Պատմություն

ԱՌԱՐԿԱ- ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԹԵՄԱ- ԻՍՐԱՅԵԼ ՕՐԻՈՒՍՈՒՑԻՉ- Ա. ՏԻԳՐԱՆՅԱՆԱՇԱԿԵՐՏՆԵՐ- Գ.ԽՈՒԴՈՅԱՆ Ա. ՂԱՐԻԲՅԱՆ

ՆԱԽԱԲԱՆ Իսրայել Օրի (1659-1711), –հայ ազգային ազատագրական շարժման գործիչ։ Ծագում

    էր Պռոշյանների իշխանական տոհմից։ Իսրայել Օրու գաղափարները մեծ ազդեցություն են ունեցել

- ժամանակի ազգային ազատագրական պայքարի գաղափարների ձեւավորման հարցում։ Օրին

հիմնել է պայքարի ռուսական կողմնորոշումը։      Սյունիքում և Արցախում ունենալով

գաղափարակիցներ՝ նա արմատավորեց Հայաստանի ազատագրության գաղափարը նրանց

  մեջ։ Արդյունքում իր մահից մեկ դար անց ԱրևելյանՀայաստանը   : միացվեց Ռուսական կայսրությանը

Դեռ այն ժամանակ ազատագրված հայկական հողերի վրա այսօր կան հայկական երկու

  պետականություններ՝ Հայաստանի    Հանրապետություն ու Լեռնային Ղարաբաղի:Հանրապետություն

Կենսագրություն Հայաստանի ազատագրության

 1677    խնդրով թվականին Էջմիածնի գաղտնի      ժողովում կաթողիկոս Հակոբ Ջուղայեցու կողմից ընտրված պատվիրակների և հոր՝ Մելիք Իսրայելի

 1679  հետ թվականի դեկտեմբերին մեկնել է Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք

    Կոստանդնուպոլիս՝ այնտեղից Արևմտյան  Եվրոպա մեկնելու նպատակով։ Սակայն

, կաթողիկոսը այնտեղ մահանում է և    պատվիրակության՝ Եվրոպա մեկնելու ձախողումից

հետո պատվիրակ արքեպիսկոպոսներից մեկի, հանձնարարությամբ հայ վաճառականների

 1680    ,հետ թվականին Օրին անցել է Վենետիկ  1683    , թվականին՝ Փարիզ որտեղ սկզբում զբաղվել    է ֆրանսիական բանակի

պարենմատակարարմամբ:

ապա՝ մտել զինվորական ծառայության՝ , հեծելազորի լեյտենանտի հետո՝ հեծելազորի  1688-կապիտանի աստիճանով և

1695  –թվականներին մասնակցել անգլո ֆրանսիական պատերազմին։ Նա իր հուշերում

,  17-  90- այս մասին գրում է որ րդ դարի ական թվականներին զբաղվել է ֆրանսիական

, բանակին պարեն մատակարարելով մասնակցել ռազմական գործողություններին և գերի ընկել

անգլիացիների ձեռքը։ Գերությունից հետո , Ֆրանսիա չի վերադարձել այլ գնացել

, Գերմանիա բնակություն    1698 հաստատել Դյուսելդորֆ քաղաքո թվականի

    ն կուրֆյուրստ Հովհան Վիլհելմին ներշնչել    , է Հայաստանը նվաճելու նրա թագավորը

    դառնալու և Օսմանյան կայսրության թիկունքում       անկախ Հայաստան ու Վրաստան կազմավորելո

ւ միտքը։

  Հովհան Վիլհելմը համաձայնել է և Իսրայել Օրու միջոցով թղթեր հղել Արևելյան Վրաստանի

( - )  Քարթլի Կախեթի Գեորգի XII  ,  թագավորին հայ,      մելիքներին Ամենայն Հայոց և Աղվանից

  կաթողիկոսներին և մանրամասն տեղեկություններ խնդրել Հայաստանի ու

, հարակից երկրների տնտեսական քաղաքական ու ռազմական պայմանների մասին։

1698  թվականի օգոստոսին Իսրայել Օրին       ժամանել է Վիեննա՝ ավստրիական Լեոպոլդ I

, կայսրից ևս հուսադրող գրություն ստանալու     սակայն մերժվել է Թուրքիայի հետ սկսած

խաղաղության բանակցությունների , պատճառով։ Այնուհետև մեկնել է Ֆլորենցիա

ստացել Տոսկանյաի դուքս Կոզմաս III– ի  1699  համաձայնությունը և թվականին ուղևորել

Հայաստան։

Անգեղակոթի ժողով: Ազատագրության ծրագիր

Հայաստանում և Վրաստանում իրադրությունը կտրուկ փոխվել էր։ Նախկինում ապստամբ Գեորգի

XI–   , ը հնազանդվել և գտնվում էր Սպահանում իսկ   Հայոց կաթողիկոս Նահապետ Ա

      Եդեսացին ու Գանձասարի Սիմեոն կաթողիկոսը չեն արձագանքել Իսրայել Օրու ձեռնարկմանը։

Միայն Մելիք Սաֆրազի օժանդակությամբ Իսրայել     Օրուն հաջողվել է Անգեղակոթ ավանում ապրիլին

   11 , գումարել Սյունիքի մելիքների խորհրդաժողով որտեղ կազմվել են գրություններ՝ ուղղված Հովհան

,  , , Վիլհելմին Հռոմի պապին ավստրիական կայսրին   Տոսկանայի դքսին և ռուսաց ցար Պետրոս Մեծին՝

Հայաստանի ազատագրության գործին սատարելուխնդրանքով։ 

Անգեղակոթի ժողովը Իսրայել Օրուն է տրամադրել , նաև մաքուր կնքված թղթեր՝ ըստ անհրաժեշտության

    դիմումներ կատարելու։ Իսրայել Օրու հետ Եվրոպա է ուղարկվել Մինաս վարդապետ Տիգրանյանցը՝ որպես մելիքների ներկայացուցիչ և Օրու օգնական։

1699        թվականի սեպտեմբերին մեկնելով Դյուսելդորֆ՝ Իսրայել Օրին և Մինաս վարդապետը մշակել

 1700  ու թվականի սկզբին Հովհան Վիլհելմին են    ներկայացրել Հայաստանի ազատագրության

, , ծրագիր ըստ որի կազմվելու էր եռյակ դաշինք։   Դաշնակիցների բանակը անցնելու էր Ռուսաստանով՝

, , վերջինիս համաձայնությամբ հետևաբար ծրագրի իրագործմանը պետք է մասնակցեր

  : նաև Ռուսաստանը Արտաքին օգնությունը դիտվել է որպես ազդակ՝ երկրում ապստամբական շարժում

. հրահրելու Հայաստանի ազատագրությունը պետք է իրագործվեր հիմնականում սեփական ուժերով։

Ծրագրում առաջնահերթ տեղը տրվել է   պարսկական լծի տակ գտնվող Արևելյան  Հայաստանի ազատագրությունը՝ հատուկ

ընդգծելով հայ ու վրաց ժողովրդների համատեղ պայքարի անհրաժեշտության գաղափարը։ Ծրագիրն իրականացնելու համար Հովհան

Վիլհելմը Իսրայել Օրուն հանձնարարականներով   ուղարկել է Տոսկանայի դքսի և ավստրական

, կայսեր Լեոպոլդի մոտ սակայն վերջինս հրաժարվել է Հայաստանի ազատագրման գործին

մասնակցելուց՝ Իսպանական ժառանգության համար սկսած պատերազմի պատճառով։

Ավստրիայի հրաժարումը խափանել է եռյակ ,    դաշինքի ստեղծումը և Արևմուտքից հույսը

, կտրած Իսրայել Օրին վերջնականապես հայացքը   ուղղում է դեպի հզորացող Ռուսական

   1701    :կայսրություն և թվականին մեկնում Մոսկվա

Ռուսական կողմնորոշում Ռուսական պետական գործիչների հետ վարած

բանակցությունները Իսրայել Օրուն հանգեցրել , , են այն մտքին որ Ռուսաստանը որպես

մերձավոր           և Արևելքում լուրջ քաղաքական ու տնտեսական

, շահագրգռություններ ունեցող երկիր ի վիճակի և տրամադիր է

    սատարելու Հայաստանի ազատագրության , գործին։ Ուստի Իսրայել Օրին մշակել է նոր, ծրագիր որում Հայաստանի ազատագրական գործում գլխավոր դերը հատկացվում

  : 25 էր Ռուսաստանին Այն պետք է տրամադրեր , հազարանոց բանակ որը Դարիալի կիրճով

      : ու Կասպից ծովով մտնելու էր Հայաստան

Այստեղ նրան էին միանալու հայ ու վրաց , ապստամբները և համատեղ ուժերով օգտվելով , Պարսկաստանի ընդհանուր թուլությունից կարճ

ժամանակում ազատագրելու էին Արևելյան , Հայաստանը։ Ըստ Իսրայել Օրու ռուսական

օգնությունը պետք է զուգակցվեր հայերի , ապստամբական լայն շարժման հետ որպես ազատագրության և հայրենի պետականության

, վերականգնման կայուն երաշխիք։Գիտակցելով որ Արևելյան Հայաստանն ազատագրելու անհաջող

փորձը կարող է վտանգավոր կացություն ստեղծել հայ ժողովրդի համար՝ Իսրայել Օրին ձգտել է

  ապահովել Ռուսաստանի և Հռոմեական սրբազան  , կայսրության հակաթուրքական կոալիցիան

փորձել հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը դուրս բերել ազգային պարփակվածությունից։

Այդ նպատակով էլ սերտ հարաբերություններ է    հաստատել Մոսկվա ապաստանած Իմերեթի

  թագավոր Արչիլ II– , ի իսկ հետագայում՝ նաև անդրկովկասյան այլ գործիչների հետ։ Ծրագիրը

ռուսական կառավարությանն է 1701    25– ներկայացվել թվականի հուլիսի ին։    Հոկտեմբերին Պետրոս Մեծը ընդունել և զրուցել է

, Իսրայել Օրու և Մինաս վարդապետի հետ 1702  իսկ թվականի մարտին հայ

, պատվիրակներին պաշտոնապես հայտնվել է որ ռուսական արքունիքը Հայաստանի

ազատագրության խնդրով կզբաղվի  միայն Հյուսիսային

   1703  պատերազմից հետո։ թվականին Իսրայել Օրու նախաձեռնությամբ կազմվել և ռուսական

կառավարությունն է ներկայացվել նաև :Հայաստանի քարտեզը

Իսրայել Օրին Պարսկաստանում և Կովկասում     Դեպի Անդրկովկաս նախատեսվող արշավանքի

հաջողության համար Իրանի ներքին կացության վերաբերյալ առավել ճշգրիտ տեղեկություններ

հավաքելու և հայ ու վրաց ապստամբական ուժերը համախմբելու նպատակով ռուսական

արքունիքը հավանություն է տվել նաև Իսրայել Օրու առաջ քաշած պարսկական դեսպանության

  գաղափարին։ Դեպանության նկատմամբ կասկածանք չառաջացնելու

 1704  նպատակով թվականին Իսրայել Օրին   , մեկնել է Եվրոպա Հռոմի պապից ձեռք բերել

պարսկական տիրապետությունում քրիստոնյաների հալածանքը դադարեցնելու

, մասին պարսից շահին ուղղված դիմում գնել  1706  զենք և թվականին

  :վերադարձել Ռուսաստան

Այդ ընթացքում հանդիպումներ է ունեցել   , Հայոց կաթողիկոս Աղեքսանդր Ջուղայեցու

  –Աղվանից կաթողիկոս Եսայի Հասան, Ջալալյանի հայ մելիքների և

, անդրկովկասյան այլ գործիչների հետ որոնց նպատակն էր ազատագրական

, շարժման հրահրումը ընդհանուր ճակատի և հայկական միացյալ զորական ուժերի

ստեղծումը։ – Եսայի Հասան Ջալալյանի հետ Իսրայել

 1711  Օրին թվականին վերադարձել  , , է Աստրախան որտեղ օգոստոսին մութ

հանգամանքներում հանկարծամահ է եղել։ Գանձասարի կաթողիկոսը վերադարձել

  :է Արցախ

Աղբյուրներ Վիքիպեդիա ազատհանրագիտարան, dasaran.am, Հանրագիտարան

Բովանդակություն 2 ………………………… Էջ Նախաբան 4 ………………………… Էջ Կենսագրություն 8 ………………………… Էջ Անգեղակոթի ժողով:

Ազատագրության ծրագիր 13 ………………………… Էջ Ռուսական

կողմնորոշում 17 ………………………… Էջ Իսրայել Օրին

Պարսկաստանում և Կովկասում 20 ………………………… Էջ Աղբյուրներ

ՎԵՐՋ