษณโลก แพร ล าปาง พะเยา เชยงราย เชยงใหมและล าพน ซงเปนการบนทกสภาพปจจบนของสถานทเสดจฯเทาทท าไดในเวลาจ ากดในปงบประมาณ ๒๕๕๐ หลงจากเกบขอมลเอกสารและขอมลภาคสนาม รวมทงการวเคราะหหลกฐานทเกยวของของผวจย พบวา สาเหตและปจจยทเอออ านวยในการเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ ประกอบดวย ๔ ประการ คอ ประการแรก ความเจรญทางคมนาคมทางการรถไฟ ซงเรมมการขยายเสนทางรถไฟสายเหนอ การสรางทางรถไฟสายเหนอเรมในพ.ศ. ๒๔๔๔ ใชเวลา ๖ ปจงถงพษณโลก การกอสรางชะงกไปหลายป จนกระทง พ.ศ. ๒๔๕๙ จนถงล าปาง และพ.ศ. ๒๔๖๔ ถงเชยงใหม เปนสถานสดทายของรถไฟใชเวลาเพยง ๒๖ ชวโมงเทานน70

70 ศกษารายละเอยดจาก พนพร พลทาจกร. กำรเปลยนแปลงเศรษฐกจในมณฑลพำยพหลงจำกตดเสนทำงรถไฟ

สำยเหนอ. พ.ศ. ๒๔๖๔ -๒๔๘๔ . วทยานพนธบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๓๐, หนา ๑๖๕.


100

ประการทสอง มณฑลพายพมทรพยากรปาไมอดมสมบรณเปนทหมายปองของพอคาชาวตางประเทศ ซงตอมาจะพบวาชวงเวลาดงกลาวเปนจดเรมตนของการกอตวของบทบาทนายทนพอคาทมผลตอการขยายตวของทนนยมในภาคเหนอของไทยในเวลาตอมา ประการทสาม พระบรมราโชบายทางการเมองการปกครอง ซงเปนรฐประศาสโนบายตามรอยพระบรมชนกนาถ ในการเสดจบ าเพญพระราชกรณยกจตางๆทส าคญ อาท การพระราชทานพระแสงราชศสตรา และการเสดจเยยมราษฎรในมณฑลพายพดวยพระองคเอง ประการทส การเสดจพระราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพเกดขนหลงครองราชยเพยงปเศษ และภายหลงการทราบขาวการพบชางเผอกส าคญในรชกาล ท าใหเสดจฯไปทอดพระเนตรและท าการสมโภช เพอเปนสญลกษณแหงพระบญญาบารม นอกจากน ยงพบสาเหตของการเลอกชวงเวลาในการเสดจฯ ดงกลาว จากการศกษาพบวาเปนชวงเวลาส าคญทางวฒนธรรมของชาวลานนา ชาวชนเผาและชาวจนซงด าเนนชวตอยางสงบสนตและมการผสมผสานทางวฒนธรรมเปนเวลายาวนาน เปนชวงทเมองเชยงใหมมอากาศหนาวเยน สภาพภมประเทศงดงาม ดอกไมนานาพรรณกผลบานอยางพรงพรอม โดยเฉพาะดอกเอองแซะซงเปนดอกไมหายากและชาวชนเผาลวะถอวาเปนเครองบรรณาการส าหรบผปกครอง และทส าคญทสดกคอชวงเวลาดงกลาวตรงกบเทศกาลตรษจนทมการเฉลมฉลองวารดถขนปใหมของชาวจนทเขามาพงพระบรมโพธสมภาร สอดคลองกบพระบรมราโชบายในพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวในการทจะผกใจพสกนกรเชอสายจน71 การวจยครงนผวจยไดคนพบหลกฐานและขอมลใหม รวมทงสงของหลายชนทเกยวของในคราวเสดจ ไดแก หนงสอพมพขาวเสดจเปนหนงสอพมพรายวนฉบบแรกในมณฑลพายพใหขอมลเกยวกบการเสดจประทบอยในเมองเชยงใหมอยางนาสนใจ เอกสารพระราชด ารเกยวกบการสรางวงรมแมน าปง จงหวดเชยงใหม พรอมดวยแผนทแสดงแผนผงทดนบรเวณดงกลาว โบราณวตถทเกยวของกบการเสดจพระราชด าเนน ไดแก สงของทรชกาลท ๗ ทรงพระราชทาน ไดแก พระแสงราชศสตรา พระพทธรปทมราษฎรทลเกลาถวาย เชน พระแกวนลกณฐพรพายพ กณฑรปหงส และ และแจกนหนออนสลกลายแบบยโรป ๑ ค เปนสงของส าคญทรชกาลท ๗ ถวายเปนพทธบชาตอพระพทธชนราช เปนตน

71 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงมพระบรมราโชบายในการประนประนอมกบชาวจนทเขามาประกอบธรกจในประเทศ ศกษาไดจาก ณรงค พวงพศ “นโยบายเกยวกบการศกษาของคนจนในประเทศไทยในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต วทยาลยวชาการศกษา ประสานมตร,๒๕๑๔.


101

โบราณสถานและสถานทส าคญทางธรรมชาตทพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเคยเสดจฯ ไปถงนนกลายเปนสถานททองเทยวทางประวตศาสตรและธรรมชาตทนาสนใจและควรไดรบการสนบสนนใหมโครงการทศนศกษาตามรอยเสดจฯในโอกาสอนใกลนอยางยงยนตอไป ทงนรวมถงการสงเสรมใหมความรวมมอในการจดนทรรศการพเศษเคลอนทระหวางเครอขายหนวยงานทเกยวของกบการเสดจพระราชด าเนนในอดต นอกจากนในชวงเวลาทผานมากวา ๘๐ ป พระปรชาสามารถในการถายภาพยนตรเงยบและภาพนงเปนคณปการอยางยงตอวงการประวตศาสตรและโบราณคด โดยเฉพาะเรองพระปกเกลาศกษา เนองดวยภาพยนตรและภาพนงดงกลาวถอเปนหลกฐานขอมลส าคญทบนทกเรองราวเกยวกบสงคมวฒนธรรมประเพณ และภมประเทศรวมรชสมยอยางมากลน หลกฐานดงกลาวนอาจจดประกายใหเกดการศกษาคนควาและวจยเกยวกบเรองราวทถกบนทกและโลดแลนอยในภาพยนตรและภาพถายฝพระหตถใหสามารถสะทอนและบอกกลาวเรองราวในอดตไดอยางสมบรณตอไป


102

บรรณำนกรม

เอกสำรชนตนทยงไมไดตพมพ หอจดหมายเหตแหงชาต, กอง. เอกสารกระทรวงมหาดไทย รชกาลท ๗ รหสไมโครฟลม ม.ร. ๗ม/๕๒ รหสเอกสาร ร.๗ม๒๘ ซอมสราง :เรองสรางพระราชวงทเชยงใหม (๘– ๓๐ ม.ย.๒๔๗๐) . . เอกสาร รชกาลท ๗ รหสไมโครฟลม ม.ร.๗ม/๕ รหสเอกสาร ร.๗ม.๓๐ เรอง มณฑลพายพ : เจาลาวลงมาเฝา (๒๗ ธ.ค.- ๑๒ ม.ค. ๒๔๖๘) . . เอกสารรชกาลท ๗รหสไมโครฟลม ม.ร๗ม/๕๒ รหสเอกสาร ร.๗ม.๓๐

เรองมณฑลพายพ : รฐประศาสโนบายเรองคดใหลาวในมณฑลพายพกลบเปนคนไทย (๒๐ มนาคม ๒๔๖๘)

. เอกสาร รชกาลท ๗รหสไมโครฟลม ม.ร.๗ม/๕๒ รหสเอกสารร.๗ม.๓๐ เรองมณฑลพายพ : ขายทอดตลาดคมเจาหลวงนครล าปาง (๒๔

ม.ย. ๒๔๖๙ -๒๖ ก.ย. ๒๔๗๐) .เอกสารกาลท ๗ รหสไมโครฟลม ม.ร.๗ม/๕๒ รหสเอกสาร ร.๗ม.๓๐ เรองมณฑลพายพ : ท าศลาจารกไปปกทเชยงแสน (๒๒ –๒๖ ก.ค.๒๔๗๐) . เอกสารรชกาลท ๗ รหสไมโครฟลม ม.ร.๗ค/๑รหสเอกสาร ค.๑/๓ เรอง ยบมณฑล ๔ มณฑล ( ๓๑มนาคม ๒๔๖๘) .เอกสารรชกาลท 7 รหสไมโครฟลม ม.ร. ๗ บ. มวน ๘ เบดเตลด เรอง หนงสอพมพรายวนขาวเสดจประพาสมณฑลพายพ ๒๒ ม.ค.-๔ ก.พ. ๒๔๖๙ .เอกสารสวนพระองคสมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ รหสไมโครฟลม

ม.สบ.๒/๓๔ สบ.๒.๔๖(๑-๑๑) กลอง๑-๕ เรองแผนกหวเมองฝายเหนอ แผนท หอจดหมายเหตแหงชาต, แผนททดน กระทรวงมหาดไทย ผร.๗.๓๖ แผนททดน และบญชเจาของ ทดนบรเวณบานชาวบานใน จ.เชยงใหม ซงจะตองซอใชในการสรางพระราชวง จ. เชยงใหม


103

หนงสอและเอกสำรทตพมพแลว กมล มโนชญากร. รองอ ามาตยตร (ผรวบรวม) จดหมำยเหคเสดจพระรำชด ำเนรเลยบ

มณฑลฝำยเหนอ พระ พทธศกรำช ๒๔๖๙. พระนคร : โรงพมพโสภณพ พรรฒธนากร, ๒๔๗๔.(พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรด เกลาฯใหพมพพระราชทานในวนขนปใหม พ.ศ. ๒๔๗๔) จดหมำยเหตพระบำทสมเดจพระปกเกลำเจำอยหว และสมเดจพระนำงเจำร ำไพ พรรณ พระบรมรำชนเสดจพระรำชด ำเนนประพำสจงหวดล ำพนเมอปชำล พ.ศ.๒๔๖๙ พระนคร : กรมศลปากร,๒๕๐๗. (พมพอนสรณงานพระราชทานเพลง ศพเจาหญงล าเจยก ณ ล าพน) จดหมำยเหตพระบำทสมเดจพระปกเกลำเจำอยหว เสดจเลยบมณฑลฝำยเหนอและ นครเชยงใหม พ.ศ.๒๔๖๙ พมพครงท ๕ . พระนคร : กองพมพสลากกนแบงรฐบาล , ๒๕๑๐.(พมพเปนอนสรณงานพระราชทานเพลงศพเจากาวละวงศ ณ เชยงใหม) จดหมำยเหตเสดจเลยบมณฑลฝำยเหนอและนครเชยงใหมพ.ศ.๒๔๖๙. พระนคร: โรง พมพโสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๗๐. (พมพเปนอนสรณงานพระราชทานเพลงศพ มหาอ ามาตยโท พลตรเจาบญวาทยวงษมานตย (บญวงษ ณ ล าปาง) จลจกรพงษ, พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจา. เกดวงปำรกส ฉบบสมบรณ : สมย

สมบรณำญำสทธรำชยและสมยรำชำธปไตย.กรงเทพฯ : รเวอรบคส, ๒๕๔๐. บญเสรม สาตราภย. เสดจลำนนำ. ๒ เลม พมพครงท ๒.กรงเทพฯ: อกษราพพฒน, ๒๕๓๒. บรรเจด อนทจนทรยง.(บรรณาธการ) จดหมำยเหตพระรำชกจรำยวนในพระบำทสมเดจ พระปกเกลำเจำอยหว รชกำลท ๗ กรงเทพฯ: คณะกรรมการช าระประวตศาสตร ปกเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. พระราชด ารสและพระบรมราโชวาทในการเสดจพระ ราชด าเนนเลยบมณฑลฝายเหนอและมณฑลพายพ พทธศกราช ๒๔๖๙. กรงเทพฯ : โรงพมพกรงเทพฯ, ๒๕๒๗. (พมพในงานบ าเพญพระราชกสลพระบรมศพสมเดจพระ นางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท ๗) ประมวลพระฉำยำลกษณและภำพพระรำชกรณยกจสมเดจพระนำงเจำร ำไพพรรณ พระบรมรำชนในรชกำลท ๗ กรงเทพฯ : โรงพมพกรงเทพ ,๒๕๒๗.(ส านกราชเลขาธการจดพมพในการพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ สมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท ๗) พนพศมย ดศกล,ม.จ.“รชกาลท ๗ เศรษฐกจตกต าและเสดจเลยบมณฑลฝายเหนอ “ ศลปวฒนธรรม ๒๐(เม.ย. ๒๕๔๒) ,๖๔-๗๓.


104

ส. พลายนอย. พระบาทสมเดจฯพระปกเกลาเจาอยหว. กรงเทพฯ : โรงพมพไทยวฒนาพานช จ ากด, ๒๕๔๒

สวทย ไพทยวฒน. “พระราชประวตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวจากเอกสารประวต ศาสตร” ใน พระรำชประวตพระบำทสมเดจพระปกเกลำเจำอยหว จำกขอมลประวตศำสตรบอกเลำ. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๓๖.

งำนวจยและวทยำนพนธ พนพร พลทาจกร. “กำรเปลยนแปลงเศรษฐกจในมณฑลพำยพหลงจำกตดเสนทำง

รถไฟสำยเหนอ พ.ศ. ๒๔๖๔ -๒๔๘๔ ”. วทยานพนธบณฑตวทยาลย มหาวทยาลย ศลปากร, ๒๕๓๐ ชศร มณพฤกษ. “นโยบำยเศรษฐกจของพระบำทสมเดจพระปกเกลำเจำอยหว” งานวจยเสนอตอสถาบนพระปกเกลา มนาคม ๒๕๕๐. ชาญชย รตนวบลย. “บทบำทอภรฐมนตรสภำในรชสมยพระบำทสมเดจพระปกเกลำ เจำอยหว”วทยานพนธปรญญามหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยสรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, ๒๕๑๙. ทศนย ดวงรตน. “กำรแกไขปญหำเศรษฐกจในสมยรชกำลท ๗ (พ.ศ. ๒๔๖๐-๒๔๗๗)” วทยานพนธมหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยสรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, ๒๕๓๐. มยร นกยงทอง. “ปญหำเศรษฐกจของไทยในรชสมยพระบำทสมเดจพระปกเกลำ

เจำอยหว วทยานพนธปรญญามหาบณฑต แผนกวชาประวตศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย,๒๕๒๐. วลยวภา จรญโรจน, ม.ล. “แนวพระรำชด ำรทำงกำรเมองของพระบำทสมเดจ พระปกเกลำเจำอยหว” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต มหาบณฑต แผนกวชา ประวตศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย,๒๕๒๐.


105

ประวตผวจย นำงฉตรบงกช ศรวฒนสำร

(ชอ-นำมสกลเดม นำงสำวจตนภำ ศำตะโยธน)

ทอยปจจบน ๗๓/๒ ม.๓ ซอยแจงวฒนะ๑ ถ.แจงวฒนะ แขวงตลาดบางเขน เขตหลกส กรงเทพฯ ๑๐๒๑๐ โทรศพท ๐๒-๕๒๑-๒๐๒๙ ๐๘๑-๖๕๙๔๙๒๒

กำรศกษำ -พ.ศ.๒๕๒๕ มธยมศกษาตอนปลาย โรงเรยนพบลวทยาลย (ศลป-ภาษาฝรงเศส) จ. ลพบร

-พ.ศ. ๒๕๒๙ ปรญญาศลปศาสตรบณฑต สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม -พ.ศ. ๒๕๓๐-๒๕๓๒ ศกษาตอปรญญาโทคณะศลปศาสตร สาขาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร -พ.ศ. ๒๕๔๖ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาประวตศาสตรศลปะ มหาวทยาลยศลปากร

ผลงำนวชำกำร -บทความเรอง สต : พธบชำยญตนเองของหญงหมำยในอนเดย

ตพมพในวารสารศลปวฒนธรรมปท ๑๑ ฉบบท ๕: มนาคม ๒๕๓๓ หนา ๒๔-๒๗ -บทความเรอง มำยำภำพสทศวรรษ : จตรกรรมพระรำชพธเดอนเกำ ทวดรำชประดษฐสถตมหำสมำรำม ตพมพในวารสารเมองโบราณ ปท ๒๙ ฉบบท ๔ ต.ค.-ธ.ค ๒๕๔๖ หนา ๔๖ – ๕๒.. - บทความเรอง กำรเฉลมพระรำชอภไธย “มหำรำช” สมเดจพระนำรำยณ (พ.ศ.

๒๑๙๙-๒๒๓๑) ตพมพในวารสารมนษยปรทศน ปท ๓ ฉบบท ๑ปการศกษา ๒๕๔๖ วารสารคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏจนทรเกษม หนา ๑๐๕ – ๑๑๑. -งานวจยเรอง กำรพระรำชพธสบสองเดอนในจตรกรรมฝำผนงวดรำชประดษฐสถตมหำสมำรำม กรงเทพมหำนคร ปรญญานพนธมหาบณฑต สาขาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา ๒๕๔๖


106

-บทความเรอง การวเคราะหและเปรยบเทยบจตรกรรมฝาผนงภาพสรยปราคาทวดราช ประดษฐสถตมหาสมาราม กรงเทพมหานคร และวดเสนาสนาราม จงหวด พระนครศรอยธยา ในกำรประชมทำงวชำกำร ครงท ๔๒ของ มหำวทยำลยเกษตรศำสตร วนท ๓-๖ กมภำพนธ ๒๕๔๗. - งานวจยเรอง กำรใชผงมโนทศนเพอพฒนำศกยภำพกำรศกษำ ประวตศำสตรไทยอยำงเปนระบบ : ประเมนจำกกำรทศนศกษำ โบรำณสถำนและวดในกรงเทพมหำนครและวดในจงหวด พระนครศรอยธยำ เสนอส านกวจยและบรการวชาการมหาวทยาลยราชภฏ จนทรเกษม ประจ าป ๒๕๔๗. -บทความเรอง หนงสอสอนพระพทธศำสนำส ำหรบเดก จำกพระรำชด ำรของ

พระปกเกลำสปจจบน ในรายงานประจ าปของมลนธพระบรมราชานสรณ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ ประจ าป ๒๕๔๙. -งานวจยเรอง พพธภณฑพระบำทสมเดจพระปกเกลำเจำอยหวกบกำรมสวน

รวมของชมชน เสนอตอ สถาบนพระปกเกลา ประจ าป ๒๕๔๙

กำรอบรม สมมนำ

- พ.ศ. ๒๕๔๒ อบรมหลกสตรมคคเทศกภาษาตางประเทศ รนท ๒ มหาวทยาลยรงสต

- พ.ศ. ๒๕๔๔ อบรมหลกสตร การจดท าแผนธรกจส าหรบผประกอบการธรกจทองเทยวขนาดเลกและขนาดกลาง ภายใตการลงทนเพอสงคม โดยการทองเทยวแหงประเทศไทย สถาบนอบรมวชาการโรงแรมและการทองเทยว

- พ.ศ. ๒๕๔๔ อบรมหลกสตรการจดธรกจการประชม การทองเทยวเพอเปนรางวล และการจดการแสดงสนคา ภายใตการลงทนเพอสงคม โดยการทองเทยวแหงประเทศไทย สถาบนอบรมวชาการโรงแรมและการทองเทยว

- พ.ศ. ๒๕๔๕ อบรมหลกสตรศลปะการจดประชมสมมนาและการจดการงานแสดงสนคา ตามโครงการความรวมมอระหวาง มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช กบ การทองเทยวแหงประเทศไทย

- พ.ศ. ๒๕๔๕ อบรมศลปะภาคฤดรอน ณ พพธภณฑสถานแหงชาต หอศลป - อบรมอาสาสมครพพธภณฑพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รนท ๑ /๒๕๔๖

ประสบกำรณท ำงำนทผำนมำ - พนกงานตอนรบและรบโทรศพท โรงแรมอมารแอรพอรต กรงเทพฯ - ครระดบมธยมศกษา โรงเรยนไผทอดมศกษา กรงเทพฯ

- มคคเทศกอสระทวไปภาษาไทยและภาษาองกฤษ - อาจารยพเศษ วชาอารยธรรมไทย และอารยธรรมตะวนตก


107

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย - อาจารยพเศษ วชาการพฒนาบคลกภาพในอตสาหกรรมบรการ วชาการพฒนาการทองเทยว และวชาการจดการอตสาหกรรมบรการ มหาวทยาลยราชภฏพระนคร - อาจารยประจ าภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยราชภฎจนทรเกษม

สถำนทท ำงำนปจจบน -นกวชาการพพธภณฑพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว สถาบนพระปกเกลา


108


109


110


111


112

บทที่ ๑ บทน ำ...เร อง “ตามรอยร ชกาลท ๗ เสด จฯเล ยบมณฑลฝ ายเหน อและมณฑลพาย

Documents