A. van Noort - Vergeltungswaffe 1 in Warmond

Uitgave van het Historisch Genootschap ‘Warmelda’

Schatkamer van de Warmondse geschiedenis

No. 12.c - April 2015

Secretariaat: Kloosterwei 113, 2361 XH Warmond – Website: warmelda.nl

1

Vergeltungswaffe 1 in

Warmond

Door André van Noort

Wie wel eens een wandeling door het Bos van Krantz gemaakt heeft, zal wellicht ooit tussen de vijver en het Huys te Warmont een rij betonblokken in de grond hebben zien liggen. Deze was een aantal jaren geleden nauwelijks zichtbaar, maar bij de renovatie van het bos is ze weer boven water gekomen. De betonblokken zijn de fundering van een V1-baan, welke door de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog gelegd is. Een oorlogsdagboek van Ria Schouten uit Warmond gaf veel nieuwe informatie. Waarom en wanneer werd genoemde baan gebouwd en is ze uiteindelijk ook gebruikt?

Operatie Pappdeckel

Een bezoek aan het Crash luchtoorlog- en verzetsmuseum in Aalsmeer leverde onverwacht veel interessante informatie over de V1 op. De vraag waarom die V1 in Warmond kwam, werd ruimschoots beantwoord. In dit verband wil ik de heer D.E. Weber van genoemd museum bedanken voor het ter beschikking stellen van genoemde informatie.

Als reactie op de geallieerde bombardementen op Duitse steden hadden de Duitsers zogenaamde V-wapens ofwel

Vergeltungswaffen ontwikkeld. Één van die wapens was de V1, een onbemand straalvliegtuig (cruise missile) dat met een springlading van 850 kg tot 280 km. ver vloog. De V1 (zo groot als een sportvliegtuig en 2000 kilo zwaar) moest worden afgeschoten met een stalen stoomcatapult, een staalconstructie van 45 meter lengte en 5 meter hoog, die lastig te camoufleren was.

Één week na de geallieerde invasie in Normandië, op 12 juni 1944, werden de V1’s voor het eerst ingezet. Het plan was om in één nacht 500 V1’s af te schieten op Londen. Er werden door kinderziektes uiteindelijk maar tien V1’s afgeschoten waarvan er maar vier Engeland bereikten. Er volgde een “kat en

V1 onderweg naar Antwerpen in 1944/1945,

(c) Jan B.H.A. Vervloedt / CC BY-SA



No. 12.c - April 2015


2

muis” spel waarbij tientallen stellingen werden gebouwd en weer stukgebombardeerd. Toch werden er 7578 V1’s afgevuurd. Waarvan er veel neerstortten of werden neergeschoten door Engelse vliegtuigen of door radargeleid luchtdoelgeschut. Minder dan de helft bereikte Londen.

België en het Zuiden van Nederland werden bevrijd en de Duitsers vluchtten. Maar na de slag om Arnhem in september 1944 voelden de Duitsers zich weer veilig achter de grote rivieren. Vandaar was het te ver voor de V1 om Engeland te kunnen bereiken, maar in 1945 kwam de nieuwe versie V1-E1 beschikbaar die iets sneller en verder vloog. Daarmee kon Londen vanuit West-Nederland toch nog gehaald worden. Met operatie Pappdeckel moesten nog 276 V1-E1’s richting Engeland afgevuurd worden. Daarvoor moesten vóór 20 maart 1945 21 stellingen aan de kust in de Randstad gebouwd worden tussen Katwijk en Schoorl. We weten niet welke van die

geplande stellingen ook echt gebouwd zijn.

Wel zeker is dat in Kennemerland stellingen gebouwd zijn waarmee in de laatste week van maart 1945 Londen bestookt is. Vanuit Lisse (de Keukenhof) Vogelenzang (twee plaatsen: aan de Bekslaan en het Huis te Vogelenzang). Voor deze opdracht kwam de 11e Batterij uit de regio Dordrecht naar Lisse en Vogelenzang nadat op 20 maart haar oude stellingen (Vlaardingen, Puttershoek en Ypenburg) waren weggebombardeerd.

Op andere plaatsen was ook nog begonnen met reservestellingen zoals in Warmond, bij Heemstede (Leiduin/Woestduin) en Aerdenhout (Naaldenveld) Deze reservestellingen werden niet afgebouwd.

Van een aantal andere stellingen weten we niet zeker of ze ooit werden afgebouwd of gebruikt, zoals Bergen 2x en Castricum. Uit de vele bombardementen op bruggen en spoorlijnen bleek dat de geallieerden wel ongeveer door

Tekening van de bijna 50 meter lange baan, die op de fundering gebouwd had moeten worden. Het beton dat in de

grond gestort werd, is diepzwart gedrukt. Daaronder de opbouwfase met een hijskraan (nooit begonnen).

(met dank aan Dick Weber).



No. 12.c - April 2015


3

hadden wat er speelde en de meeste stellingen werden door het verzet gemeld aan Londen. Toch werd hier in de regio geen enkele stelling echt geraakt door vliegtuigen. Trouwens, men vond inmiddels de V2 veel gevaarlijker.

Tussen 19 en 29 Maart 1945 werden nog vele V1-E1’s afgevuurd. Nadat op 23 maart de geallieerden in Duitsland de Rijn en het hoofdkwartier bij Deventer bedreigden, kregen op 28 maart de V1 en V2 batterijen opdracht zelf hun stellingen op te blazen en naar Noord-Duitsland te vertrekken. De V-eenheden zouden niet meer in actie komen en op 5 mei was de oorlog voorbij.1

Evacuatie

Ria Schouten schreef op 5 maart 1945 in haar dagboek dat Warmond een V1 kreeg en dat daardoor half Warmond moest evacueren. Daarmee bedoelde ze de omgeving van het Bos van Krantz. Wim Slingerland, die met zijn ouders en zuster in het huis Verlengde Dorpsstraat B191a (nu Burgemeester Ketelaarstraat 30) woonde, kon zich herinneren dat de Verlengde Dorpsstraat ter hoogte van het (nu gedempte) slootje naast het huis Verlengde Dorpsstraat B195 (nu Burgemeester Ketelaarstraat 34) door twee verplaatsbare barricaden bestaande uit hout met prikkeldraad afgesloten was. Alle mensen achter die barricaden moesten hun huis uit.2

Die mensen of families waren: Van der Krogt (nr. B195), Van den Berg (B197), Van Noort (B199), Sikking (B201), Onderwater (B203),

1 Met dank aan Dick Weber, Crash luchtoorlog- en

verzetsmuseum. 2 Mededeling Wim Slingerland op 22 maart 2010.

Visch (B336), Van Noort (B338), De Greef (B340), Van der Voort (B342). Albert Oudshoorn (B334, ’t Fort) mocht nog blijven zitten. Ook de familie Heemskerk van boerderij Welgelegen (nu Beatrixlaan 14 en 16), Heemskerk van boerderij Bosch-hoeve (nu Herenweg 86a), Zwetsloot, Van Dijk3 en Ter Beek (nu Herenweg 139) moesten hun huizen uit.4

3 De huizen van G. Zwetsloot en D. van Dijk

stonden aan de Herenweg tegenover de ingang

van het Bos van Krantz. 4 Mededelingen van Wim van Noort, Bertus

Heemskerk op 25 maart 2010 en Leo Heemskerk

op 29 maart 2010 en L.H.J. Kortekaas,

Huisnummering Warmond.

Fundamenten van de Warmondse V1-stelling in

het Bos van Krantz. (foto André van Noort)



No. 12.c - April 2015


4

Leo Heemskerk vertelde dat zijn familie binnen 24 uur de boerderij aan de Herenweg (Bosch-Hoeve) moest verlaten. Zijn moeder stapte direct op de fiets om bij familie in Lisse naar een onderkomen te informeren. De koeien werden op hun tocht bij de Beekbrug in de Engel gesplitst in twee groepen. Ze werden ondergebracht bij boer Willem Heemskerk (boerderij Beekbrug) en boer Rotteveel bij Dever. Één koe ging ter hoogte van de Wasbeeklaan in de berm liggen omdat ze moest kalven. Deze koe kwam bij boer Dammas van Rijn aan de Wasbeeklaan terecht.

De familie Heemskerk is in totaal zes weken weggeweest. Al die tijd heeft de boerderij leeggestaan. Leo verbleef met zijn ouders en zijn broers Aad en Jan bij genoemde Rotteveel in Lisse, zijn broer Koos bij genoemde Willem Heemskerk, zijn broer Kees bij familie in Voorhout en zijn zusters Trees en Riet bij boer Verkleij (vlakbij waar nu Motel Sassenheim is) in Sassenheim. Zijn zuster Corrie was al bij Verkleij omdat ze daar in de kost was. Leo had nog drie zusters (Nel, Bertha en Annie), maar die waren al het huis uit. Zij waren als hulp in de huishouding elders.5

Volgens verzetsberichten moest zelfs de familie Krantz, die het Huys te Warmont bewoonde, weg. Er zou namelijk een raketbomstartplaats komen. Genoemde familie moest al op 28 februari 1945 om 18:00 uur het landgoed verlaten hebben. Het Huys was nodig

5 Mededelingen Leo Heemskerk op 29 maart 2010

en op 31 maart 2010.

voor het huisvesten van W.L.- rood, een Flak-eenheid compleet met staf.6

Genoemde families moesten uit veiligheidsoverwegingen geëvacueerd worden. Die V1-banen werden immers om de haverklap gebombardeerd. Zo’n bombardement vond op 3 maart 1945 aan het eind van de middag plaats. Twee Engelse jagers wierpen ieder twee bommen af. De bommen van het ene vliegtuig vielen in weilanden ten noordwesten van Warmond en richtten weinig schade aan. De bommen van het andere vliegtuig troffen wel doel. Één bom kwam neer op de oostelijke gevel van het houten huisje van de familie Van Raay. Het huisje was gedeeltelijk vernietigd en voor de rest ingedrukt en ontzet. Brand brak niet uit. De heer en mevrouw Van Raay en hun zoon Jozef werden door omwonenden uit hun huisje gehaald en bij buren ondergebracht. Zij waren niet zwaar gewond.

De andere bom kwam neer op de stal van boer C. van der Voort. De bom sloeg in in de oostelijke hoek van dit gebouw en veroorzaakte direct brand. Niemand raakte gewond. Één koe kreeg scherven in de buik. Het vee werd door personeel en toegeschoten hulp onmiddellijk losgemaakt en uit de stal gedreven. De brandweer slaagde erin de brand tot het getroffen gebouw te beperken. Het gebouw brandde geheel uit. Hooiberg, een ander groot stalgebouw en het woonhuis

6 Flak = Flugabwehrkanone of

Fliegerabwehrkanone. Dit is het LW 155 Flak

Regiment 11e of 12

e Batterie. Rood staat voor rode

kraagpatten. E-mails van Lodewijk Grooters en Dick

Weber dd. 19 en 20 oktober 2006.



No. 12.c - April 2015


5

bleven gespaard. Alleen de ruiten werden ingedrukt.7

De vraag is of de Engelsen van de aanleg van de V1-baan wisten. Een groot geheim was het niet. Het verzet wist ervan en ook Ria Schouten maakte er in haar dagboek melding van, dus de Warmonders waren op de hoogte. Vreemd is wel dat de Engelsen na 3 maart niet

7 Rapport van Th.R. de Vroomen, commandant der

luchtbescherming Gemeente Warmond, dd. 3

maart 1945. Volgens Ina van der Vooren-van der

Voort (mededeling op 24 maart 2010) was er ook

nog een derde bom. Deze verdween onontploft in

de vijver van de boerderij. Later werd dit projectiel

bij werkzaamheden aan de vijver teruggevonden.

meer in de nabije omgeving van het Bos van Krantz gebombardeerd hebben. Als ze van die V1-installatie geweten hadden, dan zouden ze zeker vaker in actie gekomen zijn. Kortom, de schrik zat er goed in en vandaar dat de Duitsers besloten om de directe omgeving maar te ontruimen.

Italianen

Toen de baan gebouwd werd, waren er opvallend veel Italianen aanwezig. Op 22 maart 1945 schreef Ria Schouten in haar dagboek dat er uit het huisje van boswachter B.

Tekening van Dick Weber voorstellende de fundering van de Warmondse V1-baan met afmetingen

(met dank aan Dick Weber).



No. 12.c - April 2015


6

ter Beek bij het Bos van Krantz een klein soldaatje op haar af kwam rennen. Hij bood haar een stuk zeep aan. Ria was daar erg blij mee omdat zeep erg schaars geworden was. Ze zei tegen hem: “Ist das für mir?”, maar de man trok zijn schouders op en rende terug. De toekijkende soldaten moesten er erg om lachen. Later kwam Ria erachter dat het om

een Italiaan ging en dat er nog meer Italianen in het bos waren. Zij zaten in het huisje van Ter Beek.8

Ook Wim Slingerland vertelde over een Italiaan, die het slootje bij Burgemeester Ketelaarstraat 34 overstak om bij hem en zijn ouders op bezoek te komen. Wim herinnerde dat hij een fotootje liet zien met de mededeling “sorello”. Wim heeft toen uitgezocht dat “sorello” zuster betekende. Deze Italiaan kwam uit Sicilië en na de oorlog heeft de familie Slingerland met hem via een professor van het Seminarie, die voor een goede sigaar de briefjes vertaalde, nog gecorrespondeerd.9

Waarom waren er Italianen aanwezig? Zouden ze iets met de bouw van de V1 te maken hebben gehad? Die kans is zeer groot aanwezig aangezien het feit die Italianen na de capitulatie van Italië op 8 september 1943 ineens krijgsgevangen van de Duitsers waren geworden. De Duitsers konden hen goed gebruiken om dwangarbeid te verrichten.

Volgens verzetsberichten waren de Italianen, die bezig waren beton te storten, op zondag 25

8 Dagboek van Ria Schouten 15 september 1944 -

15 september 1945. Ria Schouten was de dochter

van kolenboer W.J.C. Schouten en C. Lute. Ze

woonde in het huis Warmundastraat 11. 9 Mededeling Wim Slingerland op 22 maart 2010.

maart 1945 vertrokken en waren er twee mannen van de beruchte Herman Göring-divisie aangekomen. Er zouden er nog zes komen, maar die waren onderweg verongelukt.10 Wat die mannen kwamen doen, is een raadsel. Ook Ria Schouten schreef dat de Italianen vertrokken waren. Ze had immers

in de nacht van 25 en 26 maart auto’s en veel geschreeuw gehoord. Maar op 28 maart schrijft ze in haar dagboek dat er weer andere Italianen in het huisje van Ter Beek gekomen waren.

Op 29 maart 1945 schreef Ria dat alle soldaten (inclusief de Italianen) uit het bos vertrokken waren, dat er drie Italianen waren ondergedoken en dat er geen V1 kwam. Die V1-baan in het Bos van Krantz is nimmer afgebouwd11 en er is daarom ook nooit een V1

10

E-mails Lodewijk Grooters en Dick Weber dd. 19

en 20 oktober 2006. 11

Mededelingen van Ina van der Vooren-van der

Voort en van Annie van Niekerk-van Noort op 24

maart 2010.

Soldaten trekken een V1 naar een stelling, 1944/1945

(Bundesarchiv, Bild 146-1973-029A-24A / Lysiak / CC-

BY-SA)



No. 12.c - April 2015


7

afgevuurd.12 Dat de baan nimmer afgebouwd is, is ook goed te zien aan de betonnen funderingen. Hierin zijn geen metaalsporen aangetroffen.

Op 24 maart werd een trein, die met 120 V1’s onderweg was naar Nederland gestopt en naar de Eifel gestuurd. Dat toont aan dat men rond die dag besloot de operaties te stoppen. Het quotum van 276 wat toen al bijna gehaald.13 Er was geen noodzaak meer de Warmondse baan af te bouwen.

12

Leo Heemskerk vertelde op 29 maart 2010 dat

de V1 nooit in Warmond afgeschoten is. Hij denkt

dat tijdgebrek (de oorlog was immers al bijna

afgelopen) en een instabiele bodem daarin een rol

gespeeld hebben. 13

E-mail van Dick Weber dd. 8 april 2010.

Slot

De funderingen in het Bos van Krantz zijn een tastbare herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en de V1 in het bijzonder. Jammer dat er nog geen bordje met informatie bij geplaatst is. Voor veel boswandelaars is nu niet bekend wat genoemde funderingen precies betekenen.



No. 12.c - April 2015


8

In de serie Warmondse bijdragen zijn eerder verschenen:

A.G. van der Steur. Het aantal inwoners van Warmond in de loop der eeuwen. nr. 1.

K.C. Tammes. Nederzettingsgeografie der gemeente Warmond. nr. 2.

A.G. van der Steur. Inbrekers in de Warmondse buitenplaatsen Oostergeest en Schoonoord in 1726 en 1727 /

Aantekeningen van wijlen W. C. H. Machen betreffende Warmondse geschiedenis en Warmondse geslachten. nr. 3.

A.G. van der Steur. Een Warmondse boerenboekhouding uit de tijd van de veepest (1742-1749). nr. 4.

A.G. van der Steur. De Warmondse kunstschilder Quirinus van Briemen (Leiden 1693- Warmond 1774). nr. 5.

A.G. van der Steur. De buitenplaats Leevliet te Warmond en haar bewoners. nr. 6.

A.G. van der Steur. De Warmondse kunstschilder Quirinus van Briemen (Leiden 1693-Warmond 1774) : een aanvulling.

nr. 7.

A.G. van der Steur. Johan van Duvenvoirde en Woude (1547-1610), heer van Warmond, admiraal van Holland. nr. 8.

S.J. Fockema Andreae. Warmond, Valkenburg en Oegstgeest. nr. 9.

J.G.N. Renaud. Warmond of Voorhout? Overdruk uit Castellogica / Nederlandse Kastelenstichting. nr. 10.

J.G.N. Renaud. Warmond of Voorhout II? Overdruk uit Castellogica / Nederlandse Kastelenstichting. nr. 11.

Warmelda publiceerde ook:

Molens in Warmond

J. Schrage

& H. Roest

De Kunst van het

Boerenleven

Geschiedenis van

Warmondse boerderijen

A. van Noort

& H. Roest

Chaerte vande Vrye

Heerlickheydt

Warmondt

Een pre-kadastrale kaart

uit 1667, vervaardigd

door Johan Dou(w)

A.G. van der Steur

Straatnamen in

Warmond

A. van Noort

A. van Noort - Vergeltungswaffe 1 in Warmond

Documents