1 ૐ નમઃ સવ½ìાય । ીમȳ્ અȺૃતચƛિવરચત સંƨȢૃત કળશ સહત કિવવર બનારસીદાસĥ રચત નાટક સમયસાર (સરળ ટકા સહત) ટકાકાર દ°વર (સાગર)િનવાસી ȸુćલાલ ાવક અȵુવાદક ી . જલાલ ગરધરલાલ શાહ બી.એ.ઓનસ½ , એસ.ટ.સી., રાƧ˼ભાષારƗન કાશક ી દગƠબર ȑન ƨવાƚયાયમંદર ˼ƨટ સોનગઢ (સૌરાƧ˼)
1
ૐ
નમઃ સવ ાય
ીમ અ તચ િવરચત
સ ત કળશ સ હત
કિવવર બનારસીદાસ ર ચત
નાટક સમયસાર (સરળ ટ કા સ હત)
ટ કાકાર
દવર (સાગર)િનવાસી લાલ ાવક
અ વાદક
ી જલાલ ગરધરલાલ શાહ બીએઓનસ એસટ સી રા ભાષાર ન
કાશક
ી દગ બર ન વા યાયમ દર ટ સોનગઢ (સૌરા )
2
કાશક ય િનવદન
ી દ દાચાયદવ સમયસાર શા ની રચના કર ન ન સમાજ ઉપર મહાન ઉપકાર કય છ ી અ તચ ાચાય આ શા ની આ મ યાિત નામની સ ત ટ કા કર ન ગહન િવષયન પણ સરળ કય છ તથા તમણ આ શા ના કળશો સ ત પ ોમા ર યા છ િવ ય ી પાડ રાજમલ એ કળશો ઉપર બાલબોિધની ટ કા કર છ અન તના ઉપરથી િવ ાન પ ડત કિવવર ી બનારસીદાસ એ આ સમયસાર નાટકની રચના કર છ આ થ અ યા મ એક ઉ વલ ર ન છ અન પઠન-પાઠન માટ અ પયોગી છ ય દવ ી કાન વામીએ આ થ ઉપર પોતાની સચોટ અન બોધ શલીથી
રોચક વચન કયા છ તથી આ સવ આ મા ભવી મહા માઓનો ન જગત ઉપર પરમ ઉપકાર છ
ી લાલ ાવક ારા સપા દત સમયસાર નાટકનો આધાર લઈન આ સ થા તરફથી આ થ હ દ મા કાિશત કરવામા આ યો છ તનો જરાતી અ વાદ વઢવાણ િનવાસી સ મ મી ભાઈ ી જલાલ ગરધરલાલ શાહ જનવાણી યની ભ તવશ અ યત ઉ લાસ વક ત ન િનઃ હભાવ કર આ યો છ ત બદલ તમનો તઃકરણ વક આભાર માનીએ છ એ
આ થ ગટ કરવા માટ ભીલાઈ િનવાસી સ મ મી ી લચ ભાઈએ તમના િપતા ી તથા મા ીના મરણાથ 50001 આપલ છ તથા સ મ મી ભાઈ ી મ કચદ છોટાલાલ ઝોબા ળયાએ તમના ધમપ ની વ સમતાબનના મરણાથ
5001 આપલ છ આ રકમમાથી તઓ દરક આ થની 400 ત ળ કમત ખર દ લશ અન બાક વધલી રકમ આ થની કમત ઘટાડવા માટ લવામા આવશ ત બદલ તમન તથા તમના બીજનોન ધ યવાદ
આ થ ણકાય અજત ણાલયના સચાલક ી મગનલાલ ન ક છ ત બદલ તમનો આભાર માનીએ છ એ
OcircOcircનાટક નત હય ફાટક લત હOtildeOtilde પ ડત ના આ કથના સાર કોઈ ભ ય વ આ થના ઉ ચ આશયન તરમા પ રણમાવશ તના દય-કપાટ લી જશ અન
તમ આ મક યાણ અવ ય થશ
સોનગઢ
િવસ 2029 વશાખ દ-2 ય દવ ીની 84મી જ મજયતી
સા હ ય કાશન સિમિત ી દ ન વા યાયમ દર ટ સોનગઢ (સૌરા )
3
કિવવર બનારસીદાસ
સ ત વન-પ રચય જોક નધમના ધારક અન િવ ાનો ભારત- િમન પિવ બનાવી ગયા છ
તોપણ કોઈએ પોતા વન-ચ ર લખીન આપણી અભલાષા ત કર નથી પર આ થના િનમાતા વગ ય પ ડત બનારસીદાસ આ દોષથી ત છ તમણ પોત પોતાની કલમથી પચાવન વષ ધી તબા સ ય ચ ર લખીન નસા હ યન પિવ ક છ અન એક ઘણી મોટ ટન ર કર છ
ીમાન પિવ ચ ર OcircબનારસીિવલાસOtildeમા ન ઇિતહાસના આ િનક શોધક ીમા પ ના રામ મીએ છપા હ તના આધાર સ ત પ અહ ઉ ત કર એ છ એ
મ ય ભારતમા રોહતક ર પાસ બહોલી નામ એક ગામ છ યા રજ તોની વ તી છ એક વખત બહોલીમા ન િન ભાગમન થ િનરાજના િવ ા ણ ઉપદશ અન પિવ ચા ર થી ધ થઈન યાના બધા રજ તો ન થઈ ગયા અનNtilde
પહરી માલા મ કી પાયો કલ ીમાલ થાપયો ગોત િબહોિલયા િબહોલી-રખપાલ
નવકારમ ની માળા પહર ન ીમાળ ળની થાપના કર અન બહો લયા ગો રા બહો લયા ળ બ કર અન ર ર ધી ફલાઈ ગ આ ળમા પરપરાગત સવ 1643ના મહા મ હનામા ી બનારસીદાસ નો જ મ થયો
બા યકાળ
હરિષત કહ કિટમબ સબ સવામી પાસ સપાસ દહકો જનમ બનારસી યહ બનારસીદાસ
બાળક બ લાડકોડથી મોટો થવા લા યો માતા-િપતાનો ઉપર અસીમ મ હતો એક ઉપર કોન મ ન હોય સવત 1648મા સ હણી નામના રોગથી પીડાયો માતા-િપતાના શોકનો પાર ન ર ો મ-તમ કર ન મ -ત ના યોગથી સ હણીનો રોગ શાત થયો યા શીતળાએ ઘર લીધો આ ર ત
4
લગભગ એક વષ ધી બાળકન અ યત ક ટ પડ સવત 1650મા બાળક પાઠશાળામા જઈન પાડ પચદ ની પાસ િવ ા મળવવા શ ક બાળકની ઘણી તી ણ હતી ત બ- ણ વષમા જ સાર ર ત હોિશયાર બની ગયો
જન -પચક યાણકના રચિયતા પાડ પચદ અ યા મના િવ ાન અન િસ કિવ હતા
વખતનો આ ઇિતહાસ છ ત વખત દશમા સલમાનોની બળતા હતી તમના અ યાચારોના ભયથી બાળ-િવવાહનો િવશષ ચાર હતો તથી 9 વષની મર જ ખરાબાદના શઠ ક યાણમલ ની ક યા સાથ બાળક બનારસીદાસ ની સગાઈ કર દવામા આવી અન બ વષ પછ સ 1654મા મહા દ 12ન દવસ િવવાહ થઈ ગયા દવસ વ ઘરમા આવી ત જ દવસ ખરગસન ન યા એક ીનો જ મ થયો અન ત જ દવસ તમની દાદ મા પા યા આ
બાબતમા કિવ કહ છ Ntilde
નાની મરન સતા જનમ પ વધ આગૌન તીન કારજ એક િદન ભય એક હી ભૌન યહ સસાર િવડબના દખ ગટ દઃખ ખદ ચતર-િચ તયાગી ભય મઢ ન જાનિહ ભદ
બનારસીદાસ ની મર આ વખત 14 વષની થઈ ગઈ હતી બા યકાળ વીતી ગયો હતો અન વાવ થાની શ આત હતી આ વખત પ ડત દવદ પાસ ભણ એ જ તમ એક મા કામ હ ધનજયમાળા આદ કટલાક તકો તઓ શીખી ગયા હતા મ કmdash
પઢી નામમાલા શત દોય ઔર અનકારથ અવલોય જયોિતષ અલકાર લઘલોક ખડસફટ શત ચાર લોક
યૌવનકાળ
વાવ થાની શ આત ખરાબ હોય છ ઘણા માણસો આ અવ થામા શર રના મદથી ઉ મ થઈન ળની િત ઠા સપિ સતિત વગર સવનો નાશ કર નાખ છ આ અવ થામા વડ લોનો ય ન જ ર ણ કર શક છ ન હ તો શળતા રહતી નથી બનારસીદાસ પોતાના માતા-િપતાના એકના એક હતા તથી માતા-િપતા અન દાદ માનો તમના ઉપર અિતશય મ હોવો વાભાિવક છ
5
અસાધારણ મન લીધ વડ લોનો પર ટલો ભય હોવો જોઈએ એટલો બનારસીદાસ ન નહોતો તથીNtilde
તિજ કલકાન લોકકી લાજ ભયૌ બનારિસ આિસખબાજ આપણા ચ ર નાયક વાવ થામા અનગના રસમા મ ન થઈ ર ા હતા
ત વખત જોન રમા ખડતર ગ છ ય યિત ભા ચ (મહાકિવ બાણભ ત કાદ બર ના ટ કાકાર) આગમન થ યિત મહાશય સદાચાર અન િવ ાન હતા તમની પાસ સકડો ાવક આવતા જતા હતા એક દવસ બનારસીદાસ પોતાના િપતાની સાથ યિત ની પાસ ગયા યિત એ તમન સાર ર ત સમ શક તવો જોઈન નહ બતા યો બનારસીદાસ િત દન આવવા જવા લા યા પછ એટલો નહ વધી ગયો ક આખો દવસ યિતની પાસ જ પાઠશાળામા રહતા મા રા ઘર જતા હતા યિત ની પાસ પચસઘની રચના અ ઠૌન સામાિયક િત મણ છ દશા તબોધ કોષ અન અનક ટક લોક વગર િવષયો કઠ થ કયા આઠ ળ ણ પણ ધારણ કયા પણ હ ગારરસ ટ ો નહોતો
કટલાક સમય પછ બનારસીદાસ ના િવચારોમા પ રવતન થ સ ય ાનની યોત ત થઈ અન ગારરસ ય અ ચ થવા લાગી એક દવસ તઓ પોતાની િમ મડળ સાથ ગોમતીના લ ઉપર સ યા સમય હવા ખાઈ ર ા હતા અન નદ ના ચચળ મો ઓન ચ િ ની ઉપમા આપતા કાઈક િવચાર કર ર ા હતા પાસ એક પોથી પડ હતી કિવવર પોતાની મળ જ કાઈક ગણગણવા લા યા લોકો પાસથી સાભ છ ક એકવાર પણ બોલ છ ત નરક-િનગોદના અનક ખોમા પડ છ પણ માર કોણ ણ કવી દશા થશ ણ ઠનો એક સ હ બના યો છ મ આ તકમા ીઓના કપોલક પત નખ-
િશખની રચના કર છ હાય મ એ સા નથી ક તો પાપનો ભાગીદાર થઈ જ ગયો અન હવ બી માણસો પણ એ વાચીન પાપના ભાગીદાર થશ તથા લાબા સમય ધી પાપની પરપરા વધશ બસ આ ઉ ચ િવચારથી તમ દય ડગમગવા માડ તઓ બી કઈ િવચાર શ ા ન હ અન ન તો કોઈની ર લીધી પચાપ ત તક ગોમતીના અથાહ અન વગીલા વાહવાળા જળમા ફક દ ત દવસથી બનારસીદાસ એ એક નવીન અવ થા ધારણ કર Ntilde
6
િતસ િદનસ બાનારસી કરી ધમરકી ચાહ તજી આિસખી ફાિસખી પકરી કલકી રાહ
પાપકાય
કહ દોષ કોઉ ના તજ તજ અવસથા પાય જસ હાલકકી દશા તરણ ભય િમટ જાય
અન
ઉદય હોત શભ કમરક ભઈ અશભકી હાિન તાત તરત બનારસી ગહી ધમરકી બાિન
બનારસી સતાપજ ય રસના રિસયા હતા ત હવ જન ના શા તરસમા મ ત રહવા લા યા લોકો મન ગલી- ચયોમા ભટકતા જોતા હતા તમન હવ જનમદરમા અ ટ ય લઈન જતા જોવા લા યા બનારસીન જનદશન િવના ભોજન યાગની િત ા હતી તઓ ચૌદ િનયમ ત સામાિયક િત મણા દ અનક આચાર-િવચારમા ત મય દખાવા લા યા
તબ અપજસી બનારસી અબ જસ ભયો િવખયાત આ ામા અથમ લ નામના અ યા મ-રસના રિસક એક સ જન હતા
કિવવરનો તમની સાથ િવશષ સમાગમ રહતો હતો તઓ કિવવરની િવલ ણ કા યશ ત જોઈન આનદત થયા હતા પર તમની કિવતામા આ યા મક-િવ ાનો અભાવ જોઈન કોઈ કોઈ વાર ઃખી પણ થતા હતા એક દવસ અવસર પામીન તમણ કિવવરન પ રાજમ લ ત સમયસાર-ટ કા આપીન ક ક આપ એકવાર વાચો અન સ યની ખોજ કરો તમણ ત થ કટલીય વાર વા યો પર િવના તમન અ યા મનો યથાથ માગ ઝ ો ન હ અન તઓ િન યનયમા
એટલા ત લીન થઈ ગયા ક બા યાઓથી િવર ત થવા લા યાNtilde
કરનીકૌ રસ િમટ ગયો ભયો ન આતમસવાદ ભઈ બનારિસકી દશા જથા ઊટકો પાદ
તમણ જપ તપ સામાિયક િત મણા દ યાઓ બલ લ છોડ દ ધી યા ધી ક ભગવાનન ચડાવ નવ પણ ખાવા લા યા આ દશા ફ ત તમની જ નહોતી થઈ પણ તમના િમ ચ ભાણ ઉદયકરણ અન થાનમલ આદ પણ
7
આ જ ધારામા પડ ગયા હતા અન િન યનય એટલા એકા ત પ હણ કર લી હ કNtilde
નગન હ િહ ચાર જન િફરિહ કોઠરી માિહ કહિહ ભય મિનરાજ હમ કછ પિર હ નાિહ
સૌભા યવશ પ પચદ આ ામા આગમન થ પ ડત એ તમન અ યા મના એકા ત રોગથી િસત જોઈન ગો ટસાર પ ઔષધનો ઉપચાર કય ણ થાન અ સાર ાન અન યાઓ િવધાન સાર ર ત સમજતા જ તમની ખો લી ગઈNtilde
તબ બનારસી ઔરિહ ભયો સયાદવાદ પિરણિત પરણયો સિન સિન રપચદક બન બનારસી ભયો િદઢ જન િહરદમ કછ કાિલમા હતી સરહદન બીચ સોઉ િમટી સમતા ભઈ રહી ન ઊચ ન નીચ
કટલાક વષ મા તમણ ત તાવળ અ યા મબ ીસી મો પડ ફાગ ધમાલ િસ ચ દશી ટક કિવ િશવપ ચીસી ભાવના સહ નામ કમછ ીસી અ ટક ગીત વચિનકા આદ કિવતાઓની રચના કર આ બધી કિવતાઓ જનાગમન અ ળ જ થઈ છNtilde
સોલહ સૌ બાનવ લ િકયો િનયત રસ પાન પ કવીસરી સબ ભઈ સયાદવાદ પરમાન
ગો મટસાર વાચી લીધા પછ યાર તમના દયના પડ લી ગયા યાર ભગવાન દ દાચાય ણીત સમયસારનો ભાષા પ ા વાદ કરવા શ ક ભાષા-સા હ યમા આ થ અ તીય અન અ પમ છ એમા ઘણી સરળતાથી અ યા મ વા ક ઠન િવષય વણન ક છ સવ 1996મા એમનો એકનો એક િ ય પણ આ અસાર સસારમાથી િવદાઈ થઈ ગયો આ શોકનો તના દય ઉપર ઘણો ડો આઘાત થયો તમન આ સસાર ભયાનક દખાવા લા યો કારણ કNtilde
નૌ બાલક હએ મવ રહ નાિરનર દોય જય તરવર પતઝાર હવ રહ ઠઠસ હોય
8
તઓ િવચાર કરવા લા યા કNtilde
ત વદિ જો દિખય સતયારથકી ભાિત જય જાકો પિર હ ઘટ તય તાકો ઉપશાિત
પર
સસારી જાન નહ સતયારથકી બાત પિર હસ માન િવભવ પિર હ િબન ઉતપાત
કમભા ય કિવવર ણ વનચ ર ા ત નથી ભોદયથી કાઈ ા ત છ ત તમની 55 વષની અવ થા ધી ા ત છ અન ત તક
અ કથનાકના નામથી િસ છ તન કિવવર પોત પોતાની કલમથી લ છ લખક થમા પોતાના ણ અન દોષ બ િન પ પણ વણન ક છ કિવવરના વનની અનક જન િતઓ ચલત છ તમાથી કટલીક અહ કત કરવામા
આવી છ
કિવવર શતરજના મહાન ખલાડ હતા શાહજહા બાદશાહ એમની જ સાથ શતરજ ર યા કરતા હતા બાદશાહ વખત વાસમા નીકળતા હતા ત વખત પણ તઓ કિવવરન સાથ રાખતા હતા આ કથા સવ 1998 પછ ની છ યાર કિવવર ચ ર િનમળ થઈ ર હ અન યાર તઓ અ ટાગ સ ય વન ણપણ ધારણ કર ર ા હતા કહવાય છ ક ત વખત કિવવર એક ધર િત ા ધારણ કર હતી જન દવ િસવાય કોઈની પણ આગળ મ તક નમાવીશ ન હ યાર આ વાત ફલાતા ફલાતા બાદશાહના કાન પહ ચી યાર તઓ આ ય પા યા પણ ોધાયમાન ન થયા તઓ બનારસીદાસ ના વભાવથી અન ધમ ાથી સાર ર ત પ રચત હતા પર ત ાની સીમા અહ ધી પહ ચી ગઈ છ એ તઓ ણતા નહોતા તથી જ િવ મત થયા આ િત ાની પર ા કરવા માટ બાદશાહન એક મ ક ઝી પોત એક એવી જ યાએ બઠા ાર બ ના હ અન મા મા ની કયા િવના કોઈ વશ કર શક તમ નહો પછ કિવવરન એક નોકર ારા બોલાવવામા આ યા કિવવર બારણા પાસ આવીન અટક ગયા અન બાદશાહની ચાલાક સમ ગયા અન ઝટ દઈન બસી પછ તરત જ બારણામા પગ નાખીન દાખલ થઈ ગયા આ યાથી તમન મ તક નમાવ ન પડ બાદશાહ તમની આ મ ાથી બ સ થયા અન બો યા કિવરાજ
9
ઇ છો છો આ વખત માગો ત મળશ કિવવર ણ વાર વચનબ કર ન ક જહાપનાહ એ ઈ આજ પછ ફર કોઈવાર દરબારમા મન બોલાવવામા ન આવ બાદશાહ વચનબ હોવાથી બ ઃખી થયા અન ઉદાસ થઈન બો યા કિવવર આપ સા ન ક આટ કહ ન ત તઃ રમા ચા યા ગયા અન કટલાય દવસો ધી દરબારમા ન આ યા કિવવર પોતાના આ મ યાનમા લવલીન રહવા લા યા
એકવાર ગો વામી લસીદાસ બનારસીદાસ ની કા ય- શસા સાભળ ન પોતાના કટલાક િશ યો સાથ આ ા આ યા અન કિવવરન મ યા કટલાક દવસોના સમાગમ પછ તઓ પોતાની બનાવલી રામાયણની એક ત ભટ આપીન િવદાય થઈ ગયા અન પા નાથ વામીની િત બ- ણ કિવતાઓ સ હત બનારસીદાસ એ ભટ આપી હતી ત સાથ લતા ગયા યાર પછ બ-ણ વષ યાર બ ઠ કિવઓનો ફર થી મળાપ થયો યાર લસીદાસ એ
રામાયણના સૌ દય િવષ કય ના ઉ રમા કિવવર એક કિવતા ત જ સમય બનાવીન સભળાવીNtilde
િવરાજ રામાયણ ઘટમાિહ મરમી હોય મરમ સો જાન મરખ માન નાિહ િવરાજ રામાયણ0 1 આતમ રામ જઞાન ગન લછમન સીતા સમિત સમત શભોપયોગ વાનરદલ મિડત વર િવવક રનખતિવરાજ2 ધયાન ધનષ ટકાર શોર સિન ગઈ િવષયિદિત ભાગ ભઈ ભસમ િમથયામત લકા ઉઠી ધારણા આગિવરાજ3
પનખા સા સી
જર અજઞાન ભાવ રાકષસકલ લર િનકાિછત સર જઝ રાગદવષ સનાપિત સસ ગઢ ચકચરિવરાજ4 િવલખત કભકરણ ભવ િવ મ પલિકત મન દરયાવ થિકત ઉદાર વીર મિહરાવણ સતબધ સમભાવિવરાજ5 મિછત મદોદરી દરાશા સજગ ચરન હનમાન ઘટી ચતગરિત પરણિત સના છટ છપકગણ બાનિવરાજ6
10
િનરિખ સકિત ગન ચ સદશરન ઉદય િવિભષણ દીન િફર કબધ મહી રાવણકી ાણભાવ િશરહીનિવરાજ7 ઈહ િવિધ સકલ સાધ ઘટ અતર હોય સહજ સ ામ યહ િવવહારદિ રામાયણ કવલ િન ચય રામિવરાજ8
(બનારસીિવલાસ ઠ 242)
લસીદાસ આ અ યા મચા ય જોઈન બ જ સ થયા અન બો યા OcircOcircઆપની કિવતા મન બ જ િ ય લાગી છ તના બદલામા આપન સભળા 1 ત દવસ આપની પા નાથ- િત વાચીન મ પણ એક પા નાથ તો બના હ
OcircOcircત આપન જ અપણ ક OtildeOtilde એમ કહ ન OcircOcircભ તબરદાવલીOtildeOtilde નામની એક દર કિવતા કિવવરન અપણ કર કિવવરન ત કા યથી ઘણો સતોષ થયો અન
પછ ઘણા દવસો ધી બ સ જનોનો મળાપ વખતોવખત થતો ર ો
કિવવરના દહો સગનો સમય ણવામા નથી પર સમયની એક દતકથા િસ છ ક તસમય કિવવરનો કઠ ધાઈ ગયો હતો તથી તઓ બોલી શકતા નહોતા અન પોતાના ત સમયનો િન ય કર ન યાનાવ થત થઈ ગયા હતા લોકોન ખાતર થઈ ગઈ હતી ક એ હવ કલાક બ કલાકથી વધાર વતા ન હ રહ પર યાર કલાક બ કલાકમા કિવવરની યાનાવ થા ર ન થઈ યાર લાકો ત તના િવચાર કરવા લા યા ખ માણસો કહવા લા યા ક એમના ાણ માયા અન બીઓમા અટક ર ા છ યા ધી બીજનો એમની સામ ન હ આવ અન પસાની પોટલી એમની સમ ન હ કવામા આવ યા ધી ાણ જશ ન હ આ તાવમા બધાએ અ મિત આપી તમણ આ લોક ઢતા ટાળવા ઇ છા કર તથી એક પાટ અન કલમ લાવવા માટ ન કના લોકોન ઇશારો કય મહામહનત લોકો તમનો આ સકત સમ યા યાર કલમ આવી યાર તમણ બ લોક રચીન લખી દ ધા ત વાચીન લોકો પોતાની લ સમ ગયા અન કિવવરન કોઈ પરમ િવ ાન અન ધમા મા સમ ન તમની સવામા લાગી ગયા
જઞાન કતકકા હાથ માિર અિર મોહના ગટયૌ રપ સવરપ અનત સ સોહના
11
જા પરજકૌ અત સતય કર માનના ચલ બનારિસદાસ ફર નિહ આવના
દવર કલા (સાગર) કાિતક વદ 14 વીર સ 2454
સ જનોનો સવકETH હ રાલાલ નગી
અહ ી હ રાલાલ નગી ારા લખત વનચ ર સ ત પ આપવામા આ છ
1
ૐ
ી પરમા મન નમઃ
વ પ બનારસીદાસિવર ચત
સમયસાર નાટક ભાષાટ કાનો જરાતી અ વાદ
હ દ ટ કાકાર મગલાચરણ
(દોહરા)
િનજ સવરપકૌ પરમ રસ જામ ભરૌ અપાર વનદ પરમાનદમય સમયસાર અિવકાર1 કનદકનદ મિન-ચનદવર અમતચનદ મિન-ઇનદ આતમરસી બનારસી બનદ પદ અરિવનદ2
થકાર મગલાચરણ
ી પા નાથ ની િત
(વણ 31 મનહર છદ ચાલ-ઝઝરાની)
करम-भरम जग-ितिमर-हरन खग उरग-लखन-पग िसवमगदरसी1 िनरखत नयन भिवक जल बरखत हरखत अिमत भिवकजन-सरसी मदन-कदन-िजत परम-धरमिहत सिमरत भगित भगित सब डरसी
2
सजल-जलद-तन मकट सपत-फन कमठ-दलन िजन नमत बनरसी 1
શ દાથ Ntildeખગ=(ખ=આકાશ ગ=ગમન) ય કદન= સજલ=પાણી સ હત જલદ=(જલ=પાણી દ=આપનાર) વાદળ સપત=સાત
અથ Ntilde સસારમા કમના મ પ ધકારન ર કરવા માટ યસમાન છ મના ચરણમા સાપ ચ છ મો નો માગ દખાડનાર છ મના દશન કરવાથી ભ ય વોના ન ોમાથી આનદના વહ છ અન અનક ભ ય પી સરોવર સ થઈ ય છ મણ કામદવન મા હરાવી દ ધો છ ઉ ટ નધમના હતકાર છ મ મરણ કરવાથી ભ તજનોના બધા ભયો ર ભાગ
છ મ શર ર પાણીથી ભરલા વાદળા નીલ (રગ ) છ મનો ગટ સાત ફણોનો છ કમઠના વન અ ર પયાયમા હરાવનાર છ એવા પા નાથ જનરાજન (પ ડત) બનારસીદાસ નમ કાર કર છ 1
1 આ છદમા ત વણ િસવાયના બધા અ ર લ છ મનહર છદમા ત ઇક પદ અવશ હ ધ રક એવો છદ શા નો િનયમ છ
2 યાર ભગવાન પા નાથ વામીની િન અવ થામા કમઠના વ ઉપસગ કય હતો યાર ની રા ય અવ થામા ઉપદશ પામલ નાગ-નાગણીના વ ધરણ પ ાવતીની પયાયમા ઉપસગ િનવારણ ક હ અન સાત ફણવાળા સાપ બનીન ની ઉપર છાયા કર ન અખડ જળ ટથી ર ણ ક હ ત જ હ થી આ ભગવાનની િતમા ઉપર સાત ફણો ચ ચલત છ અન તથી જ કિવએ ગટની ઉપમા આપી છ
છદ છ પા (આ છદમા બધા વણ લ છ)
सकल-करम-खल-दलन कमठ-सठ-पवन कनक-नग धवल परम-पद-रमन जगत-जन-अमल-कमल-खग परमत-जलधर-पवन सजल-घन-सम-तन समकर पर-अघ-रजहर जलद सकल-जन-नत-भव-भय-हर जमदलन नरकपद-छयकरन
3
अगम अतट भवजलतरन वर-सबल-मदन-वन-हरदहन जय जय परम अभयकरन 2
શ દાથ ETHકનક-નગ= (કનક=સો નગ=પહાડ) મ પરમત= નમત િસવાયના બી બધા િમ યામત નત=વદનીય હર દહન= ની અ ન
અથ Ntilde સ ણ ટકમ નો નાશ કરનાર છ કમઠના (ઉપસગ પ) પવનની સામ મ સમાન છ અથા કમઠના વ ચલાવલા ઉ ધીના ઉપસગથી ચલત થનાર નથી િનિવકાર િસ પદમા રમણ કર છ સસાર વો પ કમળોન લત કરવા માટ ય સમાન છ િમ યામત પ વાદળાન ઉડાડ કવા માટ ચડ વા પ છ મ શર ર પાણીથી ભરલા વાદળા સમાન નીલવણ છ વોન સમતા દનાર છ અ ભ કમ ની ળ ધોવા માટ વાદળ સમાન છ સમ ત વો ારા વદનીય છ જ મ-મરણનો ભય ર કરનાર છ મણ ન છ નરકગિતથી બચાવનાર છ મહાન અન ગભીર
સસાર-સાગરથી તારનાર છ અ યત બળવાન કામદવના વનન બાળવા માટ 1 ની અ ન સમાન છ વોન બલ લ નીડર બનાવનાર છ ત (પા નાથ ભગવાન)નો જય હો જય હો 2
1 આ વ ણવમત ટાત છ તમના મતમા કથન છ ક મહાદવ એ ી ન ખો અન કામદવન ભ મ કર ના યો જોક નમતમા આ વાતા માણ ત નથી તોપણ ટાત મા માણ છ
(સવયા એક ીસા)
िजिनहक वचन उर धारत जगल नाग भए धरिनद पदमावित पलकम जाकी नाममिहमास कधात कनक कर पारस पखान नामी भयौ ह खलकम िजनहकी जनमपरी-नामक भाव हम अपनौ सवरप लखयौ भानसौ भलकम तई भ पारस महारसक दाता अब दीज मोिह साता दगलीलारी ललकम 3
4
શ દાથ Ntilde ધા =લો પારસ પખાન=પારસ પ થર ખલક=જગત ભલક=તજ મહારસ=અ ભવનો વાદ સાતા=શા ત
અથ Ntilde મની વાણી દયમા ધારણ કર ન સપ જો ણમા મા ધરણ અન પ ાવતી થ મના નામના તાપથી જગતમા પ થર પણ પારસના નામથી િસ છ ક લોઢાન સો બનાવી દ છ મની જ મ િમના નામના ભાવથી અમ અમા આ મ વ પ જો છETH ણ ક યની યોિત જ ગટ થઈ છ ત અ ભવ-રસનો વાદ આપનાર પા નાથ જનરાજ પોતાની િ ય ટથી અમન શાિત આપો 3
( ી િસ ની િત અ ડ લ છદ)
अिवनाशी अिवकार परमरसधाम ह समाधान सरवग सहज अिभराम ह स ब अिवर अनािद अनत ह जगत िशरोमिण िस सदा जयवत ह 4
શ દાથ Ntildeસરવગ (સવાગ) =સવ આ મ દશ પરમરસ=આ મ ખ અભરામ=િ ય
અથ Ntilde િન ય અન િનિવકાર છ ઉ ટ ખ થાન છ સહજ શા તથી 1સવાગ દર છ િનદ ષ છ ણ ાની છ િવરોધર હત છ અના દ અનત છ ત લોકના િશખામણ િસ ભગવાન સદા જયવત હો 4
1 મનો યક આ મ દશ િવલ ણ શા તથી ભર ર છ
( ી સા િત સવયા એક ીસા)
गयानकौ उजागर सहज-सखसागर सगन-रतनागर िवराग-रस भरयौ ह सरनकी रीित हर मरनकौ न भ कर करनस पीिठ द चरन अनसरयौ ह धरमकौ मडन भरमको िवहडन ह परम नरम हवक करमस लरयो ह
5
ऐसौ मिनराज भवलोकम िवरामजान िनरिख बनारसी नमसकार करयौ ह 5
શ દાથ ETHઉ ગર= કાશક રતનાગર=(ર નાકર) =મણઓની ખાણ ભ (ભય) =ડર કરન (કરણ) = ઇ ય ચરન (ચરણ) = ચા ર િવહડન=િવનાશ કરનાર નરમ=કોમળ અથા કષાયર હત વ ( ) = વી
અથ ETH ાનના કાશક છ 1સહજ આ મ ખના સ છ સ ય વા દ ણર નોની ખાણ છ વરા યરસથી પ ર ણ છ કોઈનો આ ય ઇ છતા નથી થી ડરતા નથી ઇ ય-િવષયોથી િવર ત થઈન ચા ર પાલન કર છ મનાથી ધમની શોભા છ િમ યા વનો નાશ કરનાર છ કમ સાથ અ યત
શાિતથી 2લડ છ એવા સા મહા મા વી ઉપર શોભાયમાન છ તમના 3દશન કર ન પ બનારસીદાસ નમ કાર કર છ 5
1 આ મજિનત છ કોઈ ારા ઉ પ થ નથી 2 આ કમ ની લડાઈ ોધ આદ કષાયોના ઉ ગ ર હત હોય છ 3 દયમા દશન કરવાનો અભ ાય છ
સ ય ટની િત સવયા છદ (8 ભગણ)
भद व ान जगयौ िजनहक घट सीतल िच भयौ िजम चदन किल कर िसव मारगम जग मािह िजनसरक लघ नदन सतय सवरप सदा िजनहक
ग ौ अवदात िमथयातिनकदन सातदसा ितनहकी पिहचािन कर कर जोिर बनारिस वदन 6
શ દાથ ETHભદ ાન=િનજ અન પરનો િવવક કલ=મોજ લ નદન=નાના અવદાત= વ છ િમ યાત-િનકદન=િમ યા વનો નાશ કરનાર
અથ ETH મના દયમા િનજ-પરનો િવવક ગટ થયો છ મ ચ ચદન સમાન શીતળ છ અથા કષાયોનો આતાપ નથી અન િનજ-પર િવવક
6
થવાથી મો માગમા મોજ કર છ સસારમા અરહતદવના લ છ અથા થોડા જ સમયમા અરહતપદ ા ત કરનાર છ મન િમ યાદશનનો નાશ કરનાર િનમળ સ ય દશન ગટ થ છ ત સ ય ટ વોની આનદમય અવ થાનો િન ય કર ન પ બનારસીદાસ હાથ જોડ ન નમ કાર કર છ 6
(સવયા એક ીસા)
सवारथक साच परमारथक साच िच साच साच बन कह साच जनमती ह काहक िवरि नािह परजाय-बि नािह आतमगवषी न गहसथ ह न जती ह िसि िरि वि दीस घटम गट सदा अतरकी लिचछस अजाची लचछपची ह दास भगवनतक उदास रह जगतस सिखया सदव ऐस जीव समिकती ह 7
શ દાથ ETH વારથ=( વાથ વ=આ મા અથ=પદાથ) આ મપદાથ પરમારથ (1પરમાથ) = પરમ અથ અથા મો પર ય (પયાય) = શર ર લ છ=લ મી અ ચી=ન માગનાર
અથ ETH મન પોતાના આ મા સા ાન છ અન મો પદાથ ઉપર સાચો મ છ દયના સાચા છ અન સ ય વચન બોલ છ તથા સાચા ની2 છ કોઈની સાથ મન 3િવરોધ નથી શર રમા મન અહ નથી આ મ વ પના શોધક છ અ તી નથી ક મહા તી નથી4 મન સદવ પોતાના જ દયમા આ મ હતની િસ આ મશ તની ર અન આ મ ણની ગટ દખાય છ તરગ લ મીથી અયાચી લ પિત અથા સપ છ જનરાજના સવક છ સસારથી ઉદાસીન છ આ મક ખથી સદા આનદ પ રહ છ એ ણોના ધારક સ ય ટ વ હોય છ 7
1 નધમમા ધમ અથ કામ મો Ntildeએ ચાર પદાથ ક ા છ તમા મો પરમ પદાથ છ
2 જનવરના વચનો પર મન અટલ િવ ાસ છ
3 સમ ત નયોના ાતા હોવાથી એમના ાનમા કોઈ પણ સ ય િવવ ાનો િવરોધ ભાસતો નથી
7
4 અહ અસયત સ ય ટન યાનમા રાખીન ક છ ક મન ldquoચા ર મોહવશ લશ ન સયમ પ રનાથ જ હrdquo
(સવયા એક ીસા)
जाक घट गट िववक गणधरकौसौ िहरद हरिख महामोहक हरत ह साचौ सख मान िनजमिहमा अडौल जान आपहीम आपनौ सभाउ ल धरत ह जस जल-कदरम कतकफल िभ कर तस जीव अजीव िवलछन करत ह आतम सकित साध गयानकौ उदौ आराध सोई समिकती भवसागर तरत ह 8
શ દાથ ETHકદમ=ક ચડ કતકફળ=િનમળ િવલછ = થ રણ સકિત=શ ત
અથ ETH ના દયમા ગણધર વો વ-પરનો િવવક ગટ થયો છ આ મા ભવથી આનદત થઈન િમ યા વન ન ટ કર છ સાચા વાધીન ખન ખ માન છ પોતાના ાના દ ણોની અિવચળ ા કર છ પોતાના
સ ય દશના દ વભાવન પોતાનામા જ ધારણ કર છ અના દના મળલ વ અન અ વ થ રણ 1ક ચડથી પાણી થ રણ કતકફળની મ કર છ આ મબળ વધારવામા ય ન કર છ અન ાનનો કાશ કર છ ત જ સ ય ટ સસાર-સ થી પાર થાય છ 8
ગદા પાણીમા િનમળ (ફટકડ ) નાખવાથી ક ચડ નીચ બસી ય છ અન પાણી ચો થઈ ય છ
(િમ યા ટ લ ણ સવયા એક ીસા)
धरम न जानत बखानत भरमरप ठौर ठौर ठानत लराई पचछपातकी भलयौ अिभमानम न पाउ धर धरनीम िहरदम करनी िवचार उतपातकी
8
िफर डावाडोलसौ करमक कलोिलिनम वह रही अवसथा स बधलकस पातकी जाकी छाती ताती कारी किटल कवाती भारी ऐसौ घाती ह िमथयाती महापातकी 9
શ દાથ ETHધરમ (ધમ) =વ વભાવ ઉતપાત=ઉપ વ
અથ ETH વ વભાવથી અ ણ છ કથન િમ યા વમય છ અન એકા તનો પ લઈ ઠકઠકાણ લડાઈ કર છ પોતાના િમ યા ાનના અહકારમા લીન ધરતી પર પગ ટકવતો નથી અન ચ મા ઉપ વનો જ િવચાર કર છ
કમના ક લોલોથી સસારમા ડામાડોળ થઈન ફર છ અથા િવ ામ પામતો નથી તથી તની દશા વટો ળયાના પાદડા વી થઈ રહ છ દયમા ( ોધથી) ત ત રહ છ (લોભથી) મલન રહ છ (માયાથી) ટલ છ (માનથી) ભાર વચન બોલ છ આવો આ મઘાતી અન મહાપાપી િમ યા ટ છ 9
(દોહા)
बद िसव अवगाहना अर बद िसव पथ जस साद भाषा कर नाटकनाम गरथ 10
શ દાથ ETHઅવગાહના=આ િત
અથ ETH િસ ભગવાનન અન મો માગ (ર ન ય)ન નમ કાર ક મના સાદથી દશભાષામા નાટક સમયસાર થ ર 10
કિવ વ પ વણન (સવયા મ ગય દ વણ 23)
चतनरप अनप अमरित िस समान सदा पद मरौ मोह महातम आतम अग िकयौ परसग महा तम घरौ गयानकला उपजी अब मोिह कह गन नाटक आगमकरौ
9
जास साद सध िसवमारग विग िमट भववास बसरौ 11
અહ િન યનયની અપ ાએ કથન છ અહ યવહારનયની અપ ાએ કથન છ
શ દાથ ETHઅ રિત (અ િત) =િનરાકાર પરસગ( સગ) =સબધ
અથ ETHમા વ પ સદવ ચત ય વ પ ઉપમાર હત અન િનરાકાર િસ સમાન છ પર મોહના મહા ધકારનો સગ કરવાથી ધળો બની ર ો હતો હવ મન ાનની યોિત ગટ થઈ છ તથી નાટક સમયસાર થ ક ના સાદથી મો માગની િસ થાય છ અન જલદ સસારનો િનવાસ અથા જ મ-
મરણ ટ ય છ 11
કિવની લ તા વણન (છ દ મનહર વણ 31)
जस कोउ मरख महा सम ितिरवक भजािनस उ त भयौ ह तिज नावरौ जस िगिर ऊपर िवरखफल तोिरवक बावन परष कोऊ उमग उतावरौ जस जलकडम िनरिख सिस- ितिबमब ताक गिहबक कर नीचौ कर टाबरौ तस म अलपबि नाटक आरभ कीनौ गनी मोिह हसग कहग कोऊ बावरौ 12
આ શ દ મારવાડ ભાષાનો છ
શ દાથ ETHિવરખ ( ) =ઝાડ બાવ (બામન) =બ નીચા કદનો મ ય ટાબરો=બાળક બાવરૌ=પાગલ
અથ ETH વી ર ત ખ મ ય પોતાના બા બળથી ઘણા મોટા સ ન તરવાનો ય ન કર અથવા કોઈ ઠ ગણો માણસ પવત ઉપરના મા લાગ ફળ તોડવા માટ જલદ થી ઊછળ વી ર ત કોઈ બાળક પાણીમા પડલા ચ ના બ બન હાથથી પકડ છ તવી જ ર ત મદ વાળા મ નાટક સમયસાર
10
(મહાકાય)નો ારભ કય છ િવ ાનો મ કર કરશ અન કહશ ક કોઈ પાગલ હશ 12
(સવયા એક ીસા)
जस काह रतनस ब धयौ ह रतन कोऊ ताम सत रसमकी डोरी पोई गई ह तस बध टीकाकिर नाटक सगम कीनौ तापिर अलपबि सधी पिरनई ह जस काह दसक परष जसी भाषा कह तसी ितिनहक बालकिन सीख लई ह तस जय गरथकौ अरथ क ो गर तय िह हमारी मित किहवक सावधान भई ह 13
શ દાથ ETH ધ=િવ ાન પરનઈ (પરણઈ) = થઈ છ
અથ ETH વી ર ત હ રાની કણીથી કોઈ ર નમા િછ પાડ રા હોય તો તમા રશમનો દોરો નાખી દવાય છ તવી જ ર ત િવ ાન વામી અ તચ આચાયદવ ટ કા કર ન સમયસાર સરલ કર દ છ તથી અ પ વાળા મન સમજવામા આવી ગ અથવા વી ર ત કોઈ દશના રહવાસી વી ભાષા બોલ છ તવી તના બાળકો શીખી લ છ તવી જ ર ત મન -પરપરાથી અથ ાન થ છ ત જ કહવા માટ માર ત પર થઈ છ 13
હવ કિવ કહ છ ક ભગવાનની ભ તથી અમન બળ ા ત થ છ
(સવયા એક ીસા)
कबह समित वह कमितकौ िवनास कर कबह िवमल जोित अतर जगित ह कबह दया वह िच करत दयालरप कबह सलालसा वह लोचन लगित ह कबह आरती वह क भ सनमख आव कबह सभारती वह बाहिर बगित ह
11
धर दसा जसी तब कर रीित तसी ऐसी िहरद हमार भगवतकी भगित ह 14
શ દાથ ETH ભારતી= દર વાણી લાલસા=અભલાષા લોચન=ન
અથ ETHઅમારા દયમા ભગવાનની એવી ભ ત છ ક કોઈ વાર તો પ થઈન ન ર કર છ કોઈ વાર િનમળ યોત થઈન દયમા કાશ
આપ છ કોઈ વાર દયા થઈન ચ ન દયા બનાવ છ કોઈ વાર અ ભવની િપપાસા પ થઈન ખો થર કર છ કોઈ વાર આરતી પ થઈન ની સ ખ આવ છ કોઈ વાર દર વચનોથી તો બોલ છ યાર વી અવ થા થાય છ તવી યા કર છ 14
હવ નાટક સમયસારના મ હમા વણન કર છ (સવયા એક ીસા)
मोख चिलवकौ सौन करमकौ कर बौन जाक रस-भौन बध लौन जय घलत ह गनको गरनथ िनरगनकौ सगम पथ जाकौ जस कहत सरश अकलत ह याहीक ज पचछी त उड़त गयानगगनम याहीक िवपचछी जगजालम रलत ह हाटकसौ िवमल िवराटकसौ िवसतार नाटक सनत िहय फाटक खलत ह 15
શ દાથ ETHસૌન=સીડ બૌન=વમન હાટક= વણ ભૌન(ભવન) =જળ
અથ ETHઆ નાટક મો મા જવાન માટ સીડ વ પ છ કમ પી િવકાર વમન કર છ એના રસ પ જળમા િવ ાનો મીઠાની મ ઓગળ ય છ એ સ ય દશના દ ણોનો િપડ છ સરળ ર તો છ એના મ હમા વણન કરતા ઇ ો પણ લ ત થાય છ મન આ થના પ પ પાખો ા ત થઈ છ તઓ ાન પી આકાશમા િવહાર કર છ અન ન આ થના પ પ પાખો નથી તઓ
જગતની જ ળમા ફસાય છ આ થ વણ વો િનમળ છ િવ ના િવરાટ પ વો િવ ત છ આ થ સાભળવાથી દયના ાર લી ય છ 15
12
અ ભવ વણન (દોહરા)
कह श िनहच कथा कह श िववहार मकितपथकारन कह अनभौको अिधकार 16
અથ ETH િન યનય યવહારનય અન મો માગમા કારણ ત આ મા ભવની ચચા વણન ક 16
અ ભવ લ ણ (દોહરા)
वसत िवचारत धयावत मन पाव िव ाम रस सवादत सख ऊपज अनभौ याकौ नाम 17
શ દાથ ETHચતામણ=મનોવાિછત પદાથ આપનાર
અથNtildeઆ મપદાથનો િવચાર અન યાન કરવાથી ચ ન શાિત મળ છ તથા આ મકરસનો આ વાદ કરવાથી આનદ મળ છ તન જ અ ભવ કહ છ 17
અ ભવનો મ હમા (દોહરા)
अनभव िचतामिण रतन अनभव ह रसकप अनभव मारग मोखकौ अनभव मोख सरप 18
અથ ETHઅ ભવ ચતામણ ર ન છ શા તરસનો વો છ મો નો માગ છ અન મો વ પ છ 18
સવયા (મનહર)
अनभौक रसक रसायन कहत जग अनभौ अभयास यह तीरथकी ठौर ह अनभौकी जो रसा कहाव सोई पोरसा स अनभौ अधोरसास ऊरधकी दौर ह अनभौकी किल यह कामधन िच ाविल अनभौकौ सवाद पच अमतकौ कौर ह
13
अनभौ करम तोर परमस ीित जोर अनभौ समान न धरम कोऊ और ह 19
શ દાથ ETHરસા= વી અધોરસા=નરક પોરસા=ફળ પ જમીન ચ ાવલી= તની જડ ી નામ
નોટ ETHસસારમા પચા ત રસાયણ કામધ ચ ાવલી આદ ખદાયક પદાથ િસ છ તથી એમના ટાત આ યા છ પર અ ભવ એ બધાથી િનરાળો અન અ પમ છ
અથ ETHઅ ભવના રસન જગતના ાનીઓ રસાયણ કહ છ અ ભવનો અ યાસ એક તીથ િમ છ અ ભવની િમ બધા પદાથ ન ઉ પ કરનાર છ અ ભવ નરકમાથી કાઢ ન વગ-મો મા લઈ ય છ એનો આનદ કામધ અન ચ ાવલી સમાન છ એનો વાદ પચા ત ભોજન વો છ એ કમ નો ય કર છ અન પરમપદમા મ જોડ છ એના વો બીજો કોઈ ધમ નથી 19
છ યો ાન અ ભવ કારણ છ તથી તમ િવવચન કરવામા આવ છ
વ ય વ પ (દોહરા)
चतनवत अनत गन परज सकित अनत अलख अखिडत सवरगत जीव दरव िवरतत 20
શ દાથ ETHઅલખ=ઇ યગોચર નથી સવગત=સવ લોકમા
અથ ETHચત ય પ છ અનત ણ અનત પયાય અન અનત શ ત સ હત છ અ િતક છ અખ ડત છ 1સવ યાપી છ આ વ ય વ પ ક છ 20
1 લોક-અલોક િત બ બત થવાથી ણ ાનની અપ ાએ સવ યાપી છ
લ ય લ ણ (દોહરા)
फरस-वरन-रस-गनध मय नरद-पास-सठान अनरपी प ल दरव नभ- दश-परवान 21
શ દાથ ETHફરસ= પશ નરદ-પાસ=ચોપાટના પાસા સઠાન=આકાર પરવાન ( માન) =બરાબર
અથ Ntilde લ ય પરમા પ આકાશના દશ વ ચોપાટના પાસાના 2આકાર પશરસ ગધ અન વણવા છ 21
14
2 છ પાસાદાર ચોરસ હોય છ
ધમ ય લ ણ (દોહરા)
जस सिलल समहम कर मीन गित-कमर तस प ल जीवक चलनसहाई धमर 22
શ દાથ ETHસલલ=પાણી મીન=માછલી ગિત-કમ=ગમન યા
અથ ETH વી ર ત માછલીની ગમન યામા પાણી સહાયક થાય છ તવી જ ર ત વ- લની ગિતમા 3સહકાર ધમ ય છ 22
3 ઉદાસીન િનિમ કારણ છ રક નથી
અધમ ય લ ણ (દોહરા)
जय पथी ीषमसम बठ छायामािह तय अधमरकी भिमम जड चतन ठहरािह 23
શ દાથ ETHપથી= સાફર ીષમ સમ= ી મકાળમા
અથ ETH વી ર ત ી મઋ મા સાફળ છાયા િનિમ પામીન બસ છ તની જ ર ત અધમ ય વ- લની થિતમા િનિમ કારણ છ 23
આકાશ ય લ ણ (દોહરા)
सतत जाक उदरम सकल पदारथवास जो भाजन सब जगतकौ सोई दरव अकास 24
શ દાથ ETHસતત=સદા ભાજન=પા
અથ ETH ના પટમા સદવ સવ પદાથ રહ છ સવ યોન પા ની મ આધાર ત છ ત જ આકાશ ય છ 24
નોટ ETHઅવગાહના આકાશનો પરમ ધમ છ તથી ત આકાશ ય બી યોન અવકાશ આપી ર છ તમ જ પોતાન પણ અવકાશ આપી ર છ મ ETHાન વનો પરમ ધમ છ તથી ત વ અ ય યોન ણ છ તમ જ પોતાન
પણ ણ છ
કાળ ય લ ણ (દોહરા)
15
जो नवकिर जीरन कर सकल वसतिथित ठािन परावतर वतरन धर काल दरव सो जािन 25
શ દાથ ETHનવ=નવીન રન ( ણ) =
અથ ETH વ નો નાશ કરતા સવ પદાથ ની નવીન હાલતો ગટ થવામા અન વ પયાયોના નાશ પામવામા િનિમ કારણ છ એવા વતના લ ણ ધારક કાળ ય છ 25
નોટ ETHકાળ યનો પરમ ધમ વતના છ તથી ત અ ય યોની પયાય (પ ર)વતન કર છ અન પોતાની પયાયો પણ પલટ છ
નવ પદાથ ાન અ ભવ કારણ છ તથી તમ િવવચન કરવામા આવ છ
વ વણન (દોહરા)
समता रमता उरघता गयाकता सखभास वदकता चतनयता ए सब जीविवलास 26
શ દાથ ETHસમતા=રાગ- ષ ર હત વીતરાગભાવ રમતા=લીન રહ ત ઉરઘતા (ઊ વતા) = ઉપર જવાનો વભાવ યાયકતા= ણપ વદકતા= વાદ લવો ત
અથ ETHવીતરાગભાવમા લીન થ ઊ વગમન ાયક વભાવ સહજ ખનો સભોગ ખ ઃખનો વાદ અન ચત યપ Ntildeએ બધા વના પોતાના ણ
છ 26
અ વ વણન (દોહરા)
तनता मनता वचनता जडता जडसममल लघता गरता गमनता य अजीवक खल 27
શ દાથ ETHસ મલ=બધ લ તા=હલકાપ તા=ભારપ ગમનતા=ગિત કરવી ત
16
અથ ETHતનમન વચન અચતનપ એકબી ની સાથ મળ હલકા અન ભારપ તથા ગિત કરવીNtildeએ બધી લ નામના અ વ યની પ રણિત છ 27
ય વણન (દોહરા)
जो िवश भाविन बध अर ऊरघमख होइ जो सखदायक जगतम पनय पदारथ सोइ 28
અથ Ntilde ભભાવોથી બધાય છ વગા દની સ ખ થાય છ અન લૌ કક ખ આપનાર છ ત ય પદાથ છ 28
પાપ વણન (દોહરા)
सकलश भाविन बध सहज अधोमख होइ दखदायक ससारम पाप पदारथ सोइ 29
અથ ETH અ ભભાવોથી બધાય છ અન પોતાની મળ નીચ ગિતમા પડ છ તથા સસારમા ઃખ આપનાર છ ત પાપ પદાથ છ 29
આ વ વણન (દોહરા)
जोई करमउदोत धिर होइ ि या रसर करष नतन करमक सोई आ व त 30
શ દાથ ETHકરમઉદોત=કમનો ઉદય થવો ત યા=યોગોની િ રસર =રાગ સ હત ર =મ ન થ ત =ત વ
અથ ETHકમના ઉદયમા યોગોની 1રાગ સ હત િ થાય છ ત નવીન કમ ન ખચ છ તન આ વ-પદાથ કહ છ 30
1 અહ સાપરાિયક આ વ યતા અન ઐયાપિથક આ વ ગૌણતા વક કથન છ
સવર વણન (દોહરા)
जो उपयोग सवरप धिर वरत जोग िवर रोक आवत करमक सो ह सवर त 31
શ દાથ ETHિવર =અલગ થ ત
17
અથ ETH ાન-દશન ઉપયોગન ા ત કર ન યોગોની યાથી િવર ત થાય છ અન આ વન રોક દ છ ત સવર પદાથ છ 31
િન રા લ ણ (દોહરા)
जो परव स ा करम किर िथित परन आउ िखरबक उ त भयौ सो िनजररा लखाउ 32
શ દાથ ETHિથિત= થિત સ ા=અ ત વ ખરવક =ખરવાન માટ ઉ ત=તયાર-ત પર
અથ ETH વ થત કમ પોતાની અવિધ ર કર ન ખરવાન ત પર થાય છ તન િન રા પદાથ ણો 32
બધ વણન (દોહરા)
जो नवकरम परानस िमल गािठ िदढ़ होइ सकित बढ़ाव बसकी बध पदारथ सोइ 33
બધ ન ટ થવાથી મો અવ થા ા ત થાય છ તથી અહ મો ની વ બધ ત વ કથન ક છ અન આ વના િનરોધ વક સવર થાય છ તથી સવર પહલા આ વ ત વ કથન ક છ
શ દાથ ગા ઠ=ગાઠ દઢ ( ઢ) =પાક સકિત=શ ત
અથ ETH નવા કમ ના કમ સાથ પર પર મળ ન મજ તપણ બધાઈ ય છ અન કમશ તની પરપરાન વધાર છNtildeત બધ પદાથ છ 33
મો વણન (દોહરા)
िथित परन किर जो करम िखर बधपद भािन हस अस उ ल कर मोकष त व सो जािन 34
શ દાથ ETHભાિન=ન ટ કર ન હસ સ=આ માના ણ
અથ ETH કમ પોતાની થિત ણ કર ન બધદશાનો નાશ કર નાખ છ અન આ મ ણોન િનમળ કર છ તન મો પદાથ ણો 34
વ ના નામ (દોહરા)
18
भाव पदारथ समय धन ततव िच वस दवर िवन अरथ इतयािद बह वसत नाम य सवर 35
અથ ETHભાવ પદાથ સમય ધન ત વ વ ય િવણ અથ આદ સવ વ ના નામ છ 35
વ યના નામ (સવયા એક ીસા)
परमपरष परमसर परमजयोित पर परन परम परधान ह अनािद अनत अिवगत अिवनाशी अज िनरदद मकत मकद अमलान ह िनराबाध िनगम िनरजन िनरिवकार िनराकार ससारिसरोमिन सजान ह सरवदरसी सरवजञ िस सवामी िसव धनी नाथ ईस जगदीस भगवान ह 36
સામા યપણ વ યના નામ
िचदानद चतन अलख जीव समसार ब रप अब अश उपजोगी ह िच प सवयभ िचनमरित धरमवत
ानवत ानी जत भत भवभोगी ह गनधारी कलाधारी भषधारी िव ाधारी अगधारी सगधारी जोगधारी जोगी ह िचनमय अखड हस अकषर आतमराम करमकौ करतार परम िवजोगी ह 37
અથ Ntildeપરમ ષ પરમ ર પરમ યોિત પર ણ પરમ ધાન અના દ અનત અ ય ત અિવનાશી અજ િન ત દ અમલાન
19
િનરાબાધ િનગમ િનરજન િનિવકાર િનરાકાર સસારિશરોમ ણ ાન સવદશ સવ િસ વામી િશવ ધણી નાથ ઇશ જગદ શ ભગવાન 36
અથ Ntildeચદાનદ ચતન અલ વ સમયસાર પ અ અ ઉપયોગી ચ પ વય ચ િત ધમવાન ાણવાન ાણી જ ત ભવયોગી ણધાર કળાધાર વશધાર ગધાર સગધાર યોગધાર યોગી ચ મય અખડ હસ અ ર આ મારામ કમકતા પરમિવયોગીNtildeઆ બધા વ યના નામ છ 37
આકાશના નામ (દોહરા)
ख िवहाय अबर गगन अतिरचछ जगधाम ोम िवयत नभ मघपथ य अकाशक नाम 38
અથ ETHખ િવહાય બર ગગન ત ર જગધામ યોમ િવયત નભ મઘપથNtildeઆ આકાશના નામ છ 38
કાળના નામ (દોહરા)
जम कतात अतक ि दस आवत मतथान ानहरन आिदततनय काल नाम परवान 39
અથ ETHયમ તાક તક િ શ આવત થાન ાણહરણ આદ યતનયNtildeએ કાળના નામ છ 39
ય ના નામ (દોહરા)
पनय सकत ऊरघवदन अकररोग शभकमर सखदायक ससारफलस भाग बिहमरख धमर 40
અથ ETH ય ત ઊ વવદન અકરરોગ ભકમ ખદાયક સસારફળ ભા ય બ હ ખ ધમNtildeએ યના નામ છ 40
પાપ ના નામ (દોહરા)
20
पाप अधोमख एम अघ कप रोग दखधाम किलल कलस िकिलवस दिरत असभ करमक नाम 41 અથ ETHપાપ અધો ખ એન અઘ કપ રોગ ઃખધામ કલલ ક ષ
ક વષ અન રતNtildeએ અ ભ કમના નામ છ
મો ના નામ (દોહરા)
िस कष ि भवनमकट िशवथल अिवचलथान मोख मकित वकठ िसव पचमगित िनरवान 42
અથ ETHિસ િ વન ટ િશવથલ અિવચળ થાન મો ત વ ઠ િશવ પરમગિત િનવાણNtildeએ મો ના નામ છ 42
ના નામ (દોહરા)
जञा िघसना समसी घी मघा मित ब सरित मनीषा चतना आसय अश िवस 43
અથ ETH ા િધષણા સ ષી ઘી મઘા મિત રિત મનીષા ચતના આશય શ અન િવ Ntildeએ ના નામ છ 43
િવચ ણ ષના નામ (દોહરા)
िनपन िववचछन िवबध बध िव ाधर िव ान पट वीन पिडत चतर सधी सजन मितमान 44 कलावत कोिवद कसल समन दचछ धीमत जञाता स न िवद तजञ गनीजन सत 45
અથ ETHિન ણ િવચ ણ િવ ધ િવ ાધર િવ ાન પ વીણ પ ડત ચ ર ધી જન મિતમાન 44
કળાવત કોિવદ શળ મન દ ધીમત ાતા સ જન િવ ત ણીજન સતETHએ િવ ાન ષના નામ છ 45
ની રના નામ (દોહરા)
21
मिन महत तापस तपी िभचछक चािरतधाम जती तपोधन सयमी ती साध ऋिष नाम 46
અથ ETH િન મહત તાપસ તપી ભ કચા ર ધામ યતી તપોધન સયમી તી સા અન ઋિષNtildeએ િનના નામ છ 46
દશનના નામ (દોહરા)
दरस िवलोकिन दखन अवलोकिन दगचाल लखन दि िनरखिन जविन िचतविन चाहिन भाल 47 અથ ETHદશન િવલોકન દખ અવલોકન ગચાલ લખન ટ
િનર ણ જો ચતવન ચાહન ભાળ Ntildeએ દશનના નામ છ 47
ાન અન ચા ર ના નામ (દોહરા)
गयान बोध अवगम मनन जगतभान जगजान सजम चािरत आचरन चरन वि िथरवान 48
અથ ETH ાન બોધ અવગમ મનન જગ ભા જગત ાનNtildeએ ાનના નામ છ સયમ ચા ર આચરણ ચરણ થરવાનNtildeએ ચા ર ના નામ છ 48
સ યના નામ (દોહરા)
समयक सतय अमोघ सत िनसदह िनरधार ठीक जथारथ उिचत तथय िमथया आिद अकार 49
અથ ETHસ ય સ ય અમોઘ સ િનઃસદહ િનરાધાર ઠ ક યથાથ ઉચત ત યNtildeએ સ યના નામ છ આ શ દોની આદમા અકાર લગાડવાથી ઠના નામ થાય છ 49
ઠના નામ (દોહરા)
22
अजथारथ िमथया मषा वथा अस अलीक मधा मोघ िनःफल िवतथ अनिचत असक अठीक 50
અથ ETHઅયથાથ િમ યા ષા થા અસ ય અલીક ધા મોઘ િન ફળ િવતથ અ ચત અસ ય અઠ કNtildeએ ઠના નામ છ 50
નાટક સમયસારના બાર અિધકાર (સવયા એક ીસા)
जीव िनरजीव करता करम प पाप आ व सवर िनरजराबध मोष ह सरव िवशि सयादवाद साधय साधक दवादस दवार धर समसार कोष ह दरवानयोग दरवानजोग दिर कर िनगमकौ नाटक परमरसपोष ह सौ परमागम बनारसी बखान जाम गयानको िनदान स चािरतकी चोष ह 51
અથ Ntildeિનર વ=અ વ કરતા=કતા વાદસ= ાદશ (બાર) વાર=અિધકાર કોષ=ભડાર દરવા જોગ= યોનો સયોગ િનગમકૌ=આ માનો
અથ Ntildeસમયસાર ના ભડારમા વ અ વ કતાકમ યપાપ આ વ સવર િન રા બધ મો સવિવ યા ાદ અન સા યસાધકNtildeએ બાર અિધકાર છ આ ઉ ટ થ યા યોગ પ છ આ માન પર યોના સયોગથી દો કર છ અથા મો માગમા લગાડ છ આ આ મા નાટક પરમ શા તરસન ટ કરનાર છ સ ય ાન અન ચા ર કારણ છ એન પ ડત
બનારસીદાસ પ -રચનામા વણવ છ 51
23
સમયસાર નાટક વ ાર (1)
ચદાનદ ભગવાનની િત
नमः समयसाराय ःवानभ या चकासत िच ःवभावाय भावाय सवभावा तर छद 1
(દોહરા)
शोिभत िनज अनभित जत िचदानद भगवान सार पदारथ आतमा सकल पदारथ जान 1
શ દાથ ETHિનજ અ િત=પોતાના આ મા વસવદન ાન ચદાનદ (ચ +આનદ) = ન આ મક આનદ હોય
અથ ETHત ચદાનદ પોતાના વા ભવથી શો ભત છ સવ પદાથ મા સાર ત આ મપદાથ છ અન સવ પદાથ નો ાતા છ 1
अन तधमणःत व पय ती यगा मन अनका तमयी मितिन यमव काशताम 2
(સવયા એક ીસા)
િસ ભગવાનની િત મા આ મા વણન છ
जो अपनी दित आप िवराजत ह परधान पदारथ नामी चतन अक सदा िनकलक महा सख सागरकौ िवसरामी जीव अजीव िजत जगम ितनकौ गन जञायक अतरजामी
24
सो िशवरप बस िसव थानक तािह िवलोिक नम िसवगामी 2
નીચ ટ પણીમા લોક આપવામા આ યા છ ત ીમ અ તચ ાચાય રચત નાટક સમયસાર કળશના લોકો છ આ લોકોનો પ બનારસીદાસ એ પ ા વાદ કય છ
શ દાથ ETH િત ( િત) = યોત િવરાજત= કાિશત પરધાન= ધાન િવસરામી (િવ ામી) =શા તરસનો ભો તા િશવગામી=મો જનાર સ ય ટ ાવક સા તીથકર આદ
અથ ETH પોતાના આ મ ાનની યોિતથી કાિશત છ સવ પદાથ મા ય છ મ ચત ય ચ છ િનિવકાર છ બ મોટા ખસ મા આનદ કર
છ સસારમા ટલા ચતન-અચતન પદાથ છ તમના ણોના ાતા ઘટઘટન ણનાર છ ત િસ ભગવાન મો પ છ મો ર ના િનવાસી છ તમન
મો ગામી વ ાન ટથી જોઈન નમ કાર કર છ 2
જનવાણીની િત (સવયા તવીસા)
जोग धर रह जोगस िभ अनत गनातम कवलजञानी तास हद- हस िनकसी सिरतासम वह त-िसध समानी यात अनत नयातम लचछन सतय सवरप िसधत बखानी ब लख न लख दरब सदा जगमािह जग िजनवानी 3 अन तधमणःत व पय ती यगा मनः अनका तमयी मितिन यमव काशताम 2
શ દાથ ETH દ- હસ = દય પી સરોવરમાથી =પિવ નધમના િવ ાન ર =િમ યા ટ કોરા યાકરણ કોષ આદના ાતા પર નય ાનથી ર હતX
25
અથ ETHઅનત ણોના ધારક કવળ ાની ભગવાન જોક 1સયોગી છ તોપણ યોગોથી થ છ તમના દય પ સરોવરમાથી નદ પ જનવાણી નીકળ ન શા પ સ મા વશી ગઈ છ તથી િસ ાતમા એન સ ય વ પ અન અનતનયા મક કહલ છ એન નધમના મમ સ ય ટ વ ઓળખ છ ખ િમ યા ટ વો સમજતા નથી આવી જનવાણી જગતમા સદા જયવત હો 3
આવા લોકોન આદ રાણમા અ ર- લ છ ક ા છ
તરમા ણ થાનમા મન વચન કાયાના સાત યોગ ક ા છ પર યોગો ારા ાનનો અ ભવ કરતા નથી
परप रणितहतोम हना नोङनभावा- द वरतमनभा य याि क मा षताया मम परम वश ः श िच माऽमत- भवत समयसार या ययवानभतः 3
કિવ યવ થા (છ દ છ પા)
ह िनहच ितहकाल स चतनमय मरित पर परनित सजोग भई जड़ता िवसफरित मोहकमर पर हत पाइ चतन पर र इ जय धतर-रस पान करत नर बहिवध न इ अब समयसार वरनन करत परम स ता होह मझ अनयास बनारिसदास किह िमटह सहज मकी अरझ 4 શ દાથ Ntildeપર પરણિત=પોતાના આ મા િસવાય અ ય ચતન-અચતન
પદાથમા અહ અન રાગ- ષ િવસ રિત (િવ િત) = ત િત કાળ= ણ કાળ ( ત વતમાન ભિવ ય) ર ચઈ=રાગ કરવો ન ચઈ=નાચ અનયાસ= થ ભણવા વગરનો ય ન કયા િવના અ ઝ= ચવણ
અથ Ntilde િન યનયથી સદાકાળ ચત ય િત પર પર પ રણિતના સમાગમથી અ ાનદશા ા ત થઈ છ મોહકમ પર િનિમ પામીન આ મા પરપદાથ મા અ રાગ કર છ એથી ધ રાનો રસ પીન નાચનાર મ ય વી દશા થઈ રહ છ પ બનારસીદાસ કહ છ ક હવ સમયસાર વણન
26
કરવાથી મન પરમ િવ ા ત થાઓ અન િવના ય ન િમ યા વની ચવણ પોતાની મળ મટ ઓ 4
શા માહા ય (સવયા એક ીસા)
उभयनय वरोध विसिन ःया पदाइक जनवचिस र यत य ःवय वा तमोहाः सप द समयसार त पर योितप च - रनवमनयप ा णमी त एव 4
िनहचम रप एक िववहारम अनक याही न-िवरोधम जगत भरमायौ ह जगक िववाद नािसबकौ िजन आगम ह दरसनमोह जाकौ गयौ ह सहजरप आगम मान ताक िहरदम आयौ ह अनस अखिडत अनतन अनत तज ऐसो पद परन तरत ितिन पायौ ह 5
શ દાથ Ntildeન=નય દરસનમોહ (દશનમોહ) = ના ઉદયમા વ ત વ-ાનથી પડ ય છ પદ રન ( ણપદ) =મો
અથ િન યનયમા પદાથ એક પ છ અન યવહારનયમા અનક પ છ આ નય-િવરોધમા સસાર લી ર ો છ તથી આ િવવાદન ન ટ કરનાર જનાગમ છ મા યા ાદ ભ ચ છ વન દશનમોહનો ઉદય હોતો નથી તના દયમા સહજ વભાવથી આ ામા ણક જનાગમ વશ કર છ અન તન ત કાળ જ િન ય અના દ અન અનત કાશવાન મો પદ ા ત થાય છ 5
મહોર-છાપ લાગી છNtilde યા ાદથી જ ઓળખવામા આવ છ ક આ જનાગમ છ
यवहरणनयः ःया प ा पद या- िमह िन हतपदाना ह त हःताबल बः तद प परममथ िच चम कारमाऽ पर वर हतम तः पयता नष क चत 5
િન યનયની ધાનતા (સવયા તવીસા)
27
जय नर कौइ िगर िगिरस ितिह सोइ िहत जो गह िदढबाह तय बधकौ िववहार भलौ तबल जबल िशव ापित नाह य िप य परवान तथािप सध परमारथ चतनमाह जीव अ ापक ह परस िववहारस तो परकी परछाह 6
શ દાથ ETHગ રસ =પવત પરથી બાહ =હાથ = ાની ાપિત= ા ત
અથ Ntilde મ કોઈ મ ય પહાડ ઉપરથી લપસી ય અન કોઈ હતકાર બનીન તનો હાથ મજ તાઈથી પકડ લ તવી જ ર ત ાનીઓન યા ધી મો ા ત થયો નથી યા ધી યવહાર અવલબન છ જોક આ વાત સાચી છ
તોપણ િન યનય ચત યન િસ કર છ તથા વન પરથી ભ દશાવ છ અન યવહારનય તો વન પરન આિ ત કર છ
ભાવાથ Ntildeજોક ચોથા ણ થાનથી ચૌદમા ણ થાન ધી યવહાર હોય છ પર ઉપાદય તો િન યનય જ છ કારણ ક તનાથી પદાથ અસલી વ પ ણવામા આવ છ અન યવહારનય અ તાથ હોવાથી પરમાથમા યોજન ત
નથી 6
સ ય દશન વ પ (સવયા એક ીસા)
एक व िनयतःय श नयतो या यदःया मः पण ानघनःय दशनिमह ि या तर यः पथक स य दशनमतदव िनयमादा मा च तावानयम त म वा नवत वस तितिममामा मायमकोङःत न 6
श नय िनहच अकलौ आप िचदानद अपनही गन परजायक गहत ह परन िवगयानघन सो ह िववहारमािह
28
नव त वरपी पच दवरम रहत ह पच दवर नव त व नयार जीव नयारौ लख समयकदरस यह और न गहत ह समयकदरस जोई आतम सरप सोई मर घट गटो बनारसी कहत ह 7
શ દાથ ETH1લખ= ા કર ઘટ= દય ગહ હ=ધારણ કર છ
અથ ETH િન યનયથી ચદાનદ એકલો જ છ અન પોતાના ણપયાયોમા પ રણમન કર છ ત ણ ાનનો િપડ 2પાચ ય નવ ત વમા
ર ો છ એમ યવહારથી કહવાય છ પાચ ય અન નવ ત વોથી ચતિયતા ચતન િનરાળો છ એ ાન કર અન એના િસવાય બી ર ત ાન ન કર ત સ ય દશન છ અન સ ય દશન જ આ મા વ પ છ પ બનારસીદાસ કહ છ ક ત સ ય દશન અથા આ મા વ પ મારા દયમા ગટ થાવ 7
1 લખન દશન અવલોકન આદ શ દોનો અથ નાગમમા ાય તો Ocircજો Otilde થાય છ દશનાવરણી કમના યોપશમની અપ ા રાખ છ અન ાક આ શ દોનો અથ Ocirc ાન કર Otilde લવામા આવ છ દશનમોહના અ દયની અપ ાએ છ અહ દશનમોહના અ દય જ યોજન છ
2 નાગમમા છ ય ક ા છ પણ અહ કાળ યન ગૌણ કર ન પચા તકાયન જ ય કહલ છ
વની દશા પર અ ન ટાત (સવયા એક ીસા)
अत श नयाय य योित का ःत तत नवत वगत वङ प यदक वन मचित 7
जस तण काठ वास आरन इतयािद और ईधन अनक िविध पावकम दिहय आकित िवलोिकत कहाव आग नानारप दीस एक दाहक सभाव जब गिहय तस नव त वम भयौ ह बह भषी जीव स रप िमि त अस रप किहय
29
जाही िछन चतना सकितकौ िवचार कीज ताह िछन अलख अभदरप लिहय 8
શ દાથ Ntildeઆરન=જગલના દાહક=બાળનાર અલખ=અ પી અભદ=ભદ યવહારથી ર હત
અથ ETH વી ર ત ઘાસ લાકડા વાસ અથવા જગલના અનક ધન આદ અ નમા બળ છ તમના આકાર ઉપર યાન દવાથી અ ન અનક પ દખાય છ પર જો મા દાહક વભાવ ઉપર ટ કવામા આવ તો સવ અ મ એક પ જ છ તવી જ ર ત વ ( યવહારનયથી) નવ ત વોમા અ િમ આદ અનક પ થઈ ર ો છ પર યાર તની ચત યશ ત પર િવચાર કરવામા આવ છ યાર ત ( નયથી) અ પી અન અભદ પ હણ થાય છ 8
िचरिमित नवत व छ नम नीयमान कनकिमव िनम न वणमालाकलाप अथ सतत व व यतामक प ितपदिमदमा म योित ोतमानम 8 વની દશા પર સોના ટાત (સવયા એક ીસા)
जस बनवारीम कघातक िमलाप हम नानाभाित भयौ प तथािप एक नाम ह किसक कसोटी लीक िनरख सराफ तािह बानक वान किर लत दत दाम ह तस ही अनािद प लस सजोगी जीव नव त वरपम अरपी महा धाम ह दीस उनमानस उदोतवान ठौर ठौर दसरौ न और एक आतमाही राम ह 9
શ દાથ ETHબનવાર = લડ લી =રખા િનરખ= એ છ બાન=ચમક વાન=અ સાર માણ ઉનમાન(અ માન) =સાધનમા સા યના ાનન
અ માન કહ છ મ ક માડાન જોઈન અ ન ાન કર ત
30
અથ ETH મ સો ધા ના સયોગથી અ નના તાપમા અનક પ થાય છ પર તોપણ ત નામ એક સો જ રહ છ તથા શરાફ કસોટ ઉપર કસીન તની રખા એ છ અન તની ચમક માણ કમત દ-લ છ તવી જ ર ત અ પી મહા દ તવાળો વ અના દકાળથી લના સમાગમમા નવ ત વ પ દખાય છ પર અ માન માણથી સવ અવ થાઓમા ાન વ પ એક આ મરામ િસવાય બી કાઈ નથી
ભાવાથ ETH યાર આ મા અ ભભાવમા વત છ યાર પાપત વ પ હોય છ યાર ભભાવમા વત છ યાર યત વ પ હોય છ અન યાર શમ દમ સયમભાવમા વત છ યાર સવર પ હોય છ એવી જ ર ત ભાવા વ ભાવબધ આદમા વતતો ત આ વETHબધા દ પ હોય છ તથા યાર શર રા દ જડ પદાથ મા અહ કર છ યાર જડ વ પ હોય છ પર વા તવમા આ સવ અવ થાઓમા ત વણ સમાન િનિવકાર છ 9
उदयित न नयौीरःतमित माण विचद प च न व ो याित िन पचब कमपरमिभद मो धा न सवकषङ ःम ननभवमपयात भाित न तमव 9 અ ભવની દશામા ય ટાત (સવયા એક ીસા)
जस रित-मडलक उद मिह-मडलम आतप अटल तम पटल िवलात ह तस परमातमकौ अनभौ रहत जौल तौल कह दिवधा न कह पचछपात ह नयकौ न लस परवानकौ न परवस िनचछपक वसकौ िवधस होत जात ह ज ज वसत साधक ह तऊ तहा बाधक ह बाकी राग दोषकी दसाकी कौन बात ह 10
શ દાથ ETHમ હ-મડળ= વીતળ િવલા હ=નાશ પામી ય છ પરવાન= માણ વસકો=સ દાય પરવસ ( વશ) =પહ ચ
31
અથ Ntilde વી ર ત યના ઉદયમા વી ઉપર તડકો ફલાઈ ય છ અન ધકારનો નાશ થઈ ય છ તવી જ ર ત યા ધી આ માનો અ ભવ રહ
છ યા ધી કોઈ િવક પ અથવા નય આદનો પ રહતો નથી યા નય-િવચારનો લશ પણ નથી માણની પહ ચ નથી અન િન પોનો સ દાય ન ટ થઈ ય છ પહલાની દશામા વાતો સહાયક હતી ત જ અ ભવની દશામા
બાધક થાય છ અન રાગ- ષ તો બાધક છ જ
ભાવાથ Ntildeનય તો વ નો ણ િસ કર છ અન અ ભવિસ વ નો હોય છ તથી અ ભવમા નય કામ નથી ય -પરો આદ માણ અિસ વ ન િસ કર છ યા અ ભવમા વ િસ જ છ માટ માણ પણ અનાવ યક છ િન પથી વ ની થિત સમજવામા આવ છ યા અ ભવમા આ મ-પદાથ ભાન રહ છ માટ િન પ પણ િન યોજન છ એટ જ ન હ આ ણ અ ભવની દશામા બાધા કર છ પર તમન હાિન કરનાર સમ ન થમ અવ થામા છોડવાનો ઉપદશ નથી કમ ક એમના િવના પદાથ ાન થઈ શક નથી આ નય આદ સાધક છ અન અ ભવ સા ય છ મ દડ ચ આદ સાધનો િવના ઘડાની ઉ પિ થતી નથી પર વી ર ત ઘટ પદાથ િસ થયા પછ દડ ચ આદ િવડબના પ જ થાય છ તવી જ ર ત અ ભવ ા ત થયા પછ નય-િન પ આદના િવક પ હાિનકારક છ 10
आ मःवभाव परभाविभ नमापणमा त वम मक वलीनस क प वक पजाल काशयन श नयोङ यदित 10
નયની અપ ાએ વ વ પ (અ ડ લ)
आिद अत परन-सभाव-सय ह पर-सरप-परजोग-कलपनाम ह सदा एकरस गट कही ह जनम स नयातम वसत िवराज बनम 11
શ દાથ ETHઆદ ત=સદવ જોગ=સયોગ ક પના ત=ક પનાથી ર હત
32
અથ વ આદ અવ થા િનગોદથી માડ ન ત અવ થા િસ પયાય ધી પોતાના પ ર ણ વભાવથી સ ત છ પર યોની ક પનાથી ર હત છ
સદવ એક ચત યરસથી સપ છ એમ નયની અપ ાએ જનવાણીમા ક છ
न ह वदधित ब ःप भावादयोङमी ःफटमप र तर तोङङ य य यऽ ित ा अनभवत तमव ोतमान सम तात जगदपगतमोह भय स य ःवभाव 11
હતોપદશ કિવ (31 મા ા)
सदगर कह भ जीविनस तोरह तिरत मोहकी जल समिकतरप गहौ अपन गन करह स अनभवकौ खल प लिपड भाव रागािदक इनस नह तमहारौ मल ए जड गट गपत तम चतन जस िभ तोय अर तल 12
શ દાથ ETHતોર =તોડ નાખો ગહૌ= હણ કરો પત ( ત) =અ પી તોય=પાણી
અથ ETHભ ય વોન ી ઉપદશ કર છ ક શી મોહ બધન તોડ નાખો પોતાનો સ ય વ ણ હણ કરો અન અ ભવમા મ ત થઈ વ લ ય અન રાગા દક ભાવો તમાર સાથ કોઈ સબધ નથી એ પ ટ અચતન
છ અન તમ અ પી ચત ય છો તથા પાણીથી ભ તલની પઠ તમનાથી દા છો 12
भत भा तमभतमव रभसा िनिभ ब ध सधी- य तः कल कोङ यहो कलयित याह य मोह हठात आ मा मानभवकग यम हमा य ोङयमाःत ीव िन य कमकल ककप क वकलो दवः ःवय शा तः 12
33
સ ય ટના િવલાસ વણન (સવયા એક ીસા)
कोऊ बि वत नर िनरख सरीर-घर भदगयानदि स िवचार वसत-वासतौ अतीत अनागत वरतमान मोहरस भीगयौ िचदानद लख बधम िवलासतौ बधकौ िवदािर महा मोहकौ सभाउ डािर आतमाकौ धयान कर दख परगासतौ करम-कलक-पकरिहत गटरप अचल अबािधत िवलोक दव सासतौ 13
શ દાથ ETHિવદા ર=ન ટ કર ન પક=ક ચડ ભદ ાન=આ માન શર ર આદથી ભ ણવો
અથ Ntildeકોઈ િવ ાન મ ય શર ર પી ઘરન એ અન ભદ ાનની ટથી શર ર પી ઘરમા રહનાર આ મવ નો િવચાર કર તો પહલા ત વતમાન ભિવ ય એ ણ કાળ મોહથી ર જત અન કમબધમા ડા કરતા આ માનો િન ય કર યાર પછ મોહના બધનનો નાશ કર અન મોહ વભાવ છોડ ન આ મ યાનમા અ ભવનો કાશ કર તથા કમકલકના કાદવથી ર હત અચળ અબાિધત શા ત પોતાના આ મદવન ય દખ 13
आ मानभित रित श नया मका या ानानभित रयमव कलित ब वा
आ मानमा मिन िनवय सिनक प मकोङ ःत िन यमवबोधधनः सम तात 13
ણ- ણી અભદ છ એ િવચારવાનો ઉપદશ કર છ (સવયા તવીસા)
स नयातम आतमकी अनभित िवजञान-िवभित ह सोई वसत िवचारत एक पदारथ नामक भद कहावत दोई
34
यौ सरवग सदा लिख आपिह आतम-धयान कर जब कोई मिट अस िवभावदसा तब स सरपकी ापित होई 14
શ દાથ ETHિવભાવ=પરવ ના સયોગથી િવકાર થાય છ િવ િત=સપિ
અથ Ntilde નયના િવષય ત આ માનો અ ભવ જ ાનસપદા છ આ મા અન ાનમા નામભદ છ વ ભદ નથી આ મા ણી છ ાન ણ છ તથી ણ અન ણીન ઓળખીન યાર કોઈ આ મ યાન કર છ યાર તની રાગા દ અ અવ થા નાશ પામીન અવ થા ા ત થાય છ
ભાવાથ આ મા ણી છ અન ાન તનો ણ છ એમનામા વ ભદ નથી મ અ નનો ણ ઉ ણતા છ જો કોઈ અ ન અન ઉ ણતાન ભ પાડવા ઇ છ તો ત ભ થઈ શકતા નથી તવી જ ર ત ાન અન આ માનો સહભાવી સબધ છ પણ નામભદ જ ર છ ક આ ણી છ અન આ તનો ણ છ 14
अख डतमनाकल वलदन तम तब ह- महः परममःत नः सहजम लास सदा िचद छलनिनभर सकलकालमाल बत यदकरसम लस लवण ख यलीलाियत 14
ાનીઓ ચતન (સવયા એક ીસા)
अपन ही गन परजायस वाहरप पिरनयौ ितह काल अपन अधारस अनतर-बाहर-परकासवान एकरस िख ता न गह िभ रह भौ-िवकारस चतनाक रस सरवग भिर र ौ जीव जस ल न-काकर भय ह रस खारस
35
परन-सरप अित उ ल िवगयानघन मोक होह गट िवसस िनरवारस 15
શ દાથ ETHખ તા= નતા ભૌ (ભવ) =સસાર લૌન-કાકર=મીઠાની કણી િનવારસ = યથી
અથ ETH વ પદાથ સદવ પોતાના જ આધાર રહ છ અન પોતાના જ ધારા વાહ ણ-પયાયોમા પ રણમન કર છ બા અન અ યતર એકસરખો કાિશત
રહ છ કદ ઘટતો નથી ત સસારના િવકારોથી ભ છ તમા ચત યરસ એવો ઠાસોઠાસ ભય છ વીર ત મીઠાની ગાગડ ખારાશથી ભર ર હોય છ આવો પ ર ણ વ પ અ યત િનિવકાર િવ ાનઘન આ મા મોહના અ યત યથી મન ગટ થાઓ 15
एष ानघनो िन यमा मा िस मभी सिभः सा य-साधकभावन धकः समपाःयताम 15
સા ય-સાધક વ પ અથવા ય અન ણ-પયાયોની અભદ િવવ ા (કિવ )
जह वधमर कमरछय लचछन िसि समािध सािधपद सोई स पयोग जोग मिहमिडत साधक तािह कह सब कोई य परतचछ परोचछ रपस साधक सािध अवसथा दोई दहकौ एक गयान सचय किर सव िसववछक िथर होई 16
શ દાથ ETH વધમ=અિવનાશી વભાવ સા ય= ઇ ટ અબાિધત અન અિસ હોય પયોગ=વીતરાગ પ રણિત િસવવછક=મો નો અભલાષી િથર= થર
અથ ETHસવ કમ-સ હથી ર હત અન અિવનાશી વભાવ સ હત િસ પદ સા ય છ અન મન વચન કાયાના યોગોસ હત ોપયોગ પ અવ થા સાધક છ
36
તમા એક ય અન એક પરો છ આ બન અવ થાઓ એક વની છ એમ હણ કર છ ત જ મો નો અભલાષી થર-ચ થાય છ
ભાવાથ ETHિસ અવ થા સા ય છ અન અરહત સા ાવક સ યક વી આદ અવ થાઓ 1સાધક છ એમા ય -પરો નો ભદ છ આ બધી અવ થાઓ એક વની છ એમ ણનાર જ સ ય ટ હોય છ 16
1 વ અવ થા સાધક અન ઉ ર અવ થા સા ય હોય છ
दशन ानचा रऽ वादक वतः ःवयम मचकोङमचक ा प सममा मा माणतः 16
ય અન ણ-પયાયોની ભદ-િવવ ા (કિવ )
दरसन-गयान-चरन ि गनातम समलरप किहय िववहार िनहच-दि एकरस चतन भदरिहत अिवचल अिवकार समयकदसा मान उभ नय िनमरल समल एक ही बार य समकाल जीवकी पिरनित कह िजनन गह गनधार 17
શ દાથ ETHસમલ=અહ સમલ શ દથી અસ યાથ અ તાથ યોજન છ િનમલ=આ શ દથી અહ સ યાથ તાથ યોજન છ ઉભ નય=બ નય (િન યનય અન યવહારનય) ગનધાર=ગણધર (સમવસરણના ધાન આચાય)
અથ ETH યવહારનયથી આ મા દશન ાન ચા ર Ntildeએ ણ ણ પ છ આ યવહારનય િન યનયની અપ ાએ અ તાથ છ િન યનયથી આ મા એક ચત યરસસપ અભદ િન ય અન િનિવકાર છ આ બ િન ય અન યવહારનય સ ય ટન એક જ કાળમા માણ છ એવી એક જ સમયમા વની િનમળ અન સમળ પ રણિત જનરા કહ છ અન ગણધર વામીએ ધારણ
કર છ 17
37
दशन ानचा रऽ िभः प रणत वतः एकोङ प ऽःवभाव वा यवहारण मचकः 17
યવહારનયથી વ વ પ (દોહરા)
एकरप आतम दरव गयान चरन दग तीन भदभाव पिरनामस िववहार स मिलन 18
અથ ETHઆ મ ય એક પ છ તન દશન ાન ચા ર - ણ ભદ પ કહ ત યવહાર નય છNtildeઅસ યાથ છ 18
દોહરા Ntilde ત ભદ િવક પ હ ત ત સબ િવવહાર િનરાબાધ િનરક પ સો િન ય નય િનરધાર
परमाथन त य ात व योितषककः सवभावा तर विसःवभाव वादमचकः 18
િન યનયથી વ વ પ (દોહરા)
जदिप समल िववहारस पयत-सकित अनक तदिप िनयत-नय दिखय स िनरजन एक 19
શ દાથ ETHિનયત=િન ય િનરજન=કમમળ ર હત
અથ ETHજોક યવહારનયની અપ ાએ આ મા અનક ણ અન પયાયવાળો છ તોપણ િન યનયથી જોવામા આવ તો એક િનરજન જ છ 19
आ मन तयवाल मचकामचक वयोः दशन ानचा रऽः सा यिस न चा यथा 19
િન યનયથી વ વ પ (દોહરા)
एक दिखय जािनय रिम रिहय एक ठौर समल िवमल न िवचािरय यह िसि निह और 20
શ દાથ ETHરિમ ર હય=િવ ામ લવો ઇક ઠૌર=એક થાન
38
અથ ETHઆ માન એક પ વો અથવા એક પ જ ણવો જોઈએ તથા એકમા જ િવ ામ લવો જોઈએ િનમળ-સમળનો િવક પ ન કરવો જોઈએ એમા જ સવિસ છ બીજો ઉપાય નથી
ભાવાથ ETHઆ માન િનમળ-સમળના િવક પ ર હત એક પ વો ત સ ય દશન છ એક પ ણવો ત સ ય ાન છ અન એક પમા જ થર થ ત સ યકચા ર છ એ જ મો નો ઉપાય છ 20
कथम प समपा ऽ वम यकतायाः अपिततिमदमा म योित छद छम सततमनभवामोङन तचत यिच न खल न खल यःमाद यथा सा यिस ः 20
અ ભવની શસા (સવયા એક ીસા)
जाक पद सोहत सलचछन अनत गयान िवमल िवकासवत जयोित लहलही ह य िप ि िवधरप िववहारम तथािप एकता न तज यौ िनयत अग कही ह सो ह जीव कसीह जगितक सदीव ताक धयान किरबक मरी मनसा उनही ह जात अिवचल िरि होत और भाित िसि नाह नाह नाह याम धोखो नाह सही ह 21
શ દાથ Ntilde ગિત= ત મનસા=અભલાષા ઉનહ હ=તયાર થઈ છ અિવચલ ર =મો ધોખો=સદહ
અથ Ntildeઆ મા અનત ાન પ લ ણથી લ ત છ તના ાનની િનમળ કાશવાળ યોિત જગી રહ છ જોક ત યવહારનય થઈ ણ પ છ તોપણ
િન યનયથી એક જ પ છ ત કોઈ પણ તથી સદા યાન કરવાન મા ચ ઉ સાહ બ છ એનાથી જ મો ા ત થાય છ અન કોઈ બીજો ઉપાય કાય િસ થવાનો નથી નથી નથી એમા કોઈ શકા નથી બલ લ સ ય છ 21
દશન ાન ચા ર અહ વારવાર OcircનથીOtilde એમ કહ ન કથન સમથન ક છ
कथम प ह लभ त भद व ानमला ETH मचिलतमनभित य ःवतो वा यतो वा ितफलनिनम नाङन तभावःवभाव ETH मकरवद वकारा सतत ःयःत एव 21
39
ાતાની અવ થા (સવયા એક ીસા)
क अपन पद आप सभारत क गरक मखकी सिन बानी भदिवजञान जगयो िजिनहक
गटी सिववक-कला-रसधानी भाव अनत भए ितिबिबत जीवन मोख दसा ठहरानी त नर दपरन जय अिवकार रह िथररप सदा सखदानी 22
શ દાથ રસધાની=શ ત વન મોખદશા= ણ અહ જ મો ા ત કર ા
અથ પોતાની ત પોતા વ પ સભાળવાથી અથવા ી ના ખારિવદ ારા ઉપદશ સાભળવાથી મન ભદ ાન ત થ છ અથા વપર િવવકની ાનશ ત ગટ થઈ છ ત મહા માઓન વન ત અવ થા ા ત થઈ ય છ તમના િનમળ દપણ વા વ છ આ મામા અનત ભાવ ઝળક
છ પર તનાથી કાઈ િવકાર થતો નથી તઓ સદા આનદમા મ ત રહ છ 22
આ નસ ગક સ ય દશન છ આ અિધગમજ સ ય દશન છ
यजत जग ददानी मोहमाज मलीढ रसयत रिसकाना रोचन ानम त इह कथम प ना माङना मना साकमकः कल कलयित काल वा प तादा यव म 22
ભદિવ ાનનો મ હમા (સવયા એક ીસા)
याही वतरमानसम भ िनकौ िमटौ मौह लगयौ ह अनािदकौ पगयौ ह कमरमलस उद कर भदजञान महा रिचकौ िनधान उरकौ उजारौ भारौ नयारौ दद-दलस
40
जात िथर रह अनभौ िवलास गह िफिर कबह अपनपौ न कह पदगलस यह करतित य जदाई कर जगतस पावक जय िभ कर कचन उपलस 23
શ દાથ ETHિનધાન=ખ નો દ ( ) =સશય ઉપલ=પ થર મહા ચ= ઢ ાન જગત=જ મ-મરણ પ સસાર
અથ Ntildeઆ સમય જ ભ ય વોનો અના દકાળથી લાગલો અન કમમળથી મળલો મોહ ન ટ થઈ વ એ ન ટ થઈ જવાથી દયમા મહા કાશ કરનાર સશય-સ હન મટાડનાર ઢ ાનની ચ- વ પ ભદ-િવ ાન ગટ થાય છ એનાથી વ પમા િવ ામ અન અ ભવનો આનદ મળ છ તથા શર રા દ લ પદાથ મા કદ અહ રહતી નથી આ યા તમન સસારથી એવી ર ત ભ કર નાખ છ મ અ ન વણન ક કા (પ થર)થી ભ કર દ છ 23
अिय कथम प म वा त वकौतहली स- ननभव भव म ः पा व मह म पथगथ वलसत ःव समालो य यन यजिस झिगित म या साकमक वमोह 23
પરમાથની િશ ા (સવયા એક ીસા)
बानारसी कह भया भ सनौ मरी सीख कह भाित कसहक ऐसौ काज कीिजए एकह महरत िमथयतकौ िवधस होइ गयानक जगाइ अस हस खोिज लीिजए वाहीकौ िवचार वाकौ धयान यह कौतहल य ही भिर जनम परम रस पीिजए तिज भव-वासकौ िवलास सिवकाररप अतकिर मौहकौ अनतकाल लीिजए 24
41
શ દાથ Ntildeક ભાિત=કોઈપણ ઉપાયથી કસ ક=પોત કોઈ કારનો બનીન હસ=આ મા કૌ હલ= ડા ભવ-વાસકૌ િવલાસ=જ મ-મરણમા ભટક અનતકાળ જએ=અમર થઈ વ અથા િસ પદ ા ત કરો
અથ ETHપ બનારસીદાસ કહ છNtildeહ ભાઈ ભ ય મારો ઉપદશ સાભળો ક કોઈ પણ ઉપાયથી અન કોઈ પણ કારનો બનીન એ કામ કર થી મા ત તન માટ િમ યા વનો ઉદય ન રહ ાનનો શ ત થાય
આ મ વ પની ઓળખાણ થાય જદગીભર તનો જ િવચાર ત જ યાન તની જ લીલામા પરમરસ પાન કરો અન રાગ- ષમય સસાર પ ર મણ છોડ ન તથા મોહનો નાશ કર ન િસ પદ ા ત કરો 24
lowast બ ઘડ અથા 48 િમિનટમા એક સમય ઓછો
का यव ःनपय त य दश दशो धा ना िन ध त य धामो ाममह ःवना जनमनो मण त पण च द यन विनना सख ौवणयोः सा ा र तोङमतम व ाःतङ सहॐल णधराःतीथ राः सरयः 24 તીથકર ભગવાનના શર રની િત (સવયા એક ીસા)
जाक दह- ितस दस िदसा पिव भई जाक तज आग सब तजवत रक ह जाकौ रप िनरिख थिकत महा रपवत जाकी वप-वासस सवास और लक ह जाकी िद धिन सिन वणक सख होत जाक तन लचछन अनक आइ ढक ह तई िजनराज जाक कह िववहार गन िनहच िनरिख स चतनस चक ह 25
શ દાથ ETHવ -વાસસ =શર રની ગધથી ક= પાઈ ગયા ક= વશ કય ક= દા
અથ ETH મના શર રની આભા (તજ)થી દશ દશાઓ પિવ થાય છ ના તજ આગળ બધા તજવાળો1 લ ત થાય છ મ પ જોઈન મહા પવાન2
42
હાર માન છ મના શર રની ગધ પાસ બધી ગધ3 પાઈ ય છ મની દ યવાણી સાભળવાથી કાનોન ખ થાય છ મના શર રમા અનક ભ લ ણો4 આવી વ યા છ એવા તીથકર ભગવાન છ તમના આ ણો યવહારનયથી ક ા છ િન યનયથી ઓ તો આ માના ણોથી આ દહાિ ત ણો ભ છ 25
1 ય ચ મા વગર 2 ઇ કામદવ વગર 3 મદાર પા ર ત વગર લોની 4 કમળ ચ વ ક પ િસહાસન સ આદ 1008 લ ણ
िन यम वकारस ःथतसवागमपवसहजलाव य अ ोभिमव समि जन ि प पर जयित 26
जाम वालपनौ तरनापौ व पनौ नािह आय-परजत महारप महाबल ह िबना ही जतन जाक तनम अनक गन अितस-िवरामजान काया िनमरल ह जस िबन पवन सम अिवचलरप तस जाक मन अर आसन अचल ह ऐसौ िजनराज जयवत होउ जगतम जाकी सभगित महा सकतकौ फल ह 26
શ દાથ -ત નાપૌ= વાની કાયા=શર ર અિવચળ= થર ભગિત= ભભ ત
અથ ETH મન બાળ ત ણ અન પ 1 નથી મન વનભર અ યત દર પ અન અ લ બળ રહ છ મના શર રમા વતઃ વભાવથી જ અનક ણો અન અિતશયો2 બરા છ તથા શર ર અ યત ઉ વળ3 છ મ મન
અન આસન પવનની લહરોથી ર હત સ સમાન થર છ ત તીથકર ભગવાન સસારમા જયવત હો મની ભભ ત ઘણા મોટા યના ઉદય ા ત થાય છ 26
1 બાળકની પઠ અ ાનપ વાનીની પઠ મદા ધપ અન ની પઠ દહ ણપ હો નથી 2 ચો ીસ અિતશય 3 પરસવો નાક કાન આદ મળર હત છ
જનરાજ યથાથ વ પ (દોહરા)
43
िजनपद नािह शरीरकौ िजनपद चतनमािह िजनवनरन कछ और ह यह िजनवनरन नािह 27
શ દાથ ETHઔર=બી જન= જત ત જન અથા મણ કામ- ોધા દ શ ઓન યા છ 27
અથ ETHઆ (ઉપર કહ ) જન-વણન નથી જન-વણન એનાથી ભ છ કારણ ક જનપદ શર રમા નથી ચતનાર ચતનમા છ
ाकारकविलताबरमपवनराजीिनगीणभिमतल पबतीव ह नगरिमद प रखावलयन पाताल 25
લ અન ચત યના ભ વભાવ ઉપર ટાત (સવયા એક ીસા)
ऊच ऊच गढ़क कगर य िवराजत ह मान नभलोक गीिलवक दात दीयौ ह सोह चह ओर उपवनकी सघनताई घरा किर मानौ भिमलोक घिर लीयौ ह गिहरी गभीर खाई ताकी उपमा बनाई नीचौ किर आनन पताल जल पीयौ ह ऐसो ह नगर याम नपकौ न अग कोऊ य ही िचदानदस सरीर िभ कीयौ ह 28
શ દાથ ETHગઢ= ક લો નભલોક= વગ આનન=મો
અથ ETH નગરોમા મોટા મોટા ચા ક લા છ ના કાગરા એવા શોભ છ ણ ક વગન ગળ જવાન માટ દાત જ ફલા યા છ ત નગરની ચાર તરફ
સઘન બગીચા એવા શોભી ર ા છ ણ મ યલોકન જ ઘર લીધો છ અન ત નગરની એવી મોટ ડ ખાઈઓ છ ક ણ તમણ ની ખ કર ન પાતાળ લોક જળ પી લી છ પર ત નગરથી રા ભ જ છ તવી જ ર ત શર રથી આ મા ભ છ
ભાવાથ ETHઆ માન શર રથી સવથા ભ ગણવો જોઈએ શર રના કથનન આ મા કથન ન સમજ
44
તીથકરના િન ય વ પની િત (સવયા એક ીસા)
जाम लोकालोकक सभाव ितभास सब जगी गयान सकित िवमल जसी आरसी दसरन उ ोत लीयौ अतराय अत कीयौ गयौ महा मोह भयौ परम महारसी सनयासी सहज जोगी जोगस उदासी जाम
कित पचासी लिग रही जिर छारसी सोह घट मिदरम चतन गटरप ऐसौ िजनराज तािह बदत बनारसी 29
શ દાથ ETH િતભાસ= િત બબત થાય છ દશન=અહ કવળદશન યોજન છ છારસી=રાખ સમાન
અથ ETH મન એ ાન ત થ છ ક મા દપણની પઠ લોકાલોકના ભાવ િત બબત થાય છ મન કવળદશન ગટ થ છ મ તરાય કમ નાશ પા છ મન મહામોહકમનો નાશ થવાથી પરમ સા અથવા મહા સ યાસી અવ થા ા ત થઈ છ મણ વાભાિવક યોગો ધારણ કયા છ તોપણ યોગોથી િવર ત છ મન મા પચાસી1 િતઓ બળ ગયલી સ દર ની રાખની પઠ લાગલી છ એવા તીથકરદવ દહ પ દવાલયમા પ ટ ચત ય િત શોભાયમાન થાય છ તમન પ બનારસીદાસ નમ કાર કર છ 29
1-અશાતા વદનીય 2-દવગિત 3-ઔદા રક 4-વ યક 5-આહારક 6-તજસ 7-કામાણ પાચ બધન-8-ઔદા રક 9-વ યક 10-આહારક 11-તજસ 12-કામાણ પાચ સઘાત-13-ઔદા રક 14-વ યક 15-આહારક 16-તજસ 17-કામાણ છ સ થાન 18-સમચ ર સ થાન 19- ય ોધપ રમડલ 20- વાિતક 21-બાવન 22- જક 23- ડક ણ ગોપાગ 24-ઔદા રક 25-વ યક 26-આહારક છ સહનન-27-વ ષભનારાચ 28- જનારાચ 29-નારાચ 30-
અધનારાચ 31-ક લક 32- ફા ટક પાચ વણ 33-કાળો 34-લીલો 35-પીળો 36-સફદ 37-લાલ બ ગધ 38- ગધ 39- ગધ પાચ રસ-40-તીખો 41-ખાટો 42-કડવો 43-મીઠો-44-કષાયલો આઠ પશ-45-કોમળ 46-કઠોર 47-ઠડો 48-ગરમ 49-હલકો 50-ભાર 51- ન ધ 52- 53-દવગિત ાયો યા વ 54-અ લ 55-ઉપઘાત 56-પરઘાત 57-ઉ છવાસ 58- શ ત િવહાયોગિત 59-અ શ ત િવહાયોગિત 60-અપયા તક 61- યક શર ર 62- થર 63-અ થર 64- ભ 65-અ ભ 66- ભગ 67- વર 68- વર 69-અનાદય 70-અયશઃક િત 71-િનમાણ 72-નીચગો 73-શાતાવદનીય 74-મ ય ગિત 75-મ યા 76-પચ ય િત 77-મ યગિત ાયો યા વ 78- સ 79-બાદર 80-પયા તક 81- ભગ 82-આદય 83-યશઃક િત 84-તીથકર 85-ઉ ચગો
45
एक व यवहारतो न त पनः काया मनोिन या- नःःतोऽ यवहारतोङ ःत वपषः ःत या न त वतः ःतोऽ िन यत तो भवित िच ःत यव सव भव- नातःतीथकरःतवो रबलादक वमा म गयोः 27
િન ય અન યવહારની અપ ાએ શર ર અન જનવરનો ભદ (કિવ )
तन चतन िववहार एकस िनहच िभ िभ ह दोइ तनकी थित िववहार जीवथित िनयतदि िमथया थित सोइ िजन सो जीव जीव सो िजनवर तन िजन एक न मान कोइ ता कारन तनकी ससतितस िजनवरकी ससतित निह होइ 30
અથ ETH યવહારનયમા શર ર અન આ માની એકતા છ પર િન યનયમા બ દા- દા છ યવહારનયમા શર રની િતન વની િત ગણવામા આવ છ પર િન યનયની ટથી ત િત િમ યા છ િન યનયમા જનરાજ છ ત જ વ છ અન વ છ ત જ જનરાજ છ આ નય શર ર અન આ માન એક નથી માનતો એ કારણ િન યનયથી શર રની િત ત જનરાજની િત થઈ શકતી નથી 30
વ વ પની ા તમા ત લ મી ટાત (સવયા એક ીસા)
इित प रिचतत वरा मकायकताया नय वभजनय या य तम छा दतायाम अवरतित न बोधो बोधमवा कःय ःवरसभसक ःफट नक एव 28
जय िचरकाल गडी वसधामिह भिर महािनिध अतर गझी कोउ उखािर धर मिह ऊपिर
46
ज दगवत ितनह सब सझी तय यह आतमकी अनभित पडी जड़भाउ अनािद अरझी न जगतागम सािध कही गर लचछन-विद िवचचछन बझी 31
શ દાથ ETH ર=ઘણી ઝી= પાયલી મ હ= વી અ ઝી= ચવાયલી િવચ છન (િવચ ણ) =ચ ર લ છનવ દ=લ ણોના ણનાર ઝી=સમ યા
અથ ETH વી ર ત ઘણા સમયથી વીની દર દટાયલા ઘણા ધનન ખોદ ન કોઈ બહાર ક દ તો ટવાળાઓન ત બ દખાવા લાગ છ તવી જ ર ત અના દકાળથી અ ાનભાવમા દબાયલ આ મ ાનની સપિ ન ી એ નય ત અન આગમથી િસ કર ન સમ વી છ તન િવ ાનો લ ણ વડ ઓળખીન હણ કર છ
િવશષ ETHઆ છદમા Ocirc ગવતOtilde પદ આ છ ત વી ર ત બહાર કાઢ ધન પણ ખોવાળાન જ દખાય છNtilde ધળોઓન નથી દખા તવી જ ર ત ી ારા બતાવવામા આવ ત વ ાન ત ટ ભ યોન ા ત થાય છ દ ઘ
સસાર અન અભ યોની મા નથી આવ 31
अवतरित न याव म य तनवगा- दनवमपरभाव याग ा त ः झ टित सकलभावर यद य वम ा ःवयिमय मनभितःतावदा वबभव 29
ભદિવ ાનની ા તમા ધોબીના વ ટાત (સવયા એક ીસા)
जस कोऊ जन गयौ धोबीक सदन तीन पिहरयौ परायौ व मरौ मािन र ो ह धनी दिख क ौ भया यह तौ हमारौ व िचनह पिहचानत ही तयागभाव ल ौ ह तसही अनािद प लस सजोगी जीव सगक ममतवस िवभाव ताम ब ौ ह
47
भदजञान भयौ जब आपौ पर जानयौ तब नयारौ परभावस सवभाविनज ग ौ ह 32
શ દાથ ETHસદન=ઘર િવભાવ=પરવ ના સયોગથી િવકાર થાય ત
અથ ETH મ કોઈ મ ય ધોબીના ઘર ય અન બી કપ પહર ન પોતા માનવા લાગ પર ત વ નો મા લક જોઈન કહ ક આ તો મા કપ છ તો ત મ ય પોતાના વ ચ જોઈન યાગ કર છ તવી જ ર ત આ કમસયોગી વ પ ર હના મમ વથી િવભાવમા રહ છ અથા શર ર આદન પોતા માન છ પર ભદિવ ાન થતા યાર વ-પરનો િવવક થઈ ય છ તો રાગા દ ભાવોથી ભ પોતાના િનજ- વભાવ હણ કર છ 32
િન મા સ ય વ પ (અ ડ લ છદ)
सवतः ःवरसिनभरभाव चतय ःवयमह ःविमहकम ना ःत ना ःत मम क न मोहः श िच नमहोिनिधर ःम 30
कह िवचचछन परष सदा म एक ह अपन रसस भरयौ आपनी टक ह मोहकमर मम नािह नािह मकप ह स चतना िसध हमारौ रप ह 33
શ દાથ ETHટક=આધાર મમ=મા િસ =સ
અથ ETH ાની ષ એવો િવચાર કર છ ક સદવ એકલો પોતાના ાન-દશન રસથી ભર ર પોતાના જ આધાર મ ળનો પ મોહકમ મા વ પ નથી નથી મા વ પ તો ચત યિસ છ 33
અહ બ વાર OcircનથીOtilde કહ ન િવષય સમથન ક છ
इित सित सह सवर यभाव ववक ःवयमयमपयोगो बदा मानमकम क टतपरमाथदशन ानव ः कतप रणितरा माराम एव व ः 31
ત વ ાન થતા વની અવ થા વણન (સવયા એક ીસા)
त वकी तीितस लखयौ ह िनजपरगन दग जञानचरन ि िवध पिरनयौ ह
48
िवसद िववक आयौ आछौ िवसराम पायौ आपहीम आपनौ सहारौ सोिध लयौ ह कहत बनारसी गहत परषारथक सहज सभावस िवभाव िमिट गयौ ह प ाक पकाय जस कचन िवमल होत तस स चतन काशरप भयो ह 34
શ દાથ ETH તીિત= ાન િવશદ=િનમળ િવસરામ (િવ ામ) =ચન સોિધ=ગોતીન પ ાક પકાય સ કચન િવમલ હોત=અ સોનાના નાના નાના કડા કર ન કાગળ વા પાતળા બનાવ છ તન પ ા કહ છ ત પ ાઓન મી તલ વગર રસાયણથી અ નમા પકવ છ તથી સો અ યત થઈ ય છ આ ર ત કર સો નશનલ પાટલો વગર કરતા ઘણી ચી ત હોય છ
અથ ETHત વ ાન થતા વ-પર ણની ઓળખાણ થઈ થી પોતાના િનજ ણ સ ય દશન ાન ચા ર મા પ રણમન ક છ િનમળ ભદ-િવ ાન થવાથી ઉ મ િવ ામ મ યો અન પોતાના વ પમા જ પોતાનો સહાયક ગોતી લીધો પ બનારસીદાસ કહ છ ક આ ય નથી પોતાની મળ જ િવભાવ પ રણમન ન ટ થઈ ગ અન આ મા એવો કાિશત થયો મ રસાયણમા સોનાના પ ા પકવવાથી ત ઉ વળ થઈ ય છ 34
म ज त िनभरममी सममव लोका आलोकम छलित शा तरस समःताः आ ला य वमितरःक रणी भरण ो म न एष भगवानबोधिस धः 32
વ વભાવની ા તમા નટ ટાત (સવયા એક ીસા)
जस कोउ पातर बनाय व आभरन आवित अखार िनिस आडौ पट किरक दह ओर दीविट सवािर पट दिर कीज सकल सभाक लोग दख दि धिरक तस गयान सागर िमथयाित िथ भिद किर
49
उमगयौ गट र ौ ितह लोक भिरक ऐसौ उपदश सिन चािहए जगत जीव स ता सभार जग जालस िनसिरक 35
શ દાથ ETHપા ર(પા ા) =નટ નાચનાર અખાર=નાટ શાળામા િનિશ=રાિ પટ=વ પડદો િથ=ગાઠ િનસ રક=નીકળ ન
અથ ETH મ નટ રા વ ા ષણોથી સ જ થઈન નાટ શાળામા પડદાની પાછળ આવીન ઊભી રહ છ તો કોઈન દખાતી નથી પર યાર બ તરફના દ વા ઠ ક કર ન પડદો ખસડ લવામા આવ છ તો સભાના બધા માણસોન પ ટપણ દખાય છ તવી જ ર ત ાનનો સ આ મા િમ યા વના પડદામા ઢકાઈ ર ો હતો ત ગટ થયો ણલોકનો ાયક થશ ી કહ છ ક હ જગતના વો આવો ઉપદશ સાભળ ન તમાર જગતની ળમાથી નીકળ ન પોતાની તાની સભાળ કરવી 35
એ માણ રગ િમકા ણ થઈ 1
થમ અિધકારનો સાર
આ મપદાથ િનિવક પ દહાતીત ચ ચમ કાર િવ ાનઘન આનદકદ પરમદવ િસ સમાન છ વો ત અના દ છ તવો અનત પણ છ અથા ન ત ઉ પ થયો છ અન ન કદ ન ટ થશ જોક ત પોતાના વ પથી વ છ છ પર સસાર દશામા યારથી ત છ યારથી અથા અના દકાળથી શર રથી સબ છ અન કમકા લમાથી મલન છ મ સો ખાણની દર કાદવ સ હત રહ છ પણ ભ ીમા તપાવવાથી સો થઈ ય છ અન કા લમા દ થઈ ય છ તવી જ ર ત સ ય તપNtilde યપણ લ યાનની અ ન ારા વા મા થઈ ય છ અન કમકા લમા દ થઈ ય છ વી ર ત ઝવર કાદવવાળા સોનાન
ઓળખીન સોનાની કમત દNtildeલ છ તની જ ર ત ાનીઓ અિન ય અન મળથી ભરલા શર રમા ણ ાન અન ણ આનદમય પરમા માનો અ ભવ કર છ
યાર કપડા ઉપર મલ મી ય છ યાર મલન કહવાય છ લોકો તનાથી લાિન કર છ અન િન પયોગી બતાવ છ પર િવવક ટથી િવચારવામા આવ તો કપ પોતાના વ પથી વ છ છ સા -પાણી િનિમ જોઈએ બસ
50
મલસ હત વ ની મ કદમસ હત આ માન મલન કહવો એ યવહારનયનો િવષય છ અન મલથી દા વ છ વ ની મ આ માન કમકા લમાથી દો જ ગણવો ત િન યનયનો િવષય છ અભ ાય એ છ ક વન ખરખર કમકા લમા લાગતી નથી કપડાના મલની મ ત શર ર આદથી બધાયો છ ભદિવ ાન પ સા અન સમતારસ પ જળ ારા ત વ છ થઈ શક છ તા પય એ છ ક વન દહથી ભ - ણનાર િન યનય છ અન શર રથી ત મય રાગ- ષ-મોહથી મલન કમન આધીન કહવાવાળો યવહારનય છ યા થમ અવ થામા આ નય ાન ારા વની અન અ પ રણિતન સમ ન પોતાના વ પમા લીન થ એ જ નામ અ ભવ છ અ ભવ ા ત થયા પછ નયોનો િવક પ પણ રહતો નથી તથી કહ પડશ ક નય થમ અવ થામા સાધક છ અન આ મા વ પ સમ યા પછ નયો કામ નથી
ણોના સ હન ય કહ છ વના ણ ચત ય ાન દશન આદ છ યની હાલતન પયાય કહ છ વની પયાયો નર નારક દવ પ આદ છ ણ અન પયાયો િવના ય હો નથી અન ય િવના ણ પયાય હોતા નથી
તથી ય અન ણ-પયાયોમા અ યિત ર ત ભાવ છ યાર પયાયન ગૌણ અન યન ય કર ન કથન કરવામા આવ છ યાર નય યાિથક કહવાય છ અન યાર પયાયન ય તથા યન ગૌણ કર ન કથન કરવામા આવ છ યાર નય પયાયાિથક કહવાય છ ય સામા ય હોય છ અન પયાય િવશષ હોય છ તથી યાિથક અન પયાયાિથક નયના િવષયમા સામા ય-િવશષ તર રહ છ વ વ પ િન યનયથી આ છ યવહારનયથી આ છ યાિથકનયથી
આ છ પયાયાિથકનયથી આ છ યવહારનયથી આ છ પયાયાિથકનયથી આ છ અથવા નયોના ભદો િન યનય અ િન યનય સ ત યવહારનય અસદ ત યવહારનય ઉપચ રત યવહારનય ઇ યા દ િવક પ ચ મા અનક તરગો ઉ પ કર છ એનાથી ચ ન િવ ામ મળ શકતો નથી તથી કહ જોઈએ ક નયના ક લોલ અ ભવમા બાધક છ પર પદાથ યથાથ વ પ ણવા અન સવભાવ-િવભાવન ઓળખવામા સહાયક અવ ય છ તથી નય િન પ અન માણથી અથવા મ બન તમ આ મ વ પની ઓળખાણ કર ન સદવ તના િવચાર તથા ચતવનમા લા યા રહ જોઈએ
51
અ વ ાર (2)
અ વ અિધકાર વણન કરવાની િત ા (દોહરા)
जीव त व अिधकार यह क ौ गट समझाय अब अिधकार अजीवकौ सनह चतर िचत लाय 1
શ દાથ ETH ચ ર=િવ ાન ચ =મન લાય=લગાડ ન
અથ Ntildeઆ પહલો અિધકાર વત વનો સમ વી ક ો હવ અ વત વનો અિધકાર કહ છ હ િવ ાનો ત મન દઈન સાભળો 1
(સવયા એક ીસા)
जीवाजीव ववकपकल शा याय पाषदाः नाससारिनब ब धन विध वसा श ःफटत आ माराममन तधाम महसा य ण िन यो दत धीरोदा मनाकल वलसित ान मनो ालादयत 1 મગલાચરણ ભદિવ ાન ારા ા ત ણ ાનન વદન
परम तीित उपजाय गनधरकीसी अतर अनािदकी िवभावता िवदारी ह भदगयान दि स िववककी सकित सािध चतन अचतनकी दसा िनरवारी ह करमकौ नासकिर अनभौ अभयास धिर िहएम हरिख िनज उ ता सभारी ह अतराय नास भयौ स परकास थयौ गयानकौ िवलास ताकौ वदना हमारी ह 2
52
શ દાથ Ntilde તીિત= ાન િવભાવના=િમ યાદશન િવદાર =નાશ કય િનરવાર = ર કર હએમ= દયમા હર ખ=આનદત થઈન ઉ તા=ઉ ટતા િવલાસ=આનદ
અથ ETHગણધર વામી ઢ ાન ઉ પ કર ન અના દકાળથી લાગલ તરગ િમ યા વ ન ટ ક અન ભદ ાનની ટથી ાનની શ ત િસ કર ન વNtildeઅ વનો િનણય કય પછ અ ભવનો અ યાસ કર ન કમ નો નાશ કય તથા દયમા હિષત થઈન પોતાની ઉ ટતા સભાળ થી તરાયકમ નાશ પા અન આ માનો કાશ અથા ણ ાનનો આનદ ગટ થયો તન મારા નમ કાર છ 2
આ મા શાસનમા આ ા આદ દસ કારના સ ય વોમાથી ગણધર વામીન અવગાઢ સ ય વ ક છ
वरम कमपरणाकायकोलाहलन ःवयम प िनभतः सन पय ष मासमकम दयसरिस पस प ला नधा नो नन कमनपल धभाित क चोपल धः 2
ી ની પારમાિથક િશ ા (સવયા એક ીસા)
भया जगवासी त उदासी वहक जगतस एक छ मिहना उपदश मरौ मान र और सकलप िवकलपक िवकार तिज बिठक एकत मन एक ठौर आन र तरौ घट सर ताम तही ह कमल ताकौ तही मधकर वह सवास पिहचान र
ापित न वहह कछ ऐसौ त िवचारत ह सही वहह ापित सरप य ही जान र 3
શ દાથ ETHજગવાસી=સસાર ઉદાસી=િવર ત ઉપદશ=િશખામણ સકલપ-િવકલપ (સક પ-િવક પ) =રાગ- ષ િવકાર=િવભાવ પ રણિત ત જ=છોડ ન એકત (એકા ત) =એકલો યા કોઈ અવાજ ઉપ વ વગર ન હોય યા
53
ઠૌ = થાન ઘટ= દય સર=તળાવ મ કર=ભમરો વાસ=પોતાની ગધ ાપિત ( ા ત) =િમલન હ=થશ સહ =ખરખર ય હ =એ જ
અથ ETHહ ભાઈ સસાર વ સસારથી િવરકત થઈન એક છ મ હના1 માટ માર િશખામણ માન અન એકા ત થાનમા બસીન રાગ- ષના તરગો છોડ ન ચ ન એકા કર તારા દય પ સરોવરમા જ કમળ બન અન જ ભમરો બનીન પોતના વભાવની ગધ લ જો એમ િવચાર ક એનાથી કાઈ ન હ મળ તો િનયમથી વ પની ા ત થશ આ મિસ એ જ ઉપાય છ
િવશષ ETHઆ િપડ થ2 યાન છ પોતાના ચ પ સરોવરમા સહ દળ કમળ ક પત કર ન ાણાયામ કરવામા આવ છ થી યાન થર થાય અન ાન ણ ગટ થાય છ 3
1 અહ પાઠમા છ મ હના માટ ક છ ત સામા ય કથન છ સ ય દશનની ા તનો જઘ યકાળ ત ત અન ઉ ટ અનતકાળ છ િશ યન માગમા લગાડવાની ટથી જઘ ય અન ઉ ટકાળ ન બતાવતા છ મ હના માટ રણા કર છ છ મ હનામા સ ય દશન ઊપ જ ઊપ એવો િનયમ નથી
2 િપડ થ યાન સ થાન િવચય યાનનો ભદ છ િપડ થ પદ થ પ થ અન પાતીતNtildeઆ ર ત ચાર સ થાનિવચય યાન હોય છ
िच छ या सवःवसारो जीव इयानय अतोङित र ाः सवऽ प भावाः पौ िलका अभी 3
વ અન લ લ ણ (દોહરા)
चतनवत अनत गन सिहत स आतमराम यात अनिमल और सब प लक पिरनाम 4
શ દાથ ETHઆતમરામ=િનજ વ પમા રમણ કરનારા આ મા યાત=એનાથી અનિમલ=ભ
અથ ETH વ ય ચત ય િત અન અનત ણસપ છ એનાથી ભ બી બધી લની પ રણિત છ
ભાવાથ ETHચત ય ાન દશન ખ વીય આદ આ માના અનત ણ છ અન આ માના ણો િસવાય પશ રસ ગધ વણ ક શ દ કાશ તડકો ચાદની
54
છાયો ધકાર શર ર ભાષા મન ાસો છવાસ તથા કામ ોધ લોભ મોહ માયા આદ કાઈ ઇ ય અન મનગોચર છ ત બ પૌ લક છ 4
सकलम प वहाया ाय िच छ र म ःफटतरमनगा ःव िच छ माऽ इममप र चर त चा व ःय सा ात कलयत परमा मानमा म यन त 4
આ મ ાન પ રણામ (કિવ )
जब चतन सभािर िनज पौरष िनरख िनज दगस िनज ममर तब सखरप िवमल अिवनािसक जान जगत िसरोमिन धमर अनभौ कर स चतनकौ रम सवभाव वम सब कमर इिह िविध सध मकितकौ मारग अर समीप आव िसव समर 5
શ દાથ ETHપૌ ષ= ષાથ િનરખ= એ ગ=ન મમ=અસલપ અિવનાસી=િન ય જગત િસરોમિન=સસારમા સૌથી ઉ મ ધમ= વભાવ રમ=લીન થાય વમ=ઉલટ કર (છોડ દ) ઇ હ િવિધ=આ ર ત કિત ( ત) =મો સમીપ=પાસ િસવ (િશવ) =મો સમ=આનદ
અથ ETH યાર આ મા પોતાની શ તન સભાળ છ અન ાનન ોથી પોતાના અસલ વભાવન ઓળખ છ યાર ત આ માનો વભાવ આનદ પ િનમળ િન ય અન લોકનો િશરોમ ણ ણ છ તથા ચત યનો અ ભવ કર ન પોતાના વભાવમા લીન થઈન સ ણ કમદળન ર કર છ આ ય નથી મો માગ િસ થાય છ અન િનરા ળતાનો આનદ િનકટ આવ છ 5
वणा ा वा रागमोहादयो वा िभ ना भावाः सव एवाःय पसः तनवाःतःव वतः पयतोङमी नो ाः ःय मक पर ःयात 5
જડ-ચતની ભ તા (દોહરા)
55
वरनािदक रागािद यह रप हमारो नािह एक निह दसरौ दीस अनभव मािह 6
શ દાથ ETH = આ મા દ સ=દખાય છ
અથ ETHશર ર સબધી પ રસ ગધ પશ આદ અથવા રાગ- ષ આદ િવભાવ સવ અચતન છ એ અમા વ પ નથી આ મા ભવમા એક િસવાય બી કાઈ જ નથી ભાસ 6
िनव यत यव यदऽ किच दव त ःया न कथ ना यत मण िनव िमहािसकोश पय त म न कथचनािस 6 દહ અન વની ભ તા પર બી ટાત (દોહરો)
खाडो किहय कनककौ कनक-मयान-सयोग नयारौ िनरखत मयानस लोह कह सब लोग 7
શ દાથ ETHખાડો=તલવાર કનક=સો યારૌ= દ િનરખત=જોવામા આવ છ
અથ ETHસોનાના યાનમા રાખલી લોઢાની તલવાર સોનાની કહવામા આવ છ પર યાર ત લોઢાની તલવાર સોનાના યાનમાથી દ કરવામા આવ છ યાર લોકો તન લોઢાની જ કહ છ
ભાવાથ ETHશર ર અન આ મા એક ાવગાહ થત છ સસાર વ ભદિવ ાનના અભાવથી શર રન જ આ મા સમ ય છ પર યાર ભદિવ ાનમા તમની ઓળખાણ કરવામા આવ છ યાર ચ ચમ કાર આ મા દો ભાસવા લાગ છ અન શર રમાથી આ મ ખસી ય છ 7
वणा दसाम िमद वद त िनमाणमकःय ह प लःय ततोङ ः वद प ल एव ना मा यतः व ानघनःततोङ यः 7
વ અન લની ભ તા (દોહરા)
वरनािदक प ल-दसा धर जीव बह रप वसत िवचारत करमस िभ एक िच प 8
56
શ દાથ ETHદશા=અવ થા બ =ઘણા ભ = દા ચ પ (ચ + પ) =ચત ય પ
અથ ETH પ રસ આદ લના ણ છ એના િનિમ થી વ અનક પ ધારણ કર છ પર જો વ વ પનો િવચાર કરવામા આવ તો ત કમથી ત ન ભ એક ચત ય િત છ
ભાવાથ ETHઅનત સસારમા સસરણ કરતો વ નર નારક આદ અનક પયાયો ા ત કર છ ત બધી લમય છ અન કમજિનત છ જો વ વભાવનો િવચાર કરવામા આવ તો ત વની નથી વ તો િનિવકાર દહાતીત અન ચત ય િત છ 8
घतक मािभधआनङ प क भो घतमयो न चत जीवो वणा दम जीव ज पनङ प न त मयः 8 દહ અન વની ભ તા પર બી ટાત (દોહરા)
जय घट किहय धीवकौ घटकौ रप न धीव तय वरनािदक नामस जडता लह न जीव 9
શ દાથ ETH ય = વી ર ત ઘટ=ઘડો જડતા=અચતનપ
અથ ETH વી ર ત ઘીના સયોગથી માટ ના ઘડાન ઘીનો ઘડો કહ છ પર ઘડો ઘી પ નથી થઈ જતો તવી જ ર ત શર રના સબધથી વ નાનો મોટો કાળો ધોળો વગર અનક નામ મળવ છ પણ ત શર રની પઠ અચતન થઈ જતો નથી
ભાવાથ ETHશર ર અચતન છ અન વનો તની સાથ અનતકાળથી સબધ છ તોપણ વ શર રના સબધથી કદ અચતન નથી થતો સદા ચતન જ રહ છ 9
अना न तमचल ःवसव िमद ःफटम जीवः ःवय त चत यम च कचकायत 9
આ મા ય વ પ (દોહરા)
57
िनराबाध चतन अलख जान सहज सवकीव अचल अनािद अनत िनत गट जगतम जीव 10
શ દાથ ETHિનરાબાધ=શાતા-અશાતાની બાધાર હત ચતન= ાનદશન અલખ=ચમચ ઓથી દખાતો નથી સહજ= વભાવથી વક વ ( વક ય) =પોતા ગટ= પ ટ
અથ ETH વ પદાથ િનરાબાધ ચત ય અ પી વાભાિવક ાતા અચળ અના દ અનત અન િન ય છ ત સસારમા ય માણ છ
ભાવાથ ETH વ શાતા-અશાતાની બાધાથી ર હત છ એથી િનરાબાધ છ સદા ચતતો રહ છ અન એથી ચતન છ ઇ યગોચર નથી એથી અલખ છ પોતાના વભાવન પોત જ ણ છ એથી વક ય છ પોતાના ાન વભાવથી ટતો નથી એથી અચળ છ આદ ર હત છ એથી અના દ છ અનત ણ સ હત છ
એથી અનત છ કદ નાશ પામતો નથી એથી િન ય છ 10
वणा ः स हतःतथा वर हतो धाः यजीवो यतो नाम वमपाःय पयित जग जीवःय त व ततः इ यालो च ववचकः समिचत ना या यित या प वा य य जतजीवत वमचल चत यमाला यता 10
અ ભવ િવધાન (સવયા એક ીસા)
रप-रसवत मरतीक एक पदगल रप िबन और य अजीव दवर दधा ह चािर ह अमरतीक जीव भी अमरतीक याहीत अमरतीक-वसत-धयान मधा ह औरस न कबह गट आपहीस ऐसौ िथर चतन-सभाउ स सधा ह चतनकौ अनभौ अराध जग तई जीव िजनहक अखड रस चािखवकी छधा ह 11
58
અથ ETH ધા=બ કારનો ધા= થા િથર=( થર) =અચળ ધા=અ ત અખડ= ણ ધા ( ધા) = ખ
અથ ETH લ ય વણ રસ આદ સ હત િતક છ બાક ના ધમ અધમ આદ ચાર અ વ ય અ િતક છ આ ર ત અ વ ય િતક અન અ િતક બ ભદ પ છ વ પણ િતક છ તથી અ િતક વ યાન કર યથ છ આ મા વયિસ થર ચત ય વભાવી ાના ત વ પ છ આ સસારમા મન પ ર ણ અ તરસનો વાદ લવાની અભલાષા છ ત આવા જ આ માનો અ ભવ કર છ
ભાવાથ Ntildeલોકમા છ ય છ તમા એક વ અન પાચ અ વ છ અ વ ય િતક અન અ િતકના ભદથી બ કારના છ લ િતક છ અન ધમ અધમ આકાશ કાળNtildeએ ચાર અ િતક છ વ પણ અ િતક છ યાર વ િસવાય અ ય પણ અ િતક છ તો અ િતક યાન કરવાથી વ યાન
થઈ શક નથી1 માટ અ િતક યાન કર એ અ ાન છ મન વા મરસ આ વાદન કરવાની અભલાષા છ તમન મા અ િતકપણા યાન ન કરતા ચત ય િન ય થર અન ાન વભાવી આ મા યાન કર જોઈએ 11
1 એનાથી અિત યા તદોષ આવ છ
जीवादजीविमित ल णतो विभ न ानी जनोङनभवित ःवयम लस त
अ ािननो िनरविध वज भतोङय मोहःत त कथमहो बत नानट ित 11
ઢ વભાવ વણન (સવયા તવીસા)
चतन जीव अजीव अचतन लचछन-भद उभ पद नयार समयकदि -उदोत िवचचछन िभ लख लिखक िनरधार ज जगमािह अनािद अखिडत मोह महामदक मतवार
59
त जड़ चतन एक कह ितनहकी िफिर टक कर निह टार 12
શ દાથ ETHઉભ (ઉભય) =બ પદ=અહ પદ કહતા પદાથ યોજન છ ઉદોત (ઉ ોત) = કાશ િવચ છન (િવચ ણ) =િવ ાન િનરધાર=િન ય કર મદ=શરાબ મતવાર=પાગલ ટક=હઠ
અથ Ntilde વ ચત ય છ અ વ જડ છ આ ર ત લ ણભદથી બન કારના પદાથ ભ ભ છ િવ ાનો સ ય દશના કાશથી તમન દા દા દખ
અન ન કર છ પર સસારમા મ ય અના દકાળથી િનવાર મોહની તી ણ મ દરાથી ઉ મ થઈ ર ા છ તઓ વ અન જડન એક જ કહ છ તમની આ ખોટ હઠ ટાળવાથી પણ ટળતી નથી
ભાવાથ કોઈ એક જ બતાવ છ કોઈ વન ઠા વડો કોઈ ચોખા વડો અન કોઈ િતક કહ છ તથી આ પ મા ત બધા અ ાનપ બતા છ 12
अ ःम नना दिन मह य ववकना य वणा दमा नटित प ल एव ना यः रागा दप ल वकार व श - चत यधातमयमितरय च जीवः 12
ાતાનો િવલાસ (સવયા તવીસા)
या घटम मरप अनािद िवसाल महा अिववक अखारौ तामिह और सवरप न दीसत पगगल नतय कर अित भारौ फरत भख िदखावत कौतक स िज िलय वरनािद पसारौ मोहस िभ जदौ जड़सौ िचनमरित नाटक दखन हारौ 13
60
શ દાથ ETHઘટ= દય મ=િમ યા વ મહા=મોટો અિવવક=અ ાન અખારૌ=નાટ શાળા દ સત=દખાય છ ગલ= લ ય=નાચ ફરત=બદલ છ સ જ=ભાગ પસારૌ ( સાર) =િવ તાર કૌ ક=ખલ
અથ ETHઆ દયમા અના દકાળથી િમ યા વ પ મહા અ ાનની િવ ત નાટ શાળા છ તમા બી કાઈ વ પ નથી દખા મા એક લ જ ઘણો મોટો નાચ કર ર છ ત અનક પ પલટ છ અન પ આદનો િવ તાર કર ન દા દા ખલ બતાવ છ પર મોહ અન જડથી ભ સ ય ટ આ મા ત નાટકનો મા જોનાર છ (હષ-િવષાદ નથી કરતો) 13
इ थ ानबकचकलनापाटन नाटिय वा जीवाजीवौ ःफट वघटन नव याव यातः व या सभ वकस य िच माऽश या ाति य ःवयमितरसा ावद च काश 13
ભદિવ ાન પ રણામ (સવયા એક ીસા)
जस करवत एक काठ बीच खड कर जस राजहस िनरवार दध जलक तस भदगयान िनज भदक-सकितसती िभ िभ कर िचदानद प लक अविधक धाव मनपयकी अवसथा पाव उमिगक आव परमाविधक थलक याही भाित परन सरपकौ उदोत धर कर ितिबिबत पदारथ सकलकौ 14
શ દાથ Ntildeખડ= કડા િનરવાર= દા કર સતી=વડ ઉમગક=વધીન
અથ ETH મ કરવત લાકડાના બ કડા કર નાખ છ અથવા મ રાજહસ ધ અન પાણીન દા કર દ છ તવી જ ર ત ભદિવ ાન પોતાની ભદક-શ તથી વ અન લન દા દા કર છ પછ એ ભદિવ ાન ઉ િત કરતા કરતા
અવિધ ાન મનપયય ાન અન પરમાવિધ ાનની અવ થાન ા ત થાય છ અન
61
એ ર ત કર ન ણ વ પના કાશ અથા કવળ ાન વ પ થઈ ય છ મા લોક-અલોકના સવ પદાથ િત બબત થાય છ 14
એ માણ વા વાિધકાર ણ થયો 2
બી અિધકારનો સાર
મો માગમા ય અભ ાય કવળ ાના દ ણસ પ આ મા વ પ સમ વવાનો છ પર વી ર ત સોનાની ઓળખાણ કરાવવા માટ સોના િસવાય િપ ળ આદ વ પ સમ વ અથવા હ રાની ઓળખાણ કરાવવા માટ હ રા િસવાય કાચની ઓળખાણ કરાવવી જ ર છ તવી જ ર ત વ પદાથ વ પ ઢ કરાવવાન માટ ી એ અ વ પદાથ વણન ક છ અ વ ત વ વ ત વથી સવથા ભ છ અથા વ લ ણ ચતન અન અ વ લ ણ અચતન છ આ અચતન પદાથ લ આકાશ ધમ અધમ કાળ નામના પાચ કારના છ તમનામાથી પાછળના ચાર અ પી અન પહલો લ પી અથા
ઇ યગોચર છ લ ય પશ રસ ગધ વણવા છ એ વ યના ચ ોથી સવથા િત ળ છ વ સચતન છ તો લ અચતન છ વ અ પી છ તો લ પી છ વ અખડ છ તો લ સખડ (ખડસ હત) છ યપણ વન સસારમા ભટકવામા આ જ લ િનિમ કારણ છ આ જ લમય શર રથી ત સબ છ આ જ લમય કમ થી ત સવા મ દશોમા જકડાયલો છ આ જ લોના િનિમ થી તની અનત શ તઓ ઢકાઈ રહ છ આ જ લોના િનિમ થી
તમા િવભાવ ઉ પ થાય છ અ ાનના ઉદયમા ત આ જ લોન લીધ રાગ- ષ કર છ અથવા આ જ લોમા ઇ ટ-અિન ટની ક પના કર છ જો લ ન હોત તો આ મામા અ ય વ નો સબધ ન થાત તમા િવકાર અથવા રાગ- ષ ન થાત સસારમા પ ર મણ ન થાત સસારમા ટ નાટક છ ત બ લજિનત છ
તમ શર રમા ાય ચમટ થી દબાવશો તો તમન જણાશ ક આપણન દબાવવામા આવલ છ ઃખ ાન થ છ બસ આ ણવાની શ ત રાખનાર વ છ ત તમ જ છો ચત ય છો િન ય છો આ મા છો આ મા િસવાય એક બીજો
પદાથ ન તમ ચમટ થી દબા યો છ ત નરમ વો કાઈક મલો કાળા વો ખારા વો કાઈક ગધ- ગધવાળો જણાય છ તન શર ર કહ છ આ શર ર જડ છ
અચતન છ નાશવાન છ પરપદાથ છ આ મ વભાવથી ભ છ આ શર રમા
62
અહ કરવી અથા શર ર અન શર ર સબધી ધન ી ા દન પોતાના માનવા એ િમ યા ાન છ લ ણભદ ારા િનજ આ માન વ અન આ મા િસવાય બધા ચતન-અચતન પદાથ ન પર ણવા ત જ ભદિવ ાન છ એ જ નામ
ા છ વી ર ત રાજહસ ધ અન પાણીન દા- દા કર નાખ છ તવી જ ર ત િવવક વડ વ અન લન દા કરવા લોમાથી અહ અથવા રાગ- ષ હટાવીન િનજ વ પમા લીન થ જોઈએ અન OcircOcircતરૌ ઘટ સર તામ હ હ કમલ તાક હ હ મ કર હ વવાસ પહચાન રOtildeOtildeની િશખામણ હમશા અ યાસ કરવો જોઈએ
63
કતા કમ યા ાર (2)
િત ા (દોહરા)
यह अजीव अिधकारकौ गट बखानौ ममर अब सन जीव अजीवक करता िकिरया कमर 1
શ દાથ ETH ગટ= પ ટ બખાનૌ=વણન ક મમ=રહ ય =સાભળો
અથ -આ અ વ અિધકારના રહ ય પ ટ વણન ક હવ વ-અ વના કતા યા અન કમ સાભળો 1
एकः क ा िचदहिमह म कम कोपोदयोङमी इ या ाना शमयदिभतः क कमव ान योितः ःफरित परमोदा म य तधीर
सा ा कव न पिध पथ ि यिनभािस व 1 ભદિવ ાનમા વ કમનો કતા નથી િનજ વભાવનો કતા છ
(સવયા એક ીસા)
थम अगयानी जीव कह म सदीव एक दसरौ न और म ही करता करमकौ अतर-िववक आयौ आपा-पर-भद पायौ भयौ बोध गयौ भारत भरमकौ भास छह दरब गन परजाय सब नास दख लखयौ मख परन परमकौ करम कौ करतार मानयौ प ल िपड आप करतार भयौ आतम धरमकौ 2
શ દાથ ETHસદ વ=હમશા બોધ= ાન ભારત=મોટો ભરમ= લ ભાસ=જણાયા પરમ=પરમા મા
64
અથ ETH વ પહલા અ ાનની દશામા કહતો હતો ક હમશા એકલો જ કમનો કતા બીજો કોઈ નથી પર યાર તરગમા િવવક થયો અન વપરનો ભદ સમ યો યાર સ ય ાન ગટ થ મોટ લ મટ ગઈ છય ય ણ-પયાય સ હત જણાવા લા બધા ઃખો નાશ પા યા અન ણ
પરમા મા વ પ દખવા લા લ િપડન કમનો કતા મા યો પોત વભાવનો કતા થયો
ભાવાથ ETHસ ય ાન થતા વ પોતાન વભાવનો કતા અન કમનો અકતા ણવા લાગ છ 2
परप रणितम झत खडय दवादा- िनदम दतमख ड ानम च डम चः नन कथमवकाशः कतकमव - रह भवित कथ वा पौ लः कमब धः 2
जाही सम जीव दहबि कौ िवकार तज वदत सरप िनज भदत भरमक महा परचड मित मडन अखड रस अनभौ अभयािस परगासत परमक ताही सम घटम न रह िवपरीत भाव जस तम नास भान गिट धरमक ऐसी दसा आव जब साधक कहाव तब करता हव कस कर पगगल करमक 3
શ દાથ ETHવદત=ભોગવ છ ભદત=ન ટ કર છ પરચડ ( ચડ)=તજ વી િવપર ત=ઊલ તમ= ધકાર ભા = ય =થઈન
અથ ETH યાર વ શર રમા અહ નો િવકાર છોડ દ છ અન િમ યા ન ટ કર ન િનજ વ પનો વાદ લ છ તથા અ યત તી ન શો ભત કરનાર ણ રસથી ભરલા અ ભવના અ યાસથી પરમા માનો કાશ કર છ યાર યના ઉદયથી ન ટ થયલ ધકારની મ કમના કતાપણાનો િવપર ત ભાવ દયમા
65
નથી રહતો એવી દશા ા ત થતા ત આ મ વભાવનો સાધક થાય છ યાર પૌ લક કમ ન કતા થઈન કવી ર ત કર અથા ન હ જ કર 3
इ यव वर य स ित परि या नव परा ःव व ानघनःवभावमभयादा ःत नवानः पर अ ानो थतकतकमकलनात लशा नव ः ःवय ानीभत इत का ःत जगतः सा ी पराणः पमान 3
આ મા કમ કતા નથી મા ાતા- ટા છ (સવયા એક ીસા)
जगम अनािदकौ अगयानी कह मरौ कमर करता म याकौ िकिरयाकौ ितपाखी ह अतर समित भासी जोगस भयौ उदासी ममता िमटाइ परजाइ बि नाखी ह िनरभ सभाव लीनौ अनभौक रस भीनौ कीनौ िववहारदि िनहचम राखी ह भरमकी डोरी तोरी धरमकौ भयौ धोरी परमस ीित जोरी करमकौ साखी ह 4
શ દાથ ETH િતપાખી ( િતપ ી) =Ocircપ પાતીOtilde એવો અથ અહ છ નાખી=છોડ દ ધી િનરભ (િનભય) =િનડર ભીનૌ=મ ન થયો ધોર =ધારણ કરનાર
અથ ETHસસારમા અના દકાળનો આ અ ાની વ કહ છ ક કમ મા છ એનો કતા અન આ મા કર 1 છ પર યાર તરગમા સ ય ાનનો ઉદય થયો યાર મન-વચનના યોગોથી િવર ત થયો પરપદાથ થી મમ વ ખસી ગ પયાયમાથી અહ ટ ગઈ િનઃશક િનજ વભાવ હણ કય અ ભવમા મ ન થયો યવહારમા છ તોપણ િન ય ઉપર ા થઈ િમ યા વ બધન ટ ગ આ મધમનો ધારક થયો તમા મ કય અન કમનો મા ાતા- ટા થયો કતા ન ર ો 4
અથા યાનો પ પાત કર છ
66
या य यापकता तदा मिन भव नवातदाम य प या य यापकभावस भवमत का कतकम ःथितः इ य ाम ववकघःमरमहो भारण िभ दःतभो ानीभय तदा स एष लिसतः कत वश यः पमान 4
ભદિવ ાની વ લોકોન કમનો કતા દખાય છ પણ વા તવમા ત અકતા છ
(સવયા એક ીસા)
जसौ जो दरव ताक तसौ गन परजाय ताहीस िमलत प िमल न काह आनस जीव वसत चतन करम जड़ जाितभद अिमल िमलाप जय िनतब जर कानस ऐसौ सिववक जाक िहरद गट भयौ ताकौ म गयौ जय ितिमर भाग भानस सोई जीव करमकौ करता सौ दीस प अकरता क ौ ह स ताक परमानस 5
શ દાથ ETHઆનસ (અ યસ) =બી ઓથી અિમલ િમલાપ=ભ તા િનતબ=મોતી િવવક=સ ય ાન ભાન (ભા ) = ય સોઈ=ત
અથ ETH ય છ તવા જ તના ણ-પયાય હોય છ અન ત તની સાથ જ મળ છ બી કોઈ સાથ મળતા નથી ચત ય વ અન જડ કમમા િતભદ છ તથી મોતી અન કાનની મ તમનામા ભ તા છ આ સ ય ાન ના દયમા ત થાય છ ત િમ યા વ યના ઉદયમા ધકારની મ ર
થઈ ય છ ત લોકોન કમનો કતા દખાય છ પર રાગ- ષ આદ ર હત હોવાથી તન આગમમા અકતા ક ો છ 5
ानी जान नपीमा ःवपरप रणित प गल ा यजानन य़ा या य वम तः कलियतमसहौ िन यम य तभदात अ ाना कतकममितरनयोभाित ताव न याव-
ानािच का ःत बकचवददय भदम पा स ः 5 વ અન લના દા દા વભાવ (છદ છ પા)
67
जीव गयानगन सिहत आपगन-परगन-जञायक आपा परगन लख नािह पगगल इिह लायक जीवदरव िच प सहज पदगल अचत जड़ जीव अमरित मरतीक पदगल अतर बड़ जब लग न होइ अनभौ गट तब लग िमथयामित लस करतार जीव जड़ करमकौ सबिध िवकास यह म नस6
શ દાથ ETH ાયક= ણનાર ઇ હ લાયક=એન યો ય અચત= ાનર હત બડ=મો િમ યામિત=અ ાન લસ=રહ મ= લ
અથ ETH વમા ાન ણ છ ત પોતાના અન અ ય યોના ણોનો ાતા છ લ એન યો ય નથી અન તનામા પોતાના અથવા અ ય યોના ણ ણવાની શ ત નથી વ ચતન છ અન લ અચતન વ અ પી છ અન લ પી આ ર ત બ મા મોટો તફાવત છ યા ધી ભદિવ ાન થ નથી યા ધી અ ાન રહ છ અન વ પોતાન કમનો કતા માન છ પર નો કાશ
થતા આ મ મટ ય છ 6
यः प रणमित स कता यः प रणामो भवत त कम या प रणित बया सा ऽयम प िभ न न वःततया 6
કતા કમ અન યા વ પ (દોહરો)
करता पिरनामी दरव करम रप पिरनाम िकिरया परजय िफरिन वसत एक य नाम 7
શ દાથ ETHકતા= કાય કર ત કમ=કર કાય યા=પયાય પાતર થ ત મ ક ETHઘડો બનાવવામા ભાર કતા ઘડો કમ અન માટ ના િપડ પ પયાયમાથી ઘડા પ થ ત યા છ પણ આ ભદ-િવવ ા કથન છ અભદ-િવવ ામા ઘડાન ઉ પ કરનાર માટ છ તથી માટ જ કતા છ માટ ઘડા પ થાય છ તથી માટ જ કમ છ અન િપડ પ પયાય માટ ની હતી અન ઘડા પ
68
પયાય પણ માટ જ थઈ તથી માટ જ યા છ પ રણામી=અવ થાઓ બદલનાર પ રનામ=અવ થા
અથ ETHઅવ થાઓ બદલનાર ય કતા છ તની અવ થા કમ છ ન એક અવ થામાથી બી અવ થા પ થ ત યા છ આ ર ત એક વ ના ણ નામ છ
િવશષ ETHઅહ અભદ-િવવ ાથી કથન છ ય પોતાના પ રણામોન કરનાર પોત છ તથી ત તમનો કતા છ ત પ રણામ યના છ અન તનાથી અભ છ તથી ય જ કમ છ ય એક અવ થામાથી બી અવ થા પ થાય છ અન ત પોતાની બધી અવ થાઓથી અભ રહ છ તથી ય જ યા છ ભાવ એ છ ક ય જ કતા છ ય જ કમ છ અન ય જ યા છ વ એક જ છ નામ ણ છ 7
एकः प रणमित सदा प रणामो जायत सदकःय एकःय प रणितः ःयादनक यकमव यतः 7
કતા કમ અન યા એક વ (દોહરા)
करता करम ि या कर ि या करम करतार नाम-भद बह िविध भयौ वसत एक िनरधार 8
શ દાથ ETHબ િવિધ=અનક કારનો િનરધાર=િન ય
અથ ETHકતા કમ અન યાનો કરનાર છ કમ પણ યા અન કતા પ છ તથી નામના ભદથી એક જ વ કટલાય પ થાય છ 8 વળ
नोभौ प रणमतः खल प रणामो नोभयोः जायत उभयोन प रणितः ःया दनकमनकमव सदा 8
एक करम करत ता कर न करता दोइ दधा दरव स ा सधी एक भाव कय होइ 9
શ દાથ ETH ધા=બ કાર
અથ ETHએક કમની એક જ યા અન એક જ કતા હોય છ બ નથી હોતા તો વ- લની યાર દ દ સ ા છ યાર એક વભાવ કવી ર ત હોઈ શક
69
ભાવાથ ETHઅચતન કમનો કતા અથવા યા અચતન જ હોવી જોઈએ ચત ય આ મા જડ કમનો કતા નથી થઈ શકતો 9
नकःय ह कतारौ ौ ःतो कण न चकःय नकःय च बय एकमनक यतो न ःयात 9 કતા કમ અન યા પર િવચાર (સવયા એક ીસા)
एक पिरनामक न करता दरव दोइ दोइ पिरनाम एक दवर न धरत ह एक करतित दोइ दवर कबह न कर दोइ करतित एक दवर न करत ह जीव पदगल एक खत-अवगाही दोउ अपन अपन रप कोउ न टरत ह जड़ परनामिनकौ करता ह पदगल िचदानद चतन सभाउ आचरत ह 10
શ દાથ ETHકર િત= યા એક ખત-અવગાહ (એક ાવગાહ ) =એક જ અવ થામા રહનાર ના ટર હ=ખસ નથી આચર હ=વત છ
અથ ETHએક પ રણામના કતા બ ય નથી હોતા બ પ રણામોન એક ય નથી કર એક યાન બ ય કદ નથી કરતા બ યાઓન પણ એક ય નથી કર વ અન લ જોક એક ાવગાહ છ તોપણ પોતપોતાના વભાવન નથી છોડતા લ જડ છ તથી અચતન પ રણામોનો કતા છ અન ચદાનદ આ મા ચત યભાવનો કતા છ 10
आससारत एव धावित पर कवङहिम य चक- दवार नन मो हनािमह महाह कार प तमः त ताथप रमहण वलय य कवार ोजत त क ानधनःय ब धनमहो भयो भवदा मनः 10 િમ યા વ અન સ ય વ વ પ (સવયા એક ીસા)
महा धीठ दखकौ वसीठ परदवररप अधकप काहप िनवाय निह गयौ ह
70
ऐसौ िमथयाभाव लगयौ जीवक अनािदहीकौ याही अहबि िलए नानभाित भयौ ह काह सम काहकौ िमथयात अधकार भिद ममता उछिद स भाव पिरनयौ ह ितनही िववक धािर बधकौ िवलास डािर आतम सकितस जगत जीत लयौ ह 11
શ દાથ ETHધીઠ ( ટ) =હઠ લો વસીઠ= ત િનવારયૌ= ર કય સમ (સમય) ઉછ દ=ખસડ ન પ રનયૌ=થયૌ સ કત (શ ત) =બળ
અથ ETH અ યત કઠોર છ ઃખોનો ત છ પર ય જિનત છ ધા રયા વા સમાન છ કોઈથી ખસડ શકાતો નથી એવો િમ યા વ ભાવ વન અના દકાળથી લાગી ર ો છ અન એ જ કારણ વ પર યમા અહ કર ન અનક અવ થાઓ ધારણ કર છ જો કોઈ વ કોઈ વખત િમ યા વનો ધકાર ન ટ કર અન પર યમાથી મમ વભાવ ખસડ ન ભાવ પ પ રણામ કર તો ત ભદિવ ાન ધારણ કર ન બધના કારણોન2 ર કર ન પોતાની આ મશ તથી સસારન તી લ છ અથા ત થઈ ય છ 11
િમ યા વ િવભાવભાવ છ તન ર કર ન અનત વ ત થયા છ પણ હા કલીથી ર થાય છ એ ટએ Ocircિનવારયૌ ન હ ગયો હOtilde એ પદ આ છ
1 િમ યા વ અ ત માદ કષાય યોગ
आ मभावा करो या मा परभावा सदा परः आ मव ा मनो भावाः परःय पर एव त 11
કમ તવો કતા (સવયા એક ીસા)
स भाव चतन अस भाव चतन दहकौ करतार जीव और निह मािनय कमरिपडकौ िवलास वनर रस गध फास करता दहकौ पदगल पखािनय तात वरनािद गन गयानावरनािद कमर नाना परकार प लरप जािनय
71
समल िवमल पिरनाम ज ज चतनक त त सब अलख परष य बखािनय 12
શ દાથ ETH ભાવ=કવળદશન કવળ ાન અનત ખ આદ અ ભાવ=રાગ ષ ોધ માન આદ ઔર=બી ફાસ= પશ સમલ=અ િવમલ= અલપ=અ પી ષ=પરમ ર
અથ ETH ચત યભાવ અન અ ચત યભાવNtildeબ ભાવોનો કતા વ છ બીજો નથી યકમના પ રણામ અન વણ રસ ગધ પશNtildeએ બ નો કતા લ છ એથી વણ રસા દ ણસ હત શર ર અન ાનાવરણા દ કમ કધNtildeએન
અનક કારની લ પયાયો ણવી જોઈએ આ માના અન અ પ રણામ છ ત બધા અ િતક આ માના છ એમ પરમ ર ક છ 12
નોટ ETHઅ પ રણામ કમના ભાવથી થાય છ અન પ રણામ કમના અભાવથી થાય છ એથી બ કારના ભાવ કમજિનત કહ શકાય છ
अ ानतःत सतणा यवहारकार ान ःवय कल भव न प र यत यः
पी वा दधी मधरा लरसाितग या गा दो ध द धिमव ननमसौ रसालम 12
ભદ ાન રહ ય િમ યા ટ નથી ણતો એના ઉપર ટાત (સવયા એક ીસા)
जस गजराज नाज घासक गरास किर भचछत सभाय निह िभ रस लीयौ ह जस मतवारौ निह जान िसखरिन सवाद जगम मगन कह गऊ दध पीयौ ह तस िमथयाद ी जीव गयानरपी ह सदीव पगयौ पाप प स सहज स हीयौ ह चतन अचतन दहकौ िम िपड लिख एकमक मान न िववक कछ कीयौ ह 13
72
શ દાથ ETHગજરાજ =હાથી ગરાસ ( ાસ) =કો ળયો િસખરિન ( ીખડ) =અ યત ગાઢ દહ અન ખાડ િમ ણ ગ= ન સ ( ય) =િવવક ર હત
અથ ETH મ હાથી અનાજ અન ઘાસનો મળલો કો ળયો ખાય છ પણ ખાવાનો જ વભાવ હોવાથી દો દો વાદ લતો નથી અથવા વી ર ત શરાબથી મ બનલન શીખડ ખવરાવવામા આવ તો ત નશામા તનો વાદ ન ણતા કહ ક એનો વાદ ગાયના ધ વો છ તવી જ ર ત િમ યા ટ વ
જોક સદા ાન િત છ તોપણ ય-પાપમા લીન હોવાન કારણ ત દય આ મ ાનથઈ ય રહ છ તથી ચતન-અચતન બ ના મળલા િપડન જોઈન એક જ માન છ અન કાઈ િવચાર નથી કરતો
ભાવાથ ETHિમ યા ટ વ વ-પર િવવકના અભાવમા લના મળાપથી વન કમનો કતા માન છ 13
अ ाना मगत णका जलिधया धाव त पात मगा अ ाना मिस िव त भजगा यासन र जौ जनाः अ ाना वक पचबकरणा ातो र गा धवत श ानमया अ प ःवयमयी कऽ भव याकलाः 13
વન કમનો કતા માનવો ત િમ યા વ છ એના ઉપર ટાત (સવયા એક ીસા)
जस महा धपकी तपितम ितसायौ मग भरमस िमथयाजल पीवनक धायौ ह जस अधकार मािह जवर िनरिख नर भरमस डरिप सरप मािन आयौ ह अपन सभाव जस सागर सिथर सदा पवन-सजोगस उछिर अकलायौ ह तस जीव जड़सौ अ ापक सहज रप भरमसौ करमकौ करता कहायौ ह 14
શ દાથ ETHતપિત=ગરમી િતસાયૌ=તર યો િમ યાજડ= ગજળ વર =દોર સરપ (સપ) =સાપ સાગર=સ િથર= થર અ યાપક=ભ
ભરમ= લ
73
અથ વી ર ત અ યત આકરા તડકામા તરસથી પીડાય હરણ લથી ગજળ પીવાન દોડ છ અથવા મ કોઈ મ ય ધારામા દોર જોઈન તન સપ ણી ભયભીત થઈન ભાગ છ અન વી ર ત સ પોતાના વભાવથી સદવ થર છ તો પણ પવનની લહરોથી લહરાય છ તવી જ ર ત વ વભાવથી જડ પદાથ થી ભ છ પર િમ યા વી વ લથી પોતાન કમનો કતા માન છ 14
ाना वचकतया त परा मनोय जानाित हस इव वाःपयसो वशष चत यधातमचल स सदािध ढो जानीत एव ह करोित क चना प 14 ભદિવ ાની વ કમનો કતા નથી મા દશક છ
(સવયા એક ીસા)
जस राजहसक वदनक सपरसत दिखय गट नयारौ छीर नयारौ नीर ह तस समिकतीकी सदि म सहज रप नयारौ जीव नयारौ कमर नयारौ ही सरीर ह जब स चतनकौ अनभौ अभयास तब भास आप अचल न दजौ और सीर ह परव करम उद आइक िदखाई दइ करता न होय ितनहकौ तमासगीर ह 15
શ દાથ ETHવદન= ખ સપરસત( પશત) =અડવાથી છ ર ( ાર) = ધ નીર=પાણી ભાસ=દખાય છ સીર=સાથી તમસગીર=દશક
અથ ETH વી ર ત હસના ખનો પશ થવાથી ધ અન પાણી દા દા થઈ ય છ તવી જ ર ત સ ય ટ વોની ટમા વભાવથી જ વ કમ શર ર ભ ભ ભાસ છ યાર ચત યના અ ભવનો અ યાસ થાય યાર પોતા અચળ આ મ ય િતભાિસત થાય છ તનો કોઈ બી સાથ મળ દખાતો
74
નથી હા વ બાધલા કમ ઉદયમા આવલા દખાય છ પણ અહ ના અભાવમા તમનો કતા નથી થતો મા જોનાર રહ છ 15
ानादव वलनपसोरो यश य यवःथा ानादवो लसित लवणःवादभद यदासः ानादव ःवरस वकस न यच य यघातोः
बोधाद भवित िभदा िभ दती कतभावाम 15 મળલા વ અન લની દ દ ઓળખાણ (સવયા એક ીસા)
जस उसनोदकम उदक-सभाव सीरौ आगकी उसनता फरस गयान लिखय जस सवाद जनम दीसत िविवधरप लौनकौ सवाद खारौ जीभ-गयानस परिखय भरमस करमकौ करता ह िचदानद दरव िवचार करतार भाव निखय 16
શ દાથ ETHઉસનોદક (ઉ ણોદક) =ગરમ જળ ઉદક=જળ સીરૌ=ઠ ઉસનતા (ઉ ણતા) =ગરમી ફરસ= પશ યજન=શાક નખય=છોડ દ જોઈએ
અથ ETH વી ર ત પશ ાનથી ઠડા વભાવવાળા ગરમ જળની અ નજિનત ઉ ણતા ઓળખી શકાય છ અથવા વી ર ત જ ા ઇ યથી અનક વાદવાળા શાકમા મી ચાખી લવામા આવ છ તવી જ ર ત ભદિવ ાનથી શર ર પ િપડમાનો અ ાન પ િવકાર અન ાન િત વ ઓળખી શકાય છ આ માન કમનો કતા માનવો એ િમ યા વ છ ય ટથી Ocircઆ મા કમનો કતાOtilde છ એવો ભાવ જ ન હોવો જોઈએ 16
अ ान ानम यव कव ना मानम जसा ःया क ा मा मभावःय परभावःय न विचत 16
પદાથ પોતાના વભાવનો કતા છ
(દોહરા)
गयान-भाव गयानी कर अगयानी अगयान दवरकमर प ल कर यह िनहच परवान 17
75
શ દાથ ETH યકમ= ાનાવરણા દ કમદળ પરવાન ( માણ) =સા ાન
અથ ETH ાનભાવનો કતા ાની છ અ ાનનો કતા અ ાની છ અન યકમનો કતા લ છNtildeએમ િન યથી ણો 17
आ मा ान ःवय ान ानाद य करोित कम परभावःय क ा मा मोहोङय यवहा रणाम 17
ાનનો કતા વ જ છ અ ય નથી
(દોહરા)
गयान सरपी आतमा कर गयान निह और दरव करम चतन कर यह िववहारी दौर 18
અથ ETH ાન પ આ મા જ ાનનો કતા છ બીજો નથી યકમન વ કર છNtildeએ યવહાર-વચન છ 18
जीवः करोित य द प लकम कःत ह त क त इितयिभश कयव एत ह तीो रयमोहिनवहणाय स क यत शणत प लकमकत 18
આ િવષયમા િશ યની શકા (સવયા તવીસા)
पगगलकमर कर निह जीव कही तम म समझी निह तसी कौन कर यह रप कह अब को करता करनी कह कसी आपही आप िमल िबछर जड़ कय किर मो मन ससय ऐसी िसषय सदह िनवारन कारन बात कह गर ह कछ जसी 19
શ દાથ ETHબ ર= દા થાય સશય (સશય) =શકા સદહ
અથ ETH લ કમન વ નથી કરતો એ આપ ક તો મારા સમજવામા આવ નથી કમનો કતા કોણ છ અન તની કવી યા છ આ અચતન કમ
76
પોતાની મળ વ સાથ કવી ર ત બધાય છ અન ટ છ મન આ શકા છ િશ યની આ શકાનો િનણય કરવા માટ ી યથાથ વાત કહ છ 19
ःथत य व ना खल प लःय ःवभावभता प रणामश ः तःया ःथताया स करोित भाव यमा मनःतःय स एव क ा 19
(દોહરા)
ઉપર કરવામા આવલી શકા સમાધાન
प ल पिरनामी दरव सदा पिरनव सोइ यात प स करमकौ पदगल करता होइ 20
શ દાથ ETHપ રનામી (પ રણામી) =પોતાનો વભાવ છોડ ા િવના એક પયાયથી બી પયાય પ થનાર સોઈ=ત યાત=એથી હોઈ=થાય છ
અથ Ntilde લ ય પ રણામી છ ત સદવ પ રણમન કયા કર છ તથી લ કમનો લ જ કતા છ 20
ःथतित जीवःय िनर तराया ःवभावभता प रणामश ः तःया ःथताया स करोित भाव य ःवःय तःयव भव स क ा 20
जीव चतना सजगत सदा परण सब ठौर तात चतन भावकौ करता जीव न और 21
શ દાથ ETH વ ચતના સ હત છ સવ થાનમા સદા ણ છ એ કારણ ચતનભાવોનો કતા વ જ છ બી કોઈ નથી 21
ानमय एव भावः कतो भव ािननो न पनर यः अ ानमयः सवः कतोङयम ािननो ना यः 21
િશ યનો ફર થી (અ ડ લ છદ)
गयानवतकौ भोग िनरजरा-हत ह अजञानीकौ भोग बध फल दत ह
77
यह अचरजकारी बात िहय निह आवही पछ कोऊ िसषय गर समझावही 22
શ દાથ -ભોગ= ભ-અ ભ કમ નો િવપાક િન રા-હ =કમ ખરવા કારણ હય=મનમા
અથ ETHકોઈ િશ ય કર છ ક હ ાનીના ભોગ િન રાન માટ છ અન અ ાનીના ભોગો ફળ બધ છ એ આ યભર વાત મારા મનમા ઠસતી નથી એન ી સમ વ છ 22
ािननो ानिनव ाः सव भावा भव त ह सवङ य ानिनव ा भव य ािननःत त 22
ઉપર કરવામા આવલી શકા સમાધાન
(સવયા એક ીસા)
दया-दान-पजािदक िवषय-कषायािदक दोऊ कमरबध प दहकौ एक खत ह गयानी मढ़ करम करत दीस एकस प पिरनामभद नयारौ नयारौ फल दत ह गयानवत करनी कर प उदासीन रप ममता न धर प मगनरप अध भयौ ममतास बध-फल लत ह 23
શ દાથ ETHખ ( ) = થાન પ રનામ (પ રણામ) =ભાવ ઉદાસીન=રાગા દ ર હત મગન પ=ત લીન ધ=િવવક ય
અથ ETHદયા દાન દ ય અથવા િવષય કષાય આદ પાપ બ કમબધ છ અન બ ઉ પિ થાન એક જ છ આ બ કારના કમ કરવામા સ ય ાની અન િમ યા ાની એક સરખા દખાય છ પર તમના ભાવોમા તર હોવાથી ફળ પણ ભ ભ થાય છ ાનીની યા િવર તભાવ સ હત અન અહ ર હત હોય છ તથી િન રા કારણ છ અન ત જ યા િમ યા વી વ
78
િવવક ર હત ત લીન થઈન અહ સ હત કર છ તથી બધ અન તના ફળન પામ છ 23
अ ानमयभावानाम ानी या य भिमकाः ि यकमिनिम ाना भावानामित हतताम 23 િમ યા વીના કતાપણાની િસ પર ભાર ટાત
जय माटीम कलस होनकी सकित रह व दड च चीवर कलाल बािहज िनिम हव तय पदगल परवान पज वरगना भस धिर गयानावरनािदक सवरप िवचरत िविवध पिर बािहज िनिम बिहरातमा गिह सस अगयानमित जगमािह अहकत भावस करमरप हव पिरनमित 24 શ દાથ ETHકલસ=ઘડો સકિત=શ ત ચ =ચાકડો ચીવર=દોર
લાલ= ભાર બાહ જ=બા જ=સ દાય પરવા =પરમા વરગના=વગણા ભસ= પ િવચરત= મણ કર છ િવિવધ= દા દા ગ હ=ધારણ કર ન બ હરાતમા=િમ યા ટ અહ ત=મમ વ
અથ ETH વી ર ત માટ મા ઘડા પ થવાની શ ત મો દ રહ છ અન દડ ચ દોર ભાર વગર બા િનિમ છ તવી જ ર ત લોકમા લપરમા ઓના દળ કમવગણા પ થઈન ાનાવરણીય વગર ત તની અવ થાઓમા મણ કર છ તન િમ યા ટ વ બા િનિમ છ સશય આદથી અ ાની હોય છ તન શર ર આદમા અહ હોવાથી ત લિપડ કમ પ થઈ ય છ 24
સશય િવમોહ અન િવ મ એ ાનના દોષ છ
य एव म वा नयप पात ःव पग ा िनवस त िन य वक पजाल यतशा तिच ाःत एव सा ादमत पब त 24
વન અકતા માનીન આ મ યાન કરવાનો મ હમા (સવયા તવીસા)
79
ज न कर नयपचछ िववाद धर न िवखाद अलीक न भाख ज उदवग तज घट अतर सीतल भाव िनरतर राख ज न गनी-गन-भद िवचारत आकलता मनकी सब नाख त जगम धिर आतम धयान अखिडत गयान-सधारस चाख 25
શ દાથ ETHિવવાદ=ઝઘડો િવખાદ (િવષાદ)=ખદ અલીક= ઠ ઉ ગ=ચતા સીતલ=શા ત નાખ=છોડ અખ ડત= ણ
અથ ETH નયવાદના ઝઘડાથી ર હત છ અસ ય ખદ ચ તા આ ળતા આદન દયમાથી ર કર છ અન હમશા શા તભાવ રાખ છ ણ- ણીના ભદ-િવક પન પણ નથી કરતા તઓ સસારમા આ મ યાન ધારણ કર ન ણ ાના તનો વાદ લ છ 25
एकःय ब ो न तथा परःय िचित यो ा वित प पातौ यःत ववद यतप पातःतःया ःत िन य खल िच चदव 25
વ િન યનયથી અકતા અન યવહારથી કતા છ (સવયા એક ીસા)
िववहार-दि स िवलोकत बधयौसौ दीस िनहच िनहारत न बाधयौ यह िकिनह एक पचछ बधयौ एक पचछस अबध सदा दोऊ पचछ अपन अनािद धर इिनह कोऊ कह समल िवमलरप कोऊ कह िचदानद तसौई बखानयौ जसौ िजिनह बधयौ मान खलयौ मान दोऊ नको भद जान सोई गयानवत जीव त व पायौ ितिनह 26
80
શ દાથ ETHિવલોકત=જોવાથી િનહારત=દખવાથી અબધ= ત બ યૌ=બધ સ હત તસૌઈ=તવો જ યો=બધ ર હત
અથ ETH યવહારનયથી ઓ તો આ મા બધાયલો દખાય છ િન ય ટથી ઓ તો એ કોઈથી બધાયલો નથી એકનયથી બધાયલો અન એક નયથી સદા અબધ- લો રહલો છ આવા આ પોતાના બ પ અના દકાળથી ધારણ કરલા છ એક નય કમ સ હત અન એક નય કમ ર હત કહ છ તથી નયથી નો ક ો છ તવો છ બધાયલો અન લો બ ય વાતોન માન છ અન બ નો
અભ ાય સમ છ ત જ સ ય ાની વ વ પ ણ છ 26
ःव छासम छलदन प वक पजाला मव यती य महती नयप क ाम अ तब हःसरसकरसःवभाव ःव भावमकमपया यनभितमाऽम 45
નોટ આ લોકથી આગળ 44મા ધીના લોકમા એક શ દનો ફરક છ બાક ના બધા જ લોકો આ જ તના છ વી ર ત આમા Ocircબ ોOtilde ત આગલા લોકમા Ocircબ ોOtildeના થાનમા Ocirc ઢોOtilde Ocircર તોOtilde Ocirc ટોOtilde છ તથી આ 19 લોક આપવામા આ યા નથી બધા લોકોનો એક જ આશય થાય છ
નય ાન ારા વ વ પ ણીન સમરસ ભાવમા રહનારાઓની શસા (સવયા એક ીસા)
थम िनयत नय दजी िववहार नय दहक फलावत अनत भद फल ह जय जय नय फल तय तय मनक कललोल फल चचल सभाव लोकालोकल उछल ह ऐसी नयककष ताकौ पकष तिज गयानी जीव समरसी भए एकतास निह टल ह महामोह नािस स -अनभौ अभयािस िनज बल परगािस सखरािस मािह रल ह 27
81
શ દાથ િનયત=િન ય ફલાવત=િવ તાર કરો તો ફલ=ઊપ ક લોલ=તરગ ઉછલ=વધય ક =ક ા પરગાિસ= ગટ કર ન રલ=મળ
અથ ETHપહલો િન ય અન બીજો યવહારનય છ એનો યક યના ણ-પયાયોની સાથ િવ તાર કરવામા આવ તો અનત ભદ થઈ ય છ મ મ
નયના ભદ વધ છ તમ તમ ચચળ વભાવી ચ મા તરગો પણ ઊપ છ લોક અન અલોકના દશોની બરાબર છ ાની વ આવી નયક ાનો પ છોડ ન સમતારસ હણ કર ન આ મ વ પની એકતા છોડતા નથી તઓ મહામોહનો નાશ કર ન અ ભવના અ યાસથી િન મ બળ ગટ કર ન ણ આનદમા લીન થાય છ 27
इ िजालिमदमवम छल पकलो चल वक पवीिचिभः यःय वःफरणमव त ण क ःनमःयित तद ःम िच महः 46
સ ય ાનથી આ મ વ પની ઓળખાણ થાય છ (સવયા એક ીસા)
जस काह बाजीगर चौहट बजाइ ढोल नानारप धिरक भगल-िव ा ठानी ह तस म अनािदकौ िमथयातकी तरगिनस भरमम धाइ बह काय िनज मानी ह अब गयानकला जागी भरमकी दि भागी अपनी पराई सब स ज पिहचानी ह जाक उद होत परवान ऐसी भाित भई िनहच हमारी जोित सोई हम जानी ह 28
શ દાથ ETHબા ગર=ખલ કરનાર ચૌહટ=ચોકમા ભગલ િવ ા=છળકપટ ધાઈ=ભટક ન કાય=શર ર સ જ=વ
અથ ETH મ કોઈ તમાશગીર ચોકમા ઢોલ વગાડ અન અનક વાગ રચીન ઠગિવ ાથી લોકોન મમા નાખી દ તવી જ ર ત અના દકાળથી િમ યા વના ઝપાટાથી મમા લી ર ો અન અનક શર રોન અપના યા હવ ાન યોિતનો ઉદય થયો થી િમ યા ટ ખસી ગઈ બધી વ-પર વ ની ઓળખાણ થઈ અન
82
ત ાનકળા ગટ થતા જ એવી અવ થા ા ત થઈ ક અમ અમાર ળ ાન યોિતન ઓળખી લીધી 28
िच ःवभावभरभा वतभावाभावभावपरमाथतयक ब धप ितपपाःय समःता चतय समयसारमपार 47 ાનીનો આ મા ભવમા િવચાર (સવયા એક ીસા)
जस महा रतनकी जयोितम लहिर उठ जलकी तरग जस लीन हो जलम तस स आतम दरब परजाय किर उपज िबनस िथर रह िनज थलम ऐस अिवकलपी अजलपी अनद रपी अनािद अनत गिह लीज एक पलम ताकौ अनभव कीज परम पीयष पीज बधकौ िवलास डािर दीज पदगलम 29
શ દાથ ETHઅિવકલપી=િવક પર હત અજલપી=અહ થરતાનો અથ છ ગ હ લી = હણ કરૌ પી ષ=અ ત િવલાસ=િવ તાર
અથ ETH વી ર ત ઉ મ ર નની યોિતમા ચમક ઉ પ થાય છ અથવા જળમા તરગ ઊઠ છ અન તમા જ સમાઈ ય છ તવી જ ર ત આ મા પયાય અપ ાએ ઊપ અન નાશ પામ છ તથા ય અપ ાએ પોતાના વ પમા થર રહ છ એવા િનિવક પ િન ય આનદ પ અના દ અનત આ મા ત કાળ હણ કરો તનો જ અ ભવ કર ન પરમ અ ત-રસ પીઓ અન કમબધના િવ તારન લમા છોડ દો 29
आबाम न वक पभावमचल प नयाना वना सारो यः समय़ःय भाित िनभतराःवा मानः ःवयम व ानकरसः स एष भगवा प यः पराणः पमान ान दशनम यय कमथवा य कचनकोङ यवम 48
આ મા ભવની શસા(સવયા એક ીસા)
83
दरबकी नय परजायन दोऊ तगयानरप तगयान तो परोख ह
स परमातमाकौ अनभौ गट तात अनभौ िवराजमान अनभौ अदोख ह अनभौ वान भगवान परष परान गयान औ िवगयानघन महा सखपोख ह परम पिव य अनत नाम अनभौक अनभौ िवना न कह और ठौर मोख ह 30
શ દાથ ETHપરોખ (પરો ) =ઇ ય અન મન આિ ત ાન િવરાજમાન= શો ભત અદોખ (અદોષ) =િનદ ષ પોખ(પોષ) =પોષક ઠૌર= થાન મોખ(મો ) = ત
અથ ETH યાિથક અન પયાયાિથક એ બ નય ત ાન1 છ અન ત ાન પરો માણ2 છ પણ પરમા માનો અ ભવ ય માણ છ
તથી અ ભવ શોભનીય િનદ ષ માણ ભગવાન ષ રાણ ાન િવ ાનઘન પરમ ખના પોષક પરમ પિવ એવા બી પણ અનત નામોનો ધારક છ અ ભવ િસવાય બી ાય મો નથી 30
1 ત ાનના શ છ 2 નય અન માણમા શ- શીનો ભદ છ
दर भ र वक पजालगहन ा य नघा यतो दरादव ववकिन नगमना नीतो िनजौघ बलात व ानकरसःतदकरिसनामा मानमा माहर- ना म यव सदा गतानगततामाया यय तोयवत 49
અ ભવના અભાવમા સસાર અન સ ાવમા મો છ એના ઉપર ટાત
(સવયા એક ીસા)
जस एक जल नानारप-दसवानजोग भयौ बह भाित पिहचानयौ न परत ह िफिर काल पाइ दरबानजोग दिर होत अपन सहज नीच मारग ढरत ह
84
तस यह चतन पदारथ िवभाव तास गित जोिन भस भव-भाविर भरत ह समयक सभाइ पाइ अनभौक पथ धाइ बधकी जगित भािन मकित करत ह 31
શ દાથ ETHદરવા જોગ=અ ય વ ઓનો સયોગ મળાપ ભસ (વષ) = પ ભવભાવ ર=જ મ-મરણ પ સસાર ચ ર ભાિન=ન ટ કર ન
અથ ETH વી ર ત જળનો એક વણ છ પર ગ રાખ રગ આદ અનક વ ઓનો સયોગ થતા અનક પ થઈ જવાથી ઓળખવામા આવતો નથી પછ સયોગ ર થતા પોતાના વભાવમા વહવા લાગ છ તવી જ ર ત આ ચત યપદાથ િવભાવ-અવ થામા ગિત યોિન ળ પ સસારમા ચ ર લગા યા કર છ પછ અવસર મળતા િનજ વભાવન પામીન અ ભવના માગમા લાગીન કમબધનો નાશ કર છ અન તન ા ત થાય છ 31
वक पकः पर क ा वक पः कम कवल न जात कतकम व स वक पःय नयित 50
િમ યા ટ વ કમનો કતા છ (દોહરા)
िनिस िदन िमथयाभाव बह धर िमथयाती जीव तात भािवत करमकौ करता क ौ सदीव 32
શ દાથ ETHિનિસ દન=હમશા તાત=તથી ભાિવત કરમ=રાગ- ષ-મોહ આદ સદ વ=સદવ
અથ ETHિમ યા ટ વ સદવ િમ યાભાવ રા યા કર છ તથી ત ભાવકમ નો કતા છ
ભાવાથ ETHિમ યા ટ વ પોતાની લથી પર યોન પોતાના માન છ થી મ આ ક આ લી આ દ વગર અનક કારના રાગા દભાવ કયા કર
છ તથી ત ભાવકમનો કતા થાય છ 32
यः करोित स करोित कवल यःत व स त व कवल यः करोित न ह व स विचत यःत व न करोित स विचत 51
85
િમ યા વી વ કમનો કતા અન ાની અકતા છ (ચોપાઈ)
कर करम सोई करतारा जो जान सो जाननहारा जो करता निह जान सोई जान सो करता निह होई 33
શ દાથ ETHસોઈ=ત જ કરતારા=કતા નનહારા= ાતા
અથ ETH કમ કર ત કતા છ અન ણ ત ાતા છ કતા છ ત ાતા નથી હોતો અન ાતા છ ત કતા નથી હોતો
ભાવાથ ETH ઢ અન ાની બ ની યા જોવામા એકસરખી લાગ છ પર બ ના ભાવોમા મોટો તફાવત છ અ ાની વ મમ વભાવના સ ાવમા બધન પાન છ અન ાની મમ વના અભાવમા અબધ રહ છ 33
ि ः करोतौ न ह भासतङ तः ौ करोित न भासतङ तः ि ः करोित ततो विभ न ाता न कतित ततः ःथत च
52 ાની છ ત કતા નથી (સોરઠા)
गयान िमथयात न एक निह रागािदक गयान मिह गयान करम अितरक गयाता सो करता नह 34
શ દાથ ETHમ હ=મા અિતરક (અિત ર ત) =ભ ભ
અથ ETH ાનભાવ અન િમ યા વભાવ એક નથી અન ાનમા રાગા દભાવ હોતા નથી ાનથી કમ ભ છ ાતા છ ત જ કતા નથી 34
कता कम ण ना ःत ना ःत िनयत कमा प त कत र वित ष यत य द तदा का कतकम ःथितः
ाता ात र कम कम ण सदा य ित वःत ःथित- नप य बत नानट ित रसभा मोहःतथा यष कम 53
વ કમનો કતા નથી (છ પા)
86
करम िपड अर रागभाव िमिल एक ह िह निह दोऊ िभ -सरप बसिह दोऊ न जीवमिह करमिपड पगगल िवभाव रागािद मढ़ म अलख एक पगगल अनत िकिम धरिह कित सम िनज िनज िवलासजत जगतमिह जथा सहज पिरनमिह ितम करतार जीव जड़ करमकौ मोह-िवकल जन कहिह इम 35
શ દાથ ETHબસ હ=રહ છ મ હ=મા અલખ=આ મા કિ =કવી ર ત િત= વભાવ સમ=એકસર ત ( ત) =સ હત િવકલ= ઃખી
અથ ETH ાનાવરણા દ યકમ અન રાગ- ષ આદ ભાવકમNtildeઆ બ ભ ભ વભાવવાળા છ મળ ન એક નથી થઈ શકતા અન એ વના વભાવ પણ નથી યકમ લ પ છ અન ભાવકમ વના િવભાવ છ આ મા એક છ અન લકમ અનત છ બ ની એકસરખી િત કવી ર ત હોઈ શક કારણ ક સસારમા બધા યો પોતપોતાના વભાવમા પ રણમન કર છ તથી મ ય વન કમનો કતા કહ છ ત કવળ મોહની િવકળતા છ 35
क ा क ा भवित न यथा कम कमा प नव ान ान भवित च यथा प लः प लोऽ प ान योित विलतमचल य म तःतथो च- छ ना िनकरभरतोङ य तग भीरततत 54
ા મા ભવ માહા ય (છ પા)
जीव िमथयातव न कर भाव निह धर भरम मल गयान गयानरस रम होइ करमािदक पदगल असखयात परदस सकित जगमग गट अित िचदिवलास गभीर धीर िथर रह िवमलमित जब लिग बोध घटमिह उिदत
87
तब लिग अनय न पिखय िजिम धरम-राज वरतत पर जह तह नीित परिखय 36
શ દાથ ETHભરમ( મ) =અ ાન બોધ=સ ય ાન ઉ દત= કાિશત અનય=અ યાય ધરમરાજ=ધમ ત રા ય વરતત= વત ર=નગર પરખય=દખાય છ
અથ ETH વ િમ યાભાવ નથી કરતો અન ન તો રાગા દ ભાવમળનો ધારક છ કમ લ છ અન ાન તો ાનરસમા જ લીન રહ છ વના અસ યાત દશોમા તની થર ગભીર ધીર િનમળ યોિત અ યત ઝગમગ છ ત યા ધી દયમા કાિશત રહ છ યા ધી િમ યા વ નથી રહ વી ર ત નગરમા
ધમરાજ વત હોય યાર બધ નીિત જ નીિત દખાય છ અનીિતનો લશ પણ રહતો નથી 36
ી અિધકારનો સાર કર ત યા કરવામા આવ ત કમ કર ત કતા છ અભ ાય એ છ ક
યાનો યાપાર કર અથા કામ કરનારન કતા કહ છ મા યા ફળ રહ છ અથા કરલા કામન કમ કહ છ કાય કરવામા આવ તન યા કહ છ મ ક ભાર કતા છ ઘડો કમ છ અન ઘડો બનાવવાની િવિધ યા છ અથવા ાનીરામ કર તોડ છ આ વા મા ાનીરામ કતા કર કમ અન તોડ ત યા છ
યાદ રાખ ક ઉપરના બ ટાતોમા પ ટ ક છ ત ભદ-િવવ ાથી છ કારણ ક કતા ભાર દો પદાથ છ કમ ઘડો દો પદાથ છ ઘડાની રચના પ યા દ છ આ જ ર ત બી વા મા ાનીરામ કતા દો છો કર કમ છ
અન તોડવાની યા દ છ વી ર ત ભદ યવહારમા કતા-કમ- યા ભ ભ રહ છ તમ અભદ- ટમા નથી હો એક પદાથમા જ કતા-કમ- યા ણ રહ છ મ ક OcircOcircચ ાવ કમ ચદશ કતા ચતના ક રયા તહાOtildeOtilde અથા ચદશ આ મા કતા
ચત યભાવ કમ અન ચતના ( ણ ) યા છ અથવા માટ કતા ઘડો કમ અન માટ િપડપયાયમાથી ઘટપયાય પ થ ત યા છ આ અિધકારમા કતા-કમ-
88
યા શ દ ાક ભદ ટથી અન ાક અભદ ટથી આ યા છ તથી બ ગહન િવચાર વક સમજ
અ ાનની દશામા વ ભા ભ કમ અન ભા ભ િ ન પોતાની માન છ અન તનો કતા પોત બન છ પર બ યાન રાખો ક લોકમા અનત પૌ લક કામાણવગણાઓ ભરલી છ આ કામાણવગણાઓમા એવી શ ત છ ક આ માના રાગ- ષ િનિમ પામીન ત કમ પ થઈ ય છ તથી પ ટ છ ક ાનાવરણીય આદ કમ લ પ છ અચતન છ લ જ એનો કતા છNtildeઆ મા
ન હ હા રાગ- ષ-મોહ આ માના િવકાર છ એ આ મા-જિનત છ અથવા લ-જિનત છ એ હ યસ હમા ઘ સા સમાધાન ક છ ત આ ર ત છ કNtildeમ સતાનન ન તો એકલી માતાથી જ ઉ પ કર શક એ અન ન એકલા િપતાથી
ઉ પ કર શક એ પર બ ના સયોગથી સતાનની ઉ પિ છ તવી જ ર ત રાગ- ષ-મોહ ન તો એકલો આ મા ઉપ વ છ અન ન એક લ પણ ઉપ વ છ વ અન લ બ ના સયોગથી રાગ- ષ-મોહ ભાવકમની ઉ પિ છ જો એકલા લથી રાગ- ષ ઉ પ થાય તો કલમ કાગળ ટ પ થર આદમા પણ રાગ- ષ-મોહ હોત જો એકલા આ માથી ઉ પ થાય તો િસ આ મામા પણ રાગ-ષ હોત િવશષ લખવાથી રાગ- ષ-મોહ લ અન આ મા બ ના સયોગથી છ વ- લ પર પર એકબી ન માટ િનિમ Ntildeનિમિ ક છ પર આ થ િન યનયનો છ તથી અહ રાગ- ષ-મોહન લ-જિનત બતા યા છ એ આ મા િનજ વ પ નથી એવી જ ર ત ભા ભ યા પૌ લક કમ ના ઉદયથી વમા થાય છ તથી યા પણ લNtildeજિનત છ સારાશ એ ક ભા ભ કમ અથવા ભા ભ યાન આ માના માનવા અન ત બ નો કતા વન ઠરાવવો એ અ ાન
છ આ મા તો પોતાના ચ ાવ કમ અન ચત ય યાનો કતા છ અન લ કમ નો કતા લ જ છ િમ યા વના ઉદયથી વ શાતા-અશાતા આદ કમ અન દયા દાન અથવા િવષયNtildeકષાયા દ ભા ભ યામા અહ કર છ ક મારા કમ છ માર યા છ આ િમ યાભાવ છ બધ કારણ છ બધ-પરપરાન વધાર છ અન ભા ભ યામા અહ ન કરવી અથા પોતાની ન માનવી અન તમા ત મય ન થ Ntildeએ સ ય વભાવ છNtildeિન રા કારણ છ
89
ય-પાપ એક વ ાર (4)
િત ા (દોહરા)
करता िकिरया करमकौ गट बखानयौ मल अब वरन अिधकार यह पाप प समतल 1
શ દાથ ETH ગટ= પ ટ બખા યૌ=વણન ક બરન =ક સમ લ=સમાનતા
અથ ETHકતા યા અન કમ પ ટપણ રહ ય વણ હવ પાપ- યની માનતાનો અિધકાર ક 1
तदथ कम शभाशभभदतो तयता गतम यमपानयन ल पतिनभरमोहरजा अय ःवयमद यवबोधसधा लवः 1
મગલાચરણ (કિવત માિ ક)
जाक उद होत घट-अतर िबनस मोह-महातम-रोक सभ अर असभ करमकी दिवधा िमट सहज दीस इक थोक जाकी कला होत सपरन
ितभास सब लोक अलोक सो बोध-सिस िनरिख बनारिस सीस नवाइ दत पग धोक 2
શ દાથ ETHમોહ-મહાતમ=મોહ પી ઘોર ધકાર િવધા=ભદ ઈક થોક=એક જ બોધ-સિસ=કવળ ાન પ ચ મા પગ ધોક=ચરણ વદન
અથ ndash નો ઉદય થતા દયમાથી મોહ પી મહા ધકાર ન ટ થઈ ય છ અન ભકમ સા છ અથવા અ ભકમ ખરાબ છ એ ભદ મટ ન બ એકસરખા ભાસવા લાગ છ ની ણ કળાના કાશમા લોક-અલોક બ ઝળકવા
90
લાગ છ ત કવળ ાન પ ચ મા અવલોકન કર ન પ બનારસીદાસ મ તક નમાવીન વદન કર છ 2
एको दरा यजित म दरा ा ण वािभमाना- द यः शिः ःवयम हिमित ःनाित िन य तयव ाव यतौ यगपददरा नगतौ श िकायाः शिौसा ाद प च चरतो जाितभदमण 2
ય-પાપની સમાનતા (સવયા એક ીસા)
जस काह चडाली जगल प जन ितिन एक दीयौ बाभनक एक घर राखयौ ह बाभन कहायौ ितिन म माध तयाग कीनौ चडाल कहायौ ितिन म मास चाखयौ ह तस एक वदनी करमक जगल प एक पाप एक प नाम िभ भाखयौ ह दह मािह दौरधप दोऊ कमरबधरप यात गयानवत निह कोउ अिभलाखयौ ह 3
શ દાથ ETH ગલ=બ બાભન= ા ણ ભ = દા ભા યૌ=ક ા દૌર પ=ભટક અભલા યૌ=ઇ છ
અથ ndash વી ર ત કોઈ ચડાળણીન બ થયા તમાથી તણ એક ા ણન આ યો અન એક પોતાના ઘરમા રા યો ા ણન આ યો ત ા ણ
કહવાયો અન મ -માસનો યાગી થયો પણ ઘરમા ર ો ત ચડાળ કહવાયો અન મ -માસનો તવી જ ર ત એક વદનીય કમના પાપ અન ય ભ -ભ નામવાળા બ છ ત બ મા સસાર ભટક છ અન બ બધ-પરપરાન વધાર છ તથી ાનીઓ કોઈની પણ અભલાષા કરતા નથી
ભાવાથ ndash વી ર ત પાપકમ બધન છ તથા સસારમા ભટકાવનાર છ તવી જ ર ત ય પણ બધન છ અન તનો િવપાક સસાર જ છ તથી બ એક વા જ છ ય સોનાની બડ છ અન પાપ લોઢાની બડ છ પણ બ બધન છ 3
91
हतःवभावानभवाौयाणा सदा यभदा न ह कमभदः त ब धमागािौतमकिम ःवय समःत खल ब धहतः 3 પાપ- યની સમાનતામા િશ યની શકા (ચોપાઈ)
कोऊ िसषय कह गर पाह पाप प दोऊ सम नाह कारन रस सभाव फल नयार एक अिन लग इक पयार 4
શ દાથ ETH પાહ = ની પાસ રસ= વાદ િવપાક અિન ટ=અિ ય
અથ ndash ી ની પાસ કોઈ િશ ય કહ છ ક પાપ અન ય બ સમાન નથી કારણ ક તમના કારણ રસ વભાવ તથા ફળ ચારય દા દા છ એકના (કારણ રસ વભાવ ફળ) અિ ય અન એકના િ ય લાગ છ 4 વળ Ntilde
(સવયા એક ીસા)
सकलस पिरनामिनस पाप बध होइ िवस स प बध हत-भद मानीय पापक उद असाता ताकौ ह कटक सवाद प उद साता िम रस भद जािनय पाप सकलस रप प ह िवस रप दहकौ सभाव िभ भद य बखािनय पापस कगित होइ प स सगित होइ ऐसौ फलभद परतिचछ परमािनय 5
શ દાથ ETH સકલશ=તી કષાય િવ =મદ કષાય અસાતા= ઃખ ક ક=કડવો સાતા= ખ પરિત છ ( ય ) =સા ા
અથ ndashસકલશ ભાવોથી પાપ અન િનમળ ભાવોથી યબધ થાય છ આ ર ત બ ના બધમા કારણ ભદ છ પાપનો ઉદય અસાતા છ નો વાદ કડવો છ અન યનો ઉદય સાતા છ નો વાદ મ ર છ આ ર ત બ ના વાદમા તર છ પાપનો વભાવ તી કષાય અન યનો વભાવ મદકષાય છ આ ર ત
92
બ ના વભાવમા ભદ છ પાપથી ગિત અન યથી ગિત થાય છ આ ર ત બ મા ફળભદ ય દખાય છ 5
િશ યની શકા સમાધાન (સવયા એક ીસા)
पाप बध प बध दहम मकित नािह कटक मधर सवाद पगगलकौ पिखए सकलश िवस सहज दोऊ कमरचाल कगित सगित जगजालम िवसिखए कारनािद भद तोिह सझत िमथयात मािह ऐसौ त भाव गयान दि म न लिखए दोऊ महा अधकप दोऊ कमरबधरप दहकौ िवनास मोख मारगम दिखए 6
શ દાથ ETH કિત ( ત) =મો મ ર=િમ ટ તો હ=તન ઝત=દખાય છ ત=બપ કૌ=બ નો
અથ ndashપાપબધ અન યબધNtildeબ મો માગમા બાધક છ તથી બ ય સમાન છ એના કડવા અન મીઠા વાદ લના છ તથી બ ના રસ પણ સમાન છ સકલશ અન િવ ભાવ બ િવભાવ છ તથી બ ના ભાવ પણ સમાન છ ગિત અન ગિત બ સસારમય છ તથી બ ફળ પણ સમાન છ બ ના કારણ રસ વભાવ અન ફળમા તન અ ાનથી ભદ દખાય છ પર ાન ટથી બ મા કાઈ તર નથીmdashબ આ મ વ પન લાવનાર છ તથી મહા ધ પ છ અન બ ય કમબધ પ છ તથી મો માગમા એ બ નો યાગ ક ો છ 6
कम सवम प सव वदो य ब धसाधनमश य वशषात तन सवम प त ित ष ानमव व हत िशवहतः 4
મો માગમા ોપયોગ જ ઉપાદય છ (સવયા એક ીસા)
सील तप सजम िवरित दान पजािदक अथवा असजम कषाय िवष भोग ह कोऊ सभरप कोऊ अशभ सवरप मल
93
वसतक िवचारत दिवध कमररोग ह ऐसी बधप ित बखानी वीतराग दव आतम धरमम करम तयाग-जोग ह भौ-जल-तरया राग षकौ हरया महा मोखको करया एक स उपयोग ह 7
શ દાથ ETHસીલ(શીલ) = ચય તપ=ઇ છાઓ રોક સજમ (સયમ)
=છકાયના વોની ર ા અન ઈ યો તથા મનન વશ કરવા િવરિત( ત)
= હસા દ પાચ પાપોનો યાગ અસજમ=છ કાયના વોની હસા અન ઇ યો તથા મનની વત તા ભૌ (ભવ) =સસાર ઉપયોગ=વીતરાગ પ રણિત
અથ ETH ચય તપ સયમ ત દાન આદ અથવા અસયમ કષાય િવષય-ભોગ આદ એમા કોઈ ભ અન કોઈ અ ભ છ આ મ વભાવનો િવચાર કરવામા આવ તો બ ય કમ પી રોગ છ ભગવાન વીતરાગદવ બ ન બધની પરપરા કહ છ આ મ વભાવની ા તમા બ યા ય છ એક ોપયોગ જ સસાર-સ થી તારનાર રાગ- ષનો નાશ કરનાર અન પરમપદ આપનાર છ 7
यनाशन स ःतनाशनाःय ब धन ना ःत यनाशन त रागःतनाशनाःय ब धन भवित ઇ યા દ ( ષાથ િસ ) िन ष सव ःमन सकतद रत कम ण कल व नक य न खल मनयः स यशरणाः तदा ान ान ितच रतमषा ह शरण ःवय व द यत परमममत तऽ िनरताः 5
િશ ય- ના ો ર (સવયા એક ીસા)
िसषय कह सवामी तम करनी असभ सभ कीनी ह िनषध मर सस मन माही ह मोखक सधया गयाता दसिवरती मनीस ितनकी अवसथा तौ िनरावलब नाही ह
94
कह गर करमकौ नास अनभौ अभयास ऐसौ अवलब उनहीकौ उन पाही ह िनरपािध आतम समािध सोई िसवरप और दौर धप पदगल परछाही ह 8
શ દાથ ETHસસ (સશય) =સદહ દસિવરતી= ાવક નીસ=સા િનરાવલબન=િનરાધાર સમાિધ= યાન
અથ ndashિશ ય કહ છ ક હ વામી આપ ભ-અ ભ યાનો િનષધ કય તો મારા મનમા સદહ છ કમ ક મો માગ ાની અ તી ાવક અથવા મહા તી િન તો િનરાવલબી નથી હોતા અથા દાન સિમિત સયમ આદ ભ યા કર જ છ યા ી ઉ ર આપ છ ક કમની િન રા અ ભવના અ યાસથી છ તથી તઓ પોતાના જ ાનમા વા મા ભવ કર છ રાગ- ષ-મોહ ર હત િનિવક પ આ મ યાન જ મો પ છ એના િવના બી બ ભટક લજિનત છ
ભાવાથ ndash ભ યા સિમિતmdash ત આદ આ વ જ છ એનાથી સા ક ાવકન કમ-િન રા થતી નથી િન રા તો આ મા ભવથી થાય છ 8
यदत ाना मा ीवमचलमाभाित भवन िशवःयाय हतः ःवयम प यतःत छव इित अतोङ य ब धःय ःवॐम प यतो ब ध इित तत ततो ाना म व भवनमनभित ह व हत 6
િન ાવકની દશામા બધ અન મો બ છ (સવયા એક ીસા)
मोख सरप सदा िचनमरित बधमई करतित कही ह जावतकाल बस जहा चतन तावत सो रस रीित गही ह आतमकौ अनभौ जबल तबल िशवरप दसा िनबही ह
95
अध भयौ करनी जब ठानत बध िवथा तब फल रही ह 9
શ દાથ ETHચન રિત=આ મા ક િત= ભા ભ િવભાવ પ રણિત વતકાલ= ટલા સમય ધી તાવત= યા ધી િનબહ =રહ છ ધ=અ ાની
િવથા ( યથા)= ઃખ
અથ ndashઆ મા સદવ અથા અબધ છ અન યાન બધમય કહવામા આવી છ તથી ટલો સમય વ મા ( વ પ અથવા યામા) રહ છ તટલા સમય ધી તનો વાદ લ છ અથા યા ધી આ મા ભવ રહ છ યા ધી અબધદશા રહ છ પર યાર વ પમાથી ટ ન યામા લાગ છ યાર બધનો િવ તાર વધ છ 9
व ानःवभावन ानःय भवन सदा एकि यःवभाव वा मो हतःतदव तत 7
મો ની ા ત ત ટથી છ (સોરઠા)
अतर-दि -लखाउ िनज सरपकौ आचरन ए परमातम भाउ िसव कारन यई सदा 10
શ દાથ ETH તર- ટ= તરગ ાન વ પકૌ આચરણ= વ પમા થરતા ભાઉ= વભાવ
અથ ndash તરગ ાન ટ અન આ મ વ પમા થરતા એ પરમા માનો વભાવ છ અન એ જ મો નો ઉપાય છ
ભાવાથ ndashસ ય વ સ હત ાન અન ચા ર પરમ રનો વભાવ છ અન એ જ પરમ ર બનવાનો ઉપાય છ 10
व कमःवभावन ानःय भवन न ह ि या तरःवभाव वा मो हतन कम तत 8
બા ટથી મો નથી (સોરઠા)
करम सभासभ दोइ पदगलिपड िवभाव मल इनस मकित न होइ निह कवल पद पाइए 11
96
શ દાથ ETH ભા ભ=ભલા અન રા િવભાવ=િવકાર મલ=કલક
અથ ndash ભ અન અ ભ એ બ કમમળ છ લિપડ છ આ માના િવકાર છ એનાથી મો નથી થતો અન કવળ ાન પણ ા ત કર શકા નથી 11
मो हतितरोधआना ध वा ःवयमव च मो हतितरोधािय भाव वा न ष यत 9 આ િવષયમા િશ ય- ના ો ર (સવયા એક ીસા)
कोऊ िशषय कह सवामी असभि या अस सभि या स तम ऐसी कय न वरनी गर कह जबल ि याक पिरनाम रह तबल चपल उपयोग जोग धरनी िथरता न आव तोल स अनभौ न होइ यात दोऊ ि या मोख-पथकी कतरनी बधकी करया दोऊ दहम न भली कोऊ बाधक िवचािर म िनिस कीनी करनी 12
શ દાથ ETHઅ ભ યા=પાપ ભ યા= ય યા= ભા ભ પ રણિત ચપળ=ચચળ ઉપયોગ= ાન-દશન કતરની=કાતર િનિસ =વ ત કરની= યા
અથ ndashકોઈ િશ ય છ છ ક હ વામી આપ અ ભ યાન અ અન ભ યાન કમ ન કહ યા ી કહ છ ક યા ધી ભ-અ ભ યાના
પ રણામ રહ છ યા ધી ાન-દશન ઉપયોગ અન મન-વચન-કાયના યોગ ચચળ રહ છ તથા યા ધી એ થર ન થાય યા ધી અ ભવ થતો નથી તથી બ ય યાઓ મો માગમા બાધક છ બ ય બધ ઉ પ કરનાર છ બ માથી કોઈ સાર નથી બ મો માગમા બાધક છmdashએવો િવચાર કર ન મ યાનો િનષધ કય છ 12
स य़ःत यिमद समःतम प त कमव मो ािथना स यःत सित तऽ ता कल कथा प यःय पापःय वा स य वा दिनजःवभावभवना मो ःय हतभवन नक यितब म तरस ान ःवय धावित 10
97
મા ાન મો માગ છ (સવયા એક ીસા)
मकितक साधकक बाधक करम सब आतमा अनािदकौ करम मािह लकयौ ह एत पर कह जो िक पाप बरौ प भलौ सोई महा मढ़ मोख मारगस चकयौ ह समयक सभाउ िलय िहयम ग ौ गयान उरघ उमिग चलयौ काहप न रकयौ ह आरसीसौ उ ल बनारसी कहत आप कारन सरप हवक कारजक ढकयौ ह 13
શ દાથ ETHસાધક=િસ કરનાર ો= પાયો ૌ ( કૌ) = યો ઊરધ (ઊ વ) ઉપર ઉમગ=ઉ સાહ વક આરસી=દપણ ૌ=વ યો
અથ ndashમો ના સાધક આ માન સવ કમ બાધક છ આ મા અના દકાળથી કમ મા પાયલો છ એમ છતા પાપન ખરાબ અન યન સા કહ છ ત જ મહા ખ મો માગથી િવ ખ છ યાર વન સ ય દશન સ હત ાન ગટ થાય છ યાર ત અિનવાય ઉ િત કર છ પ બનારસીદાસ કહ છ ક ત ાન દપણની સમાન ઉ વળ વય કારણ વ પ થઈન કાયમા પ રણમ છ અથા િસ પદ ા ત કર છ
ભાવાથ ndashિવ તા વક વધ ાન કોઈના રોકવાથી રોકા નથી વધ જ ય છ તથી વ અવ થામા ાન ઉ પ થ હ ત કારણ પ હ ત જ કાય પ પ રણમીન િસ વ પ થાય છ 13
याव पाकमपित कम वरित ानःय स य न सा कम ानसम चयोङ प व हतःताव न कािच ितः क वऽा प सम लस यवशतो य कम ब धाय तन मो ाय ःथतमकमव परम ान वम ःवतः 11 ાન અન ભા ભ કમ વણન (સવયા એક ીસા)
जौल अ कमर कमरकौ िवनास नाही सरवथा तौल अतरातमाम धारा दोइ बरनी
98
एक गयानधारा एक सभासभ कमरधारा दहकी कित नयारी नयारी नयारी धरनी इतनौ िवसस ज करमधारा बधरप पराधीन सकित िविवध बध करनी गयानधारा मोखरप मोखकी करनहार दोखकी हरनहार भौ-सम -तरनी 14
શ દાથ ETHસરવથા (સવથા) = ર રો બરની=વત છ ઘરની=સ ા પરાધીન=પરન આિ ત િવિવધ= ત તના ભૌ(ભવ) =સસાર તરની=નૌકા
અથ ndash યા ધી આઠ કમ સ ણપણ ન ટ નથી થતા યા ધી સ ય ટમા ાનધારા અન ભા ભ કમધારા બ વત છ બ ધારાઓનો દો દો વભાવ અન દ દ સ ા છ િવશષ ભદ એટલો છ ક કમધારા બધ પ છ આ મશ તન પરાધીન કર છ તથા અનક કાર બધન વધાર છ અન ાનધારા મો વ પ છ મો આપનાર છ દોષોન ર કર છ અન
સસારસાગરથી તારવા માટ નૌકા સમાન છ 14
म नाः कमनयावल बनपरा ान न जान त य म ना ाननय षणोङ प सतत ःव छ दम दो माः व ःयोप र त तर त सतत ान भव तः ःवय य कव त न कम जात न वश या त मादःय च 12 યથાયો ય કમ અન ાનથી મો છ (સવયા એક ીસા)
समझ न गयान कह करम िकयस मोख ऐस जीव िवकल िमथयातकी गहलम गयान पचछ गह कह आतमा अबध सदा बरत सछद तऊ बड़ ह चहलम जथा जोग करम कर प ममता न धर रह सावधान गयान धयानकी टहलम
99
तई भव सागरक ऊपर हव तर जीव िजिनहकौ िनवास सयादवादक महलम 15
શ દાથ ETHિવકલ=બચન ગહલ=પાગલપ છદ= વ છદ ચહલ=ક ચડ સાવધાન=સચત ટહલ=સવા મહલ=મ દર
અથ ndash ાનમા સમજતા નથી અન કમથી જ મો માન છ એવા યાવાદ વ િમ યા વના ઝપાટાથી બચન રહ છ અન સા યવાદ ફ ત ાનનો પ પકડ ન આ માન સદા અબધ કહ છmdashતથા વ છદપણ વત છ તઓ
પણ સસારના ક ચડમા ફસ છ પણ સ યા ાદ-મ દરના િનવાસી છ તઓ પોતાના પદ અ સાર યા કર છ અન ાન- યાનની સવામા સાવધાન રહ છ તઓ જ સસાર સાગરથી તર છ 15
भदो माद मरसभरा नाटय पीतमोह मलो मल सकलम प त कम क वा बलन हलो मील परमकलया साधमार धकिल ान योितः कविलततमः ो जज भ भरण 13
ઢ યા તથા િવચ ણ યા વણન (સવયા એક ીસા)
जस मतवारौ कोऊ कह और कर और तस मढ़ ानी िवपरीतता धरत ह असभ करम बध कारन बखान मान मकितक हत सभ-रीित आचरत ह अतर सदि भई मढ़ता िबसर गई गयानकौ उदोत म-ितिमर हरत ह करनीस िभ रह आतम-सरप गह अनभौ अरिभ रस कौतक करत ह 16
શ દાથ ETHમતવારૌ=નશામા ઉ મ ઢ ાની=અ ાની વ બખાન=કહ માન= ા કર બસર ગઇ= ર થઈ ગઈ ઉદોત= કાશ
100
અથ ndash મ કોઈ પાગલ મ ય કહ છ ક કાઈક અન કર છ કાઈક તવી જ ર ત િમ યા ટ વમા િવપર તભાવ રહ છ ત અ ભકમન બધ કારણ સમ છ અન ત માટ ભ આચરણ કર છ પણ સા ાન થતા અ ાન ન ટ થવાથી ાનનો કાશ િમ યા- ધકારન ર કર છ અન યાથી િવર ત થઈન આ મ વ પ હણ કર ન અ ભવ ધારણ કર પરમરસમા આનદ કર છ 16
એ માણ ય-પાપાિધકાર ણ
ચોથા અિધકારનો સાર
નો બધ િવ ભાવોથી થાય છ ત ય અન નો બધ સકલશ ભાવોથી થાય છ ત પાપ છ શ ત રાગ અ કપા ક ષતા ર હત ભાવ અરહત આદ પચ પરમ ઠ ની ભ ત ત સયમ શીલ દાન મદકષાય આદ િવ ભાવ યબધના કારણ છ અન શાતા ભ આ ય ચ ગો દવગિત આદ ભનામ યકમ છ માદ સ હત િ ચ ની ક ષતા િવષયોની લો પતા
બી ઓન સતાપ આપવો બી ઓનો અપવાદ કરવો આહાર પ ર હ ભય મ નmdashચાર સ ા ણ ાન આતરૌ યાન િમ યા વ અ શ ત રાગ ષ અ ત અસયમ બ આરભ ઃખ શોક તાપ આ દન યોગોની વ તા આ મ શસા ઢતા અનાયતન તી કષાય આદ સકલશ ભાવ છmdashપાપબધના કારણ છ ાનાવરણીય અશાતા મોહનીય નરકા પ ગિત અ ભનામ નીચ ગો તરાય આદ પાપકમ છ
અ ભ પ રણિત અન ભ પ રણિત બ આ માના િવભાવ છ બ ય આ વ-બધ પ છ સવર-િન રાના કારણ નથી તથી બ ય તના માગમા ઘાતક હોવાથી પાપ અન ય બ ય એક જ છ જોક બ ના કારણ રસ વભાવ ફળમા તર છ તથા ય િ ય અન પાપ અિ ય લાગ છ તોપણ સોનાની બડ અન લોઢાની બડ ની મ બ ય વન સસારમા સસરણ કરાવનાર છ એક ભોપયોગ અન બીજો અ ભોપયોદ છ ોપયોગ કોઈ પણ નથી તથી મો માગમા એકયની શસા નથી બ ય હય છ બ આ માના િવભાવભાવ છ વભાવ નથી બ દગલજિનત છ આ મજિનત નથી એનાથી મો થઈ શકતો નથી અન કવળ ાન પણ ગટ થ નથી
101
આ મામા વભાવ િવભાવ બ કારની પ રણિત થાય છ વભાવ પ રણિત તો વીતરાગભાવ છ અન િવભાવ પ રણિત રાગ- ષ પ છ આ રાગ અન ષમાથી ષ તો સવથા પાપ પ છ પર રાગ શ ત અન અ શ તના ભદથી બ કારનો છ તમા શ ત રાગ ય છ અન અ શ ત રાગ પાપ છ સ ય દશન ઉ પ થવા પહલા વભાવભાવનો ઉદય જ થતો નથી માટ િમ યા વની દશામા વની ભ અથવા અ ભ પ િવભાવ પ રણિત જ રહ છ સ ય દશનની ઉ પિ થયા પછ કમનો સવથા અભાવ થતા ધી વભાવ અન િવભાવ બ પ રણિત રહ છ યા વભાવ પ રણિત સવર-િન રા અન મો ની ઉ પિ કર છ અન િવભાવ પ રણિત બધન જ ઉ પ કર છ એનો લાસો આ ર ત છ ક ldquo વત ોપયોગ પાવત નહ મનોગ તાવત હ હણ જોગ કહ કરનીrdquoની ર ત સ ય ટ ાવક અન િન પાપ પ રણિતથી બચીન ભોપયોગ અવલબન લ છ અન ભ પ રણિત તન આ વ જ ઉ પ કર
છ તન ણ ણી પ િન રા થાય છ ત ોપયોગના બળથી થાય છ ભોપયોગ તો આ વ જ કર છ ભાવ એ છ ક ટલા શ રાગ છ તટલા શ બધ છ અન ટલા શ ાન તથા િન યચા ર છ તટલા શ બધ
નથી તથી યન પણ પાપ સમાન હય ણીન ોપયોગ શરણ લ જોઈએ
102
આ વ અિધકાર
(5)
િત ા (દોહરા)
पाप प की एकता वरनी अगम अनप अब आ व अिधकार कछ कह अधयातम रप 1
શ દાથ ETHઅગમ=ગહન અ પ=ઉપમા ર હત
અથ ndashપાપ- યની એકતાના ગહન અન અ પમ અિધકાર વણન ક હવ આ વ અિધકાર આ યા મક ર ત કાઈક વણન ક 1
Ocircઆગમ પOtilde એવો પણ પાઠ છ
अथ महामदिनभरम थर समर गपरागतमाॐव अयमदारगभीरमहोदयो जयित दजयबोधधनधरः 1
સ ય ાનન નમ કાર (સવયા એક ીસા)
जत जगवासी जीव थावर जगमरप तत िनज बस किर राख बल तोिरक महा अिभमानी ऐसौ आ व अगाध जोधा रोिप रन-थभ ठाडौ भयौ मछ मोिरक आयौ ितिह थानक अचानक परम धाम गयान नाम सभट सवायौ बल फोिरक आ व पछारयौ रन-थभ डारयौ तािह िनरिख बनारसी नमत कर जोिरक 2
શ દાથ ETHથાવર( થાવર) =એક ય જગમ=બ ઇ ય વગર અભમાની=ઘમડ અગાધ=અપ રિમત રોિપ= થાપીન રનથભ= નો ઝડો થાનક= થાન અચાનક=અક મા ભટ=યો ો ફો રક= ત કર ન િનર ખ=જોઈન
103
અથ ણ સસારના બધા જ સ- થાવર વોન શ તહ ન કર ન પોતાન આધીન કયા છ એવો મહા અભમાની આ વ પ મહા યો ો છ મરડ ન લડાઈનો ઝડો થાપીન ઊભો થયો એટલામા યા અચાનક ાન નામનો મહાયો ો સવા બળ ઉ પ કર ન આ યો તણ આ વન પછાડ ો અન રણથભ તોડ ના યો આવા ાન પી યો ાન જોઈન પ બનારસીદાસ હાથ જોડ ન નમ કાર કર છ 2
भावो राग षमोह वना यो जीवःय ःया ानिनव एव धन सवान ि यकमाॐवौघान एषोऽभावः सवभावाॐवाणाम 2 યા વ ભાવા વ અન સ ય ાન લ ણ (સવયા તવીસા)
दिवत आ व सो किहए जह पगगल जीव दस गरास भािवत आ व सो किहए जह राग िवरोध िवमोह िवकास समयक प ित सो किहए जह दिवत भािवत आ व नास गयान कला गट ितिह थानक अतर बािहर और न भास 3
શ દાથ ETHદિવત આ વ= લ પરમા ઓ આગમન ગરાસ=ઘર લ ભાિવત આ વ= ય આ વમા કારણ ત આ માની િવભાવ પ રમિત પ િત=ચાલ યાન કલા= ાન યોિત
અથ ndashઆ મ દશોમા લ આગમન ત યા વ છ વના રાગ- ષ-મોહ પ પ રણામ ભાવા વ છ યા વ અન ભાવા વનો અભાવ આ મા સ ય - વ પ છ યા ાનકળા ગટ થાય છ યા તરગ અન બ હરગમા ાન િસવાય બી કાઈ દખા નથી 3
भावाॐवाभावमय प नो ि याॐव यः ःवत एव िभ नः ानी सदा ानमयकभावो िनराॐवो ायक एक एव 3
ાતા િનરા વી છ (ચોપાઈ)
104
जो दरवा व रप न होई जह भावा व भाव न कोई जाकी दसा गयानमय लिहए सो गयातर िनर व किहए 4
શ દાથ ETHદસા=અવ થા યાતાર= ાની િનરા વ=આ વર હત
અથ ndash યા વ પ નથી હોતા અન યા ભાવા વ ભાવ પણ નથી અન ની અવ થા ાનમય છ ત જ ાની આ વર હત કહવાય છ 4
स नःय नजब पविनश राग समम ःवयम वारवारमब पवम प त जत ःवश ःपशन उ छ दन परव मव सकला ानःय पण भव- ना मा िन यिनराॐवो भवित ह ानी यदा ःया दा 4 સ ય ાની િનરા વ રહ છ (સવયા એક ીસા)
जत मनगोचर गट-बि -परवक ितह पिरनामनकी ममता हरत ह मनस अगोचर अबि -परवक भाव ितनक िवनािसवक उि म धरत ह याही भाित पर परनितकौ पतन कर मोखकौ जतन कर भौ-जल तरत ह ऐस गयानवत त िनरा व कहाव सदा िजिनहकौ सजस सिवचचछन करत ह 5
શ દાથ ETHમનગોચર= યા ધી મન પહ ચ યા ધી મનસૌ અગોચર= યા મન પહ ચી શક નથી ત ઉ મ=ઉ ોગ પતન=નાશ જતન=ઉપાય ભૌ-જળ (ભવજળ) =સસાર-સાગર િવચ છન=પ ડત
અથ ndash મન મન ણી શક એવા ગ ય અ પ રણામોમા આ મ કરતો નથી અન મનન અગોચર અથા ગ ય ન હોય એવા અ ભાવ ન થવા દવામા સાવધાન રહ છ એ ર ત પર પ રણિતનો નાશ કર ન
105
અન મો માગમા ય ન કર ન સસાર-સાગરન તર છ ત સ ય ાની િનરા વી કહવાય છ તમની િવ ાનો સદા શસા કર છ
ભાવાથ ndashવતમાન કાળના અ પ રણામોમા આ મ કરતા નથી અન તકાળમા થયલા રાગા દ પ રણામોન પોતાના માનતા નથી અથવા આગામી
કાળમા થવાવાળા િવભાવ મારા નથી એ ાન હોવાથી ાની વ સદા િનરા વ રહ છ 5
सवःयामव जीव या ि य यसततौ कतो िनराॐवो ानी िन यमवित च मितः 5
િશ યનો (સવયા તવીસા)
जय जगम िवचर मितमद सछद सदा वरत बध तसो चचल िच असिजत वन सरीर-सनह जथावत जसो भोग सजोग पिर ह स ह मोह िवलास कर जह ऐसो पछत िसषय आचारजस यह समयकवत िनरा व कसो 6
શ દાથ ETHિવચર=વતન કર છદ ( વ છદ) =મનમા ધ= ાની વન=વચન સનહ( નહ) = મ સ હ=એક કર
અથ ndashિશ ય ન કર છ ક હ વામી સસારમા વી ર ત િમ યા ટ વ વત પણ વત છ તવી જ િ સ ય ટ વની પણ હમશા રહ છmdashબ ન ચ ની ચચળતા અસયત વચન શર રનો નહ ભોગનો સયોગ પ ર હનો સચય અન મોહનો િવકાસ એકસરખો હોય છ તો પછ સ ય ટ વ ા કારણ આ વર હત છ 6
वजहित न ह स ा ययाः पवब ाः समयनसर तो य प ि य पाः
106
तद प सकलराग षमोह यदासा- दवतरित न जात ािननः कमब धः 6
િશ યની શકા સમાધાન (સવયા એક ીસા)
परव अवसथा ज करम-बध कीन अब तई उद आइ नाना भाित रस दत ह कई सभ साता कोई असभ असातारप दहस न राग न िवरोध समचत ह जथाजोग ि या कर फलकी न इचछा धर जीवन-मकितकौ िबरद गिह लत ह यात गयानवतक न आ व कहत कोऊ म तास नयार भए स ता समत ह 7
શ દાથ ETHઅવ થા=પયાય જથાજોગ= જોઈએ ત પોતાન પદન યો ય સમચત=સમતાભાવ બરદ=યશ તા=િમ યા વ સમત=સ હત
અથ ndash વકાળમા અ ાન અવ થામા કમ બા યા હતા ત હવ ઉદયમા આવીન ફળ આપ છ તમા અનક તો ભ છ ખદાયક છ અન અનક અ ભ છ ઃખદાયક છ યા સ ય ટ વ આ બ કારના કમ દયમા હષ-િવષાદ કરતા નથીmdashસમતાભાવ રાખ છ તઓ પોતાના પદન યો ય યા કર છ પણ તના ફળની આશા નથી કરતા સસાર હોવા છતા પણ ત કહવાય છ કારણ ક િસ ોની મ દહ આદથી અલ ત છ તઓ િમ યા વથી ર હત અ ભવ સ હત છ તથી ાનીઓન કોઈ આ વ સ હત કહ નથી 7
राग ष वमोहाना ािननो यदसभवः तत एव न ब धोङःय त ह ब धःय कारणम 7
રાગ- ષ-મોહ અન ાન લ ણ (દોહરા)
जो िहतभाव स राग ह अनिहतभाव िवरोध ािमक भाव िवमोह ह िनरमल भाव स बोध 8
શ દાથ ETH ાિમક=પર યમા અહ િનમળ=િવકાર ર હત બોધ= ાન
107
અથ ndash મનો ભાવ રાગ ણાનો ભાવ ષ પર યમા અહ નો ભાવ મોહ અન ણથી ર હત િનિવકારભાવ સ ય ાન છ 8
રાગ- ષ-મોહ જ આ વ છ (દોહરા)
राग िवरोध िवमोह मल एई आ वमल एई करम बढाईक कर धरमकी भल 9
અથ ETHરાગ- ષ-મોહ એ ણ આ માના િવકાર છ આ વના કારણ છ અન કમબધ કર ન આ મા વ પ લાવનાર છ 9
સ ય ટ વ િનરા વ છ (દોહરા)
जहा न रागािदक दसा सो समयक पिरनाम यात समयकवतकौ क ौ िनरा व नाम 10
અથ ETH યા રાગ- ષ-મોહ નથી ત સ ય વભાવ છ તથી જ સ ય ટન આ વર હત ક ો છ 10
अ याःय श नयम तबोधिच - मका मव कलय त सदव य त रागा दम मनसः सतत भव तः- पय त ब ध वधर समयःय सारम 8
િનરા વી વોનો આનદ (સવયા એક ીસા)
ज कई िनकटभ रासी जगवासी जीव िमथयामतभिद गयान भाव पिरनए ह िजिनहकी सदि म न राग ष मोह कह िवमल िवलोकिनम तीन जीित लए ह तिज परमाद घट सोिध ज िनरोिध जोग स उपयोगकी दसाम िमिल गए ह तई बधप ित िवदािर परसग डािर आपम भगत हवक आपरप भए ह 11
108
શ દાથ ETH ટ=સા ાન િવમલ=ઉ જવળ િવલોકિન= ાન પરમાદ=અસાવધાની ઘટ= દય સોિધ= કર ન ઉપયોગ=વીતરાગ-પ રણિત િવદા ર= ર કર ન
અથ ndash કોઈ િનકટ ભ યરાિશ સસાર વ િમ યા વ છોડ ન સ ય ભાવ હણ કર છ મણ િનમળ ાનથી રાગ- ષ-મોહ ણન તી લીધા છ અન માદન ર કર ચ ન કર યોગોનો િન હ કર ઉપયોગમા લીન થઈ ય છ ત જ બધ-પરપરાનો નાશ કર ન પરવ નો સબધ છોડ ન પોતાના પમા મ ન થઈન િનજ વ પન ા ત થાય છ અથા િસ થાય છ 11
य य श नयतः पनरव य त रागा दयोगमपया त वम बोधाः त कमब धिमह बित पवब - ि याॐवः कत विचऽ वक पजालम 9
ઉપશમ અન યોપશમ ભાવોની અ થરતા (સવયા એક ીસા)
जत जीव पिडत खयोपसमी उपसमी ितनहकी अवसथा जय लहारकी सडासी ह िखन आगमािह िखन पानीमािह तस एऊ िखनम िमथयात िखन गयानकला भासी ह जौल गयान रह तौल िसिथल चरन मोह जस कील नागकी सकित गित नासी ह आवत िमथयात तब नानारप बध कर जय उकील नागकी सकित परगासी ह 12
શ દાથ ETHપ ડત=સ ય ટ ખયોપશમી= યોપશમ સ ય ટ ઉપસમી=ઉપશમ સ ય ટ એઊ=ત ખન ( ણ)=અહ ણનો અથ ત ત છ િસિથલ=નબળા ક લ=મ અથવા જડ ીથી બાધી રાખલ નાગ=સપ ઉક લ=મ -બધનથી ત સકિત (શ ત) =બળ પરગાસી( કાશી)= ગટ કર
અથ ndash ની ર ત હારની સાણસી કોઈ વાર અ નમા તપલી અન કોઈ વાર પાણીમા ઠડ હોય છ તવી જ ર ત ાયોપશિમક અન ઔપશિમક સ ય ટ
109
વોની દશા છ અથા કોઈ વાર િમ યા વભાવ ગટ થાય છ અન કોઈ વાર ાનની યોત ઝગમગ છ યા ધી ાન રહ છ યા ધી ચા ર મોહનીયની
શ ત અન ગિત મ થી બાધલ સાપની મ િશિથલ રહ છ અન યાર િમ યા વરસ આપ છ યાર મ ના બધનથી ત સાપની ગટ થયલી શ ત અન ગિતની મ અનત કમ નો બધ વધાર છ
િવશષ ndashઉપશમ સ ય વનો ઉ ટ અન જઘ ય કાળ ત- ત અન યોપશમ સ ય વનો +છાસઠ સાગર અન જઘ ય કાળ ત ત છ આ બ સ ય વ િનયમથી ન ટ થાય જ છ તથી યા ધી સ ય વભાવ રહ છ યા ધી આ મા એક િવલ ણ શાિત અન આનદનો અ ભવ કર છ અન યાર સ ય વભાવ નાશ પામવાથી િમ યા વનો ઉદય થાય છ યાર આ મા પોતાના વ પથી ટ થઈન કમ-પરપરા વધાર છ 12
અનતા બધીની ચાર અન દશનમોહનીયની ણ એ સાત િતઓનો ઉપશમ થવાથી ઉપશમ સ ય વ થાય છ
અનતા બધીની ચોકડ અન િમ યા વ તથા સ ય િમ યા વ એ છ િતઓનો અ દય અન સ ય િતનો ઉદય રહતા યોપશમ સ ય વ થાય છ
+ અનત સસારની અપ ાએ આ કાળ થોડો છ
इदमवाऽ ता पय हयः श नयो न ह ना ःत ब धःतद यागा या ब ध एव ह 10 અ નયથી બધ અન નયથી મો છ (દોહરા)
यह िनचोर या थकौ यह परम रसपोख तज स नय बध ह गह स नय मोख 13
શ દાથ ETHિનચોર=સાર પોખ=પોષક ગહ= હણ કરવાથી મોખ=મો
અથ ndashઆ શા મા સાર વાત એ જ છ અન એ જ પરમ ત વની પોષક છ ક નયની ર ત છોડવાથી બધ અન નયની ર ત હણ કરવાથી મો થાય છ 13
धीरोदारम ह यना दिनधन बोध िनब न धितम या यः श नयो न जात कितिभः सवकषः कमणाम
110
तऽःथाः ःवमर िचचबिचरा स य िनय हः पण ानघनौघमकमचल पय त शा त महः 11 વની બા અન તરગ અવ થા (સવયા એક ીસા)
करमक च म िफरत जगवासी जीव हव र ौ बिहरमख ापत िवषमता अतर समित आई िवमल बड़ाई पाई प लसौ ीित टटी छटी माया ममता स न िनवास कीनौ अनभौ अभयास लीनौ
मभाव छािड़ दीनौ भीनौ िच समता अनािद अनत अिवकलप अचल ऐसौ पद अवलिब अवलोक राम रमता 14
શ દાથ ETHબ હર ખ=શર ર િવષયભોગ આદ બા વ ઓનો ાહક િવષમતા=અ તા મિત=સ ય ાન ભીનૌ=લીન
અથ ndashસસાર વ કમના ચ રમા ભટકતો િમ યા ટ થઈ ર ો છ અન તન અ તાએ ઘર લીધો છ યાર તરગમા ાન ઊપ િનમળ તા ા ત થઈ શર ર આદનો નહ ટ ો રાગ- ષ-મોહ ટ ા સમતા-રસનો વાદ
મ યો નયનો સહારો લીધો અ ભવનો અ યાસ થયો પયાયમા અહ નાશ પામી યાર પોતાના આ માના અના દ અનત િનિવક પ િન યપદ અવલબન કર ન આ મ વ પન દખ છ 14
रागाद ना झिगित वमगात सवतो यॐवाणा िन यो ोत कम प परम वःत स पयतोऽ तः ःफारःफारः ःवरस वसरः लावय सवभावा- नालोका तादचलमतल ानम म नमतत 12
આ મા જ સ ય દશન છ (સવયા એક ીસા)
जाक परगासम न दीस राग ष मोह आ व िमटत निह बधकौ तरस ह
111
ितह काल जाम ितिबबत अनतरप आपह अनत स ा नतत सरस ह भाव त गयान परवान जो िवचािर वसत अनभौ कर न जहा बानीकौ परस ह अतल अखड अिवचल अिवनासी धाम िचदानद नाम ऐसौ समयक दरस ह 15
શ દાથ ETHપરગાસ= કાશ તરસ( ાસ) =ક ટ િત બબત=ઝળક છ વાની=વચન પરસ= વશ=પહ ચ અ લ=અ પમ
અથ ndash ના કાશમા રાગ- ષ-મોહ રહતા નથી આ વનો અભાવ થાય છ બધનો ાસ મટ ય છ મા સમ ત પદાથ ના િ કાળવત અનત ણપયાય ઝળક છ અન પોત વય અનતાનત ણપયાયની સ ા સ હત છ
એવો અ પમ અખડ અચળ િન ય ાન િનધાન ચદાનદ જ સ ય દશન છ ભાવ ત ાન- માણથી પદાથનો િવચાર કરવામા આવ તો ત અ ભવગ ય છ અન ય ત અથા શ દશા થી િવચારવામા આવ તો વચનથી કહ શકા નથી 15
એ માણ આ વ અિધકાર ણ થયો 5
પાચમા અિધકારનો સાર
રાગ- ષ-મોહ તો ભાવા વ છ અન અ આ મા ારા કામણ વગણા પ લ દશો આકિષત થ ત યા વ છ આ યા વ અન ભાવા વથી ર હત
સ ય ાન છ સ ય દશનનો ઉદય થતા જ વ વતમાન ાન સ ય ાન કહવાય છ આ સ ય દશનની દશામા આ વનો અભાવ છ સ ય ાની અ તી પણ કમ ન હોય તોપણ તમન આ વ નથી થતો એ કારણ એ છ ક તરગમા સ ય દશનનો ઉદય થવાથી તઓ શર ર આદમા અહ રાખતા નથી અન િવષય આદમા ત લીન થતા નથી જોક બા ટથી લોકોના જોવામા િમ યા ટ વો અન અ તી સ ય ટઓના િવષય-ભોગ પ ર હ-સ હ આદની િ
એકસરખી દખાય છ પર બ ના પ રણામોમા મોટો તફાવત હોય છ અ ાનીઓની ભ-અ ભ યા ફળની અભલાષા ર હત હોય છ અન ાની
112
વોની ભા ભ યા ફળની અભલાષાથી ર હત હોય છ તથી અ ાનીઓની યા આ વ કારણ અન ાનીઓની યા િન રા કારણ થાય છ ાન-
વરા યનો એવો જ મ હમા છ વી ર ત રોગી અભ ચ ન હોવા છતા પણ ઔષિધ સવન કર છ અન ઘણા લોકો શોખ માટ શરબત ર બા વગર ચાખ છ તવી જ ર ત ાનીઓના ઉદયની બળજોર થી આસ ત ર હત ભોગવલ ભોગોમા અન મોજ માટ -સ હત અ ાનીઓના ભોગોમા મોટો તફાવત છ
આ વ થ તરમા ણ થાન ધી યોગોની િ હોવાથી રહ છ અન ચોથા ણ થાનમા તો િસ ર િતઓનો બધ ક ો છ વળ સ ય ટ વોન અ તની દશામા િનરા વ ક ા છ તનો અભ ાય એ છ ક અનત સસાર ળ કારણ િમ યા વ અન તની સાથ અ બધ કરનાર અનતા બધી ચોકડ નો ઉદય સ ય વની દશામા રહતો નથી તથી િમ યા વ અન અનતા બધી જિનત એકતાળ સ િતઓનો તો સવર જ રહ છ બાક ની િતઓનો બ જ ઓછા અ ભાવ અથવા થિતવાળો બધ થાય છ અન ણ ણ િન રા શ થાય છ તથી અ ાનીના િસ ર ોડા ોડ સાગર- માણ અન તી તમ અ ભાગની સામ ાનીનો આ બધ કોઈ ગણતર મા નથી તથી ાનીઓન િનરા વ ક ા છ
વા તવમા િમ યા વ જ આ વ છ અન ત સ ય વના ઉદયમા નથી રહ આ વ િવભાવ-પ રણિત છ ગલમય છ ગલજિનત છ આ માનો િનજ- વભાવ નથી એમ ણીન ાનીઓ પોતાના વ પમા િવ ામ લ છ અન અ લ અખડ અિવચળ અિવનાશી ચદાનદ પ સ ય દશનન િનમળ કર છ
113
સવર ાર
(6)
િત ા (દોહરા)
आ वकौ अिधकार यह क ौ जथावत जम अब सवर वरनन कर सनह भिवक धिर म 1
શ દાથ ETHઆ વ=બધ કારણ જથાવત= જોઈએ ત સવર=આ વનો િનરોધ વરનન=કથન
અથ ndashઆ વના અિધકાર યથાથ વણન ક હવ સવર વ પ ક ત હ ભ યો તમ મ વક સાભળો 1
आससार वरोिधसवरजयता ताविल ाॐव- य कारा ितल धिन य वजय स पादय सवरम याव पर पतो िनयिमत स य ःव प ःफर- योित मयम वल िनजरसा भारम ज भत 1 ાન પ સવરન નમ કાર (સવયા એક ીસા)
आतमकौ अिहत अधयातमरिहत ऐसौ आ व महातम अखड अडवत ह ताकौ िवसतार िगिलबक परगट भयौ
मडकौ िवकासी मडवत ह जाम सब रप जो सबम सबरपसौ प सबिनस अिल आकास-खडवत ह सोह गयानभान स सवरकौ भष धर ताकी रिच-रखकौ हमारी दडवत ह 2
શ દાથ ETHઅ હત= કરનાર અ યાતમ=આ મ-અ ભવ મહાતમ=ઘોર ધકાર અખડ= ણ ડવત= ડાકાર િવસતાર=ફલાવો ગલવક =ગળ જવાન
114
માટ મડ ( ાડ) = ણ લોક િવકાસ=અજવા અલ ત=અલગ આકાસ-ખડ=આકાશનો દશ ભાન (ભા ) = ય ચ-રખ= કરણરખા કાશ દડવત= ણામ
અથ ndash આ માનો ઘાતક છ અન આ મ-અ ભવથી ર હત છ એવો આ વ પ મહા ધકાર અખડ ડાની મ જગતના બધા વોન ઘર રહલ છ તનો નાશ કરવાન માટ ણ લોકમા ફલાતા ય વો નો કાશ છ અન મા સવ પદાથ િત બબત થાય છ અન પોત ત બધા પદાથ ના આકાર પ થાય છ1 તોપણ આકાશના દશની મ તમનાથી અલ ત રહ છ ત ાન પી સય સવરના વશમા છ તના કાશન અમારા ણામ છ 2
चि य ज़ड पता च दधतोः क वा वभाग यो- र तदा णदा न प रतो ानःय रागःय च भद ानमदित िनमलिमद मोद वम यािसताः श ानघनौघमकमधना स तो तीय चताः 2
ભદિવ ાન મહ વ (સવયા એક ીસા)
स सछद अभद अबािधत भद-िवगयान सतीछन आरा अतरभद सभाव िवभाऊ कर जड़-चतनरप दफारा सो िजनहक उरम उपजयौ न रच ितनहक परसग-सहारा आतमको अनभौ किर त हरख परख परमातम-धारा 3
શ દાથ ETH ( ) =િનિવકાર છદ( વ છદ)= વત અભદ=ભદ ર હતmdashએક અબાિધત=બાધા ર હત તીછન ( તી ણ) =અિતશય તી ણ આરા=કરવત ફારા=બ ભાગ
1 Ocirc ાયક યાકારOtilde અથવા Ocirc યાકાર ાનની પ રણિતOtilde એ યવહાર-વચન છ
115
અથ ETH વત એક પ િનરાબાધ ભદિવ ાન પ તી ણ કરવત દર વશીન વભાવNtildeિવભાવ અન જડNtildeચતનન દા દા કર નાખ છ ત
ભદિવ ાન મના દયમા ઉ પ થ છ તમન શર ર આદ પર વ નો આ ય ચતો નથી તઓ આ મ-અ ભવ કર ન સ થાય છ અન પરમા મા વ પ ઓળખ છ
ભાવાથ ETH ાન પરભાવથી ર હત છ તથી છ િનજ-પર વ પ બતાવ છ તથી વત છ એમા કોઈ પરવ નો મલ નથી તથી એક છ નય-માણની એમા બાધા નથી તથી અબાિધત છ આ ભદિવ ાનની તી ણ કરવત યાર દર વશ કર છ યાર વભાવ-િવભાવ થ રણ કર નાખ છ અન જડ-ચતનનો ભદ બતાવ છ તથી ભદ-િવ ાનીઓની ચ પર યમાથી ખસી ય છ તઓ ધન પ ર હ આદમા રહ તોપણ બ આનદથી પરમત વની
પર ા કર ન આ મક રસનો આનદ લ છ
य द कथम प धारावा हना बोधनन ीवमपलभमानः श मा मानमाःत तदयमदयदा माराममा मानमा मा परप रणितरोधा छ मवा यपित 3
સ ય વથી સ ય ાન અન આ મ વ પની ા ત (સવયા તવીસા)
जो कबह यह जीव पदारथ औसर पाइ िमथयात िमटाव समयक धार बाह बह गन जञान उद मख ऊरघ धाव तो अिभअतर दिवत भािवत कमर कलस वस न पाव आतम सािध अधयातमक पथ परन हव पर कहाव 4
શ દાથ ETHકબ =કોઈવાર ઔસર(અવસર) =મોકો બાહ=વહણ ઊરઘ= ચ ધાવ=દોડ અભ તર=(અ યતર) = તરગમા
116
દિવતકમ= ાનાવરણીય આદ યકમ ભાિવત કમ=રાગ- ષ-મોહ આદ ભાવકમ લશ= ઃખ વસ=પહ ચ પથ=માગ રન= ણ પર =પરમા મા
અથ ndash યાર કોઈ વાર આ વપદાથ અવસર પામીન િમ યા વનો નાશ કર છ અન સ ય વ જળના વાહમા વહ ન ાન ણના કાશમા ચ ચઢ છ યાર તના તરગમા યકમ અન ભાવકમ ઃખ કાઈ અસર કર નથી ત આ મ ના સાધન એવા અ ભવના માગમા લાગીન પ ર ણ અવ થાન ા ત થાય છ તન જ પરમા મા કહ છ
ભાવાથ ndashઅનત સસારમા પ ર મણ કરતો વ કોઈવાર કાળલ ધ દશનમોહનીયનો અ દય અન -ઉપદશ આદનો અવસર પામીન ત વ ાન કર છ યાર યકમ અથવા ભાવકમ ની શ ત િશિથલ થઈ ય છ અન અ ભવના અ યાસથી ઉ િત કરતા કરતા કમબધનથી ત થઈન ઊ વગમન કર છ અથા િસ ગિતન પામ છ 4
िनजम हमरताना भद व ानश या भवित िनयतमषा श त वोपल भः अचिलतम खला यि यदर ःथताना भवित सित च त ःम न यः कममो ः 4
સ ય ટનો મ હમા (સવયા તવીસા)
भिद िमथयात स विद महारस भद-िवजञान कला िजनह पाई जो अपनी मिहमा अवधारत तयाग कर उर स ज पराई उ त रीित फरी िजनहक घट होत िनरतर जोित सवाई त मितमान सवनर समान लग ितनहक न सभासभ काई 5
117
શ દાથ ETHભ દ=ન ટ કર ન વ દ= ણીન મહારસ=આ મા ભવ અ ત અવધારત= હણ કરતો ઉ ત=ચઢતી ર ( રત) = ગટ વન=સો કાઈ=મળ
અથ ndash મણ િમ યા વનો િવનાશ કર ન સ ય વનો અ ત રસ ચાખીન ાન યોિત ગટ કર છ પોતાના િનજ ણ-દશન ાન ચા ર હણ કયા છ દયમાથી પર યોની મમતા છોડ દ ધી છ અન દશ ત મહા તા દ ચી યાઓ હણ કર ન ાન યોિતની સવાઈ કર છ ત િવ ાનો વણ
સમાન છ તમન ભા ભ કમમળ લાગતો નથી 5
स प त सवर एव सा ा छ ा मत वःय कलोपलमभात स भद व ानत एव तःमा द व ानमतीव भा यम 5
ભદ ાન સવર-િન રા અન મો કારણ છ (અ ડ લ છદ)
भदगयान सवर-िनदान िनरदोष ह सवरस िनरजरा अन म मोष ह भगगयान िसवमल जगतमिह मािनय जदिप हय ह तदिप उपादय जािनय 6
શ દાથ ETHિનદાન=કારણ િનરદોષ= િનરજરા=કમ એકદશ ખર અ મ= મ મ િસવ=મો લ= ળ હય=છોડવા યો ય ઉપાદય= હણ કરવા યો ય
અથ ndashલોકમા ભદિવ ાન િનદ ષ છ સવર કારણ છ સવર િન રા કારણ છ અન િન રા મો કારણ છ તથી ઉ િતના મમા ભદિવ ાન જ પરપરાએ મો કારણ છ જો ક ત યા ય છ તોપણ ઉપાદય છ
ભાવાથ ndashભદિવ ાન આ મા િનજ વ પ નથી તથી મો પરપરા કારણ છ ળ કારણ નથી પર તના િવના મો ના અસલ કારણ સ ય વ સવર િન રા થતા નથી તથી થમ અવ થામા ઉપાદય છ અન કાય થતા કારણ- લાપ પચ જ હોય છ તથી આ મ વ પની ા ત થતા હય છ 6
भावय द व ानिमदम छ नधारया ताव ाव परा य वा ान ान ित त 6
118
આ મ વ પની ા ત થતા ભદ ાન હય છ (દોહરો)
भदगयान तबल भलौ जबल मकित न होइ परम जोित परगट जहा तहा न िवकलप कोइ 7
શ દાથ ETHતબલૌ= યા ધી ભલૌ=સા પરમ જોિત=ઉ ટ ાન પરગટ ( ગટ) કાિશત
અથ ndashભદિવ ાન યા ધી જ શસનીય છ યા ધી મો અથા વ પની ા ત ન થાય અન યા ાનની ઉ ટ યોિત કાશમાન છ યા
કોઈ પણ િવક પ નથી (ભદિવ ાન તો રહશ જ કવી ર ત ) 7
ભદ ાન પરપરા મો કારણ છ (ચોપાઈ)
भदजञान सवर िजनह पायौ सो चतन िसवरप कहायौ भदजञान िजनहक घट नाही त जड़ जीव बध घट माही 8
भद व ानतः िस ाः िस ा य कल कचन अःयवाभावतो ब ा ब ा य कल कचन 7
શ દાથ ETHચતન=આ મા િસવ પ=મો પ ઘટ= દય
અથ ndash વોએ ભદિવ ાન પ સવર ા ત કય છ તઓ મો પ જ કહવાય છ અન ના દયમા ભદિવ ાન નથી ત ખ વો શર ર આદથી બધાય છ 8
ભદ ાનથી આ મા ઉ જવળ થાય છ (દોહરા)
भदगयान साब भयौ समरस िनरमल नीर धोबी अतर आतमा धोव िनजगन चीर 9
શ દાથ ETHસમરસ=સમતાભાવ નીર=પાણી તર આતમા=સ ય ટ ચીર=કપડા
119
અથ ndashસ ય ટ પ ધોબી ભદિવ ાન પ સા અન સમતા પ િનમળ જળથી આ મ ણ પ વ ન સાફ કર છ 9
भद ानो छलनकलना छ त वोपल भा- िागमामलयकरणा क मणा सवरण ब ोष परमममलालोकम लानमक ान ान िनयतम दत शा तो ोतमतत 8
इित सहरािधकारः 6 ભદિવ ાનની યામા ટાત (સવયા એક ીસા)
जस रजसोधा रज सोिधक दरब काढ़ पावक कनक कािढ़ दाहत उपलक पकक गरभम जय डािरय कतक फल नीर कर उ ल िनतािर डार मलक दिधकौ मथया मिथ काढ़ जस माखनकौ राजहस जस दध पीव तयािग जलक तस गयानवत भदगयानकी सकित सािध वद िनज सपित उछद पर-दलक 10
શ દાથ ETHરજ= ળ દરબ( ય) =સો ચાદ પાવક=અ ન કનક=સો દાહત=બાળ છ ઉપલ=પ થર પક=કાદવ દરભ= દર કતકફળ=િનમળ વદ=અ ભવ કર ઉછદ(ઉ છદ) = યાગ કર પર-દલ=આ મા િસવાયના બી પદાથ
અથ ETH વી ર ત ળધોયો ળ શોધીન સો -ચાદ હણ કર છ અ ન ધા ન ગાળ ન સો પાડ છ કાદવમા િનમળ નાખવાથી ત પાણીન સાફ કર ન મલ ર કર દ છ દહ મથન કરનાર દહ મથીન માખણ કાઢ લ છ હસ ધ પી લ છ અન પાણી છોડ દ છ તવી જ ર ત ાનીઓ ભદિવ ાનના બળથી આ મ-સપદા હણ કર છ અન રાગ- ષ આદ અથવા લા દ પરપદાથ ન યાગી દ છ 10
મો ળ ભદિવ ાન છ (છ પા છદ)
120
गिट भद िवगयान आपगन परगन जान पर परनित पिरतयाग स अनभौ िथित ठान किर अनभौ अभयास सहज सवर परगास आ व ार िनरोिध करमघन-ितिमर िवनास छय किर िवभाव समभाव भिज िनरिवकलप िनज पद गह िनमरल िवस सासत सिथर पर अत ि य सख लह 11
શ દાથ ETHપ ર યાગ=છોડ ન િથિત ઠાન= થર કર પરગાસ ( કાશ)
= ગટ કર િનરોિધ=રોક ન િતિમર= ધકાર સમભાવ=સમતાભાવ ભ જ= હણ કર ન સા ત (શા ત) = વયિસ િથર=અચળ અતી ય= ઇ ય-ગોચર ન હોય ત
અથ ndashભદિવ ાન આ માના અન પર યોના ણોન પ ટ ણ છ પર યોમાથી પોતાપ છોડ ન અ ભવમા થર થાય છ અન તનો અ યાસ કર ન સવરન ગટ કર છ આ વ ારનો િન હ કર ન કમજિનત મહા ધકાર ન ટ કર છ રાગ- ષ આદ િવભાવ છોડ ન સમતાભાવ હ છ અન િવક પર હત પોતા પદ ા ત કર છ તથા િનમળ અનત અચળ અન પરમ અતી ય ખ ા ત કર છ 11
છ ા અિધકારનો સાર
વ અિધકારમા કહતા આ યા છ એ ક િમ યા વ જ આ વ છ તથી આ વનો િનરોધ અથા સ ય વ ત સવર છ આ સવર િન રા અન અ મ મો કારણ છ યાર આ મા વય થી અથવા ી ના ઉપદશ આદથી આ માNtildeઅના મા ભદિવ ાન અથવા વભાવ-િવભાવની ઓળખાણ કર છ યાર સ ય દશન ણ ગટ થાય છ વન વ અન પરન પર ણ એ જ નામ ભદિવ ાન છ એન જ વપરનો િવવક કહ છ Ocircતા ાનકૌ કારન વ-પર િવવક બખાનૌOtilde અથા ભદિવ ાન સ ય દશન કારણ છ વી ર ત કપડા સાફ કરવામા સા સહાયક બન છ તવી જ ર ત સ ય દશનની ઉ પિ મા ભદિવ ાન
121
સહાયક થાય છ અન યાર કપડા સાફ થઈ ય યાર સા કાઈ કામ રહ નથી અન સા હોય તો એક ભાર જ લાગ છ તવી જ ર ત સ ય દશન થયા પછ યાર વ-પરના િવક પની આવ યકતા નથી રહતી યાર ભદિવ ાન હય જ હોય છ ભાવ એ છ ક ભદિવ ાન થમ અવ થામા ઉપાદય છ અન સ ય દશન િનમળ થયા પછ ત કાઈ કામ નથી હય છ ભદિવ ાન જોક હય છ તોપણ સ ય દશનની ા ત કારણ હોવાથી ઉપાદય છ તથી વ ણ અન પર ણની ઓળખાણ કર ન પર-પ રણિતથી િવર ત થ જોઈએ અન અ ભવનો અ યાસ કર ન સમતાભાવ હણ કરવો જોઈએ
122
િન રા ાર
(7)
િત ા (દોહરા)
वरनी सवरकी दसा जथा जगित परवान मकित िवतरनी िनरजरा सनह भिवक धिर कान 1 શ દાથ ETHજથા ગિત પરવાન= આગમમા ક છ ત
િવતરની=આપનાર
અથ ndash આગમમા સવર કથન છ ત વણન ક હ ભ યો હવ મો આપનાર િન રા કથન કાન દઈન સાભળો 1
મગલાચરણ (ચોપાઈ)
जो सवरपद पाई अनद सो परवकत कमर िनकद जो अफद हव बहिर न फद सो िनरजरा बनारिस बद 2
रागा ॐवरोधतो िनजधरा ध वा परः सवरः कमागािम समःतमव भरतो दरा न धन ःथतः ागब त तदव द धमधना याज भत िनजरा ान योितरपावत न ह यतो रागा दिभम छित 1
શ દાથ ETHઅનદ= સ થાય િનકદ=ન ટ કર બ ર=વળ ફદ= ચવાય
અથ ndash સવરની અવ થા ા ત કર ન આનદ કર છ વ બાધલા કમ નો નાશ કર છ કમની ળમાથી ટ ન ફર ફસાતો નથી ત િન રાભાવન પ ડત બનારસીદાસ નમ કાર કર છ 2
ાન-વરા યના બળથી ભા ભ યાઓથી પણ બધ થતો નથી
(દોહરા)
123
मिहमा समयकजञानकी अर िवरागबल जोइ ि या करत फल भजत करम बध निह होइ 3
त ानःयव साम य वरागःयव वा कल च को प कमिभः कम म जानोऽ प न ब यत 2
શ દાથ ETHમ હમા= ભાવ અ =અન જત=ભોગવતા
અથ ndashસ ય ાનના ભાવથી અન વરા યના બળથી ભા ભ યા કરવા છતા અન ત ફળ ભોગવવા છતા પણ કમબધ થતો નથી 3
ભોગ ભોગવવા છતા પણ ાનીઓન કમકા લમા લાગતી નથી
(સવયા એક ીસા)
जस भप कौतक सरप कर नीच कमर कौतकी कहाव तास कौन कह रक ह जस िवभचािरनी िवचार िवभचार वाकौ जारहीस म भरतास िच बक ह जस धाइ बालक चघाइ कर लािलपािल जान तािह औरकौ जदिप वाक अक ह तस गयानवत नाना भाित करतित ठान िकिरयाक िभ मान यात िनकलक ह 4
શ દાથ ETH પ=રા કૌ ક=ખલ નીચ કમ=હલ કામ રક=કગાલ વાકૌ=ત ર (યાર) િમ ભરતા=પિત બક=િવ ખ ઘાઈ=િપવડાવીન લા લપા લ=લાલનપાલન ક=ગોદ િનકલક=િનદ ષ
અથ ndash વી ર ત રા ખલ પ હલ કામ કર તો પણ ત ખલાડ ષ કહવાય છ તન કોઈ ગર બ નથી કહ અથવા વી ર ત યભચા રણી ી પિતની પાસ રહ તોપણ ત ચ યારમા જ રહ છmdashપિત ઉપર મ રહતો નથી અથવા વી ર ત ધાવ બાળકન ધ પીવડાવ લાલન-પાલન કર અન ગોદમા લ છ તોપણ તન બી નો ણ છ તવી જ ર ત ાની વ ઉદયની રણાથી1
124
ત તની ભા ભ યા કર છ પર ત યાન આ મ વભાવથી ભ કમજિનત માન છ તથી સ ય ાની વન કમકા લમા લાગતી નથી 4 વળ
1 હવાસી તીથકર ભરત ચ વત રા ણક વગરની મ
जस िनिस वासर कमल रह पकहीम पकज कहाव प न वाक िढग पक ह जस म वादी िवषधरस गहाव गात म की सकित वाक िवना-िवष डक ह जस जीभ गह िचकनाई रह रख अग पानीम कनक जस काईस अटक ह तस गयानवत नानाभाित करतित ठान िकिरयाकौ िभ मान यात िनकलक ह 5
શ દાથ ETHિનિસ(િનિશ) =રાિ વાસર= દવસ પક=કાદવ પકજ=કમળ િવષધર=સાપ ગાત=શર ર કાઈ=કાટ અટક=ર હત
અથ ndash મ કમળ કાદવમા ઉ પ થાય છ અન રાત- દવસ કાદવમા રહ છ પર તના ઉપર કાદવ ચ ટતો નથી અથવા મ મ વાદ પોતાના શર ર ઉપર સાપ ારા ડખ દવડાવ છ પણ મ ની શ તથી તના ઉપર િવષ ચડ નથી અથવા મ ભ ચીકણા પદાથ ખાય છ પણ ચીકણી થતી નથી ખી રહ છઅથવા મ સો પાણીમા પડ હોય તોપણ તના પર કાટ લાગતો નથી તવી જ ર ત ાની વ ઉદયની રણાથી ત તની ભા ભ યાઓ કર છ પર તન આ મ વભાવથી ભ કમજિનત માન છ તથી સ ય ાની વન કમકા લમા લાગતી નથી
ना त वषयसवनङ प य ःव फल वषयसवनःय ना ानवभव वरागताबला सवकोङ प तदसावसवकः 3
વરા ય શ ત વણન (સોરઠા)
पवर उद सनबध िवष भोगव समिकती कर न नतन बनध मिहमा गयान िवरागकी 6
125
અથ ETHસ ય ટ વ વ બાધલા કમ ના ઉદયથી િવષય આદ ભોગવ છ પણ કમબધ થતો નથી એ ાન અન વરા યનો ભાવ છ 6
स य भवित िनयत ानवरा यश ः ःव वःत व कलियतमय ःवा य पाि म या यःमा ा वा यितकरिमद त वतः ःव पर च ःव ःम नाःत वरमित परा सवतो रागयोगात 4 ાન-વરા યથી મો ની ા ત છ (સવયા તવીસા)
समयकवत सदा उर अतर गयान िवराग उभ गन धार जास भाव लख िनज लचछन जीव अजीव दसा िनखार आतमकौ अनभौ किर हव िथर आप तर अर औरिन तार सािध सदवर लह िसव समर स कमर-उपािध िवथा विम डार 7
શ દાથ ETHઉર= દય ભાવ= તાપથી િનરવાર=િનણય કર ઔરિન=બી ઓન ય( વ ય) =આ મત વ સમ (શમ) =આનદ ઉપાિધ= દ-ફદ યથા=ક ટ વિમ ડાર=કાઢ નાખ છ
અથ ndashસ ય ટ વ સદવ તઃકરણમા ાન અન વરા ય બ ણ ધારણ કર છ ના તાપથી િનજ આ મ વ પન દખ છ અન વ-અ વ ત વોનો િનણય કર છ1 તઓ આ મ-અ ભવ કર ન િનજ- વ પમા થર થાય છ તથા સસાર-સ થી પોત વય તર છ અથવા બી ઓન તાર છ2 આ ર ત આ મત વ િસ કર ન કમ ની ળ ર કર છ અન મો નો આનદ ા ત કર છ 7
1 વ અના દકાળથી દહા દ પર વ ઓન પોતાની માની લીધી હતી ત હઠ છોડ દ છ અન પોતાના આ માન તમનાથી દો માનવા લાગ છ
2 ધમ પદશ આપીન
126
स य ः ःवयमयमह जात ब धो न म ःया- द य ानो पलकवदना रािगणोङ याच त आल ब ता सिमितपरता त यतोङ ा प पापा आ माना मावगम वरहात स त स य व र ाः 5
સ ય ાન િવના સ ણ ચા ર નકા છ (સવયા તવીસા)
जो नर समयकवत कहावत समयकगयान कला निह जागी आतम अग अबध िवचारत धारत सग कह हम तयागी भष धर मिनराज-पटतर अतर मोह-महानल दागी स िहय करतित कर पर सो सठ जीव न होय िवरागी 8
શ દાથ ETHસગ=પ ર હ પટતર (પટતર) =સમાન મહાનલ=તી અ ન દાગી=ધગ છ હય= ય દય સઠ= ખ
અથ ndashમ યન સ ય ાન કરણ તો ગટ થ નથી અન પોતાન સ ય ટ માન છ ત િન મ વ પ અબધ પ ચતવન કર3 છ શર ર આદ પરવ મા મમ વ રાખ છ અન કહ છ ક અમ યાગી છ એ ત િનરાજ વો વષ ધારણ કર છ પર તરગમા મોહની મહા વાળા સળગ છ ત ય- દય થઈન ( િનરાજ વી) યા કર છ પર ત ખ છ વા તવમા સા નથી યલગી છ 8
3 િન યનયનો એકા ત પ લઈન
ભદિવ ાન િવના સમ ત ચા ર નકા છ (સવયા તવીસા)
नथ रच चरच सभ पथ लख जगम िववहार सप ा सािध सतोष अरािध िनरजन
127
दइ ससीख न लइ अद ा नग धरग िफर तिज सग छक सरवग मधारस म ा ए करतित कर सठ प समझ न अनातम-आतम-स ा 9
શ દાથ ETHરચ=બનાવ ચરચ=કથન કર ભ પથ=ધમમાગ પ ા= પા િનરજન=ઈ ર સીખ=સારો ઉપદશ અદ ા=આ યા િવના નગ-
ધરગ=ન ન સગ=પ ર હ ધારસ મ ા=અ ાનરસમા ઉ મ આતમ સ ા= ચત યભાવ અનાતમ સ ા=શર ર રાગ- ષ-મોહ આદ
અથ ndashત ખ થ-રચના કર છ ધમની ચચા કર છ ભ-અ ભ યાન ણ છ યો ય યવહાર રાખ છ સતોષન સભાળ છ અહ ભગવાનની
ભ ત કર છ સારો ઉપદશ આપ છ આ યા િવના લતો નથી1 બા પ ર હ છોડ ન ન ન ફર છ અ ાનરસમા ઉ મ થઈન બાળતપ કર છ ત ખ આવી યાઓ કર છ પર આ મસ ા અન અના મસ ાનો ભદ ણતો નથી 9
1 અચૌયા દ ત અન એષણા આદ સિમિત પાળ છ
વળ
धयान धर कर इिन य-िन ह िव हस न गन िनज न ा तयािग िवभित िवभित मढ तन जोग गह भवभोग-िवर ा मौन रह लिह मदकषाय सह बध बधन होइ न त ा ए करतित कर सठ प समझ न अनातम-आतम-स ा 10
128
શ દાથ ETHિન હ=દમન કર િવ હ=શર ર ન ા (નાતા) =સબધ િવ િત=ધન-સપિ િવ િત=ભ મ (રાખ) મઢ=લગાવ જોગ= યાગ1 િવર ા (િવર ત) = યાગી ત ા (ત ત) = ોિધત ઃખી
અથ ndashઆસન લગાવીન યાન કર છ ઇ યો દમન કર છ શર ર સાથ પોતાના આ માનો કાઈ સબધ ગણતો નથી ધન-સપિ નો યાગ કર છ શર રન રાખથી ચોળ છ2 ાણાયામ આદ યોગસાધના કર છ સસાર અન ભોગોથી િવર ત રહ છ મૌન ધારણ કર છ કષાયોન મદ કર છ વધ-બધન સહન કર ન ઃખી થતો નથી ત ખ આવી યાઓ કર છ પર આ મસ ા અન અના મસ ાનો ભદ ણતો નથી 10
1 દોહાNtildeઆસન ાણાયામ યમ િનયમ ધારણા યાન યાહાર સમાિધ ય અ ટ યોગ પ હચાન
2 નાન આદ ન કરવાથી
(ચોપાઈ)
जो िबन गयान ि या अवगाह जो िबन ि या मोखपद चाह जो िबन मोख कह म सिखया सो अजान मढ़िनम मिखया 11
શ દાથ ETH યા=ચા ર અવગાહ= હણ કર અ ન= ખ ઢિનમ= ખાઓમા ખયા= ધાન
અથ ndash સ ય ાન િવના ચા ર ધારણ કર છ અથવા ચા ર િવના મો પદ ચાહ છ તથા મો િવના પોતાન ખી કહ છ ત અ ાની છ ખાઓમા ધાન અથા મહા ખ છ 11
आससारा ितपदममी रािगणो िन यम ाः स ा य ःम नपदमपद त ब य वम धाः एतततः पदिमदिमद यऽ चत यधातः श ः श ः ःवरसभरतः ःथाियभाव वमित 6
ી નો ઉપદશ અ ાની વો માનતા નથી (સવયા એક ીસા)
129
जगवासी जीवनीस गर उपदस कह तम इहा सोवत अनत काल बीत ह जागौ हव सचत िच समता समत सनौ कवल-वचन जाम अकष-रस जीत ह आवौ मर िनकट बताऊ म तमहार गन परम सरस-भर करमस रीत ह ऐस बन कह गर तोऊ त न धर उर िम कस प िकध िच कस चीत ह 12
શ દાથ ETHિમ કસ =માટ ના તળા વા ચ કસ ચીત=ચ મા બનલા
અથ ndash ી જગવાસી વોન ઉપદશ આપ છ ક તમન આ સસારમા મોહિન ા લતા અનતકાળ વીતી ગયો હવ તો ગો અન સાવધાન અથવા શાત ચ થઈન ભગવાનની વાણી સાભળો નાથી ઇ યોના િવષયો તી શકાય છ માર પાસ આવો કમ-કલક ર હત પરમ આનદમય તમારા આ માના ણ તમન બતા ી આવા વચન કહ છ તોપણ સસાર મોહ વ કાઈ યાન આપતા નથી ણ ક તઓ માટ ના તળા છ અથવા ચ મા દોરલા મ ય છ 12
વની શયન અન ત દશા કહવાની િત ા (દોહરા)
एत पर बहर सगर बोल वचन रसाल सन दसा जागत दसा कह दहकी चाल 13
શ દાથ ETHરસાલ=મીઠા સન(શયન) = તલી દસા=અવ થા
અથ ndashઆમ છતા ફર થી પા વની િન ત અન ત દશા કથન મ ર વચનોમા કહ છ 13
વની શયન અવ થા (સવયા એક ીસા)
काया िच सारीम करम परजक भारी मायाकी सवारी सज चादिर कलपना
130
सन कर चतन अचतना न द िलय मोहकी मरोर यह लोचनकौ ढपना उद बल जोर यह सवासकौ सबद घोर िवष-सख कारजकी दौर यह सपना ऐसी मढ़ दसाम मगन रह ितह काल धाव म जालम न पाव रप अपना 14
શ દાથ ETHકાયા=શર ર ચ સાર =શયનાગાર વાની જ યા સવાર =સ પરજક (પયક) =પલગ સજ=પથાર ચાદ ર=ઓઢવા વ અચતના= વ પન લી જ ત લોચન= ખ વાસકૌ સબદ=નસકોરા બોલાવવા
અથ ndashશર ર પી મહલમા કમ પી મોટો પલગ છ માયાની પથાર સ લી છ ક પના પી1 ચાદર છ વ પની લ પ િન ા લઈ ર ો છ મોહની લહરોથી ખની પાપણ ઢકાઈ ગઈ છ કમ દયની જોરાવર એ નસકોરાનો રકાટ છ
િવષય ખના કાય માટ ભટક એ વ ન છ આવી અ ાનદશામા આ મા સદા મ ન થઈન િમ યા વમા ભટકતો ફર છ પર પોતાના આ મ વ પન જોતો નથી 14
1 યાર રાગ- ષના બા િનિમ નથી મળતા યાર મનમા ત તના સક પ-િવક પ કરવા ત
વની ત દશા (સવયા એક ીસા)
िच सारी नयारी परजक नयारौ सज नयारी चादिर भी नयारी इहा झठी मरी थपना अतीत अवसथा सन िन ा वािह कोउ प न िव मान पलक न याम अब छपना सवास औ सपन दोऊ िन ाकी अलग बझ सझ सब अग लिख आतम दरपना तयागी भयौ चतन अचतनता भाव तयािग भाल दि खोिलक सभाल रप अपना 15
131
શ દાથ ETHથપના= થાપના અતીત= તકાળ િન ાવા હ=િન ામા પડલો યામ=એમા છપના=લગાડ અલગ=સબધ દરપના=દપણ ભાલ=દખ
અથ ndash યાર સ ય ાન ગટ થ યાર વ િવચાર છ ક શર ર પ મહલ દો છ કમ પ પલગ દો છ માયા પ પથાર દ છ ક પના પ ચાદર દ છ આ િન ાવ થા માર નથીmdash વકાળમા િન ામા પડલી માર બી જ પયાય હતી હવ વતમાનની એક પળ પણ િન ામા ન હ વીતા ઉદયનો િનઃ ાસ અન િવષય વ નmdashએ બ િન ાના સયોગથી દખાતા હતા હવ આ મા પ દપણમા મારા સમ ત ણો દખાવા લા યા આ ર ત આ મા અચતન ભાવોનો યાગી થઈન ાન ટથી જોઈન પોતા વ પ સાભળ છ 15
ત દશા ફળ (દોહરા)
इिह िविध ज जाग परष त िशवरप सदीव ज सोविह ससारम त जगवासी जीव 16
શ દાથ ETHઇહ િવિધ=આ કાર ગ=સચત થયા ત=તઓ સદ વ (સદવ) =હમશા જગવાસી=સસાર
અથ ndash વ સસારમા આ ર ત આ મ-અ ભવ કર ન સચત થયા છ ત હમશા મો પ જ છ અન અચત થઈન ઈ ર ા છ ત સસાર છ 16
આ મ-અ ભવ હણ કરવાની િશખામણ (દોહરા)
जो पद भोपद भय हर सो पद सऊ अनप िजिह पद परसत और पद लग आपदारप 17
एकमव ह त ःवा वपदामपद पदम अपदा यव भास त पदा य यािन य परः 7
શ દાથ ndashભૌ(ભવ) =સસાર સઉ= વીકાર કરો અ પ=ઉપમા ર હત પરસત( પશત) = હણ કરતા જ આપદા=ક ટ
જ મ-મરણનો ભય ર કર છ ઉપમા ર હત છ હણ કરવાથી બી બધા પદ1 િવપિ પ ભાસવા લાગ છ ત આ મ-અ ભવ પ પદન ગીકાર કરો 17
132
1 ઇ ધરણ નર ા દ
સસાર સવથા અસ ય છ (સવયા એક ીસા)
जब जीव सोव तब समझ सपन सतय विह झठ लाग तब जाग न द खोइक जाग कह यह मरौ तन यह मरी स ज ताह झठ मानत मरन-िथित जोइक जान िनज मरम मरन तब सझ झठ बझ जब और अवतार रप होइक वाह अवतारकी दसाम िफिर यह पच याही भाित झठौ जग दखयौ हम टोइक 18
શ દાથ ETHસ જ=વ અવતાર=જ મ ટોઇક=શોધીન
અથ ndash યાર વ વ છ યાર વ નન સ ય માન છ યાર ગ છ યાર ત જણાય છ શર ર ક ધન-સામ ીન પોતાની ગણ છ પછ નો યાલ કર છ યાર તન પણ ઠ માન છ યાર પોતાના વ પનો િવચાર કર છ યાર પણ અસ ય જણાય છ અન બીજો જ મ સ ય લાગ છ યાર બી જ મનો િવચાર કર છ યાર પાછો આ જ ચ ાવામા પડ ય છmdashઆ ર ત શોધીન જો તો આ જ મ-મરણ પ આખો સસાર ઠો જ ઠો જણાય છ 18
एक ायकभाविनभरमहाःवाद समासादयन ःवाद मय वधातमसहः ःवा वःतव वदन आ मा मानभवानभाव ववशो य शषोदय सामा य कलयन कलष सकल ान नय यकताम 8
સ ય ાની આચરણ (સવયા એક ીસા)
पिडत िववक लिह एकताकी टक गिह ददज अवसथाकी अनकता हरत ह मित ित अविध इतयािद िवकलप मिट िनरिवकलप गयान मनम धरत ह
133
इिन यजिनत सख दखस िवमख हवक परमक रप हव करम िनरजरत ह सहज समािध सािध तयािग परकी उपािध आतम आरािध परमातम करत ह 19
શ દાથ ETHટક=હઠ દજ=િવક પ પ આ ળતા પ મ ટ= ર કર ન સમાિધ= યાન પરક ઉપાિધ=રાગ- ષ-મોહ
અથ ndashસ ય ટ વ ભદ ાન ા ત કર ન એક આ મા જ હણ કર છ દહા દથી મમ વના અનક િવક પો છોડ દ છ મિત ત અવિધ ઇ યા દ ાયોપશિમકભાવ છોડ ન િનિવક પ કવળ ાનન પોતા વ પ ણ છ
ઇ યજિનત ખ- ઃખમાથી ચ ખસડ ન આ મ-અ ભવ કર ન કમ ની િન રા કર છ અન રાગ- ષ-મોહનો યાગ કર ન ઉ જવળ યાનમા લીન થઈન આ માની આરાધના કર ન પરમા મા થાય છ 19
अ छा छाः ःवयम छल त य दमाः सवदन य यो िनपीता खलभावम डलरसा भाकम ा इव यःयािभ नरसः स एव भगवानकोऽ यनक भवन व ग य किलकािभर तिनिध त यर ाकरः 9 સ ય ાનન સ ની ઉપમા (સવયા એક ીસા)
जाक उर अतर िनरतर अनत दवर भाव भािस रह प सभाव न टरत ह िनमरलस िनमरल स जीवन गट जाक घटम अघट-रस कौतक करत ह जाम मित ित औिध मनपय कवल स पचधा तरगिन उमिग उछरत ह सो ह गयान उदिध उदार मिहमा अपार िनराधार एकम अनकता धरत ह 20
134
શ દાથ ETH તર= દર અઘટ= ણ ઔિધ (અવિધ) = ય- -કાળ-ભાવની મયાદાથી પી પદાથ ન એકદશ પ ટ ણનાર ાન પચધા=પાચ કારની તરગિન=લહરો યાન ઉદિધ= ાનનો સ િનરધાર= વત
ઘટ=ઓ અઘટ=ઓ ન હ સ ણ
અથ ndash ાન પ સ મા અનત ય પોતાના ણ-પયાયો સ હત હમશા ઝળક છ પણ ત ત યો પ થતો નથી અન પોતાના ાયક વભાવન છોડતો નથી ત અ યત િનમળ જળ પ આ મા ય છ પોતાના ણ રસમા મોજ કર છ તથા મા મિત ત અવિધ મનઃપયય અન કવળ ાન આ પાચ કારની લહરો ઊઠ છ મહાન છ નો મ હમા અપરપાર છ િન િ ત છ ત ાન એક છ તોપણ યોન ણવાની અનકતા સ હત છ
ભાવાથ ETHઅહ ાનન સ ની ઉપમા આપી છ સ મા ર ના દ અનત યો રહ છ ાનમા પણ અનત યો િત બબત થાય છ સ ર ના દ પ થઈ
જતો નથી ાન પણ ય પ થ નથી સ જળ િનમળ રહ છ ાન પણ િનમળ રહ છ સ પ ર ણ રહ છ ાન પણ પ ર ણ રહ છ સ મા લહરો ઉ પ થાય છ ાનમા પણ મિત ત આદ તરગો છ સ મહાન હોય છ ાન પણ મહાન હોય છ સ અપાર હોય છ ાન પણ અપાર છ સ જળ
િન ધાર રહ છ ાન પણ િન ધાર છ સ પોતાના વ પની અપ ાએ એક અન તરગોની અપ ાએ અનક હોય છ ાન પણ ાયક વભાવની અપ ાએ એક અન યોન ણવાની અપ ાએ અનક હોય છ 20
लय ता ःवयमव द करतरम ो मखः कमिभः लय ता च पर महाोततपोभारण भ ना र
सा ा मो इद िनरामयपद सव मान ःवय ान ानगण वना कथम प ा म त न ह 10 ાનર હત યાથી મો થતો નથી (સવયા એક ીસા)
कई र क सह तपस सरीर दह ध पान कर अधोमख हवक झल ह कई महा त गह ि याम मगन रह वह मिनभार प पयारकस पल ह
135
इतयािदक जीवनक सवरथा मकित नािह िफर जगमािह जय वयािरक बघल ह िजनहक िहयम गयान ितिनहहीकौ िनरवान करमक करतार भरमम भल ह 21
શ દાથ ETHકઈ=અનક ર= ખ દહ=બાળ અધો ખ =નીચ મા અન ઉપર પગ કર ન બયા ર=હવા િનરવાન=મો
અથ ndashઅનક ખ કાય લશ કર છ પચા ન તપ આદથી શર રન બાળ છ ગાજો ચરસ વગર પીવ છ નીચ મ તક અન ઉપર પગ રાખીન લટક છ મહા ત હણ કર ન તપાચરણમા લીન રહ છ પ રષહ આદ ક ટ ઉઠાવ છ પર ાન િવના તમની આ બધી યા કણ િવનાના ઘાસના ળા વી િન સાર છ આવા વોન કદ મો મળ શકતો નથી તઓ પવનના વટો ળયાની મ સસારમા ભટક છmdash ાય ઠકા પામતા નથી મના દયમા સ ય ાન છ તમન જ મો છ ાન ય યા કર છ તઓ મમા લલા છ 21
યવહારલીનતા પ રણામ (દોહરા)
लीन भयौ िववहारम उकित न उपज कोइ दीन भयौ भपद जप मकित कहास होइ 22
શ દાથ ETHઉકિત=ભદ ાન કહાસૌ=કવી ર ત
અથ ndash યામા લીન છ ભદિવ ાન ર હત છ અન દ ન થઈન ભગવાનના ચરણોનો પ કર છ અન એનાથી જ મો ની ઇ છા રાખ છ ત આ મા ભવ િવના મો કવી ર ત મળવી શક 22
વળ ETH (દોહરા)
भ समरौ पजौ पढ़ौ करौ िविवध िववहार मोख सरपी आतमा गयानगमय िनरधार 23
શ દાથ ETH મરૌ= મરણ કરો િવિવધ િવવહાર= દા દા કાર ચા ર
136
અથ ndashભગવાન મરણ કરવાથી - િત કરવાથી અથવા અનક કાર ચા ર હણ કરવાથી કાઈ થઈ શક નથી કમ ક મો - વ પ આ મા
અ ભવ- ાનગોચર છ 23
ાન િવના મો માગ ણી શકાતો નથી (સવયા એક ીસા)
काज िवना न कर िजय उ म लाज िवना रन मािह न जझ डील िवना न सध परमारथ सील िवना सतस न अरझ नम िवना न लह िनहच पद
म िवना रस रीित न बझ धयान िवना न थभ मनकी गित गयान िवना िसव पथ न सझ 24
શ દાથ ETHઉ મ=ઉ ોગ લાજ= વા ભમાન ડ લ=શર ર ઝ=લડ પરમારથ (પરમાથ) =મો અ ઝ=મળ નમ=િનયમ ઝ=સમ િસવપથ=મો માગ ઝ=દખાય
અથ ndash યોજન િવના વ ઉ મ કરતો નથી વા ભમાન િવના સ ામમા લડતો નથી શર ર િવના મો સધાતો નથી શીલ ધારણ કયા િવના સ યનો મળાપ થતો નથી સયન િવના મો પદ મળ નથી મ િવના રસની ર ત ણી શકાતી નથી યાન િવના ચ થર થ નથી અન ાન િવના મો માગ ણી શકાતો નથી 24
ાનનો મ હમા (સવયા તવીસા)
गयान उद िजनहक घट अतर जोित जगी मित होत न मली बािहज िदि िमटी िजनहक िहय आतमधयान कला िविध फली त जड चतन िभ लख
137
सिववक िलय परख गन-थली त जगम परमारथ जािन गह रिच मािन अधयातमसली 25
શ દાથ ETH તર= દર મિત= મલી=અ બા હજ દ ટ=શર ર આદમા આ મ ભ = દા પરખ=પર ા કર ચ= ાન અ યાતમ સલી=આ મ-અ ભવ
અથ ndash મના તરમા સ ય ાનનો ઉદય થયો છ મની આ મ યોિત ત થઈ છ અન િનમળ રહ છ મન શર ર આદમાથી આ મ ખસી
ગઈ છ આ મ યાનમા િન ણ છ તઓ જડ અન ચત યના ણોની પર ા કર ન તમન દા દા માન છ અન મો માગન સાર ર ત સમ ન ચ વક આ મ-અ ભવ કર છ 25
વળ Ntilde(દોહરા)
बहिविध ि या कलसस िसवपद लह न कोइ गयानकला परकाशस सहज मोखपद होई 26 गयानकला घटघट बस जोग जगितक पार िनज िनज कला उदोत किर मकत होइ ससार 27
पदिमद नन कमदरासद सहजबोधकलासलभ कल तत इद िनजबोधकलाबलात कलियत यतता सतत जगत 11
શ દાથ ETHબ િવિધ=અનક કારની બસ=રહ પાર (પર) =અગ ય ઉદોત= ગટ ત= ત
અથ ndashઅનક કારની બા યાઓના લશથી કોઈ મો પામી શક નથી અન સ ય ાન ગટ થતા લશ િવના જ મો પદની ા ત થાય છ 26
અથ ાન યોિત સમ ત વોના તરગમા રહ છ ત મન વચન કાય અન તથી અગ ય છ હ ભ યો પોતપોતાની ાન યોિત ગટ કર ન સસારથી ત થાઓ 27
અ ભવની શસા ( ડ લયા)
138
+अनभव िचतामिन रतन जाक िहय परगास सो पनीत िसवपद लह दह चतरगितवास दह चतरगितवास आस धिर ि या न मड नतन बध िनरोिध पबबकत कमर िबहड ताक न गन िवकार न गन बह भार न गन भव जाक िहरद मािह रतन िचतामिन अनभव 28
+ अिच यश ः ःवयमव दव माऽिच ताम णरष यःमात सवाथिस ा मतया वधत ानी कम यःय प रमहण 12
શ દાથ ETH નીત=પિવ દહ=બાળ આસ=આશા મડ(માડ) =કર િનરોિધ=રોક ન િવહડ=ખરવ ભાર=બોજો ભવ=જ મ
અથ ndashઅ ભવ પ ચતામણ ર નનો કાશ ના દયમા થઈ ય છ ત પિવ આ મા ચ ગિત મણ પ સસારનો નાશ કર ન મો પદ પામ છ ત આચરણ ઇ છા ર હત હોય છ ત કમ નો સવર અન વ ત કમ ની િન રા કર છ ત અ ભવી વન રાગ- ષ પ ર હનો ભાર અન ભાવી જ મ કાઈ ગણતર મા નથી અથા અ પકાળમા જ ત િસ પદ પામશ 28
સ ય દશનની શસા (સવયા એક ીસા)
िजनहक िहयम सतय सरज उदोत भयौ फली मित िकरन िमथयात तम न ह िजनहकी सिदि म न परच िवषमतास मसतास ीित ममतास ल प ह िजनहक कटाकषम सहज मोखपथ सध मनकौ िनरोध जाक तनकौ न क ह ितनहक करमकी कलोल यह ह समािध डोल यह जोगासन बोल यह म ह 29
139
શ દાથ ETHપરચ (પ રચય) =સબધ િવષમતા=રાગ- ષ સમતા=વીતરાગતા લ ટ ટ=િવ કટા =નજર કરમક કલોલ=કમના ઝપાટા સમાિધ= યાન ડોલ=ફર મ ટ=મૌન
અથ ndash મના દયમા અ ભવનો સ ય ય કાિશત થયો છ અન પ કરણો ફલાઈન િમ યા વનો ધકાર ન ટ કર છ મન સાચા આનમા રાગ- ષ સાથ સબધ નથી સમતા ય મન મ અન મમતા ય
ષ છ મની ટ મા થી મો માગ સધાય છ અન કાય લશ આદ િવના મન આદ યોગોનો િન હ કર છ ત સ ય ાની વોન િવષય-ભોગ પણ સમાિધ છ હાલ -ચાલ એ યોગ અથવા આસન છ અન બોલ -ચાલ એ જ મૌન ત છ
ભાવાથ ndashસ ય ાન ગટ થતા જ ણ ણ િન રા થાય છ ાની વ ચા ર મોહના બળ ઉદયમા જોક સયમ લતા નથીmdashઅ તની દશામા રહ છmdash
તોપણ કમિન રા થાય જ છ અથા િવષય આદ ભોગવતા હાલતા-ચાલતા અન બોલતા-ચાલતા છતા પણ તમન કમ ખર છ પ રણામ સમાિધ યોગ આસન મૌન છ ત જ પ રણામ ાનીન િવષય-ભોગ હાલ-ચાલ અન બોલ-ચાલ છ સ ય વનો આવો જ અટપટો મ હમા છ 29
इ थ प रमहमपाःय समःतमव सामा यतः ःवपरयोर ववकहतम अ ानम तमना अधना वशषा भयःतमव प रह मय व ः 13
પ ર હના િવશષ ભદ કથન કરવાની િત ા (સવયા એક ીસા)
आतम सभाउ परभावकी न सिध ताक जाकौ मन मगन पिर हम र ो ह ऐसौ अिववककौ िनधान पिर ह राग ताकौ तयाग इहालौ सम रप कहयो ह अब िनज पर म दिर किरवक काज बहर सगर उपदशको उम ो ह पिर ह तयाग पिर हकौ िवशष अग किहवकौ उि म उदार लहल ो ह 30
140
શ દાથ ETH િધ=ખબર અિવવક=અ ાન રાગ= મ સ ચ=સમ ઉમ ો હ=ત પર થયો છ ક હવકૌ=કહવાન
અથ ndash ચ પ ર હમા રમ છ તન વભાવ-પરભાવની ખબર રહતી નથી તથી પ ર હનો મ અ ાનનો ખ નો જ છ તનો અહ ધી સામા ય ર ત સમ પણ યાગ ક ો છ હવ ી િનજ-પરનો મ ર કરવા માટ પ ર હ અન પ ર હના િવશષ ભદ કહવાન ઉ સાહ વક સાવધાન થયા છ 30
સામા ય-િવશષ પ ર હનો િનણય (દોહરા)
तयाग जोग परवसत सब यह सामानय िवचार िविवध वसत नाना िवरित यह िवशष िवसतार 31 શ દાથ ETHપરવ =પોતાના આ મા િસવાય અ ય સવ ચતન-અચતન
પદાથ સામા ય=સાધારણ િવરિત= યાગ
અથ ndashપોતાના આ મા િસવાય અ ય સવ ચતન-અચતન પરપદાથ યાગવા યો ય છ એ સામા ય ઉપદશ છ અન તમનો અનક કાર યાગ કરવો એ પ ર હનો િવશષ યાગ છ
ભાવાથ ndashિમ યા વ રાગ ષ આદ ચૌદ તરગ પ ર હ અન ધન-ધા યા દ દસ બા પ ર હmdashઆ બધાનો યાગ એ સામા ય યાગ છ અન િમ યા વનો યાગ અ તનો યાગ કષાયનો યાગ કથાનો યાગ માદનો યાગ અભ યનો યાગ અ યાયનો યાગ આદ િવશષ યાગ છ 31
પ ર હમા રહવા છતા પણ ાની વ િન પ ર હ છ
(ચોપાઈ)
परव करम उद रस भज गयान मगन ममता म यज उरम उदासीनता लिहय य बध पिर हवत न किहय 32
पवब िनजकम वपाकात ािननो य द भव यपभोगः त व वथ च राग वयोगात ननमित न प रमहभावम 14
141
શ દાથ ETH રવ ( વ) =પહલાના =ભોગવ =લીન થાય ઉદાસીનતા=વરા ય ધ=સ ય ટ
અથ ndash ાની વ વ બાધલા કમના ઉદયથી ખ- ઃખ બ ભોગવ છ પણ તઓ તમા મમતા અન રાગ- ષ કરતા નથી ાનમા જ મ ત રહ છ તથી તમન િન પર હ જ ક ા છ 32
व वदक वभावचल वा व त न खल का तमव तन का ित न क चन व ान ःवतोङ यित वर मपित 15
પ ર હમા રહવા છતા પણ ાની વોન પ ર હ ર હત કહવા કારણ
(સવયા એક ીસા)
ज ज मनविछत िवलास भोग जगतम त त िवनासीक सब राख न रहत ह और ज ज भोग अिभलाष िच पिरनाम तऊ िवनासीक धारारप हव बहत ह एकता न दह मािह तात वाछा फर नािह ऐस म कारजकौ मरख चहत ह सतत रह सचत परस न कर हत यात गयानवतकौ अवछक कहत ह 33
શ દાથ ETHિવનાસીક=નાશવત ર=ઉપ કારજ(કાય) =કામ સતત=હમશા સચત=સાવધાન અવછક=ઇ છા ર હત
અથ ndashસસારની મનવાિછત ભોગ-િવલાસની સામ ી અ થર છ તઓ અનક ય નો કરવા છતા પણ થર રહતી નથી એવી જ ર ત િવષય-અભલાષાઓના ભાવ પણ અિન ય છ ભોગ અન ભોગની ઇ છાઓ આ બ મા એકતા નથી અન નાશવત છ તથી ાનીઓન ભોગોની અભલાષા જ ઊપજતી નથી આવા મ ણ કાય ન તો ખાઓ જ ઇ છ છ ાનીઓ તો સદા સાવધાન રહ છmdashપરપદાથ મા નહ કરતા નથી તથી ાનીઓન વાછા ર હત ક ા છ 33
142
ािननो न ह प रमहभाव कमरागरस र तयित र य रकषाियतव ःवीकतव ह ब हलठतीव 16
પ ર હમા રહવા છતા પણ ાની વ િન પ ર હ છ એના ઉપર ટાત
(સવયા એક ીસા)
जस िफटकड़ी लोद हरड़की पट िबना सवत व डािरय मजीठ रग नीरम भीगयौ रह िचरकाल सवरथा न होइ लाल भद निह अतर सफदी रह चीरम तस समिकतवत राग ष मोह िबन रह िनिश वासर पिर हकी भीरम परव करम हर नतन न बध कर जाच न जगत-सख राच न सरीरम 34
શ દાથ ETHમ ઠ=લાલરગ ચરકાળ=સદવ સવથા=સ ણપણ ચીર=વ િનિશ વાસર=રાત- દવસ ભીર=સ દાય ચ=ચાહ રાચ=લીન થાય
અથ ndash વી ર ત ફટકડ લોધર અન હરડનો ટ દ ધા િવના મ ઠના રગમા સફદ કપ બોળવાથી અન લાબો સમય બોળ રાખવા છતા પણ તના પર રગ ચડતો નથીndash-ત ત ન લાલ થ નથી દરમા સફદ જ રહ છ તવી જ ર ત રાગ- ષ-મોહ ર હત ાની મ ય પ ર હ-સ હમા રાત- દવસ રહ છ તોપણ વ-સચત કમ ની િન રા કર છ નવીન બધ કરતો નથી ત િવષય ખની વાછા નથી કરતો અન ન શર ર ઉપર મોહ રાખ છ
ભાવાથ ndashરાગ- ષ-મોહ ર હત હોવાના કારણ સ ય ટ વ પ ર હ આદનો સ હ રાખવા છતા પણ િન પ ર હ છ 34
વળ ETH
जस काह दशकौ बसया बलवत नर जगलम जाइ नध-छ ाक गहत ह वाक लपटािह चह ओर मध-मिचछका प
143
कबलकी ओटस अडिकत रहत ह तस समिकती िसवस ाकौ सवरप साध उदकी उपािधक समािधसी कहत ह पिहर सहज कौ सनाह मनम उछाह ठान सख-राह उदवग न लहत ह 35
શ દાથ ETHસમાિધ= યાન સનાહ=બ તર ઉછાહ=ઉ સાહ ઉદવગ=આ ળતા
અથ ndash મ કોઈ બળવાન ષ જગલમા જઈન મધ ડો તોડ છ તો તન ઘણી મધમાખીઓ ચ ટ ય છ પણ તણ કામળો ઓઢલો હોવાથી તન તમના ડખ લાગી શકતા નથી તવી જ ર ત સ ય ટ વ ઉદયની ઉપાિધ રહવા છતા પણ મો માગન સાધ છ તમન ાન વાભાિવક બ તર ા ત છ તથી આનદમા રહ છmdashઉપાિધજિનત આ ળતા યાપતી નથી સમાિધ કામ આપ છ
ભાવાથ ndashઉદયની ઉપાિધ સ ય ાની વોન િન રા જ કારણ છ તથી ત તમન ચા ર અન તપ કામ દ છ તથી તમની ઉપાિધ પણ સમાિધ છ 35
ાની વ સદા અબધ છ (દોહરા)
गयानी गयानमगन रह रागािदक मल खोइ िचत उदास करनी कर करम बध निह होइ 36
ानवान ःवरसतोऽ प यतः ःयात सवरागरसवजनशीलः िल यत सकलकमिभरषः कमम यपिततोऽ प ततो न 17
શ દાથ ETHમલ=દોષ ખોઈ= ર કર ન કરની= યા
અથ ndash ાની મ ય રાગ- ષ-મોહ આદ દોષન ર કર ાનમા મ ત રહ છ અન ભા ભ યા વરા ય સ હત કર છ તથી તન કમબધ થતો નથી 36
વળ ETH
मोह महातम मल हर धर समित परकास मकित पथ परगट कर दीपक गयान िवलास 37
144
શ દાથ ETH મિત=સાર ત પથ=મો માગ
અથ ndash ાન પી દ પક મોહ પી ધકારનો મળ ન ટ કર ન નો કાશ કર છ અન મો માગ બતાવ છ 37
ાન પી દ પકની શસા (સવયા એક ીસા)
जाम धमकौ न लस वातकौ न परवस करम पतगिनक नास कर पलम दसाकौ न भोग न सनहकौ सजोग जाम मोह अधकारकौ िवयोग जाक थलम जाम न तताई निह राग रकताई रच लहलह समता समािध जोल जलम ऐसी गयान दीपकी िसखा जगी अभगरप िनराधार फरी प दरी ह प लम 38
શ દાથ ETH મ= માડો વાત=હવા પરવસ( વશ) =પહ ચ દસા=બ ી સનહ ( નહ) =ચીકાશ (તલ વગર) તતાઈ=ગરમી ર તાઈ=લાલાશ અભગ=અખડ ર = રાયમાન થઈ ર = ર
અથ - મા જરા પણ માડો નથી પવનના ઝપાટાથી ઝાઈ જતો નથી એક ણમા મા કમ પી પતગયાઓન બાળ નાખ છ મા બ ી ઢાકણ નથી અન મા ઘી તલ વગર આવ યક નથી મોહ પી ધકારન મટાડ છ મા કચ પણ ચ નથી તમ જ ન રાગની લાલાશ છ મા સમતા સમાિધ અન યોગ કાિશત રહ છ ત ાનની અખડ યોિત વયિસ આ મામા રત થઈ છmdashશર રમા નથી 38
या क ता िगहा ःत तःय वशतो यःय ःवभावो ह यः क नष कथचना प ह परर या शः श यत अ ान न कदाचना प ह भवज ान भव स ततम ािनन भआव परापराधजिनतो नाःतीह ब धःतव 18 ાનની િનમળતા પર ટાત (સવયા એક ીસા)
145
जसो जो दरव ताम तसोई सभाउ सध कोऊ दवर काहकौ सभाउ न गहत ह जस सख उ ल िविवध वनर माटी भख माटीसौ न दीस िनत उ ल रहत ह तस गयानवत नाना भोद पिर ह-जोग करत िवलास न अगयानता लहत ह गयानकला दनी होइ दददसा सनी होइ ऊनी होइ भौ-िथित बनारसी कहत ह 39
શ દાથ ETHદવ ( ય) =પદાથ ભખ=ખાય છ દદસા= ા ત ની ( ય) =અભાવ ઊની=ઓછ ભૌ-િથિત=ભવ થિત
અથ ndashપ બનારસીદાસ કહ છ ક પદાથ વો હોય છ તનો તવો જ વભાવ હોય છ કોઈ પદાથ કોઈ અ ય પદાથના વભાવ હણ કર શકતો નથી મ ક શખ સફદ હોય છ અન માટ ખાય છ પણ ત માટ વો થઈ જતો નથીmdashહમશા ઊજળો જ રહ છ તવી જ ર ત ાનીઓ પ ર હના સયોગથી અનક ભોગ ભોગવ છ પણ ત અ ાની થઈ જતા નથી તમના ાનના કરણો દવસ દવસ વધતા ય છ મદશા મટ ય છ અન ભવ- થિત ઘટ ય છ 39
ािनन कम न जात कतमिचत क च था य यचत भ ह त न जात म य द पर दभ एवािस भोः ब धः ःयादपभोगतो य द न त क कामचारोऽ ःत त ान स वस ब धमयपरथा ःवःयापराधा ीवम 19
િવષયવાસનાઓથી િવર ત રહવાનો ઉપદશ (સવયા એક ીસા)
जौल गयानकौ उदोत तौल निह बध होत बरत िमथयात तब नाना बध होिह ह ऐसौ भद सिनक लगयौ त िवष भोगिनस जोगिनस उ मकी रीित त िबछोिह ह सन भया सत त कह म समिकतवत
146
यह तौ एकत भगवतकौ िदरोिह ह िवषस िवमख होिह अनभौ दसा अरोिह मोख सख टोिह ऐसी मित सोिह ह 40
શ દાથ ETHઉદોત=(ઉ ોત) =અજવા જોગ=સયમ બછો હ હ=છોડ દ ધી છ ઉ મ= ય ન દરો હ ( ોહ ) =વર (અ હત કરનાર) અરો હ= હણ કર ન ટો હ=જોઈન સો હ હ=શોભા આપ છ
અથ ndashહ ભાઈ ભ ય સાભળો યા ધી ાનનો કાશ રહ છ યા ધી બધ થતો નથી અન િમ યા વના ઉદયમા અનક બધ થાય છ એવી ચચા સાભળ ન તમ િવષયભોગમા લાગી વ તથા સયમ યાન ચા ર ન છોડ દો અન પોતાન સ ય વી કહો તો તમા આ કહ અનકા ત િમ યા વ છ અન આ મા અ હત કર છ િવષય ખથી િવર ત થઈન આ મ-અ ભવ હણ કર ન મો ખ સ ખ ઓ એવી મ ા તમન શોભા આપશ
ભાવાથ ndash ાનીન બધ થતો નથી એવો એકા તપ હણ કર ન િવષય ખમા િનર શ ન થઈ જ જોઈએ મો ખ સ ખ જો જોઈએ 40
कतार ःफलन य कल बला कमव नो योजयत कवाणः फलिल सरव ह फल ा नोित य कमणः ान सःतदपाःतरागरचनो नो ब यत कमणा
कवाणोऽ प ह कम त फलप र यागकशीलो मिनः 20 ાની વ િવષયોમા િનર શ રહતા નથી (ચોપાઈ)
गयानकला िजनक घट जागी त जगमािह सहज वरागी गयानी मगन िवषसख माही यह िवपरीित सभव नािह 41
અથ ETH મના ચ મા સ ય ાનના કરણો કાિશત થયા છ તઓ સસારમા વભાવથી જ વીતરાગી રહ છ ાની થઈન િવષય ખમા આસ ત હોય એ ઊલટ ર ત અસભવ છ 41
147
ાન અન વરા ય એક સાથ જ હોય છ (દોહરા)
गयान सकित वरागय बल िसव साध समकाल जय लोचन नयार रह िनरख दोउ नाल 42
શ દાથ ETHિનરખ=દખ નાલ=એક સાથ
અથ ndash ાન અન વરા ય એક સાથ ઊપજવાથી સ ય ટ વ મો માગન સાધ છ મ ક ખ દ દ રહ છ પણ જોવા કામ એક સાથ કર છ
ભાવાથ ndash વી ર ત ખ દ દ હોવા છતા પણ જોવાની યા એક સાથ કર છ તવી જ ર ત ાન અન વરા ય એક જ સાથ કમની િન રા કર છ ાન િવનાનો વરા ય અન વરા ય િવના ાન મો માગ સાધવામા અસમથ છ
42
અ ાની વોની યા બધ કારણ અન ાની વોની યા િન રા કારણ છ
(ચોપાઈ)
मढ़ करमकौ करता होव फल अिभलाष धर फल जोव गयानी ि या कर फल-सनी लग न लप िनजररा दनी 43
શ દાથ ETHજોવ=દખ ની ( ય) =ર હત લપ=બધ
અથ ndashિમ યા ટ વ યાના ફળ (ભોગોની) અભલાષા કર છ અન ત ફળ ચાહ છ તથી ત કમબધનો કતા છ સ ય ાની વોની ભોગ આદ ભા ભ યા ઉદાસીનતા વક હોય છ તથી તમન કમનો બધ થતો નથી અન િત દન બમણી િન રા જ થાય છ
િવશષ ndashઅહ Ocircિન રા નીOtilde એ પદ કા યનો ાસ મળવવાની ટથી આ છ સ ય દશન થયા પછ સમય સમય અસ યાત ણી િન રા થાય છ 43
ાનીના અબધ અન અ ાનીના બધ પર ક ડા ટાત (દોહરા)
148
बध करमस मढ़ जय पाट-कीट तन पम खल करमस समिकती गोरख धधा जम 44
શ દાથ ETHપાટ=રશમ ક ટ=ક ડો પમ= લ મ= વી ર ત
અથ ndash વી ર ત રશમનો ક ડો પોતાના શર ર ઉપર પોત જ ળ વ ટ છ તવી જ ર ત િમ યા ટ વ કમબધનન ા ત થાય છ અન વી ર ત ગોરખધધા નામનો ક ડો ળમાથી નીકળ છ તવી જ ર ત સ ય ટ વ કમબધનથી ત થાય છ 44
ાની વ કમના કતા નથી (સવયા એક ીસા)
ज िनज परब कमर उद सख भजत भोग उदास रहग ज दखम न िवलाप कर िनरबर िहय तन ताप सहग ह िजनहक िदढ़ आतम गयान ि या किरक फलक न चहग त स िवचचछन गयायक ह ितनहक करत हम तौ न कहग 45
य यन फल स कम क त नित तीमो वय क वःया प कतोऽ प क चद प त कमावशनापतत त ःम नापितत वक पपरम ानःवभाव ःथतो ानी क क तऽथ क न क त कमित जानाित कः 21
શ દાથ ETH જત=ભોગવતા ઉદાસ=િવર ત િવલાપ=હાય હાય કરવી િનરબર= ષર હત તાપ=ક ટ
અથ ndash વ બાધલા યકમના ઉદય-જિનત ખ ભોગવવામા આસ ત થતા નથી અન પાપકમના ઉદય-જિનત ઃખ ભોગવતા ઃખી થતા નથીmdash ઃખ દનાર ય ષભાવ કરતા નથી પણ સાહસ વક શાર રક ક ટ સહન કર છ મ ભદ-િવ ાન અ યત ઢ છ ભ યા કર ન ત ફળ વગ આદ
149
ઇ છતા નથી ત િવ ાન સ ય ાની છ તઓ જોક સાસા રક ખ ભોગવ છ તોપણ તમન કમના કતા તો અમ ન હ કહ એ 45
સ ય ાનીનો િવચાર (સવયા એક ીસા)
िजनहकी सदि म अिन इ दोऊ सम िजनहकौ अचार स िवचार सभ धयान ह सवारथक तयािग ज लग ह परमारथक िजनहक बिनजम न नफा ह न जयान ह िजनहकी समिझम सरीर ऐसौ मािनयत धानकौसो छीलक कपानकौसौ मयान ह पारखी पदारथक साखी म भारथक तई साध ितनहीकौ जथारथ गयान ह 46
શ દાથ ETHબિનજ= યાપાર યાન=જ ત= કસાન છ લક=ફોતરા પાન=તલવાર પારખી=પર ક ભારથ (ભારત) =લડાઈ
અથ ndash મની ાન ટમા ઇ ટ-અિન ટ બ સમાન છ મની િ અન િવચાર ભ યાન કારણ છ લૌ કક યોજન છોડ ન સ યમાગમા ચાલ છ મના વચનનો યવહાર કોઈન કશાનકારક અથવા કોઈન લાભકારક નથી મની મા શર રન કમોદના ફોતરાની મ અન તલવારની યાનની મ
આ માથી ગણવામા આવ છ વ-અ વ પદાથ ના પર ક છ સશય આદ િમ યા વની ખચતાણના મા ાતા- ટા છ ત જ સા છ અન તમન જ સા ાન છ 46
स य य एव साहसिमद कत म त पर य वळऽ प पत यमी भयचल ऽलो यम ा विन सवामव िनसगिनर यतया श का वहाय ःवय जान तः ःवमब यबोधवपष बोधो यव त न ह 22
ાનની િનભયતા (સવયા એક ીસા)
150
जमकौसौ ाता दखदाता ह असाता कमर ताक उद मरख न साहस गहत ह सरगिनवासी भिमवासी औ पतालवासी सबहीकौ तन मन किपत रहत ह उरकौ उजारौ नयारौ दिखय सपत भस डोलत िनसक भयौ आनद लहत ह सहज सवीर जाकौ सासतौ सरीर ऐसौ गयानी जीव आरज आचारज कहत ह 47
શ દાથ ETH ાતા=ભાઈ સાહસ= હમત રગિનવાસી=દવ િમવાસી=મ ય પ આદ પાતાલવાસી= યતર ભવનવાસી નારક આદ
સપત (સ ત) =સાત ભ (ભય) =ડર સા વત=કદ નાશ ન પામનાર આરજ=પિવ
અથ ndashઆચાય કહ છ ક અ યત ઃખદાયક છ ણ જમનો ભાઈ છ નાથી વગ મ ય અન પાતાળmdash ણલોકના વોના તન-મન કા યા કર છ
એવા અસાતા-કમના ઉદયમા અ ાની વ િનરાશ થઈ ય છ પર ાની વના દયમા ાનનો કાશ છ ત આ મબળથી બળવાન છ ત ાન પી
શર ર અિવનાશી છ ત પરમ પિવ છ અન સાત ભયથી ર હત િનઃશકપણ વત છ 47
સાત ભયના નામ (દોહરા)
इहभव-भय परलोक-भय मरन-वदना-जात अनरचछा अनग -भय अकसमात-भय सात 48
અથ ETHઆ લોક-ભય પરલોક-ભય મરણ-ભય વદના-ભય અર ા-ભય અ ત ભય અન અક માત-ભયNtildeઆ સાત ભય છ 48
સાત ભય થ થ વ પ (સવયા એક ીસા)
दसधा पिर ह-िवयोग-िचता इह भव दगरित-गमन भय परलोक मािनय
151
ानिनकौ हरन मरन-भ कहाव सोइ रोगािदक क यह वदना बखािनय रचछक हमारौ कोऊ नाही अनरचछा-भय चोर ETHभ िवचार अनग मन आिनय अनिचतयौ अबही अचानक कहाध होइ ऐसौ भय अकसमात जगतम जािनय 49
શ દાથ ETHદસધા=દસ કારનો િવયોગ= ટ ત ચતા= ફકર ગિત=ખોટ ગિત 1અન ત=ચોર
1 ત=શા કાર અન ત=ચોર
અથETH વા આદ દસ કારના પ ર હનો િવયોગ થવાની ચતા કરવી ત આ લોકનો ભય છ ગિતમા જ મ થવાનો ડર લાગવો ત પરલોકભય છ દસ કારના ાણોનો િવયોગ થઈ જવાનો ડર રહવો ત મરણભય છ રોગ આદ ઃખ થવાનો ડર માનવો ત વદનાભય છ કોઈ મારો ર ક નથી એવી ચતા કરવી ત અર ાભય છ ચોર અન મન આવ તો કવી ર ત બચ એવી ચતા કરવી ત અ તભય છ અચાનક જ કાઈક િવપિ આવી ન પડ એવી ચ તા કરવી ત અક માતભય છ સસારમા આવા આ સાત ભય છ 49
लोकः शा त एक एष सकल य ो व व ा मन- लोक ःवयमव कवलमय य लोकय यककः
लोकोऽय न तवापरःतदपरःतःया ःत त ः कतो िनःश क सतत ःवय स सहज ान सदा व दित 23
આ ભવ-ભય મટાડવાનો ઉપાય (છ પા)
नख िसख िमत परवान गयान अवगाह िनरकखत आतम अग अभग सग पर धन इम अकखत िछनभगर ससारिवभव पिरवार-भार झस जहा उतपित तहा लय जास सजोग िवरह तस
िर ह पच परगट परिख
152
इहभव भय उपज न िचत गयानी िनसक िनकलक िनज गयानरप िनरखत िनत 50
શ દાથ ETHનખ િસખ િમત=પગથી માથા ધી અવગાહ= યા ત િનરકખત=દખ છ અકખત= ણ છ િવભવ=ધન સપિ લય=નાશ પચ= ળ પરખ=જોઈન
અથ આ મા પગથી માથા ધી ાનમય છ િન ય છ શર ર આદ પર પદાથ છ સસારનો સવ વભવ અન બીઓનો સમાગમ ણભ ર છ ની ઉ પિ છ તનો નાશ છ નો સયોગ છ તનો િવયોગ છ અન પ ર હ-સ હ જ ળ સમાન છ આ ર ત ચતવન કરવાથી ચ મા આ ભવનો ભય ઊપજતો નથી ાનીઓ પોતાના આ માન સદા િન કલક અન ાન પ દખ છ તથી િનઃશક રહ છ 50
પરભવ-ભય મટાડવાનો ઉપાય (છ પા)
गयानच मम लोक जास अवलोक मोख-सख इतर लोक मम नािह नािह िजसमािह दोख दख प सगितदातार पाप दगरित पद-दायक दोऊ खिडत खािन म अखिडत िसवनायक इहिविध िवचार परलोक-भय निह ापत वरत सिखत गयानी िनसक िनकलक िनज गयानरप िनरखत िनत 51
શ દાથ ETH = ન ઇતર=બી ખ ડત=નાશવત અખ ડત=અિવનાશી િસવનાયક=મો નો રા
અથ ndash ાનનો િપડ આ મા જ અમારો લોક છ મા મો ખ મળ છ મા દોષ અન ઃખ છ એવા વગ આદ અ ય લોક મારા નથી નથી નથી
153
ગિત આપનાર ય અન ઃખદાયક ગિત પદ આપનાર પાપ છ ત બ ય નાશવત છ અન અિવનાશી mdashમો ર નો બાદશાહ એવો િવચાર કરવાથી પરલોકનો ભય સતાવતો નથી ાની મ ય પોતાના આ માન સદા િન કલક અન ાન પ દખ છ તથી િનઃશક રહ છ 51
ाणो छदमदाहर त मरण ाणाः कलाःया मनो ानत ःवयमव शा ततया नो छ त जातिचत
तःयातो मरण क चन भव भीः कतो ािननो िनःश क सतत ःवय स सहज ान सदा व दित 23
મરણનો ભય મટાડવાનો ઉપાય (છ પા)
फरस जीभ नािसका नन अर वन अचछ इित मन वच तन बल तीन सवास उसवास आउ-िथित य दस ान-िवनास तािह जग मरन किह इ गयान- ान सजगत जीव ितह काल न िछ इ यह िचत करत निह मरन भय नय- वान िजनवरकिथत गयानी िनसक िनकलक िनज गयानरप िनरखत िनत 52 શ દાથ ETHફરસ= પશ નાિસકા=નાક નન= ખ વન=કાન અ છ
(અ ) =ઇ ય સ ગત=સ હત કિથત=કહ
અથ ndash પશ ભ નાક ખ અન કાનmdashએ પાચ ઇ યો મન વચન કાયાmdashએ ણ બળ ાસો છવાસ અન આ યmdashઆ દસ ાણોના િવયોગન લોકમા લોકો મરણ કહ છ પર આ મા ાન ાણ સ ત છ ત ણકાળમા કદ પણ નાશ પામનાર નથી આ ર ત જનરાજના કહલા નય- માણ સ હત ત વ વ પ ચતવન કરવાથી મરણનો ભય ઊપજતો નથી ાની મ ય પોતાના આ માન સદા િન કલક અન ાન પ દખ છ તથી િનઃશક રહ છ 52
एषकव ह वदना यदचल ान ःवय व त िनभदो दतव वदकबलादक सदाऽनाकलः
154
नवा यगतवदनव ह भव ः कतो ािननो िनःश क सतत ःवय स सहज ान सदा व दित 24
વદનાનો ભય મટાડવાનો ઉપાય (છ પા)
वदनवारौ जीव जािह वदत सोऊ िजय यह वदना अभग स तौ मम अग नािह िबय करम वदना दिवध एक सखमय दतीय दख दोऊ मोह िवकार पगगलाकार बिहरमख जब यह िववक मनमिह धरत तब न वदनामय िविदत गयानी िनसक िनकलक िनज गयानरप िनरखत िनत 53
શ દાથ ETHવદનવારૌ= ણનાર હ= ન અભગ=અખડ બય= યાપતી બ હર ખ=બા
અથ ndash વ ાની છ અન ાન વ અભગ ગ છ મારા ાન પ શર રમા જડ કમ ની વદનાનો વશ જ થઈ શકતો નથી બ કારનો ખ- ઃખ પ કમ-અ ભવ મોહનો િવકાર છ પૌ લક છ અન આ માથી બા છ આ કારનો િવવક યાર મનમા આવ છ યાર વદનાજિનત ભય જણાતો નથી ાની ષ પોતાના આ માન સદા િન કલક અન ાન પ દખ છ તથી િનઃશક રહ છ
53
य सा नाशमपित त न िनयत य ित वःत ःथित- ान स ःवमव त कल तत ात कमःयापरः
अःयाऽाणमतो न क चन भव भीः कतो ािननो िनःश क सतत ःवय स सहज ान सदा व दित 25
અર ાનો ભય મટાડવાનો ઉપાય (છ પા)
जो सववसत स ासरप जगमिह ि कालगत तास िवनास न होइ सहज िनहच वान मत
155
सो मम आतम दरब सरवथा निह सहाय धर ितिह कारन रचछक न होइ भचछक न कोइ पर जब इिह कार िनरधान िकय तब अनरचछा-भय निसत गयानी िनसक िनकलक िनज गयानरप िनरखत िनत 54
શ દાથ ETH વવ =આ મપદાથ તા =તનો ર છક (ર ક) =બચાવનાર ભ છક (ભ ક) =નાશ કરનાર િનરધાર=િન ય
અથ સ વ પ આ મવ જગતમા સદા િન ય છ તનો કદ નાશ થઈ શકતો નથી એ વાત િન યનયથી િનિ ત છ તથી મારો આ મપદાથ કદ કોઈની મદદની અપ ા રાખતો નથી તથી આ માનો ન કોઈ ર ક છ ન કોઈ ભ ક છ આ ર ત યાર િન ય થઈ ય છ યાર અર ાભયનો અભાવ ર થઈ ય છ ાનીઓ પોતાના આ માન સદા િન કલક અન ાન પ દખ છ તથી િનઃશક રહ છ
54
ःव प कल वःतनोऽ ःत परमा गि ः ःव प न यत श ः कोऽ प परः व मकत ान ःव प च नः अःयागि रतो न काचन भव ः कतो ािननो िनःश क सतत ःवय स सहज ान सदा व दित 26
ચોર-ભય મટાડવાનો ઉપાય (છ પા)
परम रप परतचछ जास लचछन िचनमिडत पर वश तहा नािह मािह मिह अगम अखिडत सो ममरप अनप अकत अनिमत अटट धन तािह चोर िकम गह ठौर निह लह और जन िचतवत एम धिर धयान जब तब अग भय उपसिमत
156
गयानी िनसक िनकलक िनज गयानरप िनरखत िनत 55
શ દાથ ETHપરત છ ( ય )=સા ા વસ=પહોચ મ હ= વી અ ત=સવયિસ અનિમત=અપાર અ ટ=અ ય ડૌર= થાન અ ત=ચોર ઉપસિમત=રહતો નથી ર થાય છ
અથ ndashઆ મા સા ા પરમા મા પ છ ાનલ ણથી િવ િષત છ તની અગ ય1 અન િન ય િમમા પર યનો વશ નથી તથી મા ધન અ પમ વયિસ અપરપાર અન અ ય છ તન ચોર કવી ર ત લઈ શક બી મ યોન પહ ચવા તમા થાન જ નથી યાર આ ચતવન કરવામા આવ છ યાર ચોર-ભય રહતો નથી ાનીઓ પોતાના આ માન સદા િન કલક અન ાન પ દખ છ તથી િનઃશક રહ છ 55
1 ઇ ય અન મનથી અગોચર
एक ानमना न तमचल िस कलत ःवतो याव ाव दद सदव ह भव नाऽ तीयोदयः त नाक ःमकमऽ क चन भव भीः कतो ािननो िनःश क सतत ःवय स सहज ान सदा व दित 28
અક માત-ભય મટાડવાનો ઉપાય (છ પા)
स ब अिवर सहज ससम िस सम अलख अनािद अनत अतल अिवचल सरप मम िचदिवलास परगास वीत-िवकलप सखथानक जहा दिवधा निह कोइ होइ तहा कछ न अचानक जब यह िवचार उपजत तब अकसमात भय निह उिदत गयानी िनसक िनकलक िनज गयानरप िनरखत िनत 56
શ દાથ ETH =કમકલક ર હત =કવળ ાની અિવ =વીતરાગ સ =વભવશાળ અલખ=અ પી અ લ=ઉપમા ર હત વીત-િવકલપ=િનિવક પ
157
અથ ndashમારો આ મા ાન તથા વીતરાગભાવમય છ અન િસ ભગવાન વો સ વાન છ મા વ પ અ પી અના દ અનત અ પમ િન ય ચત ય યોિત િનિવક પ આનદકદ અન દર હત છ તમનામા કોઈ આક મક ઘટના બની શકતી નથી યાર આ તનો ભાવ ઉ પ થાય છ યાર અક માતભય ગટ થતો નથી ાની મ ય પોતાના આ માન સદા િન કલક અન ાન પ દખ છ તથી િનઃશક રહ છ 56
ट को क णःवरसिनिचत ानसवःवभाजः स य य दह सकल न त लआमा ण कम त ःया ःम पनर प मना क मणो ना ःत ब धः पव पा तदनभवतो िन त िनजरव 29
સ ય ાની વોન નમ કાર (છ પા)
जो परगन तयागत स िनज गन गहत धव िवमल गयान अकर जास घटमिह कास हव जो परबकत कमर िनरजरा-धार बहावत जो नव बध िनरोध मोख-मारग-मख धावत िनःसकतािद जस अ गन अ कमर अिर सहरत सो परष िवचचछन तास पद बानारिस वदन करत 57
શ દાથ ETH વ ( વ)=િન ય ધાર= વાહ િનરોધ=રોક ન મોખ-મારગ-ખ=મો માગ તરફ ધાવત=દોડ છ સહરત=ન ટ કર છ
અથ ndash પર યમાથી આ મ છોડ ન િનજ વ પ હણ કર છ મના દયમા િનમળ ાનનો ર ગટ થયો છ િન રાના વાહમા વ
કરલા કમ વહવડાવી દ છ અન નવીન કમબધનો સવર કર ન મો માગ સ ખ થયા છ મના િનશ કતા દ ણો આઠ કમ પ શ ઓનો નાશ કર છ ત સ ય ાની ષ છ તમન પ બનારસીદાસ નમ કાર કર છ 57
સ ય દશનના આઠ ગોના નામ (સોરઠા)
158
थम िनसस जािन दितय अविछत पिरनमन तितय अग अिगलािन िनमरल िदि चतथर गन 58 पच अकथ परदोष िथरीकरन छ म सहज स म वचछल पोष अ म अग भावना 59 શ દાથ ETHિનસસ (િનઃસશય)=િનઃશ ત અવિછત=વાછા ર હત િનકા ત
અગલાની= લાિન ર હત િનિવ ચ ક સત િનમળ દ ટ=યથાથ િવવક અ ઢ ટ અકથ પરદોષ=બી ના દોષ ન કહવા ઉપ હન િથર કરન= થર કર થિતકરણ વ સલ=વા સ ય મ
અથ ndashિનઃશ કત િનઃકા ત િનિવ ચ ક સત અ ઢ ટ ઉપ હન થિતકરણ વા સ ય અન ભાવનાmdashઆ સ ય દશનના આઠ ગ છ 59
સ ય વના આઠ ગો સવ પ (સવયા એક ીસા)
धमरम न सस सभकमर फलकी न इचछा असभकौ दिख न िगलािन आन िचतम साची िदि राख काह ानीकौ न दोष भाख चचलता भािन िथित ठान बोध िवतम पयार िनज रपस उछाहकी तरग उठ एई आठ अग जब जाग समिकतम तािह समिकतक धर सो समिकतवत वह मोख पाव जो आव िफिर इतम 60
શ દાથ ETHસસ(સશય) =સદહ ભાિન=નાશ કર ન િથિત ઠાન= થર કર બોધ=ર ન ય તરગ=લહર ઉછાહ=ઉ સાહ ઇતમ=અહ (સસારમા)
અથ ndash વ પમા સદહ ન કરવો એ િનઃશ કત ગ છ ભ યા કર ન તના ફળની અભલાષા ન કરવી એ િનઃકા ત ગ છ ઃખદાયક પદાથ જોઈન લાિન ન કરવી એ િનિવ ચ ક સા ગ છ ખાઈ છોડ ન ત વોનો યથાથ િનણય કરવો એ અ ઢ ટ ગ છ બી ઓના દોષ ગટ ન કરવા એ ઉપ હન ગ છ ચ ની ચચળતા ર કર ન ર ન યમા થર થ ત થિતકરણ ગ છ
159
આ મ વ પમા અ રાગ રાખવો ત વા સ ય ગ છ આ માની ઉ િત માટ ઉ સા હક રહ એ ભાવના ગ છ આ આઠ ગો ગટ થ ત સ ય વ છ ત સ ય વન ધારણ કર છ ત સ ય ટ છ સ ય ટ જ મો પામ છ અન પછ આ સસારમા આવતો નથી
િવશષ ndash વી ર ત શર રના આઠ ગ1 હોય છ અન ત પોતાના ગી અથા શર રથી થ થતા નથી અન શર ર ત ગોથી થ થ નથી તવી જ ર ત સ ય દશનના િનઃશ કત આદ આઠ ગ હોય છ અન ત પોતાના ગી અથા સ ય દશનથી થ થતા નથી અન સ ય દશન આઠ ગોથી હો નથીmdashઆઠ ગોનો સ દાય જ સ ય દશન છ 60
1 િસર િનતબ ઉર પીઠ કર ગલ ગલ પદ ટક આઠ ગ ય તન િવષ ઔર ઉપગ અનક
धन ब ध नविमित िनजः स गतोऽ ािभर गः ा ब त यमपनयन िनजरोज भणन स य ः ःवयमितरसादा दम या तम ान भ वा नटित गगनाभोग ग वगा 30
ચત ય નટ નાટક (સવયા એક ીસા)
पवर बध नास सो तो सगीत कला कास नव बध रिध ताल तोरत उछिरक िनसिकत आिद अ अग सग सखा जोिर समता अलाप चारी कर सर भिरक िनरजरा नाद गाज धयान िमरदग बाज छकयौ महानदम समािध रीिझ किरक स ा रगभिमम मकत भयौ ितह काल नाच स िदि नट गयान सवाग धिरक 61
શ દાથ ETHસગીત=ગાયન સખા=સાથી નાદ= વિન છ ૌ=લીન થયો મહાનદ=મહાન હષ રગ િમ=નાટ શાળા
અથ સ ય ટ પી નટ ાનનો વાગ ધારણ કર ન સ ા પ રગ િમમા મો થવાન માટ સદા ય કર છ વબધનો નાશ તની ગાયનિવ ા
160
છ નવીન બધનો સવર ણ ક તના તાલની મળવણી છ િનઃશ કત આદ આઠ ગ તના સહચાર છ સમતાનો આલાપ વરો ઉ ચારણ છ િન રાની વિન
થઈ રહ છ યાન દગ વાગ છ સમાિધ પ ગાયનમા લીન થઈન બ આનદમા મ ત છ 61
સાતમા અિધકારનો સાર
સસાર વ અના દકાળથી પોતા વ પ લલા છ એ કારણ થમ તો તમન આ મ હત કરવાની ભાવના જ થતી નથી જો કોઈવાર આ િવષયમા ય ન પણ કર છ તો સ યમાગ ન હ મળવાથી ઘ કર ન યવહારમા લીન થઈન સસારન જ વધાર છ અન અનત કમ નો બધ કર છ પર સ ય ાન પી ખીલાનો સહારો મળતા હ થ માગ અન પ ર હ-સ હની ઉપાિધ હોવા છતા પણ વ સસારની ચ મા પીસાતો નથી અન બી ઓન જગતની ળમાથી ટવાનો ર તો બતાવ છ તથી તનો ઉપાય ાન છ બા આડબર નથી અન ાન િવના બધી યા ભાર જ છ કમનો બધ અ ાનની દશામા જ થાય છ વી ર ત રશમનો ક ડો પોતાની ત જ પોતાની ઉપર ળ વ ટ છ તવી જ ર ત અ ાની પોતાની ત જ શર ર આદમા અહ કર ન પોતાની ઉપર અનત કમ નો બધ કર છ પણ ાનીઓ સપિ મા હષ કરતા નથી િવપિ મા િવષાદ કરતા નથી સપિ અન િવપિ ન કમજિનત ણ છ તથી તમન સસારમા ન કોઈ પદાથ સપિ છ ન કોઈ પદાથ િવપિ છ તઓ તો ાન-વરા યમા મ ત રહ છ તમન માટ સસારમા પોતાના આ મા િસવાય બીજો કોઈ પણ પદાથ એવો નથી ક ના પર રાગ કર અન સસારમા કોઈ એવો પદાથ નથી ના ઉપર ત ષ કર તમની યા ફળની ઇ છાર હત હોય છ તનાથી તમન કમબધ થતો નથી ણ ણ
અસ યાત ણી િન રા થાય છ તમન ભ-અ ભ ઇ ટ-અિન ટ બ એક સરખા છ અથવા સસારમા તમન કોઈ પદાથ ન તો ઇ ટ છ ક ન અિન ટ છ તો પછ રાગ- ષ કોના ઉપર કર કઈ ચીજના સયોગ-િવયોગમા લાભ-હાિન ગણ તથી િવવક વ લોકોની નજરમા ચાહ ધનવાન હોય ક િનધન હોય તઓ તો આનદમા જ રહ છ યાર તમણ પદાથ વ પ સમ લી અન પોતાના આ માન િન ય અન િનરાબાધ ણી લીધો તો તમના ચ મા સાત કારનો ભય ઊપજતો નથી અન તમન અ ટાગ સ ય દશન િનમળ હોય છ થી અનત કમ ની િન રા થાય છ
161
બધ ાર
(8)
િત ા (દોહરા)
कही िनरजराकी कथा िसवपथ साधनहार अब कछ बध बधकौ कह अलप िवसतार 1
શ દાથ ETHિસવપથ=મો માગ અલપ=થોડા
અથ ndashમો માગની િસ કરનાર િન રા ત વ કથન ક હવ બધ યા યાન કાઈક િવ તાર કર ન ક 1
रागो ारमहारसन सकल क वा म जगत ब ड त रसभाविनभरमहानाटयन ब ध धनत आन दामतिन यभो ज सहजावःथा ःफट नाटय धीरोदारमनाकल िन पिध ान सम म जित 1
મગલાચરણ (સવયા એક ીસા)
मोह मद पाइ िजिन ससारी िवकल कीन याहीत अजानबाह िबरद िबहत ह ऐसौ बध-वीर िवकराल महा जाल सम गयान मद कर चद राह जय गहत ह ताकौ बल भिजवक घटम गट भयौ उ त उदार जाकौ उि म महत ह सो ह समिकत सर आनद-अकर तािह िनरिख बनारसी नमो नमो कहत ह 2
શ દાથ ETHપાઈ=િપવડાવીન િવકલ= ઃખી બરદ=નામના અ બા (આ બા ) = ટણ ધી પહ ચ તવા લાબા હાથવાળા ભજવક =ન ટ કરવાન માટ ઉ ત=બળવાન ઉદાર=મહાન નમો નમો (નમઃ નમઃ) નમ કાર નમ કાર
162
અથ ndash ણ મોહનો દા પાઈન સસાર વોન યા ળ કર ના યા છ ના હાથ ટણ ધી લાબા છ એવી સસારમા િસ છ મહા ળ સમાન છ
અન ાન પી ચ માન તજર હત કરવા માટ રા સમાન છ એવા બધ પ ભયકર યો ા બળ ન ટ કરવાન માટ દયમા ઉ પ થયો છ બ બળવાન મહાન અન ષાથ છ એવા આનદમય સ ય વ પી યો ાન પ ડત બનારસીદાસ વારવાર નમ કાર કર છ 2
ાનચતના અન કમચતના વણન (સવયા એક ીસા)
जहाम परमातम कलाकौ परकास तहा धरम धराम सतय सरजकी धप ह जहा सभ असभ करमकौ गढ़ास तहा मोहक िबलासम महा अधर कप ह फली िफर घटासी घन-घटा बीिच चतनकी चतना दहधा गपचप ह बि स न गही जाइ बनस न कही जाइ पानीकी तरग जस पानीम गडप ह 3
શ દાથ ETHધરા= િમ ગઢાસ=ગાઢપ છટા=વીજળ ઘન=વાદ ધા=બ તરફ બ અવ થાઓમા બન=વચન પ= બી
અથ ndash યા આ મામા ાનની યોિત કાિશત છ યા ધમ પી ધરતી પર સ ય પ ય અજવા છ અન યા ભ-અ ભ કમ ની સઘનતા છ યા મોહના ફલાવાનો ઘોર ધકારમય વો જ છ આ ર ત વની ચતના બ અવ થાઓમા પ પ થઈન શર ર પી વાદળાની ઘટામા વીજળ ની મ ફલાઈ રહ છ ત ા નથી અન ન વચનગોચર છ ત તો પાણીના તરગની મ પાણીમા જ
સમાઈ ય છ
न कमबहल जग न चलना मक कम वा न नककरणािन वा न िचदिच धो ब धकतः यद यमपयोगभः समपयाित रागा दिभः स एव कल कवल भवित ब धहतनणाम 2
163
કમબધ કારણ અ ઉપયોગ છ (સવયા એક ીસા)
कमरजाल-वगरनास जगम न बध जीव बध न कदािप मन-वच-काय-जोगस चतन अचतनकी िहसास न बध जीव बध न अलख पच-िवष-िवष-रोगस कमरस अबध िस जोगस अबध िजन िहसास अबध साध गयाता िवष-भोगस इतयािदक वसतक िमलापस न बध जीव बध एक रागािद अस उपयोगस 4
શ દાથ ETHવગના=કમ પરમા ઓનો સ હન વગણા કહ છ કદાિપ=કદ પણ અલખ=આ મા પચ િવષ=પાચ ઇ યોના િવષય-ભોગ અ ઉપયોગ= વની ભા ભ પ રણિત
અથ ndash વન બધ કારણ ન તો કામાણ વગણા છ ન મન-વચન-કાયાના યોગ છ ન ચતન-અચતનની હસા છ અન ન ઇ યોના િવષયો છ કવળ રાગ આદ અ ઉપયોગ બધ કારણ છ કમ ક કામાણ વગણા રહવા છતા પણ િસ ભગવાન અબધ રહ છ યોગ હોવા છતા પણ અરહત ભગવાન અબધ રહ છ હસા થઈ જવા છતા પણ િન મહારાજ અબધ રહ છ અન પાચ ઇ યોના ભોગ ભોગવવા છતા પણ સ ય ટ વ અબધ રહ છ
ભાવાથ ETHકામાણવગણા યોગ હસા ઇ ય-િવષયભોગNtildeએ બધના કારણ કહવાય છ પર િસ ાલયમા અનતાનત કામાણ લવગણાઓ ભરલી છ ત રાગા દ િવના િસ ભગવાન સાથ બધતી નથી તરમા ણ થાનવત અ રહત ભગવાનન મન-વચન-કાયાના યોગ રહ છ પર રાગ- ષ આદ થતા નથી તથી તમન કમબધ થતો નથી મહા તી સા ઓથી અ વક હસા થયા કર છ પર રાગ- ષ ન હોવાથી તમન બધ નથી અ તી સ ય ટ વ પચ યના િવષયો ભોગવ છ પણ ત લીનતા ન હોવાથી તમન િન રા જ થાય છ તથી પ ટ છ ક કામાણવગણાઓ યોગ હસા અન સાસા રક િવષય બધના કારણ નથી કવળ અ ઉપયોગથી જ બધ થાય છ 4
164
મનોયોગ બNtildeસ ય મનોયોગ અ ભય મનોયોગ વચનયોગ બNtildeસ ય વચનયોગ અ ભય વચનયોગ કાયયોગ ણNtildeઔદા રક કામયોગ ઔદા રક િમ કાયયોગ અન કામાણ કાયયોગNtildeએવા સાત યોગ સયોગી જનરાજન હોય છ
સ થાવર હસાના યાગી મહા તી િન ઇયાસિમિત વક િવહાર કર છ અન અક માત કોઈ વ તમના પગ નીચ આવી પડ તથા મર ય તો મ યોગ ન હોવાથી તમન હસાનો બધ થતો નથી
लोकः कमततोऽःत सोऽःत च प रःप दा मक कम तत ता य ःम करणािन स त िचदिच यापादन चाःत तत रागाद नपयोगभिममनयन ान भवत कवल ब ध नव कतोऽ य यमयमहो स य गा मा ीवम 3
વળ ETH
कमरजाल-वगरनाकौ वास लोकाकासमािह मन-वच-कायकौ िनवास गित आउम चतन अचतनकी िहसा वस पगगलम िवषभोग वरत उदक उरझाउम रागािदक स ता अस ता ह अलखकी यह उपादान हत बधक बढ़ाउम याहीत िवचचछन अबध क ौ ितह काल राग दोष मोह नाह समयक सभाउम 5
શ દાથ ETHલોકાકાસ= ટલા આકાશમા વ લ ધમ અધમ અન કાળmdashએ પાચ યો ા ત થાય છ ત ઉપાદાન હ = વય કાય કર િવચ છન=સ ય ટ િત કાલ= ત ભિવ ય વતમાન
અથ ndashકામાણવગણાઓ લોકાકાશમા રહ છ મન-વચન-કાયાના યોગોની થિત ગિત અન આ યમા રહ છ ચતન-અચતનની હસા અ ત વ લમા છ ઇ યોના િવષય-ભોગ ઉદયની રણાથી થાય છ તથી વગણા યોગ હસા અન ભોગmdashઆ ચારનો સ ાવ લ સ ામા છmdashઆ માની સ ામા નથી તથી એ વન કમબધના કારણ નથી અન રાગ- ષ-મોહ વના વ પન લાવી દ છએ
તથી બધની પરપરામા અ ઉપયોગ જ તરગ કારણ છ સ ય વભાવમા રાગ- ષ-મોહ હોતા નથી તથી સ ય ાનીન સદા બધર હત ક ા છ 5
165
तथा प न िनरगल च रतिमयत ािनना तदायतनमव सा कल िनरगला यापितः अकामक कम त मतमकारण ािनना य न ह व यत कम करोित जानाित च 4
જોક ાની અબધ છ તોપણ ષાથ કર છ (સવયા એક ીસા)
कमरजालजोग िहसा-भोगस न बध प तथािप गयाता उि मी बखानयौ िजन बनम गयानिदि दत िवष-भोगिनस हत दोऊ ि या एक खत य त बन नािह जनम उद-बल उि म गह प फलक न चह िनरद दसा न होइ िहरद क ननम आलस िनरि मकी भिमका िमथयात मािह जहा न सभार जीव मोह न द सनम 6
શ દાથ ETHઉ મ= ષાથ બખા યૌ=ક ૌ બન=વચન િનરદ=કઠોર ન સભાર(ન સ હાલ) =અસાવધાની રહ સન(શયન) =િન ા
અથ ndash વ પની સભાળ અન ભોગોનો મmdashએ બ વાતો એક સાથ જ નધમમા હોઈ શક ન હ તથી જોક સ ય ાનની વગણા યોગ હસા અન
ભોગોથી અબધ છ તોપણ તન ષઆથ કરવાન માટ જનરાજની આ ા છ તઓ શ ત માણ ષાથ કર છ પણ ફળની અભલાષા રાખતા નથી અન દયમા સદા દયાભાવ રાખ છ િનદય હોતા નથી માદ અન ષાથહ નતા તો િમ યા વદશામા જ હોય છ યા વ મોહિન ાથી અચત રહ છ સ યક વભાવમા ષાથહ નતા નથી 6
ઉદયની બળતા (દોહરા)
जब जाकौ जसौ उद तब सो ह ितिह थान सकित मरोर जीवकी उद महा बलवान 7
શ દાથ ETH કૌ= ના થાન= થાન ઉદ (ઉદય) =કમનો િવપાક
166
અથ ndash યાર વનો વો ઉદય હોય છ યાર ત વ તની મ જ વત છ કમનો ઉદય બ જ બળ હોય છ ત વની શ તઓન કચડ નાખ છ અન તન પોતાના ઉદયન અ ળ પ રણમાવ છ 7
ઉદયની બળતા પર ટાત (સવયા એક ીસા)
जस गजराज पय कदरमक कडबीच उि म अहट प न छट दख-ददस जस लोह-कटककी कोरस उरइयौ मीन
चत असाता लह साता लह सदस जस महाताप िसर वािहस गरासयौ नर तक िनज काज उिठ सक न सछदस तस गयानवत सब जान न बसाइ कछ बधयौ िफर परव करम-फल-फदस 8
શ દાથ ETHગજરાજ=હાથી કદમ=ક ચડ કટક=કાટો કોર=અણી ઉરઝયો=ફસાયલી મીન=માછલી સદસ = ટવાથી
અથ ndash વી ર ત કાદવના ખાડામા પડલો હાથી અનક ય નો કરવા છતા પણ ઃખથી ટતો નથી વી ર ત લોઢાના કાટામા ફસાયલી માછલી ઃખ પામ છmdashનીકળ શકતી નથી મ આકરા તાવ અન માથાના ળમા પડલો મ ય પોતા કાય કરવા માટ વત તાથી ઊઠ શકતો નથી તવી જ ર ત સ ય ાની વ ણ છ બ પણ વ પા ત કમની ળમા ફસાયલો હોવાથી ત કાઈ વશ
ચાલ નથી અથા ત સયમ આદ હણ કર શકતા નથી 8
મો માગમા અ ાની વ ષાથહ ન અન ાની ષાથ હોય છ (ચોપાઈ)
ज िजय मोह न दम सोव त आलसी िनरि म होव ि ि खोिल त जग वीना ितिन आलस तिज उि म कीना 9
167
અથ ETH વ િમ યા વની િન ામા ઈ રહ છ તઓ મો માગમા માદ અથવા ષાથહ ન હોય છ અન િવ ાન ાનન ઉઘાડ ન ત થયા છ તઓ માદ છોડ ન મો માગમા ષાથ કર છ 9
ાની અન અ ાનીની પ રણિત પર ટાત (સવયા એક ીસા)
काच बाध िसरस समिन बािध पाइिनस जान न गवार कसी मिन कसौ काच ह य ही मढ़ झढम मगन झठहीक दोर झठी बात मान प न जान कहा साच ह मिनक परिख जान ज हरी जगत मािह साचकी समिझ गयान लोचनकी जाच ह जहाको ज वासी सो तौ तहाकौ मरम जान जाको जसौ सवाग ताकौ ताही रप नाच ह 10
શ દાથ ETHિસર=મ તક મિન=ર ન પાઈિનસ =પગોથી પરખ=પર ા લોચન=ન વાગ=વષ
અથ ndash વી ર ત િવવકહ ન મ ય માથામા કાચ અન પગમા ર ન પહર છ ત કાચ અન ર ન ય સમજતો નથી તવી જ ર ત િમ યા વી વ અત વમા મ ન રહ છ અન અત વન જ હણ કર છ ત સ -અસ ન ણતો નથી સસારમા હ રાની પર ા ઝવર જ ણ છ સાચ- ઠની ઓળખાણ મા ાન ટથી થાય છ અવ થામા રહવાવાળો છ ત તન જ સાર ર ત ણ છ
અન વ પ છ ત તવી જ પ રણિત કર છ અથા િમ યા ટ વ િમ યા વન જ ા સમ છ અન તન અપનાવ છ તથા સ ય વી સ ય વન જ ા ણ છ અથવા તન અપનાવ છ
ભાવાથ ndashઝવર મણની પર ા કર લ છ અન કાચન ણીન તની કદર કરતો નથી પણ ખાઓ કાચન જ હ રો અન હ રાન કાચ સમ ન કાચની કદર અન હ રાનો અનાદર કર છ તવી જ ર ત સ ય ટ અન િમ યા ટની હાલત રહ છ અથા િમ યા ટ વ અત વ જ ત વ ાન કર છ અન સ ય ટ વ પદાથ યથાથ વ પ હણ કર છ 10
168
जानाित यः स न करोित करोित यःत जाना यय न खल त कल कमरागः राग वबोधमयम यवसायमाह- िम य शः स िनयत स च ब धहतः 5
વી યા ત ફળ (દોહરા)
बध बढ़ाव अध हव त आलसी अजान मकित हत करनी कर त नर उि मवान 11
શ દાથ ETH ધ=િવવકહ ન આલસી= માદ અ ન (અ ાન)=અ ાની ઉ મવાન= ષાથ
અથ ndash િવવકહ ન થઈન કમની બધ-પરપરા વધાર છ તઓ અ ાની તથા માદ છ અન મો ા ત કરવાનો ય ન કર છ તઓ ષાથ છ 11
યા ધી ાન છ યા ધી વરા ય છ (સવયા એક ીસા)
जबलग जीव स वसतक िवचार धयाव तबलग भ गस उदासी सरवग ह भोगम मगन तब गयानकी जगन नािह भोग-अिभलाषकी दसा िमथयात अग ह तात िवष-भोगम मगन सो िमथयाती जीव भोगस उदास सो समिकती अभग ह ऐसी जािन भोगस उदास हव मकित साध यह मन चग तौ कठौती मािह गग ह 12
શ દાથ ETHઉદાસી=િવર ત સરવગ=ત ન જગન=ઉદય અભલાષ=ઇ છા ત ( ત) =મો ચગ (ચગા) =પિવ કઠૌતી=કથરોટ
અથ ndash યા ધી વનો િવચાર વ મા રમ છ યા ધી ત ભોગોથી સવથા િવર ત રહ છ અન યાર ભોગોમા લીન થાય છ યાર ાનનો ઉદય રહતો નથી કારણ ક ભોગોની ઇ છા અ ાન પ છ તથી પ ટ છ ક વ ભોગોમા મ ન રહ છ ત િમ યા વી છ અન ભોગોથી િવર ત છ ત સ ય ટ છ એમ
169
ણીન ભોગોથી િવર ત થઈન મો સાધન કરો જો મન પિવ હોય તો કથરોટના પાણીમા નાહ ત જ ગગા- નાન સમાન છ અન જો મન િમ યા વ િવષયકષાય આદથી મલન છ તો ગગા આદ કરોડો તીથ ના નાનથી પણ આ મામા પિવ તા આવતી નથી 12
ચાર ષાથ (દોહરા)
धरम अरथ अर काम िसव परषारथ चतरग कधी कलपना गिह रह सधी गह सरवग 13
શ દાથ ETH ષારથ=ઉ મ પદાથ ચ રગ=ચાર ધી= ખ ધી= ાની સરવગ(સવાગ) = ણ
અથ ndashધમ અથ કામ અન મો mdashએ ષાથના ચાર ગ છ વ તમ મન ફાવ તમ હણ કર છ અન સ ય ટ ાની વ સ ણ ર ત
વા તિવક પમા ગીકાર કર છ 13
ચાર ષાથ ઉપર ાની અન અ ાનીનો િવચાર (સવયા એક ીસા)
कलकौ आचार तािह मरख धरम कह पिडत धरम कह वसतक सभाउक खहकौ खजान तािह अगयानी अरथ कह गयानी कह अरथ दरव-दसाउक दपितकौ भोद तािह दरब ी काम कह सधी काम कह अिभलाष िचत चाउक इन लोक थानक अजान लोग कह मोख सधी मोख कह एक बधक अभाउक 14
શ દાથ ETHખહ=માટ દપતી= ી- ષ ર = ખ ધી= ાની ઇ લોક= વગ
અથ ndashઅ ાનીઓ ળપ િતmdash નાન ચોકા વગરન ધમ કહ છ અન પ ડતો વ વભાવન ધમ કહ છ અ ાનીઓ માટ ના સ હ એવા સોના-ચાદ આદન ય કહ છ પર ાનીઓ ત વ-અવલોકનન ય કહ છ અ ાનીઓ
170
ી- ષના િવષય-ભોગન કામ કહ છ ાની આ માની િન હતાન કામ કહ છ અ ાનીઓ વગલોકન વ ઠ (મો ) કહ છ પણ ાનીઓ કમબધનના નાશન મો કહ છ 14
આ મામા જ ચાર ષાથ છ (સવયા એક ીસા)
धरमकौ साधन ज वसतकौ सभाउ साध अरथकौ साधन िवलछ दवर षटम यह काम-साधन ज स ह िनरासपद सहज सरप मोख स ता गटम अतरकी ि ि स िनरतर िवलोक बध धरम अरथ काम मोख िनज घटम साधन आराधनकी स ज रह जाक सग भलयौ िफर मरख िमथयातकी अलटम 15
શ દાથ ETHિવલછ=ભ ભ હણ કર સ હ= હણ કર િનરાસપદ=િન હતા સ જ=સામ ી અલટ= મ
અથ વ વભાવન યથાથ ણ ત ધમ- ષાથની િસ છ છ યો ભ -ભ ણ ત અથ- ષાથની સાધના છ િન હતા હણ કર ત કામ- ષાથની િસ છ અન આ મ વ પની તા ગટ કરવી ત મો - ષાથની
િસ છ આવી ર ત ધમ અથ કામ અન મો આ ચાર ષાથ ન સ ય ટ વ પોતાના દયમા સદા ત ટથી દખ છ અન િમથઅયા ટ વ
િમ યા વના મમા પડ ન ચાર ષાથ ની સાધક અન આરાધક સામ ી પાસ રહવા છતા પણ તમન જોતો નથી અન બહાર ગો યા કર છ 15
सव सदव िनयत भवित ःवक य- कम दया मरणजी वतदःखसौ यम अ ानमत दह च परः परःय कया पमान मरणजी वतदःखसौखम 6
વ સ ય વ પ અન ખનો િવચાર (સવયા એક ીસા)
171
ितह लोकमािह ितह काल सब जीविनकौ परव करम उद आइ रस दत ह कोउ दीरघाउ धर कोउ अलपाउ मर कोउ दखी कोउ सखी कोउ समचत ह यािह म िजवायौ यािह मारौ यािह सखी करौ याही दखी करौ ऐस मढ़ मान लत ह याही अहबि स न िवनस भरम भल यह िमथया धरम करम-बध-हत ह 16
શ દાથ ETHદ રઘાઉ (દ ઘા )=અિધક મર અલપાઉ (અ પા ) =નાની મર જવાયૌ= વાડ ો ઢ=િમ યા ટ હ =કારણ
અથ ndash ણ લોક અન ણ કાળમા જગતના સવ વોન વ ઉપા ત કમ ઉદયમા આવીન ફળ આપ છ થી કોઈ અિધક આ મળવ છ કોઈ નાની મરમા મર છ કોઈ ઃખી થાય છ કોઈ ખી થાય છ અન કોઈ સાધારણ થિતમા રહ છ યા િમ યા ટ એમ માનવા લાગ છ ક મ આન વાડ ો આન માય આન ખી કય આન ઃખી કય છ આ જ અહ થી અ ાનનો પડદો ર થતો નથી અન એ જ િમ યાભાવ છ કમબધ કારણ છ 16
अ ानमतदिधग य परा मपरःय पय त य मरणजी वतदःखसौ यम कमा यहकितरसन िचक षवःत िम या शो िनयतमा महनो भव त 7
વળ ETH
जहाल जगतक िनवासी जीव जगतम सब असहाइ कोऊ काहकौ न धनी ह जसी जसी परव करम-स ा बाधी िजन तसी उदम अवसथा आइ बनी ह एतपिर जो कोउ कह िक म िजवाऊ मार
172
इतयािद अनक िवकलप बात घनी ह सो तौ अहबि स िवकल भयौ ितह काल डोल िनज आतम सकित ितन हनी ह 17
શ દાથ ETHઅસહાઇ=િનરાધાર ધની=ર ક અવ થા=હાલત ધની=ઘણી િવકલ=બચન ડોલ=ફર છ િત કાલ=સદવ હની=નાશ કય
અથ ndash યા ધી સસાર વોન જ મ-મરણ પ સસાર છ યા ધી તઓ અસહાય છmdashકોઈ કોઈનો ર ક નથી ણ વ વી કમસ ા બાધી છ તન ઉદયમા તની તવી જ દશા થઈ ય છ આમ હોવા છતા પણ કોઈ કહ છ ક પા મા ઇ યા દ અનક કારની ક પનાઓ કર છ તથી ત આ જ અહ થી યા ળ થઈન સદા ભટકતો ફર છ અન પોતાની આ મશ તનો ઘાત કર છ 17
ઉ મ મ યમ અધમ અન અધમાધમ વોનો વભાવ (સવયા એક ીસા)
उ म परष दसा जय िकसिमस दाख बािहज अिभतर िवरागी मद अग ह मधयम परष नािरअरकीसी भाित िलय बािहज किठन होय कोमल तरग ह अधम परष बदरीफल समान जाक बािहरस दीस नरमाई िदल सग ह अधमस अधम परष पगीफल सम अतरग बािहज कठोर सरवग ह 18
શ દાથ ETHઅભતર= દર બદર ફલ=બોર નરમાઈ=કોમળતા દલ= દય સગ=પ થર ગીફલ=સોપાર
અથ ndashઉ મ મ યનો વભાવ તરમા અન બહારમા કસિમસ ા વો કોમળ (દયા ) હોય છ મ યમ ષનો વભાવ ના ળયર સમાન બહારમા
તો કઠોર (અભમાની) અન દરથી કોમળ રહ છ અધમ ષનો વભાવ બોર
173
વો બહારથી કોમળ અન દરથી કઠોર રહ છ અન અધમાધમ ષનો વભાવ સોપાર વો દર અન બહારથી સવાગ કઠોર રહ છ 18
ઉ મ ષનો વભાવ (સવયા એક ીસા)
कीचसौ कनक जाक नीचसौ नरस पद मीचसी िमताई गरवाई जाक गारसी जहरसी जोग-जाित कहरसी करामाित हहरसी हौस पदगल-छिब छारसी जालसौ जग-िवलास भालसौ भवन वास कालसौ कटब काज लोक-लाज लारसी सीठसौ सजस जान बीठसौ वखत मान ऐसी जाकी रीित तािह वदत बनारसी 19
શ દાથ ETHમીચ= િમતાઈ=િમ તા ગ વાઈ=મોટાઈ ગાર (ગાલ)
=ગાળ જોગ- િત=યોગની યાઓ કહર= ઃખ હહર=અનથ હૌસ=હિવસ મહ વાકા ા દગલ-છિવ=શર રની કાિત છાર=ભ મ ભાલ=બાણ ઉપરની લોઢાની અણી લાર=મોઢાની લાળ સીઠ=નાકનો મલ બીઠ=િવ ટા વખત=ભા યોદય
અથ ndashસોનાન કાદવ સમાન રા યપદન અ યત છ લોકોની મ ીન સમાન શસાન ગાળ સમાન યોગની યાઓન ઝર સમાન મ ા દ તઓન ઃખ સમાન લૌ કક ઉ િતન અનથ સમાન શર રની કા તન રાખ
સમાન સસારની માયાન જ ળ સમાન ઘરના િનવાસન બાણની અણી સમાન બના કામન કાળ સમાન લોકલાજન લાળ સમાન યશન નાકના મલ સમાન અન ભા યોદયન િવ ટા સમાન ણ છ (ત ઉ મ ષ છ) તન પ બનારસીદાસ નમ કાર કર છ 19
ભાવાથ એ છ ક ાની વ સાસા રક અ દયન એક આપિ જ સમ છ
મ યમ ષનો વભાવ (સવયા એક ીસા)
174
जस कोऊ सभट सभाइ ठग-मर खाइ चरा भयौ ठगनीक घराम रहत ह ठगौरी उतिर गइ तब तािह सिध भई परयो परवस नाना सकट सहत ह तसही अनािदकौ िमथयाती जीव जगतम डोल आठ जाम िवसराम न गहत ह गयानकला भासी भयौ अतर उदासी प तथािप उद ािधस समािध न लहत ह 20
શ દાથ ETH ર= ળ જડ ી ચરા=ચલો મ=પહોર િવસરામ=ચન યાિધ=આપિ સમાિધ= થરતા
અથ ndash વી ર ત કોઈ સ જનન કોઈ ઠગ જડ ી ખવડાવી દ તો ત મ ય ઠગોનો દાસ બની ય છ અન ત ઠગોની આ ા માણ ચાલ છ પર યાર ત ીની અસર મટ ય છ અન તન ભાન આવ છ યાર ઠગોન ભલા ન ણતો હોવા છતા પણ તમન આધઈન રહ ન અનક કારના ક ટો સહન કર છ
તવી જ ર ત અના દકાળનો િમ યા ટ વ સસારમા હમશા ભટકતો ફર છ અન ચન પામતો નથી પર યાર ાન યોિતનો િવકાસ થાય છ યાર તરગમા જોક િવર તભાવ રહ છ તોપણ કમ-ઉદયની બળતાન કારણ શા ત મળવતો નથી (એવો ષ મ યમ ષ છ) 20
અધમ ષનો વભાવ (સવયા એક ીસા)
जस रक परषक भाय कानी कौड़ी धन उलवाक भाय जस सजञा ही िवहान ह ककरक भाय िपडोर िजरवानी मठा सकरक भाय जय परीष पकवान ह बायसक भाय जस न बकी िनबोरी दाख बालकक भाय दत-कथा जय परान ह
175
िहसकक भाय जस िहसाम धरम तस मरखक भाय सभबध िनरवान ह 21
શ દાથ ETHરક=ગર બ ભાય=િ ય લાગ કાની= ટલી ઉ વા= વડ િવહાન=સવાર ક = તરો િપડોર=ઉલટ ક = વર ર ષ=િવ ટા વાયસ=કાગડો દતકથા=લૌ કક વાતા િનરવાન=મો
અથ ndash મ ગર બ માણસન એક ટલી કોડ પણ સપિ સમાન િ ય લાગ છ વડન સ યા જ સવાર સમાન ઇ ટ લાગ છ તરાન ઉલટ જ દહ સમાન ચકર હોય છ કાગડાન લ મડાની લ બોળ ા સમાન િ ય હોય છ બાળકોન લૌ કક વાતાઓ (ગ પા) જ શા ની મ ચકર લાગ છ હસક મ યન હસામા જ ધમ દખાય છ તવી જ ર ત ખન યબધ જ મો સમાન િ ય લાગ છ (એવો અધમ ષ હોય છ) 21
અધમાધમ ષનો વભાવ (સવયા એક ીસા)
कजरक दिख जस रोस किर भस सवान रोस कर िनधरन िवलोिक धनवतक रन क जगययाक िवलोिक चोर रोस कर िमथयामती रोस कर सनत िस तक हसक िवलोिक जस काग मन रोस कर अिभमानी रोस कर दखत महतक सकिवक दिख जय ककिव मन रोस कर तय ही दरजन रोस कर दिख सतक 22
શ દાથ ETH જર=હાથી રોસ (રોષ) = સો વાન= તરો િવલો ક=જોઈન કાગ=કાગડો રજન=અધમમા પણ અધમ
અથ ndash વી ર ત તરો હાથીન જોઈન ોિધત થઈન ભસ છ ધનવાન માણસન જોઈન િનધન મ ય ોિધત થાય છ રાત ગનારન જોઈન ચોર ોિધત થાય છ સા શા સાભળ ન િમ યા વી વ ોિધત થાય છ હસન જોઈન કાગડો સ થાય છ મહા ષન જોઈન ઘમડ મ ય ોધ કર છ
176
કિવન જોઈન કિવના મનમા ોધ આવ છ તવી જ ર ત સ ષન જોઈન અધમાધમ ષ સ થાય છ 22
વળ ETH
सरलक सठ कह वकताक धीठ कह िवन कर तास कह धनकौ अधीन ह छमीक िनबल कह दमीक अदित कह मधर वचन बोल तास कह दीन ह धरमीक दभी िनस हीक गमानी कह ितसना घटाव तास कह भागहीन ह जहा साधगन दख ितनहक लगाव दोष ऐसौ कछ दजरनकौ िहरदौ मलीन ह 23
શ દાથ ETHસરલ=સીધા સઠ= ખ વ તા=બોલવામા ચ ર િવન(િવનય)
=ન તા છમી= મા કરનાર દમી=સયમી અદિ =લોભી દ ન=ગર બ દભી=ઢ ગી િનસ હ (િન હ ) =ઇ છા ર હત િતસના ( ણા) =લોભ સા ન=સ ણ
અથ ndashઅધમાધમ મ ય સરળ ચ વાળા મ યન ખ કહ છ વાતચીતમા ચ ર હોય તન ધીઠ કહ છ િવનયવાનન ધનનો આિ ત બતાવ છ માવાનન કમજોર કહ છ સયમીન લોભી કહ છ મ ર બોલનારન ગર બ કહ
છ ધમા માન ઢ ગી કહ છ િન હ ન ઘમડ કહ છ સતોષીન ભા યહ ન કહ છ અથા યા સ ણ દખ છ યા દોષ લગાવ છ ન દય એ જ મલન હોય છ 23
bull પાન તમા વગર યસન રાખતા નથી અથવા અનાવ યક ગાર ચટક-મટક કરતા નથી તન અ ાની વો ક સ- પણ આદ કહ છ
िम या ः स एवाःय ब धहत वपययात य एवा यवसायोऽयम ाना माङःय यत 8
િમ યા ટની અહ વણન (ચોપાઈ)
177
म करता म कीनही कसी अब य करौ कहौ जो ऐसी ए िवपरीत भाव ह जाम सो बरत िमथयात दसाम 24
શ દાથ ETH ક ક મ આ કામ ક ( બી થી બની શક ન હ) હવ પણ ક છ ત જ કર શ નામા આવા અહકાર પ િવપર તભાવ હોય છ ત િમ યા ટ હોય છ 24
अनना यवसायन िनफलन वमो हतः त क चना प नवा ःत ना मा मान करोित यत 9
વળ Ntilde(દોહરા)
अहबि िमथयादसा धर सो िमथयावत िवकल भयौ ससारम कर िवलाप अनत 25
અથ ETHઅહકારનો ભાવ િમ યા વ છ આ ભાવ વમા હોય છ ત િમ યા ટ છ િમ યા ટ સસારમા ઃખી થઈન ભટક છ અન અનક કારના િવલાપ કર છ 25
ઢ મ ય િવષયોથી િવર ત હોતા નથી (સવયા એક ીસા)
रिवक उदोत असत होता िदन िदन ित अजिलक जीवन जय जीवन घटत ह कालक सत िछन िछन होत छीन तन आरक चलत मानौ काठ सौ कटत ह ऐत पिर मरख न खौज परमारथक सवारथक हत म भारत ठटत ह लगौ िफर लोगिनस पगयौ पर जोगिनस िवषरस भोगिनस नक न हटत ह 26
178
શ દાથ ETH વન=પાણી વન= જદગી આરા=કરવત પરમારથ (પરમાથ) =મો વારથ ( વાથ) =પોતા ભ કર ત લોગિન=લૌ કક-પરવ પ યૌ=લીન ન =જરા પણ
અથ વી ર ત ખોબામાથી પાણી મ મ ઘટ છ તવી જ ર ત યના ઉદય-અ ત થાય છ અન િત દન જ દગી ઓછ થાય છ વી ર ત કરવત ખચવાથી લાક કપાય છ તવી જ ર ત કાળ શર રન ણ ણ ીણ કર છ આમ છતા પણ અ ાની વ મો માગની શોધ કરતો નથી અન લૌ કક વાથ માટ અ ાનનો ભાર ઉપાડ છ શર ર આદ પરવ ઓમા મ કર છ મન વચન કાયાના યોગોમા અહ કર છ અન સાસા રક િવષયભોગોથી જરા પણ િવર ત થતો નથી 26
અ ાની વની ઢતા ઉપર ગજળ અન ધળા ટાત (સવયા એક ીસા)
जस मग म वषािदतय तपत मािह तषावत मषा-जल कारन अटत ह तस भववासी मायाहीस िहत मािन मािन ठािन ठािन म म नाटक नटत ह आगक धकत धाइ पीछ बछरा चवाइ जस नन हीन नर जवरी बटत ह तस मढ़ चतन सकत करतित कर रोवत हसत फल खोवत खटत ह 27
શ દાથ ETH ષા દ ય= ષ સ ાિતનો ય ષાવત=તર યો ષા= ઠો અટ હ =ભટક છ નટ હ=નાચ છ નનહ ન નર= ધળઓ મ ય
અથ ndash વી ર ત ી મકાળમા યનો તી આતાપ થતા તર હરણ ઉ મ થઈન િમ યા જળ તરફ નકા જ દોડ છ તવી જ ર ત સસાર વ માયામા જ ક યાણ માનીન િમ યા ક પના કર ન સસારમા નાચ છ વી ર ત ધળઓ મ ય આગળ આગળ દોર વણતો ય અન પાછળ વાછ ખાતો ય તો તનો પ ર મ યથ ય છ તવી જ ર ત ખ વ ભા ભ યા કર છ
179
અથવા ભ યાના ફળમા હષ અન અ ભ યાના ફળમા ખદ કર ન યા ફળ ખોઈ નાખ છ 27
bull ઠ મ હનામા ય ષ સ ા ત પર આવ છ
અ ાની વ બધનથી ટ શકતો નથી તના ઉપર ટાત (સવયા એક ીસા)
िलय ि ढ़ पच िफर लोटन कबतरसौ उलटौ अनािदकौ न कह सलटत ह जाकौ फल दःख तािह सातास कहत सख सहत-लपटी अिस-धारासी चटत ह ऐस मढ़जन िनज सपदा न लख कय ही य िह मरी मरी िनिसवासर रटत ह याही ममतास परमारथ िवनिस जाइ काजीकौ परस पाइ दध जय फटत ह 28
શ દાથ ETH ઢ ( ઢ) =મજ ત સહત (શહદ) =મધ અિસ=તલવાર િનિસવાસર=રાત- દન પરસ ( પશ) =અડ ત
અથ ndash મ આળોટતા ક તરની પાખોમા મજ ત ચ પડ હોવાથી ત ઉલ - લ ( -ચ ) થયા કર છ તવી જ ર ત સસાર વ અના દકાળથી કમ-બધનની ચમા ઉલટો થઈ ર ૌ છ કદ સ માગ હણ કરતો નથી અન
ફળ ઃખ છ એવી િવષય-ભોગની થોડ ક શાતાન ખ માનીન મધ ચોપડલી તલવારની ધાર ચાટ છ આવો અ ાની વ સદા પરવ ઓન માર માર કહ છ અન પોતાના ાના દ વભવન જોતો નથી પર યના આ મમ વભાવથી આ મ હત એ નાશ પામ છ કા ના પશથી ધ ફાટ ય છ 28
અ ાની વની અહ પર ટાત (સવયા એક ીસા)
रपकी न झाक हीय करमकौ डाक िपय गयान दिब र ौ िमरगाक जस घनम लोचनकी ढाकस न मान सदगर हाक डोल मढ़ राकसौ िनसाक ितह पनम
180
टाक एक मासकी डलीसी ताम तीन फाक तीनकौसौ आक िलिख राखयौ काह तनम तास कह नाक ताक रािखवकौ कर काक लाकस खड़ग बािध बाक धर मनम 29
શ દાથ ETHિમરગાક ( ગાક) =ચ મા ઢાક=ઢાક હાક=પોકાર ટાક (ટક)
=જોખવા એક માપ (ચાર માશા) ફાક=ખડ કાક=ઝગડો લાક (લક) કમર ખડગ (ખ ગ) તલવાર બાક=વ તા
અથ ndashઅ ાની વન પોતાના વ પની ખબર નથી તમા કમ દયનો ડાક લાગી ર ો છ ત ાન એવી ર ત દબાઈ ગ છ મ ચ મા વાદળાઓથી દબાઈ ય છ ાન પ ન ઢકાઈ જવાથઈ ત સ ની િશખામણ માનતો નથી ખાઈવશ દ ર ી થઈન હમશા િનઃશક ફર છ નાક છ ત તો માસનો એક કડો છ તમા ણ કાણા છ ણ કોઈએ શર રમા ણનો કડો જ લખી રા યો છ તન નાક કહ છ ત નાક (અહકાર) રાખવા માટ લડાઈ કર છ કમર તલવાર બાધ છ અન મનમા વ તા ધારણ કર છ 29
સફદ કાચ ઉપર રગનો ડક લગાડવામા આવ છ ત જ રગનો કાચ દખાય છ તવી જ ર ત વ પ કાચ પર કમનો ડક લાગી ર ો છ તથી કમ વો રસ આપ તવા જ પ વા મા થઈ ય છ
जस कोउ ककर छिधत सक हाड़ चाब हाड़िनकी कोर चह ओर चभ मखम गाल ताल रसना मसढ़िनकौ मास फाट चाट िनज रिधर मगन सवाद-सखम तस मढ़ िवषयी परष रित-रीित ठान ताम िच सान िहत मान खद दखम दख परतचछ बल-हािन मल-मत-खािन गह न िगलािन पिग रह राग-रखम 30
શ દાથ ETHપગ રહ=મ ન થઈ ય ખ= ષ
181
અથ ndash મ યો તરો હાડ ચાવ છ અન તની અણી ચાર કોર મોઢામા વાગ છ થી ગાલ તાળ ભ અન જડબા માસ ચીરાઈ ય છ અન લોહ નીકળ છ ત નીકળલા પોતાના જ લોહ ન ત બ વાદથી ચાટતો થકો આનદત થાય છ તવી જ ર ત અ ાની િવષય-લો પ વ કામ-ભોગમા આસ ત થઈન સતાપ અન ક ટમા ભલાઈ માન છ કામ ડામા શ તની હાિન અન મળ ની ખાણ સા ા દખાય છ તોપણ લાિન કરતો નથી રાગ- ષમા મ ન જ રહ છ 30
व ा भ ोऽ प ह य भावादा मानमा मा वदधाित व म मोहकक दोऽ यवसाय एष नाःतीह यषा यतयःय एव 10
િનમ હ છ ત સા છ (અ ડ લ)
सदा करमस िभ सहज चतन क ौ मोह-िवकलता मािन िमथयाती हव र ौ कर िवकलप अनत अहमित धािरक सो मिन जो िथर होइ मम िनवािरक 31
શ દાથ ETHઅહમિત=અહ િનવા રક= ર કર ન
અથ ndashવા તવમા આ મા કમ થી િનરાળો સહજ ચતન પ છ પર મોહન કારણ વ પ લીન િમ યા વી બની ર ો છ અન શર ર આદમા અહ કર ન અનક િવક પો કર છ વ પર યોમા મમ વભાવ છોડ ન આ મ વ પમા થર થાય છ ત સા છ 31
सवऽा यवसानमवम खल या य यद जन- ःत म य यवहार एव िन खलोऽ य याौयः या जतः स य न यमकमव तदमी िनक पमाब य क श ानघन म ह न न िनज ब न त सतो धितम 11
સ ય ટ વ આ મ વ પમા થર થાય છ (સવયા એક ીસા)
असखयात लोक परवान ज िमथयात भाव तई िववहार भाव कवली-उकत ह िजनहकौ िमथयात गयौ समयक दरस भयौ
182
त िनयत-लीन िववहारस मकत ह िनरिवकलप िनरपािध आतम समािध सािध ज सगन मोख पथक ढकत ह तई जीव परम दसाम िथररप हवक धरमम धक न करमस रकत ह 32
શ દાથ ETHઅસ યાત લોક પરવાન= ટલા લોકાલોકના દશો છ ઉ ત=કહલા િનયત=િન યનય ત= ટલા
અથ ndash જનરાજ કથન છ ક વન લોકાલોકના દશો ટલા િમ યા વભાવના અ યવસાયો છ ત યવહારનયથી છ વન િમ યા વ ન ટ થતા સ ય દશન ગટ થાય છ ત યવહાર છોડ િન યમા લીન થાય છ ત િવક પ અન ઉપાિધર હત આ મ-અ ભવ હણ કર ન દશન- ાન-ચા ર પ મો માગમા લાગ છ અન ત જ પરમ યાનમા થર થઈન િનવાણ ા ત કર છ કમ નો રો ો રોકાતો નથી 32
रागादयो ब धिनदानम ाःत श िच माऽमहोङित र ाः आ मा परो वा कम त निम िमित ण नाः पनरवमाहः 12
િશ યનો (કિવ )
ज ज मोह करमकी परनित बध-िनदान कही तम सबब सतत िभ स चतनस ितनहकौ मल हत कह अबब क यह सहज जीवकौ कौतक क िनिम ह पगगल दबब सीस नवाइ िशषय इम पछत कह सगर उ र सन भबब 33
શ દાથ ETHપરનિત=ચાલ િનદાન=કારણ સતત=સદવ લ હ = ય કારણ કૌ ક=ખલ
183
અથ ndashિશ ય મ તક નમાવીન કર છ ક હ આપ મોહકમની સવ પ રણિતન બધ કારણ કહ છ ત ચત યભાવોથી સદા િનરાળ જ છ હવ કહો ક બધ ય કારણ છ બધ વનો વાભાિવક ધમ છ અથવા એમા લ ય િનિમ છ યા ી ઉ ર આપ છ ક હ ભ ય સાભળો 33
न जात रागा दिनिम भावमा मा मनो याित यथाकका तः त ःम निम परसग एव वःतःवभावोऽयमदित तावत 13
િશ યની શકા સમાધાન (સવયા એક ીસા)
जस नाना बरन परी बनाइ दीज हठ उ ल िवमल मिन सरज-कराित ह उ लता भास जब वसतकौ िवचार कीज परीकी झलकस बरन भाित भाित ह तस जीव दरबक पगगल िनिम रप ताकी ममतास मोह मिदराकी माित ह भदगयान ि ि स सभाव सािध लीज तहा साची श चतना अवाची सख साित ह 34
શ દાથ ETHનાના-બરન=અનક રગ ર =ડક હઠ=નીચ કરાિત ( ા ત)
=ચમક માિત=ઉ મ પ અવાચી=વચન-અગોચર
અથ ndash મ વ છ અન સફદ યકા તમણ અથવા ફ ટકમણની નીચ અનક કારના ડક કવામા આવ તો ત અનક કારના રગ-બરગી દખાય છ અન જો વ ના અસલ વ પનો િવચાર કરવામા આવ તો ઉ જવળતા જ જણાય છ તવી જ ર ત વ યમા લના િનિમ તની મમતાના કારણ મોહ-મ દરા ઉ મ પ થાય છ પણ ભદિવ ાન ારા વભાવ િવચારવામા આવ તો સ ય અન ચત યની વચનાતીત ખ-શાિત તીતમા આવ છ 34
इित वःतःवभाव ःव ानी जानाित तन सः रागाद ना मनः कया नातो भवित कारकः 14
વળ
184
जस मिहमडलम नदीकौ वाह एक ताहीम अनक भाित नीरकी ढरिन ह पाथरकौ जोर तहा धारकी मरोर होित काकरकी खािन तहा झागकी झरिन ह प नकी झकोर तहा चचल तरग ऊठ भिमकी िनचािन तहा भ रकी परिन ह तस एक आतमा अनत-रस पदगल दहक सजोगम िवभावकी भरिन ह 35
શ દાથ ETHપાથર =પ થર ઝાગ=ફ ણ પ ન=પવન િનચાિન=ઢાળ
અથ ndash વી ર ત વી ઉપર જોક નદ નો વાહ એક પ હોય છ તોપણ પાણીની અનક અવ થાઓ થાય છ અથા યા પ થર અથડાય છ યા પાણીનો વળાક લ છ યા રતીનો સ હ હોય છ યા ફ ણ પડ ય છ યા પવનનો ઝપાટો લાગ છ યા તરગો ઊઠ છ યા જમીન ઢાળવાળ હોય છ યા વમળ ઉ પ થાય છ તવી જ ર ત એક આ મામા ત તના લોના સયોગ થવાથી અનક કારની િવભાવપ રણિત થાય છ 35
જડ અન ચત ય થ પ (દોહરા)
चतन लचछन आतमा जड़ लचछन तन-जाल तनकी ममता तयािगक लीज चतन-चाल 36
અથ ETHઆ મા લ ણ ચતના છ અન શર ર આદ લ ણ જડ છ તથી શર ર આદ મમ વ છોડ ન ચત ય હણ કર ઉચત છ 36
इित वःतःवभाव ःव ना ानी व तन सः रागा दना मनः कयादतो भवित कारकः 15
આ માની પ રણિત (સવયા તવીસા)
जो जगकी करनी सब ठानत जो जग जानत जोवत जोई दह वान प दहस दसर
185
दह अचतन चतन सोई दह धर भ दहस िभ रह परछ लख निह कोई लचछन विद िवचचछन बझत अचछनस परतचछ न होई 37
શ દાથ ETHજોવત=દખ છ વાન=બરાબર પરછ ( છ ) = ત ઢાકલ વ દ= ણીન િવચ છન= ાની ઝત=સમ છ અ છનસ =ઇ યોથી પરત છ ( ય ) ગટ
અથ ndash સસારમા સવ યાઓ કર છ જગતન ણનાર દખનાર છ શર ર માણ રહ છ પણ શર રથી ભ છ કમ ક શર ર જડ છ અન ત ચત ય છ ત (આ મા) જો ક દહમા છ પણ દહથી િનરાળો છ ત ઢકાઈન રહ છ બધાન દખાતો નથી ાનીઓ લ ણ આદથી તન ઓળખ છ ત ઇ યગોચર નથી 37
ચ ગિત ગમન રાગ- ષ આદ
શર રની અવ થા (સવયા તવીસા)
दह अचतन त-दरी रज- कत-भरी मल-खतकी कयारी
ािधकी पोट अरािधकी ओट उपािधकी जोट समािधस नयारी र िजय दह कर सख हािन इत पर तौ तोिह लागत पयारी दह तौ तोिह तजगी िनदान प तही तज िकन दहकी यारी 38
શ દાથ ETH ત-દર = ત શર ર રાખવા થાન રજ=ર ત રત=વીય ાર =વાડ પોટ=ગાસડ અરાિધ=આ મ વ પ ઉપાિધ= લશ જોટ=સ હ
186
અથ ndashદહ જડ છ ણ એક મડદા થાન જ છ ત રજ અન વીયથી ભર છ મળ-મ પી ખતરોનો ારો છ રોગો પોટ છ આ મા વ પ ઢાકનાર છ ક ટોનો સ હ છ અન આ મ યાનથી ભ છ હ વ આ દહ ખનો ઘાત કર છ તોપણ તન િ ય લાગ છ છવટ એ તન છોડશ જ તો પછ જ એનો નહ કમ છોડ દતો નથી 38
વળ Ntilde(દોહરા)
सन ानी सदगर कह दह खहकी खािन धर सहज दख दोषक कर मोखकी हािन 39
શ દાથ ETHખહ=માટ સહજ= વભાવથી
અથ ndash ી ઉપદશ આપ છ ક હ વ શર ર માટ ની ખાણ છ વભાવથી જ ઃખ અન દોષમય છ તથા મો ખમા બાધક છ 39
વળ Ntilde(સવયા તવીસા)
रतकीसी गढ़ी िकध मढ़ी ह मसानकीसी अदर अधरी जसी कदरा ह सलकी ऊपरकी चमक दमक पट भषनकी धोख लाग भली जसी कली ह कनलकी औगनकी डी महा भ डी मोहकी कनौडी मायाकी मसरित ह मरित ह मलकी ऐसी दह याहीक सनह याकी सगितस हव रही हमारी मित कोलहकस बलकी 40
શ દાથ ETHગઢ =નાનો ગઢ ક ક લો મઢ =ના મ દર-દર કદરા= ફા સલ=પહાડ કલી હ કનલક =કનરના લની કળ ડ = ડ ભાડ =ખરાબ કનૌડ =કાણી ખ મ રિત=આધાર
અથ ndashઆ દહ રતીના ગઢ સમાન અથવા મશાનની દર સમાન છ અન દર પવતી ફા સમાન ધકારમય છ ઉપરના ઠાઠમાઠ અન વ ા ષણોથી
સારો દખાય છ પર કનરની કળ સમાન ગ ધવાળો છ અવ ણોથી ભરલો
187
અ યત ખરાબ અન કાણી ખ સમાન નકામો છ માયાનો સ હ અન મલની િત જ છ એના જ મ અન સગથી આપણી ઘાણીના બળદ વી થઈ ગઈ છ થી સસારમા સદા મણ કર પડ છ 40
વળ ETH
ठौर ठौर रकतक कड कसिनक झड हाड़िनसौ भरी जस थरी ह चरलकी नकस धकाक लग ऐस फिटजाय मानौ कागदकी परी िकध चादिर ह चलकी सच म वािन ठािन मढ़िनस पहचािन कर सख हािन अर खािन बदफलकी ऐसी दह याहीक सनह याकी सगितस हव रही हमारी मित कोलहकस बलकी 41
OcircથોરસOtilde પણ પાઠ છ OcircગિતOtilde પણ પાઠ છ
શ દાથ ETHઠૌર-ઠૌર=ઠકઠકાણ કસિનક=વાળના ડ==સ હ થર ( થલ)
= નાન રલ= ડલ ર =પડ વાિન=ટવ ચલ=કપડા બદફલ= રા કામ
અથ ndashઆ દહમા ઠકઠકાણ લોહ ના ડ અન વાળના ડ છ એ હાડકાઓથી ભરલો છ ણ ડલોનો િનવાસ થાન જ છ જરાક ધ ો લાગતા એવી ર ત ફાટ ય છ ણ કાગળ પડ અથવા કપડાની ની ચાદર એ પોતાનો અ થર વભાવ ગટ કર છ પણ ખાઓ એના ય નહ કર છ એ ખનો ઘાતક અન રાઈઓની ખાણ છ એના જ મ અન સગથી આપણી
ઘાણીના બળદ વી સસારમા ભટકનાર થઈ ગઈ છ 41
સસાર વોની દશા ઘાણીના બળદ વી છ (સવયા એક ીસા)
पाटी बाझी लोचिनस सकच दबोचिनस कोचिनक सोचस न बद खद तनकौ धायबो ही धधा अर कधामािह लगयौ जोत बार बार आर सह कायर ह मनकौ
188
भख सह पयास सह दजरनको ास सह िथरता न गह न उसास लह छनकौ पराधीन घम जसौ कोलहकौ कमरौ बल तसौई सवभाव या जगतवासी जनकौ 42
શ દાથ ETHપાટ =પ ી લોચિનસ = ખોથી સ ચ=સકોચાઈ છ કોચિનકૌ=ચા કોના ધાયબૌ=દોડ આર=એક કારની અણી કાયર=સાહસહ ન ાસ= ઃખ ઉસાસ=િવસામો કમરો (કમાઉ) =િનરતર જોડાનારો
અથ ndashસસાર વોની દશા ઘાણીના બળદ વી જ થઈ રહ છ ત આ ર ત છmdashન ો ઉપર પાટો બાધલો છ જ યા સાકડ હોવાથી દબાઈ-સકડાઈન રહ છ ચા કના મારની બીકથી શર રના ક ટની જરાપણ દરકાર કરતો નથી દોડ એ જ ત કામ છ તના ગળા ઉપર જોતર લાગ છ ( થી નીકળ શકતો નથી) દરક ણ આરનો માર સહન કરતો મનમા ના હમત થઈ ગયો છ ખ-તરસ અન િનદય ષો ારા ા ત ક ટ ભોગવ છ ણમા પણ િવસામો લવાની થરતા પામતો નથી અન પરાધીન થઈન ચ ર ફર છ 42
સસાર વોની ખો પર અ ાનની પ ી બાધલી છ તઓ મયા દત થી આગળ જઈ શકતા નથી એ તમન માટ દબાવનાર છ ી આદના તીખા વચન ચા ક છ િવષય-સામ ીન માટ ભટક ત તમનો ધધો છ હ થપ છોડ ન નીકળ નથી શકતા એ તમના ઉપર જોત છ કષાય ચતા વગર આર છ પ ર હનો સ હ કરવા
માટ ખ-તરસ સહન કર છ શઠ રા વગરનો ાસ સહન કરવો પડ છ કમ ની પરાધીનતા છ મણા કરતા અનતકાળ વીતી ગયો પણ એક ણ માટય સા ખ ા ત ક ન હ
સસાર વોની હાલત (સવયા એક ીસા)
जगतम डोल जगवासी नररप धर तकस दीप िकध रतकस थह ह
दीस पट भषन आडबरस नीक िफिर फीक िछनमाझ साझ-अबर जय सह ह मोहक अनल दग मायाकी मनीस पग डाभकी अनीस लग ओसकस फह ह धरमकी बझ नािह उरझ भरममािह नािच नािच मिर जािह मरीकस चह ह 43
189
શ દાથ ETHડોલ=ફર તકસ દ પ= મશાનમા દ વો સળગાવવામા આવ છ ત રતકસ હ=રતીના ઢગલા નીક=સારા ફ ક=મલન સાઝ- બર=સ યા આકાશ અનલ=અ ન દગ=બળ ડાભક =ઘાસની અની=અણી હ=ટ પા ઝ=ઓળખાણ મર = લગ
અથ ndashસસાર વ મ ય આદ શર ર ધારણ કર ન ભટક ર ા છ ત મશાનના દ વા અન રતીના ટ બા વા ણભ ર છ વ -આ ષણ આદથી સારા દખાય છ પર સ યાના આકાશ વા ણવારમા મલન થઈ ય છ તઓ મોહની અ નથી બળ છ છતા પણ માયાની મમતામા લીન થાય છ અન ઘાસ પર પડલ ઝાકળના ટ પાની મ ણમા મા નાશ પામી ય છ તમન પોતાના વ પની ઓળખાણ નથી મમા લી ર ા છ અન લગના દરોની મ નાચી-નાચીન તરત જ મર ય છ 43
જલદ ઓલવાઈ ય છ કોઈ રોકનાર નથી
મારવાડમા પવનના િનિમ રતીના ટ બા બન છ અન પાછા મટ ય છ
યાર દર ઉપર લગ આ મણ થાય છ યાર ત દરમાથી નીકળ ન જમીન ઉપર પડ છ અન બ આ ળતાથી બએક વાર પટકાઈન તરત મર ય છ
ધનસપિ નો મોહ ર કરવાનો ઉપદશ (સવયા એક ીસા)
जास त कहत यह सपदा हमारी सो तौ साधिन अडारी ऐस जस नाक िसनकी तािह त कहत यािह प जोग पाई सो तौ नरककी साई ह बड़ाई डढ़ िदनकी घरा मािह पय त िवचार सख आिखनकौ मािखनक चटत िमठाई जस िभनकी एत पिर होिह न उदासी जगवासी जीव जगम असाता ह न साता एक िछनकी 44
શ દાથ ETHઅડાર =છોડ દ સાઈ=નાખનાર ઘરા=ચ ર
અથ ndashહ સસાર વો ન તમ કહો છો ક આ અમા ધન છ તન સ જનો વી ર ત નાકનો મલ ખખર નાખવામા આવ છ તમ છોડ દ છ અન
190
પછ હણ કરતા નથી ધન તમ યના િનિમ મળ કહો છો ત દોઢ દવસની મોટાઈ છ અન પછ નરકમા નાખનાર છ અથા પાપ પ છ તમન એનાથી ખો ખ દખાય છ તથી તમ બીજનો વગરથી એવા ઘરાઈ રહો છો વી ર ત મીઠાઈ ઉપ માખીઓ ગણગણ છ આ યની વાત એ છ ક આટ હોવા
છતા પણ સસાર વો સસારથી િવર ત થતા નથી સા છો તો સસારમા એકલી અશાતા જ છ ણમા પણ શાતા નથી 44
લૌ કકજનોનો મોહ ર કરવાનો ઉપદશ (દોહરા)
ए जगवासी यह जगत इनहस तोिह न काज तर घटम जग बस ताम तरौ राज 45
અથ ETHહ ભ ય આ સસાર વો અન આ સસાર સાથ તમાર કાઈ સબધ નથી તમારા ાનઘટમા સમ ત સસારનો સમાવશ છ અન તમા તમા જ રા ય છ 45
િનમળ ાનમા સમ ત લોક-અલોક ઝળક છ
શર રમા ણલોકનો િવલાસ ગભત છ (સવયા એક ીસા)
याही नर-िपडम िवराज ि भवन िथित याहीम ि िवध-पिरनामरप सि ह याहीम करमकी उपािध दख दावानल याहीम समािध सख वािरदकी वि ह याहीम करतार करतितह म िवभित याम भोग याह म िवयोग याम घि ह याहीम िवलास सब गिभत गपतरप ताहीक गट जाक अतर सदि ह 46
શ દાથ ETHનર-િપડ=મ ય શર ર િ િવધ=ઉ પાદ- યય- ૌ ય પ વા રદ=વાદ ટ=ધષણ ગભત=સમાવશ
અથ ndashઆ જ મ ય શર રમા ણ લોક મો દ છ એમા જ ણ કારના પ રણામ છ એમા જ કમ-ઉપાિધજિનત ઃખ પ અ ન છ એમા જ
191
આ મ યાન પ ખની મઘ ટ છ એમા કમનો કતા આ મા છ એમા જ તની યા છ એમા જ ાન-સપદા છ એમા જ કમનો ભોગ અથવા િવયોગ છ એમા
જ સારા ક ખરાબ ણો સઘષણ છ અન આ જ શર રમા સવ િવલાસ ત ર ત સમાયલા છ પર ના તરગમા સ ય ાન છ તન જ સવ િવલાસ જણાય છ 46
કડની નીચ પાતાળલોક ના ભ ત મ યલોક અન ના ભની ઉપર ઊ વલોક
ઉ પાદ- યય- ૌ ય
આ મિવલાસ ણવાનો ઉપદશ (સવયા તવીસા)
र रिचवत पचािर कह गर त अपनौ पद बझत नािह खओज िहय िनज चतन लचछन ह िनजम िनज गझत नाही स सछद सदा अित उ ल मायाक फद अरझत नाही तरौ सरप न ददकी दोहीम तोहीम ह तोिह सझत नाही 47
શ દાથ ETH ચવત=ભ ય પચા ર=બોલાવીન ઝત=ઓળખતો હય= દયમા ઝત નાહ = ચવાતો નથી છદ= વત ઉ જલ=િનમળ અ ઝત નાહ = ટ નથી દ ( ) = મ ળ દોહ = િવધા
અથ ndash ી બોલાવીન કહ છ ક હ ભ ય તારા વ પન ઓળખતો નથી પોતાના ઘટમા ચત ય લ ણ ગોતો ત પોતાનામા જ છ પોતાથી ચવાતો નથી તમ વાધીન અન અ યત િનિવકાર છો તમાર
આ મસ ામા માયાનો વશ નથી તમા વ પ મ ળ અન િવધાથી ર હત છ તમન ઝ નથી 47
આ મ વ પની ઓળખાણ ાનથી થાય છ (સવયા તવીસા)
192
कई उदास रह भ कारन कई कह उिठ जािह कह क कई नाम कर गिढ़ मरित कई पहार चढ़ छ क कई कह असमानक ऊपिर कई कह भ हिठ जम क मरो धनी निह दर िदसनतर मोहीम ह मोिह सझत नीक 48
શ દાથ ETHઉદાસ=િવર ત ગ ઢ=બનાવીન રિત ( િત) = િતમા પહાર (પહાડ) =પવત અસમાન(આસમાન) =ઊ વલોક હ ઠ=નીચ જમ (જમીન) ધરતી દસ તર (દશા તર) =અ ય િવદશ
અથ ndashઆ માન ણવા માટ અથા ઈ રની ખોજ કરવા માટ કોઈ તો યાગી બની ગયા છ કોઈ બી મા યા ા આદ માટ ય છ કોઈ િતમા બનાવીન નમ કાર જન કર છ કોઈ ડોળ મા બસીન પવત પર ચડ છ કોઈ કહ છ ઈ ર આકાશમા છ અન કોઈ કહ છ ક પાતાળમા છ પર આપણા ર દશમા નથીmdashઆપણામા જ છ ત આપણન સાર ર ત અ ભવમા આવ છ 48
વળ ETH (દોહરા)
कह सगर जो समिकती परम उदासी होइ सिथर िच अनभौ कर भपद परस सोइ 49
શ દાથ ETHપરમ=અ યત ઉદાસી=વીતરાગી પરસ= ા ત કર
અથ ndash ી કહ છ ક સ ય ટ અ યત વીતરાગી થઈન મનન બ થર કર ન આ મ-અ ભવ કર છ ત જ આ મ વ પન ા ત થાય છ 49
મનની ચચળતા (સવયા એક ીસા)
िछनम वीन िछनह म मायास मलीन िछनकम दीन िछनमािह जसौ स ह
193
िलय दोर धप िछन िछनम अनतरप कोलाहल ठानत मथानकौसौ त ह नटकौसौ थार िकध हार ह रहटकौसौ धारकौसौ भ र िक कभारकौसौ च ह ऐसौ मन ामक सिथर आज कस होई औरहीकौ चचल अनािदहीकौ व ह 50
શ દાથ ETH વીણ=ચ ર સ (શ )=ઇ ઠાનત=કર છ મથાન=વલો ત =છાશ થાર=થાળ હાર=માળા ચ =ચાકડો ામક= મણ કરનાર ચચળ=ચપળ વ =વા
અથ ndashઆ મન ણમા મા પ ડત બની ય છ ણમા મા માયામા મલન થઈ ય છ ણમા મા િવષયોન માટ દ ન બન છ ણમા મા ગવથી ઇ બની ય છ ણમા મા યા- યા દોડ છ અન ણમા મા અનક વષ કાઢ છ મ દહ વલોવતા છાશની ઉથલ-પાથલ થાય છ તવો કોલાહલ મચાવ છ નટનો થાળ રહટચ ની માળ નદ ના વાહ વમળ અથવા ભારના ચાકડાની મ યા જ કર છ આ મણ કરના મન આ કવી ર ત થર થઈ શક ક વભાવથી જ ચચળ અન અના દકાળથી વ છ 50
મનની ચચળતા ઉપર ાનનો ભાવ (સવયા એક ીસા)
धायौ सदा काल प न पायौ कह साचौ सख रपस िवमख दखकपवास बसा ह धमरकौ घाती अधरमकौ सघाती महा करापाती जाकी सिनपातकीसी दसा ह मायाक झपिट गह कायास लपिट रह भलयौ म-भीरम बहीरकौसौ ससा ह ऐसौ मन चचल पताकासौ अचल स गयानक जगस िनरवाण पथ धसा ह 51
194
શ દાથ ETHધાયૌ=દોડ ો િવ ખ=િવ સઘાતી=સાથી રાપાતી=ઉપ વી ગહ=પકડ બહ ર=િશકાર સસા (શશા) =સસ પતાકા= વ ચલ=કપ
અથ ndashઆ મન ખન માટ સદાય ભટક ર છ પણ ાય સા ખ મળ નથી પોતાના વા ભવના ખથી િવ થઈ ઃખના વામા પડ ર ો છ ધમનો ઘાતક અધમનો સાથી મહાઉપ વી સનપાતના રોગી વો અસાવધાન થઈ ર ો છ ધન-સપિ આદ િતથી હણ કર છ અન શર રમા નહ કર છ મ ળમા પડ ો થકો એવો લી ર ો છ વો િશકાર ના ઘરામા સસ ભટક
ર હોય આ મન ધ ના વ ની મ ચચળ છ ત ાનનો ઉદય થવાથી મો માગમા વશ કર છ 51
મનની થરતાનો ય ન (દોહરા)
जो मन िवषNtildeकषायम बरत चचल सोइ जो मन धयान िवचारस रक स अिवचल होइ 52 શ દાથ ETH ક=રોકાય અિવચલ= થર
અથ ndash મન િવષય-કષાય આદમા વત છ ત ચચળ છ અન આ મ વ પના ચતવનમા લા રહ છ ત થર થઈ ય છ 52
વળ Ntilde(દોહરા)
तात िवष कषायस फिर स मनकी बािन स ातम अनभौिवष कीज अिवचल आिन 53
શ દાથ ETHબાિન=આદત- વભાવ અિવચલ= થર આિન=લાવીન
અથ ndashમાટ મનની િ િવષય-કષાયથી ખસડ ન તન આ મા ભાવ તરફ લાવો અન થર કરો 53
આ મા ભવ કરવાનો ઉપદશ (સવયા એક ીસા)
अलख अमरित अरपी अिवनासी अज िनराधार िनगम िनरजन िनरध ह नानारप भस धर भसकौ न लस धर
195
चतन दश धर चतनकौ खध ह मोह धर मोहीसौ िवराज तोम तोहीसौ न तोहीसौ न मोहीसौ न रागी िनरबध ह ऐसौ िचदानद याही घटम िनकट तर तािह त िवचार मन और सब धध ह 54
શ દાથ ETHઅ રિત (અ િત) =આકાર ર હત અિવનાસી=િન ય અજ=જ મ ર હત િનગમ= ાની િનરધ=અખડ ખધ( કધ)=િપડ ધધ ( ) = િવધા
અથ ndashઆ આ મા અલખ અ િતક અ પી િન ય અજ મ િન ધાર ાની િનિવકાર અન અખડ છ અનક શર ર ધારણ કર છ પણ ત શર રોના કોઈ શ પ થઈ જતો નથી ચતન દશોન ધારણ કરલ ચત યનો િપડ જ છ યાર
આ મા શર ર આદ ય મોહ કર છ યાર મોહ થઈ ય છ અન યાર અ ય વ ઓમા રાગ કર છ યાર ત પ થઈ ય છ વા તવમા ન શર ર પ છ અન ન અ ય વ ઓ પ છ ત સવથા વીતરાગ અન કમબધથી ર હત છ હ મન આવો ચદાનદ આ જ શર રમા તાર પાસ છ તનો િવચાર કર ત િસવાયની બી બધી જ ળ છ 54
આ મા ભવ કરવાની િવિધ (સવયા એક ીસા)
थम सि ि स सरीररप कीज िभ ताम और सचछम सरीर िभ मािनय अ कमरभावकी उपािध सोऊ कीज िभ ताहम सबि कौ िवलास िभ जािनय ताम भ चतन िवराजत अखडरप वह तगयानक वान उर आिनय वाहीकौ िवचार किर वाहीम मगन हज वाकौ पद सािधबकौ ऐसी िविध ठािनय 55
196
શ દાથ ETHશર ર=ઔદા રક આહારક વ યક છમ સર ર ( મ શર ર) =તજસ કામણ અ ટ કમ ભાવક ઉપાિધ=રાગ- ષ-મોહ કૌ િવલાસ=ભદિવ ાન
અથ ndashપહલા ભદિવ ાનથી ળ શર રન આ માથી ભ માન જોઈએ પછ ત ળ શર રમા તજસ કામાણ મ શર ર છ તમન ભ ણવા યો ય છ પછ આઠ કમની ઉપાિધજિનત રાગ- ષન ભ કરવા અન પછ ભદિવ ાનન પણ ભ માન જોઈએ ત ભદિવ ાનમા અખડ આ મા બરાજમાન છ તન ત ાન- માણ અથવા નય-િન પ આદથી ન કર ન તનો જ િવચાર કરવો
અન તમા જ લીન થ જોઈએ મો પદ પામવાની િનરતર આવી જ ર ત છ 55
इ यालो य वव य त कल परि य़ समम बलात त मला बहभावस तितिममाम तकामः समम आ मान समपित िनभरवह पणकस व तम यनो मिलतब ध एष भगवाना मा मिन ःफजित 16
આ મા ભવથી કમબધ થતો નથી (ચોપાઈ)
इिह िविध वसत वसथा जान रागािदक िनज रप न मान तात गयानवत जगमाही करम बधकौ करता नाही 56
શ દાથ ETHસસારમા સ ય ટ વ ઉપર ક ા માણ આ મા વ પ ણ છ અન રાગ- ષ આદન પોતા વ પ માનતા નથી તથી ત કમબધના
કતા નથી 56
ભદ ાનીની યા (સવયા એક ીસા)
गयानी भदगयानस िवलिछ पदगल कमर आतमीक धमरस िनरालो किर मानतौ ताकौ मल करान अस रागभाव ताक नािसक स अनभौ अभयािस ठानतौ
197
याही अन म पररप सनबध तयािग आपमािह अपनौ सभाव गिह आनतौ सािध िसवचाल िनरबध होत ितह काल कवल िवलोक पाइ लोकालोक जानतौ 57
શ દાથ ETHિવલિછ= દો ણવો િનરાલૌ=ભ અ મ= મ માણ સાિધ=િસ કર ન િસવચાલ=મો માગ િનરબધ=બધ ર હત િવલોક= ાન
અથ ndash ાની વ ભદિવ ાનના ભાવથી લ કમન ણ છ અન આ મ વભાવથી ભ માન છ ત લ કમ ળ કારણ રાગ ષ મોહ આદ િવભાવો છ તનો નાશ કરવા માટ અ ભવનો અ યાસ કર છ અન 54મા કિવ મા કહલી ર ત આ મ વભાવથી ભ અન પર પ એવી બધપ િતન ર કર ન પોતામા જ પોતાના ાન વભાવ હણ કર છ આ ર ત ત સદવ મો માગ સાધન કર ન બધન ર હત થાય છ અન કવળ ાન ા ત કર ન લોકાલોકનો ાયક થાય છ 57
रागाद नामदयमदन दारय कारणाना काय ब ध व वधमधना स एव ण ान योितः ितपितितिमर साध स न मतत
त सरमपरःकोऽ प नाःयावणोित 17 ઇિત બ ધૌ િન ા તઃ 8
ભદ ાની પરા મ (સવયા એક ીસા)
जस कोऊ मनषय अजान महाबलवान खोिद मल वचछकौ उखार गिह बाहस तस मितमान दवरकमर भावकमर तयािग हव रह अतीत मित गयानकी दशाहस याही ि या अनसार िमट मोह अधकार जग जोित कवल धान सिवताहस चक न सकतीस लक न पदगल मािह धक मोख थलक रक न िफर काहस 58
198
શ દાથ ETHઅતીત=ખાલી ય સિવતા = ય ક= પાય ક=ચાલ છ
અથ ndash વી ર ત કોઈ અ યો મહા બળવાન મ ય પોતાના બા બળથી કોઈ ન ળમાથી ઉખડ નાખ છ તવી જ ર ત ભદિવ ાની મ ય ાનની શ તથી યકમ અન ભાવકમન ર કર ન હલકા થઈ ય છ આ ર ત મોહનો ધકાર નાશ પામ છ અન યથી પણ ઠ કવળ ાનની યોત ગ છ પછ
કમ અન નોકમથી પાઈ ન શકવા યો ય અનતશ ત ગટ થાય છ થી ત સીધા મો મા ય છ અન કોઈના રો ા રોકાતા નથી 58
આઠમા અિધકારનો સાર જોક િસ ાલયમા અનત કામણ વગણાઓ ભરલી છ તોપણ િસ
ભગવાનન કમનો બધ થતો નથી અ રહત ભગવાન યોગ સ હત હોવા છતા અબધ રહ છ માદ િવના હસા થઈ જવા છતા િનઓન બધ થતો નથી સ ય ટ વ અસયમી હોવા છતા પણ બધ ર હત છ એથી પ ટ છ ક કામણ વગણાઓ યોગ હસા અન અસયમથી બધ થતો નથી કવળ ભ-અ ભ અ ોપયોગ જ બધ કારણ છ અ ઉપયોગ રાગ- ષ-મોહ પ છ અન રાગ-ષ-મોહનો અભાવ સ ય દશન છ માટ બધનો અભાવ કરવા માટ સ ય દશનની સભાળ કરવી જોઈએ એમા માદ કરવો ઉચત નથી કમ ક સ ય દશન જ ધમ અથ કામ અન મો એ ચાર ષાથ નો દાતા છ આ સ ય દશન િવપર ત અભિનવશ ર હત હોય છ મ ક મા છ ઇ ત કર શ એ િમ યાભાવ સ ય દશનમા હોતો નથી એમા શર ર ધન બ અથવા િવષય-ભોગથી િવર તભાવ રહ છ અન ચચળ ચ ન િવ ામ મળ છ સ ય દશન ત થતા યવહારની ત લીનતા રહતી નથી િન યનયના િવષય ત િનિવક પ અન િન પાિધ આ મરામ વ પ-ચતવન હોય છ અન િમ યા વન આધીન થઈન સસાર આ મા અના દકાળથી ઘાણીના બળદની મ સસારમા પ ર મણ કર ર ો હતો તન િવલ ણ શા ત મળ છ સ ય ાનીઓન પોતાનો ઈ ર પોતાનામા જ દખાય છ અન બધના કારણોનો અભાવ થવાથી તમન પરમ રપદ ા ત થાય છ
199
મો ાર (9)
િત ા (દોહરા)
बध ार परौ भयौ जो दख दोष िनदान अब बरन सकषपस मोख ार सखथान
શ દાથ ETHિનદાન=કારણ વરન =વણન ક સ પસ =થોડામા
અથ ndash ઃખો અન દોષોના કારણ ત બધનો અિધકાર સમા ત થયો હવ કામા ખના થાન પ મો અિધકાર વણન ક 1
धाक य ाबकचदलना धप षौ नय मो सा ा प षमलपल भकिनयतम इदानीम म ज सहजपरमान दसरस पर पण ान कतसकलक य वजयत 1
મગલાચરણ (સવયા એક ીસા)
भदगयान आरास दफारा कर गयानी जीव आतम करम धारा िभ िभ चरच अनभौ अभयास लह परम धरम गह करम भरमकौ खजानौ खोिल खरच यौही मोख मख धाव कवल िनकट आव परन समािध लह परमकौ परच भयौ िनरदौर यािह करनौ न कछ और ऐसौ िव नाथ तािह बनारसी अरच 2
શ દાથ ETHચરચ= ણ ખરચ= ર કર પરચ=ઓળખ િનરદૌર= થર િવ નાથ=સસારનો વામી અરચ=વદન કર છ
200
અથ ndash ાની વ ભદિવ ાનની કરવતથી આ મપ રણિત અન કમપ રણિતન ભ કર ન તમન દ દ ણ છ અન અ ભવનો અ યાસ તથા ર ન ય હણ કર ન ાનાવરણા દ કમ અથવા રાગ- ષ આદ િવભાવનો ખ નો ખાલી કર નાખ છ આ ર ત ત મો ની સ ખ દોડ છ યાર કવળ ાન તની સમીપ આવ છ યાર ણ ાન ા ત કર ન પરમા મા બની ય છ અન સસાર ભટક મટ ય છ તથા કરવા કાઈ બાક રહ નથી અથા ત ય થઈ ય છ આવા િ લોક નાથન પ ડત બનારસીદાસ નમ કાર કર છ 2
ाछऽी िशतय कथम प िनपणः पाितता सावधानः सआमङ तःस धब ध िनपतित रभसादा मकम भयःय आ मान म नम तः ःथर वशदलस ा न चत यपर ब ध चा ानभाव िनयिमतमिभतः कवती िभ निभ नौ 2 સ ય ાનથી આ માની િસ થાય છ (સવયા એક ીસા)
काह एक जनी सावधान हव परम पनी ऐसी बि छनी घटमािह डार दीनी ह पठी नो करम भिद दरव करम छिद सभाउ िवभाउताकी सिध सोिध लीनी ह तहा मधयपाती होय लखी ितन धारा दोय एक मधामई एक सधारस-भीनी ह मधास िवरिच सधािसधम मगन भई ऐती सब ि या एक सम बीिच कीनी ह 3
શ દાથ ETHસાવધાન= માદ ર હત પની=તી ણ પઠ = સી સિધ=િમલન થાન મ યપાતી=વ ચ પડ ન ધામઈ=અ ાનમય ધારસ=અ તરસ િવર ચ=છોડ ન
અથ ndash નશા ના ાતા એક ન ઘણા સાવધાન થઈન િવવક પી તી ણ છ ણી પોતાના દયમા નાખી દ ધી ણ વશ કરતા જ નોકમ યકમ ભાવકમ અન િનજ વભાવ દાપ કર ના યા ત ાતાએ વ ચ પડ ન એક અ ાનમય અન એક ાન ધારસમય એવી બ ધારા દખી યાર ત અ ાનધારા
201
છોડ ન ાન પ અ તસાગરમા મ ન થયો આટલી બધી યા તણ મા એક સમયમા જ કર 3
વળ ETH
जस छनी लोहकी कर एकसौ दोइ जड़ चतनकी िभ ता तय सबि स होइ 4
અથ ETH વી ર ત લોઢાની છ ણી કા ઠ આદ વ ના બ કડા કર નાખ છ તવી જ ર ત ચતન-અચતન થ રણ ભદિવ ાનથી થાય છ 4
નો િવલાસ (સવ વણ લ ચ કા ય ઘના ર )
धरित धरम फल हरित करम मल मन वच तन बल करित समरपन भखित असन िसत चखित रस िरत लखित अिमत िवत किर िचत दरपन कहित मरम धर दहित भरम पर गहित परम गर उर उपसरपन रहित जगित िहत लहित भगित रित चहित अगित गित यह मित परपन 5
શ દાથ ETHભખિત=ખાય છ અસન=ભોજન િસત=ઉ જવળ અિમત=અ માણ દહિત=બાળ છ ર=નગર ઉપસરપન= થર અગિત ગિત=મો
અથ ndash ધમ પ ફળ ધારણ કર છ કમમળ હર છ મન વચન કાય ણ બળઓન મો માગમા લગાવ છ ભથી વાદ લીધા િવના ઉ જવળ ાન
ભોજન ખાય છ પોતાની અનત ાન પ સપિ ચ પ દપણમા દખ છ મમની વાત અથા આ મા વ પ બતાવ છ િમ યા વ પ નગર ભ મ કર છ સ ની વાણી હણ કર છ ચ મા થરતા લાવ છ જગતની હતકાર બનીન રહ છ િ લોકનાથની ભ તમા અ રાગ કર છ તની અભલાષા ઉ પ કર છ એવો નો િવલાસ છ 5
202
સ ય ાની મહ વ (સવ વણ સવયા એક ીસા)
राणाकौसौ बाना लीन आप साध थाना चीन दानाअगी नानारगी खाना जगी जोधा ह मायाबली जती तती रतम धारती सती फदाहीकौ कदा खौद खतीकौसौ लोघा ह बाधासती हाता लोर राधासती ताता जोर बादीसती नाता तौर चादीकौसौ सोधा ह जान जाही ताही नीक मान राही पाही पीक ठान बात डाही ऐसौ धाराबाही बोधा ह 6
શ દાથ ETHરાણા=બાદશાહ બાના=વશ થાના= થાન ચીન=ઓળખ દાના ગી= તાપી ખાના જગી જોધા= મા મહા રવીર કદા=કાસના ળયા ખતીકૌસૌ લોધા=ખ ત વો બાધા= લશ હાતા લોર=અલગ કર છ તાતા=દોર બાદ =દાસી નાતા=સબધ ડાહ =હોિશયાર બોધા= ાની
અથ ndashભદિવ ાની ાતાએ રા પ બનાવ છ ત પોતાના આ મ પ વદશની ર ા માટ પ રણામોની સભાળ રાખ છ અન આ મસ ા િમ પ થાનન ઓળખ છ શમ સવગ અ કપા આદની સના સભાળવામા દાના અથા વીણ હોય છ શામ દામ દડ ભદ આદ કળાઓમા શળ રા ની સમાન છ તપ સિમિત ત પ રષહજય ધમ અ ા આદ અનક રગ ધારણ કર છ કમ પી શ ઓન તવામા ઘણો બહા ર છ માયા પી ટ લો છ ત બધાનો નાશ કરવા માટ રતી સમાન છ કમના ફદા પ કાસન ળમાથી ઉખડવા માટ કસાન સમાન છ કમબધના ઃખોથી બચાવનાર છ મિત રાિધકા સાથ ીિત જોડ છ મિત પ દાસી સાથ સબધ તોડ છ આ મપદાથ પ ચાદ હણ કરવામા અન પરપદાથ પ ળન છોડવામા સોની સમાન છ પદાથન વો ણ છ તવો જ માન છ ભાવ એ છ ક હયન હય ણ છ અન હય માન છ
ઉપાદયન ઉપાદય ણ છ અન ઉપાદય માન છ એવી ઉ મ વાતોના આરાધક ધારા વાહ ાતા છ 6
આ મા અડદના માવા ( દરનો ભાગ) મગજ સમાન આદ ઉપાદય છ અન ફોતરા વગર સમાન શર રા દ હય છ
203
ાની વ જ ચ વત છ (સવયા એક ીસા)
िजनहक दरब िमित साधन छखड िथित िबनस िवभाव अिर पकित पतन ह िजनहक भगितको िवधान एई नौ िनधान ि गनक भद मानौ चौदह रतन ह िजनह सबि रानी चर महा मोह व पर मगलीक ज ज मोखक जतन ह िजनहक मान अग सोह चम चतरग तई च वत तन धर प अतन ह 7
શ દાથ ETHઅ ર પકિત=શ ઓનો સ હ પતન=ન ટ થ નવ િનધાન=નવ િનિધ મગ લક=મડળ ચોક ચ =સના ચ રગ=સનાના ચાર ગ-હાથી ઘોડા રથ પાયદળ અતન=શર રર હત
અથ ndash ાની વ ચ વત સમાન છ કારણ ક ચ વત છ ખડ વી ત છ ાની છ યોન સાધ છ ચ વત શ ઓનો નાશ કર છ ાની વ િવભાવ પ રણિતનો િવનાશ કર છ ચ વત ન નવિનિધ હોય છ ાની નવભ ત ધારણ કર છ ચ વત ન ચૌદ ર ન+ હોય છ ાનીઓન સ ય દશન- ાન-ચા ર ના ભદ પ ચૌદ ર ન++ હોય છ ચ વત ની પટરાણી દ વજય માટ જવાન સમય ચપટ થી વ ર નોનો કો કર ન ચોક ર છ ાની વોની પ પટરાણી મો મા જવાના કન કરવા માટ મહામોહ પ વ ણ કર
છએ ચ વત ન હાથી ઘોડા રથ પાયદળ એવી ચ ર ગણી સના હોય છ ાની વોન ય પરો નય માણ અન િન પ હોય છ િવશષ એ છ ક
ચ વત ન શર ર હોય છ પણ ાની વ દહથી િવર ત હોવાન કારણ શર રર હત હોય છ તથી ાની વો પરા મ ચ વત સમાન છ 7
મહાકાલ અિસ મિસક સાધન દત કાલિનિધ થ મહાન માનવ આ ધ ભાડ નસરપ ભગ િપગલા ષન ખાન પા ક િનિધ સબ ધા ય દત હ કર શખ વા જ દાન સવ રતન ર ન ક દાતા વ દત િનિધ પ મહાન
નવ ભ તના નામ આગળના દોહામા છ
204
+ ચ વત ન ચૌદ ર નોમા સાત સ વ ર ન હોય છ અન સાત અ વ હોય ત આ કાર છ ETH
દોહરા ETH સનાપિત હપિત થિપત ો હત નાગ રગ બિનતા િમ લ સાત રતન હ સ વ સરવગ 1 ચ છ અિસ દડ મણ ચમ કાકણી નામ ય અ વ સાત રતન ચ વત ક ધામ 2
++ કિવએ ચૌદ ર નોની સ યા ણ ણના ભદોમા ગણાવલ છ ત સ ય દશનના ઉપશમ યોપશમ ાિયક એ ણ ાનના મિત ત અવિધ મનઃપયય કવળ એ પાચ અન ચા ર ના સામાિયક
છદોપ થાપના પ રહારિવ મસાપરાય અન સયમાસયમ એ છNtildeઆવી ર ત બધા મળ ન ચૌદ જણાય છ
નવભ તના નામ (દોહરા)
वन कीरतन िचतवन सवन बदन धयान लघता समता एकता नौधा भि वान 8
શ દાથ ETH વણ=ઉપાદય ણો સાભળ ક રતન (ક તન) = ણો યા યાન કર ચતવન= ણોનો િવચાર કરવો સવન= ણો અ યયન કર વદન= ણોની િત કરવી યાન= ણો મરણ કર લ તા= ણોનો ગવ ન કરવો સમતા=બધા ઉપર એક સરખી ટ રાખવી એકતા=એક આ માન જ માનવો શર રા દન પર માનવા
અથ ndash વણ ક તન ચતવન સવન વદન યાન લ તા સમતા એકતાmdashઆ નવ કારની ભ ત છ ાની વ કર છ 8
ાની વો મત ય (સવયા એક ીસા)
कोऊ अनभवी जीव कह मर अनभौम लकषन िवभद िभ करमकौ जाल ह जान आपा आपक द आपकिर आपिवषा उतपित नास व धारा असराल ह सार िवकलप मोस -नयार सरवथा मरौ िनहच सभाव यह िववहार चाल ह म तो स चतन अनत िचनम ा धारी
भता हमारी एकरप ितह काल ह 9
205
िभ वा सवम प ःवल णबला ह य छ यत िच मिा कतिन वभागम हमा श दवाः यहम िभ त य द कारका ण य द वा धमा गणा वा य द िभ ता न िभदा ःत काचन वभौ भाव वश िचित 3
અથ ETHઆ મા ભવી વ કહ છ ક અમારા અ ભવમા આ મ વભાવથી િવ ચ હોની ધારક કમ ની ળ અમારાથી ભ છ તઓ પોત પોતાન પોતા ારા પોતાનામા ણ છ યની ઉ પાદ યય અન વ એ િ ણ ધારા મારામા વહ છ ત િવક પો યવહારનયથી છ મારાથી સવથા ભ છ તો િન યનયના િવષય ત અન અનત ચત ય િતનો ધારક મા આ સામ ય સદા એકસર રહ છNtildeકદ ઘટ -વધ નથી 9
આ કતા પ છ આ કમ પ છ આ કરણ પ છ આ અિધકરણ છ
अ ता प ह चतना जगित च ि प यजत त सामा य वशष प वरहा साङ ःत वमव यजत त याग जडता िचतोङ प भवित या यो वना यापका- दा मा चा तमपित तन िनयत ि पाःत िचत 4 આ માનાNtildeચતન લ ણ વ પ (સવયા એક ીસા)
िनराकार चतना कहाव दरसन गन साकार चतना स जञान गनसार ह चतना अ त दोऊ चतन दरब मािह सामान िवशष स ाहीकौ िवसतार ह कोउ कह चतना िचहन नाही आतमाम चतनाक नास होत ि िवध िवकार ह लकषनकौ नास स ा नास मल वसत नास तात जीव दरबकौ चतना आधार ह 10
શ દાથ ETHિનરાકાર ચતના= વનો દશન ણ આકાર આદન ણતો નથી સાકાર ચતના= વનો ાન ણ આકાર આદ સ હત ણ છ અ ત=એક
206
સામા ય= મા આકાર આદનો િવક પ હોતો નથી િવશષ= આકાર આદ સ હત ણ છ ચ (ચ ) =લ ણ િ િવધ= ણ કારના િવકાર=દોષ
અથ ndashચત યપદાથ એક પ જ છ પણ દશન ણન િનરાકાર ચતના અન ાન ણન સાકાર ચતના કહ છ યા આ સામા ય અન િવશષ બ એક ચત યના જ ભદો છ એક યમા રહ છ વશિષક આદ મતવાદ ઓ આ મામા ચત ય ણ માનતા નથી તથી તમન ન મતવાદ ઓ કહ છ ક એ ચતનાનો અભાવ માનવાથી ણ દોષ ઉ પ થાય છ થમ તો લ ણનો નાશ થાય છ બી લ ણનો નાશ થવાથી સ ાનો નાશ થાય છ ી સ ાનો નાશ થવાથી ળ વ નો જ નાશ થાય છ તથી વ ય વ પ ણવા માટ ચત ય જ અવલબન છ 10
- પદાથન ણવા પહલા પદાથના અ ત વ કચ ભાન થાય છ ત દશન છ દશન એ નથી ણ ક પદાથ કવા આકાર ક રગનો છ ત તો સામા ય અ ત વ મા ણ છ તથી જ દશન ણ િનરાકાર અન
સામા ય છ એમા મહાસ ા અથા સામા ય સ ાનો િતભાસ થાય છ આકાર રગ આદ ણ ત ાન છ તથી ાન સાકાર છ સિવક પ છ િવશષ ણ છ એમા અવાતર સ ા અથા િવશષ સ ાનો િતભાસ થાય છ (િવશષ
સમજવા માટ Ocirc હ યસ હની જ સામ ણ ગહણ આદ ગાથાઓ અ યયન કર જોઈએ)
(દોહરા)
चतन लकषन आतमा आतम स ा मािह स ापिरिमत वसत ह भद ितहम नािह 11
અથ ETHઆ મા લ ણ ચતના છ અન આ મા સ ામા છ કારણ ક સ ાધમ િવના આ મ-પદાથ િસ થતો નથી અન પોતાની સ ા- માણ વ છ ય-અપ ાએ ણમા ભદ નથી એક જ છ 11
આ મા િન ય છ (સવયા તવીસા)
जय कलधौत सनारकी सगित भषन नाम कह सब कोई कचनता न िमटी ितिह हत वह िफिर औिटक कचन होई तय यह जीव अजीव सजोग भयौ बहरप भयौ निह दोई
207
चतनता न गई कबह ितिह कारन कहावत सोई 12
શ દાથ ETHકલધૌત=સો ષન=ઘર ટત=ગાળવાથી =િન ય આ મા
અથ ndash વી ર ત સોની ારા ઘડવામા આવ સો ઘરણાના પમા થઈ ય છ પણ ગાળવાથી પા સો જ કહવાય છ તવી જ ર ત આ વ
અ વ પ કમના િનિમ અનક વષ ધારણ કર છ પણ અ ય પ થઈ જતો નથી કારણ ક ચત યનો ણ ાય ચા યો જતો નથી એ જ કારણ વન સવ અવ થાઓમા કહ છ 12
સખીન વ પ સમ વ છ (સવયા તવીસા)
दख सखी यह िवरािजत याकी दसा सब याह कौ सोह एकम एक अनक अनकम दद िलय दिवधामह दो ह आप सभािर लख अपनौ पद आप िवसािरक आपिह मोह
ापकरप यह घट अतर गयानम कोन अगयानम को ह 13
શ દાથ ETHિવરા જત=શોભાયમાન દસા=પ રણિત િવસા રક= લીન
અથ સખીન કહ છ ક હ સખી જો આ પોતાનો ઈ ર શો ભત છ તની સવ પ રણિત તન જ શોભા આપ છ એવી િવ ચ તા બી કોઈમા નથી એન આ મ-સ ામા ઓ તો એક પ છ પરસ ામા ઓ તો અનક પ છ ાનદશામા ઓ તો ાન પ અ ાનદશામા ઓ તો અ ાન પ આવી બધી િવધાઓ એમા છ કોઈવાર ત સચત થઈન પોતાની શ તની સભાળ કર છ અન કોઈ વાર માદમા પડ ન પોતાના વ પન લી ય છ પણ એ ઈ ર
208
િનજઘટમા યાપક રહ છ હવ િવચાર કરો ક ાન પ પ રણમન કરનાર કોણ છ અન અ ાનદશામા વતનાર કોણ છ અથા ત જ છ 13
આ મ-અ ભવ ટાત (સવયા તવીસા)
जय नट एक धर बह भख कला गट बह कौतक दख आप लख अपनी करतित वह नट िभ िवलोकत भख तय घटम नट चतन राव िवभाउ दसा धिर रप िवसख खोिल सदि लख अपन पद दद िवचािर दसा निह लख 14
અથ ETH વી ર ત નટ અનક વાગ ધાર છ અન ત વાગના તમાશા જોઈન લોકો હલ સમ છ પણ ત નટ પોતાના અસલી પથી િ મ ધારણ કરલા વષન ભ ણ છ તવી જ ર ત આ નટ પ ચતનરા પર યના િનિમ અનક િવભાવ પયાયોન ા ત થાય છ પર યાર તરગ ટ ખોલીન પોતા પ દખ છ યાર અ ય અવ થાઓન પોતાની માનતો નથી 14
હય-ઉપાદય ભાવો ઉપર ઉપદશ (છદ અ ડ લ)
जाक चतन भाव िचदानद सोइ ह और भाव जो धर सौ औरौ कोइ ह तो िचनमिडत भाउ उपाद जानन तयाग जोग परभाव पराय मानन 15
एक त मय एव भावो भावाः पर य कल त परषाम मा ःतत मय एव भावो भावाः पर सवत एव हयाः 5
શ દાથ ETHચદાનદ=ચતનવત આ મા ઉપાદ(ઉપાદય) = હણ કરવાન યો ય હય= યાગવા યો ય પરાય=બી માનન= ા કરવી જોઈએ
209
અથ ndash મા ચત યભાવ છ ત ચદા મા છ અન મા અ ય ભાવ છ ત બી જ અથા અના મા છ ચત યભાવ ઉપાદય છ પર યોના ભાવ પર છmdash
યાગવા યો ય છ 15
ાની વ ચાહ ઘરમા રહ ચાહ વનમા રહ પણ મો માગન સાધ છ (સવયા એક ીસા)
िजनहक समित जागी भोगस भय िवरागी परसग तयागी ज परष ि भवनम रागािदक भाविनस िजिनकी रहिन नयारी कबह मगन हव न रह धाम धनम ज सदन आपक िवचार सरवाग स िजनहक िवकलता न ाप कह मनम तई मोख मारगक साधक कहाव जीव भाव रहो मिदरम भाव रह वनम 16
શ દાથ ETH મિત=સાર ગી= ગટ પરસગ યાગી=દહ આદથી મમ વનો યાગ કરવો િ વન= ણ લોક-ઊ વ મ યમ પાતાળ સરવાગ=(સવાગ) = ણ ર ત િવકલતા= મ ભાવ=ચાહ તો મ દરમ=ઘરમા
અથ ndash મન નો ઉદય થયો છ ભોગોથી િવર ત થયા છ મણ શર ર આદ પર યો મમ વ ર ક છ રાગ- ષ આદ ભાવોથી ર હત છ કદ ઘર અન ધન-સપિ આદમા લીન થતા નથી સદા પોતાના આ માન સ ણ ર ત િવચાર છ મન મનમા આ ળતા યાપતી નથી ત જ વો ણલોકમા મો માગના સાધક છ ભલ તઓ ઘરમા રહ ક જગલમા રહ 16
bull ચાહ તઓ ઊ વલોક અથવા દવગિતમા હોય મ યલોકમા અથા મ ય-િતયચ િતમા હોય ક પછ પાતાળલોકમા અથા ભવનવાસી યતર ક નરક ગિતમા હોય
िस ा तोङयमदा िच च रतम ािथिभः स यता श िच मयमकमव परम योितः सदवाः यहम एत य त सम लस त व वधा भावाः पथ ल णा- ःतङह ना ःम यतोङऽ त मम परि य सममा अ प 6
210
મો માગ વોની પ રણિત (સવયા તવીસા)
चतन मिडत अग अखिडत स पिव पदारथ मरो राग िवरोध िवमोह दसा समझ म नाटक पदगल करो भोग सयोग िवयोग िबथा अवलोिक कह यह कमरज घरौ ह िजनहकौ अनभौ इह भाित सदा ितनक परमारथ नरौ 17
શ દાથ ETHમ ડત=શો ભત અખ ડત= છદાતો-ભદાતો નથી ત
અથ ndash ઓ િવચાર છ ક મારો આ મપદાથ ચત ય પ છ અછ અભ અન પિવ છ રાગ- ષ-મોહન લ નાટક સમ છ ભોગસામ ીના
સયોગ અન િવયોગની આપિ ઓન જોઈન કહ છ ક આ કમજિનત છmdashએમા આપ કાઈ નથી એવો અ ભવ મન સદા રહ છ તમની સમીપ જ મો છ 17
परि यमह कवन ब यतवापराधवान ब यतानपराधो न ःवि य सवतो यितः 7 अनवरतमन तब यत सापराधः ःपशित िनरापराधो बधन नव जात िनयतमयमश ःव भज सापराधो भवित िनरपराधः साध श ा मसवी 8
સ ય ટ વ સા છ અન િમ યા ટ વ ચોર છ (દોહરા)
जो पमान परधन हर सो अपराधी अगय जो अपनौ धन ौहर सो धनपित सरवगय 18 परकी सगित जौ रच बध बढ़ाव सोइ जो िनज स ाम मगन सहज म सो होइ 19
211
શ દાથ ETH માન=મ ય પરધન હર=પર યન ગીકાર કર છ અ ય= ખ ધનપિત=શા કાર રચ=લીન થાય
અથ ndash મ ય પર ય હરણ કર છ ત ખ છ ચોર છ પોતાના ધનનો ઉપયોગ કર છ ત સમજણો છ શા કાર છ 18 પર યની સગિતમા મ ન રહ છ ત બધની પરપરા વધાર છ અન િનજસ ામા લીન રહ છ ત સહજમા જ મો પામ છ 19
ભાવાથ ndashલોકમા િ છ ક બી ધન લ છ તન અ ાની ચોર અથવા ડા કહવામા આવ છ ત નગાર અન દડન પા થાય છ અન પોતાના ધનનો ઉપયોગ કર છ ત મહાજન અથવા સમજદાર કહવાય છ તની શસા કરવામા આવ છ તવી જ ર ત વ પર ય અથા શર ર ક શર રના
સબધી ચતન-અચતન પદાથ ન પોતાના માન છ અથવા તમા લીન થાય છ ત િમ યા વી છ સસાર ઃખ ભોગવ છ અન િન માન પોતાનો માન છ અથવા તનો જ અ ભવ કર છ ત ાની છ મો નો આનદ પામ છ 18 19
ય અન સ ા વ પ (દોહરા)
उपज िवनस िथर रह यह तो वसत वखान जो मरजादा वसतकी सो स ा परवान 20
શ દાથ ndashઉપ =ઉ પ થાય િવનસ=ન ટ થાય વ = ય મયાદા=સીમા ાવગાહ પરવાન ( માણ) = ણ
અથ ndash પયાયોથી ઉ પ અન ન ટ થાય છ પણ વ પ થર રહ છ તન ય કહ છ અન યના ાવગાહન સ ા કહ છ 20
છ યની સ ા વ પ (સવયા એક ીસા)
लोकालोक मान एक स ा ह आकाश दवर धमर दवर एक स ा लोक परिमित ह लोक परवान एक स ा ह अधमर दवर कालक अन असख स ा अगिनित ह प ल स परवानकी अनत स ा
212
जीवकी अनत स ा नयारी नयारी िछित ह कोऊ स ा काहस न िमिल एकमक होइ सब असहाय य अनािदकी ही िथित ह 21
શ દાથ ETHલોકાલોક=સવ આકાશ પરિમિત=બરાબર પરવાન ( માણ)
=બરાબર અગિનિત=અસ યાત યાર યાર = દ દ િથિત ( થિત) =હયાતી અસહાય= વાધીન
અથ ndashઆકાશ ય એક છ તની સ ા લોક-અલોકમા છ ધમ ય એક છ તની સ ા લોક- માણ છ અધમ ય પણ એક છ તની સ ા પણ લોક માણ છ કાળના અ અસ યાત છ તની સ ા અસ યાત છ લ ય અનતાનત છ તની સ ા અનતાનત છ વ ય અનતાનત છ તની સ ા અનતાનત છ આ છએ યોની સ ાઓ દ દ છ કોઈ સ ા કોઈની સાથ મળતી નથી અન એકમક પણ થતી નથી િન યનયમા કોઈ કોઈન આિ ત નથી સવ વાધીન છ આ માણ અના દકાળથી ચાલ આ છ 21
છ યથી જ જગતની ઉ પિ છ (સવયા એક ીસા)
एई छह दवर इनहीकौ ह जगतजाल ताम पाच जड़ एक चतन सजान ह काहकी अनत स ा काहस न िमल कोइ एक एक स ाम अनत गन गान ह एक एक स ाम अनत परजाई िफर एकम अनक इिह भाित परवान ह यह सयादवाद यह सतिनकी मरजाद यह सख पोख यह मोखकौ िनदान ह 22
શ દાથ ETHજગત લ=સસાર ન= ાનમય સતનક =સ ષોની મર દ=સીમા પોખ= ટ કરનાર િનદાન=કારણ
અથ ndashઉપર કહલા જ છ યો છ એમનાથી જ જગત ઉ પ છ આ છ યોમા પાચ અચતન છ એક ચતન ય ાનમય છ કોઈની અનતસ ા કોઈની
213
સાથ કદ મળતી નથી યક સ ામા અનત ણસ હ છ અન અનત અવ થાઓ છ આ ર ત એકમા અનક ણવા એ જ યા ાદ છ એ જ સ ષો અખ ડત કથમ છ એ જ આનદવધક છ અન એ જ ાન મો કારણ છ 22
साची दिध मथम अराधी रस पथिनम जहा जहा थिनम स ाहीकौ सोर ह गयान भान स ाम सधा िनधान स ाहीम स ाकी दरिन साझ स ा मख भोर ह स ाकौ सरप मोख स ा भल यह दोष स ाक उलघ धमधाम चह वोर ह स ाकी समािधम िवरािज रह सोई साह स ात िनकिस और गह सोई चोर ह 23
શ દાથ ETHદિધ=દહ મથમ=વલોવવામા રસ પથ=રસનો ઉપાય સોર (શોર) = દોલન સ ા=વ અ ત વ મૌ દગી મધામ ચ વોર=ચાર ગિતમા મણ સમાિધ=અ ભવ સા =ભલો માણસ ગહ= હણ કર
અથ ndashદહ ના મથનથી ઘીની સ ા સાધવામા આવ છ ઔષિધઓની યામા રસની સ ા છ શા ોમા યા- યા સ ા જ કથન છ ાનનો ય
સ ામા છ અ તનો જ સ ામા છ સ ાન પાવવી એ સાજના ધકાર સમાન છ અન સ ાન ય કરવી એ સવારના યનો ઉદય કરવા સમાન છ સ ા વ પ જ મો છ સ ા લ ત જ જ મ-મરણ આદ દોષ પ સસાર છ પોતાની આ મસ ા ઉ લઘન કરવાથી ચાર ગિતમા ભટક પડ છ આ મસ ાના અ ભવમા િવરાજમાન છ ત જ ભલો માણસ છ અન આ મસ ા છોડ ન અ યની સ ા હણ કર છ ત જ ચોર છ 23
ETH સાજના ધકારનો ભાવ એ જણાય છ ક અ ાનનો ધકાર વધતો ય ભાતના ય દયનો એ ભાવ જણાય છ ક ાનનો ભાવ વધતો ય
આ મસ ાનો અ ભવ િનિવક પ છ (સવયા એક ીસા)
जाम लोक-वद नािह थापना उछद नािह पाप प खद नािह ि या नािह करनी
214
जाम राग दोष नािह जाम बध मोख नािह जाम भ दास न अकास नािह धरनी जाम कल रीत नािह जाम हािर जीत नािह जाम गर सीष नािह वीष नािह भरनी आ म बरन नािह काहकी सरन नािह ऐसी स स ाकी समािधभिम बरनी 24
શ દાથ ndashલોકવદ=લૌ કક ાન થાપના ઉછદ=લૌ કક વાતો ખડન ( મ િતન ઈ ર કહવા એ લોક યવહાર છ અન િત ખડન કર ત લોક થાપનાનો ઉ છદ કરવા બરાબર છ સ ામા ત બ નથી) ખદ=ક ટ
= વામી દાસ=સવક ધરની= વી વીષ ભરની=યા ા ર કરવી બરન આ મ (વણ આ મ) = ા ણ િ ય વ ય એ ચાર
અથ ndash મા લૌ કક ર ત રવાજોની ન િવિધ છ ક ન િનષધ છ ન પાપ- યનો લશ છ ન યાની આ ા છ ન રાગ- ષ છ ન બધ-મો છ ન વામી
છ ન સવક છ ન આકાશ છ ન ધરતી છ ન ળાચાર છ ન હાર- ત છ ન છ ન િશ ય છ ન હાલ -ચાલ છ ન વણા મ છ ન કોઈ શરણ છ એવી સ ા અ ભવ પ િમમા ા ત થાય છ 24
ETH ચ-નીચનો ભદનથી
अतो हताः मा दनो गताः सखासीनता लीन चापलम मिलतमाल बनम आ म यवालािनत च िच - मासपण व ानघनोपल धः 9 આ મસ ાન ણતો નથી ત અપરાધી છ (દોહરા)
जाक घट समता नह ममता मगन सदीव रमता राम न जानई सो अपराधी जीव 25 अपराधी िमथयामती िनरद िहरद अध परक मान आतमा कर करमकौ बध 26
215
झठी करनी आचर झठ सखकी आस झठी भगित िहए धर झठ भकौ दास 27
શ દાથ ETHસમતા=રાગ- ષર હતભાવ મમતા=પર યોમા અહ રમતા રામ=પોતાના પમા આનદ કરનાર આતમરામ અપરાધી=દોષી િનરદ (િનદય)
= ટ હરદ( દય)=મનમા આસ=ઉમદ ભગિત(ભ ત)=સવા દાસ=સવક
અથ ETH ના દયમા સમતા નથી સદા શર ર આદ પરપદાથ મા મ ન રહ છ અન પોતાના આતમરામન ણતો નથી ત વ અપરાધી છ 25 પોતાના આ મ વ પન નહ ણનાર અપરાધી વ િમ યા વી છ પોતાના આ માનો હસક છ દયનો ધ છ ત શર ર આદ પદાથ ન આ મા માન છ અન કમબધન વધાર છ 26 આ મ ાન િવના ત તપાચરણ િમ યા છ તની મો ખની આશા ઠ છ ઈ રન યા િવના ઈ રની ભ ત અથવા દાસ વ િમ યા છ 27
િમ યા વની િવપર ત િ (સવયા એક ીસા)
माटी भिम सलकी सो सपदा बखान िनज कमरम अमत जान गयानम जहर ह अपनौ न रप गह औरहीस आपौ कह साता तो समािध जाक असाता कहर ह कोपकौ कपान िलए मान मद पान िकय मायाकी मरोर िहय लोभकी लहर ह याही भाित चतन अचतनकी सगितस साचस िवमख भयौ झठम बहर ह 28
શ દાથ ETHસલ(શલ) =પવત જહર=િવષ ઔરહ સૌ=પર યથી કહર=આપિ પાન=તલવાર બહર હ=લાગી પડ ો છ
અથ ndashસો -ચાદ પહાડોની માટ છ તન સપિ કહ છ ભ યાન અ ત માન છ અન ાનન ઝર ણ છ પોતાના આ મ પ હણ કરતો નથી શર ર આદન આ મા માન છ શાતાવદનીયજિનત લૌ કક- ખમા આનદ માન છ અન અશાતાના ઉદયન આફત કહ છ ોધની તલવાર પકડ રાખી છ માનનો
216
શરાબ પીન બઠો છ મનમા માયાની વ તા છ અન લોભના ચ રમા પડલો છ આ ર ત અચતનની સગિતથી ચ પ આ મા સ યથી પરા ખ થઈન ઠમા જ ચવાઈ ગયો છ 28
तीन काल अतीत अनागत वरतमान जगम अखिडत वाहकौ डहर ह तास कह यह मरौ िदन यह मरी राित यह मरी घरी यह मरौही पहर ह खहकौ खजानौ जोर तास कह मरो गह जहा बस तास कह मरौही सहर ह यािह भाित चतन अचनतकी सगितस साचस िवमख भयौ झठम बहर ह 29
શ દાથ ETHઅતીતકાલ= તકાળ અનાગત=ભિવ ય ખહ=કચરો ગહ=ઘર સહર (શહર) =નગર
અથ ndashસસારમા ત વતમાન અન ભિવ યકાળ ધારા- વાહ ચ ચાલી ર છ તન કહ છ ક મારો દવસ માર રાિ માર ઘડ મારો પહોર છ કચરાનો ઢગલો ભગો કર છ અન કહ છ ક આ મા મકાન છ વીના ભાગમા રહ છ તન પોતા નગર બતાવ છ આ ર ત અચતનની સગિતથી ચ પ આ મા સ યથી પરા ખ થઈન ઠમા ઝાઈ ર ો છ 29
સ ય ટ વોનો સ ચાર (દોહરા)
िजनहक िमथयामित नह गयान कला घट मािह परच आतमरामस त अपराधी नािह 30
શ દાથ ETHિમ યામિત=ખોટ પરચ (પ રચય) =ઓળખાણ
અથ ndash વોની ન ટ થઈ ગઈ છ મના દયમા ાનનો કાશ છ અન મન આ મ વ પની ઓળખાણ છ ત ભલા માણસ છ 30
217
िजनहक धरम धयान पावक गट भयौ सस मोह िव म िबरख तीन डढ़ ह िजनहकी िचतौिन आग उद सवान भिस भाग लाग न करम रज गयान गज चढ़ ह िजनहकी समिझकी तरग अग आगमम आगमम िनपन अधयातमम कढ़ ह तई परमारथी पनीत नर आठ जाम राम रस गाढ़ कर पाठ पढ़ ह 31
શ દાથ ETHપાવક=અ ન બરખ ( ) =ઝાડ વાન= તરો રજ= ળ યાનગજ= ાન પી હાથી અ યા મ=આ મા વ પ બતાવનાર િવ ા પરમારથી
(પરમાથ ) =પરમ પદાથ અથા મો ના માગમા લાગલા નીત=પિવ આઠૌ મ=આઠય પહોરmdashસદાકાળ
અથ ndash મની ધમ યાન પ અ નમા સશય િવમોહ અન િવ મ એ ણ બળ ગયા છ મની ટ આગળ ઉદય પી તરા ભસતા ભસતા ભાગી ય છ તઓ ાન પી હાથી ઉપર બઠલા છ તથી કમ પી ળ તમના ધી
પહ ચતી નથી મના િવચારમા શા ાનની લહરો ઉઠ છ િસ ા તમા વીણ છ આ ય મક િવ ામા પારગામી છ તઓ જ મો માગ છmdashતઓ જ પિવ છ સદા આ મ-અ ભવનો રસ ઢ કર છ અન આ મ-અ ભવનો જ પાઠ ભણ છ 31
िजनहकी िचहिट िचमटासी गन चिनबक ककथाक सिनबक दोऊ कान मढ़ ह िजनहकौ सरल िच कोमल वचन बोल सोमदि िलय डोल मोम कस गढ़ ह िजनहकी सकित जगी अलख अरािधबक परम समािध सािधबक मन बढ़ ह
218
तई परमारथी पनीत नर आठ जाम राम रस गाढ़ कर यह पाठ पढ़ ह 32
શ દાથ ETHચ ટ= િનબક =પકડવાન- હણ કરવાન કથા=ખોટ વાતા- ીકથા આદ સૌમ ટ= ોધ આદ ર હત અલખ=આ મા
અથ ndash મની ણ હણ કરવામા ચિપયા વી છ િવકથા સાભળવાન માટ મના કાન મઢલા અથા બહરા છ મ ચ િન કપટ છ ભાષણ કર છ મની ોધા દ ર હત સૌ ય ટ છ એવા કોમળ વભાવવાળા છ ક ણ મીણના જ બનલા છ મન આ મ યાનની શ ત ગટ થઈ છ અન પરમ સમાિધ સાધવાન મ ચ ઉ સાહ રહ છ તઓ જ
મો માગ છ તઓ જ પિવ છ સદા આ મ-અ ભવનો રસ ઢ કર છ અન આ મ-અ ભવનો જ પાઠ ભણ છmdashઅથા આ મા જ રટણ લા રહ છ 32
મ ચિપયો નાની વ પણ ઉપાડ લ છ ત જ ર ત મ ત વો પણ તમની હણ કર છ
મ મીણ સહજમા ઓગળ ય છ અથવા બળ ય છ તમ તઓ થોડામા જ કોમળ થઈ ય છ ત વની વાત થોડામા જ સમ ય છ પછ હઠ કરતા નથી
સમાિધ વણન (દોહરા)
राम-रिसक अर राम-रस कहन सननक दोइ जब समािध परगट भई तब दिबधा निह कोइ 33
यऽ ितबमणमव वष णीतम तऽाितबमणमव सधा कतः ःयात त क मा ित जनः पत नधोऽधः क नो वम वमिधरोहित िनमादः 10
શ દાથ ETHરામ-રિસક=આ મા રામ-રસ=અ ભવ સમાિધ=આ મામા લીન થ િવ ા=ભદ
અથ ndashઆ મા અન આ મ-અ ભવ એ કહવા-સાભળવામા બ છ પણ યાર આ મ યાન ગટ થઈ ય છ યાર રિસક અન રસનો અથવા બીજો કોઈ ભદ રહતો નથી 33
ભ યાઓ પ ટ કરણ (દોહરા)
219
नदन वदन थित करन वण िचतवन जाप पढन पढ़ावन उपिदसन बहिविध ि या-कलाप 34 શ દાથ ETHનદન=રિસક અવ થાનો આનદ વદન=નમ કાર કરવા િત
( િત) = ણગાન કરવા વન ( વણ) =આ મ વ પનો ઉપદશ આદ સાભળવા ચતવન=િવચાર કરવો પ=વારવાર નામ ઉ ચારણ કર પઢન=ભણ પઢાવન=ભણાવ ઉપ દસન= યા યાન દ
અથ ndashઆનદ માનવો નમ કાર કરવા તવન કર ઉપદશ સાભળવો યાન ધર પ જપવો ભણ ભણાવ યા યાન આપ આદ સવ ભ યાઓ છ 34
ોપયોગમા ભોપયોગનો િનષધ (દોહરા)
स ातम अनभव जहा सभाचार तहा नािह करम करम मारग िवष िसव मारग िसवमािह 35 શ દાથ ETH ભાચાર= ભ િ કરમ મારગ (કમમાગ) =બધ કારણ
વ મારગ (િશવ માગ) =મો કારણ િસવમા હ=આ મામા
અથ ndashઉપર કહલી યાઓ કરતા કરતા યા આ માનો અ ભવ થઈ ય છ યા ભોપયોગ રહતો નથી ભ યા કમબધ કારણ છ અન મો ની ા ત આ મ-અ ભવમા છ 35
વળ - (ચોપાઈ)
इिह िबिघ वसत- वसथा जसी कही िजनद कही म तसी ज मादmdashसजत मिनराजा ितनक सभाचारस काजा 36
શ દાથ ETHવ યવ થા=પદાથ વ પ માદસ ત=આ મ-અ ભવમા અસાવધાન ભોપયોગી
220
અથ ndash થકાર કહ છ ક આ ર ત પદાથ વ પ જનરા ક છ ત અમ વણ િનરાજ માદદશામા રહ છ તમન ભ યા અવલબન લ જ પડ છ 36
जहा माद दसा निह ाप तहा अवलब आपनौ आप ता कारन माद उतपाती
गट मोख मारगकौ घाती 37 શ દાથ ETHઅવલબ=આધાર
અથ ndash યા ભ-અ ભ િ પ માદ નથી રહતો યા પોતાન પોતા જ અવલબન અથા ોપયોગ હોય છ તથી પ ટ છ ક માદની ઉ પિ મો માગમા બાધક છ 37
ज माद सजगत गसाई उठिह िगरिह िगदककी नाई ज माद तिज उ त ह ही ितनक मोख िनकट ि ग स ही 38
શ દાથ - સાઈ=સા ગ ક=દડો નાઈ= મ ગ= ખ
અથ ndash િન માદ સ હત હોય છ તઓ દડાની પઠ નીચથી ઉપર ચડ છ અન પાછા નીચ પડ છ અન માદ છોડ ન વ પમા સાવધાન હોય છ તમની ટમા મો બલ લ પાસ જ દખાય છ
િવશષ ndashસા દશામા છ ણ થાનક મ િન છ ત છ ામાથી સાતમામા તમની ટમા મો બલ લ પાસ જ દખાય છ
િવશષ ndashસા દશામા છ ણ થાનક મ િન છ ત છ ામાથી સાતમામા અન સાતમામાથી છ ામા અસ યાત વાર ચડ-ઉતર છ 38
घटम ह माद जब ताई पराधीन ानी तब ताई
221
जब मादकी भता नास तब धान अनभौ परगास 39
શ દાથ ETHજબ તાઈ= યા ધી તબ તાઈ= યા ધી તા=બળ નાસ (નાશ) =ન ટ થાય ધાન= ય પરગાસ ( કાશ) = ગટ થાય
અથ ndash યા ધી દયમા માદ રહ છ યા ધી વન પરાધીન રહ છ અન યાર માદની શ ત ન ટ થઈ ય છ યાર અ ભવનો ઉદય થાય છ 39
વળ Ntilde(દોહરા)
ता कारन जगपथ इत उत िसव मारग जोर परमादी जगक धक अपरमािद िसव ओर 40
શ દાથ ETHજગપથ=સસાર મણનો ઉપાય ઇત=અહ ઉત= યા િસવ-મારગ (િશવમાગ) =મો નો ઉપાય ક=દખ અપરમા દ (અ મા દ) = માદ ર હત
અથ ndashતથી માદ સસાર કારણ છ અન અ ભવ મો કારણ છ માદ વ સસાર તરફ દખ છ અન અ માદ વ મો તરફ દખ છ 40
ज परमादी आलसी िजनहक िवकलप भिर होइ िसथल अनभौिवष ितनहक िसवपथ दिर 41 શ દાથ ETHઆલસી=િન મી િવકલપ (િવક પ) =રાગ- ષની લહરો
ર=ઘણી િસથલ (િશિથલ) =અસમથ િસવપથ= વ પાચરણ
અથ ndash વ માદ અન આળ છ મના ચ મા અનક િવક પો થાય છ અનmdash આ મ-અ ભવમા િશિથલ છ તમનાથી વ પાચરણ ર જ રહ છ 41
ज परमादी आलसी त अिभमानी जीव ज अिवकलपी अनभवी त समरसी सदीव 42
222
मादकिलतः कथ भवित श भावोङलसः कषायभरगौरवादलस ा मादो यतः अतः ःवरसिनभर िनयिमतः ःवभाव भवन मिनः परमश ता ोजित म यत वाङिचरात 11
શ દાથ ETHઅભમાની=અહકાર સ હત અિવકલપી (અિવક પી) =રાગ- ષ ર હત
અથ ndash વ માદ સ હત અન અ ભવમા િશિથલ છ તઓ શર ર આદમા અહ કર છ અન િનિવક પ અ ભવમા રહ છ તમના ચ મા સદા સમતા-રસ રહ છ 42
ज अिवकलपी अनभवी स चतना य त मिनवर लघकालम ह िह करमस म 43
શ દાથ ETH ચતના= ાન-દશન
અથ ndash િનરાજ િવક પ ર હત છ અ ભવ અન ાન-દશન સ હત છ તઓ થોડા જ સમયમા કમર હત થાય છ અથા મો ા ત કર છ 43
ાનમા સવ વ એકસરખા ભાસ છ (કિવ )
जस परष लख परवत चिढ़ भचर-परष तािह लघ लगग भचर-परष लख ताक लघ उतिर िमल दहकौ म भगग तस अिभमानी उ त लग और जीवकौ लघपद दगग अिभमानीक कह तचछ सब गयान जग समता रस जगग 44
શ દાથ ETH ચર=ધરતી પર રહનાર લ =નાનો ઉ ત લગ= મ તક રાખનાર
223
અથ ndash વી ર ત પવત પર ચડલા મ યન નીચનો મ ય નાનો દખાય છ અન નીચના મ યન પવત પર ચડલો મ ય નાનો દખાય છ પણ યાર ત નીચ આવ છ યાર બ નો મ ર થઈ ય છ અન િવષમતા મટ ય છ તવી જ ર ત મ તક રાખનાર અભમાની મ યન બધા મ યો છ દખાય છ અન બધાન ત અભમાની છ દખાય છ પર યાર ાનનો ઉદય થાય છ યાર માન-કષાય ગળ જવાથી સમતા ગટ થાય છ ાનમા કોઈ ના -મો દખા નથી સવ વો એકસરખા ભાસ છ 44
અભમાની વોની દશા (સવયા એક ીસા)
करमक भारी समझ न गनकौ मरम परम अनीित अधरम रीित गह ह ह िह न नरम िच गरम घरमहत चरमकी ि ि स भरम भिल रह ह आसन न खोल मख वचन न बौल िसर नाय ह न डोल मान पाथरक चह ह दखनक हाऊ भव पथक बढ़ाऊ ऐस मायाक खटाऊ अिभमानी जीव कह ह 45
શ દાથ ETHકરમક ભાર =અ યત કમબધવાળા મરમ=રહ ય અધરમ (અધમ) =પાપ નરમ=કોમળ ધરમ=તડકો ચરમ ટ (ચમ ટ) =ઇ યજિનત ાન ચહ (ચય) =જડલા હાઉ=ભયકર બઢાઉ=વધારનાર ખટાઉ=મજ ત
અથ ndash મણ કમ ના તી બધ બા યા છ ઓ ણો રહ ય ણતા નથી અ યત અયો ય અન પાપમય માગ હણ કર છ કોમળ ચ વાળા હોતા નથી તડકાથી પણ અિધક ગરમ રહ છ અન ઇ ય- ાનમા જ લી ર ા છ દખાડવા માટ એક આસન બસી રહ છ અથવા ઊભા રહ છ મૌન રહ છ મહત સમ ન કોઈ નમ કાર કર તો ઉ રમા ગ પણ હલાવતા નથી ણ પ થર જ ખોડ ો હોય દખવામા ભયકર છ સસારમાગન વધારનાર છ માયાચારમા પાકા છ એવા અભમાની વ હોય છ 45
દોષન જ ણ સમ ય છ
224
આ મ ાન થ નથી
ાની વોની દશા (સવયા એક ીસા)
धीरक धरया भव नीरक तरया भय भीरक हरया बरबीर जय उमह ह मारक मरया सिवचारक करया सख ढारक ढरया गन लौस लहलह ह रपक िरझया सब नक समझया सब हीक लघ भया सबक कबोल सह ह बामक बमया दख दामक दमया ऐस रामक रमया नर गयानी जीव कह ह 46
શ દાથ ETHભવનીર=સસાર સ ભીર=સ હ બરબીર=મહાન યો ો ઉમહ=ઉમગ સ હત-ઉ સા હત માર=કામની વાસના લહલહ=લીલાછમ પક રઝયા=આ મ વ પની ચવાળા લ ભયા=નાના બનીન ન તા વક ચાલનાર બોલ=કઠોર વચન બામ=વ તા ખ દામક દમયા= ઃખોની પરપરાનો નાશ કરનાર રામક રમયા=આ મ વ પમા થર થનાર
અથ ndash ધય ધારણ કરનાર છ સસાર-સ ન તરનાર છ સવ કારના ભયોનો નાશ કરનાર છ મહાયો ા સમાન ધમમા ઉ સાહ રહ છ િવષય-વાસનાઓન બાળ નાખ છ આ મ હત ચતવન કયા કર છ ખ-શા તની ચાલ ચાલ છ સ ણોના કાશથી ઝગમગ છ આ મ વ પમા ચ રાખ છ બધા નયો રહ ય ણ છ એવા માશીલ છ ક બધાના નાના ભાઈ બનીન રહ છ અથવા તમની સાર -નરસી વાતો સહન કર છ દયની ટલતા છોડ ન સરળ ચ વાળા થયા છ ઃખ-સતાપના માગ ચાલતા નથી આ મ વ પમા િવ ામ કયા કર છ એવા મહા ભાવ ાની કહવાય છ 46
य वाङश वधािय त कल परि य समम ःवय ःवि य रितमित यः स िनयत सवापराध यतः ब ध वसमप य़ िन यम दत ःव योितर छो छल- चत यामतपणम हमा श ो भव म यत 12
225
સ ય વી વોનો મ હમા (ચોપાઈ)
ज समिकती जीव समचती ितनकी कथा कह तमसती जहा माद-ि या निह कोई िनरिवकलप अनभौ पद सोई 47 पिर ह तयाग जोग िथर तीन करम बध निह होय नवीन जहा न राग दोष रस मोह
गट मोख मारग मख सोह 48 परव बध उदय निह ाप जहा न भद प अर पाप दरव भाव गन िनरमल धारा बोध िवधान िविवध िवसतारा 49 िजनहकी सहज अवसथा ऐसी ितनहक िहरद दिवधा कसी ज मिन छपक िण चिढ़ धाय त कविल भगवान कहाय 50
શ દાથ ETHસમચતી=સમતાભાવવાળા કથા=વાતા મસતી=તમારાથી માદ યા= ભાચાર જોગ િથર તીન =મન-વચન-કાયાના યોગોનો િન હ
નવીન =નવો ( ય) = ભોપયોગ યભાવ=બા અન તરગ બોિધ=ર ન ય છપક ણી=મોહકમનો નાશ કરવાની સીડ ધાય=ચડ
અથ ndashહ ભ ય વો સમતા વભાવના ધારક સ ય ટ વોની દશા તમન ક યા ભાચારની િ નથી યા િનિવક પ અ ભવપદ રહ છ 47 સવ પ ર હ છોડ ન મન-વચન-કાયાના ણ યોગોનો િન હ કર ન બધ પરપરાનો સવર કર છ મન રાગ- ષ-મોહ રહતા નથી તઓ સા ા
226
મો માગની સ ખ રહ છ 48 વબધના ઉદયમા મમ વ કરતા નથી ય-પાપન એકસરખા ણ છ તરગ અન બા મા િનિવકાર રહ છ મના સ ય દશન- ાન-ચા ર ણની ઉ િત પર છ 49 આવી મની વાભાિવક દશા છ તમન આ મ- વ પની િવધા કવી ર ત હોઈ શક ત િનઓ પક ણી ઉપર ચડ છ અન કવળ ભગવાન બન છ 50
દખાવમા ન ોની લાલાશ અથવા ચહરાની વ તા ર હત શર રની ા રહ છ અન તરગમા ોધા દ િવકાર હોતા નથી
ब ध छदा कलयदतल मो म यमत- न यो ोतःफ टतसहजावःथमका तश म
एकाकारःवरसभरतोङ यग भीरधीर पण ान विलतमचल ःवःय लीन म ह न 13 इित मो ो िनबा तः 9
સ ય ટ વોન વદન (દોહરા)
इिह िविध ज परन भय अ करम बन दािह ितनहकी मिहमा जो लख नम बनारिस तािह 51
શ દાથ ETH રન ભય=પ ર ણ ઉ િતન ા ત થયા દા હ=બાળ ન લખ= ણ
અથ ndash આ ર ત આઠ કમ વન બાળ ન પ ર ણ થયા છ તમનો મ હમા ણ છ તન પ ડત બનારસીદાસ નમ કાર કર છ 51
મો ા તનો મ (છ પા છ દ)
भयौ स अकर गयौ िमथयात मर निस म म होत उदोत सहज िजम सकल पकष सिस
कवल रप कािस भािस सख रािस धरम धव किर परन िथित आऊ तयािग गत लाभ परम हव इह िविध अननय भता धरत
गिट बिद सागर थयौ
227
अिवचल अखड अनभय अखय जीव दरव जग मिह जयौ 52
શ દાથ ETH ર ( ર) =છોડ ર ( લ) = ળમાથી કલ પ સિસ ( લ પ શિશ)=અજવા ળયાનો ચ અન ય= ના સમાન બી ન હોય તmdashસવ ઠ
અથ ndash તાનો ર ગટ થયો િમ યા વ ળમાથી ર થ કલ પ નો ચ મા સમાન મ કમ ાનનો ઉદય વ યો કવળ ાનનો કાશ થયો આ માનો િન ય અન ણ આનદમય વભાવ ભાસવા લા યો મ યના આ ય અન કમની થિત ર થઈ મ ય ગિતનો અભાવ થયો અન ણ પરમા મા બ યા આ ર ત સવ ઠ મ હમા ા ત કર ન પાણીના ટ પામાથી સ થવા સમાન અિવચળ અખડ િનભય અન અ ય વ પદાથ સસારમા જયવ ત થયો 52
આઠ કમ નાશ પામવાથી આઠ ણો ગટ થ (સવયા એક ીસા)
गयानावरनीक गय जािनय ज ह स सब दसरनावरनक गयत सब दिखय वदनी करमक गयत िनराबाध सख मोहनीक गय स चािरत िवसिखय आउकमर गय अवगाहना अटल होइ नामकमर गयत अमरतीक पिखय अगर अलघरप होत गो कमर गय अतराय गयत अनत बल लिखय 53
શ દાથ ETHિનરાબાધ રસ=શાતા-અશાતાના ોભનો અભાવ અટલ અવગાહના=ચાર ગિતના મણનો અભાવ અ રતીક=ચમચ ઓથી અગોચર અ અલ =ન ચ ન નીચ
અથ ndash ાનાવરણીય કમના અભાવથી કવળ ાન દશનાવરણીય કમના અભાવથી કવળદશન વદનીય કમના અભાવથી િનરાબાધતા મોહનીય કમના
228
અભાવથી ચા ર આ યકમના અભાવથી અટળ અવગાહના નામકમના અભાવથી અ િતકપ ગો કમના અભાવથી અ લ વ અન તરાયકમનો નાશ થવાથી અનતવીય ગટ થાય છ આ ર ત િસ ભગવાનમા અ ટ કમ ર હત હોવાથી અ ટ ણ હોય છ 53
નવમા અિધકારનો સાર િસ છ ક િમ યા વ જ આ વ બધ છ અન િમ યા વનો અભાવ અથા
સ ય વ ત સવર િન રા તથા મો આ માનો િનજ વભાવ અથા વની કમમળ ર હત અવ થા છવા તવમા િવચારવામા આવ તો મો થતો જ નથી કમ ક િન યનયમા વ બધાયો નથી અબધ છ અન યાર અબધ છ યાર ટશ વનો મો થયો એ કથન યવહાર મા છ ન હ તો ત હમશા મો પ જ
છ
આ વાત જગ િસ છ ક મ ય બી ના ધન ઉપર પોતાનો અિધકાર જમાવ છ ત ખન લોકો અ યાયી કહ છ જો ત પોતાની જ સપિ નો ઉપયોગ કર છ તો લોકો તન યાયશીલ કહ છ એવી જ ર ત યાર આ મા પર યોમા અહકાર કર છ યાર ત અ ાની િમ યા વી થાય છ અન યાર આવી ટવ છોડ ન ત આ યા મક િવ ાનો અ યાસ કર છ તથા આ મકરસનો વાદ લ છ યાર માદ પતન કર ન ય-પાપનો ભદ મટાડ દ છ અન પક ણી ચડ ન
કવળ ભગવાન બન છ પછ થોડા જ સમયમા આઠ કમ ર હત અન આઠ ણ ર હત િસ પદન પામ છ
ય અભ ાય મમતા ર કરવાનો અન સમતા લાવવાનો છ વી ર ત સોનીના સગ સોનાની દ દ અવ થાઓ થાય છ પર ત વણપ ચા જ નથી ગાળવાથી પા સોના સો જ બ રહ છ તવી જ ર ત આ વા મા અના માના સસગથી અનક વશ ધારણ કર છ પર ત ચત યપ ાય ચા જ નથીmdashત તો જ બ રહ છ તથી શર ર િમ યા
અભમાન છોડ ન આ મસ ા અન અના મસ ા થ રણ કર જોઈએ એમ થોડા જ સમયમા આ િનક દ મા ાન અ પકાળમા જ સ પ પ રણમન કર છ અન અિવચળ અખડ અ ય અનભય અન વ પ થાય છ
229
સવિવ ાર (10)
િત ા (દોહરા)
इित ी नाटक थम कहौ मोख अिधकार अब वरन सछपस सवर िवस ी ार 1
અથ ETHનાટક સમયસાર થના મો અિધકારની ણતા કર હવ સવિવ ાર સ પમા કહ એ છ એ 1
नी वा स यक लयम खलान कतभो ऽा दभावान दर भतः ितपदमय ब धमो ल ः श ः श ः ःवरस वरासपणप याचलािच- को क णकटम हमा ःफजित ानपजः 1
સવ ઉપાિધ ર હત આ મા વ પ (સવયા એક ીસા)
कमरिनकौ करता ह भोगिनकौ भोगता ह जाकी भताम ऐसौ कथन अिहत ह जाम एक इन ी आिद पचधा कथन नािह सदा िनरदोष बध मोखस रिहत ह गयानकौ समह गयानगमय ह सभाव जाकौ लोक ापी लोकातीत लौकम मिहत ह स बस स चतनाक रस अस भय ऐसौ हस परम पनीतता सिहत ह 2
શ દાથ ETH તા=સામ ય અ હત= કરનાર પચધા=પાચ કારની લોકાતીત=લોકથી પર મ હત= જનીય પરમ નીત=અ યત પિવ
અથ ETH ના સામ યમા (ત) કમનો કતા છ અન કમનો ભો તા છ એમ કહ હાિનકારક છ પચ યભદ કથન મા નથી સવ દોષ ર હત છ ન કમથી બધાય છ ન ટ છ ાનનો િપડ અન ાનગોચર છ લોક યાપી છ
230
લોકથી પર છ સસારમા જનીય અથા ઉપાદય છ ની િત છ મા ચત યરસ ભય છ એવો હસ અથા આ મા પરમ પિવ છ 2
યવહારનય વન કમનો કતા-ભો તા કહ છ પર વા તવમા વ કમનો કતા-ભો તા નથી પોતાના ાન-દશન વભાવનો કતા-ભો તા છ
क व न ःवभावोऽःय िचतो वदियत ववत अ ानादव कताय तदभावादकारकः 2
વળ (દોહરા)
जो िनहच िनरमल सदा आिद मधय अर अत सो िच प बनारसी जगत मािह जयवत 3
શ દાથ ETHિનહચ=િન યનયથી િનમલ=પિવ ચ પ=ચત ય પ
અથ ETH િન યનયથી આદ મ ય અન તમા સદવ િનમળ છ પ બનારસીદાસ કહ છ ક ત ચત યિપડ આ મા જગતમા સદા જયવત રહ 3
વા તવમા વ કમનો કતા-ભો તા નથી (ચોપાઈ)
जीव करम करता निह ऐस रस भोगता सभाव न तस िमथयामितस करता होई गए अगयान अकरता सोई 4
અથ ETH વ પદાથ વા તવમા કમનો કતા નથી અન ન કમરસનો ભો તા છ િમ યામિતથી કમનો કતા-ભો તા થાય છ અ ાન ર થતા કમનો અકતા-અભો તા જ થાય છ 4
अकता जीवोऽय ःथत इित वश ः ःवरसतः ःफर च योितिभछ रतभवनाभोगभवनः तथा यःयासौ ःया दह कल ब धः कितिभः स ख व ानःय ःफरित म हमा कोऽ प गहनः 3 અ ાનમા વ કમનો કતા છ (સવયા એક ીસા)
231
िनहच िनहारत सभाव यािह आतमाकौ आतमीक धरम परम परकासना अतीत अनागत बरतमान काल जाकौ कवल सवरप गन लोकालोक भासना सोई जीव ससार अवसथा मािह करमकौ करतासौ दीस लीए भरम उपासना यह महा मोहकौ पसार यह िमथयाचार यह भौ िवकार यह िववहार वासना 5
શ દાથ ETHિનહારત=જોવાથી ઉપાસના=સવા પસાર=િવ તાર િમ યાચાર=િનજ વભાવથી િવપર ત આચરણ ભૌ=જ મ-મરણ પ સસાર યવહાર=કોઈ િનિમ ના વશ એક પદાથન બી પદાથ પ ણનાર ાનન યવહારનય કહ છ મ કmdashમાટ ના ઘડાન ઘીનો ઘડો કહવો
અથ ndashિન યનયથી ઓ તો આ આ માનો િનજ વભાવ પરમ કાશ પ છ અન મા લોકાલોકના છએ યોના ત ભિવ ય વતમાનના િ કાળવત અનત ણ-પયાયો િતભાિસત થાય છ ત જ વ સસાર દશામા િમ યા વની સવા કરવાથી કમનો કતા દખાય છ આ િમ યા વની સવા મોહનો િવ તાર છ િમ યાચરણ છ જ મ-મરણ પ સસારનો િવકાર છ યવહારના િવષય ત આ માનો અ વભાવ છ 5
મ વ કમનો અકતા છ તમ અભો તા પણ છ (ચોપાઈ)
यथा जीव करता न कहाव तथा भोगता नाम न पाव ह भोगी िमथयामित माही गय िमथयात भोगता नाही 6
અથ ETH વી ર ત વ કમનો કતા નથી તવી જ ર ત ભો તા પણ નથી િમ યા વના ઉદયમા કમનો ભો તા છ િમ યા વના અભાવમા ભો તા નથી 6
232
भो व न ःवभावोऽःय ःमतः कत वव चतः अ ानादव भो ाऽय तदभावादवदकः 4
અ ાની વ િવષયનો ભો તા છ ાની નથી (સવયા એક ીસા)
जगवासी अगयानी ि काल परजाइ ब ी सो तौ िवष भोगिनकौ भोगता कहायौ ह समिकती जीव जोग भोगस उदासी तात सहज अभोगता गरथिमम गायौ ह याहा भाित वसतकी वसथा अवधािर बध परभाऊ तयागी अपनौ सभाउ आयौ ह िनरिवकलप िनरपािध आतम अरािध सािध जोग जगित समािधम समायौ ह 7
શ દાથ ETHજગવાસી=સસાર િવષ(િવષય) =પાચ ઇ ય અન મનના ભોગ ગરથિનમ=શા ોમા અવધા ર=િનણય કર ન ધ= ાની જોગ ગિત=યોગ િન હનો ઉપાય
અથ ndashશા ોમા મ ય આદ પયાયોમા હમશા અહ રાખનાર અ ાની સસાર વન પોતાના વ પનો ાતા ન હોવાથી િવષયભોગોનો ભો તા ક ો છ અન ાની સ ય ટ વનો ભોગોથી િવર તભાવ રાખવાન કારણ િવષય ભોગવવા છતા પણ અભો તા ક ો છ ાનીઓ આ ર ત વ વ પનો િનણય કર ન િવભાવભાવ છોડ વભાવ હણ કર છ અન િવક પ તથા ઉપાિધ ર હત આ માની આરાધના અથવા યોગ-િન હમાગ હણ કર ન િનજ- વ પમા લીન થાય છ 7
अ ानी कितःवभाविनरतो िन य भव दको ानी त कितःवभाव वरतो नो जातिच दकः
इ यव िनयम िन य िनपणर ािनता य यता श का ममय महःयचिलतरास यता ािनता 5
ાની કમના કતા-ભો તા નથી એ કારણ (સવયા એક ીસા)
233
िचनम ाधारी व धमर अिधकारी गन रतन भडारी अपहारी कमर रोगकौ पयारौ पिडतनकौ हसयारौ मोख मारगम नयारौ पदगलस उजयारौ उपयोगकौ जान िनज पर त रह जगम िवर गह न मम मन वच काय जोगकौ ता कारन गयानी गयानावरनािद करमकौ करता न होइ भोगता न होइ भोगकौ 8
શ દાથ ETHચ ા=ચત ય ચ વ=િન ય અપહાર કમરોગક =કમ પી રોગનો નાશ કરનાર યારૌ (હો યાર)= વીણ ઉ યારૌ= કાશ ઉપયોગ= ાનદશન ત (ત વ) =િનજ વ પ િવરત (િવર ત)=વરાગી મમ (મમ વ) =પોતાપ
અથ ETHચત ય-ચ નો ધારક પોતાના િન ય વભાવનો વામી ાન આદ ણ પ ર નોનો ભડાર કમ પ રોગોનો નાશ કરનાર ાનીઓન િ ય મો માગમા શળ શર ર આદ લોથી ભ ાનદશનનો કાશક િનજ-પર ત વનો ાતા સસારથી િવર ત મન-વચન-કાયાના યોગોના મમ વ ર હત હોવાના કારણ ાની વ ાનાવરણા દ કમ નો કતા અન ભોગોનો ભો તા થતો નથી 8
ानी करोित न न वदयत च कम जानाित कवलमय कल त ःवभावम जान पर करणवदनयोरभावा- छ ःवभाविनयतः स ह म एव 6
(દોહા)
िनरिभलाष करनी कर भोग अरिच घट मािह तात साधक िस सम करता भगता नािह 9
234
શ દાથ ETHિનર ભલાષ=ઇ છા ર હત અ ચ=અ રાગનો અભાવ સાધક=મો નો સાધક સ ય ટ વ ગતા(ભો તા) ભોગવનાર
અથ ndashસ ય ટ વ ઇ છા ર હત યા કર છ અન તરગ ભોગોથી િવર ત રહ છ તથી તઓ િસ ભગવાન સમાન મા ાતા- ટા છ કતા-ભો તા નથી 9
य त कतारमा मान पय त तमसा तताः सामा यजनव षा न मो ोऽ प मम ताम 7 અ ાની વ કમનો કતા-ભો તા છ એ કારણ (કિવ )
जय िहय अध िवकल िमथयात धर मषा सकल िवकलप उपजावत गिह एकत पकष आतमकौ करता मािन अधोमख धावत तय िजनमती दरबचािर ी कर करनी करतार कहावत विछत मकित तथािप मढ़मित िवन समिकत भव पार न पावत 10
અથ ETH દયનો ધ અ ાની વ િમ યા વથી યા ળ થઈન મનમા અનક કારના ઠા િવક પો ઉ પ કર છ અન અનકાત પ હણ કર ન આ માન કમનો કતા માની નીચ ગિતનો પથ પકડ છ ત યવહાર સ ય વી ભાવચા ર િવના બા ચા ર નો વીકાર કર ન ભ યાથી કમનો કતા કહવાય છ ત ખ મો તો ચાહ છ પર િન ય સ ય વ િવના સસાર-સ ન તર શકતો નથી 10
ना ःत सव ऽ प स ब धः परि या मत वयोः कतकम वस ब धाभाव त कतता कतः 8
વા તવમા વ કમનો અકતા છ એ કારણ
(ચોપાઈ)
235
चतन अक जीव लिख लीनहा पदगल कमर अचतन चीनहा बासी एक खतक दोऊ जदिप तथािप िमल निह कोऊ 11
અથ ETH વ ચત યચ ણી લી અન લકમન અચતન ઓળખી લી જોક એ બન એક ાવગાહ છ તોપણ એકબી ન મળતા નથી 11
વળ Ntilde(દોહરા)
िनज िनज भाव ि यासिहत ापक ािप न कोइ कतार पदगल करमकौ जीव कहास होइ 12
શ દાથ ETH યાપક= યાપ વશ કર યાિપ= મા યાપ મા વશ કર
અથ ndashબ યો પોતપોતાના ણ-પયાયમા રહ છ કોઈ કોઈ યા ય-યાપક નથી અથા વમા ન તો લનો વશ થાય છ અન ન લમા વનો વશ થાય છ તથી વ પદાથ પૌ લક કમ નો કતા કવી ર ત હોઈ
શક 12
एकःय वःतन इहा यतरण साध स ब ध एव सकलोऽ प यतो िन ष ः त कतकमघटना ःत न वःतभद पय वकत मनय जना त वम 9
અ ાનમા વ કમનો કતા અન ાનમા અકતા છ (સવયા એક ીસા)
जीव अर पदगल करम रह एक खत जदिप तथािप स ा नयारी नयारी कही ह लकषन सवरप गन परज कित भद दहम अनािदहीकी दिवधा हव रही ह एतपर िभ ता न भास जीव करमकी जौल िमथयाभाव तौल िध बाउ बही ह
236
गयानक उदोत होत ऐसी सधी ि ि भई जीव कमर िपडकौ अकरतार सही ह 13
શ દાથ ETHસ ા=અ ત વ િવધા=ભદભાવ િધ=ઉલટ ધી ટ=સાચી ા સહ =ખરખર
અથ ndashજો ક વ અન પૌ લક કમ એક ાવગાહ થત છ તોપણ બ ની સ ા દ દ છ તમના લ ણ વ પ ણ પયાય વભાવમા અના દનો જ ભદ છ આટ હોવા છતા પણ યા ધી િમ યાભાવનો ઉલટો િવચાર ચાલ છ યા ધી વ- લની ભ તા ભાસતી નથી તથી અ ાની વ પોતાન કમનો કતા માન છ પણ ાનનો ઉદય થતા જ એ સ ય ાન થ ક ખરખર વ કમનો કતા નથી
િવશષ ndash વ લ ણ ઉપયોગ છ લ લ ણ પશ રસ ગધ વણ છ વ અ િતક છ લ િતક છ વના ણ દશન ાન ખ આદ છ લના ણ પશ રસ ગધ વણ આદ છ વની પયાયો નર-નારક આદ છ લની પયાયો ટ પ થર વી આદ છ વ અબધ અન અખડ ય છ લમા ન ધ- પ છ તથી તના પરમા મળ છ અન ટા પડ છ ભાવ એ
છ ક બ ના ય કાળ અન ભાવના ચ ટય દા દા છ અન દ દ સ ા છ બ ય પોતાના જ ણ-પયાયોના કતા-ભો તા છ કોઈ કોઈ બી ના કતા-ભો તા નથી 13
વળ Ntilde(દોહરા)
एक वसत जसी ज ह तास िमल न आन जीव अकरता करमकौ यह अनभौ परवान 14
અથ ETH પદાથ વો છ ત તવો જ છ તમા અ ય પદાથ મળ શકતો નથી તથી વ કમનો અકતા છ એ િવ ાનથી સવથા સ ય છ 14
य त ःवभाविनयम कलय त नम- म ानम नमहसो बत त वराकाः कव त कम तत एव ह भावकम- कता ःवय भवित चतन एव ना यः 10
237
અ ાની વ અ ભભાવોનો કતા હોવાથી ભાવકમનો કતા છ (ચોપાઈ)
जो दरमती िवकल अगयानी िजिनह स रीित पर रीित न जानी माया मगन भरमक भरता त िजय भाव करमक करता 15
અથ ETH થી યા ળ અન અ ાની છ તઓ િનજ-પ રણિત અન પર-પ રણિતન ણતા નથી માયામા મ ન છ અન મમા લલા છ તથી તઓ ભાવકમના કતા છ 15
ज िमथयामित ितिमरस लख न जीव अजीव तई भािवत करमक करता ह िह सदीव 16 ज अस परनित धर कर अह परवान त अस पिरनामक करता ह िह अजान 17
અથ ETH િમ યા ાનના ધકારથી વ-અ વન ણતા નથી તઓ જ હમશા ભાવકમના કતા છ 16 ઓ િવભાવપ રણિતન કારણ પરપદાથ મા અહ કર છ ત અ ાની અ ભાવોના કતા હોવાથી ભાવકમ ના કતા છ 17
काय वादकत न कम न च त जीवक यो यो- र ायाः कतः ःवकायफलभ भावानषगा कितः नकःयाः कतरिच वलसना जीवोऽःय कता ततो जीवःयव च कम त चदनग ाता न य प लः 11
આ િવષયમા િશ યનો (દોહરા)
िशषय कह भ तम क ौ दिबिध करमकौ रप दरब कमर पदगल मई भावकमर िच प 18 करता दरिवत करमकौ जीव न होइ ि काल अब यह भािवत करम तम कहौ कौनकी चाल 19
238
करता याकौ कौन ह कौन कर फल भोग क पदगल क आतमा क दहकौ सजोग 20
અથ ETHિશ ય કર છ ક હ વામી આપ ક ક કમ વ પ બ કાર છ એક લમય યકમ છ અન બી ચત યના િવકાર પ ભાવકમ છ 18 આપ એમ પણ ક ક વ યકમ નો કતા કદ ણ કાળમા પણ થઈ શકતો નથી તો હવ આપ કહો ક ભાવકમ કોની પ રણિત છ 19 આ ભાવકમ નો કતા કોણ છ અન તમના ફળનો ભો તા કોણ છ ભાવકમ નો કતા-ભો તા લ છ અથવા વ છ અથવા બ ના સયોગથી કતા-ભો તા છ 20
આ િવષયમા ી સમાધાન કર છ (દોહરા)
ि या एक करता जगल य न िजनागम मािह अथवा करनी औरकी और कर य नािह 21 कर और फल भोगव और बन निह एम जो करता सो भोगता यह जथावत जम 22 भावकरम करत ता सवयिस निह होइ जो जगकी करनी कर जगवासी िजय सोइ 23 िजय करता िजय भोगता भावकरम िजयचाल पदगल कर न भोगव दिवधा िमथयाजाल 24 तात भािवत करमक कर िमथयाती जीव सख दख आपद सपदा भज सहज सदीव 25
શ દાથ ETH ગલ ( ગલ) =બ જનાગમ ( જન+આગમ) = જનરાજનો ઉપદશ જથાવત=વા તવમા કત યતા=કાય વયિસ =પોતાની મળ જગવાસી જય=સસાર વ જય ચાલ= વની પ રણિત િવધા=બ તરફ કાવ હોવો આપદ=ઇ ટ િવયોગ અિન ટ સયોગ સપદા=અિન ટ િવયોગ ઇ ટ સયોગ =ભોગવ