214 8. KSZTAŁCENIE UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ SPRZĘŻONĄ dr Barbara Marcinkowska Populacja osób z niepełnosprawnością sprzężoną stanowi bardzo zróżnicowaną grupę ze względu na współwystępowanie rodzajów i stopni składających się na nią niepełno- sprawności. Niepełnosprawność sprzężona (nazywana też upośledzeniem sprzężonym, złożo- nym, wielorakim) nie jest prostą sumą składających się na nią niepełnosprawności, ale sta- nowi swoistą, odrębną i złożoną jednostkę (por.: Twardowski 1998, Doroszewska 1981, Kirejczyk 1981). Analiza literatury przedmiotu wskazuje na zróżnicowanie pojęć: nie- pełnosprawność sprzężona i niepełnosprawność złożona: niepełnosprawność sprzężona – co najmniej dwa rodzaje niepełnosprawności, które są wywołane tym samym czynnikiem (np. wywołane zapaleniem opon mózgowych – upośledzenie umysłowe i głuchota), niepełnosprawność złożona – co najmniej dwa rodzaje niepełnosprawności, lecz wy- wołane różnymi czynnikami działającymi jednocześnie lub w różnych okresach życia (pn. np. kilkunastoletnie dziecko z niepełnosprawnością intelektualną na sutek wypad- ku samochodowego traci sprawność kończyn dolnych). Nie jest możliwe zatem dokonanie charakterystyki ucznia ze sprzężoną niepełnospraw- nością, ponieważ każdy z nich stanowi odrębną, swoistą jednostkę kliniczną. Rozróżnienie to nie ma wyłącznie charakteru teoretycznego, naukowego. Ma ono wymiar praktyczny. Inaczej przebiega proces wspomagania i edukacji dziecka, którego niepełnosprawności od urodzenia występują od wczesnego dzieciństwa, a inaczej u dziecka, u którego niepełnosprawności ujaw- niły się w różnym okresie rozwojowym. Tak też zupełnie różna w kontekście edukacyjnym jest sytuacja ucznia, który od wczesnego dzieciństwa jest niewidomy i upośledzony umysłowo w stopniu umiarkowanym i ucznia, który był niewidomy i na skutek wypadku w wieku 14 lat doznał uszkodzenia mózgu, czego konsekwencją było upośledzenie umysłowe. Rozmiar zjawiska można próbować wyobrazić sobie analizując różnorodność kombi- nacji kilku rodzajów i stopni niepełnosprawności. Zilustrować to można poprzez próbę zesta- wienia dwóch niepełnosprawności; np. upośledzenia umysłowego i wady wzroku – uszkodze- nia ostrości wzroku. Biorąc pod uwagę, że zarówno upośledzenie umysłowe, jak i uszkodzenie ostrości wzroku wyraża się w kilku stopniach, to kombinacji niepełnosprawności sprzężonych będzie dwadzieścia cztery, mimo iż w każdym z tych przypadków będzie się określać jedną na- zwą – sprzężenie upośledzenia umysłowego i uszkodzenia ostrości wzroku (Schemat 1).