7 Te Drejtat e Njeriut Ne Kosove

8/18/2019 7 Te Drejtat e Njeriut Ne Kosove

1/16

Valon Murati

Dhjetor, 2015


2/16

Kompleksteti i gjendjes së të

drejtave të njeriut nëKosovëKonteksti Legal (Kushtetuta, ligjet dhe

dokumentet ndërkomëtare!

Konteksti "olitik (e kaluara, e tanishmja dhe eardhmja e Kosovës, raportet politike në mes tëshumi#ës dhe paki#ës në Kosovë, $unksionimi iskenës politike, ndikimi i politikës në$unksionalitetin e institu#ioneve!

Konteksti "raktik ($unksionimi i gj%katave,poli#isë, institu#ioneve të tjera të shtetit, kulturae të drejtave të njeriut, roli i sho&ërisë #ivile etj'!


3/16

istoria e )rajtimit të të Drejtave të

*jeriut në Kosovë Koha e Mretërisë +ere, asaj +ereKroato+llovene dhe -ugosllave (1.12

1./1! "eriudha e mosnjohjes së ekisten#ës së popullit sh&iptar Koloniimi i Kosovës dhe dëimi i sh&iptarëve për )ur&i

Koha e +o#ialimit -ugosllav (1./51..! "eriudha e represionit të madh (deri më 1.! 3utonomia e Kosovës (1.1.4/1..! ikthimi i represionit politik (1.11..!

Koha e 3parteidit Milloshevi&ian (1..1..! ënia e autonomisë (1..! Dëimi nga puna dhe shkollat (1..01..1! +istemi paralel (1..11..!

Lu$ta e 6lirimtare e viteve 1..1... eisten#a e armatosur

Masakrat dhe shkelja masive e të drejtave të njeriut +pastrimi etnik (1...!

3dministrimi ndërkomëtar (1...200! Vendosja e 7*M8Kut dhe K9:it sipas eolutës 12// të K+ të :K;së 7*M8Ku dhe të drejtat e njeriut

"eriudha e pas shpalljes së pavarësisë (200 e deri më sot! "ako e 3htisaarit Kushtetuta e Kosovës


4/16

)e drejtat e njeriut dhe katër llojet e

trani#ionit në KosovëKosova ka kaluar dhe ende kalon nëpër katër

lloje të trani#ionit të #ilat shpeshherë janëhvilluar dhe hvillohen në të njëjtën periudhë

kohore trani#ioni i parëKalimi nga një sho&ëri e prekur nga aparteidi në një

sho&ëri me tenden#a demokratike > trani#ioni i d%tëKalimi nga situata e lu$tës në atë të pa&es >

trani#ioni i tretëKalimi nga administrimi ndërkomëtar në pro#esin e

ndërtimit të shtetit të pavarur > trani#ioni i katërt


5/16

Disa aspekte kr%esore të rregullimit tëtë drejtave të njeriut në Kosovë në kohë

e 7*M8Kut eoluta 12// si urim primar i sistemit juridik+istemi i 7*M8Kut< sistem i rregulloreve me "++"në sovran i të tri

pushteteve< atij ekekutiv, legjislativ dhe gj%&ësor -uridikisht "++" i ka ngjarë një monarku asolut të mesjetës në

?vropën e $undshekullit 20 dhe =llimshekullit 21'

regullorja 1...@1 > i ëri të aplikueshme ligjet &ë ishin në $u&i derimë 2/ mars 1... (kur =lluan omardimet e *3):s! shkaktoireagim të $u&ishëm në opinionin pulik dhe atë pro$esional

regullorja 1...@2/ (e amenduar sipas 2000@5.! mi Ligjin e3plikueshëm në Kosovë > Ligjet në $u&i para vitit 1.. të vle$shmederi më 22 Mars 1.. (të ish+9-së!, datë kjo kur është suprimuarautonomia e Kosovës' Megjithatë edhe me këtë rregullore meten në$u&i ligjet e kohës së Milloshevi&it &ë nuk ishin në kundërshtim me

normat ndërkomëtare për të drejtat e njeriut' Ligjet e Kosovës ishin urim tjetër i të drejtës në Kosovë (këto ligjeishin të hartuara nga Kuvendi i Kosovës por duhej të nënshkruheshinnga "++"!

K% sistem juridik shkaktoi kon$uioni tek komuniteti juridik se #ilatligje duhej aplikuar në punën e t%re (ligjet e ish -ugosllavisë, të+erisë, të K+3K të Kosovës, të 7*M8Kut dhe së $undmi ato tëKosovës!


6/16

Legjisla#ioni i Kosovës djeA%tetarë apo anorëB (kush ka të drejtë të

vendos për $atin e 2 milion njerëve nëKosovë!Kornia Kushtetuese e Kosovës (regullorja

2001@.!< 8nstrumentet *dërkomëtare përtë drejtat e njeriut, kreu C të drejtat ekomuniteteve, kreu / dhe kreu .'1'C

)ë metat e Korniës në raport me të drejtate njeriut< mungesa e një katalogu të tëdrejtave të njeriut si dhe të mekanimavepër implementimin e t%re


7/16

Kushtetuta e KosovësKapitulli i 88të i dedikohet të drejtave dhe lirive themlore

*eni 22 për#akton se #ilat marrëveshje dhe instrumentendërkomëtare janë atueshme drejtpërdrejtë<Deklarata 7niversale e të Drejtave të *jeriutKonventa ?vropiane për të Drejtat e *jeriut dhe "rotokollet e saj

"akti *dërkomëtar për të Drejtat Eivile e "olitike dhe "rotokollet esaj

Konventa Kornië e Këshillit të ?vropës për Mrojtjen e "aki#ave

Konventa për ?liminimin e të gjitha 9ormave të Diskriminimit a#or

Konventa për ?liminimin e të gjitha 9ormave të Diskriminit ndajFruas

Konventa për të Drejtat e 9ëmijës

Konventa kundër )orturës dhe )rajtimeve e *dëshkimeve të tjeraMiore, -onjerëore dhe "oshtëruese


8/16

Kushtetuta e Kosovës )ë drejtat e garantuara sipas kapitullit të d%të<Dinjiteti i njeriut, araia para ligjit, e drejta në jetë, e drejta

e integritetit personal, ndalimi i torturës, ndalimi i skllavërisë

dhe punës së det%ruar, e drejta e lirisë dhe sigurisë, tëdrejtat e të akuuarit, e drejta për gj%kim të drejtë dhe të

paanshmëm, e drejta për mjete juridike, parimi i legalitetitdhe propor#ionalitetit në rastet penale, e drejta për të mos ugj%kuar d% herë për të njëjtën vepër, liria e lëvijes, e drejta eprivatësisë, e drejta e martesës dhe $amiljes, liria e esimit,

ndërgjegjes dhe $esë, liria e shprejes, e drejta e &asjes nëdokumente pulike, liria e mediave, liria e tuimit, liria easo#imit, të drejtat gjedhore, e drejta e pronës, e drejta përarsim, e drejta e punës, të drejtat e $ëmijës, mrojtja

shëndetësore dhe so#iale, përgjegjësia për mjedisin'


9/16

Kushtetuta e Kosovës

Kapitulli i 888të > të drejtat e komuniteteveKuvendi i Kosovës > 20 vende të garantuara për paki#at, 10 për

serët dhe 10 për të tjerët (neni /'2!

Kushtetuta e Kosovës nuk mund të ndr%shohet pa 2@Cat edeputetëve të paki#ave (neni 5'2!

Ligjet me interes vital nuk mund të ndr%shohen pa shumi#ën edeputetëve të paki#ave (neni 1!

Këto ligje nuk mund tGi nënshtrohen re$erendumit'

K% parim është i njohur si parimi i shumi#ës së d%=shtë'

9u&ia juridike e kët%re deputetëve e ën jo$unksionale punën einstitu#ioneve të vendit, sidomos për shkak se dallimi në mes të

shumi#ës dhe paki#ës është i madh sa i përket raportit tëpopullsisë' )ë drejta apo privilegjeBDo të ishte normale &ë parimi i shumi#ës së d%=shtë të vlente

vetëm për ndr%shimet kushtetuese dhe ligjore &ë prekin tëdrejtat themelore të komuniteteve (gjuha, arsimi, kultura, mos

diskriminimi, për$a&ësimi politik etj'!


10/16

8nstitu#ionet kr%esore

kushtetuese për të drejtat enjeriutFj%kata Kushtetuese (kapitulli V888!

8ndividët mund të ngrenë shkeljet nga autoritetet pulike të të drejtave dhelirive të t%re individuale, të garantuara me Kushtetutë, mirëpo pasi tGi kenështerur mjetet juridike të për#aktuara me ligj' (neni 11C'4!

Fj%kata Kushtetuese është instan#a e $undit ku &%tetarët mund të ankohen

për shkeljet e të drejtave dhe lirive të t%re të garantuara me Kushtetutëdhe instrumente dhe marrëveshje ndërkomëtare' Fj%kata Kushtetuese duhet të punojë duke u auar në praktikën gj%&ësore

të Fj%katës ?vropiane për të Drejtat e *jeriut'

3vokati i "opullit 3vokati mikë&%r dhe mron të drejtat dhe liritë e individëve nga veprimet

ose mosveprimet e paligjshme dhe të parregullta të autoriteteve pulike'(neni 1C2'1!

3vokati i "opullit ka të drejtë të ëjë rekomandime dhe të propoojë masa,nëse vëren shkelje të të drejtave dhe lirive të njeriut nga ana e organeve tëadministratës pulike dhe organeve të tjera shtetërore (neni 1C5'C!'

+ido&o$të $u&ia e tij nuk është ekekutive por vetëm rekomanduese' (neni25 i Ligjit për 3vokatin e "opullit!

3vokati i "opullit mund të re$erojë 6ështje në Fj%katën Kushtetuese &ë kanëtë ëjnë me përputhshmërinë e ligjeve, të dekreteve të "residentit,Kr%eministrit dhe rregulloreve të Aeverisë si dhe përputhshmërinë estatutit të komunave me Kushtetutën (neni 11C'2 i Kushtetutës dhe neni

15'4 i Ligjit për 3vokatin e "opullit!


11/16

Legjisla#ioni i KosovësKodi i "enal dhe ai i "ro#edurës "enale (2012!

Ligji për Mosdiskriminim (200/!

Ligji për ;arai Fjinore (200/!Ligji për Aasje në Dokumentet H%rtare (200C!

Ligji për 3vokatin e "opullit (200!

Ligji për Mrojtjen dhe "romovimin e tëDrejtave të Komuniteteve (200!

Kodi i Drejtësisë për të Mitur (2010!

Ligji i "unës (2010!


12/16


13/16

Mekanimat për mrojtjen e tëdrejtave të njeriut, monitorimin dhe

promovimin e t%reFj%kata Kushtetuese

3vokati i "opullit

Fj%katat e rregullta

H%ra për ;arai Fjinore (%ra e kr%eministrit!

H%ra për Aeverisje të Mirë dhe të Drejta të *jeriut(%ra e kr%eministrit!

*jësitet për të drejtat e njeriut në ministri dhe

organe komunale+trategjia për të Drejtat e *jeriut (200!

"aneli ishikues për të Drejtat e *jeriut i ?7L?Iit

+ho&ëria #ivile


14/16

Kosova, standardetndërkomëtare dheinstitu#ionet ndërkomëtare8nstrumentet ndërkomëtare të #ilat nuk janë të atueshme

në Kosovë<"akti *dërkomëtar për të Drejtat ?konomike, +o#iale dhe

Kulturore

Karta +o#iale ?vropiane"amundësia e &%tetarëve të Kosovës për të pasur &asje në

Fj%katën për të Drejta të *jeriut në +trasurg për shkak seKosova nuk është anëtare e Këshillit të ?vropës'

Aëndrimi i 3samlesë "arlamentare të Këshillit të ?vropës >eoluta 1/14, 2005

7*M8Ku palë në Konventën ?vropiane kundër )orturës dhenë Konventën Kornië për Mrojtjen e "aki#ave Komëtare

Komiteti ?vropian kundër )orturës viiton Kosovën në aa tërregullta në aë të një marrëveshjeje &ë e ka me 7*M8Kun

A%tetarët e Kosovës nuk kanë &asje në mekanimat e :K;

së për të drejtat e njeriut


15/16

M%llje< *jë &asje e re

"ërmirësimi i amientit politik, për$shirë raporti nëmes të shumi#ës sh&iptare dhe paki#ës sere'9or#imi i mekanimave për#jellës dhe implementues

të standardeve vendore dhe ndërkomëtare"lotësimi i Kushtetutës dhe ligjeve sidomos në $ushëne të drejtave so#ioekonomike9u&iimi i mekanimave dhe institu#ioneve (si 3vokati

i "opullit! &ë mikë&%rin punën e institu#ioneve

vendore dhe presion për të mikë&%rur edhemekanimat ndërkomëtar (?7L?Iin, K9:in!"unë intensive &ë Kosova të ëhet pjesë e Këshillit të

?vropës dhe institu#ioneve të tjera në mën%rë &ë&%tetarët e saj të kenë &asje në mekanimatndërkomëtar për mrojtjen e të drejtave të njeriut


16/16

M%llje< *jë &asje e re?dukimi mi të drejtat e njeriutLënda e ?dukatës A%tetare për shkollat =llore dhe të

mesme të përmajë më shumë njësi mësimore mi tëdrejtat e njeriut

)rajnimi i vahdueshëm i sta=t mësimor mi të drejtat enjeriut

3van#imi i sistemit gj%&ësor përmespro$esionaliimit, rritjes së sigurisë dhe përmirësimittë poitës ekonomike të gj%&tarëve dhe prokurorëve

Lu$ta kundër var$ërisë, hvillimi ekonomik,investimet në arsim dhe avan#imi i të drejtaveekonomike dhe so#iale

+iguria njerëore

7 Te Drejtat e Njeriut Ne Kosove

Documents