68 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΑΞΕΙΣ

1

68Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΑΞΕΙΣ: Β’ ΚΑΙ Γ’

ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΚΟΜΜΑΤΑ ΔΗΜΗΤΡΑ

ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2017-2018

2

Συμμετέχοντες

Β’ Γυμνασίου

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΠΗΝΕΛΟΠΗ (Β2)

ΑΡΓΥΡΗ ΝΙΚΟΛΕΤΑ (Β1)

ΒΑΡΒΑΡΙΓΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (Β2)

ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ (Β1)

ΒΕΛΙ ΔΕΣΠΟΙΝΑ (Β1)

ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΔΡΙΑΝΑ (Β2)

ΓΙΑΝΝΙΩΤΗ ΜΑΡΙΑ-ΕΛΕΝΑ (Β1)

ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΚΩΝ/ΝΑ (Β2)

ΓΚΟΛΙΑ ΕΛΙΣΑΒΕΤ (Β3)

ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ ΣΤΕΛΙΑ (Β1)

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ (Β1)

ΚΟΥΡΑΝΤΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ (Β4)

ΜΑΝΙΑΤΗ ΜΑΡΙΑ-ΝΙΚΟΛΕΤΑ (Β1)

ΜΑΝΤΖΑΝΑ ΙΩΑΝΝΑ (Β4)

ΜΑΡΙΝΗ ΦΩΤΕΙΝΗ (Β2)

ΜΠΑΦΑ ΦΩΤΕΙΝΗ (Β3)

ΝΟΥΣΙΑ ΣΩΤΗΡΙΑ (Β4)

ΠΑΛΙΟΚΩΣΤΑ ΑΓΓΕΛΙΚΗ-ΜΑΡΙΑ

(Β4)

ΤΖΑΦΕΡΛΛΑΡΙ ΤΖΕΪΝ (Β5)

Συμμετέχοντες

Γ΄ Γυμνασίου

ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗ ΘΕΟΔΩΡΑ (Γ1)

ΛΟΓΟΘΕΤΗ ΑΛΕΞΙΑ (Γ1)

ΜΑΝΙΚΑ ΣΩΤΗΡΙΑ (Γ4)

ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΟΣ ΠΑΥΛΟΣ (Γ2)

ΜΟΥΛΑΪ ΝΙΚΟΛΕΤΑ (Γ2)

ΠΟΥΛΗΣ ΜΑΡΙΟΣ (Γ2)

ΠΡΑΠΑ ΓΕΩΡΓΙΑ (Γ2)

ΣΟΦΙΑΝΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ (Γ1)

ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (Γ2)

ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΠΙΔΑ

(Γ5)

ΧΑΛΙΑΣΟΥ ΙΩΑΝΝΑ (Γ5)

3

Περιεχόμενα

Πρόλογος 8

Κεφάλαιο 1

Goji Berry (Γκότζι Μπέρι) 9

Γενικές Πληροφορίες 10

Θρεπτικά Συστατικά 11

Οφέλη 12

Κατανάλωση και Προϊόντα 13

Το Goji Berry στην Ελλάδα 14

Κεφάλαιο 2

Αρώνια 15

Γενικές πληροφορίες 16

Ιστορικά στοιχεία 17

Διατροφικά στοιχεία 18

Οφέλη 22

Καλλιέργεια 25

Καλλιέργεια στην Ελλάδα 27

Κατανάλωση 29

Προϊόντα από την μεταποίησή της 30

Κεφάλαιο 3

Μύρτιλο 31

Γενικές Πληροφορίες 32

Ιστορικά Στοιχεία 33

Διατροφικά στοιχεία 34

Οφέλη 35

Καλλιέργεια 36

Καλλιέργεια στην Ελλάδα 37

Προϊόντα από την μεταποίησή του 38

Κεφάλαιο 4

Ιπποφαές 39

Γενικές Πληροφορίες 40

Διατροφικά Στοιχεία 42

4

Καλλιέργεια 43

Προϊόντα από την μεταποίησή του 44

Κεφάλαιο 5

Κράνα 46

Γενικές Πληροφορίες 47

Ταξινόμηση 48

Ιστορικά Στοιχεία 50

Διατροφικά Στοιχεία 51

Οφέλη 52

Παρενέργειες 53

Χαρακτηριστικά του δέντρου 54

Καλλιέργεια 55

Καλλιέργεια στην Ελλάδα 57

Προϊόντα από την μεταποίησή τους 58

Συνταγές 59

Κεφάλαιο 6

Κινόα 60

Γενικές Πληροφορίες 61

Ιστορικά Στοιχεία 62

Διατροφικά Στοιχεία 63

Οφέλη 64

Παρενέργειες 65

Καλλιέργεια 66

Καλλιέργεια στην Ελλάδα 70

Χρήση 72

Συνταγές 73

Κεφάλαιο 7

Κρόκος Κοζάνης 74

Γενικές Πληροφορίες 75

Ιστορικά Στοιχεία 76

Διατροφικά Στοιχεία 77

Οφέλη 78

Παρενέργειες 79

Καλλιέργεια 80

5

Χρήση 81

Συνταγές 82

Κεφάλαιο 8

Σπιρουλίνα 84

Γενικές Πληροφορίες 85

Ταξινόμηση 87

Ιστορικά στοιχεία 89

Διατροφικά στοιχεία 90

Οφέλη 94

Παρενέργειες 99

Καλλιέργεια 101

Καλλιέργειες στην Ελλάδα 105

Προϊόντα από την μεταποίησή της 106

Κατανάλωση σπιρουλίνας 107

Συνταγές 109

Κεφάλαιο 9

Ρόδι 111

Γενικές Πληροφορίες 112

Ιστορικά στοιχεία 113

Διατροφικά Στοιχεία 114

Οφέλη 115

Καλλιέργεια 117

Προϊόντα 118

Κεφάλαιο 10

Λιναρόσπορος 119

Γενικές Πληροφορίες 120

Ιστορικά στοιχεία 121

Διατροφικά στοιχεία 123

Οφέλη 124

Καλλιέργεια 127

Κατανάλωση 128

Συνταγές 129

Κεφάλαιο 11

Μουρουνέλαιο 131

6

Γενικές Πληροφορίες 132

Ιστορικά στοιχεία 133

Διαφορές μουρουνέλαιου και κοινών ιχθυελαίων 135

Διατροφικά στοιχεία 136

Οφέλη 137

Παρενέργειες 138

Κατανάλωση 139

Προϊόντα 140

Κεφάλαιο 12

Αλόη 141

Γενικές Πληροφορίες 142

Ταξινόμηση 143

Ιστορικά στοιχεία 145

Διατροφικά στοιχεία 146

Οφέλη 147

Παρενέργειες 150

Καλλιέργεια 151

Καλλιέργεια στην Ελλάδα 153

Κατανάλωση 154

Συνταγές 156

Κεφάλαιο 13

Εχινάκεια 159

Γενικές Πληροφορίες 160

Ιστορικά στοιχεία 161

Διατροφικά στοιχεία 162

Οφέλη 163

Παρενέργειες 164

Καλλιέργεια 165

Κεφάλαιο 14

Μαστίχα Χίου 166

Γενικές Πληροφορίες 167

Ιστορικά στοιχεία 169

Ποιοτική Σύσταση 173

Οφέλη 175

7

Παρενέργειες 180

Μαστιχόδεντρο 181

Καλλιέργεια 185

Καλλιέργεια στην Ελλάδα 194

Εξαγωγή σε άλλα κράτη 197

Προϊόντα από τη μεταποίησή της 198

Κατανάλωση 200

Συνταγές 202

Συμπεράσματα 208

Πηγές Πληροφόρησης 209

8

Πρόλογος

Με τον όρο “υπερτροφές” χαρακτηρίζονται οι τροφές εκείνες που

περιέχουν πάρα πολλά πολύτιμα θρεπτικά συστατικά, υψηλής

βιοδιαθεσιμότητας, τα περισσότερα εκ των οποία σπάνια υπάρχουν

στα συνήθη τρόφιμα.

Παρατηρούμε προϊόντα αυτής της κατηγορίας να κατακλύζουν

κυριολεκτικά την παγκόσμια αγορά. Γνωστά ως superfoods,

προσπαθούν καθημερινά να μας πείσουν για την εξαιρετική

διατροφική τους αξία με διαφημίσεις στην τηλεόραση ή στο

διαδίκτυο υποσχόμενα ευεξία, διατήρηση σωματικού βάρους έως

πρόληψη και θεραπεία ασθενειών.

Γεγονός είναι ότι προς το παρόν δεν έχουν γίνει εμπεριστατωμένες

επιστημονικές μελέτες που να αποδεικνύουν αυτές τις ιδιότητες

στο βαθμό που αυτές παρουσιάζονται.

Με την

παρούσα

εργασία, στα

πλαίσια

προγράμματος

αγωγής υγείας,

γίνεται αρχικά

διερεύνηση των

απόψεων των

Ελλήνων

καταναλωτών

μέσω ερωτηματολογίου και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μετά

από στατιστική επεξεργασία.

Κατόπιν διερευνώνται μέσα από τη βιβλιογραφία κάποιες

«δημοφιλείς υπερτροφές» που καταναλώνονται ή παράγονται στην

Ελλάδα.

9

Goji Berry (Γκότζι Μπέρι)

10

Γενικές Πληροφορίες

Τα γκοτζι μπέρις, επίσης γνωστά και ως wolfberry (Μούρο γκότζι ή

Λυκόμουρο), είναι κόκκινα μούρα που προέρχονται από θάμνους, που

βρίσκονται στην Κίνα.

Στην Ασία τα μούρα,

έχουν χρησιμοποιηθεί

από πολλές γενιές,

καθώς οι άνθρωποι

πίστευαν ότι θα τους

προσέδιδαν

μακροζωία.

Επίσης, παράγεται από

δύο πολύ συγγενικά

μεταξύ τους είδη και τα

οποία έχουν πολύ μικρές διαφορές: το Lycium barbarum και το Lycium

chinense, που ανήκουν στην οικογένεια των σολανοειδών (Solanaceae).

Το γκότζι μπέρι έχει καταγωγή από την Ασία. Ανακαλύφθηκε στις

κορυφές των Ιμαλαΐων και του Θιβέτ από τους Κινέζους και αναφέρεται

στις λαϊκές παραδόσεις από το 2.800 π.Χ. Στην κινεζική ιατρική

χρησιμοποιείται για την τόνωση της λειτουργίας του ήπατος και των

νεφρών. Πλέον είναι γνωστό σε όλον τον κόσμο, ενώ έχει αρχίσει να

καλλιεργείται και στην Ελλάδα από επαγγελματίες αγρότες.

11

Θρεπτικά Συστατικά

Βιταμίνες

Τα γκότζι μπέρι είναι πλούσια σε βιταμίνη C και φυτικές ίνες και

φτωχά σε θερμίδες. Είναι επίσης πλούσια πηγή σιδήρου και

βιταμίνης Α. Είναι

πλούσια σε

αντιοξειδωτικά.

Ευεργεσίες

Μία μερίδα γκότζι μπέρι

περιέχει σχεδόν το 10%

της συνιστώμενης

ημερήσιας ποσότητας

πρόσληψης πρωτεϊνης,

ένα ποσοστό ιδιαίτερα

υψηλό για φρούτο. Η υψηλή ποσότητα αντιοξειδωτικών που

περιέχουν εμποδίζει τη διάσπαση των κυττάρων όταν αυτά

εκτίθενται σε ατμοσφαιρική μόλυνση, ενώ παράλληλα η μεγάλη

περιεκτικότητα τους σε φυτικές ίνες και η χαμηλή σε λιπαρά, τα

καθιστούν μια πραγματική υπερτροφή με πολλαπλά οφέλη για τον

οργανισμό.

12

Οφέλη

Τα γκότζι μπέρι προστατεύουν:

τον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού και βελτιώνουν την

όραση.

από την απώλεια της όρασης σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών.

το συκώτι και τα νεφρά, από κάθε είδους εξωτερικές παθήσεις.

ενισχύουν σημαντικά την άμυνα του οργανισμού και

αναζωογονούν το

ανοσοποιητικό μας

σύστημα, βοηθώντας

μας να παραμένουμε

υγιείς.

Είναι το ελιξίριο

της νεότητας. Χάρη στην

υψηλή περιεκτικότητα

πολυσακχαριτών,

απελευθερώνει τη

λειτουργία των

ανθρώπινων αυξητικών ορμονών. Η αυξητική ορμόνη εκκρίνεται

από την υπόφυση και διεγείρει την αύξηση των οστών, των μυών

και των ιστών και ελέγχει την χρήση των πρωτεϊνών και

υδατανθράκων στην διαδικασία της ανάπτυξης. Για να

απομακρύνετε κάθε είδους σημάδια γήρατος, αλλά και για να

νιώθετε κατά πολύ νεότεροι, το μυστικό βρίσκεται στα γκότζι

μπέρι.

Μέσα από την μελέτη μας για την συγκεκριμένη υπερτοφή, συμπεράναμε

ότι δεν υπάρχουν παρενέργειες ή κάποιου είδους μειονέκτημα. Τα γκότζι

μπέρις είναι η πιο γνωστή και δημοφιλής υπερτροφή καθώς και είναι

αναμφισβήτητα μία από τις πιο υγιεινές τροφές για τον οργανισμό μας.

13

Κατανάλωση και Προϊόντα

Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να εντάξουμε στην

καθημερινότητα μας τα γκότζι μπέρις με κυριότερους: είτε σε μορφή

χυμού, είτε

μαγειρεμένα, μέσα σε

κρασιά, σε τσάι αλλά

και ως συστατικά σε

φάρμακα.

Ακόμη, παράγονται

βιολογικά προϊόντα με

γκότζι μπέρι όπως:

μπισκότα,

σοκολάτες,

μαρμελάδες

καλλυντικά.

14

Το Goji Berry στην Ελλάδα

Η συγκεκριμένη υπερτροφή εντάχθηκε στην διατροφή των Ελλήνων

περίπου τα τελευταία δέκα χρόνια όμως η ιδέα πρωτοεμφανίστηκε

χρόνια πριν. Αυτήν την στιγμή το φρούτο

καλλιεργείται στις εξής περιοχές της

Ελλάδας: Κεντρική Μακεδονία,

Κόρινθος, Βέροια, Κοζάνη,

Αλεξανδρούπολη, Άρτα. Ήδη

παράγονται περίπου 5 τόνοι

βιολογικών προϊόντων με ελληνικό

Γκότζι κάθε μήνα: μπισκότα,

σοκολάτες, μαρμελάδες και

καλλυντικά. Ο συνεργατικός

σχηματισμός, μάλιστα, βρίσκεται και σε

συζητήσεις και με μεγάλη εταιρεία

παραγωγής χυμών.

Ο στόχος των εξαγωγών θα είναι οι αγορές της Ρωσίας, της Ουκρανίας

και της Γερμανίας, των αραβικών χωρών και των ΗΠΑ. Συνολικά

απαιτούνται 200-220 φυτά ανά στρέμμα. Η συγκομιδή γίνεται σταδιακά

από τον Μάιο, η ελάχιστη απόδοση είναι 7 κιλά/δένδρο, ενώ η συλλογή

των καρπών γίνεται με τα χέρια. Το κόστος φύτευσης της καλλιέργειας

ανέρχεται σε 1.100 ευρώ το στρέμμα.

15

Αρώνια

16

Γενικές Πληροφορίες

Η αρώνια η μελανόκαρπη (Aronia melanocarpa) ανήκει στην οικογένεια

Rosaceae και είναι ένα πολύτιμο φαρμακευτικό είδος, το οποίο

απαντάται φυσικά στην

Βορειοανατολική

Αμερική και στον

Νότιο Καναδά, σε

ευρεία έκταση σε ξηρές

έως υγρές περιοχές.

Είναι φυλλοβόλος

θάμνος ύψους 1-3m. Η

αρώνια είναι ένα

θαμνόμορφο φυτό που

η συστηματική του καλλιέργεια, στην Ευρώπη και Ρωσία, άρχισε μετά

τον 2o Παγκόσμιο Πόλεμο, αφού προηγουμένως αναγνωρίστηκε η

πολύτιμη φαρμακευτική και υγιεινή αξία των καρπών της. Η αρώνια

στην διεθνή κλίμακα των φαρμακευτικών φυτών κατέχει τις πρώτες

θέσεις. Τα φύλλα του είναι απλά και το φθινόπωρο γίνονται πολύ

κόκκινα. Τα άνθη είναι μικρά με πέντε πέταλα και πέντε σέπαλα.

Το γένος της αρώνια (αγγ: chokeberries) συνήθως θεωρείται ότι

περιλαμβάνει 2 είδη ή 3, ένα από τα οποία καλλιεργείται και στην

Ευρώπη.

Ένας τέταρτος τύπος που καλλιεργείται με την ονομασία Aronia

θεωρείται ότι είναι ένα ενδογενές υβρίδιο, είναι η Sorbaronia

mitschurinii.

Οι καρποί της αρώνιας εντάσσονται στην οικογένεια των λειτουργικών

τροφών ή αλλιώς στις υπερτροφές (superfoods), δηλαδή είναι τρόφιμα με

αυξημένες αντιοξειδωτικές και

θεραπευτικές ουσίες που

επιφέρουν ευεργετικά

αποτελέσματα στον ανθρώπινο

οργανισμό, προσλαμβάνοντας

και θεραπεύοντας ασθένειες.

17

Ιστορικά Στοιχεία

Ο καρπός της αρώνια ήταν μέρος της βασικής διατροφής των ιθαγενών

της Αμερικής και χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά για τη θεραπεία

ασθενειών, όπως το κοινό κρυολόγημα, τον πυρετό και τους πόνους στο

στομάχι.

18

Οι καρποί της αρώνιας είναι πλούσιοι σε θρεπτικά και

θεραπευτικά στοιχεία:

- ουσίες που λειτουργούν βιολογικά: αντιοξειδωτικά,

φλαβονοειδή, υδροξυκινναμωμικά οξέα, ταννίνες, οργανικά

οξέα, εύπεπτα σάκχαρα, (γενικά μεγάλη περιεκτικότητα σε

πολυφαινόλη και αντιοξειδωτικά)

- ίνες, πηκτίνες – διευκολύνουν τη λειτουργία πεπτικού

συστήματος και απομακρύνουν τις τοξίνες από τον οργανισμό

- πολλές βιταμίνες μεταξύ άλλων : προβιταμίνη Α (καροτένιο),

Β2, Β6, Β9, C, E, P, PP

- μικροστοιχεία:βόριο, ψευδάργυρος, φώσφορος, ιώδιο,

κοβάλτιο, χαλκός, μαγγάνιο, μολυβδαίνιο, κάλιο, ασβέστιο,

μαγνήσιο, ράδιο και σίδηρος

- φυσικά αντιβιοτικά

Διατροφικά Στοιχεία

Οι καρποί της αρώνιας είναι πλούσιοι σε θρεπτικά και θεραπευτικά

στοιχεία:

ουσίες που λειτουργούν βιολογικά: αντιοξειδωτικά, φλαβονοειδή,

υδροξυκινναμωμικά οξέα, ταννίνες, οργανικά οξέα, εύπεπτα

σάκχαρα (γενικά μεγάλη περιεκτικότητα σε πολυφαινόλη και

αντιοξειδωτικά),

ίνες, πηκτίνες που

διευκολύνουν τη

λειτουργία του

πεπτικού

συστήματος και

απομακρύνουν τις

τοξίνες από τον

οργανισμό,

πολλές βιταμίνες

μεταξύ άλλων: προβιταμίνη Α (καροτένιο), Β2, Β6, Β9, C, E, P,

PP,

μικροστοιχεία: βόριο, ψευδάργυρος, φώσφορος, ιώδιο, κοβάλτιο,

χαλκός, μαγγάνιο, μολυβδαίνιο, κάλιο, ασβέστιο, μαγνήσιο, ράδιο

και σίδηρος,

φυσικά αντιβιοτικά.

Chokeberries (Aronia melanocarpa),

Nutrition value per 100 g,

ORAC Value- 16,062

(Source: USDA National Nutrient data base)

Στοιχείο Θρεπτική αξία % RDA

Ενέργεια 47 Kcal 2.5%

Υδατάνθρακες 9.6 g 7%

Πρωτεΐνη 1.4 g 2.5%

19

Ολικά λιπαρά 0.5 g 2%

Χοληστερόλη 0 mg 0%

Διαιτητικές ίνες 5.3 g 14%

Βιταμίνες

Φυλλικό Οξύ 25 µg 6%

Βιταμίνη A 214 IU 7%

Βιταμίνη C 21 mg 35%

Βιταμίνη E 1.17 mg 8%

Βιταμίνη K 19.8 µg 17%

Ηλεκτρολύτες

Νάτριο 1 mg 0%

Κάλιο 162 mg 3%

Μέταλλα

Ασβέστιο 30 mg 3%

Σίδηρος 0.62 mg 8%

Μαγνήσιο 20 mg 5%

Μαγγάνιο 0.646 mg 32%

Ψευδάργυρος 0.53 mg 5%

Φυτό- θρεπτικά συστατικά

Καροτίνη -α 0 µg —

Καροτίνη -ß 128 µg —

Λουτεϊνη-ζεοξανθίνη 118 µg —

20

Χαρακτηριστικό στοιχείο των καρπών της αρώνιας είναι η υψηλή

περιεκτικότητα σε ζωτικές πολυφαινόλες (πέντε φορές περισσότερο από

τα σταφύλια). Στον νωπό καρπό η συνολική περιεκτικότητα σε

πολυφαινόλες είναι 1,752g ανά 100g φρούτων. Οι τανίνες είναι το κύριο

στοιχείο που μας παρέχει από την ομάδα των πολυφαινολών, οι οποίες

είναι ενώσεις με αντιοξειδωτικές, αντισηπτικές και αντιμικροβιακές

ιδιότητες, ενώ είναι πλούσια σε ανθοκυανίνες, με περιεχόμενο 1,48g ανά

100g νωπού φρούτου.

Αναλυτικά, τα 100g νωπού καρπού αρώνιας περιέχουν:

Βιταμίνη C: 15-30mg , ποσότητα ίση με το 35% της συνιστώμενης

ημερήσιας κατανάλωσης,

10-13,5% σάκχαρα (φρουκτόζη, γλυκόζη)

1,3% μηλικό και κιτρικό οξύ,

0,6% τανίνες,

0,75% πηκτικές ουσίες,

2.000-3.000mg βιταμίνη P, ή αλλιώς βιοφλαβονοειδή, τα οποία,

όταν προσλαμβάνονται σε συνδυασμό με υψηλά επίπεδα βιταμίνης

C επιφέρουν στο μέγιστο τις ευεργετικές τους ιδιότητες, οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στην ενίσχυση της δομής των αγγείων και

γενικότερα του καρδιαγγειακού συστήματος και στη ρύθμιση της

χοληστερίνης.

Η βιταμίνη αυτή περιέχεται σε επίπεδα 5 φορές περισσότερο από

τα σταφύλια και τα γκρέιπφρουτ και θεωρείται ότι βοηθά

σημαντικά στην προστασία του οργανισμού από τη ραδιενέργεια.

21

Για αυτό και ο καρπός της αρώνιας χορηγείτο σε χώρες της πρώην

ΕΣΣΔ και άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, σε εργάτες

πυρηνικών εργοστασίων και στους αστροναύτες, πριν και μετά τις

διαστημικές τους αποστολές.

2mg καροτίνη,

5-8mg ιώδιο,

1,2mg σίδηρο

0,5-0,8mg βιταμίνη Ε

0,5mg μαγγάνιο,

πολλές άλλες βιταμίνες, όπως A, B1,B2, B6, B9, φολικό οξύ,

ιχνοστοιχεία, κάλιο, αμυγδαλίνη, κατεχίνες κ.α.

22

Οφέλη

Η κατανάλωση των μούρων αρώνια μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη για

την υγεία λόγω των αντιοξειδωτικών ουσιών που περιέχουν, οι οποίες

δεσμεύουν τις ελεύθερες ρίζες που κυκλοφορούν στο σώμα μας και

ευθύνονται για φλεγμονές, γήρανση και πολλές ασθένειες. Ενδεικτικά, η

συστηματική πρόληψη

μούρων αρώνια μπορεί να:

Αυξήσει την ενέργεια

και τη ζωτικότητα του

σώματος, μειώνοντας

νευρικές διαταραχές, την

κόπωση, και αναπλάθοντας

τους μύες και τους ιστούς. Η

ανθοκυανίνη είναι ένα ισχυρό

αντιοξειδωτικό, που έχει αποδειχθεί ότι προστατεύει τα κύτταρα

και τους ιστούς από το οξειδωτικό στρες και τις φλεγμονές,

ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και υποβοηθά την

αποκατάσταση και την ανάπλαση των κυττάρων,

Να επιβραδύνει την γήρανση του δέρματος από οξειδωτικούς

παράγοντες όπως η υπεριώδης ακτινοβολία, το κάπνισμα, η

μόλυνση του περιβάλλοντος κλπ. Τα αντιοξειδωτικά τους

εμποδίζουν τη διαδικασία της γήρανσης, που προκαλείται από τις

ελεύθερες ρίζες, οι οποίες δημιουργούνται στο σώμα μας,

Ομαλοποιήσει την αρτηριακή πίεση, καταπολεμώντας την

υπέρταση. Η κατανάλωση 50ml χυμού 3 φορές την ημέρα, έχει

βρεθεί ευεργετική σε κλινικές δοκιμές,

Προλάβει και αντιμετωπίσει μια σειρά από καρδιαγγειακά

νοσήματα λόγω της αντιλιπιδικής και αντιφλεγμονώδους δράσης

των φλαβονοειδών,

Να μειώσει χρόνιες φλεγμονές,

Έχει αντιδιαβητική δράση, μειώνοντας την ποσότητα της

γλυκόζης που κυκλοφορεί στο αίμα,

Έχει πιθανή αποτελεσματικότητα έναντι της παγκρεατίτιδας,

23

Έχει θετική επίδραση στην σκλήρυνση κατά πλάκας,

Βελτιώσει την μνήμη,

Βοηθήσει την θεραπεία του καρκίνου της μήτρας,

Βοηθήσει στην ανοσορρύμθιση,

Έχει υποαλλεργικά αποτελέσματα. Oι φλαβονοειδείς φαινολικές

ενώσεις και το καφεϊκό οξύ έχουν αντιοξειδωτική δράση και

βοηθούν τον οργανισμό σε διάφορα είδη των αλλεργιών,

Καταπολεμήσει το κοινό κρυολόγημα, τον ιό της γρίπης, τον

σταφυλόκοκκο και την Escherichia Coli,

Καταπολεμήσει ουρολοιμώξεις,

Παρέχει υψηλή περιεκτικότητα σε ιωδίου για την καλή λειτουργία

του θυρεοειδούς,

Αντιμετωπίσει τις λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος,

Βοηθήσει σε γαστρίτιδα και αλλοιώσεις του βλεννογόνου του

στομάχου,

Bοηθήσει στην καλή υγεία των ματιών από εκφυλιστικές

παθήσεις,

Eνισχύσει την καλή

ηπατική λειτουργία,

Έχει αντι-

θρoμβωτική δράση

κατά της

συγκόλλησης

αιμοπεταλίων,

Mειώσει την

χοληστερόλη,

Προστατέψει από

αιμορραγίες,

Προστατέψει από την εμφάνιση καρκίνου στο παχύ έντερο,

Έχει λόγω των ανθοκυανίνων αντιμεταλλαξογόνο και επομένως

αντικαρκινική δράση,

Βοηθήσει στην καλή εντερική λειτουργία λόγο των πρεβιοτικών

και φυτικών ινών που περιέχουν (16,9γρ./100γρ. αποξηραμένου

καρπού),

24

Προστατεύσει τους οργανισμούς από την ραδιενέργεια, λόγω της

ιδιαίτερης περιεκτικότητας τους σε πεκτίνη, που την απορρόφα,

Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φυσικές χρωστικές σε τρόφιμα

με τις αντιοξειδωτικές δράσεις των ανθοκυανίνων.

25

Καλλιέργεια

Η αρώνια καλλιεργείται ως καλλωπιστικό φυτό και για τροφή. Επίσης

είναι ένα ανθεκτικό φυτό και λόγο των υψηλών επίπεδων πολυφαινολών

των καρπών της δεν παρουσιάζει ιδιαίτερους εχθρούς και ασθένειες.

Μόνη απειλή μπορούν να θεωρηθούν τα άγρια πουλιά τα οποία έλκονται

από τους καρπούς του φυτού. Η αρώνια καλλιεργείται στην

Βορειοανατολική Αμερική, στην Ρωσία, στον Νότιο Καναδά αλλά και

στην Ευρώπη (Λιθουανία, Βουλγαρία, Σουηδία και Τσεχία). Η

συγκομιδή της παραγωγής λαμβάνει χώρα περίπου από τα μέσα του

Αυγούστου έως τα τέλη του Οκτώβρη. Η ένδειξη πως ο καρπός είναι

έτοιμος για συγκομιδή δίνεται από το σκούρο μελανό χρώμα του. Το

χρώμα των φύλλων κατά την άνοιξη είναι ανοικτό έως σκούρο πράσινο,

και το φθινόπωρο αλλάζει σε διάφορα χρώματα (πορτοκαλί,

ροδοκόκκινο). Το μέγιστο ύψος της αρώνιας είναι 2 μέτρα και ο καρπός

της είναι μικρός. Η παραγωγή καρπών αρχίζει από το δεύτερο έτος της

καλλιέργειας. Η αρώνια πρακτικά μπορεί να καλλιεργηθεί σε όλους τους

τύπους των εδαφών. Το έδαφος θα πρέπει να στραγγίζει καλά επειδή έχει

ευαισθησία στην περίσσεια του νερού. Η αρώνια δεν απαιτεί παρά

ελάχιστο κλάδεμα.

Πρέπει να

κλαδεύει κανείς

τους βλαστούς που

έχουν κάποιες

ζημιές ή τους πιο

παλιούς βλαστούς

ώστε να ευνοείται

η είσοδος του

φωτός στο

εσωτερικό των φυτών. Πρέπει επίσης να απομακρύνονται και οι

παραφυάδες.

26

Οι τεχνικές για αποδοτική σοδειά:

Η αρώνια μπορεί να καλλιεργηθεί σε σχεδόν όλους τους τύπους εδαφών,

με την προϋπόθεση ότι τα εδάφη πρέπει να αποστραγγίζονται. Δεν

απαιτεί παρά ελάχιστο κλάδεμα. Πρέπει να κλαδεύονται τα ξερά κλαδιά

ώστε το φυτό να αναπτύσσεται σε φωτεινότερες συνθήκες. Η αρώνια

είναι μία βιολογική καλλιέργεια καθώς δεν προσβάλλεται από ασθένειες

και γι’ αυτόν τον λόγο δεν χρειάζεται ραντίσματα και λιπάνσεις (παρά

μόνο με ζωικά ή φυτικά υπολείμματα, κοπριά).

27

Καλλιέργεια στην Ελλάδα

Η καλλιέργεια της αρώνιας στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμα σε εμβρυακό

στάδιο, καθώς οι πρώτες πειραματικές σπορές ξεκίνησαν το 2007 (με

φυτάρια ποικιλίας Νότιας Βουλγαρίας, ηλικίας τριών ετών) στην περιοχή

των Σερρών, με ιδιοκτήτη τον Κ. Κωνσταντίνο Φοκμενίδη. Η

καλλιεργούμενη έκταση είναι 4 στρέμματα, 160 φυτά/στρέμμα, συνολικά

160 x 4=600 φυτά. Η καλλιέργεια είναι βιολογική, διότι δεν

χρησιμοποιήθηκαν φυτοφάρμακα, χημικά λιπάσματα και δεν υπήρξαν

ασθένειες. Στο αγρόκτημα έγινε εμπλουτισμός μόνο με φυσικό λίπασμα

(κοπριά) και τα φυτάρια αρδεύονται (με σύστημα στάγδην). Η παραγωγή

σε καρπούς σήμερα, μετά από τρία έτη, κυμαίνεται από 8-13 κιλά ανά

φυτάριο (μέσος όρος 10 κιλά/φυτό, ή 10 x 160=1.600 κιλά/στρέμμα). Οι

καρποί από τον παραγωγό πωλούνται νωποί, καταψυγμένοι ή

αποξηραμένοι (σε μορφή σταφίδας).

Τα ερευνητικά πειράματα προσαρμογής δύο ποικιλιών της αρώνιας

(Βουλγαρίας και Ολλανδίας) στην Ελλάδα είναι μακροχρόνια και

άρχισαν το 1987 με συνεργασία του υπουργείου Γεωργίας/Ινστιτούτο

Δασικών Ερευνών, του Ταμείου Διαχείρισης Πανεπιστημιακού Δάσους

Ταξιάρχη Χαλκιδικής και της Δασολογικής Σχολής της Σόφιας, και

συνεχίζονται μέχρι σήμερα από το ΕΘΙΑΓΕ/ΙΔΕ. Στο τελευταίο

διάστημα (2005-2011), στο ΕΘΙΑΓΕ/Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών,

δοκιμάστηκε ο πολλαπλασιασμός της αρώνιας από μοσχεύματα και

σπόρους, που προήλθαν από ποικιλίες δύο περιοχών, μία της Ελλάδας

28

(ορεινή ποικιλία /Ταξιάρχης-Χαλκιδική), και μία της Νότιας Βουλγαρίας

(πεδινή ποικιλία). Από τον πολλαπλασιασμό αυτό προήλθε και η πρώτη

καλλιέργεια αρώνιας στη περιοχή των Σερρών. Τα φυτάρια διατέθηκαν

σε ιδιώτες των περιοχών Θεσσαλονίκης και

Χαλκιδικής. Τα πειράματα του ΕΘΙΑΓΕ/ΙΔΕ απέδειξαν ότι τα φυτάρια

που προέρχονται από

σπόρους είναι πιο

εύρωστα και στις δύο

ποικιλίες. Από τα

παραπάνω πειράματα,

προέκυψε ότι η ποικιλία

της Νότιας Βουλγαρίας

είναι πιο ενδεδειγμένη

από την ποικιλία

Ολλανδίας/Βελγίου για

την καλλιέργεια της αρώνιας στην Ελλάδα, διότι προσαρμόζεται

ευκολότερα στις ελληνικές συνθήκες και αντέχει σε υψηλές

θερμοκρασίες.

29

Κατανάλωση

Οι καρποί μπορούν να καταναλωθούν ωμοί (συντηρούνται στο ψυγείο ή

στην κατάψυξη), αποξηραμένοι (με μεγαλύτερη συγκέντρωση

αντιοξειδωτικών). Φαίνεται ότι τα φρέσκα, κατεψυγμένα ή αποξηραμένα

μούρα έχουν περισσότερες

αντιοξειδωτικές ουσίες από τον

χυμό. Μία και μόνο χούφτα 30γρ.

μαύρα μούρα Aronia κάθε μέρα

είναι μια επαρκής και ασφαλής

μερίδα για την αποκόμιση των

μέγιστων οφελών από την

κατανάλωσή τους. Μεγαλύτερη

δόση δεν επιφέρει καλύτερα

αποτελέσματα, αλλά μπορεί να είναι

και επικίνδυνη, καθώς η έρευνα έχει δείξει ότι και η υπερβολική

πρόσληψη αντιοξειδωτικών μπορεί να έχει αντίθετη επίδραση.

30

Προϊόντα από την μεταποίησή της

Οι καρποί της αρώνιας

μπορούν να γίνουν κρασί ή

μπύρα, μαρμελάδα, γλυκό,

λικέρ, σιρόπι, χυμός, τσάι,

εκχύλισμα, ακόμα και

παγωτά.

31

Μύρτιλο

32

Γενικές Πληροφορίες

Το Μύρτιλο είναι ένα από τα διάφορα είδη φυτών χαμηλής ανάπτυξης

της οικογενείας των Ερεικοειδών, παρά την επιστημονική του ονομασία

(λατ. Vaccinium myrtillus) (Βακκίνιον ο μύρτιλλος) που υποδηλώνει ότι

ανήκει στα Μυρτοειδή. To θέμα περιπλέκεται ακόμα περισσότερο γιατί

μερικοί βοτανολόγοι το

συμπεριλαμβάνουν στην

οικογένεια των Μορεοειδών

(Moraceae) από την οποία

διαφέρει ως προς την έλλειψη

γαλακτώδους χυμού.

Εξαπλώνεται ως αυτοφυές,

συνήθως μεμονωμένο στις

εύκρατες και ψυχρές περιοχές της

γης, στα ψηλά βουνά των

τροπικών περιοχών ενώ συνήθως

αναπτύσσεται στα όξινα δηλ. μη αλκαλικά εδάφη και σε δροσερές θέσεις.

Πολυετές θαμνοειδές, ύψους 60-90 εκατ., φυλλοβόλο, με πυκνές

διακλαδώσεις και ημιδερματώδες φύλλωμα, που το φθινόπωρο παίρνει

ωραίες και έντονες

πορφυρές αποχρώσεις.

Ανθοφορεί Μάιο-

Ιούνιο με άσπρα-ροζ

καμπανοειδή

λουλούδια. Παράγει

από Αύγουστο-

Σεπτέμβρη εδώδιμους

καρπούς, με ελαφρά

υπόξινη γεύση,

κατάλληλους για παγωτά και γλυκά.

33

Ιστορικά Στοιχεία

Από την αρχαιότητα θεωρήθηκε ιερό φυτό και συνδέθηκε με πολλές

θεότητες, κυρίως με την Αφροδίτη. Στην αρχαία Ελλάδα παρασκεύαζαν

ένα αρωματικό κρασί «μυρτινίτης οίνος» καθώς και αρωματικό λάδι

«μύρτινον έλαιον».

Η ιστορία του φυτού βέβαια

ξεκινά πριν από πολλά χρόνια

στη μακρινή Σιβηρία, στα έλη

όπου βρέθηκε το ασυνήθιστο

φυτό Vaccinium

Corumbosum, το blueberry.

Κατά τη διάρκεια

εκατοντάδων χρόνων οι άνθρωποι απολάμβαναν το χρώμα, την γεύση και

το άρωμα των μπλε καρπών του χωρίς να γνωρίζουν τις ευεργετικές του

ιδιότητες. Όταν βρέθηκε στα χέρια των Αμερικανών επιστημόνων

εξημερώθηκε μετά από μακροχρόνιες επιστημονικές έρευνες. Τα

αποτελέσματα που λήφθηκαν μετά από έρευνες πάνω στους καρπούς του

blueberry στο Ιατρικό Κέντρο της Βοστόνης (Η.Π.Α.), ξεπέρασαν κάθε

προσδοκία.

Είναι φυτό γνωστό από την εποχή της αρχαίας Ελλάδας. Ο Θεόφραστος

το αποκαλεί «η άμπελος εν Ίδη». Στη λαϊκή ιατρική έχει χρησιμοποιηθεί

ως αντισηπτικό του ουροποιητικού. Οι Ελισαβετιανοί φαρμακοποιοί

έφτιαχναν από τους καρπούς ένα σιρόπι, το οποίο ονόμαζαν «Ρομπ», για

τη θεραπεία της διάρροιας. Θεωρούσαν επίσης τους καρπούς

δροσιστικούς και χρήσιμους για να απομακρύνουν τη χολερική διάθεση.

Στην Αμερική τον καλλιεργούν εδώ και πολλά χρόνια και τρων τους

καρπούς του ωμούς. Το μύρτιλλο σχετίστηκε με τη βελτίωση της

νυχτερινής όρασης. Αναφέρεται ότι

στον Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι

πιλότοι της RAF κατανάλωναν

μαρμελάδα μύρτιλλο για να

οξύνουν την όρασή τους στις

αποστολές της νύχτας.

34

Διατροφικά Στοιχεία

Το μύρτιλο περιέχει ανά 100g:

Ενέργεια 240 kJ (57 kcal)

Υδατάνθρακες 14,49 g

Σάκχαρα 9,96 g

Φυτικές Ίνες 2,4 g

Λίπος 0,33 g

Πρωτεΐνη 0,74 g

Βιταμίνες

Βιταμίνης Α ισοδ.

Βήτα-καροτένιο 32 μg

Λουτεΐνη ζεαξανθίνη 80 μg

Βιταμίνη Α 54 IU

Θειαμίνη (Β1) 0,037 mg (3%)

Ριβοφλαβίνη (Β2) 0,041 mg (3%)

Νιασίνη (Β3) 0,418 mg (3%)

Παντοθενικό οξύ (Β5) 0,124 mg (2%)

Βιταμίνη Β6 0,052 mg (4%)

Φυλλικό οξύ (Β9) 6 μg (2%)

Βιταμίνη C 9,7 mg (12%)

Βιταμίνη Ε 0,57 mg (4%)

Βιταμίνη Κ 19,3 μg (18%)

Ιχνοστοιχεία

Ασβέστιο 6 mg (1%)

Σίδηρος 0,28 mg (2%)

Μαγνήσιο 6 mg (2%)

Μαγγάνιο 0,336 mg (16%)

Φώσφορος 12 mg (2%)

Κάλιο 77 mg (2%)

Νάτριο 1 mg (0%)

Ψευδάργυρος 0,16 mg (2%)

Μονάδες Μέτρησης

μg = μικρογραμμάριο

mg = χιλιοστόγραμμο

U = διεθνείς μονάδες

35

Οφέλη

Τα μύρτιλα:

έχουν αντιοξειδωτική δραστηριότητα,

βοηθούν στην αντιγήρανση και την πρόληψη καρκίνου,

ενισχύουν την καρδιακή και εγκεφαλική λειτουργία, υγεία όρασης

και ουροποιητικού συστήματος,

βοηθούν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση του σακχαρώδη

διαβήτη (ιδιαίτερα το αφέψημά τους) χάρη στην μεγάλη

περιεκτικότητά

τους σε

γλυκοζοειδή (και

ειδικότερα στη

νεομυρτιλίνη),

έχει αποδειχθεί

πειραματικά ότι

επιβραδύνουν και

προστατεύουν από

την ανάπτυξη

όγκων στο

στομάχι, στον

οισοφάγο, στους

πνεύμονες, του παχέος εντέρου, του καρκίνου του στόματος, του

στήθους, του προστάτη, στη μήτρα και στις ωοθήκες χάρη στο

φολικό οξύ και στο οξύ elagum των καρπών του ρωσικού

μύρτιλου ειδικά (καθώς πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν πάνω

από 30 είδη blueberry, συνολικά, αλλά δεν διαθέτουν όλα τις ίδιες

ιδιότητες),

χρησιμοποιούνται από παλιά για την αντιμετώπιση της διάρροιας,

της δυσπεψίας και της ναυτίας,

τα φύλλα τους έχουν την φήμη ότι προκαλούν υπογλυκαιμία όταν

καταναλώνονται σαν αντιδιαβητικά αφεψήματα,

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι και οι παρεμφερείς χημικές ουσίες

που βρίσκονται σε πολλά εδώδιμα φυτά, μπορεί να είναι ασφαλείς

ως διαιτητικό συμπλήρωμα για να βοηθήσουν εξάλειψη του ιού

της ηπατίτιδας C.

36

Καλλιέργεια

Στην Ελλάδα το μύρτιλο φυτεύεται κυρίως την άνοιξη. Τα φυτά μπορεί

να φυτευτούν από τη ρίζα ή και να είναι και σε γλάστρες και πρέπει να

βρίσκονται σε σημείο που να μην έχει αέρα, γιατί με τον αέρα οι ρίζες

του ξεραίνονται πολύ εύκολα. Τα φυτά που παράγονται καλύτερα είναι

αυτά που αναπτύχθηκαν σε διάρκεια 1 με 1,5 έτη και τα φυτώρια πρέπει

να έχουν ηλικία από 1 έως το πολύ

3 χρόνια και να είναι όσο

καλύτερης ποιότητας γίνεται. Ένα

μεγάλο πλεονέκτημα του μύρτιλου

είναι ότι μπορεί να καλλιεργείται

σε εκτάσεις φτωχές και σχετικά

άγονες λόγω του γεγονότος ότι έχει

πολλά θρεπτικά συστατικά από

μόνο του δεν χρειάζεται ένα καλής ποιότητας έδαφος και μεγάλες σε

μέγεθος λιπάνσεις για να αναπτυχθεί. Το μύρτιλο χρειάζεται μεγάλες

ποσότητες νερού τους καλοκαιρινούς μήνες που έχει συνήθως ξηρασία

πρέπει απαραιτήτως να παίρνει το λιγότερο 25mm νερό κάθε εβδομάδα.

Το θέμα είναι ότι αν δεν βρέχει πρέπει το μύρτιλο να ποτιστεί, αλλά και

στη περίπτωση που βρέχει παραπάνω από το κανονικό μπορεί να έχει

επίσης καταστρεπτικές επιπτώσεις. Επομένως, το μύρτιλο χρειάζεται

φυσιολογική ποσότητα νερού.

37

Καλλιέργεια στην Ελλάδα

Ο πρώτος Έλληνας παραγωγός μύρτιλου στην Ελλάδα είναι ο κ.

Παπουτσής ο οποίος το 2002 έφερε τις πρώτες ρίζες του φυτού από την

Ρωσία. Έχει ίσως την μεγαλύτερη παραγωγική έκταση μύρτιλου στην

Ελλάδα. 44 στρέμματα

μύρτιλου απλώνονται στον

εύφορο κάμπο Καλαμποκίου

Δράμας.

Περιοχές Ελλάδας για

την καλλιέργεια

μύρτιλου:

Το κλίμα της Ελλάδας είναι

κατάλληλο για την

καλλιέργεια του μύρτιλου.

Ιδίως στην Ήπειρο και στην

Μακεδονία όπου το κλίμα

είναι ψυχρό. Σε αντίθεση με τις περισσότερες καλλιέργειες το μύρτιλο

«αγαπά» το χιόνι, καθώς οι χαμηλές θερμοκρασίες βοηθούν το φυτό να

αναπτυχθεί. Στην Στερεά Ελλάδα και στην νότια Ελλάδα όπου το κλίμα

δεν είναι τόσο ψυχρό καλλιεργούν πιο ήπια σε κλίμα είδη μύρτιλου.

Εισαγωγές

μύρτιλου στην

Ελλάδα:

ΗΠΑ

Καναδάς

Ολλανδία

Πολωνία

Ουκρανία

38

Προϊόντα από την μεταποίηση του

Επειδή τα προϊόντα του μύρτιλου (καρποί και φύλλα) αποτελούν

την πρώτη ύλη σε πολλές βιομηχανίες τροφίμων, σε

φαρμακοβιομηχανίες, σε βιομηχανίες καλλυντικών και σε

βιομηχανίες λειτουργικών

τροφίμων οι προοπτικές

ανάπτυξης της

συγκεκριμένης

καλλιέργειας είναι

πολύ σημαντικές.

Ήδη στην Ελλάδα

μεγάλες αλυσίδες

τροφίμων χρησιμοποιούν το

μύρτιλο ως πρώτη ύλη

παρασκευάζοντας διάφορα προϊόντα. Η αύξηση της ζήτησης είναι

πολύ μεγάλη.

Τα μύρτιλα μπορούν να καταναλωθούν ωμά ως επιδόρπιο

φρούτων, καθώς και είναι κατάλληλες για μαγειρική, μαρμελάδες,

γλυκά και χυμούς. Με τα φύλλα αρωματίζονται κρέατα,

λουκάνικα, κυνήγι, ψάρια, τυριά, κρασιά, ξερά σύκα. Μπορούμε

να ψήσουμε ψάρι ή κρέας πάνω σε στρώμα από τα φύλλα του

μύρτιλου.

Το ανθεκτικό της ξύλο

χρησιμοποιείται στη

λεπτοξυλουργική και τα κλαδιά

της στην καλαθοπλεκτική.

Επίσης στην αρωματοποιία και

την παρασκευή καλλυντικών

χρησιμοποιείται το αιθέριο

έλαιό του.

39

Ιπποφαές

40

Γενικές Πληροφορίες

Το ιπποφαές είναι φυλλοβόλος

θάμνος που φτάνει περίπου τα

2,5 μέτρα και φέρει αγκάθια στον

κορμό και τα κλαδιά. Τα φύλλα

του είναι λογχοειδή και ο καρπός

του είναι μικρός με πορτοκαλί

χρώμα.

Το όνομα του το οφείλει στα

στρατεύματα του Μέγα

Αλέξανδρου, που παρατήρησαν

ότι τα άρρωστα και

τραυματισμένα άλογα που

έτρωγαν τα φύλλα και τους

καρπούς του φυτού ανάρρωναν

γρηγορότερα, αποκτούσαν

περισσότερη δύναμη, ενώ το

τρίχωμά τους δυνάμωνε και

γίνονταν πιο λαμπερό ( Ίππος +

φαές (φως λάμψη) λαμπερός ίππος).

Το ιπποφαές μνημονεύεται από τον Θεόφραστο, μαθητή του Αριστοτέλη,

αλλά κυρίως από τον Διοσκουρίδη το Αναζαρβέα, πατέρα της

φαρμακολογίας. Το 1929 για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε βιοχημική

ανάλυση των καρπών του φυτού, οι γνώσεις για τις φαρμακευτικές

ιδιότητες του συνεχώς αυξάνονται.

Υπάρχει πλέον τεκμηριωμένη γνώση για το ιπποφαές και έχουν

αφιερωθεί σε αυτό πέντε παγκόσμια επιστημονικά συνέδρια. Τα

ιπποφαές περιέχουν διάφορα είδη θρεπτικών και βιοενεργών ουσιών

όπως βιταμίνες,

καροτενοειδή,

φλαβονοειδή κ.τ.λ.

Οι πρώτες κλινικές δοκιμές

για τις θεραπευτικές

χρήσεις του φυτού

ξεκίνησαν στη Ρωσία τη

δεκαετία του 1950. Τη

δεκαετία του 1970

41

συμπεριλήφθηκε στον επίσημο κατάλογο των φαρμακευτικών ουσιών

που χρησιμοποιούνται στη Ρωσία και την Κίνα και τα επόμενα χρόνια

συμπεριλήφθηκε στους επίσημους φαρμακευτικούς καταλόγους των

χωρών όπου καλλιεργείται. Μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές μελέτες,

κυρίως στη Ρωσία και την Ασία, που έχουν φέρει στο φως την πληθώρα

των θρεπτικών συστατικών που περιέχει και την ευεργετική τους δράση

στον ανθρώπινο οργανισμό. Το Ιπποφαές θεωρείται ο Βασιλιάς των

Υπερτροφών, καθώς συναντώνται σε αυτό 190 πολύτιμες για κάθε

οργανισμό θρεπτικές και βιολογικές ουσίες, αποτελούμενες από

βιταμίνες, λιπαρά οξέα, αμινοξέα, μέταλλα, ιχνοστοιχεία. Περιέχει

περισσότερα από 15 υπέραντιοξειδωτικά και είναι η πιο πλούσια πηγή

στον κόσμο!

42

Διατροφικά Στοιχεία

Το ιπποφαές αποτελεί έναν άκρως θρεπτικό καρπό πλούσιο σε

βιταμίνες, πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, αμινοξέα, μέταλλα και

υδατάνθρακες. Σύμφωνα με αναλύσεις έχει πολύ υψηλή συγκέντρωση

σε βιταμίνη C και πρωτεΐνες (24%) ενώ αποτελεί πολύ καλή πηγή

σεληνίου, καροτενοειδών, σιδήρου, χλωροφύλλης, ασβεστίου,

φυτοστερολών, φλαβονοειδών, λυκοπενίου, βιταμινών του συμπλέγματος

Β, ασβεστίου, μαγνησίου και ωμέγα λιπαρών οξέων.

43

Καλλιέργεια

Το ιπποφαές είναι ένα είδος που καλλιεργείται για την παραγωγή καρπών

από δεκαετίες στην Ευρώπη και την Ασία αλλά και σαν φυτό για την

προστασία των επικλινών εδαφών από τη διάβρωση, όπως και σαν

καλλωπιστικό φυτό. Κατά

την τελευταία

δεκαπενταετία έχει

εκδηλωθεί μία πραγματική

λατρεία για αυτό το φυτό,

σε πολλές χώρες. Πολλοί

ερευνητές σε Ευρώπη και

Ασία αλλά και πιο

πρόσφατα στην Αμερική,

έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον

γι αυτό το πολυδύναμο

φυτό. Η πρώτη βιομηχανία μεταποίησης των προϊόντων του ιπποφαούς

ιδρύθηκε στην Ρωσική πόλη Bisk το 1940 όταν ήδη είχαν γίνει γνωστές

οι πολύτιμες ιδιότητες των καρπών, των σπόρων, των φύλλων και του

φλοιού του. Τα προϊόντα της βιομηχανίας αυτής χρησιμοποιήθηκαν

εκτός των άλλων και στην διατροφή των ρώσων κοσμοναυτών αλλά και

σαν συστατικά της σύνθεσης των κρεμών που τους προστατεύουν από

την επίδραση της κοσμικής ακτινοβολίας κατά την διάρκεια των

διαστημικών τους ταξιδιών.

44

Προϊόντα από την μεταποίησή του

Τα πρώτα προϊόντα της μεταποίησης του ιπποφαούς εμφανίσθηκαν στην

Ρωσία, την δεκαετία του 1940. Την δεκαετία του 1980, η Κίνα,

εγκατέστησε τις πρώτες φυτείες

ιπποφαούς και από το 1982, μέχρι

σήμερα έγιναν πολλές μεταποιητικές

μονάδες από όπου παράγονται 200

διαφορετικά είδη προϊόντων με

βάση όλα τα εκμεταλλεύσιμα

συστατικά του ιπποφαούς.

Στην Ευρώπη μπορούμε εύκολα να

βρούμε στην αγορά, μια μεγάλη

ποικιλία προϊόντων του, όπως είναι:

οι αποξηραμένοι καρποί, οι

καταψυγμένοι καρποί, τα

αποξηραμένα φύλλα,

τα προϊόντα διατροφής (γλυκά, καραμέλες, κλπ),

οι χυμοί, τα αλκοολούχα ποτά (καταναλώνονται ως απεριτίφ ή ως

χωνευτικό και παράγεται στον Καναδά)

τα συμπυκνώματα βιταμινών,

τα διάφορα

καλλυντικά

σκευάσματα

(σαμπουάν,

σαπούνια,

αλοιφές) κλπ.

στη βιομηχανία

των υφασμάτων

σαν χρωστική

ουσία.

Το ιπποφαές σαν καλλυντικό μπορούμε να αναφέρουμε τα κάτωθι:

Τα έλαια του ιπποφαούς μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν

συστατικό πολλών καλλυντικών και σε κρέμες ημέρας και νύχτας,

45

Σε πομάδες και ανανεωτικές κρέμες (αντιγήρανσης),

Σε πομάδες και κρέμες για ευαίσθητα και αλλεργικά δέρματα,

Σε πομάδες για χρήση στην επιφάνεια των χειλιών,

Για κρέμες για το ευαίσθητο δέρμα των μωρών,

Για την φροντίδα του στήθους των γυναικών που θηλάζουν το

βρέφος τους,

Για κρέμες πριν, κατά και μετά την ηλιοθεραπεία,

Σαν συστατικό των σαμπουάν και την περιποίηση των μαλλιών,

Για κρέμες μετά το ξύρισμα,

Σε σαμπουάν, σαπούνια, λοσιόν,

Σαν συντηρητικό

(πλούσιο σε βιταμίνη Ε).

Στη φαρμακευτική:

Σαν φάρμακο σε διάφορα

δερματικά προβλήματα,

Σαν φάρμακο επείγουσας

ανάγκης σε περιπτώσεις

πληγών και εγκαυμάτων. Το

έλαιο του για εξωτερική χρήση, 1-2 σταγόνες είναι αρκετό.

Εναντίον όλων των δερματικών φλογώσεων του τύπου: εκζέματος,

δερματίτιδας, αλλεργίας κλπ,

Εναντίον δερματικών στιγμάτων.

Οι πιο μεγάλοι παραγωγοί και καταναλωτές προϊόντων του ιπποφαούς

είναι η Κίνα, η Ρωσία και η Μογγολία.

46

Κράνα

47

Γενικές Πληροφορίες

Η κρανιά (Cornus mas) είναι ένας φυλλοβόλος θάμνος που αυτοφύεται

στη νότια Ευρώπη και στη νοτιοδυτική Ασία. Στη χώρα μας συναντάται

κυρίως στη βόρεια Ελλάδα, ως θάμνος ή ως δέντρο 5-12 μέτρων. Έχει

σκούρους καφέ βραχίονες και πράσινα φύλλα, που γίνονται κίτρινα το

φθινόπωρο και πέφτουν τον χειμώνα (φυλλοβόλο). Ειδικότερα τον

Φεβρουάριο και τον Μάρτιο, έχει κίτρινα άνθη σε γυμνά κλαδιά και

κόκκινους εδώδιμους καρπούς, με σαρκώδες περίβλημα, που φτάνουν σε

μήκος τα 1,5-2 εκ. και ωριμάζουν από τον Αύγουστο έως τον

Σεπτέμβριο, τα γνωστά «κράνα». Οι καρποί της κρανιάς δεν πρέπει να

συγχέονται με τα κράνμπερι (μύρτιλλα μακρόκαρπα).

Συγκαταλέγεται, μαζί με τα συγγενή βατόμουρα και μούρα, στις

σημαντικότερες υπερτροφές (super foods), αυτές που περιέχουν ισχυρές

ουσίες, που ενδυναμώνουν το αγγειακό σύστημα. Μάλιστα, λόγω της

διατροφικής της αξίας, των αντιοξειδωτικών και των φαρμακευτικών

ιδιοτήτων της, αξιοποιείται και

στη

φαρμακοβιομηχανία.

48

Ταξινόμηση

Στην παγκόσμια χλωρίδα, το γένος κρανιά (Cornus sp.) είναι ένα

δασοπονικό είδος (δένδρο ή θάμνος), το οποίο συστηματικά ταξινομείται

στη βοτανική, ως εξής:

Βασίλειο: Plantae (Χλωρίδα)

Άθροισμα: Spermatophytae (Σπερματόφυτα)

Υποδιαίρεση:

Angiospernae

(Αγγειόσπερμα)

Κλάση: Dicotyledonae

Τάξη: Cornales

Οικογένεια: Cornaceae

(Κρανοειδή)

Γένος: Cornus (Κρανιά)

Υπογένη: Cornus,

Swida,

Chamaeperlclymenum,

Benthamldia

Τα είδη της κρανιάς (4 δένδρα και 3 θάμνοι):

Δενδρώδη:

Cornus mas (κρανιά η κοινή): απαντάται φυσικά στη νότια Ευρώπη και

Ευρασία.

Cornus florida: απαντάται στη βόρεια Αμερική.

Cornus nuttallii: απαντάται στη βόρεια Αμερική.

Cornus kousa: απαντάται στην ανατολική Ασία.

Θαμνώδη:

Cornus sanguinea (κρανιά η αιματώδης ή αγριοκρανιά): απαντάται στην νότια

Ευρώπη και Ευρασία.

Cornus canadensis: απαντάται στον Καναδά

Cornus suecica: απαντάται στην Ευρασία.

Από τα παραπάνω είδη, μόνο δύο απαντιόνται φυσικά στα δάση της Ελλάδας: η

49

κρανιά η κοινή (Cornus mas) και η αγριοκρανιά (Cornus sanguinea). Από τα δύο αυτά

είδη, οικονομικό ενδιαφέρον για τη χώρα μας παρουσιάζει η κρανιά η κοινή.

50

Ιστορικά Στοιχεία

Το δέντρο είναι γνωστό από την εποχή του Ομήρου με το όνομα

«κράνεια», και μάλιστα αναφέρεται στην «Ιλιάδα» (Π, 767). Ο Όμηρος

αναφέρει ότι η φοβερή Κίρκη παρέθεσε στον Οδυσσέα και στην παρέα

του για τροφή «καρπόν κρανείας και άκυλλον βάλανον», κράνα,

δηλαδή, και πουρναρίσια βαλανίδια.

Σύμφωνα με τον Θεόφραστο, το ξύλο της κρανιάς ήταν τόσο σκληρό όσο

και το κόκκαλο και το χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν κυνηγητικές

λόγχες, πολεμικά ακόντια, τόξα και μπαστούνια. Σύμφωνα με τον

Παυσανία, οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαξαν τον Δούρειο Ίππο με ξυλεία

κρανιάς από το ιερό δάσος του Απόλλωνα. Από το ίδιο ξύλο φτιάχνονταν

και τα μακεδονικά δόρατα, οι γνωστές «σάρισες». Ήδη από την

αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν οι καρποί της κρανιάς και για

φαρμακευτικούς σκοπούς.

51

Διατροφικά Στοιχεία

Η διατροφική αξία των κράνων είναι σημαντική και μεταξύ των

άλλων, σε 100 ml φυσικού χυμού περιέχει:

Θερμίδες 60,8

Κάλιο 212 mg

Νάτριο 5,2 mg

Πρωτεΐνες 0,4 mg

Υδατάνθρακες 14,8 g

Φυτικές Ίνες 0 g

Ζάχαρη 10,8 g

Σε εργαστηριακές έρευνες βρέθηκε μεγάλη περιεκτικότητα σε σίδηρο

(Fe) αλλά και βιταμίνη C, καθώς και υψηλή περιεκτικότητα σε

ασκορβικό οξύ, (περισσότερο από φράουλες, πορτοκάλια και ακτινίδια),

καροτίνη, τανίνες και πηκτίνες. Επιπλέον, περιέχει την υψηλότερη

ποσότητα σε ανθοκυάνες σε σύγκριση με τα σμέουρα, τα βατόμουρα και

τα φραγκοστάφυλα.

52

Οφέλη

Αποτελούν εκπληκτικό τονωτικό του ανθρώπινου οργανισμού

από πολύ παλιά.

Είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά και φλαβονοειδή. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει πως τα κράνα έχουν υψηλή

περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή, ανθοκυάνες και φαινολικά

παράγωγα, κατά την περίοδο της ανάπτυξης και της ωρίμανσης

τους. Σε άλλες εργαστηριακές έρευνες βρέθηκε μεγάλη

περιεκτικότητα σε σίδηρο και ασκορβικό οξύ (περισσότερο από τις

φράουλες, τα πορτοκάλια και τα ακτινίδια), καροτίνη και τανίνες.

Μάλιστα, θα μπορούσαμε να πούμε πως τα κράνα είναι πολύ πιο

πλούσια σε βιταμίνη C από άλλους καρπούς που έχουν εφάμιλλο

σχήμα και χρώμα.

Συμβάλλουν στην εύρυθμη λειτουργία του εντέρου. Οι θεραπευτικές ιδιότητές τους ήταν γνωστές ήδη από τα παλιά

χρόνια. Χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα ενάντια στις

εντερικές παθήσεις, λόγω της στυπτικότητάς τους, που οφείλεται

στις τανίνες. Ο φλοιός, οι βλαστοί και οι ρίζες τους

χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν και ως αντιπυρετικά. Στις ορεινές

περιοχές της χώρας μας, τα κράνα χρησιμοποιούνται κατά των

καρδιακών παθήσεων, του κοιλόπονου, κατά των στομαχικών και

εντερικών διαταραχών ή ακόμα και ως τονωτικό κατά τη διάρκεια

της εργασίας. Εκχυλίσματα του φλοιού τους, θεωρείται ότι

θεραπεύουν ακόμα και την ψώρα των σκύλων.

53

Παρενέργειες

Συνήθης Χρήση Επιβεβαιωμένη

ευεργετική

δράση

Παρενέργειες

τραύματα

διαβήτης

διάρροια

παθήσεις

ουροποιητικού

παθήσεις

στομάχου

παθήσεις ήπατος

πρόληψη

λοιμώξεων

ουροποιητικού

συστήματος

(χρειάζεται

περαιτέρω

έρευνα)

θεραπεία

ουρολοίμωξης

πρόληψη έλκους

στομάχους

(θεπραπεία

βακτηρίου

Η.Pylori)

πρόληψη

εμφάνισης

οδοντικής

πλάκας–

αντιοξειδωτικές

ιδιότητες

υψηλή

κατανάλωση –

γαστρεντερικά

προβλήματα

(διάρροια)

ανεπιθύμητες

αλληλεπιδράσεις

με διάφορα

φάρμακα

(αντιπηκτικά

φάρμακα,

ασπιρίνη)

54

Χαρακτηριστικά του δέντρου

Τα φύλλα: Σχηματίζει φύλλα μήκους 5-

10cm, ωοειδή, οξύκορφα με

στρογγυλεμένη βάση. Η άνω

επιφάνεια τους είναι πράσινη και

έχουν 3-5 χαρακτηριστικά ζεύγη

νεύρων, ο δε μίσχος τους έχει

μήκος 0,6cm.

Τα άνθη: Τα άνθη της κρανιάς αναπτύσσονται σαν μασχαλιαία σφαιρόμορφα

σκιάδια, που εμφανίζονται χαρακτηριστικά πριν από την εμφάνιση των

φύλλων. Φέρουν κιτρινοπράσινα

βράκτια που πέφτουν εύκολα. Τα

άνθη της είναι τετραμερή ενώ δεν

φέρουν σέπαλα ή είναι πολύ

μικρά. Τα άνθη της έχουν

διάμετρο 15-20 mm και

εμφανίζονται ενωρίς Φεβρουάριο

–Μάρτιο. Η πρώιμη εμφάνιση των

ανθέων της, την καθιστά ένα πολύ

καλό μελισσοκομικό φυτό.

Οι καρποί:

Ο καρπός της κρανιάς είναι δρύπη

με διάμετρο 12-20mm, χρώματος

κόκκινου, σαρκώδους που

περιέχει ένα δίχωρο πυρήνα. Οι

καρποί της είναι στυφοί στην αρχή

και με την πλήρη ωρίμανση

γίνονται εδώδιμοι, δηλαδή την εποχή που οι καρποί πέφτουν από το

δέντρο. Η γεύση τους όταν είναι ώριμοι μοιάζει με την γεύση του

φραμπουάζ και το κερασιού.

Ο φλοιός: Σκούρος πράσινος και φολιδωτός.

55

Καλλιέργεια

Σε αντίθεση με άλλες απαιτητικές καλλιέργειες, η κρανιά τα πρώτα

χρόνια ζωής της σχεδόν ζητά μόνο νερό. Χαρακτηρίζεται από εξαιρετική

αντοχή και δεν έχει φυσικούς εχθρούς. Ευδοκιμεί σχεδόν σε όλα τα είδη

των εδαφών (όμως προτιμά εδάφη χαλαρά και κυρίως ασβεστολιθικά)

και σε όλες τις θερμοκρασίες,

ακόμα και σε εξαιρετικά

χαμηλές, ενώ δεν

χρειάζεται επίπονη εργασία

και σπάνια κλαδεύεται.

Ωστόσο, όπως σημειώθηκε,

όταν το δέντρο είναι νεαρό,

χρειάζεται άφθονο νερό.

Είναι φυτό που αγαπά το

φως, ενώ αντέχει στην

ξηρασία και στους

παγετούς. Επιθυμητό είναι να

υπάρχει νερό και να αρδεύονται κάθε 10-15 ημέρες κατά τη θερινή,

άνομβρη περίοδο. Καθώς δεν χρειάζεται φυτοφάρμακα και λιπάσματα,

τα προϊόντα της είναι 100% βιολογικά.

Η κρανιά είναι κατάλληλη για ημιορεινές και ορεινές περιοχές. Η

εκμετάλλευση αυτών των εκτάσεων είναι δυνατή μόνο με καλλιέργειες

που δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητικές, δεν χρειάζονται, δηλαδή, εντατική

φροντίδα. Έτσι, είναι δυνατόν να αναπτυχθούν στους οριακής απόδοσης

μικρούς αγρούς, που συνήθως συναντώνται στην ορεινή και ημιορεινή

Ελλάδα. Για τον λόγο

αυτό, θεωρείται πολλά

υποσχόμενη

καλλιέργεια για την

υψομετρική ζώνη

μεταξύ 300 και 800

μέτρων, ενώ μπορεί να

καλλιεργηθεί και σε

εγκαταλειμμένα

χωράφια.

56

Σε πολλές περιπτώσεις, αναφέρουν οι ειδικοί, η καλλιέργεια της κρανιάς

λειτουργεί συμπληρωματικά με άλλες δραστηριότητες. Αυτό συμβαίνει

καθώς πολλοί αγρότες διαθέτουν εκτάσεις σε ορεινά σημεία, οι οποίες

ελάχιστα αξιοποιούνται.

Φύτευση

Η κρανιά φυτεύεται στα τέλη Οκτωβρίου, σε χαμηλά υψόμετρα, ή στις

αρχές Μαρτίου, σε μεγαλύτερα υψόμετρα, με πιο χαμηλές θερμοκρασίες

(60-85 δενδρύλλια/στρέμμα). Ανθίζει τον χειμώνα (Ιανουάριο-

Φεβρουάριο), ενώ οι καρποί ωριμάζουν στα τέλη Αυγούστου με αρχές

Σεπτεμβρίου.

Οι νωποί, ώριμοι σπόροι της κρανιάς σπέρνονται σε εξωτερικά παρτέρια.

Ο σπόρος πρέπει να αποσπάται από τη σάρκα, διότι αυτή περιέχει

απαγορευτικά εκβλάστησης. Σπόρος από συντήρηση στρωματώνεται σε

ψυχρό χώρο για 3-4 μήνες και σπέρνεται όσο το δυνατόν νωρίτερα την

άνοιξη. Επειδή ο σπόρος της κρανιάς φυτρώνει δύσκολα, αναφέρεται πως

και μια βραχεία περίοδος

θερμής στρωμάτωσης,

που προηγείται της

ψυχρής, βελτιώνει την

εκφύτρωση. Η

εκφύτρωση

συντηρημένου σπόρου

είναι πολύ αργή και

μπορεί να πάρει και 18

μήνες. Τα σπορόφυτα πρέπει να μεταφυτεύονται σε μικρά δοχεία και να

διατηρούνται σε θερμοκήπιο τον πρώτο χειμώνα. Την άνοιξη

μεταφέρονται σε εξωτερική έκταση του φυτωρίου, αμέσως μετά την

παρέλευση των παγετών.

Έτσι, κάποιοι δοκιμάζουν την κρανιά, μεταπουλώντας στη συνέχεια τον

καρπό της. Επίσης, τα τελευταία χρόνια η συγκεκριμένη καλλιέργεια

κερδίζει έδαφος και σε γειτονικές χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία,

η Σερβία και η Τουρκία.

57

Καλλιέργεια στην Ελλάδα

Η κρανιά είναι ένα φυτό που μαζί το ιπποφαές το μύρτιλλο, τις τρούφες

κλπ μπορεί να αποτελέσει μία

εναλλακτική καλλιέργεια που μπορεί να

δώσει εισόδημα στους κατοίκους αυτών

των περιοχών. Η κρανιά είναι ένα δένδρο

που αυτοφύεται στις ορεινές περιοχές της

χώρας μας και για τον λόγο αυτό είναι

πολύ καλά προσαρμοσμένη στις

εδαφοκλιματικές συνθήκες της Ελλάδος. Είναι φυτό που αντέχει σε πολύ

χαμηλές θερμοκρασίες που φθάνουν τους -25οC.Η κρανιά αυτοφύεται

στην Νότια Ευρώπη και την Νοτιοδυτική Ασία. Στην χώρα μας

ευρίσκεται στην Βόρεια

Ελλάδα και η μορφή του

φυτού που υπάρχει στην

Ελλάδα είναι δένδρο που

φθάνει σε ύψος τα 5-10m.

58

Προϊόντα από την μεταποίησή τους

Το κυριότερο προϊόν της κρανιάς για πώληση είναι οι καρποί (νωποί,

καταψυγμένοι και αποξηραμένοι σε μορφή σταφίδας), οι οποίοι είναι

βρώσιμοι και γλυκόξυνοι.

Οι καρποί της κρανιάς αποτελούν την

πρώτη ύλη σε πολλές μεταποιητικές

βιομηχανίες τροφίμων για την

παραγωγή:

χυμών,

μαρμελάδων,

γλυκών,

ποτών (ευεργετικά λικέρ),

αρτοσκευασμάτων,

ειδικά τρόφιμα (π.χ. υποκατάστατα ζάχαρης, αλάτι μαγειρικής),

βότανα και μπαχαρικά (π.χ. μείγματα),

βρεφικές κρέμες,

συμπληρώματα,

αρωμάτων,

καλλυντικά (π.χ. βαφές

μαλλιών, κρέμες προσώπου),

καθώς και σε

φαρμακοβιομηχανίες.

59

Συνταγές

Ευεργετικό Λικέρ

Υλικά:

2 κιλά κράνα,

½ κιλό ζάχαρη

1 κιλό κονιάκ.

Εκτέλεση: Βάζετε σε ένα

μεγάλο σκεύος τα κράνα με

τη ζάχαρη σε στρώματα

εναλλάξ. Το τελευταίο

στρώμα θα πρέπει να είναι η ζάχαρη. Αφήνετε το σκεύος στον ήλιο για 2

μήνες περίπου, ώσπου να λιώσει πολύ καλά η ζάχαρη. Ενδιάμεσα θα

πρέπει να το ανακινείτε. Θα προσθέσετε το κονιάκ και θα το αφήσετε

άλλες 15-20 μέρες στον ήλιο. Θα δοκιμάσετε να δείτε αν χρειάζεται λίγο

κονιάκ ή ζάχαρη ακόμη και τέλος θα φιλτράρετε και θα βάλετε το λικέρ

σε μπουκάλια.

Γλυκό του κουταλιού

Υλικά:

κράνα

ζάχαρη

λεμόνι

κανέλα.

Εκτέλεση: Καθαρίζουμε τα κράνα , τα πλένουμε και τα βάζουμε σε

κατσαρόλα με νερό μαζί με την κανέλα για να βράσουν μέχρι να

λιώσουν. Από αυτή τη στιγμή θα πρέπει να έχουν φύγει τα

κουκούτσια και να έχει μείνει μόνο ο πολτός. Μετά αδειάζουμε

τον πολτό σε μία σακούλα από ύφασμα και τα αφήνουμε να

στραγγίξουν. Παίρνουμε το ζουμί το μετράμε και βάζουμε για

κάθε 2 ποτήρια,3 ποτήρια ζάχαρη. Το βράζουμε μέχρι να δέσει. Το

βάζουμε ζεστό σε γυάλινα βάζα ,μέχρι να κρυώσει και να γίνει

στερεό.

60

Κινόα

61

Γενικές Πληροφορίες

Η κινόα ή κουϊνόα είναι θάμνος που οι σπόροι του τρώγονται και

υπάρχουν σε πολλά χρώματα: άσπρο, κόκκινο, μαύρο αλλά και μπλε. Η

επιστημονική του ονομασία είναι Chenopodium quinoa (Χηνοπόδιον ή

κινόα) και ανήκει στα ψευτοδημητριακά. Προέρχεται από τη Νότια

Αμερική. Καλλιεργείται από τους πληθυσμούς των Άνδεων εδώ και τρεις

έως και τέσσερις

χιλιάδες χρόνια.

Η κινόα είχε μεγάλη

διατροφική σημασία για

τους προκολομβιανούς

πολιτισμούς των

Άνδεων. Ήταν η δεύτερη

κύρια τροφή μετά την

πατάτα και

ακολουθούνταν από το καλαμπόκι. Η κινόα με την πρώτη ματιά μοιάζει

μορφολογικά με το πολύ γνωστό ζιζάνιο λουβουδιά και χαρακτηρίζεται

από τη μεγάλη ποικιλία χρωμάτων των ταξιανθιών και των καρπών της.

62

Ιστορικά Στοιχεία

Η κινόα έχει μια μεγαλοπρεπή ιστορία μεταξύ των πιο ισχυρών

πολιτισμών της αμερικανικής ηπείρου. Προέρχεται από τους Ίνκας στα

όρη της Βολιβία, την Χιλή και το Περού. Είναι στην «πρώτη γραμμή» σε

αυτές τις περιοχές για 5.000 χρόνια. Ήταν το κύριο προϊόν των Ίνκας και

ακόμα είναι μια διακεκριμένη διατροφική πηγή για τους εγχώριους

απογόνους τους. Ήταν μια ιερή καλλιέργεια για τους Ίνκας, συνδεόταν

με πολλές τελετές γονιμότητας και το αποκαλούσαν το κινόα την μητέρα

όλων των σπόρων ή «τσισάγια μάμα». Ήταν η «μητέρα» των τροφών

τους αποτελούσε για τον λαό των Ίνκας την δεύτερη σε επιλογή και αξία

τροφή, μετά από την πατάτα. Ο μύθος αναφέρει ότι ο αυτοκράτορας των

Ίνκας φύτευε επίσημα με μια τελετή τους πρώτους σπόρους κινόα κάθε

χρόνο.

Οι Ισπανοί όταν κατέκτησαν η γη των Άνδεων, θεώρησαν την κινόα ως

υποδιαίστερη τροφή και την απαγόρευσαν αργότερα καθώς μ’ αυτή

συττίζονταν οι Ινδιάνοι. Η προσοχή του Δυτικού πολιτισμού στράφηκε

στην κινόα το 1987, έπειτα από μια επίσκεψη του ισπανικού βασιλικού

ζεύγους. Στην εξέλιξη του χρόνου η τροφή αναγνωρίστηκε ως εξαιρετικά

ισορροπημένη και πλήρη τροφή από τον Οργανισμό Τροφίμων και

Γεωργίας του

ΟΗΕ αλλά και

από την ΝΑSA

και τους

διατροφολόγους!

63

Διατροφικά Στοιχεία

Ανά 100 g περιέχει:

Θερμίδες 374 kcal

Κεκορεσμένα Λιπαρά 0,59 g

Μονοακόρεστα Λιπαρά 1,535 mg

Πολυακόρεστα Λιπαρά 2,347 mg

Χοληστερόλη 0 g

Υδατάνθρακες 69 g

Φυτικές ίνες 6 g

Σάκχαρα 0 g

Πρωτεΐνες(Αμινοξέα) 13 g

Περιέχει Ωμέγα 3 λιπαρά, τα οποία δε βλάπτουν την καρδιά.

Είναι καλή πηγή φωσφόρου και έχει πολύ μαγνήσιο και σίδηρο.

Δεν έχει γλουτένη.

Η κινόα έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη, που κυμαίνεται

από 12%-18%. Οι πρωτεΐνες της κινόα έχουν μεγάλη

περιεκτικότητα σε λυσίνη, αμινοξέα και μεταλλικά ιχνοστοιχεία.

Περιέχει: φυτικές ίνες, κάλιο, σίδηρο, φώσφορο, ασβέστιο,

μαγνήσιο, ψευδάργυρο, φυλλικό οξύ και διάφορες βιταμίνες του

συμπλέγματος Β και Ε.

64

Οφέλη

Βοηθάει τον μεταβολισμό, την ανάπτυξη και την επούλωση των

ιστών, την παραγωγή ορμονών και την παραγωγή ερυθρών

αιμοσφαιρίων.

Είναι μια τροφή ελαφριά και εύπεπτη, καθώς ανεβάζει τον

αιματοκρίτη και βοηθά στην καλή τροφοδότηση του εγκεφάλου με

αίμα.

Έχει χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη.

65

Παρενέργειες

Όπως είδαμε η κινόα είναι πλούσια σε πρωτεΐνες. Ωστόσο, η υπερβολική

κατανάλωση πρωτεϊνών έχει συνδεθεί με αρνητικές εκβάσεις για την

υγεία, όπως οι βλάβες στα νεφρά, η καρδιοπάθεια ή και ο καρκίνος.

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Cell

Metabolism, η υπερβολική κατανάλωση πρωτεϊνών στη μέση ηλικία

συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο θανάτου από καρκίνο σε ποσοστό 4%.

Ως υπερβολική κατανάλωση πρωτεϊνών στο πλαίσιο της μελέτης

ορίστηκε μια διατροφή

που περιλαμβάνει

πρωτεΐνες σε

ποσοστό άνω του

20% επί των

συνολικών

ημερήσιων

θερμίδων. Από την

άλλη, και η μέτρια

κατανάλωση

πρωτεϊνών (10-19%

των συνολικών

ημερήσιων θερμίδων) συσχετίστηκε με τρεις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο

θανάτου από καρκίνο, σε σύγκριση με μια διατροφή με λίγες πρωτεΐνες

(κάτω από 10% των συνολικών ημερήσιων θερμίδων). Αξίζει να

σημειωθεί ότι η αρνητική επίδραση ήταν εντονότερη για τις πρωτεΐνες

ζωικής προέλευσης (π.χ. από το κρέας ή το αυγό) σε σύγκριση με τις

πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης (π.χ. από το σπανάκι ή την κινόα).

Ακόμη, η κινόα είναι γεμάτη με σαπωνίνες και λεκτίνες που μπορούν να

ερεθίσουν το στομάχι, να προκαλέσουν φούσκωμα, ενώ ερευνάται το αν

είναι εντελώς απαλλαγμένη από γλουτένη.

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται από ...

Άτομα που παρουσιάζουν ρευματισμούς, αρθρίτιδα, ουρική αρθρίτιδα,

πέτρες στα νεφρά. Θα πρέπει να το λαμβάνουν με ιδιαίτερη προσοχή

γιατί μπορεί να επιδεινώσει την κατάστασή τους.

66

Καλλιέργεια

Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις

Η κινόα είναι ένα ετήσιο ποώδες φυτό. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο που

σπέρνεται απευθείας στο χωράφι την άνοιξη. Φυτρώνει σε 3-10 μέρες

όταν η θερμοκρασία είναι γύρω στους 15 0C. Υψηλότερες θερμοκρασίες

καθυστερούν το φύτρωμα ή

παρατηρείται ανομοιομορφία

φυτρώματος. Τον πρώτο

μήνα μετά το φύτρωμα η

κινόα μεγαλώνει σχετικά

αργά. Χρειάζονται γύρω στις

60 μέρες για να αρχίσει η

άνθηση και πάνω από 100

μέρες έως 150 για τη

συλλογή, ανάλογα με την

ποικιλία και τις καλλιεργητικές πρακτικές και συνθήκες.

Η κινόα συναντάται σε μικρά, ακόμα και παράκτια έως μεγάλα

υψόμετρα, μέχρι και 4.000 m, σε ελαφρά εδάφη, με καλή στράγγιση, pH

6-8,5 και ετήσια βροχόπτωση 300-1.000 mm. Οι κατάλληλες

θερμοκρασίες για την αύξηση – ανάπτυξη της κινόας είναι στο εύρος -3

έως 35 0C. Χρειάζεται υγρασία στο έδαφος στα πρώτα στάδια για την

αύξηση – ανάπτυξη του φυτού και ξερικές συνθήκες κατά την ωρίμανση

και συλλογή του σπόρου.

Ποικιλίες

Μερικές γνωστές ποικιλίες

είναι οι Faro, CO 407,

Carmen, Atlas, CO 409,

Cahuil, CO 407 Black, Real,

Kancolla, Blanca de Junín,

Sajama, Linares, Dave,

Milahue, Temuco, κ.α.

(FAO 2011).

67

Τα πειράματα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στην Ελλάδα, για 3 χρόνια

το 2008-2010, έγιναν με τις ποικιλίες Faro και CO 407 (προμήθεια

σπόρου από Βιέννη, Γεωργικό Πανεπιστήμιο BOKU, Dr. D.

Gimplinger).

Σπορά

Γίνεται την άνοιξη, απευθείας στο χωράφι. Προτιμότερο είναι να γίνει

σπορά σε έδαφος με

ικανοποιητική υγρασία παρά να

γίνει πότισμα μετά τη σπορά. Το

φύτρωμα γίνεται σε 3-10 μέρες. Η

σπορά γίνεται με πνευματική

μηχανή σε όλη την επιφάνεια ή

καλύτερα σε γραμμές σε

αποστάσεις 50-70 cm γραμμή από

γραμμή και περί τα 5-10 cm επί

της γραμμής. Η σπορά σε

γραμμές συνιστάται γιατί

επιτρέπει την καλλιέργεια μεταξύ των γραμμών για τον έλεγχο των

ζιζανίων δεδομένου ότι δεν υπάρχουν ακόμα ικανοποιητικά εκλεκτικά

ζιζανιοκτόνα για την κινόα Η ποσότητα σπόρου για ένα στρέμμα. είναι

100 g για σπορά σε γραμμές και περί τα 200 g για σπορά σε όλη την

επιφάνεια. ή όταν οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές. Ένα γραμμάριο

περιέχει 200-500 σπόρους, ανάλογα με την ποικιλία. Η κινόα σε σχέση

με το σιτάρι και τα άλλα σιτηρά, έχει υψηλότερη περιεκτικότητα σε

πρωτεΐνες, που φτάνει το14-22 %.

Λίπανση

Η κινόα αντιδρά θετικά στην βασική

αζωτούχο λίπανση. Αντίδραση στο

φωσφόρο αναφέρεται μόνο σε εδάφη

πολύ φτωχά. Το κάλιο θεωρείται

απαραίτητο στην κινόα γιατί η

περιεκτικότητα της κινόας σε κάλιο

είναι σχετικά υψηλή συγκρινόμενη με

το σιτάρι.

68

Άρδευση

Η κινόα ως θερινή καλλιέργεια και στις ελληνικές ξερικές συνθήκες έχει

ανάγκη από άρδευση, παρόλο ότι θεωρείται καλλιέργεια ανθεκτική στην

ξηρασία. Καλό είναι η πρώτη άρδευση να γίνεται όταν τα φυτά φτάσουν

στο στάδιο των 4-6 φύλλων εφόσον η σπορά έχει γίνει σε έδαφος με

εδαφική υγρασία ικανή για το φύτρωμα. Κατά το στάδιο της ανθοφορίας

συνιστάται να αποφεύγεται η άρδευση.

Συλλογή

Το κατάλληλο στάδιο συλλογής

του σπόρου της κινόας είναι όταν ο

σπόρος έχει σκληρύνει αρκετά και

δεν μπορεί να χαραχθεί εύκολα με

το νύχι, τα φυτά κιτρίνισαν και τα

φύλλα ξεράθηκαν και έπεσαν. Ο

σπόρος σε αυτό το στάδιο

καθαρίζεται εύκολα από το

περιάνθιο με απλό τρίψιμο. Η συλλογή γίνεται με αλωνιστικές μηχανές

που φέρουν ειδικά κόσκινα. Η μηχανική συλλογή χρειάζεται προσοχή για

να περιορίζονται οι απώλειες σε σπόρο.

Απόδοση

Όπως σε κάθε καλλιέργεια έτσι και στην κινόα η απόδοση εξαρτάται από

πολλούς παράγοντες με κυριότερους την ποικιλία, τις καλλιεργητικές

πρακτικές (π.χ. τρόπο συλλογής) και τις εδαφοκλιματικές συνθήκες. Οι

69

αποδόσεις διαφέρουν σημαντικά και από χρόνο σε χρόνο και από

περιοχή σε περιοχή και μπορεί να οφείλονται στην εγκατάσταση της

καλλιέργειας, τα ζιζάνια, τη συλλογή και άλλους παράγοντες. Ένας

παράγοντας που έχει σημαντική επίδραση στην αύξηση-ανάπτυξη της

κινόας και μειώνει την απόδοση είναι ο συνδυασμός υψηλές

θερμοκρασίες και μεγάλες μέρες (μεγάλη φωτοπερίοδος) κατά την

καλλιεργητική περίοδο.

Γενικά, σε παγκόσμιο επίπεδο αναφέρονται αποδόσεις από 40-50 κιλά το

στρέμμα έως και πάνω από 400 κιλά. Οι χαμηλές αποδόσεις

παρατηρούνται στις περιοχές καταγωγής της κινόας όπου η καλλιέργεια

γίνεται ακόμα σε μεγάλο βαθμό παραδοσιακά και εντατικά, ενώ οι

υψηλότερες όπου ακολουθούνται σύγχρονες τεχνικές.

Ξήρανση – Αποθήκευση

Ο σπόρος πρέπει να είναι ξηρός, υγρασία κάτω από

10 %, για να μπορεί να αποθηκευτεί χωρίς να

κινδυνεύει να αλλοιωθεί. Πριν τη χρήση ο σπόρος

πρέπει να απαλλαγεί από τις σαπωνίνες που

περιέχονται στο περισπέρμιο και αυτό γίνεται με

εμποτισμό – πλύσιμο σε νερό ή μηχανικά.

Ασθένειες (στην καλλιέργεια κινόας)

Αναφέρονται προβλήματα από ιώσεις, αλλά και μύκητες όπως

Sclerotium, Peronospora, Phoma exigua, Ascochyta, Botrytis cinerea

Pseudomonas sp στη Ν. και Β. Αμερική και αλλού. Σε άλλες χώρες ως

πιο σοβαρή ασθένεια αναφέρεται ο Περονόσπορος. Στην Ελλάδα στα

πειράματα κινόας δεν παρατηρήθηκαν ασθένειες. Η πιο πιθανή εξήγηση

πρέπει να είναι μάλλον γιατί η καλλιέργεια ήταν νέα, σε μικρή έκταση

και για 2-3 χρόνια μόνο και έτσι ίσως δεν πρόλαβαν να εκδηλωθούν

ασθένειες.

70

Καλλιέργεια στην Ελλάδα

Η κινόα πρωτοεισήχθηκε ως καλλιέργεια στην Ευρώπη τη δεκαετία του

'70 στην Αγγλία και αργότερα, επεκτάθηκε στη Σουηδία, τη Δανία και

την Ολλανδία. Η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών, η οποία έδειξε

ενδιαφέρον για την

Κινόα στη δεκαετία του

'90 και συμμετείχε στην

Αμερικανική και την

Ευρωπαϊκή Δοκιμή για

την καλλιέργεια (The

American and European

Test of Quinoa) που

διοργανώθηκε από τον

FAO. Τα πρώτα

πειραματικά δεδομένα

προέρχονται από το

Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας, το οποίο εγκατέστησε πειράματα το

1995 στο Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών και Βοσκών σε συνεργασία

με το Ινστιτούτο Χαρτογράφησης και Ταξινόμησης Εδαφών Λάρισας. Η

έρευνα αρχικά επικεντρώθηκε:

Στη μελέτη εξεύρεσης της άριστης πυκνότητας σποράς της κινόας

για τις ελληνικές συνθήκες.

Στην αξιολόγηση ποικιλιών Κινόα για απόδοση καρπού και

βιομάζας.

Στην εξεύρεση της κατάλληλης εποχής σποράς.

Στη διερεύνηση χρήσης των ξηρών υπολειμμάτων για παραγωγή

χαρτιού.

Τα αποτελέσματα στα πρωταρχικά πειράματα (υπό συνθήκες άρδευσης)

έδειξαν ότι για τις ελληνικές συνθήκες ως κατάλληλη εποχή σποράς

θεωρείται το πρώτο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου (σπορές αργότερα, με

υψηλότερες θερμοκρασίες, έδιναν ανομοιόμορφο φύτρωμα). Η

συγκομιδή γίνεται περί τα τέλη Ιουλίου. Η διάρκεια της καλλιεργητικής

περιόδου σε πειράματα που διεξήχθησαν ήταν 100 έως 116 ημέρες. Σε

ηπειρωτικά κλίματα σπέρνεται τον Απρίλιο/Μάιο και συγκομίζεται τον

71

Σεπτέμβριο/Οκτώβριο (διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου 110-180

ημέρες). Η άριστη πυκνότητα είναι 25 φυτά/τετρ. μέτρο ή 1 κιλό

σπόρου/στρέμμα. Οι αποδόσεις στα προαναφερόμενα πειράματα

έφτασαν τα 100 με 150 κιλά/στρέμμα ενώ η απόδοση βλαστών σε

βιομάζα τα 600 με 800 κιλά/στρέμματα. Φυτικά υπολείμματα που

παρέμειναν στο χωράφι μετά τη συγκομιδή, στάλθηκαν σε βιομηχανία

της Ιταλίας και χρησιμοποιήθηκαν με επιτυχία για την παρασκευή

χαρτιού. Σε έρευνα που συνεχίστηκε, μελετήθηκε η προσαρμοστικότητα,

η απόδοση και η περιεκτικότητα σε ανόργανα θρεπτικά στοιχεία και

πρωτεΐνη οκτώ ποικιλιών Κινόα σε προβληματικά αλατούχα-

αλκαλιωμένα εδάφη. Στα πειράματα που εγκαταστάθηκαν σε

προβληματικά εδάφη σε περιοχή του Ν. Λάρισας, βρέθηκε ότι η απόδοση

σε σπόρο ήταν μειωμένη κατά 45% σε σύγκριση με τα ουδέτερα εδάφη.

Στα τελευταία, η απόδοση σε σπόρο κυμάνθηκε σε διάφορους

γενότυπους από 100 έως 230 κιλά/στρέμμα. Επίσης, βρέθηκε ότι στους

σπόρους των ποικιλιών της Ν. Αμερικής η συγκέντρωση σε πρωτεΐνη και

ανόργανα στοιχεία ήταν αυξημένη.

72

Χρήση

Χρησιμοποιείται με τη μορφή σπόρου, ως αλεύρι για πολλά

παρασκευάσματα, καθώς και ως φύλλα και νεαρά σπορόφυτα. Στους

τόπους καταγωγής της η κινόα χρησιμοποιείται στη μαγειρική με

πολλούς

διαφορετικούς

τρόπους. Μερικοί

τρόποι είναι: αλεύρι,

ψωμί, κέικ, μπισκότα,

σούπες, επιδόρπια,

μακαρόνια,

κουσκούς, σαν ρύζι,

σε σνάκς,

δημητριακά

προγεύματα,

λουκουμάδες, κρέπες,

ψημένοι σπόροι, κ.α.

(FAO 2011).Τα

φύλλα και νεαρά

σπορόφυτα της κινόας

είναι πλούσια σε πρωτεΐνη, βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία όπως

ασβέστιο, φώσφορο, σίδηρο κ. α. και γι’ αυτό ως σαλατικά πολύ πιο

θρεπτικά από ότι άλλες πράσινες σαλάτες. Τα φύλλα και νεαρά

σπορόφυτα μπορούν να

χρησιμοποιούνται και μαγειρευτά

όπως το σπανάκι. Τα πράσινα

στελέχη και τα φύλλα

χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφή

αλλά και ξηρά ως βιοκαύσιμο.

73

Συνταγές

Λόγω της απαλής γεύσης του μπορεί να συνδυαστεί με πάρα πολλά

συστατικά σε κύρια πιάτα και υποκαθιστά οποιοδήποτε δημητριακό ή

ρύζι. Για να το

μαγειρέψετε ξεπλύνετε το

καλά, βάλτε το σε μια

κατσαρόλα με αλατισμένο

νερό ή ζωμό. Η αναλογία

είναι περίπου όση αυτή

του ρυζιού, δηλαδή, ένα

μέρος κινόα σε δύο μέρη

νερό. Βάζουμε την

κατσαρόλα στη φωτιά, αφήνουμε να κοχλάσει το μείγμα, χαμηλώνουμε

τη φωτιά και σιγοβράζουμε για 15 με 20 λεπτά, ενώ διατηρούμε την

κατσαρόλα καλυμμένη. Το κινόα θα είναι έτοιμο αφού έχει απορροφήσει

το νερό. Το ανακατεύουμε με ένα πιρούνι για να αφρατέψει και το

σερβίρουμε ως συνοδευτικό για διάφορα πιάτα στη θέση του ρυζιού.

Μπορούμε επίσης να το χρησιμοποιήσουμε σε σούπες αντί του ρυζιού

και της πατάτας για να τις κάνουμε πιο παχύρρευστες και νόστιμες. Το

κινόα μπορεί να αντικαταστήσει ακόμα και τη βρώμη στο πρωινό.

Μπορείτε να το μαγειρέψετε, όπως και το ρύζι, και να το αφήσετε να

κρυώσει. Αντί όμως στο νερό βράστε το σε ελαφρύ γάλα. Όταν κρυώσει

σερβίρετε το με ψιλοκομμένα φρούτα εποχής, στραγγιστό γιαούρτι,

κανέλα, μέλι και ξηρούς καρπούς.

Πιλάφι με ντομάτα και μανιτάρια

Τηγανίστε σε ελάχιστο ελαιόλαδο λίγο κρεμμύδι, σκόρδο και 1 ποτήρι

ψιλοκομμένα μανιτάρια. Σβήστε με ένα μικρό ποτηράκι λευκό κρασί.

Προσθέστε 1 ποτήρι κινόα, ένα ποτήρι ντομάτα στον τρίφτη, 1 ποτήρι

νερό, ζωμό λαχανικών,

αλάτι και πιπέρι. Αφήστε το

πιλάφι να κοχλάσει,

χαμηλώστε τη φωτιά και

σιγοβράστε για 20 λεπτά.

74

Κρόκος Κοζάνης

75

Γενικές Πληροφορίες

Επιστημονική ονομασία: Κρόκος ο ήμερος (Crocus sativus)

Οικογένεια: Ιριδοειδών

Άλλες ονομασίες: Ζαφορά, Σαφράν, Σαφράνι

Ο κρόκος είναι το φυτό από το οποίο παράγεται ένα από τα πιο ακριβά

μπαχαρικά που υπάρχουν στον κόσμο. Το σαφράν προέρχεται από τον

ύπερο του άνθους του φυτού

κρόκος.

Είναι ένα φυτό στείρο, δεν

παράγει σπόρους και

επομένως η αναπαραγωγή

του μπορεί να γίνει μόνο από

τη διάσπαση και τη σπορά

των βολβών του.

Τα στίγματα του κρόκου

περιέχουν σημαντικές ποσότητες χρωστικών, οι οποίες ονομάζονται

κροκίνες και είναι ασυνήθιστα υδατοδιαλυτά καροτενοειδή, τα οποία

είναι γλυκοζίτες της κροκετίνης. Το βασικό συστατικό είναι ο

διγεντιοβιοζυλεστέρας της κροκετίνης. Επιπλέον, απαντώνται και άλλοι

γλυκοζίτες της κροκετίνης καθώς και άλλα καροτενοειδή.

Η ελαφριά πικάντικη γεύση των στιγμάτων του κρόκου προέρχεται από

την πικροκροκίνη, η οποία είναι ένα γλυκοζίτης της σαφρανάλης.

76

Ιστορικά Στοιχεία

Η ιστορία του κρόκου ξεκινάει από την Ανατολή. Αναφορές

χρήσης του φυτού αυτού βρίσκονται στη Μικρά Ασία, στην

Αρχαία Αίγυπτο, όπου χρησιμοποιούνταν ως αρωματικό από την

βασίλισσα Κλεοπάτρα και από άλλους Φαραώ ως αρωματική και

σαγηνευτική ουσία. Διαδεδομένη ήταν η χρήση του και σε ναούς

και ιερά μέρη ως αρωματική ουσία.

Η χρήση τού κρόκου απαντάται στην Μινωική αλλά και στην

Κλασσική Ελλάδα όπου χρησιμοποιείτο ως αρωματικό καθώς και

ως χρωστική ουσία. Τοιχογραφίες που παρουσιάζουν λουλούδια

κρόκου μπορεί κανείς να βρει στις ανασκαφές των Μινωικών

Ανακτόρων. Στους αρχαίους Έλληνες

ήταν γνωστές και οι φαρμακευτικές

ιδιότητες του κρόκου καθώς το

χρησιμοποιούσαν για να καταπολεμήσουν

την αϋπνία και τα δυσάρεστα

αποτελέσματα της μέθης από το κρασί.

Επίσης χρησιμοποιείτο ως άρωμα στα

λουτρά αλλά και ως αφροδισιακό.

Οι Άραβες χρησιμοποιούσαν τον κρόκο

ως αναισθητικό και είναι αυτοί που το εισήγαγαν στην Ισπανία τον

δέκατο αιώνα. Αποτέλεσε βασικό συστατικό πάνω στο οποίο

χτίστηκε Ενετική Αυτοκρατορία, καθώς ήταν ένα από τα εμπορικά

κέντρα. Σήμερα χρησιμοποιείται σε όλο το κόσμο στην

ζαχαροπλαστική, στην αρτοποιία καθώς και ως μέρος διαφόρων

διάσημων πιάτων όπως για παράδειγμα η ισπανική παέγια.

Στη σημερινή Ελλάδα ο κρόκος εξακολουθεί να είναι ένα γνωστό

φυτό με διάφορες ονομασίες, Ζαφορά, σαφράνι, σαφράν. Κάθε

χρόνο, τα 39 χωριά της Κοζάνης που καλλιεργούν κατ'

αποκλειστικότητα το φυτό κρόκος παράγουν κατά μέσο όρο 5-8

τόνους κρόκου, του πιο ακριβού μπαχαρικού στον κόσμο. Το 95%

αυτής της ποσότητας εξάγεται χύμα σε μεγάλους πελάτες κυρίως

στη Γαλλία, την Ισπανία, την Ιταλία, την Σουηδία και αλλού. Το

υπόλοιπο 5% συσκευάζεται από τις ίδιες τις γυναίκες που το

καλλιεργούν, ενώ ένα ελάχιστο τμήμα της παραγωγής διατίθεται

στην εγχώρια αγορά συσκευασμένο.

77

Διατροφικά Στοιχεία

Ανά 100 g περιέχει:

Θερμίδες 310 kcal

Λιπίδιο 6 g

Χοληστερόλη 0 mg

Νάτριο 148 mg

Κάλιο 1.724 mg

Υδατάνθρακες 65 g

Φυτικές ίνες 3,9 g

Πρωτεΐνη 11 g

Βιταμίνη A 530 IU

Ασβέστιο 111 mg

Βιταμίνη D 0 IU

Βιταμίνη B12 0 µg

78

Οφέλη

Μερικά από αυτά είναι:

τονωτικό και ηρεμιστικό του στομάχου,

ανακουφιστικό και αποτοξινωτικό για το συκώτι,

σε μικρές ποσότητες καθυστερεί την εξέλιξη του γήρατος και

τονώνει τον εγκέφαλο,

ανακουφίζει από ψυχιατρικές παθήσεις και ιδιαίτερα από την

κατάθλιψη και την αγχώδη διαταραχή,

για τη στυτική δυσλειτουργία,

αναστέλλει την ανάπτυξη των ανθρώπινων παγκρεατικών,

καρκινικών κυττάρων.

Σύμφωνα με έρευνες

βοηθά στην

επιβράδυνση της

εξέλιξης της

εκφύλισης της

ωχρής κηλίδας,

κατά της νόσου

του Αλτσχάιμερ,

μειώνει τα

συμπτώματα του

μεταβολικού

συνδρόμου,

βοηθάει στην απώλεια βάρους,

ανακουφίζει από τους πόνους της περιόδου,

δρα σε διάφορους τύπους καρκίνου όπως του νευροβλαστώματος,

του καρκίνου του μαστού και του αδενοκαρκινώματος του παχέος

εντέρου,

ανακουφίζει από τους πόνους του στομάχου,

ανακουφίζει από τους πόνους των νεφρών,

διεγείρει την όρεξη και διευκολύνει την πέψη,

μειώνει την χοληστερίνη και εμφανίζει αντιθρομβωτική δράση.

79

Παρενέργειες

Η κατανάλωση κρόκου σε ποσότητα άνω των 5 γραμμαρίων την ημέρα,

θεωρείται ιδιαίτερα τοξική για τον οργανισμό. Ασθενείς με νεφρική

ανεπάρκεια ή ηπατική νόσο, πρέπει να αποφεύγουν την λήψη. Τέλος, οι

εγκυμονούσες και οι γυναίκες που θηλάζουν θα πρέπει να αποφεύγουν

τις υπερβολικές δόσεις. Σε κάθε περίπτωση, η ιατρική συμβουλή είναι

απαραίτητη.

80

Καλλιέργεια

Η καλλιέργεια του κρόκου απαιτεί ακραίες κλιματικές συνθήκες.

Χρειάζεται ξηρό και θερμό καιρό το

καλοκαίρι και κρύο τον χειμώνα. Η γη

στην οποία θα καλλιεργηθεί θα πρέπει να

είναι ξηρή, ασβεστώδης, επίπεδη και

χωρίς δένδρα. Το έδαφος πρέπει να είναι

καλά στραγγιζόμενο ώστε να

απομακρύνεται το νερό και να

αποφεύγονται έτσι πιθανές προσβολές

μυκήτων στους βολβούς που θα έχουν ως αποτέλεσμα το σάπισμα τους.

Η σπορά γίνεται τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο. Η συγκομιδή γίνεται στα

τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου. Το λουλούδι τού φυτού ανοίγει

την αυγή και πρέπει να μείνει κατά το

δυνατόν λιγότερο πάνω στο φυτό διότι

μαραίνεται γρήγορα και τα στίγματα

χάνουν το χρώμα και το άρωμα τους. Μόλις

τα λουλούδια μαζευτούν γίνεται

διαχωρισμός του στίγματος από το

υπόλοιπο λουλούδι. Υπολογίζεται ότι

χρειάζονται 85.000 λουλούδια για να συγκομισθεί ένα κιλό από φρέσκα

στίγματα κρόκου.

Μετά το τέλος της συγκομιδής τα στίγματα πρέπει να αποξηρανθούν για

να μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά αυτή

την διαδικασία ο φρέσκος κρόκος χάνει περίπου τα 4/5 του αρχικού του

βάρους και αποκτά το χαρακτηριστικό του κόκκινο χρώμα.

Από ένα κιλό φρέσκα στίγματα κρόκου το τελικό προϊόν είναι 200

γραμμάρια αποξηραμένων στιγμάτων (στα 100 g φρέσκων στιγμάτων

κρόκου περιέχονται 20 g αποξηραμένων στιγμάτων). Τα αποξηραμένα

στίγματα για να διατηρήσουν τα χαρακτηριστικά τους πρέπει να

αποθηκευτούν και να προστατευθούν

από την υγρασία, το ηλιακό φως και

τη θερμότητα.

81

Χρήση

Ο κρόκος Κοζάνης χρησιμοποιείται στα ροφήματα, στη μαγειρική σαν

μπαχαρικό και στη ζαχαροπλαστική, ποτοποιία, τυροκομική. Κατά την

αγορά πρέπει να δείχνουμε προσοχή στο χρώμα του (βαθύ κόκκινο) και

στο άρωμα του (έντονο).

Α. Ρόφημα

10-12 στίγματα σε ένα φλιτζάνι, είναι αρκετά. Επίσης ο κρόκος Κοζάνης

χρησιμοποιείται ως βασικό συστατικό για να παρασκευασθούν τα πιο

κάτω ροφήματα ή αφεψήματα:

Ρόφημα με μέντα και λεμονόχορτο

ρόφημα με φασκόμηλο και λουίζα

Αφέψημα με μέλι και πορτοκάλι

Ρόφημα με

κανέλα και

γαρύφαλλο

Ρόφημα με

δεντρολίβανο και

θυμάρι

Μαύρο τσάι με λεμόνι και δυόσμο

Πράσινο τσάι με τζίντζερ και γλυκόριζα

Β. Μπαχαρικό

Στην μαγειρική δίνει πικάντικη γεύση, κίτρινο χρώμα και ιδιαίτερο

άρωμα. Η ποσότητα πρέπει να είναι μικρή, έτσι ώστε να μην πικρίσει το

φαγητό και πρέπει να χρησιμοποιηθεί, αφού πρώτα διαλυθεί σε νερό. Η

διαδικασία έχει ως εξής: Μουλιάζετε τα στίγματα σε ένα φλιτζάνι για μια

ώρα πριν το ρίξετε στο φαγητό. Έχετε την δυνατότητα ή να το ρίξετε

στην κατσαρόλα μαζί με το νερό ή να το στραγγίσετε και να το

προσθέσετε μετά.

82

Συνταγές

Ριζότο με Κρόκο Κοζάνης

Υλικά (για 6 μερίδες)

Μία μεγάλη πρέζα Κρόκο Κοζάνης σε

στίγματα

300 γρ ρύζι μπασμάτι

2 échalotes ψιλοκομμένα

3 καρφάκια γαρύφαλλο

2 κόκοι μπαχάρι

4 κόκοι μαύρο πιπέρι

2 κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο

1 φύλλο δάφνης

4 ξεφλουδισμένες ντομάτες, αλάτι

Εκτέλεση

Θρυμματίζετε τον Κρόκο Κοζάνης με τα δάχτυλα και ανακατεύετε με

550ml ζεστό νερό. Πλένετε το ρύζι, το βάζετε σε ένα μπωλ σκεπασμένο

με κρύο νερό και το αφήνετε να μουσκεύει για μισή ώρα. Το στραγγίζετε

και το αφήνετε να στεγνώσει για 10 λεπτά. Σε ένα μεγάλο τηγάνι ρίχνετε

το λάδι, τα échalotes, το μπαχάρι, το γαρύφαλο και το πιπέρι και

τηγανίζετε σε χαμηλή φωτιά μέχρι να τσιγαριστούν τα échalotes. Τα

προσθέτετε στο ρύζι, ανακατεύετε πολύ καλά και τα τηγανίζετε όλα μαζί

για 4 λεπτά. Προσθέτετε το νερό με τον κρόκο, το φύλλο δάφνης και το

αλάτι, σκεπάζετε και αφήνετε να πάρουν μια βράση. Χαμηλώνετε τη

φωτιά και βράζετε για 15 λεπτά. Τεμαχίζετε στα τέσσερα τις ντομάτες,

αφαιρείτε τους σπόρους και κόβετε σε κύβους και τις αφήνετε στην

άκρη. Κατεβάζετε το ρύζι από τη φωτιά και προσθέτετε τις ντομάτες

ανακατεύοντας προσεκτικά. Σκεπάζετε και αφήνετε για 5 λεπτά.

Σερβίρετε με ψητές γαρίδες σουβλάκι.

83

Αχλάδια με Βανίλια και Κρόκο Κοζάνης

Υλικά

(για 4 μερίδες)

8 μικρά αχλάδια, καθαρισμένα

4 φλυτζάνια τσαγιού νερό

1 1/2 φλυτζάνι τσαγιού ζάχαρη

1 περικάρπιο βανίλιας τριμμένο

1 φέτα τζίτζερ

λίγα νήματα Κρόκο Κοζάνης

1 μικρό κομμάτι φλούδα λεμονιού.

Εκτέλεση

Βάζετε σε κατσαρόλα τα αχλάδια, το νερό, τη ζάχαρη, το περικάρπιο

βανίλιας, τον κρόκο, το τζίτζερ και τη φλούδα λεμονιού. Τά βράζετε

πάνω από χαμηλή φωτιά 30 λεπτά ή μέχρι να μαλακώσουν τα αχλάδια,

γυρίζοντάς τα 1-2 φορές. Τα σερβίρετε σε μπολ μαζί με το υγρό της

βανίλιας και το σαφράν που έμεινε στην κατσαρόλα.

84

Σπιρουλίνα

85

Γενικές Πληροφορίες

Η Σπιρουλίνα (spirulina) είναι ένα κυανοβακτήριο (κατηγορία αρχέγονων

προκαρυωτικών φωτοσυνθετικών οργανισμών), το οποίο ανήκει στο

γένος Arthrospira,

ταξινομείται στην

οικογένεια Microcoleaceae,

της τάξης Oscillatoriales και

ανήκει στην κλάση

Cyanophyceae. Το άρωμα

και η γεύση της είναι

παρόμοια με των φυκιών.

Τα είδη της Γνωστότερα είδη της είναι:

Spirulina maxima

Spirulins platensis.

Η δομή της Αποτελείται από πολλά κύτταρα τα οποία σχηματίζουν αποικίες υπό

μορφή νημάτων, τα

οποία, τις

περισσότερες φορές

είναι σπειροειδείς και

δεν ξεπερνούν τα 0,5

χιλιοστά. Η έλικα είναι

αριστερόστροφη και η

γεωμετρία της

επηρεάζεται από την

θερμοκρασία και

το pH. Στο σχήμα αυτό

οφείλει και το όνομά

της. Κάθε κύτταρό της εμφανίζει την τυπική μορφολογία

του προκαρυωτικού κυττάρου, χωρίς τον πυρήνα και τα πλαστίδια.

Το κυτταρικό τοίχωμα αποτελείται από πεπτιδογλυκάνη και είναι αρκετά

λεπτό (40 - 60 nm) και κατά Gram αρνητικό.

86

Το χρώμα της

Η σπιρουλίνα έχει χαρακτηριστικό κυανοπράσινο χρώμα γι’αυτό

αναφέρεται συχνά ως πράσινο-μπλε άλγη (φύκι).

Η σύστασή της

Περιλαμβάνει πάνω από 60 ζωτικές ουσίες: υψηλοθερμικές βιταμίνες και

μέταλλα, όλα τα βασικά αμινοξέα, χλωροφύλλη, ένζυμα και

αντιοξειδωτικά.

Η παραγωγή θρεπτικών ουσιών

Η σπιρουλίνα παράγει θρεπτικές ουσίες με τη βοήθεια του ηλιακού

φωτός και του διοξειδίου του

άνθρακα της ατμόσφαιρας,

με την διαδικασία της

φωτοσύνθεσης. Η

φωτοσυνθετική

δραστηριότητα επιτελείται

χάρη στις χρωστικές:

χλωροφύλλη (την κύρια

χρωστική ουσία των φυτών)

και

φυκοκυανίνη (φωτοδεσμευτική

χρωστική κυανού χρώματος, πρωτείνη που βρίσκεται αποκλειστικά στη

σπιρουλίνα και σε μεγάλες ποσότητες ). Στις ουσίες αυτές η σπιρουλίνα

οφείλει το χρώμα της.

Λίγα Λόγια για την

καλλιέργεια

Μεγαλώνει τόσο σε φρέσκο, όσο

και σε θαλασσινό νερό. Πιο

συγκεκριμένα, διαβιώνει και

αναπτύσσεται σε ύδατα πλούσια

σε ανθρακικά και όξινα ανθρακικά

άλατα με αλκαλικά pH (μέχρι 11).

87

Ταξινόμηση

Για πολλά χρόνια τα γένη Arthrospira και Spirulina ταυτίζονταν, λόγω

κοινών μορφολογικών, φυσιολογικών και οικολογικών χαρακτηριστικών.

Όμως, το 1989 επήλθε ο διαχωρισμός τους με τη χρήση της πολυφασικής

ταξινόμησης

των κυανοβακτηρίων (η οποία

συνδυάζει

μορφολογικά, φυλογενετικά,

κυτταρολογικά,

οικολογικά, βιοχημικά κ.α.

γνωρίσματα). Άμεσο απότοκο

ήταν πολλά είδη που ανήκαν

στο γένος Spirulina, μεταξύ

των οποίων και τα

καλλιεργούμενα είδη Spirulina

maxima και Spirulina platensis,

να μεταφερθούν στο γένος Arthrospira. Σήμερα, το όνομα “σπιρουλίνα”

χρησιμοποιείται για τα εμπορικά είδη του γένους Arthrospira.

Τα κυριότερα διαγνωστικά γνωρίσματα μεταξύ

του γένους Arthrospira και του γένους Spirulina μπορούν να

διχοτομηθούν σε μορφολογικά

και σε μοριακά. Τα

μορφολογικά περιλαμβάνουν

χαρακτηριστικά όπως το

πλάτος του τριχώματος και η

αρχιτεκτονική των σπειρών

του, ενώ τα μοριακά τη

διαφορετική

αλληλουχία γενετικών

δεικτών όπως το 16S rRNA

γονίδιο. Ασφαλέστερο τρόπο

διάκρισης αποτελεί η μοριακή ταξινόμηση, καθώς η μορφολογική

απαιτεί υψηλή εξειδίκευση και μπορεί να καταστεί δύσκολη αν κάποιο

από τα διαγνωστικά γνωρίσματα μεταβληθεί σε συνθήκες καλλιέργειας.

88

89

Ιστορικά Στοιχεία

Από παλιά η σπιρουλίνα χρησιμοποιείται σαν διατροφικό προϊόν. Η

σπιρουλίνα αναπτύσσεται στη γη εδώ και 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια.

Πριν από αιώνες, οι ιδιαίτερα προηγμένοι Αζτέκοι και Μάγια, είχαν ήδη

εξοικειωθεί με τις ευεργετικές δυνάμεις της σπιρουλίνας. Μάλιστα ήδη

από τον 16ο αιώνα είχε αποξηρανθεί σε βρώσιμα κέικ που ονομάζονταν

«techuitatl» από τους Αζτέκους. Το 1940 ένας Βέλγος ιεραπόστολος

παρατήρησε ότι μέλη της φυλής των Κανέμπου της λίμνης Τσάντ

πουλούσαν κυανοπράσινα

μπισκότα στην λαϊκή με το

όνομα Dihe. Αυτά

προέρχονταν από τα

μικροφύκη της λίμνης που

αναδύονταν κατά περιόδους

σε επιφανειακές αθροίσεις,

μαζεύονταν με τουλπάνια

και ξεραίνονταν στην όχθη

κάτω από τον καυτό ήλιο. Οι

διηγήσεις ανέφεραν ότι σε

περιόδους λιμού το Dihe

τους βοήθησε να επιβιώσουν

γεγονός που εξηγήθηκε όταν

το περιεχόμενό του

αναλύθηκε στο Βέλγιο και

αποκαλύφθηκε ότι ήταν

Κυανοφύκη Spirulina με πολύ υψηλό περιεχόμενο σε πρωτεΐνη ιδιαίτερα

θρεπτικής αξίας. Η σύστασή της ήταν πληρέστατη σε απαραίτητα

αμινοξέα και η απουσία ινών την καθιστούσε άμεσα βιο-απορροφούμενη.

Και πλέον, εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο τη

χρησιμοποιούν καθημερινά για να προσφέρουν στον εαυτό τους

πρόσθετη ενέργεια, αντοχή και βελτιωμένη φυσική κατάσταση. Η

Σπιρουλίνα επίσης τρώγεται σε τεράστιες ποσότητες από τα φλαμίνγκο

στη λίμνη Νάτρον στην Αφρική και όπως τα κυανοβακτήρια χωνεύονται

απελευθερώνουν καροτένια, φυσική χρωστική ουσία που απλώνεται προς

τα φτερά και τα ράμφη τους δίνοντας στα φλαμίνγκο την χαρακτηριστική

ροζ απόχρωσή τους.

90

Διατροφικά Στοιχεία

Η σπιρουλίνα διαθέτει υψηλή περιεκτικότητα πρωτείνης και ω-3

λιπαρών οξέων, με σχεδόν μηδενική θερμιδική αξία, ενώ περιέχει

περισσότερες από 100 πολύτιμες θρεπτικές ουσίες, που την καθιστούν

μια εξαιρετικά σημαντική και πλήρη τροφή.

Περιέχει όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται ο οργανισμός, όχι

μόνο βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία. Αποτελεί πηγή βιοχημικού

οργανικού σιδήρου. Περιέχει πρωτείνες, λιπίδια, σάκχαρα, βιταμίνες

Β1, Β5, Β6, Ε, Α, C, β-καροτένιο, σίδηρο, ιχνοστοιχεία και μέταλλα,

όπως ψευδάργυρος,

χαλκός και μαγγάνιο,

αντιοξειδωτικά,

λιπαρά οξέα, και

φυσικά χλωροφύλλη.

Είναι επίσης, πλούσια

πηγή μαγνησίου,

καλίου, φωσφόρου και

σελήνιου.

Το 65% με 71% της

σπιρουλίνας είναι

πλήρης πρωτεΐνη.

Επιπρόσθετα είναι από

τις λίγες φυτικές πηγές

που προμηθεύουν στον

οργανισμό μας βιταμίνη

B12, αν και σύγχρονες επιστημονικές έρευνες έδειξαν ότι περιέχει

χημικά ανάλογα της Β12.

Η σπιρουλίνα μας προμηθεύει επίσης υψηλές συγκεντρώσεις και άλλων

διατροφικών στοιχείων όπως: αμινοξέα, οργανικά μέταλλα

και μικροστοιχεία, χρωστικές ουσίες, συμπλέγματα φυτικών

σακχάρων και ενζύμων, όλα στην πλέον αφομοιώσιμη μορφή.

Οι αγνές συνθήκες ανάπτυξης την κάνουν να θεωρείται μία από τις πλέον

καθαρές και φυσικώς αποστειρωμένες τροφές της φύσης.

91

Πιο συγκεκριμένα, η σπιρουλίνα παρέχει 65-71% πρωτεΐνες, οι οποίες

είναι πλήρους βιολογικής αξίας, δηλαδή περιέχουν και τα οχτώ βασικά

αμινοξέα στις απαραίτητες αναλογίες.

Επιπρόσθετα, η σπιρουλίνα προμηθεύει δέκα από τα δώδεκα μη βασικά

αμινοξέα (δηλαδή αμινοξέα

που το σώμα έχει τη

δυνατότητα να συνθέσει από

τα βασικά αμινοξέα). Αυτά

είναι: αλανίνη (5.82%),

αργινίνη (5.98%),

ασπαρτικό οξύ (6.34%),

κυστεΐνη (0.67%),

γλουταμινικό οξύ (8.94%),

γλυκίνη (3.5%), ιστιδίνη

(1.08%), προλίνη (2.97%), σερίνη (4.00%), τυροσίνη (4.60%).

Από απόψεως μετάλλων, η σπιρουλίνα παρέχει στον οργανισμό αφθονία

οργανικών μετάλλων. Η σπιρουλίνα μας προμηθεύει με μέταλλα

και ιχνοστοιχεία υψηλής βιοδιαθεσιμότητας όπως κάλιο

(15.400mg/kg), ασβέστιο (1.315mg/kg), ψευδάργυρο (39mg/kg),

μαγνήσιο (1.915mg/kg), μαγγάνιο (25mg/kg), σελήνιο

(0.40ppm), σίδηρο (580 mg/kg), φώσφορο (8.942 mg/kg) κ.α.

Ο σίδηρος που περιέχει η σπιρουλίνα, σε αντίθεση με άλλες φυτικές

πηγές σιδήρου, είναι υψηλής βιοδιαθεσιμότητας για το

ανθρώπινο πεπτικό σύστημα.

Από απόψεως βιταμινών, η σπιρουλίνα είναι μια πολύ καλή πηγή

φυσικών καροτενοειδών όπως βήτα καροτίνης, κρυπτοξανθίνης,

ξανθοφύλλης, λουτεΐνης, ζεαξανθίνης κ.τ.λ. Παρέχει σημαντικής

σπουδαιότητας βιταμίνες όπως Β6, βιοτίνη, Β12, Β5, φολικό

οξύ, ινοσιτόλη, νιασίνη, ριβοφλαβίνη, θειαμίνη, βιταμίνη Ε και Κ.

Η σπιρουλίνα όπως προαναφέραμε είναι πλούσια σε φυσικές χρωστικές

ουσίες που παίζουν σημαντικό ρόλο στη βιοχημεία της ζωής. Από αυτές

τις χρωστικές ουσίες η πιο σημαντική είναι η χλωροφύλλη. Η

χλωροφύλλη είναι το ‘πράσινο αίμα’ των φυτών με δομή παρόμοια

με την αιμοσφαιρίνη του αίματος.

92

Είναι χρήσιμη για τη δόμηση υγιούς αίματος, για την ομαλή έκκριση των

γαστρικών οξέων και για την πρόληψη και καταπολέμηση

της δυσκοιλιότητας. Η χλωροφύλλη επίσης έχει αντιφλεγμονώδεις,

αντισηπτικές, επουλωτικές και αναζωογονητικές για τον οργανισμό

ιδιότητες.

Βασικά αμινοξέα % ποσοστό περιεκτικότητας

Ισολευκίνη 4,13

Λευκίνη 5,80

Λυσίνη 4,00

Μεθειονίνη 2,17

Φαινυλαλανίνη 3,95

Θρεονίνη 4,17

Τρυπτοφάνη 1,13

Βαλίνη 6,00

Η φυκοκυανίνη, για την οποία πιστεύεται ότι βοηθάει στην ομαλή

ηπατική λειτουργία.

Περιέχει 5% λιπαρά χωρίς καθόλου χοληστερόλη, ένα μεγάλο ποσοστό

των οποίων βρίσκεται με τη μορφή των απαραίτητων ω-6 και ω-3

λιπαρών οξέων και ένα θειικό πολυσακχαρίτη, τη σπιρουλάνη, που

είναι ιδιαίτερα πολύτιμος για την υγεία μας. Παρ΄όλα τα όσα πολύτιμα

συστατικά περιέχει, μία κουταλιά της σούπας σπιρουλίνα, έχει μόνο 20

θερμίδες και 1,7 g υδατανθράκων (289 kcal και 15-18g ανά 100g)

Διατροφικά Στοιχεία ανά 100g

Θερμίδες 289 kcal

Λιπίδια 8 g

Χοληστερόλη 0 mg

Νάτριο 1048 mg

Κάλιο 1363 mg

Υδατάνθρακες 24 g

Φυτικές ίνες 3,6 g

Ζάχαρη 3,1 g

93

Πρωτεΐνη 57 g

Βιταμίνη A 570 IU

Βιταμίνη C 10,1 mg

Βιταμίνη D 0 IU

Βιταμίνη B6 0,4 mg

Βιταμίνη B12 0 µg

Ασβέστιο 120 mg

Σίδηρος 28,5 mg

Μαγνήσιο 195 mg

94

Οφέλη στην υγεία

Τα οφέλη της:

ενισχύει την καλή λειτουργία του εγκεφάλου και τη μνήμη και

βελτιώνει τη λειτουργία

του νευρικού

συστήματος λόγω των

αμινοξέων που περιέχει,

ενισχύει την

καρδιακή λειτουργία και

μειώνει τους παράγοντες

για καρδιακές νόσους,

βοηθάει σε

περίπτωση χρόνιας ηπατίτιδας και άλλων ηπατικών διαταραχών

(κίρρωση στο ήπαρ),

μπορεί να μειώσει την “κακή” χοληστερόλη (LDL) και τα επίπεδα

των τριγλυκεριδίων στο αίμα,

ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα,

είναι αντιφλεγμονώδης, περιορίζοντας μολύνσεις και φλεγμονές,

κατά του διαβήτη τύπου-2,

ιδανική για άτομα που πάσχουν από αναιμία (λόγω της μεγάλης

περιεκτικότητας σε σίδερο),

μειώνει την αρτηριακή πίεση (αυτό πιστεύεται ότι οφείλεται στην

αυξημένη παραγωγή νιτρικού οξειδίου, το οποίο είναι ένα μόριο

που βοηθά τα αιμοφόρα αγγεία να χαλαρώσουν και να

διαστέλλονται),

βοηθά στην ενίσχυση του μυϊκού ιστού και τη διατήρηση γερών

οστών (μεγάλη

περιεκτικότητα

σε ασβέστιο),

έχει αντιοξειδωτική

(φυκοκυανίνη, σπιρουλάνη,

β-καροτένιο και ορισμένες

πολυφαινόλες) και

αντικαρκινική δράση,

καταπολεμά την αλλεργίες

95

επειδή διακόπτει την απελευθέρωσης της ισταμίνης,

έχει ισχυρές αντι-ιικές ιδιότητες (η πλέον ενδιαφέρουσα ιδιότητα

της σπιρουλίνας είναι ότι, χάρη σε έναν πολυσακχαρίτη που

περιέχει, τη σπιρουλάνη, ίσως

μπορεί να εμποδίσει την

ανάπτυξη του ιού του AIDS,

καθώς και άλλων ιών),

υγιή πέψη και την καλή

λειτουργία του εντέρου,

καταπολεμά τον

υποσιτισμό και την ασιτία,

περιέχει υψηλή συγκέντρωση zeaxantuin, που συνδέεται με την

υγεία των ματιών και συντελεί στη μείωση του κινδύνου

καταρράκτη της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας σε ηλικιωμένους,

βοηθάει στην απώλεια του περιττού βάρους ενισχύοντας τον

μεταβολισμό, και συνεισφέρει στην αποτοξίνωση του οργανισμού

(αναστέλλει την δραστηριότητα της οξειδάσης NADPH

Nicotinamide Adenine Dinucleotide Phosphate),

παρέχει υψηλά επίπεδα ενέργειας και αντοχής,

βελτιώνει την ποιότητα ζωής στα άτομα της τρίτης ηλικίας και

εμποδίζει την πρόωρη γήρανση,

υποστηρίζει τον γυναικείο οργανισμό κατά την εμμηνόρροια, την

εγκυμοσύνη, το θηλασμό αλλά και την εμμηνόπαυση,

ενδυναμώνει τον οργανισμό σε περιόδους ανάρρωσης από

ασθένεια ή χειρουργική επέμβαση,

βελτιώνει την επίδοσή σας σε εργασία, άθληση και μελέτη,

χαρίζει υγιή επιδερμίδα, πυκνότερα μαλλιά και πιο σκληρά νύχια,

ενισχύει την ικανότητα του σώματος να παράγει νέα κύτταρα

αίματος.

96

Κλινικές έρευνες για τη Σπιρουλίνα

Διαβήτης

Κλινικές έρευνες έδειξαν ότι η λήψη σπιρουλίνας από άτομα που

έπασχαν από διαβήτη τύπου 2 (T2DM), είχε ως αποτέλεσμα τη

μείωση των επιπέδων

γλυκόζης στο αίμα,

γεγονός που

διαπιστώθηκε τόσο

με τη μέτρηση του

σακχάρου νηστείας

(8 ώρες αποχής από

λήψη τροφής), όσο

και με μέτρηση της

γλυκόζης 2 ώρες

μετά τη χορήγηση

στους ασθενείς 75g γλυκόζης. Συνακολούθως με τη μείωση των

προαναφερθέντων δεικτών, παρατηρήθηκε σημαντική μείωση και

της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης HbA1c, η οποία

αντικατοπτρίζει τη μέση τιμή σακχάρου του αίματος τους

τελευταίους τρεις μήνες πριν την εξέταση. Η παραπάνω έρευνα

ήρθε να επιβεβαιώσει παρόμοια ευρήματα προγενέστερων

επιστημονικών μελετών.

Άσθμα

Κλινικές μελέτες έδειξαν ότι η χορήγηση σπιρουλίνας σε

ασθενείς που έπασχαν από άσθμα, είτε σε συνδυασμό με τη

φαρμακευτική αγωγή των ασθενών είτε κατ’ αποκλειστικότητα,

είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική βελτίωση της πνευμονικής

λειτουργίας και τη μείωση των επιπέδων της ανοσοσφαιρίνης Ε

(IgE). Το γεγονός αυτό αποδίδεται τόσο στην αντιφλεγμονώδη

δράση του γ-λινολενικού οξέος, όσο και στην υψηλή

περιεκτικότητα της σπιρουλίνας σε αντιοξειδωτικές ουσίες, οι

οποίες εξουδετερώνοντας ενδογενείς ή περιβαλλοντικούς

οξειδωτικούς παράγοντες συντελούν πιθανότατα στην ανακούφιση

των

συμπτωμάτων

που οφείλονται

στην πνευμονική

δυσλειτουργία,

καθώς επίσης

και στη

γενικότερη

ενίσχυση του

97

ανοσοποιητικού συστήματος, λόγω των υψηλής βιολογικής αξίας

πρωτεϊνών που περιέχονται στη σπιρουλίνα. Τα αποτελέσματα των

ερευνών υποδεικνύουν ότι η σπιρουλίνα μπορεί να χρησιμοποιηθεί

επικουρικά σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή για τη

θεραπεία του άσθματος και σε βάθος χρόνου είναι δυνατό να

συντελέσει στην ελάττωση των χρησιμοποιούμενων φαρμάκων.

Αναιμία

Κλινική

μελέτη

έδειξε ότι η

χορήγηση

σπιρουλίνας

σε ενήλικα

κορίτσια

νεαρής

ηλικίας που

έπασχαν από

αναιμία, είχε

ως

αποτέλεσμα

τη

σημαντική

αύξηση των

επιπέδων

της

αιμοσφαιρίνης στο αίμα τους, γεγονός που αποδίδεται στην

περιεκτικότητα της σπιρουλίνας σε σίδηρο υψηλής

βιοδιαθεσιμότητας. Επίσης, η χορήγηση 1g σπιρουλίνας για

πενήντα ημέρες σε αναιμικά παιδιά προσχολικής ηλικίας είχε ως

αποτέλεσμα την αύξηση της απορρόφησης κάποιων θρεπτικών

συστατικών όπως πρωτεΐνης και σιδήρου, καθώς και την αύξηση

των επιπέδων αιμοσφαιρίνης.

Ενδιαφέροντα στοιχεία για τη Σπιρουλίνα

Η σπιρουλίνα έχει πάνω από 26 φορές περισσότερο ασβέστιο από

το γάλα.

98

Είναι 58 φορές πιο πλούσια σε σίδηρο, σε σχέση με το ωμό

σπανάκι και 28 φορές πιο πλούσια σε σχέση με το ήπαρ του ωμού

βοδινού.

Σε μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Journal of Experimental

Neurology, ερευνητές διαπίστωσαν πως βοηθά στη μείωση της

βλάβης του εγκεφάλου αρουραίων, που είχαν υποστεί εγκεφαλικό.

99

Παρενέργειες

Έντονη ανησυχία παρουσιάζει η διαπίστωση μέσω ερευνητικών

δεδομένων ότι ένας μεγάλος αριθμός τέτοιων κυανοβακτηρίων έχει την

ικανότητα να παράγει τοξίνες και κυρίως ηπατοτοξίνες και νευροτοξίνες,

ακόμα και όταν καλλιεργείται σε κατάλληλες συνθήκες. Η έκθεση στα

τοξικά κυανοβακτήρια μέσω της κατανάλωσης συμπληρωμάτων

διατροφής είναι επικίνδυνη για την υγεία του ανθρώπου. Οι επιπτώσεις

αυτές μπορεί αν είναι:

οξείες : τοξική

δηλητηρίαση,

θάνατος.

χρόνιες :

καρκινογένεση.

Μια πρόσφατη έρευνα

που πραγματοποιήθηκε

σε συμπληρώματα

διατροφής με την

εμπορική ονομασία «Spirulina» στην ασιατική αγορά, έδειξε ότι το 95%

των σκευασμάτων περιείχαν ηπατοτοξίνες, ενώ ένα θανατηφόρο

επεισόδιο σημειώθηκε και συνδέεται με την κατανάλωση «Spirulina»,

στον Ελλαδικό χώρο.

Θα πρέπει λοιπόν, να είμαστε πολύ προσεκτικοί όσον αφορά στην αγορά

και κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής, να δίνουμε ιδιαίτερη βάση

στην σύσταση, την προέλευση και την σήμανση τους.

Αν και η σπιρουλίνα ακόμη και σε υψηλές δόσεις φαίνεται να είναι

ασφαλής, σύμφωνα με το Ιατρικό Κέντρο του πανεπιστημίου του

Μέριλαντ των ΗΠΑ, είναι πιθανόν, κάποιοι άνθρωποι να εμφανίσουν

παρενέργειες όπως:

πονοκέφαλο,

εφίδρωση,

ναυτία,

δυσκολία συγκέντρωσης,

έξαψη του προσώπου.

100

Η σπιρουλίνα εύκολα επιμολύνεται με μολυσματικούς παράγοντες,

τοξικές ουσίες που ονομάζονται μικροκυστίνες, βαρέα μέταλλα από το

περιβάλλον. Πρέπει να λαμβάνεται σχολαστική μέριμνα για την

καθαρότητα του προιόντος. Έχουν σημειωθεί θάνατοι από προιόντα με

αυξημένες συγκεντρώσεις βλαπτικών προσμίξεων. Η σπιρουλίνα αυτή

καθεαυτή μπορεί να προκαλέσει αλλεργία σε ευαίσθητα άτομα, αύξηση

ουρικού οξέος, διαταραχή πέψης.

Τα άτομα με φαινυλκετονουρία (PKU) πρέπει να αποφεύγουν τη λήψη

σπιρουλίνας. Οι άνθρωποι με αυτή τη σπάνια πάθηση δεν μπορούν να

μεταβολίσουν το αμινοξύ φαινυλαλανίνη. Οι ασθενείς με αυτοάνοση

νόσο, όπως σκλήρυνση κατά πλάκας, ρευματοειδής αρθρίτιδα, λύκο,

πρέπει να αποφύγουν την λήψη σπιρουλίνας, η οποία μπορεί να

ενισχύσει το πρόβλημα της αυτοανοσίας. Η λήψη της σπιρουλίνας δε

συνιστάται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού, λόγω

έλλειψης επαρκών δεδομένων ασφάλειας για τις περιόδους αυτές.

Δεν υπάρχουν επαρκείς μελέτες για την αλληλεπίδραση σπιρουλίνας και

συμβατικών φαρμάκων. Ωστόσο, η σπιρουλίνα ενδέχεται να

αλληλεπιδράσει δυσμενώς με φάρμακα που προκαλούν καταστολή του

ανοσοποιητικού συστήματος.

101

Καλλιέργεια

Τα καλλιεργούμενα είδη σπιρουλίνας

Τα γένη των κυανοβακτηριδίων που χρησιμοποιούνται στην βιομηχανία

τροφίμων, φαρμάκων, καλλυντικών και στην παραγωγή βιοαερίων είναι

τα: Aphanizomenon, Arthrospira, Nostoc και η γνωστή μας

Spirulina. Ως συμπληρώματα διατροφής χρησιμοποιούνται τα

κυανοβακτήρια των

γενών Arthrospira

και Spirulina και εξ αυτών

τα υπογένη: Arthrospira

maxima και Arthrospira

platensis.

Καλλιέργεια Η σπιρουλίνα παράγει

θρεπτικές ουσίες με τη

βοήθεια του ηλιακού

φωτός και του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας. Διαβιώνει και

αναπτύσσεται σε ύδατα πλούσια σε ανθρακικά και όξινα ανθρακικά

άλατα με αλκαλικό pH (μέχρι 11). Αναπαράγεται γρήγορα με αποκοπή

μικρών τμημάτων και την

εκ νέου αύξηση τους κατά

τους ζεστούς μήνες του

καλοκαιριού. Στις ώρες

αιχμής της αναπαραγωγικής

διαδικασίας μπορεί να

παράγονται έως και 20g

πρωτεΐνης ανά τετραγωνικό

μέτρο ανά ημέρα.

Η σπιρουλίνα

καλλιεργείται:

Απευθείας από τις λίμνες ή τα ποτάμια. Στην περίπτωση αυτή

υπάρχει υψηλός κίνδυνος για την ποιότητα των προϊόντων και την

ασφάλεια των καταναλωτών, διότι είναι πιθανόν συνυπάρχουν και

να συλλεχθούν μαζί επικίνδυνοι μικροοργανισμοί.

102

Υπαίθρια συστήματα : μειονεκτούν λόγω του κινδύνου

επιμόλυνσης της καλλιέργειας από άλλα ανταγωνιστικά

κυανοβακτήρια ή άλλους μικροοργανισμούς (μύκητες, βακτήρια

και πρωτόζωα), γεγονός που υποβαθμίζει την ποιότητα των

συμπληρωμάτων διατροφής που παρασκευάζονται με αυτόν τον

τρόπο.

Κλειστά προστατευμένα συστήματα, τους φωτοβιοαντιδραστήρες:

Οι φωτοβιοαντιδραστήρες φαίνεται να είναι ο καλύτερος τρόπος

καλλιέργειας αφού

διασφαλίζει βιομάζα

υψηλής θρεπτικής αξίας

αλλά ακόμη και σε αυτή

την περίπτωση, μπορεί να

αναπτυχθούν τοξικά

κυανοβακτήρια.

Η καλλιέργεια της

σπιρουλίνας έχει πολλά έξοδα εγκατάστασης διότι απαιτείται να

αγοραστούν θερμοκήπια, εργαστήρια, αποξηραντήρες, δεξαμενές

παραγωγής, μηχανισμοί ανάδευσης του θρεπτικού υλικού, καθώς και

διάφορα άλλα υλικά.

Έτσι τα έξοδα κυμαίνονται γύρω στα 45.000 ευρώ ανά στρέμμα ενώ αν

καλλιεργηθεί σε μέρη χωρίς γεωθερμία, είναι απαραίτητη η διαρκής

θέρμανση του θρεπτικού διαλύματος και ως αποτέλεσμα θα έχει ακόμη

περισσότερα έξοδα παραγωγής.

Όσον αφορά τις δεξαμενές παραγωγής, αυτές πρέπει να είναι ρηχές, με

βάθος μονάχα περίπου 0.35 εκατοστά και με πλάτος και μήκος που

διαφέρουν ανάλογα με

το μέγεθος της μονάδος.

Οι δεξαμενές αυτές

επιβάλλεται να είναι

γεμάτες με νερό, το

οποίο μπορεί να είναι

νερό από τη βροχή ή και

από τη βρύση αλλά με

103

χαμηλά ποσοστά χλωρίου.

Η καλλιέργεια της σπιρουλίνας χρειάζεται μία minimum θερμοκρασία. Η

κατάλληλη θερμοκρασία του νερού είναι οι 37 βαθμοί κελσίου. Σε ένα

περιβάλλον με πάνω από 37 βαθμούς θερμοκρασία θα υπάρξουν

καταστροφές στη καλλιέργεια, ενώ σε θερμοκρασίες κάτω των 37

βαθμών η ταχύτητα

πολλαπλασιασμού της

σπιρουλίνας μειώνεται

ανάλογα με τη πτώση της

θερμοκρασίας. Πάντως αυτή

η πτώση μπορεί να φτάσει

μέχρι τη θερμοκρασία των

20 βαθμών κελσίου διότι

κάτω από τους 20 βαθμούς

σταματάει ολοκληρωτικά η ανάπτυξη της σπιρουλίνας.

Για να διατηρηθεί το νερό με το θρεπτικό υλικό στη κατάλληλη

θερμοκρασία επιβάλλεται να θερμαίνεται με τεχνητή μέθοδο. Έτσι

επιβάλλεται να μπούνε οι δεξαμενές μέσα σε ένα θερμοκήπιο, αλλά αυτό

δεν είναι αρκετό. Επιβάλλεται να είναι τοποθετημένο ένα σύστημα

θέρμανσης και φωτισμού, αν και αυτή η μέθοδος έχει πολύ μεγάλο

κόστος διότι ξοδεύεται πάρα πολύ ενέργεια. Όμως εφόσον το ζέσταμα

του νερού γίνεται συγκεκριμένα με ηλεκτρική ενέργεια, τότε μεγαλώνουν

σημαντικά τα έξοδα παραγωγής. Μια άλλη έξυπνη μέθοδος είναι η

γεωθερμία, όπου με τη μέθοδο της γεωθερμίας καλλιεργείται η

σπιρουλίνα στη Νιγρίτα Σερρών.

Επεξεργασία της Σπιρουλίνας

Επειδή η Σπιρουλίνα έχει τέτοια υψηλή ανοχή στο αλάτι και ευδοκιμεί σε

υδάτινα συστήματα τα οποία είναι ισχυρά αλκαλικά, συνήθως βρίσκεται

να αυξάνεται σε μονοκαλλιέργειες, καθώς οι περισσότεροι

μικροοργανισμοί δεν μπορούν να επιβιώσουν στο εχθρικό περιβάλλον

που προτιμά η Σπιρουλίνα. Αυτό σημαίνει ότι η βιολογική εκτροφή της

Σπιρουλίνας δεν απαιτεί τη χρήση οποιουδήποτε χημικού

φυτοφάρμακου, καθώς οι συνθήκες ανάπτυξής της είναι φυσικά

αφιλόξενες για τους μολυσματικούς οργανισμούς.

104

Σπιρουλίνα: αποξήρανση και αποθήκευση

Ο μοναδικός τρόπος διατήρησης της σπιρουλίνας χωρίς να ψυχθεί μέσα

σε ψυγεία, είναι η αποξήρανση. Στη βιομηχανία η σπιρουλίνα

αποξηραίνεται με ρεύμα αερίου καυτής θερμοκρασίας αλλά για πολύ

μικρή χρονική περίοδο διότι παρατεταμένη αποξήρανση μπορεί να

οδηγήσει σε ζύμωση της

σπιρουλίνας. Η σπιρουλίνα

μπορεί να αποξηρανθεί και

να παρασκευαστεί ως

μακαρόνι ή αλεύρι ή σε

χονδρές ίνες. Η

καλοδουλεμένα

αποξηραμένη σπιρουλίνα

είναι τραγανή. Η ξηρή σπιρουλίνα πρέπει να έχει λίγο πιο κάτω από 10%

υγρασία για να διατηρείται χωρίς παρενέργειες.

Η ξηρή σπιρουλίνα έχει την ικανότητα να διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό

διάστημα χωρίς να χάσει τις ιδιότητές της, υπό τον όρο ότι θα διατηρηθεί

σε γεμάτα και στεγανά φακελάκια, σε σκοτεινό και δροσερό σημείο με

απόλυτη νηνεμία. Σε απλά φακελάκια μπορεί να κρατηθεί για 90 μέρες

περίπου χωρίς καμία επίπτωση. Πάντως η μεγαλύτερη διάρκεια

διατήρησης της σπιρουλίνας είναι 5 χρόνια και αυτό επιτυγχάνεται με τη

συσκευασία που διατηρεί τη

σπιρουλίνα σε κενό αέρος.

Η σπιρουλίνα καλλιεργείται

συστηματικά εδώ και

περίπου 20 χρόνια, σε πολλές

χώρες του κόσμου και η

ετήσια παγκόσμια παραγωγή

της φτάνει τους 3.000 τόνους.

Τόποι Καλλιέργειας ανά τον κόσμο

Στην Ευρώπη (συγκεκριμένα στην Ελλάδα),

την Αφρική,

στην Κεντρική και Νότια Αμερική (Χαβάη),

την Ασία (Νότια Κίνα).

105

Καλλιέργειες στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα σήμερα, παράγεται με καλλιέργεια στη Νιγρίτα του νομού

Σερρών, αφού προηγήθηκε μελέτη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου

σχετικά με την επιλογή καταλληλότητας του τόπου. Επίσης, καλλιέργεια

της έχει ξεκινήσει και στο

Μαρουλά Ρεθύμνου.

Πιο συγκεκριμένα,

τα Θερμά Νιγρίτας

Σερρών θεωρούνται

ιδανική περιοχή για την

καλλιέργεια της

σπιρουλίνας. Μελέτη του

ΑΠΘ με την σύμπραξη

του καθηγητή Γεωργίου

Φυτίκα έδειξε ότι το

συγκεκριμένο φάσμα φωτός της περιοχής, η μεγάλη ηλιοφάνεια και η

χρήση του γεωθερμικού ρευστού για τη θέρμανση του νερού της

υδατοκαλλιέργειας, καθιστούν το τόπο ιδανικό.

Τα Θερμά είναι ένα όμορφο χωριό στη πλαγιά ενός μικρού λόφου που

ευνοήθηκε ιδιαίτερα από φυσικές παροχές. Όλος ο κάμπος γύρω

αποτελεί ένα μεγάλο γεωθερμικό πεδίο που από τη στιγμή που

αξιοποιήθηκε από το

ΙΓΜΕ βοήθησε πολύ τις

θερμοκηπιακές

καλλιέργειες της περιοχής.

Αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα

από τη χρήση του

γεωθερμικού ρευστού για

θέρμανση και μετά,

καθώς μπορούσαν να

παράγουν και τη περίοδο

του Χειμώνα. Επίσης τα

μεταλλικά νερά της περιοχής για δεκαετίες γνώρισαν τη δημοσιότητα

καθώς το εμφιαλωμένο νερό Νιγρίτα αλλά και ολόκληρη σειρά

αναψυκτικών με τον ίδιο τίτλο κυκλοφορούσαν σε όλη την Ελλάδα.

106

Προϊόντα από την μεταποίηση της

Μπορούμε να βρούμε την σπιρουλίνα σε:

Σκόνη

Νιφάδες

Κάψουλες

Χρησιμοποιείται

ως βοηθητικό

αδυνατίσματος, για

αύξηση ενέργειας

και για γεύση στα

φαγητά.

Υγρό σιρόπι

Αντιρυτιδική κρέμα

Μάσκα προσώπου

Νερό ντεμακιγιάζ

Κριτσίνια

Λουκούμια

107

Κατανάλωση σπιρουλίνας

Συνιστώμενη Δοσολογία

Η συνιστώμενη ημερήσια δοσολογία ανέρχεται στα 3-5g. Ωστόσο, Ως

συμπλήρωμα διατροφής, η

ελάχιστη συνιστώμενη

ποσότητα είναι 3 γραμμάρια

την ημέρα(περίπου ένα

κουταλάκι του γλυκού

σπιρουλίνα σκόνη, ή 6 δισκία

των 500 mg). Δεδομένου ότι

πρόκειται για μια καθαρή και

φυσική τροφή, μπορείτε με ασφάλεια να πάρετε και μεγαλύτερη δόση,

αφού πρώτα συμβουλευτείτε το γιατρό σας. Επειδή τα υψηλής

περιεκτικότητας σε

πρωτεΐνη τρόφιμα έχει

αποδειχτεί ότι αυξάνουν την

εγρήγορση (και η

σπιρουλίνα είναι από τις πιο

πλούσιες διαιτητικές πηγές

ολόκληρης πρωτεΐνης) το

καλύτερο είναι να την

παίρνετε τουλάχιστον 4

ώρες πριν πάτε για ύπνο. Αυτό, ωστόσο, δεν είναι κανόνας. Μπορείτε να

την παίρνετε πριν, μετά ή κατά τη διάρκεια του γεύματός σας ή όποτε

νιώθετε κουρασμένοι και με χαμηλά επίπεδα ενέργειας.

Κατανάλωση

Tη σπιρουλίνα σε μορφή σκόνης μπορείτε να τη διαλύσετε σε

διάφορους χυμούς φρούτων, να τη βάλετε σε κρύες σος για

σαλάτες και θαλασσινά ή ψάρια.

Ένα κουταλάκι σκόνη σπιρουλίνας μπορεί να δώσει υπέροχη

γεύση στις κρασάτες σουπιές, στο χταπόδι στιφάδο, στις σάλτσες

για μακαρόνια κλπ. Προσέχετε μόνο να την προσθέτετε στο τέλος

108

του μαγειρέματος, γιατί οι υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να

καταστρέψουν μέρος των θρεπτικών συστατικών της.

Σε υγρή μορφή (σιρόπι), μπορείτε να την αναμείξετε σε σκέτο

νερό, αφεψήματα, χυμούς, αλλά και να τη βάλετε στο γιαούρτι ή

στο παγωτό σας.

109

Συνταγές με Σπιρουλίνα

Xυμός με σπιρουλίνα

Yλικά (για 1 χυμό)

•1 μήλο

•1 πορτοκάλι

•3 φέτες ανανά

•1 κουταλάκι σπιρουλίνα

Eκτέλεση: Bάζετε

τα φρούτα στον

αποχυμωτή και μόλις

πάρετε το χυμό τους, προσθέτετε τη σπιρουλίνα. Aνακατεύετε καλά,

μέχρι να διαλυθεί η σκόνη, και σερβίρετε.

Nτιπ με σπιρουλίνα

Yλικά (για 1 μπολ)

•12 αμύγδαλα καθαρισμένα

•2 κουταλάκια σπιρουλίνα σε

σκόνη

•1 φλιτζανάκι ελαιόλαδο

•1 φλιτζάνι μαϊντανό

ψιλοκομμένο

•3 σκελίδες σκόρδο

•1 φρέσκο κρεμμύδι

•1 κουταλιά τριμμένο τζίντζερ

•1 κουταλάκι χυμό λεμονιού

•2 κουταλιές σος σόγιας

Eκτέλεση: Tοποθετείτε τα υλικά στο μπλέντερ και τα χτυπάτε,

προσθέτοντας τόσο νερό όσο χρειάζεται για να δημιουργηθεί ένα λείο

μείγμα. Bάζετε το ντιπ στο ψυγείο για περίπου 1 ώρα και σερβίρετε.

Tαιριάζει με ωμά και ψητά λαχανικά.

110

Σάλτσα για μακαρόνια ή ψάρια ψητά

Yλικά (για 4 μερίδες)

•5 τριμμένες ντομάτες

•1 σκελίδα σκόρδο

•1 κρεμμύδι

•1/2 ματσάκι μάραθο

•1 κουταλάκι

σπιρουλίνα σε σκόνη

•1 κουταλάκι ζάχαρη

•1 φλιτζανάκι

ελαιόλαδο

•Aλάτι, πιπέρι

Eκτέλεση: Ψιλοκόβετε

το κρεμμύδι και το

σκόρδο και τα σοτάρετε ελαφρά με λίγο από το ελαιόλαδο. Tρίβετε τις

ντομάτες και τις προσθέτετε στην κατσαρόλα. Mόλις αρχίσουν να

βράζουν, ρίχνετε το μάραθο ψιλοκομμένο, τη ζάχαρη, αλάτι και πιπέρι.

Aφήνετε τη σάλτσα να σιγοβράσει για 20 λεπτά. Στο τέλος, προσθέτετε

το ελαιόλαδο και τη σπιρουλίνα. Συνοδεύει μακαρόνια, ρύζι, ψητά ψάρια

ή γαρίδες.

111

Ρόδι

112

Γενικές Πληροφορίες

Η ροδιά είναι φυτό του γένους πουνική της οικογένειας πουνικίδες.

Ανήκει στην τάξη μυρτώδη. Το γένος πουνική περιλαμβάνει δύο είδη, με

σημαντικότερη την Πουνική τη ροιά ή Ροιά η κοινή. Αυτή είναι γνωστή

με τα κοινά ονόματα ροδιά, ροϊδιά, ρογδιά και ρωβιά. Καλλιεργείται

κυρίως για τους καρπούς της, από τους οποίους παρασκευάζονται

δροσιστικά ποτά και σιρόπια (γρεναδίνη), όπως επίσης και για

καλλωπιστικούς

σκοπούς (νάνες

και διπλανθείς

ποικιλίες

κυρίως).

113

Ιστορικά Στοιχεία

Το δέντρο ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα. Στον Όμηρο και

στην Οδύσσεια υπάρχει αναφορά στη ροδιά. Ειδικότερα,

αναφέρεται ότι το φυτό καλλιεργούνταν στους κήπους του βασιλέα

Αλκίνοου. Ο Θεόφραστος την αναφέρει ροιά ή ρόα. Ήδη από την

αρχαιότητα, χρησιμοποιούσαν τη φλούδα της στη βυρσοδεψία και

στην ιατρική. Η Θεά Αφροδίτη συνέδεσε το όνομά της με την

καταγωγή της ροδιάς, μιας και όπως λέει ο μύθος, η ίδια φύτεψε

την πρώτη ροδιά στην Κύπρο.

Το ρόδι προέρχεται από το ανατολικό Ιράν και τη βόρεια Ινδία.

Αναφέρεται σε πολλά αρχαία κείμενα, κυρίως της Βαβυλώνας και

την Βίβλο. Εισήχθη στην Λατινική Αμερική και την Καλιφόρνια

από τους Ισπανούς εποίκους, το 1769. Από την αρχαιότητα, το

ρόδι είχε μια ιδιαίτερη θέση στις αντιλήψεις, στη διατροφή και

αντιμετώπιση των ασθενειών.

Επίσης, Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έθαβαν τους νεκρούς τους μαζί με

ρόδια. Ο προφήτης Μωάμεθ έλεγε στους πιστούς του, να

καταναλώνουν ρόδια επειδή αυτά θα μπορούσαν να τους

απαλλάσσουν από πολλά κακά της ανθρώπινης φύσης.

114

Διατροφικά Στοιχεία

Το ρόδι περιέχει ανά 100 g:

Θερμίδες 82 kcal

Λιπίδιο 1,2 g

Χοληστερόλη 0 mg

Νάτριο 3 mg

Κάλιο 236 mg

Υδατάνθρακες 19 g

Φυτικές ίνες 4 g

Ζάχαρη 14 g

Πρωτεΐνη 1,7 g

Βιταμίνη A 0 IU

Βιταμίνη C 10,2 mg

Ασβέστιο 10 mg

Σίδηρος 0,3 mg

Βιταμίνη D 0 IU

Βιταμίνη B6 0,1 mg

Βιταμίνη B12 0 µg

Μαγνήσιο 12 mg

115

Οφέλη

Το ρόδι περιέχει περισσότερα αντιοξειδωτικά όπως πουνικαλαγίνη

που είναι μία υδρολυόμενη ταννίνη (πολυφαινόλη υψηλού

μοριακού βάρους) με υψηλή (αποδεδειγμένα επιστημονικά)

αντιοξειδωτική δράση, σε σχέση με άλλα 40 διαφορετικά είδη

χυμών καρπών που θεωρούνται σαν καρποί με πολλά

αντιοξειδωτικά, όπως π.χ. ο χυμός του μύρτιλλου, του

πορτοκαλιού, του κόκκινου κρασιού, του κράνμπερυ και του

πράσινου τσαγιού.

Ακόμα η πλούσια περιεκτικότητα του χυμού από ρόδι σε

πολυφαινόλες, κυρίως σε κηκιδικό οξύ, δίνει τη δυνατότητα σε

αρκετούς ερευνητές να θεωρούν ότι το ρόδι έχει πολλές

αντικαρκινικές δράσεις (προληπτική, αντιμεταστατική, εναντίον

της αγγειογένεσης κλπ).

Άλλες αντιοξειδωτικές ουσίες που περιέχει το ρόδι είναι τα

φλαβονοειδή (κυρίως οι ανθοκυανίνες) και το ελαγικό οξύ, οι

ανθοκυανίνες δίνουν το κόκκινο χρώμα στον καρπό. Οι

αντιοξειδωτικές ιδιότητες του ροδιού είναι αποτελεσματικές στην

αντιμετώπιση της αρτηριοσκλήρυνσης, της φλεγμονής των

αρτηριών και της καρδιάς και της υπέρτασης.

Είναι επίσης καλή πηγή βιταμίνης C. Τα 100 γρ. σπόρων ροδιού

παρέχουν περίπου το 12% της ημερήσιας ανάγκης σε βιταμίνη C

ενός ενήλικα. Η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε βιταμίνη C

αναπτύσσει την αντίσταση του οργανισμού σε φλεγμονώδεις

παράγοντες, ενισχύοντας το ανοσοποιητικό σύστημα.

116

Το έλαιο των σπόρων ροδιού περιέχει περίπου 63,5% punicic acid

(οξύ του ροδιού), ένα σπάνιο πολυακόρεστο λιπαρό οξύ (ω-5) 18

δεσμών άνθρακα (από άποψη δομής σχετίζεται με το συζυγές

λινολενικό οξύ). Έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση και

προστατεύει από επιβλαβείς εξωγενείς παράγοντες, όπως από τις

ελεύθερες ρίζες καθώς και από τα σημάδια της πρόωρης γήρανσης.

117

Καλλιέργεια

Η επιστημονική του ονομασία είναι Punica granatum και είναι ένας

φυλλοβόλος θάμνος που μπορεί να αναπτυχθεί μέχρι 3-4 μ. ύψος. Τα

φύλλα της ροδιάς είναι γυαλιστερά και έχουν μήκος 8 εκατοστά. Ο

καρπός της ροδιάς απαρτίζεται από τρία βασικά μέρη και το κάθε μέρος

έχει το δικό του βοτανολογικό και χημικό χαρακτήρα.

Υπάρχουν πάνω από 500 ποικιλίες ροδιάς με κυριότερες τις εξής

κατηγορίες:

Ξένες ποικιλίες

Angel Red, Balegal,

Cloud, Crab, Early

Wonderful, Fleshman,

Francis, Granada, Green

Globe, Home, King,

Phoenicia, Sweet, Utah

Sweet, Wonderful,

Acco, Mollar de Elche

και Hicaznar.

Ελληνικές

ποικιλίες

Πολίτικη, Καράβελος, Ξινές Ροδιές, Λειφάνια, Τσιποροδιά, Χοντροροδιά

(Καμπάτικα), Κρασοροδιά, Γούνες και Ξινοροδιά (Αγριοκαμπάτικα).

118

Προϊόντα

Μπορεί να βρεθεί στην αγορά:

στη μορφή φρούτου,

ως συμπλήρωμα διατροφής,

ως συστατικό φαγητών,

με τη μορφή χυμού,

σε θεραπείες σώματος.

119

Λιναρόσπορος

120

Γενικές Πληροφορίες

Ο λιναρόσπορος προέρχεται από το φυτό λινάρι επιστ. Λίνον (Linum)

που είναι Αγγειόσπερμο, ποώδες, δικότυλο φυτό το οποίο ανήκει στην

τάξη Λινώδη και στην οικογένεια Λινίδες με 230 περίπου είδη των

εύκρατων περιοχών και των περιοχών της Μεσογείου.

Το λινάρι είναι ετήσιο φυτό και οι κυριότερες ποικιλίες του είναι δύο.

Αυτές που καλλιεργούνται για τις ίνες τους και λέγονται κλωστικές και

αυτές που καλλιεργούνται για τους σπόρους τους από τα οποία βγαίνει

ένα είδος λαδιού, το λινέλαιο. Οι τελευταίες λέγονται ελαιοδοτικές

ποικιλίες. Το ύψος του φυτού στις κλωστικές ποικιλίες φτάνει το 1,5

μέτρο, ενώ στις ελαιοδοτικές το ένα. Τα άνθη του έχουν πέντε πέταλα και

είναι χρώματος γαλάζιου ή

μπλε, σπανιότερα λευκού ή

απαλού ροζ. Τα φύλλα του

είναι χωρίς μίσχο, λογχοειδή

και πέφτουν όταν το φυτό

ωριμάζει. Ο καρπός είναι

κάψα και περιέχει 10 περίπου

γυαλιστερά ωοειδή σπόρια.

Σε κάθε βλαστό υπάρχουν

γύρω στις 40 δέσμες ινών και

κάθε δέσμη έχει μήκος 25

έως 70 εκατοστά.

121

Ιστορικά Στοιχεία

Το λινάρι είναι ένα από τα αρχαιότερα καλλιεργούμενα φυτά. Οι

αρχαίοι λαοί συνήθιζαν να καταναλώνουν τους σπόρους του

μαγειρεμένους, ενώ αργότερα, οι πρώτοι Ευρωπαίοι

διατροφολόγοι θεωρούσαν το λινέλαιο ως ένα από τα καλύτερα

έλαια για κατανάλωση από τον άνθρωπο.

Από τα αρχαία χρόνια το λινάρι χρησιμοποιήθηκε ως τρόφιμο

αλλά και ως καθαρτικό. Αναφέρεται από όλους τους αρχαίους

πολιτισμούς, από την Αίγυπτο μέχρι τη Μεσοποταμία.

Αρχαιολογικές έρευνες επιβεβαίωσαν την ύπαρξη σπόρων και

λινών υφασμάτων στη Βαβυλώνα (7.000π.Χ) και σε πόλεις των

Άλπεων (5.000 π.Χ.).

Στην Αίγυπτο το 3400 π.Χ. κατασκεύαζαν υφάσματα και ρούχα

από λινάρι, μάλιστα οι μούμιες ήταν τυλιγμένες με λεπτές λωρίδες

από λινό ύφασμα. Από την Αίγυπτο, η καλλιέργεια του φυτού

διαδόθηκε στις άλλες χώρες της Μεσογείου και στη συνέχεια στην

Ευρώπη.

Οι θεραπευτικές ιδιότητες των σπόρων του λιναριού ήταν γνωστές

στην αρχαία Ελλάδα. Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε για τις

φλεγμονές των βλεννογόνων. Ο Θεόφραστος στο έργο του “Περί

των φυτών ιστορίας” πρότεινε τη χρήση του λιναρόσπορου ως

φάρμακο για το βήχα. Ο Διοσκουρίδης αναγνώριζε επίσης στο

λιναρόσπορο, γενικές αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Τον 16ο αιώνα,

το λινέλαιο αντικατέστησε τον λιναρόσπορο.

122

Κατά τη διάρκεια της Πρώτης Αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα

Βοναπάρτη,

αναπτύχθηκε ένα

φάρμακο για την

αντιμετώπιση της

ουρικής αρθρίτιδας,

που η σύνθεσή του

δεν ήταν άλλη από

άλευρο λιναριού μαζί

με ασβεστόνερο και

αφέψημα

σαλσαπαρίλλης. Το φάρμακο αυτό ξεσήκωσε τόσο ενθουσιασμό,

που πουλήθηκε σαν χρυσάφι. Ο Μαχμάτα Γκάντι έλεγε ότι «όπου

ο λιναρόσπορος γίνεται μέρος της διατροφής ενός λαού,

βελτιώνεται η υγεία του

123

Διατροφικά Στοιχεία

Το λινέλαιο είναι εύκολο στη χρήση του και η περιεκτικότητά του σε ω-3

είναι πολύ υψηλή. Το καθαρό λινέλαιο μπορεί να προστεθεί σε φαγητά.

Είναι όμως προϊόν το οποίο οξειδώνεται και ταγγίζει πολύ γρήγορα κα

πρέπει να φυλάσσεται επιμελώς. Αν κατά την εξαγωγή του η

θερμοκρασία είναι πολύ υψηλή, μπορεί ορισμένα συστατικά του να

υποστούν υποβάθμιση. Επί πλέον στο λινέλαιο δεν μεταφέρονται οι

διαιτητικές ίνες καθώς και τα αντιοξειδωτικά του λιναρόσπορου. Ο

λιναρόσπορος περιέχει πολλές βιταμίνες, ιδίως του συμπλέγματος Β.

Η διατροφική αξία ενός λιναρόσπορου σε 100 g είναι:

Θερμίδες 534.0 kcal

Υδατάνθρακες 28,8 g

Σάκχαρα 1,5 g

Διαιτητικές ίνες 27,8 g

Λίπη 42,1 g

Πρωτεΐνες 18,3 g

Θιαμίνη (Βιταμίνη Β1) 1,6 mg

Ριβοφλαβίνη (Βιταμίνη Β2) 0,161 mg

Νιασίνη (Βιταμίνη Β3) 9,08 mg

Παντοθενικό οξύ (Βιταμίνη Β5) 0,985 mg

Βιταμίνη Β6 0,473 mg

Φολικό οξύ (Βιταμίνη Β9) 0,0 mg

Βιταμίνη C 0,6 mg

Σίδηρος 5,73 mg

Μαγνήσιο 392,0 mg

Φώσφορος 642,0 mg

Κάλιο 813,0 mg

Ψευδάργυρος 4,34 mg

124

Οφέλη

Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα που περιέχει ο λιναρόσπορος έχουν έναν

εξισορροπητικό ρόλο στην διατροφή. Διορθώνουν ανισορροπίες που

τυχόν υπάρχουν στη

σύγχρονη διατροφή και που

οδηγούν σε προβλήματα

υγείας. Πιο συγκεκριμένα,

τα οφέλη που παρέχει ο

Λιναρόσπορος στην υγεία

είναι:

Καρδιά

Το λάδι του λιναρόσπορου

(Λινέλαιο) και ο χρυσός

λιναρόσπορος βοηθά στην πρόληψη της αρτηριοσκλήρωσης. Καθιστά τα

αιμοπετάλια λιγότερο κολλώδη διότι μετατρέπει το α-λινολενικό οξύ που

περιέχει το λινέλαιο σε εικοσιπεντανοϊκό οξύ (EPA). Το Λινέλαιο

μειώνει την αυξημένη πίεση του αίματος σε άτομα που έχουν υπέρταση

λόγω της παρουσία μιας ουσίας πολύ παρόμοιας χημικώς με την

Προσταγλανδίνη Ε1.

Μελέτες δείχνουν ότι μια δίαιτα υψηλή σε ALA (α-λινολενικό οξύ)

μειώνει τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων με τη μείωση της

χοληστερόλης και προλαμβάνει τη συσσώρευση βλαβερών εναποθέσεων

στις αρτηρίες.

Καρκίνος

Ο Λιναρόσπορος περιέχει φυτικές ίνες και ωμέγα–3 λιπαρά σε μορφή α-

λινολενικού οξέος, η οποία μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του κινδύνου

εμφάνισης καρκίνου. Επιπλέον μια μελέτη σε γυναίκες που είχαν

πρόσφατα διαγνωστεί με καρκίνο του μαστού έδειξε μια επιβράδυνση

στην ανάπτυξη του όγκου με την προσθήκη λιναρόσπορου στη διατροφή

τους. Το 2009 μια μελέτη διαπίστωσε ότι ένα συμπλήρωμα

εικοσαπεντανοϊκού οξέος βοήθησε ασθενείς με καρκίνο να διατηρήσουν

τη μυϊκή τους μάζα .

125

Διαβήτης

Ο λιναρόσπορος, διατηρεί τα επίπεδα του ζαχάρου στα σωστά επίπεδα,

ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις διαβητικών που αν δεν ανέστρεψαν το

διαβήτη, κατάφεραν να τον διαχειριστούν πολύ καλύτερα μετά την

κατανάλωση λιναρόσπορου.

Πεπτικό σύστημα

Είναι το πιο ανώδυνο υπακτικό και θεραπευτικό ποιόν για την

καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας, καθώς και για τον βλεννογόνο του

στομάχου Μελέτες σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας έδειξαν ότι η

κατανάλωση λιναρόσπορου βοηθά στην αύξηση της συχνότητας των

κινήσεων του εντέρου.

Μάτια και όραση

Το Λινέλαιο μπορεί να βελτιώσει την όραση και την αντίληψη. Τα ω-3

λιπαρά οξέα που περιέχει το λινέλαιο παίζουν σημαντικό ρόλο στον

σχηματισμό, την ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου και του

αμφιβληστροειδή.

Μαλλιά και δέρμα

Το λινέλαιο βοηθάει στα θαμπά και ξηρά μαλλιά καθώς και στην

επούλωση πληγών και εκζεμάτων (αντιφλεγμονώδη δράση).

Ανοσοποιητικό σύστημα

Το Λινέλαιο διαδραματίζει επίσης ένα ρόλο στη βελτίωση της

ανοσοποιητικής λειτουργίας .Η περιεκτικότητα του σε α–λινολεϊκό οξύ

και λιγνάνες έχει δείξει μια ευεργετική επίδραση στα κύτταρα του

126

ανοσοποιητικού συστήματος και την ανοσολογική απόκριση.

Μεταβολισμός

Το λινέλαιο αυξάνει την παραγωγή ενέργειας στο σώμα. Επίσης

διευκολύνει την απώλεια βάρους σε άτομα που πάσχουν από

παχυσαρκία.

Εγκυμοσύνη

Αν και οι σχετικές έρευνες είναι σπάνιες, καλό είναι να αποφεύγεται η

κατανάλωση λιναρόσπορου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, εξαιτίας

των λιγνανών που φέρονται ως φυσικά οιστρογόνα.

127

Καλλιέργεια

Το λινάρι καλλιεργείται σε όλη τη γη και περισσότερο στην Ρωσία. Το

λινάρι ευδοκιμεί σε εύκρατα κλίματα χωρίς μεγάλες και έντονες

βροχοπτώσεις. Στις

περισσότερες περιοχές το

λινάρι φυτεύεται κάθε 5

χρόνια στο ίδιο χωράφι

γιατί είναι ιδιαίτερα

απαιτητικό στην άντληση

θρεπτικών ουσιών από το

έδαφος με συνέπεια την

εξάντληση του εδάφους.

Η συγκομιδή γίνεται όταν πέσουν τα φύλλα ένα περίπου μήνα μετά την

εμφάνιση των πρώτων ανθών. Γίνεται με μηχανικό ξερίζωμα και τα

ξεριζωμένα φυτά τοποθετούνται σε ειδικούς χώρους μέχρι να ξεραθούν.

Στη συνέχεια αποχωρίζονται τα περιττά σώματα και οι καρποί που

περιέχουν τα ελαιώδη σπόρια και οι αποξηραμένοι βλαστοί γίνονται

δεμάτια και προωθούνται για περαιτέρω επεξεργασία.

Στα ψυχρότερα κλίματα η κλωστή του λιναριού γίνεται λεπτή και το

είδος που προκόβει σε αυτά καλύτερα είναι το ψηλό λινάρι. Σε τέτοια

κλίματα και από το είδος αυτό γίνονται τα φίνα λινά υφάσματα και

μοιάζουνε με μεταξωτά. Στα ζεστά

κλίματα κάνει χοντρή κλωστή και το

είδος που πετυχαίνει πιο καλά είναι

το κοντό λινάρι.

Στο χωράφι που θα σπαρθεί το

λινάρι γίνονται 2 και 3 οργώματα ως

τον Οκτώβριο-Νοέμβριο. Το πρώτο

όργωμα γίνεται πιο βαθύ από τα

αλλά. Στους ψυχρότερους τόπους σπέρνεται την άνοιξη και το

φθινόπωρο. Στα γενικά ζεστά κλίματα το λινάρι σπέρνεται το φθινόπωρο,

Οκτώβριο – Νοέμβριο. Κατά τον Ιούνιο που το λινάρι ωριμάζει πρέπει

να ξεριζωθεί ή θεριστεί. Το λινάρι που καλλιεργείται για τον σπόρο του,

το ξεριζώνουμε όταν ο καρπός έχει ωριμάσει δηλαδή όταν αρχίζει να

κιτρινίζει.

128

Κατανάλωση

Ο καλύτερος τρόπος κατανάλωσης του λιναρόσπορου είναι να τον τρώτε

σε αλεσμένη μορφή, όποιον τύπο και να διαλέξετε. Όταν λαμβάνουμε

ολόκληρο το λιναρόσπορο, αυτός δεν χωνεύεται από το στομάχι και τα

θρεπτικά συστατικά που είναι εγκλωβισμένα στο σπόρο, δεν περνούν

ποτέ στον οργανισμό. Πλέον, δεν είναι μια τροφή που δύσκολα θα βρείτε

στην αγορά καθώς όλο και περισσότεροι ανακαλύπτουν την αξία του και

όλο και περισσότεροι τον αποζητούν.

Οι τρόποι να τον εντάξετε στην καθημερινή σας διατροφή είναι πολλοί

και είναι όλοι εύκολοι. Η ημερήσια προτεινόμενη δόση είναι περίπου 1-2

κουταλάκια του γλυκού, που μπορείτε να προσθέσετε σε χυμούς και

smoothies, σε σούπες, στο γιαούρτι με τα δημητριακά, ακόμα και στις

σάλτσες των φαγητών ενώ ακόμα μπορείτε να αντικαταστήσετε με

αλεσμένο λιναρόσπορο μέρος από το αλεύρι που χρησιμοποιείτε για την

παρασκευή ψωμιού. Δοκιμάστε σε συνταγές που απαιτούν 2 κούπες

αλεύρι, το ¼ ή το μισό από τη μία κούπα να είναι αλεσμένος

λιναρόσπορος. Δεν υπάρχει καμία αλλοίωση των θρεπτικών συστατικών

εξαιτίας των υψηλών θερμοκρασιών του φούρνου. Τέλος, μια ιδέα είναι

να πασπαλίσετε τα βραστά λαχανικά με λίγους σπόρους για να τα κάνετε

λίγο πιο τραγανιστά.

Είδη Λιναρόσπορου

Χρυσός Σπόρος Διατροφικά

προφίλ σχεδόν ΙΔΙΑ

Καφέ Σπόρος Συνηθέστερος στα σούπερ-

μάρκετ

Θυμίζει στην όψη σουσάμι και

είναι εύκολο να το αντικαταστήσει

σε πολλές περιπτώσεις.

129

Συνταγές

Κέικ με

λιναρόσπορο

Υλικά

6 ασπράδια και 2

κρόκους αυγών

150 g νιφάδες βρώμης

100 g ξηρούς καρπούς

3 κ.σ. λιναρόσπορο κοπανισμένο

3 φρούτα

1 φλ. σταφίδες και goji berry

2 βανίλιες

1 μπέικιν μπάουντερ

1/2 κ.γ. κανέλα και 4 κ.σ. μέλι

Εκτέλεση

Αλέθουμε τους ξηρούς καρπούς. Αναμιγνύουμε τον λιναρόσπορο με τη

βρώμη. Χτυπάμε τα φρούτα στο μπλέντερ. Στο μίξερ χτυπάμε τα

ασπράδια, τους κρόκους και τις βανίλιες. Προσθέτουμε την κανέλα, το

μπέικιν και όλα τα υπόλοιπα υλικά εκτός από το μέλι και αναμιγνύουμε

καλά. Σε ένα ταψί με αντικολλητικό χαρτί αδειάζουμε το μείγμα και το

ψήνουμε στους 200 βαθμούς για 50 λεπτά. Μόλις το βγάλουμε και είναι

ακόμα ζεστό του κάνουμε πολλές τρύπες και το περιχύνουμε με το μέλι.

Το αφήνουμε να απορροφήσει το μέλι και είναι έτοιμο!

Smoothie με μπανάνα και φράουλες

Υλικά

1 μερίδα

120-150 ml κεφίρ (ή γάλα)

2 κ.σ. κοφτές βρώμη σε νιφάδες

1 κ.γ. λιναρόσπορο

1/2 ώριμη μπανάνα

4 φράουλες

130

Προαιρετικά κανέλα ή τζίντζερ

Εκτέλεση

Χτυπάμε στο μουλτι ή το ραβδομπλεντερ ή το γουδί τη βρώμη και το

λιναρόσπορο να γίνουν σκόνη (απαραίτητο αυτό το βήμα καθώς ο

λιναρόσπορος ολόκληρος είναι δύσπεπτος). Ανάλογα με τη μέθοδο που

χρησιμοποιούμε, τα χτυπάμε είτε σκέτα είτε με λίγο κεφίρ. Προσθέτουμε

το (υπόλοιπο) κεφίρ την μπανάνα και τις φράουλες. Χτυπάμε μέχρι να

ομογενοποιηθούν και απολαμβάνουμε. Προσθέτουμε λίγη κανέλλα ή

λίγο τζίντζερ, ανάλογα με τα γούστα και τη φαντασία μας.

Σαλάτα superfood

Υλικά

1 λόλα

1 σαλάτα

10 τοματίνια

2 κ.σ. λιναρόσπορο

1 κ.σ. σπόρους chia

1 κ.σ. αμύγδαλα ωμά

1 κ.σ. κάσιους

1 κ.σ. σταφίδα σουλτανίνα

1 κ.σ. κολοκυθόσπορο

1 κ.σ. κράνμπερρυ

100 gr Κρουτόνς ολικής άλεσης

Αλάτι

Κουρκουμά

Ελαιόλαδο

Κρέμα μπαλσάμικου με ρόδι και βανίλια

Εκτέλεση

Πλένουμε και κόβουμε σε ένα μπωλ τα λαχανικά (όχι ψιλοκομμένα).

Προσθέτουμε τα τοματίνια κομμένα στην μέση. Αλατίζουμε. Κατόπιν

ρίχνουμε όλα τα υπόλοιπα υλικά, ανακατεύουμε ελαφρά και… Καλή μας

απόλαυση!!!

131

Μουρουνέλαιο

132

Γενικές Πληροφορίες

Το μουρουνέλαιο ή αλλιώς ηπατοϊχθυέλαιο (cod liver oil) είναι λάδι από

το συκώτι μουρούνας κατά βάση, αλλά και άλλων παραπλήσιων με

αυτήν ψαριών, όπως ο μπακαλιάρος, ο γάδος και ο ιππόγλωσσος, επίσης

είναι πλούσιο σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, βιταμίνη D και βιταμίνη Α.

Παράγεται από ψάρια που

αλιεύονται στο αρκτικό

αρχιπέλαγος Lofoten, σε

μία από τις καθαρότερες

θάλασσες του κόσμου. Το

αρνητικό είναι ότι έχει

έντονη μυρωδιά και

δυσάρεστη γεύση, γεγονός

που το κάνει άκρως

αποκρουστικό.

133

Ιστορικά Στοιχεία

Οι φυσικές ιδιότητες του μουρουνέλαιου είναι γνωστές εδώ και χιλιετίες.

Αναφορές για το ιχθυέλαιο υπάρχουν ακόμη και στη Βίβλο. Ωστόσο,

πατρίδα του μουρουνέλαιου θεωρείται η Νορβηγία.

Στη Νορβηγία, το μουρουνέλαιο παράγεται πάνω από χίλια χρόνια. Στο

παρελθόν χρησιμοποιούταν κυρίως για την επεξεργασία δερμάτων, για τη

συντήρηση των δαπέδων και των τοίχων σπιτιών εκτεθειμένων στον

άνεμο, και σε λάμπες

φωτισμού. Οι

εξαιρετικές του

ιδιότητες στην υγεία

ανακαλύφθηκαν πολύ

αργότερα. Το δέκατο

έβδομο αιώνα

παρατηρήθηκε ότι η

κατανάλωση

μουρουνέλαιου είχε

ευεργετικές

επιδράσεις στην υγεία,

οπότε μερικοί γιατροί συνέστησαν τη χρήση του για τη θεραπεία της

ραχίτιδας και των ρευματισμών. Ωστόσο, η διαδικασία παραγωγής του

μουρουνέλαιου έκανε τη γεύση και τη μυρωδιά του τόσο δυσάρεστη που

λίγοι άνθρωποι μπορούσαν να το πιούν.

Ο Νορβηγός φαρμακοποιός Peter Möller αποφάσισε να εφαρμόσει για

πρώτη φορά την ιδέα της ευρείας χρήσης του μουρουνέλαιου για λόγους

υγείας. Παρατήρησε ότι οι άνθρωποι που ζούσαν κατά μήκος των ακτών

της Νορβηγίας και κατανάλωναν – λόγω πενίας – μουρουνέλαιο

αρρώσταιναν σπανιότερα. Το πρόβλημα, όμως ήταν ότι λόγω της

φοβερής του γεύσης η κατανάλωση μουρουνέλαιου δεν μπορούσε παρά

να είναι περιορισμένη. Έτσι μελέτησε την παλιά μέθοδο και διαπίστωσε

ότι το πρόβλημα δεν βρισκόταν στο ίδιο το λάδι, αλλά στη διαδικασία

εξαγωγής του.

Πράγματι, οι ναυτικοί, λόγω άγνοιας και έλλειψης μέσων, άφηναν το

συκώτι της μουρούνας να ζυμώνεται επί μήνες – αναπόφευκτα όμως και

να οξειδώνεται και να σαπίζει εν μέρει – οπότε το λάδι έρρεε σιγά σιγά

και συλλεγόταν.

134

Το 1854, ο Peter Möller ίδρυσε στα νησιά Lofoten της Νορβηγίας το

πρώτο εργοστάσιο με πατενταρισμένη

διαδικασία παραγωγής του

μουρουνέλαιου. Εισήγαγε, μεταξύ

άλλων, τη μέθοδο χρήσης ατμού η

οποία απέτρεπε την οξείδωση και τη

σήψη και εξασφάλιζε τη διατήρηση

των πολύτιμων θρεπτικών

συστατικών του μουρουνέλαιου. Η

μέθοδος που αναπτύχθηκε τότε παραμένει σχεδόν αμετάβλητη μέχρι

σήμερα και είναι γνωστή σαν «μέθοδος Möller».

135

Διαφορές μουρουνέλαιου και κοινών

ιχθυελαίων

Αρκετοί άνθρωποι κωλύονται να διακρίνουν το μουρουνέλαιο με

το ιχθυέλαιο, παρανοώντας και συγχέοντας αυτούς τους δύο

όρους. Τα δύο αυτά έλαια είναι πηγές πλούσιες σε ω-3 λιπαρά

οξέα, ωστόσο έχουν μεταξύ τους διαφορές αναφορικά με την

προέλευση και την ποιότητά τους.

Αν και το μουρουνέλαιο είναι ένα είδος ιχθυελαίου, η πιο

θεμελιώδης διαφορά που τα χαρακτηρίζει είναι ότι το ιχθυέλαιο

είναι λάδι που προκύπτει από την σάρκα λιπαρών ψαριών, όπως ο

τόνος, ο καρχαρίας, ο σολομός, και όχι από το συκώτι τους, όπως

ακριβώς γίνεται με το μουρουνέλαιο.

Από αυτά τα δύο, αν και το μουρουνέλαιο έχει λίγο μικρότερη

συγκέντρωση σε ω-3, είναι μακράν προτιμότερο να το επιλέγουμε

προς κατανάλωση, μιας και είναι ένα συμπλήρωμα μεστότερο σε

βιταμίνες A και D, στοιχεία που δεν παρουσιάζονται στα

ιχθυέλαια.

Επίσης, υποστηρίζεται πως το συγκεκριμένο έλαιο συλλέγεται

κατά κανόνα από ψάρια καθαρών θαλασσών, σε σύγκριση με το

ιχθυέλαιο, που ενδέχεται να συγκεντρώνεται από μολυσμένες

θάλασσες.

136

Διατροφικά Στοιχεία

Η θρεπτική του αξία να 100ml είναι :

Ωμέγα-3 Λιπαρά Οξέα 24000 mg

DHA (δοσοεξανοϊκό οξύ) 1200 mg

EPA (εικοσιπεντανοϊκό οξύ) 8000 mg

Υπόλοιπα ω-3 λιπαρά οξέα 4000 mg

Βιταμίνη D 200 μg (8000 IU)

Βιταμίνη Α 5000 μg (17660 IU)

Βιταμίνη Ε 200 mg (200 IU)

Το υψηλής ποιότητας μουρουνέλαιο αποτελεί εξαιρετική πηγή Ω-3

λιπαρών οξέων (DHA, ΕΡΑ) αλλά και της ιδιαίτερα σημαντικής

βιταμίνης D, γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά σημαντικό να ενταχθεί στη

διατροφή μας. Ταυτόχρονα, περιέχει σημαντική ποσότητα βιταμίνης Α,

ενώ συχνά προστίθεται και βιταμίνη Ε για αντιοξειδωτική προστασία των

Ω-3, που ανήκουν στην ομάδα των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων. Δύο

από αυτά, το EPA και το DHA, είναι πολύ σημαντικά για τον ανθρώπινο

οργανισμό, από τη στιγμή της σύλληψης και καθόλη τη διάρκεια της

ζωής. Το DHA αποτελεί σημαντικό δομικό στοιχείο του εγκεφάλου και

συμβάλλει στην εύρυθμη λειτουργία του, όπως επίσης και στην ορθή

λειτουργία των ματιών, και μαζί με το ΕΡΑ στην καλή λειτουργία της

καρδιάς.

Η βιταμίνη D βοηθά στην απορρόφηση του ασβεστίου, η βιταμίνη Α

συμβάλλει σε λειτουργίες διαφόρων κύτταρων του ανοσοποιητικού

συστήματος,ενώ και η βιταμίνη Ε είναι μία ισχυρή αντιοξειδωτική ουσία,

η οποία επίσης συμβάλλει στη διατήρηση των λειτουργιών του

ανοσοποιητικού συστήματος.

137

Οφέλη

Το μουρουνέλαιο έχει πολλά οφέλη στην υγεία του ανθρώπου

συγκεκριμένα ωφελεί στις :

Συμβάλλει σημαντικά στην διατήρηση της όρασης, πόσο μάλλον

στους ηλικιωμένους.

Βοηθά στην ανάπτυξη και ενδυνάμωση των οστών και δοντιών,

ειδικά κατά την παιδική και εφηβική ηλικία.

Δρα κατά της αύξησης των τριγλυκεριδίων και της χοληστερίνης.

Λειτουργεί προστατευτικά για την καρδιά, ελέγχοντας την

αρτηριακή πίεση, ενώ συγχρόνως αντιμάχεται την φλεγμονή που

συνδέεται με τις καρδιακές παθήσεις.

Αποτρέπει την πρόκληση αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων.

Επισπεύδει την επούλωση των τραυμάτων.

Εγγυάται την καλή υγεία του τριχωτού της κεφαλής και του

δέρματος.

Εξαλείφει τα ήπια καταθλιπτικά συμπτώματα, προκαλώντας την

καλή διάθεση. Από τους επιστήμονες υποστηρίζεται ότι μια

κουταλιά σούπας

μουρουνέλαιο καθημερινά,

μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο

κατάθλιψης κατά 30%.

Τονώνει την υγεία του

ανοσοποιητικού και

αναπαραγωγικού συστήματος. Έχει την δύναμη να

πάρει τη θέση αντιφλεγμονώδους φαρμακευτικής αγωγής.

Βοηθά στον ισορροπημένο έλεγχο του ασβεστίου και του

φωσφόρου στο αίμα.

Παρέχει στις θηλάζουσες γάλα με περισσότερα θρεπτικά

συστατικά, αλλά και ισχυρότερη προστασία στα

νεογνά, μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης λοιμώξεων, διαβήτη

τύπου ΙΙ και στοχεύοντας στην εγκεφαλική τους ανάπτυξη.

Υπόσχεται ότι εξασφαλίζει την υγεία των αρθρώσεων.

Συμμετέχει στην πήξη του αίματος εξαιτίας των ω-3 λιπαρά οξέα.

138

Παρενέργειες

Το μουρουνέλαιο εκτός από τα πολλά οφέλη που μας προσφέρει έχει και

κάποιες παρενέργειες. Αν και σε χαμηλή ή μέτρια δόση είναι συνήθως

υγιείς το μουρουνέλαιο μπορεί να προκαλέσει κάποια προβλήματα όπως:

Η ενίσχυση των ενδεχομένων εμφάνισης υπέρτασης κατά την

διάρκεια της εγκυμοσύνης, αν προηγηθεί υπέρογκη κατανάλωση

του φαρμάκου.

Ο κίνδυνος προσκόμισης τοξικών βαρέων μετάλλων, τα οποία

διασκορπίζονται στις θάλασσες που συνυπάρχουν τα αλιεύματα

από τα οποία παράγεται το μουρουνέλαιο.

Η

ανεπάρκεια του

οργανισμού από

στοιχεία, όπως η

ταυρίνη και η

κρεατίνη, λόγω

της λήψης

λιπαρών οξέων

από ψάρια και

όχι από το

κρέας.

Ο μη

έλεγχος της

ποσότητας

βιταμινών που αποκτώνται ημερησίως από την διατροφή ίσως

προκαλέσει υπερβιταμίνωση σε συνδυασμό με την χρήση

μουρουνέλαιου, γεγονός που αδιαμφισβήτητα θα αποβεί τοξικό,

πόσο μάλλον στο συκώτι. Ας μην ξεχνάμε ότι μια ελάχιστη

ποσότητα μουρουνέλαιου είναι φορτισμένη με μια τεράστια

ποσότητα βιταμίνης Α.

Η πρόκληση ναυτίας και άλλων γαστρεντερικών δυσλειτουργιών.

Η αιμορραγία που αναμένεται να προκαλέσει ο συνδυασμός της

λήψης μουρουνέλαιου και αντιπηκτικών φαρμάκων.

139

Κατανάλωση

Συστήνεται σαν γενικό συμπλήρωμα διατροφής σε παιδία, ενήλικες και

ηλικιωμένους. Σύμφωνα με το Weston A. Price Foundation, οι

συνιστώμενη ημερήσια δοσολογία ανέρχεται σε:

Παιδία 3 μηνών έως 12 ετών: 1/2 κουταλάκι του γλυκού ή 2,5ml (4650

IU βιταμίνη A και 975 IU βιταμίνη D)

Παιδία άνω των 12 ετών και ενήλικες: 1 κουταλάκι του γλυκού (9500

IU βιταμίνη A και 975 IU βιταμίνη D)

Έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες: 2 κουταλάκια του γλυκού (19000 IU

βιταμίνη A και 1950 IU βιταμίνη D)

Επειδή κάθε σκεύασμα είναι διαφορετικό, για περισσότερες πληροφορίες

σχετικά με τη δοσολογία συμβουλευτείτε το φύλλο οδηγιών.

Το μουρουνέλαιο ως συμπλήρωμα διατροφής μπορεί να καταναλωθεί σε

οποιονδήποτε χρόνο μέσα στην ημέρα, αλλά για να γίνει όσο το δυνατόν

μεγαλύτερη η απορρόφησή του από τον οργανισμό πάρτε το κατά τη

διάρκεια ή μετά το γεύμα.

140

Προϊόντα

Το μουρουνέλαιο διατίθεται στο εμπόριο, και συγκεκριμένα στα

φαρμακεία, τόσο σε μορφή λαδιού, όσο και σε μορφή κάψουλας.

Εξαιτίας της δυσάρεστης γεύσης του, το μουρουνέλαιο σε υγρή μορφή

κυκλοφορεί, εκτός από την κλασική του γεύση, συνοδευόμενο επίσης και

με γεύσεις φρούτων, ώστε

να είναι πιο προσιτό στην

λήψη του.

Μπορεί, όμως, να

αναμειχθεί και με

κάποιον χυμό φρούτων,

προκειμένου να μην

γίνεται αντιληπτή η

άσχημη γεύση του.

Αλλά και μια πολύ καλή

και πρακτική επιλογή

είναι οι άοσμες κάψουλες, ιδίως για μικρά παιδιά και όσους άλλους

δυσανασχετούν στην οσμή του ελαίου.

Ειδικότερα οι μορφές που μπορούμε να προμηθευτούμε το μουρουνέλαιο

είναι:

Οι μαλακές κάψουλες ω-3 λιπαρών οξέων από υψηλής ποιότητας

μείγμα μουρουνέλαιου και συμπυκνωμένου ιχθυέλαιου σε

αναλογία 1:3. Ιδανική λύση για όσους επιθυμούν να ενισχύσουν το

ανοσοποιητικό και το νευρικό τους σύστημα, την καρδιά, τις

εγκεφαλικές λειτουργίες, κ.λπ.

Τα ζελεδάκια με ω-3 λιπαρά οξέα σε σχήμα ψαριού και υπέροχη

γεύση φρούτων. Μοναδικό προϊόν, ειδικά σχεδιασμένο για παιδιά,

αν και μπορεί να καταναλωθεί και από μεγάλους.

Ή το υγρό φυσικό σκεύασμα, που κυκλοφορεί όχι μόνο στην

παραδοσιακή φυσική γεύση (όχι και τόσο ευχάριστη) αλλά και σε

γεύση λεμόνι ή tutti-frutti και το οποίο προσφέρει 1200 mg ω-3

λιπαρών οξέων σε μόλις 5 ml!

141

Αλόη

142

Γενικές Πληροφορίες

Η αλόη είναι ένα αυτοφυές φυτό που φύεται σε θερμές περιοχές του

πλανήτη, ενώ στην Ελλάδα βρίσκεται σε αφθονία. Συγγενεύει με το

κρεμμύδι, το σκόρδο, το σπαράγγι και το γογγύλι και αυτή η συγγένεια

φαίνεται κατά την ανθοφορία της. Στην Αφρική, το ύψος της φτάνει τα 4

μέτρα και τα φύλλα της έχουν μήκος περίπου 60 εκατοστά. Τα άνθη της

έχουν χρώμα από ανοιχτό πράσινο μέχρι κόκκινο που περνάει από

κίτρινο και πορτοκαλί. Τα

φύλλα είναι μακριά, πλατιά,

λογχοειδή, παχιά και χυμώδη

και έχουν αγκάθια και από

τις δύο πλευρές.

Ετυμολογικά, η λέξη «αλόη»

προέρχεται από την εβραϊκή

λέξη «alloeh» και σημαίνει

πικρή και λαμπερή ουσία ενώ

η λέξη «βέρα», έχει τη ρίζα

της στη λατινική και σημαίνει «αληθινός». Κατάγεται πιθανότατα από τη

Βόρεια Αφρική, τις Κανάριους Νήσους και το Πράσινο Ακρωτήρι.

Το φύλλο της αλόης αποτελείται από τέσσερα στρώματα: το φλοιό, τον

υποφλοιώδη χιτώνα, το στρώμα της κόλλας και το ή πολφός, που είναι το

στρώμα το οποίο περιέχει το πολύτιμο ζελέ. Από την επεξεργασία αυτού

του ζελέ είναι που παράγονται τα διάφορα προϊόντα της αλόης.

Τα περισσότερα είδη αλόης έχουν μια ροζέτα από μεγάλα, παχιά,

σαρκώδη φύλλα. Τα άνθη της αλόης είναι σωληνοειδή, συχνά κίτρινα,

πορτοκαλί, ροζ, ή κόκκινα, και βαρύνουν, συγκεντρωμένα πυκνά και

κρεμάμενα. Ποικίλλουν σε χρώμα από το γκρι μέχρι το φωτεινό πράσινο

και είναι μερικές φορές ραβδωτά ή διάστικτα. Μερικά είδη αλόης, εγγενή

στη Νότια Αφρική είναι δεντρόμορφα (δενδρώδη).

Παχύφυτα όπως η αλόη, αποθηκεύουν το νερό στα διευρυμένα σαρκώδη

φύλλα τους, τους μίσχους ή τις ρίζες, όπως φαίνεται σε αυτό το σχισμένο

φύλλο αλόης. Αυτό τους επιτρέπει να επιβιώνουν σε άνυδρα

περιβάλλοντα.

143

Ταξινόμηση

Βασίλειο: φυτά

Συνομοταξία: αγγειόσπερμα,

μονοκότυλα

Ομοταξία: ασπαραγώδη

Υφομοταξία: ασπαραγοειδή

Οικογένεια: ξανθορροιοειδή

Γένος: αλόη

Πάνω από 500 είδη είναι δεκτά στο γένος αλόη, συν ακόμα περισσότερα

συνώνυμα και ανεπίλυτα είδη, υποείδη, ποικιλίες και υβρίδια. Μερικά

από τα αποδεκτά είδη είναι:

Αλόη η αφρικανική (Aloe

africana)

Αλόη η εύκομος (Aloe

comosa)

Αλόη η δενδροειδής (Aloe

arborescens)

Αλόη η επικλινής (Aloe

decumbens)(Reynolds)

Αλόη η αθερώδης (Aloe

aristata)

Αλόη η πεγλέρειος (Aloe

peglerae)

Αλόη η βραχύφυλλος (Aloe

brevifolia)

Αλόη η διάτρητος (Aloe

perfoliata)

Αλόη η βλεφαροειδής (Aloe

ciliaris)

Αλόη η πολύφυλλος (Aloe

polyphylla)

Αλόη η σύμμικτος (Aloe

commixta)

Αλόη η πολυκλαδής (Aloe

ramosissima)

Αλόη η κοράλλινος (Aloe

corallina)

Αλόη η ραβδωτή (Aloe

striatula)

Αλόη η διχοτόμος (Aloe

dichotoma)

Αλόη η σοκορτιανή (Aloe

succotrina)

Αλόη η έξοχος (Aloe

eminens)

Αλόη η ποικιλόχρους (Aloe

variegata)

Αλόη η υψηλή (Aloe

excelsa)

Αλόη η πέρρειος (Aloe

perryi)

Αλόη η θηριώδης (Aloe

ferox)

Αλόη η γνησία (Aloe vera)

Αλόη η ισχνή (Aloe gracilis) Αλόη η χλωρανθής (Aloe

viridiflora)

144

Αλόη η κεφαλωτή (Aloe

capitata) Αλόη η άοπλος (Aloe

inermis) Αλόη η κηλιδωτή (Aloe

maculata)

Αλόη η αθερώδης

Αλόη η αφρικανική

145

Ιστορικά Στοιχεία

Στην αρχαία Αίγυπτο κατά την ταφή των νεκρών προσφερόταν

φύλλο αλόης σαν σύμβολο αιώνιας ζωής, ενώ στην «Κοιλάδα των

Βασιλέων» και στην περιοχή γύρω από τις πυραμίδες υπήρχαν

φυτά αλόης, για να συνοδεύουν τους Φαραώ στη μετά θάνατο ζωή

τους.

Στην αρχαία Κίνα χρησιμοποιούσαν την αλόη για θεραπευτικούς

σκοπούς και από αυτούς τη γνώρισε ο Marco Polo σε ένα από τα

εξερευνητικά του ταξίδια.

Στην Ινδία, την ονόμαζαν «Σιωπηρό Θεραπευτή» και αναφέρεται

σαν ένα από τα μυστικά φυτά στην Atharvaveda.

Στην αρχαία Ελλάδα, η αλόη συμβόλιζε την ομορφιά, την

υπομονή, την τύχη και την υγεία.

Οι Ρωμαίοι ανακάλυψαν την αλόη, βλέποντας τους κρατούμενούς

τους να περιποιούνται τα τραύματά τους με το χυμό της. Κατά το

Μεσαίωνα, το κίτρινο υγρό που βρίσκεται μέσα στα φύλλα

χρησιμοποιούνταν ως καθαρτικό.

Οι Ινδιάνοι της Αμερικής,

θεωρούσαν την αλόη ένα από

τα 16 θεϊκά φυτά και τη

χρησιμοποιούσαν ενάντια στα

τσιμπήματα εντόμων και τα

δαγκώματα φιδιών.

146

Διατροφικά Στοιχεία

Ανά 100 mL χυμού περιέχονται:

Ενέργεια 9 kJ/ 2 kcal

Πρωτεΐνες 0.1 g

Υδατάνθρακες 0,5 g

Λιπαρά 0,1 g

Νάτριο 0,1 g

147

Οφέλη

Η αλόη είναι γνωστή για τις επουλωτικές, μαλακτικές, καθαρτικές

ιδιότητές της, καθώς και τη διεγερτική δράσης της στην έκκριση

της χολής.

Ο πικρός χυμός της, που συλλέγεται με το κόψιμο των φύλλων στη

ρίζα τους, έχει έντονη υπακτική και καθαρτική δράση.

Το σημαντικότερο, όμως, είναι η γέλη που συλλέγεται με την

πίεση των φύλλων. Η γέλη αυτή είναι ένα εξαιρετικό επουλωτικό

των πληγών, αλλά και θεραπευτικό των εγκαυμάτων, που

προέρχονται,

κυρίως, από καυτά

υγρά και τον ήλιο.

Χρησιμοποιείται

για όλες τις

δερματικές

παθήσεις, ενώ

χορηγούμενη από

το στόμα βοηθά

στην επούλωση των

ελκών του

πεπτικού, αλλά και στη θεραπεία του ευερέθιστου εντέρου.

Σε μικρή δόση αυξάνει την έμμηνη ροή.

Έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, δρώντας κατά των ελεύθερων

ριζών.

Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα.

Έχει ισχυρή αντιφλεγμονώδη δράση.

Δρα ενάντια στα βακτηρίδια, μύκητες και παράσιτα.

Βελτιώνει το μεταβολισμό και τη λειτουργία των κυττάρων.

Διεγείρει τη δραστηριότητα του μυελού των οστών.

Διεγείρει την παραγωγή ινοβλαστών για την απελευθέρωση

κολλαγόνου.

Λιπαίνει τις αρθρώσεις.

Έχει αντιγηραντική δράση.

Έχει αντικαρκινική δράση.

Δυναμώνει το αμυντικό σύστημα και δρα διεγερτικά,

υποστηρικτικά και ρυθμιστικά.

148

Καθαρίζει το σώμα από τις τοξίνες.

Βοηθάει την πέψη χωρίς να προκαλεί διάρροια, είναι ωφέλιμη

στην περίπτωση οξύτητας του στομάχου ενώ προστατεύει το

βλεννογόνο του.

Συμβάλλει στην επούλωση πληγών, τόσο του εντέρου όσο και του

στομάχου.

Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία μωλώπων.

Συνιστάται για τις αιμορροΐδες, κονδυλώματα και μυρμηγκιές.

Οξυγονώνει του ιστούς.

βοηθάει στη ρύθμιση του σακχάρου.

Μπορεί να μειώσει τη χοληστερίνη και την αρτηριακή πίεση.

Για την ουλίτιδα και την περιοδοντίτιδα, ελαττώνει το οίδημα των

μαλακών ιστών και μειώνει την τάση για αιμορραγία στα ούλα.

Βοηθάει στη διαστολή των αγγείων και επομένως, στη μεταφορά

θρεπτικών στοιχείων στην επιδερμίδα.

149

Κλινικές Έρευνες και

Μελέτες

Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί μία

έκρηξη στην έρευνα για την Αλόη και

της εφαρμογές της στους ανθρώπους

και στα ζώα. Ο καθηγητής Φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας και

ο προϊστάμενος του ερευνητικού εργαστηρίου του Βόρειου Τέξας, Ivan

Danhof, έδειξαν, το 1984,οτι η εφαρμογή του Τζέλ Αλόης στο δέρμα

επιταχύνει τους ινοβλάστες .Οι ινοβλάστες βοηθούν στην παραγωγή του

κολλαγόνου που είναι η πρωτεΐνη που ελέγχει τη διαδικασία γήρανσης

του δέρματος και τις ρυτίδες.

Ο Dr Davis δήλωσε ότι "η Αλόη Βέρα περιέχει τον μέγιστο αριθμό

ενεργών ουσιών από οποιαδήποτε φυτά έχω εξετάσει."Η Αλόη είναι

επίσης γνωστή γιατί διευκολύνει την απορρόφηση των βιταμινών και

άλλων θρεπτικών ουσιών από τα έντερα.

Dr B.Frielader, διατροφολόγος, σημείωσε ότι ασθενείς με χρόνια

προβλήματα κολεού, συμπεριλαμβανομένης της δυσκοιλιότητας, των

αιμορροΐδων, της κολίτιδας και της νόσου crohn, ωφελήθηκαν από την

κατανάλωση χυμού Αλόης ως μέρος ενός θεραπευτικού προγράμματος.

Σημείωσε ότι ακόμη και το χρώμα στο πρόσωπο τους φάνηκε καλύτερο!

Σε κλινικές μελέτες από τον παθολόγο H.R. McDaniel για τη χρήση της

Αλόης εσωτερικά και εξωτερικά στον οργανισμό, δόθηκε λύση στα

παρακάτω προβλήματα.

Εκδορές, Ακμή, Ακτινική Κεράτωση, AIDS, Αλλεργική

Αντίδραση,Αρθρίτιδα,Ερεθισμοί,Μώλωπες-

Μελανιές,Εγκαύματα,Σκασίματα, Κρυοπαγήματα, Κολικός

Δυσκοιλιότητα, Πιτυρίαση, Στοματικές Παθήσεις, Δερματίτιδα,

Διαβήτης, Οίδημα, Μυκητώδης Λοίμωξη, Έρπης Γεννητικών Οργάνων,

Έρπης Απλός και Ζωστήρας, Υπέρταση, Λοιμώξεις, Τσιμπήματα από

Έντομα, Κράμπες, Ναυτία, Παράσιτα, Πεπτικό-Δωδεκαδάκτυλο Έλκος,

Ψωρίαση, Δερματίτιδα από Υπεριώδη Ακτινοβολία, Εξανθήματα,

Σταφυλόκοκκος, Τσιμπήματα από Κεντρί, Τενοντίτιδα, Ελκωτική

κολίτιδα, Φλεγμονές Κόλπου, Κιρσοί, Εξογκώματα, Λοίμωξη από

ζυμομύκητα, Ουλίτιδα, Αιμορροΐδες, Συγκέντρωση Λίπους-Κυτταρίτιδα

και Εξάρθρωση.

150

Παρενέργειες

Συνίσταται είναι να μην γίνεται χρόνια χρήση της αλόης βέρα.

Ωστόσο, εάν το προϊόν αλόης

είναι απαλλαγμένο από την

αλοΐνη, ένα εκχύλισμα του φυτού

που έχει βρεθεί ότι προκαλεί

καρκίνο του παχέος εντέρου σε

αρουραίους, είναι ιδανικό για

τοπική θεραπεία σε εγκαύματα

από τον ήλιο και για κατανάλωση

σε μορφή χυμού. Η αλοΐνη βρίσκεται ανάμεσα στο εξωτερικό

φύλλο της αλόης και την κολλώδη ουσία στο εσωτερικό της.

Όταν εφαρμόζεται τοπικά, ορισμένες φορές, μπορεί η αλόη να

προκαλέσει ερεθισμό του δέρματος.

Η φρέσκια αλόη, η οποία έχει καθαρτική δράση, μπορεί να

προκαλέσει κράμπες και διάρροια με αποτέλεσμα να προκαλέσει

ανισορροπίες ηλεκτρολυτών στο αίμα. Καλό είναι να αποφεύγεται

η κατανάλωση της αλόης έναν μήνα πριν από τη διαδικασία της

κολονοσκόπησης.

Καλό είναι να μην εφαρμόζετε η αλόη βέρα τοπικά σε βαθιά

κοψίματα ή σε σοβαρά εγκαύματα. Άτομα με αλλεργία στο

σκόρδο, τα κρεμμύδια, και τις τουλίπες είναι πολύ πιθανό να είναι

αλλεργικοί στην αλόη.

Μην καταναλώνετε υγρή αλόη αν έχετε εντερικά προβλήματα,

καρδιακές παθήσεις,

αιμορροΐδες, προβλήματα στα

νεφρά, διαβήτη ή

ηλεκτρολυτικές διαταραχές.

Δεν συνιστάται η

χρήση του ζελέ αλόης κατά τη

διάρκεια της εγκυμοσύνης ή

της γαλουχίας λόγο έλλειψης

αποδεικτικών στοιχείων

σχετικά με την ασφάλεια του.

Προσοχή σε όσους έχουν πρόβλημα χολής διότι δρα ως καθαρτικό

και για την διέγερση της έκκρισης της χολής.

151

Καλλιέργεια

Η καλλιέργεια της αλόης είναι ιδιαίτερη επίπονη, γιατί όλες οι εργασίες,

όπως το φύτεμα, η περιποίηση και η συγκομιδή γίνονται με τα χέρια.

Η αλόη μπορεί να φυτρώσει και να αναπτυχθεί και σε πετρώδη και ξηρά

εδάφη, ωστόσο συνίσταται η καλλιέργεια της σε εδάφη που

αποστραγγίζονται εύκολα, είτε απευθείας στη γη είτε σε γλάστρες, λόγω

του ότι πρόκειται για φυτό που προέρχεται από ημιερημικά κλίματα. Στη

δεύτερη περίπτωση, το σημαντικό είναι τα φυτά να μη φυτεύονται πυκνά

και οι γλάστρες να έχουν διάμετρο τουλάχιστον ίση με το μισό του

μήκους των φύλλων. Για παράδειγμα, αν έχουμε ένα φυτό με φύλλα 40

εκατοστών, η διάμετρος

της γλάστρας πρέπει να

είναι τουλάχιστον 20

εκατοστά.

Το καλύτερο είδος

εδάφους για την

καλλιέργεια της αλόης

είναι αυτό με ελαφρώς

αλκαλικό pH, γιατί αν το

έδαφος είναι πολύ όξινο

(πχ με pH 8) η ανάπτυξη

του φυτού θα είναι πιο περιορισμένη και αργή. Σύμμαχοι του φυτού είναι

ο ήλιος και το εύκρατο κλίμα, ενώ δεν αντέχει τις χαμηλές θερμοκρασίες

και την υπερβολική υγρασία. Το χρώμα του φυτού είναι καφετί όταν έχει

πολύ ήλιο και λίγο νερό και καθαρό πράσινο όταν έχει λίγο ήλιο.

Έτσι, οι πιο κατάλληλες περιοχές για την καλλιέργεια της αλόης είναι οι

περιοχές με θερμό κλίμα και με αρκετό νερό, έτσι ώστε να μην

αναγκάζεται το φυτό να καταφεύγει στα δικά του φυσικά αποθέματα. Σε

περιοχές με μεγάλη ξηρασία συνίσταται η χρήση του κατάλληλου

συστήματος ποτίσματος. Για να διασφαλίσετε τη σωστή ανάπτυξη του

φυτού πρέπει να το προστατεύσετε από τα ρεύματα αέρα που θα

μπορούσαν να σπάσουν το βλαστό του.

152

Ο μεταβολισμός οξέων κατά

Crassulaceae είναι δείκτης της καλής

προσαρμοστικότητας που έχει αυτό το

φυτό σε περιοχές όπου υπάρχει έλλειψη

νερού. Η αλόη αντέχει στις αυξημένες

θερμοκρασίες του καλοκαιριού, παρόλο

που αυτές ενδέχεται να επιβραδύνουν

ελαφρά την ανάπτυξη της αν

παραμένουν συνεχώς αυξημένες. Επειδή

πρόκειται για φυτό με μεγάλη ικανότητα προσαρμογής, το συναντούμε

σε διάφορα μήκη και πλάτη της γης. Σύμφωνα με το Διεθνές

Επιστημονικό Συμβούλιο της Αλόης (IASC), η καλλιέργεια και η

καλύτερη ανάπτυξη του φυτού επιτυγχάνεται στις περιοχές της Γής που

βρίσκονται στη ζώνη μεταξύ 15 μοιρών βόρεια και νότια του ισημερινού.

Η ιδανική θερμοκρασία για τη σωστή ανάπτυξη και εξέλιξη του φυτού

είναι μεταξύ 20 και 25ο C, ενώ πρέπει να αποφεύγονται όσο είναι δυνατό

οι απότομες αλλαγές θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας και νύχτας. Δεν

απαιτείται απαραιτήτως αυξημένη μέση ετήσια βροχόπτωση, αλλά η

ανάπτυξη του είναι πιο αργή όσο πιο λίγες είναι οι βροχοπτώσεις.

Τα κλίματα στα οποία μπορεί να αναπτυχθεί η αλόη κυμαίνονται από τα

εύκρατα έως τα τροπικά. Το φυτό δεν αντέχει στο κρύο και έτσι σε

ορεινές περιοχές όπου η θερμοκρασία πέφτει στο μηδέν ή και κάτω από

το μηδέν πρέπει να καλλιεργείται σε εσωτερικούς χώρους. Σ’ αυτήν την

περίπτωση πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι το φυτό προτιμά το

φιλτραρισμένο και λαμπερό φως με προσανατολισμό προς το νότο ή την

ανατολή.

Η προετοιμασία του εδάφους για τη φύτευση είναι πολύ απλή υπόθεση

και δεν απαιτεί ιδιαίτερες ικανότητες ή δεξιότητες, αφού η αλόη είναι

είδος με σύστημα ριζών που δεν προχωρά σε μεγάλο βάθος. Το μόνο που

πρέπει να έχετε στο νου σας είναι να αποστραγγίζεται το έδαφος

ακολουθώντας την κλίση του, ώστε να αποφεύγεται η συγκέντρωση

νερού κατά την διάρκεια της περιόδου μεγαλύτερων βροχοπτώσεων. Αν

το φυτό βρίσκεται σε γλάστρα είναι καλό να βάλετε μια στρώση δύο

εκατοστών από χαλίκια, έτσι ώστε να αποστραγγίζεται τέλεια το νερό

ποτίσματος. Δεν κινδυνεύει από παράσιτα, μόνο από μύκητες, και αυτό,

αν την ποτίζετε συχνότερα από όσο πρέπει.

153

Καλλιέργειες στην Ελλάδα

Η αλόη μπορεί να καλλιεργηθεί μόνο σε περιοχές που δεν υπάρχουν

παγωνιές και πολύ χαμηλές θερμοκρασίες το χειμώνα. Επειδή το φυτό

είναι σαρκώδες και αποτελείται

κατά 95% από νερό, η παγωνιά

το καταστρέφει. Άρα καλύτερο

είναι να καλλιεργείται σε νότιες

περιοχές της Ελλάδας με αρκετό

ήλιο.

Βασικότερες περιοχές καλλιέργειας της αλόης

στην Ελλάδα

154

Κατανάλωση

Για τη δυσκοιλιότητα: χρησιμοποιούνται 100-200 mg χυμού αλόης

ή 50 mg εκχύλισμα αλόης την ημέρα.

Για το διαβήτη: 1 κουταλιά της σούπας τζελ αλόης βέρα δύο φορές

την ημέρα για 42 ημέρες. 5-15 ml του χυμού αλόης μπορεί να

λαμβάνεται δύο φορές ημερησίως. Μία κάψουλα που περιέχει 300

mg εκχύλισμα αλόης μπορεί να λαμβάνεται δύο φορές την ημέρα

για δύο μήνες.

Για ανοσοενισχυτική θεραπεία(χημειοθεραπεία), 10 ml από ένα

μείγμα που περιέχει 300 γρ. φρέσκα φύλλα αλόης, 500 γρ. μέλι,

και 40 ml από 40%

αλκοόλη, μπορεί να

προσληφθεί τρεις

φορές την ημέρα από

το στόμα, κάθε μέρα,

κατά τη διάρκεια ή

μετά τη χορήγηση

χημειοθεραπείας.

Για την

οδοντική πλάκα και

ουλίτιδα, μία

οδοντόπαστα που

περιέχει αλόη μπορεί να χρησιμοποιηθεί τρεις φορές την ημέρα για

30 ημέρες.

Για ξηρό δέρμα: ένα σκεύασμα με λυοφιλιωμένο εκχύλισμα αλόης

εφαρμόζεται για μέχρι και δύο εβδομάδες.

Για έρπητα των γεννητικών οργάνων: μια κρέμα με εκχύλισμα

αλόης μπορεί να εφαρμοστεί τρεις φορές ημερησίως για πέντε

ημέρες την εβδομάδα, για έως και δύο εβδομάδες.

Για την υψηλή χοληστερόλη: 10-20 ml αλόης μπορούν να ληφθούν

από το στόμα καθημερινά για 12 εβδομάδες. Μία κάψουλα που

περιέχει 300 mg εκχύλισμα αλόης μπορεί να ληφθεί από το στόμα

δύο φορές την ημέρα για δύο μήνες.

Για την HIV λοίμωξη: δόση των 1.000-1.600 mg ακεμαννάνης

(ενός πολυσακχαρίτη τον οποίο περιέχει η αλόη βέρα) μπορεί να

ληφθεί από το στόμα σε τέσσερις ίσες δόσεις ημερησίως για 48

εβδομάδες.

Για φλεγμονώδη νόσο του εντέρου(ελκώδη κολίτιδα): 100 ml τζελ

αλόης μπορούν να ληφθούν από το στόμα δύο φορές ημερησίως

για τέσσερις εβδομάδες.

155

Για ομαλό λειχήνα στόματος ή δέρματος: τζελ αλόης που περιέχει

70% πήκτωμα αλόης (κολλώδη ουσία) μπορεί να εφαρμοστεί στο

δέρμα δύο φορές ημερησίως για οκτώ εβδομάδες. Επιπλέον, 0,4 ml

στοματικού διαλύματος αλόης 70% θα πρέπει να κρατηθεί στο

στόμα για ένα λεπτό χρησιμοποιώντας το έως και τρεις φορές την

ημέρα για 12 εβδομάδες.

Για ηπατική νόσο: 50 mg αποστάγματος υψηλού μοριακού βάρους

της αλόης μπορεί να ληφθεί από το στόμα τρεις φορές την ημέρα

για 12 εβδομάδες.

Για την ψωρίαση: κρέμα ή τζελ που περιέχει αλόη μπορεί να

εφαρμοστεί στο δέρμα τρεις φορές την ημέρα για πέντε

συνεχόμενες ημέρες την εβδομάδα, για έως και τέσσερις

εβδομάδες.

Για σμηγματορροϊκή δερματίτιδα (σμηγματόρροια, πιτυρίδα): ένα

μείγμα 30% αλόη μπορεί να εφαρμοστεί στο δέρμα δύο φορές

ημερησίως για 4-6 εβδομάδες.

Για εγκαύματα στο δέρμα: τζελ αλόης 97% ή κρέμα αλόης μπορεί

να εφαρμοστεί στην προβληματική περιοχή του δέρματος δύο

φορές ημερησίως μέχρις ότου επουλωθεί το έγκαυμα.

Η χρήση τζελ αλόης στα παιδιά (στο δέρμα) εμφανίζεται να είναι

καλά ανεκτή. Όμως, η χρήση αλόης από το στόμα δεν έχει

μελετηθεί σε παιδιά και για αυτό θα πρέπει να αποφεύγεται.

156

Συνταγές

Καλλυντικά με αλόη

Μάσκα προσώπου για όλους τους τύπους επιδερμίδας

Θα χρειαστείτε:

• 1 κουταλιά κρέμα γάλακτος

• 1 κουταλάκι χτυπημένο κρόκο αυγού

• 1 κουταλάκι χυμό αλόης βέρα

Βάζετε όλα τα συστατικά σε ένα μπολ

και τα ανακατεύετε μέχρι να γίνουν μια

ομογενοποιημένη κρέμα. Βάζετε μία

λεπτή στρώση από τη μάσκα στο

πρόσωπο και το λαιμό, την αφήνετε να

στεγνώσει και μετά εφαρμόζετε μία-δύο

στρώσεις ακόμα. Αφήνετε για 20 λεπτά, αφαιρείτε με χλιαρό νερό και

μετά ξεπλένετε με άφθονο κρύο νερό.

Προστατευτική μάσκα για ξηρά και

ταλαιπωρημένα μαλλιά

Θα χρειαστείτε:

• 1 κουταλάκι χυμό αλόης βέρα

• 1 κουταλιά μέλι

• 1 κουταλάκι καστορέλαιο

Αναμειγνύετε όλα τα υλικά μαζί και κάνετε

μασάζ στο κεφάλι τρίβοντας ελαφρά το τριχωτό.

Αφήνετε για 30-40 λεπτά πριν λουστείτε. Μετά

το λούσιμο, ξεβγάζετε με χαμομήλι και κατόπιν με νερό. Εφαρμόζοντας

την 1 με 2 φορές την εβδομάδα, τα μαλλιά σας θα αποκτήσουν ξανά την

ελαστικότητά τους.

157

Σπρέι για τα ηλιακά εγκαύματα

Θα χρειαστείτε:

• 20 σταγόνες αιθέριο έλαιο λεβάντας

• 20 σταγόνες αιθέριο έλαιο tea tree

• 20 σταγόνες αιθέριο έλαιο χαμομηλιού

• 115 γρ. χυμό αλόης βέρα

Αναμειγνύετε όλα τα συστατικά, βάζετε το

μείγμα σε ένα μπουκάλι με ψεκαστήρα και

ανακινείτε καλά. Ψεκάζετε στα σημεία που

έχετε καεί, όσες φορές θέλετε.

Οδοντόκρεμα με αλόη

Υλικά

3 κ.σ τζελ αλόης

5 κ.σ μαγειρική σόδα

5 κ.σ φυτική γλυκερίνη

φρεσκοκομμένη μέντα

Παρασκευή Απλά ανακατέψτε τα υλικά μέχρι να

ομογενοποιηθεί το μείγμα και αποθηκεύστε το σε ένα βαζάκι.

Πως να εξάγετε το παρέγχυμα (τζελ) από τη Φρέσκια Αλόη

Κόψτε ή αγοράστε ένα φύλλο Αλόης. Επιλέξτε ένα μεγάλο υγιές

φύλλο από τα παλαιότερα. Όσο πιο παλιό το φύλλο τόσα πιο

πολλά θρεπτικά συστατικά περιέχει. Αυτό προϋποθέτει η Αλόη

σας να είναι ανεπτυγμένη. Εάν η αλόη σας είναι ακόμα μικρή, τότε

δεν θα μπορέσετε να κόψετε κάποιο φύλλο. Πολλά φαρμακεία

όμως διαθέτουν φρέσκα φύλλα αλόης, οπότε ίσως μπορέσετε να

βρείτε εκεί.

Κόψτε την άκρη του φυτού. Είναι σημαντικό να κόψετε το μέρος

που ενώνεται το φύλλο με το υπόλοιπο φυτό διότι πρέπει να

αφήσετε το κίτρινο τοξικό υγρό να στραγγίσει. Συνήθως σε 15

λεπτά, όλο το υγρό θα έχει φύγει. Για να είστε απολύτως σίγουροι

μπορείτε να αφήσετε το φύλλο μέχρι και 20 λεπτά.

158

Πλύντε καλά. Πλύντε καλά το φυτό ώστε να φύγουν και τυχόν

υπολείμματα από το υγρό αλλά προπαντός σκόνες, βακτήρια και

μικροοργανισμοί. Μην ξεχνάτε ότι το φύλλο ακουμπάει στο χώμα.

Ξεφλουδίστε το φλοιό της αλόης. Ο καλύτερος τρόπος για να μην

χάσετε καθόλου τζελ είναι να χρησιμοποιήσετε το εξάρτημα που

ξεφλουδίζετε τα αγγουράκια ή τα καρότα. Εναλλακτικά, μπορείτε

να κόψετε τις δύο

σκληρές άκρες και

διατρέχοντας ένα

μαχαίρι κατά μήκος του

φύλλου να το ανοίξετε

στα δύο. .

Χαράξτε.

Χαράξτε βαθιά το τζελ

κατά μήκος και πλάτος

σε μικρούς κύβους

Ανακατέψτε.

Τοποθετήστε τους

κύβους σε ένα μπλέντερ

και χτυπήστε δυνατά

μέχρι να γίνει ένα

αφρώδες υγρό.

Αποθηκεύστε. Μπορείτε

να αποθηκεύσετε το

υγρό σε μπουκάλια και να το τοποθετήσετε στο ψυγείο όπου

διατηρείται μέχρι και για 2 εβδομάδες. Εναλλακτικά το

τοποθετείτε σε παγοκύστες στην κατάψυξη όπου διατηρείται για

πολλούς μήνες και είναι άμεσα διαθέσιμο. Εάν θέλετε μπορείτε να

προσθέσετε λίγη βιταμίνη Ε σε λάδι ή κάψουλα βιταμίνης C για να

διατηρηθεί ακόμα περισσότερο στη συντήρηση. Πολλές φορές

όμως το μείγμα μπορεί να γίνει ασταθές και να σας χαλάσει.

Οπότε, εάν έχετε μεγάλη ποσότητα, μπορείτε να το τοποθετήσετε

στην κατάψυξη. Επίσης, μπορείτε να το μετατρέψετε και σε σιρόπι

για smoothies, χυμούς, γλυκά κ.λπ.

159

Εχινάκεια

160

Γενικές Πληροφορίες

Επιστημονική ονομασία: Echinacea purpurea 'Maxima'

Οικογένεια: Asteraceae

Η Εχινάκεια (Echinacea ) ένα πολυετές ανθοφόρο φυτό που φυτρώνει

στην Βόρεια Αμερική και καλλιεργείται σε όλη την Ευρώπη. Έχει

ψηλούς μίσχους, φέρει ροζ και μοβ άνθη, και ευδοκιμεί σε υγρότοπους

και δάση.

Το όνομα της προέρχεται από την Ελληνική λέξη εχινός (σκαντζόχοιρος),

εξαιτίας του αγκαθωτού, πορφυρού ή καφέ κώνου, που βρίσκεται στο

κέντρο του φυτού.

Η Εchinacea υπάγεται στην οικογένεια των Σύνθετων και στην υπερτάξη

των Αστεριδίων.

Τα είδη του βοτάνου που χρησιμοποιούνται για ιατρικούς σκοπούς

(φυτοθεραπεία) είναι τρία.

Πορφυρή Εχινάκεια (επιστημονική ονομασία: Echinacea purpurea)

Εχινάκεια η

στενόφυλλη (επιστημονική

ονομασία:

Echinacea

angustifolia)

Λευκή

Εχινάκεια

(επιστημονική

ονομασία:

Echinacea pallida)

161

Ιστορικά Στοιχεία

Οι Ινδιάνοι χρησιμοποιούσαν εχινάκεια πολλούς αιώνες πριν το

ανακαλύψουν οι Eυρωπαίοι, για να θεραπεύουν πολλά

προβλήματα, από μολύνσεις μέχρι δαγκώματα φιδιών.

Aπό το 19ο αιώνα η χρήση του διαδίδεται στην Ευρώπη και

αρχίζει η καταγραφή της δράσης του.

Το 1938, Γερμανοί επιστήμονες , ασχολήθηκαν σοβαρά, με την

εχινάκεια και σήμερα πλέον χρησιμοποιείται ευρύτατα για την

ενίσχυση της άμυνας και την αντιμετώπιση των λοιμώξεων του

αναπνευστικού και ουροποιητικού συστήματος.

Το 1994, Γερμανοί κατέληξαν στο γεγονός ότι: όντως είχαμε

θεαματική βελτίωση με χρήση εχινάκειας στη δόση των 900

mg/μέρα. Aν και μετά την είσοδο των αντιβιοτικών στην αγορά η

χρήση του περιορίστηκε αρκετά, τα τελευταία χρόνια, με την τάση

που επικρατεί για την εφαρμογή ήπιων εναλλακτικών μεθόδων

άρχισε και πάλι να διαδίδεται ευρύτερα.

Mάλιστα, δεκάδες είναι οι έρευνες που διεξάγονται από

πανεπιστήμια και ιατρικούς οργανισμούς στις HΠA, στη Mεγάλη

Bρετανία και κυρίως στη Γερμανία, στις οποίες μελετώνται οι

τρόποι που επιδρά η εχινάκεια στον οργανισμό μας.

162

Διατροφικά Στοιχεία

Ανά ποσότητα 100 g:

Ενέργεια 387

Υδατάνθρακες 97

Λίπη 0

Πρωτεΐνες 0

Βιταμίνη C 61,5

Mερικές από τις χημικές ουσίες που περιέχει και στις οποίες οφείλονται

οι ιδιαίτερες ιδιότητές της είναι οι πολυσακχαρίτες, τα φλαβονοειδή, τα

αιθέρια έλαια, τα αλκαμίδια και το καφεϊκό οξύ. Tο ενδιαφέρον είναι ότι

η συγκέντρωσή τους διαφέρει ανάλογα με το μέρος του φυτού που

χρησιμοποιείται.

Διαφορές, ωστόσο, υπάρχουν και ανάμεσα στα 3 είδη, γι’ αυτό και οι

ιδιότητες που παρουσιάζουν τα διάφορα σκευάσματα δεν είναι ίδιες.

Η εχινάκεια δεν δουλεύει όπως τα συνθετικά φάρμακα. Τα συνθετικά

αντιβιοτικά, μπορούν να σκοτώσουν τα βακτηρίδια που προκαλούν π.χ.

πνευμονία. Αν πάρουμε εχινάκεια, σε μερικές εβδομάδες, διεγείρεται το

ανοσοποιητικό μας σύστημα και ενδυναμώνεται ο οργανισμός μας

ενάντια σε κάθε είδους λοιμωξιογόνους παράγοντες, ιούς και

βακτηρίδια.

163

Οφέλη

Η Εχινάκεια χρησιμοποιείται για την παρασκευή ροφημάτων και κυρίως

φαρμάκων καθώς έχει πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες . Τα σκευάσματα

της Εχινάκειας θεωρούνται ασφαλή και αποτελεσματικά φυσικά

φάρμακα. Χρησιμοποιούνται για την πρόληψη και αντιμετώπιση του

κρυολογήματος, της γρίπης, καθώς και λοιμώξεις του αναπνευστικού

συστήματος. Επίσης έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες, προστατεύοντας το

ανοσοποιητικό σύστημα.

Τέλος μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξωτερικά ως αλοιφή για την επούλωση

τραυμάτων και φλεγμονών.

Άλλες φαρμακευτικές ιδιότητές της είναι ότι βοηθάει στην αντιμετώπιση

των παρακάτω :

Λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος.

Ημικρανίες.

Σύνδρομο

χρόνιας

κόπωσης.

Έκζεμα.

Αλλεργική

ρινίτιδα.

Αλλεργίες.

Τσιμπήματα

μελισσών.

Σύνδρομο

Ελλειμματικής

προσοχής-υπερκινητικότητας (ADHD).

Γρίπη (γρίπη).

Φλεγμονώδεις καταστάσεις.

Άλλα προβλήματα υγείας.

164

Παρενέργειες

Η Εχινάκεια θεωρείται ως ένα από τα ασφαλέστερα φαρμακευτικά φυτά με λίγες

αναφερόμενες παρενέργειες.

Μερικά άτομα μπορεί να βιώνουν άμεση αλλεργική αντίδραση µε προηγούμενο

ιστορικό δερµατικής αλλεργίας σε φυτά. Να σημειωθεί ότι οι αλλεργικές αντιδράσεις

δεν είναι ασυνήθιστες με είδη φυτών της οικογένειας Asteraceae, στην οποία

περιλαμβάνεται το αγριόχορτο το οποίο είναι γνωστό ότι προκαλεί αλλεργίες. Η

λήψη από παιδιά ηλικίας κάτω των 12 ετών ενέχει αυξημένο ποσοστό κινδύνου

αλλεργιών όπως η εμφάνιση εξανθημάτων, κνίδωσης ή ακόμη και θανατηφόρου

αλλεργικού σοκ.

Ίχνη από εχινακίνη έχει διαπιστωθεί ότι προκαλούν υπέρμετρη σιαλόρροια και

έντονο κάψιμο όταν έρχονται σε επαφή με τα χείλη ή τη γλώσσα.

Έχει αναφερθεί ότι κάποια αλκαλοειδή που εντοπίστηκαν στην εχινάκεια είναι τοξικά

για το συκώτι (μπορεί να προκαλέσουν βλάβες στα ηπατικά κύτταρα), τόσο σε ζώα

όσο και σε ανθρώπους έπειτα

από μακροπρόθεσμη λήψη σε

εξαιρετικά υψηλές

δοσολογίες.

Η ασφάλεια της εχινάκειας

δεν έχει τεκμηριωθεί κατά

την εγκυμοσύνη και το

θηλασμό. Λαµβάνοντας

υπόψη την έλλειψη

στοιχείων, υπερβάλλουσα

χρήση του βοτάνου κατά τη

διάρκεια της εγκυµοσύνης θα

πρέπει να αποφεύγεται.

Μπορεί να υπάρχουν αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα. Η εχινάκεια δύναται να

εµπλακεί µε τη θεραπεία ανοσοκαταστολής.

165

Καλλιέργεια

Ο πολλαπλασιασμός του φυτού μπορεί να γίνει είτε με σπόρο, είτε με

μοσχεύματα ριζών ή βλαστού. Καλό είναι τα βλαστικά μοσχεύματα να

εμβαπτίζονται σε ορμονικά

σκευάσματα, ώστε να

ριζοβολήσουν. Οι σπόροι

βλαστάνουν όταν περάσει η

περίοδος του λήθαργου, κάτι που

επιτυγχάνεται με στρωματοποίηση

ή έκθεσή τους σε ημερήσιες

διακυμάνσεις θερμοκρασίας.

Η καλλιέργεια της εχινάκειας είναι εύκολη. Προτιμά ηλιόλουστες θέσεις

και εδάφη μέσης σύστασης, καλά στραγγιζόμενα. Τα άνθη της αποτελούν

ελκυστικά σημεία για μέλισσες και άλλα έντομα, ενώ η περίοδος

ανθοφορίας εντοπίζεται από

Ιούλιο μέχρι Σεπτέμβριο.

Η συγκομιδή των φυτών

αναφέρεται στη συλλογή

φύλλων ή ριζών τα οποία

αξιοποιούνται αμφότερα

στη φαρμακευτική. Πρέπει

να τονιστεί ότι σε

καλλιέργειες που

προορίζονται για συγκομιδή ριζών δεν πρέπει να συλλέγονται και τα

φύλλα. Το μάζεμα των ριζών πραγματοποιείται από Αύγουστο μέχρι

Σεπτέμβριο, ενώ η φυτεία πρέπει να έχει ηλικία άνω των τριών ετών.

166

Μαστίχα Χίου

167

Γενικές Πληροφορίες

Μαστίχα ονομάζεται η αρωματική φυσική ρητίνη, που εξάγεται από το

μαστιχόδεντρο (Pistacia lentiscus var. Chia), το οποίο καλλιεργείται

εκτενώς στη Νότια Χίο. Αποτελεί ένα μοναδικό προϊόν το οποίο

παράγεται μόνο σε μια μικρή γεωγραφική περιοχή. Η μαστίχα Χίου

χρησιμοποιείται σε

τρόφιμα, φάρμακα και τη

βιομηχανία. Έχει

αναγνωριστεί από το 1997

ως προϊόν

Προστατευόμενης

Ονομασίας Προέλευσης

(Π.Ο.Π.) σύμφωνα με τους

κανονισμούς της

Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Εκκρίνεται εν είδη δακρύων από τον κορμό και τα μεγάλα κλαδιά, μέσω

προκλήσεως επιφανειακών τομών από αιχμηρά όργανα. Η φρέσκια

ρητίνη, μετά ολιγοήμερη παραμονή της κάτω από τον θάμνο,

στερεοποιείται υπό την επίδραση των καλοκαιρινών καιρικών συνθηκών

(έντονη ηλιοφάνεια και ξηρασία) που επικρατούν στη περιοχή.

Ακολούθως, το στερεοποιημένο προϊόν συλλέγεται και καθαρίζεται από

τους μαστιχοπαραγωγούς.

Το μαστιχόδεντρο (Μαστιχοφόρος Σχίνος) Το μαστιχόδεντρο είναι

αειθαλής θάμνος με πολύ

μεγάλη εξάπλωση

στον Μεσογειακό χώρο, αν

και συνήθως ο όρος αφορά

την ποικιλία που φύεται στη

Χίο. Η επιστημονική του

ονομασία είναι Πιστακιά η

λεντίσκος. Ανήκει στην

οικογένεια των

Ανακαρδιοειδών

(Anacardaceae) και είναι

168

συγγενικό είδος με τη φιστικιά. Αναπτύσσονται σε χαμηλότερα

υψόμετρα και σε παραθαλάσσιες περιοχές. Συχνά ο σχίνος αποκτά και

δενδρώδη μορφή και μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 5 μέτρα. Οι καρποί

του είναι μικροί, σφαιρικοί με έντονο κόκκινο χρώμα. Η περίοδος

ανθοφορίας του σχίνου είναι από Μάρτιο έως και Ιούνιο.

Λίγα Λόγια για την

καλλιέργεια του

Μαστιχόδεντρου Ενώ μαστιχόδεντρα υπάρχουν σε όλη

τη Μεσόγειο, το παράδοξο ότι μόνο

στη νότια Χίο καλλιεργούνται

συστηματικά και παράγουν μαστίχα.

Αυτό πιθανόν να οφείλεται σε τρεις

παράγοντες:

το ιδιαίτερο μικροκλίμα της

περιοχής,

ο ευγονισμός και

η καλή διαχείριση ήδη από τους

αρχαίους Χιώτες, που

συστηματοποίησαν την καλλιέργεια των μαστιχόδεντρων,

τυποποίησαν το προϊόν και το επέβαλαν στην αγορά.

Σήμερα καλλιεργείται σε περισσότερους από 24 οικισμούς της Ν. Χίου,

οι οποίοι ονομάζονται Μαστιχοχώρα ή Μαστιχοχώρια.

Οι εμπορικές κατηγορίες της μαστίχας

Η πίττα, η χοντρή και ψιλή μαστίχα. Τα υποπροϊόντα της μαστίχας είναι

η σκόνη και το καζανομάστιχο. Το καζανομάστιχο χρησιμοποιείται στον

αρωματισμό ποτών, κυρίως του ούζου.

169

Ιστορικά Στοιχεία

Αρχαιότητα Η πατρίδα της μαστίχας είναι το νησί της Χίου. Η ύπαρξη

απολιθωμένων φύλλων μαστιχόδεντρου που βρέθηκαν στη Χίο,

ηλικίας 6 εκατομμυρίων ετών

το μαρτυρά. Οι πρώτες

αναφορές για τη μαστίχα

γίνονται από τον Ηρόδοτο

(5ος αιώνας π.Χ.), ο οποίος

αναφέρει ότι οι Έλληνες

συνήθιζαν να μασούν το

αποξηραμένο ρητινώδες υγρό

που έρεε από το φλοιό του

μαστιχόδεντρου. Η μαστίχα

Χίου ήταν η πρώτη φυσική τσίχλα του αρχαίου κόσμου. Στην

αρχαία Ελλάδα επίσης, ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Διοσκουρίδης

και ο Θεόφραστος επισημαίνουν συχνά τις ευεργετικές της

ιδιότητες. Οι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν για την ταρίχευση των

νεκρών. Οι Ρωμαίοι και οι Τούρκοι έφτιαχναν οδοντογλυφίδες από

ξύλο σκίνου για να καθαρίζουν και να λευκαίνουν τα δόντια τους

αλλά και να αρωματίζεται η αναπνοή τους.

Ρωμαϊκά και Βυζαντινά Χρόνια Στα Ρωμαϊκά χρόνια, Λατίνοι γιατροί

γράφουν για τις χρήσεις, τις

φαρμακευτικές και θεραπευτικές

ιδιότητες της μαστίχας σε συνδυασμό

με άλλα βότανα. Κάποιοι Ρωμαίοι

αυτοκράτορες την ανέμειξαν με κρασί,

δημιουργώντας ένα ποτό αντίστοιχο

του σημερινού ούζου με μαστίχα

(μαστίχιον οίνον). Στην Ιταλία

αναφέρεται ότι υπήρξε μικρή

παραγωγή μαστίχας, η οποία όμως

ήταν κατώτερη τόσο ποσοτικά, όσο

και ποιοτικά σε σχέση με αυτήν της

170

Χίου. Στα βυζαντινά χρόνια το εμπόριο της μαστίχας ήταν

μονοπώλιο του βυζαντινού αυτοκράτορα. Η καλλιέργειά της

απέφερε σημαντικά κέρδη στη βυζαντινή αυτοκρατορία. Γι’ αυτό

και το νησί της Χίου γνώριζε μεγάλη οικονομική ευμάρεια εκείνα

τα χρόνια. Η μαστίχα ήταν πασίγνωστη σε όλα τα μεγάλα

εμπορικά κέντρα της εποχής σε Ευρώπη και Ανατολή.

Κατά την παράδοση της Χίου, οι σκίνοι άρχισαν να δακρύζουν

όταν μαρτύρησε ο Άγιος

Ισίδωρος από τους

Ρωμαίους, περί

το 250 μ.Χ. Οι Ρωμαίοι

κυνήγησαν τον Άγιο

Ισίδωρο επειδή ήταν

Χριστιανός. Ο Άγιος για

να ξεφύγει, τράπηκε σε

φυγή κοντά στα Μεστά.

Εκείνη τη στιγμή

εμφανίστηκε ένας

άσπρος ίππος με τον

οποίο έφτασε ως τα

Νότια χωριά της Χίου

επειδή δεν άντεχε άλλο αφού είχε τραυματιστεί σοβαρά. Τότε

έκατσε κάτω από ένα σκίνο. Ο σκίνος τον λυπήθηκε για τα

βασανιστήρια του και δάκρυσε. Τα δάκρυα του ευωδίασαν και

τότε δημιουργήθηκε το δάκρυ του Αγίου Ισιδώρου που μέχρι

σήμερα το ονομάζουμε μαστίχα.

Γενουατική Περίοδος

Την περίοδο που η Χίος ήταν υπό την κατοχή των Γενοβέζων

(1346-1566), η παραγωγή της μαστίχας οργανώθηκε ακόμη

περισσότερο. Ιδρύθηκε η Μαόνα (είδος Μετοχικής -Ναυλωτικής -

Μονοπωλιακής Επιχείρησης), μια επιχείρηση η οποία ανέλαβε

αποκλειστικά το εμπόριο και τη διαχείριση της μαστίχας. Σε

συνθήκη που υπογράφτηκε στις 26 Φεβρουαρίου του 1347

ανάμεσα στο δήμο της Γένοβας και τη Μαόνα διορίστηκαν ειδικοί

αξιωματούχοι (υπεύθυνοι για τη συγκομιδή του προϊόντος),

εξεταστές (με αρμοδιότητα να ερευνούν τα πλοία για

λαθρεμπορία), λογαριαστές (επόπτες της μαστίχας). Ο αρμοστής

μπορούσε να διορίζει υπαλλήλους. Οι υπάλληλοι ήταν υπεύθυνοι

για την καταγραφή της παραγωγής.

171

Τουρκοκρατία Το νησί της Χίου κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας χάρη στη

μαστίχα απέκτησε ιδιαίτερα προνόμια. Η παραγωγή της μαστίχας

γινόταν κανονικά αλλά η εκμετάλλευσή της είχε περάσει καθαρά

στα χέρια των Τούρκων.

Ο φοροεισπράκτορας της

μαστίχας «Σακίζ-Εμινί»

ερχόταν μια φορά το

χρόνο (συνήθως

Φθινόπωρο) και

εισέπραττε το φόρο της

μαστίχας.

Η μαστίχα πρώτης

ποιότητας προοριζόταν για το χαρέμι του Σουλτάνου στην

Κωνσταντινούπολη. Η μαστίχα δεύτερης ποιότητας πήγαινε στα

χαρέμια των Μαμελούκων (Δυναστεία της Αιγύπτου) στο Κάιρο.

Την περίοδο της συγκομιδής οι είσοδοι των χωριών έκλειναν τα

βράδια για την προστασία της παραγωγής. Η κλοπή της μαστίχας

τιμωρούνταν με ιδιαίτερα αυστηρές ποινές. Το 1822 τα

Μαστιχοχώρια γλίτωσαν από το μένος των Τούρκων λόγω της

μαστίχας. Δε συνέβη το ίδιο όμως και μετά την πυρπόληση της

Ναυαρχίδας από τον Κανάρη και το θάνατο του Καρά Αλή. Η

πτώση της παραγωγής ήταν κατακόρυφη μέχρι το 1853 που

ξαναδόθηκαν προνόμια στο νησί.

Νεότερα Χρόνια Η παραγωγή της μαστίχας συνέχισε να αυξάνεται μέχρι και το

1910. Τότε,

λόγω του

Βαλκανικού

και του Α’

Παγκοσμίου

πολέμου,

ξεκίνησε

η πτώση της

παραγωγής. Γύρω στα 1920 υπάρχει μια μικρή άνοδος της

παραγωγής χωρίς όμως ιδιαίτερη ζήτηση. Μετά από πολλές

172

δυσκολίες, το 1938 συστήθηκε η Ένωση των 20 Συνεταιρισμών με

την επωνυμία «Ένωσις Μαστιχοπαραγωγών Χίου» ως

αναγκαστικός συνεταιρισμός με σκοπό της προστασία της

Χιώτικης Μαστίχας μέσω της συστηματοποίησης της παραγωγής,

συλλογής, συσκευασίας και διανομής του προϊόντος. Μετά το Β’

παγκόσμιο πόλεμο η μαστίχα παραμερίζεται και αντικαθίσταται

από μη φυσικά προϊόντα.

Σήμερα Το 1985 δημιουργείται το σύγχρονο εργοστάσιο παραγωγής της

τσίχλας ΕΛΜΑ. Έτος σταθμός στην ιστορία της μαστίχας υπήρξε

το 1997 οπότε και αναγνωρίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση η

μαστίχα Χίου, το μαστιχέλαιο Χίου και η τσίχλα Χίου ΕΛΜΑ ως

προϊόντα προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης (Π.Ο.Π)

σύμφωνα με τον κανονισμό 2081/92 της ΕΟΚ.

Κατά το έτος 2008 η μαστίχα εντάχθηκε στα οικονομικώς

ενισχυόμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση προϊόντα, εξέλιξη

ιδιαίτερα σημαντική για τους μαστιχοπαραγωγούς. Την ίδια χρονιά

ξεκίνησε η κατασκευή σύγχρονου εργοστασίου επεξεργασίας

μαστίχας το οποίο λειτουργεί από το 2010.

173

Ποιοτική Σύσταση

Η χημική σύσταση της ρητίνης και του μαστιχέλαιου έχει αναλυθεί και

κάποια συστατικά έχουν απομονωθεί και πιστοποιηθεί. Παρόλα αυτά, η

ακριβής σύσταση της μαστίχας Χίου δεν είναι ακόμη γνωστή. Μια γενική

εκτίμηση δείχνει ότι η μαστίχα και το μαστιχέλαιο περιέχουν

τουλάχιστον 70 ουσίες οι οποίες επιδεικνύουν πολυάριθμες

φαρμακευτικές ιδιότητες.

Έτσι, αναλυτικότερα, η μαστίχα περιέχει φυσικό πολυμερές, α-

μαστιχορητίνη, β-μαστιχορητίνη, πτητικά και αρωματικά συστατικά

που συνθέτουν το αιθέριο έλαιο, τανίνες, μαστιχίνη και μαστιχικό

οξύ, φυτοστερόλες, περιλλυλ-αλκοόλη, μοναδικά τερπενικά οξέα

(ουρσολικό οξύ και το

ισομερές του ολεανολικό

οξύ), α-πινένιο, β-

μυρκένιο, β-

καρυοφυλλένιο, λιμονένιο

(λεμονένιο),

πολυφαινόλες και ένας

μεγάλος αριθμός από

άλλα δραστικά

συστατικά, μερικά από

τα οποία απαντώνται στη

φύση για πρώτη φορά.

Οι ενώσεις σε μεγαλύτερη συγκέντρωση στο αιθέριο έλαιο της

μαστίχας Χίου περιλαμβάνουν: α-πινένιο, β-πινένιο, β-μυρκένιο,

λεμονένιο, β-καρυοφυλλένιο, και αραβινο-γαλακτάνες (AGPs

πρωτεΐνες).

Στα πλαίσια της συνολικότερης μελέτης της χημικής σύστασης και της

φαρμακευτικής δράσης της μαστίχας, διερευνήθηκε το χημικό προφίλ της

(εκχύλιση-κλασμάτωση-απομόνωση συστατικών), εξετάσθηκαν πιθανές

βιολογικές δράσεις της με έμφαση την αντιμικροβιακή δράση της έναντι

του Helicobacter pylori (H. pylori), έγιναν δε και επιπρόσθετες

συγκριτικές αναλύσεις μεταξύ του κολοφωνίου και της μαστίχας,

διαφορετικών δειγμάτων μαστιχελαίου, και δειγμάτων μαστιχόνερου

συλλεχθέντων από διαφορετικά σημεία ή χρόνους της διαδικασίας

απόσταξης.

174

Μετά την εκχύλιση και την απομάκρυνση του πολυμερούς πολυ-β-

μυρκενίου, που παρεμποδίζει τη διαλυτότητα και το χειρισμό της

ρητίνης, το ολικό εκχύλισμα της μαστίχας διαχωρίσθηκε σε όξινο και

ουδέτερο κλάσμα, από τα οποία απομονώθηκαν 6 τριτερπενικά οξέα και

10 ουδέτερα τριτερπένια, εκ των οποίων και ένα νέο φυσικό προϊόν

(ισομαστιχαδιενονάλη).

175

Οφέλη

Τα οφέλη της:

1. η μαστίχα είναι ένα εξαιρετικό γιατρικό για τα

προβλήματα του στομάχου (γαστρικές

διαταραχές, προβλήματα δυσπεψίας,

γαστραλγίες, καθώς και πεπτικά έλκη, π.χ.

δωδεκαδακτυλικό έλκος, κολίτιδες, γαστρίτιδες,

οισοφαγίτιδες).

2. παρουσιάζει δραστηριότητα κατά του

ελικοβακτηριδίου του πυλωρού εξαιτίας των

πρωτεϊνών αραβινόζη και γαλακτάνη (AGPs) που

περιέχει.

3. μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αποχρεμπτικό και

αντιβηχικό μαλακώνοντας τον βήχα και τονώντας

τις φωνητικές χορδές.

4. αντιμετωπίζει την διάρροια.

5. βοηθάει σε περιπτώσεις δυσπεψίας, καούρας στο στομάχι και

φουσκώματος.

6. έχει εξαιρετικές αντιβακτηριδιακές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες

που οφείλονται στα μοναδικά τερπένια όπως το απινένιο, το β-

μυρκένιο, το β-καρυοφυλλένιο, το λιμονένιο και η περιλλυλ-

αλκοόλη συναντούν τις πολυφαινόλες της μαστίχας.

7. μπορεί να

καταπολεμήσει πολλά

παθογόνα βακτήρια

όπως για παράδειγμα τα

Porphyromonas

gingivalis, Prevotella

melaninogenica,

Actinomyces viscosus,

Streptococcus gordonii,

Streptococcus mutans,

Capnocytophaga

176

ochracea, Fusobacterium nucleatum, Prevotella intermedia,

Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Bacillus subtilis αλλά και

μύκητες όπως διάφορα στελέχη της Candida albicans.

8. έχει αντι-ική δράση που αποδίδεται κυρίως στο ουρσολικό οξύ και

στο ισομερές του ολεανολικό οξύ. Βέβαια, πρόκειται για μία

εντελώς ιδιόρρυθμη ιδιότητα της μαστίχας που δεν συναντάται σε

κανένα σχεδόν παρασκεύασμα. Από τους ιούς που αναφέρονται

στις έρευνες κατά των οποίων η μαστίχα είναι αποτελεσματική,

είναι ο Herpes Simplex, μια μόλυνση που εκδηλώνεται στο δέρμα,

στα χείλη κυρίως αλλά και στα γεννητικά όργανα.

9. έχει αντιφλεγμονώδη δράση που απόδίδεται στο ελεανολικό οξύ

που περιέχει. Έτσι η μαστίχα δρα επουλωτικά, λύοντας τις

φλεγμονές συγκεκριμένων οργάνων αρχίζοντας από

περιοδοντίτιδες μέχρι και τις αιμορροΐδες.

10. έδειξε βελτίωση της κλινικής εικόνας και μείωση της φλεγμονής

σε ασθενείς με ήπια έως και μέτρια δραστηριότητα της νόσου

Chron (χρόνια φλεγμονώδης πάθηση του πεπτικού σωλήνα που

μπορεί να επηρεάσει οποιοδήποτε τμήμα του, από το στόμα έως το

ορθό) μειώνοντας τα επίπεδα ουσιών που εμπλέκονται στις

φλεγμονώδεις διαδικασίες (όπως η C αντιδρώσα

πρωτεΐνη, CRP και η

ιντερλευκίνη 6, IL-

6).

11. παρουσιάζει

προστατευτική

δράση στην καρδιά

και τα αγγεία,

μειώνει τα επίπεδα

της ολικής

χοληστερόλης, της

LDL (κακής)

χοληστερόλης, της λιποπρωτείνης α, ενώ παράλληλα προστατεύει

καθολικά την LDL χοληστερόλη από οξείδωση (που ευθύνεται για

τη δημιουργία αθηρωματικής πλάκας στα αγγεία) λόγω της

παρουσίας φαινολικών μορίων, τιτερπενικών ενώσεων, καθώς και

φυτοστερολών στη μαστίχα της Χίου. Ακόμα και το σάλιο που

προέρχεται από τη μάσηση της μαστίχας Χίου αποδείχτηκε ότι

177

μπορεί να συμβάλλει εργαστηριακά στην αναστολή της οξείδωσης

της «κακής» χοληστερόλης.

12. βοηθά στην αναπαραγωγή του αίματος.

13. βοηθάει πιθανόν στη μείωση του διαβήτη και των τριγλυκεριδίων.

14. έχει ηπατοπροστατευτική δράση, καθώς μειώνει τα επίπεδα των

ενζύμων που σχετίζονται με την ηπατική λειτουργία.

15. ενδέχεται να διαθέτει αντικαρκινικές ιδιότητες έναντι διαφόρων

μορφών κακοήθων νεοπλασιών, όπως ο καρκίνος του προστάτη,

του παχύ εντέρου, του πνεύμονα, του στόματος και του

παγκρέατος, η λευχαιμία. Τα συστατικά της μαστίχας που ανήκουν

στην τάξη των

τριτερπενοειδών

εικάζεται πως είναι

υπεύθυνα για τις

αντικαρκινικές της

ιδιότητες, οι οποίες

αφορούν κυρίως τον

αναχαίτιση του

ανεξέλεγκτου

κυτταρικού

πολλαπλασιασμού, μέσω εξωγενών και ενδογενών μονοπατιών της

απόπτωσης (του «προγραμματισμένου» δηλαδή κυτταρικού

θανάτου).

16. θεραπεύει παθήσεις της μήτρας.

17. αναφέρονται και διουρητικές ιδιότητες, ενώ σημαντική είναι και η

αναστολή της της σύνθεσης λευκοτριενίων από τη δράση της

μαστίχας.

18. βοηθάει στην επούλωση τραυμάτων και στην ανάπλαση της

επιδερμίδας, καθώς παρουσιάζει άριστες επουλωτικές και

συγκολλητικές ιδιότητες ενώ παράλληλα δεν προκαλεί

ανεπιθύμητες παρενέργειες στο δέρμα (δερματίτιδα, δερματικός

αποχρωματισμός κ.α.)

όπως άλλα κοινά

επουλωτικά.

19. είναι κατά των

εγκαυμάτων, των

κρυοπαγημάτων και

178

διάφορων δερματικών παθήσεων, όπως δοθιήνας (καλόγερος).

20. έχει αντιγηραντικές ιδιότητες καθώς αποκαθιστά τις δομές του

κολλαγόνου και την

ελαστικότητα του δέρματος

με την βοήθεια

βιοδραστικών τριτερπενίων

(ολεανολικού και

ουρσουλικού οξέος) που

περιέχει.

21. βοηθά στην ενίσχυση της

τριχοφυΐας και την

προστασία από ερεθισμούς του τριχωτού της κεφαλής, λόγω του

ολεανολικού και ουρσουλικού οξέος και

22. ενισχύει το αίσθημα του κορεσμού.

Τα οφέλη της σχετικά με την στοματική υγιεινή:

1. Προστατεύει τα ούλα και βοηθά στη διατήρηση της λευκότητας

των δοντιών.

2. Η αντιμικροβιακή της δράση συμβάλλει στην εξουδετέρωση

μικροοργανισμών που προκαλούν σχηματισμό οδοντικής πλάκας

και κακοσμία του στόματος. Έτσι, προσφέρει καθαρή αναπνοή.

3. Η μάσηση της μαστίχας Χίου διεγείρει τη λειτουργία των

σιελογόνων αδένων και αυξάνει την έκκριση σάλιου, γεγονός που

συμβάλλει στον αυτοκαθαρισμό του στόματος. Η μοναδική της

σύνθεση την καθιστά προληπτικό και, πιθανόν, θεραπευτικό μέσο

κατά της τερηδόνας. Ένα πολύ κοινό βακτήριο της στοματικής

κοιλότητας είναι το Streptococcus mutans, το οποίο μπορεί, όταν

αποικίσει την οδοντική επιφάνεια, να αρχίσει την αποικοδόμησή

της με τελικό αποτέλεσμα τη γνωστή τερηδόνα.

4. Ακόμη, η μάσηση μαστίχας συμβάλλει στην ορθότερη ανάπτυξη

179

του οστικού συστήματος των γνάθων, μειώνοντας ή και

διορθώνοντας ορθοδοντικά προβλήματα.

5. Αξίζει επίσης να αναφερθεί πως ο εμπλουτισμός της μαστίχας

Χίου με φθόριο (συγκεκριμένα φθοριούχο νάτριο), στοιχείο με

γνωστή αντιτεριδονική δράση, συμβάλλει τα μέγιστα στην καλή

στοματική υγιεινή.

Ενδιαφέροντα Στοιχεία για την Μαστίχα

Για να αρωματίσετε το ελαιόλαδό σας, ζεστάνετε 40ml παρθένου

ελαιόλαδου με 1/2 κ.γ μαστίχα Χίου μέσα σε ένα μπρίκι, σε

χαμηλή φωτιά. Μετά, μεταγγίστε το μείγμα σε ένα γυάλινο

μπουκάλι και αφήστε να κρυώσει. Στη συνέχεια, προσθέστε

ακόμη100ml ελαιόλαδο. Φυλάξτε το μπουκάλι σε σκοτεινό και

δροσερό μέρος.

Το γνωστό «Βάλσαμο της Ιερουσαλήμ» είναι προϊόν με βάση του

κάποια βότανα και δημιουργήθηκε το 1719 από Φραγκισκανούς

μοναχούς στο μοναστήρι του Saint Savior, στην παλιά πόλη της

Ιερουσαλήμ. Μία από τις φόρμουλες που βρέθηκαν στα αρχεία του

μοναστηριού αναφέρουν ότι η μαστίχα είναι ένα από τα τέσσερα

βασικά συστατικά του «Βάλσαμου της Ιερουσαλήμ», μαζί με το

λιβάνι, το μύρο και την αλόη. Η φόρμουλα αυτή έχει

επιβεβαιωμένες αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές και

αντισηπτικές ιδιότητες.

180

Παρενέργειες

Τόσο ιστορικά όσο και σε σύγχρονες αναφορές δεν έχει ποτέ αναφερθεί

καμία παρενέργεια από την κατανάλωση φυσικής μαστίχας.

Όσον αφορά στην τσίχλα, λόγω των πολυολών (γλυκαντικά φυσικής

προέλευσης) που περιέχει, η υπερκατανάλωση (πάνω από 25 κουφέτα

ημερησίως) μπορεί σε ευαίσθητο πληθυσμό να επιφέρει υπακτική δράση.

Ακόμη καλό είναι να μη γίνεται υπερβολική χρήση, μιας και αν

υπερβάλλουμε στην ποσότητά της, η γεύση της γίνεται πικρή.

Πάρα πολύ σπάνια, μπορεί να προκαλέσει αλλεργίες σε άτομα με πολύ

μεγάλη ευαισθησία στο φυτό. Όσον αναφορά την μαστίχα ως συστατικό

φαρμάκων, περιλαμβάνει κυρίως αλλεργίες που οφείλονται στην γύρη

του φυτού.

181

Μαστιχόδεντρο

Το μαστιχόδεντρο ή σχίνος, επιστημονικά Pistacia lentiscus var. Chia,

που ανήκει στην οικογένεια Anacardiaceae, είναι θάμνος αειθαλής, με

ύψος 2-3m, όπου μερικές

φορές φτάνει και τα 5m.

Αποκτά την πλήρη

ανάπτυξή του μετά από 40-

50 χρόνια. Η παραγωγή

της μαστίχας δεν είναι

δυνατή παρά μόνο έπειτα

από τον 5ο χρόνο μετά τη

φύτευσή του, ενώ το

μέγιστο της απόδοσης

(320-1000 γραμμάρια)

εμφανίζεται από το 12 –

15ο έτος της ηλικίας του. Το δένδρο ζει πάνω από 100 χρόνια αλλά από

το 70ο έτος αρχίζει η παρακμή του. Υπάρχουν αναφορές για

μαστιχόδενδρα 200 ετών. Τα άρρενα άτομα είναι εκείνα που αποδίδουν

περισσότερη και καλύτερη ποιότητα μαστίχας και αυτά

κυρίως καλλιεργούνται. Για τον λόγο αυτό και οι παραγωγοί τα

αποκαλούν καρπόσκινα. Ο σχίνος είναι ανθεκτικό φυτό, ευπαθές μόνο

στην παγωνιά και την κακομεταχείριση. Ευδοκιμεί σε άγονα, πετρώδη

και φτωχά εδάφη. Οι εδαφικές απαιτήσεις του δέντρου σε υγρασία δεν

είναι μεγάλες, το δέντρο είναι επιπολαιόριζο και με το εκτεταμένο

επιφανειακό ριζικό του

σύστημα εκμεταλλεύεται

πλήρως τις μικρής

διάρκειας βροχές καθώς

και την ελάχιστη πρωινή

υγρασία. Σε εδάφη μάλιστα

με μεγάλη υγρασία

δυσχεραίνεται η ανάπτυξη

του, επειδή εμποδίζεται ο

αερισμός των ριζών του.

Αντιθέτως, είναι ευάλωτο στο ψύχος, σε περιπτώσεις παγετών

(φαινόμενο σπάνιο στη νότια Χίο) οπότε τα μαστιχόδενδρα καίγονται

182

αφού η παγωνιά σκάει τις φλέβες του κορμού τους. Επιπλέον, η

κακότεχνη εκμετάλλευσή του μπορεί να στερέψει την πολύτιμη ρητίνη

από τον εξωτερικό φλοιό του. Ο πολλαπλασιασμός του σχίνου γίνεται με

κλαδιά με εμφανείς οφθαλμούς. Οι νέες φυτείες προέρχονται από κλαδιά

παλαιότερων δέντρων (τα μοσχεύματα) και οι παλιές ανανεώνονται με

παραφυάδες ή καταβολάδες. Μεγάλα μοσχεύματα κόβονται και

φυτεύονται στην οριστική τους θέση σε βάθος 40-50 εκατοστά με κάποια

σχετική κλίση από το τέλος του φθινοπώρου έως τις αρχές της άνοιξης.

Τα μοσχεύματα επισημαίνονται από την προηγούμενη χρονιά και

φυτεύονται κατά τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο. Η φύτευση πρέπει

να γίνεται σε γραμμές και να απέχει κάθε μόσχευμα 3-4 μέτρα για να

διευκολύνεται το όργωμα και το σκάψιμο. Αν τα μοσχεύματα «πιάσουν»,

μετά δεν χρειάζονται πλέον ιδιαίτερες

καλλιεργητικές φροντίδες. Είναι φυτό

δίοικο, δηλαδή τα αρσενικά και τα

θηλυκά άνθη είναι σε διάφορα άτομα

(φυτά) με μορφή μικρών και πυκνών

ταξιανθιών. Η εμφάνιση των

ταξιανθιών που είναι μασχαλιαίες ή

επάκριες, γίνεται από τα μέσα Μαρτίου

περίπου και η άνθηση συμπληρώνεται

κατά το τέλος του ίδιου μήνα ή αρχές

Απριλίου. Τα φύλλα του

μαστιχόδενδρου, χρώματος σκούρου

πράσινου, είναι σύνθετα με 3-4 ζεύγη

φυλλαρίων, άλλοτε πτερωτά σε ζεύγη και άλλοτε όχι. Τα φυλλάρια είναι

επιμήκη και σκληρά με λεία την επιφάνεια. Ο βλαστός, δεν είναι ευθύς,

έχει χρώμα ανοιχτό γκρίζο στα νεαρά άτομα και σταχτόμαυρο στα

ηλικιωμένα. Η επιφάνεια του κορμού του έχει ακανόνιστες πλάκες, σαν

ρυτίδες, όπως το πεύκο. Τα αναπαραγωγικά όπως και τα βλαστικά μέρη

του μαστιχόδεντρου διατρέχονται από ρητινοφόρους αγωγούς. Σχίνοι

ή δένδρα αυτής της οικογένειας αποτελούν κύριο στοιχείο της Μακκίας

βλάστησης των παραμεσόγειων χωρών. Οι σχίνοι, γενικά, είναι φυτά

αυτοφυή που ευδοκιμούν σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, από την Ιβηρική

χερσόνησο και τη Γαλλία, τα Κανάρια νησιά μέχρι την Τουρκία και

το Ισραήλ. Στο νησί της Χίου και μόνο στα νότια χωριά της, τα λεγόμενα

Μαστιχοχώρια, ευδοκιμεί και καλλιεργείται μία ιδιαίτερη ποικιλία

183

σχίνου, Πολλές φορές έχουν γίνει προσπάθειες να παραχθεί μαστίχα από

το φυτό αυτό σε άλλα μέρη του πλανήτη, αλλά, χωρίς αποτέλεσμα.

Τα είδη του

Τα φυλλάρια του μαστιχόδενδρου είναι πλατιά. Το χαρακτηριστικό αυτό

όμως γνώρισμα δεν είναι σταθερό. Από παρατηρήσεις στις περιοχές

Πυργί, Αρμόλια, Κόμη, Βέσσα, Άγιος Γεώργιος Συκούσης, φαίνεται ότι

εκτός από το συγκεκριμένο είδος με πλατειά φύλλα, υπάρχουν και άλλα

με πολύ στενότερα. Όταν

χρησιμοποιείται η λέξη

κλώνος γίνεται αναφορά

στις διάφορες μορφές

μαστιχόδεντρων με βάση

παρόμοια γνωρίσματα

όπως το σχήμα των

φύλλων και του βλαστού,

τις μηχανικές ιδιότητες του

φλοιού και την ποιότητα

της μαστίχας. Αυτοί οι κλώνοι δημιουργήθηκαν από παλιά και

διατηρήθηκαν μέχρι τις μέρες μας μετά από μακροχρόνια επιλογή για την

ποσότητα και την ποιότητα της μαστίχας από τους εκάστοτε

μαστιχοπαραγωγούς. Έχουν περιγραφεί πέντε κλώνοι οι οποίοι φέρουν

τοπικά ονόματα.

Οι 5 κλώνοι είναι οι εξής:

Μαυρόσκοινος

Κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος των φυτειών. Τα φύλλα του είναι

μαυροπράσινα, λεπτά και χωρίς μίσχο. Παράγει πρώτης ποιότητας

ρητίνη, άφθονη και διαυγή.

Αρχίζει την παραγωγή από

νεαρή ηλικία αλλά η εκροή

της ρητίνης δεν είναι

ομοιόμορφη σε όλα τα

στάδια. Στα ηλικιωμένα

δένδρα ο κορμός

παρουσιάζει σημάδια

κόπωσης και είναι

184

περισσότερο ευπρόσβλητος από μύκητες, όπως τον μύκητα

Βότομος

Έχει μεγαλύτερη ανάπτυξη από τον Μαυρόσκοινο. Τα φύλλα του

είναι πιο ανοιχτόχρωμα, παχιά και πεπλατυσμένα με

στρογγυλεμένες απολήξεις. Ο φλοιός του είναι περισσότερο

χυμώδης όμως η ρητίνη έχει μειωμένη διαύγεια. Συγκεκριμένα, η

απόδοση του είναι η μεγαλύτερη από όλους τους κλώνους και η

εκροή της ρητίνης διατηρείται σταθερή όλη τη διάρκεια της

συλλογής.

Βιγλιώτης

Παρόμοιος με το βότομο, όμως τα φύλλα του είναι παχιά,

σαρκώδη και με στρογγυλεμένα άκρα. Η απόδοση σε ρητίνη είναι

ικανοποιητική παρόλο που εμπεριέχονται σ’ αυτή μικρές

φυσαλίδες αέρα.

Κρεμεντινός

Το όνομά του το οφείλει στην κρεμεντίνη με την οποία μοιάζει η

ρητίνη του. Είναι παρόμοιος με τον μαυρόσκοινο, με τη διαφορά

ότι η ρητίνη δεν πήζει εύκολα. Μάλιστα, η ρητίνη έχει κίτρινο

χρώμα και η ποσότητα της είναι ικανοποιητική.

Λιβανός

Αυτή η ποικιλία μαστιχόδενδρου συναντάται σπάνια και

σποραδικά σε ορισμένες κοινότητες. Η ρητίνη που παράγεται είναι

κατώτερης ποιότητας και μοιάζει με το λιβάνι από το οποίο πήρε

και το όνομά του.

185

Καλλιέργεια

Φυτείες

Η θέση των φυτειών των μαστιχόδενδρων εξαρτάται από τοπικούς

παράγοντες. Η συνολική έκταση που κατέχουν

είναι περίπου 25.000 στρέμματα. Τα δέντρα

είναι φυτεμένα σε σειρές και απέχουν 2-3

μέτρα το ένα από το άλλο. Οι κόμες των

δέντρων ακουμπούν μεταξύ τους αν και

διατίθεται αρκετή απόσταση μεταξύ των

κορμών, γεγονός απαραίτητο για την σωστή

τους ανάπτυξη. Η απευθείας επίδραση των

ηλιακών ακτινών στον κορμό πιθανότατα να

επηρεάζει την ποσότητα του εκκρινόμενου

προϊόντος. Ο βλαστός του σχίνου

διακλαδίζεται, με την παρέμβαση του

καλλιεργητή, σε 2-4 πλάγιους βλαστούς οι οποίοι με τη σειρά τους

δημιουργούν μια πυκνή κόμη. Η πορεία της κόμης έχει πολύ μεγάλη

σημασία καθώς από αυτήν εξαρτάται η άνετη πρόσβαση στον κορμό.

Πότισμα

Τα νέα φυτά έχουν ανάγκη από νερό. Το καλοκαίρι της πρώτης χρονιάς

επιβάλλονται 4 έως 6 ποτίσματα ανάλογα με τις κλιματολογικές

συνθήκες που επικρατούν και το έδαφος. Το καλοκαίρι, μετά το φύτεμα

της 2ης ή 3ης χρονιάς, το πότισμα εγγυάται καλύτερα αποτελέσματα. Τα

μεγάλα μαστιχόδενδρα δεν έχουν ανάγκη από νερό. Αυτά αντέχουν στην

ξηρασία. Αντίθετα η υγρασία ταλαιπωρεί το δέντρο μέχρι σημείου

αποξηράνσεως, υποβιβάζει την

ποιότητα της μαστίχας και αυξάνει τον

κίνδυνο μολύνσεων.

Προκαταρτικές Εργασίες

Λίπανση

Το μαστιχόδενδρο ευδοκιμεί σε

186

πετρώδη, άγονα και φτωχά εδάφη και έχει ελάχιστες εδαφικές

απαιτήσεις. Παρόλα αυτά η συστηματική λίπανση προάγει σημαντικά

την ανάπτυξη και την απόδοση του. Χημικά σκευάσματα όπως η θειική

αμμωνία και το νιτρικό κάλλιο (6-8-8) δίνουν άριστα αποτελέσματα. Για

τα φτωχά εδάφη η θειική αμμωνία (21-0-0) αποτελεί καλό λίπασμα. Η

λίπανση γίνεται κάθε χρόνο τον Ιανουάριο ή Φεβρουάριο και η ποσότητα

για κάθε δέντρο κυμαίνεται από 0,5 έως 1 κιλό. Μια εναλλακτική μορφή

λίπανσης είναι η «χλωρή λίπανση». Σπέρνονται δηλαδή στη φυτεία

σπόροι από ψυχανθή, κατά προτίμηση κουκιά, το μήνα Οκτώβριο. Όταν

τα ψυχανθή ανθίσουν επακολουθεί όργωμα και διακόπτεται έτσι η

καλλιέργεια τους . Μια καλλιέργεια ψυχανθών (κουκιά) εμπλουτίζει το

χωράφι με άζωτο, στοιχείο ζωτικό για την ανάπτυξη των

μαστιχόδενδρων. Έτσι όταν διακόπτεται η καλλιέργεια τους το άζωτο

δεσμεύεται και παραμένει στο χωράφι για το δέντρο που το έχει απόλυτη

ανάγκη.

Κλάδεμα

Το κλάδεμα του δέντρου ξεκινά από το 3ο έτος της ηλικίας του. Κάθε

χρόνο επιβάλλεται ένα μικρό κλάδεμα, καθάρισμα από τα ξερά κλαδιά

και κάθε 5-6 χρόνια ένα συστηματικό

κλάδεμα για να αποκτήσει το δέντρο το

επιθυμητό σχήμα. Με τον τρόπο αυτό

ευνοείται ο αερισμός και η καλύτερη

εκμετάλλευση της ηλιακής ακτινοβολίας.

Επίσης διευκολύνονται και οι διάφορες

καλλιεργητικές εργασίες όπως σκάψιμο,

λίπανση κ.τ.λ. Μετά από κάθε κλάδεμα, το

κομμένο μέρος του δέντρου πρέπει να

απαλείφεται με στεγνωτική ουσία (κατράμι)

για την αποφυγή εισόδου μικροοργανισμών

από τα ανοιχτά αγγεία της τομής.

Στα μέσα του Γενάρη και κατά τη διάρκεια

όλου του Φλεβάρη κλαδεύονται τα χαμηλά

κλαδιά ώστε ό θάμνος να πάρει συγκεκριμένο σχήμα και να

σχηματιστούν δίοδοι για τη διέλευση του αέρα και του φωτός που θα

επιτρέψουν στη συνέχεια το στέγνωμα της ρητίνης. Το κλάδεμα

187

διευκολύνει και τις εργασίες που θα

ακολουθήσουν δηλαδή «το τραπέζι», το

κέντημα και το μάζεμα.

Τον Μάρτιο και Απρίλιο γίνεται το

σκάψιμο του εδάφους για την ανανέωση

του και την απομάκρυνση τυχόν ζιζανίων.

Η διαδικασία της αρχικής περιποίησης των

μαστιχόδενδρων ολοκληρώνεται την

Άνοιξη.

Καθαρισμός εδάφους

Πριν από το κέντημα και τη συλλογή της μαστίχας, το έδαφος γύρω από

το βλαστό θα πρέπει να ελευθερωθεί από τα άλλα φυτά. Έτσι, από τα

μέσα Ιουνίου μέχρι τις αρχές Ιουλίου

γίνεται το καθάρισμα και ακολουθεί η

ισοπέδωση του εδάφους, ώστε οι

σταγόνες μαστίχας που τυχόν θα

πέσουν στο έδαφος να είναι εύκολο

να συλλεχθούν. Η εργασία του

καθαρίσματος γίνεται σε «κυκλική»

περιοχή (κατασκευή τραπεζιών). Το

έδαφος καθαρίζεται από τα χόρτα, τις

πέτρες, τους βώλους και τα ξύλα με

ένα ειδικό εργαλείο την «άμια» (στα αρχαία «άμη» από το ομηρικό ρήμα

αμάω: θερίζω, κόπτω, συλλέγω), φτυάρια και μυστριά. Ακολουθεί το

σκούπισμα του ξυσμένου εδάφους με κοινή σκούπα ή με αυτοσχέδια,

κατασκευασμένη από κλαδιά αστυφίδας ή από εχινοπόδια.

Χωμάτισμα

Στη συνέχεια το έδαφος καλύπτεται

με ασπρόχωμα καλά κοσκινισμένο,

που στρώνεται και πιέζεται στο

έδαφος για να δημιουργηθεί λεία

επιφάνεια. Οι σταγόνες της μαστίχας

πάνω στο ασπρόχωμα αποκτούν

λαμπρότητα, στερεοποιούνται και

188

μαζεύονται ευκολότερα. Το ασπρόχωμα αποτελούμενο από ανθρακικό

ασβέστιο (CaCO3) είναι αδρανές υλικό και δεν επηρεάζει τις φυσικές και

χημικές ιδιότητες της αλλά ούτε και την καθαρότητα της. Γενικά, όσο πιο

σχολαστικά γίνει το «τραπέζι», τόσο καθαρότερη θα είναι η μαστίχα που

θα μαζευτεί.

Πρώτο κέντημα (Ρήνιασμα)

Το κέντημα, όπως λένε το χάραγμα των

σχίνων, είναι η πιο σημαντική φάση στη

διαδικασία παραγωγής της μαστίχας.

Ξεκινάει τον Ιούλιο και συνεχίζεται

μέχρι τον Αύγουστο.

Με ένα μικρό αιχμηρό και αυλακωτό

στην άκρη σιδερένιο εργαλείο, «το

κεντητήρι», χαράζουν τον κορμό και τα

μεγάλα κλαδιά του δέντρου, αρχίζοντας

από χαμηλά στον κορμό και συνεχίζοντας προς τα κλαδιά. Οι τομές

έχουν μήκος 10-15 χιλιοστά και βάθος 4-5 χιλιοστά. Ο αριθμός των

τομών είναι ανάλογος με το μέγεθος και την ηλικία του δέντρου, αρχίζει

από 10 με 20 και φθάνει στις 100 κεντιές σε όλη την περίοδο του

κεντήματος. Το κέντημα γίνεται δύο

φορές την εβδομάδα και διαρκεί 5 με 6

εβδομάδες. Οι κάθετες τομές

προτιμώνται γιατί επουλώνονται

ευκολότερα. Το κέντημα γίνεται νωρίς το

πρωί. Η μαστίχα, το ρετσίνι του σχίνου,

βγαίνει από το φλοιό, όχι από την «ψίχα»

του δένδρου. Γι’ αυτό οι τομές πρέπει να

γίνονται προσεκτικά, ώστε να μην

πληγώνεται άσκοπα το δέντρο. «Θέλει

σεβασμό το κέντημα», λένε οι

μαστιχοπαραγωγοί, γι’ αυτό και δεν

εμπιστεύονται αυτή τη δουλειά σε

εργάτες. Προτιμούν να «πληγώνουν» οι

ίδιοι τα δέντρα τους. Το πήξιμο της

μαστίχας, διαρκεί από 10-15 ή ακόμα και

189

μέχρι 20 ημέρες, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. O αέρας και η

χαμηλή θερμοκρασία επιταχύνουν τη στερεοποίηση της ρητίνης.

Πρώτη συλλογή

Όταν στερεοποιηθεί η μαστίχα αρχίζει η πρώτη συγκομιδή. Η μαστίχα

αρχίζει να στερεοποιείται σε 15-20 μέρες μετά από το κέντημα. Η πρώτη

συλλογή γίνεται μετά τις 15 Αυγούστου. Η

μαστίχα που συλλέγεται από τον μαζευτή ή

αλλιώς συλλέκτη, με το τιμητήρι ή αλλιώς

καμωτήρι, τοποθετείται αρχικά στο καυκί, ένα

ρηχό πανεράκι. Τη μαζεύουν τις πρώτες

πρωινές ώρες. Πρώτα συλλέγεται η χοντρή

μαστίχα, «η πίτα» όπως ονομάζεται, από το

«τραπέζι» και με το ίδιο εργαλείο συλλέγεται

και η μαστίχα που έχει πήξει στον κορμό του

δέντρου, τα λεγόμενα «δάκρυα», και αυτή που

κρέμεται από τα κλαδιά (φλισκάρια). Από εδώ

μεταφέρεται σε μεγαλύτερο πανέρι, το μαλαθούνι. Η υπόλοιπη μαστίχα

στο έδαφος συλλέγεται με σκούπες ή με τα χέρια. Η μεταφορά της

μαστίχας από το χωράφι γίνεται με ειδικά μικρά κοφίνια τα καλαθούνια ή

χανικοκάλαθα.

Δεύτερο κέντημα (Κεντιά)

Μετά το πρώτο κέντημα (ρήνιασμα)

ακολουθεί και ένας δεύτερος κύκλος

χαράγματος για 5-6 εβδομάδες όπου

ακολουθούνται οι ίδιες εργασίες με

αυτές του πρώτου κεντήματος. Η

διαδικασία αυτή κρατά μέχρι την

τελευταία συλλογή του φθινοπώρου.

Κάθε δέντρο πρέπει να κεντηθεί

περίπου 10 με 12 φορές.

190

Τελικό μάζεμα

Σύμφωνα με το νόμο 4381 η προθεσμία

συλλογής λήγει στις 15 Οκτωβρίου κάθε

έτους. Το μάζεμα της κεντιάς έχει

πανηγυρικό χαρακτήρα και συνοδεύεται

με ομαδική έξοδο του χωριού.

Το δεύτερο μάζεμα γίνεται μετά τις 15

Σεπτεμβρίου οπότε και συλλέγονται όλα

τα δάκρυα από τον κορμό του

μαστιχόδενδρου και από το έδαφος.

Κατά το δεύτερο μάζεμα συλλέγονται

από το «τραπέζι» οι χοντρές σταγόνες μαστίχας και την υπόλοιπη

μαστίχα την σκουπίζουν και την βάζουν σε τσουβάλια. Τελευταίες

μαζεύουν τις σταγόνες που έχουν μείνει στα κλαδιά και τον κορμό του

δένδρου. Τις λένε δακτυλιδόπετρες, δάκρυα και φλισκάρι. Η συγκομιδή

μεταφέρεται στη συνέχεια σε δροσερές αποθήκες ώστε να μην τη

ζεστάνει ο ήλιος και τη λιώσει. Το δεύτερο μάζεμα γίνεται με τέτοιο

τρόπο ώστε να συλλεχθούν ακόμα και τα πιο μικρά κομμάτια μαστίχας.

Χαρακτηριστικό εξάλλου είναι ότι σκουπίζουν το έδαφος.

Πρώτη κατεργασία

Μετά την τελική συλλογή της μαστίχας αρχίζει η διαδικασία του

καθαρίσματος. Ο κάθε παραγωγός συγκεντρώνει την παραγωγή του και

κοσκινίζει τη μαστίχα, το λεγόμενο «ταχτάρισμα» για να την ξεχωρίσει

από τα φύλλα, τα κλαδάκια και τα χώματα. Κατόπιν, αφού διαλύσει μέσα

σε κρύο νερό σαπούνι, την ξεπλένει καλά και την απλώνει για να

στεγνώσει. Όταν στεγνώσει

η μαστίχα γίνεται το

καθάρισμά της που είναι

παραδοσιακά έργο των

γυναικών. Με μυτερά

μαχαίρια καθαρίζουν κάθε

κόκκο από τις ξένες ύλες

που είναι κολλημένες

επάνω. Αυτή είναι μια

191

διαδικασία που ξεκινάει το φθινόπωρο και διαρκεί μέχρι την άνοιξη.

Επειδή είναι κουραστική και μονότονη, γίνεται ομαδικά, με τις λεγόμενες

δανεικές. Κάθε γυναίκα φωνάζει τις φίλες της για να τη βοηθήσουν και

μετά ανταποδίδει. Συνήθως δουλεύουν τρίωρα ή τετράωρα.

Εμπορική κατεργασία

Μόλις ολοκληρωθεί η πρώτη κατεργασία από τον παραγωγό, το προϊόν

καταλήγει στην Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου (Ε.Μ.Χ), όπου

συγκεντρώνεται το σύνολο της παραγωγής του προϊόντος. Εδώ τα ειδικά

συνεργεία το επεξεργάζονται, το συσκευάζουν, και στη συνέχεια το

προϊόν είναι έτοιμο να διατεθεί στο εμπόριο.

Αφού τελειώσει το κοσκίνισμα, γίνεται πλύση της μαστίχας με άφθονο

σαπούνι και νερό. Στο τέλος απλώνεται σε κλειστό και σκιερό χώρο για

να στεγνώσει.

Το τελευταίο στάδιο

επεξεργασίας της μαστίχας

από τον παραγωγό είναι το

«τσίμπημα». Το

«τσίμπημα» είναι η

διαδικασία με την οποία οι

κόκκοι της μαστίχας

καθαρίζονται με μικρά

μαχαιρίδια έτσι ώστε να

αφαιρεθούν τα τυχόν ξένα

σώματα που παρέμειναν εγκλωβισμένα μετά το πλύσιμο. Μετά το

τσίμπημα η μαστίχα περνά από διάφορα κόσκινα και ταξινομείται

ανάλογα με το μέγεθός της.

Ασθένειες

Το μαστιχόδενδρο δεν έχει πολλές ασθένειες συνεπώς δεν εφαρμόζεται

κανένα συστηματικό πρόγραμμα για την καταπολέμησή τους. Η

σπουδαιότερη είναι ένα είδος μύκητα (ίσκα) του γένους Polyporus. Ο

μύκητας αυτός πολλαπλασιάζεται με σπόρους και προκαλεί ζημιές στους

βλαστούς και τις ρίζες. Ένα άλλο είδος μύκητα είναι ο Eutyra Armeniaca

που προκαλεί ολική ξήρανση των μαστιχόδενδρων. Μετά την προσβολή

επιβάλλεται εκρίζωση των δέντρων, κάψιμο των ξύλων και απολύμανση

του λάκκου. Το δέντρο προσβάλλεται επίσης από διάφορα «κοκκοειδή»

192

της ψείρας (Coccidae) αλλά η προσβολή είναι περιορισμένη. Μια ακόμα

προσβολή στο δέντρο γίνεται από την κάμπια της λιπαρίδας Liraris dispar

(Liparidae). Αυτή τρώει τα νεαρά φύλλα, η προσβολή της είναι μικρή και

έχει να παρουσιαστεί πολλά

χρόνια. Η ανάπτυξη της γίνεται

τον Ιούλιο και Αύγουστο αλλά

δεν έχουν αναφερθεί σοβαρά

προβλήματα και επομένως δεν

συνιστάται η χημική

καταπολέμηση της. Κάποια

ακόμα παράσιτα που

προσβάλλουν το δέντρο είναι

ένα είδος αφίδας, η Aploneura

lentisci (Homoptera: Aphideae)

που παρασιτεί αποκλειστικά στο είδος Pistacia lentiscus και πρόσφατα

προσδιορίστηκαν το ημίπτερο Agonoscena cistiputon της οικογένειας

Psyllidae και το παράσιτο κολεόπτερο Sinoxylon sexdentatum της

οικογένειας Bostrichidae. Αυτά παρασιτούν στα φύλλα και απομυζούν

τον κυτταρικό χυμό. Το αποτέλεσμα είναι το κιτρίνισμα και η πτώση των

φύλλων που αποδυναμώνουν το δέντρο. Λόγω των μη σοβαρών

επιδράσεων – προβλημάτων των παραπάνω ασθενειών στο

μαστιχόδενδρο δεν γίνεται χημική καταπολέμηση.

Εξοπλισμός εξαρτήματα (όπως, π.χ. εργαλεία, σκεύη,

στολές κ.ά.) που χρησιμοποιούνται:

Άμια – εργαλείο για το

σκούπισμα και καθάρισμα της

περιοχής κάτω από τα

μαστιχόδεντρα πριν το

ασπροχωμάτισμα των

“τραπεζιών” (= η κυκλική

περιοχή κάτω από το

μαστιχόδεντρο),

Κεντητήρια σε διάφορα

μεγέθη, μικρά αιχμηρά και

αυλακωτά στην άκρη σιδερένια εργαλεία με ξύλινη λαβή,

Τιμητήρι – εργαλείο συλλογής μαστίχας,

193

Σκούπες για το

μάζεμα της ψιλής

μαστίχας,

Κόσκινα

καθαρισμού

ασπροχώματος και

διαλογής μαστίχας,

Πανέρια για

μεταφορά

μαστίχας,

Μαχαιράκια για τον καθαρισμό από εγκλείσματα της μαστίχας,

Ξύλινα κουτιά αποθήκευση της μαστίχας.

Επίσης χρησιμοποιούνται σήμερα δυο μηχανήματα κατά τη διαδικασία

προετοιμασίας της κυκλικής επιφάνειας κάτω από το μαστιχόδεντρο :

ο καταστροφέας για το ίσιωμα της επιφάνειας και

ο φυσητήρας για το σκούπισμα.

Σημειώνουμε το πλήθος των αυτοσχέδιων εργαλείων για το κέντημα,

ανάλογα με τον καλλιεργητή και τον τεχνίτη του εργαλείου, ή για το

σκούπισμα (σάρωθρα από ξερά κλαδιά δέντρων ή από ξερούς θάμνους,

λ.χ. αθρίμπα ή θυμάρι).

Ο βαθμός σκληρότητας της

Μαστίχας εξαρτάται από

την θερμοκρασία της

ατμόσφαιρας, τον χρόνο

έκθεσής της στην φύση,

καθώς και το μέγεθος που

έχει το δάκρυ. Όταν η ροή

της Μαστίχας είναι

συνεχής, το δάκρυ είναι

μεγάλο και σχετικά

μαλακό, ενώ η μη συνεχής

ροή, αποδίδει μικρό δάκρυ, αλλά μεγαλύτερης σκληρότητας.

194

Καλλιέργεια στην Ελλάδα

Μαστιχόδεντρα καλλιεργούνται σε ολόκληρη τη Μεσόγειο αλλά μόνο

στη Χίο παράγεται μαστίχα. Πολλές φορές

έχουν γίνει προσπάθειες να παραχθεί

μαστίχα από το φυτό αυτό σε άλλα μέρη του

πλανήτη, αλλά, χωρίς αποτέλεσμα. Το

γεγονός ότι το μαστιχόδενδρο δεν

αναπτύσσεται επιτυχώς πουθενά αλλού στην

ηπειρωτική ή νησιωτική Ελλάδα, ακόμη και

στις γειτονικές ακτές της Ανατολής

δημιουργεί έκπληξη. Αναφέρονται μόνο

κάποιες αποτυχημένες προσπάθειες

(Heldreich 1862) να μεταφερθεί η

καλλιέργεια του μαστιχόδεντρου στην

Αττική και σε άλλα νησιά του Αιγαίου.

Κάποια αποτελέσματα παρατηρήθηκαν στην

Αμοργό και την Αντίπαρο όμως και σ’ αυτές τις περιοχές οι προσπάθειες

απέτυχαν και εγκαταλείφθηκαν. Άλλες προσπάθειες που αναφέρονται

από τον Pernot (1856) για να μεταφερθεί το μαστιχόδενδρο στη Ρόδο και

τη Λέσβο απέτυχαν

παρομοίως.

Δικαιολογημένα λοιπόν

η Χίος ταυτίζεται με την

μαστίχα. Υπάρχει

μάλιστα η εκδοχή ότι το

όνομα Χίος είναι

φοινικικής προέλευσης

και σημαίνει «μαστίχα».

Το αξιοπρόσεκτο είναι, ότι ενώ σχίνοι υπάρχουν σε όλο το νησί, η

παραγωγή της μαστίχας γίνεται μόνο στο νότιο τμήμα της Χίου, στα

Μαστιχόχωρα, όπου το κλίμα είναι ιδιαίτερα θερμό και ξηρό. Το τμήμα

αυτό οριοθετείται στη βόρεια πλευρά από μια συγκεκριμένη γραμμή που

ενώνει τα χωριά Λιθί, Αγ. Γεώργιος Συκούσης και Θυμιανά. Η γραμμή

αυτή ονομάστηκε από τον γλωσσολόγο Pernot «φυσικό και μυστηριώδες

195

όριο». Κάθε προσπάθεια να επεκταθεί η καλλιέργεια πέρα από αυτό το

όριο απέτυχε.

Οι επιστήμονες, δεν έχουν βρει ακόμη το λόγο για τον οποίο, η μαστίχα

δεν καρποφορεί σε κανένα άλλο μέρος του πλανήτη. Πιθανότατα να

ευθύνεται το ιδιαίτερο κλίμα σε συνδυασμό με τον ευγονισμό και το

εμπορικό δαιμόνιο των

κατοίκων.

Το πρώτο είναι το

ιδιαίτερο μικροκλίμα της

περιοχής. Η Χίος έχει

μακρόστενο σχήμα, με

ψηλά, δασωμένα βουνά

στο βόρειο τμήμα, που

συγκρατούν την υγρασία

και εξασθενούν τους

βοριάδες. Έτσι, το νότιο,

λοφώδες κομμάτι αποκτά

ένα ιδιαίτερο κλίμα, ήπιο το χειμώνα και πολύ ξηρό το καλοκαίρι.

Συμβαίνει συχνά να βρέχει σε όλο το νησί, εκτός από εκεί. Τα ξηρά,

ζεστά καλοκαίρια των Μαστιχοχωρίων επιτρέπουν στη μαστίχα να

στεγνώσει. Αν η μαστίχα βραχεί πριν «ωριμάσει», καταστρέφεται.

Το δεύτερο μυστικό είναι ο ευγονισμός. Από τα αρχαία χρόνια οι

καλλιεργητές των σχίνων της

Χίου εντόπιζαν τα δένδρα

που απέδιδαν περισσότερη

και καλύτερη ρητίνη. Τα

εκμεταλλεύονταν και τα

πολλαπλασίαζαν, ώστε να

δημιουργούν νέες φυτείες

σχίνων με τα χαρακτηριστικά

των μητρικών. Με το

πέρασμα των αιώνων, ο

μεθοδικός αυτός ευγονισμός

δημιούργησε ένα νέο είδος

σχίνου, υπερπαραγωγικού σε

μαστίχα. Η σύγχρονη βοτανολογία το έχει αναγνωρίσει ως ξεχωριστή

ποικιλία, με το όνομα Pistacia lentiscus var. Chia (μαστιχόδενδρο).

Το τρίτο μυστικό είναι η καλή διαχείριση της ήδη από τους αρχαίους

Χίους, που συστηματοποίησαν την καλλιέργεια των σχίνων, τυποποίησαν

το προϊόν και το επέβαλαν στην αγορά.

196

Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Γεωργίας της Νομαρχίας Χίου το

1940 καταγράφηκαν 1.500.000 δέντρα ενώ με την απογραφή του 1986

αυτά ανήλθαν σε 2.184.684. Σήμερα υπολογίζεται ότι καλλιεργούνται

περίπου 20.000 στρέμματα γης και 1.150.000 μαστιχόδενδρα στη νότια

Χίο.

Τα Μαστιχοχώρια είναι 24:

1. Άγιος Γεώργιος 13. Κοινή

2. Αρμόλια 14. Λιθί

3. Βαβύλοι 15. Μέσα Διδύμα

4. Βέσσα 16. Μεστά

5. Βουνό 17. Μυρμήγκι

6. Ελάτα 18. Νένητα

7. Έξω Διδύμα 19. Νεοχώρι

8. Θολοποτάμι 20. Ολύμποι

9. Θυμιανά 21. Παγίδα

10. Καλαμωτή 22. Πατρικά

11. Καλλιμασιά 23. Πυργί

12. Καταρράκτης 24. Φλάτσια

197

Εξαγωγή σε άλλα κράτη

H εμπορική

δραστηριότητά της

είναι κυρίως

εξαγωγική, αφού το

60% της ετήσιας

παραγωγής της

μαστίχας Χίου

προωθείται στις αγορές

του εξωτερικού

(Ευρώπη, M. Ανατολή,

Αμερική, Αφρική,

Αυστραλία, Ασία) ενώ η συνολική ποσότητα εξαγόμενης μαστίχας το

2004 ανήλθε σε 73 τόνους. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα σημαντικότερα

προϊόντα (μαστίχα, μαστιχέλαιο, τσίκλα Elma) της Ένωσης

Mαστιχοπαραγωγών Xίου είναι προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας

Προέλευσης (ΠΟΠ).

Η Σαουδική Aραβία καταναλώνει τη μεγαλύτερη ποσότητα, καθώς

εκεί χρησιμοποιείτε για να αρωματίζουν τα ρούχα που φοράνε και

τους χώρους που διαμένουν, ενώ σε πολλά κράτη πιστεύεται ότι

είναι δείγμα καλοτυχίας γι’ αυτό και θυμιατίζουν στους γάμους.

Στην Τουρκία, τη Συρία, τη Κύπρο, τον Λίβανο και το Ισραήλ

χρησιμοποιείται στη μαγειρική, τη ζαχαροπλαστική και την

αρτοποιία.

Στις χώρες του Κόλπου και της Β. Αφρικής, η μαστίχα

χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως σε φαγητά.

Στην Αμερική εξάγονται παραδοσιακά περίπου 10 τόνοι και οι

πελάτες είναι αυστηρά φαρμακοβιομηχανίες. Παράγονται με κύριο

συστατικό τη μαστίχα συμπληρώματα διατροφής, χειρουργικά

νήματα και επιθέματα για εγκαύματα.

Τέλος, στη Ν. Κορέα και την Ιαπωνία εξάγεται κυρίως για

προϊόντα στοματικής

υγιεινής και

δευτερευόντως για

συμπληρώματα

διατροφής.

198

Προϊόντα από την μεταποίησή της

Τη μαστίχα Χίου μπορούμε να τη συναντήσουμε σε πολλά είδη

προϊόντων:

στη φυσική της μορφή,

σε μαστιχέλαια,

σε σκόνη,

σε κρυστάλλους,

σε τσίχλες,

σε καραμέλες, στη μαγειρική (ως μπαχαρικό

προσδίδοντας ευχάριστο και διακριτικό

άρωμα),

στην αρτοποιεία (δίνοντας

υπέροχη γεύση και άρωμα στο ψωμί),

στην ζαχαροπλαστική (σε

διάφορα γλυκά),

υποβρύχια

γλυκά του κουταλιού

μαρμελάδες

κουλούρια

αμυγδαλωτά

λουκούμια

μαστιχάτο

παγωτά

σοκολάτες

τσουρέκια

βασιλόπιτες

σε γαλακτοκομικά

και τυροκομικά

προϊόντα,

σε ζυμαρικά και σάλτσες,

ως συμπλήρωμα διατροφής,

στην ποτοποιία και σε ροφήματα,

τσάι

καφές

αναψυκτικά

τσίπουρο

199

σούμα

κρασιά

λικέρ

ούζα

στην

ιατροφαρμακευτική (φάρμακα ενάντια

στο έλκος στομάχου,

επιθέματα για

εγκαύματα),

στην χειρουργική (κατασκευή ραμμάτων αφομοιώσιμων από τον οργανισμό),

στην οδοντιατρική (οδοντόκρεμες, οδοντονήματα, σφραγίσματα),

στην αισθητική (διάφορα καλλυντικά),

σαπούνια

αφρόλουτρα

κρέμες προσώπου (το μαστιχέλαιο έχει την ιδιότητα να

καθαρίζει το πρόσωπο και να του δίνει λαμπερότερο χρώμα)

κρέμες χεριών

λοσιόν σώματος

αντιρυτιδικές, ενυδατικές και αντηλιακές κρέμες

μαλακτικά, σαμπουάν, μάσκες και ξηρό λάδι μαλλιών

στην αρωματοποιία (το

μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται τόσο ως

άρωμα όσο ως σταθεροποιητής

αρώματος),

σε αρωματικά κεριά,

σε αιθέρια έλαια,

στην υφαντουργία και στη

βαμβακουργία (ως σταθεροποιητής

χρωμάτων για το κολλάρισμα των

υφασμάτων και ειδικά των

μεταξωτών)

στην λιθογραφία,

στην επιπλοποιία,

σε βερνίκια ζωγραφικής,

σε συγκολλητικές ρητίνες και

στην κατασκευή μουσικών οργάνων.

200

Κατανάλωση

Χρήση στη ζαχαροπλαστική

Θρυμματίζουμε σε γουδί ή μπλέντερ κομματάκια μαστίχας μαζί με

ζάχαρη, μέχρι να γίνει σκόνη.

Χρήση στη μαγειρική

Θρυμματίζουμε σε γουδί ή μπλέντερ κομματάκια μαστίχας μαζί με

λίγο αλάτι.

Για γαστρεντερικά προβλήματα

Σε ένα μπουκάλι του 1/2 λίτρου νερό, ρίχνουμε 2-3 μέτρια

κομμάτια μαστίχας. Τα αφήνουμε όλο το βράδυ και την επόμενη

μέρα, πίνουμε μέχρι να τελειώσει το νερό. Τα κομματάκια της

μαστίχας, μπορούμε να τα μασήσουμε κατά τη διάρκεια της

ημέρας. Το μαστιχόνερο αυτό είναι πολύ ωφέλιμο για το στομάχι

αλλά και για το έντερο.

Συνταγή για το έλκος του στομάχου

Πίνουμε κάθε πρωί 1/2 κ.γ σκόνη μαστίχας με 1/2 ποτήρι νερό για

3 μήνες ή και

περισσότερο, αν

χρειαστεί.

Στοματικό

διάλυμα για

πλύσεις

Φτιάξτε ένα

αφέψημα,

ρίχνοντας 1 κ.γ

άνθη καλέντουλας μέσα σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό. Αφήστε

σκεπασμένο για 15 λεπτά. Σουρώστε το και αφήστε το να κρυώσει

λίγο. Ρίξτε μέσα 10-12 σταγόνες μαστιχέλαιο και κάντε πλύσεις,

για να προστατεύσετε τη στοματική σας υγεία.

Μάσημα μαστίχας σαν τσίχλα

Για την καλή υγεία των δοντιών, των ούλων και του στόματός σας,

γενικά, συνηθίζετε να μασάτε κομματάκια μαστίχας.

Για να αρωματίσετε το ελαιόλαδό σας, ζεστάνετε 40ml παρθένου

ελαιόλαδου με 1/2 κ.γ μαστίχα Χίου μέσα σε ένα μπρίκι, σε

χαμηλή φωτιά. Μετά, μεταγγίστε το μείγμα σε ένα γυάλινο

μπουκάλι και αφήστε να κρυώσει. Στη συνέχεια, προσθέστε ακόμη

100ml ελαιόλαδο. Φυλάξτε το μπουκάλι σε σκοτεινό και δροσερό

μέρος.

201

Τα μικρά κομμάτια της μαστίχας είναι πιο κατάλληλα για τρίψιμο σε

σκόνη γιατί είναι πιο ξερά και τα μεγαλύτερα κομμάτια είναι πιο

κατάλληλα για μάσημα γιατί είναι γενικώς πιο μαλακά.

Η κίτρινη μαστίχα είναι συνήθως πιο ξερή ενώ όσο πιο λευκή είναι

σημαίνει ότι είναι πιο φρέσκια και πιο μαλακή.

Για να μασήσετε την φυσική μαστίχα Χίου ως τσίχλα:

Διαλέξτε ένα μικρό κομμάτι μαστίχας (ή σπάστε μισό μεγάλο)

και μασήστε το.

Αν είναι μαλακό συμπληρώστε την ποσότητα που θα μασήσετε

με ένα πιο σκληρό.

Αν το αρχικό κομμάτι είναι σκληρό διαλέξτε και ένα πιο μαλακό

για να συμπληρώσετε την απαιτούμενη ποσότητα που θέλετε να

μασήσετε.

Για να χρησιμοποιήσετε την φυσική μαστίχα:

Μπορείτε να τρίψετε την φυσική μαστίχα σε σκόνη ή να

αγοράσετε έτοιμη τριμμένη μαστίχα σε σκόνη

Αν θέλετε να τρίψετε την δική σας μαστίχα προτιμήστε ψιλή

μαστίχα (μικρά κομμάτια μαστίχας)

Βάλτε την στην κατάψυξη για μερικές

ώρες και μετά -ενόσω είναι ακόμη

παγωμένη- βάλτε μικρή

ποσότητα (50-100gr) μαστίχας

σε ένα μπλέντερ για να την

κάνετε σκόνη.

Εναλλακτικά για πολύ μικρές

ποσότητες (πχ μία, δύο δόσεις)

μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και ένα

γουδί για την σπάσετε σε μικρά

κομματάκια μαστίχας.

Συνήθης Δοσολογία Κάθε πρωί, 15-20 λεπτά πριν το πρωινό καταπίνετε 1g σκόνη που είναι

ένα μισό κοφτό κουταλάκι του γλυκού. Η μαστίχα δεν διαλύεται σε νερό.

202

Συνταγές με Μαστίχα

Συνταγή Πανακότα με Μαστίχα Χρόνος προετοιμασίας: 30 λεπτά

Χρόνος ψύξης: 2 ώρες

Για 4 άτομα

Υλικά

200 γραμμάρια γάλα

φρέσκο

50 γραμμάρια καστανή

ζάχαρη ή αντίστοιχη

στέβια

4 φύλλα ζελατίνης

200 γραμμάρια φυτική

κρέμα γάλακτος

1 φρέσκια βανίλια

5 γραμμάρια μαστίχα Χίου σε κόκκους

10 γραμμάρια καστανή ζάχαρη ή στέβια

Εκτέλεση

Σε ένα γουδί τοποθετούμε τους κόκκους μαστίχας μαζί με τα 10

γραμμάρια ζάχαρη και τα κοπανίζουμε πολύ καλά μέχρι να γίνουν

σκόνη. Η ζάχαρη θα βοηθήσει τη μαστίχα να τριφτεί και να μην κολλάει.

Σε ένα μικρό κατσαρολάκι ζεσταίνουμε το γάλα με τη ζάχαρη, τη

φρέσκια βανίλια και την τριμμένη μαστίχα.

Βάζουμε τις ζελατίνες σε ένα μπολ με κρύο νερό και τις αφήνουμε να

μαλακώσουν. Τις στραγγίζουμε πολύ καλά και τις ρίχνουμε στο

κατσαρολάκι. Με το σύρμα ζαχαροπλαστικής ανακατεύουμε καλά και

προσθέτουμε την κρέμα γάλακτος. Όταν το μείγμα κρυώσει λίγο το

τοποθετούμε στο ψυγείο μέχρι να πήξει, για ώρες. Σερβίρουμε την

πανακότα με μαρμελάδα φράουλα.

Κρέμα Καραμελέ με Μαστίχα

Υλικά

1 λίτρο γάλα

9 αυγά

203

300γρ. ζάχαρη

15γρ. μαστίχα

Για την καραμέλα:

250γρ. ζάχαρη

50γρ. γλυκόζη

100γρ. νερό

Εκτέλεση

Βάλτε τα υλικά για την καραμέλα σε

μια κατσαρόλα και αφήστε τα να

ζεσταθούν μέχρι να πάρουν το

χαρακτηριστικό χρώμα της

καραμέλας. Έπειτα μοιράστε την σε φορμάκια. Σε ένα μπολ ρίχνετε τα

υλικά για την κρέμα και με ένα μίξερ σε χαμηλή ταχύτητα τα

ανακατεύετε καλά. Τα βάζετε σε κατσαρόλα μέχρι να ζεσταθούν και

ανακατεύετε συνέχεια. Δεν πρέπει να βράσουν. Βάζετε την ρευστή κρέμα

στα φορμάκια και τα ψήνετε σε μπεν-μπαρί για 45 λεπτά στους 220

βαθμούς. Βάλτε τα στο ψυγείο και μόλις κρυώσουν τα σερβίρετε.

Τσουρέκι με μαστίχα

Υλικά:

2 κιλά αλεύρι σκληρό

50 γρ. μαγιά μπύρας

500 γρ. μαργαρίνη

500 γρ. ζάχαρη

500 ml γάλα

150 ml καλαμποκέλαιο

1 φακελάκι baking powder

2 κουταλιές του γλυκού μαχλέπι κοπανισμένο

1 κουταλάκι του γλυκού μαστίχα Χίου κοπανισμένη

6 αυγά

1 κρασοπότηρο κονιάκ ή λικέρ

Το ξύσμα ενός πορτοκαλιού

¼ κουταλιού του γλυκού τριμμένο

γαρίφαλο

Λίγο αλάτι

Λίγο ζεστό νερό

Λαδόκολλα για το φούρνισμα

204

Υλικά για το γαρνίρισμα:

200γρ. αμύγδαλα ασπρισμένα

1 αυγό χτυπημένο

Μαύρο σουσάμι

Εκτέλεση

Πρώτα από όλα, τα υγρά θα πρέπει να είναι χλιαρά και η μαργαρίνη

λιωμένη χλιαρή, τα αυγά σε θερμοκρασία δωματίου, όχι από το ψυγείο.

Σε μια καθαρή λεκάνη βάζουμε το αλεύρι, το μαχλέπι, την μαστίχα Χίου,

το τριμμένο γαρίφαλο, το ξύσμα ενός πορτοκαλιού, ανακατεύουμε και

μετά ανοίγουμε στην μέση γούβα, παραμερίζοντας το αλεύρι στα πλάγια,

βάζουμε την μαγιά μέσα στην γούβα και την λιώνουμε με το μισό γάλα,

ανακατεύοντας με το χέρι μας.

Στο μίξερ έχουμε χτυπήσει τα

αυγά με την ζάχαρη και τα

προσθέτουμε στη γούβα με

την λιωμένη μαγιά.

Αρχίζουμε το ζύμωμα,

παίρνοντας λίγο-λίγο το

αλεύρι, όταν αρχίσει να

σφίγγει προσθέτουμε το

υπόλοιπο γάλα, το λάδι, και

την μισή λιωμένη μαργαρίνη

την υπόλοιπη θα την

χρησιμοποιήσουμε για να

βουτάμε τα χέρια μας μέσα,

γιατί θα κολλά το μίγμα πάνω

τους.

Συνεχίζουμε το ζύμωμα.

Μετά, στο κρασοπότηρο με το κονιάκ ή το λικέρ, λιώνουμε το φακελάκι

με το baking powder, και το προσθέτουμε στην ζύμη μαζί με την

υπόλοιπη μαργαρίνη. Συνεχίζουμε το ζύμωμα μέχρι να αναμιχθούν όλα

τα υλικά καλά.

Εδώ θα κοπιάσετε λιγάκι. Θέλουμε η ζύμη να είναι μαλακή, αν δεν είναι,

τότε θα χρησιμοποιήσετε το ζεστό νερό, τόσο, όσο χρειάζεται, μέχρι να

μαλακώσει.

Μετά με ένα τραπεζομάντιλο σκεπάζουμε την λεκάνη και την τυλίγουμε

με μια κουβέρτα μέχρι να φουσκώσει.

Μετά πλάθουμε τα τσουρέκια, σε σχέδιο πλεξούδας, βασιλόπιτας, ελάτου

ή μικρά κουλούρια ή όλα αυτά μαζί.

Σε λαμαρίνες φούρνου απλώνουμε λαδόκολλα και αποθέτουμε τα

τσουρέκια πάνω της σε απόσταση το ένα από το άλλο και τα αφήνουμε

205

να φουσκώσουν σε θερμό μέρος.

Γαρνίρισμα:

Με ένα πινέλο μαγειρικής το βουτάμε στο χτυπημένο αυγό και το

περνάμε στην επιφάνεια των τσουρεκιών, στην συνέχεια τα

πασπαλίζουμε με το μαύρο σουσάμι και τα στολίζουμε με τα ασπρισμένα

αμύγδαλα.

Τα ψήνουμε στους 180 βαθμούς για 45 λεπτά περίπου.

Η συνταγή είναι λίγο δύσκολη - διαβάστε την καλά πριν την εφαρμόσετε,

το αποτέλεσμα όμως είναι υπέροχο και αξίζει τον κόπο.

Τσουρέκι της Τεμπέλας

Υλικά:

500 γρ. φαρίνα

2 αυγά

1,5 ποτήρι ζάχαρη

250 γρ. μαργαρίνη

200 γρ. γιαούρτι

1 κουταλάκι

μαχλέπι σκόνη

1 κουταλάκι

μαστίχα Χίου

1 κρόκο αυγού

Εκτέλεση

Χτυπάμε πρώτα τα αβγά με τη ζάχαρη και έπειτα προσθέτουμε και τα

υπόλοιπα υλικά.

Βάζουμε το μείγμα μας σε μια φόρμα για κέικ , αλείφουμε από πάνω με

τον χτυπημένο κρόκο και πασπαλίζουμε με μαύρο σουσάμι.

Ψήνουμε στους 180 βαθμούς για περίπου μισή ώρα.

Κεφτεδάκια με μαστίχα και ούζο

Διάρκεια: 1 ώρα και 30 λεπτά

Υλικά

500 γρ. μοσχαρίσιο κιμά

2 αβγά

1 κρεμμύδι τριμμένο

206

2 κουταλιές ούζο

1-2 κρυσταλλάκια

κοπανισμένη μαστίχα (μισό κοφτό

κουταλάκι σκόνη μαστίχας)

1 κουταλιά ξίδι

αλάτι, πιπέρι

1 φλιτζάνι μουλιασμένο και

στιμμένο ψωμί

αλεύρι

ελαιόλαδο για το τηγάνισμα

Εκτέλεση

Βάζουμε όλα τα υλικά σ' ένα μπολ εκτός από το αλεύρι και ελαιόλαδο

και τα πλάθουμε με τα χέρια για 10 λεπτά. Σκεπάζουμε και βάζουμε το

μπολ στο ψυγείο για 1 ώρα. Ζεσταίνουμε τα λάδι, πλάθουμε κεφτεδάκια,

αλευρώνουμε, τινάζουμε και τηγανίζουμε μέχρι να ροδοκοκκινίσουν.

Γαρίδες με μαστίχα

Διάρκεια: 1 ώρα και 30 λεπτά

Υλικά

8 γαρίδες Νο1

2 φρέσκα κρεμμυδάκια

1 ποτήρι κρασιού λικέρ

μαστίχα

½ κουτ. γλυκού μαστίχα

σε σκόνη

χυμό από 1 λάιμ

αλάτι

πιπέρι

ελαιόλαδο

Εκτέλεση

Βάζουμε λάδι στο τηγάνι. Αλευρώνουμε τις γαρίδες, τις τινάζουμε καλά

και ψιλοκόβουμε τα κρεμμυδάκια. Αφού κάψει το λάδι σοτάρουμε τις

γαρίδες και από τις δύο μεριές και προσθέτουμε τα κρεμμυδάκια μας.

207

Αλατοπιπερώνουμε και σβήνουμε με το λικέρ μαστίχας. Περιμένουμε να

εξατμιστεί η αλκοόλη. Κατόπιν ρίχνουμε τη σκόνη μαστίχας και τον

χυμό μοσχολέμονου. Περιμένουμε να πάρει μια βράση και να δέσει η

σάλτσα. Το φαγητό μας είναι έτοιμο.

208

Συμπεράσματα

Με βάση τον ορισμό που έχει επικρατήσει για τον όρο «superfoods» και

μετά την έρευνα που πραγματοποίησε η ομάδα μας στην κατηγορία αυτή

κατατάσσονται με βεβαιότητα τα παρακάτω:

Ιπποφαές

Μύρτιλο

Αρώνια

Goji berry

Κράνα

Σπιρουλίνα

Μουρουνέλαιο

Όσον αφορά

στα: Εχινάκια,

Αλόη, Κινόα,

Κρόκος

Κοζάνης,

Λιναρόσπορος,

Μαστίχα Χίου,

Ρόδι

αποτελούν

πηγές μεγάλης

διατροφικής

αξίας και συχνά

διαθέτουν ιδιότητες που μπορούν να λειτουργήσουν προληπτικά ή

θεραπευτικά σε διάφορα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού, αλλά

δεν πληρούν τα κριτήρια της κατάταξής τους στην κατηγορία αυτή.

209

Πηγές Πληροφόρησης

www.vita.gr

www.webmd.com

http://www.clickatlife.gr

www.onmed.gr

http://proionta-tis-fisis.blogspot.gr

https://el.wikipedia.org

http://naturefarm.gr/wordpress

http://www.aroniaproducers.gr

www.greekaronia.gr

https://www.symagro.com

http://pegasus – bio.gr

https://www.tsampazis.com

http://myrtilo.gr

http://www.haniotika-nea.gr

https://agrosimvoulos.gr/kalliergeia-mirtilou/

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CF%8D%CF%81%CF%84%CE%B

9%CE%BB%CE%BF

http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Aromatika_Fyta/rodia_da

maskhnia_myrtilo_batomouro.pdf

http://www.paragogi.net/539/myrtilo-idaniko-gia-th-diatrofh-alla-kai-thn-

tseph

http://medmelon.gr

https://fytro.wordpress.com/2012/12/08/%CE%BA%CF%81%CE%AC%CE

%BD%CE%BC%CF%80%CE%B5%CF%81%CF%85-

%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-

%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%86%CE%BF%CF%81%CE

https://ellas2.wordpress.com

http://www.econews.gr

https://www.votanonkipos.gr/2018/01/%CE%BA%CF%81%CE%AC%CE%

BD%CE%B1-%CE%B7-

%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%C

E%AE-

%CF%85%CF%80%CE%B5%CF%81%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%8

6%CE%AE.html

http://pneumadiatrofis.blogspot.gr/2011/01/blog-post_13.html

http://www.superfruits.gr/krania-kalliergia/

https://www.google.gr/search?biw=1093&bih=494&ei=NdGmWpLyCKqVm

gWDyorABQ&q=%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CE%B1+%CE

%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%B5%CF%81%CE%B3

%CE%B5%CE%B9%CE%B1+%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B1%C

210

E%B4%CE%B1&oq=%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CE%B1++

%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%B5%CF%81%CE

%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1+%CE%A3%CE%A4%CE%97%CE%9D

+%CE%95%CE%9B%CE%9B%CE%91&gs_l=psy-

http://www.nagref.gr/journals/dimitra/images/3/dmtr3p5-7.pdf

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%

B1

http://medlabgr.blogspot.com/2014/01/quinoa-video.html

http://politis.com.cy/article/ta-ofeli-tis-kinoa-sti-diatrofi-mas

http://www.iefimerida.gr/news/169416/%CE%B7-

%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BC%CF%8D%CE%B8%CE%BF%CF

%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7-

%CF%84%CF%89%CE%BD-superfoods-%CF%84%CE%B1-

%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%B2%CE%BB%CE%AE%CE%BC%CE

%B1%CF%84%CE%B1-

%CF%85%CE%B3%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82-

%CF%80%CE%BF%CF%85-

%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CF

%8D%CE%BD%CE%AD%CE%BE%CE%B9%CF%85%CF%80%CE%B5

%CF%81%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AD%CF%82-

%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF-

https://www.onmed.gr/diatrofi/story/319512/kinoa-i-ypertrofi-kai-poioi-

prepei-na-tin-apofeygoun

http://qbirja.ru/gr/index.php?v2-14

http://medlabgr.blogspot.com/2014/01/quinoa-video.html

http://www.alfavita.gr/arthron/eos-300-eyro-ana-stremma-apoferei-i-

kalliergeia-kinoa

http://medlabgr.blogspot.com/2014/01/quinoa-video.html

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%

B1

https://en.wikipedia.org/wiki/Smiley

https://katohika.gr/igia/kinoa-ipertrofi-kai-poioi-prepei-na-tin-apofeugoun/

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%

B1

http://medlabgr.blogspot.com/2014/01/quinoa-video.html

http://www.clickatlife.gr/your-life/story/92218/ftiakste-tin-teleia-salata-me-

kinoa-kai-rodi

http://food.thecookbk.com/quinoa-becoming-rich-peoples-food/

http://www.artsnculture.gr/o-politismos-ton-inkas-choris-chrimata/

http://www.enallaktikos.gr/ar8332el_treis-syntages-me-kinoa.html

http://www.echoes.gr/en/article/1623/%CE%9A%CE%B9%CE%BD%CF%8

C%CE%B1-%CE%A4%CE%BF-

%EF%BF%BD%CF%87%CF%81%CF%85%CF%83%CE%AC%CF%86%C

E%B9%EF%BF%BD-%CF%84%CF%89%CE%BD-

211

%CE%8A%CE%BD%CE%BA%CE%B1%CF%82-%CF%89%CF%82-

%CE%B5%CE%BD%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%BA%C

F%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-

%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%AD%CF%81%CE

%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1

http://sporosbank.blogspot.gr/2016/01/blog-post_15.html

http://muscles.gr/quinoa-amaranth/

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%

B1

http://medlabgr.blogspot.com/2014/01/quinoa-video.html

http://www.clickatlife.gr/your-life/story/92218/ftiakste-tin-teleia-salata-me-

kinoa-kai-rodi

http://food.thecookbk.com/quinoa-becoming-rich-peoples-food/

http://www.artsnculture.gr/o-politismos-ton-inkas-choris-chrimata/

http://www.enallaktikos.gr/ar8332el_treis-syntages-me-kinoa.html

http://medlabgr.blogspot.com/2014/01/quinoa-video.html

http://www.thefoodiecorner.gr/syntages/quinoa-ti-einai-pos-mageirevetai/

http://www.dia-trofis.gr/igeia/kinoa-ti-einai-akrivos-kai-poia-einai-i-aksia-tou

www.wikipedia.com

www.onmed.gr

www.safran.gr

www.kozanimedia.gr

www.votanonkipos.gr

www.enallaktikidrasi.com

www.iama.gr

http://enallaktikidrasi.com/2017/04/spirulina-fuki-xilies-farmakeutikes-

idiotites/

http://www.iatropedia.gr/diatrofi/spiroulina-ta-ofeli-tis-stin-ygeia-dosologia-

parenergeies-kindynoi-vid/73101/

http://www.iatropedia.gr/diatrofi/spiroulina-ena-fiki-diaforetiko-apo-ola-ta-

ipolipa/34143/

http://www.iatropedia.gr/diatrofi/spiroulina-ti-ine-akrivos-ke-ti-prosferi-stin-

igia-sas/39848/

http://www.onmed.gr/diatrofi/story/323967/spiroulina-ti-einai-kai-poia-ta-

ofeli-pou-mas-prosferei?v5

http://www.diaitologia.gr/spiroulina/

http://www.triklopodia.gr/spiroulina-ta-3-thavmata-pou-kani-stin-igia/

http://spirulinanigrita.com/ti-einai-i-spiroulina

http://www.vita.gr/diatrofi/eating-healthy/article/2126/spiroylina-to-mikro-

fyki-poy-krybei-100-polytimes-oysies/

http://www.iatronet.gr/diatrofi/threptikes-oysies/article/31940/spiroylina-osa-

prepei-na-xerete.html

http://eathealthylivefit.com/2014/05/the-health-benefits-of-spirulina/

212

http://ypertrofes.gr/shop/%CE%B5%CE%BD%CE%AD%CF%81%CE%B3

%CE%B5%CE%B9%CE%B1-

%CF%84%CF%8C%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7/%CF%83%CF%

80%CE%B9%CF%81%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%AF%CE%BD%C

E%B1-spirulina/

http://www.healthyliving.gr/2016/07/04/spiroulina-6/

http://www.ecotimes.gr/2912/%CF%83%CF%80%CE%B9%CF%81%CE%B

F%CF%85%CE%BB%CE%AF%CE%BD%CE%B1-

%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%AD%CF%81%CE

%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1/

https://www.samalife.gr/products/

http://www.valueforlife.gr

www.ikariaki.gr

http://efdiatrofin.gr

www.ediva.gr/

http://www.mydiatrofi.gr

www.wikipedia.gr

www.onmed.gr

www.vita.gr

https://cookpad.com

http://www.agrocapital.gr

https://el.m.wikipedia.org

https://www.diatrofi.gr

politis.com.cy

https://mountathos-eshop.com

http://www.newsbomb.gr/ygeia/news/story/697141/ta-pollapla-ofeli-sto-

moyroynelaio

https://mollers.gr/syxnes-erwthseis/

http://www.athensmagazine.gr/article/health-beauty/278869-einai-athwo-to-

moyroynelaio-diabaste-ti-mporeite-na-pathete-apo-tis-parenergeies-aima-sta-

oyra-klp

https://www.vita4you.gr/blog-vita4you/el/item/284-moyroynelaio.html

https://mollers.gr/monadikh-diadikasia-paragwghs-mourounelaiou/

www.olivemagazine.gr/δοκιμάζουμε/afieromata/μουρουνέλαιο-θησαυρός-για-

την-υγ/

https://yourspecialday.gr/%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BF%

CF%85%CE%BD%CE%AD%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%BF/

https://www.kalliergo.gr/kalliergies-odigies/blog-kalliergo/2072-aloe-vera-

aloi-vera-kalliergeia-kai-plirofories.html

https://www.google.gr/search?rlz=1C1GGGE___GR623GR625&q=καλλιέργε

ια+αλόης+στην+ελλάδα

http://enallaktikidrasi.com/2017/04/xumos-alois/

http://www.vita.gr/beauty/doityourself/arthro/9670/ftiakste-monoi-sas-

kallyntika-me-aloh/

213

http://www.docpharma.gr/gr/proionta/doc-aloe-vera

http://litinas-

aloe.gr/%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%AD%CF%

81%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1-aloe-vera/

http://enallaktikidrasi.com/2017/05/kalluntika-aloe/

http://www.healthy-powders.com

http://www.aloehellas.com/aloe-vera/aloe-meletes.html

http://simplylife.gr/pages/diatrofh_ugeia/article/id/83

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BB%CF%8C%CE%B7#%CE%

95%CE%AF%CE%B4%CE%B7

www.vita.gr

www.iatropedia.gr

www.laneshealth.gr

www.koutipandoras.gr

www.enallaktikidrasi.com

www.votanonkipos.gr

www.healthyliving.gr

superfoodshellas.blogspot.gr

https://www.yoda.gr

http://www.missmister.gr

https://www.e-jumbo.gr

https://www.diatrofologiki.gr

https://www.sensities.com

https://cretansoil.com

http://www.kaloe.gr

https://www.e-pharm.gr

http://urbanguru.gr

https://www.onmed.gr

https://www.aloeveraplants.gr

http://www.olivemagazine.gr

https://www.bestprice.gr

https://www.pamesupermarket.gr

https://drthanos.com

http://enallaktikidrasi.com/2017/05/mastixa-xiou/

http://www.politischios.gr/koinonia/mastihata-ofeli-tis-gia-stomahi-kai-entero

http://www.lifezone.gr/diatrofi/gia-adynatisma/499-mastixa-xiou.html

https://www.gummastic.gr/el/

http://www.istorikathemata.com/2011/08/blog-post_26.html

http://www.chiosmastiha.gr/mastiha-istoriki-anadromi/

https://www.mastihashop.com/

http://www.masticulture.com/about_chios/el/chios-mastic-gum.php

http://www.chiosnet.gr/5thschool/mastixaistoria.htm

http://www.nutrimed.gr/to_piato_mas/trofima__pota/mastixa_xioy_ena_fusik

o_proaon_me_euergetikes_idiotites.html

214

http://www.iatronet.gr/diatrofi/trofima-rofimata/article/6879/o-rolos-tis-

mastixas-xioy-stin-ygeia.html

http://farmakopoios.blogspot.gr/2008/09/blog-post.html

http://agroselida.blogspot.gr/2015/08/blog-post_1.html

http://www.liberal.gr/arthro/29407/oikonomia/epicheiriseis/Mediterra-i-

masticha-stis-5-ipeirous.html

http://www.in2life.gr/home/cooking/article/169364/mastiha-treis-droseres-

syntages-me-aroma-hiotiko.html

http://www.mastic.gr/contents/el/d40_gum_mastiha_info_mastic_dosage.html

http://www.fytokomia.gr/permalink/4148.html

http://www.gaiapedia.gr/gaiapedia/index.php/%CE%9C%CE%B1%CF%83%

CF%84%CE%B9%CF%87%CF%8C%CE%B4%CE%B5%CE%BD%CE%B

4%CF%81%CE%BF

http://www.masticnews.gr/%CE%BF-

%CE%BC%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%87%CE%BF%CF%

86%CE%BF%CF%81%CE%BF%CF%83-

%CF%83%CF%87%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%83-

%CE%BC%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%87%CE%BF%CE%

B4%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF/

https://www.omorfizoi.gr/masticha-chiou-ena-monadiko-elliniko-superfood/

https://en.wikipedia.org/wiki/Mastic_(plant_resin)

http://www.nationalnutrition.ca/supplement_Mastic_Gum.aspx

https://www.drugs.com/npp/mastic.html