7. Sınıf Fen Bilimleri 1. Ünite 1. Konu Sindirim Sistemi

Vücudumuzdaki SistemlerSindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin

Sağlığı

Sindirim, büyük moleküllü besin içeriklerinin su ve enzimler yardımıyla hücrelerimizin kullanabileceği kadar küçük yapı birimlerine parçalanmasıdır.

Sindirimin amacı, besin maddelerinin hücre zarından geçebilecek hale gelmesi ve zardan geçerek hücreye alınmasıdır. Sindirim fiziksel(mekanik) ve kimyasal olmak üzere iki çeşittir.

Mekanik (Fiziksel)Sindirim

Dişlerin ve kasların yardımıyla besinlerin yüzey alanını genişletmek için yapılan sindirimdir. Mekanik sindirimde besinler yapıtaşlarına ayrılmaz, sadece fiziksel olarak parçalanır böylelikle kimyasal sindirimde görevli enzimler için daha çok yüzey hazırlanmış olur.

Kimyasal SindirimEnzimler ve su yardımıyla besininyapıtaşlarına ayrılmasıdır.Mekanik sindirime uğrayan besinlerin kimyasalsindirimi daha kısa sürede tamamlanır.(Enzimlerin etki ettiği yüzey arttıkçakimyasal sindirimin gerçekleşme süresi kısalır.)Not: Kimyasal sindirim sırasında enerji harcanmaz.

YAPILARINA GÖRE BESİNLER

ORGANİK BESİNLER İNORGANİK BESİNLER

Karbonhidratlar (Şekerler) Su

Proteinler Madensel Tuzlar

Yağlar (Lipitler) Mineraller

Vitaminler

Tüm canlılar inorganik maddeleri dışarıdan almak zorundadır.

Büyük moleküllü besin maddeleri:

Karbonhidratlar           Glikoz

Proteinler                    Amino asit

Yağlar               Yağ asidi+ gliserol (gliserin)

şeklindeki küçük moleküller haline gelerek kana geçerler.

GÖREVLERİNE GÖRE BESİNLER   ENERJİ VERİCİLER YAPICI ONARICILAR DÜZENLEYİCİLER

KARBONHİDRAT

YAĞ

PROTEİN

PROTEİN

YAĞ

KARBONHİDRAT

SU

MİNERALLER

VİTAMİNLER

SU

MİNERALLER

PROTEİN

(Proteinlerin yağların ve vitaminlerin vücutta enzim veya hormon yapısına katılarak düzenleyici etkileri de söz konusudur.Su ve madensel tuzlar ise inorganik besin grubuna girerler. Düzenleyici ve yapıcı-onarıcı olup enerji vermezler, sindirilmezler)

ENERJİ VERME KAPASİTESİ(enerji miktarı) çoktan aza doğru; YAĞ > PROTEİN > KARBONHiDRAT

(Yağlar çok miktarda enerji vermelerine rağmen şekerlerden sonra sindirilirler. Çünkü yağların sindirimi için çok miktarda oksijene ihtiyaç vardır.)Vücudun besinlerden ENERJİ ELDE ETME (açlık anında tüketim sırası)amacıyla kullanım sırası; KARBONHİDRAT > YAĞ > PROTEİN( Proteinler vücudun yapı malzemesi olduğu için en son sindirilirler.)Yapıya katılma sırası;

PROTEİN > YAĞ > KARBONHİDRAT

Organik Besin

Canlı vücudunda üretilen besinlerdir. Organik besinler bitkiler tarafından fotosentez sonucu üretilir. Hayvanlar ise organik besinleri yedikleri bitkilerden alırlar.

İnorganik Besin

Doğada hazır olarak bulunurlar Bitkiler topraktan, hayvanlar ise yedikleri besinlerden ve sudan alırlar.

Karbonhidratlar:● Enerji üretiminde ilk sırada kullanılırlar.● Hücre zarının ve hücre çeperinin yapısına katılırlar.● Karbonhidratların yapıtaşı glikozdur.● Ekmek, makarna, pilav, pasta, kek gibi yiyeceklerde bol

miktarda bulunur.● Karbonhidratların yapıtaşı glikozdur.

Yağlar:● En çok enerji sahip olan organik bileşiklerdir.● Enerji üretiminde ikinci sırada kullanılır.● Hücre zarının yapısına katılırlar.● Yağların fazlası deri altında depolanarak vücut sıcaklığının

korunmasında rol oynar.● Vücudu darbelere karşı korur.

●A, D, E, K vitaminlerini çözerek

bu vitaminlerin vücuda alınmasında

rol oynar.●Yağların parçalanması sonucu

çok fazla metabolik su açığa çıkar.

Özellikle göçmen kuşların, çölde yaşayan

canlıların ve kış uykusuna yatan hayvanların

su ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlar.●Yağların yapı taşları yağ asitleri ve gliseroldur.

Proteinler:●Büyük bir kısmı yapı maddesi olarak kullanılır.●Düzenleyici olarak da kullanılırlar.●Proteinlerin yapıtaşları aminoasittir.

●Uzun süreli açlıklarda karbonhidrat ve yağlardan

sonra üçüncü sırada enerji üretiminde kullanılır.

●Vücudun hastalıklara karşı

korunmasında görev yaparlar.

●Tırnak ve saçların yapısındaki

keratin de bir çeşit proteindir.

Proteinlerin yetersizliği sonucu canlılarda;●Büyüme yavaşlar hatta durabilir.●Yaraların onarımı yavaşlar.●Zihinsel gelişmede gerileme görülür.●Mikroplara karşı direnç azalır.

Vitamin:●Organik bileşiklerdir.●Sindirilmezler.●Doğrudan kana karışırlar.●Düzenleyici olarak kullanılırlar.●Meyve ve sebzelerde bol bulunurlar.●Bitkiler ve bazı bakteriler tarafından üretilirler.

Mineraller:•İnorganik bileşiklerdir ancak organik bileşikler kadar önemlidirler.•Sindirilmezler, doğrudan kana karışırlar.•Düzenleyici olarak kullanılırlar.•Mineralleri tüm canlılar dış ortamdan hazır olarak alırlar.

•Kalsiyum, fosfor, demir, iyot, magnezyum, sodyum, potasyum önemli minerallerdir.•Kalsiyum, fosforla birlikte kemiğin ve dişlerin yapısına katılır.•Demir, kana kırmızı rengi veren hemoglobinin yapısına katılır. Eksikliğinde kansızlık(anemi) ortaya çıkar.

Su:

•Canlılığın temel maddesidir.•İnsan vücudunun yaklaşık• %65’i sudan oluşur.•Düzenleyicidir.•Enzimlerin çalışabilmesi için•ortamda mutlaka su olmalıdır.

•Besinlerin sindirimi su yardımıyla olur.•Kanın %90’nını oluşturan su iyi bir taşıyıcıdır.•Metabolik faaliyetler sonucu oluşan zehirli atıkların seyreltilip atılmasını sağlar.

Terleme ile vücut sıcaklığının ayarlanmasını sağlar.

SİNDİRİM SİSTEMİ ORGANLARI

Ağız: Sindirim sisteminin ilk organıdır. Ağızda bulunan dişler yardımıyla mekanik sindirim gerçekleşir.Dişler besinleri çiğnemeye ve öğütmeye yarar.Yetişkin bir insan da 32 tane diş bulunur.Besinler ağızda dişlerle parçalanırken tükürük salgısı ile karşılaşır. Tükürük salgısı tükürük bezleri tarafından üretilir. Dil altı, kulak altı ve çene altı olmak üzere 3 çift tükürük bezimiz vardır.

Tükürük içinde bulunan enzimler karbonhidratların kimyasal sindirimini başlatır. Ayrıca ağız içini nemli tutarak konuşmayı, besinleri çözerek tatlarının alınmasını sağlar.Dişler tarafından parçalanan besinler, tükürük tarafından yumuşatılarak yutağa gönderilir.

Yutak:

Besinlerin ağızda yemek borusuna iletilmesini sağlar. Ağız ve burun boşluğuyla, yemek ve soluk borusunun birleştiği bir kavşak gibidir. Yutma sırasında küçük dil soluk borusunu kapatarak besinlerin soluk borusuna kaçmasını engeller ve besinler yemek borusuna geçer. Bu sırada solunum kısa bir süre için durur.Yutakta mekanik ve kimyasal sindirim olmaz.

Yemek Borusu:

Yutak ile mide arasındadır. Uzunluğu ortalama 25cm, çapı 2cm’dir. Görevi, yapısında bulunan düz kasların peşpeşe aşağı doğru peristaltik hareketlerle kasılmasıyla besinlerin mideye iletilmesidir. Bu kasların ters yönde kasılması kusmaya neden olur.

Yemek borusunda mekanik ve kimyasal sindirim olmaz.

Mide:Karın boşluğunun üst sol bölgesinde bulunan J harfine benzer organdır.Besinler burada uzun süre bekletilir. Besinlerin mekanik sindirimi, midenin kasılıp gevşeme hareketi ile kimyasal sindirimi ise mide özsuyu içinde bulunan mide asidi ve enzimler ile gerçekleştirilir. Böylece besinler parçalanarak küçük moleküller hâline getirilmiş olur.Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar.

Midenin üç temel görevi vardır:•Besinleri geçici olarak depo eder.•Kaslarıyla yaptığı çalkalama hareketiyle tüm besinlerin mekanik sindirimini sağlar.•Salgıladığı mide özsuyuyla proteinlerin kimyasal sindirimini başlatır.

*** Mide özsuyu içerisinde proteinlerin sindirimden sorumlu enzim ve HCI(hidroklorik asit) bulunur.

HCI mide özsuyunun asitleşmesini sağlar. Bu durum proteinlerin sindiriminden sorumlu enzimin çalışmasını sağlar. Ayrıca bu kuvvetli asit besinlerle mideye geçen bakterilerin çoğalmasını engeller.

Midenin iç yüzeyi kalın bir mukus tabakasıyla kaplıdır. Bu tabaka sayesinde mide HCI’in zararlı etkisinden korunmuş olur. Böylece midenin kendini sindirmesi engellenir.

İnce Bağırsak:

İnce bağırsağın uzunluğu 7,5m, çapı 3cm’dir.

Sindirime yardımcı organlar (karaciğer ve pankreas) salgılarını buraya gönderir.

Yağların kimyasal sindirimi ince bağırsakta başlar. Karaciğerden ince bağırsağın ilk kısmı olan oniki parmak bağırsağına gelen safra suyu yağları mekanik olarak sindirir, pankreas özsuyu ise yağların, karbonhidratların ve proteinlerin kimyasal sindirimini yapar.

Besinler ince bağırsakta en küçük moleküllerine kadar parçalanır. Bu moleküllerin ince bağırsaktan kan damarlarına geçmesi olayına emilim adı verilir.İnce bağırsak sindirim sistemimizin en uzun bölümüdür. İnce bağırsakların iç yüzeyi villus adı verilen ince parmak şeklindeki çıkıntılarla kaplıdır.

Emilim, villuslerde gerçekleşir.Villusler ince bağırsaklardaki emilim yüzeyini artırır.

Kalın Bağırsak:Uzunluğu 1,5metredir.Yapısında villus bulunmaz.Su, mineral ve bazı vitaminlerin emildiği(kana geçtiği) yerdir.Böylece yararlı maddelerin dışarı atılmasını önler.İnce bağırsak ile kalın bağırsağın birleştiği yere apandis(kör bağırsak) denir.Kalın bağırsakta mekanik ve kimyasal sindirim olmaz.

Anüs :

Sindirim sisteminin son bölümüdür. Besin maddelerinin vücudumuz tarafından kullanılamayan bölümü anüs yoluyla atık madde olarak vücuttan uzaklaştırılır.

Sindirime Yardımcı Organlar:

Karaciğer: Vücudun hemen hemen bütün sistemleriyle ilişkisi bulunan ve çok önemli görevleri olankaraciğer vücudun en büyük organlarıdır. 2kg ağırlığındadır ve karın boşluğunun sağ üst bölümünde bulunur.Karaciğerin sindirimdeki görevi safra suyunu üretmektir. Ürettiği safra suyunu safra kesesinde depo eder. Safra kesesinde depo edilen safra, ince bağırsağa gönderilir. Safra yalnızca yağların mekanik(fiziksel) sindirimini gerçekleştirir.

Karaciğerin Görevlerinden Bazıları:•Yağların mekanik sindirimi için safra salgısı üretir.•Yediğimiz fazla glikozu glikojen olarak depo eder.•Fazla A, D, E, K vitaminlerini depo eder.•Alyuvar üretir.•Yaşlı alyuvarları parçalar.•Zehirli olan amonyağı daha az zehirli olan üreye çevirir.

Pankreas:

Midenin sol altında 75-80g ağırlığında yaprak şeklinde bir organdır.Ürettiği pankreas özsuyunu bir kanal yardımıyla ince bağırsağa gönderir.Pankreas özsuyu tüm besinlerin kimyasal sindirimini tamamlar.Bir günde 1-1,5litre pankreas özsuyu üretir.

P:Protein; K:Karbonhidrat; Y:Yağ

Kolera:Kirli su ya da sularla yıkanan gıdalar

aracılığıyla bulaşan bakterilerin

yol açtığı bir hastalıktır.

Tifo:Kirli içme suları ve pis Yiyeceklerle bulaşan mikrobik bir hastalıktır.Dizanteri:Amip ya da bakterilerin sebep olduğu, ishal ve şiddetli karın ağrısıyla kendisini gösteren kalın bağırsak hastalığıdır.

Sindirim Sistemi Hastalıkları:

Gastrit: Mide iç yüzeyindeki zarın iltihaplanmasıdır. “Mide İltihabı” ya da “Mide Nezlesi” de denir.Ülser:Midenin iç yüzeyindeki belirli bir kısmın aşınması sonucu meydana gelen yaraya denir.Reflü:Yemek borusu ile mide arasındaki mide kapağının gevşemesi sonucu mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçmasıdır. Asitli mide içeriğinin yemek borusuna gelmesi ve uzun süre temas etmesiyle yemek borusunun kendini koruma özelliğinin yok olmasından kaynaklanır.

İshal:

Kalın bağırsağın yeterince suyu geri emmemesi sonucu dışkının sulu olarak atılmasıdır.

Gıda Zehirlenmesi:

Gıdaların yapısında bulunan bakterilerin çoğalması sonucu gerçekleşen bir rahatsızlıktır.

Apandisit:

Karnın sağ alt kısmında bulunan apandis denilen kör bağırsağın iltihaplanmasıdır.

Sindirim Sisteminin Sağlığını Korumak İçin:•Yeterli ve dengeli beslenme yapılmalıdır.

•Besinler iyice çiğnendikten sonra yutulmalı ve yemek yavaş yenmelidir.

•Besinler aşırı sıcak veya aşırı soğuk olarak tüketilmemelidir.

•Günde en az iki litre su içilmelidir.

•Kafeinli, asitli, boyalı vb. katkı maddeli içeceklerden uzak durulmalıdır.•Aşırı tuzlu ve baharatlı gıdalar tüketilmemelidir.•Öğün aralarında meyve yenmelidir.•Ağız ve diş sağlığına önem verilmelidir.•Düzenli spor (egzersiz) yapılmalıdır.•Stres, alkol, sigara gibi etmenlerden uzak durulmalıdır.

Bulalım Eğlenelim

Öğle yemeğinde patatesli köfte, tuzlu yeşil salata, tereyağlı makarna yiyen ve bol bol su içen Elif, hangi besinleri almıştır?

a-Elif’in yediği besinlerden hangileri enerji için, hangileri düzenleyici, hangileri yapım onarım için kullanılacaktır? 

b-Öğle yemeğinde patatesli köfte, tuzlu yeşil salata, tereyağlı makarna yiyen ve bol bol su içen Elif’in yediği besinlerin ayrı ayrı sindirimi nerede başlayıp nerede bitecektir?

Öğle yemeğinde patatesli köfte, tuzlu yeşil salata, tereyağlı makarna yiyen ve bol bol su içen Elif’in;

c-Yediklerinden hangisi kalın bağırsakta emilecektir?

d-Yediklerinden hangisinde bulunanlar hiç sindirime uğramayacaktır?