-
श�श� ग�र-ग�र�ग� जयत:
श� हररनम महम�त[महम�तच कम, ऐशय� आण� मध�य�मय� वयखय, हररनमच महहम,
हररनम
गह� करणयच� प�ल� आण� हररनमत अपरध�च व,चर समण.,त] श� ग�ड1य ,2द�त
समममत आण� तद.तग�त भरतवयप� श�ग�ड1य मठ�च2 पमतषत
श�क8 ष�च:त.यमनय दशमधसतन,र श�ग�ड1यचय�क2 शर1ॐ व,ष��पद अष@तरशतश�
श�मदणC तपजन क2 श, ग@स,म�चर�च2
अन�ग8ह1तवतद�हडस,म� श�मदणC त,2द�त नरय� महरज
दर स�गह1त ए,� समपहदत
(स,�मधकर स�रणHत) - , , , Published by Bhakti University LLC
Harrisburg PA
with permission from GVP , , Financial help from Srimati
Chandramukhi Devi Dasi Hawaii USA
, , , , .DTP help from Atul Chandra Goel Shahdra Delhi India Mob
9968232341 पकशक-
श�मन भणC त,2द�त द�ड1 महरजश� र�गनथ ग�ड1य मठ, न8तय-गमज,ळ,ह2स2रघटW,
ब�गल@र-५६००८८द]र,��: (०८०) २८४६६७६०म@बईल: ९९००८८५२४१
- 1 -
मरठd अन�,द:श�ल गदधर पणणडत आण� श�ल भणC तव,न@द ठक] र य�च
मतर@भ,,श�ग�णणडच म�हदर मज�न, श� ग�रबद ५२२३ ज�लई, २००८
इ-पत: @ .bvdandi gmail com@ .vishnudaivata gmail com
,2ब-सईW: :// . . http www purebhakti com:// . .http www
rangagaudiya com:// . .http www bhaktistudies com:// . .http www
purebhakti tv
- 2 -
-
श�हररनम महम�त
हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2हर2 रम हर2 रम रम रम हर2
हर2
,2द, उपमनषद, प�र� आण� स�हहत इतयहद सत,त-शस�चय अन�सर
कमलय�गच महम�त तथ तरक बह नम आह2 - “ हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8
ष� हर2 हर2। हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2 ॥” य स@ळ हररनमतमक महम�तच2
स�कrत�न कमलय�गच म�खय धम� आह2. भग,�त�च2 ‘नम’ सHत भग,त स,रपच आह2.
भग,न श� क8 ष��न� आपलय स,रपच2 प]�� मध�र रप, समसत ग��, मध�र ल�ल आण�ण�
क8 प इतयहद समसत शणC त�न य न,�त प]��रपन2 भरन ठ2,ल2 आह2. यदवप भग,न x
‘नम’ आण� भग,त x स,रप ‘नम�’ ह2 स,�थ अमभ.न आह2त, तय�चयत कह1 भ2द नह1
आह2, तथवप कह1-कह1 व,षयत नम�-बहप2H नम-बहच� क8 प अमधक स�मगतल� जत2.
स,य�-भग,न श�क8 ष�च मयबधद ज�,�च उधदर करणयसठd आपलय अह:त�कr क8 प2न2
‘नमचय’ रपत अ,त��� झल2 आह2त. मह�]न स�भगय,न जन श�हररनम परय� सद ग�रचय
दर2 श�हररनम महम�तच� द1H गह� करन तयच2 स�कrत�न, स�खयप],�क कrत�न,
उप�श� जप आण� समर� इतयहदचय दर भग,द आरधन करतत. शस�चय अन�सर कमलय�गत
नम-समर� अथ, उप�श�-जपप2H उचच स,रन2 नमस�कrत�नच� महहम अमधक स�मगतल�
आह2.
जपत@ हररनममन सथन2 शतग��मधक:।आतमनञच प�नतय�चच:ज�पन x श@तन प�नमत
च॥
(श�नरद1य, पलहद ,Cय) हररनम जप-परय� वयणC तप2H उचचस,रन2
हररनम-कrत�नकर1 श�भरपW श2ष आह2, ह1 ग@ष स�प]�� ठdक आह2, कर� जप कर�र
वयणC त आपलयलच पव,त करत@, पर�त� उचचस,रन2 नम कrत�नकर1 स,त:ल आण� स@बतच
श@तय�न प� पव,त करत@. पश�-पH�, कrWक-पत�ग, ,8H, लत, ग�लम प�, ज2 ब@ल]
शकत नह1त, त2 प� हररनमच2 श,� करन भगसगरचय पर जतत.
- 3 -
मह�]न कमलकळत स@ळ हररनमतमक महम�तच2 स�कrत�नच समसत सधन�च2 मशर@मण�
आह2. कमलय�ग-प,न,तर1 श� च:त.य-महपभ�न� सद-स,�द श� हररनम स�कrत�न करणयच
उपद2श हदल आह2 - “कrत�न�य: सद हरर:॥” ब8ह.नरद1य प�र�त ज@र द2ऊन
स�मगतल2 आह2-
हर2न�म हर2न�म हर2न�म:, क2 ,लम x।कल� नसत2, नसत2, नसत2,
गमतर.यथ॥
महम�तच कम कह1 ल@क�च2 मह��2 आह2 कr महम�त “हर2 रम” पस]न आर�भ
करयल ह,. तय�चय य�C तय अश आह2त - (१) ,कW2श प2स म��बईह]न छपल2लय
कमलस�तर�@पमनषदत ह महम�त ‘हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2। हर2 क8 ष� हर2
क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2॥’ अस छपल आह2. (२) ‘ कलय�’ ग@रखप�रमधय2 प�
असच कम हदसत@. (३) त2तय�गमधय2 श�रम�च आण� न�तर दपरय�गमधय2 श�क8 ष�च
आव,भ�, झलयम�ळ2 पथम ‘हर2 रम’ आण� न�तर ‘हर2 क8 ष�’ अस�2च य�णC तस�गत
आह2. ,र स�मगतल2लय श�क अथ, य�C तय स�प]��प�2 मनरधर आह2त. ,कW2श प2स
म��बईचय छपल2लय कमलस�तर�@पमनषदचय प],चय स�सकर�त ह महम�त ‘हर2 क8 ष�’
पस]नच पर�भ क2 ल2ल हदसत@. कलकतयचय आण� जयप�रचय ज�.य प�सतकलय�त ह2 ग�थ
स�रणHत आह2त.
द]सर1 ग@ष ग@रखप]र ग�तप2सत]न पकमशत कलय� य व,षयत पमण�क आधर नह1
आह2. मतसर1 ग@ष त2तय�ग आध� आह2 आण� दपरय�ग न�तर आह2, य कमच पभ, य सनतन
मनतय महम�त,र पडत नह1. ह महम�त य�गत�त अथ, कलत�त आह2. य व,षयल पतय2क
य�गचय तरक बमह-महम�त�चय दर2 समज] जऊ शकत2. अन�त स�हहत2त प� यच उलल2ख
ममळत@ -
सतयय�गच - नरय�-पर,2द: नरय� परHर:। नरय� परम�णC त: नरय�
परगमत:॥
- 4 -
-
त2तय�गच - रमनरय�न.त म�क� .द मध�स]दन। क8 ष� क2 श, क� सर2 हर2 ,:क�
णठ ,मन॥
दपरय�गच - हर2 म�रर2 मध�क: Wभर2 ग@पल ग@व,.द म�क� .द श�र2। यज2श
नरय� क8 ष� व,ष�@ मनरशय� म� जगद1श रH॥
कमलय�गच - हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2 । हर2 रम हर2
रम रम रम हर2 हर2॥ष@डश:तमन नममन दवत�शद ,��कमन हह।कल�य�ग2 महम�त:
सममत@ज�,तर� 2॥
(अन�त स�हहत)
अथ�त श�क8 ष�,तरचय प], त2तय�गचय तरक बह नम-म�तत प� म�क�� द,
मध�स]दन, क8 ष�, क2 श,, क� सरर ह2 क8 ष�नम पहयल ममळतत. मह�]न पसत�त
महम�तचय कमत परर,त�न करणयत क@�तह1 तक� अथ, य�णC त उमचत नह1.
अन�त-स�हहत2चय य श@कत सपषरपन2 यच मनदश हदल ग2ल आह2 कr कमलस�तर� आहद
उपमनषद�त, म�हम�तत “हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2। हर2 रम
हर2 रम रम रम हर2 हर2॥” ह कम मलहहल2ल आह2. द]सर1 ग@ष, ह महम�त
ग�रपर�पर2त श�नरद�न� आपलय ग�र श�बह�कड]न पप क2 ल. ह मनयम
श�बह-मध,-ग�ड1य-,:ष�, पर�पर2त आज प� पचमलत आह2. इतर स�पदय�त ह महम�त
ग�रपर�पर2त पप ह@त नह1. मह�]न यच2 रहसय , कम इतर स�पदयत पप ह@त नह1.
मह�]न य कमल परर,त�न करन हर2 रमपस]नच2 यच पर�भ क2 ल तर तयत कह1 आश चय�
नह1. व,मभ.न पमण�क शस�त य महम�तच2 स,रप जय पकर2 मनहद�ष क2 ल2 आह2,
तय�चय� पम��च खल� उलल2ख क2 ल2ल आह2-
जनम8तसरमधय2 स�मगतल2 आह2 कr-‘मशषयसय@दङ म�खसथसय हर2न�ममन ष@डश ।
स�शवय:, तत@ दद.म�त� त:ल�Cयम�गलम x ॥’
उतर2कड2 म�ख करन बसल2लय मशषयचय उजवय कनत, श�हररचय ‘हर2 क8 ष�’
इतयहद स@ळ नम�न पदन (श,� कर,]न) करनच, ग�रद2,न�
- 5 -
मशषयल, त:ल@Cय-म�गलकरक ‘ग@पलम�तच�’ द1H द,�. बहयमल नमक ग�थत
श�मश,�चय ,Cयत, ‘ महम�तच2’ स,रप य पम�2 मलहहल2ल2 आह2 -
“हरर� व,न नणसत हकणञचत x पपमनसतरक� कल�।तसमलल@क@धदर�थ हररनम पकशय2त
x॥स,�त म�चयत2 ल@क@ महपपत x कल� य�ग2॥
हर2क8 ष�पदद.द� क8 ष�2मत च पददयम x।तथ हर2पदद.द� हर2रम इमत दयम
x॥
तद.त2 च महद2व,! रम रम दय� ,द2त x।हर2 हर2 तत@ ब]यद हररनम सम�धदर2त
x॥
महम�त� च क8 ष�सय स,�पपप�शकमममत॥’ ह2 महद2व,! पह, कमलय�गत
श�हररनममश,य इतर क@�त2ह1 सधन, सरळप�2 पप�पस]न स�Wकर द2ऊ शकत नह1,
मह�]न स,�सधर� ल@क�च उधदर करणयसठd, श�हररनमलच पकमशत कर�2 आ,शयक आह2.
कमलय�गत ‘महम�तच2’ स�कrत�न क2 लयन2 स,� ल@क महपतक�त]न सहजच व,म�C त
ह@ऊ शकतत. ‘ महम�तत’ पथम ‘हर2 क8 ष�’ ‘हर2 क8 ष�’ ह2 द@न पद मह�,2. तय
पश चश चत ‘हर2 रम’ ‘हर2 रम’ ह2 द@न पद आण� ‘रम’ ‘रम’ ह2 द@न पद,
तदन.तर ‘हर2’ ‘हर2’ ह2 द@न पद मह�]न, स,�पपव,नशक श�क8 ष�चय ‘महम�तच2’
स�कrत�न, उचचर�, जप कर,2. रधत�ततप� स�मगतल2 आह2-
“श��� मतम�हमय2! व,श-ब�ज-स,रवपण�!।हररनमन@ महमय2! कम� ,द
स�र2शरर!॥”
क@�� भC त पथ�न करत@ आह2 कr ह2 व,शब�जस,रवपण�! स�र2शर1! महमय2!
मत2! मझ� पथ�न ऐक. क8 पय श� हररनम ‘महम�तच’ कम मल स�ग. द2,�न2 तय भC
तल महम�तच कम य पकर2 स�मगतल आह2 -
“हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2।हर2 रम हर2 रम रम रम हर2
हर2॥
दवत�शदHरणय2, कल� नममन स,�दम x।एत.म�त� स�तश2ष! पथम�
श���य.नर॥”
- 6 -
-
ह2 प�तश2ष! स,�मसणधदपद ‘हर2 क8 ष� हर2 क8 ष�’ इतयहद स@ळ नम, बत�स
अHरचय श�क8 ष�नमलच कमलय�गत ‘महम�त’ महWल2ल2 आह2. मह�]न स,त:च2 कलय�
इणचछ�र य मन�षयल, श�ग�रद2,�चय दर2, पथम तयच2च श,� कर,,2. त2थ2च रधत�तत
वतप�रद2,�न2 प� असच मनदश हदल आह2-
“हररनमन व,न प�त! द1H च व,फल भ,2त x। ग�रद2,म�खछ छ रत, हररनम परHरम
x॥
बह�-Hत-व,ट-श]द श�त, नम परHरम x।द1H� क� य�� स�तश2ष!
महव,दस�-स�.दर!॥’
ह2 प�तश2ष! त�मह1 महव,द�चय जनत पर�गत आहत. पह! ग�रचय म�खत]न ‘हर2
क8 ष�’ इतयहद हररनमतमक ‘महम�त’ श,� क2 लयमश,य, श�ग@पलम�त इतयहद�च� द1H
मनषफळ ह@त2, मह�]न बमह�-Hवतय इतयहद चर1र1 ,�चय वयणC त�न, श�ग�रद2,�चय
म�खत]न ‘महम�ततल ’ श,� (गह�) करनच, श�ग@पलम�त इतयहद म�तत द1H गह� करयल
ह,�. पददप�र�त प� स�मगतल2 आह2 कr
“दवत�शदHर� म�त� नमष@डशकण.,तम x। पजपन x ,:ष�,@ मनतय� रधक8 ष�सथल�
लभ2त x॥”
स@ळ नम�न� य�C त बत�स अHरचय ‘हर2 क8 ष�’ इतयहद ‘महम�तच’ मनतय जप
कर�र2 ,:ष�,, श�रधक8 ष�चय ग@ल@क-,8�द,नधमल पप करतत.
पह, बह�डप�र�चय रधहदयखणडत, श�,2दवयस�चय पमत र@महष��स]त�च� पथ�न अश�
आह2-
“यत,य कrमत�त� नथ! हररनम2मत स�णजतम x।म�त� बहपद� मसणधदकर� तद ,द न@
व,भ@!॥”
ह2 व,भ@! ह2 पभ@! आप� श�हररनमतमक बहस,रप , मसणधदपद ज@ म�त स�मगतल
आह2, तयचय स,रपबदल मल उपद2श द. यचय उतरत श�,2दवयसज�न� य पकर2 उपद2श
हदल-
“गह�द यसय म.तसय द2ह1 बहमय@ भ,2त x।सद प]त स�रप@ऽवप स,�मसणधदय�त@
भ,2त x।तदह� त2ऽमभधसयमम महभग,त@ हमस॥हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष�
हर2 हर2।
- 7 -
हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2॥इमत ष@डशक� नमन� वतकलकलमषपहम x ।
नत परतर@पय स,�,2द2ष� व,दत2॥’ पह प�त! जय म�तचय उचचर�न2 द2हधर1 प��
बहमय ह@त@, आण� मदपन कर�र वयणC तप� ततकल पव,त ह@ऊन स,� मसणधद�दर2 य�C
त ह@ऊन जत@, तय महम�तच उपद2श म� त�महल अ,शय पदन कर1न; कर� त�मह1
य@गयपत महभग,त आहत. पह! ‘ हर2 क8 ष�’ इतयहद स@ळ न,�च महम�त,
त:कमलक-पप�न व,नष कर�र आह2. चर1 ,2द�मधय2 य महम�तमश,य, स�सर पर
ह@णयसठd, क@�तह1 श2ष उपय स�मगतल नह1 आह2. अन�त-स�हहत2त प� स�मगतल2 आह2
कr-
“हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2हर2 रम हर2 रम रम रम हर2
हर2
ष@डश:तमन नममन दवत�शद��कण� हह।कल� य�ग2 महम�त: सममत@ ज�,तर�2॥
उतस8जय:त.महम�त� य2 त,.यत x कणलपत� पदम x। महनम2मत गयण.त त2
शसग�रलणघन॥”
‘ हर2 क8 ष� हर2 क8 ष�’ इतयहद बत�स ,�च2 स@ळ नमच, कमलय�गत ज�,�चय
उधदरसठd स,�ल@कशससममत ‘महम�तचय’ न,न2 व,खयत आह2. मह�]न ज2 ल@क य
महम�तल स@ड]न, आपलय अथ, द]सर य�र य�चयदर2 कणलपत क@णय द]सर य पदल,
महम�तचय न,न2 कrत�न करतत, त2 ल@क शस तथ ग�रजन�च2 उललघ�न कर�र2 आह2त.
जर क@�� व,चर2ल कr ‘हर2 क8 ष�’ इतयहद स@ळ नम�चय म�तलच ‘महम�त’ क
मह�तत, तर यच2 उतर ह2 आह2 कr भग,न श�क8 ष��चय समसत नम�त ‘हरर’-नमचय
समन आस.न पप, स�कW, अव,द इतयहदन हर� कर�र2, ‘ क8 ष�’- नमचय समन प2म
द2�र2 आण� ‘रम’ नमचय समन म�णC तदत (भ,-तरक) द]सर2 न, नह1 आह2. य
महम�तत य त�न म�खय न,�च सम,2श आह2. द]सर1 ग@ष ह1 आह2 कr ह2 स@ळ न,
स�ब@धनतमक आह2त, तय�त नम:, ॐ, Cल��, स,ह इतयहद पद�च सम,2श नसलयन2 तयल
महम�त मह�तत.
- 8 -
-
सनतक� मरस�हहत2तप� स�मगतल2 आह2 कr - “हर2 क8 ष�� हदर,8त� क8 ष�
तदकx तथ हर2।हर2 रम तथ रम तथ तदकx हर2 प�न॥हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष�
क8 ष� हर2 हर2। हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2॥”
अथ�त पथम ‘हर2 क8 ष�’ द@न ,2ळ, प�न: ‘ क8 ष�’ द@न ,2ळ, तदन�तर
‘हर2’ द@न ,2ळ मह�,2; तदन�तर ‘हर2 रम’ द@न ,2ळ, प�न: ‘ रम’ द@न ,2ळ
आण� तदन�तर ‘हर2’ द@न ,2ळ मह�,2. अस2 क2 लयन2 महम�त झल - हर2 क8 ष�
हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2। हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2॥ पह
यज�,द1य-कमलस�तर�@पमनषदत प� महम�तच2 स,रप आण� महतमय य पकर2 स�मगतल2
आह2 - “हरर ॐ॥ दपर.त2 नरद@ बह�� जगम, कथ� भग,न x! ग� पय�Wन x कमल�
स.तर2यमममत। स ह@,च बह सध� प8ष@ऽणसम स,�श�मतरहसय� ग@पय� तचछ चछ र��
य2न कमलस�सर� तररषयमस। भग,त आहदप�रषसय नरय�सय नम@चचर�मत2�
मनध]�त-कमलभ�,मत। नरद प�न पपचछ। त.नम हकमममत? स ह@,च हहरणयगभ� - “ हर2
क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2। हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2॥”
इमत ष@डशक� नमन� कमलकलमषनशनम x। नत परतर@पय स,�,2द2ष� दशयत2॥ इमत
ष@डशकल,8तसय ज�,सय आ,र�व,नशनम x। तत पकशत2 पर�बह म2घपय2
रव,रणशममणडल�,2मत। प�नन�रद पपचछ। भग,न x! क@ऽसय व,मधररमत? स ह@,च नसय
व,मधररमत। स,�द श�मचरश�मच,� पठन x बह� सल@कत� सम�पत� सरपत�
सय�जयतम2मत।” दपरचय श2,W1 नरदज� श�बमहज��चय मनकW ग2ल2 आण� प�म करन
मह�ल2 हक भग,न x! भ]तल,र भम� कर1त म� कमळकळल कस पर कर शक2 न? बमह
मह�ल2 - ह2 प�त! फर छन पश क2 ल. स,� ,2द�च2 ग@पन�य रहसय आह2 तयल ऐक,
जयचय दर2 कमलरप-स�सरत]न अनयसच पर ह@श�ल. आहदप�रष भग,न श�मन x नरय�चय
(क8 ष�चय) नम@चचर�न2च, कमलय�ग व,श2ष करन कपयल लगत2. नरद�न� परत व,चरल2
कr त2 न, क@�त2? तयच2 स,रप कय? यचय उतरत बमहज� मह�ल2 कr - ‘ हर2 क8 ष�
हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2। हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2॥ अश पकर2
स@ळ न,�च ह ज@ ‘महम�त’ आह2, त@ कमलचय कलमष�च2 स�प]��रपन2 व,नष
कर�र
- 9 -
आह2. स,� ,2द�त यचय प2H श2ष आण� इतर क@�त2ह1 सधन हदसत नह1. ह म�त
ष@डशकल�दर2 आ,8त अथ�त प�चभ]त आण� अकर इ�हदय�चय आ,र��न� य�C त ज�,चय
आ,र��न व,नष कर�र आह2. तय पशत त@ ज�,चय सम@र, परबह य पकर2 पकमशत करत2
जस2 ढग�चय व,नष झलयन�तर स]यचय हकर��च सम�दय पकमशत ह@त@. नरद�न� परत
व,चरल2 कr भग,न x! य महम�तचय जपच� कय व,ध� आह2? बमहज� मह�ल2 - यचय
जपच� क@�त�ह1 व,ध� नह1 आह2. पव,त अथ, अपव,त क@�तयह1 अ,सथ2त क@��ह1
वयणC त, य महम�तच2 सपष उचचर� करत, बहस@बत सल@कत, सम�पत, सरपत आण�
सय�जयत2ल आन�ष�मगकरपन2 पप कर शकत@. क2 ,ळ इतक2 च नह1; पर�त� म�खयरपन2
तर प�चम प�रषथ� श�क8 ष�प2मपयत पप कर शकत@. (च:त.य चररतम8त आहद
७/८३-८६; मधय २५/१४७, १९२; अ�तय ३/१७७; अ�तय ७/१०४; अ�तय २०/११).
श�भणC तच�हदक2 चय सपम पWलत स�मगतल2 आह2 कr -
अथ म�त,र� ,कय2 दवत�शदHरऽण.,तम x।स,�पपपशमन� स,�द�,�सनऽनलम x
॥चत�,ग�पद� स�मय� भणC तद� प2मप],�कम x।द�ब��णधदहर�� श�धदसत,ब�णधदपदयकम
x॥स,�रधय� स,�स2वय� स,ष� कमप]रकम x।स,�मधकरस�य�C त� स,�ल@क: कब.ध,म
x॥स,�कष��स�य�C त� द�षवयमधव,नशनम x।
द1Hव,मधव,ह1न � च कलकलव,,णज�तम x। , म मत2�मच�त� बहप]जव,धयनप2Hकम
x।
णजहसपश�नमत 2� स,ष� फलदयकम x।द2शकलऽमनयममत � स,�,हदस�सममतम
x॥१॥
ह ‘महम�त’ बत�स अHर�न� य�C त आह2; समसत पप�च नशक आह2, स,� पकरचय
द�,�सन�न जळणयसठd अणगनस,रप आह2, धम�-अथ�-कम द2�र आह2, स��दर स,रपच
आह2, प2मलH�भणC त द2�र अह2, द�ब��णधदल हर�र आह2, श�धदसत,स,रप
भग,द-,8वतय�C त ब�णधदल द2�र आह2, स,च आरधन�य स2,न�य आह2, स,च� कमन
प]�� कर�र आह2, स,चय अमधकर�न� य�C त
- 10 -
-
आह2, अथ�त x ‘महम�तचय’ स�कrत�नत स,न अमधकर आह2; ह म�त, स,च म�खय
ब�ध, आह2, स,न आकष�� करणयचय शणC तन2 य�C त आह2, द�षवयमध�च व,नशक आह2,
द1H व,मध आहदच� अप2H रहहत आह2, ,2ळ2चय पमतब�धरहहत आह2, क2 ,ळ ,��दर2च
प]णजत ह@णय य@गय आह2, बह प]ज व,मधच� अप2H करत नह1, स,न क2 ,ळ ज�भ2चय
सपश�मतन2च फलदयक आह2, द2श कल इतयहद मनयम�चय व,म�C त आह2, अत:
स,�,द1जन�चय दर2 स�सममत आह2.॥१॥ आण� पह, अथ,�,2दचय वपपपलद-शख2त
स�मगतल2 आह2 कr- स,नम-म]लम�त2� स, हदयमत व,भ� स ए, म]लम�त� जपमत
हररररमत क8 ष� इमत
रम इमत। स,�,तर1 पभ� श�क8 ष� आपलय नमरप-म]लम�तचय दर2 स,न आलहहदत
कर1त असतत, आण� त2च श�क8 ष�च:त.यमहपभ��चय रपत ‘हर2 क8 ष�’ इतयहद
स,रपचय म]ळ महम�तच2 सपष उचचर� करत असतत. महम�त�चय कrत�नच2 फळ य पकर2
आह2-
म�त@ ग�ह परम@ भणC त,2द नम.यष,ष च श@भनमन।तमन मनतय� य2 जपण.त
ध�रसत2 ,: मयममततरण.त न.य2॥
परम� म�त� परमरहसय� मनतयम,त�यमत। ‘ महम�त’ परमग�ह आह2 आण� भणC तचय
दर2च ज�लय जऊ शकत@. तयमधय2 ‘हर2 क8 ष�’ इतयहद आण� ‘हर2 रम’ इतयहद परम
मन@हर आठ-आठ न, आह2त, मह�]न ज� ब�णधदमन वयणC त य न,�च मनतय जप करत2,
त� मय2त]न अ,शयच व,म�C त ह@ईल, द]सर2 नह1. मह�]न ब�णधदमन प�रष
‘महम�तच2’ कrत�न, समर� आण� जप सद-स,�द करतत.’ बह�डप�र� उतरख�डत सहवय
अधययत यच उलल2ख क2 ल ग2ल आह2 कr ,8षभन�रजन2 कत�म�मनप�ढ2 पथ�न क2 ल� कr
ह2 भग,न x! जर मझय ,र आपल अन�गह अस2ल, तर मल हररनमच2 दन कर,2. तय,2ळ1
महतम कत�म�मनन2 तय�न ‘हर2 क8 ष�’ इतयहद स@ळ नम पदन क2 ल2. मह�]न
ब�णधदमन वयणC तल य ‘महम�तच2’ स�कrत�न, सद-स,�द करयल ह,2 - ‘
नमस�कrत�न� तसमत x सद कय व,पणशत।’
- 11 -
श� च:त.य महपभ� आण� महम�त श�हररनमस�कrत�नच2 प,त�क श�च:त.यमहपभ��न�
प� भC त�न
‘महम�तचय’ स�कrत�नच उपद2श हदल आह2. श�,स�द2,स,�भ�म भटWचय� य�न� प�
महWल2 आह2 कr -
व,षण�मचतन x कमलघ@रभ�तन x, स�,�कय ग�र@ हररनमम�तम x।स,य� दद� भC
तजननx समहदशत x, स�कrत�यध,� नन� न8तय,द:॥
श� च:त.य महपभ��न� कमलकळपस]न व,श2ष भयभ�त आण� द�:ख� मचत असल2लय
ज�,�न पह]न, क8 पप],�क स,त: ‘ महम�त’ च2 दन क2 ल2 आण� भC तजन�चय पमत
आद2श हदल कr, ह2 भC तल@क! त�मह1 स,� ममळ]न, न8तय-,द इतयहद सहहत,
स�कrत�न कर. श�,स�द2,स,�भ�म भटWचय� य�न� प� स�मगतल2 आह2 कr-
“हर2न�मपसद2न मनसतर2त x पतकr जन। उपद2ष स,य� क8 ष�च:त.य@ जगद1शर॥क8
ष�च:त.यद2,2न हरर-नम-पकमशतम x।
य2न क2 नवप ततपप� ध.य@ऽस� ल@क-प,न॥” श�हररनमचय क8 प2न2, पप�जन�च प�
उधदर ह@ऊन जत@, कर� श�हररनमच2 उपद2शक जगद1शर स,य� श�क8 ष�च:त.यमहपभ�
आह2त. मह�]न श�क8 ष�च:त.यद2,�दर2 पकमशत हररनम जय क@�� वयणC तल पप झल2,
त� वयणC त ध.य आह2 आण� आपलय स�गत�न2 इतर ल@क�न प� पव,त कर�र1 बनत2.
श�च:त.यचररतमहकवय ११ सग�, ५४ श@कत महकव, श�क��प]र�न� स�मगतल2 आह2
-
“तत श�ग�रग सम,ददत�, पम�हदत@हर2क8 ष�2तय�चच:,�द म�ह� ररमत
श�मयतन�:।
तत@ऽस� तत x प@चय पमत,मलतर@मञचलमलत@रद�सततत x कम�रभत
बह�द�:ख:व,�दमलत:॥”
श�च:त.यमहपभ��चय स�.यसगह�समय�, .ह,� हतत ,सतर घ2ऊन अतय.त द�:खन2
रडत-रडत व,वहळ झल आण� श�च:त.यमहपभ��चय क� रळय
- 12 -
-
क2 स�च2 म�णड� कर नह1 शकल, तवह श�रधभ,-व,भव,त-व,गहस,रप
श�च:त.यमहपभ� अतय.त पस.न ह@ऊन मह�ल2 कr ह2 नवपत! त� उचचस,रन2 ,र�,र
‘हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2। हर2 रम हर2 रम रम रम हर2
हर2॥’ य महम�तच2 कrत�न कर. श�म.महपभ�च मनदश ममळलय,र त@ .ह,� म�तम�गध
ह@ऊन महम�तच2 कrत�न कर1त र@म�मचत आण� प�लहकत ह@ऊन महन द�:खन2 वयक� ळ
असलय,र स�द रडत-रडत तय�च2 म�णड� कर�2 आर�भ क2 ल2.
“बह� पसररय पभ� बह�2 त�मलल।तर घर2 भणC तभर2 गन आर�मभल॥बह�2र घर य2न
ह:ल ,8.द,न।हररनम श�मनबर2 आइस2 स,�जन॥
हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2। हर2 रम हर2 रम रम रम हर2
हर2॥’
श�च:त.यम�गल ग�थत प� पहहल2 जत2 कr-
‘‘हर2 क8 ष�’ नम पभ� ब@ल2 मनर.तर’।पस.न श�म�ख2 हर2 क8 ष� क8 ष�
बमल।
व,जय ह:ल ग�रच.द क� त]हल�। हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� बमल’ प2म-स�ख2।
पतयH ह:ल आमस’ अद:त-समम�ख2॥’
श�च:त.यभग,ततह1 पहहल2 जत2-
‘जय जय ‘हर2 क8 ष�’- म�त2र पकश।जय जय मनजभणC तगह�-व,लस॥’
मधय ६.११७ “पभ� बल2, - “क8 ष�भणC त हउक सबर।क8 ष�नम-ग�� बइ न बमलह
आर॥
आपन2 सबर2 पभ� कर2 उपद2श2।“क8 ष�नम महम�त श�नह हररष2॥
हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2।हर2 रम हर2 रम रम रम हर2
हर2॥
- 13 -
पभ� बल2, “कहहलङ एइ महम�त।इह जप मगय सब2 कररय मनबध॥इह ह:त2
स,�मसणधद ह:इब2 सबर।
स,�H� बल इथ2 व,मध नहह आर॥”मधय २३/७४-७८
“हक शयन2 हक भ@जन2 हकब जगर�2।अहमन�श मच.त क8 ष� बलह ,दन2॥
मधय २८/२८ “स,�द श�म�ख2 ‘हर2 क8 ष� हर2 हर2। बमलत2 आन�दधर मनर,मध
झर2॥”
अ�तय १/१९९कमलय�गधम� हय नमस�कrत�न।चररय�ग2 चररधम� ज�,2र कर�॥
आहद १४/१३७ अतए, कमलय�ग2 नमयज सर।
आर क�न धम� क: ल2 नहह हय पर॥रवतहदन नम लय खइत2 श�इत2।त¬हर महहम
,2द2 नहह पर2 हदत2॥श�न ममश, कमलय�ग2 नहह तप यज।य2इ जन भज2 क8 ष�, त¬र
महभगय॥अतए, ग8ह2 त�मम क8 ष� भज मगय।क� हWनहW पररहरर एक.त
हइय॥सधय-सधनतत, य2 हकछ� सकल।हररनमस�कrत�न2 मममलब2 सकल॥
आहद १४/१३९-१४३ हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2।
हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2॥एइ श@क नम बमल लय महम�त।ष@ल-नम बवतश
अHर एइ त�त॥समधत2 समधत2 यब2 प2म�क� र हब2।
- 14 -
-
सधय-सधनतत, जमनब स2 तब2॥आहद १४/१४५-१४७
श�च:त.यचररतम8तमधय2 प� पह-“क8 ष� नम मह-म�त2र एइ त’ स,भ,।
य2 जप2, तर क8 ष�2 उपजय2 भ,॥क8 ष�व,षयक प2म-परम प�रषथ�।यर आग2
त8�त�लय चरर प�रषथ�॥पञचम प�रषथ�-प2मन.दम 8त-मस.ध�।बहहद-आन.द यर नह2 एक
वब.द�॥
क8 ष�-नम2र फलऽ ‘प2म’ स,� शस2 कय”।आ ७/८३.८६
“कमलकल2 नमरप2 क8 ष�-अ,तर।नम ह:त2 हय स,�-जगत x-मनसतर॥”
आहद १७।२२ “कमलकल2 धम�-क8 ष�नमस�कrत�न॥सकrत�न-यज2 त¬र2 कर2 आरधन।
स2 त’ स�म2ध आर-कमलहतजन॥”
मधय ११/९८-९९ “मनर.तर कर क8 ष�नमस�स�कrत�न। ह2लय ‘म�णC त’ पब2, पब2
प2म-धन॥”
मधय २५/१४७“एक ‘नमभस2’ त@मर पप-द@ष यब2। आर ‘नम’ लइत2 क8 ष�चर�
पब2॥”
मधय २५/१९२ “नम2र फल2 क8 ष�-पद2 प2म उपजय॥”
अ�तय ३/१७७अ�तय ७/१०४
“कमलकल2र धम�क8 ष�-नम-स�कrत�न”अ�तय ७/११
- 15 -
“हष पभ� कह2न श�न स,रप-रम-रय। नमस�स�कrत�न कल� परम उपय॥सकrत�नयज2
कल� क8 ष�-आरधन। स2 त’ स�म2ध पय क8 ष�2र चर�॥”
अ�तय २०/८-९“नम-स�कrत�न ह:त2 स,�नथ�-नश।स,�-श�भ@दय क8 ष�2 प2म2र
उललस॥”
अ�तय २०/११“खइत2 श�त2 यथ तथ नम लय।
कल, द2श, मनयम नहह स,� मसवद हय॥”अ�तय २०/१८
“एइमत हञ य2इ क8 ष�नम लय। श�क8 ष�चर�2 त¬र प2म उपजय॥”
अ�तय २०/२६
“एकद क8 ष�व,रहद धयय.त� वपयसगमम x। मन@बषपमनरसथ जलपत�द� म�ह�म��ह�
॥
हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष� हर2 हर2।हर2 रम हर2 रम रम रम हर2
हर2॥
यमन नममन व,रह2 जजप ,ष�भन,�।त.य2, तद,य�C त@ ग�रच.द@ जजप
ह॥श�च:त.यम�ख@द1�� हर2 क8 ष�2मत ,��क।
मजजय.त@ जगत x प2णम� व,जय.त� तदहय॥"
एकद, श�क8 ष�चय व,रहत वयक� ळ झल2ल� श� रमधक, आपलय वपयतम शयमस��दरचय
ममलन,र धयन करत, आपल व,रहणगन द]र करणयसठd “हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष�
क8 ष� हर2 हर2। हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2॥” ह ‘महम�त’ जप कर लगल�.
श�क8 ष�चय व,रहत श�मत� रमधक2 न2, श�क8 ष��चय जय न,�च जप क2 ल,
श�रधभ,भव,त श� च:त.य महपभ��न� प� तयच न,�च जप क2 ल. मह�]न श�च:त.य
महपभ��चय श�म�खत]न मनघल2ल2
- 16 -
-
श�क8 ष�च2 स@ळ नमतमक आण� बत�स अHरतमक श�हररनम महम�त, व,शल क8
ष�प2मत मनमगन करन स,±परर व,रजमन रह@; तयच जय ह@, जय ह@.’
बमह�डप�र� उतरखणड ६/५५ त प� महम�तच उलल2ख आह2- हर2 क8 ष� हर2 क8 ष�
क8 ष� क8 ष� हर2 हर2।
हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2॥
‘हरर:’ ‘क8 ष�:’ ‘रम’ इमत नमतयतमक@ ‘महम�त:’।तणसमन स�ब@धनतमकमन
त�ण� नममन सण.त। तत तय�म
महम�तचय वयखय
मध�य�मय� वयखय-
व,जपय भग,तत,� मचद घनन.दव,गहमx।हरतयव,द � ततकय�मत@ हररररमत
सम8त॥
आन.द:कस�ख श�मन x शयम कमल-ल@चन।ग@क� लन.द@ न.दन.दन क8 ष�
ईय�त2॥,:दगध�सरस,�स, � म]मत�ल�लमधद:,तम x।
श�रध� रमय मनतय� रम इतयमभध�यत2॥(बहणड प�र�)
हरर, क8 ष�, रम - य त�न न,�न� य�C त ‘महम�त’ आह2. तयत स�ब@धनतमक
त�न नम आह2त. य त�न न,�च� मध�य�मय� वयखय य पकर2 आह2- सणचचदन.द-व,गह
अस�र2 भग,न आपलय तत,ल ठdक समज]न, ज�,च� अव,द आण� तयच2 कय� अजनल हर�
करत असतत, मह�]न त2 ‘हरर’ य नमन2 समर� क2 ल2 जत. एकमत आन�दरसव,गह,
ग@क� ळच2 आन�दपद कमलल@चन, न�दन�दन श�शयमस��दरच ‘क8 ष�’ -न,न2 ओळखल2
जतत.
- 17 -
ल�ल2च2 म]मत�मनव,गह अथ, अमधषत8द2, रमसकच]डमण� व,दगधमशर@मण�श�क8 ष�
श�मत� रमधक2 ल मनर�तर रम� कर,तत अथ�त आन�हदत करतत, मह�]न त2 ‘रम’ य
न,न2 ओळखल2 जतत.
ऐशय�मय� वयखय- हरमत वतव,ध� तप� ज.मक@हWशत@द,म x।
पप� च समरत� यसमतसमधदररररमत सम8त॥क8 वषभ]�,चक शबद@ �श
मन,8�मत,�चक।तय@र:Cय� पर� बह क8 ष� इतयमभध�यत2॥
रम.त2 य@मगन@ऽन.त2 सतयन.द2 मचदतममन।इमत रमपद2नस�
पर�बहऽमभध�यत2॥
भग,न श�क8 ष� आपलय समर� कर�र य भC त�चय क@W1 ज.म�च2 वतव,ध-तप आण�
कमयक-,मचक-मनमसक त�न तप�न हर� करतत, मह�]न त2 ‘हरर’-न,न2 ओळखल2 जतत. ‘
क8 ष’- धत� आकष�क सत,चक आह2 आण� ‘�’-शबद मन,8�मत अथ�त आन.द,चक आह2. य
द@घ�च2 एकतमय आन�द-स,रप आकष�क परबहच ‘क8 ष�’ य न,न2 ओळखलय जत2. मनतय
आन�द-स,रप आण� मच.मय स,रपचय जय श�क8 ष�त य@ग�ल@ग रम� करतत अथ�त कrड
करतत, ततपय�-तय�तय�चय धयनन2 आन.द पप करतत , मह�]न परबहस,रप त2 श�क8
ष�च ‘रम’-न,न2 ओळखल2 जतत.
य�गलसमर�मय� वयखय- मन@ हरमत क8 ष�सय क8 ष�हद-स,रवप��।तत@ हर श�रध:,
तसय स�ब@धन� हर2॥अपग8ह तप� धम ध:य मन� वजणसय।
,2��न कष�मत ग8हत x त2न क8 ष�@ऽमभध�यत2॥रमयतयमनश�
रप-ल,णय:व�जय@वषतम x।
मन प�च2ण.दय��ह रमसतसमत x पकrमत�त॥ श�क8 ष�च� आलहदस,रवपण�
(हहदन�शणC त) श�रध श�क8 ष�चय मचतच2 हर� करत2, मह�]न श�रधच ‘हर’-न,न2
ओळखलय जत2. ‘ हर’-
- 18 -
-
शबदच2 स�ब@धनत ‘हर2’ रप बनत2. वजरजक� मर वज�ज�ग न�न�चय लजज
-धम�-ध:य� आण� मनच2 हर� करन, आपलय ,�श�दर2, तय�न आपपलय घरत]न आपलयकड2
आकवष�त करतत; मह�]न त2 ‘क8 ष�’ य न,न2 ओळखल2 जतत. त2च श�क8 ष� आपलय
रप-ल,णय इतयहद दर2 वज�गन�च2 मन आण� इ�हदय�न मनर�तर आनण.दत करतत, यच
कर�सत, त2 ‘रम’ य न,न2 ओळखल2 जतत.
श�ज�,ग@स,ममक8 त ‘महम�त’-वयखय- स,�च2त@हर क8 ष�सतसय मचत�
हरतयस�।,:दगध�सरव,सतर :रत@ रध हर मत ॥१॥कष�मत स,�यल,णयम�रल�कलमनस,न
:।
श�रध� म@हनग��ऽल�क8 त: क8 ष� ईय�त2 ॥२॥श]यत2 न�यत2 रस2 हरर�
हरर�2H�
एकहकन� रहक�� ज2 हर2य� त2न कथयत2 ॥३॥ अगशयममलमसत@म :
शयमल�कतकञचन।रमत2 रधय सध�मत: क8 ष�@ मनगदत2 ॥४॥ क8 त,रणय2 सर: श2ष�
क.तयन�मतसतय।
आक8 षय स,�त�थ�मन तजजनत x क8 ष� ईय�त2 ॥५॥क8 षयत2 रधय प2म�
यम�नतWकननम x।
ल�लय लमलतशवप ध�र: क8 ष� उदहत:॥६॥हत,न ग@क� ल2 मतष.नररष� प�षप�ग,म
x।
श�हररसत� रसद�चच: रयत�मत हर मत॥७॥हसफ� W� रयमत प�मतभर2� हररच2वषतम
x।गयत�मत मत ध�र:ह�र रसव,चH�:॥८॥
रस,2शपररससत � जहर म�रल�� हर2।हर2मत कrमत�त द2,� व,वपन2 क2
मलल�पW॥९॥
ग@,ध�नदर1क�� ज2 पररर�भव,चH�।श�रध� रमयमस रमसत2न मत@ हरर॥१०॥
हण.त द�खमन भC तन� रमत स�खयमन च.,हम x।
- 19 -
हर द2,� मनगहदत महकरणयशमलन�॥११॥रमत2 भजत2 च2त परमन.द,ररध�।
अत2मत कमथत@ रम शयमस�.दरव,गह॥१२॥रमयतयचय�त� प2म� मनक�
ञज,नमण.दर2।
रम मनगहदत रध रम@ य�तसतय प�न॥१३॥र@दन:ग±क� ल2 द,नलमशयमत हस�।
व,श@षयमत त2न@C त@ रम@ भC तस�ख,ह॥१४॥मनह.त�मस�रन x यत@
मथ�रप�रममतयस�।
तदगमदह:कम@ यसय: सस� हर2मत च॥१५॥ आगतय द�खहत� य@ स,ष� वज,मसनम
x।श�रधहररचररत@ हरर श�न.दन.दन॥१६॥
श�क8 ष�च�द आपलय ल@क@तर स¶दय�दर2, स,चय मचतच2 हर� करतत; पर.त�
श�मत� रमधक आपलय श2ष चत�य�च व,सतर करन श�क8 ष�चय मचतच2 प� हर� करत2,
अत: श�रमधक ‘हर’ मनल� जत2. ‘ हर’- शबदच2 स�ब@धन एक,चनत ‘हर2’-रप
बनत2॥१॥
भ�,नम@हनग���दर2 अल�क8 त श�हरर आपलय ल,णय (स¶दय�) आण� म�रल�चय
मध�रध,मन�दर2 श�रमधक2 ल आपलय कड2 आकवष�त करतत, मह�]न ‘क8 ष�’ न,न2
ओळखल2 जतत. ॥२॥ महप�रष�चय म�खत]न ऐकणयत य2त2 कr, म8गल@चन श�मत� रमधक
श�क8 ष�चयदर2 रसम�डलत व,दमन एक�त मनक�� जत]न एकW1च अपहर� क2 ल� जत2,
मह�]न रमधकच ‘हर’ न,न2 ओळखल� जत2, तयच2 स�ब@धनत ‘हर2’-रप बनत2.॥३॥
आपलय श�अ�गचय शयमक�मतचय सम�दयदर2, ज2 स�,��ल प� शयम,��च2 बन,]न WWकतत
, मह�]न त2च श�रधरम� शयमस��दर ‘क8 ष�’-न,न2 ओळखल2 जतत.॥४॥ आपल� क�त
श�रमधक2 चय इचछ2न]सर श�हरर�न�, ग@,ध�नचय मनकW वजचय ,नत शयमक� णड-नमक
श2ष सर@,र पकW करन तयमधय2 स,� त�थन आकवष�त क2 ल2, यय ग]ढ रहसयल ज�]नच
, व,जजन तय�न ‘क8 ष�’ न,न2 ओळखतत.॥५॥ आपलय भ�,नम@हहन�ल�ल2दर2 ध�रलमलत
नयक, स,�म@हन श�हररप�
- 20 -
-
श�रमधक2 चय महभ,रप� ल@क@तर प2मदर2, यम�नतW,त श�,8.द,नत आकवष�त क2
ल2 जतत, मह�]न ब�णधदमन ल@क तय�न क8 ष� न,न2 स�ब@धन करतत.॥६॥ वजत मन,स
करतय,2ळ1 श�क8 ष�न2, ,8षरपधर1 बमलष अररषस�रच2 प�स�धद अपहर� क2 ल2
ह@त2. तय,2ळ1 श�रमधक2 न2 तय�न आन�द@ललसप],�क उचच स,रत ‘हरर-हरर’ मह�]न
स�ब@धन क2 ल2 ह@त2, मह�]न रध ‘हर’-न,न2 ओळखल� जत2. ‘ हर’- शबदच2
स�ब@धनत ‘हर2’-रप बनत2.॥७॥ श�रमधक, श�क8 ष�चय ल�ल�च2 कध� असपष स,र�त
गन करत2, तर कध� प�मतचय अमधकत2म]ळ2 उचच स,रत गत2, मह�]न रसव,,2चनत
अमभजप�हडत�दर2, त� ‘हर’ न,न2 ओळखल� जत2, तयच2 स�ब@धनत ‘हर2’-रप
बनत2॥८॥ ,8�द,नत कrडपरय� श�मत� रमधक, रसचय आ,2शत श�क8 ष�चय हतत]न
पडल2लय म�रल�च2 अपहर� करत2, मह�]न रमधकद2,� हर- न,न2 ओळखलय जत2, तयच2
स�ब@धनत ‘हर2’-रप बनत2॥९॥
आमल�मल�गन करणयत चत�रमशर@मण� श�क8 ष�न2 , ग@,ध�नचय ग�हहरप� -मनक�
ञजत श�रमधक2 चयस@बत रम� अथ�त कrड क2 ल�, मह�]न त2 ‘रम’ न,न2 ओळखल2
जतत.॥१०॥
महकरणयशमलन� द2,� रमधक भC त�चय समसत द�:खन हर� करत2, आण� पमतहदन
स�ख�न पदन करत2, मह�]न त� ‘हर’-न,न2 ओळखल� जत2, जयच2 स�ब@धन ‘हर2’-रप
बनत2.॥११॥ भजन कर�र य भC त�C त�च2 मन, परमन�दमस�ध�-श�क8 ष�त रम� करत2,
य कर�सत, शयमस��दर व,गह अस�र2 श�क8 ष�च य2थ2 ‘रम’ न,न2 ओळखल2 जतत.
॥१२॥ श�मत� रमधक मनक� ञजत श�हररल प2मप],�क आन�द पदन करत2, मह�]न
“रमयमत-आन�दयमत” य वय�तपवतचय अन�सर तय�च2च नम ‘रम’ आह2. रम अथ�त
श�रधचयस@बत सणमममलत झलयम]ळ2, श�क8 ष�च ‘रम’-न,न2 ओळखल2 जतत.॥१३॥
वज,मस�चय र@दनन2 पररप]�� वजत भC तजन-स�खदय� श�क8 ष�न2, द,नल पन करन,
तयल स�क,]न Wकल2 ह@त2, मह�]न भC त�न रम� कर,�र2 त2 श�क8 ष�च, ‘
रम’-नमन2 स�ब@मधत ह@तत॥१४॥
- 21 -
श�क8 ष� क� स इतयहद अस�र�न मरणयसठd मथ�रप�र1त मनघ]न ग2ल2 ह@त2,
न�तर श�रमधक2 ल एक.तत भ2Wणयसठd प�न: वजत आल2 ह@त2; मह�]न मथ�र इतयहद
धमत]न वजकड2 श�क8 ष�ल अपकर� क2 लयम]ळ2 श�रमधकच ‘हर’-नमन2 ओळखल� जत2,
तयच2च स�ब@धनत ‘हर2’-रप बनत2.॥१५॥ जय�न� मथ�र आण� दरक2 त]न य2ऊन, समसत
वज,मस�च2 द�:ख हर� क2 ल2 ह@त2; मह�]न श�मत� रमधक2 चय मनल हर� कर�र य
ल�ल2दर2 य�C त श�न�दन�दनच हरर न,न2 ओळखल2 जतत. ‘ हरर’- शबदच2 स�ब@धनत
‘हर2’ अस2 रप बनत2॥१६॥
इमत श�ज�,ग@स,ममव,रमचत ‘महम�त’-वयखय समप।
श�ग@पलग�रग@स,ममक8 त ‘महम�त’-वयखय-अजनततकय�व,नशह 2त@: स�खतमन:
शयमहकश@रम ]त:।
श�रमधकय रम�सय प��स: समरण.त मनतय� महत� मह.त:॥१॥व,ल@Cय तणसमन x
समसक� क8 तज� णजतहदय� श.तमन.यमचतम x।
क8 तथ�य.त2 क8 पय स�मशषय� पदय नमतयय�C तपदमx॥२॥ हररररह�रमत पपमन
द�षमचत:रवप सम8त :।
अमनचछयवप स�सप8ष@ दहतय2, हह प,क:॥३॥ व,जपय भग,तत,� मचद घद
घनन.दव,गहमx।हरतयव,द � ततकय�मत@ हररररमत सम8त:॥४॥
अथ, स,ष� सथ,रजगमद1न � तपतय� हरत�मत हरर:। यद हदवयसद��श,�कथनदर
स,ष� व,शद1न� मन@ हरत�मत। यद स,मध�य� क@हWक.दप�ल,णय 2न स,षम,तरद1न�
हरत�मत हरर:। हररशबदसय स�ब@धन2 "ह2 हर2"॥५॥
रसहदप2मस�खयथ हर2ह�रमत य मन:।हर स ग�यत2 सवद,8�षभन�स�त पर॥६॥
स,रपप2म,तसलय:ह�रमत य मन:।हर स कथयत2 सवद: श�रध ,8षभन�ज॥७॥हरमत
श�क8 ष�मन: क8 ष�लहदस,रवप��।
अत@ हर2तयन2न:, श�रध पररग�यत2।- 22 -
-
इतयहदन श�रध,चक-हर-शबदसय स�ब@धन2 हर2॥८॥क8 वषभ]�,चक: शबद@ �श
मन,8�वत,चक:।तय@र:Cय� पर� बह क8 ष� इतयमभध�यत2॥९॥ईशर: परम: क8 ष�:
सणचचदन.दव,गह:।अनहदरहदग±व,.द: स,�कर�कर�म x॥१०॥आन.द:कस�ख: श�मन x शयम:
कमलल@चन:।ग@क� ल@न.दन@ न.दन.दन: क8 ष� ईय�त2।
क8 ष�शबदसय स�ब@धन2 क8 ष�॥११॥ रशबद@चचर�द2व, ! बहहमन�य�ण.त
पतक:।प�न: प,2शकल2 त� मकरश कपW,त x॥१२॥रम.त2 य@मगन@ऽन.त2 सतयन.द2
मचदतममन।इमत रमपद2नद: पर�बहऽमभध�यत2॥१३॥ ,:दगध�सरस,�,�स,� म]
त�त�ल�लमधद:,तम x।
श�रध� रमयन x मनतय� रम इतयमभध�यत2॥१४॥श�रधयणशतमक8 षय रमत2 कrडत�मत
रम:।
रमशबदसय स�ब@धन2 रम॥तथ हह कमद1वपकय � च.द� पमत श�क8 ष�:-
मम नमशत2न:, रधनम सद�तमम x।य: समर2त� सद रध� न जन2 तसय हक� फलम
x॥१५॥
अजन आण� तयचय दर2 उतप.न स�सररप-वयमधल व,नष कर�र य, आन�दस,रप,
शयमहकश@रम]मत�, श�रधरम�ल महभग,तग� मनतय समर� करतत॥१॥
त2च महभग,तग� आपलय य@गय-मशषय�न, तयच श�रधरम�च2 अन�रग� रमसक पह]न
आण� तय मशषयल क8 तज, णजत2ण.दय, श.त आण� अन.यमचत असल2ल समज]न, क8 प करन
‘हर2 क8 ष�’ इतयहद त�न नम�न� य�C त पद, अथ�त x महम�त द2ऊन क8 तथ� करतत
॥२॥
वबन इचछ2च सपश� झल2ल अणगनप� जय पकर2 जळ]नच Wकत@, तयचपम�2 द�षमचतचय
मन�षयदर2 कशह1 पकर2 समर� क2 लयम�ळ2 पभ� तय�चय समसत पप�न हर� करतत,
मह�]न तय�च2 न, ‘हरर’ आह2. ॥३॥अथ, सणचचदन.दव,गह-स,रप भग,न x आपलय न,च2
कrत�न-समर�
- 23 -
कर�र यचय हदयत तत,च� सफ] मत� कर,]न अव,द आण� मतच2 कय�-अजनच2 हर�
करतत, मह�]न त2च पभ� ‘हरर’-न,न2 समर� क2 ल2 जतत॥४॥
अथ, सथ,र-ज�ज�गम इतयहद स,� पणय�चय त�न पकरचय तप�न हर� करतत, यच
कर�सत, त2 ‘हरर’ मह�]न ओळखल2 जतत, अथ, आपलय सद���चय श,�-कrत�नचय दर2
स,� स�सर1 पणय�च2 मन हर� करतत; मह�]न तय�च2 न, ‘हरर’ आह2, अथ, क@W1
कमद2,�प2H प� अमधक आपलय स,भव,क स¶दय� मध�य�चय दर2 स,� अ,तर�चय मन�च2
हर� करतत; मह�]न त2 वजरजक� मर श�क8 ष�च ‘हरर’ न,न2 ओळखल2 जतत. ‘ हरर’
शबदचय स�ब@धनत ‘हर2’-रप बनत2.॥५॥
अथ, रस आहद प2ममय स�खल स�पदन करणयसठd आपलय स,रप-ग��-प2म-,तसलय
इतयहद दर2 श�क8 ष�चय मनच2 प� हर� करत2, मह�]न श�क8 ष�च� हहदन�शणC त
,8षभन�न�हदन� श� रधच सजजन�चय दर2 ‘हर’-न,न2 स�ब@धल� जत2, आण� गयल�
जत2. अश पकर2 रध-,चक ‘हर’- शबदच2 स�ब@धन ‘हर2’-रप बनत2.॥६-८॥
‘ क8 ष’-धत� आकष�क, सत,चक, आण� ‘�’-शबद मन,8�वत अथ�त आन�द,चक आह2.
य द@घ�च2 एकतमय आन�दस,रप स,�कष�क परबहच ‘क8 ष�’-न,न2 ओळखलय जत2॥९॥
स,य� अनहद , स,च2 आहद आण� स,� कर��च2 कर�, सणचचदन�द-व,गहच2 परम2शर
ग@व,�दच ‘क8 ष�’-न,न2 ओळखलय जतत॥१०॥
एकमत आन�दरसव,गह आण� ग@क� ळल आन�द द2�र2, कमलल@चन, न�दन�दन श�मन x
शयमस��दर च ‘क8 ष�’ न,न2 ओळखल2 जतत. ‘ क8 ष�’- शबदचय स�ब@धनत ‘क8 ष�’
अस2 रप बनत2॥११॥
श�करज� प,�त�ल मह�ल2 कr ह2 द2व,! ‘ रम’ शबदच2 पहहल2 अHर ‘र’-शबदचय
उचचर�न2 समसत पप शर1रचय बह2र मनघतत, प�.ह प,2श करणयचय,2ळ1 त@ ‘म’-कर
म�ख,रत� णखडकrपम�2 ब�द ह@त@, मह�]न पप प�न: प,2श कर शकत नह1त.॥१२॥
य@ग�जन मच.मय, अन�त, सतय आण� आन�दस,रप जय परतत,त रम� करतत, त2
परतत, पर� बहच ‘रम’-न,न2 ओळखल2 जत2॥१३॥
- 24 -
-
रसमय� ल�ल2च2 म]मत�मन अमधषत8द2, चत�रमशर@मण� रमसकश2खर श�क8 ष�
श�मत� रमधक2 ल मनतय रम� कर,तत, मह�]न त2च ‘रम’-न,न2 ओळखल2 जतत॥१४॥
अथ, श�रमधक2 चय मचतल आपलयकड2 आकवष�त करन मतचय स@बत रम� करतत, अथ�त
कrड करतत, मह�]न त2 श�क8 ष�च ‘रम’ न,न2 ओळखल2 जतत. ‘ रम’- शबदचय
स�ब@धनत ‘रम’ अस2 रप बनत2. पह, ‘ कमद1वपक2 त’ च�दचय पमत श�क8 ष�न2
महWल2 आह2 कr मझय श2कड@ न,�प2H ‘रध’-नम श2ष आह2. य@ वयणC त, सद स,�द
श�रध2च2 समर�-कrत�न करत@, तयल क@�त2 फळ ममळत2, ह2 म�प� ज�त
नह1॥१५॥
हर2- क8 ष�सय मन@ हरत�मत हर रध, तसय: स�ब@धन2 ह2 हर2।रमधक श�क8
ष�च2 मन हर� करत2, मह�]न त�च ‘हर’ न,न2 ओळखल� जत2. मतचय स�ब@धनन2 ‘ह2
हर2’ अस2 रप बनत2.
क8 ष�- रधय मन: कष�त�मत क8 ष�:, तसय स�ब@धन2 ह2 क8 ष�।ज2 श�रध2चय
मनल आकवष�त करतत, त2 आह2 श�क8 ष�. ‘ क8 ष�’- शबदचय स�ब@धनत ‘ह2 क8 ष�’
अस2 रप बनत2.
हर2- क8 ष�सय ल@कलजजध:य�हद स, हरत�मत हर रध, तसय: स�ब@धन2 ह2
हर2।श�रमधक, श�क8 ष�च� ल@कलजज-ध:य� इतयहद स,�च2 हर� करत2. य पकर2 मतल
हर महWल2 जत2. ‘ हर’- शबदच2 स�ब@धन ‘ह2 हर2’ अस2 रप बनत2.
क8 ष�- रधय ल@कलजजध:य�हद स, कष�त�मत क8 ष�:, तसय स�ब@धन2 ह2 क8 ष�।
श�क8 ष�, रमधक2 चय ल@कलजज-ध:य� इतयहद स,च2 आकष�� करतत. यचम]ळ2 त2 ‘क8
ष�’ मह�]न ओळखल2 जतत. ‘ क8 ष�’ शबदचय स�ब@धनत ‘ह2 क8 ष�’ अस2 रप
बनत2.
क8 ष�- यत यत रध मतषमत गचछमत , तत तत स पशयमत क8 ष�@ म� सप8शमत,
बलत कञच�कहदक� स, हरत�मत क8 ष�:, तसय स�ब@धन2 ह2 क8 ष�।श�रमधक ज2थ2
ज2थ2 आह2 हक� , जत2, त� त2थ2 त2थ2 पहत2 कr श�क8 ष� मझ सपश� करत आह2त
आण� बलप],�क मझ� क� च�कr इतयहद स,न आकष�� करत@ आह2. तयम]ळ2 त2 ‘क8 ष�’
मह�]न ओळखल2 जतत. ‘ क8 ष�’- शबदच2 स�ब@धनत ‘ह2 क8 ष�’ अस2 रप
बनत2.
क8 ष�- प�नह�ष�त� गमयमत ,न� कष�त�मत क8 ष�:, तसय स�ब@धन2 ह2 क8
ष�।त2 श�रधल हवष�त करतत आण� ,�श� ,ज,]न ,8द�,नकड2 आकवष�त
- 25 -
करतत. मह�]न ‘क8 ष�’ य न,न2 ओळखल2 जतत. ‘ क8 ष�’ शबदचय स�ब@धनत ‘ह2
क8 ष�’ अस2 रप बनत2.
हर2- यत क8 ष�@ गचछमत मतषमत , तत तत पशयमत रध ममग2 पश स,�त मतषमत
व,हरमत इमत हर रध, तसय: स�ब@धन2 ह2 हर2।श�क8 ष� जय सथन� जतत हक� ,
बसतत, त2 तय तय सथन,र पहतत हक, श�रध मझय मग2-प�ढ2 मझय आज�-बज�ल व,रजमन
(उपणसथत) आह2- सगळ1कड2 व,हर करत आह2. मह�]न त� ‘हर’ मह�]न ओळखल� जत2.
‘ हर’- शबदचय स�ब@धनत ‘ह2 हर2’ अस2 रप बनत2. हर2-प�नसत� क8 ष�� हरमत
स,सथनममभसरयत�मत हर रध, तसय: स�ब@धन2 ह2 हर2।त�च प�.ह श�क8 ष�च2 हर�
ह@त2, अथ�त x आपलय सक त-सथनकड2 श�क8 ष�ल अमभसर कर,त2; मह�]न श�रधच
‘हर’ न,न2 ओळखल� जत2. मतच2 स�ब@धन ‘ह2 हर2’ अस2 रप बनत2. हर2- क8 ष��
,न� हरमत ,नमगयत�मत हर रध, तसय: स�ब@धन2 ह2 हर2। श�क8 ष�ल ,नकड2 हर�
करत2, अथ�त ,8�द,नकड2 हर� करत2; मह�]न श�रधच ‘हरर ’ मह�]न ओळखल� जत2.
जयच2 स�ब@धनत ‘ह2 हर2’ अस2 रप बनत2. रम- रमयमत त� मनर1H�हदन2मत रम:,
तसय: स�ब@धन2 ह2 रम।श�क8 ष� आपलय हस-पररहस, दश�न इतयहददर श�रमधक2 ल
रम� कर,तत, अथ�त x आनण.दत करतत, मह�]न तय�च2च न, ‘रम’ आह2. जयच2
स�ब@धनत ‘ह2 रम’ अस2 रप बनत2. हर2- ततकमलक ध:य�,ल�बनहदक� क8 ष�सय
हरत�मत हर रध, तसय: स�ब@धन2 ह2 हर2।श�क8 ष�च2 ततकमलक ध:य�-अ,ल�बन
इतयहदच2 हर� करत2, मह�]न श�रधच ‘हर’ आह2. जयच2 स�ब@धनत ‘ह2 हर2’ अस2
रप बनत2. रम- च�मबन-सतनकष��मल �गनहदमभ: रमत2 इमत रम:, तसय स�ब@धन2 ह2
रम।श�क8 ष� च��बन, सतन-आकष��, आण� आमल�गन इतयहद दर श�रमधक2 चयस@बत रम�
अथ�त x कrड करतत; मह�]न त2 प� ‘रम’ नमन2 ओळखल2 जतत. जयच2 स�ब@धनत ‘ह2
रम’ अस2 रप बनत2. रम- प�नसत� प�रष@मचत� क8 त, रमयत�मत: रम:, तसय
स�ब@धन2 ह2 रम। श�क8 ष� रमधक2 ल प�रषकर बन,]न मतचय स@बत प�.ह रम�
करतत, मह�]न त2 ‘रम’ न,न2 ओळखल2 जतत. जयच2 स�ब@धनत ‘ह2 रम’ अस2 रप
बनत2.
- 26 -
-
रम- प�नसतत रमत2 इमत रम:, तसय स�ब@धन2 ह2 रम।त2थ2 प�न:-प�न:
तयचपकर2 रम� करतत, तयच कर�सत, त2 ‘रम’ नमन2 ओळखल2 जतत. जयच2 स�ब@धनत
‘ह2 रम’ अस2 रप बनत2. हर2- प�न: रस.त2 क8 ष�सय मन@ हत, गचछत�मत हर रध,
तसय: स�ब@धन2 ह2 हर2। रसल�ल2चय श2,W1, प�न: श�क8 ष�च2 मन हर� करन
मनघ]न जत2, मह�]न रधच ‘हर’-न,न2 ओळखल� जत2. जयच2 स�ब@धनत ‘ह2 हर2’ अस2
रप बनत2. हर2- रधय मन@ हत, गचछत�मत हरर: क8 ष�:, तसय स�ब@धन2 ह2
हर2।श�क8 ष�प� रसल�ल2चय श2,W1, रमधक2 च2 मन हर� करन मनघ]न जतत, मह�]न
त2च ‘हरर’ मह�]न ओळखल2 जतत. तयच2 स�ब@धनत ‘ह2 हर2’ अस2 रप बनत2.
इमत श�ग@पलग�रग@स,ममव,रमचत ‘महम�त’-वयखय समप।
श�रघ�नथदसग@स,ममक8 त ‘महम�त’-वयखय- एकद क8 ष�व,रहद धयय.त� वपयसगमम
x।
मन@बषपमनरसथ जलपत�द� म�ह�म��ह� ॥हर2 क8 ष� हर2 क8 ष� क8 ष� क8 ष�
हर2 हर2।
हर2 रम हर2 रम रम रम हर2 हर2॥ह2 हर2 - स,नमश,�मत 2� स,मध�य� च
मचच2त@ हरमस।
तत ह2त� ह2 क8 ष� इमत। क8 ष x शबदसय स,�थ� �श आन.द-स,रप इमत स,थ �।
सणचचदन.दस,रपक इमत स,�य2न स,�हदकपरमन.द2न स,�मधकपरमन.द2न
, पल@भय इमत भ,।ततश ह2 हर2 - ,�श�,दन2 मम ध:य�लजजग�रभयहदकम x अवप
हरमस।
ततश ह2 क8 ष� - स,गस�रभ2� म� स,ग8ह2भय@ ,8.द,न� पतयकष�मस।ततश ह2 क8
ष� - ,न� पव,षय म2 कञच�कr� सहस:,गतय कष�मस।
ततश ह2 क8 ष� - स,गल,णय2न स,�मधकन.द2न च म� पल@भय मत x क� च� कष�मस
(नख:रकष�मस)।
ततश ह2 हर2 - स,बह�मनबधद� म� प�षपशयय� पमत हरमस।ततश ह2 हर2 - तत
मन,2मशतय म2 अ.तर1यमवप बलधदरमस।ह2 हर2 - अ.तर1य,सनहर�ममष 2�तमव,रहप�ड
� स,�म2, हरमस।
- 27 -
ततश ह2 रम - स,चछ.द� ममय रमस2।ततश ह2 हर2 - यद,मशष� म2 हकणञचद
,मयमस�तदवप हरमस। ततश ह2 रम - म� रमयमस स,णसमन x प�रषमयतमवप
कर@वष।
ततश ह2 रम - रम��यच]डम�2! त, न,�न,C तमध�य�मवप मनश�श�क� तदतमन� त,
रम��यक� म.नयनभय� दभयम2,ऽऽस,दत2 इमत भ,।
ततश ह2 रम - रम�� रम, रमसय भ, रम ह2 रम! तद त,� सHद
रम�मधद2,भ,रप@ऽपक8 तक.दप� ए, भ,मस, अथ, न क2 ,ल� रम�रप2�वप
रम�कत��रम�पय@जक हक.त� तद,रप रमतम]मत�रर, त,� भ,स�मत भ,।ततश ह2 हर2-
मचच2तनम8ग�मवप हरमस, ममन.दम]णचछ�त� कर@ष�मत भ,।यत ह2 हर2 - मस�हस,रप!
तदवप त,� रमतकम�ण� मस�ह इ, महपगलभय�
पकWयस�मत भ,।ए,�भ]त2न त,य प2यस व,य�C तऽह� H�मवप कलपक@हWमम,
यपमयत�� कथ� पभ,म�मत स,यम2, व,चरय इमत नम ष@डशकसयऽमभपय। ततश
नममभश�मबक: रर, क8 ष� क8 ष�य सहस:,ऽऽक8 ष@ मममलतपरमन.द ए,। तसय
स,सख�न� ततपरर,र,ग�सय तद,सधकनम,�च�ननमवप श�रधक8 ष�� मनस�
स�प]रयत। इमत श�रघ�नथदसग@स,ममव,रमचत ‘महम�त’-वयखय समप।
श�सणचचद.दभणC तव,न@दठCक� रक8 त ‘महम�त’ वयखय-
ह2 हर2 - मणचचत� हत, भ,ब.ध.म@चय। ह2 हर2! मझय मचतच2 हर� करन, मल
भ,ब�धनत]न व,म�C त कर.
ह2 क8 ष� - मणचचतमकष�। ह2 क8 ष�! मझय च�चल मचतल आपलयकड2 आकवष�त
कर.
ह2 हर2 - स,मध�य� मणचचत� हर। ह2 हर2! आपलय स,भव,क मध�य�न2 मझ2 मचत
हर� कर.
ह2 क8 ष� - स,भC तदर भजनजनदन2न मणचचत� श@धय। ह2 क8 ष�! भणC तणC
ततत,,2त आपलय भ C त�C त�चय दर2 आपलय भजनच2 जन द2ऊन मझय मचतल श�धद
बन,.
- 28 -
-
ह2 क8 ष� - नमरपग��ल�लहदष� मण.नष� क� र। ह2 क8 ष�! आपलय
नम-रप-ग��-ल�ल आहद�मधय2 मझ� मनष बन,.
ह2 क8 ष� - रमचभ�,त� म2। ह2 क8 ष�! आपलय नम-रप-ग��-ल�ल इतयहद�मधय2
मझ� रमच उतप.न ह@,@.
ह2 हर2 - मनजस2,य@गय� म� क� र। ह2 हर2! मल आपलय स2,2चय य@गय
बन,.
ह2 हर2 स,स2,मद2शय - ह2 हर2! मल स2,2चय य@गय बन,]न आपलय स2,2च आद2श
द.
ह2 हर2 - स,प2ष2न सह स,भ�षल�ल � श,य! ह2 हर2 आपलय वपयतम भC त�चय
स@बत मल आपलय अभ�ष ल�ल ऐक,.
ह2 रम - प2षय सह स,भ�षल�ल � म� श,य! ह2 रम! ह2 रमधकरम�! आपलय
स,त:च� वपयतम श�रमधक2 स@बत ग@ल@कत श�रमधक2 चय सभ2मधय2 मध�क� ठ आण�
णसनगधक� ठ दर2 मल आपल� अभ�ष ल�ल ऐक,.
ह2 हर2 - स,प2ष2न सह स,भ�षल�ल � म� दश�य।ह2 हर2! ह2 श�मत� रमधक2 !
त� मल आपलय वपयतम श�क8 ष�स@बत आपलय अभ�ष ल�ल�च2 दश�न कर,.
ह2 रम - प2षय सह स,भ�षल�ल � म� दश�य। ह2 रम। ह2 रमधकरम�! आपलय
वपयतम2स@बत आपलय अभ�ष ल�ल�च2 दश�न कर,.
ह2 रम - नमरपग��ल�लसमर�हदष � म� य@जय। ह2 रम! अ�तर�गभC त�चयस@बत
कrड कर�र य क8 ष�! मल क8 पय आपलय नम, रप, ग��, ल�ल आण� समर� इतयहद
मधय2 मनय�C त कर.
ह2 रम - तत म� मनजस2,य@गय� क� र। ह2 रम! अ�तर�गभक�न स�ख द2णयर य
शम! आप� मल आपलय नम, रप, ग��, ल�ल, समर� इतयद1मधय2 ,2ळ2न�सर आपलय
स2,2चय य@गय बन,.
ह2 हर2- म� स,ग�क8 तय रमस,! ह2 हर2! मल द1न-ह1न-ममलनजनल अ�ग�कर करन
मझय स@बत प� यथय@गय कrड कर.
ह2 हर2- मय सह रमस,!ह2 हर2! मझयस@बत व,श�धद कrड कर,�. आपलय श�चर��
मझ� ह1च व,नम पथ�न आह2.
इमत श�सणचचदन.दभणC तव,न@दठCक� रव,रमचतश�च:त.यमशHम8तद�धदत
‘महम�त’ वयखय समप।
- 29 -
पदकलपतरमधय2 ‘महम�तच�’ वयखय
नर हररनम अ.तर2 अछ� भ,ह
हब2 भ,सगर2 पर ।धर र2 श,�2 नर हररनम सदर2
मच.तमण� उह सर ॥यहद क8 त-पवप आदर2 कभ� म�तक-
रज श,�2 कर2 पन ।श� क8 ष�च:त.य बल2 हय तछ� द�ग�म
पप तप सह त� ॥करह ग�र-ग�र-,:ष�,-आशय
लह नर हररनम-हर । स�सर2 नम ल इल इ स�क8 मत हइय तर2
आपमर द�रचर ॥इथ2 क8 त-व,षय-त8ष� पह�¬-नम-हर
य@ धर�2 शम-भर ।क� त8ष� जगदन.द क8 त-कलमष
क� ममत रहल करगर ॥( पदकलपतर। ग�रपदतरहङ�� तर�ग १, उच¼,स २, पद ५९,
प8ष १५)
- 30 -
-
श�हररनमच2 महतमय शस�त श�भग,.नमचय महहम2च2 पच�र ,��न ममळत2. इथ2
तयत�ल कह1ल उधदत क2 ल2 जत आह2 -
नमच2 स,रप नम मच.तमण� क8 ष�श:त.य-रस-व,गह।
प]�� श�धद@ मनतय-म�C त@ऽमभ.नत,.नम-नममन@ ॥१॥( भणC तरसम8तमस�ध� प],�
व,भग २, लहर1 १०८)
‘ क8 ष�नम’ मच�तमण�स,रप आण� स,य� क8 ष� च:त.य-रस-व,गह, प]��, मयत�त
आण� मनतयम�C त आह2, कर� नम आण� नम�त भ2द नह1 आह2. ॥१॥
कमलय�गत नमच स,�मसणधददत आह2-कल2द±षमनध2 रज.नणसत ह2क@ महन x
ग��।
कrत�नद2, क8 ष�सय म�C तसग पर� वज2त x॥२॥ह2 रजन x! कमलय�ग द@षरमश�च
खणजन आह2, पर�त� तयत एक फर म@ठ ग�� आह2. त@ ग�� ह आह2 कr कमलय�गत भग,न
श�क8 ष�च2 स�कrत�न क2 लयन2च
- 31 -
समसत आसणC त स�Wतत आण� भग,�तच� पमप ह@त2. ॥२॥क8 त2 यदधययत@ व,ष���
त2तय� यजत@ मख:।दपर2 पररचय�य� कल� तधदररकrत�नत x ॥३॥
(श�मदग,त १२/३/५१-५२)सतयय�गत भग,�तचय धयनदर2, त2तय�गत म@ठ-म@ठय
यज�दर2 तय�च� आरधन क2 लयन2 आण� दपरय�गत व,मधप],�क तय�च� प]ज2दर2 ज2 फळ
ममळत2, त2 कमलय�गत क2 ,ळ भग,.नमच2 कrत�न क2 लयन2 अनसयच पप ह@त2.
॥३॥
धययन x क8 त2 यजन x यज:स2तय� दपर2ऽच�यन x। यद आपन@मत तदपन@मत कल�
स�कrतय� क2 श,म x॥४॥
(पद@तर खणडत ४२ अधयय)सतयय�गत धयनचय दर2, त2तय�गत यज�च2 अन�षन क2
लयन2 आण� दपरय�गत पररचयदर2 ज2 फळ पप ह@त2, कमलय�गत एकमत हररनम-कrत�न
क2 लयन2च त2 फळ पप ह@त2॥४॥
कमलकल2 नमरप2 क8 ष� अ,तर। नम ह:त2 हय स,� जगत x-मनसतर॥
नम वबन कमलकल2 नहह आर धम�।स,�-म.त-सर नम ए शस-मम�॥५॥
(च:. च. आ. १७/२२, ७/७४)कमलय�गत श�क8 ष�च नमरपत अ,तररत झल2 आह2त.
नमन2च समसत जगतच उधदर ह@त@. कमलय�गत नमव,न सधन वयथ� आह2त. समसत म�त�च2
सर हररनम आह2, सगळ2 शस अस2च स�गतत. ॥५॥
नम-महतमय-,��नत पच�न आचय�,8�द- अ�ह स�हरत2ऽणखल� सक8
द�दयद2,-सकल-ल@कसय।
तरण�रर, मतममर-जलमध� जयमत जग.मगल� हर2न�म॥६॥(पद,ल� १६ स�खयध8त
श�धरस,म�क8 त श@क)
जग.म�गल हररनम व,जय� ह@,@. जय पकर2 स]य� उहदत ह@ऊन अ�धकरच व,नश
करत@, तयच पकर2 हररनम फC त एकदच उहदत झलय,र ल@क�चय समसत पप�च2 नश
करत2.॥६॥
आक8 वष क8 तच2तस� स�मनसम�चचWन� च�हस- मचणडलमम]कल@कस�लभ@ ,शयश म�णC
तमशय।
- 32 -
-
न@ द1H� न च सणतकय� न च प�रशय मनग�Hत2 म.त@ऽय� रसनसप8ग2, फलमत श�क8
ष�नमतमक॥७॥
(पद,ल� १८)वतग��त�त म�C त क� ल�च2 मचत आकष�कस,रप, चणडळपस]न ,कx-शणC
तमन वयणC त पयत स�लभ, म�णC तरप ऐशय�ल ,श कर�र, अस श�क8 ष�नमस,रप
‘मह�म�त’ णजवह2,र सपश� ह@तच फळ पदन करत@, द1Hहद सतकय� अथ, प�रशर�
(म�त@चचर�) य सगळय�च� हकमच�तमत प� अप2H करत नह1.॥७॥
बह सHतकरप2H नम@चचर�च� महहम अमधक आह2-यदबह-सHत x-क8 मत-मनषयवप
व,नशमयमत व,न न भ@ग:।अप:मत नम सफ� र�2न तत x त2 परबध कममत व,र�मत
,2द॥८॥
(श�रपग@स,म�क8 त श�क8 ष�नम सत@त ४ श@क)ह2 नम पभ@! अ,णचछ.न त:लधर,त
x बह मच�तनदर बमह-सHतकरच� मनष पप झलय,र स�द जय परबध कम�ल भ@ग,2च लगत2,
त2 परबध कम� क2 ,ळ आपलय सफ] मत�न2च अथ�त भC त�चय णजवह2,र क2 ,ळ उचचर�
झलयन2च व,नष ह@त2. य ग@ष�ल ,2द उचच स,रत परत-परत स�गतत. ॥८॥
नमकrत�नच� श2षत-अघणचछत x-समर�� व,ष�@ब�हयस2न सधयत2।ओषसप.दनमत 2�
कrत�नसत� तत@ ,रम x॥९॥
(हरर-भणC त-व,लस ११/२३६ ,:ष�, मच�तमण�,Cय)व,ष��च2 समर� पप@चछ2दक
असल2 तर1 त2 पच�र यतदर2च प]�� ह@त2. पर�त� ओठ�चय क2 ,ळ सप�दनन2च
(अनसयच) ज2 कrत�न ह@त2, त2 समर�प2H ह1 श2ष आह2. (कर� य पकर2 नमकrत�न
अथ, नमभसचय दर2च स�सर ब�धनत]न म�C त ह@�2 शCय आह2). ॥९॥
धयन-प]जहदप2H नमकrत�नच� श2षत- जयमत जयमत नमन.दरप�
म�रर2व,�रममतमनजधम�धयनप ]जहदयतम x।
कथमवप सक8 दत� म�णC तद� पण�न� यत x परमम8तम2क� ज�,न� भ]ष�� म2
॥१०।(श�ब8हदग,तम8तम x १।१।९ श�ल सनतन ग़@स,म�)
जयचय दर2 मनजधम�, धयन आण� प]जहद च2ष�च अ�त ह@त@, अशय आन�दस,रप
म�रर1चय नमच जय ह@, जय ह@. ह2 नम जय क@�तयह1 पकर2
- 33 -
घ2तलय,र (क2 ,ळ नमभसन2च) ज�,�न म�णC त पदन करत2 आण� ह2 एकमत परम
अम8तस,रप आह2, ह2 मझ2 ज�,न आण� भ]ष� आह2 ॥१०॥
य2न ज.म-शत: प], ,स�द2, सममच�त।त.म�ख2 हररनममन सद मतषण.त
भरत॥११॥
(हरर-भणC त-व,लस ११। २३७ शस,Cय)ह2 भरत,�श श2ष! जय�न� शत-शत ,ष�
प],� ज.म�.म�त उमचत (समयक) रपन2 ,स�द2,च2 अच�न क2 ल2 आह2, तय�चय म�खतच
श�हररच2 नम मनतयकळ व,रजमन असत2 ॥११॥
ननमत द2शकल आहदच मनयम नह1 आह2 -न द2शमनयम@ रजन x न कलमनयमसतथ।
व,दत2 नत स.द2ह@ व,ष�@न�मन�कrत�न2॥१२॥
कल@ऽणसत दन2 यज2 च सनन2 कल@ऽणसत सजजप2।व,ष�� स�कrत�न2 कल@ नसतयत
प8मथ,�तल2॥१३॥
(हरर-भणC त-व,लस ११ व,लस २०६ स�खयध8त ,:ष�, मच�तमण� ,Cय)ह2 रजन x!
व,ष��चय नम कrत�नचय व,षयत क@�तयह1 द2श अथ, कळच मनयम नह1 आह2, अस2
मनस�द2हप],�क स�मगतल2 जत2. दन यज आण� अ.य.य जपत कळ-मनयमच व,चर आह2,
पर�त� य प8थ,�,र व,ष�� नमचय स�कrत�नत क@�तयह1 कळ आण� मनयमच2 व,धन नह1
आह2॥१२-१३॥
न द2शमनयमसतणसमन x न कलमनयमसतथ।न@णचचषद� मनष2ध@ऽणसत
श�हर2न�णमनल�बधक ॥१४॥(हरर-भणC त-व,लस ११ व,लस २०२ स�खयध8त
व,ष��धम±तर,Cय)
ह2 ल�बध�