A lS 1 - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D01910/1998_2/1998_2_UNALIH1.pdf · 2017-11-14 · 40 islamiyat I (1998), say1 2 DHime, b 118)'nin Hz Peygamber'e ref ettigi munkatt bir rivayet

• A • A

lS a 1 a u s; a y 1 1 k a r a 1?tlrma

MEHMED S HATlBOCLU Ktiltiirel Mirastnuzt Tenkid Zan1reti

• Ail DERE .

de r g

Rivayet Malzeme$inde Toplumsal Degi~imin tzleri

lSMAlL HAKKI (JNAI Hz Peygamber'in Dilinde Konu~turulan Tarih:

'Yere Batmlacak Ordu' Rivayeti

, ADlL \=lFT\=1 . Gelenek ve Modern Durum Araslhda Fazlur Rahman ya da

'Anlam Sorunu' ve 'Anlama Sorunu'

ABDULLAH ~AH1N . Ki§ilik Geli§imi ve Din Egitimi: Din Egitiminin Teolojik ve Egitimsel Temellerine Ui§kin Diyalektik/Hermenutik Kuramsal Bir: Yakla§Jm

HlDAYET ~EFKATLl TUKSAI . Feminist S6ylemde lktidar~Kutsalhk lli§kisi ve Di§il KutsaJhk Ogesi

MEHMET GORMEZ

i

Musa Carullah Bigiyeften (6 1949) Taiih~i-Yazar Cerna! Kutay'a Cevap

All RIZA SACMAN (1890-1965) Kur'an-Mahiyeti-B~ka D:!e c;evr1lmesi

{NE$REDEN: DUCANE CUNDtOGIU]

• BUNYAMIN ERUL

Ma'mer b. Ra§id'in el-Canu' Adh Eserinin Kacfun Bir Niishast •

Kitap, Tez, Sempozyum Degerlendiimeleri

s i

c i 1 t 1 s a y 1 2 n san - haziran 1998.

Hz. Peygamber'in Dilinde Konu~turulan Tarih: 'Yere Batmlacak Ordu' Rivayeti

1. HA.KKI UNAI DOC DR, ANKARA U ILAH!YAI FAKUl'IESI

B u makalemizde Hadis literarurunun fiten, e§r'dtu'Ha'a ve mehdi bolumle­rinde yer alan tarihle ilgili bir hadisi inceleyecegiz Klyamet alametleri

~er~evesinde mutalaa edildigi i~in hala vukGu beklenen bu hadis, "Kabe uzeri­ne yliruyen bir ordunun yere batmlacagt" rivayetidir Rivayetin kaynaklardaki doki.imunu ve bazt teknik ozelliklerini verdikten sonra1 muhtevasmm tarim olaylarla baglanttst uzerinde duracak, haberin ortaya pkt§ donerni ve sebebi hakkmda apklamalarda bulunacagtz Yazuruzda, rne§hur hadis mecmualannm hemen tamarrunda yer alan bu rivayete eserlerinde yer veren hadis~ilerin tutu­munu sorgulamak gibi bir niyet ta§Jrruyomz Ancak burada, Hicri I asnn 2 yan­smda (muhtemelen 65 ytlmdan sonra) ortaya ~tkttgma inandtguruz bu haberi sadece isnadmdaki ravilerin guvenilirligini ol~u alarak kitaplanna dercedip muhteva tahliline giri§meyen1 ve bunun, Hz Peygamber'in mucizevi bir ihban olduguna samimiyetle inanan bu alirnlerin telakkilerine katl.lmadtgtmtzt ifade etmekle yetinecegiz

Hadis kaynaklannda ktsaca, 'yere battnlacak ordu' olarak tarurnlanan tarihi rivayet, inceleyebildigirniz mecmualarda 6 sahabl ravi aracthgtyla ve daha sonra farkhla§an toplam 40 tarikta yer almaktadu. Bu tariklann baztlannm sened ve metin y6nunden birle§tirilme imkaru mevcuttur. Sahabi ravilere ve yer aldtklan kaynaklara gore dagtltm §6yledir:

Sahabi Ravlle1·e G01e:

Urnmu Seleme (6 59) Hafsa binti Orner (o 41 veya 45) Safiyye binti Huyey (6 52) Ai§e binti EbGbekr (6 58) Ebu Hureyre (6 57, 58 veya 59) Bukayra Urnmu'l-Mu'rnirun (belirsiz)

15 tarikda 6 tarlkda 6 tarikda 5 tarlkda 2 tarlkda 2 tarlkda 2 tarlkda

Bunlardan ayn olarak Ma'mer b ~id'in (6 153) Cami'inde, Katade (b

1 Hcrhangi bir haberin, isnadma bakmaksiZin uydu~ olup olmachgmm tesbiti i?Jl metin tenkidi kriterlerini topladiW ei-Mendru'l-Munfj adh eserinde lbnu'I-Kayyim'in bu haberi hasen, hatta sabfb gonnesi ~a~1It1C1drr . Bkz: Ibn Kayyim el-cevziyye, el-MentJru'l-Munfjfi's-Sahtbt ve'd-Da'fj', Haleb 1982, s 144-5, no: 331

40 islamiyat I (1998), say1 2

DHime, b 118)'nin Hz Peygamber'e ref ettigi munkatt bir rivayet varchr ki2 Ka­tade'nin yer ald1g1 diger tanklara bakilusa bu haberin sahabi ravisi olarak Ummu Seleme gbriilmektedir Aynca Buhan'nin, Kitabu'l-BuyD'da Hz Ai§e'den naklet­tigi bu haber 'Kitabu'l-Hac'da bab ba~hg1 olarak ta'likan ve taktien verilmekte­dir 3

Yer ald1g1 kayn aklara gor e:

Eser Rivayet saytSI Yer ald!g1 ooliim Saha bi ravisi

Cc1mt'· Mehdi (Kat:1ue'nin ,\1a'mt.>r h Ra~td (o. 118) ref iyle) (n 1 )3)

.lfusamtaf Ibn Ehi ~eybe (6.235)

3 Fit en (2'si Ummu Seleme. l 'i Safiyye'den)

,1-/1/SIIf!d: 18 (3'u Hz. Ai~e. 8'i Urn-Ahmed h. Hanbd mu Seleme, 2'si Hafsa, W.241) 3'LI Safiyye, 2'si Uukay-

rn'dan)

el-Cfimtu :,·-Sahib.· 2 l3uyu·, Hac (Hz. Ai~e'dt:n) l3uhiiri (ii.l56)

t'i-Cl1miu ~--sa bib 6 Fiten ve Esr.-nu's-sa·a (2'si Ummu Sdeme, 1'i Mu~lim (ii.261) HafS<t. l'i Hz. Ai~e. 2'si

Ummu·I-Muminin'den IBdirsiz])

Stmen: Ehu f) ;iv(td (ii 275)

Mc::hui <ummu Seleme'den)

Suttell. 3 Fiten ( l'i Hafsa, l'i Safiyye. Ibn M;ke (c• 275 l ' i Ummu Selemc'den)

Srtnert · 2 Fit en ( l'i Safiyye, l'i Ummu Tirmizi (ii.179) Seleme'den)

Sui/ell. 4 ~ len:is tku 'I-Hac (2\i Hafs:t, 2'si EhG :\'es3 'i (o.30~) Hurt:)' rt: 'den)l

' />la'mer. Cc1mf·. Xl/371 : Ebuhekr h . Ebi ~>·0.:. t•I-Musamrafl-XV, Bombay 1979, XV./43-46: Ahmed h . Hanhel. ~~u~ned. I-IV, Ca[ln Yay .. lst. 19!!1. VVIOS, 259. 285, 2M. 287. 289, 290. 316, 317, 318, .323. 336. 3.P . .37R 379, l!uhiiri, lluYii', 49. Hac:. 49; ,\lu,hm, Ehu 'l-Huseyn t:I-Hac:l'.ic t:I -Ku~eyri, ei­Cc1nu 11 ;,-Sahfh l-111 , <;:aAn Y:tymlan, bt:~nbul 19!!1. Fiten l'e ~r:itu 's-S~'a , 2, no: 2AA2-l&W {IJI/ 220H-2210); Sulerm;in h. ei -Efas, Ehu J?:iv(Jd. 511111!11 1-V. ~~n Yaymlan, Istanbul 19!!1 , Meh­t.li. I no: 42R6 (IV/475-476): Muhammed h. Jsii et-Ttrmizi, Stmen 1-V, <;::tgn Yayml :w, l~ t~nbul 1981. Fiten. 10. no· 21"1 , 21 , no: 2 18<1 (!V/469. 478): Alum:d h . ~u 'ayh en-Nesa'i. Sunen i -VIIl , <;af:n Ya­)'tnlan lst:mhul 19Rl , Men.isiku'l-Hat'. 112 (V/ .206-207); Muhammed h. Yezid h . ~l:'ke, Slllll!ltl-11. Ca~n Yaymbn. btanhul 191'11, Ftten. 30, no: 4003-4065 (IV13S0-1351).

Hz. Peygamber 'tn Diltnde Konu~turulan Tarth 41

olayt daha net bir §ekilde anlatan Ma'mer b Ri§id'in Camfindeki rivayeti nakle­delim:

Abdurrazzak (6 211), Ma mefden (o 153), o Katade den (6 118), onun Hz Peygamber e dayandl!dtgl (ref etti~W bir haberi bize nakletti: Hz Peygamber ~6yle buyurdu: 'Btr balife'nin Olama azertne tbtt/af pkacak Medine'den bir adam yzklp Mekke'ye ge/ecek Kendt.si isteksiz oldugu halde insanlar onu evtnden ftkanp nlkn (Hacer-i Esved) tie Makam-J lbrahtm amsmda ona biat edecekler Ozerine $am 'dan bir ordu g6nderi­lecek Beyda b6lge5tne geldtklerinde yere batmlacaklar Bunun azertne Irakh gruplar ve $am 'm ilert gelenleri geltp ona btat edecekler Hazineler fJkamhp mallar tak5im edtlecek Islam istikrar bulacak Bu durum 7 veya 9 sene devam edecek 6

~imcli de olay1 biraz geni§ bi~imde tarih kitaplanndan takip edelim: Muaviye b Ebl Sufyan'm h 60 y!lmda vefat etmesi tizerine oglu Yezld'e (6 64) biat edildi Ancak Huseyn b . Ali (6. 61) ve Abdullah b. Zubeyr, (6. 73) biat etmediler Yezid'in bask1s1 Ozerine once Abdullah b Zubeyr soma HOseyin b. Ali gizlice Med~Q,_Mel£k~~~£. Abdullah b . Zubeyr, "biz muhacirlerin ogullart­YlZ Bu i§e Emevilerden daha laytgtz" diyerek halifelik arzusunu dile getiriyordu Bii miiddet sorua Kufeliler'in daveti Ozerine oraya hareket eden Hz Htiseyin, aile efradtyla berabet Kerbela mevkiinde Yezid'in gonderdigi ordu tarafmdan ~ehid edilcli (h 61) Abdullah b Zubeyr ise Mekke'deki muhalefetine devam etti 7

Hicri 63 y1hnda Medine'de Emevi ailesine mensub 1000 kadat ki~inin ku§att­hp bir muhalefet hareketinin ba§laalmas1 uzerine, olayt basttrmak i~in gonderi­len Muslim b Ukbe komutasmdaki ordu, hareketi basttrdtgt gibi 3 gOn boyunca Peygamber ~ehrini yagmalatarak adeta ta~ ustiinde ta§ btrakmadt Hz Peygamber'in vefatlndan yakla§tk yanm asn sonra gen;ekle§en ve Harre Vak'ast olarak tarihe ge~ens bu aaklt olaym korkun~ boyutu hadis kitaplanrruzda, tabii Peygamberimizin agzmdan (!) anlatllmakta ve oli.ilerin ~oklugu sebebiyle mezar kazacak kimse bulunamadtgtndan bahsedilmektedir 9

Medine'den sonra, Mekke'deki Abdullah b Zubeyr tizerine hareket eden Muslim b Ukbe yolda oldti (h 64) OlOrken, "ey Allahtm, §ehadet kelimesinden sorua, Medine ehlinin katlindeh daha fazla ho§uma giden bir arne! yapmadtm " dedigi nakledilmektedir. 1o

Muslim b Ukbe'nin yerine tayin edilen Husayn b Numeyr komutasmdaki ordu, Mekke'yi 64 gOn sureyle ku§attiktan soma Yezid'in oliim haberinin gelme­si tizerine, ku§atmayt kald1rarak $am'a dondu

118-1~9) Rivayeti Ebu Davud'dan nakleden Ibn haldun, ravilerinin giivenillr oldugunu ve hakla­nnda en kiiQ.ik bir su~lama dahi bu!unmad1guu belirtir ,;,.N ':1 J ~ .;,..lz.. ':1 ~I J~_, .J~.J J

Bkz. Mukaddime, 4 baskl, Mekke 1978, s 314 6 Ma'mer, Cami', Xl/371 7 Muhammed b . Cerlr et- Iaberi, Tarfhul-Umem vel-Mutak I·XI, Beyrut, trsz., V/338-477; lboul­

Eslr, tzzuddin Ebu'l-Hasen, el-Ktimfl fi 't-T/Jrfh I-XIII, Beyrut 1965, N /5-101 ; Ebu'I·Fldi Ibn Keslr, el-Btddye ve'n-Nthdye I-XIV, Beyrut 1974, VIIV146-215

8 Olaym rafsilau i9fl bkz: Tabeft, Tarih, V/482-494; lbnu'l-Eslr, el-Kitmil, N / 111-122; lbn Kesir, el­Btddye, VIII/217-234.

9 Ma'mer, Cami: Xl/351-352; Ebu DavGd, el-Fiten ve 1-Melahim, 2, no: 4261 (IV/458-459) 10 Taberi, Tarib, V/494

42 istamiytlt I (1998), sayt 2

Yezid'in 64 ythndaki oli.imiinden sonra oglu II Muaviye'nin ~ok ktsa siiren iyoneticiligi akabinde Emevi ailesinin diger bir koluna mensup c:~ervan b. el-. Hakem yonetime ge<=ti l§te, rivayetimize konu olan hadise onun zamarunc:m-· b~lay1p; oglu AbdG!melik (6. 86) zamarunda sonu~landt Mervan b el­Hakem 9 ayhk hilafetinin son donemlerinde biri Medine'ye, cligeri Irak'a olmak uzere iki ordu gonderdi Irak'a giden ordu Mervan'm oliimii iizerine geri dondu. ~~-komutasmdaki di~er ordu Medine yakmlannda­ki Rebeze'c:le Abdullah b. Zubeyr'in ordusuyla ka!'§tla§tt Kufe ve Basra gibi ~evre vilayetlerin destegmrae~-~bdullah b Zubeyr'in ordusu, Hubey§'in ordusunu tamamen imha etti Komutan Hubey§ oldiiriildii Medine'ye stgman 500 ki§i katledildi. ~ok az kimse, hatta rivayete gore sadece Haccac ve babast kurtulup ~am'a donebildi 11

l§te rivayetlerde yere ge~irildigi veya ge~irilecegi bildirilen ordu, kanaatt­mtzca bu ordudur. Ger~ekten de neredeyse yere ge~irilmi§tir Haberlerin ~ogunda zikredilen ortak nokta ~am ordusunda yer alan bazt kimselerin zorla sefere gotiiruldiigti hususudur. Bu, ayru manaya gelen §U kelimelerle ifade eclilmi§tir ~' 12, '- .:r 13, ·~ 14, •JJPS, l.)S' [?f t6 Bunlar arasmda ticaret amac1yla yola ~tkanlar ,.+JJ..,..I ~ J 17, yolcular, .,k..Jf .:y.l .,ts ve ne maksatla gittiklerini bilenler ~~ ~ 19 vardtr Tabii farkh arna~la yola ~tkartlar da j ayru aktbete ugrayacaklar, fakat herkes niyetine gore ha§rolunacakttr 2o

Bazt kimselerin ni~in isteksiz olduklan ve zorla gotfuiildiiklerine dair hadis ve tarih kitaplannda yeterli a~klama yoktur Bizim tahminimiz §Udur: Rebeze sava§t sonrasmda Emeviler'in elinde sadece Suriye ve Mtsrr'm yoneti­mi kalmt§tt Mervan, oglu Abdulmelik'e sadece bu iki bolgeyi devredebilmi§ti Hicaz'da ve Irak'm biiyiik bir bOIOmiinde egemen alan Abdullah b. Zubeyr'di. lbrenin Abdullah b Zubeyr'e dondugi.inu goren baz1--kim.seler-

- ·bOyle-bii' sava§a kattlmak istemerni§ olabilirler. Nitekim yukanda zikrettigirniz Ma'mer rivayetiyle Ahmed b Hanbel'in Musnedind,e yer alan bir haberde Irak'h gruplann ve Sam'm ileri gelenlerinin ( rw..ll Jl~l J ..;I.,..Jl.,..;~) bu sav~­tan soma lbnu'z Zubeyr'e biat ettikleri zikredilmektedir 21 Bundan daha onernli bir sebep de baz1 kimselerin ~meviler'in zorba idaresi kar§tsmda daha hakh ve yonetime daha laytk g~rdiikleri Abdullah b Zubeyr'e kar~1 sav~mak istemerni§ olmalartdtr. ~·

Burada ilgin~ olan husus, Hz Peygamber, kimsenin bilmedigi bir§eyi haber veriyorken, onu dinleyenlerin, bu orduya goniilsuz ve zorla kattlan

11 raberi, Tdrlb, V/612-613; lbnu'l-Esir, el-Kdmft, IV/ 190-191; Ibn Kesir, el-Btddye, VIII/260-261 12 Aluned b Hanbel, Musned I-VI, c;:agn Yaymlan, lstanbul1982, W10S 13 Musned, VI/259 14 Musned , W?.87 15 Musned , W289. 16 Musned , W290 Nes31nin S'unen'indeki bir rivayetin sonunda ~;..,....,;.:.lS',:,!~l.JI ilavesi

vardlf ki buradaki ,:,,.:....,;.. kelimesinln ~.f... olmas1 muhtemeldir 17 Buhari, Buyil', 49 18 Musned , VI/105 19 Muslim, Fiten, 2 no : 2284 (ill/2211) 20 Muslim, Fiten, 2, no: 2284 (III/2211) 21 Ma'mer, Cdmi; XI/371; Musned, VI/316

Hz. Peygamber 'tn Dilinde KonU§turulan Tarth 43

kimselerin varhg1n1 biliyor gorunmeleridir. Hz. Peygamber'in gelecekle ilgili gaybi bir olayt bildigi farzedilse bile, onu dinleyenlerin bu olaym eksi.kliklerini tamamlamalan gen;ekten gariptir

Bazt rivayetlerde "yere batmlan bu ordu"dan sadece bir ki~inin kurtuldugu, onun da ba~lanna geleni haber verdigi zikredilmektedir ki ( : .;..i.ll ~~ ~! ~ 'jj ~ ~ )22 bunun Haccac oldugu anl~Ilmaktadtr

Rivayetlerde Abdullah b Zubeyr, 'Kabe'ye stgman adam' olarak taruttlmakta­dtr .;...,)~ .lil&. .i.JA!23, .;...,JII.i+. .i,..._ 24, ~~ 4 .JJ 25, r.).~ .il...:-1 26, r..J.~ .lil&. .i,JA! 21

Taberi, h 63 ytlt haccmm Abdullah b Zubeyr'in yonetiminde ger~ekle~tirildi­gini belirtirken "o zaman ona ~~ deniyordu" demektedir 28 Bu, flili bir durumu anlarugt i~in dogru olabilir ve rivayetlere de bu ~ekilde ge~mi~ olabilir: Ancak mevcut rivayetlerden hareketle bu lakabm daha sonra verilmi~ olmast da muhte­meldir

Bazt tarlklarda ~ahts zikredilmeden, dogrudan sav~ i~in Kabe'ye giden bir ordudan bahsedilir. ;.,All ~ J..iA! 29, ..;J..iA! ~ ~~ I..U. .;,.-~ 30 Bazan daha actkla­ytct ifadeler de bulunmaktadtr: ~) ~~ ,:,_,...,i! rL.!.ll .,ki .;,.-~ ~i .;,.-~ "Umme­timden bir ordu ~am tarafmdan gelecek, bir adam iQ.n Kabe'ye yonelecek" 31

Bazt tariklarda da sadece yere batmlacak ordu sozkonusudur: r+. ~ .;..i.ll ~I (._,..) v-:ill ~~ 32, r+. ~ .;..i.ll ~I~~ ,,;j <..,..l ~l.r 33 Buradaki .......... kelimesi bazt rivayetlerde mazi-mechUl, baztlarmda da muzan-mechul ~eklinde ge~mektedir ki, her iki durumda da Hz Peygamber'in istikbalde olacak bir olaya i§aret ettigi vurgulanmaktadrr

Yukanda zikrettigimiz aynnttlar tarihi vaktalara uygundur Baztlan yere batl­nlma olaymm tarihen sabit olmadtgmt soyleyebilirler Kanaattmtzca bunu, olaym onemine i§aret eden bir mecaz olarak kabul etrnek gerekir. Gelecekte vuku bulacak bir olaym anlatlnunda Hz. Peygamber'e bOyle etkileyici bir tabir uygun gorulmO§ de olabilir Bu yere batma olaytrun, yine, ktyamet alameti olarak zikredilen bazt yere batma olaylan ztmmnda mutalaa edilmi§ olmast da mumkundi.ir 34 Nitekim Bukayra rivayetinde Os.L~JI ..:.U>i .w I,....) "-! ....&.~ .u ~ ~ I~! "Yaktn zamanda yere batlnlmt~ bir ordu (haberini) duyarsaruz Ktyamet yakl~­mt~ demektir"35 ifadesi mevcuttur

22 Musned, VI 285-86 Muslim, Fiten, 2, no: 2883 GIV2210); lbn Mace, Piten, 30, no: 4063 OV1350· 51)

~3 Muslim, Fiten, 2, no: 2882 0IV2209) 24 Muslim, III/ 2210 25 Muslim, IIV2210 26 Musned, W105 27 Musned, W 290 28 Taben, Tarih, V/494 29 Buhari, Buy\1', 49. 30 Ibn Mike , Fite n, 30, no: 4063 OV1350-51) 31 Musned, VV259 32 Musned, VV289. 33 Tirmi~i, Fiten, 10, no: 2171, CVV469); lbn Mace, Fiten, 30 no: 4065 (IV1351) 34 Bkz Tinnizl, Fiten, 21; ...A..J.I .,si • ~ l. .,...L, OV/477) 35 Musned, VV378-379

44 isklmiyat I (1998), sa;n 2

Ordunun Mekke'yi degil de Medine'yi hedef ald1g1 ve bunun da rivayetlerde­k.i anlauma uymad1g1 soylenebilir k.i, bu dogru degildir Zira, Hicaz'a gonderilen bu ordunun esas hedefi, daha onceki Muslim b Ukbe ordusunda da gortildtigu gibi Mekke idi Ancak once Medine'deki tbnu'z Zubeyr'e bagh valinin bertaraf edilip, Mekke'ye yardlm ula1ituma ihtimali ortadan kaldmlmahydt.

_.;Cl

~---tbn Ebi ~eybe'nin Musannc./lndak.i bir rivayette bu batudma olaymdan

sonm; .,_.15 ~ .,_,t.;. .;,.- ..,._:IJ.t Jlit .-.,~,S;; ..UI ~j+:.i .J~ .,...15 -.JI_,;i J.J.} VA~; ef___:]Qnra_(?: onlar (Abdullah b Zubeyr taraftarlan) i.izerine, daytlan Kelb kabilesinden olan bir adam sefer di.izenleyecek Mi.ilaki olduklannda Allah onlan (Kelblileri) hezi-mete ugratacak 0 gtin Kelb ganimeti elde edemeyene mahrum ( ..,_;IJ.I ) denile­cek"36 ifadesi mevcuttur Bu kts1m Ahmed b Hanbel'in Musnedi ile Ebu DavGd'un Sunen'inde de biraz farkh bir ~ekilde yer almaktadtr. 37

Burada, "da)Tllan Kelb kabilesinden" ~eklinde zikredilen adarrun Yezid b Muaviye aldugu kuwetle muhtemeldir ~tinkti Yezid'in annesi Kelbli Meysun binti Bahdal'du .~ Emevi ordusunun btiytik ~agunlugu · da ba~mdan beri Emeviler'i destekleyen Kelb kabilesine mensuptur 39

Burada anla~llrnas1 zor alan husus, yere batmlan ordudan, yani Hubey~ b Dulce ordusundan sonra hayatta bulunmayan Yezid'in Mekke tizerine bir ardu gondermesi keyfiyetidir. 0 takdirde bunu Rebeze sava~mdan once Yezid done­minde gonderilen bir ordu olarak anlamak daha uygun alacakur Nitekim Yezid, Medine Valisi Amr b Sa'id'e4o Abdullah b Zubeyr'in tizerine bir ardu gonderme­sini emretmi§, a cia aralan a\;lk alan Abdullah'm karde§i Amr b Zubeyr kuman­dasmda bir kuvvet gondermi§tit Amr hi~ bir mukavemetle kar§Ila§madan Mekke'ye girrni~se de ani bir baskma ugrayarak yarundakiler katledilmi§ kendisi de esir ahrup hapsedilmi§tir 41 Baz1 rivayetlerde bir takdim-tehu olabilecegi gibi, bir kan§tlrma da olabilir Zaten bizim temel aldtglfruZ Ma'mer rivayetinde ve diger tariklann c;ogunda bu k1stm yaktur

36 Ibn Ebi Seybe, Musanm~j, XV 46. 37 Musned, VI 316; Ebii Davild, Mehdi, 1, no: 42&'i, OV/475-76) 38 lrfan Aycan- Ibrahim Sant;arn, Emevlier, Ankara 199~. s 25-26 39Bkz. Philip Hitti, 'ityasi ve Kattaretlslam Tarlbi I-IV, ~ev : Salih fug, lstanbul 1980-81, Il/4~1-432 40 Buhari de yer alan bir rlvayete g6re (tim, 37), Ebu ~ureyh el-Huzat, Emevi valisi Amr b Sa'id'e ,

Abdullah b Zubeyr iizerine kuvvetler g6nderdigi srrada, Mekke fethinin ertesi .giinu Hz Peygarnber'den duydugu, "Mekke'nin hurmeti ve orada kan dokmenin ve ~evreye zarar verme·· nin haram!Jgt" konusundaki sbzleri hattrlatrn~. Arne buna mukabil, "Ey Ebu Sureyh, ben senden daha alimim Mekke hi~ir asiye, zimmetinde kan alan frrariye ve kat;ak lursu:a stgmak olamaz" ( ._...,..., I;Li 'i .J r~ IJLi ':1 .J l,...ol&. .i.,....: 'J ;5... .:,1 ) den~ Arnr b. Sa'id'in Abdullah b Zubeyr hakkm­daki bu saygtstz ifadelerini rnugalata olarak degerlendiren Ahmed Naim'in el~tirisi iein bkz : Zeynuddin Ahmed ez-Zebldt, 5abib-t Bubdri Mubtasan Tecrid-i San'b Tercemest ve $erbt I-XII, ~erh ve ~ev : Ahmed Naim-KamU Miras, Ankara 1982, V102 (1 nolu dipnot) Amr b Sa id'e aym ikazm Mervan b ei-Hakern tarafmdan da yaptldigt nakledilmektedir (Taber!, Tdrfh, V /~46)

41 Tabel'i, Tarib V/34~-346

Hz. Peygamber 'in Dilinde KonU§turulan Tarlh 45

Jl una benzer bazt ~eli~kiler goriilse de rivayetin geneli tarihl geli§melere uygun­dur 42 Buraya kadar verdigimiz ayrmt:t.lar bunu g6stermek i~indir 43 Kanaat:muzca tarihl, sosyal ve siyasi geli~melerle ilgili hadis rivayetleri tarih~iler i~in bnemli bir kaynakt:u Tarih kitaplannda yer almayan bazt nuanslar hadis rivayetlerinden ~tkartllabilmektedir Hadis~iler i~in de tarih son derece bnemlidir Rivayetlerdeki bazt bo~luklar ve zikredilmeyen isimler tarih kaynaklanndan ogrenilebilmektedir Aynca tarim geli§melerle ilgili rivayetleri degerlendiren bir hadisQnin iyi bir tarih bilgisine ve bilindne sahip olmast gereklidir Tarih~i olaylar1 aktaruken anlatlm! Hz Peygamber'e dayandtrmak gibi bir ~ba iQilde degildir. 0 ytizden bir tariho;i­den olaylann ger~ek ytiztinu ogrenmek daha kolaydu 43a Ancak bir hadis~i herhangi bir ~ekilde Hz Peygamber'e atfedilmi~ gelecekten haber veren bir tarihi olayt, vuku buldugu ortam ve ~artlar i~inde degerlendirmekten ~ok, Peygamber tarafmdan yaptlan ihbarm mucizevl y6nunu 6n planda tutar Bazen tarihle hio; ilgi bile kurmaz. l~te inceledigimiz bu rivayette tarihi bir olay neredeyse detaylanyla anlauldtgt halde bir~ok hadis~i, i~in bu yonuyle ilgilerune~tir 44 Hatta baztlanrun dikkatini ~eken bir ~eli~ki digerleri tarafindan tashih edilmeye ~ah~tltru~ur. Mesela, Muslim'de yer alan bir rivayet:te45 Ummu Seleme'ye "yere baunlacak ordu" konusu sorulmakta, t:arihle baglanu lqmnak isteyen ravi tam burada "bu, lbnu'z-Zubeyr'in zarnanmda oldu" ( .r.JI .:r!l r~' ..;· ~~,;,IS" .J ) a~amas111a yer vermektedir Ancak, Ebu'l Velid el-Kettaru haklt olarak bunun dogru olmadtgtru, ~nkU Ummu Seleme'nin Muaviye'nin hilafeti doneminde, onun olumiinden bir sene once (h 59) 6ldi.igtini.i ve lbnu'z-Zubeyr olayma yeti~emedigini belirtmekt:edir. Bu goru~ nakleden Kadt Iyaz, Ummu Seleme'nin, Yezid b Muaviye'nin ilk ytllarmda 6ldii··

i2 0 kadar uygundur ki, rivayetin, Ma'mer'in Camt 'i (XI/375); Ahmed b. Hanbel'in Musnecli (VII 316); Ebu DiiVl.id'un Swum'inde (N/475) yer alan 3 tarikmdaki ~ .::-~ .= 0':lW-1 ~ ifadesi, yooeticiler i~in 'halife' kelimesinin kullarurnmm yerle§tigi bir zamana ~ret etmektedit ·

13 Burada, Mebdilik isimli eserinde (s 128) saym Avni llhan Ill yere baunlan ordu' rivayetini, Harre vakasmdaki (H 63) v~etin izleri henuz silinmeden Hacclc'm Mekke uzerine bir orc!uyla gelmesi kar§ISmda insanlarm du§tlikleri korku sonucu hayal ve limit ettikleri ~eklindeki yorumla­nna kanlanuyoruz Zira rivayederde anlanlanlar tarihi olaylariD tasviri ise -ki oyle gciriiniiyor- bu batma olaymdan sorua, Suriye ve Irakhlann bey'atlanyla lbnu z-Zubeyr'in giidi daha da artm~ ve rivayete gore 7 veya 9 sene boyunca (64-73 arasttbnu'z-Zubeyr'in Mekke'deki hilafet done· mi) lslam istikrar bulmu§tllr. Aynca Ibn Miir,:e'deki bir rivayetin sonunda haberi, babast Safvan b. Umeyye (0 41) ta.riktyla Hafsa'dan nakleden ve Abdullah b . Zubeyr'le beraber katledilen AbduUah b Safvan'm (o. 73) "biz Haccac ordusu geldigi zaman (yere batmlacak ordunun) bunJar oldugunu zannettlk" sorunden hateketle saym llhan, Abdu~h b Safvan ve digerlerlnin, ~am'dan gelen ordunun Beyda'da baunlmasiDt arzu eun~ olmalaruu tabu bulmaktadtr Ancak "batmlacak ordunun bunlar oldugunu zannettlk" sozti Abdullah b Safvil.n'm arzu ve hayallerini degil, Hz Peygamber'den gedigi kabul edilen haberi ~~mnaktadu- Bizce, rivayel zincirlerin­de yer alan Abdullah b Zubeyr de, Abdullah b Safviin da buraya uygun du~rukleri i~in sonradan yerle~ticilmi§ ki§ilerdir

43a Ricll tenkidinin oneminden hateketle, hadis llmi Ue tarih ilmi arasmda bir mukayese yapan Ahmed Nairn, gec;m~ ulemiirun, ' biiti.in ulum i~inde ihtimal·i sihhatten en az nasibediir olan ilim, tarihtir' gorii~unu naklederek bunu hakl! bulma!..-tadiC (Bkz Tecrid, I/91 vd ) Bu fikre tamamen kat!lmak mumktin degildir Cunkti sened tatbikinin zaman zaman olaylann ger~ek yilztinu maskelemek amaCiyla kullamJarak bu konudaki giiveliin suistlmal edildigi az gtirillen bir durum degildir ·

44 Omek olarak,_ bu rivayetin tarihl ve i.l.ml ger~eklerden uzak hayl!Ji bir yorurnu i~in bkz : Ibrahim Canan, Hadts Anstklopedtst (Katzlb-t Sttte) I-XVIII, 1stanbul1993, XIII/219·227 Bu a.-ada, hadis· lerin slhhatini tesbitte tarihten faydanlanmarun geregine i~aret eden bir (:ah~ma i~in bkz Enbiya Ytldl!un, Hadts Problemlerl, lstanbul1996, s 216-253

4S Muslim, Piten, 2, no: 2882 (III/2209)

46 isldmtyat I (1998), sayt 2

gtine dair bir gori.i~iin de bulundu~na i~aret ederek, durumun boylece di.izeldigi­ni zikretmektedir 46

Buraya kadar rivayetlerin tarihi olaylarla baglant1s1ru tesbit etmeye ~1§t1k ~imdi en onemli noktaya gelmi§ bulunuyoruz Bu da rivayetlerin Hz . Peygamber'e aidiyeti meselesidir Ger\=ekten bu tarihl olaylan Hz. Peygamber mi haber vermektedir? Kendisinden 50-60 sene sonra vuku bulan siyasi ihtilafla­n, ~U§malan, iktidar mi.icadelelerini en ince aynnt:J.lanna kadar o mu tasvir etmektedir? A~1k~a ve pe~inen belirtmek gerekirse, biz bu rivayetlerin Hz. Peygamber'e aidiyetini kabul etmedigimiz gibi, bunu mOmktin de gormiiyoruz Kur'an-1 Kerim ve Hz. Peygamber'in hayau 1~1gtnda Onun boyle bir misyonu olmadlgtru, fakat bu haberlerin bazen, hicri' I. as1rda meydana gelen siyast mi.icadeleler ve toplumsal ~tl§malara taraf olanlann me~ruiyyet kavgas1, bazen de bu olaylann sebebini anlamak ve makul bir izahlru yapmak isteyenlerin ~bast sonucunda dogdugunu dO~unOyoruz. Birincilerin tavnnda apk bir istis­mar, ikincilerin tavrmda ~resizligin getirdigi bir anlama kaygtst yatmaktadlr Birinci gruptakilerin Hz Peygamber adma yalan haber uydurma konusunda bir endi§eleri yoktur. lkinci gruptakilerde ise, toplum i~deki vahim olaylan deger­lendirirken ~ogunlukla kendi kanaatleri olarak izhar ettikleri gori.i~lerin soma­dan Hz Peygamber'e ref'i sozkonusudur 6zellikle sahabe ·neslinden olduklan bilinen ve bu olaylara §ahid olan kimselerin konuyla ilgili degerlendirmeleri, onlan dinleyenlerin bir klsrruru, bunlann Hz Peygamber'den duyulmu~ olabile­ce&i ihtimaline sevketmi§tir Burada ele aldlgtrruz rivayet a\=tSmdan bu ihtimal kuvvetle variddir. ~imdi bunu biraz daha a~tklayahm

Daha once belirttigimiz iizere 'yere bat1ulan ordu' rivayeti, dordii Hz Peygamber'in hantmlanndan olan alu sahabiye dayandmlmaktadu. Bukayra isirnli harum sahabinin oliim tarihi belli olmamakla beraber, diger sahabilerin hepsi de bu olaym vukUundan once vefat etmi§lerdir. Hi~;birisi Abdullah b Zubeyr olayma §ahid olmamt~ttr Pekala, bu rivayet nasu olmu~ da onlar kana­ltyla Hz. Peygamber'e dayandmlrru§tlr? Bunu anlayabilmemiz i~in ilgili bazt riva-yetleri gozden ge\=irmemiz gerekir ·

Ma'mer'in Camiinde yer alan §U rivayeti inceleyelim: Abdurrazzak (o. 211), Ma'mer'den (6. 153), o EyyOb'den (o 131), o da lbn Sirin'den (o 110) nakletti. lbn Sirin §Oyle dedi: "Ben, lbni.i'z-Zubeyr fitnesinden once Kufe'de iken Ubeyde bana: 'Maltnt miilkiinti (arazini) blrak. Acele memleketine don (yaklnda) bura-larda ( .,;. J 'it ..; ) bir olay olacak ' dedi. 'Ne ernredersin?' dedim. 'Evinde kal' ( ~ r:).; )47 dedi Basraya geldigimde, tbnii'z-Zubeyr fitnesi vuku buldu "48 lbn Sirin'e tavsiyede bulunan Ubeyde, Kufe'ye yerle§mi~ olan sahabllerden Ubeyde b Halid el-Muharib1 olmaltd1r 49 Zira lbn Sa'd'm Tabakafma gore Kufe'deki sahabiler i~erisinde ondan ba§ka Ubeyde isimli bir kimse yoktur so

46 Muslim, llV2209 (1 nolu dipnot) . 47 Bu ibare, baza fiten rtvayetlerinde, Hz Peygamber'e atfedilen 'evinde kal, da~ ~· tavsiyele­

rinin kaynaga hakkmda fikir vermektedir 48 Ma'rner Gamt' XI/367 49 Bkz Ibn Ha~r el-Askalaru, et-/sdbe fi Temyfz1's-5ahabe I-N, Beyrut 1328 ytla Uk baslasandan

ofset, IV443. 50 Ibn Sa'd, Muhammed, Kttdbu 't-TabakdU t-Kebfr I-IX, Beyrut 1968, VV43-44

Hz. Peygamber'tn Dilinde KonU§turulan Tarih 47

~imdi de ~u rivayeti gozden ge~irelim: "Abdurrazzak Ma'mer'den, o lsm~m b Umeyye'den, o bir adamdan ( ~.J .r ) -ki Ma'mer, "onun Sa'ld oldugunu zanne­diyorum" dedi- o da EbG Hureyre'den rivayet etti EbO Hureyre ~oyle dedi: "Altmt§h ytllarm ba§mda, yakla§an §erden Araplar'm vay haline. 0 zaman emanet ganimet, sadaka bon;:, §ahitlik (gorerek degil, sadece) bilgiyle, hUkiim heva ile olur "51

Rivayetten a~1k~ anla§tlacagt uzere haber, Ebu Hureyre'nin kanaati gibi gorunmekte ve h 60 ythnda Yezid'in yonetime ge~mesiyle ba§layan mucadele­lere i§aret etmektedir. Ancak EbG Hureyre'nin bu tarihten once (57, 58 veya 59'da) oldugu dii§tintilurse onun boyle bir ~eyden haberdar olmamast gerekir 0 da zaten yakla§an bir §erden, yani yakm bir gelecekten haber vermektedir. 0 halde istikbale ait bu gaybt bilgiyi EbO Hureyre nereden alrru~trr? Tabii ki Hz Peygamber'den(!)52 l§in ashna bakiltrsa EbO Hureyre'nin bu i~le bir alakast yoktur Her ~ey senedde apk~ gortilmektedir Yani 60 ytlmdan itibaren ba§Ia­yan fitne hareketlerine §ahit olan ve adt bilinmeyen veya admt gizleyen bir adam, olaylan EbO Hureyre aracthgt ile Hz Peygamber'e ula§ttrmak istemekte­dir

l§in ilgin~ bir yonu, rivayetin ba§mda ge~en ':-'?1 :u ... ~,;;.-':-'_.all J.J kahbtdu Bu kahp bazt fiten haberlerinde Hz Peygamber'e atfen yer almaktadu Mesela, Muslim, .fiten ve e~nJtu 's-sa 'a ile ilgili bOliime bu kahpla ba§layan haberlerle girmektedir 53 Dikkat ~eken bir nokta da, Muslim'in bu haberlerin hemen akabinde, 'yere batmlacak ordu' rivayetlerini zikretmi§ olmastdu.54 Ayru §ey Ibn Ebl ~eybe'nin Musannafmda da goriilmektedir 'Yakla§an §erden' uyaran habe­rin ardmdan, dort rivayet sonra 'yere battrtlan ordu' rivayeti vardtr 55

~imdi astl rivayetirnize donersek, Ma:mer b R~id'in Camt'inde, Katade'nin refiyle gelen bu munkat1 haberin dt§tnda bunun ittisalini gosteren ba§ka bir rivayet yoktur. Bu Katade'nin, Katade b Diame (6 118) oldugu varsayrrruyla haberin miirsel olmast da mumkUndiir Ancak lbn Ebi ~eybe'nin Musannafmda, Ahmed b Hanbel'in Musnedinde ve EbG DavGd'un Sunen'inde yer alan Kat.ade'li tanklarda, Ummu Seleme ile Kat.ade arasrnda iki ravi daha gon1lmektedir. 56 Kat.ade, rica! kitaplannda sika olmasmm yarustra miidellis ve kaded olarak taruttlmakla beraber, 57 bunun, bizim hadisimiz yonunden bir onerni yoktur. Kanaatirnizce daha once zikrettigimiz ilgili rivayetler gibi bu habet de, ilk once bu olaylara ~ahit olmu§ muhtemelen sahabe tabakasrndan bazt kimselerin tasviri ve degerlendirmesi tarzmda ortaya ~kmr~. daha sonraki nesillerde Hz Peygamber'e ref edilrni§tir Ma'mer b ~id'in CamJ'i incelenirse daha sonraki kaynaklarda, merfu-muttastl olan pek ~ok haberin mevkuf veya maktu' oldugu goriilecektir Bu ornek bile III asnn hadis kaynaklannm dogru degerlendirilmesinde II asnn yazth hadis belgelerinin ~ok biiyiik onerni haiz

51 Ma mer, Cami ; XI/373. 52 Bu omek, gaybi haberlerle ilgili hukmen merfa rivayetlerin nastl olu~tugu hakkinda bir flkir

vermektedir 53 Muslim, Fiten, 2, IIV2207-8 54 Muslim, IIV2208 vd 55 lbn Ebi §eybe, Musannaj, XV/42-44. 56 tbn Ebi §eybe, Musannaj, XV/ 45 57 Muhammed b Ahmed ez-Zehebi, M"uanu:t-l'ttddll-IV, Kahlre 1963, TIV385

48 islilmiyat I (1998), sa)lf 2

oldugunu gostermektedir Kanaatimizce yere battnlacak ordu rivayetinde hif;biri de olaya §ahit olmaJ111§ 6 sahablnin, rivayetin yer aldtgt en eski hadis mecmua­smda bulunmaytp sonrakilerde goriilmesi seneddeki bo~lugu doldurma gayret­lerinin eseridir Bu rivayeti kimin veya kimlerin Hz Peygamber'e dayandudtklanru bilmiyoruz. Bazt versiyonlarda ipucu saytlabilecek izler vardtr Mesela, rivayetin Ahmed b Hanbel'in Musnedi, Muslim, Nesa'i ve lbn Mace'de yer alan tariklannda, Umeyye b. Safvan b Abdillah'm, dedesinden; onun da Hz Hafsa'dan naklettigi haberin sonunda bir hadis i~in garib say!labilecek ~oyle bir teyid varchr: <..,..l4.1JI J.,....1 .).&. "-..W. ~.iS' 'J J ..._.).&.~.iS' t.. 4.1J[, l.lS' ~; JW "Adam §byle dedi: 'Vallahi sen Hafsa achna yalan soylemedin. Hafsa da Resulullah adma yalan soylemedi "58 Nesa'i'de bu teyid daha vurgulu bi9Jnde ~oyle ifade edilir: "Adam ona §Oyle dedi: ~ehadet ederim ki sen deden adma yalan soylemedin Dedene ~ehadet ederim ki o Hafsa adma ·yalan soylemedi ve Hafsa'ya §ehadet ederim ki 0 ·Neb! a¢ma yalan soylemedi. "59 Muhtemeldir ki, Hz Peygarnber'den itibaren her ravinin naklinde zabtt katibi gibi haztr bulundugu halde (!) sozune inantlmayacagt endi§esiyle bir de Allah adma yeminle te'kid eden bu mechUl §ahts seneddeki bo§luklan doldurmu~ olabilir

~imdi rivayetle ilgili bazt ozelliklere de i§aret etmek i~tiyoruz. Altl sahabi raviden dordi.i ni~in Hz Peygamber'in harumlarmdan se~ilmi§tir?<'O Bunun iki apklamas1 olabilir. Birincisi, Hz Peygamber'in en yakmmda bulunan bu hanun­lann, ba§kalanrun duymadtklan pek ~ok ~eyi ondan duymu~ olabilecekleri hakh gerek~esidir Bunun yan1stra, bazt varyanthuda Hz Peygarnber'in bir riiyast olarak nakledilen bu haberi dogal olarak ilk once harumlarmm duymu~ olmast gerekir. lkincisi, Hafsa hari~ olaym vukuuna yakm donemlere kadar ya§arru~ olan Urnmu Seleme ve Hz. Ai~e gibi sahab'ilerin (bu degerlendirmeye Ebu Hureyre de dahildir) geli§en olaylar vesilesiyle hatularina gelen bu Nebev1 ihba­n (!) insanlara aktararak onlan uyarmak isteyecekleri dii§tincesidir. Nitekim tari­hen sabit olmasa da, 'yere batmlacak ordu' hakkmda Ummu Seleme'ye soru saran kimselerin bunu lbnil'z-Zubeyr zarnarunda sorduklan belirtilmektedir ( ....,...)I ~I ,;,l..j.) o.!i!~ J) 61

Bir diger ozellik biraz once zikrettigimiz riiya olaytdu. lkisi Hz Ai§e'den, digeri Ummu Seleme'den gelen ve Ahmed b Hanbel'in Musnediy!e, Muslim'in S'abfh'inde yer alan U\= rivayette Hz Peygamber olay1 ruyasmda gormektedir Ancak ortada garip bir ~eli~ki varchr Musneddeki Hz Ai~e rivayetinde uyku­sunda guldi.igii ve uyand.tgt zaman giilmesinin sebebi sorulunca olayt anlatt1gt zikredilirken,62 Mi.islim'deki Hz Ai§e rivayetinde, Hz Peygarnber'in uyk.uda daha once yapmadrg1 §ekilde hareket ettigi, sebebi sorulunca da hayretini ifade ederek olayr haber verdigi kaydedilir 63 Urnmu Seleme rivayetinde ise, yan iisti.i

58 Musned, VI/285-286; Muslim, Fiten, 2, no: 2883 (lll/2210); Ibn Mike, Fiten, 30, no: 4063 (11/1350-51).

59 Nesai, Menasiku'l-Hac, 111, v 207 60 Nitekim fitnenin yakl~trg1 haberinin yer ald1g1 rivayet de Ummu Hablbe ve Zeyneb bint Cah~

yoluyla gelmektedir, Muslim, Fitell, 2, no: 2880 (IIl/2207) 61 Ibn Ebi Seybe, Musannaf, }.:v 44; Muslim, Fiten, 2, no: 2882 (lll 2209) 62 Musned, VI 105. · 63 Muslim, Fiten, 2, no: 2884 (lll/2210) Musned ve MusUmde yer alan Hz. Ai~e rivayetini ondan

AbduUah b Zubeyr'in nakletmesi ger<;ekten ilgin~ir Yani tbnu'z.zubeyr boylece b~ma gele­cekler konusunda uyanlm~ olmaktadlf Buna ~ret eden ilgin~ bir habere de Ma'mer'in

Hz. Peygamber'tn Dilinde KonU§turutan Tartb 49

yatarken birden oturagma geldigi ve isti!ca•da64 bulundugu, istircii'run sebebi sorulunca da olayt anlatug1 belirtilir 65 Rivayetlerin geri kalan k!Sffil hemen hemen aymdu Buna benzer bic;:imde, yakla§an fitneye kar§t Araplar'm uyanldtgt rivayette, bu, Hz Peygamber'in ruyast olarak nakledilmekte, bazan bu ruya bir kabus gibi tasvir edilmektedir 66

Diger ilgin~ bir nokta da rivayetin Bukayra yoluyla gelen versiyonunda Hz Peygamber'in bu haberi rninberde hutbe irad ederken67 verrni§ oldugudur: ( 4<-L..JI.;:.J.!;I .W ~..) "-! ...&. • .;. JJ ~ r- l.ij J.,i;. .JA.J _,.;.ll ,).&. ('-"") ..UI J.,. •• ; ..:;.,..,.., ) c,g

Bu omekte de goruJdugu iizere haberde zikredilen olay, ktyamet alametleri arasmda saylimaktadu. Nitekim, Ma'mer haberi, e§ratU's-sa'a oohimuniin hemen oncesinde, lbn Ebi ~eybe, Muslim, Tirmiii ve lbn Mace, ktyamet alamet­leriyle birlikte zikretmi§lerdir 68a

l§aret edilmesi gereken bir husus da, Abdullah b Zubeyr'in, Emevl zulmu kar§tsmda bazt insanlarca Mehdl kabul edilmesid.ir Rivayetlerde a9kca zikredil­mese de Ma'mer'in Camfi ve EbG DavQd'un Sunen'inde haberin Mehdi bolum­lerinde yer almas1 buna i§aret etmektedir 69 Aynca bu rivayetin Abdullah b Zubeyr'in Mehdiligini is pat etmek i~in uyduruldugu da ileri s_lirulmektedir 7°

~imdi, Hz Peygamber'den gelmedigi apk~a anla§tlan bu haberin c;tk.t§ sebepleri iizerinde durmak gerekit Daha once de i§aret ettigirniz uzere, bu tiir haberler ya belli bit ama~la ortaya konulmakta, ya da birtak.tm §ahsi kanaatlerin "!le arzulann izhan §eklinde tezahur etmektedirler. lnceledigirniz rivayette her iki unsuru da gormek mumkundur Her §eyden once bu haber, Abdullah b Zubeyr

Gami" inde rasthyoruz Ibn Sirin'in nakline gore, tbnu'z-Zubeyr ~i:iyle dem~ oluyor: Sakifli bir gencin beni oldiirecegi haberi d~mda, Ka'b (el-Ahbar)'m bize haber verdigi her~. ded.igi gibi ~~ l~e bu elimdekl Sakiflfnin -yani Muhtiir es-Sakafl'nin- b~t " lbn Sirin ~yle diyor: "1bnu'z­Zubeyr kendisi i~ gizli kalan Ebu Muhammed'in -yani Haccac'm- farkmda degil" (Ma'mer, Camt , XI/366)

64 lstircii, blr mus:ibet kar~tsmda 'tnnii lilliihi ve tnnii tleyht rtlcl ·an ayettnt okumakllr 65 Musned, VI/259 66 Muslim, Fiten, 2, no: 2880, (III/2207-2208) 67 Hz Peygarnber'den i:izellikle istikbali gaybta ilg ili nakledilen bilgilerin bir~ogunun hutbe tarzmda

verilm.esi, aynca l"ize rinde durulmast gerekli bir hususrur. Kanaat:trruzca bu, Hz. Peygamber'i gerektigi zarnan konu~turma yontemlerinden blri olarak kultamlmaktadtr

68 Musned, VI/378-379 68a Fiten hadislerinin Ktyamet'le ilgisini Siirni ki.lltUr gelenegi ~er~evesinde ele alan i:inemli bir maka­

Je i~in bh Mehmet Pa~ac1, "Hadiste Apokaliptisizm veya Fiten Edebiyatt•, iS!ftmtydt, Ankara 1998, Ill, s 35-53

69 Hrmizl, Fiten, 53'de yer alan bir rivayette Mehdi nin 5, 7, veya 9 sene ~yacag1 zikre&lmekte ve ravinin saytlarda ~pheye dil~tiigii belirtilmektedir ki, bunlardan 9 rakanu tbnu'z-Zubeyr'in hila­fet di:inemine (64-73) uymaktadtr. Aynca Ebu Davild'da lbnu'z··Zubeyr o laytru anlatan haberfu akabinde, Katiide den: "Mehdl'nin yeryiiziinde kal~ silresi 9 senedir" so:z:Q nakledilmektedir (EbO Davild, Mehdi, 9) Bu saytlann diger dinlerdeki Mehdi tasavvurlannda da ge<;erli oldugunu gosteren i:imekler i<;in bkz. Ekrem SarJ.k~toglu, Dtnlerde Mebdf Tasawurkm, Samsun 1997, s 105-107. Bu rivayetin Mehdiye delalet ettigine bugiin de inananlar vardtr (Canan, HadiS A1lsiklopedisf, Xlll/220-221)

70 Bkz : llhan, Mebdfltk, s 128 Burada saym l.lhan, Madelung Wilfred in ·Abdallah b Zubayr and the Mahdi" isimli makelesine aufta bulunarak, yazarm bu rivayetin lbnu z-Zubeyr'in Mehdiligini (ger~ek halifeligini) teyid it;:in Abdullah b el-Haris (haberin ravilerinden biri) kanaltyla uydurul­dugu gi:irii~Onde oldugunu soylemektedir

50 islamiyat I (1998), sayt 2

taraftarlarmm urtim:.idur Kabe'ye srgl!Ulli§ bir insan uzerine $am'dan gonderilen ordunun Medine yakmlannda Allah tarafmdan yere geQrilrni§ (veya ge~irilecek) olmasr, ancak tbnu'z-Zubeyr taraftarlanmn ho§una gidecek bir husustur. Bu, hem Rebeze sava~mda tamamen imha edilmi§ Emevi ordusuna, Kabe'ye saldrra­cak kimselerin, Ebrehe'nin ordusu gibi boyle yok edilecegi, yani Allah'm nusret ve teyidinin lbnu'z-Zubeyr ve taraftarlanyla beraber oldugu ~eklinde manevl{§e\7 ~

, ,1- .:- • . (-\~ffiQJ~bU:~~~~ hem de daha sonra yaprlabilecek, bu gibi giri§imlerin yirie­. -- _:~yn(fekifde sonw;lanacagr arzu ve beklentilerinin izhandrr

Emevl Yonetimi muhaliflerinin, Yezid b Muaviye gibi birisiyle mukayese ettiklerinde gen;:ekten bir kurtancr (Mehdi) gibi gordi.ikleri Abdullah b Zubeyr'in maruz kaldrgr trajik son, ozellikle taraftarlan arasmda buylik bir infia­le ve umitsizlige yol a~rru~, onun dindarhgr, kahramanhgr ve mamz kaldrgr maduriyetlerle ilgili menkrbeler, daha sonraki nesillerin dilinde, Hz Peygamber'in, ba§ma gelecekleri onceden haber verdigi bir rnazlumun talihsiz kaderi olarak kitaplara ge~mi~tir Bu anlatrrrun bazr versiyonlannda, olaym kahramam Abdullah b Zubeyr ve onun en yakm arkada§lanndan Abdullah b Safvan'm da yer alrnasr, onlann da bu ihbardan haberdar olduklan gibi bir kana­ata yo! a~sa da bu dogru degildir Tam tersine, rivayetin bir\;ok tarikmm, bu sava~ta katledilen Abdullah b, Safvan (o 73)'m oglu Umeyye b Safvan aracrlr­gtyla gelmesi §tipheleri celbeclici bir husustur

Bu olay~1bnu'z-Zubeyr'in oldtirUlmesinden 12 sene once yine Emeviler tara­fmdan vah~! bir ~ekilde katledilen Hz Huseyin vak'asryla kar§rla~tlrabiliriz Onun da aokh sonunu bildiren pek ~ok haber, hadis kaynaklanmrzda mevcut degil midir? Hz Ali, Hz. Huseyin, Ehl-i Beyt gibi §ahrs ve kavramlar etrafmda orulmu~ ve Hz Peygamber'e atfedilmi~ haberlerin kaynagr, siyasi mticadeleler­den ba~ka ne olabilir? Bu insanlar, siyaset sahnesine ~rkmasalar, kendi ko~ele­rinde hayatlanm geprselercli, kim onlardan bu §ekilde bahsedecek ve onlar adma Hz. Peygamber'i konu§turma ktilfetini ustlenecekti?

Siyasi ve sosyal ~atr~malar dikkate ahmnca, hadis kaynaklannuz, hem galip­lerin, hem magluplann terctimam olan pek ~ok rivayeti ihtiva etmektedir Muhtemeldir ki magluplam terctiman ola.n haberler daha ~oktur. Bu da dogal­drr Dtinyevi iktidan elde edemerni~, tistelik trajik bir sonia omiirlerini tamamla­rru~ insanlann ve taraftarlanmn en azmdan manev! bir destek olarak Hz Peygamber'e, d igerlerinden daha fOk ihtiya~lan oldugu ku~kusuzdur Kuvveti elinde bulunduranm din'e (kutsal'a) dayanmasr ihtiya~ nisbetindedir. Halbuki magdur ve mazlum'un dinden ba~ka dayanagr yoktur

Bu yaztmrzda inceledigimiz rivayet i~te bu acrmastz siyas! mticadelelerden birinin magdur ve rnaglup taraflmn hissiyatma terd.iman olmaktadrL 1nsafh olmak gerekirse, o laym kahramanlarmm bu i~te bir dahli olmadtgt soylenmeli­dir Onlar Hz Peygamber'i bu i~ lere alet etmekle kimseyi kandrramtyacaklanm bilecek kadar zeki ve ger~ek~i id iler Abdullah b. Zubeyr de, Hz Htiseyin de, Emevilere kar~t muhalefet bayragt a~arlarken, Hz Peygamber'in kendilerini teyiden soylemi~ oldugu iddia edilen rivayetlere bel baglayarak yola p kmadrlar Zaten bu rivayetleri doguran tarihi z emin de henuz olu§marru~tl. Onlann ger~ek amaflanm ve hareket stratejilerini tarih kitaplart bize haber vermektedir. Haccac b Yusuf (6 95) 'a Mekke 'nin ve Kabe'nin saygrnltgrndan bahseden ne kadar

Hz. Peygamber in Dilmde Kon~turulan Tarth 51

/i adis soylense o, otoritesini temin i\=in Kabe'yi ytkmaktan bile ~ekinmeyecek; kendisine Kabe i.izerine gonderilen ordunun yere batmlacagt ile ilgili yii.z tane rivayet stralansa gi.iltip ge~.=ecektir 71 Ve neticede bu rivayetleri okuyan bizim gibi insanlar, Kabe uzerine gidip oramn hilrmetini zedeleyen ve manctmkla kutsal mabedi tahrip eden Haccac ordusunun acaba ni\in batmlmadtgmt merak edip duracak, daha somaki bir devirde (h .. 317) Karmatiler'in, Mekke'yi bastp halkt kt!t~tan ge~.=irdikten sonra, Hacer-i Esvedi yerinden sokerek yirmi ytl yanlaunda nastl tutabildiklerine ~a~u-acakttr Buna mulci.bil baztlan da "Kabe uzerine yi.irilyen ordunun yere batmlmast" rivayetini yorumlarken, "bu <;irkin olay hamdolsun heni.iz meydana gelmedi" diyeceklerdir 72 Bir ktsffilnuz da, ger;n1i§ hadis ulemasmm di.i~i.indi.igi.i gibi, gelecekle ilgili bu Nebev1 ihbann Hz Peygamber'in bir mucizesi olduguna, dolaytstyla bu olaym ktyamete kadar herhangi bir zamanda vuku bulacagma inanacakt.u Biz, kendi toplumunun ve dolaytstyla bliti.in insanhgm hidayeti ic;:in bi.iyi.ik sorumluluklar i.istlenmi~, bi.iylik fedakarhklara katlanm1~ bir peygamberin omuzlanna, biiti.in bir Islam Umme­ti'nin vebalini de yii.klemek istemedij5imiz ve online gelen herkesin Hz Peygamber'i istismarma tahammlil edemedigimiz ic;:in, tarihl ve ilm1 veriler:in t~tgmda, O'nun hatmm, herkesin haunndan i.istlin tutmaya <;alt§tyor ve bu c;:aba­nm her muslilmarun gorevi olduguna inaruyoruz

71 EbO ~ureyh ei-Huza! nin ikazma kar~shk, Emeviler'in Medine valisl Amr b Sa'id in sdzlerini hatiC­layahm (bkz 40 nolu dipnot)

72 Muhyiddin en-Nevevi, R~yazu 's-Sdlfbi'n (Peygamberimizden Hayat 6/fuleri), ~rh ve ~ev : M Y Kandemir - 1 l c;:akan - R Ku~i.ik, Istanbul, 1997, 1199